Σύγχρονες Αρχιτεκτονικές Θεωρήσεις Μάιος 2015
Μαραγκού_Χονδράκη
ZUMTHOR PETER Shelters for Roman Ruins Chur, Switzerland 1985-1986
Α _ Εισαγωγικά
Α1 _ Εισαγωγή _
[σύντομη αναφορά στο project, πλήρης τίτλος μελέτης, χρόνος, τόπος ]
Ο πλήρης τίτλος του έργου είναι “Shelters for Roman ruins”, καταλύματα για τα ρωμαϊκά ερείπια. Σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Peter Zumthor εν έτη 1985-1986 και τοποθετείται στην πόλη Chur, της Ελβετίας. Σκοπός του έργου ήταν να δημιουργηθεί ένα προστατευτικό κέλυφος για τα ρωμαϊκά ευρήματα που χρονολογούνται στο 15 π.Χ.
Α2 _ Βιογραφικό Αρχιτέκτονα _
[παρουσίαση αξιοσημείωτων βιογραφικών στοιχείων]
Ο Peter Zumthor γεννήθηκε στην Βασιλεία της Ελβετίας το 1943. Το 1958 μαθητεύει δίπλα σε έναν ξυλουργό ενώ το 1963, ξεκινάει τις σπουδές του στην επιπλοποιεία, στη σχολή Kunstgewerbeschule (Σχολή Καλών Τεχνών και Κατασκευών), βαδίζοντας στα χνάρια του πατέρα του. Στη συνέχεια, το 1966, παρακολουθεί μαθήματα αρχιτεκτονικής και βιομηχανικού σχεδίου στο Pratt Institute στη Νέα Υόρκη. Το 1968 διορίζεται υπεύθυνος συντήρησης στο τμήμα αποκατάστασης μνημείων στην πόλη Graubünden. To 1979 ιδρύει το δικό του αρχιτεκτονικό γραφείο στην πόλη Haldenstein της Ελβετίας. Το 1998 εμφανώς επηρεασμένος από τον φιλόσοφο Heidegger εκδίδει το Thinking Architecture. Εκεί γίνεται σαφές ότι τα συναισθήματα και η εμπειρία του χώρου κατέχουν για αυτόν την πρώτη θέση στην αρχιτεκτονική του και αντιμετωπίζονται ως μετρήσιμα μεγέθη. Ο Peter Zumthor έχει πλέον πολυάριθμα και βραβευμένα έργα στο όνομά του ενώ έχει συγγράψει επίσης βιβλία που εκφράζουν τις ιδέες του περί Αρχιτεκτονικής
A3 _ Γενικές Συνθετικές Αρχές _
[αναφορά σε άλλα σημαντικά έργα]
Η αρχιτεκτονική για τον Peter Zumthor βιώνεται ως σύνολο, από όλες τις αισθήσεις. Μάλιστα, ο Zumthor, δίνει έμφαση κατά κύριο λόγο στην αίσθηση της αφής και αφήνει την όραση να λειτουργήσει σε δευτερεύον επίπεδο. Αφήνει το σώμα, εκτελεστικό όργανο της αφής, να γίνει το μέσο αντίληψης του χώρου που σχεδιάζει. Ο ήχος και το φως αντιμετωπίζονται ως δομικά στοιχεία σε πολλά έργα του, είτε για να τα αναδείξει, είτε για να εντείνει τη διαφορά του εσωτερικού με το εξωτερικό τους περιβάλλον. Μέσα από διαδοχικές εναλλαγές φωτός και σκιάς, όπου η όραση αποδυναμώνεται και αναλαμβάνουν οι λοιπές αισθήσεις, δημιουργείται μια ατμόσφαιρα χαλαρωτική. Ενώ ταυτόχρονα, η περιήγηση αποκτά ζωντάνια καθώς η ακοή και η αφή κατακτούν την πρώτη θέση στον τρόπο που ο επισκέπτης “νιώθει” τον χώρο. Παράλληλα, προσθέτει την παράμετρο της κίνησης, ενδυναμώνοντας την βιωματική εμπειρία του χώρου, ακολουθώντας πιστά το αρχέτυπο του λαβυρίνθου. Για αυτόν τον λόγο, σημαντικό ρόλο στα έργα του Zumthor κατέχει η πορεία που καλείται να ακολουθήσει ο επισκέπτης. Η αφύπνιση του αισθήματος της συγκίνησης και της νοσταλγίας αποτελεί στόχο του αρχιτέκτονα. Τον επιτυγχάνει χάρη στην επαναληπτικότητα και τον ρυθμό που έχουν τα έργα του. Ο αρχιτέκτονας κάνει λόγο για τον όρο “ατμόσφαιρες” στο ομώνυμο έργο του, ξεκαθαρίζοντας τις πεποιθήσεις του περί αντίληψης του χώρου.
