ئشق ئەلىف شەفەق (تۈركىيە)
تۈركچىدىن تەرجىمە قىلغۇچى: ئەنۋەر ھاجى مۇھەممەد
بۇ كىتابنى مۇھەببەتكە سىرداش ،سەۋرچان دوستالرغا بېغىشاليمەن ئىشىىى -مۇھەببەتنى تولۇق سىىەتەتپەب بېرنشىىنىج ھا ىتى يوق ،ئۇ ئۆز ئالدنغا بىر دۇنيادۇر ،ئۇنىج ئوتتۇرنسىىىدا ،مەركىزندە ياشىىايسىىەن ياكى سىرتىدا ،ھەسرنتىدە ياشايسەن... بىر تاشىىى نى دەرياغا ئاتسىىىىا ئۇنىج كەچىنى ئانچە كۆرگىپى بولمايدۇ، قىزنققۇچىپىكى يوق ،سىىىىۇنىىج يەزر ئىازراقال دولقۇنپىنىىدۇ ،ئىا پىنىار- ئا النماس بىر ئاۋاز چىقىدۇ ،ئېقىننىج ئوتتۇرنسىىىىغا بارمايال شىىىاۋقۇنىمۇ يوقاب كېتىدۇ .بوالر يېرر شۇنچىپىك. ئەمما بىر كۆلگە شىىۇ تاشىىنى ئېتىج ،تەسىىىرر شىىىددەتپىك ۋە ئۇزاق بولىدۇ .ئۇ تاش توختام سىىىىۇالرنى چالغىتىدۇ ،تاش سىىىىۇغا تەگكەن يەردە ئىاۋۋا ھىالقىا تەيىدا بولىىدۇ ،ئىانىدنال ھىالقىالر تورەكپەب ئېچىپىى ،،قىاتمۇ قىا كېڭىيىدۇ .كىچىككىنە بىر تاش كۆزنى يۇمۇب ئاچقىچە شىۇنچىپىك تەسىىر تەيدا قىپىدۇكى ،تەتەن سىىىىۇ يەزننى ھالقىالر قاتاليدۇ ،ئەڭ ئاخىرقى ھالقا قىرغاققا ئۇرۇلۇب يوقالغىچە ھالقىالر بىر-بىرننى تەيدا قىپىدۇ. دەريا ئەسىەبيىپەرچە ئاقىدۇ ،ئۇنىڭدا ھەممە نېمە ئارنپىشىى ،كەتكەن، سىىىۇالر شىىىاۋقۇن ياسىىىاش ئەچەن ئۆزننى ھەر تەرەتكە ئېتى ،تۇرندۇ ،ۇش ئۇرۇب تېشىى ،تۇرندۇ ،ئېتىپغان تاشىنى ئۆز قوينىغا ئالىدۇ ،ئۆزلەشىتەرندۇ، سىىىىىڭىد رندۇ ،ئاندنال ئۇنى ئاسىىىىانال ئۇنتۇب كېتىدۇ .ئۇ ئۆز تەبىدىتىدنال ئەبجەش ئېقىال ،ئاز بولسىىىىۇن ،كۆب بولسىىىىۇن ھەممە نېمە ئۇنىج قوينىغا سىڭى ،كېتىدۇ. ئەمما كۆ ئۇنداق تۇيۇقسىىىىز دولقۇنپىنىشىىىقا ھازنر ئەمەس ،بىر تا تاشىمۇ ئۇنى ئاسىتىال-ئەسىتەن قىپىېتتەلەيدۇ ،تېگىدنال تەۋرنتەلەيدۇ .كۆ تىىاش بىپەن ئۇچراشىىىىقىىانىىدنال كېيىال ھەرگىز بۇرۇنقىىىدە بولمىىايىىدۇ، بواللمايدۇ. ئېپال رۇبىنسىىتېال ئەقپىنى بىپگەندنال بېرر توختام كۆلدە ياشىىاب كېپىېاتىاتتى ،قىرن يىاشىىىىقىا كىرنى ،قىالغىانىىدر .يىاشىىىىىاش ئىادنتى، ئېھتىيىىا ى ،تىىالپىشىىىىى بىر خىپال ئىىىدر ،كەنپىرنمۇ ئىىادەتتىكىىىدە ، تەرتىپپىىىك ،بىر خىپال ئۆتەتتى 20 .يىپىىدنال بېرر تەتەن ئىشىىىىپىرننى نىكىاھپى تۇرمۇشىىىىىغىا بويسىىىىۇندۇرغانىدر .كۆ پىگە بىرەر ئارزۇ-خىيىا 1
كەلسىىىە ،بىرەر يېڭى دوسىىىا تۇتسىىىا ،ھەتتا ئانچە مۇھىن بولمىغان بىرەر ئىشىنى قارار قىپسىىمۇ ئائىپە تۇرمۇشىىغا مۇناسىىېەتسىىز ئى قىپمايتتى. ئۆيى ۋە نىكاھپى تۇرمۇشىىىىى ئۇنىج ھاياتپى نىشىىىىانىنى كۆرسىىىىىتى، بېرندنغان بىردننبىر كومپاس ئىدر. ئېرر داۋند تونۇلغان چى دوختۇرر بولۇب ،بۇ كەسىىپتە خېپى ئۇتۇق قازانغان ۋە كۆب تۇ تاتقان ئادەم ئىدر .ئىككىسىىىىنىج مۇناسىىىىېنتىنى بە يىاخشىىىىى دەب كەتكىپى بولمىايتتى .ئېپال بۇنى بىپەتتى ،ئەممىا ئەر- خوتۇنپۇق تۇرمۇشىىىىتىا پبولۇتمۇ بۇالرنىڭكىىدە ئۇزاق داۋامالشىىىىقىان ئەر- خوتۇنپۇق تۇرمۇشىىىىتى ا) بىىاشىىىىقىچە ئەۋزەلپىكپەرنىىىج بولىىىدنغىىانپىقىغىىا ئىشىىىنەتتى .ئەر-ئايالپى تۇرمۇشىىتا ئىشىى -مۇھەببە ،سىىەۋدالىقتىال مۇھىن بولغان رەھىن-شىىىىەتقە ،چەشىىىىىنى ،ھۆرمە ،سىىىىەۋرچانپى دتگەندە مۇھىن نەرسىىىىپەر بار ئىدر ...شىىىۇنداقال ھەر بىر ئائىپىدە ئەڭ مۇھىن بولغىان يەنە بىر خۇسىىىىۇسىىىىىيە بىار ئىىدرئ ئەتۇچىانپى ې ئېرنڭىز خاتالى ئۆتكەزسىىىىە پچوقۇم ئۆتكەزندۇ) ،قولىڭىزدنال كەلسىىىىە پكېپىشىىىىى كېرە ) ،قانداق قىپىسىز ،ئۇنى كەچەر ۋتتىجې ئاشىىى ،مەشىىۇق دەب نېمە كەتتۇ ،ئۇنىج نېمە تايدنسىىى ئىشىى - مۇھەببە ئېپالنىج تالپىشىىى ئارنسىىىدنال سىىەتتىال چەشىىەب قالغان بىر نەرسىىىىە ئىىدر ،ئۇ تەقە كىنوالردا يىاكى خىيىالنىىج مەھسىىىىۇالتى بولغىان رومىانالردا بوالتتى .ئۇنىڭىدا قىز بىپەن يىگىىا چۆچەكپەردە ئېيتىپىىدنغىان ئەتسىىانىېر سىىەۋدالىقتا بىر-بىرننى ئۆلگەدە سىىۆيەشىىەتتى .ئەمما ھايا ، ھەقىقىي ھايا ھېچقاچان كىنو ياكى رومان ئەمەس-تەې ئېپالنىج ھاياتپى تالپىشىىىىىدا ئەڭ باشىىىىتا بالىالر تۇراتتى .گەزە قىزر ېنېا ئالىي مەكتەتتە ئوقۇۋاتاتتى .قوشىىىىكېزە بالىپىرر پقىزر ئورلى ،ئوغپى ئاۋر) ياشىىىىپى دەۋرنگە قەدەم قويۇش ئالدندا تۇراتتى .يەنە 12ياشىىقا كىرگەن ،كۆلە گە“ لەقەمپىك سىىېرن تەكپە ئىتى بار ئىدر. ئۇ بۇ ئۆيگە كەلگەنىدە كىچىككىنە كەچە بولۇب ،ھىازنر بولسىىىىىا ئېپالنىىج يولدنكى ئازماس ھەمراھى ئىدر .بۇ ئىا قېرن ،،سەمرن ،،كۆزر ،قۇلىقى كاردنال چىقى ،،ئە ىپى توشىىىىۇب قالغان بولسىىىىىمۇ ،ئېپال ئۇنىج ئۆلەب كېتىشىىىنى ئويپىسىىا يەرنكى چىدنمايتتى .ئېپال مۇشىىۇنداق ئايا ئىدر، ئىشىىىىنىىج ئىاقىېنتىنى زادر قوبۇ قىاللمىايتتى ،ھىايىاتپىقنىىج قىايسىىىىى مەزگىپىدە بولسىۇن ،ئەندەنىېر قانۇنىيە نۇقتىسىىدنال بولسىۇن ،ئۇزاقتىال بېرر يوقالغان مۇناسىىىىىېە تۇيغۇسىىىىىدنال بولسىىىىۇن ،ئۆلەمنى ئېتىراب
2
قىپغۇسىىى كەلمەيتتى .ئۇ كۆرمەسىىكە سىىېپى ،كېپىېاتقان ئاخىرلىشىىى تەيتى بۇرنىنىج ئۇچىدا دنېەيپەب تۇرسىمۇ ،ئۇنىڭغا يەزلىنەلمەيتتى. رۇبىنسىتېيىال ئائىپىسىى ئامېرنكىدنكى نورسىەمپتوندا ،سىە رە پىك ۋنكتورنيە تاسىىىونىدنكى چوڭ ئۆيدە ياشىىىايتتى .بۇ ئۆينى زنننەتپەيدنغان، رتمونىا قىپىىدنغىان ۋاق كېپىى ،قىالغىان بولسىىىىىمۇ ،بىنىا يەنىال كۆركەم ئىدرئ بىنىادا بەش ياتاق ئۆيى ،ئە ماشىىىىىنىا قويغىپى بولىدنغان گاراژر، چوڭ بېغى ۋە فرانسىىىوزچە ئۇسىىىپۇبتا ياسىىىالغان ئىشىىىىكپىرر بار ئىدر. ئائىپىدنكى ھەممىسىى ئۆمەر سىۇغۇرتىسىى ،ماشىىنا سىۇغۇرتىسىى ،ئوغرنپى ، ئو ئاتىتى ،سىىاالمەتپىك سىىۇغۇرتىسىىى ،دەم ئېپى ھېسىىاباتى ،بالىالرنى ئىالىي مەكتەتتە ئوقۇتۇش ھېسىىىىابىاتى ،بىانكىا ھېسىىىىابىاتى ...دتگەنپەرنىىج بىرنگە قويمىا قىاتنىاشىىىىقىانىىدر .ھىازنر ئولتۇرۇۋاتقىان ئۆيىدنال بىاشىىىىقىا يەنە ئۇالرنىج بوسىتوندا ،رود ئارنپىدا ئىككى ھەشىەمەتپىك ئۆيى بار ئىدر .ئېپال بىپەن داۋنىد بۇالرغىا ئېرنشىىىىى ئەچەن كۆب ىاتىا چەككەنىىدر .بىالىالر خۇشىا -خورام ،قىيغىتى ،ئوينايدنغان ،دوخۇتكىدا تىشىۇرۇلغان زەنجىېن،، دارچىال سىىىىېپىنغان تېچىنە-تىرەنىكپەرنىج ھىدر تۇراب تۇرندنغان چوڭ بىر ئۆينى تەسىىىىەۋۋۇر قىپى بەزنپەرگە كونىىا ئىىىدنيە ،كونىىا خىيىىالىىدە تۇيۇلۇشىىى مۇمكىال ،ئەمما ئۇالر ئەچەن بۇ ئەڭ گەزە تۇرمۇش ئىدر .ئۇالر مۇشىىىىۇ ئورتاق مەقسىىىىە ئەچەن تۇرمۇش قۇرغانىدر ھەمدە ئارزۇلىرننىج ھەممىسىنى بولمىسىمۇ كۆب قىسمىنى رتدالپىققا ئايالندۇرغانىدر. ئۆتكەن يىپى ئىاشىىىىى -مەشىىىىۇقالر بىايرنمىىدا ئېرر ئېپالغىا يەرە شىەكپىدنكى ئالماس كۆزلە زەنجىر سىوۋغا قىپى ،،ئۇنىڭغا بىر ئاتكرتتكا قوشۇب قويغانىدرئ سىىىىۆيەمپە ئېپال ،ئېغىر-بېسىىىىى ،مېھرنبان ،مەر ،سىىىىەۋرچان ئىىايىىا ...مېنى مۇشىىىىۇم ھىىالىن بىپەن قوبۇ قىپغىنىىىج ۋە ئىىايىىالىن بولغىنىڭدنال مىننەتدارمەن ،سېنى مە گە سۆيەب ،داۋند“. ئىېىپىال ھىېىچىكىىمىگە ،بىولىۇتىمىۇ ئىېىرنىگە كىۆ ىپىىىدنىكىىنىى دتىيەلىمەيىتىتىى، ئەمەلىيەتتە بۇ قۇرالرنى ئوقۇغىانىدا ئۆزننىىج ئۆلەم ئېالنىنى ئوقۇغىانىدە بولىدر .بەلكىن مەن ئۆلگەنىدنال كېيىال مۇشىىىىۇ گەتپەرنى قىالر“ دەب ئويپىدر .ئەگەر ئۇ سىىەمىمىي ،راسىىتچى ،بولسىىا شىىۇ سىىۆزلەرنىمۇ قوشىىۇب قويسا بوالتتىئ سىىىىۆيەمپە ئېپال ئېرر ۋە بىالىپىرننى دەتال يىاشىىىىىايتتى ،تەرلە قىسىمە ،مۇشىەققەتپەرنى يالغۇز يېڭەلىگەدە بىپىمى ،تە رنبىسىىمۇ يوق ئىدر .ھېچقانداق ئىشىقا تەۋەككۇ قىاللمايتتى .ھەر ئىشىقا چارە-تەدبىر 3
ئويالتال تۇراتتى ،ئىچىېاتقان قەھېەسىىىىنىج ماركىسىىىىنى ئالماشىىىتۇرۇش ئەچەنمۇ ئۇزۇنىدنال ئۇزۇن ئويپىنىى ،كېتەتتى .شىىىىۇنچىپىىك خىجىپچىان، كۆ ەلچە ،ئېھتىياتچان ئىدر؛ سىىىېپى ئۆزندنال قورقۇنچاق دتيىشىىىكىمۇ بوالتتى“. شىىىىىۇ سىىىىەۋەبىتىىال ئىېىرر بىىپەن 20يىىى ،ئىۆ تىۇتىقىىان ئىېىپىال رۇبىنسىتېيىنننىج بىر كەنى ئەتىگەندە قانداق بولۇب ئېرندنال ئا رنشىى،، ئۆزننى ئۆيدنال ئازاد قىپى ،،يالغۇز سىىىىەتەرگە ئاتالنغانپىقىنى باشىىىىقىالر، ھەتتا ئۆزنمۇ چەشەنمىدر... * * * ئەمما ئۇنىج سەۋەبى بار ئىدر ئەلېەتتەئ ئىش -مۇھەببە ې ئېپال ئويپىمىغان يەردنال بىر ئادەمگە ئاشى بولدر. ئىككىسىىىىى بىر شىىىىەھەردە ئەمەس ،بىر قىتدەدنمۇ يىاشىىىىىمىايتتى. ئارنپىقىنىج شىىىۇنچە يىراق بولۇشىىىى بىر ياندا تۇرسىىىۇن ،مىجەز-خۇلقىمۇ كېچە بىپەن كەنىىد زدە تەرقپىنەتتى ،تۇرمۇش ئۇسىىىىۇلىمۇ بىر-بىرنگە ئوخشىىمايتتى .ئوتتۇرنسىىدا بىر ھاڭ بار ئىدر .نورما ئەھېالدا بىر-بىرر بىپەن چىقىشىىى ،ئۆتەشىىى قىيىال تۇرۇقپۇق ،ئىشىى ئوتىدا كۆيەشىىپىرر كەتەلمىگەن بىر ھادنسىىە ئىدر .ئەمما بۇ ئى يەز بەردر ،شىىۇنچىپىك تېز يەز بەردنكى ئېپال ئۆزننىج بېشىىىىغا قانداق ئى كەلگەنپىكىنى ئا قىرن، ئۆزننى قوغىداشىىىىقىمۇ ئەلگەرەلمىىدر .ئىنسىىىىىاننىىج ئۆزننى ئىشىىىى - مۇھەببەتتىال ساقپىشى مۇمكىال بولسىدر كاشكىې ئىشىىىى -مۇھەببە ئېپالنىىج توختىام كۆلىدە ھىايىاتىغىا غىايىبتىال كەلگەن تاشىىتە ئۇچۇب چەشىىەب ئۇنى چالغىتى ،،تەۋرنتى ،،قااليمىقان قىپىېەتتى.
ئېلال بوستون-2008 ،يىل -17ماي بىاھىارنىىج ئىپپى بىر كەنىىدە بۇ ئىا ىايىى ،ھېكىايە بىاشىىىىالنىدر .كۆب ۋاقىتالردنال كېيىال ئېپال شىىىىۇ تەيتنى قايتا-قايتا ئويپىسىىىىا ئۇ ئىشىىىىالر ئۆتمەشىىىىتىكى ئىشىىىىالردە ئەمەس ،دۇنيىانىىج بىر يېرنىدە ھىايىاتپى سەھنىسىدە ھازنرمۇ يەز بېرنېاتقان ئىشالردە تۇيۇلۇشى مۇمكىال. 4
ۋاقىائ ما ئايپىرننىج بىر شەنبە كەنى ،چەشتىال كېيىال. ئورۇنئ غىزالىنى ئۆيى ئۆيدنكى ھەممەيپەن بىرلىكتە تاماق يەۋاتاتتى .ئېرر تەخسىىىىسىىىىگە ئۆزر ئەڭ ئىىامراق قىزنرنىى ،تىشىىىىقىىان توخۇ تىىاچىقىنى ئېپىېاتىىاتتى. قوشىىىىكېزەكپەردنال ئىاۋر ۋنپكىا بىپەن تىچىقىنى تىايىاقچە قىپىى ،دۇمبىاق چېپىېاتقاننى دوراب ئاۋاز چىقىراتتى؛ قىز قېرنندنشىىى ئورلى بولسىىا كەندە تەقە 650كالورنيە ئىسىىىسىىىىقپى قوبۇ قىپى ۋەدنسىىىىنى ئورۇنالش ئەچەن قانچىپىك تاماق يېيى كېرەكپىكىنى ھېسىىىاباليتتى.چوڭ قىزر ېنېىا بىر تىپىن بولكىا ئېپىى ،،خىيىالچىان ھىالىدا ئۇنىڭغىا سىىىىىارمىا سەركەۋاتاتتى. ئائىپىدنكىپەر بىپەن شىىىىىرەدە ئېسىىىىتىرمۇ بار ئىدر ،ئۇ تىشىىىىۇرۇب ئەچەن بۇ ئۆيگە ئەكەلگەن قەھېە تەمپىىىك تىرەنىكىنىى سىىىىۇنۇب بېىرن كېپىى ،،سىىىىىاھىبخىاننىىج چىىج تۇرنېتپىشىىىىى بىپەن تىامىاققىا داخىى، بولغىانىىدر .يەب ئىچى ئىاخىرلىشىىىىا دتگەنىدە ئېپالنىىج يەنە قىپىىدنغىان بىر مۇنچە ئىشىىپىرر بولسى ىمۇ ئۇنىج شىىىرەدنال قوتقۇسىىى كەلمەيېاتاتتى. كىېىيىىنىكىى ۋاقىىتىالردا ئىۇالر قىىانىىداقىتىۇر ئىىائىىپە بىويىىچە ەم بىواللىمىىا كېپىېاتىاتتى .شىىىىۇ ىا بۇ تۇرسىىىىەتتە ئۇ ھەممەيپەننىىج ئىنىاق كەيپىيىاتقىا چۆمەشىنى ئەمىد قىالتتى. −ئېسىتېر ھامما ،ئېپال سىا ا خۇشىخەۋەر بەردنمۇ قانداق −دتدر داۋند توسىىىى اتتىال −،بىپەمسىىىىەن ،ئايالىن قالتىر بىر ئى تاتتى ،ھەم تېخى خېپى يىپالردنال كېيىال دتسە چۇ. ئېپال ئىىالىي مەكتەتتە ئىنگىپىز تىىى-،ئەدەبىيىىاتى ئوقۇغىىانىىىدر. ئەدەبىياتنى ياخشىىىى كۆرەتتى ،شىىىۇنداق بولسىىىىمۇ ئوقۇش تەتتەرگەندنال خىزمە تىاتىالمىىدر .تەقە بىر قىانچە ئىايىالالر ژۇرنىپىغىا كېيىال تەز ئۇشىىشىىاق-چەشىىشىىە تەقرنزلەر يېزن ،بەردر ،بەزر كىتاب كۇلۇبپىرنغا قاتناشىىتى ،شىىۇ ئارندا يەرلىك گېزنتپەرگە كىتابالر ھەققىدە تەنقىد يېزن، بەردر .قىپغان ئىشىىپىرر شىىۇنچىپىك ئىدر .بىر چاغالردا دا پى كىتاب ئوبزۇرچىسىىى بولماقچى ئىدر ،ئەمما ئۇ كەنپەر ئۆتمەشىىكە ئايالندر .تەقدنر شامىپىنىج ئۆزننى باشقا بىر قىسمەتكە ئاتىرن ،تاشپىغىنىغا تەن بەردر. ئاخىرندا ئۇ مەشىھۇر ئەدەبىي ئوبزۇرچى ئەمەس ،بەلكى ئۆيگە مەسىدۇ بولۇب تەگىمەس-تەتمەس ئۆ ئىشىىپىرننى قىپىدنغان ،ئۇنى ئاز كەلدر دەب ئە بىالىسىىىىىنىىج ھىالىىدنال خەۋەر ئىالىىدنغىان چىېەر -ىچ اققىان ئۆ خوتۇنىغىا ئايالندر. 5
ئەمما ئۇ بۇنىڭدنال قاقشىىىىمايتتى .ئانا بولۇش ،خوتۇن بولۇش ،ئىتقا قاراش ،ئۆينىج تەتەن ئىشپىرننى باشقۇرۇش ،تاماق ئېتى ،باغ تەرۋنشى، سودا-سېتى ،كىر-قا يۇيۇش ،كىيىن دەزمالالش ...دتگەندە ئىشالرغا ئاران-ئاران يېتىشىىەتتى .بۇنچە ئىشىىالر يەتمىگەندە ،شىىىرنىج ئاغزندنال گۆش ئېپى ئەچەن ىىاتىىا چېكىىى ،نېمە قىالتتى ئىىايىىالالر ھوقۇقىنى ياقاليدنغان سىىمىر ئۇنىېترسىىتېتىدنكى سىاۋاقداشىپىرننىج ھېچقايسىىسىى ئېپالنىج تالپىشىىىىىنى قوبۇ قىاللمىسىىىىىمۇ ،ئۇ بۇنىڭغا تەرۋا قىپمىدر، بەلكى شۇنچە يىپدنال بېرر ئۆيدنال چىقمايدنغان ئانا ،خوتۇن ،ئۆ خانىمى بولغىنىدنال ھېچقانداق بىدارام بولمىدر .ئەلېەتتە ،ئىقتىسىادني شىارائىتى ياخشىى بولغاچقا ئۇمۇ ئىشىپەب تۇ تاتىمەن دەب يەرمەيتتى .شىۇ ا ئېپال بۇ تۇرمۇشىىدنال رازر ئىدر .ئەدەبىياتقا بولغان ئىشىتىياقىنى ئۆيىدە ،قانداقال قىپى ،بولسىىىۇن داۋام قىالاليتتى .كىتاب ئوقۇشىىىقا شىىىۇنچىپىك ئامراق ئىدنكى ،يەنىال بۇرۇنقىدە كىتاب مەسىىىتانىسىىىى ئىدر −ياكى شىىىۇنداق ئىكەنپىكىگە ئۆزننى ئىشەند رمەكچى بوالتتى. ئەممىا كەنپەر ئۆتەب بىالىالر چوڭ بولۇب ،ئىانىسىىىىىنىىج دائىن ئۆزلىرر ئەچەن غەم قىپىى ،يەر شىىىىىنى خىالىمىاس بولىدر .ئېپال ئەمىدر ئۆزننىىج بىكىار بولۇب قىالغىانپىقىنى كۆر ب ،بىرەر ئى تېپىى ،قىپسىىىىىام بولغۇدە دەب ئويالب قىالىدر .ئېرر ئۇنىڭغىا مەدە بېرنېاتقىان ،ئىككىسىىىىى مۇشىىىىۇ ھەقتە كۆب تارا پىشىىىىى ،تۇرسىىىىە كەتەۋاتقان بولسىىىىىمۇ ئېپالنىج ئى تېپىشىىىى ئۇنچە ئاسىىىان ئەمەس ئىدر .ئۇ ئىپتىماس قىپغان يەرلەردنكى خو ىىىدارالر يىىاشىىىىراق يىىاكى تە رنبىپىىىك بىرسىىىىىنى ئىزدەيتتى .رە قىپىنىېترنى ،غۇرۇرر سىىىىۇنغىان ئېپال ئى ئىزدەشىىىىتىال ۋاز كېچىى ،،ئۇ گەتنى قىپماس بولدر. شىۇنداق بولسىىمۇ-2008 ،يىپى -5ئايدا يىپالردنال بېرر ئى تېپى يولىدنكى ھەر خى ،توسىالغۇالر بىردننال يوقالدر .قىرن ياشىقا كىرنشىىگە بىر قانچە ھەتتە قالغاندا بوسىتوندنكى بىر نەشىرنياتتىال كىشىىنى خۇشىا قىپغۇدە بىر تەكپى ،تاتشىىۇرۇۋالدر .ئەسىىپىدە ئېرر ئۇنىڭغا بۇ ئىشىىنى تېپى ،بەرگەنىدر؛ خېرندارلىرندنال يا بەلكى ئاشىىىنىسىىىىدنال بىرەرسىىىى بۇنىڭغا سەۋەبچى بولۇب قالغانىدر... ئەمەس قەدنرلىكىن−،دتىىدر ئېپال −بۇ ۋا دەب كەتكەدە ئى دەرھىىا چىەشىىىىەنىىد ر ب−،بىىر نەشىىىىرنىيىىاتىتىىا ئەدەبىىيىىا مىۇھەررنىرر ياردەمچىسىىىىنىج ياردەمچىسىىىىمەن تەقە ،شىىىورتىسىىىىنىج شىىىورتىسىىىى دتگەندە ې 6
ئەممىا داۋنىد ئىايىالىنىىج بۇ يېڭى خىزمەتنى يىاراتمىايېاتقىانپىقىنى كۆزنگە سىغدۇرالمايېاتقاندە قىالتتى. −نېمىشىىىقا بۇنداق دەيسىىىەن قەدنرلىكىن −،دتدر ئۇ دەرھا −،ئۇ ناھايىتى نوتۇزلۇق بىر نەشرنيا دتسە چۇ. داۋند ئېپالنى بوش ەينەكدەب قويدر ،ئەمما ئايالىنىج غىج قىپما تۇرغىنىنى كۆر ب بېشىنى چايقاب ،ئۆز گېپىنى ئۆزر يورغىالتتىئ −ئۇ ناھايىتى دا پى ،نوتۇزلۇق نەشىىرنيا دەيمەن ئېسىىتېر ھامما، بۇ دۆلەتتىكى ئەڭ ياخشىى نەشىرنيا ې باشىقا مۇھەررنر ياردەمچىپىرننى بىر كۆرسىىەڭ ،ھەممىسىىى ياشىىالرې ھەممىسىىى ئەڭ ئېسىىى ،ئۇنىېترسىىىتېتنى تەتتەرگەنې ئارنسىىىىىدا ئېپالدە شىىىىۇنچە يى ،ئۆ خانىمى بولۇب ئاندنال ئىشپەشكە باشپىغان بىرمۇ ئادەم يوق.ئايا تېخى بۇ ،شۇنداق ئەمەسمۇ ئېپال بوش قىمىرالب مەرنسىىىىنى كۆتەر ب قويدر .زورنغا تەبەسىىىسىىىۇم قىپىى ،مېيىغىىدا كەلەب قويىدر ،بىر تەرەتتىال ھەيران قېپىېاتىاتتىئ ئېرر نېمىگە بۇنچە كەچەب كېتىدۇ شىۇنچە يىپدنال بېرر ئۇنىج كەسىى ،ئەھپى بولۇشىىىىىغىا دەخپى قىپغىانپىقى ئەچەن بۇنىىج بەدنپىنى تۆلە دەۋاتىامىدۇ يىاكى ئۇنى ئىالىدنغىانپىقىىدنال تۇشىىىىىايمىان قىپىى ،مۇشىىىىۇ ئى ئىارقىپى مۇناسىىىېەتنى ياخشىىىال دەۋاتامدۇ بۇنىج قايسىىىسىىى راسىىا ئېپالنىج كالپىسىىىىغا بۇنىڭدنال باشىىىقا چەشىىىەنچە كەلمەيېاتاتتى .داۋندنىج بۇنچە ئەزۋەيپەب كېتىشىىىىىنى بۇنىڭىدنال بىاشىىىىقىا گەب بىپەن چەشىىىىەنىد رگىپى بولمايتتى. −يىەرەكىپىىىك دتسىىىىە ئىېىپىالنىى دتسىىىىە بىولىىىدۇ ،ئىۇنىىڭىىدنىال تەخىرلىنىمىز −،دتدر داۋند سۆزننى ئەۋ ىگە چىقىرن.، ئېستېر ھامما انپى كەيپىياتتا تارا غا قېتىپدرئ −ھېچكىمگە ئوخشىمايدۇ بۇ ئېپال ،دائىن شۇنداق. ئۇ گويىا ئېپال بىارسىىىىىا كەلمەس يەرگە كېتىى ،قېپىى ،ئىانىدنال ئۇنى قاتتى سېغىنىېاتقاندە گەب قىپدر. تاماق شىىىىىرەسىىىىىدنكى ھەممەيپەن ئېپالغا يېقىمپى باقتى .ئاۋر قانداقتۇر گەتدانپىقىنى تاشىپىغان ،ئورلى بولسىا بىرەر قېتىن بولسىىمۇ ئۆز قىياتىتىدنال باشقا نەرسىگە دنققە قىپىېاتاتتى .ئېپال مۇھەببەتكە تولغان بۇ تەيتنىج تەيزننى سىەرمەكچى بولدر ،ئەمما ئۇنداق قىاللمىدر .قەلبىدە بىر نىاخۇشىىىىپۇق ،بىدىارامپى بىار ئىىدر ،ئەممىا سىىىىەۋەبىنى بىپمەيتتى. بىرەرسىىىى بۇ گەتنى باشىىىقا ياققا بۇرنېەتكەن بولسىىىا كاشىىىكى ،ئۇ ھەممە ئادەمنىج دنققە نۇقتىسى بولۇب قېپىشنى خالىمايتتى. 7
ېنېىا ئۇنىىج كۆ پىىدنكىنى تۇيغىانىدە
شىىىىۇ چىاغىدا چوڭ قىزر تۇيۇقسىز گەتكە قېتىپدرئ −مەنمۇ سىپەرگە بىر ئىشنى دە ،ياخشى گەب قىالرسىپەرې ھەممەيپەن ېنېتقىىا قىىاراب ،ئۇنىىىج نېمە دەيىىدنغىىانپىقىغىىا دنققە قىپدر. −سكو بىپەن ئىككىمىز تو قىپىدنغان بولدۇق −،دتدر ېنېا ئۇشىىتۇمتۇ −،بىراق نېمە دەيدنغانپىقىڭالرنى بىپىمەن .ئالىي مەكتەتنى تېخى تەتتەرمىدنڭالر ،نېمىگە ئالدنرايسىىىىىپەر ،تېخى كىچىكسىىىىىپەر تاالن تىسىىتان ...ئەمما چەشىىەنسىىە الر نېمە بولىدۇ ،بىز بۇ ئىشىىقا تەييارلىنى، قويدۇق. تىامىاق شىىىىىرەسىىىىىنى غەلىتە ىمجىتپى بىاسىىىىتى .بىايىال تېخى ھەمىمەيىپەنىنىىى ج ۋۇ ىۇدنىنىى قىىاتىپىىغىىان ئىىپىپىى ،يىېىقىىمىپ ىى كەيىپىىيىىا كۆتەكتە يوقالدر .ئورلى بىپەن ئاۋر بىر-بىرنگە ئىپادنسىىىىز قارنشىىىى، قالدر .ئېسىىىى تېر ھامما بىر ئىسىىىىتاكان ئالما شىىىىەربىتىنى تۇتقىنىچە، ئەسىىىەبىي بىر ھەيكەلتاراشىىىنىج قولىدنال چىققان ھە ېر ،سىىىېمىز بىر ھەيكەلدە قېتى ،قالدر .داۋند ئىشىىتىھاسىىى تۇتۇلۇب قالغاندە ،ۋنپكا بىپەن تىچىاقنى بىر يىاققىا قويۇب ،كۆزلىرننى قىسىىىىىى ،ېنېتقىا قىارنىدر، سىىىىۇس قو ۇر كۆزلىرنىدە بىزارلى ،بىدىارامپى چىقىى ،تۇراتتى .چىرايى خۇددر بىر قۇتىىا ئىىاچچىقسىىىىۇ ئىچىشىىىىكە مە بۇر بولغىىانىىدە قورۇلۇب كەتكەنىدر... ئەھېالنىج چاتاقپىقىنى سەزگەن ېنېا قاقشاب كەتتىئ −ئۇف ،مانا قارا الرې مەن تېخى ئۆيدنكىپەرنىج بېشى خۇشالپىقتىال ئىاسىىىىمىانغىا تىاقىشىىىىىىدۇ دەب يەر تتىمەن ،نەدنكىنى قىارا الر ئەتتىڭالرغىا، چىرايىڭالرغا بىر قارنغان ئادەم مېنى شۇم خەۋەر بېرنپتۇ دەب چەشىنىدۇ. −قىزنن ،بايا تو قىپىمەن دتدنج −،دتدر داۋند خۇددر ېنېتنىج نېمە دتگەنپىكىنى بىپمە ،ئۇنى باشقا بىرسىدنال ئا پىشى الزنمدە . −دادا ،بىپىمەن ،بىر ئىاز تۇيۇقسىىىىىز بولۇب قىالىدر .ئەممىا سىىىىكو ئاخشىىىام بىز تاماق يەۋاتقاندا ما ا تو تەكپىپى قويدر ،مەن قوشىىىۇلدۇم شۇ. −نېمىشقا بۇنى ئېپال سىورندر .گەب ئاغزندنال چىقار-چىقماس قىزننىج ئۆزنگە قاراشپىرندنال بۇ سوئالدنال ھەيران قېپىېاتقانپىقىنى بىپدر “ .قاچان تو قىپىسىەن ياكى “ قانداق بولۇب شىۇنداق بولدر دتگەن بولسىىغۇ ھې 8
ئى يوق ئىدر .ھەر ئىككى سىىوئالدنال ېنېا خۇشىىا بوالتتى؛ چەنكى ئۇ سىىىوئالدنال “ ئۇنداقتا تو تەييارلىقىنى قىپسىىىاق بولىدۇ دتگەن مەنە چىقاتتى .ئەمما “ نېمىشىقا دتگىنى كەتەلمىگەن سىوئا ئىدر ،ېنېا بۇنىڭغا ھازنر اۋاب بېرەلمەيتتى. −نېمىشىقا بۇ قانداق گەب سىكوتنى ياخشىى كۆرنمەنغۇ ،باشىقا يەنە نېمە سەۋەبى بولسۇن ئاتا ئېپال ھەر بىر سىىىۆزنگە دنققە قىپى ،بۇ گېپىنى چەشىىىەند رمەكچى بولدرئ −دتمەكچى بولغىنىن قىزنن ...نېمىگە ئىالىدنرايسىىىىەن يىا بويۇ ىدا قالغان بىر ئى بارمۇ ئېسىىىىتېر ھىاممىا ىايىىدنال قىمىرالب ،تەگەلەب ،ئىارقىا-ئىارقىىدنال يۆتەلىدر .قولىىدنكى ئىالمىا شىىىىەربىتىنى قويۇب ،يىانچۇقىىدنال بىر قۇتىا دورا ئېپى ،چايناشقا باشپىدر. ئاۋر بولسا تىخىپداب كەلەشكە باشپىدرئ −ۋا ،بۇ يېشىمدا تاغا بولىدنكەنمەن-دەې ئېپال ېنېتنىج قولىنى تۇتۇب ئالدنغا تارتىدنغاندە بوش سىقتىئ −نېمە ئى بولسىا بىزگە دەۋەرگىال ،قانداقال ئى بولسىا بىز سىېنىج ئارقا تېرنكىج .ئۇقتۇ مۇ ېنېا قولىنى قوتالپى بىپەن تارتىېتپى ،سۆزلەب چەشتىئ −بولىدر قىى ،ئىاتىا ،بويۇمىدا قىالغىان ئى يوق ،بۇنىىج ئۇ ئى بىپەن ئاالقىسى يوق .ئادەمنى خىجى ،قىپىېاتىسەن. −تەقە سىىىىىا ىا يىاردەم قىال دەۋاتىمەن −،دەب گۇ ۇلىدنىدر ئېپال ئېغىر-بېسىىىى ،سىىىەۋرچان بولۇشىىىقا تىرنشىىىى .،راسىىىتىنى ئېيتقاندا، تەمكىنپىك ۋە سىەۋرچانپى كېيىنكى يىپالردا ئۇ ناھايىتى تەسىتە سىاقالب كېپىېاتقان ئىككى خۇسۇسىيە ئىدر. −ما ا ھاقارە قىپى بىپەن ياردەم قىپماقچىمۇسىىەن ئاتا سىىەنچە بولسىىا ،ياخشىىى كۆرندنغان ئادنمىمگە تەگمەكچى بولۇشىىۇمنىج بەلكى بىرال سىىىەۋەبى بار ،ئۇ بولسىىىىمۇ بويىدا قېپى ې ياكى سىىىەن مېنى بە سىىىاددا كۆر ۋاتامسىەن سىكوتقا ئاشىى بولغىنىن ئەچەنال ئۇنىڭغا تېگىمەن دتسىەم بۇنى قوبۇ قىاللمايېاتامسەن بىز يەر ۋاتقىپى ساق سەككىز ئا بولدر. −تەنتەكپىىك قىپمىا −،دتىدر ئېپال − ،بىر ئەرنى چەشىىىىىنىشىىىىكە سىەككىز ئا يېتىدۇ دەب ئويالمسىەن داداڭ بىپەن تو قىپغىپى يىگىرمە
9
يىى ،بولىدر ،بىر-بىرنمىزنى تېخى تولۇق چەشىىىىىنىمىز دتيەلمەيمىز. سەككىز ئا يەرگەنگە نېمە بولماقچى يوقىالڭ خىيا ې ئاۋر ھىجىيى ،گەتكە قوشۇق سالدرئ −خۇدا دۇنيانى ئالتە كەندە ياراتتى دەيسىىىىپەرۇ ،سىىىەككىز ئايدا نېمە ئىشالر بولمايدۇ. ھەممەيپەن ئۇنىڭغا قارنېندر ،ئۇ ئېڭىكىنى تۇتۇب ىن بولۇۋالدر. بۇ ئەسىىىىنىىادا قىىاتىقىنى تەر ب خىيىىا سىىىىەر ب ئولتۇرغىىان داۋنىىد زنىىددنيەتنىىىج كەچىيىىى ،كېتىېاتقىىانپىقىنى سىىىىېزنىى ،دەرھىىا گەتكە ئارنالشتىئ −قىزنن ،ما ا قارا ،ئاتاڭ شىىۇنى دتمەكچى ،مۇھەببەتپىشىىى بىپەن تو قىپى باشقا-باشقا ئى . −لېكىال دادا ،ئۆلگىچە مۇھەببەتپىشىىىىىپال يەرنمىزمۇ −دتىىدر ېنېا. ئېپال ئېغىر ئۇھ تارتى ،،يەنە ېدەلگە كىردرئ −مەن گەتنى ئۇدۇلال ئېيتىىا ،مەنمۇ ،دادا مۇ سىىىىېنىىىج تېخىمۇ اليىقىدا بىرسىنى تېپىشىڭنى ئەمىد قىالتتۇق .بۇ يەرگىنىڭالرنى رەسمىي مۇناسىېە دتگىپى بولمايدۇ ،بۇنىڭغا تېخى بالدۇرلۇق قىپىسەن. −نېمە ئويالۋاتىمەن ،بىپەمسىىىىەن ئىاتىا −،دتىدر ېنېىا بىپىنەر- بىپىنمەس ،بوغۇق ئاۋازدا −،سىەن نېمىدنال ئەنسىىرنگەن بولسىاڭ مېنىج بېشىىمغىمۇ شىۇ ئى كېپى ،قاالمدنكىال دەب ئوياليسىەن ،ھالبۇكى ،سىەن بۇرۇن تو قىپىى ،،مېنىىج يېشىىىىىمىدنكى ۋاقتىڭىدا بىاال تۇغىدۇ غۇ دەب، سېنى دوراب خاتالى ئۆتكەزمەيمەن. ئېپال گويا يەزنگە قاتتى مۇش يېگەندە قىزنرن ،كەتتى ،ئەسپەشنى خىالىمىايىدنغىان ئىشىىىىالر كىالپىسىىىىىىدا تەيىدا بولىدرئ ېنېتقىا ھىامىپىدار ۋاقىتىىىدنىكىى ئەھىېالىى ،ئىىامىىالسىىىىىىزلىىقىپىىرر ،يىىغىالشىىىىىپىىرر ،ئىىچىى سىىقىپىشىپىرر ...تۇنجى ھامىپدارلىقىدا ئۇ كۆب اتا تارتقان ،كېسىەلپىك ۋە روھىي چەشىكەنپەكپەرگە ئۇچرنغان ،يەنە كېپى ،بالدۇر تۇغۇشىقا مە بۇر بولغىانىىدر .يەتتە ئىايپى بولغىانىدا تۇغقىان قىزر بوۋاقپىقى ھەم بىالىپىقى ەريانىدا ئۇنىج كە -مادارننى قويمىغانىدر .شۇ سەۋەبتىال ئېپال يەنە بىر بالىپى بولۇش ئەچەن ئون يى ،ساقپىغانىدر. شىىىۇ ئەسىىىنادا داۋند باشىىىقا بىر چارننى سىىىىناب باقماقچى بولغاندە سوغۇققانپى بىپەن گەتكە ئارنالشتىئ
