Καφεποσία και Κουπολογία, το Ένεργημα και η Ταξινόμηση by Anna Delimpasi

ΚΑΦΕΠΟΣΙΑ ΚΑΙ ΚΟΥΠΟΛΟΓΙΑ ΤΟ ΕΝΕΡΓΗΜΑ ΚΑΙ Η ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ

Ομαδα Εργασίας : Αννα Δελήμπαση \\ Θεοδώρα Σιάνου Επιβλέπων Καθηγητής : Ζήσης Κοτιώνης

Ευχαριστούμε

Τις καφετεριές Hacienda, Tranzistor και το καφε - ουζερί “Ο Aποστόλης”. Το Γιώργο , που λατρεύει τον καφέ και μας έδινε καθημερινά τις takeaway κούπες του. Τους υπόλοιπους Μωβ Ελέφαντες Ελένη | Εύα | Τζοάννα.

Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Πανεπιστήμο Θεσσαλίας Ιανουάριος 2019 Βόλος

Περιεχόμενα

01 02

σ.10

Εισαγωγή

σ.59

1ο επίπεδο

σ.59 σ.13

Λεξικάκι σ.64

σ.15

Εφημερίδα του καφέ

σ.69

σ.22

Το παράδειγμα του Βόλου

σ.44

Κινητικός και στατικός καφές

σ.65

σ.71

2ο επίπεδο

σ.71 σ.74 σ.75

σ.45

σ.78

3o επίπεδο

σ.78 σ.45

σ.45

σ.83

Ταξινόμηση

σ.83

σ.47

σ.48

Ιστορία της κούπας μιας χρήσης

σ.56

Καφεχώρος : τα τρία επίπεδα

σ.87

Απαθανάτιση

σ.88

σ.186

Βιβλιογραφία

Αν δεν υπάρχει καφές, του ανθρώπου το κεφάλι γυρίζει, αν δεν υπάρχει Δημοκρατία, του ανθρώπου το κεφάλι δεν γυρίζει. Ο καφές μοσκοβολάει, η Δημοκρατία ούτε καν έχει μυρουδιά. Τον καφέ τον βάζεις στο φλυτζάνι, τον πίνεις. Η Δημοκρατία ούτε τρώγεται ούτε πίνεται. Σε τί χρειάζετε αυτή η Δημοκρατία, μπορείτε να μου πείτε; Ω Ύψιστε! Να γινόταν, τόσο δα από ό,τι καταλαβαίνουμε από αυτόν τον καφέ,να καταλαβαίναμε και από Δημοκρατία... Νεσίν Αζίζ,

Καφές και Δημοκρατία

0 1 -εισαγωγη --------Η παρούσα μελέτη ερευνά τη διάδοση του ροφήματος του καφέ, τη συνθήκη της πόσης και τα αναγκαία αντικείμενα που τη συνοδεύουν. Ο καφές αποτελεί, πλέον, καθημερινό και απαραίτητο ρόφημα, το δεύτερο βασικότερο προϊόν εμπορίου στον κόσμο. Η “κρυφή” του ενέργεια και ο εθισμός που προκαλεί έχει επηρεάσει την εξέλιξη της καταναλωτικής κοινωνίας. Το ρόφημά του ενεργοποιεί αισθητηριακές, σωματικές, βιωματικές και κοινωνικές αντιδράσεις. Το προϊόν το ίδιο, ο χώρος και τα αντικείμενα της καφεποσίας αντίστοιχα, συνθέτουν ένα σύνολο πραγμάτων, που αφορούν την προβολή του ατόμου στο κοινωνικό σύνολο. Έτσι, λοιπόν, και εμείς αρχίσαμε να σκεφτόμαστε πάνω στον συνεχή διάλογο: προϊόν – καταναλωτής, καφές – καφεπότης, αντικείμενο - επιτέλεση προκειμένου να αποκρυπτογραφήσουμε την σχέση πόθου που έχει δημιουργηθεί από την πρώτη γουλιά της ημέρας. Ξυπνάω γιατί μυρίζω και γεύομαι…, τα μάτια μου ανοίγουν, η μέρα ξεκινά. Εκτός από την καθιστική διαδικασία πόσης, μελετάται και το φαινόμενο του take-away καφέ. Διακρίνονται λοιπόν δύο κατηγορίες καφεποσίας που αφορούν την σωματική διαδικασία του καφεπότη μέσω της πρακτικής και της επιτέλεσης ,την στατική και την κινητική διάσταση του καφέ. Τα δύο αυτά είδη είναι οι βασικές κατηγοριοποιήσεις πάνω στις οποίες διεξάγεται η έρευνα. Αρχικά, προσεγγίσαμε την σχέση ανάμεσα στο προϊόν / καφές – καταναλωτής / καφεπότης – χώρος / καφετέρια, αναζητώντας τους λόγους της ευρείας κατανάλωσης του προϊόντος. Σε αυτό το επίπεδο ασχοληθήκαμε πάνω στο άτομο – επιτελεστή και τις δράσεις του με τους υπόλοιπους δράστες μέσα στη καφετέρια και κατά την διαδικασία του περπατήματος στη πόλη. Έπειτα επιστρέψαμε ξανά στο προϊόν – καφέ, αφήνοντας πίσω τον χώρο ως καφετέρια ή οποιοδήποτε άλλη περιοχή μέσα στη πόλη μπορεί να φιλοξενήσει το ενέργημα του καφενειάζω, ερευνώντας έτσι, το χώρο του καφέ σε μικρότερη κλίμακα. Αναπτύξαμε την έννοια του καφεχώρου, που σε αυτήν την περίπτωση αναλύεται σε διαφορετικό επίπεδο, που εκφράζεται

από την απόσταση του καφέ με το άτομο και τα αντικείμενα. Οι σχέσεις που μελετώνται δεν εστιάζουν στο πρώτο επίπεδο καφεχώρου, δηλαδή το μέρος στο οποίο περιέχεται το άτομο για να πιει καφέ, αλλά στην προσέγγιση του καφεχώρου σε δεύτερο επίπεδο, που ορίζεται ως η απόσταση μεταξύ αντικείμενου (συγκεκριμένα της κούπας) και πότη. Σε αυτήν την απόσταση παρατηρούνται, όλα τα μέσα υλικά και άυλα, που εντάσσει ο χρήστης στη διαδικασία προκειμένου να την οικειοποιηθεί. Αναλύονται οι επιτελεστικές διαδικασίες κατά τη διάρκεια της καφεποσίας, ως αυτές που καθορίζουν τον κοινωνικό ρόλο του ατόμου. Σε τρίτο επίπεδο μελετάται ο καφεχώρος ως το κομμάτι που εκ προ μελέτης κατασκευάστηκε για να φέρει το υγρό. Βασικό μέλημά μας είναι ο χώρος του καφέ, αλλά η κυριολεκτική του έννοια, δηλαδή, η άμεση επαφή του καφέ υγρού με τα τοιχώματα του χώρου που τον περιέχει. Το δοχείο – κούπα αποτελεί το νέο αντικείμενο μελέτης, το νέο προϊόν καταγραφής και συλλογής. « [...] το αντικείμενο γίνεται αντικατάστατο λίγο πολύ απεριόριστα στο πεδίο των συνδηλώσεων, όπου αποκτά αξία σημείου. Επειδή ακριβώς ανταποκρίνονται σε κάτι τελείως διαφορετικό, που είναι είτε η κοινωνική λογική είτε η λογική του πόθου […]»2.

Τα αντικείμενα αποτελούν αναντικατάστατο κομμάτι της απόλαυσης, σε βαθμό που ο χρήστης - καταναλωτής αντικατοπτρίζει τον εαυτό του μέσα στο ίδιο. Έτσι, η ίδια η κούπα του καφέ, το θερμός, το ποτήρι μιας χρήσης καθιστά ,πλέον, το προϊόν του καφέ στο κομμάτι του καταναλωτισμού και του φετιχισμού, αλλά όχι λόγω της ίδιας της ύπαρξης του προϊόντος, αλλά μέσω του κόσμου των αντικειμένων και όλων των παρελκόμενων που έχουν σχέση με αυτό το υγρό της ηδονής. Στη λογική της αλλαγής της κλίμακας, από το χώρο έως το δοχείο, παρατηρείται η λήξη της διαδικασίας και το αποτέλεσμα αυτής. Το υπόλειμμα του καφέ στον πάτο της κούπας αναπαριστά το τέλος της επιτέλεσης και της σχέσης μεταξύ του ατόμου και του αντικειμένου. Υπό κανονικές συνθήκες η κούπα πλένεται και ξαναχρησιμοποιείται από τον επόμενο πότη, για να ξαναρχίσει η διαδικασία της καφεποσίας. Στο σημείο αυτό απαθανατίζουμε τα αντικείμενα – κούπες προκειμένου να κρατήσουμε αιωνίως στο χρόνο τη μνήμη της πόσης και της 1. Baudrillard, 2005, σ.81

πρακτικής. Η καταγραφή αυτή γίνεται μέσω της φωτογράφισης των αντικειμένων, μετά τη λήξη της διαδικασίας. Με τη δημιουργία του πλήθους των φωτογραφιών γεννάται η ανάγκη ταξινόμησης, η οποία γίνεται βάση της μορφής των όψεων. Το σύνολο των αντικειμένων αποτελούν εν τέλει, ένα μουσειακό έκθεμα, που κρατά αναλλοίωτη και αιώνια τη στιγμή πριν τη λήξη της καφεποσίας. Απομακρύνει τον μέχρι τότε επιτελεστή από την κούπα και τον μετατρέπει σε θεατή. Έτσι το σύνολο αυτό προσφέρει νέες απολαύσεις που δεν αφορούν πλέον μόνο τη γεύση και την όσφρηση, αλλά και την όραση. Αυτό το σύνολο αποτελεί το νέο στοιχείο ηδονής και φετιχισμού.

0 2 -λεξικακι --------ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟ ΛΕΞΙΚΑΚΙ

Πέρα από την ετυμολογική προσέγγιση, γίνεται ανάλυση όρων που χρησιμοποιούνται εντός του κειμένου. Το παρακάτω λεξικάκι αποσαφηνίζει τους όρους που χρησιμοποιούνται, κάποιοι εκ των οποίων έχουν παραχθεί από εμάς. Οι επιπλέον όροι που υπάρχουν λεκτικά αναγράφονται εδώ για να καθοριστεί η ακριβής τους σημασία στην έρευνα.

ΕΣΤΙΑ

ορίζεται το σημείο παραγωγής του ροφήματος του καφέ (π.χ. σπίτι / καφενείο / καφετέρια).

ΚΑΦΕΠΟΣΙΑ

η διαδικασία πόσης καφέ σε οποιοδήποτε χώρο – τόπο δηλαδή την καφετέρια / καφενείο / σπίτι και οπουδήποτε είναι εφικτό μέσα στην πόλη.

ΚΑΦΕΠΟΤΗΣ

το υποκείμενο που εκτελεί την καφεποσία.

ΚΙΝΗΤΙΚΟΣ ΚΑΦΕΣ ΣΤΑΤΙΚΟΣ ΚΑΦΕΣ ΚΑΦΕΧΩΡΟΣ

η διαδικασία πόσης καφέ εκτός εστίας κατά την οποία το άτομο βρίσκεται εν κινήσει, ή αγοράζοντας καφέ take-away. η διαδικασία πόσης καφέ κατά την οποία το άτομο βρίσκεται εντός εστίας. καφεχώρος: οποιοσδήποτε χώρος που φιλοξενεί τη συνθήκη του καφέ, πάντα σε σχέση αλληλεπίδρασης με τα υποκείμενα – αντικείμενα. Ο καφεχώρος διακρίνεται σε τρία στάδια, υπό την έννοια της πρακτικής και της επιτέλεσης. 1ο επίπεδο : οποιοσδήποτε χώρος που μπορεί να φιλοξενήσει το ενέργημα του καφέ π.χ καφετέριας / καφενείο / σπίτι / πόλη και τις σχέσεις των διαπλεκόμενων υποκειμένων - αντικειμένων που εμπεριέχονται σε αυτόν. 2ο επίπεδο: ο χώρος μεταξύ του ατόμου και της κούπας, η απόσταση του σώματος από το σημείο εναπόθεσης του αντικειμένου. 3ο επίπεδο : ο εσωτερικός χώρος της κούπας, τα κοίλα τοιχώματά της που έρχονται σε επαφή με το ρόφημα του καφέ.

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ

Αρχική αναζήτηση ήταν η κατανόηση των λέξεων που χρησιμοποιούνται στην παρούσα έρευνα, προκειμένου οι όροι να γίνονται πλήρως κατανοητοί και παράλληλα να εντάσσονται στο σημασιολογικό πλαίσιο ‘’ζωής’’ τους. Παρακάτω παραθέτονται οι ετυμολογίες των λέξεων που αφορούν τον καφέ (Πετρόπουλος, 2013) και των αντικειμένων που φέρουν το ρόφημα, η κούπα και το φλιτζάνι (Μπαμπινιώτης, 2011).

ΚΑΦΕΣ

«Ή λέξη καφές [ μάλλον συγκερασμός του γαλλικού caféé, του του ιταλικού caffe, των νεοελληνικών καβές < γκαϊβές < καχβές (<τουρκικο kahve)] κυριαρχεί. Η γαλλική λέξη café, το 1611, είχε τη μορφή cahoa (< αραβικό kahwa, που δηλώνει το αφέψημα του καφέ, κι όχι τους σπόρους). Ο τύπος γκαϊβές επιζεί στο θέατρο σκιών. Επίσης, συχνά χρησιμοποιούμε τον τύπο γκαϊβές με σκωπτική διάθεση. […] Η λέξη καφές διαθέτει το υποκοριστικό καφεδάκι και το μεγεθυντικό καφεδούκλα (= εξαιρετικός καφές). […] Η λέξη καφενές (< τούρκικο kahve-hane) τείνει να εξαφανιστεί. Την κατανίκησε το ημιλόγιον κατασκεύασμα καφενείον <καφενείο.»

ΚΟΥΠΑ

Μεσν. < λατ. Cupa «κύπελλο – κάδος» Κύπελλο < αρχ. Κύπελλον (ήδη μυκ. Πληθ. [ku-] pe- ra : κύπελλα) <θ.κυπ-(με παραγ. Τερμα – έλλον <-ελ-jo-), το οποίο απαντά στη «γλώσσα» του λεξικογράφου Ησυχίου κύπη· τρώγλη και συνδ. Με λατ. «κάδος» (>γαλλ. Cuve, ισπ. Cuba) και σανσκρ. kupa «λάκκος, κοιλότητα», ίσως και με το αρχ. Κυφός, κύπτω.

ΦΛΙΤΖΑΝΙ

ν.ελλ. (με αντιμετάθεση) < διαλεκτ. Τουρκ. filcan (διαλεκτ. Πόντου φιλτζάν) < τουρκ. fincan < αραβ.fincan < αρχ. περς. pingan «κούπα» Ορθογραφία :Φλιτζάνι ή φλυτζάνι; Μολονότι στο παρελθόν η λέξη γραφόταν συχνά με -υ- (φλυτζάνι, η ετυμολογική της προέλευση (βλ. ανωτέρω) δεν δικαιολογεί τη συγκεκριμένη γραφή. Η λέξη γράφεται κανονικά με -ι- : φλιτζάνι.

ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΣΠΟΡΟΥ Ο καρπός του καφέ ανακαλύφθηκε στην Αιθιοπία το 575 μ.Χ

ΟΙ ΚΑΤΣΙΚΕΣ ΠΟΥ ΧΟΡΕΥΟΥΝ

Οι Άραβες θέλοντας να κρατήσουν το μονοπώλιο του καφέ, απαγορεύσαν αυστηρά την εξαγωγή των γόνιμων σπόρων από τη χώρα (γόνιμοι σπόροι αυτοί που έχουν ακόμα το φλοιό «κερασάκι» από έξω)

ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΚΑΡΠΟΥ

Ο σχετικός μύθος περιγράφει την ιστορία ενός βοσκού εν ονόματι Kaldi, ο οποίος παρατήρησε τα ζώα του – κατσίκες να είναι ιδιαίτερα ζωηρές μετά από την κατανάλωση ενός άγνωστου φυτού. Εντόπισε το φυτό αυτό, δοκίμασε και ο ίδιος συνειδητοποιώντας έτσι πως του έδινε πολύ ενέργεια. Ενθουσιασμένος με την ανακάλυψη του, δίνει τους καρπούς σε ένα κοντινό μοναστήρι για να τους δοκιμάσουν. Οι μοναχοί που δοκίμασαν τον καρπό ήταν και οι πρώτοι που δημιούργησαν το αφέψημα του καφέ.

Ο Baba Budan μετέφερε παράνομα τον καρπό (βάση του θρύλου έδεσε τον πολύτιμο καρπό του καφέ στο εσωτερικό της μπλούζας του) στην επαρχία της Μυσόρης στην Ινδία, όπου και αρχίζει η συστηματική καλλιέργεια.

Εικ.2 Ο Κάλντι και οι κατσίκες που χορεύουν, Αιθιοπία

Εικ.1 Λόγκο της εταιρίας Kaldi 's coffee

Την περίοδο εκείνη η απαγόρευση του αλκοόλ από το Κοράνι αποτέλεσε έναν επιπλέον λόγο στην εδραίωση του καφέ ως το νέο ρόφημα της περιόδου. Αντικατέστησε το χαμένο - απαγορευμένο ποτό, για αυτό και ονομάστηκε το «κρασί της Αραβίας».

ΜΑΥΡΟ ΡΟΦΗΜΑ Ο Πάπας Κλιμέντιως VIII απαγορεύει αρχικά τη κατανάλωση του καφέ καθώς το θεωρεί “κολασμένο μαύρο ρόφημα” τον συνεπαίρνει η γεύση και η μυρωδιά του και το ξαναεπιτρέπει.

«civil drink»

Εξαπλωση ποκιλίας Αrabica

Eικ. 3 Coffee houses στο Λονδίνο 18ος αιώνας

την γυναίκα του κυβερνήτη της Γαλλικής Γουιάνας και καταφέρνει να της αποσπάσει φυτά καφέ που μεταφυτεύει στην πατρίδα του. Μέσα στον επόμενο αιώνα η Βραζιλία γεμίζει φυτείες καθώς βρίσκεται περισσότερη και καλύτερη γη για την καλλιέργεια (και εργατικό

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΧΑΡΤΗΣ

Πραγματοποιήθηκε ακόμα μια προσέγγιση της διεξαγωγής του καρπού του καφέ και της μεταφοράς του, ανά το κόσμο, με τη μορφή διαγράμματος σύμφωνα με τον παγκόσμιο χάρτη. Εντοπίστηκαν οι χώρες σταθμοί της εξαγωγής του καρπού έτσι ώστε να κατανοηθεί καλύτερα η εξάπλωση και η εδραίωσή του μέχρι και σήμερα.

