Bosgazet 22

bosgazet 022

INFORMATIEBLAD ANTWERPSE BOSGROEPEN

dri e m a a nd e li j k s t i j d s c h rif t

|

n°22

De lente brengt de sapstroom weer op gang!

|

a p r i l - m e i - j u n i 2012

BELGIE-BELGIQUE P.B. 2099 Antwerpen X BC 10770

voorwoord

B

este boseigenaars,

De eer komt mij nog eens toe een nieuwe bosgazet in te leidden, editie 22 al. Het is prettig vast te stellen dat onze oplage bij elke editie gestaag blijft toenemen. Het oplopend ledenaantal is immers tekenend voor de werking van de Bosgroepen. Jaarlijks sluiten honderden nieuwe boseigenaars zich aan. Samen werken we in de bossen, genereren we een duurzame houtopbrengst en zorgen we voor een verhoging van de natuur- en landschapswaarde. En nog steeds krijgen we de reactie dat heel wat bossen staan te wachten op verpleging. Er is nog veel werk aan de ‘bos’winkel.

Wat de toekomst brengen zal, is momenteel onzeker. Met de interne staatshervorming worden de Bosgroepen overgeheveld naar de provincies. Hoe dit concreet zal ingevuld worden is nog niet duidelijk. Verandering hoeft ons zeker niet af te schrikken, belangrijk is wel dat we de weg niet verlaten die ooit werd ingeslagen. Met name onze neutraliteit, respectvolle aanpak en technische dienstverlening op maat van de eigenaar willen we hoog in het vaandel blijven dragen. We hopen dan ook dat de veranderingen de werking van de Bosgroepen ten goede komen en zelfs kunnen versterken.

De toenemende aandacht voor biodiversiteit, energiehout, koolstofopslag en nood aan groene recreatiegebieden maken bossen steeds belangrijker. We zijn daar ten volle van bewust en voelen ons, gesterkt door jullie vertrouwen, klaar om deze uitdagingen samen met jullie ten volle aan te gaan. Veel plezier bij het doorlezen van deze Bosgazet. Hopelijk treffen we elkaar eens op één van de activiteiten!

Jan Milis, voorzitter Bosgroep Zuiderkempen

In dit nummer: pg. 3 pg. 4 pg. 7 pg. 8 pg. 9 pg. 10 pg. 20 pg. 21 pg. 22

Vleermuizen + bospeters en -meters gezocht Cultuurhistorische elementen in het bos Hakhoutbeheer Wat bij stormschade ?

Het Linde-effect BosgroepNieuws: nieuws per Bosgroep De hulst Activiteiten en wandelingen Cursussen 2012 i.s.m. Inverde

Digitale Bosgazet!

De Bosgazet is vanaf nu ook digitaal verkrijgbaar. Wilt u deze vanaf de volgende editie enkel via e-mail ontvangen, geef dan een seintje via antwerpenzuid@bosgroep.be.

Op deze manier kunnen we heel wat papier besparen!

Waarom bosgroepen?

Vlaanderen telt ongeveer 146.000 hectaren bos en naar schatting is 70 % van dit bosareaal in privé-eigendom. De Vlaamse overheid heeft er bewust voor gekozen om ook de privé-boseigenaars te betrekken in het beleid. De oprichting van de Vlaamse bosgroepen was een duidelijk signaal naar de boseigenaars toe om hen te stimuleren het beheer in eigen handen te nemen. Een kans om te grijpen…

Het bos in Vlaanderen is bovendien enorm versnipperd. Deze versnippering is niet enkel ruimtelijk, ook een enorme eigendomsversnippering typeert de Vlaamse bossen. Zo zijn de meeste boseigendommen in Vlaanderen kleiner dan 1 ha! Het beheer van deze ‘minibosjes’ is voor de boseigenaars financieel onrendabel met als gevolg dat het beheer van deze sterk versnipperde bospercelen meestal achterwege is gebleven. Bovendien wordt de boseigenaar vaak geconfronteerd met problemen die hij niet altijd alleen kan oplossen, zoals bijvoorbeeld recreatieoverlast of sluikstorten. Wanneer verschillende eigenaars samen voor het bosbeheer zorgen, kan dit zonder de eigenaars op kosten te jagen. De belangrijkste taak van de bosgroepen is het stimuleren en coördineren van zo een samenwerking. In een bosgroep komen boseigenaars vrijwillig samen om het beheer van hun bossen te verbeteren. Elke boseigenaar is vrij om al dan niet gebruik te maken van onze diensten. Iedere eigenaar behoudt de volledige zeggenschap over het beheer van zijn eigendom.

Wat kan de bosgroep voor u doen?

De belangrijkste taken van de bosgroep zijn informeren, sensibiliseren en organiseren.

U kan de coördinator contacteren voor: • gratis en onafhankelijk advies over het bos en het beheer ervan (bosbouwtechnische, juridische, financiële en administratieve aspecten); • informatie over hoe uw bos duurzaam kan beheerd worden, wat uw wettelijke rechten en plichten zijn als boseigenaar en wat de mogelijke subsidies zijn waar u als boseigenaar aanspraak op kunt maken; • organisatie van wandelingen, cursussen en excursies; • hulp bij het aanduiden van dunningen; • hulp bij de bestrijding van Amerikaanse vogelkers en exoten door onze arbeidersploeg; • hulp bij het invullen van kapaanvragen, subsidiedossiers en hulp bij het opstellen van beheerplannen; Jan Milis, voorzitter Bosgroep Zuiderkempen

2 | VOORWOORD | Woord vooraf

• coördinatie van gezamenlijke boswerkzaamheden en houtverkopen voor meerdere eigenaars zodat goedkoper en efficiënter werk geleverd kan worden.

vleermuizen en bosbeheer

Vleermuizen en bosbeheer

Boomholten zijn ideale verblijfsplaatsen voor vleermuizen.

België telt 21 soorten vleermuizen, waarvan minstens twee derde in bos wonen en het resterende derde er op één of andere manier ook mee verbonden is (bv. zo goed als alle soorten gebruiken bos of bosranden als jachtgebied).

Als verblijfplaats zijn bossen, naast gebouwen en ondergrondse objecten zoals ijskelders, dus

zeer belangrijk. Je kan ze zowel in scheuren, spleten, rottings- of spechtenholen als achter boomschors terugvinden. De boombewoners verhuizen ook geregeld en hebben nood aan meerdere geschikte bomen in de nabijheid. Hoe ouder de bomen, hoe hoger de kans dat er een holte in komt. Vleermuizen zijn niet in staat zelf holtes te maken, maar zijn afhankelijk van externe factoren: zo kunnen holen van rotting dienst doen, maar hun voorkeur gaat eerder uit naar spechtenholen. Daarnaast is niet per se de soort van belang, wel de leeftijd van de bomen. Al zou er toch een voorkeur zijn voor zomereik, wintereik, Amerikaanse eik, beuk en valse acacia, gezien de voorkeur van spechten voor deze bomen om er hun holten te kappen. Let dus op met het kappen van exoten met holten in het kader van exotenbestrijding. Sowieso genieten loofbomen een duidelijke voorkeur tegenover naaldbomen. Niet alleen de verblijfsplaats is van belang, ook de kwaliteit van de omgeving als jachtgebied en verbindingselementen tussen bossen (zoals houtkanten, struwelen en dreven). Deze vereisten variëren van soort tot soort en maken

dat bepaalde vleermuizen in een bepaald type bos al dan niet aanwezig zijn. Als je als bosbeheerder een steentje wil bijdragen, zorg dan voor behoud en indien mogelijk verhoog het aantal verblijfsplaatsen, met name bomen met boomholten. Als er een eindkap op til staat, laat een aantal bomen staan: deze zijn niet alleen landschappelijk aantrekkelijk en hebben een schermfunctie voor uw aanplant van Winterlinde (zie artikel “Het Linde-effect”); je voorziet hiermee ook in een volgende generatie oude bomen. Koester of creëer poelen en vijvers waar vleermuizen kunnen drinken en jagen, net zoals ook open plekken in het bos aantrekkelijke jachtgebieden zijn. Laat dode bomen staan als ze geen gevaar opleveren: achter de schors ervan vinden de vleermuizen beschutting, maar ook voor tal van andere organismen zijn dode bomen een bron van leven. Zorg voor variatie in de boomsoorten en geef zeker de voorkeur aan inheemse soorten, aangezien deze meer insecten (en dus voedsel) herbergen.

Bron: Alex Lefevre (2011), “Vleermuizen in je bos, blijk van goed bosbeheer”, Bosrevue 38.

Gezocht: bospeters en –meters “Ik speel liever binnen, want buiten zijn geen stopcontacten!”

Kinderen gaan steeds minder het bos in om zich te verstoppen, te ravotten of kampen te bouwen. Ze geraken er stilaan van vervreemd.

Toch blijken kinderen die vaak in het bos en de natuur spelen in het algemeen gezonder. Ze ontwikkelen een betere motoriek en een beter uithoudingsvermogen. Bovendien blijkt dat kinderen die natuur en milieueducatie krijgen op school ook op latere leeftijd een positievere houding hebben ten opzichte van natuur en milieu. Met de steun van Tetra Pak willen GREEN vzw en de Vereniging voor Bos in Vlaanderen (VBV) kinderen terug in contact

brengen met bos en natuur in hun omgeving.

We brengen het bos naar de klas, maar trekken ook met de kinderen het bos in! Maar daar hebben we natuurlijk bossen voor nodig!

Graag willen we via deze weg een oproep doen naar alle boseigenaren om hun bos open te stellen voor een lagere school in hun buurt.

Wilt u uw boservaringen van vroeger en nu delen met de hedendaagse digikids of koestert u een diep verborgen gidstalent? Vindt u ook dat kinderen eens moeten ontsnappen aan al de muren en beton die hun vandaag omgeven?

Bent u stiekem een boskabouter of woudnimf?

Word dan bosmeter of –peter van een school in uw buurt en neem de kinderen mee op

ontdekkingstocht door uw bos. Deel uw passie voor uw eigen uniek stukje natuur en geef kinderen de kans om het bos te horen, voelen, zien en ruiken! Net zoals u dat vroeger deed en blijft doen! Voelt u zich aangesproken? Bent u bereid uw bos open te stellen voor de plaatselijke school? Of hebt u nog vragen?

Neem eens een kijkje op onze website en geef ons vrijblijvend een seintje! tel.: Sara Stuyck (GREEN vzw) – 0473/88.67.82 OF Sarah Geers (VBV) – 09/264.90.54 mail: s.stuyck@greenbelgium.org OF sarah.geers@vbv.be website: www.deboomin.eu

Bosinfo | vleermuizen en bosbeheer | 3

cultuurhistorische elementen in het bos

Cultuurhistorische elementen in het bos Ons landschap is doorheen de eeuwen intensief gebruikt. Je zou kunnen stellen dat bijna iedere vierkante meter ooit is omgespit. Ook in bossen kom je vele aspecten tegen die duiden op het historische landgebruik. Herkenning is niet altijd even gemakkelijk, soms zou je er zo voorbijlopen. Weinig zaken zijn echter zo boeiend als elementen tegenkomen die een blik terug in de tijd geven!

Tijd voor een introductie van enkele cultuurhistorische boselementen.

Rabattenbossen ontstonden wanneer men natte gronden geschikt wou maken voor de aanplanting van soorten als eik en den. De gronden werden zo goed als mogelijk ontwaterd door het graven van parallelle greppels.

De vrijgekomen grond werd vervolgens op ruggen gelegd: zogenaamde rabatten. Een belangrijke stimulans hiervoor was de vraag naar eikenschors omwille van de looistoffen voor de leerlooierij. Eerste bronvermeldingen dateren uit 1779, waarschijnlijk gebeurde het echter al vroeger. Tot halverwege de 20ste eeuw werden er nog rabatten gegraven. Dat

Rabattenbos op een natte locatie.

was dan vooral met het oog op de aanplant van naald- of populierenhout. Voor dit arbeidsintensieve werk werden in de jaren ’30 zelfs werklozen gemobiliseerd. Momenteel liggen rabattenbossen soms op drogere locaties, wat dan mogelijk wijst op een daling van de grondwaterstand.

