bosgazet 021
INFORMATIEBLAD ANTWERPSE BOSGROEPEN
driemaandelijks tijdschrift
|
n°21
|
JANUARI - FEBRUARI - MAART 2012
De winterse zon licht het bos op. (foto: Stef Vanlommel)
BELGIE-BELGIQUE P.B. 2099 Antwerpen X BC 10770
voorwoord
A
In dit nummer:
Moge 2012 u veel geluk brengen en vooral veel voldoening bij het beheer van onze bossen.
pg. 3 pg. 6 pg. 8 pg. 10 pg. 20 pg. 21 pg. 22
an alle boseigenaars, bestuurders, adjunct-/coördinatoren en personeel van de bosgroepen, consulenten, schalmploeg en alle andere vrijwilligers die belangeloos ten dienste staan van het bos in onze provincie, wil ik een zalig Kerstmis en een gelukkig Nieuwjaar toewensen.
Zoals wij allen weten, zijn er in de Antwerpse Kempen veel bossen die, dankzij de eigenaars die ze bewaarden, een hoge natuurwaarde hebben. Ondanks verschillende maatregelen die de overheid vroeger genomen heeft om deze eigendommen voor de volgende generaties te vrijwaren, zoals de gewestplanregeling, enz… is de fauna en de flora in veel van deze gebieden fors achteruit gegaan. Om de achteruitgang van de biodiversiteit tegen te gaan, wordt er vanuit “Europa” aan de lidstaten een actieplan opgelegd om op hun grondgebied de natuurlijke habitats te behouden en waar mogelijk te herstellen. Dit actieplan voor de bescherming van de natuur heet “Natura 2000”. Daartoe dienen alle gewesten gebieden aan te duiden (Vogelrichtlijn- en Habitatrichtlijn-gebieden) waar bijzondere instandhoudingsdoelstellingen (IHD) moeten voorzien worden om de biodiversiteit te bevorderen. Hierbij dient rekening te worden gehouden met ecologische, economische en recreatieve belangen. Ook in onze regio werden zulke gebieden aangeduid. Momenteel loopt onder meer in het werkingsgebied van Bosgroep Kempense Heuvelrug de procedure van overleg (BOLOV) tussen de verschillende actoren op het terrein. De bosgroep neemt deel aan deze overlegprocedure met de bezorgdheid dat de vast te stellen IHDs realistisch en haalbaar moeten zijn voor de betrokken boseigenaars. Wij blijven tot uw dienst. Georges van der Vennet, Voorzitter Bosgroep Kempense Heuvelrug.
Natura 2000 Fotoverslag Grote Vlaamse Brandhouthappening te Olen De rode bosmier BosgroepNieuws: nieuws per bosgroep Seizoen in beeld Activiteiten en wandelingen Cursussen 2012 i.s.m. Inverde
Digitale Bosgazet! De Bosgazet is vanaf nu ook digitaal verkrijgbaar. Wilt u deze vanaf de volgende editie enkel via e-mail ontvangen, geef dan een seintje via antwerpenzuid@bosgroep.be. Op deze manier kunnen we heel wat papier besparen!
Waarom bosgroepen? Vlaanderen telt ongeveer 146.000 hectaren bos en naar schatting is 70 % van dit bosareaal in privé-eigendom. De Vlaamse overheid heeft er bewust voor gekozen om ook de privéboseigenaars te betrekken in het beleid. De oprichting van de Vlaamse bosgroepen was een duidelijk signaal naar de boseigenaars toe om hen te stimuleren het beheer in eigen handen te nemen. Een kans om te grijpen… Het bos in Vlaanderen is bovendien enorm versnipperd. Deze versnippering is niet enkel ruimtelijk, ook een enorme eigendomsversnippering typeert de Vlaamse bossen. Zo zijn de meeste boseigendommen in Vlaanderen kleiner dan 1 ha! Het beheer van deze ‘minibosjes’ is voor de boseigenaars financieel onrendabel met als gevolg dat het beheer van deze sterk versnipperde bospercelen meestal achterwege is gebleven. Bovendien wordt de boseigenaar vaak geconfronteerd met problemen die hij niet altijd alleen kan oplossen, zoals bijvoorbeeld recreatieoverlast of sluikstorten. Wanneer verschillende eigenaars samen voor het bosbeheer zorgen, kan dit zonder de eigenaars op kosten te jagen. De belangrijkste taak van de bosgroepen is het stimuleren en coördineren van zo een samenwerking. In een bosgroep komen boseigenaars vrijwillig samen om het beheer van hun bossen te verbeteren. Elke boseigenaar is vrij om al dan niet gebruik te maken van onze diensten. Iedere eigenaar behoudt de volledige zeggenschap over het beheer van zijn eigendom.
Wat kan de bosgroep voor u doen? De belangrijkste taken van de bosgroep zijn informeren, sensibiliseren en organiseren. U kan de coördinator contacteren voor: • gratis en onafhankelijk advies over het bos en het beheer ervan (bosbouwtechnische, juridische, financiële en administratieve aspecten); • informatie over hoe uw bos duurzaam kan beheerd worden, wat uw wettelijke rechten en plichten zijn als boseigenaar en wat de mogelijke subsidies zijn waar u als boseigenaar aanspraak op kunt maken; • organisatie van wandelingen, cursussen en excursies; • hulp bij het aanduiden van dunningen; • hulp bij de bestrijding van Amerikaanse Vogelkers en exoten door onze arbeidersploeg; • hulp bij het invullen van kapaanvragen, subsidiedossiers en hulp bij het opstellen van beheerplannen;
Georges van der Vennet, voorzitter Bosgroep Kempense Heuvelrug vzw.
2 | VOORWOORD | Woord vooraf
• coördinatie van gezamenlijke boswerkzaamheden en houtverkopen voor meerdere eigenaars zodat goedkoper en efficiënter werk geleverd kan worden.
natura 2000
Natura 2000:
werken aan een Europees natuurnetwerk, ook in de provincie Antwerpen De dier- en plantensoorten die de provincie Antwerpen rijk is - en dat zijn er heel wat -, verdienen een goede bescherming. Dankzij het Europese Natura 2000-netwerk krijgen de meest kwetsbare dier- en plantensoorten extra aandacht. De opmaak van concrete natuurdoelen in overleg met de doelgroepen behoort tot de Vlaamse strategie om de toekomst van de onze meest waardevolle biodiversiteit veilig te stellen. Ook de Kempense en Antwerpse Bosgroepen volgen dit proces mee op. Achteruitgang biodiversiteit een halt toeroepen Wereldwijd gaat de biodiversiteit er op achteruit. De oppervlakte natuur slinkt zienderogen, en planten- en diersoorten sterven aan een hoog tempo uit. Europa heeft de ambitie om tegen 2020 het verlies aan biodiversiteit een halt toe te roepen. Daarom heeft het Natura 2000 in het leven geroepen, het grootste netwerk van natuurgebieden ter wereld. Het strekt zich uit over 27 landen en telt ongeveer 25.000 gebieden. Alles samen is dat goed voor zowat een vijfde van de oppervlakte van Europa! Natura 2000 bestaat uit de zogenaamde Europese Vogel- en Habitatr ichtlijngebieden. De Vogelrichtlijn dateert van 1979 en verplicht de lidstaten die gebieden te beschermen, die belangrijk zijn voor alle trekvogelsoorten en voor meer dan 190 bijzonder bedreigde vogelsoorten. De Habitatrichtlijn uit 1992 vraagt een doelgerichte bescherming van een grote diversiteit aan zeldzame en bijzon-
dere soorten en habitattypen, gaande van Scandinavische boreale bossen, over kalkhoudende rotsbodems aan de Atlantische kust tot de natuurparels in de Antwerpse Kempen. In deze habitats komt een groot aantal Europese planten en dieren voor.
Speciale beschermingszones De Natura 2000-gebieden worden ook ‘speciale beschermingszones’ of SBZ genoemd. Deze gebieden zijn aangeduid om extra kansen te geven aan habitats en soorten die cruciaal zijn voor de Europese biodiversiteit. Op Europees niveau is afgesproken dat de overheid ervoor moet zorgen dat die habitats en soorten kunnen overleven. Dat wordt een ‘gunstige staat van instandhouding’ genoemd. Vlaanderen telt 62 Natura 2000-gebieden. Die zijn samen goed voor meer dan 166.000 hectare, of ongeveer 12 % van de oppervlakte van Vlaanderen. Op Europees niveau is een lijst opgemaakt van de habitats en soorten die beschermd moeten worden in Europa.
Vlaanderen is verantwoordelijk voor 44 verschillende Europese habitattypes. Die gaan van duinvegetaties aan de kust over vennen, heiden en zeldzame types grasland tot biologisch waardevolle bossen. Tegelijkertijd beschermt Natura 2000 in Vlaanderen 107 Europese soorten, waarvan 4 plantensoorten, 65 vogelsoorten en 38 andere diersoorten.
De Europese natuurdoelen Vlaanderen heeft de opdracht om de zeldzame Europese habitats en soorten in stand te houden. Daartoe moet het eerst bepalen hoeveel individuen van een soort nodig zijn om te kunnen spreken van een leefbare populatie. En hoe groot bijvoorbeeld een heidegebied moet zijn om onderdak te kunnen geven aan alle typische heidesoorten. Dit noemen we de instandhoudingsdoelstellingen (IHD) of kortweg natuurdoelen. De natuurdoelen maken aan iedereen duidelijk waar men naar toe wil met een bepaald gebied. De doelen zullen ook richting geven aan de maatregelen die in een gebied genomen worden. De opmaak van de natuurdoelen gebeurt in twee fasen.
Draaiboek
De Roerdomp in het valleigebied van de Nete te Retie. (foto: David Verdonck)
De gewestelijke natuurdoelen zijn de doelstellingen voor heel Vlaanderen. Zij geven weer wat in totaal in Vlaanderen nodig is om de bedreigde Europese soorten en habitats een veilige toekomst te geven. Zij geven bijvoorbeeld aan hoeveel heide of eiken-berken bos er in Vlaanderen gewenst is. In welke gebieden Vlaanderen inspanningen moet leveren voor welke soorten en habitats, is een volgende stap. De gewestelijke natuurdoelen worden dan verfijnd per Natura 2000-gebied. Dit zijn de specifieke natuurdoelen. Ze leggen bijvoorbeeld vast dat in het valleigebied van de Kleine Nete Bosinfo | natura 2000 | 3
natura 2000
het draagvlak voor de realisatie van de natuurdoelen vergroten.
BOLOV Het zogenaamde bovenlokale overleg, kortweg BOLOV, is de belangrijkste stap voor de betrokken particulieren zoals de boseigenaars. De overkoepelende sectorverenigingen werden door de overheid gevraagd om hun leden te sensibiliseren, te informeren en te betrekken bij het proces. De verenigingen (waaronder ook werknemersorganisaties, natuurverenigingen, Boerenbond,…) zoeken maximaal vier vertegenwoordigers voor hun leden op de BOLOV’s. Voor de boseigenaars - landeigenaars vaardigden Landelijk Vlaanderen, een vereniging voor landeigenaars, en de Bosgroepen elk 2 personen af.
