Bafl Makale/Editorial Yayg›n geliflimsel bozukluk ve mental retardasyonda risperidon
Yayg›n Geliflimsel Bozukluk ve Mental Retardasyonda Risperidonun E¤itim Ortam›ndaki Davran›fllar Üzerine Etkileri Ayfle Rodopman Arman1, Yank› Yazgan2, Meral Berkem2
ÖZET:
ABSTRACT:
Yayg›n geliflimsel bozukluk ve mental retardasyonda risperidonun e¤itim ortam›ndaki davran›fllar üzerine etkileri
The effects of risperidone on behaviors seen in children with pervasive developmental disorder and mental retardation in an educational setting
Amaç: Yayg›n geliflimsel bozukluk (YGB) ve mental retardasyon (MR) tan›s› alan çocuklar›n psikiyatrik tedavisinde afl›r› sinirlilik, sald›rganl›k, fliddet ve kurallara uymama gibi özgül olmayan belirtilerin düzelmesi yan›nda olgular›n sosyal uyumunu düzeltme ve özel e¤itim alabilir hale gelebilmeleri için nöroleptikleri kullanmak gerekebilir. Bu çal›flmada amaç, DSM-IV tan› ölçütlerine göre YGB ve MR tan›s› konan 8 çocukta atipik nöroleptiklerden risperidonun e¤itim ortam›ndaki olumsuz davran›fllar üzerine olan etkilerini araflt›rmakt›r. Yöntem: Yafllar› 7-17 aras›nda olan 8 olgunun de¤erlendirmesi ve takibinde Ö¤retmen Bilgi Formu, Conner’s Dikkat Eksikli¤i Afl›r› Hareketlilik Ö¤retmen De¤erlendirme Formu (Conner’s) ile Genel Klinik ‹zlenim Ölçe¤i (GK‹) kullan›ld›. Olgulardan ikisine birincil tan› olarak otistik bozukluk, di¤er ikisine Asperger bozuklu¤u, kalan dördüne de mental retardasyon tan›s› kondu. Risperidonun günlük kullan›m dozu 1-4 mg olarak belirlendi. Tedaviye bafllad›ktan 8 hafta sonra çal›flman›n bafl›nda yap›lan de¤erlendirmeleri tekrarland›. Bulgular: Tedavinin bafllamas›ndan 8 hafta sonraki takipte Ö¤retmen Bilgi Formu’nda sakinleflme, verilen komutlara uymada artma, dinleyebilme ve sosyal iliflkide göreceli düzelmelerin oldu¤u gözlendi. Conner’s ve GK‹ ölçek de¤erlerindeki istatistiksel aç›dan anlaml› de¤ifliklikler bu gözlemleri destekler nitelikteydi. (Conner’s için p=0.03; GK‹ için p= 0.007) Tart›flma: Dikkati yo¤unlaflt›rma sorunlar› ve artm›fl hareketlilik belirtilerindeki olumlu de¤iflimlerle ile birlikte e¤itim becerilerinin artmas› ve daha az yan etki nedeniyle atipik nöroleptiklerden risperidon bu hasta grubundaki davran›fl sorunlar›nda kullan›labilecek farmakolojik seçeneklerden biri olabilir.
Objective: The presence of nonspecific behavioral problems such as agression, violence, and inability to attend to the rules seen in pervasive developmental disorders (PDD) and mental retardation (MR) make it necessary to use neuroleptics in these children and adolescents to decrease the behavioral symptoms to achieve an increased ability in the regulation of social competence and better attending to special education. In this study we aimed to find out the effects of an atypical neuroleptic, risperidone, on behaviour modification in an educational setting. Eigth children having the DSM-IV diagnosis of PDD and MR were studied. Method: Teacher’s Report Form, Conner’s Attention Deficit Hyperactivity Disorder Teacher Scale (Conner’s), and Clinical Global Impression (CGI) Scale were used in evaluation and follow up of 8 children, between the age ranges of 7-17. Two of them had autistic disorder, the other two had Asperger’s disorder, and the rest had MR as a primary diagnosis according to DSM-IV criteria. Risperidone was in doses of 1-4 mg/day and subjects were re-evaluated after 8 weeks of treatment period. Results: There was a considerable increase in ability to respond to limit setting, to follow the instructions, and better social competence in Teacher’s Report Forms after 8 weeks of treatment period. Statistically significant changes in Conner’s and CGI supported this observation (for Conner's, p= 0.03; for CGI, p= 0.007). Conclusions: Besides the positive effects on attention, concen tration and hyperactivity, better utilization of learning skills and well tolerated side effects could make atypical neuroleptic risperidone a pharmacologic alternative for treating behavioral symptoms in these particular patient groups.