Επιπλέον, η κλίμακα και τα υλικά που χρησιμοποιεί είναι τέτοια που προκαλεί στον παρευρισκόμενο το αίσθημα της οικειότητας και της φιλοξενίας. Ως εργαλείο για την επίτευξη αυτού του στόχου, αλλά και για την ανάκληση της μνήμης στα έργα του ο αρχιτέκτονας χρησιμοποιεί μεταβατικούς χώρους όπως το κατώφλι. Το πέρασμα δηλαδή από μία ποιότητα χώρου σε μία άλλη. Τέλος, ο Zumthor, επηρεασμένος εμφανώς από τις πρώτες του σπουδές και έχοντας μαθητεύσει δίπλα σε ξυλουργούς εστιάζει ιδιαίτερα στα θέματα της κατασκευής, της λεπτομέρειας και της συναρμογής. Έχει επίγνωση των υλικών που επιλέγει και των ιδιοτήτων τους ενώ δεν υποβαθμίζει τα καθημερινά, μικρής κλίμακας αντικείμενα, τοποθετώντας τα ευρέως στα έργα του. Δεν εδράζει τα έργα του στο έδαφος, αλλά κάνει αρχιτεκτονική ΜΕ αυτό, λαμβάνοντας κάθε τόπο ως ιδιαίτερο στοιχείο της εκάστοτε σύνθεσής του.
Έργο του Zumthor που χωροποιεί τις πεποιθήσεις του περί αρχιτεκτονικής είναι το εκθεσιακό περίπτερο που εκπροσωπούσε την Ελβετία, στην έκθεση 2000 στο Ανόβερο [ Swiss Pavillion Expo 2000 ]. Ο ίδιος το χαρακτηρίζει “ηχητικό σώμα” [ Klangkörper ] κάτι που ευθύς παραπέμπει σε μία από τις πέντε αισθήσεις. Σκοπός της σύνθεσης ήταν να προσφέρει στους επισκέπτες της έκθεσης ένα σημείο με “χαλαρωτική ατμόσφαιρα” όπου θα μπορούσαν να ξεκουραστούν, να ηρεμήσουν και να “νιώσουν” ένα κομμάτι της Ελβετίας, αντί να αναλωθούν στο να διαβάζουν μηνύματα και να αποκρυπτογραφούν συμβολισμούς. Στον χώρο, εκτός από τους περαστικούς, περιπλανώνται μουσικοί και προσφέρεται παραδοσιακό φαγητό έτσι ώστε να εγείρονται όλες οι αισθήσεις και να βιωθεί η εμπειρία της Ελβετικής κουλτούρας.
Α4 _ Ένταξη Μελέτης στο Θεωρητικό πλαίσιο _ [παρουσίαση κύριων γνωρισμάτων και των συνδέσεών του με την αρχιτεκτονική]
Ο Zumthor είναι εμφανώς επηρεασμένος από τη φαινομενολογική σκέψη του φιλοσόφου Heidegger και του M. Merleau-Ponty. Για τον Merleau-Ponty φαινομενολογία είναι η μέθοδος που περιγράφει τη φύση των διαδικασιών αντίληψης ( perception) και της κατανόησης του κόσμου από τον άνθρωπο, όπως επίσης και η συνδιαλλαγή από αυτόν. Μεγάλη έμφαση δίνεται στη φαινομενολογία στο ενεργό ανθρώπινο σώμα ως εργαλείο αντίληψης του περιβάλλοντος. Αναφορά γίνεται επίσης στον ρόλο της πρωταρχικής, αυθεντικής μνήμης για τα πράγματα, στην οποία ο φαινομενολόγος βασίζεται για την ανεύρεση της αλήθειας (αλήθεια < α + λήθη). Η μνήμη εδώ δεν ταυτίζεται με την ανάμνηση, αλλά με την αναβίωση μιας κατάστασης έτσι ώστε να ανασυρθεί στο νου η αυθεντική, πρωταρχική εμπειρία για τα πράγματα. Συνοψίζοντας λοιπόν η φαινομενολογία συνδέεται με τη βιωματική εμπειρία του χώρου μέσα από τις αισθητηριακές ποιότητες του φωτός, του ήχου, της υφής, του χρώματος, της προοπτικής της κιναισθησίας. Η ανάκληση της όχι τόσο της μνήμης όσο της πρωταρχικής εμφάνησης της παρουσίας και σημασίας των πραγμάτων πριν φθαρούν από την πολιτισμική μνήμη, έρχεται και συμπληρώνει τα προαναφερθέντα καθώς ουσιαστικά δημιουργεί ένα τρόπο αντίληψης του χώρου με βάση κάποια παρελθοντική κατάσταση ή εμπειρία του ανθρώπου. Ο άνθρωπος έτσι βρίσκεται πλησιέστερα στην πρωταρχική ερμηνεία των πραγμάτων, μία κατάσταση που τον ενδιαφέρει κυριότερα
Ο Zumthor μεταφράζει τις αρχές της φαινομενολογίας σε αρχιτεκτονική. Σχεδιάζει “ατμόσφαιρες” και όχι απλά φόρμες και λειτουργίες. Οι χώροι που δημιουργεί επιδιώκει να αποκαλύπτουν την αυθεντική συνθήκη του τόπου όπου υλοποιούνται και παράλληλα να χαρακτηρίζονται από τη οικειότητα και ζεστασιά που προκαλούν στον επισκέπτη. Αυτό συνεισφέρει στο να αφεθεί ο άνθρωπος ελεύθερος και να ανακαλύψει τον χώρο με όλες του τις αισθήσεις. Σημαντικό ρόλο σε αυτό παίζει και η κίνηση στον χώρο. Ο αρχιτέκτονας αφήνει στα έργα του μεγάλη ελευθερία κίνησης μετατρέποντάς την σε τελετουργία. Πάνω στους κύριους άξονες κίνησης που δημιουργεί, τονίζει παρόλα αυτά ιδιαίτερα τους μεταβατικούς χώρους με τη χρήση κατωφλιών και τη δημιουργία διαφορετικών ποιοτήτων, καθώς η εναλλαγή είναι που τον ενδιαφέρει περισσότερο. Ο Σταύρος Σταυρίδης, στο βιβλίο του “Από την Πόλη Οθόνη στην Πόλη Σκηνή” αναφέρει για τον ιδιαίτερο χώρο των κατωφλιών “ ... είναι πλασμένα από ύλη και νόημα ταυτόχρονα...” κάτι το οποίο ο Zumthor φαίνεται να αναγνωρίζει και να επενδύει στο έργο του. Σύμφωνα με τον Merleau-Ponty η κίνηση αποτελεί τη φυσική συνέχεια και ωρίμανση της όρασης. Επιπλέον μέσω της κίνησης προσπαθεί να “επιστρέψει στα πράγματα” και να βρει το νόημα που προϋπάρχει του παρόντος. Κατά την αναζήτηση λοιπόν τις ρίζας των πραγμάτων ο αρχιτέκτονας “δένει” το κτήριο και το τοπίο εγκαθιστώντας μας στον πραγματικό, γήινο κόσμο.
