Bosgazet 28

bosgazet 028

INFORMATIEBLAD ANTWERPSE BOSGROEPEN

driemaandelijks tijdschrift | n°28 | oktober - november - december 2013

Een tondelzwam verteert een dode berk. ( foto: Wim Boonen)

BELGIE-BELGIQUE P.B. 2099 Antwerpen X BC 10770

voorwoord

In dit nummer: Beste lezers, Dit is het laatste voorwoord dat van mijn hand komt. Zoals ik op onze laatste ledenvergadering aangekondigd heb, geef ik de fakkel nu door. Ik wil van deze gelegenheid gebruik maken om iedereen te bedanken voor de fijne samenwerking die ik als voorzitter mocht ervaren, zowel met de collega's uit de raad van bestuur als met de verschillende coördinatoren die onze bosgroep gediend hebben. Ik zal onze bosgroep verder steunen vanuit de raad van bestuur.

Afsluiten zou ik willen doen, niet met te kijken naar het verleden, maar wel naar de toekomst en wat die brengen gaat. Punt is dat we dit nog niet helemaal weten. Het is een erg belangrijke periode voor onze verenigingen omdat we mee in de mallemolen zitten van de hervorming van de verschillende overheden. Hierbij moeten we vertrouwen geven aan de mensen die de verantwoordelijkheid opgenomen hebben om onze belangen te behartigen. Ik ben ervan overtuigd dat zij het beste voor ogen hebben met onze bosgroepen maar we moeten er op blijven toezien dat, in het heetst van de strijd, onze vragen en bezorgdheden niet uit het oog worden verloren.

pg. 3 pg. 6 pg. 8 pg. 9 pg. 11 pg. 20 pg. 22 pg. 23

Dood hout brengt leven Flora en fauna op dood hout Inleefreis Ecuador 2014 Demo forest BosgroepNieuws: nieuws per Bosgroep De Waalse 'Bosgroep' De rode eekhoorn Activiteiten en wandelingen

Digitale Bosgazet!

De Bosgazet is vanaf nu ook digitaal verkrijgbaar. Wilt u deze vanaf de volgende editie enkel via e-mail ontvangen, geef dan een seintje via antwerpenzuid@bosgroep.be.

Op deze manier kunnen we heel wat papier besparen!

Waarom bosgroepen?

Vlaanderen telt ongeveer 146.000 hectaren bos en naar schatting is 70 % van dit bosareaal in privé-eigendom. De Vlaamse overheid heeft er bewust voor gekozen om ook de privéboseigenaars te betrekken in het beleid. De oprichting van de Vlaamse bosgroepen was een duidelijk signaal naar de boseigenaars toe om hen te stimuleren het beheer in eigen handen te nemen. Een kans om te grijpen…

Het bos in Vlaanderen is bovendien enorm versnipperd. Deze versnippering is niet enkel ruimtelijk, ook een enorme eigendomsversnippering typeert de Vlaamse bossen. Zo zijn de meeste boseigendommen in Vlaanderen kleiner dan 1 ha! Het beheer van deze ‘minibosjes’ is voor de boseigenaars financieel onrendabel met als gevolg dat het beheer van deze sterk versnipperde bospercelen meestal achterwege is gebleven. Bovendien wordt de boseigenaar vaak geconfronteerd met problemen die hij niet altijd alleen kan oplossen, zoals bijvoorbeeld recreatieoverlast of sluikstorten. Wanneer verschillende eigenaars samen voor het bosbeheer zorgen, kan dit zonder de eigenaars op kosten te jagen. De belangrijkste taak van de bosgroepen is het stimuleren en coördineren van zo een samenwerking. In een bosgroep komen boseigenaars vrijwillig samen om het beheer van hun bossen te verbeteren. Elke boseigenaar is vrij om al dan niet gebruik te maken van onze diensten. Iedere eigenaar behoudt de volledige zeggenschap over het beheer van zijn eigendom.

Wat kan de bosgroep voor u doen?

De belangrijkste taken van de bosgroep zijn informeren, sensibiliseren en organiseren.

U kan de coördinator contacteren voor: • gratis en onafhankelijk advies over het bos en het beheer ervan (bosbouwtechnische, juridische, financiële en administratieve aspecten); • informatie over hoe uw bos duurzaam kan beheerd worden, wat uw wettelijke rechten en plichten zijn als boseigenaar en wat de mogelijke subsidies zijn waar u als boseigenaar aanspraak op kunt maken; • organisatie van wandelingen, cursussen en excursies; • hulp bij het aanduiden van dunningen; • hulp bij de bestrijding van Amerikaanse vogelkers en exoten door onze arbeidersploeg; • hulp bij het invullen van kapaanvragen, subsidiedossiers en hulp bij het opstellen van beheerplannen; Jo Van Miert , Voorzitter Bosgroep Noorderkempen vzw

2 | VOORWOORD | Woord vooraf

• coördinatie van gezamenlijke boswerkzaamheden en houtverkopen voor meerdere eigenaars zodat goedkoper en efficiënter werk geleverd kan worden.

DOOD HOUT

Beschadigde boom met zwammen (Foto: Bosgroep Noord-Hageland)

Dood hout brengt leven in het bos Eén van de meest in het oog springende aspecten van een natuurlijk bos is de grote hoeveelheid dood hout. Zo is er in het oerbos Bialowieza, op de grens van Wit-Rusland en Polen, ongeveer 130 m³dood hout aanwezig per 400 m³ hout. In de Vlaamse bossen was tot voor enkele decennia dood hout zeer schaars. Vrijwel al het gekapte hout werd gebruikt, inclusief de takken en de bosbeheerders deden vooral aan laagdunning, waardoor er nauwelijks dode bomen in de bossen aanwezig waren. Vandaag wordt de belangrijke ecologische rol van dood hout erkend in het bosbeheer en zien we een toename ervan.

Bosinfo | DOOD HOUT | 3

DOOD HOUT

Holle Boom (Foto: Eric Vanbeek)

Dood hout is voor heel wat mensen een doorn in het oog: het oogt slordig, vuil en getuigt van slecht vakmanschap. Op het eerste gezicht lijkt er tevens een lagere houtopbrengst en financieel verlies mee gepaard te gaan. Toch laten sommige eigenaars dood hout opzettelijk liggen of staan. Want dood hout brengt leven in het bos!

Belang voor biodiversiteit In ons land is het belang van dood hout uitgebreid onderzocht. Daaruit blijkt dat zo'n 600 soorten paddenstoelen en 1.350 soorten kevers betrokken zijn bij het volledig opruimen van hout. Dood hout bruist dus van leven. Larven en rupsen van allerlei insecten doen zich te goed aan het rottend hout. Parasitaire wespen gebruiken deze houtkeverlarven om er een ei in te leggen, maar ook vogels, zoals spechten, houden van deze lekkernij. De gangetjes van die larven 4 | DOOD HOUT | Bosinfo

worden bewoond door bijen en wespen en wanneer er grotere holen in de stam ontstaan, kunnen er zich ook vogels, eekhoorns, marters en vleermuizen in nestelen. Tenslotte gebruiken ook mossen en korstmossen het dood hout als groeiplaats.

Dood hout is naast voedsel ook een ideale schuilplaats voor veel dieren. Denk maar aan amfibieĂŤn zoals de pad en de vuursalamander, die overdag verscholen zitten onder een stuk hout. Ook pissebedden en andere kleine beestjes zijn afhankelijk van ideale vochtomstandigheden die ze vinden in het dode hout om in leven te blijven. Wetenschappers schatten dat niet minder dan 20% van alle soorten in het bos rechtstreeks van hout leven, en nog eens 20 tot 30% onrechtstreeks (bijvoorbeeld insecteneters die houtkevers eten). Het opruimen of verbranden van dood hout halveert de rijkdom aan soorten.

Wetgeving en veiligheid Voorgaande toont aan dat dood hout een belangrijke woonplaats en voedselbron is voor talrijke levende organismen.

Daarom voorzien meer en meer bosbeheerplannen dat een minimale hoeveelheid onaangeroerd blijft. Volgens de criteria voor duurzaam bosbeheer van de Vlaamse overheid is de richtwaarde 4% van het totale volume, zowel staand als liggend, of een verdubbeling van de hoeveelheid dood hout binnen de planperiode van een beheerplan. Deze criteria zijn verplicht voor alle bossen (openbaar of privĂŠ) die in het Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN) liggen. De bosgroepen gebruiken deze criteria als leidraad bij hun activiteiten. In een bosbeheerplan staan dus concrete beheerrichtlijnen vermeld, met als doel meer dood hout.

Het percentage dood hout in natuurlijke bossen kan 30% bedragen (cfr.

DOOD HOUT

Bialowieza). In vergelijking hiermee is 4% weinig. Rekening houdend met andere aspecten van duurzaam bosbeheer is het niet realistisch om alle bossen in Vlaanderen te beheren (of niet) als natuurlijke bossen. Ook de andere functies, zoals economische drijfveren en recreatie, moeten in rekening gebracht worden.

Als u dode bomen wilt laten staan uit ecologische overwegingen, moet u rekening houden met veiligheidsaspecten.

Een dode boom langs een openbaar pad is geen goed idee. Tegen een dode boom te midden van uw bos en ver van bestaande wegen daarentegen, kan niemand bezwaar hebben. Onveilige dode bomen kan u best kappen. Hiervoor heeft u een kapmachtiging nodig. Enkel een zeer dringende kapping – om veiligheidsredenen – kunt u uitvoeren zonder machtiging. Zo’n kapping moet u wel ten laatste 24 uur nadien schriftelijk melden aan het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB), samen met een motivatie.

Beheer van dood hout Het gaat de goede kant op volgens Kris Vandekerkhove en zijn collega’s van het INBO. In het vakblad Silva Fennica schrijven zij dat er tegenwoordig meer oude bomen en dood hout aanwezig zijn dan de laatste 500 tot 1000 jaar ooit het geval is geweest. Het op natuurlijke elementen gerichte bosbeheer begint vruchten af te werpen. Als direct gevolg hiervan stijgt het aantal planten en dieren die op of in oude bomen en dood hout leven. De echt zeldzame soorten, die zich dikwijls moeizaam verspreiden, laten echter nog wat op zich wachten.

