Το ορυχείο Βάνι: μια πρόταση αναβίωσης Άννα Ζούλια, Ευτέρπη Σπανέλλη
Ιούλιος 2019
1
2
Το ορυχείο Βάνι: μια πρόταση αναβίωσης Άννα Ζούλια, Ευτέρπη Σπανέλλη
-
Επιβλέπων καθηγητής: Τηλέμαχος Ανδριανόπουλος
-
Σύμβουλοι: Κωνσταντίνος Μωραΐτης, Παναγιώτης Βασιλάτος, Ανδρονίκη Μιλτιάδου
-
Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο
Ιούλιος 2019
3
4
Περιεχόμενα Πρόλογος Εισαγωγή Το νησί της Μήλου (κλ. 1:100.000) Γενικός χάρτης (κλ. 1:35.000) Σημεία ενδιαφέροντος (κλ. 1:35.000) Ποιότητες δρόμου (κλ. 1:35.000) Ιστορική αναδρομή Εξορυκτική διαδικασία Ανάγνωση τοπίου (κλ. 1:1000) Συνθετική διαδικασία (κλ.1:500) Συνθετική δομή (κλ.1:200) Επίλογος
5
το ‘Βάνι’
6
Πρόλογος Το θέμα της εργασίας είναι ο επανασχεδιασμός του ορυχείου Βάνι της Μήλου με σκοπό την αναβίωση του τοπίου από τον επισκέπτη. Βάνι λέγεται το βορειοδυτικό ακρωτήρι της Μήλου και εκεί βρίσκεται το ομώνυμο παλαιό μεταλλείο στο οποίο υπάρχουν μέχρι σήμερα, εγκαταλελειμένες, οι εγκαταστάσεις εξόρυξης του μαγγανίου. Το πρώτο έναυσμα για την εργασία αυτή αποτέλεσε το δίκτυο περιπατητικών διαδρομών της Μήλου, όπως οργανώνεται από το Milloterain geo walks με σκοπό την ανάδειξη του γεωλογικού ενδιαφέροντος του νησιού. Αρχκά, μας απασχόλησε ο τρόπος με τον οποίο παρεμβαίνει κανείς σε έναν τόπο με τόσο ιδιαίτερο φυσικό τοπίο, η σχέση δηλαδή φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. Ιδιαίτερα στα πλαίσια ενός τουρισμού που συνεχώς αυξάνεται, ο τόπος αρχίζει και χάνει την ταυτότητα του και γίνεται λόγος για υπερτουριστικοποίηση του. Αναρωτηθήκαμε, λοιπόν, ποιό θα είναι τελικά το αποτύπωμα του τουρισμού στο νησί και άρα η εικόνα του μέσα στο χρόνο. Αυτό που γνωρίζουμε όλοι μας για τη Μήλο είναι οι παραλίες της. Μέσω των διαδρομών του milloterain γνωρίζει κανείς μία εικόνα του νησιού διαφορετική, που έχει να κάνει με τη φύση, το πράσινο, τα πετρώματα. Λόγω των παραπάνω, σκεφτόμαστε εξαρχής μια μορφή ήπιου τουρισμού που θα εκμεταλλεύεται τέτοια χαρακτηριστικά του νησιού, που δεν είναι γνωστά αλλά αποτελούν μέρος της ταυτότητας του. Στα πλαίσια μίας μορφής ήπιου τουρισμού θέλουμε να υπάρχει όχι μόνο μία εποχικότητα, αλλά να δοθούν κίνητρα για επισκεψιμότητα καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου και μάλιστα όχι μόνο στον επισκέπτη αλλά και στον κάτοικο. Τα ελληνικά νησιά δέχονται πολύ κόσμο το καλοκαίρι ενώ τις υπόλοιπες εποχές του χρόνου ερημώνουν.
7
8
Εισαγωγή Η ιδιαιτερότητα του τόπου οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην τοποθεσία του νησιού. Η Μήλος βρίσκεται στο Αιγαίο πέλαγος και πιο συγκεκριμένα πάνω στο ηφαιστειακό τόξο μαζί με την Αίγινα, τον Πόρο, τα Μέθανα, τη Νίσυρο, τη Σαντορίνη και την Κω. Το σημείο αυτό αποτελεί συνάντηση τεκτονικών πλακών, διεργασίες των οποιών οδήγησαν, αφενός, στη διαμόρφωση του Αιγαίου όπως το γνωρίζουμε σήμερα και αφετέρου στο να αναβλύσει ορυκτός πλούτος σε βάθος προσβάσιμο για τον άνθρωπο. Για τον λόγο αυτό υπήρξε από την αρχαιότητα στο Αιγαίο έντονη εξορυκτική δραστηριότητα, η οποία γέννησε σε τουλάχιστον 38 νησιά μονάδες εξόρυξης. Στη Μήλο υπήρξαν ποικίλα σημεία εξόρυξης, εκ των οποίων μόνο τα δύο εξακολουθούν να είναι ενεργά μέχρι και σήμερα. Τα ανενεργά υπολλείματα της εξορυκτικής δραστηριότητας έχουν να αφηγηθούν ένα σημαντικό κομμάτι της ιστορίας του νησιού και αποτελούν τεκμήρια της κοινωνίας, της οικονομίας και του ανθρώπινου μόχθου.
