KARAR VERME VE SORUMLULUK: 2. BÖLÜM TURKISH
B¥LG¥ NOTU DECISION MAKING & RESPONSIBILITY: PART 2
SKILL SHEET
BU B¥LG¥ NOTUNDA DEÆ¥N¥LEN KONULAR ➢ Sınır koyarken düßünülmesi gereken konular
➢ Ergenlik ça©ındaki çocu©unuzun kendi kararlarını vermesine nasıl tepki göstereceksiniz
➢ Çocu©unuzun kendi kararlarını verip veremeyece©inden emin olmamanız durumunda ne yapabilirsiniz
➢ Çocu©unuzun ek sorumluluk üstlenmeye henüz hazır olmaması durumunda ne yapacaksınız Karar Verme ve Sorumluluk konulu iki bölümlük bu bilgi notunun birinci bölümünde, gençlerin kendi kararlarını vermeye baßladıklarında anne-babaların karßılaßtıkları zorluklara de©inilmektedir. Ergen genç için ba©ımsız olma önemli olmasına karßın, gence ne zaman ve hangi hızda ek özgürlük ve sorumluluk verilece©i konusunda anne-baba hala çok önemli bir rol oynamayı sürdürmektedir. Genç daha fazla sorumluluk üstlenmek için baskı yaptı©ında
anne-babanın üç seçene©i vardır;
miktarında bazı faktörler etkili
evet, hayır ya da belki. Anne-
olmaktadır. Aßa©ıda belirtilen
babanın seçece©i, koydukları
faktörler sınır koyabilece©iniz
sınırın yerine ba©lı olacaktır. Bu,
yerleri belirlemenizde yol gösterici
gence kendi yaßamının
olabilir.
sorumlulu©unu üstlenmesine izin verdikleri yerdir. Bu bilgi notunda,
Aile de©erleri
bir sınır koyarken gözönünde
Anne-babanın, gence, ya kendi
bulundurmanız gereken konular
kararlarını vermesine ya da aile
açıklanmaktadır.
de©erlerine uygun olmayan davranıßlarda bulunmasına izin
SINIR KOYMAYA ¥L¥ÍK¥N
vermek zorunda kalacaklarını
Anne-babanın, çocuklarına
gözönünde bulundurması gerekir.
verecekleri sorumlulu©un tür ve
Sözgelimi; saygı birçok anne-
KARAR VERME VE SORUMLULUK: 2. BÖLÜM B¥LG¥ NOTU DECISION MAKING & RESPONSIBILITY: PART 2
SKILL SHEET
babanın önem verdi©i bir de©erdir.
içermektedir. Anne-baba gence
de durum ve zamana göre
¥ncelik ve hoßgörünün önemli
yönelik riskleri en aza indirmek
de©ißmektedir. Anne-babanın bir
oldu©una inanan bir anne-
istedi©inden, bu konular ‘hayır’
sınır koyarken, gencin becerilerini
babanın, çocuklarının baßkalarına
kategorisinde kalacaktır. Oysa,
ve olgunluk düzeyini gözönünde
karßı saygısız davranmasına izin
yatak odasını süsleme, yapılacak
bulundurması gerekir. Sözgelimi;
vermesi olası de©ildir. Bu aile için,
spor ya da dinlenecek müzi©i
yanlarında bir yetißkin olmadan
kabalık ve hoßgörüsüzlük ‘hayır’
seçme az riskli konular olup, ‘evet’
arkadaßlarıyla kent merkezine
kategorisine konulacak ve gencin
kategorisinde yer alabilir.
gitmek isteyen gence,
bu ßekilde davranması
arkadaßlarıyla baßka zaman
Baßkalarına etkisi
dıßarıya çıktı©ında sorumlu
Ayrıca, gencin davranıß ya da
davranmıß olması durumunda, izin
Yasal mı?
kararlarının baßkalarını nasıl
verilebilir. Geçmißte bu talep
Ayrıca davranıßın ya da faaliyetin
etkileyebilece©i konusunu da
‘hayır’ kategorisinde olabilir, ancak
yasallı©ı da anne-babanın
dikkate almanız gerekir.
