Pleidooi voor introspectie in tijden van extreme responsen op smartphonenotificaties Anke Hans, 2013 Milde paniek als de smartphone-operant er onderweg naar kantoor achter komt dat de batterij van zijn smartphone bijna leeg is en hij geen oplader bij zich heeft. Hartkloppingen als respons op een virtueel ontvangen privĂŠ-bericht. Ingehouden adem tijdens het laden van zijn e-mails. Moeite met het stellen van prioriteiten tussen de relaties die hij virtueel onderhoudt en de relaties die hij fysiek onderhoudt. Ze d a a ro m t e g e l i j k e r t i j d p ro b e re n t e o n d e r h o u d e n . Schuldgevoelens wanneer hij zich beseft dat zijn aandacht zich niet laat splitsen. Ze leiden tot notificatiestress: een lage, aanhoudende geestelijke spanning die bij een smartphoneoperant optreedt als directe reactie op (de verwachting van) een notificatie en wortelend in een onmiddellijke verhouding tot zijn notificaties. Deze verhouding is waarneembaar in bovenbeschreven negatieve effecten van de aanwezigheid van de smartphone -het platform dat notificaties voorziet van visuele en auditieve signalen- op het lichaam, de gedachten en het gedrag van de smartphone-operant. Aan de andere kant van het spectrum bevinden zich smartphone-detoxes: ontgiftingsperiodes van een week oplopend tot een jaar, waar onder andere de Nederlandse student journalistiek Bram van Montfoort en de Amerikaanse technologiejournalist Paul Miller zich in 2012 aan committeerden. Het blijft niet beperkt tot particuliere initiatieven; bedrijven sturen hun werknemers via thedigitaldetox.org naar ‘corporate wellness days’ gevuld met meditatie, kunst, spel en overige vormen van analoge teambuilding. off the grid / no boss / no internet / no cell phone / no clock / no work: de smartphone-detox wordt gekenmerkt door een non-verhouding tussen smartphoneoperant en zijn notificaties, binnen welke de afwezigheid van de smartphone positieve effecten heeft op het lichaam, de gedachten en het gedrag van de operant.
Stress en detox vormen twee extreme responsen op notificaties. Een spagaat, met in het midden de marketingbelofte die luidt dat operanten hun smartphones waar en wanneer dan ook hanteren als vergrootglas van hun menselijke kwaliteiten. De extremen zijn geen van beiden constructief. Immers, in een maatschappij doordrenkt van smartphones kan noch overmatig gebruik, noch verwerping van de smartphone, noch een heen en weer bewegen tussen stress en detox leiden tot een duurzame verhouding met deze intieme technologie. Hoe aan te vangen met de constructie van een duurzame verhouding tot notificaties die de smartphone-operant kan doen ontsnappen uit de oscillatie tussen stress en detox? We vinden een aanknopingspunt in hetgeen waar Nicholas Carr in de laatste zin van zijn boek ‘Het ondiepe. Hoe onze hersenen omgaan met internet’ aan voorbij gaat. Die zin luidt ‘Wij laten de razernij toe in onze ziel’. Impliciet stelt Carr hier dat ‘smartphone’ en ‘razernij’ inwisselbare termen zijn, en laat hij de vraag om welke redenen operanten smartphones als razernij ervaren onbeantwoord. En dat is een belangrijke vraag. Want pas als we begrijpen waarom de smartphoneoperant zijn smartphone en notificaties als razernij waarneemt, kan hij zijn blinde vlek voor de effecten van notificaties op zijn lichaam, gedachten en gedrag inkleuren en definiëren in welke situaties notificaties hem kunnen assisteren en in welke situaties de opvoering van zijn menselijke kwaliteiten vereist is. Pas na introspectie kan de smartphone-operant een bekwame architect van zijn aandacht worden, een middellijke verhouding tot zijn notificaties construeren, binnen welke hij neutrale tot positieve effecten van de aanwezigheid van zijn smartphone ondervindt op zijn gedrag, gedachten en lichaam.
Ik pleit voor een grondige verkenning van de menselijke eigenschappen die ons smartphones en notificaties als razernij doen ervaren, en ben alvast bij mezelf begonnen. In de negen stukken die volgen -variĂŤrend zowel qua lengte als qua stijl- som ik de keuzes op die mij notificatiestress opleverden, beschrijf ik mijn onverslaanbare signaaldetectiedrang, mijn chronische zoektocht naar nieuw, m i j n d o p a m i n e - i n f r a s t r u c t u u r, m i j n a a n g e b o r e n verbindingsdrang, mijn pragmatische geloof in de druk-drukdruk-mythe, mijn nostalgie naar een analoog verleden, mijn verborgen verlangen naar brood en spelen en mijn onbekendheid met notificatievocabulaire.