Anahtar sözcükler: yayg›n geliflimsel bozukluk, mental retardasyon, risperidon, çocuk, ergen, özel e¤itim
Key words: pervasive developmental disorder, mental retardation, risperidone, child, adolescent, special education
Klinik Psikofarmakoloji Bülteni 2003;13:174-178 Bull Clin Psychopharmacol 2003;13:174-178
G‹R‹fi Yrd. Doç. Dr., 2Profesör Dr., Marmara Üniversitesi Çocuk Ruh Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Anabilim Dal›, Altunizade 34662 ‹stanbul
1
Yazışma Adresi / Address reprint requests to: Yrd. Doç. Dr. Ayfle Rodopman Arman, Cemil Topuzlu Cad. Kaz›m Lakay Sok., Sümer Apt. No:18/10 Çiftehavuzlar 81030 ‹stanbul - Turkey Telefon / Phone: +90-216-325-0612 Faks / Fax: +90-216-339-9321 Elektronik posta adresi / E-mail address: aysearman69@hotmail.com Kabul tarihi / Date of acceptance: 6 Kas›m 2003 / November 6, 2003
174
E
rken dönemde do¤ru tan› ve farmakoterapi ile güçlendirilmifl özel bireysel e¤itim ve davran›fl yönetiminin, yayg›n geliflimsel bozukluk (YGB)’lar›n tedavisinde en etkin yaklafl›m oldu¤u belirtilmektedir (1,2). Olgularda s›k görülen stereotipi, artm›fl hareketlilik ve sald›r-
gan davran›fl örüntüsü gibi davran›flsal sorunlar ve psikiyatrik ektan›lar ilaç tedavisini kimi zaman zorunlu k›lmaktad›r (3). Mental retardasyonu (MR) ve YGB olan çocuklar›n psikiyatrik tedavisinde klasik nöroleptikler s›k baflvurulan ilaçlar olmakla birlikte, sedasyon, dikkat ve yo¤unlaflma ifllevlerindeki sorunlar›n yan›nda akut distoni ve tardiv diskinezi gibi yan etkiler e¤itsel yaklafl›mlara uyumu zorlaflt›rmaktad›r (2).
Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, Cilt: 13, Say›: 4, 2003 / Bulletin of Clinical Psychopharmacology, Vol: 13, N.: 4, 2003 - www.psikofarmakoloji.org
A. R. Arman, Y. Yazgan, M. Berkem
Risperidon gibi atipik nöroleptikler, serotonin ve dopamin reseptörlerinde yüksek antagonistik etkisi ve ekstrapiramidal yan etkisinin minimal düzeylerde olmas› nedeniyle daha yararl› olabilir (4,5). YGB ile ba¤lant›l› olarak görülen afl›r› sinirlilik, sald›rganl›k ve patlay›c› flekilde özgül olmayan davran›fl sorunlar›na göreceli h›zl› etkisinin yan›nda (6), olgular›n sosyal uyumunda ve özel e¤itim alabilir hale gelmelerinde art›fl›n gözlenmesi risperidonu çocuk ve ergenlerde tercih nedeni yapmaktad›r (1,7,8). Çocuk ve ergenlerde yeni “atipik” nöroleptikler aras›nda en çok klinik çal›flma risperidonla (2) yap›lm›fl olup dürtüselli¤i, obsesif u¤rafl›lar› ve sald›rganl›k düzeyinin fliddetini azaltt›¤›na iliflkin gözlemler aktar›lm›flt›r. Çengel’in gözden geçirme yaz›s›nda da de¤indi¤i gibi risperidonun çocuk ve ergenlerdeki kullan›m›yla ilgili ilk veriler olgu sunumlar› ve aç›k çal›flmalar ve klinik ortamlardaki etkilerin araflt›r›lmasi uzerine odaklanmistir (9). Daha sonraki y›llarda ise çift-kör plasebo kontrollü çal›flmalarda risperidonun çocuklarda etkinli¤ini ve güvenirli¤i araflt›r›lm›flt›r (10,11,12). Poliklini¤imize özgül davran›fl sorunlar› ile baflvuran ve ayn› zamanda özel e¤itim alan bir grup YGB ve MR olgular›n›n risperidon tedavisi s›ras›nda, e¤itimcilerden al›nan olumlu geri bildirimler do¤rultusunda, e¤itim ortamlar›nda tedaviye yan›t› araflt›rma düflüncesiyle bu cal›flma planland›. Bu çal›flmada DSM-IV (13) tan› ölçütlerine göre YGB ve MR tan›s› konmufl 8 çocukta (7 E (7-17 yafl), (1K, 15 yafl) risperidonun e¤itim ortam›nda davran›fl sorunlar› üzerine etkilerinin araflt›r›lmas› amaçlanm›flt›r.