10
−قىزنن ،سىىىكو بىپەن يەر شىىى كە باشىىىپىغان چېغىڭدا ئاتا-ئاناڭ بولغىان بىزلەرمۇ خۇرسىىىىەن بولغىانىىدۇق .ئۇغۇ قىائىىدنپىىك ،ئېسىىىىىى ،بىاال. ھىازنرقى ۋاقىتتىا بۇنىداق بىالىنى تىاتمىاق ئىاسىىىىىان ئەمەس .ئەممىا ئىالىدنراب نېمە قىپىسىىىىپەر .ئاۋۋا ئوقۇش تەتتەر الر ،ئۇ چاغدا نېمە ئوياليسىىىىپەر تېخىې قارنسا الر ئۇ چاغدا ئىشالر بۇرۇنقىدە ئەمەس. ېنېىا بەلكىن“ دتگەنىدە بېشىىىىىنى چىايقىاب قويىدر ،ئەممىا ئۇ دادنسىىنىج گېپىگە ئانچە قايى ،ئەمەس ئىدر .ئارقىدنال ئۇ تۇيۇقسىىز بىر سوئالنى ئوتتۇرنغا تاشپىدرئ −سكو يەھۇدر بولمىغاچقا قارشى تۇرۇۋاتامسىپەر بۇ ئىشقا داۋنىد قىزننىىج بۇ گەتنى تىاتقىنىغىا ئىشىىىىەنمىگەنىدە كۆزلىرننى ئۇنىڭدنال ئەتقاچتى .قانداقال بولسىىۇن ئۇ ئۆزننى تىكرر ئوچۇق ،تەربىيە كۆرگەن ،زامىىانىېر ،ئەركىال ،دتموكراتىىىك دادنمەن“ دەب ئويالب ئۆزنىىدنال تەخىرلىنەتتى .دە شىىىىۇ سىىىىەۋەتتىال ئۆيىدە ئىرق ،دنال ،ىنسىىىىىيە ، سىنى ،ھەققىدە تارا پىشىشتىال قاچاتتى. شىىۇغىنىسىىى ېنېا اھى ،ئىدر ،دادنسىىىنى تاشىىالب قويۇب يەنە ئاتىسىغا سوئا نەزەرر بىپەن بۇرۇلدرئ −ئىاتىا ،كۆز منىىج ئىچىگە قىاراب تۇرۇب ئېيتىى ،بىاققىنىا ،ئەگەر مەن ياخشى كۆرگەن بالىنىج ئىسمى سكو بولما ،ئېرنال ،استىال دتگەندە ئىسىىىىىمالر بولغان بولسىىىىا ئۇنىج بىپەن تو قىپىشىىىىىمغا يەنە قارشىىىىى تۇرامتىج ېنېتنىج سىىىۆزلىرر تىكەندە سىىىانچىپىېاتاتتى ،ئېپالنىج يەرنكى سىقىپدر .قىزر ئۇنىڭغا نېمانچە غەزەبپىنىدۇ ھەم زۇلۇم سالىدۇ نېمانچە بۇنداق مەسخىرنېاز ،ياتېاش ھەم گۇمانخور −قىزنن ،مىا ىا قىارا ،ئىانىاڭ بولغىان ئىكەنمەن ،خىالىسىىىىىا ىدۇر- خالىمىسىا دۇر ،سىا ا دتيىشىىن كېرە بولغان ئىشىالر بار .رەسىىدە بولۇش، ئاشىىىى بولۇش ،تو قىپىشىىىقا تەكپى ،قىپىنى ...دتگەندە ئىشىىىالر نىاھىايىتى گەزە ئىشىىىىالر ،بۇنى بىپمە قىالىمەنمۇ ...بېشىىىىىڭغىا ىال كىرنېالىىدۇ .ئۆز ۋاقتىىدا مەنمۇ شىىىىۇنىداق ئىىدنن .ئەممىا تو قىپىمەن دتسىىەڭ ئالدنراب كەتمەې ئۆزە دنال كۆب تەرقپىنىدنغان بىرسىىى بىپەن تو قىپى قىمىار ئوينىاش دتمەكتۇر .ئىاتىا-ئىانىا بولغۇچى بىزلەرمۇ سىىىىېنى اليىقىنى توغرا تالپىسىكەن دەيمىز. −سىىىىىپەرنىىج توغرا دەب تىالپىغىنىڭالر مەن ئەچەن تەتەنپە خىاتىا بولسىچۇ 11
ئېپال بۇنداق سىوئالنى كەتمىگەنىدر ،ئېغىر ئۇھ تارتى ،تېشىانىسىىنى تۇتۇشىىىقا باشىىىپىدر .باشىىىنىج بىر تەرنپى ئاغرن كېسىىىىپى قوزغالغان بولسىمۇ بېشى بۇنچىپىك ئاغرنماس بولغىيدر. −مەن بۇ بالىنى ياخشىى كۆرنمەن دەۋاتىمەن ئاتا ،چەشىىنىېاتامسىەن بۇ گەب قىانىداقتۇر بىر يەردنال كىالال غىا كېپىېاتىامىدۇ بۇ دتگەن مۇھەببە ې يەرنكىج ئىش ئوتىدا كۆيىدۇ ،سەن ئۇنىڭسىز ياشىيالمايسەنې ئېپال ئۆزننى تۇتىالمىا قىاقىاخالب كەلەۋەتتى .قىزننى زا پى قىپى نىيىتى يوق ئىدر ،ئەمما كەلكىسىىىىنى باسىىىالمىدر .بۇ كەلكە شىىىۇنچە مەسىىىىخىرنپىىىك چىقتىكى ،قىزر بىپەن بولغىىان مۇنىىاسىىىىىېنتى ئۆزنمۇ ئا قىرالمىغۇدە دەرنجىدە ياتپىشىىىى ،،يىراقپىشىىىى ،كەتتى .بولمىسىىىا ئىپگىرر بۇ قىزر بىپەن تاال قېتىن سىىىىوقۇشىىىىۇب قالغىان ،ئەممىا بىرەر قېتىن بۇنچىپىىك بىدىارام بولۇب كەتمىگەنىىدر .بەگەن ئۆز قىزر بىپەن ئەمەس ،گويا ناھايىتى يامان بىر رەقىبى بىپەن سوقۇشۇۋاتاتتى. −نېمىشىىقا كەلىسىىەن ئاتا ،سىىەن بىرەرسىىىنى تەقە ياخشىىى كۆر ب باقمىغانمۇ −دەب گەب ئاتتى ېنېا. −ئۇف ،بوالر ئەمدر ،ئىچىمنى بە سىىىىىقىېەتتىج .ئۇيقۇ نى ئا ، كىالال نى سىىىىىپكىېە قىزننې ىاھىانىدا سىىىىەنىدە سىىىىاددا ئىادەم بولمىاس ئىگەكىن − ...ئېپال بىر دەم تۇرۇب قېپىى ،،گېپىنى تېپىېتپى ئەچەن ئەتراتىغا كۆز يەگەرتتى .ئاخىرندا شۇنداق دتدرئ بۇنچە رومانتىكې −رومانتىج بولسىىىا نېمە بوتتۇ −دتدر ېنېا ئانىسىىىىنىج كۆزنگە كىرنېتپى.، دتمىسىىىىىمۇ رومىانتىىك بولۇشىىىىنىىج نەرر خىاتىا ئېپال ئويغىا چۆمىدر. ئەسىىىىپىىىدە ئۇ بۇنىىداق ئەمەس ئىىىدر .بۇرۇن ئېرر ئىىانچە رومىىانتىىىك بولمىغىانپىقى ئەچەن ئۇنى ئەيىبپىگەدە دەرنجىدە رومانتىك ئىدر .ئەمدر قىاچىانىدنال بېرر رومىانتىىك ئىنسىىىىىانالر“نى يىاقتۇرمىايىدنغىان بولۇب قىالىدر بۇنىڭغىا ىاۋاب تىاتىالمىىدر .يەنە ئىاۋۋالقىىدە قىاتتى توزنتسىىىىىيە ،تەنبىى بېرن تەرزندە سۆزننى داۋام ئەتتىئ −قىزنن ،سىىىەن قايسىىىى دەۋردە ياشىىىاۋاتىسىىىەن شىىىۇنى بىر ئويالب بىىاققىنكى ،بىر ئىىايىىا ھەرگىز ئۆزر يىىاخشىىىىى كۆرگەن ئەر بىپەن تو قىپمايدۇ .تىچاق سىىۆ ەككە يېتى ،،كەلگەسىىى ئەچەن بىر يو تالالشىىقا مە بۇر بولغاندا ئاندنال ياخشىى دادا ،ياخشىى ئەر بواللىشىىغا كۆزر يەتكەن، ئىشىىەنچپىك بىر ئادەمنى تالاليدۇ .ئۇقتۇ مۇ بىراق ،مۇھەببە دتگىنىج تەقە بەگەنى بولسا ،ئەتىسى يوق نەرسە. 12
ئېپال سىىىىۆزننى تەگىتىى ،ئېرر بىپەن قىارنشىىىىىى ،قىالىدر .داۋنىد قولپىرننى قوشىىىىتۇرۇب ئۇنىڭغا ىممىدە تىكىپى ،تۇراتتى .ئېپال ئۇنىج ئۆزنگە بۇنىداق قىارنغىنىنى ئىپگىرر كۆر ب بىاقمىغىانىىدر ،يەرنكى ئېغىى، كەتتى. −مەن سىىىىېنىىج دەردنڭنىىج نېمىپىكىنى بىپىمەن ئىاتىا −،دتىدر ېنېا تۇيۇقسىز −،سەن مېنىج بەختىمگە چىدنمايېاتىسەن ،ياشپىقىمغا ھەسىە قىپىېاتىسىەن ،مېنىڭمۇ سىەندە بولۇشىۇمنى ئەمىد قىپىېاتىسىەن. سەن بەختسىز ،چەشكەن ،ئىچى سىقىپى ،كەتكەن بىر ئۆ خانىمىې ئېپال قورسىىىىىقىغىا يوغىان تىاش ئىارتىى ،قويۇلغىانىدە تىنىالمىا قىالىدر، دتمە ،ئۆز قىزر ئۇنى مۇشىىىىۇنىىداق كۆرەمىىدۇ ئۇنىىداقتىىا دوسىىىىتپىرر، قوشنىپىرنچۇ ئۇنىىج ئىچىگە قورقون كىرنېالىدرئ ئەتراتىىدنكى ھەممىسىىىىى ئۇنىڭغىا ئى ئىاغرنتىېاتقىانىدە تۇيۇلىدر .بۇ يىامىان گۇمىان ئۇنى شىىىىۇنچىپىىك ئازابپىدنكى ،ئۇ ۇقۇب ىمىپال كەتتى. داۋند قىزنغا بۇرۇلدرئ −ئاتا دنال دەرھا ئەتۇ سوراې ئۇنىج قاتاقپىرر تەر لگەن ،چىرايى غەزەتپىك بولسىىىمۇ بە تەبىدىي ئەمەس ئىدر ،كىشىنى قايى ،قىاللمايتتى. −ھېچقىسىىىى يوق ،مەندنال كەچەر م سىىىورنمىسىىىۇن −،دتدر ئېپال ھالسىز تىكىپى.، ېنېا ئانىسىىىىىغا گۇمان بىپەن قاراب قويۇب ،ئاچچىقى بىپەن تېزال ئورنىدنال تۇرۇب ،ئالدندنكى سىىىالكېتكىنى شىىىىرەگە تاشىىىالب ،ئورۇندۇقنى ئىتتىرنى ،دتگەدە ئورنىىدنال قوتۇب ،ئىاشىىىىخىانىىدنال چىقىى ،كەتتى .بىر مىىنىۇ ئىۆتە-ئىۆتىمە ئىورلىى بىىپەن ئىىاۋنىمىۇ بىىرنىنىىىج كەيىنىىىدنىال بىىرر ئورنىدنال قوتۇب ،تەم بىپەن چىقى ،كەتتى .بىر بولسىىىىا ئۇالر ئاچىسىىىىىغا مەدە بېرندنغان بولۇب قېپىشىىتى ،بىر بولسىىا چو الرنىج مۇھەببەتسىىىز تارا پىرندنال ئىچى سىىىىقىپى ،كەتتى .ئۇالرنىج ئارقىسىىىىدنال ئېسىىىتېر ھاممىمۇ ئورنىدنال قوتتى ،ئاشىىقازان تابپېتكىسىىىنى چاينىغا بىر باھانە بىپەن ئۆيدنال غىپپىدە تىكىېەتتى. شىىۇنداق قىپى ،شىىىرەدە داۋند بىپەن ئېپالال قالدر .ئارننى ئا ايى، ىددنيپىك باسىىتى ...ئەر-خوتۇن ئارنسىىىدنكى بوشىىپۇق شىىۇ قەدەر چوڭ ئىدر ،ھەر ئىككىسىى مەسىىپىنىج ېنېتتىمۇ ئەمەس ،باشىقا بالىالردنمۇ
13
ئەمەس ،دە ئۆزلىرنىىدە ئىكەنپىكىنى نىىاھىىايىتى ئوبىىدان بىپەتتى .ئەر- خوتۇنپۇق مۇناسىېنتى خېپى بۇرۇنال سۇسپىشى ،كەتكەنىدرې داۋند بايا شىرەگە قويۇب قويغان ئارننى ئېپى ،،قىزنقارلى بىر نەرسە تېپىېالغاندە ئۇنى ئۆر ب-چۆر شكە باشپىدرئ −دتمە ،بۇ گېپىڭچە سىىىەن ئۆزەڭ ياخشىىىى كۆرندنغان ئادەم بىپەن تو قىپماتسەن-دە −ياق قەدنرلىكىن ،مەن بۇنداق دتمەكچى ئەمەس ئىدنن. −ئەمىسىىە نېمە دتمەكچىسىىەن −دتدر داۋند يەنىال قولىدنكى ئارنغا قاراب −،تو قىپغان چېغىمىزدا مەن تېخى سىىېنى مېنى ياخشىىى كۆرندۇ دەب ئويالتتىكەنمەن. −ياخشىى كۆرەتتىن −،دتدر ئېپال ،ئەمما گېپىنىج ئاخىرننى دتمە تۇرالمىدر −،شۇ چاغدا ياخشى كۆرەتتىن. −ئۇنداقتا قاچاندنال بېرر ياخشى كۆرمەس بولۇب قالدنج ئېپال ئېرنگە ھەيران بولۇب قىارنىدر .ئۆمرنىدە ئەينە كۆر ب بىاقمىغىان بىرسىىىىگە ئەينە تۇتسىىىا ،ئۇ ئەينەكتىال چىرايىنى كۆر ب قانداق ھەيران قالغان بولسىىىا ،ئېپالمۇ بۇ كەتەلمىگەن ھەقىقەتكە يەزلەنگىنىدە شىىىۇنداق ھەيران قالدر .راسىىىىا ،قاچاندنال بېرر ئېرننى ياخشىىىىى كۆرمەس بولۇب قالدر باشىىپىنىشىىى ،بۇرۇلۇش نۇقتىسىىى قەيەر دەسىىپەتتە بىر نەرسىىىپەر دتمەكچى بولدر ،ئەمما گەب تاتالما تۇرۇب قالدر. ئەسىىىپىدە ئەر-خوتۇننىج ھەر ئىككىسىىىى ئۆزلىرر ناھايىتى ياخشىىىى ئورۇنالب كېپىېاتقان بىر ئىشىىىىنى قىپىېاتاتتىئ خۇتسىىىىەن بولۇۋالماق“. كەنپەر شىىىىۇنداق تەرۋاسىىىىىزلى ئىچىدە ئۆتەتتى .ئۆتەش زۆر ر بولغان بۇ تونۇش ئۆتە ىدە ئۇالر ۋاقىتپى تۇرۇۋاتقىانىدە ،بۇنىڭغىا كۆنەب قىالغىانىدە ، توختام سۇدە بىر خى ،،ئېزنپە گەلە بىپەن ياشايتتى. ئېپال ئۆزننى تۇتالما يىغالشىقا باشىپىدر .داۋندنىج ئىچى سىىقىپى، باشقا ياققا قارنېالدر .ئۇ خوتۇن خەقنى يىغال غۇ دەب ئوياليتتى ،ئەمما ئۆز خوتۇنىنىىج يىغپىشىىىىىنى يىاقتۇرمىايتتى .شىىىىۇ ىا ئېپال ئېرننىىج يېنىىدا ئاسىانپىقچە يىغپىمايتتى .بىراق بەگەن يەز بەرگەن ئىشىالر غەلىتە ئىدر. شىىىۇ ئەسىىىنادا تېپېكون ىرنڭالب ،ئىككىسىىىىنى بۇ كۆ ەلسىىىىزلىكتىال قۇتۇلدۇردر. تېپېكوننى داۋند ئالدرئ −ۋە ...شۇنداق ،ئۇ مەشەدە ،تېپېكوننى ھازنر بېرە .
14
ئېپال تۇرۇتكىنى قولىغىا ئېپىى ،ئۆزننى ئو شىىىىىاب ،ئىمكىانقەدەر ئىازادە تارا پىشىشقا تىرنشتىئ −ۋە ،قېنى سۆزلەڭ −يىاخشىىىىىمۇسىىىىەن ئېپال ،مەن مىچېى ،،نەشىىىىرنيىاتتىال تېپېكون قىپىېاتىمەن .ئىشىىىىالر قانداق كېتىېاتىدۇ −،دەب ۋنچىرالب سىىىىۆزلەب كەتتى ياش بىر ئايا −،سىا ا تاتشىۇرغان روماننى كۆر شىنى باشىپىڭدنمۇ قانداق ،مۇھەررنرنمىز سىىىىوراب باققىال دتېندر ،شىىىىۇ ا تېپېكون قىپدنن. بىزنىج ستىې بۇنداق ئىشتا بە چاققان ،ئېسىڭدە بولسۇن. −ھە ،يىاخشىىىىى تېپېكون قىپىدنىج −،دتىدر ئېپال ،ئەممىا ئېغىر ئۇھ تارتتى. شىىى ۇ دا پى نەشىىىرنياتنىج ئەدەبىيا مۇھەررنرر ياردەمچىسىىىىنىج ياردەمچىسى سەتىتىدە ئۇنىڭغا بېرنپگەن تۇنجى ۋەزنپە نام-شەرنپى نامەلۇم بىر ئىاتتورنىىج رومىانىنى ئوقۇش ئىىدر .ئىاۋۋا ئەسىىىىەرنى ئوقۇب ئىانىدنال ئۇ توغرۇلۇق تەقرنز يازاتتى. −ستىېگە دەب قو ،ئارتۇق غەم قىپمىسۇن ،ئىشنى باشپىېەتتىن−، دەب قىپقىزن ،يالغان سىىۆزلىدر ئېپال .تۇنجى ئالغان ئىشىىىدا مىچېپدە قىزغىال ،كەسىىىپىچانپىقى كەچپە بىر قىز بىپەن بىر نەرسىىىە دتيىشىىىى، قالغۇسى يوق ئىدر. −ۋا ياخشىغۇې رومان قانداقراقكەن ئېپال نېمە دتيىشىىىىىنى بىپەلمە بىر دەم تۇرۇب قىالىدر .قولىىدنكى ئەسىىىەر ھەققىدە ھېچنېمە بىپمەيتتى ،تەقە ئۇنىج تارنخىي ،دننىي تەس ئالغان بىر رومان ئىكەنپىكىنى ،مەشىىھۇر شىىائىر رۇمى بىپەن ئۇنىج سىىوتى دوستى شەمر ھەققىدە يېزنپغانپىقىنى بىپەتتى ،قالغىنىنى بىپمەيتتى. −نېمە دتسىىىىەم بوالر ...ھە ...ۋا بۇ ئىىا ىىايىىى ،سىىىىىرلى كىتابكەن−،دتدر ئۇ گەتنى چاقچاققا بۇراب ۋەزنيەتنى كونترو قىپىشىىىىقا تىرنشى.، ئەمما مىچې ،ئازادنپىكنى ،كەلكە تارا نى چەشىىنىدنغان قىز ئەمەس ئىدر. −ھىن −،دتدر ئۇ ىددني تەسىىتە −،قارا ،سىىەن بۇ ئىشىىنى ياخشىىى تىالنپىشىىىج كېرە .مەزمۇنى چوڭ بۇنداق روماننىج تەقرنزننى يېزنشىىقا ئۆزەڭ ئويپىغىانىدننمۇ كۆب ۋاقىىا كېتىشىىىىى مۇمكىال−،دەب تېپېكوننى قويدر.
15
مىىچىېىپىنىىىج گەتىپىىرر ئىېىپىالنىىىج قىۇالق تىەۋنىىدنىال كەتىمىىىدر، تېپېكوننىىج ئۇ تەرنپىىدنكى بۇ يىاش ئىايىالنىىج نېمە ئى قىپىېاتقىانپىقىنى ئويالب باقتى .بۇ ئەسىىىىنادا ئۇ بەش ئالتە ئىشىىىىنى بىر يولىال قىپىېاتقان، باشىىىقىالرغا ۋەزنپە تاتشىىىۇرغا نەشىىىرنيا يازغۇچىپىرندنال بىرر ھەققىدە «نيويوركپىقالر»دا چىققان ئوبزورغا قاراۋاتقان ،سىېتىپغان كىتاب خەۋنرننى كۆرگە يېڭى ئېپخە كەلدنمۇ دەب كومپيۇتېرغا قاراۋاتقان ،بېپى گۆشىى سىىىېپىنغان ھامبۇرو بولكىسىىىىنى تېز-تېز يېگە مۇز سىىىېپىنغان كوال ئىچى ،ئاغزندنكى لوقمىنى چايناۋاتقان بولۇشى مۇمكىال ئىدر. −ئېپال ،بىارمۇسىىىىەن −دەب سىىىىورنىدر مىچېى ،بىر دەمىدە يېنىى، كېپى.، −ھە مەن بار. −ھە ئەيبكە بۇيرۇما ۇمۇ ،بۇ يەردە ئى شىىىىۇنچىپىك ىددنيكى، بېشىىىىن ئېتىپى ،كەتكەدە بولدر .سىىىا ا خوش دە ،ئەمما ئېسىىىىڭدە بولسىىۇن ،ئە ھەتتىدنال كېيىال ئىشىىىڭنى تاتشىىۇرنسىىەن ،قاراب باقايپى، بەگەن -4ئىايغىا ،17يەنە ئەڭ كېچىككەنىدنمۇ -6ئىاينىىج -10كەنىگىچە تەقرنز قولۇمدا بولۇشى كېرە .ئەمىسە شۇنداق كېپىشتۇققۇ −خىاتىر ەم بو −،دتىدر ئېپال ئىشىىىىەن بىپەن سىىىىۆزلەشىىىىكە تىرنشى −،،ئۆز ۋاقتىدا تاتشۇرنمەن. ئەمما ئېپالنىج ئاسىاسىپى تۇيغۇسىىنى گەب قىپغاندنكى تەلەتپۇزندنال بەكرە ئارندنكى سىىەكە ۋە دتپىغۇلپۇق ئاشىىكارنالب تۇراتتى .راسىىتىنى ئېيتقىىانىىدا ئۇ ئۆزنگە بېرنپگەن رومىىاننى ئوقۇشىىىىقىىا قىزنقىىىدنغى انىىدەكمۇ قىپمايتتى. ھىالبۇكى بۇ ۋەزنپىنى ئۇ دەسىىىىپەتتە زور قىزنقى بىپەن ئەسىىىىتىگە ئىالغىانىىدر .تونۇلمىغىان بىر يىازغۇچىنىىج تېخى بېسىىىىىپمىغىان رومىانىنىىج تۇنجى ئوقۇرمەنى بولۇش ئۇنىڭغا قالتىر ئىشتە تۇيۇلغانىدر .روماننىج ۋە يازغۇچىنىج تەقدنرندە ئازراق بولسىمۇ ئۆزگىرن تەيدا قىالاليتتى. ئەممىا ھىازنر بىاشىىىىقىچە تۇيغۇدا ئىىدر ،بۇنىداق بىر ئەسىىىىەرگە ۋاقىىا چىقىرالمايدنغاندە قىالتتى .روماننىج تېمىسىىى ئۇنىج تۇرمۇشىىى بىپەن مۇناسىىېەتسىىز ئىدرئ سىوتىزنممى ،دننىي تەسىى قويۇقمى ې يەنە كېپى، -13ئەسىىىىر ،قەدنمىي دەۋر ...ماكاننى دتسىىىەڭ ،تېخىمۇ يىراق ،كىچىك ئاسىىىىىيا ...ھېكايە يەز بەرگەن اينى خەرنتىدننمۇ تاتالمىسىىىىا شىىىىۇنچە سىىىىەھىپىنى قىانىداقمۇ دنققە بىپەن ئوقۇيىالىسىىىىۇن ھې بىپمەيىدنغىان تېمىغا زتھنىنى قانداق مەركەزلەشتەرەلىسۇن 16
بۇ ئەسىنادا مىچې ،ئېپالنىج ىن بولۇب قالغانپىقىنى سىەزگەن بولسىا كېرە ،نېمە بولىىدر دەيىىدنغىىان بىرەر گېپىىىج بىىارمۇ قىىانىىداق “ دەب اۋاب كەلمىگەچكە يەنە سىىۆزلىدرئ ئېپال، قىسىىتىدر .ئېپالدنال دەرھا ما ا ئىشىەنسىەڭ بولىدۇ ،ئەگەر سىا ا ئېغىر كەلگەن بىرەر ئى بولسىا ھازنر بىپىېالغىنىن ياخشى“. −دتمىسىىىىەم بولمىايىدۇ ،ھىازنر كىالالم تىازا ىايىىدا ئەمەس ،تىارنخىي رومىانغىا تىازا كىرنشىىىىەلمەيىدنغىانىدە قىپىمەن .خىاتىا چەشىىىىىنىى ،قىالمىا، بىر نەرسىىىىە رۇمىنىىىج ھىىايىىاتىغىىا قىزنقىمەن ،بىراق بۇ ھەقتە تەز بىپمەيمەن .شىىۇ ا ما ا باشىىقا بىر روماننى ئوقۇغىپى بەرسىىەڭ ،يەنى مەن ئاسانراق چەشىنىدنغان بىر نەرسە بولسا... −ۋا بۇنداق قىپمىسىىا چۇ ،ئە ەب قامالشىىمىغان گەب بولدر بۇ−، دەب قاقشىىىىاب كەتتى مىچې −،،نېمىشىىىىقىكىال ،بىزنىج بۇ كەسىىىىىپتە يېڭىياچىالرنىج ھەممىسىىىىى مۇشىىىىۇنداق خاتالى ئۆتكەزندۇ .ئادەم ئۆزر ياخشىىىى كۆرندنغان تېمىدا يېزنپغان روماننى ئاسىىىانراق چەشىىىىنىدۇ دەب ئويالمسىىىەن ئۇنداق گەب يوقې نەدە بۇنداق تەھرنرلىك بولىدۇ بىز ھازنر -2008يىپدا ،ئامېرنكىدا ،ماسىسىاچۇسىتېدا ياشىاۋاتىمىز دەب تەقە مۇشىۇ دائىرە ،مۇشۇ زامانغا تەئەلپۇق رومانالرنىال نەشرگە تەييارلىشىمىز كېرەكمۇ −يىىاق ،مەن ئەلىېەتىتە بىۇنىىداق دتىمەكىچىى ئەمەس −،دەب ئىۆزنىنىى ئاقپىدر ئېپال .ئاندنال بەگەن ئۆزننىج ئىزچى ،خاتا چەشىىنىپى ،،ئۆزننى ئىاقالشىىىىقىا مە بۇر بولغىانپىقىنى ھېر قىپىى ،،ئېرنگە يىالتتىىدە قىاراب قويىدر .ئە ىبىا ئۇمۇ شىىىىۇنىداق ئويالمىدنغىانىدۇ ئەممىا داۋنىدنىىج چىرايى قۇلپىالنغان ،مۆھەرلەنگەن ساندۇقتە سىرلى ئىدر ،ئۇنى ئاچالمىدر. −ئۇنى دتسىىىىەڭ ،كۆتىنچە ۋاقىتتىىا ئۆز ھىىايىىاتىمىز بىپەن قىپچە مۇنىاسىىىىىېنتى بولمىغىان كىتىابالرنى ئوقۇشىىىىقىا مە بۇر بولىمىز ،بىزنىىج ئىشىىىىمىز شىىىۇ ،بۇنى سىىىا ا دەب قويا .مەسىىىىپەن بۇ ھەتتىدە ،تېھراندا تاھىشىىىىىپىككە سىىىىېپىنغان ،دۆلىتىدنال قاچماقچى بولغان ئىرانپى بىر تەيي ارلىىدنن .قىانىداق قىپىمەن ئەمىدر ئۇ ئىايىالنىىج كىتىابىنى نەشىىىىرگە ى ئىايىا ئىرانپى بولغىانىدنكىال كىتىابىنى ئىرانپى بىر تەھرنرگە بەرسىىىىۇن دەيمەنمۇ −يىاق ،ئەلېەتتە ئۇنىداق دتگىپى بولمىايىدۇ −،دتىدر ئېپال سىىىىە كېكەچپەب ھەم ئۆزننى ئەخمەق ،نەق مەيىدانىدا تۇتۇلغىان گۇنىاھكىاردە ئا ىز ھېر قىپى.،
17
−ئۇنىج ئەستىگە ئەدەبىيا يىراق ايالر ،ئوخشىمىغان مەدەنىيەتپەر ئارنسىىىىدا كۆۋر كپە رو ئوينايدۇ ئەمەسىىىمۇ ئىنسىىىانالرنى بىر-بىرنگە باغاليدۇ ئەمەسمۇ ئەدەبىيا −ئەلېەتتە شىىىىۇنىىداق .بولىىدر بىىايىقى گەتپىرنمنى ئۇنتۇب كە . تەقرنزنن مۇددەتتىال بۇرۇن ئى ئەستىپىڭدە ھازنر بولىدۇ −،دەب كەسكىال دەۋەتتى ئېپال. ئۇ مىچېپنىىج ئۆزننى ئەخمەق كۆر ۋاتقىنىىدنال ئىاچچىقالنىدر ،ئەممىا ئۆزنگە بەكرە ئاچچىقى كەلدر؛ چەنكى ئۇ قىزنىج ئۇنچە كۆرە پىك بىپەن تاراڭ سېپىشىغا ئۆزر تۇرسە ۋە ئىمكانىيە يارنتى ،بەرگەنىدرې −ھە مىانىا بولىدنغۇې غەيرە قىى −،،دتىدر مىچېى −،،بىر ئىشىىىىنى سىا ا دەب قويا ،خاتا چەشىىنى ،قالما ،ھازنر سىېنىج ئورنۇ دا بۇ ئىشىنى قىپىمىز دەۋاتقان 20ئادەم بار تىزنمپىكىمدە ،كۆتىنچىسىىى سىىەندنال بىر ھەسىسىە ياش .بۇنى ئۇنتۇب قالما ،شىۇنداق قىپسىاڭ بېرنپى ،ئىشىپىگەڭ كېپىدۇ. ئېپال تېپېكوننى قويۇب ئېرر بىپەن قىارنشىىىىىى ،تۇرۇب قىالىدر .داۋنىد ئېغىر-بېسىىى كۆر نەتتى .بايا ئەز لەب قالغان تارا نى داۋامالشىىتۇرماقچى بولۇب خوتۇنىنى كەتەب تۇرغىنى ئېنى ئىىىدر .ئېپال چوڭ قىزننىىىج كەلگەسىىىدنال قايغۇرۇب ئولتۇرۇشىىنى خالىمايتتى ...ئەلېەتتە ،ئەر-خوتۇن بۇرۇندنال تارتى ،ئەتسۇسپىنىدنغان ئاساسپى مەسىپە ئەگەر شۇ بولسا... * * * بىىر نەچىچە مىىنىۇتىتىىال كىېىيىىال ئىېىپىال بىىالىكىونىغىىا كىېىپىىى ،تەۋرەنىمە ئورۇنىدۇقتىا ئولتۇردر .غەربكە قىايرنپغىان قۇيىاش قىزغۇ نۇرلىرننى چېچىى، نورسىىھامپتون ئاسىىمىنىغا تېزلىكتە يېقىنپىشىىى ،كېپىېاتاتتى .ئاسىىمان شىىۇنچىپىك يېقىال ئىدنكى ،قولنى سىىوزسىىا يېتىدنغاندە قىالتتى .بۇنچە غەلېە-غوۋغا ۋە ئۆزننى كۆرسىىتىشىپەردنال ئىچى سىىقىپسىا بوالتتى ،ئەمما ھىازنر كىالپىسىىىىى ئىارام تېپىى ،قىالىدر .كرتىدنىا كىارتىنىىج قەرزننى تۆلىېتتى ،ئورلىنىىج تىامىاققىا ئىشىىىىىتھىاسىىىىىزلىقى ۋە قىامالشىىىىمىغىان تەرھىزلىرر ،ئاۋننىج دەرسىنى ياخشىى ئۆگەنمەيېاتقانپىقى ،ئېسىتېر ھامما ۋە ئۇنىج تە ەتپەب تىزنپغىان بىچىارە تورتپىرر ،كۆلە گە“پقېرر ئىا)نىج كاردنال چىقىشىىىى ،ېنېتنىج تۇيۇقسىىىىز ئەرگە تېگىمەن دتيىشىىىپىرر، ئېرننىىج يىپالردنال بۇيىان ئۆزننى ئىالىداب كېپىشىىىىى ...دتگەنىدە ئىادەتتە
18
دائىن ئوياليىدنغىان بىارلى مەسىىىىىپىپەرنى بىرمۇ بىر تۇتۇۋتپىى ،،كىچىىك قۇتىالرغا سېپى ،قۇلۇتپىدر. ئېپال مانا مۇشىۇ روھىي ھالەتتە ئىدر RBT .نەشىرنياتىدنال بېرنپگەن ئەسىىىىەرنى قولىغىا ئېپىى ،دنققە بىپەن قىارنىدر .قەغەزلەر كۆ ە قويۇب مىقپىنى ،،يالتىراق تاشىىىىپى ئارخى ،خالتىسىىىىىغا سىىىىېپىنغانىدر. رومىىاننىىىج ئىسىىىىمى بىرننچى بەتكە كۆكەش رە پىىىك سىىىىىيىىاھ بىپەن يېزنپغانىدرئ ئىشق شەرىئىتى يىازغۇچى ھەققىىدە ھېچكىمنىىج بىر نەرسىىىىە بىپمەيىدنغىانپىقى ئېپالغا ئېيتىپغانىدر .گولالندنيىدە ياشىايدنغان سىىرلى بىر ئادەممى ،ئىسىمى ئىا .ز .زەھرا .ئىاتتورلۇق ھەق-ھوقۇقىغىا ھېچقىانىداق ۋاكىالەتچى ئورۇن تەكىپىىى ،قىىپىمىىاتىتىۇ .قىولىىىدا يىىازغىىان ئىە يىەز بەتىپىىىك رومىىانىىنىى ئىامېسىىىىتىردامىدنال توچتىا ئىارقىپى يولالتتۇ ،ئۇنىڭغىا بىر ئىاتكېرتكىنى قوشىىىىۇب قويۇتتۇ .ئاتكېرتكىنىج ئالدر تەرنپىدە كۆزنى قاماشىىىىتۇرغۇدە گەزەلپىكتە شىىاتتۇ چېچىكى ،سىىېرن ،سىىۆسىىەن رە پىك كەركەم گەلى ئېتىزلىرر ،ئارقا تەرنپىدە چىرايپى قوليازمىدا يېزنپغان خە بار ئىدرئ ھۆرمەتپىك تەھرنرئ بۇ خەتنى سىىزگە ئامېسىتىردامدنال يېزنېاتىمەن.ئەسىىرنمدنكى ھېكايە ئىانىاتولىيىىدە-13 ،ئەسىىىىىردنكى كونيىادا يەز بەرگەن .ئەممىا كۆ پەمىدنكى گەتنى قىپسىىام بۇ ھېكايە زامان ،ماكان ۋە مەدەنىيە تەرقىدنال خالىيدۇر، دۇنياۋندۇر. ئىسىالم دۇنياسىىنىج ئۇلۇغ شىائىرر ،ئەڭ مەشىھۇر تەسىەۋۋۇتچى رۇمى بىپەن تەرلە ئا ايىباتالر ئىگىسىىىى ،اسىىىارەتپىك دەرۋن شىىىەمسىىىىدنال تەبرنزر ئوتتۇرنسىىدنكى تە داشىسىىز دوسىتپۇق تېما قىپىنغان بۇ تارنخىي، مىسىىتىك روماننى ئوقۇش تۇرسىىىتىگە ئېرنشىىتىڭىز دەب ئوياليمەن .شىىۇ شىىىىەرندىتى»نى نەشىىىىرنيىاتىڭالرغىا ئەمىىد-تىپەكپىرنن بىپەن «ئىشىىىى يولپىدنن. غايىڭىز ئىش ،ئىشقىڭىز مە گەلە بولسۇن. ھۆرمە بىپەنئ ئا.ز .زەھرا
19
ئېپال بۇ گەزە ئاتكرتتكا نەشىىىرنيا مۇھەررنرننىج دنققىتىنى ەل، قىپىپتۇ دەب ئويپىدر .ئەمما سىىىىتىې ئالدنراش ئادەم بولۇب ،ھەۋەسىىىىكار يازغۇچىالرنىج رومانپىرننى ئوقۇيدنغىان ۋاقتى يوق ئىدر .شىىىىۇ ا كەلگەن توسىىىۇلكىنى ياردەمچىسىىىى مىچېپگە بەرگەن بولۇشىىىى مۇمكىال ،ھالبۇكى شىىىىۆھرەتپەرەس مىچىپنىىىج ۋاقتى تېخىمۇ قىممەتپىىىك ،تېخىمۇ قىر ئىىدر .شىىىىۇ ىا ئۇ سىىىىىامىاننىىج تېگىىدنال سىىىىۇ قويۇب ،بۇ رومىاننى يېڭى ياردەمچىسىىگە تۇتقۇزۇب قويغانىدر .شىۇنداق قىپى« ،،ئىشى شىەرندىتى» قولىدنال قولغىا ئۆتەب ئىاخىر ئېپالغىا كېپىى ،توختىغىانىىدر .كىتىابنى ئوقۇب بۇ ھەقتە كەڭ مەزمۇنپۇق تەقرنز يېزن ئەمدر ئۇنىج ۋەزنپىسى ئىدر. ئىىېىىپىىال ئىىۇنىىىج ئىىۇنىىداق رومىىانىىپىىىقىىىنىىى ،ئىىۆز ھىىايىىاتىىىنىىى ئۆزگەرتىېتتىدنغانپىقىنى ،ئەسىەرنى ئوقۇۋتتى ،ئۆز ھاياتىنىج بىر باشىتىال ئۆچەر لەب قايتىدنال يېزنپىدنغانپىقىنى نەدنال بىپسۇن ئۇ تۇنجى بەتنى ئېچى ،،ئاتتورغا دائىر بەزر ئۇچۇرالرغا ئېرنشتىئ ئىا.ز .زەھرا دۇنيىانى سىىىىىايىاھە قىپمىغىان ۋاقىتپىرنىدا كىتىابپىرر، دوسىىتپىرر ،مەشىىەكپىرر ،تاشىىپاقىپىرر بىپەن بىرلىكتە ئامىسىىتېردامدا ياشىىىايدۇ« .ئىشىىى شىىىەرندىتى» ئۇنىج تۇنجى ۋە بەلكىن ئەڭ ئاخىرقى رومىانى .رومىان يىازغۇچىسىىىىى بولۇشىىىىقىا ھەۋەس قىپمىايىدنغىان يىازغۇچى بۇ ئەسىەرنى تەقە رۇمىغا ۋە ئۇنىج قەدنرلىك قۇياشىى شىەمسىىدنال تەبرنزنگە بولغان ھۆرمىتى ۋە مۇھەببىتى ۋە ىدنال يازدر. ئېپالنىىج كۆزلىرر كەينىىدنكى قۇرالرغىا كېپىى ،توختىىدر-دە ،ئۆزنگە تونۇش بىر ەمپىنى بايقىدرئ چەنكى بەزنپەر ھەر قانچە ئىنكار قىپسىىىمۇ ئىشىى -مۇھەببە بەگەنى بولسا ،ئەتىسى يوق ئا ىز ھېسسىيا ئەمەس. ئېپال ھەيرەتتىال تىاڭ قىالىدر ،بۇ دە ئۇنىىج ەمپىسىىىىى ئىىدر .يەنە كېپى ،بىر قانچە مىنۇ ئاۋۋا ئاشىخانىدا قىزنغا ئېيتقان گېپىنىج دە ئۆزرې ئۇ گۇمانسىىىراب تۇرۇب قالدر ،بىرسىىى دۇنيانىج بىر چېتىدنال ئۇنى يوشۇرۇن كۆزنتىېاتقاندە قىالتتى ،شەركىنى ،كەتتى. ئەسىىپىدە-20 ،ئەسىىىر -13ئەسىىىردنال كۆب تەرقپەنمەيدۇ .ھەر ئىككى ئەسىىردە تارنخىي كىتابالرغا شىۇنداق يېزنپىدۇئ مىسىپى كۆر لمىگەن دننىي ئىختىالتالر ،مەدەنىيە توقۇنۇشىىىىپىرر ،بىر تەرەتپىمە قىاراشىىىىالر ۋە خىاتىا چەشىىىىىنىشىىىىپەر ،ھەممە يەرگە يىامراب كەتكەن خەۋب-خەتەر ،نىادانپى ، ئەنسىىىىزلىك ۋە زوراۋانپى ؛ ئاندنال ئۇنىڭغا نىسىىىبەتەن قارشىىىى تەرەتتىال 20