Een houtkant is een lijnvormige begroeiing van bomen en/of struiken. Geregelde hakhoutkappingen (waarbij de stobbe van de plant opnieuw kan uitschieten) zorgen voor een dichte structuur en houtopbrengst.

Wanneer een houtkant aangelegd wordt op een aarden verhoging, spreken we van een houtwal. Deze lineaire elementen dienden vroeger tot verschillend nut. Zo deden ze dienst als eigendomsafscheiding of hielden ze vee binnen en wild buiten het land. Sommigen houtwallen dienden zelfs als windscherm

4 | cultuurhistorische elementen in het bos | Bosinfo

om opwaaiend stuifzand uit de heide tegen te houden. Houtkanten en –wallen werden vroeger meestal buiten bos aangelegd. Later gebeurde het dan dat de aanliggende grond bebost werd. Zo zien we nu geregeld uitgegroeide oude houtkanten midden in het bos of langs bosranden staan. De natuurwaarde is vaak zeer hoog, de oude, grillige bomen bieden immers levensruimte aan heel wat soorten.

Rondom vrijstaande woningen of hoeves werden solitaire bomen of hagen geplant. Niet zelden gebeurt het dat die bomen er nog staan nadat de woning al lang is verdwenen. Kom je enkele grote lindes tegen, of een uitgegroeide beukenhaag? De kans is groot dat deze ooit deel uitmaakten van de beplanting rond een huis of hoeve.

Een eeuwenoude houtwal van zomereik in Geel Bel.

cultuurhistorische elementen in het bos

Spaartelgenbos bestaande uit essen.

Stinzenplanten zijn voorjaarsbloeiers die sinds de 15e eeuw ingevoerd zijn en ingeplant werden rondom landerijen, abdijen, pastorijen en dergelijke. Dit met oog op hun fraaie bloei vroeg in het jaar. De naamgeving is terug te brengen tot het Friese ‘stins’ wat zoveel betekend als ‘stenen huis’. Veel van de stinzenplanten hebben hun oorsprong in Midden en Zuid Europa en konden zich hier blijvend handhaven en soms zelfs uitbreiden.

Voorbeelden zijn holwortel, sneeuwklokje, winterakoniet en gele anemoon. Sommigen stinzenplanten hebben hun natuurlijk verspreidingsgebied vlakbij, wat maakt dat het niet altijd duidelijk is of zo’n soorten zich natuurlijk verspreid hebben, dan wel dat ze verwilderden vanuit aanplantingen. Een voorbeeld hiervan is de wilde hyacint.

Vele van onze huidige wegen hebben al een eeuwenoude geschiedenis, we spreken dan over historische wegen. De bedding van zo’n oude wegen is meestal wat zichtbaar als zijnde ‘ingesleten’ in het reliëf. Tegen hellingen aan ontstaan na verloop van tijd zelfs heuse ‘holle wegen’, die sterk geulvorming ingesneden zijn. Ook oude dreefbeplantingen hebben een hoge landschappelijke waarde. Tevens zijn de zware dreefbomen ecologisch interessant. Spechten hebben in de dikke bomen hun gaten gemaakt, takken zijn afgebroken, knoesten ingerot, … Holenbroeders als de bosuil, holenduif, boomklever en boomkruiper, maar ook vleermuizen vinden hier een prima habitat. Sommige paden raakten doorheen de tijd buiten gebruik en gingen op in het beboste landschap. Hun bedding is meestal nog wat zichtbaar, kenmerkend is dan dikwijls ook de lijnvormige aanwezigheid van oudere randbomen.

Ten tijde van de naaldhoutaanplantingen met mijnhout betekende bosbrand een ernstige bedreiging. Het op geregelde afstand aanplanten van een brede strook met een loofboomsoort als berk, diende als brandwerende barrière.

Belangrijk in de brandsingel was ook dat alle dood hout en dorre vegetatie verwijderd werd.

Ook langs spoorwegen werden brandsingels aangelegd, de gensters van stoomtreinen waren destijds zowat de voornaamste oorzaak bij het ontstaan van bosbranden.

In een bos vertelt de vorm van de bomen veel over de vroegere bosontwikkeling. Zo kan bijvoorbeeld een rechtlijnig aanplantingspatroon decennia later nog goed zichtbaar zijn.

Ook wijst het voorkomen van bomen met een weinig takkige stam meestal op een dicht plantverband of het opsleunen van de bomen in de beginjaren. Bomen die in hun jeugdige ontwikkelingen alle ruimte kregen, zijn dan weer breed uitgegroeid. Het voorkomen van oude vliegdennen (grillige, breed uitgegroeide dennen) wijst bijvoorbeeld meestal op het spontaan opgroeien van den in een open heideterrein. Ook beheermatige keuzes zijn bepalend voor het bosuitzicht. In het artikel over hakhoutbeheer worden de drie klassieke beheervormen hooghout, hakhout en middelhout besproken. Een speciaal geval is het ‘spaartelgenbos’, dit is een bos waar van een hakhoutbeheer overgestapt werd naar een hooghoutbeheer door op elke hakhoutstoof 1 stam te laten staan. De zogenaamde spaartelgen zijn meestal te herkennen aan hun woeste stambasis, soms hebben ze ook een grillige stamvorm.

Het sneeuwklokje is een typische stinzenplant.

Bosinfo | cultuurhistorische elementen in het bos | 5

cultuurhistorische elementen in het bos

Ook oorlog laat zichtbare sporen na in bossen. Voorbeelden hiervan zijn bunkers, kraters, restanten van onderduikhutten en geschutstellingen. Op heel wat locaties zijn er nog patronen van loopgraven herkenbaar.

Deze werden meestal aangelegd op strategisch interessante plaatsen, bijvoorbeeld bovenaan een helling. Op enkele zeldzame locaties vind je nog aarden wallen terug die ooit deel uitmaakten van Keltische (soms ook oudere) verdedigingswerken. Op het hoogtepunt van hun carrière stond er bovenop die wallen een afsluiting met puntige houten palen. (denk aan de Asterix-strips) Bij voorkeur liggen zo’n verdedigingswallen op een hoogte in het landschap, met liefst nog enkele steile hellingen bij. Of soms juist in een moerassige omgeving.

plaatsen waar zo’n houtskoolmeilers stonden, zijn nu soms nog kleine heuveltjes zichtbaar. De historische waarde van deze restanten is zeer hoog, in het Zoerselbos bracht houtskoolonderzoek bijvoorbeeld aan het licht welke soorten vroeger voorkwamen in het bos en gebruikt werden in de houtskoolmeilers.

Aan bepaalde locaties werd in het verleden een religieuze betekenis gekoppeld. Denk

Doorheen de tijd werden allerlei natuurlijke grondstoffen aangewend. In een boslandschap is het soms nog mogelijk sporen van deze ontginningen te zien.

Denk aan zanduitgravingen in gebieden met landduinen. Andere kuilen in het landschap hebben hun oorsprong bij de ontginning van materialen als leem, klei, ijzerhoudende gesteenten, grind en mergel.

Een vorm van nijverheid die vroeger veelvuldig werd toegepast in bosgebieden was het produceren van houtskool. Houtskool heeft ten opzichte van hout een hoge energetische waarde voor zijn gewicht. Wat het zeer geschikt maakte voor bijvoorbeeld transport naar steden, of voor het smelten van ijzerhoudende ertsen in primitieve ovens. Houtskool werd geproduceerd in houtskoolmeilers. Grote stapels hout die afgedenkt werden met aarde. Na enkele dagen smeulen bleef er houtskool over. Op

aan bronnetjes of punten met een hogere ligging in het landschap waar kapelletjes gebouwd werden. Dikwijls worden kapelletjes begeleid door aanplantingen met bomen als linde en beuk. Grafheuvels en hunnebedden zijn andere voorbeelden van eeuwenoud religieus erfgoed.

Geschreven door Jeroen Truyen.

Onderzoek naar de structuur van een houtskoolmeiler in het Zoerselbos – Bron: KUL.

Wat bij archeologische vondsten?

Gesteld: u stoot op een archeologische vondst in uw bos, wat dan? In onze wetgeving is dat terug te vinden in het decreet van 1993 ‘houdende bescherming van het archeologisch patrimonium’ Concreet is het zo dat de vondsten binnen de 3 dagen aan Onroerend Erfgoed gemeld moeten worden. Daarna moeten deze 10 dagen onaangeroerd blijven, zodat ze onderzocht kunnen worden door deskundigen. Het zou wel eens vervelend kunnen zijn mocht daardoor een lopende kapping in gevaar kunnen komen. Maar dat is evenzo en beter gekend bij bouwwerken.

In de meeste gevallen zullen vondsten echter gebeuren waar grond wordt verwijderd. In een bos is dat voornamelijk bij windworp. Het decreet stelt ook dat het verboden is om naar vondsten te zoeken met (metaal)detectoren. Bijkomend kunnen sommige gemeenten nog afzonderlijke reglementen hebben inzake archeologie. ‘Van wie is die vondst dan eigenlijk?’, is een tweede vraag die spontaan zal rijzen. Eigendomsrechten worden beschreven in het Belgische wetboek. Dit laat geen twijfel, het gevonden voorwerp is eigendom van de eigenaar. In het geval iemand anders de vinder is, wordt het echter voor de helft eigendom van de vinder en voor de andere helft eigendom van de grondeigenaar. Tenminste als die vinder de toestemming had de eigendom te betreden. Hoewel de financiële waarde van archeologische vondsten over het algemeen eerder laag is, hebben ze meestal een hoge geschiedkundige of zelfs emotionele waarde. Wie meer toelichting wil, of een vondst te melden heeft, kan contact opnemen met de dienst :

Onroerend Erfgoed Antwerpen 03/224 62 10 antwerpen@onroerenderfgoed.be

6 | cultuurhistorische elementen in het bos | Bosinfo

hakhoutbeheer

Hakhoutbeheer Een definitie

De historische en ecologische waarde

We spreken van hakhoutbeheer als de bomen of struiken van het bestand of bos regelmatig tot dicht tegen de grond worden afgekapt waarna ze de kans krijgen om weer uit te schieten. Dit beheer gebeurt periodiek, meestal om de 8 tot 15 jaar.

Je zou kunnen stellen dat hakhoutbossen deel uit maken van ons historisch erfgoed. Hun cultuurhistorische waarde wordt vaak onderschat. Ook vanuit natuurbehoudstandpunt zijn ze waardevol: het beheer heeft vaak geleid tot waardevolle levensgemeenschappen.

Wetenschappers menen zo bijvoorbeeld dat het massale optreden van vb. bosanemoon, speenkruid, wilde hyacint, sleutelbloemen enz. gedeeltelijk het gevolg is van het traditionele hakhout- en middelhoutbeheer. De invloed van het kappen (meer licht op de bosbodem) op de bloei van deze soorten is vaak spectaculair. Een aantal andere soorten zoals de Kale jonker, Boskruiskruid en Gewoon vingerhoedskruid maken de schaduwfase van het hakhout en middelhout mee zonder gezien te worden. Hun vruchten en zaden wachten in de bodem de volgende lichtfase af om dan massaal te kiemen en op korte tijd te groeien, bloeien, zaad te zetten en weer af te sterven.

Je kan een hakhoutbos waarin jaarlijks een oppervlakte gekapt wordt vergelijken met een natuurlijk bos waarin de verschillende ontwikkelingsfasen ook naast elkaar voorkomen. Je krijgt dan een grote afwisseling: van zeer lichtrijke plekken waar pas gekapt is tot donkere gesloten bestanden. Voor vele vogelsoorten en ongewervelden zoals vlinders is deze afwisseling een voorwaarde om te kun-

Een streepje geschiedenis Als we vandaag aan bos denken, dan denken we meestal aan de Kempense dennenbossen of het Zoniënwoud: een bos met grote opgaande bomen. Deze vorm van beheren noemen we hooghout: een aantal bomen krijgt de kans door te groeien tot hun natuurlijke hoogte. Wat weinig mensen echter weten is dat dit een beheer van vrij recente datum is.