YÖNTEM Bu çal›flma aç›k etiketli pilot çal›flma niteli¤inde olup, olgular çocuk psikiyatrisi poliklini¤ine baflvuru s›ras›na göre de¤erlendirilmiflö bireysel klinik tedaviler çal›flman›n temelini oluflturmufltur. Davran›fl sorunlar› sald›rganl›k, engellenemeyen davran›fllar, dürtüsellik, kontrol edilemeyen artm›fl hareketlilik, öfke nöbetleri ve sosyal iletiflimde kopukluk olarak tan›mland›. Tüm olgular DSM-IV (13) tan› ölçütleri içinde iki uzman doktor taraf›ndan de¤erlendirilerek otistik bozukluk, Asperger bozuklu¤u ve mental retardasyon tan›lar›ni aldi (bak›n›z tablo 1). Çal›flmadan ay›r›c› ölçütleri; psikotik bozukluk, flizofreni ile herhangi bir sistemik hastal›¤a (genetik, metabolik, nörolojik) ba¤l› otistik bozukluk olarak belirlendi. Olgular›n aileleri araflt›rma öncesinde ilaç tedavisi ve çal›flma süreci hakk›nda bilgilendirildi ve yaz›l› onamlar› al›nd›. Afla¤›daki de¤erlendirme araçlar› olgular›n ilaç tedavisine yan›t›n› izlemek amac›yla kullan›ld›. Ö¤retmen Bilgi Formu: Ö¤rencinin e¤itim prog-
ram›na uyumu, yafl›tlar› ile iliflkileri ve olas› davran›fl sorunlar›n› de¤erlendirmek amac›yla anabilim dal›m›zca haz›rlanm›fl, s›n›f ö¤retmeni taraf›ndan doldurulan aç›k uçlu bir bilgi formudur. Conner’s Dikkat Eksikli¤i Afl›r› Hareketlilik Ö¤retmen De¤erlendirme Ölçe¤i: Ö¤retmenlerin s›n›f içi gözlemleri temelinde ö¤rencilerini davran›flsal yönden de¤erlendirmeleri amac›yla haz›rlanm›fl olup Türkiye örneklemi için geçerlik güvenirlik çal›flmas› fiener ve arkadafllar› (14) taraf›ndan yap›lm›flt›r. Genel Klinik ‹zlenim Ölçe¤i (GK‹): Genel klinik görünümün bir de¤erlendirmesi olup olgular›n y›k›c›, engellenemeyen davran›fllar› ve stereotipik hareketlerinin a¤›rl›¤› esas al›nmaktad›r. Görüflme s›ras›nda klinik izlenime ek olarak ailenin gözlemleri do¤rultusunda klinisyen taraf›ndan de¤erlendirilir (7,15). Görüflmeyi yapan klinisyen taraf›ndan verilen de¤erler; 1 (en hafif)- 7 (en a¤›r) aras›nda de¤iflir. Olgular›n tümü poliklini¤e baflvurdu¤u s›rada özel e¤itim almaktayd› ve davran›fl sorunlar› nedeniyle tipik nöroleptik kullan›m› s›kt›. Epileptik olgular›n hepsinde antiepileptikler kullan›lmaktayd›. Olgular›n hemen hepsinde davran›fl modifikasyon teknikleri kullan›lmakla birlikte, kismi yarar sa¤land›¤› e¤itimcileri taraf›ndan dile getirilmekteydi. Risperidon tedavisi öncesi en az bir hafta ilaçs›z kalmalar› sa¤land›. Tam kan say›m›, karaci¤er ve böbrek fonksiyon testleri, elektrokardiyogram ve epileptik olgularda