De aanwezigheid van oude bomen in de onmiddellijke omgeving kan een groot verschil maken.

U wilt als eigenaar meer dood hout in uw bos? Maar hoeveel heb je nodig voor een positief effect op de biodiversiteit?

In zeer oude bosreservaten, waar de na-

tuur zijn gang kan gaan, is tussen de 15 en 20% van het aanwezige hout dood.

Voor een ‘gewoon’ bos volstaan echter tussen de 5 en 15 m³ per hectare om tot een rijker ecosysteem te komen.

Conclusie: dood hout doet leven. Dus als u biodiversiteit belangrijk vindt, zorg dan voor voldoende ervan in uw bos.

Het kost u nauwelijks iets en uw bosecosysteem zal er wel bij varen.

Hoe pakt u de zaken nu praktisch aan? Tekst: Jeroen Heyman en Geertje Meire, Een goede start: verwijder niet al het aangepast door Bosgroep Noorderkempen hout uit uw bos. Bij een velling kunnen de takken blijven liggen. Stronken uitfrezen is niet meer van deze tijd. Bij het achterlaten van hout is het overigens geen goed idee gericht dood hout te gaan stapelen op schrale plaatsen. De daaropvolgende verrijking van de bodem is funest voor paddenstoelen en organismen die gebonden zijn aan schrale situaties.

Een tweede mogelijkheid is stervende bomen, die bijvoorbeeld overschaduwd zijn door succesvollere soortgenoten, te laten staan. Zij zullen de sterke groeiers toch niet meer hinderen. In bosbouwkundig opzicht mogen ze blijven staan.

Zelfs als er een vraag is naar brandhout kan men een aantal van deze bomen met rust laten. Dikwijls hebben deze bomen ook holtes, veroorzaakt door rotting of spechten. Deze holtes bieden gelegenheid aan holenbroeders om een nest te maken. Nadat de stambasis gerot is, vallen ze om en bieden schuilgelegenheid aan insecten en amfibieën.

Een andere mogelijkheid is het verwijderen van exoten. Deze kunnen ook blijven liggen nadat ze zijn geveld. Wanneer er behoefte is aan staand dood hout, worden ze soms geringd: de bast wordt rondom rond weggehaald waardoor de boom sterft. Houd er wel rekening mee dat dit niet kan zonder kapmachtiging!

Een vierde mogelijkheid is werken met langere bedrijfstijden. Dat wil zeggen dat bomen ouder mogen worden vooraleer ze worden gekapt en het bestand verjongt. Dit zorgt niet alleen voor dikkere bomen met een interessante schors en meer holtes, maar ook voor meer kwaliteitshout dat relatief meer opbrengt dan veel dunne stammetjes.

Boommarter (Foto: Jan van der Greef)

Bronnen

• Luc Crevecoeur en Kris Vandekerkhove. ‘Doodhoutkevers in Meerdaal- en Zoniënwoud: de eerste nieuwtjes’ • Kris Vandekerkhove, Luc De Keersmaeker, Ruben Walleyn, Frank Köhler, Luc Crevecoeur, Leen Govaere, Arno Thomaes and Kris Verheyen. ‘Reapearance of oldgrowth elements in lowland woodlands in northern Belgium: do the associated species follow?’

• Agentschap voor Natuur en Bos, Brochure ‘Dood hout brengt leven in het bos’ • Tom Joye, Inverde. ‘Bosziekten’, BOSgROEP 11 • Etienne Wouters. ‘Ring eens een boom’, BOSgROEP 15 • Jeroen Heyman. ‘Broedhopen in Diest’, BOSgROEP 17 • Alex Lefever, Vleermuizenwerkgroep Natuurpunt. ‘Amerikaanse eiken: een vloek of een zegen?’

Bosinfo | DOOD HOUT | 5

DOOD HOUT

Dood hout: onmisbaar voor veel planten en dieren Dood hout bevat veel leven en verschillende planten en dieren zijn ervan afhankelijk. In wat volgt wordt dieper ingegaan op een aantal organismen, waarvoor dood hout van levensbelang is voor hun overleven.

Zwammen

Schimmels, waartoe de zwammen behoren, zijn zonder twijfel de belangrijkste houtafbrekers. Ze spelen dan ook een cruciale rol in het bosecosysteem. Het aantal soorten in deze groep is zeer groot, op wereldschaal vermoedelijk meer dan anderhalf miljoen. In Vlaanderen zijn momenteel meer dan 5000 soorten gekend, maar het zijn er waarschijnlijk nog een paar 1000 meer. Veel soorten zijn klein en onopvallend en voer voor specialisten.

De meeste zwammen groeien op stervend of dood hout. Nog geen 100 soorten zijn gekend als parasiet. Deze soorten hebben de mogelijkheid ontwikkeld om gezonde bomen binnen te dringen en deze voedingsstoffen te ontnemen, zodat de boom verzwakt of sterft. De honingzwam is er zo een. Hij verschijnt in de herfst in dichte bundels aan de voet van bomen.

De meeste soorten zullen pas toeslaan als de boom al verzwakt is door bijvoorbeeld droogte of een zware wond. Veel soorten blijven op de boom staan, ook als die al gestorven is en veranderen dus van strategie. Soorten die op dood hout of an-

6 | DOOD HOUT | Bosinfo

der afgestorven materiaal leven, worden saprofyten genoemd. De tonderzwam is hier een voorbeeld van. Het is een zwakteparasiet op diverse loofboomsoorten, die na het afsterven van de boom als saprofyt voortleeft.

Zwammen nemen een verscheidenheid aan vormen aan. De eenvoudigste schimmels zijn microscopisch klein. Enkele soorten zwammen vormen een geleiachtige massa. De naam verrast dan ook niet: trilzammen. Gekend bij zowat iedereen zijn houtzwammen die een hoed vormen die zijdelings uit het hout groeit. Voorbeelden zijn het elfenbankje, de tonderzwam en de oesterzwam. Tenslotte zijn er de zwammen die een hoed op een steel plaatsen. Veel soorten groeien op de bodem, maar een aantal komt ook op hout voor, zoals de honingzwam, de bundelzwam en de zwavelkop.

Kevers

Het Instituut voor Natuur en Bos Onderzoek (INBO) heeft in 2010 onderzoek gedaan naar kevers in het Zoniënwoud en Meerdaalwoud. In het Zoniënwoud werden 568 soorten kevers gevonden.

De bundelzwam en 2 zittende zwammen (Foto’s: Eric Vanbeek, Jeroen Heyman)

Daarvan zijn 236 soorten aan dood hout gebonden. In het Meerdaalwoud werden 495 keversoorten genoteerd, waarvan er 180 houtbewonend en houtetend zijn.

Onze bekendste en tevens grootste doodhoutkever is het vliegend hert.

Deze inheemse kever is zeer zeldzaam in Vlaanderen. Bekend in de oren klinkende kevernamen zijn: de letterzetter, te vinden op de fijnspar en de iepenspintkever. Daarnaast zijn er nog boktorren, houtboorders, boorkevers, prachtkevers, klopkevers,… De lijst is in feite eindeloos. Nog vermeldenswaardig is de wilgenhoutrups, die 10 cm lang kan worden!

DOOD HOUT

De water- en bosvleermuis leven in boomholtes (Foto’s: Bosgroep Noord-Hageland)

Vleermuizen

Dood staand hout met grotere holtes vormt een belangrijke slaap- en overwinterplaats voor diverse vleermuizensoorten.

Ook kunnen boomholtes dienst doen als kraamkolonie. De watervleermuis, ruige dwergvleermuis en rosse vleermuis zijn typische boombewonende vleermuissoorten. Ook de franjestaart, baardvleermuis en gewone grootoorvleermuis, worden regelmatig in bomen aangetroffen. Ze maken zowel gebruik van spechtenholtes, als van gewone rottingsgaten. In de regel bewonen ze bomen van 80 jaar of ouder, maar er zijn altijd uitzonderingen: een populier heeft vaak al na 50 jaar ge-

schikte holtes. Waar bomen ontbreken, zijn soorten als de watervleermuis en de rosse vleermuis meestal afwezig.

Uit diverse studies, uitgevoerd zowel in binnen- als buitenland, blijkt dat vleermuizen in ongeveer 90% van de gevallen volgende bomen met holten verkiezen: zomereik, wintereik, beuk en Amerikaanse eik. Als u dergelijke dikkere bomen kapt, houd dan in het achterhoofd dat dit belangrijke bomen zijn voor vleermuizen en dat er op dat eigenste moment een kraamkolonie in de boom aanwezig kan zijn.

Zonder bomen met holten is een groot deel van de inlandse vleermuizen tot uit-

sterven gedoemd. Reden te meer om eens een dikke dode boom te laten staan. En als er nog geen holten aanwezig zijn, dan zullen de spechten de boom wel weten te vinden.

Vogels

Boomholten zijn niet enkel belangrijk voor vleermuizen, ze zijn minstens even belangrijk voor tal van vogelsoorten, zoals de boomklever en verschillende mezen: koolmezen, pimpelmezen, matkoppen en glanskoppen. Zij worden beconcurreerd door spreeuwen. De boomklever probeert deze concurrentie te snel af te zijn door vroeg in het voorjaar een nestholte met modder en klei te verkleinen, zodanig dat de spreeuwen er niet in kunnen. Grotere holten worden dan weer gebruikt door de bosuil, steenuil, holenduif en kauw.

De matkop is een holenbroeder (Foto: Bendiks Westerink)

De ultieme holenbroeder is degene die zelf zijn holtes maakt: de specht. Bij ons zijn er een zestal soorten als broedvogel aan te treffen. Vooral de grote bonte specht en de zwarte specht zijn verantwoordelijk voor een groot aantal holtes.

