Psikolojik Dan›flma ve
Rehberlik
SEK‹Z‹NC‹ BASKI
Editör: Prof. Dr. Gürhan CAN PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK ISBN 975-6802-65-0
Kitaptaki bölümlerin tüm sorumlulukları yazarlarına aittir.
© 2007, Pegem A Yayıncılık Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları, Pegem A Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Hizmetleri Tic. Ltd. Şti.'ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.
1. Baskı: Şubat 2002 8. Baskı: Mart 2007
Yayın Yönetmeni: Gürsel Avcı Kapak Tasarımı: zulfin.eua Dizgi: Fikret Kaplan Baskı: Öncü Basımevi-Ankara Tel: (0312) 384 31 20
Pegem A Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Hizmetleri Tic. Ltd. Şti. Adakale Sokak 4/1 Yenişehir ANKARA Tel: (312) 430 67 50 - 430 67 51 Belgeç: (312) 431 37 38 İnternet: http:/ /www.pegema.com.tr E-posta: pegema@pegema.com.tr
ii
ÖNSÖZ Pegem A Yayıncılık, Psikolojik Danışma ve Rehberlik adlı bu kitap ile öğretmen yetiştirme alanındaki yayınlarına bir yenisini daha katmış bulunmaktadır. Eğitim Fakültelerinde Psikolojik Danışma ve Rehberlik derslerini yürüten alan uzmanlarının ortak çabalarının bir ürünü olan bu kitap, öğretmen yetiştiren yüksek öğretim kurumlarında okutulmakta olan Rehberlik Dersinin kur tanımıma uygun olarak hazırlanmıştır. Elinizdeki kitabın öğretmen adaylarının Rehberlik Dersleri için kaynak kitap ihtiyacını karşılamasının yanısıra, ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarındaki öğrencilerin rehberlik ihtiyaçlarına cevap verebilmeleri açısından, öğretmenlerimize de yararlı olacağı umulmaktadır. Dokuz bölümden oluşan bu kitapta ele alınan konularla öğrencilere kazandırılacak davranışlar, kitabın her bir bölümünde okuyucuya sunularak, o bölümde okuyucunun hangi davranışları kazanabileceği hakkında önceden bilgilenmesi sağlanmak istenmiştir. Bunun yanısıra, yer yer metin aralarına serpiştirilen kışkırtıcı sorular ve metinden bağımsız olarak ayrıca sunulan kimi kısa notlarla okuyucunun belli noktalara özellikle dikkati çekilmeye çalışılmış, böylece kitaptan daha etkili bir biçimde yararlanılabilmesi sağlanmaya çalışılmıştır. Kitapla ilgili eleştiri ve önerilerin kitabın daha da geliştirilebilmesi açısından yararlı olacağından hiç kuşku duymadığımızı belirtmek isteriz. Bu kitabın öğretmen adaylarına ve öğretmenlerimize yararlı olabilmesi umuduyla...
Eskişehir, Mart 2007
Editör: Prof. Dr. Gürhan CAN
“Tüm Öğretmen Adayları’na”
iv
Bölümler ve Yazarlar› 1. Bölüm: Çağdaş Eğitim Sisteminde Öğrenci Kişilik Hizmetleri ve Rehberlik Prof. Dr. Ersin Altıntaş, Sakarya Üniversitesi Hendek Eğitim Fakültesi
2. Bölüm: Rehberliğin Başlıca Türleri Yrd. Doç. Dr. M. Zeki Ilgar, Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi
3. Bölüm: Okullarda Rehberlik Hizmet Alanları-Birimleri Yrd. Doç. Dr. Sabahattin Çam, Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi
4. Bölüm: Eğitsel ve Mesleki Rehberlik Yrd. Doç. Dr. Hikmet Yazıcı, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fatih Eğitim Fakültesi
5. Bölüm: Kişisel Rehberlik Prof. Dr. Yaşar Özbay, Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi
6. Bölüm: Bireyi Tanıma Teknikleri Doç. Dr. İbrahim Yıldırım, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi
7. Bölüm: Özel Eğitim ve Rehberlik Prof. Dr. Ömer Üre, Selçuk Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi
8. Bölüm: Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programlarının Geliştirilmesi Doç. Dr. Alim Kaya, İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Asım Çivitçi, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi
9. Bölüm: Rehberlikte Örgüt ve Personel Yrd. Doç. Dr. A. Sibel Türküm, Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi
‹Ç‹NDEK‹LER Önsöz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .iii Bölümler ve Yazarları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .v İçindekiler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .vii 1. Bölüm ÇAĞDAŞ EĞİTİM SİSTEMİNDE ÖĞRENCİ KİŞİLİK HİZMETLERİ VE REHBERLİK (ss.1-27) Giriş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2 Öğrenci Kişilik Hizmetleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2 Rehberliğin Tanımı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 Rehberliğin Amacı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6 Rehberlik ve Öğretim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7 Rehberliğin Temelleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9 Rehberliğin İlkeleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16 Rehberlik Anlayışında Bazı Gelişmeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18 Özet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22 Değerlendirme Soruları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23 Yararlanılan Kaynaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26 2. Bölüm REHBERLİĞİN BAŞLICA TÜRLERİ (ss.29-48) Giriş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30 Hizmet Alanlarına Göre Rehberlik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30 Öğretim Basamaklarına Göre Rehberlik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33 Problem Alanlarına Göre Rehberlik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39 Birey Sayısına Göre Rehberlik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40 Temel İşlevlerine Göre Rehberlik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42 Özet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44 Değerlendirme Soruları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46 Yararlanılan Kaynaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47 3. Bölüm OKULLARDA REHBERLİK HİZMET ALANLARI-BİRİMLERİ (ss.49-75) Giriş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50 Okullarda Rehberlik Hizmetleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50 Rehberlik Hizmet Birimlerine Göre Yapılan Sınıflamalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51 Okul Rehberlik ve Psikolojik Danışma Servisinin Hizmet Alanları . . . . . . . . . . .52 Özet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70 Değerlendirme Soruları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .71 Yararlanılan Kaynaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74
4. Bölüm EĞİTSEL VE MESLEKİ REHBERLİK (ss.77-116) Eğitsel Rehberlik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78 Eğitsel Rehberlikte Amaçlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78 Eğitsel Rehberliğin Önemi ve İlkeleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .79 Eğitsel Rehberlikte Öğretmen Rolleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .80 Eğitsel Rehberlikte Problem Alanları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81 Verimli Ders Çalışma Yöntemleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .84 Üstün Yetenekli Öğrencilerin Belirlenmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .86 Mesleki Rehberlik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .87 Mesleki Rehberlik Alanı ve Önemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .89 Meslek ve Kariyer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .89 Kariyer Eğitimi ve Gelişimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90 Meslek Seçimini (Kariyer Gelişimini) Etkileyen Faktörler . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91 Meslek Gelişimi (Kariyer Gelişimi) ile İlgili Kuramlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .93 Kişilik Tabanlı Kuramlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .97 Mesleki Bilgilendirme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .99 Meslek Seçiminde Kullanılan Araçlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .101 Çoklu Zeka ve Meslek Seçimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .101 Üstün Yeteneklilerde Meslek Seçimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .102 Meslek (Kariyer) Danışmanlığı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .104 Türk Eğitim Sisteminde Mesleki Yönlendirme ve Meslek Seçimi Süreci . . . . .105 Özet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .107 Değerlendirme Soruları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .108 Yararlanılan Kaynaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .111