elektroensefalogram kontrolü sonras›nda risperidon günde iki defa 0,5 mg dozuyla baflland›. Haftal›k takiplerle klinik yararlan›m ve yan etki profili yak›ndan gözlenerek, 0,51 mg art›fllarla etkin doza ç›k›ld›. Günlük doz 1-4 mg aras›nda ayarland› (1,6,16). Tedavi öncesi verilen ölçekler ilaç takibine bafllad›ktan 8 hafta sonra tekrarland›. Birincil tan›lar› mental retardasyon ve Asperger bozuklu¤u olan iki olguda ilaç tedavisi öncesi Conner’s ölçeklerininin zaman›nda al›namamas› nedeniyle, bu ölçe¤e ait tedavi sonras› de¤erlendirme çal›flma d›fl› b›rak›ld›. Conner’s ve GK‹ ölçeklerindeki de¤iflimlerin istatistiksel de¤erlendirmelerinde SPSS 10.0 (17) paket program›, normal da¤›l›m göstermeyen iki ba¤›ml› grubun karfl›laflt›r›lmas›nda parametrik olmayan testlerden ordinal verilerde Wilcoxon ‹flaret Testi , nominal verilerde ise McNemar Testi kullan›ld›.
BULGULAR Olgular›n 7’si erkek (yafl aral›¤›:7-17); 1’i k›zd› (yafl: 15). DSM- IV birincil tan›s› olarak 4 mental retardasyon, 2 Asperger bozuklu¤u, birisi MR ek tan›s› konan 2 otistik bozukluk araflt›rman›n olgular›n› oluflturdu. 4 olguda epilepsi, 2 olguda dikkat eksikli¤i afl›r› hareketlilik bozuklu¤u ek tan›lar› vard›.
Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, Cilt: 13, Say›: 4, 2003 / Bulletin of Clinical Psychopharmacology, Vol: 13, N.: 4, 2003 - www.psikofarmakoloji.org
175
Yayg›n geliflimsel bozukluk ve mental retardasyonda risperidon
Tablo 1. Risperidon tedavisi gören 8 olgunun klinik özellikleri Olgu no
Yafl, cinsiyet
DSM-IV tan›s›
Hedef belirti
ZE düzeyi*
Ek tan›
Risperidon (mg/gün)
1
7, E
Otizm
Tükürme, ›s›rma, kafas›n› vurma
Hafif
ZE
2
2
12, E
ZE
Sald›rganl›k, afl›r› hareketlilik
Orta
Epilepsi, DEAH
4
3
16, E
Otizm
Disinhibisyon, afl›r› hareketlilik, inatç›l›k
Orta
Epilepsi, ZE
3
4
15, K
ZE
Sald›rgan davran›fllar, 盤l›k atma, öfke nöbetleri
A¤›r
Epilepsi
4
5
13, E
ZE
Stereotipik hareketler, disinhibisyon, ders s›ras›nda yerinde duramama
Hafif
Epilepsi
3
6
13, E
ZE
Sald›rgan davran›fllar, öfke patlamalar›, kiflileraras› iliflkide zorlanma
Orta
-
1
7
10, E
Asperger bozuklu¤u
Afl›r› hareketlilik, kurallara uymakta zorluk çekme, 盤l›k atma
-
-
3
8
17, E
Asperger bozuklu¤u
Sinirlilik, sald›rganl›k, biriktirme sosyal iliflkilerde s›n›rl› davran›fllar
s›n›r
-
3
K: K›z; E: Erkek; ZE :Zihinsel engellilik; YGB: Yayg›n geliflimsel bozukluk; DEAH:Dikkat eksikli¤i ve afl›r› hareketlilik bozuklu¤u * Zihinsel engellilik düzeyi DSM-IV’e göre s›n›fland›r›ld›.