Tekst: Jeroen Heyman en Geertje Meire, aangepast door Bosgroep Noorderkempen

Het vliegend hert, onze grootste doodhoutkever (Foto: Els Brandehorst) Bosinfo | DOOD HOUT | 7

INLEEFREIS

Inleefreis naar Ecuador voor boseigenaars en -liefhebbers

Wegens het grote succes van de voorgaande inleefreis voor boseigenaars en –liefhebbers in Ecuador organiseert BOS+ in samenwerking met de Vlaamse bosgroepen opnieuw een inleefreis in 2014.

Getuigenis van een deelnemer in 2012: “Ik heb, door mijn werk vroeger als technicus, vele jaren verschillende continenten afgereisd maar er was nog een hiaat, Zuid-Amerika. Met de keuze van Ecuador werden nu al mijn dromen vervuld. Nooit heb ik, op zo een relatief korte periode, zo intens en diep de ziel van een land kunnen beleven. De dampende wildernis van de Oriënte en de mistige laaglandbossen langs de flanken van de Andes met zijn Sierras en overal de geweldige fauna en flora. De spontane dorpsgemeenschappen met hun problematiek maar vooral ook hun kleurige en geurige gastvrijheid, hun rituelen en levensvreugde. Ook de mooie natuurparken en bewaarde koloniale steden zijn niet te vergeten. Hiermede dank ik nog eens alle betrokken organisatoren van de Bosgroep – Bos+ die deze reis mogelijk maakten.”

Dag 14: Sarayaku-Shell-Quito Dag 15: Quito-Guayaquil-Madrid Dag 16: Madrid-Brussel Kostenraming: 2.200 € pp Inbegrepen: Vlucht Brussel-Madrid-Quito (heen en terug), plaatselijke verplaat-

singen: privé bus (20 personen) en 2 binnenlandse vluchten, alle accommodatie, 3 maaltijden per dag, begeleiding door Nederlandssprekende gids met ruime Ecuador ervaring, 2 bijeenkomsten onder begeleiding van BOS+ (vooraf en achteraf ).

Doel: mensen uit de Vlaamse bossector de kans geven om kennis te maken met de bosbouwrealiteit in een tropisch land.

Hierbij ervaren de deelnemers ook de rijke Ecuadoraanse cultuur en de uitdagingen en realisaties van de lokale bosbouwprojecten.

Reisdata (voorlopig): vrijdag 30 mei tot zaterdag 14 juni 2014 Groep: max. 16 personen Programma: Dag 1: Brussel-Quito Dag 2: Quito-Mindo-Milpe Dag 3: Mindo-Canande Dag 4: Canande Dag 5: Canande-Pedro Vicente (Los Bancos) - Yungilla Dag 6: Yungilla Dag 7: Yungilla - Quito - Cuenca Dag 8:Cuenca Dag 9: Cuenca-Azogues Dag 10: Azogues-Guamote/Baños Dag 11: Baños-Puyo Dag 12: Puyo-Sarayaku Dag 13: Sarayaku 8 | Inleefreis Ecuador | Bosinfo

Meer info ?: vraag een uitgebreider programma aan je bosgroep of BOS+ of bel een deelnemer van 2012 op (Jan Seynaeve 0474/999935) Inschrijven bij: BOS+ (info@bosplus.be; tel. 09/264.90.56.)

Uiterste inschrijvingsdatum: 31 december 2013

DEMO FOREST

Vijf kilometer machines in het bos Mannen in de bomen, ronkende kettingzagen en zware machines. Welkom op Demo Forest, de bosbouwbeurs die om de twee jaar in de buurt van Libramont wordt georganiseerd.

Usual suspects

De hoogmis van de Belgische bosbouw vond plaats op 30 en 31 juli 2013 in de gemeente Paliseul. De beurs vindt niet plaats in een of andere grote evenementenhal, maar midden in het bos. Stevige schoenen waren geen overbodige luxe, want het evenement strekte zich uit over een rondgang van zo’n vijf kilometer.

Onder de exposanten had je natuurlijk the usual suspects, zoals producenten van kettingzagen, leveranciers van plantgoed, producenten van bosbouwmachines, bosbouwexperts, etc. Liefhebbers van grote machines kwamen hier ruimschoots aan hun trekken: harvesters, forwarders, tractors met bosfrezen kon je al dan niet in actie bewonderen. Ook allerlei toestellen die zowel de professionele als amateurbrand-

houtman het leven makkelijker moeten maken.

Een houthakker onttakt een stam om ter snelst.

Bomen uitslepen met paarden is een hele kunst.

Daarnaast presenteerden zich allerlei organisaties die betrokken zijn bij het bosbeheer: het Département de la Nature et des Fôrets, zeg maar het Waalse ANB, universiteiten, de Koninklijke Belgische bosbouwmaatschappij, de jagers, etc. Verder waren er enkele wedstrijden als randanimatie. Zo was er een internationale wedstrijd van houthakkers. Hierin lieten een aantal landen hun snelste en meest behendige houthakkers het tegen elkaar opnemen. Genoeg decibels verzekerd.

Voor de nostalgici onder ons was er tenslotte ook een wedstrijd bomen uitslepen met paarden. Ook hier kwam het er op

aan om snelheid en behendigheid te combineren, met als bijkomende moeilijkheid dat menner en paard(en) perfect op elkaar ingespeeld moesten zijn.

Gezinsuitstap

Wie zou denken dat Demo Forest een puur mannelijke aangelegenheid is, die vergist zich. In Wallonië is het bos nog veel meer in het dagelijkse leven vervlochten en de beurs was dan ook voor heel wat mensen een echte gezinsuitstap. Conclusie na een dagje ‘Libramont’: een mooie gelegenheid om bosbouwcontacten te leggen al dan niet over de taalgrens, voor een stand van zaken qua bosbouwmateriaal en ook een leuke uitstap.

Bosinfo | demo forest | 9

BOSGROEP KEMPENSE HEUVELRUG

Brandhoutverkoop Lichtaart: zaterdag 19 oktober 2013 Zoals al in de vorige Bosgazet werd vermeld, gaat de jaarlijkse brandhoutverkoop in Lichtaart door op 19 oktober in het OC in Lichtaart, Schoolstraat 31. Er wordt gestart om 10u. Naast de houtloten van de bosgroep wordt er ook brandhout verkocht uit de openbare bossen van ANB. Voor de bosgroep gaat het om circa 55 loten hoofdzakelijk uit Lichtaart en Kasterlee, maar ook enkele uit Vorselaar, Geel, Herentals en Grobbendonk.

Interesse? De brandhoutcataloog van bosgroep Kempense Heuvelrug kunt u vanaf 23 september terugvinden op de website van de bosgroepen: http://www.bosgroepen.be/activiteiten.

Na het ontstaan van de bosgroep in 1994 groeide het aantal leden jaar na jaar.

Nog niet zo lang geleden (2008) werd het 1000ste lid gevierd. Nu kunnen we u met enige trots aankondigen dat we binnenkort ons 2000ste lid zullen vieren !

We luiden de feestelijke avond in met een wandeling onder begeleiding van een erkende landschapsgids. Hij zal ons het vertellen over de ontstaansgeschiedenis van de Kempense Heuvelrug. Bij terugkomst zullen we ons 2000e lid huldigen met een toespraak en een aandenken. Dit alles uiteraard onder het genot van bosbubbels en bosnootjes.

Wil je hierbij aanwezig zijn? Meld je dan aan vóór 11 oktober bij Annick Vangenechten: T 014/85 90 17 - Annick.Vangenechten@groenkempen.provant.be Locatie: Scouts en Gidsen Vlaanderen: Brink, Bosbergen 1 te Herentals Tijdstip: donderdag 17 oktober 2013 van 16.30 tot 19.30h

Maaien voor brandhout In de Balderij (Tielen) loopt een bosbeheerproject samen met de lokale boseigenaars.

De komende jaren willen we de natuurwaarde van de bossen, waterplassen en graslanden verhogen. Zo zullen we veel hakhout moeten kappen en maaiwerken uitvoeren.

Ben je een boer met een hart voor hout? Dan is dit iets voor jou! We zoeken iemand die twee maal per jaar een grasland van 0,4 hectare wil maaien in ruil voor gratis hakhoutloten.

Interesse? Aarzel niet en contacteer Dennis Berckmans: 0472/500 511 of dennis.berckmans@groenkempen.provant.be

10 | Bosgroep Kempense Heuvelrug | Bosgroepnieuws

BOSGROEP KEMPENSE HEUVELRUG

Het belang van kleinschalige aanplantingen Op 4 september trokken we met boswachter Sus Willems over de Kabouterberg in Kasterlee. Rond 1985 plantte hij hier als experiment een aantal inheemse loofboomsoorten in het bos. Destijds was het Kabouterbos bekend voor zijn arme zandbodem en stuifzanden. Omdat er veel gewandeld en gespeeld werd, bestond het bos uit niet veel meer dan heuvels gele zavel met hier en daar een den. Om het bos er weer natuurlijker te laten uitzien, werd besloten enkele kleinschalige aanplantingen te doen. Tijdens de avondwandeling konden we zien hoe goed deze boomsoorten het in de afgelopen jaren gedaan hebben.

Bovendien blijkt er intussen ook al heel wat natuurlijke verjonging van Zomereik te zijn opgekomen. Vele gronden in de regio blijken dan toch niet zo arm als aanvankelijk gedacht. Hieronder een aantal redenen waarom het aanplanten van wat loofbomen in uw eigen bos ook interessant kan zijn!

De kabouterberg anno 1985 (foto: Sus Willems).