گەزە
كېپىېاتقان بىدارامپى .داشىقايناق زامان بۇ ،بۇنداق زاماندا ئىشى سۆز-ئىبارەال ئەمەس ،بەلكى ئۆز ئالدنغا قىبپىنەمادۇر. ئىشىقنىج گەزەلپىكپىرنگە ھېچكىمنىج ھەتسىىپىسىى قالمايېاتقان بۇ دۇنيادا «ئىش شەرندىتى» ناھايىتى مۇھىن رو ئوينىماقتا. سىىىىىالقىال بىر شىىىىىامىا تەگىدر ئېپالغىا ،بىالكونىدنكى قۇرۇق يىاتراقالر ئەتراتقا ئۇچتى ،كەن غەربكە قىيسىىايدر ،ئاسىىمان خىرەلەشىىتى ،ھاۋانىج ئىسسىقى كەتتى. چەنكى ئىشى ھاياتنىج دە ئۆزر ھەم ئۇنىج ئاسىاسىپى غايىسىى. مەۋالنانىج بىزگە ئەسىكەرتكىنىدە ،شىۇنداق بىر كەن كېپىدۇكى ،ئىشى ئۇنىڭىىدنال يىراق قىىاچىىىدنغىىانالرنى ،ھەتتىىا رومىىانتىىىك“ دتگەن گەتنى ئەيىبپەش تەرنزندە ئېيتىدنغانالرنىمۇ تۇتۇۋالسا بوش قويۇۋەتمەيدۇ. ئېپال بەتپەرگە تىكىپى ،،ئاسىتىنقى لېېننى بوش چىشىپەب ،بېشىىنى ئېگى ،تۇرۇب قالدر .بۇ يەردە دتيىپىېاتقىنى دە ئۆزر ئىدرې ئەگەر شىىىۇ بەتتە ئىشىىققا ھەر كىن دۇچار بولىدۇ ،بوسىىتون ئەتراتىدا ياشىىايدنغان ،ئە بالىنىج ئانىسىى بولغان ئېپال رۇبىنىسىتېال دتگەن ئۆ خانىمىمۇ شىۇنىج ئىچىىدە“ دەب يېزنپغىان بولسىىىىىمۇ مۇشىىىىۇنىداق ھەيران قىاالتتى .ئىچىىدە بولسىىا ئەسىىەرنى بىر ياققا تاشىىالب قو ،بېرن ،دەرھا مىچېپغا تېپېكون قىپىىى ،،بۇنىىداق غەلىتە كىتىىابنى ئوقۇيىىالمىىايىىدنكەنمەن دتگىال “ دەب ئويپىدر. ئەممىا بىر دەم ئىككىپىنىى ،تۇرۇب قىالغىانىدنال كېيىال ئېغىر ئۇھ تىارتىى ،بە ئۆرنىدر ،شىىىىۇنىداق قىپىى-5 ،ئىاينىىج بىر ئىاخشىىىىىمى ئۇ ئىسىىمىنىمۇ ئا الب باقمىغان بىر يازغۇچىنىج ئۆزنگە ناتونۇش بىر دۇنيانى بايان قىپغان رومانىنى ئوقۇشقا باشپىدر. ئىشق شەرىئىتى ئا .ز .زەھرا بىز گەب-سۆزگە قارنمايمىز ،كۆ ەلگە قارايمىز ،ئەدەبنى بىپىدنغانالر باشىقا ،ېنى ،روھى كۆيىدنغان ئاشىىقالر باشىقا .ئىشى شىەرندىتى بارلى دننالردنال تەرقپىنىدۇ ،ئاشىقالرنىج شەرندىتىمۇ ئالالھ ،مەزھەتىمۇ ئالالھ. −مەۋالنا
االلىدنال رۇمى پ«مەسنىېر» -2ىپد-133 ،بە )
21
بىۇنىىدنىال ئىۇزۇن زامىىانىالر ئىىپىگىىرر كىۆ ىپىەمىگە بىىر رومىىان يىېىزنى ئىشىىتىياقى چەشىىتى .ئىشىى شىىەرندىتى .يېزنشىىقا ەرئە قىاللمىدنن. تىپىن ال ،قەلىمىمنىىىج ئۇچى كور بولىىدر .قىرن تونۇر نىىان يېمە ئەچەن يولغىا چىقتىن ،دۇنيىانى ئىايالنىدنن ،ئىنسىىىىانالر بىپەن تونۇشىىىىتۇم، ھېكايىپەر توتپىدنن .شىىۇنچە باھار تەسىىپىنى باشىىتىال كەچەرد م ،تونۇرالردا نان قالمىدر ،مەن تېخىچە خام .ئىشقتا يەنىال سەبىي بالىمەن... مەۋالنا ئۆزننى خامۇش“ دەيتتى .يەنى ىمغۇر .قايسىىى شىىائىرنىج، يەنە كېپى ،دۇنياغا مەشىىىھۇر بىر شىىىائىرنىج ،يەنى قىپغان ئىشىىىپىرر، بارلىقى ،كىمپىكى ،ھەتتا ئالغان نەتەسىپىرنمۇ سىۆزلەردنال تەشىكى ،تاتقان، ئەلپىىك مىڭىدنال ئىارتۇق ئېسىىىىىى ،ئەسىىىىەرنىىج مۇئەلپىپى بولغىان بىر مىغۇر“ دەيىىدنغىىانپىقىنى ئويالب ئىنسىىىىىىاننىىىج نېمە ئەچەن ئۆزننى باقتىڭمۇ ... كىائىنىاتنىڭمۇ بىزگە ئوخشىىىىىاش نىازۇ قەلبى ۋە رتتىمپى يەرە سىوقۇشىپىرر بار .يىپالردنال بېرر نەگىال بارسىام شىۇ تىېنشىنى ئا پىدنن. ھەر ئىنسىىىىىاننى يىاراتقۇچىنىىج ئىامىانىتىنى گۆھەردە سىىىىىاقالب ،ئۇنىىج بايانپىرنغا دنققە قىپدنن .ىمجىا قۇالق سىىېپىشىىنى ياخشىىى كۆرد م، ىەمىپىىپەر ،سىىىىىۆزلەر ۋە ھەرتىپەرگە...مەتىتىۇن بىولىىدۇم .بىۇ كىىتىىابىنىى يېزنشىمغىمۇ ئاشۇ سەكەنا سەۋەب بولدر. «مەسىىىىنىېر»نى شىىىىەرھپىگەنپەرنىىىج كۆتىنچىسىىىىى بۇ ئۆلمەس ئەسىىىىەرنىج ب“ ھەرنپى بىپەن باشىىىىالنغانپىقىغا دنققە قىپىدۇ .تۇنجى سىۆزر بىشىنەۋې“دۇر .يەنى ئا الې“ .نامى ىمغۇر“ بولغان بىر شىائىرنىج ئەڭ قىممەتپىىك ئەسىىىىىرننى ئىا الې“ دەب بىاشىىىىپىشىىىىى سىىىىېنىڭچە تەساددنپىيپىقمۇ ىمجىتپىقنى قانداق ئا پىغىپى بولىدۇ بىىۇ رومىىانىىدا ھەر بىىۆلىىەم ئىىاشىىىىىىۇ ىىىمىىجىىىا ھەرب بىىىپەن باشىىپىنىدۇ .نېمىشىىقا“ دەب سىىورنمىسىىا مۇ بولىدۇ .اۋابىنى ئۆزەڭ تاب ھەم قەلبىڭدە ساقال. چەنكى بۇ يولالردا شىىۇنداق ھەقىقەتپەر باركى ،ئۇنى چەشىىەند ر ۋاتقان تەيتتىمۇ سىر بولۇب قالىدۇ. ئا .ز .زەھرا ئامېستىردام2007 ،
22
كىرىش سۆز تەتمەس-تەگىمەس ھوقۇق كەرەشىىپىرر ،دننىي توقۇنۇشىىالر ،مەزھەب ما رالىرر ،سىىىياسىىىي داۋالغۇشىىالر-13...ئەسىىىردە ئاناتولىيە بۇالرنىج ھەممىسىىىگە يېقىندنال شىىاھىا ئىدر .غەربتە قۇددۇس يولىدنكى ئەھپى سەلىپپەر كونستانتىنپولنى بېسىېتپى ،بۇالڭ-تاالڭ قىپى ،،شەرقىي رنن ئېمپرنيىسىىنىج بۆلەنەشىىگە سىەۋەب بولدر .شىەرقتە چىڭگىزخاننىج ەڭ غەلىبىپىرر يەكسىىىىە ئىنتىزامچىان مو غۇ قوشىىىىۇنىنىىج ھەيېنتىنى ىاھىانغىا نىامىايەن قىپمىاقتىا ئىىدر .رنن ئېپمېرنيىسىىىىى قولىدنال كەتكەن زتمىنپىرر ،بىا -بىايىاشىىىىاتپىقى ۋە ھوقۇقىنى قىايتۇرۋتپى ئەچەن كەرەش قىپىېاتقاندا ئوتتۇرندا قالغان تەر بەگپىرنمۇ ئۆز ئارا سىىوقۇشىىماقتا ئىدر. مىسىىىىپىى كىۆر لىمىىگەن ئىىخىتىىالب ۋە ە ىگىى -ىېىىدەلىپەر بىۇ ئەسىىىىىىرگە ھۆكەمرانپى قىپىېاتىىاتتى .خرنسىىىىتىدىىانالر بىپەن خرنسىىىىتىدىىانالر، خرنسىىىىتىدانالر بىپەن مۇسىىىىۇلمانالر ،مۇسىىىىۇلمانالر بىپەن مۇسىىىىۇلمانالر سىىوقۇشىىۇۋاتاتتى .نەگىال بارسىىىڭىز ئۆ -ئاداۋە ۋە قەھرنمانپى ،نەگىال مىا سىىىىىڭىز ئىزتىراب ۋە ئىاچكۆزلە ،كىمگىال يولۇقسىىىىىڭىز كېيىنكى كەنپەردە تېخىمۇ چوڭ بىىااليى ئىىاتە يەز بېرنىىدنغىىانىىدە بىدىىارامپى ۋە ئەنسىزلىك... ئۇشۇنداق غەلېە-غوغىالرنىج ئوتتۇرنسىدا ،شەھەرلەرنىج بىرر بولغان كونيادا بىر ئىسىىالم ئالىمى ياشىىايتتى .كىشىىىپەرنىج تولىسىىى مەۋالنا“، يەنى يولباشىىچىمىز“ دەيدنغان بۇ كاتتا شىىەخسىىنىج ھەر ايدنال كەلگەن مىڭالرچە مۇرنتى ،ئىخالسىىىىمەنپىرر بار ئىدر .ئۇ بارلى مۇسىىىىۇلمانالرغا يورۇقپۇق بەخ ئېتىدنغان تانۇسىىقا ئوخشىىايتتى ،نامۇ شىىەرنپى االلىدنال رۇمى. مىالدنيە -1244يىپى رۇمى تەبرنزلىىك شىىىىەمر بىپەن تونۇشىىىىتى. شىىىىەمىر ىاھىانكەزدر دەرۋن بولۇب ،تىپىنىىج سىىىىۆ ىكى يوق ئىىدر. ئىككەيپەننىج ھايا يولى كېسىىىشىىكەندنال باشىىالب ھەر ئىككىسىىىنىج تۇرمۇشىىىىى تەتتىال ئۆزگەردر .سىىىىىاغالم ،غەيرر نىيەتتىال خىالىي كۆ ە رنشىىتىسىىى ۋە دنپكەشىىپىك ئەنە شىىۇنداق باشىىالندر .ئۇالرنىج دوسىىتپۇق رنشىتىسىىنى ئۇالردنال كېيىنكى ئەسىىرلەردە ياشىىغان تەسىەۋۋۇتچىالر ۋنسىالغا يېتىشكە ئوخشاتتى .بۇ تە داشسىز يارەنپىك سايىسىدە رۇمى ھۆكەمدارالرغا يېقىال دننىي ئىالىمىدنال بىارلى ئىادە ۋە قىائىىدە-يوسىىىىۇنپىرنىدنال ۋاز كىېىچىشىىىىىكە ىەرئە قىىپىغىىان كىۆ ىە ئەھىپىى ،ئىشىىىى قىنىىىج قىىزغىىال 23
قوغدنغۇچىسىىى ،سىىاماپئۇسىىسىىۇلى)نىج ئىجادچىسىىى ۋە ئەسىىەبىي شىىائىرر بولدر .ئىسىىالم دۇنياسىىىنىج شىىېكىسىىپىرر“ دتگەن نامغا مۇشىىەررەب قىپغىان نىادنر ئەسىىىىەرلەرنى يېزنى ،قىالىدۇردر .چو قۇر يىپتىز تىارتقىان مۇتەئەسىسىىپپىك ،بىر تەرەتپىمە ئىدنيىپەر ھۆكەم سىەرگەن زاماندا دۇنياۋر، كەڭ دائىرنپىىك ،تىنچپىقپەرۋەر ئىىدنيىنى قولپىىدر .ھەر ئىنسىىىىىانغىا ئىشىىىىىىكىىنىى كەڭ ئىىاچىتىى .ئەيىنىى دەۋردنىكىىگە ئىوخشىىىىىىاش بىەگىەنىمىۇ بەزنپەر كىىاتىرالرغىىا قىىارشىىىىى ەڭ قىپى “ دەب تەبىر بەرگەن زاھىرني ىھادنى قويۇب ،ئىنسىىاننىج ئۆز قەلبىگە يەزلىنى ،مەنىېنيەتتە تىشىىى، يېتىپىشىىىنى مەقسىىە قىپغان باتىنىي ىھاد ھەققىدە تىكىر يەرگەزدر. ئىنسىانالرنىج ئۆز نەتسىىگە قارشىى ئاداققىچە كەرەش قىپى ،ئۇنى قەدەممۇ قەدەم يېڭىشى كېرەكپىكى ھەققىدە خەۋەر بەردر. شىىۇنداقتىمۇ ھېچكىن بۇ تىكىرلەرنى قوبۇ قىپمىدر ،گويا ھېچكىن ئىشىىىىقنىىج ئۆز قەلبىگە كەلكەنىدە يىامراب كىرنشىىىىىنى خىالىمىايتتى. تەبرنزلىك شەمر بىپەن رۇمى ئوتتۇرنسىدنكى كەچپە روھانىي مۇناسىېە غەيېە -شىىىىكايە ،تۆھمە ۋە ھۇ ۇمغا ئۇچرندر .ئۇالرنىج سىىىۆزلىرننى كۇترنغا چىقىرنېەتكەنپەر بولدر؛ كىشىىىىپەر ئۇنى خاتا چەشىىىەندر ،تاالش- تىارتى قىپىدر ،ئۇالرغىا ھەسىىىىە قىپىشىىىىتى .ئىاخىرنىدا ئۇالر بەلكى ئەڭ يېقىنپىرر تەرنپىدنال قەسىىىتپەندر .ئۇالر تونۇشىىىۇب ئە يىپدنال كېيىال تا ىدەلىك ھالدا بىر-بىرندنال ئادا -ۇدا قىپىندر. ئەمما ئۇالرنىج ھېكايىسى بۇ يەردە تەگىمىدر. بۇ ھېكايە زادر ئاياغالشىمىدر 800 .يىپدنال كېيىال شىەمر ۋە مەۋالنا االلىدنال رۇمىنىج روھى ھېپىمۇ ياشىىىماقتا ،سىىەير قىپماقتا ،ئارنمىزدا ساما ئوينىماقتا...
قاتىل ئىسكەندەرىيە-1252 ،يىل -11ئاي ئۇ خېپى بۇرۇن ئۆلىدر ،ئەمىدر تىرنپمەيىدۇ .ئەممىا نەگىال بىارسىىىىىام ئۇنىىج كۆزر مەنىدە ،كۆكتە ئېسىىىىىقپى تۇرغىان مەشىىىىدۇم ،قىاتقىارا يۇلتۇز تېشىىىدە تارقىراب ،ما ا ئەگىشىىىپال تۇرندۇ .كونيادنال كەتسىىەم ،يىراق- يىراقالرغا قاچسىىىىام كالالمنى بۇرغىدە تېشىىىىىېەتكەن ئۇ ئەسىىىىپىمىدنال قۇتۇلىمەنغۇ دەب ئويپىغىانىىدنن .ئۇنىىج شىىىىۇ چىاغىدنكى تەريىادر −يەزر 24
ئىاقىرنى ،،كۆز قىارنچۇقى تىارتىپىى ،،دتمى ئەز لەب ئىاغزر يۇمۇلمىاسىىىىتىا چىقارغان شىىۇ ئاۋازر ،خەنجەر تىقىپغان بىر ئىنسىىاننىج توزاققا چەشىىكەن بۆرندە ھۇۋالب ئەلېندا دتيىشپىرر ھېپىمۇ قۇالق تەۋنمدە ارا اليدۇ... بىرسىىىىىنى ئۆلتەرگەن چېغىڭدا ئۇنىڭدنال سىىىىا ا چوقۇم بىر نەرسىىىىە يۇقىدۇئ رەسىن ،تۇراق ،نەتەس ،بىر ئاھ ،لەنە -نەترە ياكى بىر ئاۋاز... مەقتۇلنىىج پئۆلتەر لگەچىنىىج) بەددۇئىاسىىىىى“ دەيمەن بۇنى .ئۇ سىىىىىا ىا چاتپىشىىىىىپال قالىدۇ ،ۋۇ ۇدۇ نى تېشىىىىى ،،يەرنكىڭنىج بېغىشىىىىىغىچە ئويۇۋتتىدۇ .ئاندنال ئۇ يەردە ماكانپىشىىىىى ،سىىىىەن بىپەن تەڭ ياشىىىىايدۇ؛ چەشىىىىپىرنڭگە كىرنى ،ئۇيقۇ نى بۇزنىدۇ .كەنىد زر ئۇنى بىر ئىامىا قىپىى، كونترو قىالاليسىەن ،ئەمما كېچىدە يالغۇز قالغىنىڭدا يوتقىنىڭدا تىترەب سىىىوغۇق تەرلەيسىىىەن .ھەر مەقتۇ ئۆز قاتىپىنىج ۋۇ ۇدندا ياشىىىاۋترندۇ. قىابىى ،ھىابىپنى ئۆلتەرگەنىدنال بۇيىان ھېچبىر قىاتىى ،قۇربىانىنىىج خۇن قەرزنگە قېپىشىدنال قۇتۇاللمىغان. كوچىىىدا مىىا ىىا ئۇچرنغىىان ئىىادەمپەر ھەرگىز ئويالب يېتەلمىسىىىىىمۇ، بىەگىەنىگىىچە ئىۆلىتىەرگەنىپىىرنىمىنىىىج بىىرەر بەلىگىسىىىىىىنىى ئىېىپىىى ،يىەرنىمەن؛ ھەممىسىىىى كۆر نمەس زەنجىردە ئۆز ئېغىرلىقپىرر بىپەن بوينۇمدا چىج ئېسىىىقپى تۇرندۇ .بۇنداق بېسىىىن بىپەن ياشىىىماقمۇ مەشىىكە ،بەزندە تۇنجۇقۇب قالىسىەن .ئادەم ئۆلتەر شىنىج ەۋرر -اتاسىى باشىقا ئىشىالرغا ئوخشىىىمايدۇ .بۇ ئازابالر ئۆتەب كېتىدۇ دتگىپى بولمىسىىىمۇ ئۇنىڭغا كۆنەب قالغاندە قىالتتىن .بۇ ھالەتنى مەۋ ۇتپۇقۇمنىج بىر قىسىمى سىەتىتىدە قوبۇ قىپدنن.خوشىالپىقنى قولدنال بەرمىدنن ،ياكى شىۇنداق ياشىاۋاتىمەن دەب ئويپىدنن بىر مەزگى .،ئەمما ئاخىرقى ىنايە نېمىشىىقا مېنى بۇنچە ساراسىمىگە سېپىېەتتى بۇ ئى باشىىتىال تارتىپال ھېچقانداق ئىشىىقا ئوخشىىىما قالغانىدر. مەسىىپەن ،بۇ ئىشىنى قانداق تاتقىنىن ...ياكى بۇ ئىشىنىج مېنى قانداق تاتقانپىقى دتيىشىىىن كېرەكمۇ -1247يى ،،ئاخىرقى كەز تەسىىپى ئىدر. كونيادا تاھىشىىىىخانىنى ئىپكىگە ئېپىېالغان ،غەزنپىنىج يامانپىقى بىپەن تىونىۇلىغىىان بىىر خىۇنسىىىىىىانىىىج قىولىچىۇمىىاقىچىىپىىقىىنىى قىىالتىتىىن .ۋەزنىپەم تاھىشىىىىپەرنى تەرتىپكە سىىىېپى ،ئۆزننى بىپمە قالغان تاھىشىىىېازالرنى سىىىەگىتى ،قويۇش ،مۇشىىىتۇمزورلۇق بىپەن ئۇنى-بۇنى قورقىتى ،قويۇش ئىدر. ئۇ كەن تۆنەگەنكىىدە ئېسىىىىىمىدە ،بىر قىاچىاقنى−تىاھىشىىىىخىانىىدنال قاچقان بىر تاھىشىىەنى ئىزدەب يەرەتتىن .ئۇ بىر نېمە تاھىشىىخانىدا يەر ب 25
تۇرۇتال دننىى دار ،تىىىداكىىار بولۇب كەتكەنىىى در .ئۇنىڭغىىا نېمە بولىىدنكىالې ئېسىىىىا ،چىرايپى نېمە ئىدر .ئىچىن بىر ئاز سىىىېرنالتتى .ئەگەر ئۇنى تۇتۇۋالسىىىىىام چىرايىنى شىىىىۇنىداق بۇزۇۋتتەتتىمكى ،شىىىىۇنىدنال كېيىال ھېچقانداق ئەر ئۇنىڭغا كۆز سىىىالمايدنغان بوالتتى .چۆ گەلى“ دەيدنغان ئۇ سىاراڭ قىزنى تۇتۇشىقا ئاز قالغاندا سىىرلى بىر مەكتۇب تاتشىۇرۇۋالدنن، بۇ مەكتۇب دنققىتىمنى بۇراب ،تەتەن خىيالىمنى ئىگىپېالدر .مەكتۇتنىج ئاستىغا ئىمان قوغدنغۇچىپىرر“ دەب ئىمزا قويۇلغانىدرئ بىز سىىىىېنىىج كىمپىكىڭنى ئوبىدان بىپىمىز −،دەب يېزنپغىانىىدر شىش اشىيۇنالرنىج① تىدائىيسىى ئىدنج ،ھەسىەن سىاباھ مەكتۇتتا −،بۇرۇن ھە ى ئۆلەب ،تەرنقەتنىج يولباشىىچىپىرر تۇتۇلۇب زنندانغا سىىوالنغاندنال كېيىال زادر ئەسىىىپىگە كېپەلمىدنڭالر ،بۇرۇنقىدە بواللمىدنڭالر .سىىىەن تۇتۇلۇب قالماسىىپى ئەچەن كونياغا قېچى ،شىىۇ يەردە يوشىىۇرۇنۇب يەرد ڭ .ئۆزە گە باشىقا ئى تېپى ،،باشىقا ئىسىىن قويۇۋالدنج .ئەمدر سىا ا تاتشىۇرندنغان بىر ۋەزنپىمىز بار“. مەكتۇتتا ناھايىتى مۇھىن بىر ئىشىىىىتا ما ا ئېھتىياغ تۇغۇلغانپىقى، مەن رازر بولغۇدە مۇكىاتىا ،تەمىنىا بېرنپىىدنغىانپىقى يېزنپغىانىىدر. ئەگەر بۇ تەكپىپكە قىزنقسىىام شىىامغا ئەزان چىققاندنال كېيىال دا پى بىر مەيخىانىغىا بىاراتتىن .شىىىىۇ يەردە كۆر شىىىىەتتۇق .دترنزنگە يېقىال ئورۇنىدا، ئىشىىىىككە ئارقامنى قىپى ،ئولتۇراتتىن؛ بېشىىىىمنى ئېگى ،يەرگە قاراب تۇراتتىن .ئۇزاق ئۆتمە مېنى يالاليدنغان كىشىىى ياكى كىشىىىپەر ئالدنمغا ەريانىدا كېپەتتى .ئۇالر كەلگەندە ۋە كەتكەندە بولسىىىۇن ياكى سىىىۆھبە بولسۇن بېشىمنى كۆتەر ب ئۇالرغا قارنسام بولمايتتى. بۇ غەلىتە مەكتۇب ئىىدر ،ئىالىدنراب كەتمىىدنن .خېرنىدارالرنىىج تەرلە خۇ -تەيپىنى توال كۆر ب كۆنەب كەتكەنىىدنن .شىىىىۇنچە يىپىدنال بېرر ھەر خى ،ئادەمپەر تەرنپىدنال يالالنغانىدنن .ھەممىسىى دتگەدە ئىسىىمپىرننى يوشىىىۇراتتى .شىىىۇنداق دتيەلەيمەنكى ،مېنى يالپىغۇچى ئۆزننى قانچىپىك مەخپىي تۇتسىىا ئۆلتەر لگەچى بىپەن شىىۇنچە يېقىنپىقى مەلۇم بوالتتى .بۇ قائىدننى ئوبدان بىپەتتىن .ئەمما بۇنىڭغا قىزنقمايتتىن .ئىشىىىىن ئېنى ئىىدرئ ئۆلتەر ش .ئەز منى يەب سىىىىىاتىقىنى سىىىىورنمىايتتىن .ئىاالمۇ قەلدەسىدنال چىققاندنال بېرر ئۆمر م شۇنداق ئۆتتى.
① ھەششاشيۇنالر (ھەششاشىيەلەر دەپمۇ ئاتىلىدۇ) مىالدىيە -1090يىلى ئىراندىكى ئاالمۇت قەلئەسىنى ئالغاندىن كېيىن سەلجۇقالردىن ئىنتىقام ئېلىش ئۈچۈن قۇرغان سۈيىقەستچى تەشكىالت.
26
ئەسىىىىپىدنمۇ ئۇنچە سىىىىوئا سىىىىورنمايدنغان ئادەم ئىدنن ،نېمىشىىىىقا سىىىىورايتتىن بىپىىىدنغىنىن ،بۇ دۇنيىىادا بىراۋنىىىج پئەمە ) دەتتىرننى قاتاليدنغان بىر كىشىىىىى چوقۇم چىقاتتى .ئۇنىج قو سىىىىېپى ،ىنايە ئۆتكەزمەسىىىىپىكى ھەرگىز بىر انغا قەسىىىىا قىاللمايدنغانپىقىدنال دترە بەرمەيتتى .ئەمە دەتتىرنگە بۇ قەبىى گۇنىاھنى يىازدۇرمىاسىىىىپىقى مۇمكىال ئىدر ،بۇنىڭغا ماقۇ .ئەمما بۇنىج بىپەن ئۇنى ئاشىىىۇ ھاۋايى ھەۋەسىىىنى كۆ پىگىمۇ كەلتەرمەيدۇ دتگىپى بولمايتتى. ماھىيەتتە ،ھەر كىن شۇنداق بىر تەيا كەلسە بىرسىنى ئۆلتەرەلەيدۇ. ئەممىىا بۇنى كۆتىنچە ئىىادەم بىپمەيىىدۇ ،تىىاكى كەتەلمىگەن بىر ۋەقەدنال كۆزلىرر چەكچىيى ،قالمىغىچە ئۇنى ئېتىراب قىپغۇسىىىى كەلمەيدۇ .ئۇالر قولىنى ھەرگىز قىىانغىىا بويىمىىايىىدنغىىانپىقىغىىا ،بىرسىىىىىنىىىج ېنىنى ئىااللمىايىدنغىنىغىا شىىىىۇنچىپىىك ئىشىىىىىنىىدۇ .ھىالبۇكى ،ھەممە ئى تەسىاددنپيىپىققا تولغان .بەزندە بىرسىنىج قاش-كۆزر مىدنرالب كەتسىمۇ ېىدە چىقىىدۇ ،خەق تەگمىنى تۆگە قىپىىدۇ ،تۇخۇمىدنال تە ئەنىد ر ب قەسىىتەن سىىوقۇشىىىدۇ .ئەمەلىيەتتە ،قەلبى ئالتۇندە سىىاب ،تا ،شىىەرمى ھايالى ئىنسانالر ئىچىدنال توساتتىال يىرگىنىشپىك ئىشالرنىج چىقىشى ئەچەن ئۇالرنىىج خىاتىا مىاكىان ،خىاتىا زامىانىدا بولۇب قېپىشىىىىنىىج ئۆزنال يېتەرلىىك .ھەر كىن ئىادەم ئۆلتەرەلەيىدۇ ،ئەممىا بۇ دۇنيىادا نىاھىايىتى ئىاز سىىىىىانىدنكى ئىادەمپەرال ئۆزر ھې تونۇمىايىدنغىان بىرسىىىىىنى نىاھىايىتى سىىىىوغۇققانپى بىپەن ئۆلتەرەلەيدۇ .مانا مەن شىىىىۇ ئۇسىىىىۇلدا ۋەزنپەمنى ئورۇناليتتىن. باشىقىالر ئەچەن يامان ئىشىالرنى قىپىمەن ،دۇنياغا مەندە ئادەمپەرمۇ كېرە .ئىالالھ تىائىاالمۇ ئۆزننىىج مۇقەددەس نىزامىنى تۇرغۇزغىانىدا ىان ئىالىىدنغىان ئىشىىىىقىا ئەزرائىى“،نى ئۆزنگە ۋەكىى ،قىپىى ،تەيىنپىمىگەنمۇ شىۇ ا ئىنسىانالر بېشىىغا نېمە باال كەلسىە ئۇنى ئەزرائىپدنال كۆر ب ،ئۇ ئە ە تەرنشىىىىتىسىىىىىنى ئەيىبپەيدۇ ،ئۇنىڭدنال يىراق قاچىدۇ .بۇنىڭپى بىپەن ئۇنىىىج نىىامى ئۆچمىىىدر .بۇ ئەزرائىىى ،ئەچەن ئىىادنپپىقمۇ قىپغىىانپىرر توغرنمۇ دتيىشىڭىز مۇمكىال .ئەمما بۇ دۇنيا ئەسپىدننال ئۇنچە ئادالەتپىك ماكان ئەمەس ،شۇنداققۇ نېمە بولسىىا بولسىىۇن ،مەكتۇتتا دتيىپگەن مەيخانىگە قارا غۇ چەشىىەب بولغىچە باردنن .ئەمما ئىچىگە كىرگىنىمدە دترنزە يېنىدنكى شىىرەدە ئادەم بار ئىدر .يەزندە قامچا ئىزر بار بىر ئادەم شىىىىىرەدە ئايرنپى ،قالغانىدر. ئۇنى ئويغىتى ،تاالغا چىقىرنېەتمەكچى بولۇب يەنە نىيىتىمىدنال ياندنن .ئۇ 27
نېمىپەرنىىج قىاچىان نېمە قىپىىدنغىانپىقىنى ئۇققىپى بولمىايتتى ،ئۇالرغىا دنققە قىپى ،يەر شىىەمنىڭمۇ ھا ىتى يوق ئىدر .شىىۇ ا ئەڭ ياقىدنكى بوش ئورۇندا ئولتۇرۇب دترنزنگە قاراب ئۇالرنى كەتەشكە باشپىدنن. ئۇزاق ئۆتمە ئىككى ئىىادەم كېپىىى ،ئىككى تەرنپىمىىدە ئولتۇردر، ئوتتۇرنىىدا قىىالىىدنن .ئۇالر مېنى تونۇۋالمىسىىىىۇن دەب يەزلىرننى چىىىج يۆگىېالغىانىىدر .ئەمەلىيەتتە ئىككىسىىىىىنىىج نەقەدەر يىاش ،ئەقىپسىىىىىز، غىاتىى ،ھەمىدە قىپمىاقچى بولغىان ئىشىىىىپىرنغىا نەقەدەر تەييىارلىقسىىىىىز ئىكەنپىكىنى سىىىىېزنېتپىشىىىىىن ئەچەن ئۇالرنىج چىرايىغا قارنشىىىىىمنىج ھا ىتى يوق ئىدرې −دا ىق ىىڭىنىى كىۆب ئىىا ىپىىىدۇق −،دتىىدر بىىرسىىىى ى ،ئىىاۋازنىىدنىال تەمكىنپىكتىال كۆرە ئەنىدنشىىىىە بەكرە چىقىى ،تۇراتتى −،بۇ ەھەتتە سېنىج ئالدنڭغا ئۆتىدنغان ئادەم يوقمى . بۇ يىگىتچاقنىج گەتپىرنگە كەلگەم كەلگەن بولسىىىىىمۇ چاندۇرمىدنن. ئۇالرنىىج مەنىدنال قورقۇۋاتقىانپىقىنى بىايقىىدنن ،بۇ يىاخشىىىىى ئى ئىىدر. مەندنال قانچە قورقسىا مېنى ئەخمەق قىپىشىقا ەرئە قىاللمايتتى .شىۇ ا مۇنداق دتدننئ −ئا پىغىنىڭالر توغرا ،بۇ ئىشىىىالردا مەندنال نوچىسىىىى يوق .شىىىۇ ا خەقپەر مېنى ئىىا كىالال“ دەيىدۇ .ۋەزنپە ھەر قىانچە قىيىال بولسىىىىىمۇ خېرندارلىرنمنى ئو دا قويمايمەن. −ناھايىتى ياخشىى −،دتدر يىگىا ىددنيىپىشىى −،،چەنكى بىز سا ا تاتشۇرغان ئىشنى قىپى ئۇنچە ئاسان بولماسپىقى مۇمكىال. شۇ ئەسنادا يەنە بىر يىگىا گەتكە ئارنالشتىئ −بىر ئىادەم بىار ،بېشىىىىىمىزغىا بىاال بولغىان بىر بەدبە .ئۆزنگە بىر قىسىىىىىن ئادەمپەرنى د شىىىىمەن قىپىېالدر ،بۇ شىىىىەھەرگە شىىىىۇمپۇق ۋە تاالكەتتىال باشىىىقا نەرسىىىە ئېپى ،كەلمىدر .ئۇنىج بىرەر ياخشىىىىپىقىنى كۆرمىىدۇق .نەچچە قېتىن ئىاگىاھالنىدۇرسىىىىىاقمۇ ئىا پىمىىدر .ھوشىىىىىنى تېپىېالماقتا يوق ،تېخىمۇ ئازدر ھەم باشىىقىالرنى ئازدۇردر .بىزگە باشىىقا چارە قالمىدر. گەب قىپمىىدنن .ئەھېا دائىن شىىىىۇنىداق .خېرنىدارالر مەن بىپەن تەتەشىمە تۇرۇب ئۆزننى چەشىەند ر ب كېتىدۇ .ئۇالرنىج گېپىگە قوشىۇلسىام گويىا گۇنىاھىمىز يە گىپپەيىدنغىانىدە ،ئۆلتەرمەكچى بولغىان ئىادنمىنىىج نەقەدەر رەزن ،،ناچار ئىكەنپىكىنى ئېيتىشىدۇ. −ئۇقتۇم ،كىمۇ ئۇ ئادەم 28
مەن شىىۇنداق سىىورنشىىىمغا ئۇالر بىدارام بولۇب ،بىر نەرسىىىپەرنى دەب كېتىشتىئ −ئىا الب تۇر ،ئۇ ئىمىانىدنال چىققىان كىاتىرې دنننى ھىاقىارەتپەيىدنغىان، ئىنكار قىپىدنغان بىر مۇرتەد ،ئاسىي دەرۋن . بۇ گەتنىىج ئىاخىرننى ئىا ال-ئىا پىمىايال بەدننىن تىكەنپىشىىىىىى،، كىىالالمىىدنال تەرلە ئو -خىيىىالالر كەچتى ،نېرۋام بۇزۇلىىدر .ھىىازنرغىچە قېرر-يىاش ،ئەر-ئىايىا ،سىىىىىاغالم ،كېسىىىىە ...ھەر خىى ،ئىادەمپەرنى ئۆلتەرگەن ،بىراق دەرۋنشىىىىنى ،ئۆزننى دننغىىا ئىىاتىېەتكەن بىر ئىىادەمنى ئۆلتەر ب باقمىغانىدنن .ئەمەلىيەتتە مېنىڭمۇ ئۆزەمگە چۇشىپۇق ئېتىقادنن بار ئىدر ،ئالالھنىج غەزنپىنى كەلتەر ب قويۇشىنى خالىمايتتىن .چەنكى، نېمە بولۇشىدنال قەتدىينەزەر ئالالھتىال قورقاتتىن. −ئەمىمىىا بەگىزادنىپەر ،تەكىپىىپىىڭىالرنىى قىوبىۇ قىىپىمىىايىمەن .دەرۋنى ئۆلتەرگەم يوق ،باشقىسى بولسا دە الر. قوتۇب مىا ىا دتيىشىىىىىمگە يىگىتپەردنال بىرر قولۇمغىا ئېسىىىى ىپىى، يالېۇردرئ −گەتنى بۇنداق كېسىىېەتمىسىەڭ ،ئى ھەققىڭنى چوقۇم ئالىسىەن، قانچىپىك دتسەڭ بىز شۇنى بېرنشكە تەييار. −ئەگەر ئە ھەسىسىە ھەق تەلەب قىپسىامچۇ −دتدنن تۇيۇقسىىز قارار قىپى .،ئۇالرنىج ئۇنچە يۇقىرر ھەق بېرەلىشىگە ئىشەنمەيتتىن. ئەمما مەن كەتمىگەن بىر ئى بولدر .بىر دەمپىك ئىككىپىنىشتىال كېيىال ھەر ئىككىسىىىىى تەكپىپىمنى قوبۇ قىپغانپىقىنى ئېيتتى .قايتا ئولتۇردۇم ،ھىىايىىا ىىانالنىىدنن ،چەنكى ئۇ كۆب تۇ ئىىىدر .بۇ ىنىىايەتنى ئۆتكەزسىەم خېپى ئۇزاققىچە راھەتپىك تۇرمۇش كەچەرەتتىن .تويپۇق ئەچەن بىىاش قىىاتۇرۇب يەرمەيتتىن ،دەرھىىا تو قىپىىى ،،ئۇنىڭىىدنال كېيىنكى تۇرمۇش غەمپىرندنال خاالس بوالتتىن .بۇنداق شىەر ئاسىتىدا دەرۋن ياكى باشقا بىرر بولسۇن ،ھەر كىمنىج ېنىنى ئاالاليتتىن. شىىىىۇ چىاغىدا ئۆمر مىدە ئەڭ چوڭ خىاتىالى ئۆتكەزگىنىمنى ۋە كېيىال بۇ دەرۋنشىىىىنى تۇشىىىىايمىانىدنال ئىاھ ئۇرۇب يەرنىدنغىانپىقىمنى نەدنال بىپە ئۆلتەرمەكنىىج تەسىىىىپىكىنى ،ئۇ ئۆلگەنىدنال كېيىنمۇ كىالالمىدنال چىقمىا ما ا خەنجەردە تىكىپى ،تۇرندنغانپىقىنى نەدنال بىپە ئاشىىىۇ ھويپىدا شىىىەمسىىىنى ئۆلتەر ب قۇدۇققا تاشىىىپىغىپى بەش يى، بولىىدر .ەسىىىىىتى سىىىىۇغىىا چەشىىىىكەنىىدە چىقىىىدنغىىان ئىىاۋازنى تەقە قىپغان كىچىككىنە ئىاۋازمۇ چىقمىىدر قۇدۇقتىال؛ ى ئىا پىمىىدنن ،تىپتىىج“ 29
دەرۋنشىىنىج بەدننى سىىۇغا چەشىىمە گويا ئەرشىىى ئەالغا يەكسىىەلدر .ئۇ ئۆلگەندنال بېرر كېچىپىرنن قورقۇن ئىچىدە ئۆتتى .ھازنرمۇ سىىىىۇغا قارا دتسىەم قورقىمەن ،ۋۇ ۇدۇمنى دەھشىە قاتپىېالىدۇ ،قولۇم تىترەب ئىچىن ئېپىشىدۇ. شىىىىۇ كېچىنى ئويپىسىىىىامال ئىچىمدە نېمە بولسىىىىا چىقىرنېەتمەكچى بىولىغىىانىىدە ئىىكىكىى تىەكىپىىنىىى ،ئىولىتىۇرۇب قىۇسىىىىىىمەن ،مەقسىىىىىىتىىن ۋە قىۇتىۇلىۇش ...ھىىازنىر تىۇ -قىولىپىىرنىن بىىر تىېىرە ،بىىر چىىقىىرنىېتىتىى ئۇستىخان بولۇب قالدر. ئە ەب ئى ې ئۇ ئۆلدر ،ئەمما تېخىچە ھايا .مەن بولسىىىىا ھەر كەنى يېڭىدنال ئۆلەۋاتىمەن.