Rapport voor Europa
Discussie tussen de verschillende belangengroepen op het BOLOV. (foto: Jan Vincke)
opnieuw een voldoende grote populatie van de heikikker aanwezig moet zijn. Of dat er meer oppervlakte en kwaliteitsvollere heidehabitat moet gecreëerd worden. Op dit niveau wordt met andere woorden bepaald welk deel van de opdracht elk gebied voor zijn rekening neemt. Na de goedkeuring van de natuurdoelen wordt er voor elk gebied een gebiedsplan opgemaakt. Op maat van het gebied zullen afspraken worden gemaakt met eigenaars en gebruikers voor het realiseren van de doelstellingen. Het gebiedsplan is als het ware het draaiboek van het Natura 2000-gebied. Uiteraard moeten de maatregelen haalbaar en betaalbaar zijn. Er moet immers rekening worden gehouden met andere actuele functies van het gebied naast natuur, zoals economie, cultuur, recreatie, enzovoort. Dat zit allemaal in het gebiedsplan vervat.
het vastleggen van de natuurdoelen. Begin 2010 is het ANB gestart met het overleg over de eerste acht gebieden, in het najaar volgde de start van het overleg over de volgende acht gebieden. Door alle doelgroepen van bij het begin van het proces te informeren en te raadplegen, wil het ANB
Overzicht van de
Het rapport wordt aangepast op basis van de BOLOV conclusies en dan nog eens nagelezen door de Vlaamse vertegenwoordigers van de sectoren jacht, economie, landbouw en natuurverenigingen en boseigenaars. Tenslotte gaat het rapport en de opmerkingen de Vlaamse Regering rapporten voornaar opmaak S-IHD 21
39
32b 32a
18 20
Draagvlak creëren
19
Vlaanderen heeft niet alleen een specifieke biodiversiteit op een kleine oppervlakte, maar ook een grote diversiteit aan maatschappelijke vragen en noden. Boseigenaars, landbouwers, recreanten, kmo’s, … : in de Natura 2000-gebieden zijn heel wat spelers actief. Om het gebiedsplan op te maken wordt rond de tafel gezeten met alle betrokkenen samen. Het hoort bij de specifieke aanpak om Natura 2000 stap voor stap vorm te geven. Voor de Vlaamse Regering de natuurdoelen definitief goedkeurt, organiseert het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) samen met de doelgroepen een gebiedsgericht overleg. Op die manier kunnen ze plaatselijke mogelijkheden en gevoeligheden meenemen bij 4 | natura 2000 | Bosinfo
Ant
17
13
2
13 SBZ-H Bossen van het zuidoosten van de Zandleemstreek
29a SBZ-H D
17 SBZ-H Historische fortengordels van Antwerpen als vleermuizenhabitat
29b SBZ-V D
18 SBZ-H Klein en Groot Schietveld
32a SBZ-H K
19 SBZ-H Bos- en heidegebieden ten oosten van Antwerpen
32b SBZ-V K
20 SBZ-H Het Blak, Kievitsheide, Ekstergoor en nabijgelegen Kamsalamanderhabitats
33a SBZ-H V
natura 2000
voor principiële goedkeuring. Natuurlijk wil Europa nagaan of het met Natura 2000 slaagt in zijn opzet. Het is daarom de bedoeling dat Vlaanderen op regelmatige tijdstippen verslag uitbrengt over de stand van zaken van de doelsoorten en habitats in de SBZ. Als blijkt dat Vlaanderen zich niet voldoende inzet om de natuurdoelen te halen, kan de Europese Commissie boetes opleggen of subsidies schrappen.
soorten zoals de harkwesp, rode bosmier, boomleeuwerik en boompieper, heidevlinder en Kempense heidelibel profiteren hiervan. Op de website van het S-IHD Agentschap voor voor opmaak Antwerpe Natuur en Bos vind je onder meer een filmpje over de Antwerpse bos21 groepen en Natura 2000: http://www. natuurenbos.be/nl-BE/Natuurbeleid/ Natuur/Natura_2000/Geen_verre_toekomstmuziek/KempenseHeuvelrug. 39 aspx
Overzicht van de rapporten
32b 32a
Steentje bijdragen
Door vennen te herstellen, geven we de zeldzame heikikker meer
33a
18
De weg is lang, maar Natura 2000
Natura 2000 in de provincie kansen...(foto: Jan Van Der Voort) moet de Antwerpse 20biodiversiteit van deAntwerpen rapporten voor opmaak S-IHD Antwerpen op termijn een flinke duw in de rug vennen hersteld voor de heikikker. Ook in Maar gelukkig hebben Vlaanderen en ook Antwerpen al behoorlijke stappen kunnen zetten met Natura 2000. Zo werd er in boscomplex Lichtaart - Herentals, dat ook deel uitmaakte van de eerste lichting natuur39 gerealiseerd. Naast richtplannen, al heel wat 32b de gewone 32a bosbeheerwerken engageerde de Bosgroep Kempense Heuvelrug vzw en 18 privé-eigenaars zich ertoe om natuurbeheerwerken uit te voeren. Op de percelen van verschillende eigenaars werden enkele
twerpen
19
de boscomplexen van ’t Heiken (Herentals 21 - Vorselaar), de Balderij (Tielen) en Postel zullen in de nabije toekomst natuurbeheerwerken in het kader van Natura 2000 plaatsvinden. Deze projecten beperken zich niet tot het werkingsgebied van de Bosgroep Kempense Heuvelrug vzw. Over 17 33azetten de Antwerpse de hele provincie bosgroepen zich in om 33b het soortgericht natuurbeleid vorm te geven. Zo ontwik20 kelen ze open landduinhabitats, leggen ze bosranden aan en herstellen ze poelen in de beheerde bossen. Waardevolle
geven. De bosgroepcoördinatoren volgen de verschillende gebiedsrapporten en de 19 BOLOV’s mee op. Daarnaast zijn ze ook vragende partij om snel werk te maken van een instrumentarium om de slaagkans van de voorgestelde maatregelen en kostprijs voor de eigenaars correcter te kunnen in-34b schatten. Vast staat dat deze regelgeving de volgende jaren erg belangrijk zal zijn, zeker voor de boseigenaars met bos in een SBZ.
36
Artikel verschenen in ’t Limburgs Bosbelang, nr. 32, Lente, pagina 4-7, aangepast voor Antwerpse bosgroepen.
overzicht van de rapporten voor opmaak S-IHD Antwerpen
2
34a
34b
17 33a
13 SBZ-H Bossen van het zuidoosten van de Zandleemstreek
33b
13
22
29a SBZ-H Demervallei
17 SBZ-H Historische fortengordels van Antwerpen als vleermuizenhabitat 18 SBZ-H Klein en Groot Schietveld 19 SBZ-H Bos- en heidegebieden ten oosten van Antwerpen
36
34b
32b SBZ-V Kalmthoutse Heide
20 SBZ-H Het Blak, Kievitsheide, Ekstergoor en nabijgelegen Kamsalamanderhabitats
33a SBZ-H Vennen, heiden en
21 SBZ-H Heesbossen, Vallei van Marke en Merkske en Ringven met valleigronden langs de Heerlese Loop
33b SBZ-V Arendonk, Merksp
22 SBZ-H Bovenloop van de Grote Nete met Zammelsbroek, Langdonken en Goor
34a SBZ-H Valleigebied van d
23a SBZ-H Hageven met Dommelvallei, Beverbeekse heide, Warmbeek en Wateringen
34b SBZ-V De Zegge
25b SBZ-V Militair domein en de vallei van de Zwarte Beek
26a SBZ-H Valleien vijvergebieden en heiden 26a 29b van de Laambeek, Zonderikbeek, Slangebeek en Roosterbeek met
13
van het zuidoosten van de Zandleemstreek
26b SBZ-V Het Vijvercomplex van Midden Limburg
22
n Groot Schietveld heidegebieden ten oosten van Antwerpen
k, Kievitsheide, Ekstergoor en nabijgelegen Kamsalamanderhabitats
26b
36 SBZ-V De Ronde Put
39 SBZ-V De Maatjes, Wuustw
Voor deze SBZ's werden reed SBZ-H's = Mechelse heide en van de Nederlandse grens tot SBZ-V's = Mechelse heide en Durme en de middenloop van Schorren en polders van de B
29a SBZ-H Demervallei 29b SBZ-V De Demervallei
25a 25b
ssen, Vallei van Marke en Merkske en Ringven met valleigronden langs de Heerlese Loop
32a SBZ-H Kalmthoutse Heide 32b SBZ-V Kalmthoutse Heide 33a SBZ-H Vennen, heiden en moerassen rond Turnhout 33b SBZ-V Arendonk, Merksplas, Oud-Turnhout, Ravels en Turnhout
oop van de Grote Nete met Zammelsbroek, Langdonken en Goor
34a SBZ-H Valleigebied van de Kleine Nete met brongebieden, moerassen en hei
ven met Dommelvallei, Beverbeekse heide, Warmbeek en Wateringen
34b SBZ-V De Zegge
elbeek en heide- en vengebieden tussen Houthalen en Gruitrode
36 SBZ-V De Ronde Put
29a en brongebieden van de Zwarte Beek, Bolisserbeek en Dommel met heide en vengebieden 24a
en van de Laambeek, Zonderikbeek, Slangebeek en Roosterbeek met vijvergebieden en heiden
29b vercomplex van Midden Limburg
32a SBZ-H Kalmthoutse Heide
25a 25b
25a SBZ-H Vallei- en brongebieden van de Zwarte Beek, Bolisserbeek en Dommel met heide 24a en vengebieden
che fortengordels van Antwerpen als vleermuizenhabitat
domein en de vallei van de Zwarte Beek
29b SBZ-V De Demervallei
24a SBZ-H Mangelbeek en heide29a en vengebieden tussen Houthalen en Gruitrode
34a
29b
26a 26b
39 SBZ-V De Maatjes, Wuustwezelheide en Groot Schietveld Voor deze SBZ's werden reeds IHD opgemaakt: SBZ-H's = Mechelse heide en vallei van de Ziepbeek, Schelde- en Durme-estuarium van de Nederlandse grens tot Gent SBZ-V's = Mechelse heide en de Vallei van de Ziepbeek, De Kuifeend en de Blokkersdijk, Durme en de middenloop van de Schelde, Schorren en polders van de Beneden-Schelde, Kustbroedvogels te Zeebrugge-Heist
Demervallei
De Demervallei
Kalmthoutse Heide
Kalmthoutse Heide
Vennen, heiden en moerassen rond Turnhout
Bosinfo | natura 2000 | 5
brandhouthappening
Fotoverslag:
Grote Vlaamse Brandhouthappening te Olen Op 8 oktober 2011 vond op domein Teunenberg de grote Vlaamse Brandhouthappening plaats. Ondanks het koude en regenachtige weer werd het een succes: zo’n 1200 mensen bezochten het evenement. We willen alle medewerkers bedanken voor hun inzet! Enkele impressies … Fotografen van dienst: Stef Vanlommel, Pieter-Jan Swinnen, Jan Verlinden, Zjeen Reynders en Jeroen Truyen.