1. Maak kennis met mijn keuzes Ik betrad vier jaar geleden de T-Mobile in Groningen. Ik kocht daar een iPhone 3G. Ik kon mijn geluk niet op. Ik downloadde apps alsof ze de enige overgebleven bron van zuurstof ter wereld waren. Ik accepteerde van al deze apps de bijbehorende notificaties. Ik dacht niet na welke notificaties mij van dienst waren en welke me onnodig stress opleverden. Ik checkte ze allemaal, klakkeloos. Ik hield m’n smartphone twee jaar chronisch in een straal van drie meter rondom mijn lichaam. Ik splitste mijn aandacht tussen mijn iPhone en mijn vrienden. Ik splitste mijn aandacht tussen mijn iPhone en mijn werk. Ik verlaagde zo mijn concentratievermogen. Ik betrad vorig jaar de T-Mobile in Utrecht. Ik kocht daar een iPhone 4S. Ik was dolenthousiast. Ik zette al mijn apps over, van mijn iPhone 3G naar mijn iPhone 4S. Ik veranderde niets aan mijn notificatie-instellingen. Ik dacht niet na welke notificaties mij van dienst waren en welke me onnodig stress opleverden. Ik checkte ze allemaal, klakkeloos. Ik houd m’n smartphone al vier jaar chronisch in een straal van drie meter rondom mijn lichaam. Ik splits mijn aandacht tussen mijn iPhone en mijn vrienden. Ik splits mijn aandacht tussen mijn iPhone en mijn werk. Ik verlaag zo mijn concentratievermogen. Ik ben de oorzaak van mijn notificatiestress. Aangenaam.
2. Ik ben een geboren signaaldetector Mijn iPhone is altijd in mijn buurt. Dus even zwart-wit bekeken is mijn wereld altijd in één van de volgende twee staten: Óf er is een notificatie op m’n iPhone Óf er is geen notificatie op m’n iPhone En dat vind ik vervelend. Ik wil mijn wereld niet in één van twee mogelijke staten. Ik wil mijn wereld in één staat. Gelukkig heb ik hersenen. Die zijn speciaal aangesteld om korte metten te maken met de onzekerheid in mijn wereld. Ze vertellen me continu: Óf “Er is een notificatie op je iPhone!” Óf “Er is geen notificatie op je iPhone.” Meestal liggen m’n hersenen en de wereld op één lijn. Dan zeggen m’n hersenen “Er is een notificatie op je iPhone!” En dat is dan ook zo. Soms liggen m’n hersenen en de wereld niét op één lijn. Dan zeggen m'n hersenen “Er is een notificatie op je iPhone!” Terwijl dat helemaal niet zo is. Een fantoomnotificatie. Zwart-wit bekeken is zo’n fantoomnotificatie een goede zaak, vindt docent aan de Universiteit van Sheffield Tom Stafford. Het bewijst namelijk dat m'n hersenen kerngezond zijn; zó actief in het opsporen van signalen in mijn wereld dat ze zelfs notificaties detecteren die er niet zijn.
Leuk en aardig allemaal, maar een fantoomnotificatie voelt voor mij helemaal niet als een goede zaak. Ik word er namelijk sikkeneurig van. ‘Is het nou zó erg met mij gesteld dat ik zelfs notificaties waarneem die er niet zijn? Nu weet ik in ieder geval één ding zeker: dat het met mij nóóit meer goed komt.’ Gelukkig is er een uitweg. Tussen mijn wereld en mijn hersenen heb ik namelijk een ingebouwd filter. Omdat ik dat niet wist, én omdat ik gebouwd ben om geen nieuwe informatie te willen missen, staat het filter tussen mijn wereld en mijn hersenen al vier jaar op de lichtste stand, genaamd 'Mis geen enkele notificatie, koste wat het kost!’ Met als gevolg dat ik fantoomnotificaties op de koop toe moet nemen. Maar nu wil ik dus een tandje terug. Hoe doe ik dat? Ik kan mijn persoonlijke filter aanpassen door een keuze te maken voor een zwaardere stand, vertelt professor aan de Universiteit van New York David Heeger mij op pagina 3 van zijn artikel Signal Detection Theory. Nou, daar gaat ‘ie dan: "Ik kies voor een zwaardere stand van mijn persoonlijke filter tussen mijn wereld en mijn hersenen. Ik wil geen fantoomnotificaties meer. En dat ik dan ook wel eens echte notificaties mis, neem ik op de koop toe.”