5. Bölüm KİŞİSEL REHBERLİK (ss. 117-147) Giriş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .118 Kişisel Rehberlik: Alanı ve Kapsamı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .118 Kişisel Rehberlik Model ve Yaklaşımları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .119 Kişisel Rehberlik Kaynakları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .122 Kişisel Rehberlik Çalışma Alanı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .137 Öğretmen ve Önleyici Rehberlik Hizmetleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .140 Özet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .142 Değerlendirme Soruları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .143 Yararlanılan Kaynaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .146
viii
6. Bölüm BİREY TANIMA TEKNİKLERİ (ss.149-205) Giriş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .150 Bireyi Tanımanın Amacı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .151 Bireyi Tanımanın Temel İlkeleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .153 Öğrencilerin Tanınması Gereken Yönleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .154 Bireyi Tanıma Tekniklerinin Sınıflandırılması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .156 Standart Testler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .157 Durumsal Testler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .160 Kendini Anlatma Teknikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .161 Gözlemsel Teknikler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .175 Gözlem Sürecinde Uyulması Gereken Bazı İlkeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .177 Özet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .199 Değerlendirme Soruları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .200 Yararlanılan Kaynaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .203
7. Bölüm ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK (ss.207-239) Giriş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .208 Özel Eğitimin Tanımı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .108 Özel Eğitimin Ülkemizdeki Durumu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .209 Engelli Çocuklar ve Engelli Çocukların Sınıflandırılması . . . . . . . . . . . . . . . . . .213 Özel Eğitime Muhtaç Çocukların Tanılanması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .222 Tanımlama Nedir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .223 Nasıl Yapmalı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .226 Özel Eğitim ve Öğretmenin Rehberlik Görevi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .230 Özet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .235 Değerlendirme Soruları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .236 Yararlanılan Kaynaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .239
8. Bölüm OKUL PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK PROGRAMLARININ GELİŞTİRİLMESİ (ss.241-269) Giriş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .242 Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programlarına Genel Bir Bakış . . . . . . .242 Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programlarının Hazırlanması . . . . . . .248 Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programlarının Uygulanması . . . . . . .260 Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programının Uygulanmasında ix
Öğretmenlerin Rol ve Görevleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .261 Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programının Değerlendirilmesi . . . . . .262 Özet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .264 Değerlendirme Soruları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .265 Yararlanılan Kaynaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .268
9. Bölüm REHBERLİKTE ÖRGÜT VE PERSONEL (ss.271-297) Giriş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .272 Bakanlık Düzeyinde Rehberlik Hizmetlerinin Örgütlenmesi . . . . . . . . . . . . . . .273 İl-İlçe Düzeyinde Rehberlik Hizmetlerinin Örgütlenmesi . . . . . . . . . . . . . . . . .275 Okul Düzeyindeki Rehberlik Hizmetlerinin Örgütlenmesi . . . . . . . . . . . . . . . . .281 Özet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .294 Değerlendirme Soruları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .294 Yararlanılan Kaynaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .297
ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1: Çağdaş Eğitimin Üç Boyutu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3 Şekil 2: Psikolojik Danışma ve Rehberlik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 Şekil 3: İhtiyaç Basamakları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7 Şekil 4: Bakanlık Düzeyinde Rehberlik Hizmetlerinin Örgütlenmesi . . . . . . . .274 Şekil 5: İl/İlçe Düzeyinde Rehberlik Hizmetlerinin Örgütlenmesi . . . . . . . . . . .275 Şekil 6: Okul Düzeyinde Rehberlik Hizmetlerinin Örgütlenmesi . . . . . . . . . . . .282
ÇİZELGELER LİSTESİ Çizelge 1: Kart Biçiminde Hazırlanmış Anekdot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .180 Çizelge 2: Anekdot Özetleme Formu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .181 Çizelge 3: Özellik Kayıt Çizelgesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .184 Çizelge 4: Öğrencilerin Arkadaş İlişkileri Yönünden Durumları . . . . . . . . . . . .187 Çizelge 5: Sosyometri Cevap Kartı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .192 Çizelge 6: Sosyometri Sonuçları Özet Çizelgesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .193 Çizelge 7: İlköğretim 4. Sınıf Öğrencilerine İlişkin Tek Tercihli Sosyogram . . .194 Çizelge 8: Kim Bu Formu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .196 Çizelge 9: Kim Bu Sonuçlarının Betimsel İfadelere Göre Değerlendirilmesi . .197 Çizelge 10: Öğrencilerin birbirlerinin Algılayışlarına İlişkin Çapraz Dağılım .197 Çizelge 11: Zeka Bölümüne Göre Yapılmış Sınıflama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .215 Çizelge 12: Eğitim Amaçlı Sınıflama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .215
x
1. Bölüm ÇA⁄DAfi E⁄‹T‹M S‹STEM‹NDE Ö⁄RENC‹ K‹fi‹L‹K H‹ZMETLER‹ VE REHBERL‹K Prof. Dr. Ersin Altıntaş Sakarya Üniversitesi Hendek Eğitim Fakültesi
Ö¤renme Hedefler i Bu üniteyi çalıştıktan sonra;
çağdaş eğitim sisteminde öğrenci kişilik hizmetlerinin yerini kavrayabilecek, rehberliğin tanımını yapabilecek; amacını açıklayabilecek, rehberlik ile öğretim arasındaki ilişkiyi görebilecek, rehberliğin psikolojik, sosyolojik ve felsefi temellerini kavrayabilecek, rehberliğin ilkelerini özümseyebilecek, rehberlik anlayışındaki gelişmeleri tarihsel süreç içinde hem Amerika ve Avrupa hem de Türkiye düzeyinde kavrayabileceksiniz.