30
بىرىنچى بۆلۈم
تۇپراق ھاياتتىكى چوڭقۇر ،ئېغىر -بېسىق ،قاتتىق نەرسىلەر...
شەمس سەمەرقەند ئەتراپىدىكى بىر كارۋانساراي-1242 ،يىل -3ئاي بەگەن ئاخشام تاماق ۋاقتىدا يەنە ئۇ ئالەمگە بېرن ،قالدنن .بۇ قېتىن كۆرگەنپىرنن شۇنچە انپى ،راسا ،ئەينەن ئىدنكى... ھويپىسىىىى غۇنچە-غۇنچە سىىىاتسىىىېرن گەلپەرگە تولغان چوڭ ئۆ ، ھويپىنىج ئوتتۇرنسىىىدا سىىەيى سىىوغۇق قۇدۇق ...ئاخىرقى كەز ،كۆكتە تولۇن ئىىا ،سىىىىىرلى كېچە ...قىىارا غۇلۇقتىىا ھەرنكەتپىنىىىدنغىىان مەشەكياتىالق ،شەتەرەڭ ،بۆرە دتگەندە بىر قانچە ھايېان ئوتتۇرندا كېزن، يەرەتتى ،بىرر چىپپىسىا ،بىرر ھۇۋاليتتى ...بىر دەمدنال كېيىال مەرنسىى كەڭ ،كۆزلىرندنال تاراسىە ،نازۇكپۇقى چىقى ،تۇرغان ئوتتۇرا ياشىپى بىر ئادەم ئۆيدنال چىقتى .چىرايى تۇتۇق ،كۆزلىرندە چەكسىز ئازاب... −شەمر ،شەمر ،قېنى سەن −دتدر ئۇ ئوڭ-سولىغا قاراب. ئەسىىەبىي شىىاما چىقتى ،ئا بۇلۇ كەينىگە مۆكتى .تەبىدە گويا بۇ ئىشىىقا شىىاھىا بولۇشىىتىال قېچىېاتاتتى .مەشىىەكياتىالق سىىايرنماس بولدر ،شىەتەرە پەر ئۇچماس بولدر ،ئوچاقنىج ئوتپىرر چاراسىالب كۆيمەس بولدر .تەتەن دۇنيانى سەكە باستى. ئۇ قۇدۇققا ئاسىتا يېقىنپىشىى ،قۇدۇققا ئېڭىشىى ،قارندر .دەسىپەتتە قارا غۇ سىىۇدنال باشىىقا ھېچنېمىنى كۆرەلمىدر ،ئاندنال تەسىىتە ،سىىۇنىج ئەسىىىىتىىىدە كەچپە بورانىىدا تەۋرنگەن ،تەۋرنگەنچە دتڭىز سىىىىۇلىرننىمۇ دولقۇنالتقان سالدە ئۇياق-بۇياققا تۇال الۋاتقان قولۇمنى ،ئاندنال ئاسمانغا 31
تىكىپگەن بىر ۇب كۆز منى كۆردر .كۆزلىرنن قۇدۇق ئاسىىىتىدنال قويۇق، قارا بولۇتالرنىج كەينىدنال تەيدا بولغان تولۇن ئايغا قارايتتى. قاتىپىمنىج ھېسىىابىنى تەلەكتىال سىىوراۋاتقاندە ،قۇدۇققا ئېتىپغان يېرنمدنال ئايغا قارايتتىن. ئۇ يەرگە تىزلىنى ،،مەيدنسىگە ئۇرۇب تەرياد چېكىشكە باشپىدرئ −ئۆلتەر ۋەتتىې قاتىپالر شەمسنى ئۆلتەر ۋەتتىې شىىىۇ چاغدا بىر كۆلە گە چاتقالپىقنىج ئاسىىىتىدنال ئۆمىپەب كېپى،، ئوغرر مەشىىىىەكتە چىاققىانپى بىپەن تىامىدنال ئىارتىپىى ،چەشىىىىتى. ھويپىدنكى ئادەم قاتىپنى كۆرمە ،قانچە ئاھ ئۇرغانچە شۇنچە دا -تەرياد كۆتەرەتتى ،تەرياد ئۇرغانچە سىىىىرر تۇتمىغان ئەينەكتە چۇ -چۇ بولۇب چېقىالتتى؛ تەريىادر ئەينە سىىىىۇنۇقپىرنىدە چىاچراب كېچىنىىج بىاغرننى تىپغاب ئۆتمە-تۆشە قىپماقتا ئىدر. −تۇر ئورنۇ ىدنال ،ئېپىشىىىىىى ،قىالىدنڭمۇ نېمىانىداق سىىىىىارا ىدە ۋاقىرايسەن ...− −مەن كىمگە دەۋاتىمەن زۇۋانىڭنى ئۆچەرې بولمىسا تاالغا ئەچىقى، تاشپىېتتىمەنې ئۇ ئىالەمىدە بىر دەم قېپى ئەچەن قۇالق تەۋنمىدە يىا راۋاتقىان ئىاۋازنى ئىا پىمىاسىىىىقىا سىىىىېپىېالىدنن .قىانىداق ئۆلگىنىمنى بىپگەم كېپىېاتىاتتى. بولۇتمۇ كۆزلىرر قايغۇلۇق شىۇ ئادەمنى يەنە بىر كۆرسىەم دەيتتىن .ئۇ كىن بولغىيدر مېنىج بىپەن نېمە مۇناسىىىېنتى بار شىىۇ كەز كېچىسىىى مېنى نېمىشقا ئىزدەب قالدر ئەمما ئۇ ئالەمنىج ئىشىىىىكىدنال ئۆتەشىىىكە تۇرسىىىە قالمىدر ،بىرر قولۇمدنال تۇتۇب غەزەب بىپەن شىۇنداق سىىپكىدنكى ،چىشىپىرنن تۆكەلەب كېتەمىدنكىال دتىدنن .شىىىىۇنىداق قىپىى ،بۇ دۇنيىاغىا مە بۇرني تىارتىى، كېپىندنن. كۆزلىرنمنى تەسىىىتە ئېچى ،،زۇۋانى يوغان ئادەمنىج بېشىىىىمدا قاراب تۇرغانپىقىنى كۆرد م.ئۇ ئېگىز ،سىېمىز ،سىاقىپىغا ئاق سىانچىغان ،شىىاب بۇرۇتىنىج ئۇچىنى مايپىېالغان ئادەم ئىدر .ئۇنىج سارايېەن ئىكەنپىكىنى تونۇدۇم ۋە شىىىۇ ئەسىىىنادا يەنە بىر ئىشىىىنى ھېر قىپدننئ ئۇ مۇشىىىتۇمزور، ۋاقىراب -ىىاقىراب خەقنى قورقۇتۇتال يەرنىىدنغىىان ئىىادەم بولۇب ،ھىىازنرمۇ كۆزلىرر غەزەتتىال تارقىراب كەتكەنىدر. −نېمە بولدر −دەب سورندنن − ،نېمىشقا قولۇمنى سىپكىيسەن 32
−نېمە بولدر دەمسىىىىەن −دەب گەكىرندر سىىىىارايېەن مەسىىىىخىرە قىپى −،،نېمە بولدۇڭ دەب سەندنال سوراش كېرە ې چىقىرنمىسۇن دتدنن سېنى .خېرندارلىرنمنى قورقىتى ،قاچۇرندنغان بولدۇڭ سەنې سىىىىىىارايىىېەنىىنىىىج ئىىامىىبىىۇردە قىىولىىىدنىىال قىىۇتىىۇلىىۇشىىىىىى قىىا تىرنشىىىېتتى ،شىىۇنداقتىمۇ مەن چىقىرندنممۇ “ دەب سىىورندنن بوغۇق ئاۋازدا. −چىقىرنما ې قولىغا تىكەن كىرگەن بوز ئېيىقتە چىقىرندنج بايا، تورۇسىىنى بېشىىىمىزغا ئۆر ۋتتەمدنكىال دتدنن .تۇرۇتال نېمە بولدۇڭ تاماق يەۋتتى ،ئۇخالب قالدنج ،قارا باستى بولغا سېنى. مۇشىىىىۇ گەتنىڭال ئۇنى قىايىى ،قىالاليىدنغىانپىقىنى بىپەتتىن .مېنى قويۇب بەرسىىىىىكەن دەب ئۇنىج گېپىگە ھە دەب قويسىىىىاممۇ بوالتتى ،ئەمما يالغان ئېيتقۇم كەلمىدر. −ياق ،ئۇنداق بولمىدر ،ئۇخپىمىدنن ،قارا بېسىىىىىپمۇ قالمىدر−، دتدنن −،مەن ئەسال چەش كۆرمەيمەن. −ئەمىسە نېمىشقا چىقىرايسەن −دتدر ئۇ يەنە. −ئۇ دۇنياغا بېرن ،كەلدنن .مەن ئۇ يەرگە ئاالمە ئىزدەب مۇشىۇنداق تا -تا بېرن ،تۇرنمەن .چەش باشقا ،بايقاش باشقا. ئۇ ما ا قاراب قېتى ،قالدر ،ئاچچىقىدا بۇرۇتىنىج ئۇچىنى چىشىپەب مۇنداق دتدرئ −سىىىپەر دەرۋنشىىپەر غايىخ مەخپۇقالرمۇ كېچىسىىى بىكار يەرنسىىىپەر، ىاھىانكەزدر ئىابىدا ې كەنبويى روزا تۇتۇب دۇئىا ھەممىسىىىىى سىىىىېنىڭىدە قىپىېترن ،بېشىىىىىڭالر ئايپىنى ،قالىدۇ .كالپىنى ئاشىىىىۇنداق سىىىىاراڭ قىپغاچقا ،ئېزنتقۇ كۆرنسىپەر ھەقىچان. بىپەن كەلىىد م ،توغرا دەيتتى .ئىىالالھ تىىائىىاالمۇ ئۆزننى يوقىتى ئەقپىنى يوقىتى ئارنسىدا قىپدە تەرق بار دتمىگەنمىدر شىىۇ ئەسىىنادا تەتنۇسىىتا لى بىر نەرسىىىپەرنى توشىىۇب يەرگەن ئىككى غۇالم تەيدا بولدر .تەتنۇسىىتا قىزنرن ،تىشىىقان ئۆچكە گۆشىىى ،تۇزالنغان بېپى ،دورا-دەرمە بىپەن تىشىۇرۇلغان قو قوۋۇرغىسىى ،قۇيرۇق مېيىدا تىشۇرۇلغان قاتپىما ،تۇرچاق ۋە زاسە شورتىسى ...غۇالمالر خېرندارلىرنغا تائام بېرن ،بولغىچە ئۆينىج ئىچى تىياز ،سىىىىامسىىىىاق ۋە باشىىىىقا دورا- دەرمەكنىج خۇش تۇراقپىرنغا تولۇب كەتتى .ئۇالر مەن ئولتۇرغان شىىرەنىج يېنىغا كەلگەندە بىر قاچا شورتا بىپەن بىر تارچە نان ئالدنن. سارايېەن ئالدنمدنكى نەرسىپەرگە سەتسالدر. 33
−ما ا قارا ،بۇالرنى تۆلىگەدە تۇلۇڭ بارمۇ −دتدر ئەستەن نەزەردە. −يوق −،دتدنن −،بىراق ،خالىسىىىىاڭ ياتاق ،تاماق ھەققى ئەچەن بىرەر چەشە نى ئۆر ب بېرەلەيمەن. −بايا مەن تەقە چەش كۆرمەيمەن دەۋاتاتتىڭغۇ −شۇنداق ،مەن تەقە چەش كۆرمەيدنغان چەش تەبىرچىسى. −دتدنمغۇ ،ھەممىج دتگەدە سىىىاراڭ بوتسىىىەن −،دتدر سىىىارايېەن چىرايىنى تەر شىىتەر ب −،ئەسىىپىدە سىىېنى ھەيدنېەتسىىەم بولىدۇ .قارا ،بۇ گەتپەرنى قۇلىقىڭغا ھالقىدە ئېسىىىىېا ،ئۆزەڭ تاقىېالغان دەرۋنشىىىپىك ھالقىسىى تۇرمامدۇ ،شىۇنىج يېنىغا ئېسىىېا ې قانچە ياشىقا كىرگەنپىكىڭنى بىپمەيمەن ،ئەممىا ھەر ئىككى دۇنيىاغىا يەتكەدە دۇئىا قىپغىنىىج ئېنى . ئەمىدر بۇ ئىشىىىىىڭنى تىاشىىىىال ،بېرنى ،چىرايپى خوتۇن تېپىى ،ئۆ - ئوچاقپى بو ،باال-چاقىپىرنج بولسىىۇن ،شىىۇ چاغدا ئەۋالد قالدۇرۇب ،بىر ايدا مەزمۇ ياشىىىيااليسىىەن .ھەر ايدا ئۇرۇش-ۋەيرانچىپى بولۇۋاتسىىا اھان كېزن ،نېمە قىپىسىىىەن بۇ مەندنال سىىىا ا نەسىىىىھە ې ئۆزە چە بىر نەرسىىپەرگە ئېرنشىەلەيمەن دەب ئويالمسىەن قارا ،بۇ سىارايغا اھاننىج تۆ تەرنپىىدنال مۇسىىىىىاتىرالر كېپىى ،قونىىدۇ ،بىر نەچچە قەدەھ ئىچىېالغىانىدنال كېيىال ھەممىسىىى ئوخشىىاش ئىشىىالرنى سىىۆزلەيدۇ ،ئىنسىىان ھەممە يەردە ئوخشاشال ئىنسان .ئاش ئوخشاش ،سۇ ئوخشاش ،ھەتتا توقمۇ ئوخشاشې −ئەمىمىىا مەن بىىاشىىىىقىىچە نەرسىىىىىىپەرنىى ئەمەس ،تەقە ھەقىنىى ئىزدەيمەن −،دتدنن −،مېنىج سەتىرنن تەرۋەردنگارنى ئىزدەش سەتىرندۇر. −ئۇنداقتا ئۇنى خاتا يەردە ئىزدەتسىەن −،دەب قوتا تەگدر سىارايېەن ۋە بىردننال گەكىرنىىدر −رەببىىىج كەتتىې ئۇنىىىج قىىاچىىان قىىايتىىى، كېپىدنغانپىقىنى مەندنال سورنما ،چەنكى مەنمۇ بىپمەيمەن. بۇ گەتنى ئا الب يەرنكىمگە بىر ئاغرن كىرن ،كەتتى. −ئىالالھنى ھىاقىارەتپىگەن ئىادەم ئەمەلىيەتتە ئۆزننى ىھ اقىارەتپەيىدۇ−، دتدنن −،ئۇ ئادەم بۇنى بىپسۇن-بىپمىسۇن ،ئەھېا شۇنداق. سىىىىىىارايىېەن ئىىاغىزنىنىى مىىايىمىىاقىالشىىىىتىۇرۇب ھىىجىىيىىى ،قىويىىدر، ئىىاچچىقالنغىىانپىقى ۋە گۆدەكپەرچە تېرنكىشىىىىپىرر چىرايىىىدنال چىقىىى، تۇراتتى. ئۇنىڭغا سوئا قويدۇمئ −ئالالھ بىز سىىىىىپەرگە شىىىىا تومۇرۇ الردننمۇ يېقىال“ دتمىگەنمۇ ئالالھ ئەرشىتە ،بىزدنال شىۇنچە يىراق يەردە تەختتە ئولتۇرمايدۇ ،بەلكى ھەر
34
ۋاقىا ،ھەر يەردە بىزنىج ئىچىمىزدە .شۇ ا ئۇ بىزنى ئەسال تاشپىېەتمەيدۇ. ئۇ ئۆزننى قانداقمۇ تەر ئەتسۇن سارايېەن بۇنىڭغا تەن بەرمە ئ −ئەمما سىىەن بولمايدۇ دتگەن ئى بولدر .ئۇ بىزنى تەر ئەتتى−، دتدر مۇزدە تىكىپى −،،ھەم شىۇنىڭغا ئىشىەنگىنكى ،مۇشىۇنداق بولسىا تېخىمۇ ياخشىىى .ئەگەر ئالالھ بۇ يەردە بولسىىا ،بېشىىىمىزغا تەرلە بااليى ئىىاتەتپەر كېپىېاتقىىانپىقىنى كۆر ب تۇرۇب ىن تۇرۇۋالسىىىىىىا ئۇ قىىانىىداق تەرۋەردنگار ،دتگىنە قېنى −ئۇ قىرن نىزامنىج بىرننچىسىىى −،دتدنن سىىىپايىپى بىپەن−، ياراتقۇچىنى قانداق سىىىىەتەتپىسىىىىە ئۆزنمىزگە قانداق قارايدنغانپىقىمىز ئاشىىكارە بولىدۇ .ئەگەر ئىالھ دېيىلگەن ھامان ئاۋۋال ” ئۇ قورقۇش ،تەپ تارتىش كېرەك بولغان بىر بارلىق “ دېگەن ئۇقۇم كالالڭغا كەلسەەەەە ،دې ەك سە ەەە ۇ ك پ ھالالردا قورقۇ چ ۋە تەپ تارتىش ئىلكىدە تۇرغان بولىسە ەەەن ئەگەر ئىالھ دېيىلگەن ھامان ئاۋۋال ئۇ ى ئىشەەەق ،مەرھەمەە ۋە قەەەە ەە دەپ چۈقە سەڭ ،ئۇ ھالدا بۇ سۈ ەتلەرمۇ سە دە يېتەرلىك مەۋجۇە بولغان بولىدۇ −بولىدر قىى −،،دتىدر سىىىىىارايېەن −،بۇ گەتنىىج خۇدا بىزنىىج خىيالىمىزنىج مەھسۇلى دتگەندنال نېمە تەرقى بار مەنچە سەن... شىىىىۇ ئەسىىىىنىادا ئىارقىا تەرەتتە ېىدە چىقىى ،،ئۇنىىج گېپى ئەز لەب قىىالىىدر .غەلېە-غوغىىا چىققىىان يەرگە قىىارنىىدۇق ،يوغىىان ئىككى ئىىادەم مەسىىتپىكتە ھۆكىرەب يەرەتتى .ھەر ئىككىسىىى ھەددندنال ئېشىىى ،،باشىىقا خېرنىدارالرغىا ھەيېە قىپىى ،ئۇالرنىىج تىاۋنقىىدنكى ئىاشىىىىنى تىارتىېتپىى،، قەدەھپىرندنكى مەينى ئىچمەكتە ئىدر؛ كىمكى ئۇالرغا قارشىىىىى چىقسىىىىا تېخىمۇ زومىگەرلىىىك قىپىىى ،،ئىىالىىدنغىىا كەلگەننىىىج ھەممىسىىىىىنى نومۇسسىزالرچە ئۇرۇب سوقاتتى. بۇالرنى كۆر ب سارايېەننىج غەزەتتىال چىشپىرر كىرنشى ،كەتتىئ −قىارا مىاۋۇ بەدۋنپەرگەې شىىىىۇمپۇق ئىزدەتال يەرنىدۇ ئەمەسىىىىمۇې قىارا دەرۋن ،بۇالرنىمۇ كۆر ب باقې سىارايېەن گەب قىپغا ئۆينىج ئۇ تەرنپىگە بېرن ،،مەسىا خېرندارنىج گېپىنى سىىقى ،يەزنگە بىر مۇشىا سىالدر .ئۇ بۇنداق زەربىگە ئۇچرنشىىنى ھې ئويپىمىغان بولسىىىا كېرە ،يەرگە بوش تاغاردە تۇال الب چەشىىىتى، ئاغزندنال بىپىنەر-بىپىنمەس ئېغىر تىنىقتىال باشىىىقا تىېن چىقمىدر. ئەمما يەنە بىرر يامانراق چىقتى ،ئۇ سىىىىارايېەننىج مۇشىىىىتىغا ېنىنىج 35
بىارنچە تىاقىابىى ،تۇرسىىىىىمۇ ،كۆب ئۆتمە ئۇمۇ يەرگە يىقىپىدر .سىىىىارايېەن يەردنكى ئىىادەمنىىىج بېقىنىغىىا غەزەب بىپەن تەتكىپى تۇردر .ئىىارقىىىدنال ئۇنىج قولپىرننى ئۆتەكىنى ،تاشىىىىنىسىىىىى بىپەن دەسىىىىسىىىىەب ئەزدر. بارماقالرنىج غىرنسالب سۇنغىنىنى ئا پىدۇق. −بوالر ئەمىدرې −دەب ۋاقىرنىدنن − ،خەقنى ئۆلتەر ب قويىسىىىىەن، شۇمۇ سېنىج مەقسىتىجې مەن سىىىىىوتىى ،ىىانىنىى ىېىنىىن بىىپەن قىوغىىدايىمەن .چىەمىەلىىنىىمىۇ دەسىىسىىىمەسىىپىككە قەسىىەم قىپغانمەن .قۇشىىالرنى كۆرسىىەم سىىۇاليمان ئەلەيھىسىسىاالم ،بېپىقالرنى كۆرسىەم يۇنۇس ئەلەيھىسىسىاالم يادنمغا كېپىدۇ. انپىقالرنى ئاسىراش ،قوغداش مېنىج ۋەزنپەم .بىرسىى بىرسىىگە زنيان- زەخمە يەتكەزمەكچى بولسىىىىىا ئىا ىز بولغىنىنى قولۇمىدنال كېپىشىىىىىچە قوغىدايمەن .ئەممىا بىزنىىج ئەخالقىمىزدا غەزەب ۋە ئىالىدنرا غۇلۇق يوق. مەن تەقە بۇ تانىي ىسىىمىمنى سىىارايېەن بىپەن مۇسىىاتىر ئوتتۇرنسىىىدا انسىز تەردە قىالاليمەن. سارايېەن ما ا غەزەب بىپەن تىكىپى،ئ −دەرۋن ،سىىەن بۇ ئىشىىقا ئارنالشىىما ،بولمىسىىا سىىېنىمۇ ئېشىىەكنى ئۇرغاندە دۇمبااليمەن −،دەب تەھدنا سالدر .ئەمما ئۇنىج شۇنداقال دەب قويغانپىقىنى ھەر ئىككىمىز بىپەتتۇق. ئۇزاق ئۆتمە خىزمەتچى يىگىتپەر كېپىى ،ئىككىسىىىىىنى قوتۇردر. قارنسىىام بىرننىج بارمىقى ،يەنە بىرننىج بۇرنى سىىۇنۇتتۇ ،بەدەنپىرر قان. سىىىىارا قورقۇنچپۇق ىمجىتپىققا چۆكتى .سىىىىارايېەن ئۇالرنى شىىىىۇنداق قىپىېەتكىنىىىدنال مەمنۇن بولۇب ،نوچىپىقىىىدنال مەغرۇرلىنىىى ،مىىا ىىا كۆزننىج قۇيرۇقىدا قاراب قويدر .ئۇ ما ا قاراب گەب قىپىېاتسىىىمۇ سىىۆزر ھەممەيپەنگە ئورتاق ئىدر ،ئاۋازر كەڭ بوشىىپۇقتا ئۇچۇب يەرگەن قۇشىىتە يەكسەلدرئ −كۆرد مۇ دەرۋن ئەتەندر ،ئەسىپىدە ئۇرۇشىقۇم يوق ئىدر ،لېكىال بۇ يەرنى مۇشىىۇ خۇمسىىىالرغا قويۇب ئۇرۇشىىتۇم .ئۇرۇشىىما قانداق قىال بەرسىىەم بوالمتى ئالالھ خار بەندنپىرننى ئۇنتۇغاندا ئادالەتنى ان تىكى، قوغداش بىزگە يەكپىنىدۇ .ئەگەر ئۇنىج بىپەن تارا الشىىىماقچى بولسىىىاڭ شىىىىۇنداق دە ،بىپسىىىىۇنكى ،قوزنچاقنى يالغۇز قويۇب بەرسىىىىەڭ بۆرە بولۇب چىقىدۇې ئۇنىڭدنال گۇمانپىنى ،مەرەمنى قىسىىىىى ،قويدۇم ،ئىشىىىىىككە قاراب كېتىېتتى ،خاتا ئى قىپىېاتىسەن“ دتدنن تەس ئاۋازدا. 36
−بىر زامانالردا قوزا ئىدنن ،ئەمدر بۆرە بولدۇم دتسەم خاتاممۇ −يىىاق ،ئىۇ دتىگىىنىىىج تىوغىرا ،ھەقىىقەتەن بىۆرە بىوتسىىىىەن ،بىۇنىى كۆر ۋاتىمەن .ئەممىا بۇ قىپغىانپىرنن ھەق دەۋاتىسىىىىەن ،دە مەشىىىىەدە خاتاالشتىج. سارايېەن ئارقامدنال توۋلىدرئ −توختاب تۇر ،ئىشىىمىز تېخى تەگىمىدر .ما ا قەرزدارسىەن ،ياتاق، تاماق ھەققىگە چەشەمنى ئۆر ب بەرمەكچى بولغانىدنج. سىىىىىىارايېەننىىىج غەتپە ئۇچقۇنپىرر چىىاقنىىاۋاتقىىان كۆزنگە مەھكەم تىكىپگىنىمچە ئۇنىڭغا قاراب ما دنن .ئۇ ياقتۇرماسىىىپى ۋە گۇمان بىپەن مەنىدنال قېچىى ،تۇرسىىىىىمۇ ،ئوڭ قولىىدنال تۇتۇب ئىالقىنىنى ئىاچقىنىمىدا غىج قىاللمىدر .تالچىالر ،سىىېھرنگەرلەر ئىنسىىانالرنىج قولىدنال ئۇالرنىج كەلگەسىىىىنى كۆرەلەيدنغانپىقىنى ئېيتىشىىىىدۇ .مەن تەقە ئۆتمەشىىىنى، ئىنسىىىىاننىج بېسىىىىى ،ئۆتكەن ،ئەمما تاشىىىىالب كېتەلمىگەن يولپىرننى كۆرنمەن... سىىارايېەننىج ئالقىنىدنكى ئىزالرنى كۆزەتتىن ،سىىىزنقالر چو قۇر ھەم يېرن ئىىدر ،بىر-بىرنگە ئۇالشىىىىمىايتتى .كۆز ئىالىدنمىدا دولقۇنسىىىىىمىان سىىىزنقالر تەيدا بولدر .ھەر ئىنسىىاننىج ئەتراتىدا رە گارەڭ نۇر ھالقىسىىى بوالتتى .بۇ ئادەمنىج بولسىىىا بوز رە گە يېقىال سىىىولغۇن كۆ رەڭ ئىدر. روھىنىج ەۋھىرر ئويۇلۇب ،چۆرنسىىىىى زتدنپەنگەنىدر .تاشىىىىقى دۇنياغا قارشىى ئۆزننى قوغدنغۇدە ئىچكى قۇدرنتى ئاسىاسىەن قالمىغانىدر .دتمە ئۇ ئەسىىىىپىىدە تېگىىدنال قۇرۇب كەتكەن گىيىاھ ئىىدر .يوقىاتقىان روھىي كەچىنى ئەسىىپىگە كەلتەر ش ئەچەن ىسىىمانىي قۇۋۋنتىنى ھەسىىسىىىپەب ئاشىىۇرغانىدر .ئىچىدنكى زەئىپپىك تېشىىىدا غەزەب بولۇب ئىپادنپىنەتتى. شۇ ا ئۇ ھە دتگەندنال باشقىالرغا ھەيېە ساالتتى. يەرنكىن تېز سىوقۇشىقا باشىپىدر ،چەنكى يېڭى نەرسىىپەرنى كۆرمەكتە ئىدنن .باشىىىىتا كۆر نگەن رەسىىىىىمنى گويا يىپە تەردننىج ئارقىسىىىىىدنال كۆر ۋاتقاندە تەسىىتە ئىپغا قىپىېاتاتتىن .ئارقىدنال ئۇ كۆز ئالدنمدا تولۇق نامايەن بولدرئ چاچپىرر بېغىررەڭ ،ياال داياغ تۇتىغا قوزغۇننىج رەسىىىمى چېكىپگەن ،دولىسىىىغا كەشىىتە ئىشىىپەنگەن قىزن ،شىىارتا ئارتىېالغان ياش ئايا . −سىىۆيگىنىڭدنال ئايرنپى ،قاتسىىەن −،دتدنن ،ئاندنال ئۇنىج سىىو ئالقىنىنى قولۇمغا ئالدنن.
37
ئىايىالنىىج كۆكسىىىىى ئىشىىىىشىىىىىى ،كەتكەن ،ھىامىپىدار بولۇب ،ھىازنرال تۇغىدنغاندە قىالتتى .ئۇ كۆيەۋاتقان بىر ئۆيگە سىىولىنى ،قالغان بولۇب، كەمەش ئېگەرلىك ئاتالر ئۆينى قورشىىاب تۇراتتى .كۆيگەن سىىامان ۋە ئادەم گۆشىنىج تۇرنقى ئەتراتنى قاتالب كەتكەنىدر .ئاتپى مو غۇلالرنىج تاناق بۇرۇنپىرر ،دنقمىىاق ۋە قىىاتتى بويۇنپىرر ،قېتىىى ،كەتكەن يەرەكپىرر كۆر ندر ،چىڭگىزخان لەشكەرلىرر... −بىر ئەمەس ،ئىككى ئىىادنمىڭىىدنال ئىىايرنپىىى ،قىىاتسىىىىەن −،دەب تەزەتتىن گېپىمنى −،ئۇ چىىاغىىدا ئىىايىىالىىىج تۇنجى بىىاال غىىا ھىىامىپىىدار ئىكەندۇق. سىىىىارايېەن كۆزننى قىسىىىىى ،،ئۆتەكىگە قارندر ،بېشىىىىىنى كۆتەرمە لېېننى چىشىپەب تۇرۇب كەتتى ،ئاندنال تەرر شىۇنداق تەر لدنكى ،چىرايى سىىىىىرلى تەس ئىالىدر .شىىىىۇئىان ئۇ مىا ىا ھىازنرقىىدنال خېپى بە قېرنى، كەتكەندە كۆر ندر. −گەرچە سىىا ا تەسىىەلپىي بواللمىسىىىمۇ گېپىمنى دەۋاال −،دتدنن ئاسىىىىتا −،خوتۇنۇ نىج بېشىىىىىغا چىققىنى ئوتمۇ ئەمەس ،ئىر-تەتەكمۇ ئەمەس .تورۇسىتىكى ياغاچتىال بىرسىى ئەسىتىگە چەشىەب شىۇ ھامان ،يەنى ھې قىينىالمىايال ىان بەردر .سىىىىەن بولسىىىىىاڭ ئۇنىىج قىانچىپىىك ئىازاب چەككىنىدنال ۋەھىمە يەب يەرد ڭ .ئۇنداق بولمىدر. سىارايېەن قاتىقىنى تەردر ،ئۇ كۆتەر ب قوتقۇسىىز يەكنىج ئاسىتىدا بە بىۇ ئىشىىىىىالرنىى نەدنىال بىىپىسىىىىەن، قىويىۇۋەتىكەنىىدە قىىالتىتىى. سېھرنگەرمۇسەن “ دتدر ئەلەم بىپەن. سوئالنى ئا پىماسقا سالدنن. −خوتۇنۇمنى اليىقىىىدا دەتنە قىاللمىىىدنن دەب ئۆزە نى ئەيىبپەب كېپىېاتىسىىىەن ،يامان چەشىىىپىرنڭدە دائىن ئۇنىج بىر كاماردنال ئۆمىپەب چىقىدنغانپىقىنى كۆر ب تۇرۇۋاتىسىىەن ،ئەمما ئو -خىيالىج سىىا ا ئويۇن كۆرسىىىىىتىېاتىىدۇ .ھىالبۇكى ،خوتۇن-بىاالڭ ھىازنر تەۋقۇلدىاددە بىر ھىالەتتە، نۇر زەررنچىپىرندە يە گى ،،ئەركىال ھالدا ئەبەدنيە ئالەمىنى كەزمەكتە. ئاندنال سۆز منى دەرھا خۇالسىپىدننئ −خالىسىىىاڭ يەنە قوزا بوالاليسىىىەن ،چەنكى ئۇ ئىچىڭدە بار .ئۆزە نى تېخى يوقىتى ،قويمىدنج. سىىىىارايېەن بۇ گەتنى ئا ال-ئا پىمايال قولىنى ئوتتىال تارتىېالغاندە تارتىېتپى ،مەندنال يىراقالشتى.