3. Ik heb honger naar nieuw Nieuwe landen. Nieuwe ideeën. Nieuwe bandjes. Nieuwe vrienden. Nieuwe aandacht. Nieuwe gevoelens. Ze liggen voor me, op een groot, wit, porseleinen bord. Zilveren bestek op een nauwkeurig gevouwen servet ernaast. Voel me alsof ik dagen niets gegeten heb. Heb honger. Honger naar nieuw. Verslinden wil ik de nieuwe dingen. Ze proeven. Weten hoe ze smaken. Ik voel speeksel aanzwellen. Heb geen tijd te verliezen. Nog voordat ik mag beginnen met eten begin ik met eten. Met m'n handen stop ik de nieuwe dingen in m’n mond. En begin te kauwen alsof het m’n laatste keer is. Ik verslind de nieuwe dingen. Proef ze. Ze smaken fris, lichtzoet. Barsten van mogelijkhedensap, dat langs mijn kin naar beneden druipt. Vlak voordat ik doorslik stop ik. De smaak van de nieuwe dingen is veranderd. Ze proeven bitter, en droog. Halfverteerd spuug ik ze uit op de grond.
Ik herspits mijn ogen en oren. Kijk om me heen. Voel me alsof ik dagen niets gegeten heb. Heb honger. Honger naar nieuw.
4. Ik kick op notificaties Beeld je eens in dat dit mijn hersenen zijn:
Die rode vlek daar, vooraan in mijn hoofd, vlak boven m'n oog, is mijn mediale prefrontale cortex. Niet zo'n groot gebied inderdaad, maar ik bestier er van alles. Ik maak er beslissingen, planningen en weeg er mijn acties van nu af tegen mijn doelen van straks. Ook beteugel ik er mijn impulsen, inspecteer er mijn sociale gedrag en verwerk er emotionele prikkels van buitenaf. Emotionele prikkels van buitenaf, zoals likes op Facebook, @mentions op Twitter en mailtjes in mijn inbox. Stuk voor stuk bewijsjes dat ik de tijd en aandacht van iemand anders waard ben. Zodra ik merk dat ik er weer eentje ontvangen heb, is mijn mediale prefrontale cortex eventjes bovengemiddeld actief. Yeah! Ik had al wel een vermoeden dat ik iets waard ben, maar een bevestiging is altijd fijn.
Het geeft me een kick. Mijn mediale prefrontale cortex is naast plannings- en controlecentrum namelijk ook een gebied met uitlopers van mijn dopamine-infrastructuur. Mijn dopamine-productie krijgt dus 贸贸k even een impuls. Geen wonder dat ik van notificaties houd. Ik trip op tijd en aandacht van anderen.* Beslissen, plannen, afwegen, doelen van straks, impulsbeteugeling en inspectie van mijn sociale gedrag? Saai. Meer notificaties graag! * Ik heb notificaties gevoelsmatig en schaamteloos onder 'emotionele prikkels' geschaard. Voor de hypothese dat notificaties een impuls geven aan dopamine-productie bestaat tot op heden echter nog geen wetenschappelijk bewijs.
5. Ik ben gemaakt om me te hechten aan de mensen om mij heen Me hechten aan de mensen om mij heen. Ik ben ervoor gemaakt. Toen ik nog maar net geboren was luidde mijn missie dan ook: Me hechten aan m'n moeder. Ik maakte oogcontact met haar, lachte naar haar, spiegelde haar bewegingen, woorden en emoties. Zodat ik haar goedkeuring zou krijgen. Ze mij zou vasthouden en beschermen. Me houvast zou bieden in een wereld vol accelererende auto's, hongerige honden en grote mensen met grove bedoelingen. Toen ik grote zus werd luidde mijn missie: Me hechten aan m'n broertjes. Ik maakte oogcontact met ze, lachte naar ze, spiegelde hun bewegingen, woorden en emoties. Zodat ik hun goedkeuring zou krijgen. Ze mijn gezinsleven zouden veraangenamen. Wat me houvast zou bieden in een wereld vol accelererende auto's, hongerige honden en grote mensen met grove bedoelingen. Toen we gingen verhuizen luidde mijn missie: Me hechten aan m'n nieuwe buurtkinderen. Ik maakte oogcontact met ze, lachte naar ze, spiegelde hun bewegingen, woorden en emoties. Zodat ik hun goedkeuring zou krijgen. Ze mijn jeugd zouden veraangenamen. Wat me houvast zou bieden in een wereld vol accelererende auto's, hongerige honden en grote mensen met grove bedoelingen.