Wetenschappers vermoeden dat zowat al ons bos (op enkele bossen zoals het Zoniënwoud na) reeds in de middeleeuwen werd omgezet naar of hakhout of een tussenliggende vorm die middelhout wordt genoemd. Bij middelhout zijn in het bos opgaande bomen aanwezig in combinatie met hakhout. Deze vorm van beheer heeft veel voordelen: de opgaande bomen leveren goed zaaghout en het hakhout levert brandhout. Brandhout was heel belangrijk: het was een belangrijke energievorm waar veel behoefte aan was in het toen al dichtbevolkte Vlaanderen. Het hakhoutbeheer levert hierbij een grotere en meer regelmatige brandhoutoogst op dan het natuurlijke hooghoutbos. Tot het begin van de 20ste eeuw was deze vorm van bosbeheer alomtegenwoordig.

De nadagen van het hakhoutbeheer De veranderende economische omstandigheden zorgden voor het stille einde van het hakhoutbeheer. Brandhout raakte tussen het einde van de 18e en het midden van de 20ste eeuw steeds meer vervangen door andere energiebronnen. Het inplanten van beuk in de boomlaag van veel middelhoutbossen zorgde voor meer beschaduwing en het wegkwijnen van het hakhout op deze plaatsen.

Verder bleven ook de loonkosten stijgen voor het vele bosbeheerwerk tot het de moeite niet meer loonde om het hakhout nog af te zetten. Onze bossen werden hooghoutbossen die we nu kennen. De Kempense dennenbossen daarentegen zijn dan weer vooral het gevolg van bebossingen van de heidegronden, e.d.

ONGESCHIKT

MATIG

nen overleven. Een afwisseling die nu meestal ontbreekt in het gemiddelde kleine Vlaamse bos…

Naar een toekomst voor hakhoutbeheer?

Mogelijk zal hakhout en middelhout nooit meer de plaats innemen in het Vlaamse boslandschap die ze eens hadden. Ze helemaal afschrijven is echter ook voorbarig, er lijkt immers een positieve wind te waaien voor deze beheersvormen! De loonkosten zijn vanzelfsprekend niet gedaald, maar mede onder impuls van de Bosgroepen vinden vele boseigenaars de weg terug naar hun bos. Ze zien er niet tegenop om de handen uit de mouwen te steken en het brandhout is mooi meegenomen. Zeker met de huidige energieprijzen is brandhout een waardevolle (en hernieuwbare!) grondstof. Ook de verhoogde natuurwaarde is voor veel boseigenaars een pluspunt. Kortom, iets om aandachtig op te volgen!

Beheertips Als je aan de slag wil gaan, moet je jezelf eerst de vraag stellen of de boom die je in hakhout wil zetten wel geschikt is voor dit type van beheer. Naaldbomen zijn sowieso uit den boze, maar zowat alle loofbomen zijn gelukkig wel geschikt. De ene al wat meer dan de andere:

GOED

ZEER GOED

naaldbomen

beuk

zomereik

es

ratelpopulier

berk

wintereik

els

sleedoorn

gladde iep

haagbeuk

tamme kastanje

zoete kers

hulst

wilg

meidoorn zwarte populier

hazelaar veldesdoorn

gewone esdoorn

winterlinde

ruwe iep

Amerikaanse eik

Bosinfo | hakhoutbeheer | 7

hakhoutbeheer

Belangrijk om weten is dat de geschiktheid van een soort afhankelijk kan zijn van de groeiplaatsomstandigheden. Zo is de kans dat beuk op rijke bodems terug uitloopt al iets realistischer dan op arme zandgronden. Om ervoor te zorgen dat de slapende knoppen van de stobben opnieuw uitlopen en nieuwe telgen gaan vormen, is ook licht nodig. Daarom kan je best geen te kleine oppervlaktes kappen. In de literatuur worden oppervlaktes tussen 0,2 en 0,5 ha als ideaal beschouwd, ook al om de kans op fatale vraatschade te verkleinen: dit gebeurt over het algemeen alleen als te kleinschalig wordt gewerkt – bij grotere oppervlakten wordt de vraat gespreid over meerdere stobben en is het risico van afsterving kleiner.

Zeker eik en es is zeer geliefd voedsel van reeën; els wordt meestal weinig aangevreten.

Om terug te komen op de lichtbehoefte: de ene soort heeft al wat minder licht nodig dan de andere. Zo verdragen bv. hazelaar en tamme kastanje heel wat meer schaduw dan inlandse eik, es en els. Maar in de praktijk zijn deze ideale oppervlaktes niet altijd haalbaar en in het bos zien we soms evenzeer voorbeelden van terug uitgeschoten hakhoutstoven op kleinere kapvlaktes. Het moment om aan hakhoutbeheer te doen,

Zwarte els is een ideale soort om als hakhout beheren.

winter (maart) en zeker niet in de lente of zomer. Ook bij vorst wordt het afgeraden aangezien de schors dan sneller kan scheuren en de stronken kunnen barsten. Zaag de stammen af op ongeveer 20 cm van de grond en altijd met een gaaf schuin aflopend zaagvlak, om rotting door insijpelend water te vermijden. En als je voormalig hakhout wil herstellen, is voorzichtigheid geboden: de kans op opnieuw uitlopen daalt namelijk met de leeftijd. Volgens sommigen zou dit het gevolg kunnen zijn van de dikker wordende schors die het doorbreken van slapende knoppen bemoeilijkt. Als je toch wil proberen, is het verstandig om eerst een kleine oppervlakte te kappen bij wijze van proef om te zien of de stobben weer vitaal uitlopen en de scheuten in leven blijven (tracht na te gaan of er wel voldoende licht beschikbaar is). Ook kan het nuttig zijn de stam hoger af te zetten, bv. op 50 à 100 cm i.p.v. 20 cm van de grond. Ook dit heeft zijn invloed op de kans op opnieuw uitlopen.

moet vallen in de rustperiode van de vegetatie maar ook niet te laat omdat de sapstroom dan volop naar boven stroomt en het met de boom dan wel eens zeer slecht kan aflopen (bloeden, uitputting). Idealiter is van november tot februari; best niet laat in de

Wat bij stormschade? Wachten op de kapvergunning?

Tijdens de eerste helft van januari heeft het stevig gestormd. Bosgroepen krijgen al eens vragen zoals: “verschillende bomen zijn ontworteld, waarvan één met zijn takken op een openbare weg ligt. Ik heb geen kapmachtiging.

Mag ik deze bomen opruimen?”. De wet voorziet een kapping om veiligheidsredenen: je mag direct kappen zonder vergunning, maar moet het wel ten laatste 24u na aanvang schriftelijk melden bij het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB). Het betreft bomen die een dreigend gevaar vormen voor het verkeer langs of door het bos, voor bosrecreanten, exploitanten,… Woningen aan de bosrand horen hier hoogstwaarschijnlijk bij, al vermeldt de wet dit niet uitdrukkelijk.

De wet spreekt ook over een dringende kapping om sanitaire redenen: deze moet je minstens 14 dagen voor je begint met kappen meedelen aan ANB. Met sanitaire redenen bedoelt men het voorkomen van verdere aantasting door ziekte. Enkele welomschreven bomenziekten zijn opgenomen in het Koninklijk Besluit van 19 november 1987 voor de bestrijding van schadelijke organisme. Voor de bosbouwer gaat het bijvoorbeeld over de Letterzetter (een schorskever op sparrenaanplantingen), de Nonvlinder, populierenkanker en perenvuur (bacterie op oa. lijsterbes, meidoorn en diverse populaire sierstruiken). Opgelet: de 8 | hakhoutbeheer | Bosinfo

overgrote meerderheid van de dode of kwijnende bomen in het bos zijn het gevolg van een normale natuurlijke uitdunning. Oorzaken zijn meestal lichtgebrek, blikseminslag, plotse veranderingen in de grondwatertafel.

Deze bomen zijn dan ook helemaal niet schadelijk voor de andere bomen en vallen niet onder sanitaire kappingen. Voor leken is het niet evident om de juiste diagnose te stellen.

Daarom krijgt de boswachter 14 dagen tijd om de situatie te beoordelen. Echte sanitaire kappingen zijn eigenlijk heel uitzonderlijk! Zowel voor noodkappingen als voor sanitaire kappingen moet de eigenaar binnen de 6 maanden een voorstel van herstelmaatregelen voorleggen aan ANB. Kan eenvoudig via het invullen van hetzelfde formulier als voor het aanvragen van een kapmachtiging. Vermeld in dat geval duidelijk op het formulier dat de kapping al uitgevoerd is en waarom. Doe je dit niet, kan ANB deze maatregelen laten uitvoeren door derden en de rekening naar jou sturen.

ervaring beperkt is. Is er geen gevaar en ligt de boom niet in de weg: laat hem liggen. Het dode hout is een bron van nieuw leven. Als je hem toch weg wil en je hebt weinig ervaring: vraag raad aan een specialist (bijvoorbeeld je Bosgroepcoördinator) en volg de cursusdagen “Veilig werken met de kettingzaag” die de Bosgroepen organiseren i.s.m. Inverde.

Geen veiligheids- of sanitaire redenen? Kapvergunning aanvragen! Uw Bosgroepcoördinator helpt je hier gratis mee. Let op: omgewaaide bomen verzagen is zéér gevaarlijk! Bomen onder spanning kunnen dodelijk klappen uitdelen als ze plots splijten, de kluit van omgewaaide bomen kan na het afzagen ineens terug vallen, … Wees zekervoorzichtig, zeker als je

Je ondertekent de brief met je naam en de datum en stuurt hem naar: ANB Antwerpen Gebouw Anna Bijns Lange Kievitstraat 111/113 bus 63 2018 Antwerpen

Voorbeeld van hoe je een kapping om veiligheidsredenen na stormschade schriftelijk kan melden aan het ANB: Bas van het Bos, Boslaan 1, 2260 Westerlo. Ik bezit bos in Westerlo, kadastrale gegevens: 1e afd., sectie B nrs. 695 en 696. Door de hevige wind in de nacht van donderdag 5 januari op vrijdag 6 januari 2012 zijn in mijn bos meerdere bomen omgewaaid. Een van hen is met zijn stam op de omheining gevallen en een deel van de kruin ligt op de voetweg gekend als Bosbergenpad. Ik ga deze boom verwijderen op vrijdag 6, zaterdag 7 en maandag 9 januari.

het linde-effect

Linde zorgt voor herstel van verzuurde zandgronden.

Het Linde-effect Inheemse lindesoorten in Vlaanderen zijn zomerlinde (Tilia platyphyllos) en winterlinde (Tilia cordata). De Hollandse linde (Tilia x vulgaris) is een kruising tussen beide. Linden kunnen tot 35 m hoog worden en leeftijden tot maar liefst 400-500 jaar halen. De dikste Belgische zomerlinde nabij Ciney haalt ongeveer 9 m omtrek, maar ook Zoersel stond bekend om zijn eeuwenoude linde tot hij in de jaren ’70 werd gekapt.

Gebruik door de eeuwen heen Al van in de oudheid beschouwt men de linde als een heilige boom. Bij de Germanen was ze aan de godin van de liefde en vruchtbaarheid gewijd, haar geest gold als beschermer voor huizen, bronnen en dorpen. Vandaar dat ze vaak in het centrum van dorpen en voor huizen werd aangeplant. De linde was ook de boom waar onder recht werd gesproken, vonnissen werden geveld, vergaderd, ...

Huwelijken werden er onder gesloten, er werd onder gedanst, gedronken en bemind. Ook in de volksgeneeskunde had de lindeboom een bijzondere betekenis. Zo kreeg een kindje geen tandpijn als je zijn eerste papje roerde met een lindetakje, afgesneden op Goede Vrijdag, klokslag twaalf. En als je tegen een linde plast, krijg je een ontsteking aan het ooglid. Slechts

één remedie hiervoor: met drie lindebladen je ooglid inwrijven. Bloesems worden gebruikt als thee, net zoals het een populair middel is tegen koorts en verkoudheid. Maar ook lindehoning en lindewijn staat als bijzonder lekker bekend en eveneens als houtsnij- en draaiwerk is lindehout prima geschikt dankzij zijn zachtheid.