Ο Zumthor αντιλαμβάνεται τον άνθρωπο ως σύνολο [σώμα και αισθήσεις] και περιμένει ο χώρος που δημιουργεί να αντιμετωπιστεί έτσι. Εντείνει τη βιωματική εμπειρία του επισκέπτη χάρη στις έντονες εναλλαγές φωτός και σκιάς οι οποίες περιορίζουν την καθαρή όραση δίνοντας την ευκαιρία να εγερθούν οι υπόλοιπες αισθήσεις. Ταυτόχρονα, αυτές οι εναλλαγές δημιουργούν μια μυστηριακή ατμόσφαιρα προκαλώντας στον επισκέπτη έντονα συναισθήματα. Η ένταση είναι επιθυμητό αποτέλεσμα στα έργα του αρχιτέκτονα κάτι που διαφαίνεται ακόμα και από τα χειρόγραφα σκίτσα του για τα οποία χρησιμοποιείται aquarelle. Όπως η φαινομενολογία, έτσι και ο Zumthor αντιμετωπίζει τον κόσμο με βάση το αρχέτυπο του λαβυρίνθου, δηλαδή απτικά και κιναισθητικά. Γι΄ αυτό τον λόγο δίνεται μεγαλύτερη έμφαση στην αίσθηση της αφής από ότι στην αίσθηση της όρασης. Το παραπάνω επιτυγχάνεται με τον εξής τρόπο. Γίνεται επιλογή γήινων κατά κύριο λόγο υλικών που παραπέμπουν σε μια οικεία και ζεστή ατμόσφαιρα, ενώ η αρμολόγηση και η υφή τους αναδεικνύουν τις συνθετικές αρχές του εκάστοτε έργου του. Τέλος, στην ανάδειξη του έργου και της ατμόσφαιρας συμβάλλει και η σημασία που δίνεται από τον αρχιτέκτονα στην κατασκευαστική λεπτομέρεια γιατί εκτός του ότι φανερώνει την “ανθρώπινη”, “φτιαχτή” χροιά του χώρου, πλησιάζει το έργο σε μία μικρότερη κλίμακα από αυτή του περιβάλλοντος, αυτή του ανθρώπινου σώματος. “...είμαι η απόλυτη πηγή, η ύπαρξή μου δε φτάνει στο παρόν απ' το παρελθόν μου, από το φυσικό ή κοινωνικό μου περιβάλλον απευθύνεται προς αυτά και τα υποστηρίζει.” [Merleau–Ponty]
B1 _ Εκτεταμένη Ανάλυση Έργου
B1.1 _ Χωροθέτηση του έργου _
[ένταξη στον ευρύτερο αστικό ιστό]
Τα Ρωμαϊκά ερείπια, τα οποία πλέον στεγάζονται από το έργο του Zumthor, βρίσκονται στα προάστια της πόλης Chur και περικλείονται από βιομηχανικές εγκαταστάσεις, κατοικίες και σύμπλεγμα γραφείων. Από την άλλη πλευρά γειτνιάζουν με τα όρη της περιοχής. Μια περιοχή στην οποία είναι εμφανής η διασπορά των κτιρίων, καθώς και η ορθοκανονικότητα στην πλειοψηφία τους. Επομένως ο αρχιτέκτονας τοποθετεί τα κτίριά του σε κατάλληλη απόσταση από τα γειτνιάζοντα ώστε να εντείνει την χαλαρότητα που χαρακτηρίζει τον αστικό ιστό. Ένα ακόμα στοιχείο της σύνθεσής του είναι η χρήση του κανάβου με αποτέλεσμα την επανάληψη των μεγεθών και της γεωμετρίας των κτιρίων που τα περιβάλλουν. Η σύνθεση, λόγω της απλότητας της δομής της και της ταπεινότητας της μορφής της εντάσσεται πλήρως στον αστικό ιστό. «Η απλότητα των ξύλινων κουτιών με τις γρίλιες μεταφέρει άμεσα μια φιλόξενη αίσθηση , χωρίς το έργο να γίνεται επιδεικτικό, καθώς και μια ενσυνείδητη αναγνώριση ότι ο αρχαιολογικός χώρος είναι το σημαίνον σημείο και όχι το ίδιο το έργο που τον στεγάζει». (Swisher)
B1.2 _ Βασικές Λειτουργίες ή Άλλες Απαιτήσεις του Προγράμματος [αγωνοθέτης-πελάτης] Στον Zumthor ζητήθηκε το 1985 να σχεδιάσει ένα προστατευτικό κέλυφος για τα ρωμαϊκά ερείπια που βρέθηκαν στην πόλη Chur της Ελβετίας. Παράλληλα, ο αρχιτέκτονας κλήθηκε να επιμεληθεί έναν μουσειακό χώρο, όπου θα εκθέτονταν τα ευρήματα του αρχαιολογικού χώρου της Chur.