38
−ما ا قارا دەرۋن ،سىىىىەندنال بىزار بولدۇم −،دەب غۇدۇرلىدر ئۇ−، بۇ كېچە بۇ يەردە قونسىىاڭ بولىدۇ .ئەمما ئەتە تاڭ ئاتقاندا يوقىپىسىىەن .بۇ ئەتراتتا سېنى ئىككىنچى كۆر ب قالما ې بېشىمنى لىڭشتتىن ،چەشەندنن. ئەھېا شىۇنداق ،راسىا گەب قىپسىاڭ ئاچچىقالب تېرنكى ،كېتىدۇ. ئىشىىىقتىال گەب باشىىىپىسىىىاڭ سىىىەترايى ئۆرلەب ،غەزەتپىنى ،سىىىەندنال نەترەتپىنىدۇ. ئېلال بوستون-2008 ،يىل -18ماي ئېپال چوڭ قىزر ۋە ئېرر بىپەن خىاتىپىشىىىىىى ،قىالغىانىدنال كېيىال ئۆيدە شىۇنداق ىددني كەيپىيا ھۆكەم سىەردنكى« ،ئىشى شىەرندىتى»نى ئوقۇشىقا ۋاقىا چىقىرالمىدر .ئۇالرنىج ئوتتۇرنسىدا گويا نەچچە ۋاقىتتىال بېرر قىاينىاب كەلگەن قىازاننىىج تۇۋنقى تۇيۇقسىىىىىز ئېچىپىى ،كەتكەنىدە ، ئىچىدنكى ھور ۋە ھورنىج بېسىىىىمى سىىىىرتقا چىقى ،كەتكەندە بولدر. كونىىا زنىىددنيەتپەرگە يېڭى خىىاتىپىقالر قېتىپىىدر.ئەتسىىىىۇس ،ئۇ تۇۋاقنى ئېچىېەتكىنى ئېپال ئىدر ،ئۇنى ئاز كەلدر دەب ،سىكوتقا تېپېكون قىپى،، قىزر بىپەن تو قىپى ئىشىىىنى قايتا ئويپىشىىى ،بېقىشىىىنى ئېيتى،، ئىشنى بۇزدر. كېيىال ئۇ تېپېكوندا دتگەن شىىۇ گەتپىرنگە تۇشىىايمان قىالتتى ،ئەمما ھازنر ئەمەس-18 .مار كەنى سىىەۋەبىدنال شىىۇنچىپىك خاتىر ەم ئىدنكى، تاغدە يۆلەنچەكى باردە چوڭ گەب قىپى ،،بىرسىىنىج تۇرمۇش ئىشىىغا ئارنپىشىشتىال قىپچە تەب تارتمىدر. −ياخشىىمۇسىىز سىكو ،مەن ئېپال ،ېنېتنىج ئانىسىى −،دتدر ئۇ قىىزنىنىىىج ئىوغىۇ دوسىىىىىتىىغىىا تىېىپىېىكىون قىىپىشىىى ىنىى نىورمىىا ئىى ھېساباليدنغاندە تېتىك ،ئازادە سۆزلەشكە تىرنشى −،،سىز بىپەن ئازراق تارا الشسام بوالمدۇ −رۇبىنسىىىىتېال خانىممۇسىىىىىز قۇلىقىمغا ئىشىىىىەنمە قالدنمغۇ ئەلېەتتە بولىدۇ −،دتدر سىىىكو تىپى تۇتۇلۇب قالغاندە كېكەچپەب ھەم شۇنچە ھودۇقۇب كېتىېاتسىمۇ سەتىتىنى چەشەرمەسپىككە تىرنشى.، ئېپالمۇ ئەدەب ،ھۆرمە بىپەن سىىىىكوتقا ئۇنى قوبۇ قىاللماسىىىىپى مەسىىىىپىسىىىىنىج يوقپۇقىنى ،شىىىۇ ا بۇ گەتنى ئۇنىج خاتا چەشىىىىنى، 39
قالماسىپىقى كېرەكپىكىنى ،تەقە ئۇنىج قىزر بىپەن تو قىاللمىغۇدە دەرنجىدە كىچىك ،ئىشىىىسىىىىز ۋە تە رنبىسىىىىز ئىكەنپىكىنى ئېيتتى .بۇ قېتىمقى تېپېكوندا كۆر شىىىىەش بەلكىن ئۇنىج كۆ پىگە ئازار بېرندۇ ،ئۇنى ئىازاباليىدۇ .ئەممىا ئۇ ئېپالنىىج نېمە دتمەكچى بولغىانپىقىنى ئۇزاق ئۆتمە چەشىىىىنىدۇ ۋە راسىىىتكەن دەيدۇ؛ ھەتتا ۋاقتىدا ئاگاھالندۇرغانپىقى ئەچەن ئۇنىڭغىا رەھمە ئېيتىىدۇ .گەتنى ىمجىتال يىغىشىىىىتۇرۇش ۋە بۇ قېتىن تېپېكوندا كۆر شىكەن تارا الرنى ېنېتقا يەتكەز شىنىج تايدنسىى بار ئىدر. ئېپال بۇالرنى بىرمۇ بىر سۆزلىدر. تېپېكون شۇنچىپىك ئېغىر ىمى ،كەتتىكى... ئاخىر سكو گەب قىاللىغۇدە كەچكە كېپى،ئ −رۇبىنسىىتېال خانىن ،سىىىز بىزنى چەشىىەنمىگەندە قىپىسىىىز−، دتدر −،ېنېا ئىككىمىز بىر-بىرنمىزگە ئاشى . مانا كۆر ڭې يەنە ئاشىىۇ كونا تاراڭې ئادەمپەر نېمىشىىقا بۇنداق سىىاددا، ئەخمەق بولىدنغاندۇ ،ھەيران قالدر ئېپال .ئاشىىى -مەشىىۇقالر بىرلەشىىسىىە چۆلدە قالسىىىمۇ باغدا ياشىىىغاندە بوالمدنغاندۇ ئىشى -مۇھەببە دتگەن قۇتپۇق ،سىېھىرلىك كالتە ،بىر نەرسىىگە تېگى ،كەتسىىال ئۇنى كارامەتكە ئىگە قىپىېتتىدۇ. ئەمما ئېپال كالپىسىدا ئويپىغانپىرننى قويۇب تۇرۇب ،مۇنداق دتدرئ −ھېسىسىىياتىڭالرنى چەشىىنىمەن .ئەمما سىىپەر تېخى كىچىك .كىن بىپىدۇ ،ئەتە باشقا بىرسىنى ياخشى كۆر ب قېپىشىڭالر مۇمكىال. −رۇبىنسىىىىتېال خىانىن ،ئىالىدنراب مۇنىداق دتمەڭ ،ئەگەر مۇنىداق ئېھتىمالپى بولسىا ھەممە ئادەم ،ھەتتا سىىزمۇ شىۇنىج ئىچىدە ،شىۇنداق ئەمەسىمۇ سىىزمۇ بەلكىن ئەتە باشىقا بىرسىىنى ياخشىى كۆر ب قېپىشىىڭىز مۇمكىال. ئېپال ئاچچى كەلدرئ −مەن ئۆ -ئوچىىاقپى ئىىايىىا ،ئۆمەرلە ھەمراھىمنى تىىالالب بولغانمەن ،ئېرنممۇ شىۇنداق .سىا ا دتمەكچى بولغىنىن شىۇ ،سىكو .تو قىپى ئوينىشىدنغان ئى ئەمەس ،ئويالب ئى قىپىشىج كېرە . −يەنى سىىز مېنى ئەتە باشىقا بىرسىىگە ئاشىى بولىدۇ دەب ئويالب، بەگەن سىىەۋداالرچە سىى ۆيگەن قىزدنال ۋاز كە دتمەكچىمۇ −دەب سىىورندر سكو . ئەمىدر تىارا الر گويىا تۆتىىدنال مولالق ئېتىى ،دومىپىغىانغىا ئوخشىىىىىاش تەسىىىىكويغىا چەشىىىىتى .ئىارنپىرنىدنكى ئەمىىد-ئىارزۇالر ،ئىازار بېرنشىىىىپەر، 40
كەتەلمىگەن كۆ ەلسىىىىىزلىكپەر ،گەتتە چېقىېتپىشىىىىالر ...بىر-بىرنگە ئىارنپىشىىىىىى ،كەتتى .تېپېكوننى قويغىانىدا ئېپالنىىج قولپىرر ئىاچچىقتىال تىترەيتتى ،ئۇ دەرھا ئاشىىخانىغا ما در ۋە قاچان ئىچى سىىىقىپسىىا شىىۇ چاغدا قىپىدنغان ئىشىنى باشپىدرئ تاماق ئېتى ې * * * يېرنن سائەتتىال كېيىال ئۇنىج ئېرندنال تېپېكون كەلدر. −قۇلىقىمغا ئىشىەنمە قالدنن ئېپال ،قىزنن بىپەن تو قىپما دەب سىىكوتقا تېپېكون قىپىپسىىەن ،مۇشىىۇنداق ئىشىىمۇ بوالمدۇ بۇنداق بىمەنە ئى قىپمىدنن دتگىنە قېنى. ئېپال تۇرۇتال قالدرئ −تىاھ ،خەۋەرلەر نېمىانچە تېز ،شىىىىۇنىداق ،ئۇنىڭغىا تېپېكون قىپىدنن. ماقۇ دتسەڭ ،مەن سا ا چەشەند رە ... ئەممىىا داۋنىىدنىىىج ئۇنىڭغىىا مىىاقۇ بولغۇدە ھىىالى يوق ئىىىدر. تاقەتسىزلىك بىپەن يەنە گەب باشپىدرئ −چەشىەند رگىدە نېمە ئى بار نېمىشىقا بۇنداق قىپىسىەن سىكو ېنېتقىا ھەممىنى دەتتۇ .قىزنىج ھىازنر ھوشىىىىىنى بىپمەيىدۇ .الئورادا بىر قانچە كەن تۇرغۇدە ،سېنى كۆر شنى خالىمايدنكەن... داۋند بىر دەم تۇرنېتپى ،سۆزننىج ئاخىرننى ئېيتتىئ −سىى ا ا دتسىىەم ،بۇنداق ئويپىشىىىڭنى خاتا دەب كەتكىپى بولمايدۇ. لېكىال باشقىالرنىج تۇرمۇشىغا نېمانچە ئارنپىشىېالىسەن ېنېتال ئەمەس ،داۋنىىدمۇ ئېپالغىىا ئۇ كېچە ئۆيگە كەلمىگەن تەقە ئۇچۇر يولالب ،ىىىددني بىر ئىشىىىىى چىقىىى ،قىىالغىىانپىقىنى ،ئۆيگە قايتالمايدنغانپىقىنى ئېيتتى ،قانداق ئى ئىكەنپىكىنى چەشەند رمىدر. ھالبۇكى ،داۋند ئىپگىرر ئەر-ئايالپى تۇرمۇشىىىقا خىالب كېپىدنغان بۇنىداق ئىشىىىىنى قىپىى ،بىاقمىغىانىىدر ،ئۇنىىج گەلىدنال گەلگە قونۇب يەرندنغانپىقى ئېنى .بەلكىن باشىىقا ئايالالر بىپەن يېتى ،قوتىدۇ ،ھەتتا ئۇالرغا تۇ دتگەننى سىىورۇب چاچىدۇ .نېمە بولسىىا بولسىىۇن ،ئېپال ئۇالرنىج ھەممىسىىىىگە كۆنەب كەتتى .ئەمما ئېرر بەگەنگىچە ھەر ئاخشىىىىمى ئۆيگە ۋاقتىدا كېپى ،،تاماق شىىىرەسىىىدە ئۆزننىج ايىنى تېپى ،ئولتۇراتتى. مۇنىاسىىىىىېنتى ھەر قىانچە يىرنىك بولسىىىىىمۇ ئېپال ئۇنىڭغىا داۋامپى تىامىاق ئېتى ،بەرگەن ،داۋند بولسىا ئالدندنكى تاماقنى تەبسىسىۇم ۋە مىننەتدارلى بىپەن يەب كەلگەنىىىدر .ھەر قېتىن تىىامىىاقتىال كېيىال داۋنىىد چىال 41
كۆ پىدنال قولۇ غا دەر كەلمىسىىۇن“ دەيتتى .ئېپال بۇ سىىۆزنى ئا پىغان ھىامىان ئېرننىىج يوشىىىىۇرۇن ھىالىدا ئۆزنىدنال ئۆز ر تىپەۋاتقىانپىقىنى ھېر قىالتتى-دە ،ئۇنى ئەتۇ قىالتتى ،دائىن شۇنداق قىپىپال كەلگەنىدر. ئەمدنپىكتە ئېرر تۇنجى قېتىن مۇشىىۇنداق ئەخمەقپى قىپىېاتاتتى. ئېپال بۇ ئەھېالالرنى كۆر ب ئۆزننى ئەيىبپىىدر .ھىالبۇكى ،ئەسىىىىپىىدنمۇ ئۇ ئۆزننى دائىن گۇنىاھكىار دەب قىارايىدنغىان ،بىاشىىىىقىالرنىىج خىاتىالىقىنى ئۆزنگە بېسىن قىپىېالىدنغان ئايا ئىدر. * * * قىوشىىىىكىېىزە بىىالىىپىىرر بىىپەن بىىپىپە ئىولىتىۇرغىىنىىىدا ئىېىپىالنىىىج گۇناھكارلى تۇيغۇسىىى قايغۇ-ھەسىىرەتكە ئالماشىىتى .ئۇ ئاۋننىج تىسىىسىىا يەيىمەن دتىگەن غەلىېنسىىىىىىگىىمىۇ ،ئىورلىىنىىىج ھىېىچىنىېىمە يىېىمەيىمەن دەب تۇرنېتپىشىىىىپىرنغىمۇ تەرۋا قىپمىىدر .ھەر ئىككىسىىىىىگە لىقمۇلى كۆ تۇرچاق ۋە باشىىىقا تىشىىىۇرۇلغان سىىىەيپەرنى بەردر .بىر قارنسىىىا ئۇ يەنىال بالىپىرر بىپەن شىىۇنداق يېقىال ،رنشىىتىسىىى چىج باغالنغان ئانا ئىدر، ئەممىا كۆ پىىدنكى غېرنبپى كەنسىىىىېرر كەچىيىېاتىاتتى ،تەرنشىىىىىان ۋە ھارغىال ئىدر. غېرنبپىققىا گويىا ھىامىپىدار ئىىدر ،ھەر مىنۇ ،ھەر سىىىىىائەتتە ئۇنىىج ئىىچىىىدە يىوغىىنىىايىتىتىى بىۇ تىۇيىغىۇ ،بىىر كىەنىى چىوقىۇم تىۇغىۇۋتىتەتىتىى-دە بىۇ تۇيغۇلىرر بىپەن دنىدارلىشىىىىىاتتى .ئەممىا ئۇ چىاغىدا نېمە قىپىشىىىىىنى بىپمەيتتى. تىامىاقتىال كېيىال بىالىالر ئۆز ھۇ رنپىرنغىا كىرنى ،كەتكەنىدە ئېپال تاماق وزنسىىىدا يالغۇز قالدر .شىىۇئان ئەتراتىدنكى ىمجىتپى ئۇنىڭغا ئېغىر كەلدر ،ۋەھىمىپىك خىيىالالردنال يەرنكى ئېزنپىدر .نەچچە سىىىىائە اتا چېكى ،،تەر تۆكەب ئەتكەن تاماقالر شىۇ ئەسىنادا كۆزنگە زترنكىشىپىك، تېتىقسىىىز كۆر نەب كەتتى .ئۆزنگە ئىختىيارسىىىز ئى ئاغرنتتى .ئۇ قىرن ياشىىىىقا كىرە دەب قالغانىدر ،بۇ دۇنيادا سىىىىاق 40يى ،ياشىىىىىغانىدر. ئۆمر منى بىھۇدە ئۆتكەزد ممۇ نېمە دەب ئويالب چۆچەب كەتتى .ئۇنىىىج قەلبىىدە چەكسىىىىىز مۇھەببە بىار تۇرۇقپۇق ،ھېچكىن ئۇنىڭىدنال سىىىىۆيگە تەلەب قىپمايېاتاتتى. ئۇنىج خىيالى «ئىشىى شىىىەرندىتى»گە كەتتى ،شىىىەمر تەبرنزننىج ئىشىىىپىرر ئۇنىج دنققىتىنى قوزغىغانىدر .قېشىىىىمدا شىىىۇنداق بىرر
42
بولسىىىدر − ،دەب ئۆزنگە سىىۆزلىدر چاقچاق قىپىېاتقاندە −،تۇرمۇشىىۇم چوقۇم مەنىپىك بوالتتى“. خىيىالىغىا دەرھىا تېرە ئىشىىىىتىان بىپەن موتوسىىىىىكپىتچىالرنىىج چاتىنىنى كىيىېالغان ،ئېگىز بو ،قارا چاچپى ،قارا كۆزلە ،سىىىىرلى بىر ئىادەم كەلىدر .ئۇنىىج مەرنسىىىىىگە چەشىىىى كەدە چىاچپىرر بولسىىىىىا، ئامېرنكىنىج ھارلى داۋندسىىىىون“ ماركىپى قىپقىزن ،موتوسىىىىىكپىتنى مىنى ،،رولىغا رە گارەڭ لېنتىالرنى ئېسىى ،ما سىا ...ئۇ خىيالىدنكى بۇ كۆر نەشىىىپەرگە كەلمە تۇرالمىدر .يۇقىرر سىىىەرئەتپىك يولدا ئۆزر يالغۇز ئەڭ تېز سىىىەرئەتتە كېتىېاتقان كېپىشىىىكەن ،ئەركەكپىكى ئۇرغۇب تۇرغان، سىىىرلى بىر سىىوتى موتوسىىىكپىتچىې مۇبادا ئۇ ھازنر شىىۇ يولغا چىقى، موتوسىىكپىتنى توسىسىا ،ئۇ ئادەم ئۇنى كەينىگە مىند ر ۋالسىا ،كارامە ئى بوالتتى-دەې شىەمر تەبرنزر مېنىج ئالقىنىمغا قاراب باققان بولسىا ئۆتمەشىەمدنال نېمە كۆرەر بولغىيىدر “ دەب ئويالب قىالىدر ئۇ .مۇشىىىىۇنىداق نىاچىار تەيتتە نېمىشىىىىقا ئېغىر ئەندنشىىىىە ،ۋەھىمىگە چۆكىدنغانپىقىمنى چەشىىىىەند ر ب بېرەلەرمىدر شۇنچە چوڭ ئائىپىسى تۇرۇب نېمىشقا ئۆزننى يالغۇز ،غېرن، ھېر قىپىىدنغىانپىقىنىىج سىىىىەۋەبىنى ئېيتىى ،بېرەر بولغىيمىىدر ئېپال بۇنىڭغىىا قىزنقىىى ،قىىالىىدر ،ئۆزننىىىج ئەتراتىىىدنمۇ بىر نۇر ھىىالقىسىىىىى بولغيىمىدر ئەگەر بولسىىا ئۇ قانداق رە پەردنال شىىەكىپپەنگەن رە پىرر تىارالق بولغىيمىىدر ،سىىىىولغۇنمۇ كېيىنكى ۋاقىتالردا ھىايىاتىىدا تىارالق بولغىنى نېمە بولغىيىدر ياكى ھېچنېمە يوقمىدۇ شىىىىۇ ئەسىىىىنادا ئۇ يەردە ،ئوچاقتىال چىقىېاتقان غۇۋا نۇرنىج يورۇقىدا ئاشىىىخانا شىىىىرەسىىىىنىج يېنىدا يالغۇز ئولتۇرغان ،ئە بالىنىج ئانىسىىىى بولغان ئېپال رۇبىنسىتېال شىۇنى ھېر قىپدرئ مۇھەببەتنى ئىنكار قىپى،، ئۇنىڭغىا ىان ەھپى بىپەن قىارشىىىىى تۇرسىىىىىمۇ ،ئۇنىىج يىامىان گېپىنى قىپى ،كەلسىە-كەلمەس سىۆزلىسىىمۇ ،ئۆزر ئەسىپىدە مۇھەببەتكە ئۆلگەدە تەشنا ئىدر ،ئۇنىڭغا ئېرنشەلمىگىنىدنال ھەسرە چېكەتتى. شەمس سەمەرقەند ئەتراپىدىكى بىر كارۋانساراي-1242 ،يىل مارت كارۋانسىىىاراينىج ئىككىنچى قەۋنتىدنكى ياتاقتا 12مۇسىىىاتىر بولۇب، غېرنبپى يەكىنى بوينىغا تەگمەن تېشىىىىدە ئارتىېتپى ،شىىىىرنال چەش 43
كۆر ب ياتىدنغان بۇ ئادەمپەرنىج ئارنسىىىدنال چاڭ-توزان ،تەر ۋە سىىېسىىى تۇرايىدنغىان بوش يەر تىاتتىن .ئۇ يەردە ئو ىدنچە سىىىىوزۇلۇب ،بولۇب ئۆتكەن ئىشىىىىالرنى بىرمۇ بىر ئەسىىىىپىىدنن .ئۆزەم شىىىىىاھىىد بولۇب تۇرۇقپۇق ئىالىدنراقسىىىىىانپىقىن يىاكى غىاتىپپىقىن تەتەيپىىدنال قەدرننى بىپەلمىگەن، ئىىدرا قىپىشىىىىقىا ئەلگەرەلمىگەن بىرەر ئىالھىي ئىشىىىىىارەتكە يولۇققىان بولغىيمىدنن ئۆتكەن كەنپىرنمنىج ھەممىسىىىىنى مۇشىىىۇ نەزەردە كۆزدنال كەچەر ب چىقتىن .ھەقتائاالغا ئۇزۇندنال ئۇزۇن شەكرر قىپدنن. بىالىپىقىمىدنال بېرر ئۇ دۇنيىاغىا بېرنى ،سىىىىىرالرنى بىايقىايتتىن ،غىايىخ ئىاۋازالرنى ئىا اليتتىن ،تەرۋەردنگىار بىپەن سىىىىۆھبەتپىشىىىىەتتىن .ئۇمۇ مىا ا ىاۋاب بېرەتتى ،بىايىان قىالتتى ،چەشىىىىەنىد رەتتى.كەنپەرنىىج بىرنىدە گويىا تىچىر-تىچىر ئاۋازدە يە گىپپەب ،ئەرشىىنىج يەتتىنچى قەۋنتىگە ئاسىىتا چىقاتتىن .ئاندنال ئېغىرلىشىىى ،زتمىننىج ئەڭ چو قۇر يېرنگە چەشىى ەب، بامبۇ ،كاشىىتان ،بۇ دەرنخى ئۆسىىكەن قىياالر زنننەتپەب تۇرغان زتمىنغا سىڭى ،كېتەتتىن .گاھ ئۇ يەردە ،گاھ بۇ يەردە ئىدنن .بەزندە ئىشتىھايىن تۇتۇلۇب ،نەچچە كەنگىچە بىر لوقما تائام يېيەلمەيتتىن ،تارا پىشىىشىنى ئۇنتۇب قىاالتتىن ،سىىىىۆزلەر كىالالمىدنال چىقىى ،كېتىى ،ئىانىدنال كۆچمەن قۇشىىىىالردە قىىايتىىى ،كېپەتتى .بۇالرنىىىج ھېچقىىايسىىىىىسىىىىى مېنى قورقۇتالمايتتى ،شىۇنداقتىمۇ بۇنىج باشىقىالرغا غەلىتە كۆر نىدنغانپىقىنى بىپەتتىن .ۋاقىتنىج ئۆتەشىىى بىپەن شىىۇنى بىپدنمكى ،ئىالھىي ئىشىى ھالىدنال باشىىىقا ئىشىىىالرنى دەب يەرمەسىىىپىك كېرەككەن .ئىنسىىىانالر ئۆزر چەشىىىىىنەلمىگەن ئىشىىىىالرنى ئەيىبپەشىىىىكە مىايىى .،بۇ قىائىىدننى ئۆز تە رنبەمدنال نەچچە رە ھېر قىپدنن. ① ئۇ دۇنياغا بېرن ،كەلگىنىمگە غەيرر كۆزدە قارنغان ،كەشىكپىرنمدنال ھەركىگەن ھەم مىا ىا تەنبىى بەرگەن تۇنجى ئىادەم ئۆز ئىاتىام ئىىدر .ئون ياشىالردا بولسىام كېرە ،شىۇ چاغدا قوغدنغۇچى تەرنشىتىپىرنمنى ھەر كەنى دتگەدە كۆر شىكە باشىپىغانىدنن .باشىقىالرمۇ ئۇنى مەن كۆرگەندە كۆرندۇ دەب ئوياليىدنغىان سىىىىىاددا ۋاقىتپىرنن ئىىدر .ئىاتىام بولسىىىىىا مېنى ئۆزنىدە ياغاچچى قىپىشىنى ئوياليتتى .بىر كەنى ئۇ ما ا ئارچا ياغىچىدنال سىاندۇق ياسىىاشىىنى ئۆگىتىېاتقاندا ئاغزنن قىچىشىىى ،،قوغدنغۇچى تەرنشىىتىپىرنن ھەققىدە سۆزلەب سالدنن. −قارا سېنى ،خىيالنى بە توال قىپىدنكەنسەن −،دتدنن ئاتام −،بۇ گەتپىرنڭنى بىر كىمگە دەب يەرمە ،خەقنى بىزار قىپىسەن. ① كەشىف −يوشۇرۇن ئىشالرنى بىلمەك ،بىلىنمىگەن نەرسىنى بايقاش ،ئالدىن بېشارەت بېرىش.
44
بىر نەچچە كەن ئاۋۋا قوشىىنىالردنال بىر نەچچىسىىى كېپى ،دادام – ئىانىامالرغىا شىىىىىكىايە قىپغىانىىدر ،غىالىتە ئىشىىىىپىرنن بىپەن ئۇالرنىىج بالىپىرننى قورقىتىپتىمىشمەن. −مىا ىا قىارا بىاالم ،ئىامۇتمۇ ئىامۇ دەرنخىنىىج تەۋنگە چەشىىىىىىدۇ .بىاال دتگەن ئاتا-ئانىسىىغا ئوخشىايدۇ .چەشىەندنڭمۇ سىەنمۇ شىۇنىج ئىچىدە−، دتدنن دادام −،بىزگە ئوخشىاش ئادەتتىكى ئىنسان ئىكەنپىكىڭنى نېمىشقا ئېتىراب قىپغىپى ئۇنىمايسەن دە شىىۇ تەيتتە ،ئاتا-ئانامنى ياخشىىى كۆرسىىەممۇ ،ئۇالرنىج مېھىر- مۇھەببىتىگە شىۇنچە تەشىنامەن دەب ئويپىسىاممۇ ،ھەر ئىككىسىىنىج ما ا يەنىال يا ئىكەنپىكىنى ھېر قىپدنن. −ئاتا ،سىەنمۇ بىپىسىەن ،سىېنىج بۇ ئوغپۇڭ باشىقا قېرننداشىپىرنغا ئوخشىىىىىمىايىدنغىان بولۇب تۇغۇلىدر .خىالىسىىىىىاڭ مېنى توخۇالر تەرنپىىدنال بېقى ،چوڭ قىپىنغان ئۆدە چۆ ىسىى دەب بى .،شىۇنىڭغا ئىشىەنگىنكى، مەن ئۆمر منى توخۇ كاتىكىدە ئۆتكەزمەيمەن .سىىىپەر كىرنشىىتىال قورققان سىىىىۇدا مەن يىىايراب كېتىمەن .چەنكى مەن سىىىى ۇ ئەزەلەيمەن ،سىىىىىپەر ئەزەلمەيسىىىىىپەر .مېنىىج ىايىن دتڭىز-ئوكيىان ،ئەگەر مەن بىپەن بىپپە ياشىىماقچى بولسىا الر دتڭىزغا كىرنڭالر؛ ئۇنداق قىاللمىسىا الر ،يولۇمنى توسما ئۆز كاتىكىڭالردا قېپىڭالر. دادامنىج كۆزلىرر تا تېشىىىىدە يوغىناب ،چەكچىيى ،،ھالسىىىىز، دەرمانسىز تۇرۇب قالدر. −ئۆز ئاتاڭ بىپەن بەگەن بۇنداق گەب تاالشىسىاڭ −،دتدر كەسىكىال تەلەتپۇزدا −،چوڭ بولساڭ د شمەنپىرنج بىپەن قانداق گەب تالىشارسەن ئىاتىا-ئىانىامنىىج ئويپىغىنىنىىج ئەكسىىىىىچە ،چوڭ بول ىغ انسىىىىېرر كەشىىىىىكپىرنن يوقاب كەتمەسىىىىتىال بەلكى تېخىمۇ كۆتەيدر ھەم تېخىمۇ ەزبىپىىك تەس ئىالىدر .چو الرنىىج ئىاچچىقىنى كەلتەرنىدنغىانپىقىمنى بىپەتتىن .ئۇالرنى خىاتىا قىپغىنىمىدنال ئۆكەنەتتىن .ئەممىا ئۇ دۇنيىاغىا ئىائىىا كەشىىىىىىكىپىىرنىمىنىى قىىانىىداق تىوخىتىىتىىااليىىدنىغىىانىپىىقىىمىنىى بىىپىمەيىتىتىىن. ئەمەلىيەتتە ،ئۇنى بىپگىنىن بىپەنمۇ توختاتقۇم يوق ئىدر. ئۇزاق ئۆتمە ئۆيى دنال ئىىايرنپىىى ،،ئىككىنچى قىىايتىىى ،بىىارمىىىدنن. ھەزرنتى لۇتنىج خوتۇنى شىىەھىرننى تاشىىالب چىققاندا ئارقىسىىىغا بۇرۇلۇب قاراب ،شىىۇ تېتى قېتى ،قالغانىكەن .مەن بولسىىام تەبرنزگە بىر قېتىممۇ قىاراب قويمىىدنن.تۇغۇلغىان يېرنمنىىج نىامى قەلبىمىدە ھىازنرمۇ كەكرنىدە يېقىمسىىز تۇيۇلىدۇ ،شىۇ قەدەر نازۇ ،سىەزگەر بىر سىۆزكى ،تەلەتپۇز قىپغان 45
ھامان تىپىمدا شىىىەبنەمدە ئېرن ،كېتىدۇ .تەبرنزنى ئەسىىىپىگەن ھامان ئە خى ،تۇراق −خەشىىىىە ،نېپىز نان ،يېڭى ياغقان يۇمشىىىىاق قارنىج تۇرنقى مېنى ئورنېالىدۇ. شىىۇندنال بۇيان اھان كېزەر ئابدالمەن ،زتمىندا مە گە سىىەرسىىانمەن. بېشىىىىمغا ياسىىىتۇق قىپغان بىر تاشىىىقا قايتا باش قويمىدنن ،بىر قاچىدا ئىككى قېتىن تىامىاق يېمىىدنن ،ەنىدە كۇالھىن ئىاسىىىىتىىدنال ھەر كەنى ئوخشىىىىمىغان مەنزنرنپەرنى تاماشىىىا قىپدنن .ئا قالغىنىمدا چەشىىىپەرگە تەبىر بېرنى ،ئە -تۆ تە گە تىاتتىن ،تىاتقىنىمنى مۇھتىا الرغىا تىارقىاتتىن. شىىۇ ھالدا شىىەرقتىال غەربكە ،شىىىمالدنال ەنۇبقا يەتتە ئىقپىمنى كېزن،، تاغ-داۋانالردا ھەقىقە ئەچەن ھەقتائاالنى ئىزدندنن .ياشىاشىقا تېگىشىپىك ھىايىاتنىىج ۋە بىپىشىىىىكە تېگىشىىىىپىىك ئىپىمنىىج كويىىدنمەن ،يۇر - ماكانسىزمەن .ئۆزەمنى ئۇ زاتتا پئالالھتا) يوق قىپغىنىمدنال بېرر ئۆلمە تۇرۇب ئۆلگەنمەن ،باشىپىنىشىىممۇ ،ئاخىرلىشىىشىىممۇ يوق .قەلەندەر ياكى غېرنخ ئەمەسىىىىمەن .ھېچكىمگە مۇھتاغ بولمىدنن ،ھېچكىمگە بېسىىىىىن قىپمىدنن .بىراق مېنى شىىامالدا قالغان غازاڭ دەب قالما الر ،ئاغزر بار، تىپى يوق دەرۋن ئەمەسىىمەن ،بەلكى ئۆزەم نەگە بېرنشىىنى خالىسىىام شىىۇ ياققا بارندنغان غەرب شامىپىمەن. سىىىاياھەتپىرنمدە مۇشىىىەققەتپىك يولالرنى باسىىىتىن ،مەشىىىھۇر ئۆتەڭ بىازارالردنال ،ئىنسىىىىۇ ىال كۆر نمەيىدنغىان ،نىامۇ نىشىىىىىانى قىالمىغىان ىپغىالردنال ئۆتتەم .قىارا دتڭىز سىىىىىاھىپپىرنىدنال ئە ەم دنيىارلىرنغىا، ئەرەبىستاننىج چۆ -ەزنرنپىرندنال تالتا تەگمىگەن قويۇق ئورمانپىقالرغا، يايالقالردنال بوز دالىالرغا باردنن .مىڭپىغان كارۋانسىىارا ،راباتالردا قوندۇم. كۇتۇبخانىالردا ئالىن-ئۇلىماالر بىپەن تونۇشىىىىتۇم ،ئارنكالردنال سىىىىورندنن، سىىىىىىارا الر بىپەن تىىارا الشىىىىتىن .بېرەلمىگەن ىىاۋابپىرننى ئۇالرنىىىج سىىەكەتپىرندنال تاتتىن .ئىبادەتخانىالر ،مازارالر ،خارابىپىقالرنى كەزدنن ،غار ئىچىىىدە بېكىنىىى ،ئىبىىادە قىپىېاتقىىان زاھىتالر بىپەن بىپپە تەتەككۇر دتڭىزنغا غەرق بولدۇم.دەرۋنشىىپەر ،شىىەيخپەر بىپەن بىپپە زنكرر-تەسىىبى ئېيتتىن .تولۇن ئاينىج ئاسىىىتىدا شىىىامانالر بىپەن ئۇسىىىسىىىۇ ئوينىدنن. مەدداھالردنال قىسىىىىسىىىىەلەر ئىا پىىدنن .ھەر خىى ،ئېتىقىاد ،ھەر خىى، تەبىدەتتىكى ئىنسىىىىانالرنى كۆرد م .بىرسىىىى ىنى بىرسىىىى ىدنال ئەسىىىىتەن چىاغپىمىىدنن .يىاراتقۇچىنىىج ئۇلۇغپۇقى سىىىىەۋەبىىدنال يىارنتىپغىاننىىج ھەممىسىىىىىنى يىاخشىىىىى كۆرد م .نىامراتپىقتىا ئىڭراۋاتقىانالرنىمۇ ،ئەي - ئىشىىىرە ،كەي-،سىىىاتا سىىىەر ب يەر ۋاتقانالرنىمۇ كۆرد م؛ كارامەتپەرنىمۇ، 46
مۆ ىزنپەرنىمۇ بىپىمەن .نىىامراتپىقتىال ۋەيران بولغىىان يېزنالر ،كۆيەب قىارنىداب كەتكەن ئېتىزالر ،قىان ئىاققىان دەريىاالر ،يەتتە يىاشىىىىتىال يەتمى ياشىىقىچە بىرمۇ ئەركە قالمىغۇدە دەرنجىدە بۇالب-تالىنى ،،خانىېەيران قىپىنغان بازارالرنى كۆرد م .ئىنسىىاننىج ئەڭ ئۇلۇغ ئىشىىىدنال ئەڭ رەزن، ئىشىىىىىغىچە ھەممىسىىىىىگە شىىىىاھىد بولدۇم .ھېچقانداق ئىشىىى قا ھەيران قالمايدنغان بولدۇم .ئا پىدنن ھەم ئىتائە قىپدنن. ھەر بىر بىااليى ئىاتە ۋە تە رنبە-سىىىىىاۋاقتىال كېيىال ھېچقىانىداق ان دەتتىرنمگە يېزنقپى نىزامالرغا يېڭىدنال كىتابقا يېزنپمىغان ،تەقە بىرسىنى قوشۇب ئۇالرغا كۆ پى-كۆكسى كەڭ ،روھى ئەركىال سوتىالرنىج قىىرنى نىىزامىى“ دەب نىىام بەردنىن .بىۇ نىىزامىالر مەن ئىەچىەن تەبىىدە نىزامپىرندە ئالەمشۇمۇ ھەمدە شۇالردە ئاساسىي قانۇنىيەتتۇر. بۇ قىرن نىزامنى تامامپىشىىىىمغا كۆب يىپالر كەتتى .نەچچىسىىىىنى قايتا-قايتا ئۆچەر ب يېڭىدنال يازدنن .ئەمدر بۇنىڭغا قوشىدنغان چېكىا، تەش ،بىرەر ھەرب ياكى سىۆزمۇ قالمىدر .قىرن نىزامنىج ئاياغالشىقىنىغا قىارنغىانىدا ئۆمر ممۇ ئىاخىرقى بىاسىىىىقۇچقىا بېرنى ،قىالىدر .نەچچە ۋاقىتتىال بېرر كۆر ۋاتقان بېشىىارەتپەرمۇ بۇنى ئىسىىپاتاليدۇ .مېنىج قايغۇرندنغىنىن دەب بىپمەيمەن. ئۆلەم ئەمەس ،چەنكى ئۆلەمنى مەن ئىىاخىرلىشىىىىى شۇنىڭغا ئىشىنىمەنكى ،ھەر كىمنىج ئۆلەمى ئۆز رە گىدە. مېنى ئويغىا سىىىىېپىېاتقىنى ھې مىراس قالدۇرما ئۆلەب كېتىمەنمۇ دتگەن مەسىىىپە .بۇنچە گەتپەر قەلبىمگە زادر سىىىغمايدۇ؛ ئىچىمدە نۇرغۇن مەسىىىىە ،ھېكىايىپەر بىار ،ئۇنى ئېيتىشىىىىىن كېرە .تەتەن ئىپىمىمنى، ئۆگەنگەن بارلى نەرسىىىىپىرنمنى ئالقىنىمدا مەرۋايىتتە سىىىاقالب ،ئۇنى بىرال كىشىىگە تەقدنن قىپسىام دەيمەن .مۇرشىىد ياكى مۇرنا تاتقۇم يوق. ئىزدەيدنغىنىن ئىنسىىىىان ،روھىمنىج ئەينىكى ،ېنىمنىج تە دنشىىىىى، دنپكىشىن ،سىردنشىنې ئىككىنچى ىزام :ھەق يولىەدا ئىلگىرللەش ئەقىلنىەئ ئىشەەە ەەى ئەمە ، قەلبنىئ ئىشەەى يېتەكچىئ دائىم مۈرەڭنىئ ئۈسەەتىدلكى بېشەەىئ ئەمە ، قەلبىەەئ بولسەەە ەەۇن ە سەەە ەەىنى ئۇ تۇغۇچىالردلك ئەمە ،بەلكى ئۇ ى بىلىدلغا الردلك بول نەم ،قىارا غۇ ئۆيىدە ئى رەببىن −دەب تىچىرلىىدنن −،ئۆمر م شىىىىۇ دۇنيىانى كېزنى ،،سىىىىېنىىج ئىزلىرنڭنى ئىزدەش بىپەن ئۆتتى .ئۇچراتقىان ھەر ئىىادەمنى يەر يەزنىىدنكى خەلىپەڭ بولۇشىىىىقىىا اليى ئوچۇق كىتىىاب، سىىىىۆزلىيەلەيدنغان قۇرئان دەب بىپدنن .ئاتداق قەسىىىىىرلەردنكى ئالىمالر، 47
مەدرنسىىىپەردنكى مولپىالر ،ئۆز مەقامىدنكى شىىىەيخپەر ،تەختتە ئولتۇرغان سىىىىۇلتانالر بىپەن ئەمەس ،خارالنغان ،روھى سىىىىۇنغان ،چەتكە قېقىپغانالر بىپەن مۇ داشىتىن .سىا ا مەدھىيىپەر بولسىۇنكى ،شىەيتانىمنىمۇ بارا-بارا مۇسىىۇلمان قىپدنن .ئەمدر ئۆرلىدنن تاشىىتىن ،ۇش ئۇرۇب قاينىغىپى ئاز قالدنن .ئاخىردا ،سىىەن نېسىىى ،قىپغان ئىپىمنى راسىىتچى ،بىر كىشىىىگە تاتشىىىۇرسىىىام دەيمەن .ئۇنى تېپىشىىىىمغا ياردەم قى .،ئاندنال ما ا قانداق ھۆكەم قىپسىاڭ قى ،،ئۇ ھۆكەمگە رازنمەن .چەنكى مەن ھەر قانداق ئى ، ھەر قانداق ئەھېالدا سەندنال رازنمەنې“ شىۇ ئەسىنادا ھۇ رننىج ئىچى سىۇنىج رە گىدە سىولغۇن نۇرغا تولدر، تۆشىىىىەكپىرنىدە يىاتقىان مۇسىىىىىاتىرالرنىىج يەزلىرر كۆكەش رە گە كىردر. ھۇ رننى ھىايىاتبەخ سىىىىىاب ھىاۋا قىاتپىىدر .گويىا بىارلى دترنزنپەر تولۇق ئېچىپى ،،ھۇ رنغا كىرن ،كەلگەن شىىىاما يىراقتىكى باغالردا ئۆسىىىكەن سىىىىېرننگە ،ياسىىىىىمەن ،سىىىىېرنر گەلپىرننىج خۇش ھىدننى ئېپى، كېپىېاتاتتى. قۇلىقىمىغىا ئىالھىي كەيىدە يېقىمپى ،بىالىدنال تىاتپى ،تەيىدنال يە گى ،بىر ئاۋاز ئا الندرئ شىەمر تەبرنزرې سىا ا خۇشىخەۋەرې دۇئالىرنج ئىجىابە بولىدرې بىاغىداتقىا بېرنشىىىىقىا تەييىارلى قىى .“،ئۇنى تونۇدۇم، بالىقىمدا مېنى قوغدنغان تەرنشتە ئىدر ئۇ. −باغداتقا بارسام نېمە بولماقچى −دەب سورندنن. −روھىڭغا سىىرداش بوالاليدنغان بىرسىى ئەچەن دۇئا قىپدنڭغۇ ،سىا ا بىر ھەمراھ بېرنپىدۇ .باغداتقا بارسىاڭ سىېنى شىۇ ياققا باشىالب بارااليدنغان كىشىىنى تاتااليسىەن .ئۇنىج يېنىدا يەنە ئالدنراب يولغا چىقىدنغان تەيتنى كەتىسەن ،سەۋر قىپىسەن. كۆز م رەھمە يېشىغا تولدر ،ئۇ دۇنياغا ئۆتكەن چېغىمدا كۆرگەن شۇ ئادەمنىج دە روھداشىن ،قەلبداشىن ئىكەنپىكىنى بىپەتتىن. تەقدنرنمىزدە تەتەلگىنىدە ،بۇرۇن بولسىىۇن ،كېيىال بولسىىۇن ھامان تېپىشىىىىاتتۇق .ئۇنى تاتقىنىمدا ئۇنىج ئۆتكەر ،تاراسىىىىەتپىك كۆزلىرننىج نېمىشىىىىقا ئۇنداق غەمكىال قارايدنغانپىقىنى ھەمدە كەز تەسىىىىپىدە ،يېرنن كېچىدە قانداق ئۆلتەر لىدنغانپىقىمنى ...بىپەلەيتتىن.