Enkele voorbeelden van prachtig houtsni
Bijlwerpen, één van de spectaculaire proeven tijdens de Brandhoutgames.
Het paalwerpen vereist naast brute kracht ook wel wat techniek en behendigheid.
Een demonstratie van boomklimmen en snoeien van bomen door Inverde.
Deze paarden worden gebruikt om gevelde bomen uit het bos te slepen. Tegenwoordig wordt dit nog maar zelden gedaan. Het voordeel is dat dit minder schade aan de bodem veroorzaakt dan een machine. 6 | brandhouthappening | Bosinfo
“Op vraag van Jan Seynaeve gingen we tijdens de brandhouthappening een carvingdemo (sculpteren met de kettingzaag) geven. Slecht weer maar toch veel volk. Bleek dat we als team konden deelnemen aan de eerste brandhoutgames. Kappen, zagen, bijlwerpen en meer van die leuke dingen. Om te bewijzen dat het niet aan de partijdigheid van de jury (al onze bosconsulenten zaten daar in) lag dat we gewonnen hebben dagen we jullie uit bij de volgende brandhoutgames. Niels, Jan en Pol van het Aspen-Husqvarna brandhoutteam”
brandhouthappening
De mensen van Inverde leg gen uit hoe je je materiaa kunt in het bos. l verzorgt en veilig aan de sla
g
ijwerk‌
De kliefmachine aan het werk‌.
Demonstraties op het par
adeplein
Sfeerbeeld van op de houtverkoop in de
voormiddag.
Organisator Jan Seynaeve met enkele winnaars van de teamcompetitie van de Brandhoutgames. De gelukkigen kregen een waardebon bij tuincentrum Michiels, een bidon kettingzaagbenzine (Aspen) en een fles van het lekkere Houthakkersbier.
Bosinfo | brandhouthappening | 7
de rode bosmier
Dier(en) in de kijker:
De rode bosmier De rode bosmier is op het eerste zicht een onopvallend diertje. Omdat ze in kolonie leven, vallen ze echter wel sterk op in het landschap: ze maken hun nest in mierenkoepels die tot 2 meter hoog kunnen worden! Bovendien zijn ze belangrijke insectenbestrijders. Kolonies De rode bosmier leeft in grote kolonies, die wel uit 700.000 werksters en enkele honderden koninginnen kunnen bestaan. Het nestmateriaal en het voedsel worden in een kring van 200 meter rondom het nest verzameld. Dit gebied waarin ze voorkomen noemt men het foerageergebied. Rode bosmieren kunnen nestmateriaal verplaatsen dat tot 400 maal zo zwaar is als hun eigen lichaamsgewicht. De mieren kunnen heel goed zien en ruiken. Ze oriënteren zich door gebruik te maken van de zonnestand. Ecologisch zijn ze ook van belang: ze verbeteren de bosgrond door verkruimeling en ruimen veel insecten op. Een middelgroot bosmierenvolk kan jaarlijks zo’n 8 miljoen insecten doden.
Koepelnesten De koepelnesten van rode bosmieren zijn meestal te vinden op een meer open plaats in het bos of aan de bosrand. Mierennesten liggen veelal op plaatsen, dikwijls bij een boomstronk, waar ze zoveel mogelijk zonlicht kunnen opvangen. De gangen die toegang verlenen tot het nest staan open bij goed weer en worden afgesloten als de zon langdurig verdwijnt. Het dak van het nest bestaat uit een isolerende laag. Hierdoor kan de zonnewarmte dagenlang in het nest 8 | de rode bosmier | Bosinfo
vastgehouden worden. Het dak zorgt er ook voor dat vocht en regen niet in het nest komen. De rode bosmier bouwt nesten die tot wel twee meter hoog kunnen worden. Bedenk wel dat het grootste deel van het nest ligt ondergronds gelegen is. De nesten worden gebouwd van alles wat ze in het bos kunnen vinden. Hierbij denken we aan takjes, bladstelen en dennennaalden... Onder het dak (of de koepel) ligt een grote kuil. Van hieruit lopen een heel aantal gangen schuin naar beneden. In de winter trekken de mieren zich in deze gangen terug. Ze overwinteren in groepen met in elke groep 2 of 3 koninginnen. In de zomer wordt het ganse nest gebruikt en onderhouden. De uitgangen worden `s nachts afgesloten met takjes. Deze worden overdag verwijderd en de gangen worden dan door schilwachten bewaakt. Van en naar het nest zijn heel duidelijk aan- en afvoerpaden te zien naar de voedselgebieden en andere nesten.
Hars als verdedigingsmechanisme tegen micro-organismen Rode bosmieren gebruiken bij het maken van hun nesten ook heel wat hars van naaldhout. Uit veldexperimenten is gebleken dat de infectiegraad veel groter is als mieren deze hars niet gebruiken. Nesten
De rode bosmier gespot tijdens een wandeling in het Zevenbergenbos te Ranst. (foto: Karl Verheyden)
zonder hars bevatten zelfs drie keer zoveel schimmels. Door het verwerken van grote hoeveelheden hars gaan de mieren dus infecties van het nest door micro-organismen tegen. Al langer is er bekend dat mieren een aantal strategieën hebben om infecties tegen te gaan. Zo worden bijvoorbeeld overleden soortgenoten uit het nest verwijderd. Sommige mieren dragen ook schimmelwerende stoffen bij zich. Het gebruik van hars als ‘desinfectiemiddel’ is echter de nieuwste ontdekking van schimmelbestrijding door de rode bosmieren.
Sociale dieren In het nest houden de werksters zich bezig met het voeden van zowel de koninginnen als de larven. De werksters ontfermen zich over de eieren van de koninginnen. Ze dragen de larven en poppen naar dat deel van het nest waar vochtigheid en temperatuur het meest optimaal zijn. De poppen zitten in witte ovale cocons, die ongeveer even groot zijn als de volwassen mieren. Hoewel de koninginnen en mannetjes vleugels hebben is er meestal geen bruidsvlucht bij de rode bosmieren. De paring vindt meestal plaats buiten op of vlakbij het nest in de maand juni of juli. Na de paring raakt de koningin haar vleugels kwijt. Afhankelijk van de omstandigheden gaat de jonge koningin haar eieren leggen bij die van haar moeder en tantes, of ze kan een nieuwe kolonie gaan stichten.
de rode bosmier
Jacht op insecten en interactie met bladluizen In de wijde omgeving van het nest jagen de werksters jagen op allerlei insecten. Rode bosmieren zijn niet enkel jagers maar het zijn ook veehoeders. Hun vee bestaat uit bladluizen. Bladluizen zijn zo geliefd vanwege hun productie van honingdauw. Honingdauw is een suikerrijke uitscheiding die eigenlijk gewoon de ontlasting is van de bladluizen. Mieren zijn gek op de zoete smaak ervan. Door met hun voelsprietjes op het achterlijf van de luizen te trommelen, melken ze de bladluizen als het ware. In ruil daarvoor beschermen de mieren de bladluizen met man en macht tegen belagers zoals sluipwespen en lieveheersbeestjes. Het voorkomen van bosmieren gaat dus veelal gepaard met de aanwezigheid van bladluizen en hun predatoren. De bomen die aangetast zijn door bladluizen worden dus ook veelal door mieren gekoloniseerd. Deze bomen zijn hun foerageer-
bomen. De samenstelling van het voedsel van de rode bosmieren bestaat voor 40% uit insecten en voor 60% uit honingdauw. Rode bosmieren zijn dus sterk afhankelijk van bladluizen en dus ook van de bomen waarop deze voorkomen. Het is dus van groot belang dat deze bomen bij dunningen zoveel mogelijk gespaard blijven. In het bos vervullen ze voor een stabiliserende rol omdat ze bevolkingsexplosies van hun prooisoorten kunnen vermijden. Hiervoor zijn in heel wat Europese landen bosmieren uitgezet om insectenplagen in bossen te voorkomen en te bestrijden.
Zaadverspreiding De bosmieren kunnen ook een bijdrage leveren aan de verspreiding van plantenzaden met een zogenaamd mierenbroodje. Een mierenbroodje is een aanhangsel aan plantenzaden dat als voedsel dient voor de mieren. Het zaadje wordt met mierenbroodje vervoerd naar het nest. Hierdoor komt het plantenzaadje mogelijk op een gunstige kiemingsplaats terecht en kan het ontsnappen aan predatoren. Zo kan het Bosviooltje
door rode bosmieren met succes verspreid worden.
Chemische oorlogsvoering en bedreigingen Mieren hebben bij heel wat mensen een slechte naam. Ze kunnen namelijk steken. Dit is echter niet het geval want ze hebben geen angel. Als de mieren zich willen verdedigen, richten ze hun achterlijf en spuiten ze wat mierenzuur naar hun belager. Je kan dit testen door bijvoorbeeld je hand vlak boven het nest te houden. Alle mieren die zich onder je hand bevinden beginnen dan mierenzuur te spuiten. De groene specht eet graag mieren en trekt zich niets aan van deze verdedigingswijze. Hij kan daardoor een mierennest behoorlijk vernielen. Wanneer het nodig is kunnen mieren wel bijten met hun stevige en krachtige kaken. Van een heel aantal nesten van rode bosmieren worden de broed geroofd. Dit doen ze voor de opkweek van fazanten en exotische vogels. Ook het loslaten van fazanten voor de jacht kan indirect een negatieve invloed hebben op de mierenkolonies.
Een mierenkoepel kan indrukwekkend groot worden ‌ Bosinfo | de rode bosmier | 9
Bosgroep kempense heuvelrug
Nieuwjaarsontbijt Ontdek mee een natuurparel Winters beeld van de Snepkensvijver.