‹çindek iler
Giriş
Öğrenci Kişilik Hizmetleri
Rehberliğin Tanımı
Rehberliğin Amacı
Rehberlik ve Öğretim
Rehberliğin Temelleri
Rehberliğin İlkeleri
Rehberlik Anlayışında Gelişmeler
Özet
Değerlendirme Soruları
Yararlanılan Kaynaklar
2
Psikolojik Dan›flma ve Rehberlik
Girifl İnsanlık tarihi boyunca eğitim, hem mevcut kültürü aktaran statik yapısıyla, hem de kültürel dönüşümlere göre, kendini yeniden yapılandırma ihtiyacından doğan dinamik yapısıyla, daima toplumların ilgi odağı olmuştur. İnsanlık tarım ve sanayi kültürlerini aşmış, bilgi kültüründe ilerlemektedir. Her üç kültürün eğitim felsefeleri ve paradigmaları farklıdır. Tarım toplumu kas gücünü, sanayi toplumu makine gücünü, bilgi toplumu bilgi gücünü esas alır. Bilgi toplumunda bilgi entelektüel sermayedir. 1960’lı yıllardan itibaren insanlık tarihi boyunca üretilen bilgi kümülatif bir artışla 6-7 kez katlanmıştır. Bu durum sadece bireylerin değil, kurumların, hatta toplumların öğrenmesini zorunlu kılmıştır. Öğrenen insan, öğrenen kurum, öğrenen toplum, gelişen insan, gelişen kurum, gelişen toplum anlamına gelir. Bu öğrenme ve gelişme yaşam boyudur. Amaç, kendini gerçekleştirmeye dönüktür. İnsanlarımızı, kurumlarımızı ve toplumumuzu yirmibirinci yüzyıla hazırlamak, eğitim sistemimizi bilgi toplumunun paradigmalarına uydurmakla mümkündür. Eğitimin anlam ve işlevleri üzerinde görüş ayrılıkları bulunmakla birlikte, çağdaş eğitimin, öğrencilerin bedensel, zihinsel, duygusal ve toplumsal bütün kapasitelerini, kendilerine en uygun biçimde geliştirmesi konusunda tam bir görüş birliği vardır. Bireyin bütün yönlerini geliştirmek esastır. Böyle bir eğitim, insan odaklı eğitim olmakla birlikte, toplumun hedefleri de göz ardı edilmemektedir. Her bireyin topluma maksimum katkıyı yapması beklenmektedir. Ayrıca, bireyde kendini tanıma ve değerlerini oluşturma bilincini geliştirmek esastır. Birey odaklı eğitimin toplum odaklı eğitimden en önemli farkı, insan doğasına olan saygısındadır.1 Çağdaş eğitim anlayışında, öğrencileri bilgi yüklenen değil, merkeze alan, öğrenmeyi öğrenen, kişilikleri gelişmiş, yeteneklerini kullanan, problem çözen, analiz ve sentez yapabilen, akılcı, yaratıcı, yapıcı, duygu ve düşünceleri dengeli, sevgi dolu, hoşgörülü, ulusal ve evrensel değerlere saygılı vatandaşlar olarak gelişmelerini sağlamak için öğrenci kişilik hizmetlerine ihtiyaç vardır. Bu bölümde çağdaş eğitim sisteminde öğrenci kişilik hizmetlerinin yeri tartışılacak, rehberliğin tanımı yapılacak, amacı açıklanacaktır. Rehberlik ile öğretim arasındaki farklar gösterilecek, sosyolojik ve felsefî temeller vurgulanacaktır. Rehberlik ilkeleri açıklandıktan sonra, rehberlik anlayışındaki gelişmeler hem yurt içi hem de yurtdışı düzeyinde tarihsel boyutta ele alınacaktır.
Ö¤renci Kiflilik Hizmetler i Geleneksel eğitimde, öğretim ve yönetim hizmetleri bulunmasına karşın, çağdaş eğitime üçüncü boyut olan öğrenci kişilik hizmetleri eklenmiştir. Çağdaş eğitimin üç boyutu şekil I’de gösterilmiştir.
2. Bölüm REHBERL‹⁄‹N BAfiLICA TÜRLER‹
Yrd. Doç. Dr. M. Zeki Ilgar Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi
Ö¤renme Hedefleri Bu bölümü çalıştıktan sonra;
rehberliğin türlerini sıralayabilecek, eğitim dışındaki alanlarda da rehberliğe ihtiyaç duyulduğunu kavrayabilecek,
farklı öğretim basamakları açısından rehberlik hizmetlerindeki farklılıkları kavrayabilecek,
eğitimde rehberliğin yöneldiği problem alanlarını açıklayabilecek, birey sayısına göre rehberliğin türlerini özellikleriyle birlikte kavrayabilecek, temel işlevlerine göre rehberliğin türlerini sıralayarak açıklayabileceksiniz.
‹çindekiler
Giriş
Hizmet Alanlarına Göre Rehberlik
Öğretim Basamaklarına Göre Rehberlik
Problem Alanlarına Göre Rehberlik
Birey Sayısına Göre Rehberlik
Temel İşlevine Göre Rehberlik
Özet
Değerlendirme Soruları
Yararlanılan Kaynaklar
30
Psikolojik Dan›flma ve Rehberlik
Girifl Rehberlikle ilgili literatür incelendiğinde, çeşitli ölçütlere göre rehberlikle ilgili değişik sınıflandırmalara gidildiği gözlenmektedir. Aslında ne tür bir sınıflandırma yapılırsa yapılsın, bu hizmetlerle erişilmesi hedeflenen temel amaçlar ve hizmetin sunulmasında uyulması gereken temel ilkeler değişmemektedir. Bu bakımdan rehberlik hizmetlerini türlere ayırırken, bunların amaçlarının da farklı olduğunu düşünmemek gerekir. Farklı ölçütlere göre değişik rehberlik türlerinden söz edilebilirse de bu güne değin yapılan rehberlik sınıflanlandırılmalarında çoğunlukla hizmetin yöneldiği temel alan, birey sayısı, öğretim basamağı ve problem alanları ile rehberlik hizmetinin temel işlevi gibi ölçütlerin benimsendiği gözlenmektedir.1 Bu ölçütlere göre yapılacak sınıflandırmalar rehberlik hizmetlerinin daha ayrıntılı anlatılması içindir. Rehberlik hizmetleri bir bütünlük içerisinde planlanan, yürütülen ve değerlendirilen hizmetlerdir. Rehberlik türlerinden söz ederken bunların sanki birbirinden farklı etkinliklermiş gibi algılanmaması önemlidir.