48
ئېلال بوستون-2008 ،يىل -19ماي بىر كەن ئۆتەب ،چەشىىىكە يېقىال ئېپال «ئىشىىى شىىىەرندىتى»نى ئوقۇب كەلگەن يېرنگە بەلگە سىىېپى ،قويۇب ،كىتابنى بىر ياققا قويدر .بۇ رومىىاننى يىىاقتۇرۇب قىىالغىىانىىىدر ،ھېكىىايىىىدنال خېپى زوقالنىىدر ،ئەممىىا يازغۇچىسىىىىىغا بەكرە قىزنقى ،قالدر؛ ئىنتېرنېتقا كىرن ،،گوگۇلدنكى ئىىزدەش كىۆزنىىكىىگە ئىىا.ز .زەھىرا“ دەب يىىازدر .ئىۇنىىڭىغىىا ھەر قىىانىچە قىزنقسىىىىمۇ ،ئۇ ھەقتە كۆب بىر نەرسىىىە تاتااليدنغانپىقىغا ئىشىىىەنمەيتتى. مىچېپغا تېپېكون قىپى ،سورنسا ياخشىراق بوالتتى. ئەمما كەتەلمىگەندە زەھرانىج شىىەخسىىىي تور بېكىتى كۆر ندر ،تەتەن بە كۆ يېشى ،،سۇس بىنەتشە رە دە بولۇب ،بەتنىج چوققىسىدا ئاستا- ئىاسىىىىتىا ئىايپىنىىدنغىان ،ئىايالنغىانچە ئىاق ئېتەكپىرر يېيىپىىدنغىان بىر ئادەمنىج شىىەكپى بار ئىدر .ئىپگىرر سىىاماغا چەشىىكەن دەرۋنشىىنى كۆر ب باقمىغان ئېپال بۇ رەسىمگە ئۇزاق قارندر. بپوگنىج ئىسىىمى ان تۇخۇمى“ بولۇب ،شىىۇ ماۋزۇدا بىر شىىېدىر بار ئىدرئ بىر غېرن ،قۇشتە ان تۇخۇمى توستۇڭ قېتىدا ئۇچالمايسەن؛ قورقما چاق ئۇ تۇخۇمنى شۇندا ساالمەتپىك مەنزنپىگە ئۇچااليسەن. بۇ تور بېتىگە دۇنيىىادنكى ھەر قىىايسىىىىى شىىىىەھەر ۋە رايونالرنىىىج ئىاتكېرتكىپىرر قويۇلغىان بولۇب ،ھەر بىر ئىاتكېرتكىنىىج ئىاسىىىىتىغىا شىىىىۇ يەرنىج چەشىەند ر شىپىرر بار ئىدر .ئېپال ئۇالرنى ئوقۇۋتتى ،ئە نۇقتىغا دنققە قىپدرئ بىرننچىسى ،ئا .ز .زەھرا ئىسمىدنكى ئا ئەزنز“ دتگەنپىك بوالتتى؛ ئىككىنچىسىىىى ،ئەزنز فوتوگرافچىپى قىپىدنغان سىىىوتى ئىدر؛ ئەچىنچىسىىىى ،ئۇ ھازنر گېېاتىماالنىج بىر يېرندە سى ى اياھە قىپىېاتاتتى. تەنەگەن تېخى تور بېتىگە ئۇ يەرگە ئائىا بىر رەسىىىىىن ۋە چەشىىىىەند ر ش بەرگەنىدر. ئېپال بىر ئۇلىنىشىىىىنى چېكىېنىدر ،ئەزنزنىىج تىارتقىان سىىىىەرەتپىرر چىقتى .بۇالرنىج كۆب قىسىىىمى ھەر خى ،ئىرق ،ھەر خى ،مەدەنىيە ۋە 49
ھەر خى ،ياشى ى تىكى ئادەمپەرنىج سىىىەرەتپىرر ئىدر .بۇ ئىنسىىىانالر بىر- بىرندنال شىۇنچە تەرقپى بولسىىمۇ بىر نۇقتىدا ئاسىاسىەن ئوخشىايتتى .ھەر بىر سىەرەتتە چوقۇم بىر كەم نەرسىە بار ئىدر ،بەزنپەردە كەم بولغىنى ئاددني نەرسىە ،يەنى ھالقا ،چەم ياكى تەگمە ئىدر .باشىقىپىرننىج بولسىا تېخىمۇ ۋەھىمىپىك بولۇب ،بەزنسىىنىج بارمىقى ،بەزنسىىنىج قولى ياكى تۇتى يوق ئىىىدر .ھەر بىرننىىىج ئۇنىىداق يىىاكى بۇنىىداق كەمچىپىكى كىشىىىىىنىىىج دنققىتىنى قوزغىىايتتى .ئېپال ھەيران قىىالىىدر ،ئەزنز نېمىشىىىىقىىا بۇ ئىنسىىىانالرنىج سىىىەرنتىنى تارتى ،يەر يدۇ بۇنىج اۋابىنى سىىىەرەتنىج ئاستىدنكى يازمىدنال تاتتىئ كىن بولسىاق بواليپى ،دۇنيانىج نەرندە ياشىىسىاق ياشىايپى ،ھەممىمىز ئۆزنمىزدنكى كەمتەكپەكنى چىال يەرنكىمىزدنال ھېر قىپمىاقتىمىز .گويىا ھەمىمىىمىىز مىۇھىىن نەرسىىىىىىمىىزنىى يىەتىتىەر ب قىويىۇب ،ئىۇنىى ئىىااللىمىىا قىېىپىشىىىىىىمىىزدنىال ئەنسىىىىىىرەۋاتىىمىىز .ئىۆزنىمىىزدنىكىى كەم نەرسىىىىىىنىىىج نېمىپىكىنى بىپگەنپىرنمىز ھەقىقەتەن بە ئاز. ئېپال بۇ تور بېكىتىنى يۇقىرنىدنال تۆۋەنگە ،تۆۋەنىدنال يۇقىرنغىا نەچچە قىېىتىىن يىەرتىتىى .ھەر بىىر ئىىاتىكىېىرتىكىىنىى چىېىكىىى ،ئەزنىزنىىىج چەشىەند ر شىپىرننى ئوقۇدر .بەتنىج ئاسىتىدنال ئۇنىج ئېپخە ئادرنسىىنى تاتتىئ azizZzahara@gmail.comبۇ ئادرنسىنى بىر يەرگە يېزنېالدر .ئۇنىج ئاستىدا بىر شېدىر بار ئىدرئ ئە ،ئۆزندە يوقالغان كىشى بىپمەيسەن ،بەدننىج سا ا مازار بولدر، نەتسىڭنى تونىمىغىچە نەتسىج سېنى كۆمەر بولدر. ئېپال بۇ شىىىېدىرنى ئوقۇۋتتى ،توسىىىاتتىال ئا ايى ،ھېسىىىسىىىىياتقا كەلدر ،ئەزنز ز .زەھرانىج بپوگىدنكى ھەممە نەرسىە ،يەنە بارلى سىەرەتپەر، چەشىەند ر شىپەر ،نەقىپپەر ،شىېدىرالر...گويا ئېپالغىال تەييارالنغانىدر .ئۇ ئوقۇغان ۋە كۆرگەن ھەممە نەرسىىنى ئۆزنگە بېغىشىالنغاندە ھېر قىپدر. بۇ كىشىىىىىنى چۆچىتىدنغان ،بەلكى ئازراق بولسىىىىىمۇ مەغرۇرالندۇرندنغان خىيا ئىدر ،ئەمما شۇنداق ھېر قىپما تۇرالمىدر. * * * كەچقۇرۇن ئۇ دترنزە يېنىىدا ھىارغىال ،ىمجىىا ئولتۇردر .تېتىېاتقىان قۇياش نۇرر يەلكىسىىگە چەشىكەندە دوخۇتكىدا تىشىىېاتقان قەھېە تەمپىك تېچىنىنىىج تۇرنقى ئۆيگە تىارنىدر« .ئىشىىىى شىىىىەرندىتى»ئۇنىىج ئىالىدنىدا 50
ئېچىقپى ،ئوقۇلۇشىىنى كەتەب تۇراتتى؛ ئەمما ئۇنىج تىكرر شىىۇنچىپىك قااليمىقىان ئىدنكى ،روماننى قايتىا قولىغىا ئااللمىدر .كالپىسىىىىىدا نۇرغۇن ئىشىىىىالر بىىار ئىىىدر .داۋامپى ھىىالىىدا ئەتىنى ،ھەتتىنى ئويالب تىالن تەز شىتىال ،رە پىك يىپىن قەغەزلەرگە ئەسىكەرتى يېزن ،ئۇ يەر-بۇ يەرگە چاتالب قويۇشىىىتىال قۇتۇلۇب ،بىر دەم بولسىىىىمۇ ئۆزر ھەققىدە ئويپىنى، مەنمۇ ئۆز نىزامپىرنمنى رەتپەب يېزنىى ،قويسىىىىىىام بىىاقمىغىىانىىىدر. بولغۇدە −،دتىىدر ئۆزنگە −،بىر يەردە ئۆ تۇتۇب بىىالىپى بولغىىان، تۇرمۇشىدنال بىزار بولغان خوتۇنالرنىج قىرن نىزامى. −بىرننچى نىزام −،دتىدر ئۇ بوش ئىاۋازدا −،سىىىىەن سىىىىەن بو ، مۇھەببە ئىزدنمە ،ھاياتپىقتا ئىشىىى -مۇھەببەتتىنمۇ مۇھىن نەرسىىىىپەر بار. ئەممىا قىززن بولسىىىىۇن دەب ئېيتقىان گەتپىرر ئۆزننى كەلىد رمەكتە يوق ،كەيپىنى قىاچۇردر .تېپېكوننى قولىغىا ئېپىى ،،بىردەم تۇرۇۋالغىانىدنال كېيىال ،ئەتىگەندنال بېرر كالپىسىىىغا كىرنېالغان ئىشىىنى قىپى قارارنغا كەلدر .چوڭ قىزنغا تېپېكون قىپدر .ئۇ تېپېكوندنال سىىىۆز قالدۇرۇڭ دەب ئاۋاز چىقىشىىىغا قىزنن ېنېا ،مەن ئاناڭ .سى كوتقا تېپېكون ئۇرۇب خاتا قىپغىنىمنى بىپىمەن .ئەمما سىىا ا ھەرگىز يامان بولسىىۇن دتمىگەنىدنن، ما ا ئىشىىىىەنگىال .مەن تەقە “...دتگەن گەتپەر ئاغزنغا كەلدر .گېپىنى باشىىىىتا ئويپىېالغان بولسىىىىا كاشىىىىكى .ئۇ تېپېكوننىج ئاۋاز ئالغۇچىدنال چىقىېاتقىان بوش ئىاۋازنى ئىا پىيىااليتتى ،يىاكى شىىىىۇنىداق ئويالب قىالىدر. ۋاقىا مىنۇ -سىىىىېكونا قالغانچە ىددنيپىشىىىىى ،،ئاخىرقى سىىىىۆزننى ېنېىا ،بولغىان ئىشىىىىالردنال كۆ پەم يېرنن ،ئەممىا دەرھىا دەۋەتتىئ بىپسەڭ ،مەن شۇنداق بەختسىزكى.“... تارس“ قىپى ،توختىدر .ئېپال ئاغزندنال چىققان گەتكە ئاۋاز ئالغۇ ئىشىىىىەنمە تۇرۇب قىالىدر .تۇرۇتال ئۇنىڭغىا نېمە بولىدر ئۇ راسىىىىتىنال بەختسىىىزمۇ ئۆزننى بۇنداق دەب ئويپىمايتتى .ئە ىبا ئىنسىىان بەختسىىىز تۇرۇب ،بۇنى ھېر قىاللمايال ياشاۋترەمدۇ شىۇنداقتىمۇ ،بۇ ئۇنىج ئۆز بەختسىىزلىكىنى ئېتىراب قىپغىنى ئىدر، شىىىۇ ا ئۇنى دەب تاشىىىپىغىنىدنال بىدارام بولمىدر .ئەسىىىپدنمۇ يىپالردنال بېرر ياخشىىى ياكى يامان بولسىىۇن ،ئا ايى ،تۇيغۇالرنى باشىىتىال كەچەر ب باقمىغانىدر. بىر دەمىدنال كېيىال ئېپال بىايىا يېزنپىېالغىان ئېپخە ئىادرنسىىىىىغىا قىارنىدر .ئۇ تولىمۇ ئىاددني ،دەۋەتكىار بىر ئىادرتر ئىىدر .ئۇ كۆب ئويپىنىى، 51
ئولتۇرمايال ،تۇيۇقسىىىىز كەلگەن قىزغىنپى باشپىدرئ
بىپەن ئۇنىڭغا خە
يېزنشىىىقا
ھۆرمەتپىك ئەزنز ز .زەھرا مەن ئېپال RBT ،نەشىىى رنياتى ئەدەبىيا مۇھەررنرر ياردەمچىسىىىىنىج يىىاردەمچىسىىىىى بولۇب« ،ئىشىىىى شىىىىەرندىتى» نىىامپى رومىىانىڭىزنى ئوقۇۋاتىمەن .ئوقۇشىىنى يېڭىدنال باشىىپىغان بولسىىاممۇ زوقپىنى ،ئوقۇب كېتى ،بارنمەن .ئەلېەتتە بۇ مېنىج شىەخسىىي تەسىىراتىن .باشىتا دەۋاال ، بۇ يەردە يىازغىانپىرنن مۇھەررنرلەرنىىج كۆز قىارنشىىىىىنى ئىپىادنپىمەيىدۇ. رومانىڭىزنى ياخشىىىىى كۆر ش-كۆرمەسىىىىپىكىن ئۇنىج نەشىىىىر قىپىنى - قىپىنماسپىقىنى بەلگىپەشتە چوڭ رو ئوينىمايدۇ. ئىشىىى ى -مىۇھەبىبەتىنىىىج ھىىايىىاتىنىىىج دە ئىۆزر ئىىكەنىپىىكىىگە ئىشىىىىنىدنكەنسىىىىز ،سىىىىز ئەچەن ھاياتتا ئۇنىڭدنال باشىىىقا مۇھىن ئى يوقتە تۇرنىدۇ ،مەن ئۇنىداق قىارنمىايمەن ،لېكىال سىىىىىز بىپەن بۇ ھەقتە تاالشىماقچى ئەمەسىمەن .سىىزگە خە يېزنشىنى زۆر ر دەب بىپدنن ،چەنكى رومىانىڭىز بىپەن ئۆز كەچمىشىىىىىن ئىا ىايىى ،بىر ۋاقىتقىا توغرا كېپىى، قىىالىىدر .بۇ كەنپەردە چوڭ قىزنمنى كىچىىىك تۇرۇب تو قىپىشىىىىتىال ياندۇرۇش ئەچەن تىرنشىىېاتىمەن .ئەلەشىكەن ئۇنىج مۇھەببىتىگە تېپېكون قىپىى ،تو قىپىشىىىىتىال ۋاز كېچىشىىىىى كېرەكپىكىنى ئېيتتىن .ھىازنر قىزنن مەندنال نەترەتپىنىدۇ ،مەندنال خاتا ،مەن بىپەن گەتپەشىمەيدۇ .ما ا قارنغاندا سىز قىزنن بىپەن بە چىقىشااليسىز ،چەنكى مۇھەببەتكە بولغان قارنشىڭالر ئوخشاشكەن. ھىېى گەتىتىىال ھىېى گەب يىوقىال دەردنىمىنىى تىۆكىەب كەتىتىىن ،ئەيىبىكە بۇيرۇمىغايسىىىز .ئەسىىپى مەقسىىە بۇ ئەمەس ئىدر .بپوگىڭىزدا پئېپخە ئىادرنسىىىىىڭىزنى شىىىىۇ يەردنال ئىالىدنن) يېزنپىشىىىىىچە ،ھىازنر گېېاتىمىاالدا ئىكەنسىىز .دۇنيانى سىاياھە قىپى كىشىىنى خۇشىا قىپىدنغان ئى . كەنپەرنىج بىرندە بوسىتونغا كېپى ،قالسىىڭىز سىىز بىپەن كۆر شىەب ،بىر ئىستاكان قەھېە ئىچىشكە تارا الشسام دەيمەن. سىزگە ياخشى تىپەكپەر تىپەبئ ئېپال ئېپالنىج گەب قىپغۇسىى كېپى ،تۇراتتى ،يولدنشىى بىپەنال ئەمەس، تەتەن ئائىپىسىىى بىپەن مۇناسىىىېنتى يىرنكپىشىىى ،قالغان بۇ كەنپەردە ئۇ بىر كىمگە دەردننى تۆكەلمە ئىىاۋارە ئىىىدر .ئەتراتىىىدا ئۇنىىىج بىپەن تىارا پىشىىىىىىدنغىان ،چو قۇر تىكىر قىالاليىدنغىان ھېچكىن بولمىغىانىدنكىال
52
ئېپخە ئارقىپى خە يېزنشىىدنغان بىرسىىنى بولسىىمۇ تاتقىنى ياخشىى ئىدر .سۆزلەش كەم بولسا يېزن ئۇنىج ئورنىنى ئىگىپەيتتى. ئېپال ئەزنزگە يىازغىان بۇ تۇنجى مەكتۇتنى مۇنىداقال يېزنپغىان قەھېە ئىچى تەكپىپى دتگەنىدنال كۆرە ،سىىىىەكەتتىكى سىىىىىادا ،يىاردەمگە بولغىان ئى در .ئۇ ئىاشىىىىخىانىىدا مەكچىيىى ،ئولتۇرۇب ئۆزر ى چىاقىرن دتگەن تەز ھې تونۇمىايىدنغىان ،ھەتتىا بەگەن يىاكى ئەتە بولسىىىىۇن تونۇشىىىىىمەن دەب ئويپىمىغىان ،نىام-شىىىىەرنپى نىامەلۇم بىر يىازغۇچىغىا خە يېزنېاتقىانىدا ،ئۇنى ياردەمگە چاقىرنېاتىمەن دەب ھې ئويپىمىغانىدر. ئەگەر نېمە قىپىېاتقىانپىقىنى بىپەلىگەن بولسىىىىا بۇنىداق قىپىشىىىىقىا ەرئە قىالالرمىدر ئەپەندى باغدات-1242 ،يىل -4ئاي بىاغىداتتىكى ئىاددني دەرگىاھىمىزغىا شىىىىەمر تەبرنزر كەلگەن كەننى تەقە ئۇنتۇمىايمەن .ئۇ كەنى چەشىىىىتىال كېيىال ئىززەتپىىك مېھمىانالرنى كەتەۋاتىاتتۇق .بىاش قىازر ئۆز يىاردەمچىپىرر بىپەن بىپپە تەقىرخىانىمىزگە كەلگەنىىدر .تەمىمچە بۇ ئەدەب يەزنسىىىىىىدنال قىپىنغىان زنيىارە ئەمەس ئىدر .تەسىەۋۋۇب ئەھپىنى ياخشىى كۆرمەيدنغانپىقىنى ھەر كىن بىپىدنغان قازر بىزنىمۇ بۇ رايوندنكى بارلى سىىوتىالرغا ئوخشىىاش نازارە قىپماقچى ئىىدر .بىزنى ھەر ۋاقىىا كۆزنتىى ،تۇرۇۋاتقىانپىقىنى بىپىد ر ش ئەچەن كېپەتتى. باش قازر ئاچكۆز ئادەم بولۇب ،سىىۆر ن تەلە ئىدر ،يوغان قورسىىىقى سىىىا گىالب تۇراتتى .تاماقنى ئۇنچە ى يېمىسىىىە سىىىاغالمپىقى ئەچەن تىايىدنپى ئىىدر ،ئەممىا مېنىڭچە ھېچكىن ،ھەتتىا ھېكىمپەرمۇ ئۇنىڭغىا بۇنى دتيەلمەيتتى .ئۇ ئەزەلىدنال ئۇلىمىا ئەۋالدر بولغىاچقىا ھەم مەشىىىىھۇر ۋە مەرتىېنپىك ئائىپىدنال كېپى ،چىققاچقا بۇ ايدنكى ئەڭ گېپى ئۆتىدنغان كىشىىىىىپەردنال ئىىدر .ئىاغزنىدنال چىققىان بىر سىىىىۆز بىپەن ئىادەمپەر دارغىا ئېسىىالتتى ،يەنە شىۇ بىر ئېغىز سىۆزر بىپەن گۇناھى ئېغىر مەھبۇسىالرنى ئازاد قىپى ،،قارا غۇ زننداندنال قۇتقۇزااليتتى .قاچانال قارنسىىىىا قاما ۇۋا، قىممە باھالى كىيىمپەرنى كىيىېالىدنغان بۇ قازر ئۆز ئابرۇيىغا شىىىە كەلتەرمەيىدنغىانالرنىىج نەزەرنىدنكى ھەيېنتى ،سىىىىۆلىتى بىپەن كېرنپىى، يەرەتتى .ئۇنىج نەتسىىىىىنىج يوغانپىقىنى بىپەتتىن ھەم دەرۋنشىىىىخىانا ۋە 53
دەرۋنشىىپىرنمنىج ئامان-ئېسىىەنپىكى ئەچەن ئۇنى رەنجىتى ،قويماسىىپىققا تىرنشاتتىن. −دۇنيانىج ئەڭ شىاھانە شىەھىرندە ياشىاۋاتىمىز −،دتدر قازر ئاغزنغا بىر ئەنجەرنى ئېتى −،،بەگەنكى باغدا مو غۇ لەشىىكەرلىرندنال قېچى، كەلگەن مۇسىىىىىاتىرالرغىا تولۇب كەتتى .ئۇ بىچىارنپەرگە تىانىاھگىاھ بولىدۇق، داۋامپى شىۇنداق بولىمىز ئەلېەتتە .چەنكى بۇ يەر دۇنيانىج مەركىزر .بۇ ھەقتە سەن نېمە دەيسەن بابا زامان −شىىىىەھىرنمىز قىممەتپىىك گۆھەر ،ئۇنىڭىدا شىىىىە يوق −،دتىدنن تەمكىنپىىك بىپەن −،ئەممىا ئۇنتۇمىاسىىىىپىقىمىز كېرەككى ،شىىىىەھەرلەرمۇ ئىنسىانالرغا ئوخشىايدۇ .تۇغۇلىدۇ ،ئۆسىىدۇ؛ ئاۋۋا باال ،ئاندنال چوڭ ئادەم بولىىدۇ ،كېيىال قېرنيىدۇ ،ئىاخىرنىدا ئۆلىىدۇ .ھىازنر بىاغىدا يىاشىىىىپىقىنى تەگىتى ،بولدر .خەلىپە ھارۇن رەشىىىىىد زامانىسىىىىىدنكىدە گەلپەنگەن دەۋردە ئەمەسىمىز .خۇداغا شىەكرر ،شىەھىرنمىز ھازنرمۇ تىجارە ۋە ھەنەر- سىەندە مەركىزر ،ئەمما مىج يىپدنال كېيىال قانداق بولۇب كېتىدۇ ،كىن بىپىدۇ ئۇ چاغدا ھەممە نەرسە باشقىچە بولۇب كېتىشى مۇمكىال. −بۇ نېمە گەبې −دتىدر ىق ازنالرنىىج قىازنسىىىىى تىاۋاققىا قو سىىىىۇنۇب ئەنجەردنال بىرنى ئېپىى −،،ئىاببىاسىىىىىيالر خىانىدانپىقى داۋامپى ھۆكەم سىىىىەرنىدۇ ،بۇ رايونىدنكى كە -قۇدرنتىمىز داۋامپى ئىاشىىىىىىدۇ ،داۋامپى گەلپىنىمىز .ئەلېەتتە ،ئارنمىزدنكى بەزر تۇزكورالر ئىشىىىمىزنى بۇزمىسىىا. ئۆزننى مۇسىىىۇلمان دەيدنغان ،ئەمما قىپمىشىىىپىرر كاتىرالردنال خەتەرلىك ئادەمپەر بار ئارنمىزدا. ىن تۇرۇشىىىىنى اليى كۆرد م .بىاش قىازننىىج ئىسىىىىالمنى بىاتىنىي يوسىۇندا شىەرھپەيدنغان تەسىەۋۋۇتچىالرغا يامان كۆزدە قارايدنغانپىقى ئېنى ئىىدر .بىزنى شىىىىەرندەتكە تولۇق رندىايە قىپمىايىدۇ ،بولۇتمۇ يەكسىىىىە مەقامالرغا ،يەنە ئۆزندە كىشىىىىىپەرگە ھۆرمە قىپمايدۇ دەب ئەيبپەيتتى. ئەگەر ئۇنىڭغا قويۇب بەرسىىە ،سىىوتىالرنىج ھەممىسىىىنى باغداتتىال قوغالب چىقىراتتى. −خاتا چەشىىىىىنى ،قالما بابا زامان ،دەرگاھىڭالردا تەگىمەس قەرزنن يوق .ئەممىا سىىىىېنىڭچە شىىىىۇ سىىىىوتىالر تۇقرالى نىزامىىدنال چىقمىا ياشامدۇ −دتدر ساقىپىنى قاشالب. نېمە دتيىشىىىمنى بىپەلمىدنن .شىىۇ چاغدا ئىشىىىك تاراقالب ،قىزن، چاچپى چۆمەز① ئىجازە سىىوراب ئۆيگە كىرن ،،ئۇدۇ ما ا قاراب كەلدر. ①
چۆمەز−مەدرىس ،دەرۋىشخانىلەردە يۈگۈر -يېتىم ئىشالرنى قىلغاچ ساۋاق ئالىدىغان خىزمەتكار ،مەدىكار تالىپ.
54
يېنىمغىا كېپىى ،قۇلىقىمغىا تىچىرالب ،بىر مۇسىىىىىاتىرنمىزنىىج كېپىى، قىالغىانپىقىنى خەۋەر قىپىدر .بىاغىدا بىر دەرۋن سىىىىىاقالب ئولتۇرنمى ، ھېچكىن بىپەن كۆر شمە ،مەن بىپەنال كۆر شمەكچىكەن. ئەگەر باشىىقا چاغدا بولغان بولسىىا خىزمەتكارغا ئۇ مۇسىىاتىرننى باشىىقا ئۆيگە باشىالب ئالدنغا ئىسىسى ئاش قو ،قازر بىپەن ئۇنىج ھەمراھپىرر كېتى ،بولغىچە شىىۇ يەردە كەتەب تۇرسىىۇن“ دەيتتىن .ئەمما باش قازننىج سىىىىۆھبىتىىدنال بىزار بولۇشىىىىقىا بىاشىىىىپىغىانىىدنن .بۇ يەرگە كەلگەن ئۇ اھانكەزدننى سىورۇنغا چاقىرسىاق ،بىزگە يىراق ايالرنىج ھېكايىپىرننى سىىىىۆزلەب بەرسىىىىە ،ئۆيىدنكى ىىددني كەيپىيىا يوقىامىدنكىال دەب ئويالب ئۇنىڭغا ماڭ ،بېرن ،ئۇ دەرۋنشنى چاقىرن ،كە “ دتدنن. بىر دەمىدنال كېيىال ئىشىىىىىىك ئېچىپىى ،،بېشىىىىىىدنال ئىايىغىغىچە كىيىنگەن ،تەمكىال ۋە مەغرۇر ،يېشىىىىىنى ئۇققىپى بولمايدنغان بىر ئادەم كىردر؛ بويى ئېگىز ،ئورۇق ،چەبدەس ،تېشىانىسىى كەڭ ،بۇرنى ئىپىپتە ، كۆزلىرر قاتقارا بولۇب ،ئۇزۇن چاچپىرر كۆزنگە تا -تا چەشىەب تۇراتتى. ئۇچىسىىىىىغىا ئۇزۇن يە سىىىىىز يەكتە ،يۇڭ تون ،يىاۋا كىاال تېرنسىىىىىىدنال ىنى غىى ا بىىر نەچىچە تىۇمىىار تىىكىىپىگەن ىىپىىتىكە كىىيىىېالىغىىان بىولىۇب ،بىوي ى ئېسىىىىىېالغىانىىدر؛ قولىىدا بىر يىاغىا تىاۋاق بولۇب ،دۇنيىا مېپىىدنال يىراق ىىىدن غىىان قەلەنىىدەرلەر يىىاكىى دۇنىيىىا تى پەمىچىىپىىىك قىىپ ى تىۇرۇش ئىەچىەن ى ① مەنپەئەتپىرننى رە قىپىىدنغىان مەالمىيپەرگە ئوخشىىىىاش ،ەمدىيەتنىىج قانۇن-ھۆكەمپىرنگە ئەزەلدنال قۇالق سالمايدنغاندە قىالتتى. بۇ كەتەلمىگەن مېھمىىاننى كۆر تال ئىىا ىىايىىى ،بىر ئىىادەمگە ئۇچراب قالغىنىمنى ھېر قىپدنن .ئۇنىج كۆزلىرندە ،ئىپادنپىرندە ،ھەرنكەتپىرندە ئادەتتىال تاشىىقىرر ئاالمەتپەر بار ئىدر .بىپمەيدنغان ئادەمگە دۇب يا ىقى دائىن يەرگە چەشىىىىىدنغان ،ئاسىىىىان چېقىپىدنغان نەرسىىىىىدە كۆر نىدۇ، ھالبۇكى ئۇ كېيىال مەغرۇر ،يوغان دۇب دەرنخىنىج ۋەكىپى ،خەۋەرچىسىگە ئايپىنىدۇ .ئەلېەتتە ،ئۇنى كۆرەلەيدنغان كۆزلەرگە شۇنداق كۆر نىدۇې مۇساتىر گەب قىپما ،بوينىنى ئېگى ،ساالم بەردر. −دەرگاھىمىزغا كەلگەن قەدنمىڭگە مۇبارە −،دتدنن ۋە ئۇدۇلۇمدنكى دنېانغا كېپى ،ئولتۇرۇشقا ئىشارە قىپدنن. ئىۆيىىدنىكىى ھەمىمەيىپەنىگە بىىر-بىىرلەب سىىىىىىاالم بىېىرنىى،، دەرۋنى كۆرسىىىىىتىپگەن ىايغىا كېپىى ،ئىاسىىىىتىا ئولتۇردر .ھېچنېمىنى كۆزدنال ① مەالمىيلەر −مەالمىي تەرىقىتىگە مەنسۇپ بولغۇچىالر ،ئۇالر قەلەندەرلەرچە ياشاشنى ئادەتكە ئايالندۇرغان بىر پىرقە بولۇپ” ،قەلبىييە تائىپىسى“ دەپمۇ ئاتىلىدۇ.
55
قاچۇرماسىپىققا تىرنشىىېاتقاندە ئەتراتقا بىر كۆز يەگەرتتى ،ئاخىرندا ئۇنىج كۆزر قىازنغىا كېپىى ،توختىىدر .ئىككەيپەن بىر ئېغىز گەب قىپىشىىىىمىا ، بىر-بىرنگە ئۇزۇن قارنشىى ،تۇرۇب قالدر .ئاسىمان-زتمىال تەرقپىنىدنغان بۇ ئىككى ئىىادەمنىىىج بىر-بىرننى نېمە دەب ئويپىغىىانپىقىغىىا قىزنقىىى، قالدنن. دەرۋنشىىىكە باشىىىتا ئۆچكە سىىىەتى ،ئەنجەر ،خورما قاتپىمىسىىىى ئېپى، كەلسىىىىە ھەمىمىسىىىىىىنىى چىىرايىپىى رە قىىپىىدر .ئىسىىىىىمىىنىى سىىىورنسىىىاق تەبرنزلىك شىىىەمسىىىىددنال“ دتدر ۋە تاغ-داۋانالردا ئالالھنى ئىزدەيدنغان بىر دەرۋن ئىكەنپىكىنى ئېيتتى. −ئىزدنگىنىڭنى تاتالىدنڭمۇ −دەب سورندنن. دەرۋن ئۆزنگە ئىشىىەنگەن ھالدا بېشىىىنى لىڭشىىىتتى؛ قارا كۆزلىرندە كەچپە ،تارالق ئۇچقۇنالر چاقنىدرئ −تاتتىن ،ئەسپىدە ئۇ دائىن مەن بىپەن بىپپە ئىكەن. بۇنى ئا پىغان قازر ئۆزننى باسالما مەسخىرە قىپى ،كەلدرئ −سىىىپەر دەرۋنشىىپەر غەيخ مەخپۇقالرمۇ ئۆزە الرنى نېمىشىىقا بۇنچە قىينايدنغىنىڭالرنى زادر چەشىىەنمەيمەن .ئالالھ باشىىتىال ئاخىر سىىېنىج بىپەن بىپپە ئىكەنۇ ،نېمىشقا ھەر تەرەتكە چېپى ،ئۇنى ئىزدەب تاغ-داۋان كېزن ،يەر يسەن شىەمر بېشىىنى ئەگدر ،يەزندە سىىرلى بىر ئىپادە تەيدا بولۇب يوقاب كەتتى ،بىر ھازا الم -ىن دتمىدر .ئارقىدنال گەب باشىپىغىنىدا تەمكىال، خاتىر ەم ئىدر ،سۆزنى ايىدا قىالتتىئ −توغرا ،تەرۋەردنگىارنى ئىزدنگەن بىپەنال تىاتقىپى بولمىايىدۇ ،ئەممىا ئۇنى تەقە ئىزدنگەنپەرال تاتااليدۇ. −قۇرۇق گەب −،دتدر باش قازر ئاغزننى تەر شىتەر ب −،يەنى سىەن بىزگە ئۆمەر بويى بىر ايدنال تۇرسا الر ئالالھنى تاتالمايسىپەر دتمەكچىمۇ ۇلدۇر-كېپەنگە تۆۋە تۆۋەې ئالالھنى تېپى ئەچەن ھەممە ئادەم سىىەندە يۆگىنى ،سىىىەتەر قىپسىىىا بوالمتى ئۇنداق بولسىىىا ەمدىيە ،مەدەنىيە دتگەنپەر نەدنال بارلىققا كېپىدۇ ئۆيىدنكى ئىادەمپەر بىاش قىازنغىا يىاخشىىىىىچىاق بولۇش ئەچەن گەتكە ئارنپىشىى ،،ھەممىسىى دتگەدە ئارقا-ئارقىدنال كەلەشىەب كەتتى .ئىچىن سىىقىپدر .روشىەنكى ،قازر بىپەن دەرۋنشىنى بىر يەرگە ەم قىپى ياخشىى ئى ئەمەس ئىدر.