Ten eerste vragen kleinschalige aanplantingen weinig arbeid en geld. Als eigenaar kan u makkelijk zelf naar de boomkweker en aan de slag gaan. Het best is uiteraard om aan te planten op plaatsen in het bos waar de lichtinval hoog is. Dit geldt zeker voor de lichtboomsoorten (vb. Zomereik, Zwarte els). Soorten die meer schaduw kunnen verdragen (vb. Gewone esdoorn, Tamme kastanje) kan je ook onder een licht dennenscherm aanplanten. Deze soorten gaan in de zoektocht naar licht mooi recht kunnen groeien en moet je geleidelijk aan vrijstellen door (licht)concurrenten weg te nemen. Het is dan oppassen geblazen om de gewenste bomen niet te beschadigen. Echte schaduwboomsoorten zoals Beuk, Linde en Haagbeuk verdragen veel schaduw. Na aanplant zullen ze het ook een tijdje in een donker bos uitzingen.

Toch moet je ook deze soorten tenslotte licht geven om een goede en mooie groei te bekomen.

Door kleinschalig aan te planten is toekomstig beheer ook makkelijker te organiseren. Vrijstellen, wildbescherming en vormsnoei vormen minder werk. Is er nog maar weinig ondergroei in het bos, kan je best in kleine groepjes aanplanten. Zo kunnen de boompjes elkaar opsnoeien en naar het licht duwen. Staat er wel al heel wat ondergroei kun je ook solitair aanplanten en gaan de omringende struiken de topscheut van het boompje naar het licht duwen. De aangeplante loofbomen kunnen binnen x aantal jaar nog fungeren als zaadbron. Dan kunnen ze zich natuurlijk uitzaaien naar andere percelen.

Er is nog een niet onbelangrijk voordeel aan aanplanten met inheemse (half ) schaduwboomsoorten zoals Beuk, Linde, Haagbeuk en Esdoorn. Hun bladerdek zet veel schaduw waardoor agressieve exoten zoals de Amerikaanse vogelkers en in mindere mate de Amerikaanse eik de kop ingedrukt kunnen worden. Eenmaal de

inheemse schaduwboomsoort groot genoeg is en domineert, zal de Amerikaanse vogelkers het moeilijk krijgen en niet meer dan een marginale boomsoort in de onderetage blijven. Exoten hebben vaak een sterkere concurrentiekracht en zullen aanvankelijk de aanplantingen bedreigen. Van belang is om dan in te grijpen en de aangeplante boompjes vrij te stellen zodat ze weer dominant worden ten opzichte van de exoten. Dit kan door wegzagen maar ook bijvoorbeeld door de topscheut van een exoot om te knikken. Omdat er in de Kempense bossen aardig wat Amerikaanse vogelkers voorkomt, kan het inbrengen van loofbomen een extra middel zijn in de strijd tegen deze soort.

Sommige van de inheemse loofbomen bieden ook een bodemverbeterend strooisel.

We denken hierbij vooral aan Haagbeuk, Esdoorn, Winterlinde, Boskers en struiken als Hazelaar, Vlier, Spork, Lijsterbes en Inlandse vogelkers. De bladeren van deze boomsoorten verteren snel en de voedingstoffen die hierbij vrijkomen in de bodem kunnen snel weer worden opgenomen. Op lange termijn kan ook de vegetatie in de kruidlaag hierdoor veranderen.

In bossen waar het bladval goed verteert, komen makkelijker voorjaarsbloeiers zoals bijvoorbeeld Bosanemoon, Meiklokje of Speenkruid voor.

Hierbij willen we Sus hartelijk danken voor de rondleiding en zijn gepassioneerde uitleg. Het experiment op de Kabouterberg doet ons vele jaren later inzien dat de Kempense gronden voor veel meer boomsoorten geschikt zijn dan alleen de den.

25 jarige linde op stuifzand in het Kabouterbos anno 2012 (foto: Marijn Griek).

Bosgroepnieuws | Bosgroep Kempense Heuvelrug | 11

BOSGROEP ZUIDERKEMPEN

Plezantste algemene vergadering ooit!

groepsfoto algemene vergadering

Op 13 juni 2013 had de jaarlijkse algemene vergadering van de bosgroep plaats in de Lissenvijer in Geel. Onze sympathieke gastheer en lid van onze bosgroep, Dirk Geldof verwelkomt de 191 aanwezigen waaronder 147 effectieve leden en schetst de evolutie van zijn bos gedurende de laatste tien jaar.

Na de uiteenzetting van de agenda door onze voorzitter Jan Milis en secretaris Koen Sybens, gaven Jan Seynaeve en Paul Hermans een overzicht van de activiteiten en financiële resultaten van 2012 en de planning en de begroting van 2013. Deze werden door de commissarissen en de algemene vergadering unaniem goedgekeurd.

Vervolgens licht Jan Seynaeve aan de hand van een aantal slides het toekomstbeeld toe voor het werkingsgebied van de bosgroep.

De algemene vergadering keurt deze goed en wil hiermee verder gaan. Jan Milis nodigt de leden uit op vragen m.b.t. de werking van de bosgroep. Een aantal bezorgdheden kwamen aan bod m.b.t. de bevolkingsaangroei en ons steeds schaarser wordende groene ruimte. Verder werd ingegaan op de mogelijke gevaren van de klimaatopwarming en bijhorende calamiteiten. Wegens een overladen agenda werd de voorstelling over particulier natuurbeheer uitgesteld tot volgend jaar. Jan Seynaeve dankt tenslotte namens alle leden Jos Geuens, Raoul Vanhaeren, Jan Spaas en Rik Röttger voor hun belangrijke rol in de 10 jaar werking van de vzw Bosgroep Zuiderkempen. Verder werden Jan Milis en Filip Verrezen bedankt om reeds 10 jaar te zetelen in de raad van bestuur. Ook Bert Degrauwe en Dirk Geldof mochten de waardering in ontvangst nemen voor de medewerking van de talrijke vrijwilligers en het vertrouwen van heel wat boseigenaars.

In de tent werd de receptie gehouden, opgeluisterd door een verrassend toneelstuk, een handige carver en het kloempenlied.

Het was sfeervol en het kloempenbier heeft gesmaakt!

Verschillende mensen gaven te kennen dat het de plezantste algemene vergadering was die ze ooit hebben meegemaakt!

eindresultaat van de carver: een prachtige das

Kloempen en bosranden, een groot succes!

In onze toekomstvisie voor de bossen van de Zuiderkempen hebben we onder meer volgende doelstelling voor ogen: 1000 kloempen aanplanten in de komende 20 jaar. We zijn ondertussen een jaar verder sinds de start van het project en zitten nu al aan ruim 300 kloempen! De kleinschaligheid, de lage prijs, het feit dat er geen zware kappingen aan vooraf moeten gaan en het genot jonge boompjes in je bos te zien opgroeien zorgden ongetwijfeld voor deze stormloop. Ook onze bosranden zijn geliefd: 3,5 km tot nu toe.

Geïnteresseerden kunnen nog steeds bij ons terecht voor meer info!

12 | Bosgroep zuiderkempen | Bosgroepnieuws

BOSGROEP zuiderKEMPEN

230-tal brandhoutloten te koop van de loten varieert van 1m3 tot ruim 90m3, voor elk wat wils. Ook worden er 16 loten liggend hout te koop aangeboden. Deze hebben een gemiddeld volume van 3 à 4 m3 per lot (verkoop Meerhout). Indien je interesse hebt, kan je de cataloog opvragen bij de bosgroep of afhalen aan het infoloket van de deelnemende gemeenten.

De verkoop wordt gespreid over 3 dagen op onderstaande locaties:

Naar jaarlijkse gewoonte organiseert onze bosgroep een brandhoutverkoop in het najaar. In totaal worden een 230-tal brandhoutloten verkocht. Het meeste hout wordt op stam verkocht, wat wil zeggen dat de kopers de bomen zelf dienen te kappen en verzagen. Het volume

› Donderdag 7 november, 19u00: Parochiezaal St. Andries Balen centrum G. Woutersstraat 29, 2490 Balen.

Voor de loten in de gemeenten Mol, Balen en Geel. › Vrijdag 8 november, 19u00: Parochiezaal Gildenhuis te Meerhout Beerstraat 54, 2450 Meerhout. Voor de loten in de gemeenten Meerhout en Laakdal. › Zaterdag 9 November, 9u30: Zaal ‘Het 4de oor’ (Teunenberg) – Boerenkrijglaan 51E, 2250 Olen voor de loten in de gemeenten Herselt, Westerlo, Olen, Herentals, Hulshout, Herenthout en Heist-o/d-Berg

Populieren in de Raambroekse bossen De droge dagen van augustus en begin september waren ideaal om de wat moeilijkere exploitaties uit te voeren in natte gebieden, zoals hier op foto de Raambroekse bossen in Herselt. Links zie je een skidder (of bosbouwtractor) aan het werk, voor het uitslepen van de stammen: zeer wendbare machines met grote mobiliteit ook op moeilijke terreinen. En rechts een rupskraan met klem die een groot draagvlak heeft waardoor bodemschade tot een minimum wordt beperkt.

Bosgroepvrijwilligers welkom!

exploitatie in natte bossen

Ben je een buitenmens die graag de handen uit de mouwen steekt? Wil je jezelf inzetten voor de ontwikkeling van de bossen van de toekomst? Eet je graag je boterhammen op in het bos of drink je graag samen een kloempenbier na het werk?

Als je de drie vorige vragen met een volmondig ‘Ja’ beantwoord hebt, dan kan u zich nu aanmelden als bosgroepvrijwilliger! Dit najaar en deze winter trekken we er weer wekelijks op uit met ons groepje vrijwilligers.

Beheerwerken die we uitvoeren zijn kleinschalige aanplantingen van kloempen en bosranden, snoeiwerken en het aanduiden van kappingen. Per dag ontvang je 30 euro. Je bepaalt zelf wanneer je kan en wil helpen.

Ook organiseren we de nodige cursussen en excursies (gratis), zodat je met een gerust gemoed en kennis van zaken bomen kan schalmen of snoeien! Heb je interesse? zuiderkempen@bosgroep.be - 014 27 96 57

Bosgroepnieuws | BOSGROEP ZUIDERKEMPEN | 13

BOSGROEP noorderKEMPEN

Janssen Pharmaceutica creëert open plek Bij privéboseigenaar Janssen Pharmaceutica zijn afgelopen maand augustus een reeks natuurbeheerwerken uitgevoerd op de site Beerse II. De werken maken deel uit van de uitvoer van het gezamenlijk bosbeheerplan Dekkersven. Het uiteindelijke doel is een open plek creëren van ruim een halve hectare. sche bovenlaag, de vroegere bosbodem, weg te schrapen.