Hizmet Alanlar›na Göre Rehberlik Rehberlik hizmetlerinin sunulması hayatın birçok alanında bir zorunluluk halini almıştır. Eğitim alanında süreklilik ve yaygınlık kazanan rehberlik hizmetlerinin başka alanlarda da önemsenmeye başladığı görülmektedir. Hizmet alanlarına göre rehberliği şöyle gruplandırabiliriz: • Eğitim alanında rehberlik • •
Sağlık alanında rehberlik Sosyal yardım alanında rehberlik
•
Endüstri alanında rehberlik
Eğitim alanında rehberlik: Rehberlik hizmetlerine yaygın olarak önce eğitim alanında ihtiyaç duyulmuştur. Bireylerin kendi yeteneklerini, ilgi ve ihtiyaçlarını, çevresindeki olanakları görerek sağlıklı kararlar almalarına yönelik olarak sürdürülen rehberlik hizmetleri eğitimin ayrılmaz bir boyutu olmuştur. Okullarda öğrencilerin, bedenî, zihnî, ahlâkî ve sosyal yollardan Türk Milli Eğitiminin amaçlarına uygun bir şekilde gelişebilmeleri, kendi problemlerini çözebilmeleri, çeşitli alanlarda beklenen uyumları sağlayabilmeleri, ilgi ve yetenekleri yönünde bir öğrenim görebilmeleri, bir mesleğe ve işe yönelebilmeleri hususlarında kendilerine sistemli ve sürekli bir yardım sağlamak amacıyla rehberlik çalışmaları düzenlenmesi gerekmektedir (1788 Nolu Tebligler Dergisi).
3. Bölüm OKULLARDA REHBERL‹K H‹ZMET ALANLARI-B‹R‹MLER‹ Yrd. Doç. Dr. Sabahattin Çam Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi
Ö¤renme Hedefleri Bu bölümü çalıştıktan sonra:
rokullardaki rehberlik hizmetlerinin bir bütün içinde sunulan, farklı içerik lere sahip hizmetler olduğunu kavrayabilecek,
rokullardaki rehberliğin kapsamında farklı rehberlik etkinliklerinin olduğunu anlayabilecek,
rehberliğin farklı kaynaklarda nasıl sınıflandırıldığını tanıyabilecek, rehberliğin hangi rehberlik alanlarında-birimlerinde toplanabileceğini söyleyebilecek,
rehberlik hizmetlerinin okuldaki hangi personel tarafından nasıl sunulduğunu anlayabilecek,
farklı rehberlik hizmetlerin, hangi hizmet grubunda yer aldığını kavraya bilecek,
farklı etkinliklerden oluşsa da rehberlik hizmetlerinin birbirleriyle nasıl ilişki içinde olduğunu anlayabileceksiniz.
‹çindekiler
Giriş
Okullarda Rehberlik Hizmetleri
Okul Rehberlik ve Psikolojik Danışma Servisinin Hizmet Alanları
Değerlendirme Soruları
Yararlanılan Kaynaklar
Rehberlik Hizmet Birimlerine Yönelik Yapılan Sınıflamalar Özet
50
Psikolojik Dan›flma ve Rehberlik
Girifl Bu bölümde kısaca okullarda sunulan rehberlik hizmetleri tanıtılmış ve farklı yazarlara göre bu hizmetlerin nasıl sınıflandırıldığı açıklanmıştır. Yapılan açıklamalardan sonra okullarda sunulan rehberlik hizmetlerinin alanlarına-birimlerine göre yeni bir sınıflaması yapılmıştır. Her hizmet alanı ayrı ayrı açıklanmış ve bu alanlardaki etkinliklerin hangi personel tarafından nasıl yürütüleceği anlatılmıştır. Rehberlik hizmet alanları tanıtılırken gerekli görülen yerlerde konuyla ilgili yapılan araştırma bulgularına da yer verilmiştir.
Okullarda Rehberlik Hizmetleri Bir okulda öğretim faaliyetleri dışında öğrencilerin gelişimine uygun ortam sağlamak, karşılaşılan güçlükleri gidermek ve gerekli önlemleri almak için bazı hizmetler sunulmaktadır. Bu tür hizmetler okullarda kuru l a n Rehberlik ve Psikolojik Danışma Servisi tarafından yürütülmektedir. Oldukça geniş bir kapsama sahip olan bu hizmetler çeşitli ölçütlere göre sınıflandırılmaktadır. Hizmetlerin yöneldiği alanlar (eğitsel, meslekî ve kişisel-sosyal) ve işlevleri (koruyucu, eğitimsel-gelişimsel ve pro b l e m çözücü) açısından yapılan sınıflamalar başka bir bölümde ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Bu bölümde, sunulan hizmetlerin içeriğine göre bir sınıflama yapmak amaçlanmıştır. Böyle bir sınıflamanın okuldaki rehberlik hizmetlerinin sunulması sürecinde yapılan işlerle/etkinliklerle ilgili bir sınıflama olduğu da kabul edilebilir. Rehberlik hizmet alanları-birimleri, rehberlik hizmetlerini sunan personelin ne tür etkinlikler yaptığını da göstermektedir. Rehberlik hizmetleri, doğrudan doğruya öğrenciye yönelik ve dolaylı olarak da hizmetlerin etkililiğini artırmaya yönelik olarak öğrenciyle ilgili kişi ve kurumlarla yürütülen kapsamı oldukça geniş bir hizmetler bütünüdür. Şöyle ki; rehberlik hizmetleri içinde öğrencilere okul ve çevresini tanıtmak gibi oldukça dışsal ve nesnel; kendilerine uygun bir alan veya program seçmek gibi öznel ya da kendini bir arkadaş grubuna ait hissetmeyen ve bundan rahatsız olan bir öğrenciye yardım gibi oldukça içsel/duygusal alana yönelik yardımlar yer almaktadır. Bu kadar geniş kapsama sahip hizmetleri alt gruplara ayırıp incelemekte yarar vard ı r. Ayrıca böyle bir sınıflama okullarda sunulan rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinde yapılan etkinliklere yönelik bir açıklık getirmektedir. Konuyla ilgili başlıca yayınlarda rehberlik hizmetlerinin sınıflandırılmasında “hizmet birimleri, rehberlik servisleri, servis birimleri ve hizmet alanları” tanımlamalarının kullanıldığı görülmektedir. Burada “hizmet birimleri” ve “hizmet alanları” tanımlamaları tercih edilmiş ve bütün konu boyunca bu terimler bazen birbirinin yerine kullanılmıştır.
4. Bölüm E⁄‹TSEL VE MESLEK‹ REHBERL‹K Yrd. Doç. Dr. Hikmet Yazıcı Karadeniz Teknik Üniversitesi Fatih Eğitim Fakültesi
Ö¤renme Hedefleri Bu bölümü çalıştıktan sonra;
eğitsel ve mesleki rehberliğin önemiyle ilgili bilgi kazanabilecek, öğretmenlerin eğitsel ve mesleki rehberlikle ilgili rollerini tanımlayabilecek, eğitsel rehberlikteki problem alanları hakkında bilgi sahibi olabilecek, meslek gelişimi üzerinde etkili olan faktörleri öğrenebilecek, mesleki bilgilendirmenin nasıl yapılabileceğini kavrayabilecek, meslek seçiminde kullanılan araçları tanıyabilecek, çoklu zekanın ve üstün yetenekliliğin meslek seçimi ile olan ilişkisini kavrayabilecek, meslek-kariyer danışmanlığının önemini anlayabilecek, Türkiye’de sürdürülen mesleki rehberlik hizmetleri konusunda bilgi kazanabileceksiniz.