56
−مەقسىىىىەتنى توغرا ئىپادنپىيەلمىگەندە قىپىمەن .كىشىىىىى ئۆزر تۇغۇلغان ئۆيدە قالسىىا ھەقتائاالنى تاتالمايدۇ دتمىدنن ،ئەلېەتتە تاتالىشىىى مۇمكىال −،دتدر شىەمر −،ئۆز مەھەلپىسىىدنال چىقما تۇرۇتمۇ دۇنيانى بىپگەن كىشىپەر بولغان ھەم كەلگەسىدنمۇ بولىدۇ. −مەنمۇ شىىىىۇنى دتمەكچىې −دەب تەسىىىىتىقپىىدر قىازر ئەتەنىدر ۋە غالىبالرچە كەلدر .ئەمما بۇ كەلكىسىىىىى دەرۋنشىىىىنىج ئارقىدننال ئېيتقان سۆزلىرر بىپەن تەڭ يوقالدر. −لېكىال دتمەكچى بولغىنىن شىىۇ ئىدر − ،دتدر شىىەمر سىىۆزننى داۋامالشىىىىتۇرۇب −،ئەگەر بىر ئىنسىىىىىان مىا -دۇنيىا ،ھوقۇق-مەرتىېنگە بېرنپىى ،،تىاۋار-دۇردۇنغىا يۆگىنىى ،،ئەنچە-مەرۋايىىا ،شىىىىىايى ئەتپەس قوينىدا ياشىىىسىىا ،يەنى قازر ھەزرەتپىرر ،سىىىزدە مۇشىىۇنداق ياشىىىسىىا، ئالالھنى تېپى تەسې ئۆيدنكىپەر چۆچەب ،چىرايپىرر ئاقىرن ،كەتتى ،ھېچكىمدنال سىىىىادا چىقمىىدر .بىاش قىازننىىج گۇتپىا چىپىرر نەتەس ئېپىشىىىىقىمۇ ەرئە قىاللما بىر-بىرنگە ئەنسىىىىز قارنشىىىى ،قالدر .ئارندنال بىر نەچچىسىىىى قىپىچىغا قو ئۇزاتتى. −ئۆزەڭ بىر دەرۋن تۇرۇب گېپىج سىىېسىىىقكەن −،دتدر قازر گەب ياندۇرۇب. −دتمىسىىىىە بولمىايىدنغىان گەتنى خەلقى ئىالەم بىر بولۇب يىاقىامغىا ئېسىپسىمۇ دەيمەن −،دتدر تەبرنزلىك شەمر. ىقى نىى تىەر ب تىۇرسىىىىىىمىۇ ،دەرۋنشىىىىىنىى ئىىانىچە بىىاش قىىازر قىىاتى ى مەنسىىىتمەيدنغانپىقىنى كۆرسىىىتى ،قويۇش ئەچەن دولىسىىىنى چىقىرن،، گەتنى ئالدنراب تەگەتمەكچى بولدر. −ئىشىقىپى ،،قۇرۇق گەتنى بە توال ئا پىدۇق −،دتدر ئۇ −،نېمە بولسىىىىىا بولسىىىىۇن ،بىز ئىزدەۋاتقىان كىشىىىىى سىىىىەن ئىكەنسىىىىەن .بىز شىىەھىرنمىزنىج كاتتىپىقى ھەققىدە تارا پىشىىىېاتاتتۇق .ئالالھ بىپىدۇ، كۆب يەرلەرنى كۆر تسىىىىەن ،دتگىنە ،شىىىىۇنچە ىايالر ئىچىىدە بىاغىداتتىال چىرايپى شەھەر بارمىكەن شىىىەمر مۇاليىمالشىىىقان نەزەرر بىپەن ھەممەيپەنگە بىرمۇ بىر قاراب چىقتى. −باغداتنىج ئەزەلدنال كاتتا شىىەھەر ئىكەنپىكىگە قى ،سىىىغمايدۇ. ئەمما دۇنيادا ھېچبىر گەزەلپىك مە گەلە ئەمەس .شىىىەھەرلەر مەنىېنيە تەۋر كپىرننىىج ئەسىىىىتىىدە قەد كۆتەر ب ،شىىىىەھەر خەلقىنىىج قەلبپىرننى 57
غىىايە چىوڭ ئەيىنەكىتە ئەكىر ئەتىتىەر ب تىۇرنىىدۇ .ئەگەر ئىۇ قەلىبىپەر قاسىىاۋەتپەشىىسىىە ياكى قارنيى ،كەتسىىە ،شىىەھەرلەرمۇ ئۆزننىج ەزبىسىىىنى يوقىتىدۇ .نۇرغۇن شىەھەرلەر ئاشىۇنداق خاراتالشىتى ،كەلگەسىىدنمۇ شىۇنداق بولىدۇ. بېشىىمنى ئىختىيارسىىز لىڭشىىتتىن .شىەمسىى تەبرنزر ما ا قارندر، كالپىسىىىىدنكى تىكىرلەردنال بىر دەم يىراقالشىىىقاندە قىالتتى ،كۆزلىرندە دوسىىىىتىىانە نۇر بىىار ئىىىدر .ئۆتكەر نەزەرنىىدنال يەز مگە گويىىا كەن نۇرر چەشىكەندە ،ئىچىن يورۇب كەتتى .شىۇ ھامان بۇ ئادەمنىج ئىسىمى بىپەن ىسىىىىمىنىىج بىر ئىكەنپىكىنى بىپىدنن .ئۇ قۇيىاش“ دتگەن ئىسىىىىمىغىا ئوخشىىىىاش ھاياتبەخ نۇر چاچاتتى ،ئى -ئىچىدنال گۇلخىانغىا ئوخشىىىىاش ياناتتى ،ھەقىقىي قۇياش ئىدر شەمر. ئەمما قازر ئەتەندر باشقا تىكىردە ئىدرئ −سىىىپەر سىىوتىالر شىىائىر ،تەيالسىىوتالرغا ئوخشىىاش ،ئىشىىنى دائىن مۇرەككەتپەشىتەر ۋتتىسىىپەر .ھەممىڭالر قۇرۇق گەب خالتىسىىې بۇنچە گەب قىپىشىىنىج نېمە ھا ىتى شىىۇنداق گەتپەرنى قىپىسىىىپەركى ،ئادەمنىج كىالپىسىىىىى قېيىى ،كېتىىدۇ .ھىالبۇكى خەل ،ئىادەتتىكى نەرسىىىىىپەرگە ئېھتىيىا پى ،ھورۇن مەخپۇقالردۇر .ھۆكەمىدارالرنىىج ۋەزنپىسىىىىى ئۇالرنى خاتا نەرسىىىىپەرگە بېرنپى ،كېتىشىىىتىال توسىىىۇب ،ئېزن ،كېتىشىىىىنىج ئالدننى ئېپىشىتۇر .بۇنىج ئەچەن بىردننبىر يو شىەرندەتكە تولۇق ئەمە قىپى .ئۇنىج قانداق بولىدنغانپىقىنى بىز بىپىمىز. −شىىىىەرندە قەندنپگە پچىراغقا) ئوخشىىىىايدۇ −،دتدر شىىىىەمسىىىىى تەبرنزر −،كىشىىىگە نۇر ،يورۇقپۇق بېرندۇ .ئەمما ئېسىىىمىزدە بولسىىۇنكى، قەنىدنى ،قىارا غۇلۇقتىا كېتىېاتقىانىدا ئىالىدنمىزنى يورنتىشىىىىقىا يىارايىدۇ. شىىىىەرندەتتىال كېيىال تەرنقە ،تەرنقەتتىال كېيىال مەرنپە ،مەرنپەتتىال كېيىال ھەقىقە كېپىىدۇې ئەگەر بىاش نىشىىىىىان ئۇنتۇلۇب ،ئىنسىىىىىانالر شىىەرندەتنى ۋاسىىىتە ئەمەس ،بەلكى مەقسىىە دەب بىپسىىە ،ئۇ قەندنپنىج نېمە تايدنسى قالىدۇ ئىچىمنى ۋەھىمە قىاتپىىدر .شىىىىەرندەتنىىج ئىاچقۇچىنى ئۆز قولىىدا تۇتۇب تۇرغىنىغا ئىشىىىنىدنغان ئۇ تەكەببۇر ئادەمگە شىىەرندەتتىنمۇ ئۆتەش كېرەكپىكى ھەققىدە سىىىىۆزلەش خەتەرلىك قاينامدا سىىىىۇز ئەزگەندە ئى ئىدر .شەمر بۇنى بىپمەيدنغانمىدۇ
58
بۇ دەرۋنشىىىىنى ئۆيىىدنال چىقىرنېتتى ئەچەن مۇۋاتى بىر بىىاھىىانە ئىزدەۋاتقىنىمدا ئۇ سىىۆزننى داۋام قىپدرئ مەقسىىىتىمنى تېخىمۇ ياخشىىى چەشەند رندنغان بىر نىزامنى تىپغا ئاال دەيمەن. −نېمە نىزام −دتدر قازر گۇمان بىپەن. شىىەمسىىى تەبرنزر ئۆزننى رۇسىىالب ،كۆر نمەس بىر كىتابتىال رنسىىالە ئوقۇۋاتقاندە تەرتىپپىك ئاھا دا چەشىىەند ردرئ تەيغەمبەر ئەلەيھىسىىسىىاالم قۇرئىىاننىىىج يەتتە خىىى ،ئوقۇلىىىدنغىىانپىقىنى ئېيتقىىان .بىز بۇنى تۆتكە يىغىنچىىاقاليمىز .ئۈچىنچى ىزام :قۇرئەەان ت ە سەەە ەەەۋليەدە ئوقۇلىەەدۇ بىرلنچىسەەەەى راھىرلن مە ە ،ئىككىنچىسەەەەى باتىنىن مە ە ،ئۈچىنچىسەەەەى، باتىنىينىئ باتىنىيس ەەىدۇرت ت تىنچى س ەەەۋليە ق ەەۇ قەدەر يۈكس ەەەككى ،ئۇ ى تەرلپلەقكە تىل ئاجىزلىق قىلىدۇ شىىىەمر كۆزلىرندنال سىىىېھىرلىك نۇر چاقنىتى ،،سىىىۆزلىرننى داۋام قىپدرئ شىەرندەتكىال قاراب ئۇنىج نېرنسىىنى كۆرمىگەنپەر زاھىرني مەنىنى بىپىدۇ .سىىىوتىالر بولسىىىا باتىنىي مەنىنى بىپىدۇ .ئەۋلىيا ،يەنى ۋەلىيپەر باتىنىينىج باتىنىيسىىىنى بىپىدۇ .تۆتىنچى سىىەۋنيەدنكى مەنىنى بولسىىا تەقە ئالالھنىج يېقىال دوستپىرر ۋە تەيغەمبەرلىرر بىپىدۇ. −يەنى ،سىىىەن دتمەكچىكى ،ئادەتتىكى بىر تەسىىىەۋۋۇتچى قۇرئاننىج ھۆكەمپىرننى مەنىدە بىر شىىىىەرندە ئىالىمىىدنال يىاخشىىىىىراق بىپىىدۇ، شۇنداقمۇ دەرۋنشىىىنىج مېيقىدا بىپىنەر-بىپىنمەس تەبەسىىىسىىىۇم تەيدا بولدر، ئەمما اۋاب بەرمىدر. −سىىىىۆز گە دنققە قىى −،،دتىدر بىاش قىازر قوتىا تېگىى−،، ھەددنڭدنال ئېشىىى ،كېتىېاتىسىىەن ،گۇناھكار بولۇشىىقا ئاز قالدنج ،مېنى ئاگاھالندۇرمىدر دتمەې بىىاش قىىازر بۇ گەتپىرننى قورقۇتۇب دەۋاتسىىىىىمۇ ،شىىىىەمر بۇنى بىپمىگەندە تەمكىنپىك بىپەن سۆزننى داۋامالشتۇردرئ −باشىىىقىالرغا بۇنداق ئالدنراب ھۆكەم قىپماسىىىپى كېرە .قۇرئاندا ئىالالھ مېنىىج ئىالىدنمغىا بىر-بىرنڭالرغىا قەرزدار ھىالەتتە كەلمە الر دەيىدۇ، بۇنى ئۇنتۇب قىىالىىدنڭالرمىىا كۇفرنپى دتگەن نېمە گۇنىىاھ دتگەنچۇ بۇ ئۇقۇمالرنى ئوبدان ئايدنڭالشىىتۇرۇش كېرە −،دتدر شىىەمر −،رۇخسىىە قىپسا الر ،سىپەرگە بىر ھېكايە ئېيتى ،بېرە . ئۇ ھېكايىسىنى باشپىدرئ
59
ھەزرنتى مۇسىىا بىر كەنى ئۆزر يالغۇز تاغدا يەرگەندە يىراقتىال نامرا ، تەنھىا بىر تىادنچىنى كۆر تتۇ .قىارنسىىىىا ئۇ تىزلىنىى ،،قولىنى كۆتەر ب دۇئىا قىپىېاتقۇدە .مۇسا ئۇنىڭغا زوقپىنى ،،يېقىنالب بېرن ،دۇئاسىنى ئا الب ھەيران قاتتۇ. ېنىن سىىىا ا تىدا بولىدنغان ئى رەببىن .سىىىېنى نەقەدەر ياخشىىىى كۆرندنغانپىقىمنى بىر بىپسىىەڭ .نېمە قى ،دتسىىەڭ شىىۇنى قىال ،سىىەن تەقە تەلەب قىپسىىا ال بولدر .تادننىج ئارنسىىىدنكى ئەڭ سىىېمىز قوينى بوغۇزال دتسىىىىەڭ ،ئالدر-كەينىمگە قارنما دەرھا بوغۇزاليمەن .قورۇلغان قو گۆشى ناھايىتى تەمپىكتۇر ئى رەببىن ،قۇيرۇق يېغىنى ئېپى ،تولوغا قاتقىال ،ئەمما يېگەسىز بولىدۇ“. مۇسا بۇ دۇئانى ئا پىغا چوتانغا تېخىمۇ يېقىال كەتتۇ. سىىىىەن تەلەب قىىپسىىىىىىا ىال بىولىىدر ،تىۇتىۇ ىنىى يىۇيىۇب قىويىىمەن، قۇالقپىرنڭنى تازناليمەن ،تىتپىرنڭنى تېرنمەن .سىېنى شىۇنچىپىك ياخشىى كۆرنمەن ،سا ا شۇنچىپىك مەستانىمەنې “ بۇنى ئىا الب مۇسىىىىىا غەزەتتىال يېرنپغۇدە بولۇب ،ۋاقىراب -ىاقىراب ئۇنىج دۇئاسىنى بۆلەۋتتىپتۇئ −زۇۋانىڭنى يىغ ئى ىاھىى،ې نېمە قىپىېاتىسىىىىەن ئۆزە چە ،ئىالالھ تولو يەمدۇ ئالالھنىج تۇتى بارمىكەن سىەن يۇيۇب قويىدنغان نەدە بۇنداق دۇئا بار باشتىال ئاخىر گۇناھكار بولدۇڭ ،دەرھا تەۋبە قى،ې تىادنچى مۇسىىىىىادنال ئىزا ئىشىىىىتىى ،قۇالقپىرنغىچە قىزنرنى ،،يەرگە كىرنى ،كەتكەدە بوتتۇ .قىايتىا-قىايتىا ئۆز ر تىپەب ،ئەمىدر ھەرگىز بۇنىداق دۇئا قىپمايمەن دەب قەسىىىىەم قىپىپتۇ .شىىىىۇ كەنى مۇسىىىىا كە كىرگىچە تىادنچىنىىج يېنىىدا تۇرۇب ئۇنىڭغىا ئىاسىىىىىاسىىىىپى دۇئىاالرنى ئۆگىتىپتۇ. ئىانىدنال ئىالالھ مەنىدنال رازر بولىدر ،يىاخشىىىىى ئى قىپىدنن“ دەب ئويالب يولىنى داۋامالشىىىىتۇرۇتتۇ .ئەمما شىىىىۇ كەنى كېچىدە بىر ئاۋاز ئا التتۇ ،بۇ تەرۋەردنگارنىج ئاۋازر ئىكەنئ −ئى مۇسىىىىىا ،بەگەن نېمە ئى قىپىدنىج سىىىىەن ئىارننى بۇزغىپى كەلدنڭمۇ ياكى ياراشىىىتۇرغىپىمۇ شىىىۇ غېرن ،چوتانغا ئازار بەردنج ،ئۇنىج مىىا ىىا نەقەدەر يېقىال ئىكەنپىكىنى بىپەلمىىىدنىىج .ئۇ ئىىاغزنىىدنال نېمە چىقىېاتقانپىقىنى بىپمىسىىمۇ ،لېكىال ئېتىقادندا سىەمىمىي ،قەلبى تا ، نىيىتى خىالىر ئىىدر .بىز گەتكە ئەمەس ،نىيەتكە قىارايمىز .ئەگەر گەتكە قىاراب تۇرۇۋالىىدنغىان بولسىىىىىاق زتمىنىدا بىر ئىنسىىىىىان قىالمىايتتى .بىز چوتاندنال رازر ئىدۇق .ئۇنىڭغا گەزە بىپىنگەن سىۆز سىا ا يىرگىنچپىك، 60
ئۇنىڭغا ھەسىىە بولغان سىىۆز سىىا ا زەھەر بولۇب تۇيۇلدر .سىىەن ئۆزە نىج ئا پىغانپىرننى كۇترنپى دەب قارندنج ،ئەمما بىپسىىىىەڭ ،ئۇنىج سىىىىۆزر قوتا ،سە بولسىمۇ ،ماھىيىتى گەزەلدۇر. مۇسىىىا خاتالىقىنى تونۇب ،ئەتىسىىىى كەن چىقىشىىىى بىپەنال تادنچىنى ئىزدەب تىاغقىا چىقىپتۇ .قىارنسىىىىا چوتىان يەنە دۇئىا قىپغىپى تۇرۇتتۇ ،ئەممىا تەنەگەنكىى ھىىايىىا ىنىىىدنال ،سىىىىەمىمىيىپىكىىىدنال ئەسىىىىەر يوقمى . ئۆگىتىپگىنى بويىچە دۇئىا قىپىشىىىىقىا تىرنشىىىىقىاچقىا ئېزنى ،كەتمە دەب كېكەچپەب ،تەرلەب ئولتۇرنمى .مۇسىىىا تادنچىغا قىپغانپىرندنال ئۆكەنەب، د مبىسىگە تەتىپەب مۇنداق دەتتۇئ −ئە دوسىتۇم ،مەن خاتا قىپىپتىمەن ،مېنى كەچەر ۋە .ئۆزە نىج بىپگىنى بويىچە دۇئا قى .،ئالالھنىج نەزەرندە بۇ تېخىمۇ قەدنرلىك. تىىادنچى مۇسىىىىىادنال بۇ گەتنى ئىىا الب ھەيران قىىاتتۇيۇ ،ئىىا ىىايىىى، يە گىپپەب قاتتۇ .شىىۇنداقتىمۇ ئۇ ئەمدر يەكسىىە سىىەۋنيىگە يەتكەنپىكى ئەچەن سىىىاددا ئىنكارنغا ،سىىىۆيەمپە گۇناھىغا قايتما ،مۇسىىىا ئۆگەتكەن دۇئانىمۇ يادالتمۇ يەرمە ،بۇالرنىج ھەممىسىىىىدنال ھالقى ،ئۆتەب ،رەببىگە يېقىال ،بەخا-سائادەتپىك ،گەزە ھايا كەچەر تتۇ. −مانا شىۇ سىەۋەبتىال ،بىرسىىنىج ئاغزندنال ھەسىەلدە تامغان سىۆز يەنە بىرسىىىىنىج قۇلىقىغا نەشىىىتەردە سىىىانچىپىدۇ −،دتدر شىىىەمر− ، ھالبۇكى ئالالھ سىۆزگە ئەمەس ،نىيەتكە قارايدۇ .ئەدەب بىپىدنغانالر باشىقا، يەرنكى كۆيىدنغان ئاشىقالرنىج شەرندىتى بارلى دننالردنال ئايرنمدۇر .بىز مەزھەب ،دنال يىاكى تىى ،تەرقىنى بىپمەيمىز ،بىارلى ئىنسىىىىىان زاتىنى ئوخشىىىىىاش دەب قىارايمىز ۋە تەڭ كۆرنمىز .بىراۋنىىج ئىاغزنىدنال چىققىان سىىىىۆزنىى گىۇنىىاھ“ دتىمەيىمىىز .چىەنىكىى قەلىبىپەرنىى ئىىالىالھ بىىپىىىدۇ ،بىىز بىپمەيمىز .شىىىىۇ ا سىىىىەكە قىپىمىز ،بىرسىىىىىنى خالىغانچە باھاالب، كۆ پىگە ئىازار بەرمەيمىز .بىزنىىج بىرال مەزھىپىمىز بىار ،ئۇ بولسىىىىىمۇ ئالالھ. شىىىىەمر سىىىىۆزندنال توختىغاندا قازر ھەزرەتپىرنگە كۆز منىج ئۇچىدا قارندنن .ئۇ ئۆزننى تەمكىال ،خاتىر ەم كۆرسىىتىشىكە تىرنشىسىىمۇ تېرنكى، تۇرغىانپىقى ئېنى ئىىدر .ئەممىا نىاھىايىتى ھىيپىگەر بولغىاچقىا شىىىىۇنىمۇ ھېر قىپى ،بولغانىدرئ ئەگەر شەمر ئېيتقان ھېكايىگە رەددنيە بېرنشكە ئۇرۇنسىىىىىا ،تېخىمۇ ئىچكىرنپەب ،ئۇنى ھەددنىدنال ئىاشىىىىتى دەب ئەيبپەب ازالىشىىى كېرە ئىدر؛ ئەمما بۇنداق قىپسىىا ئىشىىالر چىڭىغا چىقى،، ئادەتتىكى بىر دەرۋنشىىىىنىج شىىىىۇنچە چوڭ قازنغا ەڭ ئېالن قىپغانپىقى 61
بولمىغاندە ،گەتنى
باغداد شەھىرنگە تۇر كېتەتتى .بۇ ئەھېالدا ھې ئى مەشەدنال تەگىتى ،كەتكىنى ياخشى ئىدر. ئۇ شۇنداق قىپدر. سىىرتتا كەن ئولتۇرۇۋاتاتتى ،كۆ يەزر قىزغۇ شىەتەق نۇرنغا تولۇب، بۇلۇتالر ھەر خى ،شىىىەكىپگە كىرن ،،غايە رە دار تەس ئېپىېاتاتتى .بىر دەمىىدنال كېيىال قىىازر ئەتەنىىدر ئورنىىىدنال قوتۇب ،مۇھىن بىر ئىشىىىىى بارلىقىنى ئېيتتى .ما ا مۇنداقال بىر سىىىاالم بېرن ،،شىىىەمسىىىكە سىىىە ئىىالىيىىى ،قويۇب چىقىىى ،كەتتى .ئىىادەمپىرر بىر-بىرننى ئىتتىرنىى، دتگەدە ئۇنىج ئارقىسىدنال مېڭىشتى. ھەممىسى كېتى ،دەرۋن بىپەن ئىككىمىز يالغۇز قالدۇق. −ئەتسۇس ،باش قازر سەندنال رەنجىگەندە قىپىدۇ −،دتدنن. شىىىىەمسىىىىى تەبرنزر كۆزنگە چەشىىىىكەن چاچپىرننى بىر يانغا ئېتى، كەلەمسىرندرئ −نېمە بولسىىىا بولسىىىۇن ،ئەمما ئۇنىڭدنال رەنجىشىىىىن يوق .مەن بۇ قازنالرنىج مېنى ياقتۇرماسپىقىغا كۆنە . ھىايىا ىانالنمىىدنن دتسىىىىەم يىالغىان بولىىدۇ .بۇنىداق ئىسىىىىيىانكىار ،ئۆز بېشىىىىمچى ،مەيدانى مۇسىىىتەھكەم ،ھەققە تەسىىىپىن بولغىنىدنال كۆ پى خىىاتىر ەم مۇسىىىىىاتىرنىىىج قىرن يىپىىدا بىر قېتىن كېپىىىدنغىىانپىقىنى بىپەلىگەدە دەرنجىدە ئۇزۇن يى ،باشقۇردۇم بۇ دەرگاھنى. −قېنى ئېيىا −،دتىدنن −،قىانىداق بولۇب بىاغىداتقىا كېپىى ،قىالىدنىج بۇ يەردە نېمە ئىزدەيسەن بىر ياقتىال ئۇنىج اۋابىنى كەتەب ھايا انالنسىام ،بىر ياقتىال اۋاب نېمىش قىدۇر ئۇقمايمەن ،كەتكەن اۋابىن كۆ پەمگە ى بەرمىسىىكەن دەيتتىن. قورقۇن سېپىېاتاتتى. ئېلال بوستون-2008 ،يىل -20ماي ئېپال بېشىىىنى ئاشىىخانىدنكى شىىىرەنىج ئەسىىتىگە قويۇب ،ئېچىقپى تۇرغان كىتابنىج قېشىىىدا ئاغزر ئوچۇق ئۇخالب قالغانىدر .چەشىىىدە ئۇ يو بويىىىدنكى بىر كىىارۋانسىىىىىىارايىىدا ئىىىدر .ئۇنىىىج ئىچى تور كۆتە ىدەلخورالر ،ناز-خۇل چىقىرندنغان ئۇسىىىىسىىىىۇلچى ئايالالر ،سىىىىىرلى
62
دەرۋنشىىىىپەر بىپەن تولغانىدر .ئالدندنكى تاۋاقالردا ئۆيدە قىپىنغان تور ، تەرمۇدە ،تېچىنە-تىرەنىكپەر تىزنقپى تۇراتتى. ئىانىدنال كىارۋانسىىىىىارايىدنال چىقىى ،كەتتى ،مىاكىان ئۆزگەردر ،يىراقتىال ئۆزننى كۆردر .ناتونۇش دنياردا ،بىر قەلدەنىج ئىچىدە ،ھەرە ئۇۋنسىىىىىدە مىغ-مىغ بازاردا ئالدنراش كېتىېاتاتتى؛ بىرسىىنى ئىزدەۋاتقانپىقى ئېنى ئىىدر .ئەتراتىىدنكى ئىادەمپەر ئىاسىىىىتىا-ئىاسىىىىتىا ھەرنكەتپىنىى ،،بىر ئۆزنال ئا پىيالمىغان نەزمىنامىگە ئۇسىىىسىىىۇ ئويناۋاتاتتى .ئۇ ئۇزۇن بۇرۇتپۇق، بەسىتپىك بىر سىېھرنگەردنال بىر نەرسىىنى سىورندر ،ئەمما ئاغزننى ئاچقاندا ئۇنىڭغا گەب قىاللمايدنغانپىقىنى بايقىدر .سېھرنگەر ئۇنىڭغا قاراب قويۇب ئۆز يولىغا كەتتى .ئېپال ئەمدر دۇكاندارالر ،سىىىىودا-سىىىىېتى قىپىېاتقان خېرندارالر بىپەن تارا الشماقچى بولسىمۇ يەنىال گەب قىاللما ،ھېچكىمگە دەردننى تۆكەلمىدر .دەسىىىىپەتتە ئۇالرنىج تىپىنى بىپمىگەنپىكىن ئەچەن گېپىمنى ئۇقتۇرالمىايېاتىمەن دەب ئويپىغىانىىدر ،ئەممىا قولىنى ئىاغزنغىا ئىاتىرنى ،چۆچەب كەتتى ،ئۇنىىج تىپى يوق ئىىدر .ئۇنىىج تىپى ئۆلە تىرمىاققىا ئوخشىىىىاش چەشىىىىەب كەتكەنىىدر .ئۇ ىىددنيپىشىىىىىى ،ئەينە ئىزدەشىىىىكە بىاشىىىىپىىدر ،ئۆزننىىج بۇرۇنقىىدە تۇرغىان-تۇرمىغىانپىقىنى بىپمەكچى ئىدر .ئەمما شىىىۇنچە چوڭ بازاردا ئەينە چاغپى نەرسىىىە يوق ئىدر .ئۇ يىغالشقا باشپىدر. ئۇ قۇلىقىنى توختىمىا تىرمىالۋاتقىانىدە بىر ئىاۋازدنال بىدىارام بولۇب ئويغىنى ،كەتتى ،كۆزننى ئاچار-ئاچما بىرننچى قىپغان ئىشىىىىى تىپىغا قىاراب بېقى بولىدر .خۇداغىا شىىىىەكرر ،تىپى ىايىىدا ئىىدر .ئىاۋاز چىققىان تەرەتكە قاراب ،كۆلە گە“نىج ئاشىخانىنىج باغقا ئېچىپىدنغان ئىشىىكىنى تىرمىالۋاتقانپىقىنى كۆردر .بالكونغا بىر نەرسىىىىە كىرنېالغاندە قىالتتى. ئۇ نەرسىىىىە بىىالكونىىدا كىتىرالب بۇ يىىاقتىىا ئىتنى تېرنكتەرەتتى .يەنە كېپى ،كۆلە گە“ سىىېسىىى كەزەنگە ناھايىتى ئۆ ئىدر .ھەممەيپەننىج ئېسىىدە ،ئۆتكەن يىپى قىشىتا ئۇ سىېسىى كەزەنگە ئۇچراب ئۇنىڭغا ھۇ ۇم قىپغاندا ،سىېسىى كەزەنمۇ سىېسىى تۇراق چىقىرن ،ئۇنىڭدنال ئىنتىقام ئالغانىدر .بىچارە ئىتنى شوخۇال سەيى بىپەن تولدۇرۇلغان ۋاننىغا سېپى، يۇيۇشىىىىقا مە بۇر بولغانىدر .شىىىىۇنداقتىمۇ رتزننگە تۇرايدنغان ئۇ بەدبۇ تۇراق نەچچە ھەتتىگىچە ئۇنىڭدنال كەتمىگەنىدر. ئېپال تامدنكى سىائەتكە قارندر ،كېچە سىائە ئە بولغان ،داۋند يەنىال ئۆيگە قىايتمىغىانىىدر ،بەلكى ئەمىدر يېنىى ،كەلمەيتتى .ېنېتمۇ ئۇنىڭغىا تېپېكون قىپمىىدر ،بەلكى ئەمىدر زادر تېپېكون قىپمىايتتى.ئەمەلىيەتتە، 63
شىۇ ئەسىنادا ئېپالنىج ھېچقانداق ئىشىنى ياخشىى تەرەتتىال ئويپىغۇسىى يوق ئىىدر .ئېرر ۋە قىزننىىج ئۇنى تىاشىىىىالب كەتكەنپىىك تۇيغۇسىىىىى ئىچىنى سىىىىىقتى .ئورنىىدنال قوتۇب تو التقۇنى ئېچىى ،،ئىچىگە قىاراب بىاقتى. مۇزالتقۇدنكى قىاچىپى مىارۇژنىنى ئېپىى ،بىر نەچچە قوشىىىىۇق يېمەكچى بولغىان بولسىىىىىمۇ ،ئۆزننىىج ھېپىمۇ بە سىىىىېمىز ئىكەنپكىنى ئويالب تو التقۇنىج ئىشىكىنى قاتتى يېپىېەتتى. ئىارقىىدنال ،ئىادەتتە يىالغۇز قىالسىىىىىمۇ ھې ئىچىى ،بىاقمىايىدنغىان قىزنى، ئەز م ھىىارنقىنىىىج ئىىاغزننى ئېچىىى ،قەدەھكە قۇيىىدر .ئۇ قويۇق ھەم كىشىىنىج كەيپىنى كۆتەرندنغان ئېسىى ،ھاراق ئىدر .يەنە كېپى ،،تەمى ئۆزر ئىارزۇ قىپغىانىدە قىا سىىىىى بولۇب ،ئورمىان ،موگو ،تۇتراقنىىج ھىىدر كېپەتتى .ئەممىىا ئىككىنچى قەدەھكە ھىىاراق قۇيۇۋاتقىىانىىدا داۋنىىدنىىىج قىممەتپىىك بوردو ھىارنقىىدنال① بىرننى ئېچىى ،سىىىىىالغىانپىقىنى ئويالب، دەرھا ئۇنىج چەشىىەند ر شىىىنى ئوقىدر ، Chateau Margaux 1996 :ئاتالې داۋنىد بۇ ھىاراقنى ئىاالھىىدە بىر ئىاخشىىىىىام ئەچەن سىىىىىاقالۋاتىاتتى .ئۇ نېمە قىالرننى بىپمە قىاتىقىنى تەر ب بوتۇلكىغىا قىارنىدر .ئەممىا ئىارقىىدننال ئۇنداق بولسىىا نېمە بوتتۇ دتگەندە مەرنسىىىنى قىسىىى ،قويدر .بۇمۇ بىر ئىاالھىىدە ئىاخشىىىىىام ئىىدر ،تەنھىالىقىنى تەبرنكپەۋاتىاتتى .ئۇ بىرال كۆتەر ب قەدەھنى قۇرۇقىداب قويىدر .ئۇ بۇ گەزە شىىىىىارابىدنال ئەمىدر نېرر تۇرا دتسىمۇ ،شارابنىج ئۇنى قويۇب بەرگەسى يوق ئىدر. ئېپال ئەسىىىىتەلگە كېپى« ،،ئىشىى ى شىىىىەرندىتى»نى قولىغا ئېپى، ۋاراقپىىدر ،ئەممىا ئوقۇشىىىىقىا كىرنشىىىىمىىدر .بىرەر قۇرمۇ ئوقۇيىالمىغۇدە ھىارغىال ،ئۇيقۇچىان ئىىدر .ئۇنى تىاشىىىىالب ئىنتېرنېتقىا كىرنى ،،ئېپخە ئادرنسىىغا قارندر-دە ،بىر مۇنچە ئەخپە ئۇچۇرالرنىج ئارنسىىدا مىچېپنىج كىتاب تەقرنزر يېزن ئىشىىنىج قانداق كېتىېاتقانپىقىنى سىوراب يازغان قىسقا ،زترنكىشپىك خېتىنىج ئاستىدنال ئۆزر كەتەۋاتقان خەتنى كۆردر. اۋاب قايتۇرغانىدرئ ئەزنز .ز زەھرا ئۇنىڭغا دەرھا
سۆيەمپە ئېپالئ كەتەلمىگەن خېتىج مېنى گېېاتىماالدا ،موموستېناگو دەيدنغان چە بىر يېزنىىدا تۇتۇۋالىىدر .بۇ يەر دۇنيىىادا تېخىچە مىىايىىا كىىالېنىىدارننى قولپىنىدنغان ئاز سىىىاندنكى ايالرنىج بىرر .مەن چەشىىىكەن قونالغۇنىج ئۇدۇلىىدا تىپە تىپەيىدنغىان بىر دەرە بىار .شىىىىىاخپىرنغىا ھەر خىى ،رە ىدە، گىەلىپىە التىىا تىۇرۇچىالر چىىگىىى ،قىويىۇلىىىدنىغىىان بىۇ دەرەخىنىى يەرلىىىك
①
بوردو ھارىقى −فرانسىيىنىڭ غەربىي جەنۇبىدىكى بوردو شەھىرىدە ئىشلەپچىقىرىلىدىغان داڭلىق ئۈزۈم ھارىقى
64
كىشىىىىىپەر دەرتمەنپەر دەرنخى“ دەب ئاتايدۇ .قەلبى يارنالنغان كىشىىىىىپەر ئىسىىىمىنى بىر قەغەزگە يېزن ،،بۇ دەرەخنىج شىىىېخىغا ئېسىىىى ،،دەردنگە دەرمان تېپى ئەچەن دۇئا قىپىشىدۇ. ھەددنمىىدنال ئىىاشىىىىمىغىىانىىدنمەن ،ئەممىىا خېتىڭنى ئوقۇتال تىپە دەرنخىنىىج يېنىغىا بېرنى ،،قىزنىج بىپەن بولغىان ئۇقۇشىىىىمىاسىىىىپىقنى تەگىتىشىىج ئەچەن دۇئا قىپدنن .ئىنسىان ئۆز يېقىنپىرنغا ياخشىى بولسىۇن دەب ئۇالرنىج ئىشىىغا ئارنپىشىىېالىدۇ ،ئەمما بۇنىج تايدنسىىنى كۆرمەيدۇ. ئۆزەمنى ئېيتسىىىام ،باشىىىقىالرنىج ئىشىىىىغا ئارنپىشىىىىېالما ،تەۋەككۇ قىپغان“ چېغىمدا ئارام تېپى ،قالدنن ،بىپەمسەن تەۋەككۇ قىپى كۆتپىگەن ئىنسىانالرغا نىسىبەتەن ئامالسىىز قېپى دتمەكتۇر .ھىىالبۇكى ،ئى دە ئۇنىىىج ئەكسىىىىىچە .تەۋەككۇ قىپى ، ئىنسانالر قوبۇ قىالاليدنغان ھەم ماسپىشااليدنغان ئاخىرقى خۇشالپىقتۇر، ئۇ تاسىسىى ،ئەمەس ،ئاكتىپتۇر .كائىناتتا بىز ئۆزگەرتەلمەيدنغان ،سىىرننى تولۇق بىپەلمەيدنغان ھادنسىىپەر يەز بېرن ،تۇرندۇ .تۇرمۇشىتىكى ئىشىالرمۇ شىۇنىج ئىچىدە ،بولۇب ئۆتكەن بارلى ئىشىالرغا ئىشى -مۇھەببە بىپەن يېقىنپىشىىىىى مۇمكىال ،ھې بولمىغاندا ئۇنى سىىىىىناب باقااليمىز .رۇمى ئىشىقنىج ئابىھايا سىەيى ئىكەنپىكىگە ئىشىىنەتتى ،ئەگەر شىۇنداق بولسىا ئۇنىج بىر قەترنسىمۇ زايە بولماسپىقى كېرە . مىىايىىا كىىالىېىنىىدارنىغىىا كىۆرە ،بىەگىەن تەۋقىۇلىدىىاددە بىىر كىەن بىولىۇب، ئۆزگىرنشىىىپەردنال ،يىپيېڭى ،تاكالنغان قەلبتىال خۇشىىىخەۋەر بېرندنكەن. كەن تېتى ،بۇ كەن ئاياغپىشىىى ،بولغىچە بۇ خەتنى دەرھا سىىېپىېتتە ، سېھرني كەچى يوقالمىسۇن. دەرە شىىىىېخىدا لەتىپدەب تۇرغان ئىسىىىىمىج رە گا رەڭ چىچەكپەرگە تولغا ،ئىشىى -مۇھەببە سىىەن ھې ئويپىمىغان ،كەتمىگەن بىر يەردنال ئالدنڭدا تەيدا بولىدۇ. دوستانە تىپەكپىرنن بىپەن ئەزنز ئېپال خەتنى ئىككى قېتىن ئوقۇدر ،ئىا ىايىى ،ئىادەم ئىىدر ئەزنز. خەتنى شىىىۇ قەدەر چىال كۆ پىدنال يازغانىدرې بۇ ئايا قانداق بولۇب ما ا خە يېزن ،قالدر دتمەسىىىتىال ،ئەسىىىتايىدنپپى ،سىىىەمىمىيپىك بىپەن اۋاب يازغانىدر .ئۇ ئېپالنىج نېمىسىى ئىدر ئېپال تونۇيدنغان ھېچكىن ئۇنىڭغا بۇنداق خە يازمايتتى.