Maanlandschap

De plagwerken werden uitgevoerd door de firma Braspenning uit Wortel. Het plaggen is een secuur werkje.

Immers, het komt er op neer zo veel mogelijk organisch materiaal weg te schrapen, zonder dat de zaadbank van de heide, mee wordt afgegraven.

Deze bevindt zich op de overgang van de organische en minerale bodem. De werken namen twee dagen in beslag. De machine werd bediend door een ervaren machinist, die al meer dan 10 jaar ervaring heeft met

Het plaggen met een graafmachine is een secuur werkje.

De creatie van de open plek is onrechtstreeks het resultaat van de bodemsaneringswerken die op de site moeten plaatsvinden omwille van een historische bodemvervuiling. Voor deze saneringswerken moeten een aantal stroken in het bos tijdelijk vegetatievrij gemaakt worden. De mensen van de milieucel van Janssen Pharmaceutica vroegen aan ANB en de Bosgroep Noorderkempen of dit geen permanente open plek kon worden in het bos. Na onderzoek van het voorstel bleek echter elders in het bos meer potentie. Er werd gekozen om over een oppervlakte van 60 are heideherstel uit te voeren via plaggen.

Zangpost

In de winter van 2012-13 werden tijdens de dunningswerken bij Janssen Pharmaceutica alle bomen gerooid op de open plek. Enkel een mooie beuk bleef gespaard. Deze kan in de toekomst als zangpost dienen voor vogels. Aansluitend ruimde een particuliere brandhoutkoper al het zware kroonhout op het terrein op.

Het fijnere takkenmateriaal werd op hopen geconcentreerd.

In augustus startte dan de tweede fase van de werken. Allereerst werd het terrein gebosfreesd. De bedoeling daarvan was niet alleen het resterende takhout te vermalen, maar ook de dichte wortelmat, gevormd door pijpenstrootje, te doorbreken. Het frezen mocht slechts heel oppervlakkig gebeuren. De organische bovenlaag mocht immers niet vermengd worden met de minerale bodem. De bedoeling van het plaggen dat na het frezen gebeurde, was immers net deze organi-

deze machine. Eerder voerde hij al plagwerken uit in Wortel Kolonie en op het schietveld van Brasschaat.

Eerst schraapte hij het organisch materiaal op een hoop, vervolgens werd het via grote laadbakken afgevoerd naar een akker in de buurt.

Het onmiddellijke resultaat lijkt op een maanlandschap, maar over twee of drie jaar hopen we dat de heide hier weer zal bloeien. Daarvoor zal er komend jaar echter eerst nog wat witte hulp ingezet moeten worden, wanneer een kleine kudde schapen, de kiemende grassen en bomen wegvreten. We houden jullie op de hoogte.

Heide, door de mens gecreëerde natuur

De heide zoals wie die vandaag nog kennen is het resultaat van een eeuwenoude landbouweconomie. Tot begin 20e eeuw bestond de Kempen uit dorpen, omringd door akkers, met daarrond uitgestrekte woeste gronden. Op deze gronden wonnen de boeren plaggen, stukken minerale bodem, die ze met speciale schoppen uit de grond staken. Die legden ze in de stal van hun vee. Samen met de mest van de dieren werden deze nadien uitgestrooid op de akkers als bemesting.

Door het plaggen, en de daarmee gepaard gaande bodemverarming, creëerden de Kempische boeren doorheen de eeuwen een ecosysteem met een bijzondere fauna en flora. In het natuurbeheer wordt dit systeem vandaag machinaal geïmiteerd via een graafmachine.

14 | BOSGROEP NOORDERKEMPEN | Bosgroepnieuws

Door de bodem te bosfrezen werd de grasmat van het Pijpenstrootje doorbroken.

BOSGROEP NOORDERKEMPEN

Uitbesteding Schalmwerken boscomplex “Ravelskamp - Klein Speeksel” Sinds enkele jaren besteedt de Bosgroep Noorderkempen een deel van zijn schalmwerken uit aan private bosbouwadviseurs. Zo’n opdracht bestaat uit een grote oppervlakte schalmwerk binnen een beperkt gebied. Door deze uitbesteding krijgen zowel coördinator, als de adjunct-coördinatoren meer tijd om terreinbezoeken te doen en om andere projecten uit te voeren en op te volgen. Bovendien geeft de bosgroep zo externe firma’s de kans om werken uit te voeren. De medewerkers van de bosgroep volgen de werken natuurlijk wel op zodat de kwaliteit van de dunningen verzekerd is. Dit jaar wees de bosgroep een schalmopdracht toe aan Van de Sande bosbouw en natuurbeheer.

Gijs van de Sande is achtentwintig jaar en woont in Schijf vlak bij Zundert in Nederland. De opdracht van Gijs was het aanduiden en opmeten van de dunningen, het leggen van ruimingspistes en het aanduiden van toekomstbomen in boscomplex Ravelskamp - Klein speeksel.

Gijs is van jongs af al erg geïnteresseerd in het bos en de natuur en was dan heel vaak buiten te vinden. Toen hij naar de middelbare school ging, ging hij ook al bij een boomkwekerij werken. Hier ontdekte hij dat er een studie bos- en natuurbeheer was, die hij later op de hogeschool ook volgde. Na deze studie deed hij ook nog een aantal vakken aan de universiteit van Wageningen zoals Bosecologie. Wat doet Van de Sande bosbouw en natuurbeheer nu juist? ‘We zijn voornamelijk bezig met het maken van beheerplannen, aanduiden van dunningen en kleinere beheerwerken zoals bijvoorbeeld het voorbereiden van aanplantingen. Vaak wordt ook samengewerkt met een vriend van me die boomkweker is.’ Door

de jaren heen heeft Gijs al heel wat ervaring opgedaan. Het begon allemaal bij de stichting Brabants Landschap die voornamelijk met natuurbeheer bezig was. Omdat zijn passie meer houtteeltkundig is, besloot hij na een jaar om aan de slag te gaan bij het Ministerie van Defensie in Nederland. Hier deed hij het beheer van de oefenterreinen.

Drie jaar geleden begon Gijs dan op zelfstandige basis. Maar waarom vinden we Gijs nu eigenlijk hier? ‘Wel voor mij is België natuurlijk ook een markt. Het is voor mij bijvoorbeeld verder rijden naar Eindhoven dan tot hier te komen dus dacht ik “waarom niet?”. De regels en accenten liggen hier wel iets anders dan in Nederland maar dat valt allemaal heel goed mee.’ De samenwerking met Van de Sande bosbouw en natuurbeheer verliep in elk geval zeer vlot waarvoor onze dank!

Het hout dat Gijs aanduidde zal in de loop van deze winter verkocht worden op onze brandhout- en industrieverkoop.

Nieuwe bestuurder: Dirk Peeters In een vorige Bosgazet stelden we al twee van de drie nieuwe bestuurders. Nu is het de beurt aan Dirk Peeters (54), vertegenwoordiger van de gemeente Oud-Turnhout in onze raad van bestuur. Sinds de recente verkiezingen is hij verkozen als gemeenteraadslid voor de partij Groen. Dirk is geboren en getogen in Turnhout maar verhuisde na zijn huwelijk naar Oud-Turnhout.

Bij de oprichting van onze bosgroep zetelde Dirk al eens in onze raad van bestuur.

“Onze gemeente was destijds mee initiatiefnemer voor de oprichting. Als ik het me goed herinner was ik tot 2006 secretaris. Ik deed dit heel graag en daarom heb ik nu terug voor deze post gesolliciteerd. Ik vond het vooral waardevol om de kleine boseigenaar te ondersteunen in het beheer via de boscomplexen en ook om op die manier ecologische meerwaarden na te streven. Ik ben nu vooral bekommerd om de dreigende bezuinigingen en de omvorming waardoor de kleine boseigenaar in de verdrukking lijkt te komen. Die evolutie zie ik niet goed zitten. Bosgroepen hebben een eigen dynamiek en een eigen kenmerkende werking die hun meerwaarde al heeft bewezen. Ik wil dat graag zo houden.”

Ook in zijn vrij tijd is Dirk vaak buiten te vinden. “Als kind speelde ik al vaak in het bos.

Vandaag kun je mij er nog dikwijls terugvinden als fervent wandelaar/vogelaar.”

Bosgroepnieuws Bosgroepnieuws | |BOSGROEP BOSGROEPNOORDERKEMPEN NOORDERKEMPEN | 15

BOSGROEP ANTWERPEN NOORD / ZUID

Update : Geïntegreerd beheerplan Zoerselbos Dit is het eerste deel uit de nieuwsbrief over het geïntegreerd beheerplan Zoerselbos. Met een drietal nieuwsbrieven zal u op de hoogte worden gehouden van nieuwtjes en wetenswaardigheden in en rond het gebied “Zoerselbos”.

Opmaak beheerplan Het Zoerselbos is een uniek gebied waar het landschap en de natuur op een aantal plaatsen al eeuwenlang hetzelfde zijn gebleven. Het resultaat is een afwisselend landschap, waarin oude eikenbossen, naaldbossen, open plaatsen in het bos, beekvalleien en hooibeemden elkaar afwisselen.

Voor 270ha in eigendom van het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB), 9 ha van de gemeente Zoersel en een 50-tal ha privaat bos, wordt door het studiebureau Grontmij een geïntegreerd beheerplan opgesteld. Dergelijk beheerplan wordt opgemaakt voor een periode van 20 jaar en beoogt een duurzaam en multifunctioneel bos- en natuurbeheer.

Het is een streefbeeld op lange termijn, tot stand gekomen door de ideeën van velen bij elkaar te brengen, waarbij zowel ANB, particuliere eigenaars en ook landbouwers een rol kunnen in spelen.