Ondertussen is het een jaarlijkse traditie geworden dat wij rond de jaarwisseling een activiteit organiseren waarbij we tevens onze leden extra verwennen. Deze keer kozen we voor een zeer speciale wandeling, een echte buitenkans! Onze voorzitter, Georges van der Vennet, zal éénmalig het familiaal domein openstellen voor onze leden. Dit is een unieke gelegenheid om in dit mooie stukje natuur te wandelen. Het domein is ongeveer 200 ha groot en bestrijkt stukken van drie verschillende gemeenten (Olen, Herentals, Lichtaart). Er zijn delen die in VEN-gebied liggen, delen die beschermd landschap zijn of onder habitatrichtlijn vallen. Het hele domein wordt beheerd volgens een natuurrichtplan dat werd opgenomen in het UBP Lichtaart - Herentals. Het domein is al jarenlang goed bewaard gebleven door een verantwoord jachtbeleid. We zullen een aantal natuurbeheerwerken bezichtigen die onder leiding van de Bosgroep Kempense Heuvelrug vzw werden uitgevoerd. Zo werken we er bijvoorbeeld aan heide- en venherstel in functie van de heidekikker. We zullen onder andere ook eeuwenoude vliegdennen zien en het resultaat van brandhout- en industriële kappingen die door de bosgroep georganiseerd werden. Een must dus voor elke bosliefhebber met interesse voor verantwoord bosbeheer. Voor we aan deze prachtige wandeling beginnen zullen we nog genieten van een stevig ontbijt . Het ontbijt in buffetvorm gaat door op 29 januari in Taverne Korte Heide, Olensteenweg 40 te Lichtaart (tegenover
Bobbejaanland) en start om 9.30 u. Om 11 u maken we ons klaar voor de wandeling. Honden zijn toegelaten op het domein maar moeten overal aan de leiband blijven. Inschrijven voor de wandeling plus ontbijt is noodzakelijk. Voor onze leden-bo-
seigenaars is het ontbijt gratis. Aan sympathiserende leden vragen we een deelname in de kosten van 5 € per persoon. Inschrijvingen moeten uiterlijk op 22 januari 2012 binnen zijn. Je kan inschrijven op kempenseheuvelrug@bosgroep.be of telefonisch op 014/85.90.17.
Succesvolle opstart van de nieuwe schalmploeg
Sfeerbeeld van de inleidingsdag schalmen.
In de Bosgazet van juli 2011 verscheen een oproep voor nieuwe vrijwilligers. Een 15tal geïnteresseerde mensen reageerden hierop. Op 11 oktober 2011 werd voor hen een in- en opleidingsdag schalmen georganiseerd door de bosgroep in boscomplex ’t Heiken in Herentals. De nieuwe vrijwilligers konden zo direct kennis maken met het bosbeheer in de praktijk. De bedoeling is dat deze nieuwe ploeg vrijwilligers zich uitsluitend zal bezig houden met het aanduiden van toekomstbomen, kappingen en ruimingspaden. Zij behoren tot de schalmploeg. In de maand november ondertekenden reeds 6 mensen hun vrijwilligerscontract. De bestaande ploeg vrijwilligers (bosconsulenten) blijft uiteraard behouden. Zij hebben ieder hun eigen werkingsgebied en zijn daar het lokale aanspreekpunt voor de bosgroep. Ze hebben taken van allerlei aard: opvolgen van beheerwerken, nummering van loten, zoeken van perceelsgrenzen, verkopen van kroonhout, … .
10 | Bosgroep kempense heuvelrug | Bosgroepnieuws
Bosgroep kempense heuvelrug
Wandeling in natuurgebied De Maat in Mol Zondag 23 oktober was een gouden herfstdag. Perfect wandelweer dus en 13 leden van de bosgroep trokken onder leiding van Jef Sas doorheen natuurgebied De Maat. Jef is al vele jaren gids/conservator voor Natuurpunt vzw en is intussen vergroeid met het gebied. De Maat staat bekend als één van de oudere natuurgebieden in Vlaanderen en behoort ook zeker tot één van de meest diverse gebieden. Om deze diversiteit te begrijpen, moeten we terug in de geschiedenis. Oorspronkelijk was de bodem hier zeer voedselarm maar dit veranderde door de aanleg van het nabijgelegen Kempens kanaal omstreeks 1850 Dit kanaal voerde mineraal- en voedselrijk water afkomstig uit de Ardennen. Om de bodem te verbeteren werden toen grote oppervlakken bevloeid en ingericht als ‘watering’. De heide maakte plaats voor hooilanden.
mooie beuken en Amerikaanse eiken tot 3035 meter hoogte. Enkele honderden meters verder worden de berken en zomereiken niet veel hoger dan 20 meter, om dan de wandeling weer te eindigen bij imposante populieren. Niet alleen de bossen zijn zeer divers, we vinden ook droge heide, natte heide, vijvers gevoed met voedselrijk kanaalwater, vennetjes en hooilanden. Op sommige plaatsen is de bodem zo voedselarm dat de heide van-
Toelichting door gids Jef Sas over de grote heidevlakte in De Maat…
zelf oprukt en buiten wat begrazing door schapen geen bijkomend beheer nodig is. We konden ook enkele zeldzame planten bewonderen zoals de Koningsvaren. Deze soort komt groeit graag op grachtkanten op de scheiding van droog en nat en komt hier in relatief grote aantallen voor. In de heidevelden vonden we de zeer zeldzame grote wolfsklauw terug. In grote delen van het gebied lopen ook enkele prachtige Schotse Hooglandrunderen en Noorse fjordenpaarden vrij rond. Zij zorgen voor een natuurlijke begrazing en geven het gebied nog wat meer kleur.
Een tweede belangrijke wijziging in het landschap deed zich voor tijdens en net na de Tweede Wereldoorlog. Wegens het gebrek aan brandstof werd toen ‘spriet’ ontgonnen. Spriet is een voorstadium van bruinkool en dus energierijk. Waar spriet ontgonnen werd, bleven putten achter en die bleven bewaard in het landschap. In de voedselrijkere stukken werd na de oorlog volop populier aangeplant. Het resultaat hiervan is een mozaïek van biotopen. Zo zagen we bij het vertrek van de wandeling aan het oude kasteelpark enkele … waar we dit zeldzame kruipende plantje tegenkomen: grote wolfsklauw. Bosgroepnieuws | Bosgroep kempense heuvelrug | 11
Bosgroep ZUIDERKEMPEN
Opstart boscomplex Vallei van de Kalsterloop Zondag 20 november vond de infovergadering plaats van het nieuwe boscomplex ‘Vallei van de Kalsterloop, Molenberg en Kapittelberg’, gelegen in Herselt. Bergen en valleien verraden al dat het om een gevarieerd gebied gaat, waar drogere dennenbossen zich afwisselen met gevarieerde en plaatselijk natte loofbossen. In dit voor de bosgroep maagdelijk bosgebied van ca. 140 ha en ruim 400 eigenaars zal onze taak erin liggen de wensen van de boseigenaars na te gaan en hen te ondersteunen met ondermeer bestrijding van Amerikaanse vogelkers en het wegwerken van achterstallige dunningen. De infovergadering met aansluitende wandeling kon alvast op heel wat belangstelling rekenen. Word vervolgd!
Luchtfoto van de Vallei van de Kalsterloop (ten Z), Molenberg & Kapittelberg (ten NW)
Toekomstvisie voor de bossen van Eindhoutberg Waar willen we naartoe met de bossen van Eindhoutberg? Dient er meer loofhout en leeftijdsvariatie te komen? Zullen we meer investeren in nieuwe bossen? Maken we hierbij gebruik van natuurlijke verjonging of zullen we aanplanten? Dit en nog veel meer zullen de boseigenaars en bosgebruikers van Eindhoutberg bespreken met als doel een toekomstvisie voor de bosontwikkeling van het gebied vast te leggen. Deze zal dan als leidraad dienen voor de privé-eigenaars. De bosgroep organiseert in samenwerking met het gemeentebestuur van Laakdal hiervoor werkgroep- en consultatievergaderingen. De eerste werkgroepvergadering is reeds achter de rug. Alle geïnteresseerden zijn welkom!
Bosbabbel in Eindhoutberg 12 | Bosgroep ZUIDERKEMPEN | Bosgroepnieuws
Duurzaam bosbeheer in Teunenberg-Nieuwe Hoeve Een 90-tal privé-boseigenaars van het boscomplex Teunenberg-Nieuwe Hoeve hebben hun handen in elkaar geslagen onder begeleiding van de bosgroep om samen een uitgebreid bosbeheerplan op te stellen. In het beheerplan wordt vertrokken vanuit de wensen van de eigenaars en de gedragen toekomstvisie die voor dit bosgebied de voorbijgaande jaren werd opgesteld. Dit wordt dan getoetst aan de criteria duurzaam bosbeheer die de Vlaamse overheid heeft opgesteld. Met het huidige duurzame beheer dat reeds met de eigenaars wordt ontwikkeld, zal dit vlot verlopen. Door de deelname aan dit beheerplan worden de privé-boseigenaars vrijgesteld van successierechten, kunnen ze genieten van extra subsidies en zullen ze in aanmerking komen om hun hout te laten certificeren (FSC of PEFC). Ook de gedragen toegankelijkheidsregeling die met de eigenaars en bosgebruikers werd opgesteld, zal deel uitmaken van het beheerplan.
Bosgroep stelt beleidsplan op Het is opnieuw zover. Het bosdecreet bepaalt dat de bosgroepen elke 6 jaar een beleidsplan dienen op te stellen. Op 1 oktober 2012 dient de vzw Bosgroep Zuiderkempen een beleidsplan voor de periode 2013-2018 ter goedkeuring in te dienen bij de Vlaamse overheid. Een uitstekende gelegenheid om eens te bezinnen over onze werking, wat er goed en minder goed gaat en welke prioriteiten we in de toekomst moeten stellen. Voor de opmaak werd een werkgroep samengesteld bestaande uit leden van de raad van bestuur en een aantal privéboseigenaars. Zij werken de voorstellen uit die door de raad van bestuur en algemene vergadering van de bosgroep goedgekeurd zullen worden. Onze algemene vergadering zal doorgaan in het kasteel van de Merode (grotere zaal dan in 2011!) op 26 juni 2012 (leg die datum al vast in je agenda!). Iedereen die wil bijdragen met de opmaak van het beleidsplan of zijn mening wil uiten over onze werking kan steeds contact opnemen met de bosgroep. Uw mening telt!
Bosgroep ZUIDERKEMPEN
Opvolging van bosgebied Engstraten Op zondag 13 november organiseerde de gemeente Meerhout samen met de bosgroep Zuiderkempen de opvolgingsvergadering voor de boseigenaars van de Engstraten in Meerhout. Dit boscomplex dat gelegen is tussen Meerhout en Zittaart is één van de eerste boscomplexen die de bosgroep heeft opgestart (in het jaar 2000). In de onverwachte drukke voetbalkantine in Meerhout werd het project voorgesteld en gepeild naar de interesse van de boseigenaars om wat verder te denken dan de grenzen van hun eigen bospercelen. In de loop van december 2011 worden de boseigenaars uitgenodigd voor een bezoek aan hun bos waar het beheer wordt besproken. Na deze bezoeken zal geëvalueerd worden of er voldoende interesse is voor de opmaak van een toekomstvisie en uitgebreid bosbeheerplan. Dankzij de gemeente kunnen de boseigenaars nog steeds de Amerikaanse vogelkers gratis laten bestrijden door de bosgroep. Ook zal er de mogelijkheid worden gegeven om deel te nemen aan gezamenlijke kappingen. Waardevolle eikenhoutkanten in Engstraten.
