ιστορία και θεωρία της αρχιτεκτονικής ΙΙ _ χάνια 2015 _ υπεύθυνη Καθηγήτρια : Αμαλία Κωτσάκη
Η θέση του ανθρώπου σε δύο ναούς διαφορετικής χρονικής περιόδου Συγκριτική Θεώρηση
επιμέλεια : μαραγκού άννα
περιεχόμενα
ΕΙΣΑΓΩΓΗ .... βιβλιογραφική ανασκόπηση θέμα σκοπός
3
...3 ...3 ...3
ΜΕΘΟΔΟΣ ....
4
ΕΥΡΗΜΑΤΑ ....
5
S. Se b a s t i a n, Mantua, 1460 Π α ν α γ ί α τ ω ν Χ α λ κ έ ω ν, Θεσσαλονίκη 1028
ΕΡΜΗΝΕΙΑ .... ε ρ ώ τ η μ α 1ο ε ρ ώ τ η μ α 2ο
...5 ...12
20
...20 ...21
ΣΥΜΠΡΕΑΣΜΑΤΑ ....
22
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ
23
εισαγωγή ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ Κατά κύριο λόγο η έρευνα βασίστηκε στα παρακάτω βιβλία αναφοράς. Τα υπόλοιπα συγγράμματα που αναφέρονται στις πηγές, όπως επίσης και οι διαδικτυακοί σύνδεσμοι, συνεισέφεραν στη συλλογή πληροφοριών και τη συγκρότηση εικονογράφησης. Βιβλία αναφοράς l Παπαγιαννόπουλος, Απόστολος, Μνημεία της Θεσσαλονίκης, Εκδόσεις Ρέκος, Θεσσαλονίκη l Pevsner, Nikolaus, An Outline of European Architecture, Pelican Books, London 1948
ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Η μελέτη της διαμόρφωσης των όγκων και της διάταξης των χώρων δύο ναών διαφορετικής χρονικής περιόδου. Συγκεκριμένα θα μελετηθούν : l l
Ο Άγιος Σεβαστιανός στην Μάντοβα, 1460 Παναγία Χαλκέων στη Θεσσαλονίκη, 1028
Η επιλογή αυτή έγινε καθώς οι δύο αυτοί ναοί αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα ναοδομίας της κάθε εποχής και καθιστούν τη διεξαγωγή των συμπερασμάτων ευκολότερη.
ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Η μελέτη αυτή επιχειρεί να διερευνήσει τον αντικατοπρτισμό μιας ανθρωποκεντρικής και μιας θεοκεντρικής ιδέας στην αρχιτεκτονική δύο ναών διαφορετικής ιστορικής περιόδου.
μέθοδος Για τη συλλογή του υλικού έγινε έρευνα σε βιβλιογραφικές πηγές και στο διαδίκτυο. Η αναφορά των συγγραμμάτων και των ιστοσελίδων γίνεται στο τέλος της μελέτης. Η ερμηνευτική μέθοδος που ακολουθείται είναι συγκριτική και τα ερωτήματα που τίθενται είναι τα εξής:
l
l
Πώς συμβάλλει η κλίμακα του ναού στον αντικατοπτρισμό μιας θεοκεντρικής και μιας ανθρωποκεντρικής ιδέας στην αρχιτεκτονική. Πως ένα κοινό στοιχείο, όπως η πορεία του πιστού στο ναό, διαμορφώνεται στη μία και στην άλλη περίπτωση και πώς αυτό ερμηνεύεται;
ευρήματα S. S e b a s t i a n , M a n t u a 1 4 6 0 Η ανέγερση του ναού του Αγίου Σεβαστιανού στη Μάντοβα ξεκίνησε το 1460 βάσει των σχεδίων του Leon – Battista Alberti. Βέβαια, μετά το 1970 δεν συνεχίστηκε υπό τον έλεγχό του. Το έργο ανέθεσε στον Λεόν – Μπαττίστα Αλμπέρτι η οικογένεια Gonzaga θέλοντας να δημιουργήσει στην πόλη της Μάντοβα ένα τοπόσηπο. Η επιφανής αυτή οικογένεια προόριζε τον ναό για μαυσωλείο της.
ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ μορφολογία-διάταξη χώρου: Πρόκειται για έναν Αναγεννησιακό ναό η κάτοψη του οποίου βασίζεται
στον ελληνικό σταυρό. Είναι δηλαδή ένας εγγεγραμμένος σταυροειδής τρουλαίος ναός όπου στις τρεις πλευρές, εκτός από αυτήν της εισόδου, έχει ταυτόσημες απολήξεις. (βλ εικ. 1,2) Από την κάτοψη είναι ξεκάθαρο ότι το κλίτος-διάδρομος έχει εξαλειφθεί και στη θέση του έχουμε ένα περίκεντρο σχήμα. Ο χώρος εσωτερικά είναι ενιαίος και η μετάβαση από τον κυρίως ναό στην κάθε απόληξη γίνεται μέσω τοξωτών ανοιγμάτων. Ο νάρθηκας, καλύπτει όλο το μήκος της όψης του ναού.
Ολόκληρος ο ναός είναι υπερυψωμένος και από κάτω υπάρχει μία κρύπτη. Ο λόγος για αυτήν την επέμβαση, ήταν ότι στο σημείο εκείνο συγκεντρώνονταν πολύ υγρασία που μελλοντικά θα αποτελούσε πρόβλημα για το οικοδόμημα. Ο Άγιος Σεβαστιανός έχει πρόσοψη κοσμικού 1 , όχι θρησκευτικού και ιδιαίτερα χριστιανικού κτιρίου, η οποία διαρθρώνεται σε τέσσερις οριζόντιες ζώνες. (βλ. εικ. 3) Η πρώτη, είναι η βάση, και αποτελείται από τοξωτά ανοίγματα τα οποία αποκαλύπτουν την κρύπτη που βρίσκεται κάτω από τον ναό. Οι συμμετρικές κλίμακες που πλαισιώνουν την κύρια όψη προστέθηκαν αργότερα καθώς ο ναός δεν ολοκληρώθηκε βάσει των σχεδίων του Αλμπέρτι.
εικ 1 _ κάτοψη στην στάθμη της κρύπτης
εικ 2 _ κάτοψη στην στάθμη του ναού
εικ 3 _ κύρια όψη ναού
κρύπτη
νάρθηκας _ είσοδος αψίδα θριάμβου
θριγκός
αέτωμα
Η δεύτερη ζώνη, στην οποία βρίσκεται και ο νάρθηκας του ναού, αποτελείται από έξι παραστάδες, οι οποίες στηρίζουν τον θριγκό. Τα κεντρικά ανοίγματα σε αυτή τη ζώνη παραπέμπουν εμφανώς σε αψίδα θριάμβου 2 αν και ορθογωνικά. Την τρίτη ζώνη αποτελεί ο θριγκός του ναού, ο οποίος “σπάει” εξ αιτίας ενός κεντρικού ανοίγματος. Αυτό, είναι ένα μανιεριστικό στοιχείο και γι αυτό πιστεύεται ότι προστέθηκε αργότερα στην όψη του ναού και δεν συμπεριλαμβανόταν στα αρχικά σχέδια του Αλμπέρτι. Τέλος, το αέτωμα το οποίο παρουσιάζει και αυτό μανιεριστικά στοιχεία, αποτελεί την τέταρτη ζώνη στην όψη του ναού Η πλαϊνή στοά με τη διπλή κιονοστοιχία προστέθηκε επίσης αργότερα καθώς ο Άγιος Σεβαστιανός σύμφωνα με τα σχέδια δεν είχε κανένα κίονα, πράγμα αξιοσημείωτο καθώς ο Αλμπέρτι χαρακτηρίζει τους κίονες “στολίδι της αρχιτεκτονικής”. Ο συγκεκριμένος ναός είναι ο πρώτος μιας σειράς από τρουλαίες εκκλησίες με κάτοψη ελληνικού σταυρού 3 .