De linde als bodemverpleger Maar niet alleen voor onze voorouders was de linde een bijzondere boom; ook de hedendaagse bosbeheerder roemt zijn (ecologische) kwaliteiten. De meeste Kempense bossen staan op arme, verzuurde bodems. Zulke bossen zijn vaak soortenarm en hebben een gelijkvormige structuur. Boomsoorten met slecht afbreekbaar strooisel (zoals eik, beuk, den of spar) versterken deze toestand alleen maar.

Toch zijn het vooral deze boomsoorten die de voorbije eeuwen, om allerlei redenen, werden aangeplant. Door in de toekomst meer en meer voor alternatieve boomsoorten te gaan kiezen, kan de bosbodem en daarmee het hele ecosysteem echter weer hersteld worden. Ruwweg kunnen we zeggen dat de boomsoorten die in de herfst bruin-rode bladeren laten vallen (zoals eik en beuk), verzuurders zijn. Ook naaldbomen vallen onder deze categorie. Bomen die geel-groene bladeren laten vallen, zijn dan weer de

bodemverbeteraars. Goede bodemverbeteraars zijn onder meer es, esdoorn, iep en hazelaar, maar vooral linde. Aanplant van deze soorten kan veel voordelen bieden: hoger biodiversiteit, een aantrekkelijker bos voor recreanten, verzachting van de effecten van luchtverontreiniging en verhoging van de bodemvruchtbaarheid. Van de genoemde soorten verdient vooral de linde bijzondere aandacht en dan in de eerste plaats de winterlinde: een soort die wat zijn standplaatseisen betreft tussen beuk (arm) en esdoorn (iets rijker) in staat. De linde kent ook geen strikte beperkingen m.b.t. de vochtvoorziening (zoals onder andere es en zwarte els) en is niet erg gevoelig voor ziekten (zoals iep en sinds kort ook es). Ook voor de insectenwereld is de linde enorm van belang als nectarbron, waar veel soorten hommels, bijen en zweefvliegen op afkomen. Kortom: het Linde-effect biedt de bosbeheerder de mogelijkheid om te kiezen voor een in vele opzichten rijker bosecosysteem. Als er bij u dus een (her)bebossing zit aan te komen, vergeet dan geen winterlinde of andere soorten met een goed verteerbaar strooisel in uw beplantingsplan te voorzien!

Bron: Terug naar het lindewoud (Patrick Hommel, e.a., 2007).

Bosinfo | het linde-effect | 9

bosgroep kempense heuvelrug

Nieuwjaarsontbijt 2012

Stef Vanlommel licht enkele uitgevoerde beheerwerken toe.

Op zondag 29 januari waren zo’n 100‐tal boseigenaars aanwezig op het Nieuwjaarsontbijt. Het rijkelijke ontbijt werd geserveerd in de taverne van camping Korte Heide in Lichtaart. Na een korte inleiding van voorzitter (en eigenaar van het gebied) Georges van der Vennet konden we met een voldaan gevoel aan de wandeling beginnen onder leiding van coördinator Stef Vanlommel.

Het gebied is normaal niet toegankelijk maar voor één keer werd een uitzondering gemaakt.

Het gebied maakt deel uit van boscomplex Lichtaart-Herentals en de laatste jaren werden hier reeds verschillende bos- en natuurbeheerwerken uitgevoerd. Het gebied is een lappendeken van diverse (vooral natte) biotopen: restanten van vroegere meanders van de Kleine Nete, oude grillige dennenbestanden, duinruggen, open ruimtes met droge heide, gagelstruwelen, dreven van inheems loofhout, hooilanden en ook enkele bestanden Grove den waarin

houtproductie primeert. De bosgroep heeft hier vooral gewerkt rond venherstel. Dit houdt het ruimen van slib in, samen met het kappen van overhangende en naburige bomen en afschuinen van de oevers. Hierdoor wordt het water terug helder en kunnen amfibieën en andere dieren makkelijker in en uit het water. Ook werd op diverse plekken bomen gekapt in het kader van heideherstel. Na het kappen wordt de bodem geplagd, dit betekent dat de voedselrijke strooisellaag wordt weggehaald zodat de minerale bodem vrij komt te liggen. En dit is nu net het

ideale kiembed voor heide. Tegen het einde van de wandeling stond bosconsulent Willy Van De Velde ons op te wachten met verschillende soorten jenevers. Een opkikker die wel welkom was gezien het koude weer!

Dank aan Georges, Stef, Willy en de mensen van taverne Korte Heide!

Stand van zaken boscomplexen De afgelopen maanden zijn er weer heel wat beheerwerken uitgevoerd en nieuwe boscomplexen opgestart. In de boscomplexen Echelpoel, Ter Duinen en Molenheide is de industriële dunningskap reeds achter de rug. De exploitatie in boscomplex De Wijngaard (Lichtaart-Herentals) is reeds gedeeltelijk uitgevoerd. Na de schoontijd (vanaf 1 juli) wordt er hier verder gewerkt. In dit boscomplex zullen in de loop van dit jaar ook een aantal natuurbeheerwerken gerealiseerd worden.

In het voorjaar staat ook de dunningskap in boscomplex De 15 Kapellekes (Mol) op het programma. Intussen wordt ook verder gewerkt aan andere boscomplexen. De dunningen in boscomplexen Sassenhout (Vorselaar), ’t Heiken (Herentals – Vorselaar) en De Bleeken (Mol) zijn grotendeels aangeduid. In Mol (boscomplex de Galbergen en boscomplex Toemaathoek-Sluismeer) werd gedurende de wintermaanden heel wat afspraken met de boseigenaars gemaakt. Exploitatie wordt hier voorzien voor 2013.

In Vorselaar werd ook een nieuw boscomplex opgestart, nl. Niemandshoek – De Plein. Eigenaars zullen hier in de loop van het voorjaar worden gecontacteerd. De opstartvergadering vond plaats in samenwerking met de gemeente Vorselaar in taverne Lovenhoek op 18 februari. De geïnteresseerde boseigenaars waren met zo’n 70-tal komen opdagen. Dit boscomplex omvat 2 boskernen, namelijk Niemandshoek en De Plein. Andere bospercelen in het noorden van Vorselaar werden ook mee opgenomen. Tot slot zal in juni gestart worden met de opvolging van het boscomplex Boshoek in Dessel.

Tijdens een kleine wandeling worden de belangrijkste bosbeheerprincipes toegelicht (Galbergen, Mol).

10 | bosgroep kempense heuvelrug | Bosgroepnieuws

bosgroep kempense heuvelrug

Vlotte samenwerking met de (nieuwe) vrijwilligers!

Op 15 februari trokken we met de bosconsulenten op uitstap. ’s Ochtends bezochten we het natuurgebied van Averbode Bos en Heide waar Natuurpunt de terreinbeheerder is. De afgelopen jaren werd hier op grote schaal een deel van het bestaande dennenbos gekapt in het kader van een natuurinrichtingsproject.

Momenteel zijn reeds een aantal vennen hersteld of opnieuw uitgegraven en is de heide weer aan het ontkiemen.

Tijdens de middag was er tijd voor een vergadering waarop de samenwerking met de bosconsulenten werd besproken. Ondanks het erg natte weer gingen we in de namiddag weer het terrein op, samen met provinciaal wachter John Ceunen, die ons rondleidde doorheen het provinciaal domein Hertberg. Een erg gevarieerd stuk bos, gelegen op de scheiding van arme Kempense zandgrond en de rijkere leemgronden in het Hageland. Om ons een beetje te kunnen verwarmen, sloten we dag af in café Den Hulst alwaar we konden genieten van enkele speciale biertjes.

De nieuwe ploeg vrijwilligers, toen nog in opleiding…

In het najaar van 2011 startte de Bosgroep Kempense Heuvelrug bovendien met een nieuwe ploeg vrijwilligers. De voornaamste taak van deze ploeg is het aanduiden van kappingen. Intussen hebben sommigen van hen al er al heel wat gewerkte dagen opzitten. We zijn steeds met voldoende volk om het schalmwerk van die dag rond te krijgen. De bedoeling is om dit zeker zo te houden en op termijn eventueel deze ploeg ook autonoom werken uit te laten voeren. We hebben vooral vrijwilligers uit de regio van Lille en Vorselaar. Uit de regio Mol-Geel hebben we minder mensen.

Bij deze wil de Bosgroep dan ook nog een oproep doen aan geïnteresseerden die in of in de buurt van Geel of Mol wonen. Zie je het zitten om mee aan duurzaam bosbeheer te werken en kan je je regelmatig vrijmaken?

Geef dan een seintje op

014/85.90.17 of kempenseheuvelrug@bosgroep.be

Aan alle vrijwilligers: bedankt voor jullie enthousiaste medewerking!

Uitnodiging Algemene Vergadering op 5 juni 2012 Beste leden van de Bosgroep Kempense Heuvelrug, Wij nodigen u vriendelijk uit op de jaarlijkse Algemene Vergadering die zal doorgaan op dinsdag 5 juni. We trekken dit jaar naar een uithoek van ons werkingsgebied, namelijk Postel. Rond 19.30 u bent u welkom in gasthof De Beiaard aan de abdij van Postel. We plezieren onze leden op een rondleiding rond en in de abdij van Postel, die uitzonderlijk wordt opengesteld. De abdij werd opgericht omstreeks 1140 door de Norbertijnen en is zowel een spirituele als een toeristische trekpleister uit onze streek. De rondleiding zal worden verzorgd door broeder Danny, de provisor. Aansluitend volgt rond 20.15 u het officiële gedeelte in het gasthof. Hierin worden onder meer de jaarrekening, de werking en onze activiteiten overlopen. Iets na 21.00 u is het dan tijd voor de receptie! In tussentijd zal kunstenaar Guy Van Leemput wat van zijn werk tentoonstellen. Hij is een keramist die werkt op een ecologische manier en zijn inspiratie haalt uit de architectuur van de natuur. Tijdens de receptie is er tijd om zijn werk te bewonderen en vragen te stellen.

Om onze leden van genoeg hapjes en drankjes te kunnen voorzien, vragen we om op voorhand in te schrijven. Ook sympathiserende leden zijn welkom maar hebben geen stemrecht.

Hopelijk tot dan!

Hoogachtend,

Georges van der Vennet Voorzitter

Suzanne De Smedt Secretaris

Inschrijving Algemene Vergadering vóór 28 mei U kan inschrijven via 014/85.90.17 of via kempenseheuvelrug@bosgroep.be. Gelieve het aantal personen te vermelden.

Bosgroepnieuws | bosgroep kempense heuvelrug. | 11

bosgroep zuiderkempen

Boseigenaars Keiheuvel helpen bij het realiseren van de Europese natuurdoelstellingen Typische bekermossen komen frequent voor op de Keiheuvel.

Eind 2010 werden in de Keiheuvel allerlei beheerwerken uitgevoerd: zo werd Amerikaanse vogelkers aangepakt door brandhoutkopers en werden dennenbossen gedund. In het kader van de opmaak van het uitgebreid bosbeheerplan vonden verschillende vergaderingen plaats waarbij eigenaars, omwonenden, recreanten,.. een toekomstvisie ontwikkelden voor het gebied. Daaruit vloeide de wens tot meer variatie in het landschap voort. Belangrijk is zeker dat naaldbomen behouden blijven, maar het aandeel loofbos en open landduinen mag zeker verhoogd worden.

Het habitattype van de duingraslanden met korstmossen is zelfs op Europees niveau belangrijk en de keiheuvel biedt goede potenties tot verdere ontwikkeling hiervan. Acht boseigenaars sprongen onmiddellijk op de kar en stelden 9 ha dennenbos ter beschikking met oog op het herstellen van de open landduinen. Na de kapping kregen enkele brandhoutliefhebbers nog de kans om het bruikbare brandhout bij elkaar te sprokkelen. De kleinere takken zullen in de loop van juni 2012 verder opgeruimd om verzuring en vermesting te vermijden. Zondag 24 juni wordt een infowandeling georganiseerd voor alle geïnteresseerden. Achteraan de bosgazet vindt u meer info over deze activiteit.

Uitnodiging: Algemene Vergadering Bosgroep Zuiderkempen vzw op dinsdag 26 juni om 19.00 u in het kasteel van de Merode in Westerlo.

op onze jaarlijkse AlAlle effectieve en sympathiserende leden zijn van harte welkom g 26 juni 2012 dinsda op en rkemp Zuide ep gemene Vergadering van de vzw. Bosgro de Polderstraat, via is ingang De rlo.