‹çindekiler
Eğitsel Rehberlik Eğitsel Rehberlikte Amaçlar Eğitsel Rehberliğin Önemi ve İlkeleri Eğitsel Rehberlikte Öğretmen Rolleri Eğitsel Rehberlikte Problem Alanları Mesleki Rehberlik Alanı ve Önemi Meslek ve Kariyer Kariyer Eğitimi ve Gelişimi Meslek Seçimini (Kariyer Gelişimini) Etkileyen Faktörler Meslek Gelişimi (Kariyer Gelişimi) İle İlgili Kuramlar Mesleki Bilgilendirme Meslek Seçiminde Kullanılan Araçlar Çoklu Zeka ve Meslek Seçimi Üstün Yeteneklilerde Meslek Seçimi Meslek (Kariyer) Danışmanlığı Türk Eğitim Sisteminde Mesleki Yönlendirme ve Meslek Seçimi Süreci Özet Değerlendirme Soruları Yararlanılan Kaynaklar
78
Psikolojik Dan›flma ve Rehberlik
E¤itsel Rehberlik Rehberlik hizmetleri eğitsel, mesleki ve kişisel olmak üzere üç alanda sürdürülür. Ancak bireylerin mesleki ve eğitsel problemlerinin birbirinden ayrılamayacak kadar ilişkili olması,1 bu alanlarla ilgili bilgilerin, birlikte verilmesine yol açmaktadır. Bu kitapta da böyle bir yol izlenmiştir. Kişisel rehberlik ayrı bir bölüm olarak verilirken, eğitsel ve mesleki rehberlik alanlarıyla ilgili bilgilerin bir arada sunulması uygun görülmüştür. Bu bağlamda ilk olarak eğitsel, sonra da mesleki rehberlik hizmetleri üzerinde durulmaktadır. Eğitsel rehberlik, eğitim sürecinde ortaya çıkan sorunların çözümüne ve bireylerin daha üst düzeyde öğrenme yaşantıları geliştirmesine dönük olarak sürdürülen hizmetleri kapsamaktadır. Kuzgun (1995), eğitsel rehberliği “bireyin yetenek ve ilgilerine uygun bir eğitim dalını seçmesinde ve bu yolda başarılı olmasında kendisine yapılan yardım”2 Bakırcıoğlu (2000) ise, “bireyin yetenek ve ilgilerine uygun bir eğitim alanına yönelmesi, bu alanda başarılı olması, dolayısıyla kişiliğini geliştirmesi için ona verilen düzenli ve sürekli bir yardım”3 olarak tanımlamıştır. Tan’a (1992) göre eğitsel rehberlik; “bireyin kendi yetenek, ilgi, ihtiyaç, kişilik yapısı mevcut imkan ve şartlara uygun bir öğretim dalı seçip, bu öğrenim dalında başarı ile ilerlemesini sağlamak için yapılan psikolojik hizmetlerdir.”4 Tanımların ortak yanlarına bakıldığında, ilgi ve yeteneklere uygun bir öğrenim alanı seçme; seçilen öğrenim alanında başarılı olma; bu süreçte düzenli ve sürekli yardım alma gibi unsurların vurgulandığı görülmektedir. Eğitsel rehberlik alanı, dinamik bir yapıdadır. Bu nedenle, burada vurgulananların dışında, farklı ve yeni bazı kavramların ortaya çıkması da söz konusu olmaktadır. Bu durum da göz önünde bulundurularak bu bölümde, eğitsel rehberliğin amaçları, önemi ve ilkeleri; eğitsel rehberlikte öğretmen rolleri; eğitsel rehberlikte problem alanları gibi konular üzerinde durulmaktadır.
E¤itsel Rehberlikte Amaçlar Eğitsel rehberlik hizmetleri, çağdaş eğitim uygulamalarının tamamlayıcı boyutlarından biridir. Bu nedenle, eğitsel rehberlikle ilgili amaçlar belirlenirken, çağdaş eğitim uygulamalarının hız aldığı temellerin göz önünde bulundurulması gerekir. Çağdaş eğitim uygulamaları, öğrenmeyi devam eden bir süreç olarak kabul eder. Bu süreç, kişisel gelişimle ilişkilidir. Burada vurgulanan kişisel gelişim, bedensel, zihinsel, sosyal ve duygusal boyutların bütünsel ve ahenkli ilerlemesini ifade eder. O halde eğitsel rehberlikte temel amaç, bireyin bütün yönleriyle kendini gerçekleştirmesine imkan verecek bir gelişme ve öğrenme ortamı oluşturmaktır. Literatüre bakıldığında5,6,7,8 bu temel amaca eşlik eden, daha alt amaçlarının da ortaya konduğu görülür. Bu amaçlar aşağıda özetlenmektedir:
5. Bölüm K‹fi‹SEL REHBERL‹K Prof. Dr. Yaşar Özbay Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Bu bölümü çalıştıktan sonra;
Kişisel rehberlik hizmetlerinin kapsamını kavrayabilecek, Kişisel rehberlikte grup yaklaşımı ve bireysel yaklaşımın özelliklerini sırala
yabilecek, Gelişimsel yaklaşım, hümanistik yaklaşım ve seçim teorisi açısından kişisel rehberlik hizmetlerini irdeleyebilecek Problemlilik, psikolojik iyi olma, bireysel farklılıklar ve uyum kavramlarını tanımlayabilecek ve her birini kişisel rehberlikle ilişkilendirerek açıklayabilecek, Uyumu güçleştiren faktörlerle uyuma yönelik başlıca problem alanlarını özellikleriyle birlikte sıralayabilecek, Olumlu ve etkili başa çıkma stratejilerini açıklayabilecek
Rehberlik hizmetleri açısından sınıf öğretmenlerinin görevlerini kavrayabileceksiniz
‹çindekiler
Giriş Kişisel Rehberlik: Alan ve Kapsamı Kişisel Rehberlik Model ve Yaklaşımları Kişisel Rehberlik Kaynakları Uyum Kişisel Rehberlik Çalışma Alanları Öğretmen ve Önleyici Rehberlik Hizmetleri Özet Değerlendirme Soruları Yararlanılan Kaynaklar
118
Psikolojik Dan›flma ve Rehberlik
Girifl Bu bölümde rehberlik hizmetleri içerisinde değerlendirilen kişisel rehberlik konusu incelenecektir. Kişisel rehberlik hizmetlerinin sunulmasında kişisel problemlilik düzeyi önemli konulardan biri olduğu için, rehberlik hizmetlerinin kişisel problemlilik açısından neleri içerdiği, kişisel rehberliğin amaçları, psikolojik iyi olma durumunun rehberlik hizmetlerinin işlevselliği açısından yeri ve önemi incelenmesi gerekmektedir. Bunun yanında, uyum ve uyum sorunlarına yönelik rehberlik hizmetlerinin yapısı da ele alınacaktır. Rehberlik hizmetlerinin hangi alanları kapsadığı, bunun yanında bireye sunulan eğitim hizmetlerinin içerisinde nasıl bir işlevi olduğunun bilinmesinin önemi vurgulanacaktır. Konunun sunumu ve bütünlüğü daha çok ilk öğretim ve orta öğretimdeki öğretmenler göz önünde bulundurularak şekillendirilmiştir.