ßimdi ‘evet’ ya da ‘belki’
kararında yönlendirici olacaktır.
Çocu©unuzun seçimlerinin kırıcı
kategorisine konulabilir.
Belirli yaßın altında içki içmek
ya da baßkalarına karßı haksızlık
buna bir örnektir. Muhtemelen çok
yaratan tercihler olması
Kendinize bakma
az sayıda anne-baba, içki içip
durumunda, bunları ‘hayır’
Anne-babanın ayrıca, kendi hak ve
içmeyece©i kararını çocu©una
kategorisine koyabilirsiniz.
ihtiyaçlarını korumaya yönelik
bırakmaktadır. Ço©u aile bu
Sözgelimi; 13 yaßındaki erkek
sınırlar da koyması gerekir. Anne-
konuda katı kurallar
çocu©unun kißisel hijyeni
baba, gencin talebinin mantıklı
uygulamaktadır.
konusunu düßününüz.
olmaması durumunda, konuyu
Çocuklarının yıkanmama kararının
‘hayır’ kategorisine koyabilir.
Risk düzeyi
kendilerini rahatsız etmesi
Sözgelimi; anne-baba, kendilerine
Konunun gencin sa©lı©ı, güvenli©i,
durumunda, anne-babanın bu
çok fazla yük olußturması
ilißkileri ve gelißimi için ne ölçüde
konuda gence sorumluluk vermesi
durumunda, gencin seçti©i
tehlikeli oldu©u, bu konuyu
olası de©ildir. Bu ‘hayır’
faaliyetlere kısıtlama getirebilir (ör;
koyaca©ınız yeri belirlemede size
kategorisinde kalacak bir konudur.
gün boyunca genci arabayla bir
yol gösterecektir. Ergenlik
Anne-babanın, düzenli yıkanması
yerden bir yere taßıma ya da fazla
ça©ındaki gençler davranıßlarının
konusunda gence güvenebilmesi
sayıda pahalı gereç için ödeme
uzun dönemli sonuçlarını her
ya da gencin kokmasından rahatsız
yapma gibi).
zaman düßünmezler. Bazen sa©lık
olmaması durumunda, bu konu
ve güvenliklerini riske atan ßeyler
‘evet’ kategorisinde kalabilir.
engellenecektir.
yapmak isterler. Sözgelimi; kent
Deneyimlerden ö©renme Gencin yaßamının tüm ayrıntılarını
merkezindeki bir kulüpte bütün bir
Olgunluk düzeyi
yönetmeye çalıßmak do©ru bir
gece sürecek bir partiye gitme ya
Ergenlik ça©ındaki gençlerin
yaklaßım de©ildir. Genç bazen
da sigara içme tehlikeli olarak
olgunluk düzeyi gençten gence
bazı sorunları kendinin
de©erlendirilebilir ve çocu©unuz
farklılık göstermektedir. Ayrıca
çözümlemesi ve bu deneyiminden
için yarardan çok risk
gencin sorumlu davranma yetene©i
ö©renmesi için fırsat yaratılmasına
2
ABCD PARENTING YOUNG ADOLESCENTS
www.abcdparenting.org
KARAR VERME VE SORUMLULUK: 2. BÖLÜM B¥LG¥ NOTU DECISION MAKING & RESPONSIBILITY: PART 2
SKILL SHEET
ihtiyaç duyar. Acil bir tehlikenin
göreviniz, kabul etmedi©iniz karar
üstesinden gelmede yararlı ve etkili
olmaması halinde, yaßamın kendisi
bile olsa, verdi©i karara
bir stratejidir. Bu stratejiye ilißkin
anne-babadan daha iyi bir ö©retici
bakmaksızın, gencin kararına saygı
ayrıntılı bilgi edinmek istemeniz
olabilir. Anne-babanın, bu noktayı
duymak ve onu desteklemektir.
durumunda, bu seride yer alan
gözönünde tutarak, düßük riskli
‘Evet’ konularına benimseme
‘Sorun Çözme’ bilgi notuna
faaliyet ve kararları ‘evet’
yöntemini kullanarak yanıt
bakınız.
kategorisine koymayı düßünmeleri
verebilirsiniz.