Toen ik naar school ging luidde mijn missie: Me hechten aan m'n klasgenoten. Ik maakte oogcontact met ze, lachte naar ze, spiegelde hun bewegingen, woorden en emoties. Zodat ik hun goedkeuring zou krijgen. Ze mijn schooltijd zouden veraangenamen. Wat me houvast zou bieden in een wereld vol accelererende auto's, hongerige honden en grote mensen met grove bedoelingen. Toen ik een baan kreeg luidde mijn missie: Me hechten aan m'n collega's. Ik maakte oogcontact met ze, lachte naar ze, spiegelde hun bewegingen, woorden en emoties. Zodat ik hun goedkeuring zou krijgen. Ze mijn werkende leven zouden veraangenamen. Wat me houvast zou bieden in een wereld vol accelererende auto's, hongerige honden en grote mensen met grove bedoelingen. Toen ik verkering kreeg luidde mijn missie: Me hechten aan m'n vriend. Ik maakte oogcontact met hem, lachte naar hem, spiegelde zijn bewegingen, woorden en emoties. Zodat ik zijn goedkeuring zou krijgen. Hij mij zou vasthouden en beschermen. Me houvast zou bieden in een wereld vol accelererende auto's, hongerige honden en grote mensen met grove bedoelingen.
6. Ik heb het zo druk Nog maar net wakker en daar begint het al. M'n inbox. Met zó veel te doen vandaag. Ontbijten maar even onderweg dan. Met een hoofd vol ongeprioretiseerde informatie kom ik op m'n werk. Met inmiddels nog meer inbox. Twitter en Facebook ook goed in de tabs houden. Flink multitasken is het hè, in het digitale tijdperk. Echt een uitdaging om m'n leven te managen. Met die grenzen die vervaagd zijn. Lange dagen ook hè. Ben kapót als ik thuis kom. En dan wachten daar nog mijn partner. Koken. Sociale verplichtingen. M'n inbox. Leuke dingen allemaal wel hoor. Het past ook bij me. Ben nu eenmaal een ambitieus typje. Rustiger aan doen kan later, als ik het verdiend heb. Die drukte geeft mijn dag ook vorm hè. Kan eigenlijk ook niet bedenken. Wat ik zou doen als ik niets te doen had.
7. Vroeger was alles beter Vroeger leefde ik traag. Had ik geen stress. Was ik niet moe. Hoefde ik ook niet altijd voor iedereen bereikbaar te zijn. Praten met de mensen om me heen was nog genoeg. Door die rust kon ik bezinnen. Had ik aandacht voor mijn omgeving. Was ik creatief. Had ik verbeeldingskracht. En een gezond kritisch vermogen. Ik reflecteerde diep. Over mezelf en de wereld. Formuleerde unieke meningen. Sprak ze uit in volzinnen. Schreef ze op in lange brieven. Vroeger was alles beter.
8. Ik wil gewoon brood en spelen Het liefst doe ik helemaal niet van die ingewikkelde dingen. Nadenken, vergelijken, afwegingen maken, prioriteiten stellen, gewoontes veranderen. Mij niet gezien hoor. Ik wil gewoon wat ik al ken. Eten, drinken, slapen, aandacht, beetje neuken op z'n tijd. Gewoon, z'n gangetje.
9. Ik ken deze woorden nog niet no·ti·fi·ca·tie·sign·aal (o; meervoud: notificatiesignalen) 1 de externe prikkel in het dagelijks leven van de smartphone-operant die tot doel heeft hem te informeren over het feit dat er een notificatie op één van de smartphone-applicaties op zijn smartphone binnengekomen is. Afhankelijk van de notificatie-instellingen heeft een notificatiesignaal één of meerdere van de volgende abrupte visuele en auditieve kenmerken: een kort geluid, een vibratie, een knipperend lichtje, een gekleurd cijfercirkeltje en/of een melding op het toegangsscherm van de smartphone. no·ti·fi·ca·tie (v; meervoud: notificaties) 1 het real-time bericht dat de smartphone-operant op ongezette tijden en onvoorzien van importantie- en urgentieniveau via smartphone-applicaties informeert over zijn familie, zijn vrienden, zijn werk, nieuws, vrije tijd, entertainment en/of respons op door hem geplaatste content op sociale netwerken, bv: een whatsappbericht, een twitter-@mention, een e-mail, een facebookcomment no·ti·fi·ca·tie·taak (v(m); meervoud: notificatietaken) 1 het werk dat achter een notificatie schuilgaat, bv: het verwerken van de notificatie, het genereren van een notificatie om de ontvangst van de notificatie te bevestigen, het genereren van een notificatie om de inhoud van de notificatie te bevestigen en het uitvoeren van notificatieongerelateerd werk no·ti·fi·ca·tie·check (m; meervoud: notificatiechecks) 1 de gedragsmatige handeling die de smartphone-operant uitvoert naar aanleiding van detectie van een notificatiesignaal, doorgaans bestaande uit de volgende serie sub-handelingen: de smartphone met het scherm naar de voorkant in de hand leggen, het toegangsscherm van de smartphone ontgrendelen, de applicatie met de notificatie openen en het (deels) verwerken van de notificatie. een ~ doen