υλικά-διάκοσμος: Στο εσωτερικό του ναού απουσιάζει ο διάκοσμος σε μεγάλο βαθμό και όταν
εντοπίζεται παρατηρείται να είναι τμήμα της γενικής σύνθεσης. Ο διάκοσμος στο εξωτερικό του ναού περιορίζεται σε γλυπτικές λεπτομέρειες χωρίς να επιβάλλεται στην συνολική εικόνα του ναού Επίσης είναι εμφανή τα υλικά κατασκευής, πλίνθος και μάρμαρο. (βλ. εικ. 4)
ανοίγματα: Όπως διαφαίνεται από τις κατόψεις, αλλά και από τις φωτογραφίες του εσωτερικού, υπάρχουν ελάχιστα αλλά μεγάλα κυκλικά ανοίγματα τα οποία προσδίδουν στον χώρο ιδιαίτερη ατμόσφαιρα (βλ. εικ. 4)
εικ 4 _ εσωτερικό ναού _ ανοίγματα _ Ιερό Βήμα
γεωμετρική Ανάλυση 4 : Ο Αλμπέρτι είναι γνωστός για τη γεωμετρική μελέτη που έκανε σε κάθε του
έργο. Στην κάτοψη στο επίπεδο της κρύπτης υπάρχει ένας αυστηρός κάναβος από υποστυλώματα πάνω στα οποία βρίσκεται όλος ο ναός. Ο κυρίως ναός εγγράφεται σε κύκλο με ακτίνα 13,5μ ενώ ο νάρθηκας έχει καθαρό πλάτος 4,65μ. Ο κύριος χώρος του ναού χαρακτηρίζεται από πλήρη συμμετρία στο εσωτερικό του, όσο και σε επίπεδο όψεων. Οι γεωμετρικές χαράξεις οι οποίες ισχύουν διαφαίνονται πλήρως στην φωτογραφία _ όπου και παρατηρούνται 1618 σχήματα. Παρατηρείται ότι οι διαστάσεις του ναού στον οριζόντιο άξονα τηρούνται αυτούσιες και στο κατακόρυφο. Στην κύρια όψη του ναού παρατηρούνται επίσης πολλές αναλογίες μετατρέποντας την όψη του ναού σε γεωμετρικό μοτίβο. (βλ. εικ. 5,6)
1) Pevsner, Nikolaus, An Outline of European Architecture, σελ 92: <<...No wonder that a cardinal could write of it in 1473: “ I don't see if this is meant to turn out a church, or a mosque, or a synagogue”...>>
2) Ιστότοπος danamulranen.wordpress.com, τα έργα του Leon-Battista Alberti 3) Watkin, David, Ιστορία της Δυτικής Αρχιτεκτονικής, σελ 221
4) Μέτρηση πάνω σε εκτυπωμένα σχέδια που εντοπίστηκαν στις εικονογραφικές πηγές
εικ 5 _ γεωμετρική ανάλυση κάτοψης
εικ 6 _ γεωμετρική ανάλυση κύριας όψης
ευρήματα Παναγία Χαλκέων, Θεσσαλονίκη 1028
Βρίσκεται στο κέντρο της παλιάς πόλης της Θεσσαλονίκης, νοτιοδυτικά της Αρχαίας Αγοράς και βόρεια της οδού Εγνατία. Χαρακτηρίζεται αντιπροσωπευτικό δείγμα της λεγόμενης “αρχιτεκτονικής σχολής της Κωνσταντινούπολης” στην ύστερη μορφή της. Ο ναός της Παναγίας των Χαλκέων χτίστηκε το 1028 από τον ιδρυτή της Πρωτοσπαθαρίου Χριστοφόρου, πολιτικό και στρατιωτικό διοιηκητή του βυζαντινού θέματος της Λαγουβαρδίας, ενώ κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας (το 1430) ο ναός μετατράτηπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος με το όνομα “ Καζαντζιλάρ τζαμί”1. Μετά τους σεισμούς του 1978 πραγματοποιήθηκαν εργασίες στερέωσης και συντήρησης των τοιχογραφιών του. Η Παναγία των Χαλκέων ανεγέρθηκε σε σημείο όπου προηγουμένως υπήρχε αρχαίος ειδωλολατρικός ναός2, πιθανά του Ηφαίστου ή του Καβείρου, θεοτήτων σχετιζόμενων με την χαλκευτική τέχνη όπου εξακολουθεί να συνεχίζεται στην περιοχή3.
ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ μορφολογία-διάταξη χώρου: Πρόκειται για έναν σύνθετο τετρακιόνιο, εγγεγραμμένο σταυροειδή ναό με τρούλο ο οποίος στηρίζεται στη διασταύρωση των καθέτων καμαρών σε ψηλό τύμπανο. Στον κυρίως ναό τέσσερις μονολιθικοί κίονες (κυκλικοί προς τα κάτω και τετράγωνοι προς τα πάνω) ανακρατούν μέσω των καμαρών και των σφαιρικών τριγώνων την κυκλική βάση του οκτάπλευρου τρούλου. Στην κάτοψη, στα γωνιακά διαμερίσματα του σταυρού σχηματίζονται μικροί τετράγωνοι χώροι, που στεγάζονται με αβαθείς θόλους, τα “φουρνικά”. (βλ. εικ.7,8)
εικ 7 _ κάτοψη ναού
εικ 8 _ τομή ναού
Δύο αξιοπρόσεχτα σημεία στην εξωτερική μορφή του ναού είναι α) διαγράφεται έντονα ο σταυρός που σχηματίζεται στο εσωτερικό και β) ενώ στις τέσσερεις πλευρές του ναού επικρατούν βασικά τα ίδια στοιχεία -μεγάλα τόξα που περιβάλλουν τα διάφορα ανοίγματα, αετώματα, επάλληλα τοξώματα, οδοντωντές ταινίες- , ορισμένες λεπτομέρειες προσδίδουν σε κάθε πλευρά δικό της ύφος και χαρακτήρα Το εσωτερικό του χωρίζεται στο νάρθηκα, στον κυρίως ναό και στο ιερό βήμα. Στο δυτικό τμήμα
πάνω από τον νάρθηκα, υπάρχει όροφος4 , το υπερώο, το οποίο στεγάζεται με δύο οκταγωνικούς τρουλλίσκους που στη μέση έχουν ένα σταυροθόλιο. Στο μέσο του ανατολικού τοίχους του υπερώου υπάρχει μεγάλο τοξωτό άνοιγμα που βλέπει τον κυρίως ναό. Το Ιερό Βήμα είναι ένα αυτοτελές τμήμα. Η κεντρική κόγχη είναι εσωτερικά ημικυκλική και εξωτερικά τρίπλευρη. Εκατέρωθεν της Αγίας Τράπεζας υπάρχουν δύο μικρά διαμερίσματα, που επικοινωνούν με χαμηλές θύρες (πρόθεση και διακονικό). Στη μέση του ναού, στη βόρεια πλευρά, υπάρχει ο τάφος του ιδρυτή του ναού “Πρωτοσπαθάριου” ή “Κατεπάνω” της Λαγουβαρδίας Χριστοφόρου σε μορφή αρκοσολίου. Ο ναός χαρακτηρίζεται για την “καθαρότητα” της διάταξης των χώρων με βάση τον σταυρό που σχηματίζουν οι κάθετες καμάρες.