9
Χάρτες κλίμακα 1/100.000 Οι χάρτες που ακολουθούν αποτελούν μία πρώτη ανάγνωση του νησιού σε μία μακροσκοπική κλίμακα 1/100.000. Αρχικά, παρουσιάζεται η τοπογραφία της Μήλου με χαρακτηριστικά ψηλότερο σημείο τον προφήτη Ηλία, που αποτελεί και το φυσικό όριο στο δυτικό κομμάτι. Στη συνέχεια, βλέπουμε πώς αναπτύσσεται το οδικό δίκτυο και που εντοπίζονται οι οικισμοί, ενώ παράλληλα παρατηρούμε ότι συγκεντρώνονται στο ανατολικό κομμάτι. Όσον αφορά την κάλυψη γης, το μεγαλύτερο μέρος καλύπτεται από σκληροφυλλική και φυσική βλάστηση, με κίτρινο τονίζονται οι περιοχές με τις καλλιέργειες και με πορτοκαλί εντοπίζουμε κυρίως στο ανατολικό κομμάτι την αστική οικοδόμηση.
10
11
χάρτες κλίμακα 1/100.000 Στους επόμενους χάρτες εντοπίζονται τα υλικά εξόρυξης, οι προστατευόμενες περιοχές απο τη Natoura και οι διαδρομές που αναδεικνύουν το γεωλογικό ενδιαφέρον του νησιού. Επίσης, εντοπίζονται τα δύο ενεργά ορυχεία με το σύμβολο της εξόρυξης καθώς και τα υλικά εξόρυξης (ορισμένα από αυτά είναι ο μπετονίτης, οψιδιανός, μαγγάνιο, καολίνη κλπ). Στον επόμενο χάρτη εντοπίζουμε τη δυτική περιοχή που ορίζεται ως περιοχή Natura. Η περιοχή natura αποτελείται από δύο πυρήνες, ο ένας είναι η νοτιοδυτική παράκτια Μήλος, η οποία αποτελεί βιότοπο της μεσογειακής φώκιας και ο δεύτερος είναι το χερσαίο δυτικό κομμάτι. Στον τελευταίο χάρτη εντοπίζουμε τις 6 γεωδιαδρομές που έχουν οργανώσει γεωλόγοι και δασολόγοι σε συνεργασία με το μεταλλευτικό μουσείο της Μήλου. Πρόκειται για διαδρομές ορισμένες στον χάρτη που μπορεί να ακολουθήσει ο ταξιδιώτης, πεζός ή με το αυτοκίνητο ή ποδήλατο, με σκοπό να ανακαλύψει τα φυσικά κάλλη του νησιού. Αυτές είναι: η διαδρομή προς το Βάνι(1), το ηφαίστειο(2), τα θειορυχεία(3), ο γύρος του ορυχείου της Αγγεριάς(4), το Σαρακήνικο(5) και τα Νύχια(6).
12
13
Γενικός χάρτης Μήλου Παιρνώντας στην κλίμακα 1/35.000 κάνουμε μία συνολική και πιο αναλυτική ανάγνωση του νησιού. Οι οικισμοί με κίτρινο χρώμα εντοπίζονται στο ανατολικό κομμάτι, ενώ με πορτοκαλί χρώμα βλέπουμε τις περιοχές Β’ κατοικίες. Παρατηρούμε ότι το δίκτυο φαίνεται πιο ανεπτυγμένο στα ανατολικά. Με ροζ χρώμα συμβολίζεται η τουριστική ανάπτυξη. Ένα ακόμη σημαντικό στοιχείο που εντοπίζουμε είναι τα ρέματα που υπάρχουν σε όλο το νησί, με το μεγαλύτερο τους μέρος να συγκεντρώνεται στο δυτικό κομμάτι. Με πράσινο συμβολίζεται η περιοχή Natura, ενώ με καφέ οι αρχαιολογικοί χώροι. Ταυτόχρονα βλέπουμε τις θέσεις των ορυχείων στον χάρτη. Εντοπίζουμε το λιμάνι, το αεροδρόμιο και τις περιοχές φυσικού κάλλους, όπως είναι το Κλέφτικο, το Σαρακήνικο και το ακρωτήριο Βάνι. Αυτό που έντονα παρατηρούμε είναι ότι το ανατολικό κομμάτι είναι πιο ανεπτυγμένο σε σχέση με το δυτικό. Η Μήλος χαρακτηρίζεται από περιοχές φυσικού κάλλους που εντοπίζονται στα παράλια της, όπως είναι οι οικισμοί Πολλώνια και Εμπουριός, οι αρχαιολογικοί χώροι όπως είναι οι Κατακόμβες, φυσικοί βίοτοποι όπως το Ριβάρι, παραλίες φυσικού κάλλους όπως το Κλέφτικο και το Σαρακήνικο.