Weste in om 19.00 u in het kasteel van de Merode straat). Zoals deze ver tegeno is l kastee van parkeren in de Hoveniersstraat (ingang en jaar afgelop het van ep Bosgro de van elk jaar zal een overzicht van de activiteiten zal Tevens . thema sant interes een over ting gegeven worden, aangevuld met een toelich de n vorme rders bestuu De en. verkoz n er dit jaar een nieuwe Raad van Bestuur worde vzw. onze van g werkin goede de voor eel ruggengraat van de Bosgroep en zijn essenti ep. Indien u actief wil Ze nemen beslissingen over de dagelijkse werking van de Bosgro en stel u kandidaat niet dan aarzel g, werkin meedenken over de optimalisatie van onze ering is een ideale Vergad ene Algem De r!! voor de verkiezing van de Raad van Bestuu enaars en bosliefboseig andere met , hapjes gelegenheid om, vergezeld van drank en hebbers na te kaarten. jullie aanwezigheid!

Een schriftelijke uitnodiging volgt nog. We hopen alvast op

12 | bosgroep zuiderkempen | Bosgroepnieuws

Groe(n)ten uit Mol Wezel Dankzij de film “Groenten uit Balen “ werd het gehucht Wezel opnieuw op de kaart gezet. Wezel ontstond door de bouw van de vroegere zinkfabriek Vieille Montagne (het huidige Nyrstar) in 1889 op de toenmalige heidegronden, op de grens met Balen. Terwijl de fabriek in Balen Wezel vooral arbeiderswijken kort bij de fabriek bouwde, werden voor het hogere personeel mooie bediendenwijken in Mol Wezel voorzien. In die tijd werden de heidegronden ten noorden van Wezel bebost met naaldhout voor de nabijgelegen Limburgse koolmijnen, waardoor een aaneengesloten dennenbos ontstond met hierin diverse mooie landgoederen en prachtige oude villa’s. Verkaveling voor villabouw heeft het bosbestand intussen deels doen inkrimpen. Samen met de gemeente Mol organiseerde de Bosgroep Zuiderkempen op 29 januari een infovergadering voor de boseigenaars van boscomplex Mol Wezel.

Het gebied omvat 158 ha bos voor 156 eigenaars en grenst in het noorden aan de spoorweg naar Neerpelt. Op de vergadering met 38 aanwezigen legde adjunct Chris Meeuws uit hoe de Bosgroep hen kan helpen bij het beheer van hun bos. Na de presentatie volgde een vragenronde en werden de bladen ingevuld voor een latere individuele terreinafspraak. Na de vergadering nam Chris de talrijke wandelliefhebbers mee op sleeptouw door het bos om samen een aantal mooie praktijkvoorbeelden te bespreken. Chris voert momenteel de terreinbezoeken uit met de geïnteresseerde boseigenaars.

bosgroep zuiderkempen

Stage Nico

Nico met hoogtemeter tijdens inventarisaties.

In de tweede helft van 2011 kreeg onze Bosgroep hulp van stagiair Nico de Backer, laatstejaarsstudent aan de Katholieke Hogeschool Kempen (KHK) te Geel in de richting Bachelor in de Agro- en Biotechnologie. Nico zijn taak bestond erin het uitgebreid bosbeheerplan van Eindhoutberg op te stellen. U weet wel, de dennenbossen op die heuvel langs de E313 ter hoogte van afrit Geel-Oost. Daar hoorde heel wat terreinwerk bij. In de bossen werden opmetingen van de houtopstand en de vegetatiesamenstelling uitgevoerd. Later werden de gegevens verwerkt op de computer, kaarten aangemaakt en beheerdoelstellingen- en maatregelen neergeschreven. Nico toonde zich als een enthousiaste kracht die de zaken snel oppikt. Hij leerde ons zelfs Speculoosjenever kennen! Bedankt Nico voor alle hulp!

Opstart boscomplex De Molen in Tongerlo Op de koude zaterdag van 14 januari organiseerde de gemeente Westerlo samen met de Bosgroep Zuiderkempen een infowandeling voor de boseigenaars in het bosgebied De Molen in Tongerlo.

Dit relatief kleine boscomplex omvat de bossen in de buurt van de Molenwijk /Hondseinde alsook de versnipperde bossen in Tongerlo tot tegen de grens met Geel en Herselt. Tijdens de afwisselende wandeling door de prachtige bossen aan het Hondseinde legden schepen Filip Verrezen en adjunct Chris Meeuws aan de boseigenaars uit hoe de Bosgroep hen kan helpen bij het beheer van hun bos (gelegenheid tot deelname aan beperkt bosbeheerplan, gratis exotenbestrijding dankzij subsidies gemeente Westerlo, gezamenlijke houtverkoop, ,..). Leuk aan de in afstand korte wandeling was dat tal van bostypen de revue passeerden (van achterstallig beheerd grove dennenbos over kastanjehakhout en aanplant boskers tot monumentale “Corsen”) die dan duchtig werden besproken.

De Beddermolen in Tongerlo, een parel van historisch erfgoed.

Vrijwilligers worden bosverplegers Het tweede schalmseizoen met onze vaste ploeg van vrijwilligers is ondertussen van start gegaan. Tweemaal per week gaan we met minimum een vijftal man en spuitbus op pad om de ontwikkeling van onze Zuiderkempense bossen te sturen. Omdat er enkele nieuwe gezichten bijkwamen – en ter opfrissing voor de anderen – werd de tijd genomen om nog eens stil te staan bij de kunst van het schalmen.

Hiervoor trokken de (adjunct-)coördinatoren

samen met de vrijwilligers boscomplex Teunenberg - Nieuwe Hoeve in, nabij Kamp C. Tijdens de voormiddag legde Jan Seynaeve uit hoe alles in zijn werk gaat en werden in groepjes schalmoefeningen gedaan met behulp van gekleurde linten. Achteraf werden de resultaten samen geëvalueerd en bediscussieerd. Na de koude voormiddag trokken we nog even naar binnen voor een tas koffie en werden de schalmdagen overlopen en meet-

linten, hoogtemeters en kledij meegegeven.

Iedereen was klaar en gemotiveerd om vanaf februari de bossen van onder andere Teunenberg- Nieuwe Hoeve, Mol-Wezel, Vallei van de Kalsterloop en Ossebroeken- Swinnebroeken te verplegen. Er lag ook een plantdag in het verschiet waarbij groepjes inheemse loofbomen voldoende dicht opeen worden aangeplant met het oog op kwaliteitshout in de toekomst.

Schalmoefening met onze vrijwilligers Bosgroepnieuws | bosgroep zuiderkempen. | 13

bosgroep noorderkempen

UBP De Mosten in volgende fase Een jong berkenbos in een nat gedeelte van boscomplex de Mosten.

In mei 2011 vond een infovergadering plaats rond het uitgebreid bosbeheerplan (UBP) De Mosten in Hoogstraten. Dit beheerplan is een samenwerking tussen de stad Hoogstraten, het Agentschap voor Natuur en Bos en de Bosgroep Noorderkempen. Die laatste vertegenwoordigt daarbij de privéeigenaars. Sindsdien hebben we niet stilgezeten.

Alle geïnteresseerde privéboseigenaars werden bezocht. Ze kregen niet alleen uitleg over het goed beheer van hun bos en de hulp die de bosgroep hen daarbij kan bieden. De coördinator legde hen ook de bedoeling uit van het UBP en welke voordelen dit voor hen kan hebben. 12 eigenaars waren bereid om met hun bos deel te nemen aan het UBP, samen goed voor meer dan 45 ha bos. Ondertussen is er trouwens nog een nieuwe partner bij het project betrokken. De Blauwbossen in Minderhout, eigendom van Kempens Landschap,

maar beheerd door de stad Hoogstraten, zullen ook opgenomen worden. In de komende maanden zal er nu een studiebureau aangezocht worden om het beheerplan op te maken.

Omdat er openbare eigenaars betrokken zijn, moet alles via een openbare aanbesteding verlopen. Zoiets vergt de nodige tijd, wat maakt dat de eerste bestandsopnames pas in de tweede helft van het jaar kunnen plaatsvinden. De vegetatieopnames zullen in het voorjaar van 2013 uitgevoerd worden, aangezien deze in de lente moeten worden gemaakt.

Algemene vergadering op zaterdag 12 mei 2012 in Malle Beste bosbeheerder en sympathisant, Graag wil ik u van harte uitnodigen op onze jaarlijkse Algemene Vergadering. Deze zal plaatsvinden op zaterdag 12 mei 2012 in de Verpleeginrichting De Dennen, Nooitrust 18, 2390 Malle. Rond deze verpleeginrichting ligt een bos van zo’n 100 ha, waarvoor enkele jaren geleden een uitgebreid bosbeheerplan werd opgesteld: zeker de moeite voor een mooie wandeling.

Met vriendelijke groeten, Jo Van Miert Voorzitter van de Bosgroep Noorderkempen vzw

Het programma:

13.30 – 15.00 u: Wandeling door het domein van Verpleeginrichting De Dennen 15.00 – 16.00 u: Algemene vergadering 16.00 – Receptie

De agenda van de vergadering:

1. Voorstelling van activiteitenverslag 2011 en werkplan 2012 2. Voorstelling en goedkeuring rekeningen 2011 en begroting 2012 3. Kwijting en ontlasting aan de Raad van Bestuur De toegangspoort tot het bosrijke domein van De Dennen in Malle.

Mag ik u vragen, voor de praktische organisatie, om uw aanwezigheid te bevestigen door ons telefonisch op de hoogte te brengen (014/85.90.19), ons een mailtje te sturen (noorderkempen@bosgroep.be) of door het invulstrookje terug te sturen, vóór 1 mei 2012 naar BG Noorderkempen, Lichtaartsebaan 45, 2460 Kasterlee.

Naam:............................................................................................................................................................................................................................................................................................

Adres:............................................................................................................................................................................................................................................................................................

Telefoon:................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................ is effectief / adviserend / sympathiserend* lid van de Bosgroep Noorderkempen vzw en zal met …… personen (inclusief uzelf) aanwezig zijn op de Algemene Vergadering. (* schrappen wat niet past)

14 | bosgroep noorderkempen | Bosgroepnieuws

bosgroep noorderkempen

Exotenverkoop in Vosselaar Op vrijdag 3 februari 2012 vond er in het boscomplex Dekkersven in Vosselaar een houtverkoop plaats. 15 loten van voornamelijk exoten zoals Amerikaanse vogelkers en eik werden er verkocht.

Na het afzagen wordt de Amerikaanse vogelkers ingesmeerd met glyfosaat.

De houtverkoop maakt onderdeel uit van de opvolging van het boscomplex Dekkersven-Konijnenberg. In dit boscomplex werd een van de allereerste beperkte beheerplannen opgesteld door onze bosgroep. Nu 8 jaar later treden er nog altijd nieuwe eigenaars toe tot dit beheerplan. Bovendien laten eigenaars die al eerder deelnamen, nu ook nog altijd beheerwerken uitvoeren, in het bijzonder de bestrijding van exoten. Dat maakt dat in de buurt van de Lorkenlaan en Dekkersven over grote oppervlakten Amerikaanse vogelkers en Amerikaanse eik worden verwijderd. Door ‘grootschaliger’ te werken, wordt de bestrijding natuurlijk efficiënter en de kans op heruitzaaien kleiner. Omdat er in veel gevallen jarenlang geen beheer was geweest rond deze exoten hadden ze nu in verschillende percelen respectabele diktes bereikt.

Hierdoor konden ze als brandhout verkocht worden. Ondanks het slechte weer, een serieuze sneeuwbui trok net over, kwamen op de verkoop een twintigtal gegadigden opdagen. Alle loten, op één na, vonden dan ook een koper.

De kopers moeten de exoten na het afzagen insmeren met glyfosaat. Op die manier zullen de planten niet opnieuw uitschieten.

Simon Klingen op bezoek Op donderdag 24 november 2012 was Simon Klingen op bezoek in het werkingsgebied van de Bosgroep Noorderkempen.