υλικά-διάκοσμος: Το κτίσμα είναι ολόκληρο πλινθόκτιστο με την τεχνική της κρυμμένης πλίνθου, με πολλά μορφολογικά και διακοσμητικά στοιχεία. Η τεχνική αυτή της κρυμένης πλίνθου προσδίδει στο εξωτερικό του ναού μια ζωηράδα, καθώς εναλλάσσεται το κόκκινο χρώμα του τούβλου με το ροδόχρωμο του κονιάματος. Όλα τα ανοίγματα και τα τόξα περιβάλλονται από ευθείες και οδοντωτές τούβλινες ταινίες. Στο ναό, υπάρχουν και αξιόλογες τοιχογραφίες σύγχρονες με το κτίσμα. Επιπλέον οι τέσσερις άξονες που στηρίζουν στον τρούλο του κυρίως ναού έχουν ανάγλυφους ρόδακες και σταυρούς. Υπάρχουν μαρμάρινες λεπτομέρειες στα ανοίγματα και στο Ιερό Βήμα. (βλ. εικ.9,10)
εικ 9 _ υλικά_εξωτερικό ναού
εικ 10 _ εσωτερικός διάκοσμος
ανοίγματα: Σε κάθε πλευρά του κυρίως ναού υπάρχουν δύο επάλληλα τοξοειδή παράθυρα, που καλύπτουν σχεδόν ολόκληρο το ύψος της κάθε πλευράς. Οι άξονες των παραθύρων ταυτίζονται με τους κύριους και διαγώνιους άξονες του ναού. Σε κάθε πλευρά της κόγχης του ιερού υπάρχουν δύο επάλληλα παράθυρα, ενώ στην πρόθεση και το διακονικό από ένα. Ο ανατολικός τοίχος του νάρθηκα φέρει τρία ανοίγματα με μαρμάρινα υπέρθυρα. Κάθε τρουλλίσκος του υπερώου φέρει από τέσσερα τοξοειδή παράθυρα που βρίσκονται στους άξονες Α-Δ και Β-Ν. Το ύψος τους καλύπτει σχεδόν ολόκληρο το ύψος της κάθε πλευράς. Στο μέσο του ανατολικού τοίχου υπάρχει μεγάλο τοξωτό άνοιγμα που βλέπει στον κυρίως ναό. Στις τρεις πλευρές του υπερώου σχηματίζονται συνολικά πέντε μεγάλα ανοίγματα, τρία στη δυτική και από ένα στη βόρεια και τη νότια πλευρά.
γεωμετρική Ανάλυση 5 : Στην κάτοψη του ναού και μεταξύ των τεσσάρων κιόνων σχηματίζεται ένα
ορθογώνιο τετράγωνο ABΓΔ με μήκος πλευράς 5 μ. που εγγράφεται σε κύκλο με κέντρο Κ και ακτίνα 3,5 μ. (διάμετρος: περίπου 7 μ.). Το εσωτερικό πλάτος και μήκος του κυρίως ναού είναι 8,3 μ. Κατά προσέγγιση θεωρούμε ότι σχηματίζει τετράγωνο ΕΖΗΘ με μήκος διαγωνίου 12 μ. Το τετράγωνο αυτό εγγράφεται σε περιφέρεια κύκλου με ακτίνα 6 μ. Στην κατά πλάτος και μήκος τομή από το δάπεδο μέχρι τις καμάρες των κεραιών σχηματίζονται στο εσωτερικό του κυρίως ναού ορθογώνια τετράγωνα Α΄Β΄Γ΄Δ΄, που εγγράφονται αντίστοιχα σε περιφέρειες κύκλου με ακτίνα 6 μ. Το κέντρο Κ΄ προβάλλεται στο ύψος του κοσμήτη και στην ποδιά του κεντρικού παραθύρου της κόγχης του ιερού καθώς και στη βάση των παραθύρων της βόρειας και της νότιας πλευράς αντίστοιχα. Ακόμη, το ύψος του ναού διαιρείται σε τρία μέρη: α) Από το δάπεδο μέχρι τον κοσμήτη με ύψος 4,5 μ, β) Από τον κοσμήτη μέχρι τη βάση του τρούλου με ύψος 5,5 μ., και γ) Από τη βάση του τρούλου μέχρι την κορυφή 5,3 μ (βλ. εικ.11,12)