B1.3 _ Περιγραφή του Βασικού Συνθετικού Προβλήματος [κυρίαρχη χειρονομία – ιδέα, ερμηνεία απαιτήσεων από πλευράς συνθέτη]
Ο Zumthor στην προκειμένη περίπτωση, και με βάση τις απαιτήσεις του έργου απάντησε ως εξής. Σχεδίασε ένα προστατευτικό κέλυφος για τα ευρήματα, όπως του ζητήθηκε, χωρίς όμως να επισκιάσει τη σπουδαιότητά τους. Αυτό το κατάφερε με την ελαφρότητα και τη διαπερατότητα της κατασκευής. Οι τρεις κυβόσχημοι όγκοι που τοποθετήθηκαν πάνω από τον αρχαιολογικό χώρο, χωρίς να του επιβάλλονται, διατηρούν τη μικρή κλίμακα του έργου και αναδεικνύουν τα ευρήματα καθώς αναπαράγουν τον όγκο των τότε ρωμαϊκών κτισμάτων. Ο αρχιτέκτονας με αυτές του τις συνθετικές χειρονομίες αποσκοπούσε στη δημιουργία μιας ατμόσφαιρας όπου ο επισκέπτης θα εκτιμούσε τα ερείπια και θα αναλογιζόταν το παρελθόν. Ο ίδιος θεωρεί πως τέτοιοι χώροι ιστορικής σημασίας δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζονται σαν άψυχες κατασκευές προστασίας και ανάδειξης αλλά ως προεκτάσεις της μνήμης, κελύφη ζωής, καταφύγια. Επιπλέον ο Zumthor ηθελημένα δημιουργεί μία πορεία κίνησης που υπέρκειται των ευρημάτων, δίνοντας στον επισκέπτη την ευκαιρία να ατενίσει το παρελθόν χωρίς να βουλιάξει μέσα σε αυτό. Παράλληλα όμως ο παρευρισκόμενος έχει κάθε ελευθερία να πλησιάσει τα ευρήματα και να περιπλανηθεί ελεύθερα στον χώρο
B2 _ Γενικές Συνθετικές Αρχές Επίλυσης
B2.4 _ Αναλυτική Περιγραφή της Συνολικής Συνθετικής Αντιμετώπισης του Έργου Ο αρχιτέκτονας αποφασίζει να δημιουργήσει ένα κατάλυμα για τα ερείπια του παρελθόντος με έναν ορθοκανονικό σχηματισμό τριών κυβικών όγκων που αρθρώνονται πάνω στον κύριο άξονα κίνησης της σύνθεσης. Διαιρώντας το έργο του σε μικρότερα σκέλη καταφέρνει και πλησιάζει την κλίμακα του ανθρώπινου σώματος προκαλώντας έτσι μία αίσθηση οικειότητας. Παράλληλα επιδιώκει τη δημιουργία μεταβατικών χώρων τους οποίους χρησιμοποιεί για να δώσει έμφαση στη διαφορά του εξωτερικού με το εσωτερικό περιβάλλον. Ο Zumthor επιλέγει και σε αυτό το έργο του να παίξει το φως καταλυτικό ρόλο. Η έντονη εναλλαγή φωτός/σκιάς καθώς ο επισκέπτης έρχεται από το περιβάλλον της πόλης στο εσωτερικό των καταλυμάτων προσδίδει μια πνευματικότητα και μια μυστηριακή ατμόσφαιρα στον αρχαιολογικό χώρο της Chur. Τέλος ο αρχιτέκτονας χάρη στα διαπερατά τοιχώματα της κατασκευής αφήνει τον άνεμο και τον ήχο της σύγχρονης πόλης να εισβάλλουν στο εσωτερικό μεταφέροντας στον χώρο μια αίσθηση ζωντάνιας.
B 2.5 _ Περιγραφή της γενικής δομής του έργου [γεωμετρική, συντακτική, λειτουργική, κατασκευαστική]
γεωμετρική Σε επίπεδο κάτοψης, το κτίριο αναπτύσσεται σε μορφή “Γ”. Η σύνθεση αυτή αποτελείται από δύο ορθογώνιους όγκους, ο ένας μεγαλύτερου μήκους από τον άλλο και ο τελευταίος έχει τριγωνικό σχήμα. Εξωτερικά φαίνονται απόλυτα συμπαγείς (ενώ δεν είναι λόγω του διάτρητου υλικού των τοιχίων) με τρεις φωταγωγούς να εξέχουν της οροφής και να την διαπερνούν, επιτρέποντας στο φυσικό φως να εισέρχεται διάχυτο στον αρχαιολογικό χώρο σηματοδοτώντας συγκεκριμένα σημεία, στα οποία ο αρχιτέκτονας θέλει να δώσει έμφαση. Στον πρώτο ορθογωνικό όγκο είναι τοποθετημένοι οι δύο φωταγωγοί κατά μήκος της οροφής και ο τρίτος στον επόμενο όγκο μικρότερου μήκους. Προκύπτουν από τον κάναβο που σχηματίζει η μεταλλική κατασκευή στην οροφή, έχοντας ίδιες διαστάσεις μεταξύ τους, σχήματος ρόμβου. συντακτική Οι τρεις όγκοι της σύνθεσης συντάσσονται παράλληλα μεταξύ τους και σε απόσταση, σαν ξεχωριστά στοιχεία στον χώρο, όπου το μόνο που τα διαπερνά και τα ενώνει παράλληλα του εδάφους, είναι η αναρτώμενη γέφυρα που βρίσκεται πάνω από τα ερείπια. Ενώ στην οροφή και κάθετα του εδάφους τα διαπερνούν οι προαναφερθέντες φωταγωγοί. Σε επίπεδο τομής, η καθαρότητα και η απλότητα του σχήματος, οφείλεται πιθανότατα στην επιθυμία του Zumthor να ανακαλέσει συναισθήματα και εμπειρίες μέσω της μνήμης, καθώς αναπαριστά το ύψος και την τότε μορφή των σημερινών ερειπίων.