πορεία εξαγωγής

εκίνηση εξαγωγής καλλιέργειας ανακάλυψη καρπού καλλιέργεια ποικιλίας Arabica καλλιέργεια ποικιλίας Robusta χώρες εξαγωγής

Ινδοσηνία

Πηγές: Lokker, 2017, https://www.coffeecrossroads.com/coffee-history/origin-of-coffee-kaldi-and-dancing-goats Pritikin, 2018, https://www.gocoffeego.com/professor-peaberry/history-of-coffee Pendergrast, 2015, https://www.youtube.com/watch?v=MAl5KoftD-E Johnson, 2010, https://www.youtube.com/watch?v=0af00UcTO-c Καφεκοπτείο Μισεγιάννης, 2013, http://www.misseyannis.gr/istoria/coffee-history/ Πηγές Εικόνων: Eικ.1 Διαθέσιμο στο: https://greendiningalliance.org/location/kaldis-coffee-kirkwood/ Eικ.2 Διαθέσιμο στο: https://www.coffeecrossroads.com/coffee-history/origin-of-coffee-kaldi-and-dancing-goats Eικ.3 Διαθέσιμο στο: http://www.drinkingcup.net/wp-content/uploads/London-Coffee-House-LookAndLearn Eικ.4 Διαθέσιμο στο: http://www.design-is-fine.org/post/64990968240/xanti-schawinsky-advertising-poster-for-illy

παραδειγμα του Βολου 0 4 το -----------------------------

Η καθημερινή κατανάλωση του καφέ αποτελεί χαρακτηριστικό της κοινωνίας μας, κάτι το οποίο γίνεται αντιληπτό από την πληθώρα καταστημάτων που προσφέρουν αποκλειστικά καφέ. Τα διαφορετικά καταναλωτικά κοινά προσφέρουν μία βοήθεια κατάταξης και ταξινόμησης των σημείων. Ως παράδειγμα για την παρατήρηση της κατανάλωσης χρησιμοποιήσαμε την πόλη του Βόλου, στην Ελλάδα, εντοπίζοντας όλα τα σημεία που πουλάνε το προϊόν. Κατηγοριοποιήσαμε την κατανάλωση του καφέ βάση ταυτότητας των χώρων που προσφέρουν το προϊόν. Οι κατηγορίες που προκύπτουν είναι: καφετέρια, καφενείο, καφεκοπτείο, καφέ - φούρνους, πολυκατάστημα-περίπτερο. Οι υποκατηγορίες που προκύπτουν βάση της κατάταξης αφορούν τη διαδικασία πόσης και προσέγγισης του προϊόντος, όποτε οι υποκατηγορίες των καφεχώρων είναι: take-away, delivery, καταστήματα – αλυσίδες, καταστήματα που χρησιμοποιούν κούπες ή ποτήρια μιας χρήσης. Παρατηρώντας τους χάρτες φαίνονται τα διαφορετικά είδη και καταστάσεις που εμπλέκονται στον ιστό της πόλης και σχηματίζουν το κέντρο της, ενώ παράλληλα εμφανίζουν τη δυναμική της κατανάλωσης του προϊόντος. Παρατηρούμε τα σημεία ως στρατηγικές θέσεις των καταστημάτων, ανάλογα με το είδος της πρακτικής που ακολουθούνε. Πέρα από την διαδικασία της αργής πόσης με βασικό στόχο τη χαλάρωση και την πραγματοποίηση ενός διαλείμματος, ο καφές βρίσκεται στην αρχή της εθνικής οδού για να αποτελέσει την κατάλληλη συντροφιά στο ταξίδι.

Χάρτης Βόλου κλίμακα 1:13.000

απο την εστια | take-away 0 6 -απομακρυνση ----------------------------------------------

και στατικοσ καφεσ 0 5 κινητικοσ ---------------------------------

Παρατήρηση φαινομένου στο Βόλο.

Eικ.5 Takeaway, Θεσσαλονίκη,2016 Eικ.6 Kαφές στο σπίτι,Τσούτσουρας, Κρήτη, 2018

Έτσι διαπιστώσαμε δυο χρήσης καφέ, μια που έχει να κάνει με τον καφέ take-away (περπάτημα) και μια δεύτερη που σχετίζεται με το καφενείο / καφετέρια (καθίζειν). Οι παραπάνω δυο συνθήκες πηγάζουν από την σχέση του ατόμου με το προϊόν, δηλαδή την αλληλεπίδραση και την κινησιολογία που αναπτύσσουν αυτές οι δύο ξεχωριστές οντότητες κατά τη διάρκεια της ημέρας. Οι κατηγορίες που προκύπτουν, αφορούν το αν το άτομο φέρει τον καφέ – σκεύος μαζί του κατά τη διάρκεια της πόσης ή αν το άτομο εναποθέτει τον καφέ – σκεύος κατά τη διάρκεια της πόσης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το take-away σκεύος για την πρώτη σχέση αλληλεπίδρασης με τον άτομο, ενώ η δεύτερη με το χώρο του καφενείου / καφετέριας. Με βάση το παραπάνω διαχωρισμό, κατηγοριοποιήσαμε τις δύο παραπάνω καταστάσεις ως εξής: ο κινητικός καφές ο στατικός καφές

Η ανάγκη πόσης καφέ που έχει προκύψει, ειδικά, τον 20ο αιώνα και μετά, είναι τεράστια. Ο καφές βρίσκεται παντού εκτοπίζοντας ποσοτικά τις ταβέρνες, κάτι στο οποίο βοηθάει και η εξάπλωση των καταστημάτων τύπου αλυσίδας. Έτσι σε κάθε γωνία της πόλης βρίσκεται ένα κατάστημα που προσφέρει καφέ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ραγδαίας εξάπλωσης είναι η περίπτωση των καταστημάτων Starbucks που αρχικά εδραιώθηκαν στην Αμερική, αργότερα στον παγκόσμιο ιστό, προσφέροντας εναλλακτικά ροφήματα με βάση τον καφέ. Στις ελληνικές πόλεις παρατηρείται η εκτόπιση των διεθνών εδραιωμένων αλυσίδων καφέ και η αντικατάστασή τους με ελληνικές αλυσίδες. Η αλυσίδα Coffee Island έχει γύρω στα τετρακόσια καταστήματα στην Ελλάδα και κάποια στο εξωτερικό (μεταξύ των οποίων στο Λονδίνο και στο Τορόντο). Στην πόλη του Βόλου υπάρχουν τρία καταστήματα της αλυσίδας. Το brand name του στηρίζει την έννοια του καφεκοπτείου, έτσι προσδίδει μία διαφορετική, παραδοσιακή αίσθηση για τον τύπο του καταστήματος. Με αυτόν τον τρόπο ο Έλληνας καταναλωτής ξεχνάει προς στιγμήν την πραγματική διάσταση της εταιρίας. Επιπλέον, ενδιαφέρουσα παρατήρηση είναι οι αλυσίδες με βάση τη Λάρισα οι οποίες έχουν έντονη δημοτικότητα το Βόλο. Μάλιστα παρατηρούμε ότι τα διεθνή καταστήματα δεν στηρίζονται τόσο έντονα από τους καταναλωτές του Βόλου όσο τα καταστήματα με έδρα έναρξης τη Λάρισας. Για παράδειγμα, το κατάστημα του Starbucks έκλεισε γύρω στο 2012, ενώ το Everest έκλεισε το 2018. Τη θέση αυτών έχουν πάρει το State, το De-Tox, Mikel κα.

Coffee break. Ο καφές συνδέεται με την παραγωγικότητα καθώς αποτέλεσε κομμάτι της δουλειάς και όχι μόνο του διαλείμματος. Κυρίως κατά τη Βιομηχανική επανάσταση η ιερή ώρα του διαλλείματος συνοδευόταν με καφέ. Το διάλειμμα

αποτελούσε τη στιγμή που οι εργαζόμενοι – εργάτες αναζητούσαν μια μικρή απόλαυση και επιβράβευση, καθώς και την απαραίτητη τόνωση του οργανισμού για να συνεχίσουν τη δουλειά. Καθώς όμως έγινε μαζική η κατανάλωσή του, το coffee break δεν αποτελούσε πλέον τελετουργία. Ξεκίνησε να αποτελεί συνεχής ανάγκη για τον εργαζόμενο, που με την παράλληλη αύξηση των ωρών εργασίας το ρόφημα αποτέλεσε ‘’καύσιμο’’ στην παραγωγική διαδικασία του ατόμου. Στα μέσα του 1900 δημιουργούνται και οι μηχανές αυτόματης πώλησης, με αποτέλεσμα να χρησιμοποιούνται από εταιρίες και το διάλειμμα για καφέ ολοένα να μειώνεται. Με την ανάπτυξη του take-away επαναπροσδιορίζεται η έννοια του coffee break. Εφόσον η πρωταρχική σημασία του κάθομαι και πίνω καφέ είχε (και έχει) την ιδεολογία του διαλείμματος και της κοινωνικοποίησης, μπορούμε να υποθέσουμε ότι το takeaway αποτελεί μία μορφή εκτόνωσης της καθημερινότητας. Εικ.7 Αφίσα διαφήμισης καφέ με τον John Wayne,1953.

Εντάσσεται στα επιτρεπτά κοινωνικά όρια στάσης σε μία πολυάσχολη και μετακινούμενη κοινωνία. Αποτελεί την εκτόνωση του συστήματος προσφέροντας την ψευδαίσθηση της παύσης. Ένα καλά δομημένο σύστημα πρέπει να προσφέρει τη δυνατότητα έμμεσα στους δρώντες σε αυτό να φεύγουν από την μηχανική και επαναλαμβανόμενη κίνηση. Με τη δράση του takeaway και συνεπώς με την πρακτική του καφέ on-the-go ο καταναλωτής χάνει την αίσθηση της πίεσης και εκτονώνει την ανάγκη του για διάλειμμα σε στάση πολύ μικρότερου χρονικού διαστήματος για να συνεχίσει την παραγωγική διαδικασία. Η αίσθηση ότι πίνω καφέ συνεχώς δημιουργεί την αυταπάτη της παύσης, εφόσον το ρόφημα έχει συνδεθεί με το διάλειμμα. Οργανικά λοιπόν μας δημιουργείται η ψευδαίσθηση του σταματάω. Παρομοιάζοντας το σύστημα της κοινωνικής ζωής με μία χύτρα με βαλβίδα ασφαλείας, ανάγεται το συμπέρασμα ότι η συνεχής πόση του ροφήματος επιφέρει την ισορροπία για να αποφευχθεί η έκρηξη.2

2. Σκουτέρη, 2016

Γκατζετομανία. Η νέα κατάσταση κινητικότητας επιφέρει μια διαφορετική μορφή επιτέλεσης της καφεποσίας. Η νέα συνθήκη αποτελείται από τον χρήστη /περπατητή / μετακινούμενο και τη σχέση του με το προϊόν. Σε πρώτο επίπεδο το προϊόν έρχεται σε επαφή με το σώμα μέσω των εξαρτημάτων για την ασφαλή μετακίνηση του υγρού. Βασική αλλαγή της καφεποσίας είναι η αναζήτηση του αντικειμένου που έρχεται να αντικαταστήσει το προηγούμενο δοχείο -κούπα. Επιπλέον το νέο δοχείο σκοπεύει να βρίσκεται σε συνεχή επαφή με το σώμα – χέρι του χρήστη και πρέπει να διαθέτει τη δυνατότητα απόρριψής του μετά τη λήξη της πόσης. Επομένως το νέο δοχείο χαρακτηρίζεται από προσωρινότητα χρήσης. Ταυτόχρονα επιβάλλεται η δημιουργία μιας σειράς από αξεσουάρ και γκάτζετ που συνοδεύουν την κούπα μιας χρήσης, προκειμένου η καφεποσία να γίνεται με τον καλύτερο πιθανό τρόπο σε μία κινητική κατάσταση. Όλα τα αντικείμενα γεννιούνται για να προσδιορίσουν μια συνθήκη, να καλύψουν μια ανάγκη και ταυτόχρονα να δημιουργήσουν μία καινούρια. Η φύση του συστήματος των αναγκών αποτελεί κύκλο, όπου προκειμένου να ικανοποιηθεί η μία ανάγκη γεννάται μία άλλη. Αυτό αναλύεται, στην επόμενη ενότητα, στην ιστορική ανάλυση της δημιουργίας της κούπας μιας χρήσης, καθώς παρατηρούμε ότι η κάθε ανακάλυψη φέρνει στις συνειδήσεις ένα νέο πρόβλημα που ζητά λύση. Το σύστημα της κατανάλωσης ξεκινάει μια ανάγκη – μόδα, μια νέα τάση που ο καθένας θέλει να ενταχθεί προκειμένου να μην αποτελεί τον outsider - ξένο της κοινωνίας. Παράλληλα στα καινούρια προϊόντα αντανακλώνται οι νέες κοινωνικές συνθήκες και συμβάσεις που ο κόσμος δρα. Τα επιπλέον αξεσουάρ για τη μετακίνηση του καφέ δηλώνουν τον τόπο πόσης και τον τρόπο μεταφοράς. Για παράδειγμα, η μετακίνηση σε σακούλα προσδιορίζει ότι ο χρήστης πιθανόν να μεταφέρει τον καφέ για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, παράλληλα το γεγονός ότι η μεταφορά του γίνεται με τα πόδια ή με κάποιο όχημα μικρότερης σταθερότητας π.χ. ποδήλατο. Η μετακίνηση σε χάρτινη βάση χαρακτηρίζει ότι η καφεποσία θα λάβει δράση σύντομα, ενώ ότι η μεταφορά του καφέ γίνεται με ασφαλέστερο τρόπο, ίσως με τα πόδια. Ο καφές στο ‘’ χέρι’’ αποδεικνύει την άμεση πόση, μια διαδικασία που θα γίνει εν κίνηση και κατά τη διάρκεια μιας περιπλάνησης. Στην ανάγκη αναζήτησης του νέου καφεχώρου που θα δέχεται το υγρό του καφέ και τον προσδιορισμό του κατά πόσο το σύστημα των αναγκών έπαιξε ρόλο σε αυτήν την ανάπτυξη, αποσκοπεί η παρακάτω ιστορική αναδρομή.

τησ κουπασ μιασ χρησησ 0 7 ιστορια -------------------------------------

Βάση του άρθρου ‘‘A brief history of the disposable coffee cup’’3, η αρχή χρησιμοποίησης ποτηριών μια χρήσης συνδέεται με την συστηματικότερη πόση του νερού. Σε αυτή τη συνθήκη έπαιξαν σημαντικό ρόλο οι ακτιβιστές της Temperance Movement4. Οι ακτιβιστές είχαν εντοπίσει και γνωστοποιήσει τις πόλεις που είχαν βρύσες με πόσιμο νερό και ταξίδευαν από μπαρ σε μπαρ στα temperance wagons (άμαξες), προσφέροντας νερό ως υγιεινή εναλλακτική λύση στην μπύρα ή το αλκοόλ. Ανεξάρτητα από το αν οι άνθρωποι έπιναν νερό από μια βρύση, ένα βαρέλι, ένα πηγάδι, ή την άμαξα, τους σερβιριζόταν σε μια κοινή κούπα μεταλλική, ξύλινη ή κεραμική. Αυτή ονομαζόταν κοινόχρηστη κούπα (communal cup). Με τη γνώση της μετάδοσης των μικροβίων η πλειοψηφία αποφάνθηκε ότι η κοινόχρηστη κούπα δεν αποτελούσε τόσο καλή ιδέα. «Το 1907, κατασκευάστηκε ένα χάρτινο κύπελλο – που περισσότερο έμοιαζε με χάρτινη σακούλα τότε - που δεν χρειαζόταν να μοιραστεί και θα μπορούσε να πεταχτεί μετά τη χρήση, το Health Kup (η κούπα της υγείας).» (Park, 2014) Εικ.8 Παιδί πίνει νερό από την Η δημιουργία μιας νέας τάσης, λοιπόν, στην προκειμένη η πόση νερού κοινόχρηστη κούπα. από κοινές κούπες παρουσιάζει δυσκολίες και γεννά προβλήματα. Επίσης γεννά ερωτήματα: “Μπορούμε να έχουμε κάτι πιο υγιεινό τώρα;”, χωρίς να δημιουργείται η σκέψη για τις επιπτώσεις μιας πράξης στο μέλλον. Κι αυτό γιατί υπάρχει ένας κόσμος πίσω από μια απόφαση που αφορά ένα σύνολο και όχι μόνο ατομικότητες. Ο κόσμος αυτός είναι οι δημιουργοί, οι παραγωγοί, οι προωθητές, οι χρήστες και καταναλωτές. Ο καταναλωτής εντοπίζει ένα πρόβλημα το οποίο έχει σημειωθεί από τον δίπλα του, το συνειδητοποιεί και το μεγαλοποιεί. Αυτό που γνωστοποιεί είναι η ανάγκη, την οποία δεν 3. Park, 2014 4. Το temperance movement είναι ένα κοινωνικό κίνημα εναντίον της κατανάλωσης αλκοολούχων ροφημάτων. Οι συμμετέχοντες στο κίνημα κατέκριναν τη μέθη από αλκοόλ ή προωθούσαν την πλήρης αποχή από αυτό. Συνήθως, το κίνημα απαιτούσε νέους νόμους εναντίον τις πωλήσεις αλκοόλ, ή την απόλυτη απαγόρευση του. Κατά τα τέλη του 19ου και αρχές του 20ου αιώνα το κίνημα είχε μεγάλη εξάπλωση σε πολλές χώρες.