Kiflisel Rehberlik: Alan› ve Kapsam› Eğitim hizmetlerinin kaçınılmaz bir parçası olarak değerlendirilen psikolojik hizmetler ile, bireyin her şeyden önce insan olarak etkili bir birey olma ve belli bir sosyal ortamda yaşamını ilişkisel olarak sürdürmesi amaçlanmaktadır. Bu çerçevede tüm eğitim hizmetlerinin yapılandırılması, yürütülmesi ve değerlendirilmesinde kişisel rehberlik hizmetlerinin yeri, eğitimin kendisi kadar önemlidir. Kişisel rehberlik, Kepçeoğlu tarafından “bireylerin kendileri ile ilgili kişisel problemlerin çözümü için yapılan yardımlar” olarak tanımlanmaktadır.1 Binbaşıoğlu ise kişisel rehberliği, eğitsel ve meslekî rehberlik dışında kalan rehberlik hizmetleri olarak değerlendirmektedir.2 Sonuçta, kişisel rehberlik hizmetlerinin belli problem alanlarında kişiye sunulan yardımları içerdiği görülmektedir. Bu problemlerin bir kısmı dışsal gözlenebilme özelliği taşırken, bir kısmı ise kişinin içsel dünyasında saklıdır. Her iki durumda da kişinin bu problemliliğini önlemek veya ortadan kaldırmak gerekmektedir. Kişisel rehberlik, kısaca her türlü kişisel problemlerin çözümlenmesini veya çözümüne yönelik yardım hizmetlerini kapsar. Bu hizmetlerin okul sistemi içerisinde sadece psikolojik hizmetleri sunmakla yükümlü profesyonel görevlilerce yürütülmesinin (psikolojik danışman, okul psikoloğu vb.) modern eğitim anlayışına uymadığı görülmektedir. Çünkü, öğrencilerin tüm kişisel-sosyal ihtiyaçlarını karşılamak noktasında en önemli sorumluluğu öğretmenlerin üstlenmesi gerekmektedir.
6. Bölüm B‹REY‹ TANIMA TEKN‹KLER‹
Doç. Dr. İbrahim Yıldırım Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi
Ö¤renme Hedefleri Bu bölümü çalıştıktan sonra;
eğitimde öğrencileri tanımanın gereğini kavrayabilecek, öğrencileri tanımada, hangi ilkelere uyulması gerektiği konusunda yeterli bir anlayış geliştirebilecek,
öğrencilerin hangi yönleri ile tanınması gerektiğini kavrayabilecek bireyi tanıma amacı ile kullanılan teknikleri tanıyabilecek öğrencileri tanımak amacıyla tanıma tekniklerinden yararlanabileceksiniz.
‹çindekiler
Giriş
Bireyi Tanımanın Amacı
Bireyi Tanımanın Temel İlkeleri
Öğrencilerin Tanınması Gereken Yönleri
Bireyi Tanıma Tekniklerinin Sınıflandırılması
Standart Testler
Durumsal Testler
Kendini Anlatma Teknikleri
Özet
Değerlendirme Soruları
Yararlanılan Kaynaklar
150
Psikolojik Dan›flma ve Rehberlik
Girifl Bilindiği gibi eğitim sistemleri genel olarak iki grupta değerlendirilebilir: 1- Programı merkeze alan geleneksel eğitim anlayışı; 2- öğrenciyi merkeze alan eğitim anlayışı. Geleneksel eğitim anlayışı öğrenciler arasındaki bireysel farkları dikkate almaz. Dolayısıyla, ders programlarını öğrencilerin ilgi, yetenek, kişilik özellikleri, ihtiyaçları, gelişim sorunları vb. göre düzenlenmez. Bu anlayışa göre, programlar belli işleri görmek üzere insan yetiştirmeyi hedefler ve öğrencilerin de bu program aracılığı ile işin gerektirdiği nitelikleri kazanması beklenir. Burada öğrenci farklı ilgi, yetenek, kişilik özellikleri, ihtiyaçları, gelişim sorunları olan gelişmesi gereken değerli bir varlık olarak değil, âdeta bir “nesne” olarak görülmektedir. Bu anlayışa sahip bir eğitim anlayışında öğrencinin özgürlüğü, yaratıcılığını, üreticiliğini kullanabilmesi, kişisel gelişmesi önemsenmez. Dolayısıyla geleneksel eğitim anlayışında öğrenciyi tanıma çalışmalarına da pek rastlanmaz. Buna karşın öğrenciyi merkeze alan eğitim anlayışında programlar, öğrencilerin ilgi, yetenek, kişilik özellikleri, ihtiyaçları, gelişim sorunları vb.lerine göre düzenlenir. Öğrencilerin kendi niteliklerine uygun bir meslek edinmelerinin yanı sıra kişisel gelişimleri ve mutlu olmaları, bir bütün olarak kapasiteleri ölçüsünde gelişmeleri ve kendini gerçekleştirmeleri temel hedeftir. Öğrenci merkezli bir eğitimde öğrenciler kendi düşüncelerini özgürce ortaya koyabilir, yaratıcılığını, üreticiliğini, potansiyellerini en üst düzeyde geliştirebilir. Bu nedenle öğrenciyi merkeze alan eğitim sistemleri okullarda psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri ile diğer öğrenci kişilik hizmetlerine önem verir. Öğrenci kişilik hizmetleri ise okulda öğrenciye, öğretim çalışmalarından ayrı, sınıf öğretimi dışında sağlanan ve öğrencinin duygusal, sosyal, fiziksel yönden bir bütün olarak sağlıklı bir şekilde gelişmesine yardım eden hizmetleri kapsar. Bu nedenle, psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri ile diğer öğrenci kişilik hizmetlerini gereği gibi sunabilmek ve öğrencilerin gelişmelerine ve kendini gerçekleştirmelerine yardımcı olabilmek için öğrencileri çeşitli yönleriyle tanımaya gereksinim vardır. İşte, öğrenciyi merkeze alan çağdaş eğitim anlayışının bir gereği olarak, bu bölümde bireyi tanımak amacıyla kullanılan çeşitli teknikler tanıtılmıştır. Bireyi tanıma teknikleri olarak özellikle eğitimde psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri kapsamında öğrenciyi tanımak amacıyla kullanılan teknikler üzerinde durulmuştur. Bireyi tanıma teknikleri burada sunulan öğrenci tanıma teknikleri ile sınırlı değildir. Özellikle psikolojik danışma ve psikoterapi sürecinde bireyi çeşitli yönleriyle tanımak ve danışana farkındalık (awerness) kazandırmak ve böylece doğru kararlar almasına yardım etmek amacıyla uzmanlar tarafından, öğrenciyi tanıma amacıyla kullanılan tekniklerin yanı sıra, başka teknikler de kullanılmaktadır.