14
15
Ο διαχωρισμός του νησιού Όλα τα παραπάνω στοιχεία δημιουργούν την εντύπωση ότι το νησί δεν χρησιμοποιείται συνολικά από τους κατοίτους του αλλά ούτε και από τους τουρίστες που το επισκέπτονται. Η Μήλος αποτελείται από ορισμένες περιοχές ιδαίτερης ομορφίας, οι οποίες σε συνδυασμό με τους οικισμούς αποτελούν πόλο έλξης. Τα χαρακτηριστικά σημεία αυτά τα αντιλαμβανόμαστε σαν νησιά μέσα στο νησί, καθώς ορίζουν περιοχές με ενδιαφέρον που δύσκολα γίνεται η σύνδεση μεταξύ τους. Συνήθως μάλιστα, δεν επιλέγεται η χερσαία διαδρομή αλλά η πρόσβαση μέσω θαλάσσης. Επιπλέον, το γεγονός ότι το δυτικό κομμάτι του νησιού είναι ακατοίκητο και με ελάχιστες υποδομές, καθιστά το δυτικό κομμάτι αποκομμένο από το υπόλοιπο νησί. Οπότε γεννάται το ερώτημα: Πώς αντιμετωπίζει κανείς μια περιοχή που οι ίδιοι οι κάτοικοι την αντιμετωπίζουν ως ‘άβατη’;
16
δυτικό κομμάτι vs ανατολικό κομμάτι
17
Σημεία ενδιαφέροντος Επιλέγουμε να ασχοληθούμε με τη γεωδιαδρομή (1) με κατάληξη το ορυχείο Βάνι. Η διαδρομή είναι σημαντική όχι μόνο για τα ενδιαφέροντα σημεία που βρίσκει κανείς περπατώντας την, αλλά και γι’ αυτά που του αποκαλύπτονται μέσω των μονοπατιών που ενισχύουν τη διαδρομή. Το σημαντικότερο όμως για μας ήταν η κατάληξη της διαδρομής που αποτελεί το ορυχείο Βάνι. Η διαδρομή ξεκινά από την Αχιβαδόλιμνη (ή Χιβαδολίμνη, γιατί κάποτε ήταν γεμάτη αχιβάδες) που είναι ο μεγαλύτερος φυσικός υγρότοπος των Κυκλάδων και σημαντικός σταθμός μεταναστευτικών πουλιών. Η λίμνη γεμίζει με νερό τον Οκτώβρη λόγω των βροχών και αδειάζει το καλοκαίρι. Στη συνέχεια, συναντάμε το μοναδικό αρχοντικό στα δυτικά, την Αγία Μαρίνα και το φυσικό πάρκο άρκευθος με άγρια κυπαρύσσια, το οποίο αποτελέι σπάνιο βιότοπο με αιωνόβια δέντρα. Στην περιοχή αυτή υπάρχουν καταρράκτες με τρεχούμενα νερά καθ’όλη τη διάρκεια του χρόνου με εξαίρεση το καλοκαίρι. Έπειτα συναντάμε ένα μονοπάτι που περνά από τη λιμνοθάλασσα Ριβάρι και τον οικισμό Εμπουριό. Στη συνέχεια συναντάμε τα αρχαία λατομεία, και τους Βόθωνες που είναι φυσικές πέτρινες δεξαμενές που κάθε φορά που βρέχει γεμίζουν με νερό. Σε όλη τη διαδρομή υπάρχουν ορισμένες αγροικίες. Το ενδιαφέρον κλιμακώνεται και κορύφωση αποτελεί το τέλος της διαδρομής που βρίσκεται στο ορυχείο Βάνι.