είναι απαραίτητο ότι φτιάχνει κιόλας. Οι ανάγκες γεννιούνται στη λούπα των συμφερόντων, που δεν είναι απαραίτητα οικονομικά συμφέροντα, άλλα αφορούν τη διάδοση μιας συνήθειας, τη πραγματοποίηση διαφοράς – αλλαγής σε ένα πρότυπο, τη συνεχή απαίτηση της κοινωνίας να βρίσκεται συνεχώς ‘’μπροστά’’. Το σύνολο των αλληλοεπιδρώντων αποτελεί ένα σύστημα στο οποίο καταναλωτής – παραγωγός δημιουργούν κύκλο, μια κατάσταση δηλαδή, που δύσκολα γίνεται αντιληπτή η αρχή της. Αυτή η κυκλική διάταξη αποτελεί τη δημιουργία του συστήματος του καταναλωτισμού και του συστήματος των αναγκών. Αυτή την κατάσταση την παρατηρούμε πολλές φορές στους κύκλους παραγωγής και κατανάλωσης, που αναφέρονται και παρακάτω. «[…] Έτσι παράγει τις ανάγκες το σύστημα, το ΣΥΣΤΗΜΑ των αναγκών, την ζήτηση/παραγωγική δύναμη ως σύνολο εκλογικευμένο, ολοκληρωμένο ελεγχόμενο, συμπληρωματικών των τριών άλλων σε μια διαδικασία συνολικού ελέγχου των παραγωγικών δυνάμεων και των παραγωγικών διαδικασιών. […]»5

Αυτό που χρειάζεται είναι μια αφορμή τέτοιου μεγέθους που να φτιάξει την υποδοχή ώστε να καθιδρυθεί η ανάγκη. Ένα γεγονός που να ευαισθητοποιήσει ένα ποσοστό καταναλωτών, ώστε να πιστέψουν ότι μια αλλαγή είναι απαραίτητη. Ο σκοπός είναι να γίνει το πρόβλημα τόσο σημαντικό, ώστε μια νέα πατέντα - ιδέα να γίνει εύκολα και γρήγορα αποδεκτή από την κοινή γνώμη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ισπανική γρίπη, που σκότωσε εκατομμύρια ανθρώπους, υπήρξε το σημείο σταθμός για την ανάπτυξη, μεταξύ άλλων, του ποτηριού μιας χρήσης. Πάνω σε αυτό λοιπόν γεννάται μια ομάδα που αντιλαμβάνεται πολύ καθαρά την ανάγκη και τη δημιουργία ενός νέου προϊόντος. Γίνονται συνεχείς ανακαλύψεις για τις κούπες μίας χρήσης, που προσπαθούν να αφομοιώσουν το σχεδιασμό και τις δυνατότητες της κανονικής κούπας. Όπως στην αντιγραφή των ιδιοτήτων του υλικού ή στην απομίμηση της χειρολαβής της κούπας. Η συνεχής παραγωγή και αποδοχή των ποτηριών μιας χρήσης δείχνει φυσικά 5. Baudrillard, 2005, σ.86

ότι το προϊόν γίνεται αποδεκτό, ακόμα και αγαπητό, από τον καταναλωτή και ξεκινάει να δημιουργεί μια νέα μόδα. Ένα νέο καταναγκασμό που λέει ότι η αποδοχή σου στον σύνολο του νέου – μοντέρνου – γρήγορου κόσμου βασίζεται στον αν θέλεις και εσύ να αποδεχτείς αυτό το προϊόν. Διακρίνουμε την ανάγκη μας να είμαστε αποδεκτοί και συνεχώς μοντέρνοι, καθώς στον σύγχρονο κόσμο η ιεραρχία της κοινωνίας δεν προσδιορίζεται από την ποσότητα αλλά από την ποιότητα των συνήθειών μας. Αποτελεί αξιότερο στοιχείο η προσωπική αντίληψη παρά π.χ. η χρηματική άνεση. Δημιουργούμε κώδικες επικοινωνίας για την αναγνώριση των όμοιων μας, τους αναλύουμε βάση των δικών μας στάνταρ και των δικών μας κριτηρίων, τους κριτικάρουμε για το σύστημα αξιών που προβάλλουν, και εν τέλει τους αποδεχόμαστε ως δικούς μας. Το σύστημα, άρα, έχει φτιάξει τον τρόπο επικοινωνίας του για να την ανάπτυξη του ίδιου. «[…] Η κυκλοφορία, η αγορά, η πώληση, η ιδιοποίηση αγαθών και διαφοροποιημένων αντικειμένων/σημείων αποτελούν σήμερα τη γλώσσα μας, το κώδικά μας, αυτό με το οποίο ολόκληρη η κοινωνία επικοινωνεί και μιλάει. Τέτοια είναι η δομή της κατανάλωσης, η γλώσσα της […]»6

Οι ανακαλύψεις συνεχίζονται και δημιουργείται το coffee cup από διογκωμένο πολυεστέρα. Το υλικό ήταν πολύ πειραματικό αλλά εμφάνισε μεγάλη δημοτικότητα. Ο κόσμος το θεώρησε πολύ πρωτοπόρο και ευρηματικό, καθώς ως μονωτικό υλικό δεν επέτρεπε στον καφέ να κρυώσει. Τις επόμενες δύο δεκαετίες οι κούπες από φελιζόλ γίνονται πολύ δημοφιλείς. Παράλληλα δημιουργείται η ανάγκη διακόσμησης της κούπας που αποτελούσε πλέον ένα αξεσουάρ των εν κινήσει καφεποτών. Διακρίνεται εδώ η ανάγκη για ανάδειξη του γούστου και του στυλ που αποτελούν αδιαμφισβήτητα σημαντικό κομμάτι έκφρασης της κοινωνίας μας. Το να έχεις στη διάθεσή σου ένα αντικείμενο αποτελεί σημείο αναφοράς του εαυτού σου και της προβολής σου στους άλλους. Η επιλογή μεταξύ δύο φαινομενικά ίδιων πραγμάτων, αντικειμένων που έχουν αντίστοιχη χρήση, γίνεται σε ένα ασυνείδητο επίπεδο αναγνώρισης του εαυτού και στο συνειδητό επίπεδο εκπλήρωσης ενός ρόλου. Το 1963, σχεδιάζεται το εικονικό κύπελλο Anthora. «Το γνωστό Εικ.9 Κούπα απο φελιζόλ.

6. Baudrillard, 2005, σ.80

αρχαιοελληνικό σχέδιο με μπλε και λευκά χρώματα, συνοδευόμενο από χρυσά γράμματα (ονομάστηκε «Anthora» επειδή ο σχεδιαστής πρόφερε λάθος τη λέξη «αμφορέας») και τις λέξεις «We Are Happy to Serve You» εγκαθιδρύεται, με τους New York Times , το 1995, να το δηλώνουν «το πιο επιτυχημένο κύπελλο μιας χρήσης στην ιστορία».» (Park, 2014) Η επιλογή της μίας κούπας έναντι της άλλης φτιάχνει το πλαίσιο στο οποίο προσδιορίζεται ο κοινωνικός ρόλος του ατόμου. Η κούπα από φελιζόλ προσδίδει ένα στοιχείο αδιαφορίας ως προς την εξωτερική εικόνα αλλά ένα συναίσθημα σιγουριάς και πρακτικότητας για το ενδιαφέρον του προϊόντος του ίδιου του καφέ. Από την άλλη το Anthora Cup προσδιορίζει τον Νεοϋορκέζο που αποτελεί σημαντικό κομμάτι της πόλης και είναι και αυτός εκτελεστής του κοινωνικού έργου. Στην προκειμένη, αυτό το καθημερινό αντικείμενο αποτελεί σημείο αναφοράς ενός τόπου, δηλώνει την ταυτότητα μιας πόλης αλλά και μιας κοινωνικής νοοτροπίας. Δηλώνει επίσης ότι το άτομο που την κουβαλάει είναι ένα μοδάτο ον, που διαθέτει την ρομαντική φιλοσοφία της πόσης του ροφήματος αλλά ταυτόχρονα είναι ένα απασχολημένο, εργατικό άτομο. Η κατανάλωση του ροφήματος φέρνει νέες ηδονές που δεν προκύπτουν από το οργανικό σύστημα των αισθήσεων, αλλά από την ηδονή της ένταξης σε μια νέα τάση. Ο καφές στο χέρι φεύγει από τον κύκλο της ανάγκης και γίνεται στοιχείο μόδας μιας συνεχώς μετακινούμενης καταναλωτικής κοινωνίας. «Το 1964 στο Long Island, Νέα Υόρκη, η αλυσίδα 7-Eleven7 έγινε η πρώτη αλυσίδα που πρόσφερε φρέσκο καφέ σε κούπες to-go. Η εταιρεία επέκτεινε γρήγορα τον καφέ to-go σε όλες τις αλυσίδες της σε εθνικό επίπεδο.» (Park, 2014). Έτσι λοιπόν μέχρι τη δεκαετία του ’70 οι κούπες μιας χρήσης χρησιμοποιούνται πλέον από όλους. Νέα ανάγκη γεννάται. Εφόσον υπάρχει η δυνατότητα μετακίνησης του καφέ, υπάρχει και η πιθανότητα να χυθεί. Το 1967 κατατίθεται πατέντα για ένα καπάκι καφέ που αφαιρείται. «[...] Fast-food αλυσίδες, drive in εστιατόρια και μαγαζιά ευκολίας είχαν γεμίσει τις εθνικές οδούς στις Η.Π.Α. μέχρι τα τέλη του 1940. Τα μενού σε αυτές τις εγκαταστάσεις

πρόσφεραν μία μεγάλη ποικιλία από κρύα ροφήματα που σερβίρονταν με πάγο σε ποτήρια μιας χρήσης, με κατάλληλα 7. Η εταιρία 7-Eleven είναι μια Αμερικάνικη αλυσίδα καταστημάτων, τύπου mini-market, που προσφέρει διαφορετικές επιλογές φαγητού, ροφημάτων αλλά και διαφόρων προϊόντων (αναμνηστικά, αντικείμενα καθημερινής χρήσης κ.τ.λ.).

Εικ.10 κούπα Αnthora

Εικ.11 Καπάκι Τraveller από σκεύος take-away της εταιρίας Solο.

πλαστικά ή ημιδιαφανή καπάκια, που περιλαμβάνουν μικρές σχισμές για να επιτρέψουν την εισαγωγή για το καλαμάκι. Τα ζεστά ροφήματα πουλιόντουσαν σε μικρότερες κούπες, που είχαν στενότερη εφαρμογή, αδιαφανή καπάκι, που δεν είχαν καμία εσοχή εκτός από μια μικρή τρύπα στο μέγεθος βελόνας για να επιτρέπει στον ατμό να φεύγει από το εσωτερικό. Αλλά οι οδηγοί και οι περπατητές θέλανε να πιούνε τα ζεστά τους ροφήματα όπως τα κρύα ‘’on the go’’. Προκειμένου να απολαύσουν τα ζεστά τους ροφήματα χωρίς να αφαιρέσουν το προστατευτικό καπάκι, αυτοί οι ‘’πότες’’ έγιναν οι πρώτοι DΙY σχεδιαστές: δημιούργησαν το πρώτο καπάκι που μπορείς να πιείς κάνοντας μια σχισμή σκίζοντας μικρό κομμάτι του πολυεστέρα, από το θερμοδιαμορφωμένο καπάκι. Ξεκινώντας από τα 2 άκρα του εξωτερικού χείλους, έσκισαν τα καπάκια σε σχήμα στόματος. Αυτό δημιούργησε ένα βολικό άνοιγμα για πόση […].Η λύση DIY ήταν αντιαισθητική, ανθυγιεινή, και αποτελούσε ‘χάσιμο χρόνου’ αλλά ταυτόχρονα ήταν πολύ δημοφιλής. Η συμπεριφορά του κόσμου άλλαζε και οι σχεδιαστές το παρατήρησαν. Οι μετακινούμενοι, οι φοιτητές και οι οδηγοί ταξί σχημάτισαν κατά λάθος μια κοινότητα extreme καταναλωτών […].»8

κατέθεσε την πατέντα για το καπάκι Traveller, το οποίο συνδυάζει μια κομψή, λειτουργική εμφάνιση με ένα καπάκι όσο στρογγυλό χρειαζόταν για να φιλοξενήσει και τα ειδικά ποτά(με την αφρώδη επικάλυψη), παράλληλα βοηθούσε να κρυώσει ο καφές πριν φτάσει στο στόμα του καταναλωτή και ακόμη μια εσοχή στη μέση, έτσι ώστε ο καταναλωτής να μην χρειαστεί να βουτήξει τη μύτη του με το πλαστικό κάθε φορά που έπινε μια γουλιά. (Το 2005, το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης (ΜοΜΑ) πρόσθεσε το καπάκι Solo

Παρατηρούμε ότι πάλι ο κύκλος καταναλωτή - παραγωγού κάνει την εμφάνισή του, δημιουργείται μια ανάγκη την οποία εκμεταλλεύεται μια ομάδα προκειμένου να προωθήσει νέα προϊόντα. Το συμβάν αυτής της περίπτωσης ήταν η δικαστική υπόθεση της Stella Liebeck εναντίον της εταιρία McDonald’s. Τη δεκαετία του ’80 αλλάζουν οι συνήθειες στα είδη του καφέ. Ξεκινάει η ευρεία κατανάλωση cappuccino, latte, mocha, δηλαδή ροφημάτων που έχουν επικάλυψη αφρώδους γάλατος ή κρέμας. Λανσάρεται μία νέα σειρά από καπάκια που έχουν θολωτό σχήμα ώστε να αφήνουν χώρο για τον αφρό από πάνω. Καταθέτονται πατέντες στο US Patent Registry9 για διαφορετικά καπάκια, απόδειξη της δύναμης και της δημοκότητας των καπακίων. «[..] η αποθέωση του καπακιού του καφέ έφθασε το 1984, όταν η Solo

Traveler στη μόνιμη συλλογή του, στην έκθεση Humble Masterpiece.)10Λόγω της ανάπτυξης του περιβαλλοντικού κινήματος το κύπελο από φελιζόλ έχασε τη δημοτικότητά του. Ένας επιπλέον λόγος είναι η επιλογή που κλήθηκε να πάρει το κατάστημα Starbucks, για το αν θα χρησιμοποιήσει κούπες από χαρτί ή από φελιζόλ. Τα Starbucks επέλεξαν τις χάρτινες κούπες.

8. Ελεύθερη μτφρ. Harpman and Specht, 2018, σ.12 9. Το US Patent Registry είναι μία υπηρεσία του Υπουργείου Εμπορίου των Η.Π.Α., με όνομα Γραφείο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας και Εμπορικών Σημάτων. Εκδίδει ευρεσιτεχνίες σε εφευρέτες και επιχειρήσεις για τις εφευρέσεις τους, καταχωρεί εμπορικά σήματα για την αναγνώριση προϊόντων και πνευματικής ιδιοκτησίας.

Τα Starbucks αποτελούν μεγάλη δύναμη στην κατανάλωση του καφέ, επέλεξαν τη χάρτινη κούπα και τα καπάκια τύπου Solo Traveler και έτσι προέκυψε η ευρεία καθιέρωσή της. Ένα σημάδι για το πως ο κυρίαρχος στην παραγωγή και πώληση καφέ κατευθύνει τους μικρότερους. Όλα τα καταστήματα και οι καταναλωτές αποτελούν ένα κοπάδι που άτυπα ανακηρύσσουν μια κατάλληλη πορεία και την ακολουθούν. Φτιάχνεται η ιδέα 10. Ελεύθερη μτφρ. ‘’Στην έκθεση υπάρχουν 120 απλά καθημερινά αντικείμενα, όπως Post-it, φερμουάρ, στυλό Bic. Αντικείμενα που τα χρησιμοποιούμε κάθε μέρα αλλά δεν τους προσδίδουμε την κατάλληλη σημασία. Είναι ταπεινά σε μέγεθος και τιμή, αλλά δεν χάνουν στο σχεδιασμό και αξίζουν την προσοχή μας’’, Antoneli P.

Τη δεκαετία του ’90 και μετά την καθιέρωση της χάρτινης κούπας το νέο θέμα που προκύπτει είναι η αστοχία του υλικού. Το χαρτί δεν αποτελεί τόσο καλό

μονωτικό υλικό όσο το φελιζόλ. Οι καταναλωτές χρησιμοποιούσαν 2 χάρτινα κυπελάκια προκειμένου να μην καούν, αυτό αποτέλεσε περιβαλλοντική σπατάλη και αύξησε το κόστος σε κούπες των καταστημάτων. Νέες ιδέες προκύπτουν από τη νέα προβληματική του υλικού. «[…] Έτσι εφευρέθηκε το Java Jacket, ένα μονωμένο μανίκι από χαρτόνι που κινείται πάνω από σε ένα φλιτζάνι καφέ. Παράλληλα, οι κατασκευαστές χάρτινων κυπέλλων ανέπτυξαν κύπελλα διπλού και τριπλού τοιχώματος που βελτιώνουν τη μόνωση.» Αργότερα νέες ιδέες εφαρμόστηκαν που είχαν στόχο την διαφοροποίηση και την πρωτοτυπία, καθώς και το συνδυασμό αισθήσεων που χάνονταν με τα εξαρτήματα που προστέθηκαν στις κούπες μιας χρήσης. Με το καπάκι χανόταν μια βασική αίσθηση του καφέ, η μυρωδιά. «[..] ΤοArom-Ahh !, διαθέτει ένα κομμάτι-υποδοχέα στα καπάκια μιας χρήσης για να ενισχύσει τόσο τη μυρωδιά και τη γεύση του καυτού καφέ, καθώς και τη δυνατότητα το ρόφημα να μυρίζει σαν ξηρούς καρπούς, φρούτα, ακόμη και τυριά - ή και περισσότερο σαν καφές.» Η κατανάλωση του καφέ σε ποτήρια μιας χρήσης έχει γίνει συνήθεια και καθημερινό στοιχείο της ζωής μας. Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις είναι προφανείς. Στην Ελλάδα μόνο καταναλώνουμε ετησίως από 202 έως 369 εκατ. ποτήρια και καπάκια μιας χρήσης ενώ συνολικά στην Ευρώπη 13,7-17 δισ.12 Προκύπτουν λοιπόν ζητήματα μειώσεις αυτών των ποσοστών και άρα νέες συνήθειες των καταναλωτών. Εταιρίες φτιάχνουν κούπες μιας χρήσης που προορίζονται για κομποστοποίηση και καταστήματα ενθαρρύνουν τους πελάτες τους να χρησιμοποιούν κούπες και θερμός. Τα καταστήματα αλυσίδες μάλιστα προσφέρουν μειώσεις στα ροφήματα και διαφόρων ειδών προσφορές στην περίπτωση που κάποιος έρθει με το δικό του κύπελο του καφέ. Για παράδειγμα, τα καταστήματα ‘’Γρηγόρης μικρογεύματα’’ προσφέρουν έκπτωση αν κάποιος φέρει το δικό του θερμό η κούπα , προκειμένου να το χρησιμοποιήσει έναντι της κούπας μιας χρήσης, ενώ ταυτόχρονα πουλάνε θερμός της μάρκας του καταστήματος. Παρατηρούμε λοιπόν ότι οι ανάγκες γεννούν συνεχώς νέες ανάγκες εντασσόμενες στο σύστημα. Τα υποπροϊόντα που αφορούν τον καφέ πουλιούνται σε super market, καταστήματα ηλεκτρονικού εξοπλισμού, στα ίδια τα καταστήματα πώλησης καφέ και φυσικά στο Internet.