7. Bölüm ÖZEL E⁄‹T‹M VE REHBERL‹K
Prof. Dr. Ömer Üre Selçuk Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi
Ö¤renme Hedefleri Bu bölümü çalıştıktan sonra:
alanın bütünlüğü içerisinde farklı ölçütlere göre; özel eğitimle ilgili temel kavramları tanımlayabilecek, özel eğitime muhtaç çocukların özelliklerini açıklayabilecek, özel eğitimin değişik tanımlarını yapabilecek, öğretmen olarak sınıfınızdaki özel eğitime muhtaç çocukları ayırt edebilecek, özel eğitime muhtaç çocukların eğitim sorunlarını kavrayabilecek, özel eğitimin ülkemizdeki durumunu kavrayabilecek, özel eğitime muhtaç çocukları sınıflayabilecek, öğretmenlerin özel eğitimdeki rehberlik görevlerini açıklayabileceksiniz.
‹çindekiler
Giriş
Özel Eğitimin Tanımı
Ülkemizdeki Durum
Özel Eğitime Muhtaç Çocukların Tanılanması
Özel Eğitim ve Öğretmenin Rehberlik Görevi
Özet
Değerlendirme Soruları
Yararlanılan Kaynaklar
208
Psikolojik Dan›flma ve Rehberlik
Girifl Eğitim sisteminin içinde, eğitimden ve sosyal destek programlarından diğerlerinin yararlandığı kadar yararlanamayan çocuklar vardır. Bunlar çoğu zaman engelli, ayrıcalıklı, özürlü ya da yeterli olmayanlar olarak adlandırılırlar. Ayrıcalıklı sözcüğünü diğer öğrencilerden daha olgun,daha zeki ve yetenekli çocuklar için kullanırken, engelli sözcüğünü çocuk felci geçirmiş, akranları kadar iyi yürüyemeyen, rahat hareket edemeyen bir öğrenci gibi olanlar için kullanabiliriz. Özel eğitime muhtaç çocuk kimi zaman gözleri görmeyen, sizi işitemediği için yüzünüze bakmak zorunda olan, ileri derecede zihin engelli veya çok zor öğrenen, dikkatini toplayamayan , konuşamayan, ya da zeki olduğu halde okumayı başaramayan birisi olarak karşımıza çıkabilir. Genelde olduğu gibi akademik alanda da çoğu zaman özürlü, yetersizlik, engelli, ayrıcalıklı, sakat ve özel eğitime muhtaç kavramları birbirinin yerine sıklıkla kullanılmaktadır.
Özel E¤itimin Tan›m› Özel eğitimin pek çok tanımı yapılmaktadır. Tanımlarda genelde bir benzerlik olmasına karşın oldukça farklı detaylar görülmekte, bu da pek çok konuda olduğu gibi özel eğitim alanının da ne kadar farklı algılanabileceğini ve karmaşık olduğunu göstermeye yetmektedir. Özel eğitim aşağıdaki şekillerde tanımlanmaktadır: Beden, zihin, duygusal ve sosyal gelişim özellikleri yönünden normal çocukların gelişim ve özelliklerinden ayrılan çocukların eğitim ve öğretim işlerini kapsayan çalışmalar özel eğitimdir.1 Özel eğitime muhtaç çocukların eğitimi için özel olarak yetiştirilmiş personel, geliştirilmiş eğitim programları ve bu çocukların özür ve özelliklerine uygun eğitim ortamında sürdürülen çalışmalara özel eğitim denir.2 Özel eğitim, rehberlik, sağaltıcı eğitim ve rehabilitasyon etkinliklerinin örüntüleşmiş olduğu bir etkileşim şeklidir.3 Özel eğitim, özel eğitime muhtaç çocukların eğitimleri için özel olarak yetiştirilmiş personel ve geliştirilmiş eğitim programları ile bu çocukların özür ve özelliklerine uygun ortamda sürdürülen programdır (2916 sayılı kanun). Her kavram her zaman aynı anlamda kullanılmayacağı için hangi kavramın neyi ifade ediyor olduğu bilinmesi gerekecektir. Özür, engel, yetersizlik, zedelenme, sapma kavramlarının da bazen aynı anlamda kullanılmakta olduğu görülmektedir. Özsoy, Özyürek ve Eripek4 bu kavramları aşağıdaki şekilde tanımlar:
8. Bölüm OKUL PS‹KOLOJ‹K DANIfiMA VE REHBERL‹K PROGRAMLARININ GEL‹fiT‹R‹LMES‹ Doç. Dr. Alim Kaya İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Asım Çivitçi Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi
Ö¤renme Hedefleri Bu bölümü çalıştıktan sonra,
psikolojik danışma ve rehberlik anlayışında meydana gelen değişmeleri kavrayabilecek,
psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin hangi modellerle sunulduğunu açıklayabilecek,
psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin plânlı-programlı olarak sunulması gerektiği konusunda bir anlayış geliştirebilecek,
okul rehberlik programlarının hazırlanması, uygulanması ve değerlendirilmesi süreçlerini kavrayabilecek,
okul rehberlik programlarının hazırlanması, uygulanması ve değerlendirilmesinde okul danışmanları ve öğretmenlerin işlevlerini sıralayabileceksiniz.
‹çindekiler
Giriş
Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programlarına Genel Bir Bakış
Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programlarının Hazırlanması
Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programının Uygulanması
Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programının Uygulanmasında Öğretmenlerin Rol ve Görevleri
Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programının Değerlendirilmesi
Özet
Değerlendirme Soruları
Yararlanılan Kaynaklar
242
Psikolojik Dan›flma ve Rehberlik
Girifl Bu bölümde başlangıcından bugüne kadar psikolojik danışma ve rehberlik anlayışında meydana gelen değişmeler kısaca özetlenmiş, benimsenen rehberlik anlayışına paralel olarak bu hizmetlerin hangi modellerle sunulduğu açıklanmıştır. Daha sonra psikolojik danışma ve rehberlikte program kavramına değinilmiş ve ülkemizdeki rehberlik programlarının sınırlılıkları belirtildikten sonra etkili bir rehberlik programının özellikleri tartışılmıştır. Okul psikolojik danışma ve rehberlik programlarının geliştirilmesi ve özellikle öğrencilerin rehberlik ihtiyaçlarından hareket eden bir programın hazırlanması aşamasında yapılacak çalışmalar ayrıntılı olarak açıklanmış, programın uygulanması ve değerlendirilmesi aşamalarında nelerin yapılması gerektiği üzerinde durulmuştur. Ayrıca, okul psikolojik danışma ve rehberlik programlarının hazırlanması, uygulanması ve değerlendirilmesinde okul psikolojik danışmanları ile öğretmenlerin rol ve işlevleri açıklanmıştır.