18
19
Ποιότητες δρόμου Σε αυτό τον χάρτη μελετάμε τις κλίσεις δρόμου της διαδρομής από την Αχιβαδόλιμνη μέχρι και το ορυχείο. Αυτό που παρατηρούμε είναι ότι η διαδρομή χαρακτηρίζεται κυρίως από ομαλές κλίσεις με ελάχιστα απότωμα σημεία. Δεδομένου λοιπόν, ότι κυριαρχούν ήπιες κλίσεις έχουμε σκεφτεί να χωρίσουμε τη διαδρομή σε ποδηλατική και πεζοπορική. Οι διαδρομές που ενδείκνυνται για πεζοπορία είναι οι κυκλικές σύμφωνα με έμπειρους πεζοπόρους. Με αυτό το δεδομένο προτείνουμε την πεζοπορική που ξεκινά από την Αγία Μαρίνα, περνά από τον Εμπουριό και καταλήγει ξανά σε αυτήν. Συνεχίζοντας, προτείνουμε να γίνει πεζοπορική το τελευταίο κομμάτι της διαδρομής που η παλέτα των χρωμάτων του τοπίου αλλάζει και το ενδιαφέρον κορυφώνεται. Προσεγγίζοντας το Βάνι το έδαφος γίνεται όλο και πιο κόκκινο ενώ το κόκκινο χρώμα εξαπλώνεται και στα βράχια του ορυχείου. Το ενδιαφέρον της διαδρομής είναι η συνεχής εναλλαγή της σχέσης του επισκέπτη με το τοπίο. Βλέπουμε τομές σε τρία χαρακτηριστικά σημεία αυτής της διαδρομής(1. γειτνίαση με τον οικοσμό, 2. ανάμεσα στο πράσινο, φυγή προς τη θάλασσα, 3. επαφή με τον βράχο και φυγή προς τη θάλασσα).
20
3
2
1
21
Χαρακτηριστικές εγκάρσιες τομές
22
Ανάγνωση τοπίου Βάνι λέγεται το βορειοδυτικό ακρωτήρι της Μήλου και εκεί βρίσκεται το ομώνυμο παλαιό μεταλλείο μαγγανίου. Το μαγγάνιο είναι μέταλλο που χρησιμοποιείται στην παραγωγή χάλυβα. Ενω η περιοχή είναι εκτεθειμένη στους βόρειους ανέμους το φυσικό κλειστό σχήμα που δημιουργούν τα βράχια προστατέυει το εσωτερικό της. Στο βάθους εντοπίζονται οι στοές εξόρυξης, έντονες ρωγμές που γράφουν σαν πληγές στο έδαφος. Ταυτόχρονα, εύκολα διακρίνει κανείς τρεις ποιότητες στοών στα τρία διαφορετικά επίπεδα.
μακέτα 1:1000
23
Με μία πρώτη ανάγνωση του πεζίου εντοπίζονται δύο υποπεριοχές. Ένα πλάτωμα ανάμεσα στα βουνά που είναι προστατευμένο από τους θαλάσσιους ανέμους και το ψηλότερο επίπεδο που είναι προστατευoμένο από τον βορρά και έχει την καλύτερη εποπτεία τόσο με το ορυχείο όσο και με τον οικισμο.
Στην περιοχή συναντά κανείς ερείπια εγκαταστάσεων του παλιού μεταλλείου. Δύσκολα διακρίνει κανείς τα πετρώματα από τα ερείπια καθώς με το πέρασμα του χρόνου αποτελούν οντότητα. Επίσης, παρατηρείται έντονη διαφοροποίηση στα χρώματα, με το χώμα να γίνεται πιο κόκκινο ανατολικά. Η φύτευση είναι περιορισμένη, εντοπίζονται κυρίως φίδες δηλαδή κέδροι και σταδιακά αραιώνουν όσο πλησιάζει κανείς προς τη θάλασσα.
24
Στην ανασκόπηση της λειτουργίας του ορυχείου θα βοηθήσει ο εντοπισμός των βημάτων εξόρυξης, τα οποία θα μπορέσουμε να τα χρησιμοποιήσουμε στον σχεδιασμό. Τα βήματα αυτά θα τα αναλύσουμε λεπτομερώς παρακάτω.
(μακέτα απόδοσης χρωμάτων, κλίμακα 1/1.000) Στην συνέχεια θα ακολουθήσει μια σειρά από φωτογραφίες του πεδίου, οι οποίες θα συμβάλλουν στην καλύτερη κατανόηση του.