Samen met een aantal (adjunct) coördinatoren van verschillende bosgroepen bezocht hij enkele bospercelen van het boscomplex Dekkersven. Dit paste in een driedaagse opleiding ‘Geïntegreerd bosbeheer’.

Simon wie? zullen de meest lezers zich afvragen. Simon Klingen mag je gerust een Nederlandse bosautoriteit noemen. Hij werkt al dertig jaar als bosbeheerder voor Het Utrechts Landschap, een stichting die zo’n 4.000 ha bos beheerd in de Nederlandse provincie Utrecht. Daarnaast heeft hij zijn eigen adviesbureau rond bosbouw. Vanuit zijn jarenlange ervaring ontwikkelde hij het concept van ‘Geïntegreerd bosbeheer’, waarin hij opleidingen geeft. Een achttal coördinatoren en adjunct-coördinatoren volgden deze opleiding in het najaar van 2012. Twee dagen vonden plaats in het Prinsenpark, een dag maakte Simon kennis met de bosgroepenpraktijk van elke dag. Daarbij bezocht hij een aantal bestanden in het Dekkersven in Vosselaar. Samen met de cursisten evalueerde hij er enkele aangeduide dunningen.

De visie van Simon Klingen bestaat erin dat aandacht hebben voor de productiefunctie van een bos, niet hoeft te betekenen dat er in zo’n bos geen plaats is voor natuur en recreatie. Hij leert zijn cursisten dan ook (opnieuw) kijken naar een bos: wat is de (potentiële) houtkwaliteit? Is er een goed ontwikkelde struiklaag of is er voldoende dood hout? En is er veel of weinig natuurlijke verjonging?

De sleutel tot het beheer van een bos is altijd de dunning of meer bepaald het aanduiden ervan. Daarbij kiest Simon uitsluitend voor de toekomstbomenmethode. Concreet betekent dit dat hij enkel de meest kwaliteitsvolle bomen in het bos zal vrijstellen door de grootste concurrenten te laten weg kappen. Kromme, minderwaardige bomen, die géén licht of ruimte wegnemen van zo’n toekomstboom, laat hij ongemoeid. Zij zorgen misschien wel voor meer houtvolume, maar kunnen mogelijk ook de prijs van het globale houtlot wat verlagen.

Simon Klingen (zittend) in discussie met bosgroepcoördinator Patrick Meesters (BG Hoge Kempen).

Bosgroepnieuws | bosgroep noorderkempen. | 15

bosgroep antwerpen noord

Van harte welkom op onze Algemene Vergadering op donderdag 3 mei 2012 Beste leden van de Bosgroep Antwerpen Noord vzw, Naar jaarlijkse gewoonte is het op donderdag 3 mei Algemene Vergadering. Daarnaast wordt er tijdens de Algemene Vergadering een nieuwe Raad van Bestuur gekozen door onze effectieve leden. De bestuurders vormen de ruggengraat van de Bosgroep en zijn een meerwaarde voor de goede werking van onze vzw. De taak van de Raad van Bestuur bestaat voornamelijk uit beslissingen nemen over de dagelijkse activiteiten en werking van de Bosgroep. Indien u achter de Bosgroep staat en actief wil meedenken over de optimalisatie van onze werking, aarzel dan niet en stel u kandidaat voor verkiezing van de Raad van Bestuur! We verwelkomen u graag op onze Algemene Vergadering om19u en sluiten deze bijeenkomst van boseigenaars af met een receptie rond 19.45u.

Programma

17.00 u Wandeling door het domein De Vroente onder leiding van een gids 19.00 u ALGEMENE VERGADERING met oa voorstelling van de jaarrekening en verkiezing van de Raad van Bestuur 19.45 u Aansluitend receptie

Plaats van afspraak

voor de wandeling: aan de ingang van De Vroente (bezoekersgebouw) voor de Algemene Vergadering: Natuureducatiecentrum ‘De Vroente’ in lokaal “Burcht” Adres: Putsesteenweg 129, 2920 Kalmthout (parking langs de Heibloemlaan)

Inschrijven Algemene Vergadering

Inschrijven is verplicht vóór 27 april 2012!

U kan inschrijven door: • te bellen op het nummer 03/355.09.40 • te mailen naar antwerpennoord@bosgroep.be • kandidaturen voor de verkiezing van de Raad van Bestuur ontvangen we graag voor 21 april 2012.

Hoogachtend,

Henry Le Grelle Voorzitter

Adgild Hop Secretaris

In 2011 ging de AV door in Zoersel

Beste bosliefhebbers, Ik zal me eerst even kort voorstellen. Mijn naam is Tom Vets en ben als brandhoutkoper bij de Bosgroepen terechtgekomen. Aangezien ik heel graag in het bos vertoef en werk, besloot ik om ook op andere vlakken mijn steentje bij te gaan dragen. Ondertussen ben ik reeds 1,5 jaar actief als bosconsulent bij Antwerpen Noord en sinds kort eveneens bij de Noorderkempen.

Onlangs had ik een opmerkelijk terreinbezoek dat me er nogmaals attent opmaakte hoe belangrijk het wel niet is om ons als Bosgroep te promoten en te engageren naar de privé-boseigenaar toe.

Voor het domein in kwestie is er een tiental jaren geleden een beperkt beheersplan opgesteld met een eindkap in grove den en jaarlijkse dunningen in het loofhout. Het laten opstellen van dit document was een duidelijke blijk van goede wil en engagement van de eigenaars naar hun bos toe.

Echter door de misvatting dat een dunning hen een bom geld zou kosten, werd er na een deels gesubsidieerde herbebossing van enkele percelen, verder geen kappingen meer uitgevoerd. Dit met achterstallige dunningen en overwoekering van

exoten tot gevolg. Men was compleet verrast dat de geplande dunningen hen al die tijd geld hadden kunnen opleveren om bijvoorbeeld aan te wenden voor exotenbestrijding en de nabehandeling daarvan. Er is vraag naar hout en de prijzen voor zowel industrie- als brandhout zijn de laatste jaren zeker de moeite waard. Zelfs een lot vogelkers gaat soms al voor aardig wat euro’s over de toonbank.

In 2000 bestond de Bosgroep Antwerpen Noord nog niet, maar als we deze eigenaars vroeger hadden bereikt, zouden we hen toch al een aantal jaren begeleid kunnen hebben naar een kwalitatief en duurzaam beheer van hun bos toe. En dit is vast geen alleenstaand voorval. Het is dus uitermate belangrijk dat we ons als bosconsulent mede blijven inzetten om de boseigenaars te bereiken en hen te sensibiliseren hun bos te beheren. Dit door middel van o.a. het uitdelen van tijdschriftjes (Bosgazet), op evenementen te staan, zelf mensen aan te spreken enz, …. Ik zou zeggen, tot het volgend terreinbezoek!

Tom Vets Als bosconsulent op terrein.

16 | bosgroep antwerpen noord | Bosgroepnieuws

bosgroep antwerpen noord

Twee jaar geleden hebben wij besloten om een bosbeheerplan te laten maken via de Bosgroep.

Op stap in de Wildertse Duintjes Boseigenaars en geïnteresseerden krijgen meer concrete uitleg over het bosbeheerplan

Twee eigenaars vertellen hun ervaringen...

Tijdens een wandeling in de Wildertse Duintjes op zondag 28 januari 2012 werd kort uitgelegd wat het doel is en enkele uitgangspunten zijn bij de opmaak van een bosbeheerplan. De doelgroep van de wandeling waren niet alleen de plaatselijke boseigenaars, maar ook de gebruikers van de Essense bossen en de geïnteresseerde burgers.

Dankzij een grondige analyse van de bestaande toestand van het bos wordt een beheervoorstel op maat opgemaakt waarbij elke ingreep moet kaderen binnen een gewenst lange termijnbeeld (tijdshorizont 20 jaar). Uiteraard wordt de boseigenaar zeer sterk betrokken bij de opmaak van dit bosbeheerplan.

Mijn eigen bosperceel heeft, samen met het aansluitende bosperceel van onze buurman, een oppervlakte van ongeveer 1 ha. Dit bos(je) is gelegen tenmidden van onze boomkwekerij van circa 12 ha. Vanuit de bedrijfsvisie van onze kwekerij “Werken in en met de natuur” vormt dit bosperceel een cruciale schakel op ons bedrijf. Naast het aanwezige bosperceel werden er op onze kwekerij verschillende kleine landschapselementen aangeplant, zo staan er op en rond onze percelen gemengde hagen en houtkanten, doen we aan perceelsrandenbeheer en worden er zelfs bloemrijke

akkerranden ingezaaid. Deze omgeving is niet alleen mooi om in te werken en wonen, maar ze herbergen namelijk ook ontelbare kleine beestjes die dienst doen als natuurlijke vijanden voor kwalijke insecten en organismen op onze boomkwekerij. Op deze manier helpen we de natuur een handje en bijkomend verminderen we tevens onze afhankelijkheid van chemische gewasbescherming. Doel van dit bosbeheerplan voor het betreffende perceel is enerzijds het bestaande bomenbestand te verjongen en te evolueren naar een inheems loofhoutbestand (waarbij tevens de exoten bestreden worden) en anderzijds te voorzien in de aanleg van bloemrijke bosranden die vaak ecologisch bijzonder waardevol zijn. Bijkomend heeft het bosbeheer als doel om voor voldoende brandhout te zorgen voor het verwarmen van onze bio-ecologische woning. In de winter 2010-2011 werden reeds dunningswerken en exotenbestrijding uitgevoerd en werden de bosranden alvast aangeplant.

We kijken uit naar een waardevol bos met een praktisch bosbeheerplan in de hand.

Boseigenaar Tim Duchêne

Na de wandeling hebben we nu nog een beter inzicht in de principes van het bosbeheer. We leerden dat er in een goed bosbeheerplan een evenwicht wordt gezocht tussen de ecologische, de economische en de sociale doelstellingen van de eigenaar en de gemeenschap. Een wandelbos dient anders beheerd te worden dan een opbrengstbos. In een goed beheerd bos moet minstens 4% dood hout op stam en/of liggend aanwezig zijn. Het komt de diversiteit aan planten en dieren ten goede. Voor mij was dit de verklaring waarom wegkwijnende bomen niet worden gerooid en waarom een bos niet altijd ordentelijk oogt. We leerden ook dat exotische bomen of struiken niet worden geweerd omdat ze exotisch zijn maar omdat ze meestal de inlandse bomen of struiken overheersen (overdonderen) en zo de diversiteit verminderen. Eveneens om de diversiteit te verhogen zijn er in een bos best ook open plekken en waterplassen. Een bosrand heeft verschillende belangrijke ecologische functies voor plant en dier maar is ook een goede leverancier van brandhout voor de mens.

Besluit: Deze wandeling was een goede inleiding tot het begrijpen van het bosbeheerplan. Weer heel veel bijgeleerd.

Boseigenaar Stan Van Den Berghe

Een tweede infowandeling zal plaatsvinden op zaterdag 23 juni 2012 van 10u tot 12u.

We starten om 10u aan de Horendonkse bossen ter hoogte van de kruising van de Wezellaan en de Leegtestraat in Essen.

Van harte welkom!

Beste bosliefhebbers, Vanaf 1 april zal ik samen met Karolien Devriendt actief zijn bij de Bosgroep Antwerpen Noord. Midden juni neem ik het alleen over tot midden oktober, want dan komt er voor Anouk, dochter van Karolien een broertje of zusje bij. De bosgroep blijft dus de hele periode werkzaam en actief op terrein. Om een naam bij mijn nieuwe gezicht te kunnen plaatsen, stel ik mezelf graag eens kort aan jullie voor. Ik ben Gijs Bracke, 24 jaar oud en geboren in Brugge. In 2005 begon ik aan mijn studie als bio-ingenieur aan de Universiteit Gent en koos al snel voor een specialisatie in het bos- en natuurbeheer. Met deze opleiding werd mijn kennis sterk uitgebreid en mijn interesse in bos verder gesterkt. Ik kijk er dan ook enorm naar uit om te beginnen bij de Bosgroep en samen met jullie te werken aan de verdere duurzame ontwikkeling van de Antwerpse bossen.