Uitwerking van een visie: natuur en landschap Binnen een ruime perimeter rond het Zoerselbos werd een langetermijnvisie uitgewerkt waarin een streefbeeld werd opgesteld voor verschillende onderwerpen zoals landschap, natuur, habitats, bijzondere dier- en plantensoorten en recreatie. In deze eerste brief werd verder ingegaan op de visie voor landschap en natuur.

In grote lijnen worden de natuur- en landschappelijke waarden van het Zoerselbos behouden en versterkt door : • het uitbreiden van de boskernen loofbos en het streven naar zeer waardevolle oude bossen; • het behoud van een deel van de historische naaldhoutaanplanten (uniek, want oudste in Vlaanderen); • het behoud en herstel van het vloeibeemdenlandschap in het valleigebied van de Tappelbeek; • het herstel van een mozaïeklandschap (= graslandcomplexen met veel kleine landschapselementen zoals houtkanten of bomenrijen, afgewisseld met kleinere bossen); • het versterken van de historische drevenstructuur.

Deze nieuwsbrief is een samenwerking van het Agentschap voor Natuur en Bos en het studiebureau Grontmij

(www.bosgroepen.be). Voor meer uitleg De volledige nieuwsbrief kunt u vinden op onze website het Zoerselbos, of bij uw bosgroep! kunt u ook terecht in het bezoekerscentrum ‘Boshuisje’ in

16 | BOSGROEP ANTWERPEN NOORD / ZUID | Bosgroepnieuws

BOSGROEP ANTWERPEN NOORD / ZUID

leende tot het afzetten van hakhout en, met behulp van een speciale telescopische arm, ook uiterst geschikt bleek te zijn voor het knotten van bomen.

De demonstraties, uitgevoerd door beroepsbosarbeiders, hebben ons er in elk geval van overtuigd dat het vellen van een bosboom heel wat meer inhoudt dan er even ‘de zaag in te zetten’.

Guy Mattheeussen Consulent Bosgroep Antwerpen Noord

Consulentenuitstap naar Libramont Het jaar 2013, een oneven jaar : terug tijd om de tweejaarlijkse bosbouwbeurs in de bossen van Paliseul te gaan verkennen.

Mede dankzij de weergoden, die op woensdag 31 juli voor een voortreffelijk weertje hadden gezorgd, vonden dit jaar weer enkele tienduizenden bezoekers de weg naar deze beurs. Ook wij, de consulenten van bosgroep Antwerpen Noord, trokken samen met onze collega-bosconsulenten van Antwerpen Zuid opnieuw naar het hart van het Europese bosbouw-

gebeuren.

Diep in de Ardennen vormen de bossen van Paliseul het schitterend decor voor de recentste bosbouwtechnologie die er op de markt te vinden is. Met een unieke mix van demonstraties, voordrachten en tentoongesteld materiaal weten ze iedere bosbouwer wel ergens mee te boeien. Ook tijdens deze editie was het opvallend hoe sterk de markt zich verder toespitst en gegroeid is op vlak van houtverwerkende machines, zij het nu als brandhout, palen of balken, houtchips of pellets. Verder werd ook veel aandacht besteed aan grondbewerkingsmachines, die na een kaalkap in één beweging een perceel opnieuw plantklaar kunnen krijgen. Erg interessant - en nieuw dit jaar - was een compacte oogstmachine die zich ideaal

Voor wie nog niet op deze beurs geweest is: plan de volgende editie op 28-29 juli 2015 zeker al in jullie agenda!

Brandhoutverkopen Bosgroep Antwerpen Noord en Antwerpen Zuid najaar 2013!

Attentie voor alle brandhoutliefhebber: onze jaarlijkse brandhoutverkoop ligt weer in het verschiet. Net als de voorbije jaren zal weer heel wat Amerikaanse eik en Amerikaanse vogelkers (en wat ander loofhout) op stam te koop worden aangeboden in onze catalogussen. Ook de opruiming van het kroonhout van de industriële verkopen komt aan bod!

De brandhoutcataloog zal vanaf 15 oktober beschikbaar zijn op het kantoor van de bosgroep en op de website : www.bosgroepen.be. Voor meer info kan u steeds contact opnemen met ons.

De data van de brandhoutverkopen in 2013 zijn de volgende: • Bosgroep Antwerpen Zuid: dinsdag 5 november, om 19u30 • Bosgroep Antwerpen Noord: donderdag 7 november, om 19u30 De locatie zal samen met de catalogus bekend gemaakt worden. Hou dus de website in de gaten vanaf 15 oktober!

Ter info: de gezamenlijke industrieverkoop (voornamelijk den en fijnspar) is gepland op woensdag 27 november. Deze catalogus verschijnt begin november!

Bosgroepnieuws | BOSGROEP ANTWERPEN NOORD / ZUID | 17

BOSGROEP ANTWERPEN NOORD / ZUID

Plant nu jouw bosrand!

De wintermaanden staan voor de deur en dat wil zeggen: planten maar!

Ook nu bieden Bosgroep Antwerpen Zuid en Bosgroep Antwerpen Noord voordelige en gevarieerde bosrandenpakketten aan.

Wat is een bosrand?

Een bosrand is een geleidelijke overgang tussen het echte bos en het omliggende landschap. Ze bestaat uit struiken en kleine bomen, hakhout of knotbomen.

Een mooie bosrand is minstens 6m breed. De maximale breedte is afhankelijk van de boomhoogte en oriëntatie.

Eénstijlige meidoorn

De voordelen van een bosrand

DE BOSRAND BIEDT: - Voedsel voor tal van dieren (van vleermuizen, vlinders tot vogels) - Dekking voor fauna - Afscherming van het bos - Rust in het bos (voor reeën en ander wild) - Opbrengst (als hakhoutsoorten in de rand aanwezig zijn) DE BOSRAND VOORKOMT: - Kolonisatie door ruigtekruiden of exoten - Overhangende takken langs wegen, paden en andere eigendommen - Loslopende honden of sluikstorten

Bosrandpakketten

De bosgroep Antwerpen Zuid en bosgroep Antwerpen Noord stimuleren de aanleg van bosranden d.m.v. 60% korting op de plantsoenkosten aan te bieden aan al haar leden! We bieden 4 verschillende pakketten aan, die al naargelang de bodem gekozen kan worden. Elk bosrandpakket bevat 50 autochtone plantjes voor een bosrand van 50 meter, aangeplant in 2 rijen (2 op 2m + aanbevolen afstand). Plant de boompjes in groepjes van dezelfde soort (geen individuele menging).

Maak uw keuze: Arme zure bodems: 10x spork, 10x lijsterbes, 10x hulst, 10x hazelaar, 5x haagbeuk en 5x tamme kastanje. 14,08€ Meer vruchtbare bosgronden naast akkers of weides: 10x meidoorn, 10x Europese vogelkers, 10x sleedoorn, 10x hazelaar en 10x linde. 10,28€ Vochtige bosgrond: 20x els, 10x boswilg, 10x ratelpopulier, 5x haagbeuk en 5x es. 11,08€ Wildbeschutting: 5x gaspeldoorn, 5x mispel, 10x wilde peer, 10x wilde appel, 10x Europese vogelkers en 5x brem. 19,28€

Aantal: ..................................

Aantal: ..................................

Aantal: ..................................

Aantal: ..................................

Wildbescherming: Individuele netjes (hoogte 60 cm) (prijs 0,30€/st)

Aantal:

..................................

Volledige afrastering (20€/m)

Aantal:

..................................m

Ik plant zelf aan Afhalen op 16 november 2013, tussen 8 en 12u bij boomkweker Armand Op de Beeck (Lierbaan 108, Putte) Afhalen op 18 november 2013, tussen 9 en 16u op het kantoor van de Bosgroepen (’s Gravenwezelsteenweg 59-61, Wijnegem) Aanplant door boomkweker: richtprijs 1,5€/boompje vanaf 8 pakketten (excl. BTW) na terreinbezoek Aanplant door bosgroep › contacteer ons op 03/355.09.40 of antwerpenzuid@bosgroep.be

Bestellen:

Tegen 28 oktober bij Bosgroep Antwerpen Noord/Zuid, ’s Gravenwezelsteenweg 59-61, 2110 Wijnegem, per mail naar antwerpenzuid@bosgroep.be , per telefoon 03/355.09.40 of per fax naar 03/355.09.45 Na bestelling gebeurt een voorlopige toewijzing van de bestelde bosrandpakketten, onder voorwaarde van beschikbaarheid en goedkeuring van Raad van Bestuur. Prijzen zijn exclusief 6% BTW. Factuur wordt door de boomkweker rechtstreeks naar de eigenaar verstuurd na afhaling. Prijzen kunnen nog licht wijzigen.

18 | BOSGROEP ANTWERPEN NOORD / ZUID | Bosgroepnieuws

BOSGROEP ANTWERPEN NOORD / ZUID

Ze leren bij over de bomen, struiken en fauna en hoe die in relatie staan met de omgeving.

Niet alleen de mensen die verblijven in Den Appeldijk, maar ook recreanten en mensen uit de buurt zijn welkom om zich te wagen op het knuppelpad!

Knuppelpad voor groot en klein Het te herbebossen terrein van den Appeldijk

Rond het jeugdverblijfcentrum ‘Den Appeldijk’ in Weert, Bornem werkt de Bosgroep Antwerpen Zuid vzw tezamen met de boseigenaar aan herbebossing met inheemse soorten en de bouw van een interactief knuppelpad.

In 2010 werden de populieren op de ter- Na een korte brainstorm, werd het idee reinen van Kindervreugd vzw gekapt. Nu, geopperd een wandelpad aan te leggen drie jaar later zorgt de bosgroep voor een doorheen het jonge bos waarbij jongeren herbebossing met inheemse boomsoorten. en ouderen kunnen genieten en bijleren Onlangs werd ook het verblijf helemaal over de natuur. Aangezien het een moegerenoveerd en terug maximaal in gebruik rassig gebied is, zal een verhoogde wandelgenomen voor bosklassen en jeugdweek- constructie als een knuppelpad noodzakeenden. Daarbij kwam dan ook de vraag lijk zijn. Wandelaars worden geprikkeld door in en met de natuur bezig te zijn. om méér met het bos te gaan doen.