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
Ιστορική αναδρομή Το ορυχείο λειτούργησε σε δυο φασεις. Η πρώτη φάση διήρκησε από το 1886 έως το 1909(23 χρόνια) από τον Ιταλό επιχειρηματία Σερπιέρη. Ο λόγος της λήξης της λειτουργίας του ήταν ότι η ποιότητα και το κόστος του ελληνικού μαγγανίου δεν ήταν σε θέση να ανταγωνιστεί το ρωσσικό, που κάλυπτε πλέον τις ανάγκες της ευρωπαϊκής αγοράς. Αρχικά, οι εργασίες ήταν υπαίθριες και στη συνέχεια υπόγειες. Τα εργαλεία που χρησιμοποιούσαν οι εργάτες ήταν απλά. Οι οριζόντιες μεταφορές γίνονταν με βαγόνια επί σιδηροτροχιών. Οι κεκλιμένες μεταφορές γίνονταν με το βίντσι, δηλαδή με έλξη και ανύψωση. Οι εργάτες ήταν 250-300 (150 μεταλλωρύχοι, 50 γυναίκες και παιδιά και οι υπόλοιποι στη μεταφορά του υλικού, διότι κατά τη διάρκεια της πρώτης φάσης πήγαιναν το υλικό στον Άγιο Δημήτριο και γινόταν από εκεί η εξαγωγή). Στη δεύτερη φάση το ορυχείο λειτούργησε από το 1918 έως το 1928 από γαλλική εταιρεία. Ο Α’ παγκόσμιος πόλεμος και το χάος που επικρατούσε λόγω της ρωσικής επανάστασης στην Ρωσία, σημαντικό προμηθευτή μαγγανίου της Ευρώπης, έφερε μεγάλη αναταραχή στην αγορά. Η ζήτηση λόγω του πολέμου ήταν μεγάλη, με αποτέλεσμα να δοθεί μια δεύτερη ευκαιρία στο ελληνικό μαγγάνιο. Η σκάλα φόρτωσης κατασκευάζεται το 1910. Στη δεύτερη φάση λειτουργίας αναφέρονται μηχανοκίνητα κόσκινα και πλύση με θαλασσινό νερό. Το Βάνι κλείνει οριστικά γιατί το μετάλλευμα έχει εξαντληθεί σε προσβάσιμα βάθη. Πριν το τέλος της λειτουργίας του, η γαλλική εταιρία πραγματοποιεί έρευνα εντοπισμού του υλικού και φαίνεται ότι υπάρχει μαγγάνιο 6-7 μέτρα κάτω από τη θάλασσα που λόγω του κινδύνου εισροής των υδάτων δεν επιχειρήθηκε.
40
Εξορυκτική διαδικασία Μέσω της ανασκόπησης του τρόπου λειτουργίας του ορυχείου εντοπίζονται τα βήματα της εξορυκτικής διαδικασίας. Αρχικά, γινόταν ο εντοπισμός του κοιτάσματος. Η μέθοδος εντοπισμού γινόταν με παράλληλες και εγκάρσιες στοές, καθώς συναντούσαν το κοίτασμα και ακολουθούσαν τη μεταλλοφόρο φλέβα. Για την κάλυψη του ίδιου του κοιτάσματος ανοίγονταν κεκλιμένα επίπεδα ή φρεάτια, που διαμόρφωναν πατώματα. Αρχικά, η όρυξη γινόταν με δυναμίτες, αλλά τα φουρνέλα ανοίγονταν με χειροεργαλεία. Στην πρώτη φάση γινόταν κύρια απόληψη του μεταλλεύματος. Μετά ακολουθούσε η διεύρυνση των στοών και η δημιουργία ενός συστήματος από θαλάμους και στύλους. Τέλος, η λέπτυνση των στύλων και η αφαίρεση του μεταλλεύματος. Η υποστύλωση γινόταν με χρήση ξυλοδεσιών για την προστασία των υπόγειων εργασιών από κατακρημνίσεις ή πιέσεις των περιβάλλοντων χωμάτων. Σε πολλές περιπτώσεις αφήνονταν κολόνες από το ίδιο το κοίτασμα. Στο σημείο που γινόταν η εξόρυξη εντοπίζονται σκάματα ‘γαλαρίες’ που χτενίζουν το τοπίο μέχρι και τη θάλασσα. Για τη διευκόλυνση της κυκλοφορίας του αέρα ανοίγονταν κεκλιμένα, φρεάτια ή δεύτερη στοά με σκοπό τη διαμπερότητα για αερισμό και φωτισμό. Μέσα στις στοές, η μεταφορά του υλικού γίνεται με τα χέρια, με υποζύγια ή βαγόνια. Έξω από τη στοά δημιουργείται πυκνό δίκτυο μεταφοράς, που προσαρμόζεται στο έντονο γεωμορφολογικό ανάγλυφο. Οι εγκαταστάσεις του ορυχείου είναι κτήρια διοίκησης, αποθήκες, εργαστήρια και βοηθητικοί χώροι, η σκάλα φόρτωσης, δωμάτια πρόχειρης κατασκευής για τους μεταλλωρύχους, δωμάτια για γυναίκες και παιδιά. Μόνο το λίθινο κτίριο που φιλοξενούσε τη διοίκηση διατηρείται μέχρι σήμερα.
41
Στοιχεία σχεδιασμού Στο Βάνι οι συνθήκες διαμονής ήταν δύσκολες. Οι εργαζόμενοι ζούσαν απομονωμένοι σε ένα αφιλόξενο περιβάλλον, με ακραίες καιρικές συνθήκες, χωρίς σκιά και ελάχιστο νερό. Ζούσαν στο υπαίθρο μέσα σε πρόχειρες κατασκευές που πρόσφεραν μικρή προστασία. Η μεταφορά των εργατών από τα χωριά στο Βάνι γινόταν με καϊκια από παραθαλάσσιους οικισμούς. Οι εργαζόμενοι έμεναν τουλάχιστον δεκαπέντε ημέρες στο Βάνι. Έφευγαν Δευτέρα πρωί και επέστρεφαν το μεσημέρι του επόμενου Σαββάτου, αν το επέτρεπε ο καιρός. Γι’ αυτό και οι Μηλιοί συνήθιζαν να λένε ‘Φύσα βοριά μου αλλιώτικα για να ρθουν τα βανιώτικα’ και εννοούσαν τα καϊκια με επιβάτες τους εργαζομένους στο Βάνι επειδή όταν είχε κακοκαιρία ήταν δύσκολη η επιστροφή.