Tablo 2. YGB ve ZE tan›s› alan çocuklarda Risperidon tedavisi öncesi ve sonras› Conners ve GK‹ puanlar›n›n karfl›laflt›r›lmas› Tedavi öncesi
Tedavi sonras›
Conners (n=6) puan ort..
45.6±19.2 N: 6 (22-77)a
35.3±16.5 N: 6 (17-63)a
GK‹ puan ort.
6.1±0.6 N: 8 (5-7)a
4.5±1.1 N: 8 (3-6)a
p de¤eri 0.03**
0.007**
CONNERS: Conner’s Dikkat Eksikli¤i Afl›r› Hareketlilik Ö¤retmen De¤erlendirme Ölçe¤i GK‹: Genel Klinik ‹zlenim Ölçe¤i, N: Olgu say›s›, a Ölçeklerin puan aral›¤›, ** ‹statistiksel aç›dan fark anlaml›d›r.
Baflvuru flikayetleri, sald›rganl›k, y›k›c› davran›fllar, engellenme güçlü¤ü, afl›r› hareketlilik, dürtüsellik, komutlara uymakta zorlanma, iletiflimde kopukluk ve yo¤un stereotipik hareketlerdi. Tedavinin bafllamas›ndan iki ay sonraki takipte sakinleflme, verilen komutlara uymada artma, dinleyebilme ve sosyal iletiflimde göreceli düzelmelerin oldu¤u ö¤retmenler taraf›ndan tan›mland›. Çocuklar›n, özel e¤itim s›ras›nda sözlü komutlara daha duyarl› hale gelmeleri ve dürtüsel davran›fllar›n›n azalmas› sonucu davran›fl yönetimine uyumlar›ndaki art›fl, Ö¤retmen Bilgi Formu’nda ifade edilmekteydi. Conner’s ve GK‹ ölçe¤i puanlar›ndaki de¤iflimin istatistiksel de¤erlendirmesi Tablo 2’de görülmektedir. Risperidon kullan›m› s›ras›nda en s›k görülen yan etkiler sedasyon, kilo alma ve afl›r› salya art›fl› olup, tedavinin sonlanmas›n› gerektirecek düzeyde bulunmad›.
TARTIfiMA Bu çal›flma grubundaki sekiz olgunun risperidon
176
tedavisine yan›t›n›n davran›fl de¤erlendirme ve klinik izlenim ölçekleriyle izlenmifl olmas›, tedavinin etkinli¤i aç›s›ndan önemlidir. Conner’s ölçe¤i; gözlem yolu ile elde edilebilen hareketlilik ve dürtüsellik gibi davran›fl parametrelerini de¤erlendirme arac› olup, YGB ve MR’u olan olgular›n e¤itim s›ras›ndaki takipleri aç›s›ndan faydal›d›r. Bu ölçek, temelde yukar›da tan›mlanan olgu grubunu de¤erlendirmek için kullan›lan bir araç de¤ildir. Bununla birlikte, s›n›f içi gözleme dayal› oluflu ve dikkat eksikli¤i, dürtüsellik, sosyal olamama gibi hedef belirtileri kapsayan alt gruplar›n›n olmas›, ölçe¤in bu olgu grubunda kullan›lmas›n› tercih etmemize neden oldu. Kendisine ve baflkalar›na zarar verici davran›fllar, engellenme güçlü¤ü ve stereotipik hareketler gibi hedef belirtilerin a¤›rl›k düzeyini GK‹ ölçe¤i ile de¤erlendirmifl olmak, sözel ifadesi k›s›tl› olan olgularda klinik takibi kolaylaflt›rd›. Çocuk olgularda risperidonla yap›lm›fl olan aç›k etiketli, pilot niteli¤indeki ilaç çal›flmalar› gözden geçirildi¤inde (1,6,7), GK‹ ölçe¤inin klinisyenin temel de¤erlendirme ölçütlerinden biri oldu¤u görülebilir. Ad› geçen çal›flmalarda oldu¤u gibi bu çal›flma grubunda
Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, Cilt: 13, Say›: 4, 2003 / Bulletin of Clinical Psychopharmacology, Vol: 13, N.: 4, 2003 - www.psikofarmakoloji.org
A. R. Arman, Y. Yazgan, M. Berkem
da ilaç tedavisinin temel nedeni antipsikotik etkilerinden çok, hedeflenen davran›fl sorunlar› üzerine etkili olmas›yd›. Bu ölçeklerle yap›lan takipte, tedavi öncesi ve sonras› de¤erlerde istatistiksel olarak anlaml› farkl›l›k bulundu. Risperidonun yüksek serotonerjik ve dopaminerjik antagonistik etkileri sonucu sosyal iletiflimde göreceli düzelmelerin oldu¤u görüldü ve dürtüsel sald›rganl›k s›n›rlanabildi. Davran›fl yönetimi aç›s›ndan en önemli ölçütlerden biri olan uyarana duyarl›l›¤›n art›fl› da gözlendi. Perry ve arkadafllar›’n›n çal›flmalar›nda belirtti¤i gibi risperidonun YGB olgular›nda tercih edilmesinin nedeni, bozuklu¤un etiyopatolojisinde sözü edilen serotoninerjik düzensizli¤e olas› etkisidir (7). Risperidonun YGB olgular›nda görülen sosyal iletiflimdeki zorlanma üzerine olumlu etkisi, ilaç tedavisinin flizofrenideki negatif belirtilere olan etkisine benzetilmektedir (6,8,18). fiizofreni olgular›ndaki negatif belirtiler üzerindeki etkinin, risperidonun 5 HT2A reseptör antagonizmas›n›n D2 reseptörlerininkine oranla yüksek olmas›yla aç›klanabilece¤i ileri sürülmektedir. Mc Dougle ve arkadafllar› (1) ayn› mekanizman›n YGB tan›s› alan çocuk ve ergenlerde sosyal ifllevlerdeki göreceli iyileflmede de rol oynayabilece¤i varsay›m›n› ileri sürmektedirler. Öztürk ve arkadafllar›’n›n Asperger bozuklu¤u olan çocuklarda risperidon kullan›m› ile ilgili olgu sunumlar›nda, çocuklar›n ço¤unun özel e¤itim deste¤i ile risperidon kombinasyonundan fayda gördü¤ü, özellikle sosyal uyumlar›nda art›fl›n oldu¤u ve okul ortam›nda daha rahat kalabildikleri bildirilmifltir (19). Asperger bozuklu¤u, yayg›n geliflimsel bozukluklar içinde göreceli olarak daha iyi seyirlidir ve çal›flmam›zdaki iki Asperger olgusunda da ilaç tedavisine yan›t›n daha iyi düzeyde oldu¤u gözlenmifltir. Düflük dozlarda risperidon kullan›m›n›n genç otistik olgularda, özellikle y›k›c› davran›fl bozukluklar› ve artm›fl hareketlili¤in yan› s›ra duygudurum düzensizliklerinde, olumlu etkiler yapt›¤› bildirilmektedir (20). Snyder ve arkadafllar›’n›n çift kör, plasebo kontrollü ilaç çal›flmas›nda da (12), s›n›r zeka düzeyindeki olgularda yo¤un y›k›c› davran›fllar ve patlay›c› flekilde gözlenen davran›fl sorunlar›nda, yan etkileri daha az olan etkili bir tedavi olarak tan›mlanmaktad›r. Bu tan› gruplar›ndaki olgular›n ço¤una epilepsi ek tan›s›n›n kondu¤u ve yan etkileri az›msanmayacak olan antiepileptik ilaçlar kulland›klar› bilinmektedir.