1) Παπαγιαννόπουλος Απόστολος, Μνημεία της Θεσσαλονίκης, σελ 64 <<...Το όνομα αυτό προήλθε από την περιοχή στην οποία εδράζεται ο ναός, περιοχή των “χαλμκοματάδων” (καζαντζίδικα) της πόλης...>> 2) Παπαγιαννόπουλος Απόστολος, Μνημεία της Θεσσαλονίκης, σελ 65 <<...ο εξής ισχυρισμός υποδεικνύεται από την επιγραφή που είναι χαραγμένη στο μαρμάρινο υπέρθυρο της δυτικής εισόδου του ναού: “αφηερόθη ο πριν βέβηλος τόπος εις ναόν περίβλεπτον της Θ(εοτό)κου και παρά Χριστωφ(όρου) του ενδοξοτάτ(ου) βασιληκού (πρωτο)σπαθαρήου κ(αι) κατεπάνο Λαγουβαρδίας κ(αι) τις συνβίου αυτού Μαρίας κ(αι) Κατακαλίς μηνή Σεπτεμβρίο ηνδ(ικτιώνο)ς ιβ', έτι ςφλζ (=6537) ”. Από την χρονολόγηση προκύπτει ότι ο ναός κτίστηκε το 1028...>> 3) Παπαγιαννόπουλος Απόστολος, Μνημεία της Θεσσαλονίκης, σελ 64 <<...Πλησίον του ναού συναντάται η “χαλκευτική στοά”, η “Καταφυγή” και οι “υπόγειες καμάρες”. ...>> 4) Παπαγιαννόπουλος Απόστολος, Μνημεία της Θεσσαλονίκης, σελ 66 <<... Το στοιχείο αυτό απαντάται κυρίως σε μοναστηριακούς ναούς, πράγμα που υποδεικνύει την πιθανή λειτουργία του ως καθολικό σε κάποια μονή της οποίας ίχνη δεν έχουν βρεθεί....>> 5) Ιστότοπος arcaiologia.gr , άρθρο του Ηλιάδη Ιωάννη, Η Παναγία των Χαλκέων στη Θεσσαλονίκη, Η Αρχιτεκτονική και ο Ρόλος του Φυσικού Φωτός στο ναό, Γεωμετρική Ανάλυση του Κτιρίου
εικ 11 _ γεωμετρική ανάλυση κάτοψης
εικ 12 _ γεωμετρική ανάλυση τομής
ερμηνεία ΠΩΣ ΣΥΜΒΑΛΛΕΙ Η ΚΛΙΜΑΚΑ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΣΤΟΝ ΑΝΤΙΚΑΤΟΠΤΡΙΣΜΟ ΜΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΜΙΑΣ ΘΕΟΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΙΔΕΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ
Στην Παναγία των Χαλκέων η ανθρώπινη κλίμακα τηρείται. Οι διαστάσεις του ναού είναι τέτοιες που επιτρέπουν στον παρευρισκόμενο να αντιληφθεί το μέγεθος και την ογκοπλασία του ναού και από το εξωτερικό του αλλά και στο εσωτερικό. Τα μεγέθη είναι τέτοια ώστε ο άνθρωπος να αισθάνεται τμήμα της κτίσης του Κυρίου χωρίς όμως να ξεχωρίζει ως κάτι το διαφορετικό. Κέντρο του σχεδιασμού στην προκειμένη περίπτωση είναι ο Θεός, ο οποίος και δοξάζεται σε αυτόν τον χώρο. Ο ουρανός του παρευρισκομένου γίνεται ένα πολύ σαφές όριο καθώς οι διαστάσεις του κυρίως ναού και του τρούλου, είναι πλήρως αντιληπτές από ανθρώπινο σώμα. Αντιθέτως, το ανθρώπινο μέτρο στον Άγιο Σεβαστιανό έχει χαθεί. Ο σχεδιασμός του ναού έγινε σαφέστατα βάσει αναλογιών μεταξύ των μερών του ναού. Για παράδειγμα το μέγεθος της θύρας είναι ανάλογο του ναού αλλά όχι του ανθρώπου. Η ανθρώπινη κλίμακα χάθηκε όταν ο Αλμπέρτι άρχισε να δουλεύει τα αρχιτεκτονικά σχέδια του ναού ως γεωμετρικά μοτίβα, κάτι που διαφαίνεται και στην εικόνα _ Οι διαστάσεις του ναού αποτρέπουν τον θεατή να αποτιμήσει το μέγεθος του έργου. Αυτό, του προκαλεί δέος για το τι είναι ικανός να φτιάξει ο άνθρωπος, και ιδιαίτερα, ο αιτών της κατασκευής, εν προκειμένω, η οικογένεια Gonzaga. Στον ναό του Αγίου Σεβαστιανού αντικατοπτρίζεται μια ανθρωποκεντρική ιδέα, όπου το κτίριο αποτελεί τόπο δοξασίας του ιδιοκτήτη και τρόπο κοινωνικής και οικονομικής ανάδειξής του