De bosgroep heeft onlangs subsidie verkregen van de Provincie Antwerpen, Departement Recreatie, Sport en Toerisme.

Met deze middelen kan het knuppelpad aangelegd worden en kan het pad ingericht worden met spel- en leermaterialen.

In juli 2014 hopen we het pad feestelijk te kunnen openen.

Dit project wordt mede gerealiseerd door Regionaal Landschap Schelde-Durme die de waterpartijen voor haar rekening neemt, PIME (MOS) voor de educatieve kant en Gemeente Bornem die voor het lokale draagvlak zorgt.

Consulenten gezocht!

Interesse om af en toe eens in een bos bezig te zijn? Om actief bij te dragen aan betere bossen in Antwerpen? Of eerder om de bosgroep te promoten op evenementen?

De Bosgroep Antwerpen Noord en Bosgroep Antwerpen Zuid zoeken steeds vrijwilligers die zich willen engageren om onze dienstverlening te ondersteunen en te optimaliseren! Samen met andere vrijwilligers kan je meehelpen met schalmen, waarbij je met een hart voor het bos de juiste bomen aanduidt zodat het bos in de geplande richting kan evolueren. Of help je met het opvolgen van verkochte houtloten. Of het evalueren van andere beheerwerken en aanplantingen. Zo zullen de geplante en te planten bosranden meer aandacht vragen in de nabije toekomst; iets waarvoor we jouw hulp zeker kunnen gebruiken.

Ook bosliefhebbers die de bosgroep vertegenwoordigen op verschillende evenementen zijn steeds welkom.

We gaan steeds voor kwalitatief werk, daarvoor wordt voor alle vrijwilligers voldoende ruimte gegeven voor opleiding en bijscholing. Ook zal de bosgroep steeds alle werken en activiteiten begeleiden en coördineren.

Indien je je hiervoor aangesproken voelt: aarzel niet en kom mee genieten van de goede sfeer in de vrijwilligersgroep en leer op een andere manier onze Antwerpse bossen kennen!

Bosgroepnieuws | BOSGROEP ANTWERPEN NOORD / ZUID | 19

DE WAALSE ‘BOSGROEP’

“De eigenaars appreciëren onze neutraliteit”

Wallonië telt zo’n 100.000 boseigenaars, die een gemiddelde bosoppervlakte van zo’n 3 hectare in beheer hebben. Sinds anderhalf jaar kunnen zij bij een ‘bosgroep’ terecht voor advies en ondersteuning. De ondersteuningscel van de kleine boseigenaar organiseert ook gezamenlijke houtverkopen.

De ‘Cellule d’Appui à la Petite Forêt Privée’ of de ‘ondersteuningscel voor het kleine privébos’, zo heet de Waalse tegenhanger van onze bosgroepen. In tegenstelling tot in Vlaanderen gaat het echter niet om een vereniging van boseigenaars.

“Onze organisatie maakt deel uit van het ‘Office Economique Wallon du Bois’, een nv van publiek recht”, vertelt Vincent Colson, verantwoordelijke van de ‘Cellule d’Appui’. “Op die manier staan wij tussen de eigenaar en de overheid in.”

De nieuwe Waalse boswetgeving van 2008 was een van de redenen voor de oprichting van de Cellule d’Appui. “Met de nieuwe Code Forestier is het bosbeheer voor privéboseigenaars technischer geworden”, legt Vincent Colson uit. “Zij mogen bijvoorbeeld niet meer gelijk wat aanplanten, maar moeten rekening hou-

20 | DE WAALSE ‘BOSGROEP’ | Bosgroepnieuws

den met de karakteristieken van de standplaats. Dat maakte dat ze ergens terecht moesten kunnen om advies te vragen.” De ondersteuningscel wil daarnaast ook de houtvoorraad uit kleine privébossen mobiliseren.

De cel werd begin januari 2012 opgestart en is sinds juli van dat jaar operationeel.

Momenteel bestaat het team uit drie mensen, waaronder een bosbouwingenieur en een technicus. Samen bedienen zij heel Wallonië. Vincent Colson: “Wanneer er opnieuw budget vrijkomt, is het de bedoeling dat er nog vijf technici bijkomen.”

Niet gratis Opvallend verschil met de Vlaamse bosgroepen is dat de dienstverlening van de ondersteuningscel niet altijd gratis is.

“Onze organisatie heeft een rol als infor-

matieloket waar boseigenaars met al hun vragen terecht kunnen. Als anderen die vraag beter kunnen beantwoorden dan wijzelf, sturen we hen door naar de juiste dienst of organisatie. Deze dienstverlening is gratis. Daarnaast kunnen eigenaars ook beroep op ons doen voor een terreinbezoek aan hun bos. Hierbij geven we advies op maat over bijvoorbeeld de noodzakelijke beheerwerken of het potentieel van hun perceel. Voor zo’n bezoek vragen wij 24 euro per uur. Een bezoek duurt maximum 2 uur.” De keuze om dit betalende te maken, is bewust. Colson: “Het gaat om een zeer democratische prijs, maar het zorgt voor een zekere filter. Zo moeten we niet het terrein op voor enkele bomen in een tuin. Met slechts twee terreinmedewerkers moeten we onze tijd zo efficiënt mogelijk gebruiken.”

DE WAALSE ‘BOSGROEP’

Een derde dienst die de ondersteuningscel aanbiedt, is een internetportaal waarmee eigenaars zelf hun perceel kunnen analyseren via allerlei kaarten. Het gaat onder meer om de topografische kaart, luchtfoto’s, kadasterplan en bodemkaart. Om toegang te krijgen tot deze dienst moet een eigenaar zich eerst inschrijven en 18 euro inschrijvingsgeld betalen voor een bos kleiner dan 5 ha. Colson: “Via onze portaalsite kan een boseigenaar ook zijn bosbestanden op kaart aanduiden en per bestand een korte beschrijving ingeven.

Per bestand kan hij dan zelf ingeven welk beheer hij in het verleden heeft gevoerd en wat de toekomstige doelstellingen zijn.”

Tot slot organiseert de Cellule d’Appui ook gezamenlijke houtverkopen, in samenwerking met de gemeentes. “Voor zo’n verkoop selecteren wij gebieden met een sterk versnipperde eigendomsstructuur”, verduidelijkt Vincent Colson. “De gemiddelde boseigendom is er meestal nog kleiner dan het Waalse gemiddelde.

Na een infovergadering gaan wij met alle geïnteresseerde eigenaars het terrein op.

Vervolgens doen we beroep op een private bosbouwexpert. Hij is het die de contracten met de eigenaars moet regelen en de schalmwerken en verkoop organiseert.

Wij houden echter een oogje in het zeil opdat alles vlot zou verlopen. Voor onze tussenkomst vragen wij een percentage van de verkoop.”

Via de portaalsite heeft de privéboseigenaar toegang tot heel wat cartografisch materiaal.

De bosbouw in de Ardennen is sterk productiegericht.

Economische bosbouw Is de Cellule d’Appui dan vooral gericht op de economische kant van de bosbouw? Vincent Colson: “In ons advies laten we alle aspecten van de bosbouw aan bod komen, maar de bosbouw in de Ardennen is nu eenmaal sterk productiegericht. Maar ook als een eigenaar zijn bos vooral ecologisch wilt beheren, informeren wij hem over de aanwezige houtvoorraad. Wij hebben dus een globale visie op het bos.”

En kan Vincent Colson na een jaar al besluiten of de opstart van zijn dienst een succes is? “Het voorbije jaar verwerkten we 300 aanvragen. In vergelijking met de groep van 100.000 Waalse boseigenaars is dat nog beperkt, maar we vullen wel een behoefte in. Ik krijg regelmatig van eigenaars te horen: ‘Ah, dat is echt goed dat jullie er zijn.’ Vroeger werden eigenaars bijvoorbeeld gecontacteerd door houtkopers, waarin ze niet altijd vertrouwen hadden. Wij zijn een neutrale organisatie. Wij willen niet per sé het hout van een eigenaar verkopen.”

Bosgroepnieuws | DE WAALSE ‘BOSGROEP’ | 21

De rode eekhoorn

De rode eekhoorn, vrolijke spring-in-het-bos Van de 190 eekhoornsoorten leven er slechts twee in Europa: de rode en de grijze eekhoorn. Oorspronkelijk kwam enkel de rode eekhoorn bij ons voor. Sinds de grijze eekhoorn, die groter en sterker is, in 1889 in Engeland werd uitgezet, begon hij echter een ware veroveringstocht. Daarbij verliest zijn rode neef steeds meer terrein. Bij ons is de rode eekhoorn, Scurius vulgaris, gelukkig nog de meest voorkomende van de twee.

Graag stellen we dit schattige bosdiertje aan jou voor.

In een ver verleden …

De fascinatie van de mens voor de razendsnelle acrobaatjes met de fiere staart bestaat al langer dan vandaag. Romeinse vrouwen droegen vaak een exemplaar bij zich als gezelschapsdiertje. De Indo-Germaanse cultuur ging nog een stap verder en verklaarde de eekhoorn heilig. Een interesse die het knaagdier zelf ongetwijfeld minder aangenaam vond, was die voor zijn vacht. Deze is een tijdlang erg in trek geweest. Dit had ware eekhoornbontindustrieën tot gevolg, vooral in Rusland en Siberië.

Van dichtbij bekeken

Het meest karakteristieke van de rode eekhoorn is ongetwijfeld zijn mooie, zachte staart. Volwassen rode eekhoorns in ‘zithouding’ draperen deze met een tweemaal gebogen wrong op hun rug. Tegenover die schoonheid staat functionaliteit: bij het springen doet de staart dienst als balansregelaar, stuurmechanisme en parachute. Als het in de winter erg koud is, kruipen eekhoorns dicht bij elkaar en slaan hun staarten om elkaar heen.