κατασκευαστική Για την ακρίβεια, ο αρχιτέκτονας αναδημιούργησε τον όγκο των ερειπίων μέσω του χώρου προστασίας τους κι έπειτα χρησιμοποίησε έλασμα ξυλείας, μιμούμενος τον προϋπάρχον πωρόλιθο για τους εξωτερικούς τοίχους. Τα τοιχία αυτά αποτελούν σημαντικό χαρακτηριστικό που αντλεί μεγάλο μέρος της προσοχής του κοινού τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά. Κατά τη διάρκεια της ημέρας το υλικό δεν επιτρέπει σχεδόν τίποτα να γίνεται εμφανές από έξω προς τα μέσα. Εν αντιθέσει, το εσωτερικό ακτινοβολεί από το φως που λούζει το χώρο μέσω του ίδιου υλικού. Καθώς το φως και ο αέρας εισέρχονται στο χώρο κατ’ αυτόν τον τρόπο δημιουργείται το αίσθημα της εναλλαγής στο χωροχρόνο, εφόσον ο επισκέπτης βρίσκεται μέσα στα ιστορικά κατάλοιπα ενώ μπορεί να ακούσει τον ήχο της σημερινής πόλης στο παρασκήνιο. υλικότητα Το υλικό που χρησιμοποιείται κατά κύριο λόγο στο κτίριο είναι το ξύλο. Σε συνδυασμό όμως με το μέταλλο, ο αρχιτέκτονας παραμένοντας πιστός στις συνθετικές του αρχές, δημιουργεί έναν χώρο που θα μιλάει μέσα από όλες τις αισθήσεις. Ο στατικός φορές της κατασκευής (υποστυλώματα) είναι ξύλινος, ενώ έντονη χρήση ξύλου παρατηρείται στην οροφή αλλά και στην επικάλυψη του κτιρίου (διάτρητοι τοίχοι από έλασμα ξυλείας). Μεταλλικά είναι τα στοιχεία που συμπληρώνουν την κατασκευή, τη διαπερνούν και συνδέουν κατά κύριο λόγο: αναρτώμενη γέφυρα, οροφή, φωταγωγοί, συνδετικά ενισχυτικά στοιχεία φορέα. Με την παράλληλη χρήση των δυο αυτών υλικών, παράγει υφές και ήχους σαν μια εσωτερική μουσικότητα, που συνοδεύει την πορεία του επισκέπτη στη διαδικασία της βίωσης του παρελθόντος.
κίνηση Ο επισκέπτης, με την είσοδό του στο χώρο, μέσω μιας εξωτερικής στεγασμένης κλίμακας, βρίσκεται πάνω από τα αρχαιολογικά ευρήματα σε μια κρεμαστή γέφυρα με αυτήν και τις εναέριες κλίμακες να αποτελούν τα μοναδικά αρχιτεκτονικά στοιχεία στον χώρο. Η γέφυρα διαπερνά τους τρεις όγκους και γίνεται συμπαγής μονάχα στην ένωσή τους σε δυο σημεία. Η οργάνωση του χώρου αυτού, που χαρακτηρίζεται από αφαιρετικότητα, προέκυψε από τους περιορισμούς που έχουν τεθεί από τα ίδια τα ερείπια. Επομένως για την αποφυγή της διατάραξης των θεμελίων και του απόλυτου διαχωρισμού του παρελθόντος από το παρόν, οι επισκέπτες διασχίζουν τον χώρο μέσω της κρεμαστής γέφυρας σε μια ευθεία πορεία και κατεβαίνουν στα ερείπια μέσω κλιμάκων που μοιάζουν να μην έρχονται σε επαφή με το έδαφος σε κανένα σημείο.