11. Bauman, 2008, σ. 101

12. Λιάλιος, 2017

β Εικ.12 (α,β) H εξάπλωση των Starbucks στην Αμερική τη δεκαετία του ‘90 στη σειρά ‘‘The Simpsons’’.

του κοπαδιού όπου το να εντάσσεσαι στο σύνολο ανεξάρτητα από την προσωπική βούληση και επιθυμία, αποτελεί αδιαμφισβήτητα ασφαλέστερο δρόμο. Η λογική του κοπαδιού και του σμήνους, που αναλύει και ο Zigmund Bauman, αποτελεί την απλούστερη σύνταξη ομάδας, καθώς δεν διέπεται αυστηρά από ιεραρχίες και επίπεδα αλλά έχει ως κύριο γνώρισμα την κοινή κατεύθυνση. Τα σμήνη είναι συνεχώς ανασυνθέσιμα και δεν κάνουν κάποια συμφωνία διατήρησης της σύνταξης τους. Μπορούν να αναδιαμορφωθούν συνεχώς με νέα μέλη που διαλέγουν και αυτά την ίδια κατεύθυνση. Διαμορφώνουν την ύπαρξη, την υπεροχή και την ανωτερότητά της μέσω της μαζικής πορείας. Έτσι, η δύναμη του πλήθους προσδιορίζει ποιος θα επιβιώσει και ποιος θα “πεθάνει”.

«Τα σμήνη σε αντίθεση με τις ομάδες, δεν γνωρίζουν διαφωνούντες ή αντάρτες – μόνον, ούτως ειπείν, «λιποτάκτες», «παραστρατισμένους» ή «ανένταχτους». Οι μονάδες που ξεφεύγουν από το κύριο σώμα της πτήσης έχουν απλώς «ξεστρατίσει», «χαθεί» ή «μείνει πίσω». Οι καταδικασμένες να αναζητούν τροφή μόνες τους, η ζωή όμως των μοναχικών καβαλάρηδων σπάνια διαρκεί πολύ, διότι οι πιθανότητες να βρούνε κάποιο ρεαλιστικό στόχο μόνοι τους είναι πολύ μικρότερες από εκείνες που θα είχαν ακολουθώντας ένα σμήνος, και όταν επιδιώκονται στόχοι ουτοπικοί, άχρηστοι ή επικίνδυνοι, ο κίνδυνος του θανάτου πολλαπλασιάζεται.»11

Εικ.13 Σκίτσο που απεικονίζει την κατασκευή του ‘‘Arom-Ahh!’’.

καφεχωροσ|τα τρια επιπεδα

-------------------------------

Σε αυτό το κεφάλαιο κύριο γνώρισμα είναι η αίσθηση της πρακτικής και της επιτέλεσης μέσα από την σχέση αλληλεπίδρασης των ατόμων, των αντικειμένων στις δύο κατηγορίες καφέ που έχουν προκύψει παραπάνω, τον κινούμενο και τον στατικό. Κάθε κατηγορία καφέ εξετάζεται, μέσα στον χώρο που αλληλεπιδρούν τα υποκείμενα και τα αντικείμενα συνάπτοντας σχέσεις αλληλεπίδρασης. Ο χώρος στη συγκεκριμένη έρευνα χαρακτηρίζεται ως καφεχώρος λόγω της κυρίαρχης θέσης του καφέ ως προϊόν. Ο καφεχώρος διαθέτει τρία επίπεδα ανάγνωσης, σε διαφορετικές διαστάσεις, σχέσεις και συνδυασμούς. Το πρώτο αφορά τη μεγάλη χωρική διάσταση του καφεχώρου, που έγκειται στο πλαίσιο του ιστού της πόλης, της καφετέριας – καφενείου ή όπου μπορεί να φιλοξενηθεί το ενέργημα της καφεποσίας. Σε αυτό το επίπεδο ανάγνωσης ο χώρος αφορά τα τετραγωνικά μέτρα στα οποία εμπεριέχονται π.χ. οι πάγκοι εργασίας-προετοιμασίας του καφέ, οι καφετιέρες, τα τραπεζοκαθίσματα, οι πλατείες, το σπίτι, η πόλη κ.τ.λ. Χαρακτηριστικό αποτελούν οι σχέσεις των ατόμων που δρουν μέσα στα ορατά ή αόρατα όρια και οι ρόλοι που δημιουργούνται μεταξύ τους. Το δεύτερο επίπεδο χώρου αφορά την απόσταση που δημιουργείται μεταξύ του καφεπότη και του αντικειμένου το οποίο χρησιμοποιεί για να πιεί τον καφέ. Γίνεται λοιπόν αναφορά στη χωρική διάσταση που αποτελούν αυτά τα δύο στοιχεία στο χώρο, δηλαδή την αναζήτηση της σχέσης μεταξύ του χεριού και του στόματος με το αντικείμενο κατά τη διάρκεια της καφεποσίας. Το σημείο που τοποθετείται το αντικείμενο σε σχέση με το χρήστη, τα συνοδευτικά αντικείμενα και το αισθητηριακό κομμάτι που προσφέρει το ρόφημα του καφέ στον καταναλωτή είναι αυτά που αναλύονται στη δεύτερη κλίμακα του καφεχώρου. Τέλος, στο τρίτο επίπεδο χώρου αναλύεται η επαφή του υγρού (καφέ) με το αντικείμενο κούπα ως τελικό στάδιο καφεχώρου. Αναφερόμαστε σε οποιαδήποτε μορφή δοχείου που έχει σχεδιαστεί για να παραλαμβάνει στο εσωτερικό του υγρά στοιχεία και πιο συγκεκριμένα το ρόφημα του καφέ. Το υγρό – ρόφημα προτίμησης, ο χρόνος και ο τρόπος της πόσης, αναδεικνύουν την επιτελεστική διάθεση της προηγούμενης διάστασης χώρου λόγω των σχηματισμών του καφέ στα εσωτερικά τοιχώματα της κούπας. Το υγρού που απομένει, το υπόλειμμα είναι το νέο στοιχείο που μας απασχολεί καθώς φανερώνει τη σχέση του χρήστη με την κούπα και το τέλος της επιτελεστικής δράσης της καφεποσίας.

1ο επίπεδο

Διαγράμματα επιπέδων Διαγράμματα επιπέδων

2ο επίπεδο

3ο επίπεδο

Υπόμνημα σχέση αλληλεπίδρασης καφεπότης κούπα καφες καφεχώρος

«Η αίσθηση της πρακτικής κοινωνική αναγκαιότητα που έχει καταστεί φύση έχοντας μετατραπεί σε κινητικά σχήματα και σωματικούς αυτοματισμούς, είναι αυτό που [...] καθιστά τις πρακτικές έλλογες, δηλαδή να διέπονται από ένα κοινό νου. Επειδή τα δρώντα υποκείμενα ποτέ δεν ξέρουν εντελώς τι κάνουν, γι΄ αυτό ακριβώς και αυτό που κάνουν έχει περισσότερο νόημα απ΄ ότι τα ίδια γνωρίζουν.» 13

13. Bourdieu, 2006, σ. 112-113

0 9 1- - - -επιπεδο -------ο

Στο πρώτο επίπεδο καφεχώρου κύριο χαρακτηριστικό αποτελεί ο χώρος της καφετέριας – καφενείο, το σπίτι και όλη η διάδραση και καθημερινότητα των ατόμων μέσα σε αυτόν. Η συγκεκριμένη περίπτωση αφορά τον στατικό καφέ. Ο καφεχώρος στη συγκεκριμένη περίπτωση χαρακτηρίζεται ως σκηνή διότι δεν αλληλεπιδρά με τα άτομα, απλά βοηθάει έτσι ώστε να δέχεται τη συνθήκη της καφεποσίας. Ο χώρος – σκηνή στην περίπτωση του στατικού καφέ, έχει συγκεκριμένα όρια που μέσα σε αυτά τα άτομα αποκτούν διαφορετικούς ρόλους λόγω της επιτέλεσης. Αντίθετα, στην περίπτωση του κινούμενου καφέ, κύριο γνώρισμα του δράστη – επιτελεστή είναι η μετακίνησή του μέσα στην πόλη. Η συγκεκριμένη συνθήκη αυτομάτως καταργεί τα νοητά όρια του καφεχώρου καθώς η πόλη ή οποιαδήποτε περιοχή μπορεί να θεωρηθεί ως καφεχώρος λόγω της κίνησης του ατόμου με το σκεύος take-away. Στη συγκεκριμένη περίπτωση η πόλη και τα υπόλοιπα υποκείμενα αλληλεπιδρούν με τον καφεπότη και οι ρόλοι του ατόμου μεταλλάσσονται κατά τη διάρκεια του περπατήματος.

Συνθήκη ομιλίας. Η περίπτωση της καφετερίας και του καφενείου.

Εικ.14, Σκίτσο που απεικονείζει τον Ελύτη και το Σαχτούρη στο καφε Μπραζίλιαν.

Το καφενείο στην Ελλάδα αποτέλεσε κέντρο κοινωνικοποίησης και συναναστροφής. Αποτέλεσε τον χώρο - τόπο κοινωνικοποίησης και συναναστροφής των πολιτών. Για την επαρχία ήταν και είναι ο αμεσότερος χώρος αλληλεπίδρασης των κατοίκων, καθώς αποτελούσε το μέρος συνάντησης και χώρος επίλυσης σημαντικών θεμάτων για την κοινότητα του χωριού. Οι συζητήσεις είχαν πολιτικό, κοινωνικό χαρακτήρα καθώς γίνονταν μέσα σε ομάδες για θέματα του ενδιαφέροντος. Ένα από τα πιο σημαντικά καφενεία είναι η «Ωραία Ελλάς», ένας “από τους δημόσιους χώρους που

διαδραμάτισαν ρόλο στην πολιτική και την πνευματική ζωή της Αθήνας·

δέσποσε για σαράντα ολόκληρα χρόνια.”14 Στην “Ωραία Ελλάς“ μπορούσε κανείς να ενημερωθεί για την τρέχουσα

πολιτική κατάσταση όχι μόνο την ελληνική αλλά και την ευρωπαϊκή, αφού δεν υπήρχαν ειδησεογραφικά πρακτορεία ούτε πρακτορεία εφημερίδων.15 Ακόμα ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα στη διάρκεια της δεκαετίας του ‘70 και του ’80 είναι τα μπλε και πράσινα καφενεία που αποτέλεσαν χώρο αλληλεπίδρασης των ατόμων με κυρίως θέμα την πολιτική.16 Η συσπείρωση για μία κοινή πολιτική πορεία αναπαράγει τη συνθήκη του χώρου του καφενείου ως χώρο συνεύρεσης, αντιπαράθεσης, καθώς τα συγκεκριμένα θεωρούνταν μέσα σε αυτή τη συνθήκη της καθημερινής συζήτησης. Η συγκεκριμένη μορφή καφενείου εξακολουθεί να υπάρχει αρκετά έντονα και στον 21ο αιώνα. Ακόμα ένα χαρακτηριστικό είναι πως ο χώρος της καφετέριας αποτελεί τον κοινό τόπο για καθημερινές συζητήσεις π.χ. για να πεις τα νέα σου και θέματα τις καθημερινότητας. Θα μπορούσαμε να πούμε πως η συζήτηση γίνεται για την συζήτηση. Οι ομιλητές στη δεδομένη συνθήκη χαλαρώνουν καθώς τα θέματα προκύπτουν κατά τη διάρκεια της αλληλεπίδρασης με τον συνομιλητή. Σύμφωνα με τα παραπάνω παραδείγματα καφεχώρου, η αναπαραγωγή της φωνής του ατόμου μέσα στο χώρο αποτελεί το σημείο αναφοράς, διαπλοκής και συσχέτισης με το πλήθος. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η σχέση των ατόμων γύρω από τη συνθήκη του καφέ στον καφεχώρο ενεργοποιεί καταστάσεις ομιλιακού ενεργήματος, οι οποίες διαπλέκουν τις καθημερινότητες των ομιλητών, οδηγώντας έτσι, σε σχέσεις αλληλεπίδρασης. Η καθημερινή τυπική συζήτηση με τον σερβιτόρο ή τον καφετζή, το κουτσομπολιό και αυτός που πετάγεται στα διπλανά τραπέζια για να ενταχθεί στη συζήτηση, αποτελεί ένα αλισβερίσι ομιλιακών ενεργημάτων που όλοι είναι μέτοχοι μέσα στον χώρο. «[...] Η ρητορική της συνηθισμένης συζήτησης είναι πρακτικές

πρόσκαιρο και συλλογικό αποτέλεσμα ικανοτήτων που αφορούν την τέχνη του να χειρίζεσαι ‘’κοινούς τόπους’’».17Μέσα από τις συζητήσεις των ατόμων

αναπτύσσεται το αίσθημα της παρέας και η συνθήκη του συλλογικού καθώς ο κάθε ομιλητής μοιράζεται τον τρόπο σκέψης του και την καθημερινότητά του. Αρχίζει ένα παιχνίδι συσχέτησης και δεσμού με τους ομιλητές, που τους φέρνει πιο κοντά εκμυστηρεύοντας έτσι κομμάτια του εαυτού. Παράλληλα, μέσα από τις καθημερινές συζητήσεις καταλαβαίνει κανείς τους κοινούς τόπου με τους ομιλητές έτσι ώστε να μπορεί να κρίνει ποιος επιτελεστής είναι κατάλληλος για την ιδιοσυγκρασία του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο θαμώνας, ο οποίος κάθεται στο μπαρ της καφετέριας έτσι ώστε να συζητά με τον καφετζή. Η σχέση που δημιουργείται υπάρχει στα όρια της καφετέριας και θα συνεχίσει για όση ώρα ο καφεπότης βρίσκεται μέσα σε αυτό. Βέβαια, παρατηρούνται και λογομαχίες ανάμεσα στα άτομα και διαφορές μεταξύ των ατόμων. Όλες οι σχέσεις είναι δυνατές σε αυτόν τον χώρο- σκηνή. Όλες οι παραπάνω συζητήσεις αποτελούν ομιλιακές καταστάσεις, καθημερινές πρακτικές γύρω από τη συνθήκη του καφέ. Καθημερινές συνηθισμένες συζητήσεις, αλλά και πληροφορίες νέων δεδομένων για τους επιτελεστες καφεπότες μέσα στον καφεχώρο.

μετασχηματισμού ‘’ομιλιακών καταστάσεων’’ [...], διότι η συζήτηση είναι ένα

14. Γίνεται αναφορά στα καφενεία ως κοινωνικός και πολιτικός χώρος. Παπακώστας, 2011, σ.25 15. Γράφει ο Θ. Βελλιανίτης «Είχεν η «Ωραία Ελλάς» το μονοπώλιον όλων των ειδήσεων και ανεπλήρου τας στήλας της εφημεριδογραφικής χρονογραφίας» στο Παπακώστας, 2011, σ.119 16. Τα συγκεκριμένα καφενεία, μπλε και πράσινα, αντιπροσώπευαν τις ιδέες των Ν.Δ. και Π.Α.Σ.Ο.Κ αντίστοιχα. «Καφενεία που μετωνυμούσαν έναν εμφύλιο, καφενεία που συνόψιζαν μέσα και μεταξύ τους δεκαετίες ενός πολέμου που δεν τελείωσε, που ήταν βουβός και ασίγαστος, με ανοιχτούς λογαριασμούς της τελικής νίκης και ήττας.» Καφετζής Τ. 2014, σ. 347

Απόσπασμα βίντεο για το 1ο επίπεδο, στατικός καφές στο σπίτι, Βόλος, 2018 17. De Certeau, 2010, σ. 72-73

Εικ.15 Μελαχροινού Α., 2018, Καφενείο στο Κάιρο

Συνθήκη όρασης και περπατήματος. Η περίπτωση της πόλης. Ο επιτελεστής περπατάει μέσα στην πόλη καθώς βλέμματα και πρόσωπα προσπερνιούνται κατά τη κίνησή του. Στην περίπτωση του καφέ on the go, οι κινούμενες εικόνες κατά το πέρασμά του ή την διαδρομή του μπορούμε να θεωρήσουμε πως δημιουργούν ομιλιακές συζητήσεις μεταξύ του περιπατητή οι οποίες δεν ανήκουν σε κανέναν. Πλέον, βασικό στοιχείο αποτελεί το βλέπειν, οι σταθερές και κινητικές εικόνες με τις οποίες αλληλεπιδρά στο πέρασμα. Άνθρωποι που περπατάνε προς ίδια ή αντίθετη κατεύθυνση, βιτρίνες μαγαζιών, στοιχεία του δρόμου αποτελούν ερεθίσματα στα οποία ο καφεπότης εμπεριέχεται στον κοινό τόπο. Ταυτόχρονα αλληλεπιδρά με τις εικόνες και τον χώρο, καθώς κατά τη διάρκεια της διαδικασίας κρίνεται να πάρει αποφάσεις που καθορίζουν τη διαδρομή του. Αυτό προϋποθέτει μια πρόβλεψη της κίνησης ανάλογα με τη διάθεση, τον προσανατολισμό, τον σκοπό. Επιπλέον στοιχεία αποτελούν οι λοιπές ενέργειες που συνοδεύουν και συνδυάζονται με την πόση, παραδείγματος χάρη το κάπνισμα ή το φαγητό. Η πρακτική του κινούμενου καφέ, ορίζεται η χωρική διάσταση που σχετίζεται με κάθε περιοχή που μπορεί να φιλοξενηθεί το συγκεκριμένο ενέργημα. Ο ορισμός των τραπεζοκαθισμάτων, η έκταση της ακτίνας της ομπρέλας ή της τέντας, η πλατεία, η παραλία είναι καταστάσεις κατά τις οποίες, ο κινητικού καφέ φεύγει από την οποιαδήποτε μορφή εστίας, αφορά τον χρήστη, την συνεχή κίνηση και την επαφή του με το ποτήρι μιας χρήσης. Η επιτέλεση αλλάζει μορφή, καθώς αλλάζει και η χωρική διάσταση του καφεχώρου στην οποία εμπεριέχεται το άτομο. Ο επιτελεστής αγοράζει καφέ καθώς κινείται, το οποίο μπορεί να συμβεί πριν από κάποια εργασία (δουλειά, μάθημα), κατά τη διάρκεια μιας βόλτας στην πόλη (περπάτημα, βόλτα στα μαγαζιά, βόλτα με τον σκύλο), για να βρει ένα σημείο στάσης λόγω κούρασης ή χαλάρωσης (παγκάκι, πεζούλια) που καθορίζεται από τον ίδιο. Αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο δηλωμένος χώρος της καφεποσίας αυτή τη στιγμή είναι το ίδιο το περιβάλλον της πόλης ή οποιαδήποτε χωρική ενότητα, την οποία επιλέγει ο χρήστης καθώς περπατάει. Αυτή η αυθαίρετη επιλογή χώρου από τον καταναλωτή, ανάλογα βέβαια με τις ανάγκες του κάθε φορά, φτιάχνει το πρώτο επίπεδο της σχέσης καφεπότη – χώρου, καθώς είναι ο ίδιος που θα καθορίσει και θα επιλέξει πού θα πράξει

το ενέργημα της καφεποσίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα επιλογής χώρου είναι όταν ο καταναλωτής αγοράζει καφέ πριν από μια μεγάλη βόλτα με το αυτοκίνητο. Το μεταφορικό του μέσο στην συγκεκριμένη περίπτωση θεωρείται ως ένας νέος καφεχώρος. Ο καταναλωτής που αγοράζει καφέ πριν τη δουλειά φτιάχνει το γραφείο του σύμφωνα με τη συνθήκη του καφέ και αντίστοιχα, ο επιτελεστής – περιπατητής διαμορφώνει το σημείο που επιλέγει ως διαδρομή ή ως στάση. Συμπερασματικά, η πόλη γίνεται ένας μεγάλος καφεχώρος, όπου η κάθε γωνία της είναι μια εν γένει, δυνατή, σημειακή θέση καφεποσίας.