Hopelijk leren we elkaar snel kennen!

Gijs Bracke Bosgroepnieuws | bosgroep antwerpen noord | 17

bosgroep antwerpen zuid

Uitnodiging voor onze Algemene Vergadering op zondag 3 juni 2012 Beste leden van de Bosgroep Antwerpen Zuid vzw, De Bosgroep is aan een nieuw werkingsjaar begonnen met nieuwe plannen en projecten, naast de reeds opgestarte projecten van vorig jaar. We lichten dit graag toe op onze Algemene Vergadering van zondag 3 juni 2012. Deze vergadering zal vooraf gegaan worden door een wandeling door het domein van het Vrieselhof.

Programma

10.00 u Wandeling doorheen het Vrieselhof 11.30 u ALGEMENE VERGADERING 12.30 u Receptie: ideaal moment om kennis te maken met uw collega-boseigenaars

Plaats van afspraak

voor de wandeling: aan het kasteel van het Vrieselhof. voor de Algemene Vergadering: in de grote zaal van het kasteel van het Vrieselhof. Parking is vooraan: Schildesteenweg 74, 2970 Schilde.

Inschrijven Algemene Vergadering

Inschrijven is verplicht wandeling en/of Algemene Vergadering vóór vrijdag 25 mei 2012! Inschrijven kan telefonisch: 03/355.09.40 of door te mailen naar antwerpenzuid@bosgroep.be.

Hoogachtend,

Martine Van Goethem Voorzitster

Johan Teughels Secretaris

Hallo, maart Ik ben Kathleen, de nieuwste coördinator van Bosgroep Antwerpen Zuid! Vanaf r ördinato bouwco glastuin als jaar drie r daarvoo heb Ik 2012 start ik bij de Bosgroepen. eheer, natuurb en bosbouw van diploma mijn Met en. gewerkt bij de Provincie Antwerp beheer van hoop ik je voldoende te kunnen ondersteunen bij het uittekenen van het Duffelse, “een dat is dan , woorden enkele in ven beschrij jouw bos. Als ik mezelf moet Duffel, in eid opgegro ben Ik houdt”. bos het van veel gedreven chiromeid die heel sgewerking ganse het in bekend goed zeer ben maar ar, woon momenteel in Aartsela werk ik r waarvoo regio de doordat komt Dit Zuid. en bied van de Bosgroep Antwerp af was ik voor de Chiro zo goed als identiek is. Bossen zijn mijn passie. Al van kleins in de werk direct niet ik vond studies mijn Na hoek. de nieuwsgierig in het bos achter pen.

Bosgroe de bij starten kan ik dat blij zo dubbel nu ik bosbouwsector. Daarom ben een gewoon of euning onderst tie, informa voor ren Je kan me vanaf nu steeds contacte kennismakingsbabbel !

Kathleen Vanderheyden

18 | bosgroep antwerpen zuid | Bosgroepnieuws

bosgroep antwerpen zuid

Blommendael en de Bosgroep

Ergens in het jaar 2004 kwam mijn toenmalige buurman met de vraag of ik in ruil voor wat brandhout enige onderhoudswerkzaamheden wilde uitvoeren in zijn bos: een aanplant van fijnspar te Oelegem. ’t Ja die mens werd ook al een dagje ouder en het boswerk ging hem niet zo goed meer af. Later dat jaar kwam hij te sterven maar zijn vrouw vroeg me om toch maar gewoon verder te doen.

Begin 2006 hebben we het bos kunnen aankopen, bij het kadaster gekend onder Blommendael, niet groot (0,5 ha) maar wel iets waar we zelf hout konden uit winnen voor onze kachel.

Bomen omkappen is nu niet echt een probleem, maar op een gegeven moment zijn ze wel op en wat dan …. Daarom gingen wij dus op zoek naar raad en advies. Het internet staat er vol van maar je moet door het bos de bomen kunnen zien. Via een brochure kwamen we bij de Bosgroep terecht. Na een telefoontje met de coördinator Luc Laeremans werd er een terreinbezoek geregeld. Eigenlijk was alles zo klaar als een klontje. Dit bestand was echt wel kaprijp. Vanaf die dag is alles in een stroomversnelling terecht gekomen. Gezien wij een stukje bezitten in een geheel van 2 ha werd er via de Bosgroep contact gezocht met de buren.

Zo ontstond het boscomplex Blommendael.

Samen met de buren werd er beslist om alle fijnspar aan te bieden voor exploitatie. Het geld van de verkoop konden we dan terug investeren in een aanplant. In de herfst van 2007

heb ik dan samen met Herman Berkenbosch alle bomen gaan schalmen (opmeten). Totaal konden we 250 m³ hout aanbieden. De exploitatie zou doorgaan in de winter van 2008 maar door omstandigheden is dit dan juni 2009 geworden. Ondertussen zijn op het terrein de nodige werken uitgevoerd zodat de harvester zijn werk kon doen. Op een goede week tijd was al het industrie hout geoogst en bleef er een troosteloze vlakte over met overstaanders van berk en een hele hoop kruinhout dat moest opgeruimd worden. Tijd dus voor de volgende stap in het proces. Opruimen en het terrein plantklaar maken. Het kruinhout zou op rillen gelegd worden tussen de bestaande stukken bos om zo veel mogelijk ruimte te krijgen voor een aanplant en ook om het nodige dood hout te blijven houden in het bos. Ondertussen zijn we in april van 2010 aanbeland. Nog net op tijd om alles te kunnen regelen om tijdens de paasvakantie het laatste stukje van het proces te doen: de aanplant!

Dit vraagt ook de nodige voorbereiding. Via de Bosgroep werd een werkploeg geregeld voor het boren van de plantgaten. Op 1 dag tijd werden er 1.550 gaten gemaakt die enkele dagen erna zouden opgevuld worden met planten.

Gezien het zonnige weer was het niet zo simpel om het plantgoed op voorhand uit te leggen zonder dat de wortels zouden uitdrogen. Ik had vooraf enkele tonnen met water voorzien zodat we de wortels goed konden bevochtigen voor

het planten. Ondertussen zijn we een jaar verder en zien we dat een aantal planten het niet gehaald hebben, door droogte na de aanplant en een droog voorjaar in 2011. Volgend jaar zal ik hier en daar toch wat moeten inboeten.

Op de plaatsen waar we natuurlijke verjonging voorzien hadden komt alles langzaam op gang.

Op de plaatsen waar we de wegen voorzien hebben zien we een enorme opgang van berk dus hier is nog een beetje werk aan de winkel.

Die berken gaan we proberen te verplaatsen naar de stukken waar de natuurlijke verjonging maar niet op gang wil komen.

Na de zomer van 2011 zien we een enorme opstoot van natuurlijk verjonging van berk. Deze gaat zo snel dat de essen compleet verdrongen worden. Ondertussen zijn de essen terug vrijgesteld zodat ze volgend groeiseizoen alle kansen krijgen om zich verder te ontwikkelen.

De eiken worden in mindere maten overheerst door de berken dus voorlopig laten we alles op zijn beloop.

Na de zomer 2012 zullen we weer evalueren de story continues …

Je kan hiervan het gedetailleerde verslag terugvinden op onze website: www. bosgroepantwerpenzuid.webs.com onder ‘Projecten’!

Met dank aan Koen Van Der Haegen, bosconsulent Bosgroep Antwerpen Zuid vzw.

Bosgroepnieuws | bosgroep antwerpen zuid | 19

de hulst

De hulst De hulst kennen we als een typische struik van parken, hagen en tuinen.

Het glanzende blad vinden we jaarlijks terug in kerststukjes op fraai versierde tafels. We zouden echter bijna vergeten dat deze soort een locale wilde bosplant is! Dat verdient wat meer toelichting.

De hulst is een inheemse struiksoort die in optimale omstandigheden kan uitgroeien tot een hoogte van circa 15m. Hij voelt zich prima in zijn sas op vrij voedselarme, niet al te droge zandgronden. En dan komen er al heel wat locaties in aanmerking natuurlijk.

De hulst kan best wat schaduw verdragen, zo zien we dat hij van nature een begeleidende soort is in beukenbossen. Al doet de hulst het tevens goed op lichtrijke locaties zoals bosranden. Met zijn aanwezigheid zorgt hij voor structuur en variatie in het bos.

In het Latijn werd de hulst Ilex aquifolium gedoopt. ‘Ilex’ verwijst naar steeneik, een mediterrane eik met een gelijkaardig blad. In ‘aquifolium’ herkennen we ‘acus’ = naald en ‘folium’ = blad. De getande groenblijvende bladeren blijven tot 8 jaar aan de plant hangen (echter zelden meer dan 5). De stekels zijn mogelijk te verklaren als een strategie tegen vraat van herbivoren. Bij oudere planten hebben de takken die hoger op de plant staan immers meestal een gladde bladrand.

De hulst is éénhuizig, wat wil zeggen dat er mannelijke en vrouwelijke planten bestaan.

Beide dragen ze in mei-juni subtiele witte bloemen in trosjes in de bladoksels, bij de vrouwelijke planten evolueren deze later tot de kenmerkende rode bessen. Hoewel de meeste vogels de hulstbessen niet erg appreciëren, worden ze gegeten door appelvinken en lijsterachtigen. Grote grazers als herten en reeën trekken zich weinig aan van de stekels en eten eveneens het loof. In Groot-Brittannië 20 | DE HULST | Bosinfo

De vrouwelijke planten dragen de kenmerkende rode bessen.

vond onderzoek plaats naar het aantal plantenetende insecten en mijtensoorten dat kan voorkomen op bepaalde bomen en struiken.

De hulst kwam hierbij naar voor als een weinig gastvrije plant, slechts 10 soorten leven er op. Ter vergelijking: wilg, eik en berk spannen de kroon met respectievelijk 450, 423 en 334 gastsoorten. Dit wil echter niet zeggen dat hij waardeloos is voor insecten, de nectar van bloeiende planten trekt heel wat leven aan. Ook bieden hulststruiken beschutting voor bijvoorbeeld overwinterende vlinders.

Sinds oudsher wordt de soort een bijzondere status toegeschreven. Plinius, een Romeinse geschiedenisschrijver, beweerde al dat het planten van een hulst vlak langs het huis bescherming bood tegen bliksem en hekserij.

Ook in het christendom riep de wintergroene hulst heel wat bijgeloof op. Niet voor niets dat in kerststukjes nog steeds uitgerekend hulst

gebruikt wordt. De Engelse naam ‘Holly’ is verwant aan de benaming ‘holy tree’ (heilige boom). Later werd er zelfs een Amerikaans filmstadje naar de hulst genoemd. Of is de naam van dat filmstadje dan weer een verwijzing naar een Kempens dorpje waar de hulst ooit welig tierde: ‘Hulshout’? De mysteries zijn de wereld nog niet uit!

Niet alleen in de bioscoop wordt u met de hulst geconfronteerd, zelfs bij een partijtje schaak komen we hem tegen. Het harde ivoorwitte hout leent zich namelijk uitstekend voor draaiwerk. Klassiek is het vervaardigen van de witte schaakstukken uit het hout van de hulst. Denk maar terug aan die magische krachten wanneer u volgende keer de ebbenhouten koning van het bord wil vegen!

Geschreven door Jeroen Truyen.

De hulst bloeit omstreeks mei‐juni en wordt bestoven door insecten, op de foto zien we een Atalanta.

Activiteiten / Wandelingen

Zondag 15 april 2012 : Voorjaarswandeling in het Muizenbos en Zevenbergenbos.

Onderzoeker bij het INBO, Luc De Keersmaeker, zal een rondleiding geven door het Muizenbos en het Zevenbergenbos. Twee schitterende Europees beschermde Natura 2000 - bossen in Ranst met zeer hoge ecologische en wetenschappelijke waarde. Je zal meer te weten komen over het verschil tussen jonge en oude bossen, oudbosplanten, de invloed van bosbeheer op de kruidachtige vegetatie, ‌ Kortom niet te missen voor iedere bosliefhebber!

Gids: Luc De Keersmaeker Organisatie: Vereniging voor Bos in Vlaanderen (VBV), het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) en Natuurpunt Afspraakplaats: om 14u aan de parking van het nieuwe kerkhof in de Driepikkelhoeveweg, ongeveer rond 17u zullen we daar terug zijn.