ΠΩΣ ΕΝΑ ΚΟΙΝΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ, ΟΠΩΣ Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΠΙΣΤΟΥ ΣΤΟ ΝΑΟ, ΔΙΑΜΟΡΦΩΝΕΤΑΙ ΣΤΗ ΜΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΛΛΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΚΑΙ ΠΩΣ ΑΥΤΟ ΕΡΜΗΝΕΥΕΤΑΙ Στην περίπτωση του βυζαντινού ναού στη Θεσσαλονίκη, ο παρευρισκόμενος προκειμένου να πλησιάσει στο Ιερό Βήμα όπου και εκτυλίσσεται η Θεία Λειτουργία, συναντά τον νάρθηκα και τον κυρίως ναό. Ο πιστός καλείται να ακολουθήσει μια γραμμική πορεία, στην αρχή της οποίας μάλιστα η οροφή είναι χαμηλότερη λόγω του παταριού που υπάρχει στον νάρθηκα. Ο ένας χώρος, διαδέχεται τον άλλο, ο φωτισμός και ο διάκοσμος αλλάζουν, συμβάλλοντας στην καθυπόταξη και ταπείνωση του ανθρώπου, στην απόδοση μεγαλείου στο Θείο και τέλος στην ολοκλήρωση της πορείας του πιστού προς τη θέωση. Το τέλος αυτής της δοκιμασίας στέφεται με τον τρούλλο, ο οποίος απεικονίζει την Ανάληψη του Κυρίου. Με αυτόν τον τρόπο νιώθει ο πιστός να αγκαλιάζεται από το Θείο που τον περιβάλλει. Η πορεία μέσα στον Ναό, από την είσοδο μέχρι και το κέντρο της σύνθεσης υποδηλώνει την δοκιμασία και την πορεία της ζωής στην οποία υποχρεούται να υποβληθεί ο χριστιανός ώστε να γίνει αποδεκτός από την κοινότητα και να αξίζει την λύτρωση. Επαληθεύεται λοιπόν ο θεοκεντρικός τρόπος σχεδίασης του μνημείου, μιας και σε καθ' όλη αυτή τη διαδικασία ο πιστός έχει αναγκαστεί να καθυποτάξει το ατομικό του στοιχείο έχοντας μοναδικό στόχο την εξύμνηση του Θείου. Στον Αναγεννησιακό Ναό ο πιστός εισέρχεται στον νάρθηκα, ο οποίος λόγω των μεγάλων διαστάσεών που έχει αποτελεί έναν άνετο ευήλιο χώρο γι' αυτόν. Στη συνέχεια, καθότι ο ναός είναι περίκεντρος και η κάτοψή του βασίζεται στον ελληνικό σταυρό, ο παρευρισκόμενος τοποθετείται απευθείας κάτω από τον τρούλλο στο κεντρικότατο τμήμα του κυρίως ναού. Δεν υπάρχει απεικόνιση του θείου στο ναό ενώ ο διάκοσμος είναι λιγοστός. Το περιβάλλον είναι σχεδιασμένο έτσι ώστε αυτός που θα μπορεί από το κέντρο του να παρατηρεί και να θαυμάσει άπαντα, είναι ο άνθρωπος. Αυτό βασίζεται προφανώς στην ουμανιστικά ιδεώδη που πρόβαλλε η Αναγέννηση. Στον Αναγεννησιακό ναό δοξάζεται ο άνθρωπος και όχι ο Θεός. Το κλίτος-διάδρομος έχει εξαλειφθεί, γιατί ο πιστός δεν χρειάζεται να υποκύψει στον χαραγμένο δρόμο προκειμένου να σωθεί. Το Ιερό Βήμα χαρακτηρίζεται από πλήρη διαφάνεια. Ο μυστικισμός έχει εξαλειφθεί, δεν υπάρχουν απόκρυφες διαδικασίες κατά την τελετουργία της δοξασίας του θείου. Το φως στο εσωτερικό είναι μετρημένο, παρ' όλ' αυτά, προκαλεί ένα αίσθημα ασφάλειας και ηρεμίας στον παρευρισκόμενο. Ο άνθρωπος της Αναγέννησης δεν κρίνεται από κάτι ανώτερο και μεταφυσικό, αλλά ήδη κυριεύει στο σύμπαν, γι' αυτό και ο σχεδιασμός του Αγίου Σεβαστιανού είναι ανθρωποκεντρικός.