Okul Psikolojik Dan›flma ve Rehberlik Programlar›na Genel Bir Bak›fl Herhangi bir hizmet alanındaki temel anlayış o hizmet alanındaki diğer süreçleri de belirlemektedir. Psikolojik danışma ve rehberlik (PDR)(*) alanında da başlangıcından bugüne kadar önemli gelişmeler yaşanmış ve yeni anlayışlar ortaya çıkmıştır. Psikolojik danışma ve rehberlik anlayışında meydana gelen bu gelişmelere bağlı olarak PDR hizmetlerinin içeriği ve uygulama modelleri de değişip gelişmiştir. Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin başlangıcından bugüne kadar genel olarak şu dört yaklaşım çerçevesinde işlev gördüğü belirtilmektedir:1 1. Kriz yönelimli PDR yaklaşımı 2. İyileştirici-çare bulucu PDR yaklaşımı 3. 4.
Önleyici PDR yaklaşımı Gelişimsel PDR yaklaşımı
Bu yaklaşımlar aynı zamanda psikolojik danışma ve rehberliğin bireye hangi durumlarda, nasıl yardım etmesi gerektiği konusundaki görüşlerin gelişimini de yansıtmaktadır. (*) Geleneksel adıyla rehberlik, günümüzde yaygın kabul gören adıyla psikolojik danışma ve rehberlik kavramı bu bölümde tekrarı önlemek ve metnin akıcılığını sağlamak amacıyla ba zen psikolojik danışma ve rehberlik (PDR), bazen de rehberlik olarak kullanılmıştır.
9. Bölüm REHBERL‹KTE ÖRGÜT VE PERSONEL
Yrd. Doç. Dr. A. Sibel Türküm Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi
Ö¤renme Hedefleri Bu bölümü çalıştıktan sonra;
rehberlik hizmetlerinin örgüt yapısını kavrayabilecek, rehberlik hizmetlerinin örgüt yapısı ile personel ilişkisini açıklayabilecek, hizmetlerin kalitesini arttırma yollarını kavrayabilecek, rehberlik hizmetlerinin örgüt yapısı ve personel yapısı ile ilgili bütüncü bir görüş geliştirebileceksiniz.
‹çindekiler
Giriş
Bakanlık Düzeyinde Rehberlik Hizmetlerinin Örgütlenmesi
İl/İlçe Düzeyinde Rehberlik Hizmetlerinin Örgütlenmesi
Okul Düzeyinde Rehberlik Hizmetlerinin Örgütlenmesi
Özet
Değerlendirme Soruları
Yararlanılan Kaynaklar
272
Psikolojik Dan›flma ve Rehberlik
Girifl Bir örgüt; çalışan bir organizma, bir sistem gibidir. Örgütün işlevselliği, yapısının sağlamlığı, güncel gelişmelere dayalı olarak ortaya çıkan gereksinimlere yanıt verebilir olabilmesi, örgütü oluşturan birimlerin hiyerarşik yapısı ve bu birimlerdeki personelin gereksinimlere yanıt verebilme düzeyi ile yakından ilgilidir. Türk Eğitim Sisteminde yürütülen rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri, öğretimin her kademesi ile bir bütün olduğu gibi, geçmişten günümüze bir süreci kapsar. Ülkemizde okul öncesi, ilk, orta ve yüksek öğretim kademelerinde rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinin sağlıklı biçimde yürütülmesi, uzun yıllara dayanan birikimin ve çabanın ürünüdür. Bir örgütün yapısını anlamak için tarihsel gelişimini dikkate alarak, geçmişten günümüze kadar devam eden süreci irdelemek gerekir. Ülkemizde rehberlik hizmetlerinin örgütlenmesi konusundaki ilk adımlar, İkinci Dünya Savaşından sonra Amerika Birleşik Devletleri ile eğitim konusundaki bağlantılarla başlamıştır.1 1973 yılında çıkarılan 1739 Sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu ile rehberlik çalışmaları “yöneltme etkinlikleri” olarak dile getirilmiştir. 1974 yılında toplânan IX. Millî Eğitim Şurasında tüm orta öğretim okullarında, rehberlik hizmetlerinin başlatılması öngörülmüştür. Ancak yeterli sayıda psikolojik danışman olmadığı için, sınıf öğretmenlerinin desteği ile yürütülmesi uygun görülmüştür. Alınan bu kararlara dayalı olarak okullarda “Rehberlik ve Eğitsel Çalışmalar Programı” hazırlanmıştır. Ancak, “Rehberlik ve Eğitsel Çalışmalar Programı” uygulaması, rehberlik hizmetlerinde diğer öğretmenlerin de görev alabilecekleri eğitsel kol etkinlikleri olarak anlaşılmasına neden olmuştur. Bu durum, okullardaki rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinin ve dolayısıyla mesleğinin, uzmanlık gerektirdiği bilincinin oluşumunu geciktirmiştir. Rehberlik Hizmetleri Yönetmeliğinin2 16.12.1985 tarihli ve 2201 sayılı Tebliğler Dergisinde yayınlanması, Millî Eğitim Bakanlığında rehberlik hizmetlerinin örgütlenmesinde önemli bir aşamadır. Ancak söz konusu yönetmeliğin 4. maddesine göre “rehber öğretmen”, “sınıf rehber öğretmeni” kavramları geliştirilmiştir. Bu uygulamayla, rehberliğe ilişkin yeterince ilgisi, bilgisi olmayan; böylesi bir çalışmaya hiç de gönüllü olmayan bir çok sınıf öğretmeninden “sınıf rehber öğretmeni” olarak hizmet beklenmiştir. 1985 yılında uygulamaya konulan yönetmelik; rehberlik ve psikolojik danışma mesleğinin sınırlarını koyması açısından önemli olmakla birlikte,bu yönetmeliğe dayalı olarak eğitim alanında çalışan uzmanlara “rehber öğretmen” unvanı verilerek, meslekî rol ve işlevlerine sınırlılıklar da getirilmiştir. Uygulamanın başlangıç döneminde bu sınırlılık göz ardı edilerek, öğretmen unvanı kullanılarak ek ders ücreti, çalışma saati sınırlılığı ve uzun yaz tatili gibi olanaklar ek kazançlar olarak abartılı biçimde algılanmıştır. Ancak zamanla eğitim alanında çalışan psikolojik danışmanlara, “öğretmenlik” unvanın verilmesinin mes-