Toegankelijkheid Heidehuizen en Volmolen Na 2 jaar overleg is de bosgroep gestart met het plaatsen van de toegankelijkheidsborden en –palen in de boscomplexen Heidehuizen en Volmolen in Mol en Balen. Deze duiden aan waar de wandelaars, ruiters, fietsers en spelende kinderen mogen vertoeven in het bos. Ook het wandelknooppuntennetwerk en de landduinenroute (MTB-route) in de gemeenten Mol, Meerhout, Geel en Balen kregen eind 2011 dankzij de provincie en BLOSO en de verschillende gemeenten hun definitieve inrichting.
Plaatsing van een infobord in boscomplex Heidehuizen.
Vuurmannetjes in de kijker Wie heeft tijdens de brandhouthappening de vuurmannetjes gezien? Het vuur kwam er langs het hoofd, de ogen en de neus naar buiten. Deze vuurmannetjes heeft onze bosgroep ontdekt in de Ardennen. Het concept is eenvoudig. Zoek een mooi stammetje (best naaldhout dat brand feller) en ontschors deze. Zaag vooreerst met de kettingzaag het hoedje af en maak 2 dwarse sneden in een kruisvorm onderaan de stam (voor de luchtdoorstroming onderaan). Steek vervolgens je kettingzaag door de stam van onder en van boven in een kruisvorm zodat je een verticale schouw creëert (pas op voor een kick-back als je de kettingzaag insteekt!!). Nu kan je met een boor de ogen verbinden met de centrale schouw en zaag je voorzichtig (houdt het handvat van je kettingzaag hierbij best tegen je been zodat je vaster werkt) de mond en je vuurmannetje is klaar. Nu nog enkel een aanmaakblokje onderaan je schouw in brand steken en hij is vertrokken. Eens goed in brand kan je een pot soep koken op de bovenkant van de stam (zorg voor luchtdoorstroming door je pot op steentjes te plaatsen!). Na de soep kan je zijn hoedje opzetten zodat hij je vurig kan aankijken. Vuurmannetje. Bosgroepnieuws | Bosgroep ZUIDERKEMPEN | 13
Bosgroep noorderKEMPEN
Acht op een rij In totaal waren er acht kandidaten uit onze bosgroep ingeschreven voor de opleiding bosconsulent. Hieronder stellen we hen kort even voor, van links naar rechts en van boven naar onder. • Robin Suetens: een van de jongeren, volgt een opleiding agro-en biotechnieken aan de Katholieke Hogeschool Kempen. Hij woont in de gemeente Malle.
Enthousiasteling wordt bosconsulent Met z’n 25 waren ze, 24 mannen en één vrouw, die zich wouden omvormen van enthousiaste vrijwilliger naar bosconsulent. Daarvoor moesten ze eerst een korte basisopleiding volgen van twee avonden en een dag. Het ging om een bont gezelschap van zowel complete ‘nieuwelingen’, als mensen die al een tijdje bij de bosgroepen actief zijn. De deelnemers waren afkomstig uit de vijf Antwerpse bosgroepen, zij het in hoofdzaak uit de bosgroepen Antwerpen Noord en Zuid en Noorderkempen. Tijdens deze opleiding zouden ze allemaal de kneepjes van het ‘consulentenvak’ leren.
Denkbeeldige eigenaar De eerste avond namen coördinatoren
Wim Boonen en Karolien Devriendt hen op sleeptouw. Zij vertelden de kandidaten meer over het ontstaan en de structuur van de bosgroepen, maar vooral ook over de filosofie die deze vzw’s hanteren. Ook de organisaties waarmee de bosgroepen samenwerken, zoals ANB, de provincie of de gemeentes, kwamen uitgebreid aan bod. De avond was echter zeker geen eenrichtingsverkeer tussen ‘lesgever’ en ‘leerlingen’. De kandidaat-bosconsulenten moesten zich immers ook over twee cases buigen. Daarin werd telkens een denkbeeldige eigenaar beschreven waarmee ze in contact zouden kunnen komen. Welk advies zouden ze aan deze eigenaar geven? Welke houding neemt een bosconsulent aan tegenover de eigenaar? Wat vertel je bijvoorbeeld aan een eigenaar die zijn bos heeft afgespannen met
Toekomstige bosconsulenten in gesprek over welke houding ze moeten aannemen tegenover een boseigenaar.
• Tom Vets: woont in de gemeente Malle en werkt in de Antwerpse haven in een containerbedrijf. Door zijn werk in schiften heeft vaak ’s morgens tijd vrij voor de bosgroepen. Hij is ook nog actief bij de Bosgroep Antwerpen Noord. • Jan Smolderen: deze voormalige magazijnier houdt niet enkel van bossen ,maar ook van vogels. In het najaar gaat hij vogels ringen. Jan woont in de gemeente Turnhout. • Jos Van Goolen: woont in Merksplas en is zelf ook boseigenaar in Turnhout. Na een loopbaan als ramenplaatser heeft hij nu veel vrije tijd, waarvan hij een deel aan de bosgroepen wil spenderen. • Herman Druyts: woont in de gemeente Rijkevorsel. Hij werkt als aardbeienteler, maar zit in zijn vrije tijd natuurlijk ook graag in het bos. • Mon Van der Bliek: woont in Oud-Turnhout. Hij is net als Jan Smolderen een echte natuur- en vogelliefhebber. Hij werkte vroeger als hoofd van de elektrische dienst bij Cartamundi. • Dorothy Sénépart: de enige vrouw in het gezelschap, woont in Turnhout. Was eerder al actief bij de Bosgroep Zuiderkempen als vrijwilliger en bij de Bosgroep Kempense Heuvelrug als adjunct-coördinator. • Nick Druyts: de zoon van Herman en net als zijn vader woonachtig in Rijkevorsel. Hij werkt als voorlichter aardbeienteelt bij het Proefcentrum Hoogstraten.
14 | Bosgroep noorderkempen | Bosgroepnieuws
Bosgroep noorderKEMPEN
Welke boom of struik is dit?
prikkeldraad om er paarden in te zetten? De kandidaten bediscussieerden dit in groepjes en dat leverde interessante discussies op. De tweede avond gaf Inverde-docent Martin Winnock de lessen. In een vorig leven was hij zelf nog vervangend coördinator bij Antwerpen Noord. Hij gaf onze vrijwilligers eerst een introductie in de Vlaamse boswetgeving, om hen nadien meer te leren over technisch bosbeheer. Op het einde van de avond waren bijvoorbeeld de begrippen hoogdunning, laagdunning of toekomstbomenmethode de cursisten niet meer vreemd. Bovendien lieten ze opnieuw hun enthousiasme blijken: er werden vragen gesteld, er werd gediscussieerd en vooral ook veel plezier gemaakt.
Spork vs. vogelkers Hoe het dan allemaal in de praktijk er aan toe gaat, leerden de kandidaten tijdens een terreindag, enkele weken geleden. Die vond plaats op een zaterdag in het Vrieselhof in Ranst. In dit mooie provinciale domein vind je niet enkel dennenbossen terug, maar ook nog heel wat andere bostypes. Hier kregen de cursisten een goedgevuld programma voorgeschoteld. Zo leerden ze onder meer een spork van een Amerikaanse vogelkers onderscheiden, hoe een industriële dunning wordt aangeduid, waar ze op moeten letten bij het opvolgen van een exploitatie, op welke manier ze naar een bos moeten kijken… Aan deze terreindag was ook een administratief luik gekoppeld. Tijdens een terreinbezoek moet een coördinator im-
mers heel wat documenten invullen. Het is belangrijk dat de toekomstige consulenten deze documenten ook kennen, weten waarvoor ze dienen en juist kunnen interpreteren. In de komende weken en maanden zullen deze kandidaat-bosconsulenten hun eerste terreinervaring opdoen. Voor onze bosgroep zal dat onder andere betekenen dat ze dunningen gaan aanduiden op kleinere percelen, brandhout- of industriële exploitaties gaan opvolgen of kleine probleempjes met eigenaars oplossen. We wensen hen in elk geval veel succes toe. Bosconsulent opleiding 007.jpg: Toekomstige bosconsulenten in gesprek over welke houding ze moeten aannemen tegenover een boseigenaar.
Versterking voor de Noorderkempen
Het team van de Bosgroep Noorderkempen in 2012 (vlnr): coördinator Wim Boonen, administratief medewerkster Elly Maes en adjunct-coördinator Chris Meeuws.
Sinds enkele maanden loopt er in ons werkingsgebied een nieuw,maar vertrouwd gezicht rond: Chris Meeuws. Chris werkt al bijna tien jaar voor de Antwerpse bosgroepen, eerst enkel als begeleider van de arbeidersploeg, nadien ook als adjunct-coördinator, vooral voor de bosgroepen Kempense Heuvelrug en Zuiderkempen. In 2009, toen onze bosgroep tijdelijk zonder coördinator zat, nam Chris regelmatig terreinafspraken voor zijn rekening. Het voorbije jaar werkte hij als adjunct bij alle Antwerpse bosgroepen. Dit jaar zal zijn arbeidsverdeling er opnieuw anders uit zien en zal hij 1/3 van zijn tijd in onze bosgroep doorbrengen. Chris zal daarbij helpen bij het opvolgen van boscomplexen, met de daarbij horende terreinbezoeken. Zijn hulp is meer dan welkom nu onze bosgroep almaar meer leden telt.
Bosgroepnieuws | Bosgroep noorderkempen | 15
Bosgroep antwerpen noord
Brandhoutverkoop 2011 Onze bosgroep nam op 8 oktober ook deel aan de brandhouthappening waarbij in de voormiddag een aantal brandhoutloten met succes werden verkocht. Ook in 2011 zijn er heel wat brandhoutkopers op zoek naar hout en werk in de Antwerpse bossen want de interesse en de daarbijhorende prijzen waren meer dan positief te noemen. De uitvoering door deze brandhoutkopers is al gestart en zal eindigen in maart 2012. Bij de meeste loten gaat het over een exotenbestrijding in de vorm van brandhoutverkoop waarbij de bosgroep een behandeling van de stobben verwacht door de uitvoerders. Om de effectiviteit van deze exotenbestrijding
nog te vergroten is er met de eigenaars nu al afgesproken om een 18tal maanden na de brandhoutkap een nabehandeling van de zaailingen te voorzien. Hierdoor wordt het bos op langere termijn exotenvrij gemaakt. Naast de aangeboden loten tijdens de brandhouthappening, werden er in de loop van oktober en november nog een aantal nieuwe brandhoutloten aangeduid. Deze werden in december te koop aangeboden via mail en via de website www.bosgroepantwerpennoord.webs. com. Indien u per mail niet werd verwittigd, hebben we uw contactgegevens nog niet in het bezit. Neem dan contact op met onze bosgroep. Aan het werk om al het brandhout te kappen.