Απόσπασμα βίντεο για το 1ο επίπεδο, κινητικός καφές, Βόλος, 2018

Ο ρόλος του στατικού καφεπότη. Ο πρώτος καφεχώρος υπό τη συνθήκη της καφετέριας έχει οριστεί ως χώρο – σκηνή στον οποίο οι καφεπότες δρουν μέσω συζητήσεων, αναπτύσσοντας θεσμούς με τους γύρω τους. Η πρακτική των ομιλιακών καταστάσεων επιτρέπει στους θεσμούς να διατηρούνται εν ζωή μέσα από αυτή τη διαδικασία της

συζήτησης.18 Κυρίαρχος σκοπός του επιτελεστή είναι οι ομιλιακές καταστάσεις που δημιουργούνται μεταξύ των διαπλεκόμενων ατόμων που μοιράζονται τη δεδομένη στιγμή. Αποτελεί θεσμό αλληλεπίδρασης με τον απέναντι και δημιουργία ενός κοινωνικού γίγνεσθαι ή αλλιώς καθημερινής πρακτικής. Έτσι λοιπόν, σε πρώτο στάδιο, αρχίσαμε να σκεφτόμαστε το άτομο μέσα από την σχέση που αναπτύσσει με τους γύρω του, υπό το πρίσμα του καφέ. Ο χώρος επιτέλεσης είναι το σκηνικό μέσα στο οποίο δρουν τα άτομα και συναναστρέφονται με το πλήθος «Η επιτέλεση έχει ‘’τέλος’’ και σκοπούς ατομικούς και συλλογικούς»19 Έτσι, λοιπόν, το πλήθος των ατόμων αλληλεπιδρά με το ίδιο το πλήθος. Το άτομο – καφεπότης αντιμετωπίζεται ως επιτελεστής (performer) μέσα στο καφενείο / καφετέρια / σπίτι. Όλο αυτό το πλήθος των ατόμων μέσα στον καφεχώρο κατασκευάζουν και ανασκευάζουν ρόλους μέσα στον χώρο – σκηνή, εξελίσσοντας έτσι τις καθημερινές πρακτικές ως επιτελεστικές δράσεις. Ο χώρος – σκηνή αποτελεί τον οικείο χώρο, που το άτομο παρευρίσκεται κατά τη διάρκεια του χρόνου. Διασχίζω το κατώφλι της καφετέριας, καλημερίζω τον καφετζή - barista, φωνάζω τον σερβιτόρο, περιμένω την παρέα μου, λέω ένα νέο στον κύριο του διπλανού τραπεζιού, πίνω καφέ, αποτελούν όλα τους επιτελεστικά ενεργήματα στην οικεία σκηνή της καφετέριας / καφενείου. Η καθημερινή δράση αποτελεί μια ασυναίσθητη σκηνοθεσία καταστάσεων, η οποία κατασκευάζεται μέσα στο χρόνο. Βέβαια, η σκηνοθεσία του εαυτού ανακατασκευάζει πρωτίστως, κομμάτια του ατόμου και την σχέση ατόμου – πλήθους. «Πιθανόν δεν είναι

μόνο ιστορικό ατύχημα ότι η λέξη άτομο, στην πρώτη σημασία-ετυμολογία της, είναι η μάσκα. Είναι μάλλον η αναγνώριση του γεγονότος ότι όλοι πάντα και παντού, λίγο πολύ συνειδητά, παίζουν ένα ρόλο… Με αυτούς τους ρόλους γνωρίζουμε ο ένας τον άλλο, με αυτούς τους ρόλους γνωρίζουμε τον εαυτό μας.»20 Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η σκήνη της ταινίας Coffee and cigarettes21. Στη συγκεκριμένη σκηνή ο καταναλωτής έχει προσδιορίσει το 18. Γίνεται αναφορά στο βιβλίο του De Certeau M. στους θεσμούς μέσω της πρακτικής και των ομιλιακών καταστάσεων. Πιο συγκεκριμένα «[...] Είναι ακριβώς αυτή που επιτρέπει στους θεσμούς να τους κατοικούμε, να τους ιδιοποιούμαστε πρακτικά και με αυτόν τον τρόπο να τους διατηρούμε εν ενεργεία, εν ζωή, εν ισχύη.” De Certeau, 2010, σ.73 19. Αγραφιώτης, 2009 – 2013, σ. 3 20. Ελεύθερη μτφρ, Goffman E. 1990, σ.30 21. Coffee and cigarette 2003, λεπτά: 29.40 – 30.53

καλύτερο για αυτόν τρόπο να πιεί τον καφέ και δε δέχεται την οποιαδήποτε εξωτερική παρέμβαση. Η σιγουριά και αποφασιστικότητα των κινήσεων του ατόμου προσδιορίζει τον χαρακτήρα, προβάλλει την αυστηρότητα προς τον σερβιτόρο και υποδεικνύει τον χαρακτήρα του. Φτιάχνει τον ρόλο που θέλει να είναι εκείνη τη δεδομένη χρονική στιγμή προς το συγκεκριμένο κοινό, απολαμβάνοντας το ρόφημα του καφέ ανάλογα με τις προτιμήσεις του. ***

-Excuse me, miss. Can I get you some more coffee? -I really wish you hadn’t done that. I had it the right color, the right temperature. It was just right. -Sorry. -Hi. Sorry. Sorry about the coffee. Does your name happen to be Gloria? - No. -’Cause I thought maybe you... You’re not friends with... Sorry.

-Με συγχωρείται δεσποινίς. Μπορω να σας φέρω λίγο ακόμα καφέ; -Πραγματικα έυχομαι να μην το είχες κάνει αυτό. Τον είχα φτιάξει το σωστό χρώμα, τη σωστή θερμοκρασία. Ήταν όπβς πρέπει. -Συγνώμη. -Γεια. Συγνώμη. Συγνώμη για τον καφέ. Μηπως τυχαίνει το όνομα σου να είναι Γκλόρια; -Όχι -Επειδή σκέφτηκα ότι ίσως εσύ... Δεν είσαι φίλη με... Συγνώμη.

***

Εικ.16 Στιγμιότυπα από την ταινία “Coffee and Cigarettes”, Jarmusch, 2003

Ο ρόλος ή αλλιώς η μάσκα του εαυτού μας αντανακλά κομμάτια μύχιων σκέψεων και βιωμάτων στην αλληλεπίδραση του ατόμου με το πλήθος. Η συγκεκριμένη κατάσταση φαίνεται μέσα στον καφεχώρο – σκηνή καθώς οι διαφορετικοί χαρακτήρες αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Ο σερβιτόρος, ο καφετζής, ο θαμώνας, ο νέος πελάτης είναι όλοι τους μέτοχοι στις διαφορικές σχέσεις που διεξάγουν και στην επιλογή της κάθε διαφορετικής μάσκας που πρόκειται να φορέσουν, ανάλογα με τον ομιλητή που έχουν μπροστά τους. Παρατηρείται δηλαδή η οικειοθελή αλλαγή του εαυτού σε επιλεγμένες ομάδες ατόμων ή και μεμονωμένα άτομα - εαυτοί. Μπορούμε πρακτικά να πούμε ότι έχει τόσους διαφορετικούς εαυτούς όσες διαφορετικές ομάδες υπάρχουν από άτομα των οποίων η γνώμη τους νοιάζε. Ο καθένας βρίσκει το εγώ του προσδιορίζοντάς το μέσα από κοντινούς συνοπότες (συνομιλητές). Κατασκευάζονται έτσι, κοινωνικοί ρόλοι· το είδος του καφέ που προτιμάς, η μείξη ζάχαρης και γάλα που σου ταιριάζει, το τραπέζι που διαλέγεις, ο Εικ.17 Μελαχροινού Α., Άντρας σε καφενείο που τρόπος που κάθεσαι, η κούπα που επιλέγεις είναι παράγοντες της εικόνας καπνίζει ναργιλέ. που προβάλλεις στον παροντικό περίγυρο.

προσεκτικά και συγκεντρωμένα ώστε να προσδιορίσει την ύπαρξη και την προσωπικότητά του ανάμεσα στους άλλους.

«Ο θεριακλής πριν αρχίσει να πίνει τον καφέ του ρουφάει απνευστί ένα ποτήρι νερό. Αυτό το κάνει για να καθαρίσει τον φάρυγγα( ο λαός το λέει, λανθασμένα, λαρύγγι) απ΄τα ζαφίρια, αλλά και για να ξεπλύνει το στόμα του ώστε να δεχτεί ακέραια τη γεύση του καφέ. Ο θεριακλής, πριν την πρώτη ρουφηξιά, φυσάει λίγο τον καφέ του. Η αγροτική έκφραση πέντε φύσα μία ρούφα! Αποδεικνύει πως οι μάγκες πίνουν τον καφέ τους ζεματιστό. Μια άλλη παροιμιώδης έκφραση(ρούφα και έρχεται!) αναφέρεται στον συσχετισμό πορδής και πρώτης ρουφηξιάς καφέ.[…]» 22 Ο καταναλωτής σε αυτήν την περίπτωση διαθέτει πολύ ξεκάθαρη στάση για τις προτιμήσεις του ροφήματός του. Η τελετουργία πόσης είναι συγκεκριμένη και αφορά την παρασκευή του καφέ. Το καθάρισμα του λαιμού με νερό βοηθάει στην ουδετεροποίηση από προηγούμενες γεύσης ή οσμές προκειμένου το ρόφημα του καφέ να ελέγξει όλες, χωρίς απόσπαση, τις αισθήσεις. Ανταπεξέρχεται στον ρόλο του ‘’μάγκα’’ πίνοντας το ρόφημα ζεματιστό, χωρίς καθυστερήσεις και δισταγμούς. Εκτελεί όλες τις κινήσεις

προσφέρει τη δυνατότητα μετάλλαξης του ατόμου από τη μία στιγμή στην άλλη. Η εναλλαγή ρόλων αφορά το παιχνίδι της κοινωνικοποίησης και των διαφορετικών πλευρών που παρουσιάζουν τα άτομα. Η πράξη της πόσης αποφέρει μια βεβαιότητα, μια αίσθηση ότι ο πότης διαθέτει ένα σκοπό. Το αντικείμενο βοηθάει στην προσάρτηση μιας σιγουριάς και αυτοπεποίθησης του ατόμου ως προς τους γύρω, καθώς τον βάζει στη θέση του ατόμου που ‘’ξέρει πού πάει’’. Δημιουργεί τον ρόλο του, λεπτομερειακά και προσεκτικά, προκειμένου να δημιουργεί το αίσθημα της σιγουριάς του χαρακτήρα. Στην αγωνία του να κρατήσει τον ρόλο του περιπλανώμενου πότη, ίσως χάνει την αυθεντική εμπειρία της πόσης του ίδιου του υγρού. Όντας μεταμφιεσμένος σαν τον εαυτό που αναδεικνύει την ιδέα του εν κίνηση καταναλωτή, χάνει κομμάτια του αυτοσκοπού της πόσης χάνει σημεία από τις αισθήσεις της μυρωδιάς, της μετάδοσης της αίσθησης της ζεστασιάς από την κούπα στο χέρι και την αίσθηση της παύσης. Η χρονικότητα της επιτέλεσης αλλάζει, κρατώντας τον καφέ σε κούπα μιας χρήσης. Ο καταναλωτής έχει τη δυνατότητα να ολοκληρώσει τη διαδικασία

22. Πετρόπουλος, 2013, σ. 18

23. Ελεύθερη μτφρ. Στο βιβλίο του Goffman E. γίνεται αναφορά στον Robert Ezra Park, Race and Culture (Glencoe, Illinois: The Free Press, 1950) Goffman, 1990, σ.30

Ο ρόλος του κινητικού καφεπότη. Και στις δύο κατηγοριοποιήσεις καφέ (κινητικός - στατικός), ο καφεπότης διαθέτει την ανάγκη ανάδειξης χαρακτήρων ανάλογα με τον απέναντι. Το κινούμενο προϊόν φέρνει τον καταναλωτή στη συνεχή απόδοση κάποιου ρόλου ή ρόλων, που αυτή τη φορά δεν έχει σταθερό ακροατήριο αλλά ένα κοινό συνεχώς ανανεώσιμο. Το αντικείμενο κούπα προσαρτάται στους διαφορετικούς ρόλους, καθώς γίνεται κομμάτι της γκαρνταρόμπας του ατόμου και της προσωπικότητάς του, ένα επιπλέον αξεσουάρ, που προσδίδουν το χαρακτήρα του καταναλωτή και τον εντάσσουν στο κοινωνικό σύνολο. “Εν

τέλει η αντίληψη του ρόλου μας γίνεται δεύτερη φύση και ένα αναπόσπαστο κομμάτι της προσωπικότητας μας.” 23 Επίσης το αντικείμενο, όντας μιας χρήσης,

πόσης και την πραγματοποίηση του ρόλου σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή κατά τη διάρκεια της κίνησης. Η προσωρινότητα της ζωής της κούπας μιας χρήσης προσφέρει τη δυνατότητα της γρήγορης κατανάλωσης από τον χρήστη, που αλλάζει εύκολα την διάθεση του απέναντι στην κούπα, καθώς μετατρέπει ένα στοιχείο του εαυτού του σε απόβλητο. Επίσης το γεγονός ότι η κούπα χάνεται από το χέρι του χρήστη, οποιαδήποτε χρονική στιγμή αυτός αποφασίσει, κάνει εφικτή την εναλλαγή των ρόλων ευκολότερη από ότι στην στατική διαδικασία της καφεποσίας. Η εναλλαγή ρόλων αποτελεί τη βασική διαφορά μεταξύ των δυο καταστάσεων πόσης, η γρήγορη εναλλαγή των ρόλων αφορά τη συνολική διάστασή της, που επηρεάζει τη στάση και έκφραση του επιτελεστή. Ας πάρουμε για παράδειγμα την αρχική εικόνα που έχει φτιάξει ένα άτομο για να αναδείξει τον χαρακτήρα αυτού που δεν τον ενδιαφέρει ο περίγυρος, αλλά έχει ως σκοπό να απολαύσει μία βόλτα. Φανταζόμαστε κάποιον με μια ‘’χαλαρή’’ ενδυμασία, που προσφέρει άνεση στο περπάτημα, κατάλληλα προσαρμοσμένη στις καιρικές συνθήκες, με ακουστικά στα αυτιά για να μην αποσπάται η προσοχή του από τις πλανόδιες συζητήσεις, τον κατάλληλο καφέ στο χέρι που να στηρίζει την όλη διάθεση χαλαρότητας.24 Αυτή η θέση υποδεικνύει ότι ο πότης διαθέτει τον αυτοσκοπό της πόσης σε συνδυασμό με τη βόλτα. Εάν έλειπε ο καφές, ο καταναλωτής πιθανόν να έπρεπε να φτιάξει έναν καινούριο ρόλο για να δικαιολογήσει τη συμπεριφορά του, π.χ. του ατόμου που πάει για ψώνια. Σε αυτήν την περίπτωση η σκηνοθεσία δεν αφορά μόνο τις κινήσεις του σώματος αλλά και τις επιλογές της πορείας. Αυτό εξαρτάται με τις κινήσεις – πορείες των υπολοίπων που συνδιαλέγεται σε κάθε χρονική στιγμή. Έτσι υπάρχει ένας κινησιολογικός διάλογος που εκφράζεται με τη συμφωνία των ματιών και την τάση κάμψης – κίνησης του σώματος προκειμένου να καθοριστεί ο δρόμος των περιπατητών.

24. Γίνεται αναφορά στην πραγματοποίηση ενός θεσμού μέσα από την έξη. Πιο συγκεκριμένα αναφέρει, [...] η ικανότητα της ενσωμάτωσης (του ατόμου), που εκμεταλλεύεται την ικανότητα του σώματος να λαμβάνει σοβαρά υπ΄ όψη του την επιτέλεση (performative) μαγείου του κοινωνικού. Bourdieu,2006, σ. 95-96

1 0 2- - - -επιπεδο -------ο

Έτσι, λοιπόν, φεύγοντας από την συλλογική επιτελεστική διαδικασία του ατόμου στον χώρο – σκηνή του καφεχώρου και στη διάδρασή του με την πόλη, παρατηρούμε μια ακόμα δράση η οποία σχετίζεται με τον χώρο του καφέ, αλλά σε μια νέα σκηνή – χώρο επιτέλεσης. Σε δεύτερο στάδιο, ο χώρος του καφέ εξετάζεται όχι στα όρια του καφεχώρου αλλά στα νοητά όρια ατόμου – κούπας. Τα νοητά όρια θα μπορούσαν να θεωρηθούν, για να γίνει πιο κατανοητή η αντίληψη του συγκεκριμένου χώρου, ως την απόσταση του χεριού ή την απόσταση του άτομο μου, από το σημείο εναπόθεσης της κούπας. Ίσως μιλάμε για ένα κινητό φάσμα αλληλεπίδρασης, που μεταβάλλεται κατά τη διάρκεια της πόσης. Επιπλέον, θα μπορούσαμε να αναφερθούμε στην απόσταση τραπέζι - στόμα του επιτελεστή, αλλά με μοχλό διεκπεραίωσης τον ανθρώπινο βραχίονα. Το στόμα και το σημείο εναπόθεσης της κούπας αποτελούν ίσως, κάθε φορά, τα ακραία σημεία του φάσματος αλληλεπίδρασης σε οποιονδήποτέ χώρο και χρόνο. Ο νέος χώρος – σκηνή είναι το μεσοδιάστημα, αυτός ο κενός χώρος αλληλεπίδρασης με τη κούπα η το σκεύος take-away. Στο δεύτερο επίπεδο χώρου λοιπόν, μελετάται το αισθητηριακό κομμάτι του καφέ σε σχέση με το άτομο και το μικροπεριβάλλον που οργανώνεται κυρίως γύρω από το αντικείμενο κούπα.