B2.6 _ Αναλυτική Περιγραφή Αρχιτεκτονικών Σχεδίων [διαγράμματα κινήσεων, πρόσβαση, λειτουργικές προτεραιότητες – γεωμετρικές – συντακτικές – λειτουργικές ή άλλες αρχές του έργου]
Το κτίριο αναπτύσσεται σε μία κύρια στάθμη αρκετά μεγάλου ύψους, μορφής Γ, η οποία υπέρκειται των ερειπίων. Χαρακτηρίζεται από την καθαρότητα της γεωμετρίας του καθώς αποτελείται από δύο κυβόσχημους και έναν τριγωνικό όγκους που επικοινωνούν μεταξύ τους μέσω του κύριου άξονα κίνησης. Ο άξονας κίνησης διαπερνά εγκάρσια και τους τρεις όγκους. Η είσοδος στο μουσείο γίνεται από νοτιοδυτικά, μέσω μιας μεταλλικής στεγασμένης κλίμακας που προεξέχει του όγκου και δεν έρχεται σε επαφή με το έδαφος. Παραλαμβάνει τον επισκέπτη από το επίπεδο της πόλης και τον μεταβιβάζει με τη μορφή γέφυρας στη στάθμη της περιήγησης, εντός του μουσείου. Μέσω της γραμμικής, απόλυτης πορείας, ο επισκέπτης διασχίζει και τους τρεις όγκους της σύνθεσης. Σε κάθε έναν από αυτούς, ο περιηγητής έχει τη δυνατότητα να εγκαταλείψει την γραμμική πορεία και να περιπλανηθεί στα ρωμαϊκά ερείπια όπου και είναι τοποθετημένα τα ευρήματα της ανασκαφής. Η μετάβαση από τον έναν όγκο στον άλλον γίνεται με την χρήση κατωφλιών αποκτώντας έναν μυστικιστικό, τελετουργικό χαρακτήρα. Η αλλαγή του ύψους και της έντασης του φωτός (συγκεκριμένα στους χώρους υπάρχει παντελής έλλειψη φωτός ) συντελούν στην απόδοση των παραπάνω χαρακτηριστικών και παράλληλα δημιουργούν εξάρσεις σε επίπεδο τομής.
Ακολουθώντας ο αρχιτέκτονας την αρχή του περί εναλλαγών και αντιθέσεων, αξίζει να σημειωθεί ότι η “σημερινή” κίνηση στον χώρο των ρωμαϊκών ερειπίων είναι διαφορετική αυτής εκείνων των χρόνων. Κατά τα ρωμαϊκά χρόνια, ο κύριος άξονας (διάσχισης) του χώρου ήταν κάθετος σε αυτόν της σύγχρονής μας εποχής. Επιπλέον η κίνηση τότε, ήταν λιγότερο δομημένη και δεν περιείχε μετάβαση από όγκο σε όγκο. Στον κατακόρυφο άξονα ο αρχιτέκτονας προσθέτει πάνω από τα τοιχία των ερειπίων την μεταλλική γέφυρα που αποτελεί τον κύριο άξονα κίνησης και οργάνωσης του χώρου. Στην οροφή έχουν τοποθετηθεί φωταγωγοί που ελεγχόμενα κατεβάζουν το φως σε συγκεκριμένα σημεία της σύνθεσης. Ο Zumthor χρησιμοποιεί το άμεσο φυσικό φως σαν δομικό στοιχείο σε αυτό του το έργο δημιουργώντας στο εσωτερικό του μουσειακού χώρου ποικιλία ποιοτήτων. Τα προαναφερθέντα στοιχεία πλαισιώνονται από διάτρητους ξύλινους τοίχους που επιτρέπουν σε αρκετά μεγάλο βαθμό το φως και τον άνεμο να περάσουν στο εσωτερικό του κτιρίου. Αυτά τα χαρακτηριστικά της σύνθεσης δημιουργούν έναν έντονα συναισθηματικά φορτισμένο χώρο ακολουθώντας τις συνθετικές αρχές του Zumthor.
Β2.8 _ Επί Μέρους Επιλογές του Έργου [υλικά, φωτισμός, σχεδιασμός λεπτομερειών εσωτερικού εξοπλισμού κ.α.]
O Peter Zumthor εμφανώς επηρεασμένος από την πρώτη του σχολή αλλά και από την μαθητεία του δίπλα σε τεχνίτες, δίνει μεγάλη έμφαση στην επιλογή των υλικών και στην λεπτομέρεια της κατασκευής. Στο παρόν έργο, χρησιμοποιεί το ξύλο, το μέταλλο και το ύφασμα, θέλοντας να αποδώσει μια πιο ζεστή ατμόσφαιρα στον χώρο και παράλληλα να εναρμονιστεί με το υλικό των ερειπίων, την πέτρα. Ο ρυθμός με τον οποίο έχει τοποθετήσει τα ελάσματα ξυλείας αποδίδουν γραμμικότητα κρατώντας τον ήπιο τόνο που αποζητάται στη σύνθεση, προκειμένου αυτή να μην επιβληθεί στον αστικό χώρο αλλά και στα ευρήματα. Επιπλέον, χάρη στα κενά μεταξύ των ελασμάτων, επιτρέπεται στον άνεμο, στον ήχο και στο φως να διαπεράσουν τους τοίχους του κτηρίου. Με αυτόν τον τρόπο στοιχεία από την πόλη Chur φιλτράρονται αλλά συνεχίζουν να υπάρχουν μέσα στο μουσείο αποδίδοντας ζωντάνια στην ατμόσφαιρα και ενισχύουν την χρήση της ακοής. Το μέταλλο χρησιμοποιείται κυρίως ως κατασκευαστικό υλικό του φέροντα οργανισμού, του εσωτερικού εξοπλισμού (προθήκες), των κλιμάκων και του δικτυώματος που στηρίζει την οροφή και τους φωταγωγούς. Η χρήση του είναι περιορισμένη αλλά επιμελημένη πλήρως προκειμένου να αποτελεί τμήμα του συνόλου και όχι προσθήκη στην κατασκευή. Το ύφασμα χρώματος μαύρου αποκρύπτει τα στοιχεία που δεν χρειάζεται να φανερωθούν στον επισκέπτη μην αφήνοντας το εξωτερικό φως να εισέλθει σε εκείνη την περιοχή του εσωτερικού, ενώ παράλληλα, συμβάλλουν στο να εστιάσει ο περιηγητής στα αρχαία τοιχία και στα ευρήματα της ανασκαφής.