42
43
44
45
Εργαλεία ανάγνωσης του πεδίου
46
κατάβαση
layers
κάδρο
τούνελ
τομές εδάφους
47
Τα δυο μέτωπα του πεδίου
48
υλικότητα
49
Βασικές προθέσεις & αρχές σχεδιασμού Βασικός στόχος ήταν να χρησιμοποιήσουμε τα εργαλεία ανάγνωσης του τοπίου και τα βήματα εξόρυξης στον σχεδιασμό. Οργανώνουμε λοιπόν, μία κύρια διαδρομή μέσω της οποίας διασχίζει κανείς το ορυχείο. Ουσιαστικά πρόκειται για μία εμπειρία διάσχισης του τοπίου από την αρχή που φτάνεις στο ορυχείο, παιρνώντας μέσα από τις στοές εξόρυξης, η οποία τελικά καταλήγει στη θάλασσα. Εκεί συναντάμε απότομη ανάβαση από το επίπεδο της θάλασσας στο ανώτερο σημείο του ορυχείου. Η απότομη ανάβαση κάνει αναφορά στην ανάρτηση του υλικού που γινόταν παλιά στο σημείο αυτό. Το ψηλότερο σημείο είναι αυτό με την καλύτερη εποπτεία του πεδίου και ταυτόχρονα του οικισμού. Πάνω στη διαδρομή τοποθετούμε χρήσεις που κρίνουμε απαραίτητες για την αναβίωση του ορυχείου και τηνεπαφή του πισκέπτει με το τοπίο. Επομένως, η διαδρομή οργανώνεται αρχικά μέσα από την κατάβαση εντώς των τριών διαδοχικών επιπέδων των στοών εξόρυξης. Έπειτα, η διαμόρφωση του πλατό είναι τέτοια έτσι ώστε να γίνει δεκτικό γι’ αυτόν που θα βγει από τη στοά και παράλληλα να έχει ένα χαρακτήρα συγκέντρωσης, δηλαδή να μπορεί να φιλοξενήσει και περισσότερο κόσμο. Για το λόγο αυτό έχουμε προσθέσει και μία προβλήτα για να μπορεί να έρθει κόσμος και μέσω θαλάσσης σε περίπτωση που λάβει μέρος κάποια εκδήλωση. Τέλος, δίνεται η δυνατότητα διαμονής στο ορυχείο. Η προσέγγιση της κατοίκησης γίνεται με όρους εξόρυξης, δηλαδή μέσω των εργαλείων της εξόρυξης όπως διατρήσεις, απότομες ανόδους, διανοίξεις κλπ. Η διαμονή αποτελεί κίνητρο για να επισκεφθεί και να γνωρίσει κανείς το Βάνι, ενώ παράλληλα μεταφράζεται και ως μία υπόμνηση της διαμονής των μεταλλωρύχων. Στόχος μας εξαρχής είναι η συνολική διαχείριση του ορυχείου. Να μη διακρίνει κανείς τα προιόντα εναποθέσεως και ένα κτίριοκατάλυμα αλλά να το διαβάζει σαν ένα, κατοίκηση και παλιά μεταλλευτική δραστηριότητα.