‘Hayır’ konularına yanıt ya da
gerekir. Bu, anne-babaya, kendi yaßamını daha fazla yönetme ve
Benimseme, çocu©unuz bir karar
tepkiniz
yaßamaları için yarar; gence ise,
verdi©inde iki ßeyden birini
Bir konunun ‘hayır’ kategorisine
daha fazla sorumluluk ve özgürlük
yapmaktır. Çocu©unuzun
girmesine karar verme, gencin
kazanma yöntemi olarak, nasıl
istedi©iniz kararı vermesi
davranıß ve faaliyetleri ile ilgili
sorumlu olabildiklerini size
durumunda, kendisine kararını
sınırlar koymanız gerekti©i
gösterme olana©ı sa©layacaktır.
onayladı©ınızı söyleyebilir ve
anlamına gelmektedir. Sınır koyma
gösterebilirsiniz. Çocu©unuzun
yönteminin etkili olması için,
EVET, HAYIR VE BELK¥ SEÇENEKLER¥NE YANIT YA DA TEPK¥LER
verdi©i karardan hoßlanmamanız
hangi konuların ‘hayır’
durumunda ise, sessiz kalıp, hiçbir
kategorisine girdi©ini gence açık
ßey yapmayınız. Bunların,
bir ßekilde anlatmanız gerekir.
Her kategoriye giren konular ve
çocu©unuzun ö©renme ve
Bunu, kurallar olußturarak ve
sınırın yeri hakkında net bir görüße
gelißmesini sa©layacak olanaklar
gençle anlaßmalar yaparak
sahip oldu©unuzda, bu konular
oldu©unu unutmayınız.
gerçekleßtirebilirsiniz. Sınır koyma,
gündeme geldi©inde ne
Benimseme ve nasıl
gencin kendini kontrol etmeyi ve
yapaca©ınızı düßünmeniz gerekir.
uygulanaca©ına ilißkin ayrıntılı
do©ru yargılamayı ö©renmesinde
Konunun ‘evet’, ‘hayır’ ya da
bilgi, bu serideki ‘Benimseme’ bilgi
yardımcı oldu©undan, zor
‘belki’ kategorisine girmesine ba©lı
notundan elde edilebilir.
olabilmesine karßın önemlidir. Sınır koyma stratejisi ve
olarak yapabilece©iniz ya da gence söyleyebilece©iniz birçok ßey
‘Belki’ konularına yanıt ya da
uygulanmasına ilißkin ayrıntılı bilgi
vardır.
tepkiniz
için, bu serideki ‘Sınır Koyma’ bilgi
‘Belki’ kategorisine giren konular,
notuna bakınız.
‘Evet’ konularına yanıt ya da
yanıtı ‘evet’ seçene©ine
tepkiniz
dönüßtürmek için tartıßılması
YAPILMASI GEREKENLER
Bir konunun ‘evet’ kategorisine
gereken konulardır. Anne-baba ve
Bu bilgi notundan
girmesini belirledi©inizde, gencin,
genç arasındaki etkili iletißim
ö©rendiklerinizden en iyi ßekilde
o konu hakkında kendi kararını
bunun gerçekleßmesinde yardımcı
nasıl yararlanabilece©inize ilißkin
vermesine izin vermiß olursunuz.
olacaktır. Ancak, bazen gençle
bazı görüßler aßa©ıda
Bu, bu kararlarda do©rudan yer
aynı fikirde olmayabilir ve
belirtilmektedir:
almayaca©ınız anlamına
tartıßmak zorunda kalabilirsiniz.
gelmektedir. Bu durumda sizin
Sorun Çözme, bu durumun
3
ABCD PARENTING YOUNG ADOLESCENTS
www.abcdparenting.org
KARAR VERME VE SORUMLULUK: 2. BÖLÜM B¥LG¥ NOTU DECISION MAKING & RESPONSIBILITY: PART 2 1.