Konuyla ilgili baz› çal›flmalarda epilepsi varl›¤›n›n d›fllay›c› ölçüt olarak al›nd›¤› görülmektedir (1,6). Bu çal›flma grubundaki 4 olgu epilepsi tedavisinin yan› s›ra davran›fl sorunlar› nedeniyle klasik nöroleptik kullanmak zorundayd› ve bu ilaçlar›n yan etkileri nedeniyle özel e¤itime devamlar› zor olmaktayd›. Konuyla ilgili yaz›nda epilepsi ek tan›s› konmufl ve kontrolleri düzenli yap›lan mental retardasyonlu çocuklarda risperidonun güvenli oldu¤una ve yan etkilerinin az görüldü¤üne iliflkin veriler bulunmaktad›r (21,22). Bu çal›flman›n k›s›tl›l›klar› aras›nda, bu gruba özgül ölçeklerin kullan›lamam›fl olmas›, kontrol grubunun eksikli¤i ve az say›da olgudan oluflan çal›flma grubunda erkeklerin ço¤unlu¤u oluflturmas› say›labilir. Ayr›ca, çocuklar›n davran›fl örüntülerindeki göreceli olumlu de¤iflim yayg›n geliflimsel bozuklu¤un do¤al seyrindeki dalgalanmalara da denk düflebilir. Klinik gözlemlerimize göre ergenlerde kullan›ld›¤›nda risperidonun daha yo¤un yan etkiler göstermesi, küçük çocuklarda ilaca cevab›n farkl› olabilece¤ini düflündürmektedir. ‹laç tedavisi almayan ve özel e¤itime devam eden mental retardasyonlu çocuklardan oluflan bir kontrol grubunun eksikli¤i de çal›flma deseninin zay›f noktalar›ndan biridir. Ancak bu özellikteki çocuklar›n poliklinik baflvurular›n›n s›n›rl› oldu¤u göz önüne al›nd›¤›nda, e¤itim ald›klar› kurum ortam›nda kontrol çal›flma grubu oluflturma hedeflerimiz aras›ndad›r. Dikkat, konsantrasyon ve hareketlilik üzerindeki olumlu etkileri yan›nda sosyal uyum ve e¤itim becerilerini kullan›labilir hale getirme ve tolere edilebilir yan etkileri nedeniyle (21,23), risperidon tedavisi bu hasta grubunda ilk akla gelebilecek yaklafl›mlardan biri olmaya adayd›r. Ancak Tanguay'›n (2) gözden geçirme yaz›s›nda da belirtti¤i gibi Yayg›n Geliflimsel Bozukluk olgular›nda sosyal ve iletiflimsel sorunlar›n tedavisinde farmakolojik yaklafl›mlar›n yararlar› s›n›rl›d›r. Bu nedenle hedef belirtilerin iyi saptanmas› ve tedavi beklentisinin gerçekçi düzeylerde tutulmas› önerilmektedir. Çal›flman›n devam›nda hedefimiz, olgu say›s›n›n art›r›lmas›, davran›fl ve sosyal uyum parametreleri aç›s›ndan ilaç tedavisi almayan zihinsel engelli olgulardan kontrol grubu oluflturma ve kulland›¤›m›z geçerli de¤erlendirmelerin yan› s›ra bu olgu grubu için özgül davran›fl ölçeklerini kullanmakt›r.
Kaynaklar: 1.
McDougle CJ, Holmes JP, Bronson MR, Anderson GM, Volkmar FR, Price LH, Cohen CJ Risperidone treatment of children and adolescents with pervasive developmental disorders: a prospective, open-label study. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 1997;36:685-693
2.
Tanguay P Pervasive developmental disorders: a 10- year review. J AM Acad Child Adolesc Psychiatry 2000;39:1079-1095
3.
Campbell M, Schopler E, Cueva JE, Hallin A Treatment of autistic disorder. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 1996;35:134-143
Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, Cilt: 13, Say›: 4, 2003 / Bulletin of Clinical Psychopharmacology, Vol: 13, N.: 4, 2003 - www.psikofarmakoloji.org
177
Yayg›n geliflimsel bozukluk ve mental retardasyonda risperidon
4.
5.