Ιδιαίτερη σημασία όσο αφορά στο κατασκευαστικό κομμάτι, δίνεται στην δημιουργία ενός πρόπυλου στη νοτιοδυτική πλευρά του έργου, από όπου πραγματοποιείται και η είσοδος. Στο κατώφλι που δημιουργείται ο αρχιτέκτονας δίνει πολύ μεγάλη σημασία καθώς αυτό χωροποιεί τον πρώτο μεταβατικό χώρο που βιώνει ο επισκέπτης. Το πρόπυλο αυτό, δεν πατάει στο έδαφος συμβολίζοντας απόλυτα την απόσταση του παρόντος από την πρωταρχική εμπειρία για τα πράγματα. Το φως στο παρόν έργο του Zumthor χωρίζεται σε δύο κατηγορίες, έμμεσο και άμεσο, σηματοδοτώντας κάθε φορά διαφορετικά σημεία στο εσωτερικό. Το άμεσο φως, που προέρχεται από τους φωταγωγούς στην οροφή εστιάζει στα εκθέματα του μουσείου, ενώ το έμμεσο φως που προέρχεται από τις γρίλιες στους τοίχους εντείνει την ατμόσφαιρα του χώρου και τονίζει τη διαφορά του αρχαίου από τον σύγχρονο τοίχο.
Γ _ Σύγκριση
Β3.9 _ Σύγκριση και αντιπαράθεση των συνθετικών χειρισμών της συγκεκριμένης μελέτης με ένα άλλο κτίριο ίδιας κτιριολογικής τυπολογίας, αλλά διαφορετικού αρχιτέκτονα Το Μουσείο Soulages στην Rodez είναι το κτίριο που επιλέχθηκε για τη σύγκριση. Κατόπιν διαγωνισμού το 2008 οι RCR ανέλαβαν τον σχεδιασμό ενός μουσειακού χώρου προς τιμήν του Pierre Soulages. Εκτός από την μόνιμη έκθεση με τα έργα του ιδίου το πρόγραμμα απαιτούσε αίθουσες για περιοδεύουσες εκθέσεις και καλλιτεχνικά εργαστήρια. Οι RCR, όπως και ο Zumthor, ακολουθούν τις βασικές αρχές της φαινομενολογίας και στο σχεδιασμό τους στρέφοντας το ενδιαφέρον τους στη βιωματική εμπειρία του χώρου και δημιουργώντας μια έντονη σχέση με τον χρόνο. Με μία πρώτη ματιά, το Μουσείο Soulages και τα καταλύματα του Zumthor για τα ευρήματα στην Chur έχουν αρκετές διαφορές, όπως η κλίμακα, η υλικότητα, η διαπερατότητα. Σε μία δεύτερη όμως ανάλυση καταλήγουμε στο ότι οι αρχιτέκτονες ακολουθούν τις ίδιες συνθετικές αρχές για τα δύο προαναφερθέντα κτίρια.
Αρχικά θα αναφερθούν τα κοινά τους χαρακτηριστικά. Οι RCR επιλέγουν να εναρμονιστούν με το περιβάλλον στο οποίο εντάσσεται το έργο τους. Με την απλότητα της δομής και της όψης το μουσείο δεν επιβάλλεται στο τοπίο, αλλά το αναδεικνύει. Επιπλέον, γεωμετρικά το Μουσείο Soulages παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με το έργο του Zumthor στην Chur. Πρόκειται για πέντε ορθογώνιους παραλληλεπίπεδους όγκους εν σειρά, των οποίων η μεταξύ τους απόσταση γεφυρώνεται από τον κεντρικό άξονα κίνησης όλης της σύνθεσης. Το κατώφλι, σαν δομή και σαν έννοια απαντάται και στο έργο των RCR στη Rodez. Μάλιστα, δίνεται και έμφαση σε αυτό καθώς χάρη στα κατώφλια διαρθρώνεται όλη η δομή του κτιρίου Με αυτόν τον τρόπο η μετάβαση αποκτά τελετουργικό χαρακτήρα καθώς στους διαδρόμους-κατώφλια των RCR αλλάζει τελείως η ποιότητα του χώρου και επιτυγχάνεται ψυχική ανάταση του επισκέπτη (έντονο φως, ανοίγματα, πολλές φορές υπέργειες μεταβάσεις) Τέλος, ομοίως με τον Zumthor οι RCR επιλέγουν τα υλικά που θα χρησιμοποιήσουν και ελέγχουν το φως προκειμένου να δημιουργήσουν συναισθηματική φόρτιση στον παρευρισκόμενο και ταυτόχρονα να διεγείρουν όλες του τις αισθήσεις και όχι μόνο την όραση. Το Corten που χρησιμοποιούν σαν επένδυση αποκτά διαφορετική χροιά όταν εκτεθεί σε κακό καιρό για μεγάλο διάστημα, δίνοντας την εντύπωση ότι ο χρόνος αφήνει πάνω του το σημάδι του υποβάλλοντας διαρκώς τους επισκέπτες στον αναλογισμό για την πρωταρχική εμπειρία των πραγμάτων.