In Essen veranderde op korte termijn heel wat in de bossen van de privĂŠ-eigenaars. Zoals op de meeste plaatsen in Vlaanderen zijn ook in Essen de naaldhoutbossen relatief jong en homogeen. Omvorming naar gemengde loofbossen met inheemse soorten is vooral gewenst omwille van: talrijke ecologische motieven, het verminderen van de negatieve effecten van verzuring en bijkomstig ook wel het wegvallen van de markt voor het mijnhout. Vroeger werd massaal grove en corsicaanse den aangeplant op de zure arme gronden van de Kempen voor de mijnhoutindustrie. In Essen was de situatie niet anders en dus beslisten de boseigenaars samen met de bosgroep om een achterstallige dunning weg te werken. Er werd gekozen voor de toekomstboommethode (bomen met blauwe markering), een methode
die de laatste jaren veel aan populariteit heeft gewonnen. Het is een vorm van hoogdunning of gemengde dunning (variabele dunning) met verjonging onder scherm van vooral berk en eik. Doel is om de bomen waarmee men verder wil, de toekomstbomen, vrij te stellen zodat deze zich ten volle kunnen ontwikkelen. Het is ook de bedoeling om door de dunning de lichtinval in de neven- en onderetage te verhogen zodat zich een gevarieerde bosstructuur kan ontwikkelen. Ook mag hierbij het belang van dood hout niet vergeten worden. Een bos moet niet opgekuist worden. Dood hout brengt leven in het bos, zowel staand als liggend. Denk bv. maar aan de kevers, schimmels, mossen, vogels en eventueel ook vleermuizen die
Een harvester aan het werk.
16 | Bosgroep antwerpen noord | Bosgroepnieuws
zich hierin thuis voelen. In de meeste bestanden werd ook vooraf de Amerikaanse vogelkers bestreden daar dit een erg agressieve exoot is die in grote mate de verjonging van inheemse soorten verhinderd.
De uitrijcombinatie pikt al het hout op.
In het najaar van 2010 zijn wij, de coĂśrdinator en de bosconsulenten samen met de boseigenaars, een aantal percelen gaan schalmen. Dit is het markeren van bomen. Ook werden tegelijkertijd de ruimingspistes gemarkeerd. Dit zijn de wegen die de harvester en de uitrijcombinatie moeten volgen om zo weinig mogelijk schade aan bodem (verdichting) en te behouden verjongingsgroepen, te vermijden. Een harvester is een machine die de bomen kapt, onttakt en op gewenste lengte zaagt. Dit hout wordt dan door de uitrijcombinatie uit het bos gereden. Hierin zijn verschillende types maar in Essen heeft de exploitant gekozen voor een landbouwtractor met daarachter een kar met kraan. Verder liet de houtkoper het hout direct sorteren op lengte en dikte en rechtstreeks laden op opleggers zodat
Bosgroep antwerpen noord
men geen nood had aan stapelplaatsen maar alles direct kon afvoeren naar de fabriek. Hetzij voor vermaling voor platen, hetzij als zaaghout. Hier in Essen ging het over een lot van ongeveer 914 m³ naaldhout, bestaande uit grove en Corsicaanse den en een kleine hoeveelheid fijnspar, verdeeld over een 12- tal percelen. Met de exploitatie is begonnen begin september en afgerond na een 3- tal weken. Tijdens de exploitatie gebeurde er regelmatig een opvolging door de coördinator
of de bosconsulenten om er zeker van te zijn dat de exploitant de gemaakte afspraken nakomt. Om te vermijden dat de coördinator dikwijls verre afstanden moet afleggen , wordt zij voor de opvolging dikwijls bijgestaan door haar consulenten die korter nabij de exploitatie wonen. Zo kan de toestand op het terrein direct worden doorgegeven aan de coördinator die dan, indien nodig, direct kan bijsturen waar nodig. Tenslotte mag gezegd worden dat ook de exploitatie hier in Essen geslaagd is en laat
ons hopen dat meerdere boseigenaars gevonden zijn voor het duurzaam bosbeheer en dat de bosgroepen er zijn om hen hierin bij te staan. We hebben hier in Vlaanderen al zo weinig bossen dus laten we ons, door duurzaam bosbeheer, voor de toekomst verzekeren van gezonde bossen met een grote diversiteit aan inheemse soorten. Opgevolgd en geschreven door Luc Scheepers, bosconsulent bij Antwerpen Noord
2012, een verkiezingsjaar ook voor de Raad van Bestuur van de bosgroep Ben je een geëngageerde boseigenaar die onze bosgroep mee richting wil geven? Tijdens de Algemene Vergadering in april 2012, wordt een nieuwe Raad van Bestuur verkozen. Is de interesse gewekt, maar heb je nog wat concrete vragen, neem gewoon contact op met de bosgroep. Ondertitel: Onze huidige Raad van Bestuur na de vorige verkiezingen in 2009 (op twee leden
Een eerste indruk van een nieuwe bosconsulent Als kleine boseigenaar was ik altijd geïn teresseerd om het beheer in mijn bos zelf te doen. Hoe wel ik professioneel veel met natuur en landschap bezig ben, waren de bosbouwkundige principes me vreemd. De opleiding voor bosconsulenten boo d dit en meer. Via een combinatie van enkele avonden theorie en een boeiende praktijkdag met oefeningen op basis van reële voorbeelden kregen we een stevige basi s mee. Op de cursus heb ik een gemotiveerd e groep cursisten leren kennen die al volop plannen aan het smeden waren om collega bosbeheerders bij te staa n met praktisch advies op het terrein. U komt ons nog ongetwijfeld tegen in de Antwerpse bossen. Thomas Impens, kersverse bosconsu lent bij Antwerpen Noord
Naast onze huidige bosconsulenten, zal je binnenkort ook Thomas op terrein tegenkomen. Bosgroepnieuws | Bosgroep antwerpen noord | 17
Bosgroep antwerpen zuid
Wandeling Kruiskensberg te Nijlen op 3 juli 2011 30 aanwezigen en 2 gidsen (John en Herman) Op Kruiskensberg werd in het kader van het beheerplan (UBBP) een schalming in de Amerikaanse eik uitgevoerd. De oorspronkelijke heide heeft heel wat te lijden van de verjonging van Amerikaanse eik. Het halve hectare monotone Amerikaanse eikenbestand dat zal gekapt worden, wordt na de kapping aangeplant met inheems loofhout om alzo een gevarieerd bos te bekomen. Langs de “oude” Nete groeien wilgen, elzen en zijn ook eikenstoven aanwezig. Op het water vooral gele plomp en aan de waterkant grote wederik. In de wilgenstruiken fluit de zwartkop. In het privaat bos (met BBP) valt het netwerk van oude beukendreven op. We bezoeken aanplantingen van tamme kastanje, Amerikaanse eik en zomereik van 1994. De oprukkende varens in het spar-
renbos verhinderen de natuurlijke verjonging. Het douglasbos en het Corsicaanse dennenbos trekken de aandacht, mooie bossen met langs de rand en op de open plaatsen, natuurlijke verjonging met beuk. De meeste boskenners vinden het berkenbos goed beheerd. We gaan verder langs een 45-jarige Corsicaanse dennenbos en een nieuwe aanplanting die in de plaats gekomen is van een Amerikaanse eik kaalkap. Tenslotte verlaten we de Merodese bossen langs het nieuw aangelegde wandel- en fietspad. Met dank voor het gidsen van de wandeling aan Herman en John. Onze bosconsulenten Herman Berkenbosch en Peter Van Dessel zijn ook bedankt voor dit verslag.
De groep wandelt langs de ‘oude’ Nete met gids Herman op kop.
Bewondering van het domein Kruikensberg te Nijlen.
Sus Willems geeft wat meer toelichting.
Met z’n allen richting eerste bosperceel.
Verslag excursie: ‘Bebossen van landbouwgronden’ Om de beek te overbruggen is een zelfgemaakt brugje altijd handig.
De lekkere Leestse koffie.
Op 27 november organiseerde BGAZ een wandeling/studiedag om de resultaten te bekijken van jonge bossen, aangeplant op landbouwgronden (zowel op weiland als op akkerland). We gingen met een 30-tal wandelaars een kijkje nemen bij de familie Teughels te Leest aan de Zenne. Zij bebosten in 2004, 2006 en 2009 verschillende landbouwpercelen en zo konden we de verschillende stadia bekijken. Het was een zeer diverse groep (prof van Gent, boswachters, ANB, boseigenaars, bosgroepleden en wandelaars)dit leidde tot een zéér boeiende en leerrijke voormiddag. Plantafstanden, snoei, ziekten, boomkeuze, en dergelijke werden besproken en leidden tot zeer geanimeerde gesprekken. Men kon de dynamiek en de gedrevenheid van de bos- en bomenliefhebbers zeer sterk aanvoelen. Er werd afgesloten met een Leestse koffie. Ik kan als voorzitster terugblikken op een zéér geslaagde wandeling. Nogmaals hartelijke dank aan de familie Teughels. Martine Van Goethem
18 | Bosgroep antwerpen zuid | Bosgroepnieuws
Bosgroep antwerpen zuid
Reeds 9 km bosrand aangeplant, bent u ook al overtuigd? Grijp uw kans met deze actie! Na het succes van onze bosrandactie in het 2010 en 2011, zetten we deze bosrandactie verder in februari 2012 (en najaar 2012). Een goed ontwikkelde bosrand is een geleidelijke overgang van verschillende landgebruiken waar kruidachtige plantensoorten en struiken domineren. Een bosrand kan zich zowel aan de buitengrens van een bosgebied situeren, als langs open plekken en paden binnen het bos. Dergelijke bosranden bezitten een enorme soortenrijkdom aan dieren en
1 2
planten waardoor ze een belangrijke ecologische functie vervullen. Bosranden bieden bescherming tegen externe invloeden en fungeren als buffer voor uw bos, terwijl ze ook nog als brandhoutleverancier kunnen dienst doen. We bieden u gevarieerde BOSRANDPAKKETTEN aan voor elke bodem wat wils. Bij het aanplanten van dergelijke bosrand is de keuze van uw plantsoen van groot belang. Het pad van een klein zaadje tot een oude boom is een heus hindernissenpar-
Arme zure bodems: 10x sporkehout, 10x lijsterbes, 10x hulst, 10x hazelaar, 5x haagbeuk en 5x tamme kastanje. Totaal pakket: 28,75€ Na bosgroepkorting: 11,50€
Meer vruchtbare bosgronden naast akkers of weilanden: 10x éénstijlige meidoorn, 10x Europese vogelkers, 10x sleedoorn, 10x hazelaar en 10x linde. Totaal pakket : 21,60€ Na bosgroepkorting: 8,64€
cours, dat ook sterk bepaald wordt door zijn innerlijke, genetische kenmerken. We willen als bosgroep ons steentje bijdragen door autochtone bomen en struiken aan te bieden. Zo zorg je er als boseigenaar voor dat het autochtoon karakter van onze bossen verhoogt. Ben je lid-bosbeheerder bij de Bosgroep Antwerpen Zuid? Maak dan een keuze uit de verschillende bosrandpakketten.