Farklı bir ßekilde yapmayı
KAYNAKÇA
düßününüz ve
istedi©iniz herhangi bir konu
Cavell, T. A. (2000). Working with
(a) sorumluluk
belirlemeniz durumunda,
parents of aggressive children:
de©ißiklik için kendinize bir
A practitioner’s guide.
hedef belirleyebilirsiniz.
Washington: American
Hedeflerinizi çalıßma notunun
Psychological Association.
Çocu©unuzla ilgili olarak
4.
üstlenebilece©i; (b) sorumluluk üstlenemeyece©i; ve, (c) sorumlu olabilece©i bazı
2.
alt bölümüne yazabilirsiniz.
konuları belirleyiniz.
Bu ba©lamda, en yararlı hedef
Belirledi©iniz konuları ilißikte
türü, neyi, ne zaman ve nasıl
Parents and adolescents living
yer alan çalıßma notundaki
yapaca©ınızı açıklar.
together, part 1: The basics.
‘Evet’, “Hayır’ ve ‘Belki’
Sözgelimi; ‘Bugünden itibaren
Eugene: Castalia.
kategorilerine sırasıyla
James’in giyim ve saç biçimine
yazabilirsiniz.
kendisinin karar vermesini
Her konunun yanına bu
sa©layaca©ım ve istedi©im
konuyu neden bu kategoriye
seçimi yapması halinde
Bu bilgi notu Victorian Parenting Centre
koydu©unuza ilißkin bazı
olumlu yorum yapaca©ım’
tarafından hazırlanmıßtır.
nedenler yazınız. Bazı örnekler için çalıßma notuna 3.
SKILL SHEET
Patterson, G., & Forgatch, M. (1987).
gibi. Ayrıntılı bilgi için, bu
© Victorian Government Department of
bakınız.
bilgilendirme serisindeki di©er
Human Services
Yazdıklarınızı ve kendi
bilgi notlarını okuyunuz ya da
davranıßlarınızı düßününüz ve
ABCD anne-babalık grubuna
buna göre aßa©ıdaki soruları
katılınız.
de©erlendiriniz. •
•
•
5.
6.
Son olarak, ergenlik ça©ındaki
Çocu©umun karar
çocu©unuzla ilißkileriniz
vermesine, sorumluluk
hakkında kaygılanmanız ve
almasına ve uygun
sorunda bir gelißme
de©erlendirme yapmasına
kaydedilmemesi durumunda,
olanak sa©lıyor muyum?
profesyonel tavsiye alınız.
Çocu©umun bazı konuları
Gizlilik ilkesi içinde bilgi ve
‘hayır’ kategorisinden
tavsiye almak için 13 22 89
‘evet’ ya da ‘belki’
numaradan Anne-Baba Yardım
kategorilerine geçirmesine
Hattı’nı (Parentline) arayınız.
olanak sa©lıyor muyum?
Tercüman sa©lanmaktadır.
Çocu©uma beklentilerimi açık bir ßekilde ifade ettim mi?
4
ABCD PARENTING YOUNG ADOLESCENTS
www.abcdparenting.org
KARAR VERME VE SORUMLULUK: 2. BÖLÜM ÇALIÍMA NOTU DECISION MAKING & RESPONSIBILITY: PART 2
KONU
WORKSHEET
NEDEN
EVET Ör: yatma saati
Güvenli, düßük-riskli, baßkalarını fazla etkilememekte, duyarlı çocuk, sorumlu olmaya ilißkin iyi bir uygulama olana©ı
HAYIR Ör; dövme yaptırma
yasal de©il, sa©lık riski içeriyor, yaßam boyu sürecek bir karar verme konusunda henüz yeterince olgun de©il, de©erlerime uygun de©il.
BELK¥ Geçmißte bu konuda sorumlu davrandı, fazla riskli de©il, acil bir durumda ne yapaca©ını Ör; gündüz arkadaßlarıyla birlikte biliyor, arkadaßları sorumluluklarını bilen çocuklar, daha riskli davranıßlar için deneyim olana©ı, hangi filmi izleyece©ini ve saat kaçta eve gelece©ini biliyorum. sinemaya gitme
Hedefler
5
ABCD PARENTING YOUNG ADOLESCENTS
www.abcdparenting.org