Zondag 22 april 2012: Idyllische ochtendwandeling in de omgeving van het kasteel van Bornem Maak kennis met de bosrijkste (en misschien ook de meest pittoreske?) deelgemeente van ons werkingsgebied: Bornem - Weert. Op een schiereiland tussen de Scheldedijken en de Oude Schelde en omgeven door bossen ligt het gehuchtje Weert. Tijdens de wintermaanden gaat het dorp in winterslaap maar zodra de zon er is, vinden fietsers, wandelaars en terrassers hun weg tot in Weert.

Gids: Andy Van De Vijver Organisatie: Bosgroep Antwerpen Zuid vzw Afspraak: om 9.30u aan de parking rechtover de kerk van Weert.

Inschrijven: Interesse om erbij te zijn? Graag inschrijven voor 19 april 2012.

Donderdag 3 mei 2012: Wandeling in de Kalmthoutse heide Het werkingsgebied van onze bosgroep kenmerkt zich in het noordwesten door de aanwezigheid van de Kalmthoutse heide. Tijdens een 1,5 u durende wandeling maken we met de bosgroep kennis met de heide en zijn linken naar bosbeheer. Komt heide ook voor bij privĂŠ - boseigenaars en hoe wordt dit gerealiseerd? Een aangename wandeling in dit waardevolle gebied met aansluitend onze Algemene Vergadering in het natuureducatiecentrum De Vroente.

Gids: via Toerisme Kalmthout Organisatie: Bosgroep Antwerpen Noord vzw Afspraak: om 17u aan de ingang van De Vroente (bezoekersgebouw) te Kalmthout Inschrijven: Interesse om erbij te zijn? Graag inschrijven voor 27 april 2012.

Zondag 3 juni 2012: Wandeling in het Vrieselhof te Ranst Het Vrieselhof in de gemeente Ranst is sinds 1974 een provinciaal domein waarvan de oorsprong ligt in een eeuwenoud kasteeldomein naast de Schijnvallei. Op de hogere zandgronden domineren bossen met Amerikaanse eik, grove den en Corsicaanse den en een weelderige ondergroei van rododendron.

De provincie voert hier een omvormingsbeheer zodanig dat een meer gevarieerd en rijker ecosysteem ontstaat. Hoe de provincie dit toepast kan u ontdekken tijdens deze zeer interessante wandeling.

Gids: John Maes Organisatie: Bosgroep Antwerpen Zuid vzw Afspraak: om 9.30u aan het kasteel van het Vrieselhof Inschrijven: Interesse om erbij te zijn? Graag inschrijven voor 25 mei 2012.

Zondag 24 juni 2012: Wandeling in de keiheuvel Het herstel van open landduinen op de Keiheuvel: Dit zal het thema zijn van deze zomerse wandeling in Balen. Er zal worden toegelicht wat nu precies de waarde is van dit landduinenhabitat, hoe verboste percelen kunnen worden omgevormd en welk beheer nodig is om de landduinen in stand te houden.

Organisatie: Bosgroep Zuiderkempen vzw Afspraak: om 10u nabij het rusthuis, aan het kruispunt van de Kapelstraat met de Heerbaan.

Kalender | activiteiten / wandelingen | 21

n Ant wer pse bos gro epe n: Theoretische cursusse )

( inschrijving via Inverde

Beheer van jonge bossen

Aanleg en beheer van bosranden

1 dag Prijs : 20 €

1 dag Prijs : 20 €

Veel mensen hebben recent zelf een bos aangeplant, of denken aan de omvorming van een populierenaanplant. Hierbij komt één en ander kijken tussen de eindkap en de eerste dunning. Verantwoorde bosexploitatie, boomsoortenkeuze en -menging en onderhoud van jong bos zijn maar enkele begrippen die zullen verklaard worden. Praktijkvoorbeelden en handige tips komen aan bod tijdens een terreinexcursie.

Bosranden vormen de contactzone tussen het bos en een aanliggend perceel. We bekijken hoe deze perceelsgrens het best is opgebouwd en welke ecologische functies een goed ontwikkelde bosrand kan vervullen. We leren hoe we best een bosrand vormen en beheren. Tijdens de terreinexcursie bekijken we verschillende types bosranden en stellen we een aangepast beheer voor.

■ Za 12 mei ’12 van 9 – 16 u, in Leest-Mechelen

■ Za 15 september ’12 van 9 – 16 u in Prinsenpark, Retie

Herkennen van bomen en struiken 1 dag Prijs : 20 €

Lezen van een bos 1 dag Prijs : 20 € Met de principes van duurzaam bosbeheer in het achterhoofd, trekken we de hele dag het bos in zonder boeken. Kijken en analyseren staan centraal: op basis van een goede observatie gaan we dan beheeropties voor bepaalde bossen uitstippelen. In de marge komen zaken aan bod zoals houtprijzen, natuurwaarden, dunning, bosexploitatie, houtkwaliteit en boomsoortenkeuze.

Aan de hand van een rijk geïllustreerde presentatie worden de inheemse bomen en struiken en enkele veelvoorkomende exoten besproken.

De nadruk ligt op eigenschappen voor de soortherkenning, maar ook standplaatskenmerken en mogelijk (hout)gebruik worden besproken.

Tijdens een terreinexcursie wordt het herkennen van bomen en struiken grondig geoefend.

■ Za 24 november ’12 van 9 – 16 u in Prinsenpark, Retie

■ Za 9 juni ’12 van 9 – 16 u in Zoerselbos

Inschrijving theoriecursus

Voor bovenstaande cursussen moet u zich inschrijven op de website van Inverde (www.inverde.be) of via info@inverde.be. Meer info bij Carine Vander Meulen, plannings-verantwoordelijke: 02 658 24 94 Alle prijzen zijn BTW inclusief. Bevestig tijdig je deelname, aantal plaatsen is beperkt.

22 | cursussen antwerpse bosgroepen | Bosinfo

Ant wer pse bos gro epe n: Praktijkcursussen

Kettingzaag module 3 2 dagen Prijs leden-boseigenaars: 50 €, Prijs overige deelnemers: 120 €

Kettingzaag module 1

Dag 1: Theorie over de impact van het werken bij hout onder spanning.

Hoe verwerkt men deze stammen. Zaagoefeningen aan de spanningsbank.

Dag 2: Oefeningen bij bomen die onder spanning staan.

2 dagen Prijs leden-boseigenaars: 40 €, Prijs overige deelnemers: 120 € Dag 1: Theorie over de werking, het gebruik en de veiligheid van de kettingzaag. Theorie en praktijk over het dagelijks onderhoud en scherpen van de ketting.

Dag 2: Eenvoudige zaagoefeningen op horizontale en verticale stamstukken. Geen vellingen!

■ Za 8 en 15 december ’12 van 9 – 16 u te in Prinsenpark, Retie- 8

■ Za 01 en 08 sept. ’12 van 9 – 16 u in Prinsenpark, Retie - 1 ■ Za 13 en 20 oktober ’12 van 9 – 16 u in werkingsgebied AN - 2 ■ Za 20 en 27 oktober ’12 van 9 – 16 u in Prinsenpark, Retie - 3 ■ Din 30 en woe 31 oktober 2012 te werkingsgebied ZK - 4

2 dagen Prijs leden-boseigenaars: 60 €, Prijs overige deelnemers: 120 €

Houten constructies

Dag 1: Theorie over verschillende houtsoorten en hun duurzaamheid.

Oefeningen: het verzagen van stamstukken tot planken.

Dag 2: Maken van verbindingen en werkstukken (bank, tafel, ...)

■ vrij 11 en zat 12 mei ‘12 van 9-16u, in Prinsenpark, Retie - 9

Kettingzaag module 2 2 dagen Prijs leden-boseigenaars: 40 €, Prijs overige deelnemers: 120 € Dag 1: Theorie over het vellen van bomen. Demo-velling door instructeur. Veloefeningen door de cursisten.

Dag 2: Veloefeningen door de cursisten. Gebruik van hulpmiddelen bij het vellen.

■ Za 3 en 10 november ’12 van 9 – 16 u in werkingsgebied AZ- 5 ■ Za 17 en 24 november ’12 van 9 – 16 u in Prinsenpark, Retie- 6 ■ Di 20 en Woe 21 november ’12 van 9 – 16 u in werkingsgebied ZK- 7

Voor bovenstaande praktijkcursussen moet u zich inschrijven bij de Bosgroep Zuiderkempen via onderstaand invulstrook.

Inschrijving cursussen Terug te sturen naar Bosgroep Zuiderkempen vzw, Britselaan 20, 2260 Westerlo of deze gegevens doorsturen naar: rebecca.himschoot@admin.provant.be

Naam:............................................................................................................................................................................. Tel. Nr.:........................................................................................................

Adres: .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Lid van bosgroep: q KH

q ZK

q NK

q AN

q AZ

Cursuscode(s):....................................................................................................................................................................................................................................................................................

U bent zeker van uw inschrijving na overschrijving van het cursusgeld op rekeningnummer 778-5912507-24 van de Bosgroep Zuiderkempen vzw met vermelding van initialen van uw bosgroep (zoals hierboven), uw naam en de cursuscode. Na inschrijving krijgt u de laatste gegevens toegestuurd.

Kalender | cursussen antwerpse bosgroepen | 23

■ Bosgroep Antwerpen Noord vzw

■ Bosgroep Antwerpen Zuid vzw

’s Gravenwezelsteenweg 59-61, 2110 Wijnegem Tel.: 03/355.09.40 Fax.: 03/355.09.45 Mail: antwerpennoord@bosgroep.be Coördinator: Karolien Devriendt • 0475/75.77.98 Medewerkster: Britt Van Cotthem www.bosgroepantwerpennoord.webs.com

’s Gravenwezelsteenweg 59-61, 2110 Wijnegem Tel.: 03/355.09.40 Fax.: 03/355.09.45 Mail: antwerpenzuid@bosgroep.be Coördinator: Kathleen Vanderheyden 0476/76.18.25 Medewerkster: Britt Van Cotthem www.bosgroepantwerpenzuid.webs.com

■ Bosgroep Noorderkempen vzw

■ Bosgroep Kempense Heuvelrug vzw

Hoge Mouw, Lichtaartsebaan 45, 2460 Kasterlee Tel.: 014/85.90.19 Fax.: 014/85.90.21 Mail: noorderkempen@bosgroep.be Coördinator : Wim Boonen • 0474/74.17.31 Medewerkster : Elly Maes

Hoge Mouw, Lichtaartsebaan 45, 2460 Kasterlee Tel.: 014/85.90.17 Fax.: 014/85.90.21 Mail: kempenseheuvelrug@bosgroep.be Coördinator: Stef Vanlommel • 0479/20.93.11 Adj.-coördin.: Dennis Berckmans • 0472/50.05.11

Joost Malliet • 0477/93.25.51 Medewerkster: Annick Vangenechten en Elly Maes

■ Bosgroep Zuiderkempen vzw

■ Medewerker terreinwerkzaamheden

Kamp C, Britselaan 20, 2260 Westerlo Tel.: 014/27.96.57 Fax.: 014/27.96.69 Mail: zuiderkempen@bosgroep.be Coördinator: Jan Seynaeve • 0474/99.99.35 Adj.-coördin.: Pieter-Jan Swinnen • 0478/78.20.22

Jeroen Truyen • 0475/80.73.36 Medewerkster: Rebecca Himschoot

Chris Meeuws : 0478/45.51.38 Mail: chris.meeuws@groenkempen.provant.be

In samenwerking met:

De Bosgazet verschijnt viermaal per jaar, telkens een 4.600 exemplaren en is een uitgave van de Antwerpse bosgroepen.

Verantwoordelijke uitgever en eindredactie: Pieter-Jan Swinnen, Secretariaat en vormgeving: Britt Van Cotthem, Bosgazet: ’s Gravenwezelsteenweg 59-61, 2110 Wijnegem, tel: 03/355.09.40, fax: 03/355.09.45, email: antwerpenzuid@bosgroep.be, AFGIFTEKANTOOR 2099 ANTWERPEN X - P608022

website: www.bosgroepen.be