Σε αντίθεση με το έργο του Zumthor, οι εξωτερικοί τοίχοι του Μουσείου Soulage δεν είναι διαπερατοί από τον ήχο το φως και τον άνεμο και το υλικό που χρησιμοποιείται δεν συνεισφέρει στην ατμόσφαιρα χαλάρωσης και ζεστασιάς. Σε αυτό συντελεί και η μεγάλη κλίμακα του έργου. Συνοψίζοντας, έχουμε δύο παραδείγματα όπου η αρχιτεκτονική βασίζεται στις αρχές της φαινομενολογίας. Και οι δύο δημιουργοί λαμβάνουν υπόψιν τη βιωματική εμπειρία και τη συναισθηματική φόρτιση του επισκέπτη, αντιλαμβάνονται την ατμόσφαιρα που έχει κάθε χώρος και δεν αντιμετωπίζουν τα έργα τους απλά σαν φόρμες. Επιπλέον ο μυστικιστικός χαρακτήρας των μεταβατικών χώρων, τα υλικά και η λεπτομέρεια της κατασκευής τους απασχολούν ιδιαίτερα. Στην περίπτωση του Zumthor, θα μπορούσε να ειπωθεί ότι υπάρχει μια πιο συντηρητική αντιμετώπιση των υλικών και των μορφών ενώ οι RCR δεν δειλιάζουν να χρησιμοποιήσουν ψυχρά υλικά στους χώρους που χρησιμοποιούν ή να παραβλέψουν την ανθρώπινη κλίμακα.
Γ _ Συμπεράσματα
Το κατάλυμα για τα ερείπια στη Chur αποτελεί πετυχημένο δείγμα οπτικοποίησης και απτικοποίησης της φαινομενολογικής σκέψης. Ο εξαιρετικός χειρισμός της εναλλαγής ποιοτήτων του χώρου και η επιλογή των προαναφερθέντων υλικών πλάθουν την επιζητούμενη από τον αρχιτέκτονα ατμόσφαιρα. Ο επισκέπτης φορτίζεται συναισθηματικά και βιώνει τον χώρο με όλες του τις αισθήσεις χάρη στο παιχνίδισμα του φωτός, στη διακύμανση του καθαρού ύψους των χώρων στο χειρισμό του ήχου και στη ζεστασιά που αποπνέει από το ξύλο και την πέτρα. Ο Zumthor καταφέρνει να προστατέψει τα ερείπια και να αναδείξει τα ευρήματα σε έναν σύγχρονο χώρο που δεν επιβάλλεται σε αυτά και όπου ο παρευρισκόμενος μπορεί να αναζητήσει την πρωταρχική αίσθηση των πραγμάτων. Με αυτόν τον τρόπο διατηρείται στην πόλη της Chur η ισορροπία μεταξύ παλαιού και καινούριου.
Δ και Ε _ Βιβλιογραφία και Πηγές Εικόνων
Βιβλία:
Διαδίκτυο:
Σταυρίδης Σταύρος, Από την Πόλη Οθόνη στην Πόλη Σκηνή, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2002 σελ 331 Juhani Palasmaa, The Eyes of the Skin, architecture and the senses, Wiley-Academy, Great Britain 2005 Mumford Lewis, Οι μεταμορφώσεις του ανθρώπου, Τομανάς Β. (μετάφραση), εκδόσεις Νησίδες, Σκόπελος, 1998, σελ 74
Etherington, Rose “Key Projects by Peter Zumthor”, dezeen magazine, 19 Μαΐου 2015 : http://www.dezeen.com/2009/04/18/key-projects-by-peterzumthor/ Jet Tilliman, “Shelter for Roman Ruins” 19 Μαΐου 2015 :http://jettillmann.com/projects.php?id=30 Martin, Pol, “Shelters for Roman Archaeological Site”, 19 Μαΐου 2015 : http://www.arcspace.com/features/atelier-peterzumthor/shelters-for-roman-archaeological-site/ Swisher, Shawn. "What Makes Us Human: Reactions to the Shelters for Roman Archaeological Site" 19 Μαΐου 2015 : http://www.archdaily.com/76796/what-makes-ushuman-reactions-to-the-shelters-for-romanarchaeological-site/
Άρθρα _ Εργασίες: Κουτσανδρέα Κανελία, “M.Merleau – Ponty σώμα και χωρικότητα”, Ε.Μ.Π., Σχολή Αρχ/Μηχ, εργασία στα πλαίσια Διατμητικού Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών, Αθήνα 2012 Μωυσίδου Ησαΐα - Κωνσταντινίδου Μαρία-Ανθή, “Οι Αισθήσεις και η Θεραπευτική του Χώρου”, Ερευνητική Εργασία, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Πολυτεχνική Σχολή, Τμήμα Αρχ/Μηχ, Ξάνθη, 2013 Ghoshal Shreya & Woll Jake, “Shelter for Roman Ruins”, University of Minnesota Collage of Design School of Architecture, U.S.A., 2014
Για τη σύγκριση: http://divisare.com/projects/268508-RCR-arquitectes-Soul ages-Museum 11 Ιουνίου 2015 http://archrecord.construction.com/projects/building_typ es_study/museums/2014/1408-soulages-museum-rcr-arquitect es.asp 11 Ιουνίου 2015 http://www.architectural-review.com/buildings/dark-matte r-muse-soulages-in-rodez-by-rcr-arquitectes/8668812.arti cle 11 Ιουνίου 2015