Η διάσταση του σώματος και η αισθητηριακή προσέγγιση. Το προϊόν του καφέ πέρα από την ουσία της καφεΐνης, που προσφέρει την άμεση διέγερση και την τόνωση του οργανισμού, έχει την ουσία της μεθυλοξανθίνης που είναι αυτή που προκαλεί τον εθισμό. Η επίδραση του αφορά το κεντρικό νευρικό σύστημα, προκαλεί αγγειοσυστολή στον ανθρώπινο εγκέφαλο και διαστολή στα περιφερειακά αγγεία. Πέρα από τις οργανικές ιδιότητες των ουσιών, το ρόφημα του καφέ έχει χαρακτηριστικό άρωμα και έντονη γεύση. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ο καφές να ξυπνάει πολλά διαφορετικά αισθητηριακά σημεία του σώματος. Αφή, όσφρηση και

Εικ.18 Aφίσα του Robert Therrien, “Still the most popular drug”, 1994

γεύση ενεργοποιούνται κατά τη διάρκεια της πόσης του ροφήματος. Ένα από τα κοινά χαρακτηριστικά των δύο κατηγοριών κινητικός / στατικός είναι το αισθητηριακό κομμάτι του καφέ, που σχετίζεται με την επαφή του προϊόντος με τα ανθρώπινα όργανα – μέρη του σώματος. Αρχικά, η αφή είναι η πρώτη αίσθηση της σχέσης του ανθρώπου με τη συνθήκη της πόσης. Το σκεύος take-away ή η κούπα αποτελούν τα αντικείμενα υποδοχής του καφέ. Το χέρι είναι αυτό που έρχεται πρώτο σε έμμεση επαφή με τον προϊόν, μέσω της κούπας. Η αίσθηση του καψίματος ή του κρύου (ζεστός η κρύος καφές αντίστοιχα), είναι η πρώτη ένδειξη για το εσωτερικό του σκεύους, καθώς το είδος του καφέ αντανακλάται στο υλικό της κούπας. Διαφορετική αίσθηση έχει ένας εσπρέσο από τον φραπέ. Έτσι, λοιπόν, το χέρι, σηκώνει το σκεύος για να το μεταφέρει στην είσοδο του στόματος. Μέσω αυτής της τροχιάς, για την μεταφορά του, η μύτη αποτελεί το δεύτερο αισθητήριο όργανο που ωθεί το άτομο προς την κατανάλωση του προϊόντος. Η μυρωδιά είναι ο συνδετικός κρίκος του πράττειν, αυτός που υπόσχεται κάθε φορά την τελειότητα του ροφήματος, έτσι ώστε ο χρήστης να προχωρήσει στη διαδικασία της πόσης. Αυτή η τροχιά του χεριού διαχέει το άρωμά του. Μυρίζω τον καφέ, με ωθεί να τον γευτώ. Για την περίπτωση του κινητικού καφέ θα μπορούσαμε να πούμε ότι υπολείπεται της στατικής συνθήκης, στην αίσθηση της μυρωδιάς. Αυτό συμβαίνει διότι ο καφές είναι σκεπασμένος με το κατάλληλο διαμορφωμένο καπάκι του συγκεκριμένου σκεύους, με αποτέλεσμα το άρωμα του να μην έρχεται σε απευθείας επαφή με τη μύτη καθ’ όλη τη διάρκεια της πόσης. Παρ’ όλο που χάνεται η αισθητηριακή απόλαυση της όσφρησης, ο καφές εν κίνηση δημιουργεί μια νέα αίσθηση, τη διαδικασία του περπατήματος. Η τόνωση που προσφέρει στον οργανισμό, κινητοποιεί το σώμα, αλλάζοντας έτσι, τη ροή της βόλτας. Βέβαια, υπάρχουν

περιπατητές, που σε μικρές στάσεις στις διαδρομές τους βγάζουν το καπάκι ξεσκεπάζοντας το ρόφημα. Η μυρωδιά απελευθερώνεται και η αίσθηση της όσφρησης συνεισφέρει στην διαδικασία. Η ηδονή του αρώματος επέρχεται και η απόλαυση της πόσης ενισχύεται λίγο ακόμα με την κίνηση της αφαίρεσης του προστατευτικού. Έπειτα, η γλώσσα είναι το αισθητηριακό όργανο που αντιλαμβάνεται τις γευστικές ιδιότητες του καφέ, δημιουργώντας έτσι τη μοναδική σχέση που αποκτά ο καφεπότης με το ρόφημα. Η γεύση τώρα αποτελεί το ηδονιστικό κομμάτι της εξάρτησης, μιας ηδονής που εγγράφεται και επιμένει να αναπαράγει την αίσθηση της γεύσης «[...] ηδονές που αφορούν τη δοκιμή

της γεύσης των φαγητών, [...], παραπέμπει κατευθείαν στις παλαιότερες και βαθύτερες εμπειρίες, εκείνες που καθορίζουν και επικαθορίζουν τις

πρωτογενείς αντιθέσεις.»25 Έτσι, η ηδονή της μυρωδιάς και έπειτα της γεύσης, μέσω της γλώσσας, έρχεται να καθιερώσει την επανάληψη της πόσης του ροφήματος, καθώς πλέον η γεύση του καφέ έχει περάσει στη βιωματική μνήμη26 του καταναλωτή. Προσωπικές εμπειρίες, καταστάσεις, συμβάντα έρχονται να συμπληρώσουν την εικόνα της πόσης, μέσα στον χώρο και στον χρόνο. Ανακαλώ τη γεύση, μεταφράζεται ως το ενέργημα της πόσης. Το σώμα μου καθρεπτίζει την εικόνα των βιωμάτων μου και έτσι οδηγούμαι στο πράττειν. Το εμπειρικό αυτό ενέργημα μετεγγράφεται ως επανάληψη, αναπαράγοντας έτσι τη συνθήκη γύρω από το προϊόν. Κάθομαι, μυρίζω, κρατάω, καίγομαι, γεύομαι. Τα ενεργήματα αυτά αποκτούν υπόσταση καθημερινής συνήθειας.

25. Γίνεται αναφορά του γενέθλιου κόσμου ως μητρικού κόσμου και στην ηδονή της γεύσης μέσα από του τροφικού γούστου. Πιο συγκεκριμένα ο Boudieu P. η δοκιμή της γεύσης των φαγητών, αρχέτυπο οποιασδήποτε μορφής γούστου, παραπέμπει κατευθείαν στις παλαιότερες και βαθύτερες εμπειρίες, εκείνες που καθορίζουν και επικαθορίζουν τις πρωτογενείς αντιθέσεις, πικρό/γλυκό, εύγεστο/άνοστο, ζεστό/κρύο, χονδροειδές/λεπτεπίλεπτο, αυστηρό/ χαρούμενο, εξίσου απαραίτητες στο γαστρονομικό σχολιασμό όσο και στις καθαρμένες ερμηνευτικές σημειώσεις των αισθητών. Boudieu,2013, σ.118 26. Βιωματικη μνήμη είναι οι αναμνήσεις παρελθόντων συμβάντων, η γνώση γεγονότων, προσώπων, ουσιαστικά κάθε είδους γνώση που έχουμε αποκτήσει κατά τη διάρκεια της ζωής.

Εικ.18 Aφίσα του Robert Therrien ,“Screaming Man on Kaffeine”, 1991

Μικροπεριβάλλον εκτός εστίας. Στο δεύτερο επίπεδο καφεχώρου και συγκεκριμένα στο κινούμενο καφέ, παρατηρείται ο τρόπος πόσης, η σχέση της κούπας με το σώμα, αλλά και τα βοηθητικά αντικείμενα για τη μεταφορά του. Η σχέση αυτή αποτελείται από ένα νοητό κύκλο και διάμετρο, αλλά σχετίζεται με τον τρόπο που περπατάει και όλα τα μέσα που χρησιμοποιεί προκειμένου να ολοκληρώσει τη δική του τελετουργία. Ίσως ο πιο κοινός καφεχώρος του take-away αυτή τη στιγμή είναι και η παράλληλη επαφή με το κινητό. Η συζήτηση αντικαθίσταται με την συνομιλία στο διαδίκτυο, οι κλεφτές ματιές με το scroll down, το άκουσμα των γύρω συζητήσεων με μουσική μέσω των ακουστικών. Έτσι φτιάχνεται το μικροπεριβάλλον του καθενός. Το περιβάλλον αυτό διαθέτει εξοπλισμό. Αντικείμενα που συμπληρώνουν τη διαδικασία της καφεποσίας. Πιο εκτεταμένα, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε ότι σε όλες τις περιπτώσεις ο τρόπος πόσης μεταλλάσσεται, άρα και η επιτέλεση επί αυτού. Ο πότης χρειάζεται επιπλέον ‘’βοηθήματα’’ για να κάνει τη διαδρομή αυτή ευκολότερη και ασφαλέστερη. Ο καταναλωτής που αγοράζει το προϊόν στο δρόμο για τη δουλειά του, χρησιμοποιώντας αυτοκίνητο, πρέπει να σκεφτεί τις πιθανές εκδοχές καταστημάτων που τον εξυπηρετούν προκειμένου να κάνει μια γρήγορη στάση στην πόλη ταυτόχρονα πρέπει είτε να ζητήσει την κατάλληλη συσκευασία για να διευκολυνθεί στη μεταφορά, είτε να σιγουρέψει ότι το αυτοκίνητό του διαθέτει θέση για ποτήρια. Ο καταναλωτής που αγοράζει καφέ για να κάνει βόλτα στα μαγαζιά πρέπει να βεβαιωθεί ότι η κατάσταση της ενδυμασίας του θα του επιτρέπει να έχει συνεχώς στο ένα χέρι την κούπα και ότι δεν θα καεί ή δεν θα χυθεί ο καφές. Πιθανόν να χρειάζεται ένα καπάκι και ίσως και το χάρτινο μανίκι (coffee sleeve). Ο καταναλωτής που αγοράζει καφέ ως κομμάτι της βόλτας του με απώτερο σκοπό την εύρεση ενός σημείου για στάση, πρέπει να λάβει υπόψιν του τις καιρικές συνθήκες για να επιλέξει το σωστό προϊόν αντικείμενο, ώστε ο καφές να μην κρυώσει – ζεσταθεί πολύ γρήγορα, όπως επίσης και την ποσότητα που θα πάρει προκειμένου να διαθέτει υπόλοιπο καφέ όταν τελικά βρει το κατάλληλο σημείο στάσης.

Απόσπασμα βίντεο για το 2ο επίπεδο, κινητικός καφές, Βόλος, 2018

Απόσπασμα βίντεο για το 2ο επίπεδο, καφές στο σπίτι, Βόλος, 2018

Μικροπεριβάλλον εντός εστίας. Όπως στην περίπτωση του κινούμενου καφέ, έτσι και στον στατικό, ένα στοιχείο που συμβάλλει στην παραπάνω συνθήκη είναι και η διαδικασία εναπόθεσης του καφέ στο τραπέζι ή οπουδήποτε είναι εφικτό μέσα στον καφεχώρο. Αυτό μαρτυρεί μια νέα κατάσταση, που σχετίζεται με το περιβάλλον της καφεποσίας αλλά, όπως έχει αναφερθεί, σύμφωνα με την απόσταση του χεριού του καφεπότη. Εννοούμε το μικροπεριβάλλον που συναρμολογείται γύρω από το αντικείμενο – κούπα στο ίδιο φάσμα αλληλεπίδρασης. Μιλάμε για τις σχετικές θέσεις των μικροαντικειμένων του ατόμου που συμβάλλουν σε όλη την διαδικασία της πόσης. Πιάτο, κουταλάκι, κατάλογος, βιβλίο, κινητό τηλέφωνο, σταχτοδοχείο κτλ. Όλα αυτά, είναι κατάλληλα διαμορφωμένα, ασυναίσθητα κάθε φορά, έτσι ώστε να συντελούν στην αρμονική συνθήκη της διαδικασίας και σε ένα κόσμο πιο οικείο, πιο φρόνιμο για τον εκάστοτε πότη κάθε φορά. Τα αντικείμενα «βρίσκονται εκεί, χωρίς οπισθοβουλία, καλά, απλά βέβαια», [...] που δεν είναι τίποτα άλλο, μια σχέση άμεσης οικειότητας·» .27 Σε αυτή τη σχέση αλληλεπίδρασης λοιπόν, η ύπαρξη του καφεπότη δεν μπορεί να σταθεί δίχως την κούπα και αντίστροφα, δηλαδή η ύπαρξη της κούπας δεν μπορεί να σταθεί δίχως 27. Γίνεται αναφορά στο βιβλίο του Bourdieu P. για τον Ρίλκε σχετικά με την αίσθηση των οικίων αντικειμένων, δηλαδή γράφει [...] ότι ανήκεις σε ένα κόσμο πιο ευγενικό [..], ένα κόσμο που βρίσκει τη δικαίωση της ύπαρξής του στην τελειότητά του, στην αρμονία του, στην ομορφία του. Bourdieu, 2006, σ. 118

την ύπαρξη του καφεπότη. Η κούπα του καφέ αποκτά κύριο χαρακτήρα κατά τη διαδικασία της πόσης, εξίσου σημαντική με τη την ύπαρξη του ατόμου. Έτσι, το αντικείμενο - κούπα περιγράφεται ως οντότητα, λόγω των δρώμενων και διαφορετικών αφηγήσεων που παίρνει μέρος. Η κούπα αποκτά ταυτότητα μέσα από την διάδραση, περιγράφοντας έτσι μια σχέση αλληλεπίδρασης μεταξύ των επιτελεστών και των αντικειμένων. Αντίστοιχα τώρα οι χρήστες, ως φυσικά δρώντα υποκείμενα, χαρακτηρίζονται και αποκτούν ταυτότητα λόγω της επιλογής του καφέ ως προϊόν και της επιλογής της κούπας ως αντικείμενο. Ο χρήστης μπορούμε να θεωρήσουμε πως αναγνωρίζει ένα κομμάτι των επιθυμιών του και του εαυτού του στην επιλογή της κούπας ως αντικείμενο, καθώς το ίδιο αντανακλά χαρακτηριστικά στοιχεία του εαυτού του. «Ο θεριακλής πίνει, συνήθως, σέρτικο καφέ. Ο θεριακλής θέλει τον καφέ του σε χοντρό φλιτζάνι για να κρατιέται θερμός, και, συγχρόνως, για να μην καίγονται τα χείλη του. Ο κάθε θεριακλής έχει έναν προσωπικό τρόπο που πίνει τον καφέ του. Αν το χοντρό φλιτζάνι έχει κανένα ραγισματάκι ο καφές επιστρέφεται. Μερικοί πίνουν τον καφέ τους σε κρασοπότηρο. Κάποιοι άλλοι ζητάνε διπλό καφέ, σε χοντρό νεροπότηρο. Πολλοί ναυτικοί πίνουν τον καφέ τους σε ποτήρι, όπου ρίχνουν μέσα κι ένα κονιάκ.»28 Ο θεριακλής, ο ναύτης, ο καφεπότης γενικότερα, έχουν φαντασιωθεί τη συνθήκη της πόσης καθώς την αναπαράγουν κάθε φορά που πράττουν τη συγκεκριμένη επιτέλεση. Έτσι λοιπόν, διακρίνουμε την σημαντικότητα των αντικειμένων γύρω από την διαδικασία της πόσης. «Ένα αντικείμενο δεν είναι υπόσταση, αλλά επιτέλεση».29

Έτσι λοιπόν, η επιτέλεση του αντικειμένου εκτελείται καθώς η ίδια περιέχει το προϊόν του καφέ. Ο καφές αποτελεί τον συνδετικό κρίκο για την αλληλεπίδραση του ατόμου – αντικειμένου. 28. Πετρόπουλος Η. 2013, σ.18-19 29. Ελεύθερη μτφ. Αναφορα στο βιβλίο του Harman G. για τον Latour B. Harman G. 2009, σ.44

Εικ.19 Μελαχροινού Α., 2018, Καφενείο στο Κάιρο

1 1 3- - - -επιπεδο -------ο

Το υπόλειμμα του καφέ στην κούπα. Το τρίτο και τελευταίο στάδιο αφορά ξανά τον καφεχώρο, αλλά εστιάζοντας πλέον στο κατεξοχήν καθημερινό αντικείμενο (εντάσσεται και το σκεύος take-away). Πιο συγκεκριμένα την κούπα , δηλαδή τα κοίλα τοιχώματά της που έρχονται σε επαφή με το ρόφημα. Ο χώρος – τόπος που περιέχει τον καφέ αποτελεί το θέμα προς διερεύνηση, φτάνοντας στην τελική διαδικασία της πόσης. Το τέλος αυτής της συνθήκης λοιπόν, μεταφράζεται ως η τελευταία γουλιά, όπου η διεκπεραίωσή της αποκαλύπτει το κατακάθι του καφέ στον πάτο. Κοιτάζοντας το αντικείμενο κατοψιακά, στο τέλος της πόσης, μπορούμε να διακρίνουμε διαφορετικούς σχηματισμούς οι οποίοι έχουν εγγραφεί στα τοιχώματα του σκεύους ανάλογα με το είδος του καφέ και τον χρόνο που απαιτείται, έτσι ώστε να ολοκληρωθεί η διαδικασία πόσης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο μονός εσπρέσο που στον πάτο βλέπουμε το κατακάθι αλλά τα τοιχώματα είναι σχετικά καθαρά από τον καφέ, ενώ το καπουτσίνο αφήνει το ίχνος του ανεξάρτητα του χρόνου πόσης, αλλά λόγω του αφρού που υπάρχει, ο οποίος αποτελεί χαρακτηριστικό της παρασκευής του. Το υπόλειμμα του προϊόντος σηματοδοτεί και το τέλος της

Απόσπασμα βίντεο για το 3ο επίπεδο, κινητικός καφές, Βόλος, 2018

Απόσπασμα βίντεο για το 3ο επίπεδο, καφές στο σπίτι, Βόλος, 2018

κυρίαρχης σχέσης ατόμου – κούπας. Η επιτελεστική διαδικασία έφτασε στο τέλος της, καθώς μαζί με αυτή έρχεται η αποποίηση του επιτελεστή προς το αντικείμενο – κούπα. Έτσι αντιμετωπίζουμε το καθημερινό αντικείμενο ως μοναδιαία οντότητα ανεξάρτητη πλέον από τον χρήστη, καθώς τώρα ερχόμαστε αντιμέτωποι μόνο με τη συνθήκη κούπα υπόλειμμα. Το κατακάθι του καφέ είναι αυτό που μένει στην κούπα, αυτό το οποίο υποδηλώνει τη χρήση (βρωμιά) του σκεύους και πρέπει να περάσει στο επόμενο στάδιο, τον καθαρισμό - πλύση έτσι ώστε να ξαναχρησιμοποιηθεί από τον επόμενο χρήστη. Εμείς σταθήκαμε στη συγκεκριμένη συνθήκη του υπολείμματος καθώς αποτελεί την τελμάτωση της πράξης και το ίχνος της διαδικασίας της πόσης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η καφεμαντεία, μια διαδικασία – τελετουργία η οποία χρησιμοποιεί το υπολείμμα του καφέ, κρατώντας τη συγκεκριμένη κατάσταση λίγη ακόμα ώρα εν ζωή, πριν καταλήξει η κούπα στο νεροχύτη, για να ξαναδημιουργηθεί η επιτελεστική σχέση άτομο – καφές από την αρχή. Το υπόλειμμα της κούπας, ως πρωταγωνιστής πλέον, αποτελεί την πρόβλεψη του μέλλοντος για τον πρώην χρήστη - καφεπότη που παρακολουθεί αμέτοχος, ως εξωτερικός παρατηρητής το αποτέλεσμα. Το υπόλειμμα διαβάζεται – αποκρυπτογραφείται από την καφετζού, καθώς αποτελεί τη νέα συνθήκη που όλοι στρέφονται γύρω από την κούπα με το υπόλειμμα, δίνοντας κύρια σημασία στο κατακάθι και τους σχηματισμούς που δημιουργεί στα τοιχώματα του σκεύους.

