,
5
Kamieniołom i kamieniec
itp.). Rodzaj warstwowań umożliwia rekonstrukcję warunków depozycji osadów.
W odsłonięciu obserwować można:
Ścieżka została zrealizowana w ramach wygranej w konkursie
1. Środkowe warstwy lgockie – jest to monotonny kompleks skalny składający się z ciemnych, twardych piaskowców o spoiwie 3. Fałdy – bardzo dobrze widoczne struktury fałdowe odsłonięte krzemionkowym i czarnych łupków. Piaskowce i łupki występują pod kamieniołomem. Są to strome fałdy niekiedy przecinane w zbliżonych proporcjach. Jest to typowy osad fliszowy tworzony uskokami. przez prądy zawiesinowe w głębokim morzu, ale w stosunkowo małej odległości od podnóża skłonu kontynentalnego.
2. Warstwowania – piaskowce warstw lgockich charakteryzują się bardzo dobrze widocznymi strukturami powstającymi w czasie składania osadu, laminacje. Dominującą odmianą są warstwowania równoległe, rzadziej można spotkać inne typy (przekątne, smużyste
pt. „Stwórz ścieżkę edukacyjną”.
Erozja rzeczna - żłobienie przez wodę powierzchni, polegające na pogłębianiu (erozja denna), przesuwaniu (erozja boczna) i wydłużaniu (erozja wsteczna) koryta rzecznego. Zasięg i tempo erozji rzecznej zależą od prędkości przepływu, rodzaju ruchu wody, ilości i rodzaju materiału wleczonego, odporności podłoża, spadku i przebiegu koryta. 1. Erozja denna - prowadzi do pogłębienia koryta i samej doliny rzecznej. Szczególnie silna jest w górnym biegu rzeki, gdzie spływająca woda ma dużą prędkość i niesie stosunkowo duże ilości materiału skalnego. Występuje głównie wskutek tarcia kamieni o dno (abrazja rzeczna), w jej wyniku przekrój poprzeczny koryta przypomina literę V.
Kamieniołom - to popularna nazwa miejsca na górze o nazwie Bukowski, której podnóże sięga Wieprzówki, a całe zbocze jest jednym wielkim odsłonięciem warstw lgockich, piaskowców i łupków. Powstało ono w wyniku działalności rzeki i człowieka, który dawno temu eksploatował potrzebny mu kruszec. Dziś jest to atrakcja turystyczna, a głównie dydaktyczna dla studentów geologii i geografii. Można na jego przekroju prześledzić różne zjawiska towarzyszące wypiętrzeniu się Karpat. Warstwy pierwotnie poziome, dzisiaj stoją pionowo, skośnie, są przesunięte względem siebie, a wszystko to na 100 m wzdłuż i około 30 m prawie pionowo w górę. Kamieniołom jest też doskonałym punktem widokowym skierowanym na zachód i południowy - zachód.
Kamieniec w okresie letnim, gdy nie ma obfitych opadów, porasta roślinami i staje się oazą różnorodnego życia zwierząt
Krzecznik naziemnik
Żmija zygzakowata 2. Erozja wsteczna – występuje głównie przy źródłach oraz progach rzecznych. Powoduje wydłużanie się doliny rzecznej w górę cieku.
Paź królowej
Ujście Wieprzówki do Skawy
Leskowiec 922 m n.p.m.
Źródła Wieprzówki w paśmie Leskowca i Łamanej Skały Łamana Skała (Madahora) 929 m n.p.m.
Wymyk szarawy, jeden z największych polskich pająków
Kamieńce - zarastające stanowiska inicjalne, to fragmenty łach żwirowych, żwirowo-piaskowych, położone najbliżej koryta rzeki, które stopniowo są „opanowywane” przez wkraczającą roślinność pionierską. Rzadko osiągają zaawansowane stadium sukcesji, ponieważ wskutek częstych przyborów wody są pustoszone i cały proces zaczyna się od nowa. Występują wszędzie, bez względu na wysokość, zmienia się tylko skład gatunkowy wkraczającej na nie roślinności. Na kamieńcach w Rzykach rośnie wiele gatunków roślin typowych dla tego terenu, ale często niewidocznych wśród innych. Tu, mając dogodne warunki, są znacznie liczniejsze, porastają całe połacie bądź górują nad innymi. Ich nasiona najczęściej przyniosła woda i wiatr, a czasem także zwierzęta. Są to najczęściej rośliny ciepłolubne, o małych wymaganiach glebowych, ale lubiące glebę przepuszczalną, piaszczystą. Należą do nich m.in żmijowiec zwyczajny (Echium vulgare), dziewanna pospolita (Verbascum nigrum), dziewanna drobnokwiatowa (Verbascum thapsus), len siewny (Linum usitatissimum), życica wielokwiatowa (Lolium multiflorum), czosnaczek pospolity (Alliaria petiolata), niecierpek gruczołowaty (Impatiens glandulifera) (obcy), rdestowiec japonski (Reynoutria japonica) (obcy), lępiężnik biały (Petasites albus) i różowy (Petasites hybridus), wierzbówka kiprzyca (Chamaenerion angustifolium), wierzbownica kosmata (Epilobium hirsutum), żarnowiec miotlasty (Sarothamnus scoparius), wrotycz pospolity (Tanaceum vulgare), szczeć pospolita (Dipsacus fullonum), czyściec leśny (Stachys sylvatica), gorczycznik pospolity (Barbarea vulgaris), mięta pieprzowa (Mentha piperita) i wiele innych, których tu niesposób wymienić.