n o · t i · fi · c a · t i e · c h e c k · m o · t i e f ( o ; m e e r v o u d : notificatiecheckmotieven) 1 de beweegreden op grond waarvan de smartphoneoperant een notificatiecheck doet, bv: het willen reduceren van onafgeronde notificatietaken, het willen reduceren van onzekerheid, het willen reduceren van onbezette tijd, het virtueel bereikbaar willen zijn, het niets virtueels willen missen. no·ti·fi·ca·tie·check·ba·ten (vmv) 1 dat wat een smartphone-operant wint met het doen van een notificatiecheck, bv: reductie van onafgeronde notificatietaken, reductie van onzekerheid, reductie van onbezette tijd, virtuele bereikbaarheid no·ti·fi·ca·tie·check·kos·ten (mmv) 1 dat wat een smartphone-operant verliest met het doen van een notificatiecheck, bv: tijd, focus, creativiteit, vriendelijkheid n o · t i · fi · c a · t i e · c h e c k · n o r m ( v ( m ) ; m e e r v o u d : notificatiechecknormen) 1 het criterium aan de hand waarvan een smartphoneoperant bewust dan wel onbewust kiest een notificatiecheck te gaan doen. Kan de extreme waarden 'gepersonifieerd' en 'ongepersonifieerd' alsmede iedere waarde daar tussenin aannemen: g e p e r s o n i fi e e r d e n o t i fi c a t i e c h e c k n o r m : e e n notificatiechecknorm ontwikkeld op basis van een middellijke verhouding tussen de smartphone-operant en zijn n o t i fi c a t i e s , t e n g e v o l g e v a n e e n a f w e g i n g v a n notificatiecheckkosten en notificatiecheckbaten en zich manifesterend in gepersonifieerde notificatie-instellingen o n g e p e r s o n i fi e e r d e n o t i fi c a t i e c h e c k n o r m : e e n notificatiechecknorm ontwikkeld op basis van een onmiddellijke dan wel afwezige verhouding tussen de smartphone-operant en zijn notificaties, ten gevolge van een overfixatie op notificatiecheckbaten en veronachtzaming van n o t i fi c a t i e c h e c k k o s t e n e n z i c h m a n i f e s t e re n d i n ongepersonifieerde notificatie-instellingen
no·ti·fi·ca·tie·flow (m; meervoud: notificatieflows) 1 de stroom van notificaties die gedurende de dag op een smartphone binnenkomen, zoals vastgelegd in de notificatieinstellingen van een smartphone no·ti·fi·ca·tie·stress (m) 1 de lage, aanhoudende geestelijke spanning die bij de smartphone-operant optreedt als directe reactie op een notificatiesignaal, als indirecte reactie op het hanteren van een ongepersonifieerd notificatiechecknorm, met een notificatiestressrespons tot gevolg n o · t i · fi · c a · t i e · s t r e s s · r e s · p o n s ( m ; m e e r v o u d : notificatiestressresponsen) 1 het patroon van psychologische, fysiologische en chemische reacties dat zich in een smartphone-operant voltrekt als gevolg van notificatiestress, dat negatieve effecten heeft op het lichaam, de gedachten en het gedrag van de gebruiker, dat gepaard gaat met een verlies van attentie voor de smartphone-operant zelf en de mensen om hem heen no·ti·fi·ca·tie·in·stel·ling·en (vmv) 1 de set van richtlijnen voor de wijze waarop een notificatiesignaal tot de smartphone-operant komt, zoals door de smartphone-operant te definiëren in de applicatie 'Instellingen' in zijn smartphone. Kan de extreme waarden 'gepersonifieerd' en 'ongepersonifieerd' aannemen, alsmede iedere waarde daar tussenin: gepersonifieerde notificatie-instellingen: notificatie-instellingen gebaseerd op een gepersonifieerde notificatiechecknorm ongepersonifieerde notificatie-instellingen: notificatieinstellingen gebaseerd op een ongepersonifieerde notificatiechecknorm, met notificatiestress tot gevolg no·ti·fi·ca·tie·ma·nage·ment (o) 1 de beheersing van één of meerdere notificatieflows