εικ.20, 21 Ανάπτυγμα του εσωτερικού τοιχώματος φλιτζανιού, με τυχαία σχήματα, ελληνικός καφές.

«Η καφετζού λέει το φλιτζάνι βασιζόμενη στα σχήματα που δημιουργεί ο ντελβές. Αυτός που θέλει να του πουν τον καφέ, αφού πιεί το περιεχόμενο του φλιτζανιού, το αναποδογυρίζει στο πιατάκι και το αφήνει να στραγγίζει καλά. Τότε το παίρνει και τραβάει για την καφετζού.»30 30. Πετρόπουλος Η. 2013, σ.76-77

1 2 ταξινομηση -----------Από τη συλλογή στην έκθεση.

Εικ.22 Σύμβολα που σχηματίζονται στο εσωτερικού φλιτζανιού ελληνικού καφέ, και η περιγραφή τους.

«Η καφετζού παίρνει το φλιτζάνι του πελάτη κι αρχίζει να μιλάει με μεγάλο κύρος, χρησιμοποιώντας επαγγελματικό λεξιλόγιο και εκφράσεις συμβολικών γεννητικοτήτων. Οι λέξεις Μεγάλο Πρόσωπο / Μεγάλη Πόρτα / Αντάμωση /Ανοιχτός Δρόμος / Τύχη / Πολλά λεφτά / Θάνατος / Αρρώστια / Ξανθιά Γυναίκα / Λόγια / Σπαθάτος Άντρας / Γράμα / Είδηση / Στεναχώρια / Χαρτί / Κρυφός Εχτρός, κυριαρχούν.»

Η καφεμαντεία αποτελεί επιτέλεση κατά την οποία όλα γίνονται μεθοδευμένα κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης του φλιτζανιού από τη καφετζού. Οι κινήσεις και οι συζητήσεις είναι όλα βασισμένα στην ανάγνωση του φλιτζανιού. Οι διαπλεκόμενοι αποκτούν ρόλο γύρω από το κατακάθι που αποτελεί όπως προαναφέρθηκε, το σημαντικότερο στοιχείο στη συγκεκριμένη συνθήκη. Πέρα από τη συνθήκη της καφεμαντείας, ο χρόνος είναι αυτός που καθιστά το υπόλειμμα κυρίαρχο της ύπαρξής του κατά τη διάρκειά της. Σε οποιαδήποτε άλλη συνθήκη, το κατακάθι του καφέ παρασιτεί στην κούπα που τον φιλοξενεί. Το υπόλειμμα είναι η ένδειξη για την άμεση αφαίρεση από το σκεύος, έτσι ώστε να είναι έτοιμο το αντικείμενο και πάλι προς χρήση, από τον επόμενο καταναλωτή. Αποτελεί την ανατροφοδότηση της σχέσης του ατόμου – κούπα η οποία περνάει στο συνεχές του χρόνου. Δίνοντας σημασία στο αποτύπωμα του καφέ πάνω στα κοίλα τοιχώματα της κούπας, το αντικείμενο αποκτά αξία δίχως την ύπαρξη του τελεστή – καφεπότη – καταναλωτή.

Η νέα συνθήκη, όπως έχει προαναφερθεί, είναι η σχέση κούπα – υπολείμματος, καθώς αποτελεί την ολοκλήρωση της πόσης του καφέ. Τελειώνοντας την έρευνά μας, θέλαμε να κρατήσουμε ως κύρια εικόνα το αντικείμενο στη τελική του κατάσταση, τους σχηματισμούς του υπολείμματος. Οι δύο παραπάνω καταστάσεις σηματοδοτούν και το τέλος της επιτελεστικής διαδικασίας, καθώς το ενέργημα του πίνω είναι πλέον αδύνατο. Για αυτό το λόγο, ακολουθήσαμε τη λογική της φωτογράφισης για να απαθανατίσουμε το υπόλειμμα στον πάτο της κούπας, το οποίο αποτελεί την απόδειξη του τέλους της καφεποσίας. Με αυτόν τον τρόπο αποτυπώνουμε την τελική εικόνα του καθημερινού σκεύους, η οποίο μένει αναλλοίωτη στο βλέμμα του εξωτερικού παρατηρητή με τη μορφή φωτογραφίας. Αυτό αποτελεί από μόνο του φορέα της πρακτικής του καφεπότη, κρατώντας τη δεδομένη διαδικασία αποκρυσταλλωμένη πλέον μέσα στον χρόνο και στον χώρο της κούπας. Σύμφωνα με την παραπάνω συνθήκη, δηλαδή την απαθανάτιση της στιγμής, μπορεί κανείς να διακρίνει σημάδια, ίχνη, διαφορετικές καταστάσεις οι οποίες αποτυπώνονται στα καθημερινά αντικείμενα λόγω της επιτελεστικής διαδικασίας που προϋπήρχε. Όλα τα οικεία σκεύη, στη δική μας περίπτωση οι κούπες, φανερώνουν τη χρήση τους από τα άτομα, στη διάρκεια του παρελθόντος χρόνου μέχρι τη στιγμή της αποτύπωσης της εικόνας. Το ίχνος και τα σημάδια στην επιφάνεια της κούπας, είτε εσωτερικά στα κοίλα τοιχώματά της είτε εξωτερικά, φανερώνουν τα σημεία επαφής των ανθρώπινων οργάνων. Το στόμα και το χέρι παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στην επαφή του ατόμου με το αντικείμενο. Φανερώνουν τον τρόπο που το άτομο έχει πιεί το καφέ του, σε ποιό σημείο έχει ακουμπήσει τα χείλη του για την κατάποση του ροφήματος και μερικές φορές φαίνεται ο τρόπος που κρατάει το σκεύος. Όλα αυτά τα σημάδια, ίχνη μένουν παγωμένα στον χρόνο πάνω στο ανάγλυφο της κούπας. Με την ενέργεια της φωτογράφισης ο λόγος ύπαρξής τους, μπορεί να θεωρηθεί πως αλλάζει. Αλλάζει όμως, ως προς τον τρόπο χρήσης τους, καθώς με αυτήν την ενέργεια της φωτογράφισης, τα αντικείμενα - κούπες περνούν στη συνθήκη της καρτ-ποσταλ και κατ’ επέκταση στην ακινησία -

αχρηστία του αντικειμένου. Το πάγωμα του χρόνου σηματοδοτεί την αλλαγή του πεπρωμένου της κούπας, καθώς πλέον δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τον επιτελεστή διότι έχει τη μορφή εκθέματος ή ακόμα, μπορούμε να πούμε, τον χαρακτήρα μουσειακού αντικειμένου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το μουσείο Σέλμπερν στο Βερμόντ των Ηνωμένων Πολιτειών «[...]όπου, στα τριανταπέντε σπίτια ενός ανακατασκευασμένου χωριού, εκτίθενται εν αφθονία όλα τα σημεία, εργαλεία και προϊόντα της καθημερινής ζωής του 19ου αιώνα, από τα μαγειρικά σκεύη και τους πάγκους του φαρμακοτρίφτη μέχρι τα όργανα της υφαντικής, τα είδη καλλωπισμού και τα παιδικά παιχνίδια.»31

Όλα τα αντικείμενα καθημερινής χρήσης του μουσείου είχαν εγκαταλειφθεί κι ύστερα πάλι περισυλλεγεί. Με το πάγωμα της στιγμής μπορείς να διακρίνεις την ομορφιά τους, τη φθορά, την παραμόρφωση, τη χρήση, τα αποτυπώματα ή τις λειάνσεις, τα σπασίματα του ανάγλυφου στα εν λόγω αντικείμενα. Όλα αυτά μαρτυρούν τις επιτελέσεις, τη μεταχείριση του σκεύους και τις πρακτικές που έχουν πραγματοποιηθεί συνειδητά ή μη, γύρω από τα αντικείμενα καθημερινής χρήσης. Στην ατμόσφαιρα του μουσείου «[…] σε έπιανε να ονειρεύεσαι χίλιους συνδυασμούς υπάρξεων μ΄ αυτά τα αλληλεπικαλυπτόμενα ίχνη.»32 Τα πρώην άτομα –επιτελεστές ενεργούν στα αντικείμενα σημαδεύοντάς τα από χρήσεις του παρελθόντος. Τα ίχνη των αντικειμένων λοιπόν, υποδεικνύουν μια κοινωνική ιστορικότητα, λόγω παρελθοντικών δράσεων. Σύμφωνα με την παραπάνω συνθήκη, η βιογραφία των αντικειμένων33 γίνεται αντιληπτή από την σκοπιά της επιτέλεσης με τους χρήστες. Η πορεία ζωής των συγκεκριμένων οικιακών σκευών στην περίπτωση του μουσείου αλλά και στην περίπτωση της κούπας, διαπιστώνουμε μια διαφορετική τροπή 31. De Certeau, 2010, σ. 115-116 32. Goffman, 1990, σ.116 33. Βιογραφία των αντικειμένων τονίζει τον τρόπο με τον οποίο η σημασία των αντικειμένων αλλάζουν στον χρόνο, καθώς αυτά κυκλοφορούν, ανταλλάσσονται και περνούν μέσα από διαφορετικά κοινωνικά πλαίσια. Τα αντικείμενα όπως και οι άνθρωποι έχουν βιογραφίες και παιρνούν μέσα από διάφορες φάσεις στον κύκλο της ζωής τους, από τη στιγμή δηλαδή που παράγονται έως τη στιγμή που καταναλώνονται, καταστρέφονται και επαναχρησιμοποιούνται. Tilley, 2001, σ.11

της κατάληξή τους, καθώς ξεφεύγουν από τον συνηθισμένο κύκλο ζωής παραγωγή – ανταλλαγή – κατανάλωση. Αυτά τα αντικείμενα αποκτούν νέα φύση καθώς “μετενσαρκώνονται” ως αντικείμενο φορείς μνήμης δράσεων και ιστορικοτήτων. «Τα αντικείμενα [...] μέσα από την ύπαρξή τους, συχνά

έχουν την ικανότητα να συσσωρεύουν ιστορίες, έτσι ώστε η σημερινή σημασία ενός αντικειμένου να προέρχεται από τα πρόσωπα και τα γεγονότα στα οποία συνδέεται.»34 Ο υλικός πολιτισμός35 είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης ύπαρξης, που ορισμένες εκφάνσεις του δεν μπορούν να κατανοηθούν διαφορετικά. Θα μπορούσαμε να πούμε πολύ απλά πως τα αντικείμενα συμπληρώνουν τους ανθρώπους και οι άνθρωποι τα αντικείμενα. Κάθε αντικείμενο μπορεί να θεωρηθεί ως «[...] κοινωνικός ηθοποιός

(τελεστής), διότι κατασκευάζουν και επηρεάζουν τον τομέα της κοινωνικής δράσης με τρόπους που δεν θα συνέβαιναν εάν δεν υπήρχαν.»36 Η βιογραφία των αντικειμένων λοιπόν, όπως προαναφέρθηκε, αποτυπώνει τις δράσεις, επιτελέσεις του ατόμου με το αντικείμενο, οι οποίες εγγράφονται στα διαφορετικά αντικείμενα λόγω της χρήσης τους. Έτσι λοιπόν, ο υλικός πολιτισμός διαμορφώνει το άτομο και το άτομο τον υλικό πολιτισμό. Όλα αυτά συνυπάρχουν μαζί και συνεχίζουν να εξελίσσονται. Για αυτό και εμείς θέλουμε να σταθούμε στον διαφορετικό κύκλο ζωής των αντικειμένων (βιογραφία) μέσω της φωτογράφισης και της συλλογής – ταξινόμησής τους. Η φωτογράφιση των αντικειμένων διατηρεί τη συγκεκριμένη κατάσταση ή στιγμή ανέγγιχτη στον χρόνο, καθώς οι κούπες αποτελούν φορέα μνήμης δράσεων και ενεργημάτων . Έτσι, τα πλέον καθημερινά αντικείμενα μπορούν να θεωρηθούν ως μουσειακά εκθέματα, σταματώντας την χρήση τους στο χρόνο και τοποθετώντας τις αλλοιώσεις τους στο ανέγγιχτο της βιτρίνας. Η κούπα αποκτά νόημα σημείου και υπόσταση λόγω του πλήθους της. Έτσι, από την 34. De Certeau, 2010, σ. 116 35. Yλικός πολιτισμός: οποιοδήποτε παραγόμενο από τον άνθρωπο τεχνούργημα από ένα πακέτο πατατάκια ή ως ένα τοπίο του παρελθόντος ή του παρόντος. ο υλικός πολιτισμός είναι μια κατηγορία που μας βοηθάει να αναστοχαστούμε πάνω στις σχέσεις υποκείμενο – αντικείμενο με ένα τρόπο που έχει άμεσο αντίκτυπο στον τρόπο με τον οποίο καταλαβαίνουμε τη φύση της ανθρώπινης κατάστασης και του κοινωνικού Όντος στον κόσμο. Tilley, 2001, σ.1 36. Ελεύθερη μτφρ, Gosden and Marshall, 1999, σ.176

υπόσταση του ενός περάσαμε στη συλλογή του πλήθους των καθημερινών αντικειμένων. Δεν αναφερόμαστε πλέον στο σημείο αλλά στα σημεία και στη συλλογή - ταξινόμησή τους. Τα αντικείμενα αποκτούν υπόσταση λόγο της συνοχής τους και της ταξινόμησής τους στον χρόνο. Είναι φορείς δράσεων και καταστάσεων καθώς μέσου του φωτογραφικού υλικού των διαφορετικών σκευών – κούπας φανερώνεται η παρελθοντική τους υπόσταση και ιστορικότητα.

Εικ.23,24 Καφές στην Αρλ από δύο οπτικές.

1 3 -απαθανατιση -----------Επιλέξαμε να τα απαθανατίζουμε σε κάτοψη και όψη. Σε κάθε αντικείμενο – κούπα αντιστοιχούν δύο φωτογραφίες, μία κατοψιακά και μία μετωπικά. Φωτογραφίσαμε τις κούπες σε κάτοψη γιατί θέλαμε να απαθανατίσουμε το υπόλειμμα του καφέ στον πάτο της κούπας, τα ίχνη στην εσωτερική επιφάνεια και το στόμιο. Σχετικά με την όψη, θέλαμε να δείξουμε πάλι το στίγμα του καφέ στην εξωτερική επιφάνεια της κούπας και πιθανά ίχνη που μαρτυρούν τη διαδικασία της καφεποσίας. Η πρώτη ενέργεια ήταν να φωτογραφίσουμε τις δικές μας κούπες αφού πρώτα δημιουργήθηκε η σχέση μεταξύ αντικείμενου – ατόμου γύρω από τη συνθήκη της καφεποσίας. Αντίστοιχα δανειστήκαμε κούπες φίλων, έτσι ώστε να αποθανατίσουμε και αυτές για τη φωτογραφική συλλογή. Έπειτα αναζητήσαμε καταστήματα που πουλάνε καφέ take-away για να συλλέξουμε όσες κούπες μιας χρήσης μπορούσαμε. Παράλληλα, συλλέγαμε και οποιοδήποτε χρησιμοποιημένο σκεύος από γνωστούς και φίλους, οι οποίοι κρατούσαν το σκεύος take-away για να το παραδώσουν σε εμάς. Σε τελευταίο στάδιο επισκεφθήκαμε δύο καφετέριες και ένα καφενείο για να φωτογραφίσουμε τις χρησιμοποιημένες κούπες των πελατών τη στιγμή που τελείωνε η διαδικασία της πόσης του καφέ. Στη στιγμή λήξης της καφεποσίας ζητούσαμε από τον πελάτη τη χρησιμοποιημένη κούπα του, για να τη φωτογραφίσουμε λίγο πριν καταλήξει για πλύσιμο. Απαθανατίζω σημαίνει κρατάω κάτι αθάνατο, εν ζωή, μέσα από τη διαδικασία της φωτογράφισης. Στη συλλογή των φωτογραφιών αναγράφεται πάνω δεξιά σε κάθε φωτογραφία η ώρα και η ημερομηνία που το σκεύος μετενσαρκώθηκε σε έκθεμα λόγω του ενεργήματος της φωτογράφισης. Μέσω της διαδικασίας της απαθανάτισης το αντικείμενο ζει μέσα από τα βλέμματα των εξωτερικών παρατηρητών με μορφή εκθέματος και όχι με τη λειτουργία ενός χρηστικού αντικειμένου.