συμπεράσματα
Συμπερασματικά παρατηρούμε ότι την εποχή όπου είναι πιο έντονο το θρησκευτικό συναίσθημα, η ναοδομία τοποθετεί τον άνθρωπο σε μία δευτερεύουσα θέση μέσα στο ναό από αυτή του Υψηλού. Του προκαλεί συναισθήματα τέτοια ώστε να τον καθυποτάξει πνευματικά και να δώσει έμφαση ανάμεσα στη διαφορά κτήσης και Κτήτορα. Σε αυτό συντελούν κατά κύριο λόγο η κλίμακα και η διάταξη των χώρων Σε μία εποχή όπου το θρησκευτικό συναίσθημα τίθεται υπό αμφισβήτηση ο άνθρωπος λαμβάνει εξέχουσα θέση μέσα στο οικοδόμημα, αυξάνεται η κλίμακα του έργου και αλλάζει πλήρως η διάταξη των χώρων. Ο ναός, δεν παύει να είναι ένα σύμβολο επίδειξης δύναμης και χώρος δοξασίας, όμως, αυτή τη φορά δεν δοξάζεται τίποτε μεταφυσικό και ανώτερο από τον άνθρωπο.
Γενικότερα, αξίζει να σημειωθεί ότι η αρχιτεκτονική, παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην μετάδοση ιδεών και αντανακλά το πνεύμα της εποχής ανεξάρτητα την χρονική περίοδο.
βιβλιογραφία και πηγές εικόνων ΒΙΒΛΙΑ
Pevsner, Nikolaus, An Outline of European Architecture, Pelican Books, London 1948 Vitruvii, Περί Αρχιτεκτονικής, Βιβλία Ι- V, εκδόσεις Πλέθρον, β' έκδοση, Μετάφραση-Σχόλια Παύλου Λέφα, Αθήνα Watkin, David, Ιστορία της Δυτικής Αρχιτεκτονικής, μετάφραση Κώστας Κουρεμένος, β' έκδοση, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 2007 Παπαγιαννόπουλος, Απόστολος, Μνημεία της Θεσσαλονίκης, Εκδόσεις Ρέκος, Θεσσαλονίκη Προκοπίου, Γιώργιος Α. ,Ο Κοσμολογικός Συμβολισμός στην Αρχιτεκτονική του Βυζαντίου, Πύρινος Κόσμος, Αθήνα Τσιτουρίδου, Άννα, Η Παναγία των Χαλκέων, Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου, Θεσσαλονίκη 1985 Χλέπα, Ελένη-Άννα, Τα Βυζαντινά Μνημεία στη Νεότερη Ελλάδα, Ιδεολογία και πρακτική των αποκαταστάσεων, 1833-1939, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΠΟΝ, Αθήνα 2011
ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ
https://danamulranen.wordpress.com/page/2/ δημοσίευση στις 20 Φεβρουαρίιου, 4ης Βδομάδας λειτουργίας του Ιστότοπου, Ημ. Επίσκεψης: 16/06/2015
Ηλιάδης, Ιωάννης, Η Παναγία των Χαλκέων στη Θεσσαλονίκη, Η Αρχιτεκτονική και ο Ρόλος του Φυσικού Φωτός στο ναό http://www.archaiologia.gr/blog/2014/04/07/%CE%B7-%CF%80%CE%B1%CE
%BD%CE%B1%CE%B3%CE%AF%CE%B1-%CF%84%CF%89%CE%BD-%CF%87%CE%B1%CE%BB%CE%BA%CE%AD %CF%89%CE%BD-%CF%83%CF%84%CE%B7-%CE%B8%CE%B5%CF%83%CF%83%CE%B1%CE%BB%CE%BF%CE %BD%CE%AF%CE%BA%CE%B7/ Ημ. Επίσκεψης : 16/06/2015 http://guttae.blogspot.gr/2012/09/leon-battista-alberti-san-sebastiano.html Ημ. Επίσκςψης : 16/06/2015
http://www.ekbmmdb.gr/annakom/DisplayPhoto? type=xphoto&xml=110&xsl=photo.xsl&language=gr Ημ. Επίσκεψης : 16/06/2015