Campbell M, Armenteros JL, Malone RP, Adams PB, Eisenberg ZW, Overall JE Neuroleptic-related dyskinesias in autistic children: a prospective longitudinal study. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 1997;36:835-843 Janssen PAT, Nienegeers CTE, Awouter F, Schellekens KHL, Megens AAHAP, Meert TF Pharmacology of risperidone, a new antipsychotic with serotonin-S2 and dopamin D2 antagonistic properties. J Pharmacol Exp Ther 1988;244:685-693
13. Köro¤lu E (Çev. Ed.) DSM IV. Mental Bozukluklar›n Tan›sal ve Say›msal Elkitab›. Ankara: Hekimler Yay›n Birli¤i, 1994 14. fiener fi, Dereboy Ç, Dereboy F, Sertcan Y Conner’s Ögretmen Derecelendirme Ölçegi. Türkçe Uyarlamas›-1. Çocuk ve Gençlik Ruh Sa¤l›¤› Dergisi 1995;2:131-141 15. National Institute of Mental Health. Clinical Global Impression Scale. Psychopharmacol Bull 1985;21:839-844
6.
Nicolson R, Awad G, Sloman L An open trial of risperidone in young autistic children. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 1998;37:372-76
16. Demb H Risperidone in young children with pervasive developmental disorders and other disabilities. J Child Adolesc Psychopharmacol 1996;6:79-80
7.
Perry R, Pataki C, Munoz-Silva DM, Armenteros J, Silva RR Risperidone in children and adolescents with pervasive developmental disorder: pilot trial and follow up. Journal Child Adolesc Psychopharmacol 1997;7:167-179
17. SPSS for Windows 10.0. SPSS Inc. Chicago,IL,1999
8.
9.
Purdon SE, Wilson L, Labelle A, Jones BDW Risperidone in treatment of pervasive developmental disorder. Can J Psychiatry 1994;39:400-405 Çengel E Risperidon: çocuk ve gençlerdeki etkinli¤i ve yan etkileri. Çocuk ve Gençlik Ruh Sa¤l›¤› Dergisi 1999;6:30-40
10. Turgay A, Binder C, Synder R, Fisman S Long term safety and efficacy of risperidone for the tretmant of disruptive behavior disorders in children with subavarage IQs. Pediatrics 2002;110:46-57 11. McCracken JT, McGough J, Shah B, Cronin P, Hong D, Aman MG, Arnold LE, Lindsay R, Nash P, Hollway J, McDougle CJ, Posey D, Swiezy N, Kohn A, Scahill L, Martin A, Koenig K, Volkmar F, Carroll D, Lancor A, Tierney E, Ghuman J, Gonzalez NM, Grados M, Vitiello B, Ritz L, Davies M, Robinson J, McMahon D; Research Units on Pediatric Psychopharmacology Autism Network. Risperidone in children with autism and serious behavioral problems. New England Journal of Medicine 2002;347:314-321
18. Jacobsen FM Risperidone in the treatment of affective illness and obsessive-compulsive disorder. J Clin Psychiatry 1995;56:423-429 19. Öztürk M, Sayar K, Tüzün Ü Asperger bozuklu¤u olan çocuklarda risperidon kullan›m›: olgu sunumu. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni 2000;10:51-55 20. Masi G, Cosenza A, Mucci M, Brovedani P Open trial of Risperidone in 24 young children with pervasive developmental disorders. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 2001; 40:10:1206-1214 21. Casaer P, Walleghem D, Vandenbussche I, Huang ML, De Smedt G Pharmacokinetics and safety of risperidone in autistic children. Pediatric Neurology 1994;11:89 22. Furmaga KM, DeLeon OA, Sinha SB Psychosis in medical conditions; response to risperidone. Gen Hosp Psych 1997;19:223-228 23. Keks NA Minimizing the non-EPS effects of antipsychotics. Acta Psych Scand Supplement 1996;389:18-24
12. Synder R, Turgay A, Aman M, Binder C, Fisman S, Caroll A Risperidone Conduct Study Group. Effects of risperidone on conduct and disruptive behavior disorders in children with subavarage IQs. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 2002; 41:9:1026-36
178
Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, Cilt: 13, Say›: 4, 2003 / Bulletin of Clinical Psychopharmacology, Vol: 13, N.: 4, 2003 - www.psikofarmakoloji.org