3 4
Vochtigere bosgrond: 20x els, 10x wilg, 10x ratelpopulier, 5x haagbeuk, 5x es. Totaal pakket : 21,80€ Na bosgroepkorting: 8,72€
Wildbeschutting: 5x gaspeldoorn, 5x mispel, 10x wilde peer, 10x wilde appel, 10x Europese vogelkers en 5x brem. Totaal pakket : 37,70€ Na bosgroepkorting: 15,08€
Prijzen: exclusief 6 % BTW, factuur wordt door boomkwekerij rechtstreeks naar eigenaar verstuurd na levering. De prijzen zullen nog licht veranderen begin 2012 na aanvraag offerte.
Afhaling van plantsoen:
■ ■ ■ ■ ■
voor aanplant in februari 2012 afhaling in de week na 11 februari 2012 bij Armand Op de Beeck, Lierbaan 108, 2580 Putte, gratis. voor aanplant in november 2012 afhaling in november 2012 van 9u tot 11u bij Armand Op de Beeck, Lierbaan 108, 2580 Putte, gratis. individuele levering door boomkwekerij vanaf 25 €. Na de bestelling gebeurt een voorlopige toewijzing van het aantal bosrandpakketten per individuele eigenaar. Maximum 10 pakketten per lid-bosbeheerder van de Bosgroep Antwerpen Zuid vzw en onder voorwaarde van goedkeuring van uw aanvraag door de Raad van Bestuur. Beperkt aanbod en uiteraard onder voorwaarde van beschikbaarheid van het plantsoen. Elk bosrandpakket bevat plantsoen voor een bosrand van 50 meter, aangeplant in 2 rijen (2*2m = aanbevolen afstand); steeds aanplanting in groepjes van zelfde soort, geen individuele menging. Bosrandpakketten bevatten steeds een combinatie van zowel hakhoutsoorten, bessendragende soorten en wintergroene soorten. Bij levering wordt een brochure met heel wat achtergrondinformatie voorzien.
bestelbon bosrandpakket Naam:...............................................................................................................gsm/tel:.............................................................. Pakket: 1............................................2............................................3............................................4............................................ (Boven: Omcirkel het gewenste pakket + aantal invullen. Onder: kruis aan wat voor u past.)
❒ Aflevering februari 2012
❒ Aflevering november 2012
❒ Individuele aflevering
Hebt u interesse om uw plantsoen te beschermen tegen groot en klein wild? Mogelijkheid tot aankoop van wildbescherming: De meest gevoelige soorten voor wild zijn tamme kastanje, linde, es en brem. ❒ Bioafbreekbare individuele netten ( prijs 0,30€/stuk ) ❒ Volledige afrastering ( prijs 15€/m ) Besteedt u de aanplant liever uit ? ❒ Bij de boomkwekerij: een richtprijs van ongeveer 1€/stuk vanaf 400m ( exl. btw ) Gelieve deze strook per post op te sturen naar de Bosgroep Antwerpen Zuid vzw, ‘s Gravenwezelsesteenweg 59-61 te Wijnegem of per fax naar 03/355 09 45. Handtekening :
Bosgroepnieuws | Bosgroep antwerpen zuid | 19
seizoen in beeld
Merkwaardige bomen in Vlaanderen en omstreken:
Het Geografisch Arboretum van Tervuren Merkwaardige bomen ontdekken in een arboretum, dat is natuurlijk geen kunst. Toch verdienen onze nationale arboreta en plantentuinen het om er even de aandacht op te vestigen. In de sturm und drang van het duurzame en ecologische bosbeleid en het natuurontwikkelingsgeweld is de belangstelling voor de merendeels exotische bomenverzamelingen naar de achtergrond verschoven. Maar onze arboreta zijn en blijven geweldig interessante monumenten van natuur en biodiversiteit in ruimtelijk ruimere zin en daarom is het gepast om ze in deze rubriek opnieuw aan u voor te stellen.
Winter in het arboretum (foto: Arboretum Tervuren)
We beginnen met een parel aan de kroon van het Brabantse Zoniëngebied, het Geografisch Arboretum van Tervuren. Op slechts een tiental kilometer van de Brusselse metropool dwaal je hier in letterlijk nieuwe werelden, en je kijkt je ogen uit. Het arboretum dient zich aan als een prachtig bospark en strekt zich uit over een honderdtal hectaren. Behalve door zijn omvang en zijn indrukwekkende landschappen onderscheidt het bosarboretum zich nog op een andere manier van de doorsnee plantentuin. Van meet af aan is geprobeerd om een aantal bostypes in onze klimaatzone, d.w.z. de gematigde streken van het noordelijke halfrond, te reproduceren met de bomenmenging die men ter plaatse kan vinden. Vandaar de benaming (fyto)geografisch arboretum. De collectie is ingedeeld in 40 secties, de helft gesitueerd in Noord-Amerika (de Nieuwe Wereld), de helft in Europa en Azië (de Oude Wereld). Het overgrote deel van de collectie is aangeplant in de beginjaren van het arboretum, tussen 1902 en 1912, dus doorgaans kijk je tegen majestueus volwassen bos op. In de Far West van Amerika daal je af langs de Pacifische kust van Alaska, over BritsColumbia, Washington en Oregon naar Californië en vind je, naast de misschien bekende Douglas, Hemlock, Sitkaspar en Levensboom (Thuja), de statige Edel- en Reuzenzilverspar, de Redwood (Sequoia) uit de Amerikaanse productiebossen, de Mammoetboom (Sequiodendron) en de begeleidende Wierookceder uit de Sierra Nevada. In de Rocky Mountains loop je te20 | seizoen in beeld | Bosinfo
gen Ponderosaden en Coloradozilverspar aan. Aan de andere kant van de prairie vormen diverse soorten eik en esdoorn, es en berk, linde en kastanje, Hickorynoot en verwante walnootsoorten, Tulpenboom en Magnolia, Nyssa en Catalpa de prachtige loofbossen van het Appalachengebergte, de staten rond de Great Lakes en New England. Je kan op zoek gaan naar de Moseik en de Kastanjeëik in Zuid-Europa, de Ormoricaspar en de Hongaarse eik in de Balkan, de Atlas- en de Libanonceder in het Middelandse-Zeegebied, de Griffith den en de Deodaraceder in de Himalaya. In het Verre Oosten herbergen vooral China en Japan talloze aantrekkelijke boomsoorten, waarvan deze namen misschien een belletje doen rinkelen: Sikkelden (Cryptomeria), Koekjesboom of Katsura, Vaantjesboom (Davidia), Hemelboom (Ailanthus), Honingboom (Sophora), Metasequioa, Cunninghamia, … Om er maar enkele op te noemen.
nu al te bezoeken. De geïnteresseerde boomliefhebber kan er makkelijk dagen doorbrengen, maar ook voor een familieuitstap loont het de moeite. Eigenlijk moet je er, om het in al zijn pracht te ondergaan, tenminste vier keer naartoe : in de winter om de berijmde of besneeuwde hoge beukendreven te bewonderen, in de lente bij voorkeur vliegend boven de boomkruinen om de bloei op te snuiven, in de zomer struinend door het hoge gras in de dellen om de koninklijke bosranden op je in te laten werken, in de herfst trippelend over het bladertapijt om je in het hevige kleurenscala, van heldergeel tot donkerpaars, onder te dompelen. Voor een virtuele voorverkenning verwijzen we naar de website van een fan: www.arboretum-tervuren.be. Auteur: Wilfried Emmerechts Bron: Boskrant (december 2010), tijdschrift Vereniging voor Bos in Vlaanderen (VBV).
Hoewel het domein van Tervuren altijd onderhouden en publiek toegankelijk is geweest, heeft het eigenlijke arboretum een poos, toch een flink aantal jaren, onbekend en onbemind in de onderste schuif gelegen. Niemand kon nog zeggen wat er precies allemaal te vinden was. In het kader van een relatief recent ondernomen herwaarderingsproject loopt er nu een integrale inventarisatie, en die heeft schatten op zolder opgeleverd: dieper in het bos, vaak verborgen achter manshoge bramen en windval, kwamen soms pareltjes aan het licht. Er wordt nu druk gewerkt aan een nieuwe catalogus, en op termijn aan een betere ontsluiting en documentatie van het arboretum. Maar laat dat u vooral niet weerhouden om het Geografisch Arboretum van Tervuren
De Koninklijke Wandeling. (foto: Arboretum Tervuren)
Activiteiten / Wandelingen
Zaterdag 28 januari 2012: Essense wandeling
Zaterdag 11 februari 2012: 15de editie van de ANKONA-ontmoetingsdag
Dit jaar werd van start gegaan met de opmaak van een uitgebreid bosbeheerplan voor de gemeente Essen. In een bosbeheerplan wordt het beheer van een bos vastgelegd voor een periode van twintig jaar. Bij het vastleggen van dit beheer wordt zowel rekening gehouden met ecologische, economische als sociaalrecreatieve aspecten. Het bosbeheerplan van Essen omvat ondermeer de boscomplexen Wildertse duintjes, Horendonkse bossen en een aantal privébossen, verspreid over de gemeente. Omdat de opmaak van een bosbeheerplan arbeidsintensief is, wordt hiervoor een beroep gedaan op het studiebureau ABO. Uw mening speelt, als gebruiker van deze bossen, uiteraard een rol. Daarom is het van belang om u van bij het begin te informeren over en te betrekken bij de opmaak van het bosbeheerplan. Dit zal gebeuren door middel van twee excursies, namelijk een eerste inleidende excursie in het bosbeheer en later in het proces een tweede excursie die specifiek zal ingaan op de beheermaatregelen voor de bospercelen in Essen. Wilt u graag wat meer weten over deze bossen en het bosbeheer of heeft u als recreatieve gebruiker van deze bossen bepaalde wensen of vragen, dan wordt u van harte uitgenodigd op deze eerste excursie.
Naar goede gewoonte organiseert de Antwerpse Koepel voor Natuurstudie (ANKONA) haar ontmoetingsdag elk jaar op de tweede zaterdag van februari. Net zoals de twee vorige edities wordt deze editie samen georganiseerd met het departement Biologie van de Universiteit Antwerpen (UA). Deze dag is het uitgelezen moment om collega-natuurliefhebbers te ontmoeten en nieuwtjes uit te wisselen. Reserveer deze datum alvast in je agenda!