22/11/2018, 13.26

24/11/2018, 18.20

24/11/2018, 15.17

26/11/2018, 12.25

29/11/2018, 15.42

29/11/2018, 13.35

24/12/2018, 15.04

100

101

22/12/2018, 13.26

102

103

104

105

22/11/2018, 12.28

106

107

22/11/2018, 12.15

108

109

22/11/2018, 13.24

110

111

28/11/2018, 14.52

112

113

114

115

27/11/2018, 11.02

116

117

22/11/2018, 12.10

118

119

22/11/2018, 12.17

120

121

22/11/2018, 13.30

122

123

11/12/2018, 09.42

124

125

24/11/2018, 14.20

126

127

128

129

28/11/2018, 14.45

130

131

132

133

26/11/2018, 13.40

134

135

24/11/2018, 17.56

136

137

138

139

22/11/2018, 13.42

140

141

142

143

22/11/2018, 13.35

144

145

22/11/2018, 11.40

146

147

26/11/2018, 12.35

148

149

24/11/2018, 14.42

150

151

22/11/2018, 11.38

152

153

22/11/2018, 11.25

154

155

22/11/2018, 11.24

156

157

22/11/2018, 13.38

158

159

160

161

162

163

15/11/2018, 12.25

164

165

15/11/2018, 12.20

166

167

22/11/2018, 11.41

168

169

24/11/2018, 11.49

170

171

24/11/2018, 18.01

172

173

174

175

176

177

178

179

«Αρκεί να παρατηρήσετε ένα συλλέκτη, πως χειρίζεται τα αντικείμενα στην προθήκη του. Σχεδόν δεν τα έχει πιάσει στα χέρια του και μοιάζει να ατενίζει το απώτερο παρελθόν τους, διαποτισμένος και εμπνευσμένος από την παρουσία τους.» Benjamin W.

Αποσκευάζω

180

τη βιβλιοθήκη μου

181

Το τελικό στάδιο της έρευνάς μας είναι η συλλογή των φωτογραφιών και η ταξινόμησή των αντικειμένων τους. Το πλήθος, ήταν αυτό που μας παρακίνησε στην παράθεση τους, το να βρίσκονται το ένα δίπλα στο άλλο. Η ευχαρίστηση το να τα βλέπεις όλα μαζί. Να βλέπεις το πλήθος των αντικειμένων μπροστά σου. Όλη αυτή η συνθήκη φαντάζει ηδονική στα μάτια του συλλέκτη. Το αντικείμενο από μόνο του έχει ενδιαφέρον, όταν όμως, βρίσκεται σαν κομμάτι του πλήθους μέσα στα υπόλοιπα, προσφέρει ένα νέο είδος ευχαρίστησης. Υπάρχει μια εσωτερική απόλαυση στο να παρατηρείς αντικείμενα με την ίδια χρήση σε παραλλαγές. Έτσι η απόλαυση δεν έγκειται μόνο στην διαδικασία παραγωγής αναμνήσεων που δημιουργούνται από την όψη της μίας κούπας, ή τη σκέψη της πόσης του καφέ, αλλά από τη παρατήρηση του συνόλου. Το αντικείμενο αυτής της συλλεκτικής δραστηριότητας φωτογραφιών λειτουργεί ως φετίχ, ως μια ευχαρίστηση έτσι ώστε να μεγαλώσει το πλήθος της έρευνας. Αυτή είναι και η κινητήρια δύναμη που ωθεί και εμάς ως συλλέκτες φωτογραφικού υλικού να συνεχίσουμε τη διαδικασία της συλλογής και ταξινόμησης του πλήθους. Όλα τα αντικείμενα - κούπες εκ πρώτης όψεως, είναι σχεδόν όμοια, αν όμως εστιάσεις στα σημεία διαπιστώνεις διαφορές και ομοιότητες μεταξύ τους.

«Η ταξινομία πραγματεύεται ταυτότητες και διαφορές· είναι η επιστήμη των αρθρώσεων και των τάξεων· είναι η γνώση των όντων.» 2 Είναι η γνώση 37

της ύπαρξης παρελθοντικών δράσεων και επιτελέσεων που σε κάνει να φαντάζεσαι την ιστορία των αντικειμένων μέσα στο χώρο και στο χρόνο. Παρατηρώντας το πλήθος, αλλά και μεμονωμένα αντικείμενα βλέπεις ίχνη και αλλοιώσεις στην επιφάνειά τους που μαρτυρούν όλες τις προηγούμενες καταστάσεις. Στις κούπες παρατηρούμαι σημεία συγγενείας, που ανάγονται στις αναλογίες και το σχήμα της κάθε μίας. Διακρίνουμε ομοιότητες ή διαφορές στο χρώμα το ύψος, στο πιάτο, στο χερούλι, στο στόμιο. Όσο περισσότερο τις παρατηρούμε και φωτογραφίζουμε, τόσες διαφορές έρχονται στο προσκήνιο. Η μία κατηγορία φωτογραφιών γίνεται κατοψιακά, προκειμένου να φανεί το σχήμα και το υπόλειμμά στο πάτο της κούπας. Διακρίνονται τρεις βασικοί κύκλοι: πρώτος ο εξωτερικός δακτύλιος στην πάνω μεριά, με τον οποίο έρχεται σε πρώτη επαφή το κάτω χείλος, ο δεύτερος εσωτερικά στο στόμιο της κούπας, όπου ακουμπάει το ανθρώπινο χείλος για να πιει τον καφέ. Ο τρίτος βρίσκεται στον πάτο, είναι ο τελικός δακτύλιος στον οποίο ‘’κάθεται’’ ο

καφές, παραμένει όλο αυτό το εναπομείναν υλικό, το υπόλειμμά. Κατά μέσο όρο οι κούπες έχουν στρογγυλού σχήματος δακτύλιους με διαφοροποίηση στη διάμετρο της κάθε μίας. Μερικές έχουν απαλές γωνίες στον εξωτερικό δακτύλιο, ενώ στο δεύτερο δακτύλιο γίνεται κυκλικό πάλι. Ο πρώτος και δεύτερος δακτύλιος συχνά έχουν χρωματικές διαφορές από την κούπα. Οι διαφορές έρχονται να συμπληρώσουν την συνολική χρωματική εικόνα του σκεύους τονίζοντας το σημείο που θα γίνει η επαφή και θα φτάσει επιτέλους το υγρό του καφέ στα χείλια, στη γλώσσα και εν τέλη να τον καταπιεί. Μέσω του υπολείμματος στο χείλος παρατηρείται το / τα σημεία που ακούμπησε τα χείλια του ο πότης δηλαδή τα σημεία που ήπιε. Στις όψεις οι διαφορές της μορφής των δοχείων είναι εντονότερες. Οι χρωματικοί συνδυασμοί, τα σχήματα και οι λέξεις στην επιφάνεια της κούπας, συχνά προσδιορίζουν την καταγωγή, την εποχή και τη χρήση που έχει υποστεί το αντικείμενο. Ραγίσματα και σπασίματα. Παρατηρώντας τα αντικείμενα από κοντά διακρίνονται τις ατέλειες τους. Γίνεται αντιληπτό το ύψος και η καμπυλότητα. Κάποιες αποτελούνται από ευθείες που ξεκινάνε από τον κατώτερο δακτύλιο, στον πάτο του αντικειμένου και φτάνουν στον ανώτερο εξωτερικό σχηματίζοντας μια διαγώνιο, επομένως οι δακτύλιοι τους είναι διαφορετικοί διαμέτρου. Άλλες αποτελούνται από ευθείες, άρα από ίσους δακτύλιους πάνω και κάτω. Το πάχος του χείλους που εκτείνεται μέχρι το κατώτερο σημείο υποδεικνύει το ρόφημα που θα φέρει η εκάστοτε κούπα. Η διαφορά της διαμέτρου των δακτυλίων στην πάνω μεριά εξαρτάται από το πάχος του χείλους του αντικειμένου. Το χερούλι επίσης είναι χαρακτηριστικό της πόσης και συνήθως έρχεται σε αναλογία με το βάρος της κούπας. Όσο μεγαλύτερη είναι η κούπα τόσο αυξάνεται το κενό στο χερούλι προκειμένου να φιλοξενήσει περισσότερα δάχτυλα, για την άσκηση μεγαλύτερης δύναμης προκειμένου το χέρι να σηκώσει την κούπα. α

α<β

α=β

38. Foucault, 2008, σ.120

182

183

Όλα αυτά είναι ενδείξεις διαφορετικοτήτων μέσα στο πλήθος. Το υπόλειμμα του καφέ (κατακάθι) από την άλλη μαρτυρεί όλες αυτές τις συνθήκες διαπλοκής μεταξύ ατόμων – αντικειμένων. Διακρίνεις το τρόπο που κάποιος ήπιε, κρατούσε, ακούμπησε. Την πιθανή σωματικότητα που υπήρχε γύρο από το αντικείμενο μιλώντας σε παρελθοντικό χρόνο. Γίνεται αντιληπτό ακόμα και το είδος του ροφήματος που φιλοξενήθηκε και μαρτυράται η διάρκεια της πόσης από το εναπομείναν υλικό στα τοιχώματα. Με αυτή τη νέα συνθήκη συλλογής και ταξινόμησης τα αντικείμενα σταματούν να εκπροσωπούν της ταυτότητα του εμπορεύματος και της χρήσης. Πλέον είναι οντότητες απελευθερωμένες από τη δουλεία της χρησιμότητας και την εμπορευματική ταυτότητά τους. Ανήκουν στο πλήθος και στη συλλογή. «Η ταξινομία συνεπάγεται επιπλέον ένα κάποιο continuum των πραγμάτων (μίαν ασυνέχεια, μίαν πληρότητα του είναι) και μια ορισμένη δύναμη της φαντασίας που επιτρέπει να φανεί αυτό που δεν είναι, αλλά επιτρέπει, γι’ αυτό ακριβώς, να έρθει στο φως το συνεχές.»338

Η οντότητα του ενός συμπληρώνει την ύπαρξη του πλήθος, και το πλήθος αυξάνεται με τη προσθήκη νέου δεδομένου. Η έρευνα της συλλογής και της ταξινόμησης δεν τελειώνουν ποτέ, είναι μια ατέρμονη διαδικασία στη διάρκεια του χρόνου ή όσο κρατάει εν ζωή το ενδιαφέρον του συλλέκτη. Αγγίζει τα όρια κάθε φορά της τάξης - αταξίας καθώς υπάρχει η συνθήκη της προσθήκης και ανασύνταξης του πλήθους με κάθε νέα εύρημα. Έτσι, το αρχείο της συλλογής και ταξινόμησης είναι ανοιχτό, καθώς η παραπάνω συνθήκη είναι και η αιτία της ανατροφοδότησής του αρχείου. Ο συλλέκτης δεν σταματάει να μαζεύει έτσι ώστε, να συμπληρώσει τη συλλογή των αντικειμένων με νέα και έπειτα να αναθεωρήσει την ταξινόμηση των αντικειμένων βάση των καινούριων δεδομένα. Η έρευνα μένει στο συνεχές του χρόνου το οποίο αποτελεί την τροφή του αρχείου και το πλήθος της συλλογής.

38. ό.π. σελ.118

184

Εικ. 25 Σειρα φωτογραφιών σε καφετέρια στη Λισαβόνα

185

1 4 βιβλιογραφια --------------

// Νεσίν, Α. (1991). Ο καφές και η Δημοκρατία, μτφρ. Αργαίος Ε. Αθήνα: Θεμέλιο // Παπακώστας Γ. (2011) Φιλολογικά σαλόνια και καφενεία της Αθήνας, Αθήνα : Πατάκης

Ελληνική

// Πετρόπουλος Η. (2013). Ο τούρκικος καφές εν Ελλάδι, Αθήνα: Νεφέλη

// Baudrillard J. (2005). Η καταναλωτική κοινωνία, μτφρ. Τομανάς Β. Θεσσαλονική: Νησίδες

// Σκουτέρη Ν. (2016). Διάλεξη ‘’άρτζι/βούρτζι’’ στα πλαίσια των μαθημάτων Χώρος και Πολιτισμός του καθ. Παπαδόπουλου Λ. και Ιστορία Μοντέρνας Τέχνης του αναπλ. καθ. Τζιρτζιλάκη Γ. η κυρία Νόρα Σκουτέρη θα δώσει διάλεξη με τίτλο “άρτζι/βούρτζι” την Πέμπτη 27/3 στην αίθουσα Ε.

// Bauman Z.. (2008). Ζωή για κατανάλωση, μτφρ. Καραμπέλας Γ. Αθήνα: Πολύτροπον // Benjamin W. (2009) Αποσκευάζω τη βιβλιοθήκη μου, μτφρ. Μπιτσώρης Β. Πετσόπουλος Σ. (επιμ.) Περί βιβλιοθήκης Αθήνα : Άγρα // Bourdieu P. (2006). Η αίσθηση της πρακτικής, μτφρ. Παραδέλλης Θ. Αθήνα : Αλεξανδρεια // Bourdieu P. (2013). Η Διάκριση η κοινωνική κριτική της καλαισθητικής κρίσης, μτφ Καψαμπέλη Κ. Αθήνα : Πατάκη // De Certeau M. (2010). Επινοώντας την καθημερινή πρακτική η πολυτροπή τέχνη του πράττειν, μτφ Καψαμπέλη Κ. Αθήνα : Σμίλη // Foucault M. (2008) Οι λέξεις και τα πράγματα, μτφρ. Παπαγιώργης Κ. Αθήνα : Γνώση // Καφετζής Τ. (2014). Μπλε και πράσινα καφενεία, Βαμβακάς Β. και Παναγιωτόπουλος Π. (επιμ.) Η Ελλάδα στη δεκαετία του ‘80 κοινωνικό, πολιτικό και πολιτισμικό λεξικό Αθήνα : Επίκεντρο // Μπαμπινίωτης Γ. (2011). Ετυμολογικό λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας, Κηφισιά: Κέντρο Λεξικολογίας

186

Ξένη // Harpman L. and Specht S. (2018). Coffee Lids: Peel, Pinch, Pucker, Puncture, New York: Princeton Architectural Press // Goffman E. (1990). The presentation of self in everyday life, Harmondsworth England: Penguin books // Tilley C. (2001) Ethnography and Material Culture, Atkinson P. et al ( επιμ.) London: Handbook of Ethnography Διαδίκτυο // Park Μ.Υ. (2014). ‘A brief history of the disposable coffee cup’, Bon Appetit, 30 Μαΐου, Διαθέσιμο στο: https://www.bonappetit.com/entertaining-style/trends-news/article/disposable-coffee-cup-history // Λιάλιος Γ. (2017) ‘Ελλάδα, ο απέραντος... ΧΥΤΑ των πλαστικών μιας χρήσης’, Καθημερινή, 13 Νοεμβρίου. Διαθέσιμο στο: http://www.kathimerini.gr/934169/article/epikairothta/perivallon/ellada-o-aperantos-xyta-twnplastikwn-mias-xrhshs

187

// Lokker B. (2017). ‘The origin of Coffee: Kaldi and the dancing goats’, Coffee Crossroads, 12 Οκτωβρίου. Διαθέσιμο στο: https://www.coffeecrossroads.com/coffee-history/origin-of-coffee-kaldi-and-dancing-goats // Antoneli P. (2004). ‘Humble Masterpieces’, MoMA, pp.2. Διαθέσιμο στο: https://www.moma.org/momaorg/shared/pdfs/docs/explore/exhibitions/ humble_checklist.pdf // Pritikin S. (2018). ‘The History of Coffee’, gocoffeego, Διαθέσιμο στο: https://www.gocoffeego.com/professor-peaberry/history-of-coffee // Pendergrast M. (2015) ‘The History of Coffee’, World Coffee Leaders Forum 2014, Korea, 7 Μαΐου. Διαθέσιμο στο: https://www.youtube.com/ watch?v=MAl5KoftD-E // Johnson S. (2010) ‘Where good ideas come from?’, TEDGlobal 2010, 21 Σεπτεμβρίου. Διαθέσιμο στο: https://www.youtube.com/watch?v=0af00UcTO-c // Καφεκοπτείο Μισεγιάννη (2013). Η εξάπλωσης της καλλιέργειας του καφέ. Διαθέσιμο στο: http://www.misseyannis.gr/istoria/coffee-history/ // Αγραφιώτης Δ. (2009 - 2013). ‘Για την επιτέλεση’ (χ.χ) Διαθέσιμο στο : http://dagrafiotis.com/?p=2351

Οπτικοακουστικό Υλικό // Coffee and cigarette (2003) Jim Jarmusch. U.S.A, Japan, Italy: Asmik Ace Entertainment, BIM Distribuzione, Smokescreen Inc.

Πηγές Εικόνων // Εικ.5,6,23,24,25 Προσωπικο Αρχείο

188

// Εικ. 7 Διαθέσιμο στο: https://sprudge.com/10-vintage-coffee-ads-provegrandma-knows-whats-up-63115.html, Τελευταία Πρόσβαση 31/12./18 // Εικ. 8 Διαθέσιμο στο: https://safedrinkingwaterdotcom.wordpress.com/ page/2/, τελευταία πρόσβαση 31/12./18 // Εικ. 9 Διαθέσιμο στο: https://safedrinkingwaterdotcom.wordpress.com/ page/2/, τελευταία πρόσβαση 31/12./18 // Εικ.10 Διαθέσιμο στο: https://twitteringmachines.com/2018-twittering-machines-holiday-gift-guide/, τελευταία πρόσβαση 31/12./18 // Εικ.11,13 Harpman L. and Specht S. (2018). Coffee Lids: Peel, Pinch, Pucker, Puncture, New York: Princeton Architectural Press, p. 105, p. 216 // Εικ.12 (α,β) Brooks J., Groening M., Simon S., (1998) ‘Simpson Tide’ στο

The Simpsons, 29 Μαϊου 1998. Διάρκεια:30 λεπτά. Διαθέσιμο στο: https://

www.youtube.com/watch?v=vIs4xqRcIdQ.

// Εικ. 14 Παπακώστας Γ. (2011) Φιλολογικά σαλόνια και καφενεία της Αθήνας, Αθήνα : Πατάκης σ.318 // Εικ. 15, 17, 19 Μελχαροιμού Α. (2018) Διαθέσιμο στο: https:// melachroinouag.wixsite.com/egypt?fbclid=IwAR3L7K6KRRglq6SY7ZtCe7NbmzJolSrMwkvlAQGDWQL8lhCOQ3IKdQGm0jg // Εικ. 16 Coffee and cigarette (2003) Jim Jarmusch. U.S.A, Japan, Italy: Asmik Ace Entertainment, BIM Distribuzione, Smokescreen Inc. // Εικ. 18,19 Διαθέσιμο στο: https://www.csh.rit.edu/~cyke/badbob.html, τελευταία πρόσβαση: 31/12/18 // Εικ. 20,21,22 Πετρόπουλος Η. (2013). Ο τούρκικος καφές εν Ελλάδι, Αθήνα: Νεφέλη σ. 77-79

189

Aka Acid Geosans Lght Free Font Τυπώθηκε στο Impressink 6 Αντίτυπα