50
51
σκίτσα πεδίου
52
53
54
55
Αναφορές
56
57
κολάζ ιδέας
58
πρώτη προσέγγυση
59
μακέτες ιδέας
60
61
62
63
1 200 ΜΑΣΤΕΡΠΛΑΝ
64
Μάστερπλαν Αρχικά προτείνουμε τη βύθιση μέσα στις στοές. Έχουμε επιλέξει η διαδρομή μας να περνά μέσα από τρεις συγκεκριμένες στοές και παράλληλα να επιτρέπεται η περιπλάνηση και στις υπόλοιπες αφού έχουμε ανοίξει κάποια στενά περάσματα που επιτρέπουν τη μετάβαση από τη μία στοά στην άλλη. Πέρα από την περιπλάνηση διαμορφώνουμε κάποιες γλοιφές πάνω στα βράχια που επιτρέπουν την στάση και ανάπαυση. Μέσα στις στοές γίνεται έντονη η εναλλαγή σκιάς και φωτός και η σχέση γης-ουρανού, που επιτρέπουν μια διαφορετική ματιά του πεδίου. Στα σημεία που κρίνεται απαραίτητη η ενίσχυση του βράχου τοποθετούμε μεταλλικά Π, κοιλοδοκούς διατομής 16χ16 εκατοστά. Στα πλαίσια μίας ήπιας παρέμβασης έχουμε μεταλλικές ελαφριές κατασκευές που δεν αφήνουν σημαντικό αποτύπωμα στο τοπίο. Η μεταλλική κατασκευή που συναντά κανείς βγαίνοντας από την στοά αγκυρώνεται στο βράχο και στεγάζει όλες τις κοινόχρηστες χρήσεις. λουτρά, εκθεσιακό χώρο και αναψυκτήριο. Βασική πρόθεση ήταν η παρέμβαση να συνομιλεί με το τοπίο και όχι να το ανταγωνίζεται. Για το λόγο αυτό η κατασκευή δεν υπερβαίνει κατά πολύ το ύψος του βράχου και αποτελεί μία συνέχεια του. Λόγω των χρωμάτων του τοπίου επιλέξαμε σαν υλικό το corten. Η διακοπή του μεταλλικού στεγάστρου εντείνει τη συνέχεια της διαδρομής και συνεχίζεται με μεταλλικά Π που συνοδεύουν τον επισκέπτη έξω από τη στοά. Τα Π που σε προστάτευαν εσωτερικά του βράχου δημιουργούν εξωτερικά μία στοά και μέσα από αραιώσεις και πυκνώσεις καδράρουν τη θάλασσα. Υπάρχει μία σταδιακή αποδόμηση της στοάς μέχρι να καταλήξει ο επισκέπτης στη θάλασσα. Βασικό ζήτημα αποτέλεσε ο τρόπος με τον οποίο το πέτρινο κτίριο θα αγκυρωθεί στο τοπίο του μέσα του σχεδιασμού. Έτσι, ο κάναβος που οργανώνει το πλατό έχει προκύψει από το λίθινο κτίριο, σαν όλα να αποτελούν συνέχεια του. Ανατολικά του λίθινου κτιρίου γίνεται μία διαμόρφωση στις υψομετρικές του εδάφους, χαράσσοντας κάποιες γλοιφές στο έδαφος που συνομιλούν με το τριγωνικό στέγαστρο και δημιουργούν ένα υπαίθριο χώρο στάσης. Στο τέλος της διαδρομής συναντά κανείς τη μεταλλική κατασκευή που βρίσκεται στη θάλασσα, μέσω της οποίας γίνεται η απότομη ανάβαση. Οι χαράξεις της γέφυρας αποτελούν προέκταση των πέτρινων χαράξεων από τα ερείπια, ανάγκαζοντας την κίνηση και το βλέμμα να στραφεί προς το πλατό. Λόγω της ιδιαίτερης θέας τοποθετείται σε σχέση με τα ερείπια ένα στέγαστρο που δημιουργεί τις συνθήκες για μια στάση. Οι κατοικίες αναπτύσσονται από το επίπεδο αυτό και κάτω. Η κατάβαση εδώ είναι πιο αργή, πιο θεατρική. Οργανώνουμε υπόσκαφες κατοικίες που παρέχουν μόνο τις βασικές ανέσεις, ύπνο και μπάνιο. Οι κατοικίες ακολουθούν τη φορά του βράχου και μαζί με τις συνδέσεις που έχουν μεταξύ τους συνθέτουν ένα δίκτυο. Το δίκτυο αυτό ακολουθεί τις νευρώσεις του βράχο. Ο περιορισμένος αριθμός των κατοικιών οφείλεται στα πλαίσια μίας προσπάθειας ήπιας παρέμβασης.