3. Erozja boczna – wymywanie przez płynącą wodę brzegów. Spowodowana jest ruchem wirowym wody - woda podmywa brzegi wklęsłe a po przeciwnej stronie akumuluje (osadza) niesiony materiał (kamienie, żwir, piasek, ziemię). W wyniku jej działania powstają meandry (zakola rzeczne). Na półkuli północnej potęgowana przez siłę Coriolisa - powoduje większe wymywanie brzegów prawych.
Żmijowiec zwyczajny
Wierzbownica kosmata
Żarnowiec miotlasty
Ostatniemu z wymienionych rodzajów erozji przeciwdziałają rosnące wzdłuż koryta rośliny. Poprzez mocno splecione ze sobą systemy korzeniowe drzew i krzewów powstaje naturalna trójwymiarowa „siatka” utrzymująca brzeg w całości (zdj. poniżej). Ważne dla tego przestrzennego tworu jest, aby wzdłuż brzegów rosły zwarte drzewostany i zarośla krzewiaste. Szczególnie w górnym i środkowym biegu rzeki, gdzie niszczycielskie siły wody są największe. Wzdłuż doliny Wieprzówki sadzono kiedyś topole oraz wierzbę purpurową - wiklinę. Inną metodą mającą tę samą zasadę działania, jest regulacja potoków. Model naturalny - przynajmniej w teorii - powinien być stosowany w miarę możliwości w pierwszej kolejności.
Dziewanna pospolita
Dziewanna drobnokwiatowa
Jaszczurka żyworodna, gody
Jaszczurka zwinka
Osa klecanka Kamieńce w pierwszej fazie rozwoju są siedliskami trudnymi do zamieszkania. Brak bezpiecznych kryjówek, duże nasłonecznienie czy ryzyko zalania, zniechęca większość zwierząt do zasiedlania. Są jednak gatunki, które skuszone dużą ilością materii organicznej potrafią tu przetrwać. Należą do nich m.in. owady, a za nimi pojawiają się pająki i więksi drapieżcy - gady. Liczba gatunków stopniowo wzrasta i uzależniona jest m.in od stopnia rozwoju roślinności, od stanu poziomu rzeki. Kamieńce Wieprzówki i kamieniołom zamieszkuje wiele ciekawych zwierząt, tu wymienimy tylko nieliczne chronione i charakterystyczne. Należą do nich chronione gady, a wśród nich jadowita żmija zygzakowata (Vipera berus), wymieniany już zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix), jaszczurka żyworodna (Lacerta vivipara) i jaszczurka zwinka (Lacerta agilis). Warto wiedzieć, że żmija i jaszczurka żyworodna są jajożyworodne i rodzą młode, które wykluwają się w narządach rodnych samicy. Z innych ciekawych zwierząt można wymienić jednego z największych polskich pająków - wymyka szarawego (Arctosa cinerea), przedstawiciela pogońcowatych. Norkę, wielkości palca, buduje na żwirowisku, u wylotu jej czatuje na zdobycz. W norce potrafi przetrwać dłuższe zatopienie. Jest bardzo wrażliwy na zmiany środowiska, zatem jego występowanie świadczy o jakości kamieńców. Jego bliskim krewniakiem jest częściej tu spotykany krzecznik naziemnik (Trochosa terricola), którego samica nosi ze sobą kokon z jajami, wykazując podobnie jak większość pająków troskę o potomstwo. Bujnie porośnięte kwitnącymi roślinami kamieńce są miejscem ucztowania licznych motyli i ich gąsienic, chrząszczy czy błonkoskrzydłych. Wśród nich wyróżnia się paź królowej (Papilio machaon), chrząszcz - kruszczyca złotawka (Cetonia aurata) oraz osa klecanka (Polistes sp.)
5
Lepiężnik różowy Zdjęcia (zdj. lot. z arch UM), opracowanie merytoryczne i graficzne oraz przygotowanie do druku: Jan Zieliński, Wojciech Bloch i doc. dr hab. Witold Alexandrowicz. Wszelkie prawa zastrzeżone.