Gids: Els Willemse (studiebureau ABO) Organisatie: Noord vzw
Bosgroep
Antwerpen
Afspraakplaats: om 10 u aan de parking langs de Wildertse duintjes en einde voorzien rond 12u. Inschrijven: via 03/355.09.40 antwerpennoord@bosgroep.be.
of
Afspraak: om 9.30 u aan de UA-Campus Groenenborger, Groenenborgerlaan 171, 2020. Thema: Klimaatverandering: tendens van inheemse naar uitheemse soorten? Het programma ziet er alvast veelbelovend uit en is terug te vinden op www.ankona. be; rubriek ‘ontmoetingsdagen’ en ‘kalender’! Inschrijven: Deelname is gratis, maar vooraf inschrijven is verplicht en kan t.e.m. 4 februari 2012. Inschrijven doe je bij voorkeur digitaal via de ANKONA-website: www.ankona.be (rubriek ‘ontmoetingsdagen’ en ‘kalender’) Meer info: Koen Cuypers,Dienst Duurzaam Milieu- en Natuurbeleid, tel. 03/240.59.88; e-mail: ankona@admin.provant.be
Vrijdag 2 maart 2012: Uilenwandeling Deze periode is uitermate geschikt voor deze wandeling omdat het dan voor de meeste uilen baltstijd (periode van hofmakerij) is. Hierdoor verhogen we de kans om bos- en/of kerkuilen waar te nemen. De gids zal de wandeling inleiden met een woordje uitleg en vertoning van een DVD over de kerkuil gefilmd in Geel. Gids: Eric Peetermans van de Geelse Vogelkijkers. Organisatie: Bosgroep Kempense Heuvelrug vzw Afspraakplaats: om 19.30 u aan het educatief centrum in het Prinsenpark, Kastelsedijk 5 te Retie. Het einde van de wandeling is voorzien rond 22.00 u.
Zaterdag 10 maart 2012: Wandeling in Landschap De Liereman Landschap De Liereman is een groot natuurgebied, gelegen in de gemeentes Oud-Turnhout en Arendonk. Naast droge en natte heide, gagelstruweel en stuifduinen vind je hier ook heel wat verschillende types bos. Zo kun je hier niet alleen door de typische Kempense dennenbossen wandelen, maar ook door eikenberkenbossen of door elzen- en wilgenbroekbos. Bas Van der Veken is al jaren lid van het beheerteam van de Liereman. Hij is ook coördinator van het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete. Bas zal ons een kijk bieden achter de schermen van dit unieke natuurgebied. Gids: Bas Van der Veken Organisatie: Bosgroep Noorderkempen vzw Afspraak: 14.00 - 17.00 u, Bezoekerscentrum Landschap De Liereman, Schuurhovenweg 43, 2360 Oud-Turnhout
kalender | activiteiten / wandelingen | 21
n Ant wer pse bos gro epe n: Theoretische cursusse )
( inschrijving via Inverde
Beheer van jonge bossen
Aanleg en beheer van bosranden
1 dag Prijs : 20 €
1 dag Prijs : 20 €
Veel mensen hebben recent zelf een bos aangeplant, of denken aan de omvorming van een populierenaanplant. Hierbij komt één en ander kijken tussen de eindkap en de eerste dunning. Verantwoorde bosexploitatie, boomsoortenkeuze en -menging en onderhoud van jong bos zijn maar enkele begrippen die zullen verklaard worden. Praktijkvoorbeelden en handige tips komen aan bod tijdens een terreinexcursie.
Bosranden vormen de contactzone tussen het bos en een aanliggend perceel. We bekijken hoe deze perceelsgrens het best is opgebouwd en welke ecologische functies een goed ontwikkelde bosrand kan vervullen. We leren hoe we best een bosrand vormen en beheren. Tijdens de terreinexcursie bekijken we verschillende types bosranden en stellen we een aangepast beheer voor.
■ Za 12 mei ’12 van 9 – 16 u, in Leest-Mechelen
■ Za 15 september ’12 van 9 – 16 u in Prinsenpark, Retie
Herkennen van bomen en struiken 1 dag Prijs : 20 €
Lezen van een bos 1 dag Prijs : 20 € Met de principes van duurzaam bosbeheer in het achterhoofd, trekken we de hele dag het bos in zonder boeken. Kijken en analyseren staan centraal: op basis van een goede observatie gaan we dan beheeropties voor bepaalde bossen uitstippelen. In de marge komen zaken aan bod zoals houtprijzen, natuurwaarden, dunning, bosexploitatie, houtkwaliteit en boomsoortenkeuze.
Aan de hand van een rijk geïllustreerde presentatie worden de inheemse bomen en struiken en enkele veelvoorkomende exoten besproken. De nadruk ligt op eigenschappen voor de soortherkenning, maar ook standplaatskenmerken en mogelijk (hout)gebruik worden besproken. Tijdens een terreinexcursie wordt het herkennen van bomen en struiken grondig geoefend. ■ Za 24 november ’12 van 9 – 16 u in Prinsenpark, Retie
■ Za 9 juni ’12 van 9 – 16 u in Zoerselbos
Inschrijving theoriecursus
Voor bovenstaande cursussen moet u zich inschrijven op de website van Inverde (www.inverde.be) of via info@inverde.be. Meer info bij Carine Vander Meulen, plannings-verantwoordelijke: 02 658 24 94 Alle prijzen zijn BTW inclusief. Bevestig tijdig je deelname, aantal plaatsen is beperkt.
22 | cursussen antwerpse bosgroepen | kalender
Ant wer pse bos gro epe n: Praktijkcursussen
Kettingzaag module 3 2 dagen Prijs leden-boseigenaars: 50 €, Prijs overige deelnemers: 120 €
Kettingzaag module 1
Dag 1: Theorie over de impact van het werken bij hout onder spanning. Hoe verwerkt men deze stammen. Zaagoefeningen aan de spanningsbank. Dag 2: Oefeningen bij bomen die onder spanning staan.
2 dagen Prijs leden-boseigenaars: 60 €, Prijs overige deelnemers: 120 € Dag 1: Theorie over de werking, het gebruik en de veiligheid van de kettingzaag. Theorie en praktijk over het dagelijks onderhoud en scherpen van de ketting. Dag 2: Eenvoudige zaagoefeningen op horizontale en verticale stamstukken. Geen vellingen!
■ Za 8 en 15 december ’12 van 9 – 16 u te in Prinsenpark, Retie- 8
■ Za 01 en 08 sept. ’12 van 9 – 16 u in werkingsgebied AN - 1 ■ Za 13 en 20 oktober ’12 van 9 – 16 u in werkingsgebied AN - 2 ■ Za 20 en 27 oktober ’12 van 9 – 16 u in Prinsenpark, Retie - 3 ■ Datum wordt later meegedeeld. te werkingsgebied ZK - 4
2 dagen Prijs leden-boseigenaars: 60 €, Prijs overige deelnemers: 120 €
Houten constructies
Dag 1: Theorie over verschillende houtsoorten en hun duurzaamheid. Oefeningen: het verzagen van stamstukken tot planken. Dag 2: Maken van verbindingen en werkstukken (bank, tafel, ...) December 2012, gedetailleerde info volgt later - 9
Kettingzaag module 2 2 dagen Prijs leden-boseigenaars: 40 €, Prijs overige deelnemers: 120 € Dag 1: Theorie over het vellen van bomen. Demo-velling door instructeur. Veloefeningen door de cursisten. Dag 2: Veloefeningen door de cursisten. Gebruik van hulpmiddelen bij het vellen. ■ Za 3 en 10 november ’12 van 9 – 16 u in werkingsgebied AZ- 5 ■ Za 17 en 24 november ’12 van 9 – 16 u in Prinsenpark, Retie- 6 ■ Di 20 en Woe 21 november ’12 van 9 – 16 u in werkingsgebied ZK- 7
Voor bovenstaande praktijkcursussen moet u zich inschrijven bij de bosgroep Zuiderkempen via onderstaand invulstrookje
Inschrijving cursussen Terug te sturen naar Bosgroep Zuiderkempen vzw, Britselaan 20, 2260 Westerlo of deze gegevens doorsturen naar: rebecca.himschoot@admin.provant.be
Naam:............................................................................................................................................................................. Tel. Nr.:........................................................................................................ Adres: ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................. Lid van bosgroep: q KH
q ZK
q NK
q AN
q AZ
Cursuscode(s):.................................................................................................................................................................................................................................................................................... U bent zeker van uw inschrijving na overschrijving van het cursusgeld op rekeningnummer 778-5912507-24 van de Bosgroep Zuiderkempen vzw met vermelding van initialen van uw bosgroep (zoals hierboven), uw naam en de cursuscode. Na inschrijving krijgt u de laatste gegevens toegestuurd.
kalender | cursussen antwerpse bosgroepen | 23
■ Bosgroep Antwerpen Noord vzw
■ Bosgroep Antwerpen Zuid vzw
’s Gravenwezelsteenweg 59-61, 2110 Wijnegem Tel.: 03/355.09.40 Fax.: 03/355.09.45 Mail: antwerpennoord@bosgroep.be Coördinator: Karolien Devriendt • 0475/75.77.98 Medewerkster: Britt Van Cotthem www.bosgroepantwerpennoord.webs.com
’s Gravenwezelsteenweg 59-61, 2110 Wijnegem Tel.: 03/355.09.40 Fax.: 03/355.09.45 Mail: antwerpenzuid@bosgroep.be Coördinator: 0476/76.18.25 Medewerkster: Britt Van Cotthem www.bosgroepantwerpenzuid.webs.com
■ Bosgroep Noorderkempen vzw
■ Bosgroep Kempense Heuvelrug vzw
Hoge Mouw, Lichtaartsebaan 45, 2460 Kasterlee Tel.: 014/85.90.19 Fax.: 014/85.90.21 Mail: noorderkempen@bosgroep.be Coördinator : Wim Boonen • 0474/74.17.31 Medewerkster : Elly Maes
Hoge Mouw, Lichtaartsebaan 45, 2460 Kasterlee Tel.: 014/85.90.17 Fax.: 014/85.90.21 Mail: kempenseheuvelrug@bosgroep.be Coördinator: Stef Vanlommel • 0479/20.93.11 Adj.-coördin.: Dennis Berckmans • 0472/50.05.11 Joost Malliet • 0477/93.25.51 Medewerkster: Annick Vangenechten en Elly Maes
■ Bosgroep Zuiderkempen vzw
■ Medewerker terreinwerkzaamheden
Kamp C, Britselaan 20, 2260 Westerlo Tel.: 014/27.96.57 Fax.: 014/27.96.69 Mail: zuiderkempen@bosgroep.be Coördinator: Jan Seynaeve • 0474/99.99.35 Adj.-coördin.: Pieter-Jan Swinnen • 0478/78.20.22 Jeroen Truyen • 0475/80.73.36 Medewerkster: Rebecca Himschoot
Chris Meeuws : 0478/45.51.38 Mail: chris.meeuws@groenkempen.provant.be
In samenwerking met:
De Bosgazet verschijnt viermaal per jaar, telkens een 4.600 exemplaren en is een uitgave van de Antwerpse bosgroepen. Verantwoordelijke uitgever en eindredactie: Joost Malliet, Secretariaat en vormgeving: Britt Van Cotthem, Bosgazet: ’s Gravenwezelsteenweg 59-61, 2110 Wijnegem, tel: 03/355.09.40, fax: 03/355.09.45, email: antwerpenzuid@bosgroep.be, AFGIFTEKANTOOR 2099 ANTWERPEN X - P608022
website: www.bosgroepen.be