65
1 100 ΚΑΤΟΨΗ
66
Κάτοψη 1/100 Παιρνώντας στην κλίμακα 1:100 βλέπουμε τον τρόπο με τον οποίο οργανώνονται οι κοινόχρηστες χρήσεις στο πλατό. Στα αριστερά του πλατό έχουμε τοποθετήσει τον χώρο των λουτρών. Οι δύο δεξαμενές λειτουργούν ως υπόμνηση των υπόγειων στοών και τελικά της λήξης της λειτουργίας του ορυχείου. Η είσοδος στον χώρο χαλάρωσης πραγματοποιείται από τα αριστερά της στοάς και από την μπροστινή όψη του κτιρίου. Ο χώρος εσωτερικά οργαγώνεται περιμετρικά της σάουνας, ώστε να εξυπηρετεί τις συγκεκριμένες ανάγκες του χώρου. Αρχικά ο επισκέπτης εισέρχεται στο χώρο, παίρνει την πετσέτα του στην υποδοχή και προχωρά προς τους βοηθητικούς χώρους, οι οποίοι οργανώνονται γραμμικά πάνω σε έναν πέτρινο τοίχο που συνεχίζει και εξωτερικά. Εκεί βρίσκονται τα ντουλαπάκια για την φύλαξη προσωπικών αντικειμένων, τα αποδυτήρια και τα ντους. Στον ίδιο χώρο συναντά κανείς και τα wc. Στη συνέχεια έχουμε την σάουνα και το ποδόλουτρο στο πίσω μέρος, με πλάτη μία μικρή αυλή. Μπροστά από την σάουνα στο ύπαιθρο υπάρχουν οι δύο δεξαμενες, τα κρύα και τα ιαματικά λουτρά. Εσωτερικά του χώρου υπάρχει ξύλινο δάπεδο ενώ εξωτερικά σκληρό δάπεδο που εντάσσεται στον υποκάναβο του πλατό. Λόγω της γεωθερμίας και των ιαματικών πηγών που υπάρχουν στο νησί γίνεται άντληση νερού και πραγματοποιείται κατάλληλη διαδικασία από πολύ ζεστό σε κανονική θερμοκρασία και ψύξη. Η συνολική τροφοδότηση της περιοχής για νερό διευκολύνεται από τις πολλές πηγές που υπάρχουν σε όλο το νησί. Ανεξάρτητα από τις πηγές, επείδή βρισκόμαστε σε ελληνικό νησί προτείνουμε τη συλλογή και αποθήκευση βρόχινου νερού σε υδατοδεξαμενές(στέρνες), οι οποίες μπορούν να είναι υπόσκαφες. Στο νησιωτικό σύμπλεγμα ΜήλουΚιμώλου-Πολυαίγου έχει εντοπιστεί το πρώτο γεωθερμικό πεδίο υψηλής θερμοκρασίας στη χώρα, το οποίο μπορεί να παράξει ηλεκτρική ενέργεια. Έτσι, κάνοντας χρήση της γεωθερμίας η περιοχή τροφοδοτείται με νερό και ρεύμα. Μέσω γεωτρήσεων εξασφαλίζεται το πόσιμο νερό και τα ιαματικά νερά. Η ίαση και η χαλάρωση του σώματος έρχεται σε αντίθεση με την σωματική κούραση που βίωναν οι εργάτες. Στη συνέχεια, προτείνουμε τη λειτουργία ενός εκθεσιακού χώρου ως παράρτημα του μεταλλευτικού μουσείου που βρίσκεται στο λιμάνι και τη στοά εξόρυξης μέρος της έκθεσης. Στη συνέχεια το αναψυκτήριο οργανώνεται κάτω από το τριγωνικό στέγαστρο. Το πρανές εισχωρεί και γίνεται μέρος του αναψυκτηρίου. Τα δάπεδα εδώ είναι από τσιμεντοκονία. Στον υπαίθριο χώρο με την υποβάθμιση για το θέατρο πετυχαίνουμε την αποκλιμάκωση του πλατό και την καλύτερη σχέση των μεγεθών μεταξύ τους. Εσωτερικά του λίθινου κτιρίου τοποθετούμε παρασκήνια που λειτουργούν με την σκηνή και το θέατρο. Στόχος είναι μέρος του τοπικού φεστιβάλ να μπορεί να φιλοξενείται στο Βάνι. Λόγω όμως των περιορισμένων κατοικιών δίνεται η δυνατότητα κατασκήνωσης μπροστά από τις κατοικίες. Εξαιτίας της παραπάνω σκέψης ενισχύουμε της υπάρχουσα φύτευση μπροστά από τις κατοικίες για τις καλύτερες συνθήκες μίας κατασκήνωσης. Προτείνουμε τη φύτευση στο θέατρο και στο σημείο με το τριγωνικό στέγαστρο για καλύτερες συνθήκες σκίασης.
67
Τομή α-α’
68
69
Τομή β-β’
70
71
Τομή γ-γ’
72
73
όψη κατοικιών
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
φωτογραφίες μακέτας
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε:
τους καθηγητές μας, κ.Ανδριανόπουλο Τηλέμαχο, κ.Μωραΐτη Κωσταντίνο, κ.Βασιλάτο Παναγιώτη, κ.Μιλτιάδου Ανδρονίκη, για την συνεργασία και την στήριξη τους στη διεκπεραίωση της διπλωματικής μας εργασίας,
τον κ.Μπελαβίλα για την κατανόηση της εξορυκτικής διαδικασίας,
τους κατοίκους του νησιού,
από το συνεδριακό κέντρο Μήλου, τον κ.Καντζό Μανούσο
τον πρόεδρο ομίλου βουνών και θαλασσών, κ.Μάλλη Γίωργοτο
τον γεωλόγο,
κ.Πετράκη Γεώργιο
τον βοσκό, κ.Κεντρωτά Μανώλη
τον μεταλλειολόγο, Ξυδούς Δημήτριο για το χρήσιμο υλικό
και τέλος τους φίλους μας …
108
Μ22
Ευτέρπη-Άννα
109
110