Ze houden geen echte winterslaap. Een ander kenmerk van de rode eekhoorn is zijn witte buikje. Let ook eens op de oren van deze bosbewoner. Volwassen exem-

plaren dragen namelijk haarkwastjes aan de oorpunten. Minder opvallend zijn de tastharen aan handen voetwortels, staartwortel, flanken en snuit. Hiermee schat de eekhoorn alle mogelijke doorgangen en afstanden in als hij van de ene tak naar de andere snelt. Zijn rode vacht is een warme thuis voor vlooien, maar daar ondervindt hij, gelukkig, maar weinig last van. Het is een levendig diertje dat, net als de boom- en steenmarter, tot op late leeftijd erg speels blijft.

Waar vind je de rode eekhoorn?

De rode eekhoorn komt in heel Europa en een groot deel van Rusland voor. In de bergen kan hij tot op 2 200 meter hoogte overleven. Hij brengt vrijwel zijn hele leven tussen de bladeren door en zakt enkel naar de begane grond af om te drinken en noten te planten. Zijn nest bouwt hij zo’n vijf tot vijftien meter hoog. Hij maakt het van twijgen, bladeren, veren, wol en mos. Net zoals onze huizen heeft het nest een dak, een (lemen) vloertje en een afsluitbare ingang aan de zijkant. Het kan een doorsnede van wel 50 centimeter hebben. Kraaiennesten zijn, mits wat verbouwingen, erg in trek. Eekhoorns houden er gewoonlijk een paar nesten op na als vrucht- en slaapplaatsen. Zo’n slaapplaats is het eerste wat een eekhoornjong ziet, als het na een draagtijd van 38 dagen op de wereld komt.

Voedsel

Het dagmenu van de rode eekhoorn is erg gevarieerd. Hij eet knoppen, bloesems, vruchten, zaden, zachte boomschors, paddenstoelen, plantaardige sappen en dennenappels. Maar weinigen weten dat dit schattige diertje ook vlees lust. Slakken, mierenpoppen, insecten(larven), eieren en zelfs jonge vogels staan ook op zijn menu. Bovendien zijn eekhoorns dol op noten, met de hazelnoot als zijn grote fa22 | de rode eekhoorn | Bosinfo

voriet. In tegenstelling tot andere knaagdieren, kan de eekhoorn niet zonder water. Om te drinken, daalt hij met tegenzin uit zijn boom af. In de winter eet hij zelfs liever sneeuw dan naar beneden te komen voor water.

Bedreigde diersoort?

Zoals elk levend wezen heeft ook de rode eekhoorn vijanden. Denk maar aan de havik of de boommarter. Als een marter hem achternazit, klimt het knaagdiertje razendsnel naar de top van een boom of snelt hij naar de dunne twijgjes. Van daar springt hij op de grond. De veel zwaardere marter doet hem dat niet na uit vrees om zijn pootjes te breken. Spijtig genoeg komt de rode eekhoorn steeds minder voor en dit geldt voor zijn hele verspreidingsgebied.

Naast zijn natuurlijke vijanden, is ook de oprukkende grijze eekhoorn mee verantwoordelijk voor deze achteruitgang. Ook de mens gaat niet vrijuit. Door onze activiteiten blijven er steeds minder geschikte leefgebieden met voldoende voedselproducerende bomen en struiken over voor deze vrolijke diertjes.

Dit artikel werd overgenomen uit het Limburgse Bosbelang nr. 23.

Activiteiten / Wandelingen Zondag 13 – zondag 20 oktober 2013

Week van het bos Vanaf 13 oktober duiken we weer de Vlaamse natuur in tijdens de Week van het Bos. In heel Vlaanderen kun je dan deelnemen aan 1.001 activiteiten en supporteren voor onze natuurdoelen. Natuurdoelen, wat zijn dat? In heel Europa worden grote inspanningen geleverd voor soorten en habitats die een bijzonder belang hebben vanwege hun zeldzaamheid en kwetsbaarheid. Dat initiatief heet Natura 2000. Tijdens deze Week van het Bos kom je alles te weten over de Natura 2000-soorten en realisaties op het terrein. De Week van het Bos 2013 wordt georganiseerd door het Agentschap voor Natuur en Bos en BOS+, in samenwerking met Natuurpunt en Pasar.

Organisatie: Agentschap voor Natuur en Bos, BOS+, Natuurpunt en Pasar Meer info op www.natuurenbos.be/weekvanhetbos of via www.facebook.com/weekvanhetbos Zondag 10 november

Wandelen doorheen de lusthoven te Arendonk Natuur- en bosbeheer bij een privéeigenaar? Met deze wandeling zullen we aantonen dat particulier bos- en natuurbeheer wel degelijk kan! We zijn te gast bij mijnheer de Cartier in Arendonk, die éénmalig zijn domein openstelt voor een wandeling met onze leden. Het domein heeft een oppervlakte van ongeveer 160 hectare. Hiervan is ongeveer de helft bos. Omdat de oppervlakte bos boven de 5 hectare ligt, zal er ook verplicht een uitgebreid bosbeheerplan opgesteld worden. Samen met mijnheer de Cartier maken we een wandeling en zullen we een aantal percelen bekijken waar beheerwerken uitgevoerd zijn of waar nog enkele maatregelen uitgevoerd moeten worden. Graag horen we ook jullie mening van het gevoerde beheer.

Gids : Wim Boonen, coördinator en Kevin Greeven, adjunct-coördinator Bosgroep Noorderkempen Organisatie: Bosgroep Noorderkempen vzw.

Afspraak: Om half 10 aan het Kongobos (zandweg schuin tegenover het adres de lusthoven 27)

Najaar 2013

Ontdek mee de oudste bossen van de Antwerpse Kempen!

De Antwerpse Kempen is een regio die vooral bekend staat om zijn duinen, heiden en dennenbossen. Maar is dat altijd en overal zo geweest? En hoe zag de streek er in het verleden dan wel uit? Welke eeuwenlange natuurlijke en culturele processen hebben dit landschap gekneed tot wat het vandaag is?

In samenwerking met Kris Verheyen (Ugent), snuisterde Sara Adriaenssens (VUB/ Ugent) in oude archieven. Ze trok het veld in, op zoek naar getuigenissen, kaarten, oude foto’s en zichtbare overblijfselen van menselijke activiteiten in het bos. Het boek levert ook inzichten voor het hedendaagse bos- en landschapsbeheer en is bijgevolg een onmisbaar werk voor beheerders en beleidsmakers. Bovendien is dit een interessant kijk- en leesboek voor iedereen met een hart voor historische landschappen. Wil je het boek ook bestellen? Het boek is te koop via de standaardboekenhandel.

Zoersel • 20 oktober: Zoerselbos, tbos, Vosselaar • 27 oktober: Grotenhou Schoten • 3 november: Peerdsbos,

Naar aanleiding van de uitgave van dit boek zullen er in het najaar een aantal excursies plaatsvinden.

Inschrijven: Meer info op www.rldevoorkempen.be

Kalender | ACTIVITEITEN / WANDELINGEN | 23

Bosgroep Antwerpen Noord vzw

Bosgroep Antwerpen Zuid vzw

’s Gravenwezelsteenweg 59-61, 2110 Wijnegem Tel.: 03/355.09.40 Fax.: 03/355.09.45 Mail: antwerpennoord@bosgroep.be Coördinator: Karolien Devriendt • 0475/75.77.98 Adviseur: Gijs Bracke • 0470/21.38.94 Medewerkster: Marleen Brosens

’s Gravenwezelsteenweg 59-61, 2110 Wijnegem Tel.: 03/355.09.40 Fax.: 03/355.09.45 Mail: antwerpenzuid@bosgroep.be Coördinator: Kathleen Vanderheyden • 0476/76.18.25 Adviseur: Gijs Bracke • 0470/21.38.94 Medewerkster: Marleen Brosens

Bosgroep Noorderkempen vzw

Bosgroep Kempense Heuvelrug vzw

Hoge Mouw, Lichtaartsebaan 45, 2460 Kasterlee Tel.: 014/85.90.19 Fax.: 014/85.90.21 Mail: noorderkempen@bosgroep.be Coördinator : Wim Boonen • 0474/74.17.31 Adj.-coördin.: Greeven Kevin • 0477/63.12.47 Medewerkster : Elly Maes

Hoge Mouw, Lichtaartsebaan 45, 2460 Kasterlee Tel.: 014/85.90.17 Fax.: 014/85.90.21 Mail: kempenseheuvelrug@bosgroep.be Coördinator : ​Noor de Laat • 014/85.90.17 Adj.-coördin.: Dennis Berckmans • 0472/50.05.11

Joost Malliet • 0477/93.25.51 Medewerkster: Annick Vangenechten en Elly Maes

Bosgroep Zuiderkempen vzw Kamp C, Britselaan 20, 2260 Westerlo Tel.: 014/27.96.57 Fax.: 014/27.96.69 Mail: zuiderkempen@bosgroep.be Coördinator: Jan Seynaeve • 0474/99.99.35 Adj.-coördin.: Pieter-Jan Swinnen • 0478/78.20.22

Jeroen Truyen • 0475/80.73.36 Medewerkster: Rebecca Himschoot

Medewerker terreinwerkzaamheden Chris Meeuws : 0478/45.51.38 Mail: chris.meeuws@groenkempen.provant.be

In samenwerking met:

De Bosgazet verschijnt viermaal per jaar, telkens een 5.600 exemplaren en is een uitgave van de Antwerpse bosgroepen.

Verantwoordelijke uitgever en eindredactie: Wim Boonen, Secretariaat en vormgeving: Britt Van Cotthem, Bosgazet: ’s Gravenwezelsteenweg 59-61, 2110 Wijnegem, tel: 03/355.09.40, fax: 03/355.09.45, email: antwerpenzuid@bosgroep.be, AFGIFTEKANTOOR 2099 ANTWERPEN X - P608022

website: www.bosgroepen.be