65
ئەمەلىيەتتە ،ئۇ نىاتونۇش بىر ئىادەمنىىج دۇنيىانىىج ئۇ قېتىىدا تۇرۇب ئۆزنگە دۇئا قىپىشىىىدنال تەسىىىرلەندر .كۆزننى يۇمۇب ،ئىسىىمى يېزنپغان قەغەز تارچىسىىىنى ئويپىدر .ئۇ قەغەز شىىامالدا لەگپەكتە ئۇچاتتى ،شىىۇ قەدەر بە ېاش ،ئەركىال ،يە گى ،،بەختىيار ئىدر... بىر نەچچە مىنۇتتىال كېيىال ئۇ ئاشىىىىخانىنىج ئىشىىىىىكىنى ئېچى، ئارقىدنكى باغقا چىقتى؛ سىەھەرنىج مەيىال شىامىپى بۇرنىنى غىدنقپىدر، ئۇ ئۇيقۇچان ھالدا بۇ ھاۋانى تۇراب ،كۆزننى قىسى ،،تەتەن دنققىتى بىپەن شامالنىج تىېنشپىرنغا قۇالق سالدر. بىاھىارنىىج ئىاخىرقى تەيتىىدە ،ئىامېرنكىىدنكى كىاتتىا بىر ئۆينىىج ئىارقىا بېغىدا ،كۆكتە ئا بىپەن بۇلۇ ،يەردە ئېپال بىپەن ئىتى قاتار تۇرۇشتى. ئەمەلىىيەتىتە ،قىېىرر ئىىىا بىىپەن ئىۇنىىىج ئىىگىسىىىىىى كىېىچىىنىىىج ۋەھىمىپىرندنال ،ھاياتنىج سىىىىىرلىقپىقىدنال قورقاتتى.ھەر ئىككىسىىىىى ئۆزننى تۇتۇۋتپىىى ،،قورقۇن ھەم بىدىىارامپى بىپەن قىىارا غۇلۇققىىا نەزەر سالدر. چۆمەز باغدات-1242 ،يىل -4ئاي باش قازر بىپەن ئۇنىج ئادەمپىرننى ئىشىككىچە ئۇزنتى ،قويغاندنال كېيىال مەينە قاچىالرنى يىغىشىتۇرۇش ئەچەن ئۆيگە كىردنن .قارنسىام بابا زامان بىپەن اھانكەزدر دەرۋن بايىقىدە تۇرۇتتۇ ،ھېچقايسىىىسىىدنال بىر ئېغىز گەب چىقمىايتتى .ئىككىسىىىىىگە كۆز منىىج ئۇچىىدا قىاراب قويىدۇم، ئە ىبىا ئىاۋاز چىقىارمىا تىارا پىشىىىىى مۇمكىنمۇ ئۇالرغىا قىزنقىى ،تۇرۇب قىىالىىدنن ،گەب قىالرمىكىال دەب يىىاسىىىىتۇقالرنى ئو شىىىىىىىدنن ،ئۆينى يىغىشىىىىتۇردۇم ،گىپەمدنكى ئەخپەتنى بىرمۇ بىر تەردنن .ئاخىردا بۇ ئۆيدە تۇرۇشىىىقا ھې باھانەم قالمىدر .ئۇالرنى ئۆيدە قالدۇرۇب يېنى ،چىقىشىىىقا مە بۇر بولدۇم. ئىاشىىىىخىانىغىا ئىالىدنرنمىا كىردنن ،زالىن ئىاشىىىىپەز قېرر مېنى كۆر تال كەينى-كەينىدنال ئىشقا بۇيرۇب كەتتىئ −نەگە كەتتىج المزەلپە سىىۇترننى دەرھا تاكىزال ،يەرلەرنى سىىەتەرې قاچا-قۇچىالرنى يۇ ،ئوچاقنى تازنال ،تامدنكى ئىسىىىىنىج قارنسىىىىى ،ياغ يۇقىنى سىىىەرتىېە ،ئىشىىىىج تەگىگەندە قاتقانغا قاراب بېقىشىىىنى ئۇنتۇب
66
قالماې قازناقتا بىپەكتە يوغان چاشقانالرنى كۆرد م ،بېرن ،ئۇ مەينەتپەرنى تۇ ې بولمىسا تىشالقنىج ئورنىغا سېنى قويىمەن قاتقانغاې بۇ دەرگىاھقىا كەلگىپى ئىالتە ئىا بولىدر ،ئەممىا كەلگەن كەنىىدنال باشىىالتال ئاشىىپەز قېرننىج قولى ياقامدا .نېمە ئى بولسىىىال تاكىزلى ئىبىادەتتۇر ،ئىبىادە تىاكىزلىقتۇر“ دەب تۇرۇۋالىىدۇ زومىگەر قېررې ئۇنىىج مە بۇرلىشىىىىى بىپەن ھەر كەنى ئېشىىىىەكتە ئىشىىىىپەيمەن .بۇ زۇلۇمنى تېخى مەنىېر تەربىيە“ دەب قويۇشىىىىى قىززن ې يىاغپىشىىىىىى ،كەتكەن قاچىالرنى يۇيۇش ،يەرلەرنى سەتەر شتە قانداقمۇ مەنىېنيە بولسۇن بىر كەنى ئۇنىڭغا مىقتە تىكىپى،ئ −تاكىزلى ئىبادە بولسىىدر ،باغداتتىكى خوتۇنالرنىج ھەممىسىى تىر ئەۋلىيا مەرتىېنسىگە يېتەتتى−،دتدنن. ئاشىىىىپەز قېرر بېشىىىىىمغا ياغا قوشىىىىۇق ئېتى ،ېنىنىج بارنچە ۋارقىرندرئ ىن −ھە گۇ ،دەرۋن بولماقچى بولسىىاڭ شىىۇ ياغا قوشىىۇقتە تۇر .مەسىىىىە-كىىاالچتە بىكىىار تۇرمىىايىىدنغىىان ئېغىزنىىج بىپەن دەرۋن بواللمايسەن .زۇۋانىڭنى يىغى ،ئاز گەب قىپساڭ بالدۇرراق ئادەم بولىسەنې ئىىاچچىقىن كېپەتتى بۇ قېرنغىىا ،ئەممىىا ئۇنىڭىىدنال شىىىىۇنچىپىىىك قورقاتتىمكى ،تاكى مۇشۇ ئاخشامغىچە گېپىدنال چىقما كەلگەنىدنن... بۇ نۆۋە ئۇ قېرر كېتىشىىگە ئاشخانىدنال قېچى ،چىقى ،،تۇتۇمنىج ئۇچىدا دەسىىسىىەب ھېپىقى دەرۋن تۇرغان ئۆيگە يېقىنالشىىتىن .تۇيۇقسىىىز كەلگەن بۇ دەرۋنشىىىى كە شىىىىۇنچە قىزنقىېاتىاتتىن .ئۇ كىن قىانىداق ئىادەم قەلەنىدەرمۇ بۇ يەرگە نېمە قىپغىپى كەلىدر كۆزنىدە مە نۇنپۇق ،ھەر بىر قارنشىىىىدنال سىىىەركەشىىىپىك ،كەسىىىكىنپىك ،چاققانپى ،قورقۇمسىىىىزلى بالقى ،تۇرندۇ .كەمتەرلىك بىپەن بېشىىنى ئېگى ،تۇرغاندنمۇ كۆزندنكى ئۇ يوقىالمىاي دۇ .شىىىىۇ قەدەر ئىسىىىىيىانكىار ،قىارام كۆر نىىدنغىان بىر ى ئىپىادنپەر ئىنسىىىىىانكى ،ئۇنى كۆرگەن ھەر كىشىىىىى ئۇنىڭغىا زوقپىنىى ،قىالىىدۇ ھەم ئۇنىڭدنال ئەيمىنىدۇ. ئۆيگە كىرگەنىىدە ئىشىىىىىىىك ئېتىكپىىىك ئىىىدر .بىر تۆشىىىىەكتىال مارندنن.باشىىىىتا ھېچنېمىنى كۆرەلمىگەن بولسىىىىاممۇ ،كۆز م غۇۋا يورۇققا كۆنگەندە ئۇالرنىج چىرايىنى كۆرەلىدنن. بىر دەمدنال كېيىال بابا زامان شەمستىال بىر سوئا سوردرئ −قېنى ئېيتسا چۇ ،قانداق بولۇب باغداتقا كېپى ،قالدنج ياكى بۇ دەرگاھنى چەشە دە كۆرد مۇ 67
دەرۋن بېشىنى چايقىدرئ −ياق ،بۇ يەرگە كېپىشىىمگە چەشىەم سىەۋەب بولمىدر ،مەن ئەزەلدنال چەش كۆرمەيمەن. −ھەر كىن چەش كۆرنىدۇ −،دتىدر بىابىا زامىان مۇاليىمپى بىپەن−، چەشىەڭ ئېسىىڭدە قالمىغان بولسىا ئۇ باشىقا ،چەشىەڭ ئېسىىڭدە قالمىسىا ئۇ چەش كۆرمىگەنپىك بولمايدۇ. −ئەمما مەن چەش كۆرمەيمەن −،دتدر يەنە شىەمر −،بۇ ئالالھنىج مىا ىا قىپغىان لۇتكى كەرەمىنىىج بىر قىسىىىىمى .بىالىپى چىاغپىرنمىدنال كىائىنىاتنىىج بەزر سىىىىىرلىرر كۆز ئىالىدنمىدا نىامىايەن بوالتتى .بۇالرنى ئىاتىا- ئانامغىا دەب بەرسىىىىەم خوش بولمىاقتىا يوق ،ئۇالرنى خىيىالىڭىدا كۆر تسىىىىەن دەيتتى .دوسىىىتپىرنمغا سىىىۆزلەب بەرسىىىەم ،ئۇالرمۇ مېنى خىيالپەرەس، يالغانچى“ دتيىشتى .ئۇستازلىرنمدنال تىكىر ئالدنن ،ئەمما ئۇالرمۇ شۇنداق دەب قارندر .ئاخىردا شىىىىۇنى چەشىىىىەندنمكى ،ئىنسىىىىانالر تەۋقۇلداددە بىر ئىشنى ئا پىسا ئۇنى خىيا ياكى چەش دەتال قارايدنكەن. ىمى، دەرۋن سىىىۆزلەۋتتى ،قانداقتۇر بىر تىېنشىىىنى ئا پىغاندە قالدر .ئاندنال ئا ايى ،بىر ئى بولدر ،ئۇ قەددننى رۇسىىالب ،ئىشىىىككە بۇرۇلىدر-دە ،بىارنىدنغىان يېرننى بىپىىدنغىانىدە مەن تەرەتكە قىاراب مىا ىدر، مېنىىج بۇ يەردە تۇرۇب ئۇالرنى مىاراۋاتقىانپىقىمنى كۆر ۋاتقىانىدە ،مەن تۇرغان يەرگىال قارايتتى .كۆزر ئىشىىىكنىج نېرنسىىىنىمۇ كۆرەلەيدنغاندە قىالتتى. يەرنكىن د تەلدەب سىىىوقۇب كەتتى ،ئاشىىىخانىغا قاچا دەب ئويپىدنن، ىان دە مىىدنرلىيىالمىىدنن .شىىىىەمسىىىىى ئەممىا تۇ -قولپىرنن قېتىى ،قىالغ ى تەبرنزننىج ئۆتكەر كۆزلىرر ئىشىىكتىال ئۆتەب يىراقالرغا باراتتى .دەھشىە قورقۇۋاتىاتتىن ،ئەممىا ۋۇ ۇدۇم ئىا ىايىى ،كەچكە تولغىانىىدر .شىىىىەمر يېقىنپىشىى ،كېپى ،،ئىشىىكنىج قۇلپىسىىغا قو ئۇزنتى ،،ئىشىىكنى ئېچى ،مېنى نەق مەيداندا تۇتۇۋاال دتگەندە تۇرۇب قالدر .ئۇ ئىشىىىىككە بە يېقىال تۇرۇۋالغاچقا تۆشىەكتىال ماراشىنىج ھا ىتى يوق ئىدر .ئۇنىج يەزننى كۆرەلمىىىدنن ،بۇنىىداق تۇرۇش مىىا ىىا قەبرە ئىىازابىىىدە تۇيۇلىىدر، ئۆتكەمنى بېسىىى ،چاندۇرما تۇرۇۋالدنن.بۇ تەيتتە شىىەمر يەنە تۇيۇقسىىىز ئارقىغا بۇرۇلۇب ،ئىشىكتىال يىراقپىشى ،ھېكايىسىنى داۋام قىپدرئ −ئەڭ ئاخىردا ئالالھتىال ئەمدر زادر چەش كۆرمەسپىكنى تىپىدنن. شىىۇنداق بولغاندا قاچان بىر ئاالمەتكە يولۇقسىىام ياكى ئۇ دۇنياغا كەشىىى ئەچەن چىقسىىىام بۇنىج چەش ئەمەسىىىپىكىنى ئېنى بىپەلەيتتىن .ئالالھ 68
تىپىكىمنى ئىجابە قىپدر ،چەش تەرنشىتىسىىنى مەندنال ئايرندر ،شىۇ ا مەن زادر چەش كۆرمەيمەن. شىىەمر ئۆينىج ئۇ تەرنپىدە بولۇب ،ئېچىقپى دترنزننىج يېنىدا ئۆرە تۇراتتى .سىىىىىرتتا سىىىىىن-سىىىىىن يامغۇر يېغىېاتاتتى .ئۇ يامغۇرغا قاراب خىيالغا چۆكەب ئاندنال مۇنداق دتدرئ −ئالالھ چەش تەرنشىىىىتىسىىىىىنى مەندنال ئايرنېەتكەن بىپەن بۇنىج ئورنىغا ما ا باشقىالرنىج چەشىگە تەبىر بېرن ئىقتىدارننى بەردر. بابا زامان بۇ گەتپەرگە ئىشىىىەنمەيدۇ ،ما ا ئازار بەرگىنىدە ئۇنىڭغىمۇ شىىىىۇنداق ئازار بېرندۇ دەب ئويپىدنن .ئەمما ئۇ بېشىىىىىنى ئاسىىىىتا ئېگى، شۇنداق دتدرئ −ئا ايى ،ئادەمدە قىپىسىەن ،قېنى ئېيتقىنا ،سىا ا نېمە قىپى، بەرسە بولىدۇ −بىپمەيمەن ،راسىىىىتىنى ئېيتقىانىدا ،بۇنىىج ىاۋابىنى سىىىىىپەردنال كەتىمەن. −بۇ قانداق گەب −دتدر بابا زامان چەشەنمە . −قىرن يىپىدنال بېرر دەرۋنشىىىىمەن ،قۇر -قو غۇز ،چەمەلە ،ئۇچىار انىېارالرنىج ھەممە تەرننى بىپىمەن .ئامالسىىىز قالسىىام ياۋايى ھايېاندە ئېپىشىىىىىمەن ،ئەممىىا ھېچكىمگە چېقىپمىىايمەن .كۆكتىكى بۇرۇ الرنى، ئورماندنكى موگوالرنى ،يايالقتىكى ئو -چۆتپەرنى ،دەريادا بېپىقالرنى ساناب بېرەلەيمەن .ئالالھ ئۆز سەرنتىدە ياراتقان ئىنساننى گويا ئوچۇق كىتابتە ئوقۇيمەن... مۇرشىىىىدنمىز قەندنپنى يېقى ،بولغىچە شىىىەمر بىر دەم تۇرنېتپى، سىىىىۆزننى داۋام قىپىدرئ چەنكى ئۇ قىرن نىزامنىىج بىرنىدۇر .ت تىنچى ىزام :كائىناتتىكى ھەر رەررلدلك ئالالھنىئ سەەە ەەۈ ەتلىرلنى تا ا،يسەەەەەن، چۈ كى ئۇ مەسەەە ەەچىە -جەامەدە ،چېركەاۋدا ،يەھۇدلن ئىبەادەتىەا ىسەەە ەەەى دا ئەمە ،ھەر ۋاقىە ،ھەر جەايەدلەدۇر ئەالالھنى ك رپپ يەاقەەەەەايەدلغەا الر بول ىغىنىەدەك ،ئۇ ى ك رپپ ئ لگە لەرمۇ يوق كىم ئۇ ى تەا سەەەەەا ئۇ ىەئ بىلەن ئەبەدلن قالىدۇ تىترە ،غۇۋا يورۇقپۇقتا شىىىەمسىىىى تەبرنزننىج بويى تېخىمۇ ئېگىز كۆر نەتتى ،چاچپىرر دولىسىغا دولقۇنسىمان چەشەب تۇراتتى.
69
−ئەمما ئىپمى لەدۇن① بىر يەرگە تارالمىسىىا لو قىنىج ئاسىىتىدنكى قىرتىاق سىىىىۇغىا ئوخشىىىىىاب قىالىىدۇ .ئىچىمگە توتالنغىان ئىپىمىدنال تەڭ بەھرنمەن بوالاليدنغان بىر دوسا تېپى ئەچەن ئالالھقا كۆب دۇئا قىپدنن. ئىاخىردا سىىىىەمەرقەنىد ئەتراتىىدنكى بىر ئۆتە ىدە مىا ىا تىچىرلىغىان ئىاۋاز ئا الندر .تەقدنرنمنىج تە ەلپىي بولۇشى ئەچەن باغداتقا بېرنشىن كېرە ئىكەن .ئىشىىىنىمەنكى ،ئەمدر نەگە بارندنغانپىقىمنى سىىىپەر ئەتە-ئۆگەن ئېيتى ،بېرنسىپەر. تاالدا قارا غۇ چەشىەب ئا تۇغقان بولۇب ،دترنزندنال ئاتداق شىولىسىى كىرنېاتاتتى .خېپىال كە بولۇب قالغانىدر ،ئاشىىىىپەز قېرر مېنى ئىزدەب چىققان بولۇشىى مۇمكىال ،ئەمما چاتىقىن بولمىدر .بىرەر قېتىن بولسىىمۇ قائىدننى بۇزنېتتى كارامە ئى ئىدرې −مەندنال قانداق اۋاب كەتىسىىىىەن ،بىپمەيمەن −،دتدر بابا زامان بوش ئىاۋازدا −،ئەممىا مەنىدە سىىىىىا ىا بېرنىدنغىان مەلۇمىا بولسىىىىىال ۋاقتى كەلگەندە چوقۇم يەتكەزنمەن .شىۇ چاغقىچە مېھمىنىمىز بولۇب ،بىز بىپەن قالساڭ بولىدۇ. شىەمر ھۆرمە بىپەن ئېگىپى ،سىاالم بېرن ،،بابا زاماننىج قولىنى سۆيدر .شۇ ئەسنادا مۇرشىدنن ئا ايى ،بىر سوئا سورندرئ −بارلى ئىپمىمنى باشىىقا بىرنگە يەتكەزنمەن دەيسىىەن ،ئىچىڭدنكى بىپىمپەرنى ئەنچە-مەرۋايىتتە ئېپى ،بىر زاتقا بەرمەكچى بولۇۋاتىسىىىەن. لېكىال بىراۋنىج قەلبىگە مەنىېنيە نۇرر يەتكەزمە بەدەلسىىىىز ئىشىىىمۇ ئۇنىج ئەچەن قانداق بەدە تۆلەيسەن دەرۋنشنىج اۋابىنى ئۆمەر بويى ئۇنتۇمايمەن .ئۇ بىر دەم تۇرنېتپى،ئ −بېشىىىمنى −دتدر تەمكىنپىك بىپەن − ،ئۇنىج ئەچەن بېشىىىن تەييار. د مبەمىدنال سىىىىوغۇق تەر ئىاقتى ،چۆچەب كەينىمگە دا ىىدنن .قىايتىا تۆشىىىىەكنىىج ئىالىدنغىا كېپىى ،مىارنغىنىمىدا مۇرشىىىىىىدنمىزنىڭمۇ تىترەب كەتكەنپىكىنى كۆرد م. بابا زامان ئېغىر تىنى،ئ −بەگەنكى سىىۆھبىتىمىز مۇشىىۇنچىپىك بولسىىۇن ،ھېرن ،كەتتىج. بىزنىىج قىزنى ،چۆمەزنى چىاقىرا ،يىاتىىدنغىان ىايىڭنى كۆرسىىىىىتىى، قويسۇن ،تاكىز كىرلىك بىپەن سە ئەكىپى ،بەرسۇن. ① ئىلمى لەدۇن −ئالالھنىڭ رەھمىتى ،ھادىسىلەرنىڭ ماھىيىتى ۋە ھېكمىتى بىلەن مۇناسىۋەتلىك ئىلىم بولۇپ، تىرىشىش ئارقىلىق ئەمەس ،ئىالھىي ئىلھام بىلەن قولغا كېلىدۇ .خىزىر ئەلەيھىسساالم بۇ ئىلىمگە ئېرىشكەن.
70
شىىىىەمر بۇنى ئىىا الب ئىشىىىىىككە قىىارنىىدر ،كۆز نۇرر بەدننىمنى تېشىىىىېەتكەندە بولدر .ئۇنىج كۆزلىرر گويا تامنىمۇ تېشىىىى ،ئۆتەتتى، ئىشىىىىىكنىج نېرنسىىىىىنى ئەمەس ،ئىچىمدنكى ھەممە نەرسىىىىىنى كۆر ب، خۇتىيىانە سىىىىىرلىرنمنى مەنىدننمۇ بە بىپىىدنغىانىدە قىالتتى .ئىچىمگە قورقۇن كىرنېالىدر ،بەلكىن ئۇ سىىىىېھىر قىپىشىىىىنى بىپىىدۇ .قۇرئىانىدا ئاگاھالندۇرۇلغان ،بابىپنىج ئىككى مەشىىىھۇر تەرنشىىىتىسىىىى ھارۇ بىپەن مارۇ ئۇنىڭغا سىىېھىر ئۆگەتكەن بولۇشىىى مۇمكىال .ياكى ئۇنىڭدا تامنىج نېرنسىىىىىنى كۆرەلەيىدنغىان بىاشىىىىقىا ئىقتىىدار بىار ،ئىشىىىىقىپىى ،،مېنى قورقىتىېتتى ،باراتتى. −قىزن ،چۆمەزنى چاقىرنشىىىنىج ھا ىتى يوق −،دتدر شىىىەمر−، بىىايىىاتىىال بىېىرر ئىۇنىىىج يىېىنىىمىىزدا تىۇرۇب ،تىىارا ىپىىرنىمىىزنىى ئىىا ىالب تۇرۇۋاتقىنىنى تۇيۇب تۇرۇۋاتىمەن. ئىختىيىىارسىىىىىز ۋاھ“ دەۋەتتىن ،چۆچەب ئورنۇمىىدنال قوتۇب بىىاغقىىا يەگەرد م .ئەمما ئۇ يەردە كەتەلمىگەن تاالكەتكە يولۇقتۇمئ ئاشپەز قېررې −سىىىەن گۇ بۇ يەردنكەنسىىىەنغۇې −دتدر ئاشىىىپەز قېرر ۋە قولىغا سىەتەرگىنى ئېپى ،مېنى قوغالشىقا باشىپىدر −،ۋۇ باال تەگكەر ،تەيمانىج توشتى ،بۇ ياققا كە ې سىىەتەرگە تېگى ،بولغىچە باغدنال ئوقتە ئېتىپى ،چىقى ،كەتتىن. دەرگاھتىال چوڭ يولغا چىقىدنغان چىغىر يولدا قېچىېاتقاندا شىىىىەمسىىىىى تەبرنزننىىج چىرايى كۆز ئىالىدنمىدنال كەتمەيتتى .ئۇالرنى مىاراۋاتقىانپىقىمنى نەدنال بىپگەندۇ سىېھرنگەرمىدر بۇ ئادەم يەگەر ب خېپى ئۇزاب كەتسىەممۇ ئۆزەمنى زادر توختىتىالمىىدنن؛ ئۆتكەم ئىاغزنمغىا تىقىپىى ،،ئىاغزنن قۇرۇب كەتىتىى .تىۇتىپىىرنىن بىوشىىىىىىاب ،يىەرنىكىىن تىىقىىپىىى ،قىىالىغىىچە يىەگىەر ب كېتىېەردنن... ئېلال بوستون-2008 ،يىل -21ماي ئېپال كارنېنتىدا ئۇخالب قالغىان بولۇب ،بېشىىىىىدا قۇرۇقدالغىان قەدەھ، قۇچىقىدا «ئىشىى شىىەرندىتى» تۇراتتى .ئەتىسىىى داۋند ئۆيىگە كەلگەندە ئۇنى مۇشىىۇ ھالەتتە كۆردر .كارنېاتقا يېقىنپىشىىى ،،ئايالىنىج ئەسىىتىنى يېپى ،قويغۇسىىىى كەلدنيۇ ،بۇ خىيالىدنال يېنى ،دەرھا مۇنچىغا كىرن، كەتتى. 71
ئون ،ئونبەش مىنۇتالردنال كېيىال ئېپال ئۆزر ئويغىىانىىدر ،ئېرننىىىج مۇنچىدا يۇيۇنۇۋاتقانپىقىنى كۆر ب ھەيران قالمىدر .داۋند قەيەردنال بولسىىا باشىقا ئايالالرنىج ئۆيىگە بېرن ،،ھەتتا ئۇالر بىپەن بىپپە بوالاليتتى ،ئەمما ھەر ئەتىگىنى چوقۇم ئۆزننىىج مۇنچىسىىىىىىدا يۇيۇنىاتتى .ئېپال كىارنېنتىىدنال قوتما ،سىىىۇنىج شىىىاقىراب چەشىىىەۋاتقان ئاۋازننى ئا پىدر .بىر دەمدنال كېيىال داۋنىىدنىىىج مۇنچىىىدنال چىققىنىنى تۇيۇب ،كۆزننى يەنە يۇمۇب ئۇخپىغان بولۇۋالدر .شىىۇنداق قىپى ،،ئېرننىج ئاخشىىام نېمىشىىقا ئۆيگە كەلمىگەنپىكىنى سىىوراشىىنىج ھەمدە ئېرننىج ئۇنىڭغا اۋاب بېرنشىىىنىج ھا ىتى قالمىدر. بىر سىىىائەتچە ۋاقىا ئۆتكەندنال كېيىال داۋند بىپەن بالىالر سىىىىرتقا كېتى ،،ئېپال ئىاشىىىىخىانىىدا يىالغۇز قىالىدر .ھىايىا بۇرۇنقىىدە ئۆز ى چىقىى، يۆنىپىشىىىىدە كېتىېترندنغاندە قىالتتى .ئۇ ئۆزر ئەڭ ياخشىىىى كۆرندنغان تاماق قولالنمىسىى ئاچتىئ ئەتچى ،تاماق ئېتى سىەندىتى .ئۇ بىر قانچە چەشىىەند ر شىىكە تەتسىىىپىي قاراب ،چەشىىتە ئۆزننى مەشىىغۇ قىالاليدنغان تاماق تەرننى تالپىدرئ زەتىران ،ھىندنسىىتان يا ىقى ،ئاتېپسىىىال ،يەلپەگەچسىىىمان قۇلۇلە شىورتىسىى ،موگو قىيامى قېتىپغان يېشىى ،كۆكتا ،بەش خى ،تىشىالق قېتىپغان چۆب ،ئاچچىقسىىۇدا قىزارتىپغان سىىامسىىاق بىپەن تىشىىۇرۇلغان موزا قوۋۇرغىسى ،قايماق قېتىپغان چېچەكسە ساالتاسى. ئارقىدنال تاتپى تەر مدنال بىرننى تالپىدرئ قەھېە تەمپىك تېچىنە. ئۇ تاماق ئېتىشىكە شىۇ قەدەر ئامراق ئىدر.چەنكى ئۆزر يالغۇز ،ۋايىغا يەتكەز ب قىالاليدنغان ئىشىى مۇشىۇ ئىدر ھەمدە تاماق ئەتسىە كۆ پى ئارام تېپىى ،قىاالتتى .ئىادەتتىكىچە نەرسىىىىىپەردنال لەززەتپىىك ،ئېسىىىىىى ،تىائىام ئېتى ،داسىىىتىخانغا قويۇش كىشىىىىنى خۇشىىىا قىپىدنغان ئى ئىدر. ئىاشىىىىخىانىىدا تىامىاق ئەتسىىىىە كەنىدنپىىك تۇرمۇشىىىىتىكى چەكپىمە ۋە ئى تۇشىۇغىدنال قۇتۇالتتى .ئاشىخانا ئۇنىج تاشىقى دۇنيادنال قېچى ،،ۋاقىتتىال ئۆزر بىپگەنچە تىايىدنپىنىااليىدنغىان بىردننبىر ىايى ئىىدر؛ بەلكى بەزنپەرنىىج ئەر-خوتۇنپۇق تۇرمۇشىىتىال ئالىدنغان خۇشىىالپىقىنى ئېپال تاماق ئېتى ئىارقىپى ،يەنە كېپىى ،ئۆزر يىالغۇز تىاتىااليتتى ،ئۇنىڭغىا تەقە بىر ئىاز ۋاقىا ،ئەمگە ،الزنمەتپىكپەر كېتەتتى. ئۇ تېپېېنزوردنكى ئىاشىىىىپەزلىىك تروگراممىپىرننى تولۇق كۆرسىىىىىمۇ، ئۇنىڭغىا ئىشىىىىىنىى ،كەتمەيتتى .بۇ تروگراممىغىا چىققىانالرنىىج تىامىاق ئىىېىىتىشىىىىىىنىىى ھە دتسىىىىە خىىاسىىىىىىپىىى “ ،ئىىىجىىادنىىيىىپىىى “، 72
ھەتتا ئەسىىىەبىيپىك“ دەۋتپىشىىىپىرر ئېپالغا غەلىتە تۇيۇالتتى .ئاشىىىخانا ھەرگىز تە رنبىخانا ئەمەس-تەې ئالىمالر تە رنبە ئىشپىسۇن ،سەندەتچىپەر ئا ايى-،غارايى ،بولسىۇنې ئاشىپەزلىك باشىقا ئى .ياخشىى ئاشىپەز بولۇش ئەچەن تە رنبە ئىشىىپەش ،ئەسىىەبىيپىشىىى نە ھا ە ې تاماق ئېتىشىىنى ئۆگىنىدنغان ئادەم باشىىتا ئۇنىج سىىاۋاتپىرننى ئۆگىنىشىىى كېرە .تاماق ئېتى سىىىىەندىتى يىپالر ،ئەسىىىىىرلەر داۋامىدا مەيدانغا كەلگەن .ئادەمپەر يېڭى تاماق ئىجاد قىپىشىىىتىال ئاۋۋا ھازنر بارلىرننى ھۆرمە قىپىشىىىى كېرە .ھىازنرقى ەمدىيەتتە ھېچكىن كونىا ئىادەتپەرنى يىاكى ئەندەنىېر بىپىمپەرنى ئىىاالھىىىدنپىىىك دەب قىىارنمىغىىان بىپەن ،ئېپال رۇبېنسىىىىتېال ئاشخانىدا ئەندەنىچى ئايا ئىدر. ئېپال ئۆز تۇرمۇشىىىغا كۆنەب كەتكەنپەردنال بولۇب ،ھەر كەنى ئوخشىىاش ۋاقىتتا ناشىىتىپى تەيياراليتتى ،ھەر ھەتتىنىج ئاخىرندا شىىۇ بىرال بازارغا باراتتى ،ھەر ئاينىج تۇنجى يەكشىىىەنبىسىىىىدە قوشىىىنىپىرر بىپەن كاۋاب تىشىىىىۇرۇب يەيتتى .داۋنىد خىزمە سىىىىەۋداسىىىىى بولغىاچقىا ئۆينىىج تەتەن ئىشىىىىپىرننى ئېپال باشىىىىقۇراتتىئ ھېسىىىىاب-كىتابنى ئۆزر قىالتتى ،ئۆ ىىاھىىازنپىرننى ئۆزر يېڭاليتتى ،الزنمپى نەرسىىىىىپەرنى ئۆزر ئېپىىى، كېپەتتى ،ئۆينىىج بىر يېرننى رتمونىا قىپى توغرا كېپىى ،قىالسىىىىىا ئۇسىىىىتىالرنى ئۆزر چاقىرن ،كېپەتتى .بالىپىرننى بالېا ،ۋاسىىىىكېتبو ، چويال توب كۇلۇبپىرنغا ۋە تۇغۇلغان كەنى ئولتۇرۇشىىىپىرنغا ئۆزر ئاتىراتتى، تاتشىىۇرۇقپىرنغا ياردەم قىالتتى ۋە بۇ ئىشىىالرنى ئاقسىىىتى ،قويماسىىپى ئەچەن ۋاقتىنى زن ئورۇنالشتۇراتتى. ھەر تەيشىەنبە ئاخشىىمى ئېپال ئۆزندە ئۆ خوتۇنپىرر تەشىكىپپىگەن ئاشىىپەزلىك كۇلۇبىغا باراتتى پكۇلۇبنىج ئەزالىرر ھەر قايسىىى دۆلەتپەرنىج ئىاشىىىىخىانىپىرننى تەتقى قىپىى ،،كونىا رتتسىىىىىپالرنى يېڭى تەم بىپەن بېيىتىدنغان تاماق ئېتى ئۇسىىۇلپىرننى ئۆگىنەتتى) .ھەر ەمە كەنى ئۇ ئورگىانىىك مەھسىىىىۇالتالر بىازنرنىدا سىىىىىائەتپەب ئىايپىنىى ،،دتھقىانالر بىپەن مەھسىىىۇالتالر ھەققىدە تارا پىشىىىى ،،شىىىېكەر تەركىېر تۆۋەن مۇرابباالرنى قىانىداق يىاسىىىىىاشىىىىنى تەتقى قىالتتى ،يىاكى ئۆزنگە ئوخشىىىىىاش تىائىام ھەۋەسىىىكارلىرنغا كىچىك موگونى قانداق تىشىىىۇرۇش كېرە “ دتگەندە ماھارەتپەرنى تەتسىىىىپىي چەشىىىەند رەتتى .بازاردنال يېنى ،كەلگەندە ئەگەر بىر نەرسىىىنى ئېپىشىىنى ئۇنتۇب قالغان بولسىىا يو بويىدنكى تالال بازنرنغا كىرن ،ئاالتتى.
73
شىىەنبە كەنى داۋند ئېپالنى سىىىرتتا تاماق يېگىپى ئېپى ،چىقاتتى، ئىاسىىىىاسىىىىەن تەيېەن يىاكى يىاتون رتسىىىىتورانپىرنغىا بىاراتتى .ئۆيگە قىايتىى، كەلگەندە ئىككىسىىىى مەسىىىا ياكى كۆ ەلسىىىىز بولۇب قالمىسىىىىال بىپپە بوالتتى .قىسىىقا ،ئالدنراب سىىۆيەشىىپەر ،يېقىمسىىىز ئۇرۇنۇشىىالر ،يالغاندنال سىىىالب قويۇشىىالر ...بىر-بىرنگە ئىنتىپى ،ئەمەس ،بىر-بىرنگە كۆيەنەب بىپپە بولىىدنغىان ئەر-خوتۇنالر ئىىدر بۇالر .نىكىاھ رنشىىىىتىسىىىىىنى تۇتۇب تۇرغان ىنسىىىيە خېپى بۇرۇنال ئۆزننىج سىىېھرني كەچىنى يوقاتقانىدر. ئىارنالب بىپپە بولغىاننى ھېسىىىىىابقىا ئىالمىغىانىدا بىر-بىرنگە زادر يېقىال كەلمەيتتى ،بەزنىىدە ھەتتىىا ھەتتىپەب ،ئىىايالب بىپپە بولمىىايتتى .ئېپال بۇنىڭدنال بە ئاغرننى ،كەتمەيتتى .بىر چاغالردا شىىىىۇنچە ئىنتىپىدنغان ىنسىىىىي تۇرمۇشىىىقا ھازنر قىزنقماس بولۇب قالغانپىقىنى چەشىىىىنەلمە ئىاۋارە ئىىدر .شىىىىۇنىداقتىمۇ تو قىپغىپى ئۇزۇن بولغىانىدنكىال ئۇنىداق ھەۋەسنىج سۇسپىشى ،قېپىشىنى تەبىدىيپىك دەب قارايتتى. ئەمما ئېرر باشىىىقىچە ئويپىشىىىى مۇمكىال .داۋند ئۆزننىج خوتۇنىدنال سىىوۋۇب كەتكەن بىپەن ،باشىىقا خوتۇنالر بىپەن بىپپە بولۇشىىقا رازر ئىدر. ئېپال بەگەنگىچە ئۇنىڭدنال ئۆزننى ئالدنغان-ئالدنمىغانپىقىنى سىورنمىدر، گۇمانىنى ئاشىىىكارە ئېيتمىدر .داۋندنىج ئەڭ يېقىال دوسىىىتپىرننىڭمۇ ئۇ ئەھېالنى بىپمەسىىپىكى ئۇالرنىج خۇتسىىەن گاس بولۇۋتپىشىىىغا ئاسىىانپى يارنتى ،بەردر .شىىىۇ ا داۋند ھېچكىمگە ئۆزننى چەشىىىەند ر شىىىكە مە بۇر بولمىىدر ،ئۆزننى رەسىىىىېا قىپىىدنغىان خەۋەرلەر يىاكى غەيېەتپەردنال ئىامىان قىالىدر .ئېپال ئۇنىىج قىانىداق ئويۇن ئوينىاۋاتقىانپىقىنى بىپەلمىىدر .ئەگەر ئۇ دائىن باشىىقا ئايالالر بىپەن ،بولۇتمۇ كاتىپپىرر بىپەن ئاتاق-چاتاق بولۇب يەرگەن بولسىىا بۇ ئىشىىقىېازلىقنى خۇتىيانە قىپىېاتقانپىقى ئېنى ئىدر. ئەمما ئۇ بۇنى قانچىپىك يوشىىۇرسىىۇن ،سىىاداقەتسىىىزلىكنىج ئۆزنگە خاس تۇرنقى بار ئىدر ،ئېپال بۇ تۇراقنى سېزنېاالتتى. ۋاھالەنكى ،ئېپال ئۆتمەشىىكە نەزەر سىىالسىىا ئىشىىنىج باش-ئاخىرننى ئۇقالما ئاۋارە بوالتتى .باشىىتا نېمە بولدر ئېرر ئالدنغانپىقى ئەچەن ئۆز ىسىمى بىپەن كارر بولما ،ىنسىىىي ھەۋنسىى سىۇسىالب كەتتىمۇ ياكى ئۆزنگە ئەھمىيە بەرمىگەچكە ئېرر بىاشىىىىقىا ئىايىالالرغىا قىزنقىى ،كەتتىمۇ بىپەلمىىدر .ئىشىىىىقىپىى ،نەتىجە ئوخشىىىىاش ئىىدرئ يىگىرمە يىى ،بىپپە يىاشىىىىىاب ،ئە ىب الىپى بولغىانىدنال كېيىال ئەر-خوتۇنپۇق تۇرمۇشىىىىىنىىج مەززنسى قالمىغانىدر.
74
مۆلچەرلىگەن ئە سىىىائە ئىچىدە ئېپال تەرلە خىيالالرنى سىىىەر ب، تاماققا تەييارلى قىپدر.شىوخۇال توغرندر ،سىامسىاق ئەزدر ،تىياز قورندر، ئە پىك ئو توغرندر ،قىيام قايناتتى ،ئاتېپسىىىىىال توسىىىىتىنى ئاقپىدر، خېمىر يۇغۇردر .داۋنىد بىپەن تو قىپىىدنغىان چىاغىدا داۋنىدنىىج ئىانىسىىىىى ئېيتقان دۇردانە نەسىھەتنى ئۇنتۇب قالمىغانىدرئ −ياخشىى تىشىقان ناندنال بۆلە ھېچقانداق نەرسىە ئەر كىشىىنى ئۆيگە باغالب تۇرالمايدۇ −،دتگەنىدر قېينانىسىى −،ھەرگىز بازاردنال نان ئېپى، سىىىىىالمىا ،ئۆز نېنىڭنى ئۆزەڭ تىشىىىىۇر ،ئۇنىىج كىارامىتىنى كېيىال كۆر ب قالىسەن. تەتەن چەشىىتىال كېيىال ئىشىىپىگەن ئېپال ناھايىتى مو داسىىتىخان ھازنرلىدر .سىالكېتكىالرنى ئە بەر ە قاتالب وزنغا قويدر ،خۇشىپۇراق شىامالرنى ياقتى؛ وزننىج ئوتتۇرنسىىغا ئاق ،سىېرن گەلپەردنال چىرايپى گەلدەستە تىزن ،،ئارقىدنال رەخا سالكېتكىالرنى يۇمىالق يۆگەب تارقىراق كومزە ئىچىگە قويدر .ھەممە ئىشىىىى تەتكەندە ،تاماق ئەسىىىتىپى گويا سىىىىەرەتتە چىرايپى بولۇب كەتكەنىىدر .ئېپال ھىارغىال ،ئەممىا مەمنۇن ئىدر. ئۇنىج قىپىدنغان ئىشىىىى قالما ،ئاشىىىخانىدنكى تېپېنزورنى ئېچى، يەرلىك خەۋەرلەرنى ئا الشىقا باشىپىدر .مۇشىۇ بىر كېچە-كەند زدە بوسىتوندا يىاش بىر دوختۇر ئۆيىىدە تىچىاقالنغىان ،بىر دوختۇرخىانىىدا تو سىىىىىمىىدنال چىاتىاق چىقىى ،ئو كەتكەن ،تىامالرغىا ۋە ھەيكەلپەرگە قىااليمىقىان گەتپەرنى يېزن ،قويغان تولۇق ئوتتۇرا مەكتەتنىج تۆ ئوقۇغۇچىسىىىى تۇتۇلغانىدر. ئېپال بۇ خەۋەرلەرنى ئىا الب بىدىارام بولىدر .ئىامېرنكىنىىج ئەڭ بىخەتەر ھېسىابپىنىدنغان شىەھەر سىىرتى رايونپىرندنمۇ خاتىر ەمپىك قالمايېاتقاندا ئەزنز زەھرادە ئىىادەمپەر دۇنيىىانىىىج ئەڭ قىىاالق ىىايپىرنغىمۇ قورقمىىا كېتىېترندنغان كە ۋە اسارەتنى نەدنال تاتىدنغاندۇ تونۇش ھىىايىىاتنىىىج بۇنچە نىىائېنى ،دۇنيىىانىىىج بۇنچە غەلىتە ۋە ۋەھىمىپىك بولۇشىىىى ئېپالدە ئىنسىىىانالرنىج ئەنسىىىىزلىك ئىچىدە ئۆيگە بېكىنىېتپىشىىىىغا سىىىەۋەب بولسىىىا ،ئەزنزدە ئىنسىىىانالرغا ئەكىر تەسىىىىر كۆرسىىتى ،،ئۇالرنى توختىما سىاياھە قىپىشىقا ،سىەرگەزەشىتپەر ئىچىدە ياشىاشىقا ئەندەب تۇراتتى .ئېپال بۇنىڭدنال ئە ەبپەندر ،نېمىشىقا ئوخشىاش بىر سەۋەبتىال ئىككى خى ،نەتىجە ھاسى ،بولىدۇ رۇبىنسىىىتېال ئائىپىسىىىى كە سىىىائە 7:30دا سىىىەرەتتە چىرايپى راسىالنغان تاماق شىىرەسىىگە ەم بولدر.يېنىېاتقان شىامالر شىىرەگە تولىمۇ 75
ياراشىقانىدر .ئەگەر بىرسىى شىۇ ئاندا دترنزندنال ئۇالرغا قارنسىا بۇ ئائىپە شىام يورۇغىىىدە گەزە ،كۆ ەلپە ئىكەن دەب ئويالب قىىاالتتى .ېنېتنىىىج ئارندا يوقپۇقىمۇ بۇ مۇكەممە مەنزنرنگە نۇقسىان يەتكەزەلمىگەنىدر .ئورلى بىپەن ئاۋر مەكتەتتە بولغان ئىشىىىالر ھەققىدە توختىما تاراڭ سىىىالدر. ئىېىپىال بىىر قىېىتىىن بىولسىىىىىىمىۇ ىب ۇ قىوشىىى ىكىېىزەكىپەرنىىىج ۋاراڭ-چىۇرۇڭ قىپىشىىپىرندنال خۇشىىا بولدر .ئېرر بىپەن بولغان سىىوغۇقچىپىقنى بۇ بالىالرنىج چاندۇرمىغانپىقىدنال مىننەتدار بولدر. ئۇ داۋندنىج تەخسىىىىدنكى چېچەكسىىىەيگە ئارننى چوقۇب ،ئېغىزندنكى لوقمىسىىىنى ئاسىىتا-ئاسىىتا چايناشىىپىرنغا كۆزننىج ئۇچىدا قارندر ،ئۆزر ئوبدان بىپىدنغان ،تاال قېتىن سىۆيگەن تاتىرا غۇ ،ئىنچكە كالپۇكپىرنغا، رەتپىك سىىاتا چىشىىپىرنغا تىكىپى ،تۇرۇب قالدر .ئۇنى باشىىقا بىر ئايا بىپەن سىىۆيەشىىەۋاتقان ھالەتتە تەسىىەۋۋۇر قىپدر .خىيالىغا كەلگەن ئايا داۋندنىج كاتىپى ئەمەس ،بەلكى ھولپىېود چولپىنى ۇلىيا روبېرتىسىنىج كۆكسىىىىى يوغىان ھىالىتى ئىىدر .خىيىالىىدا ىانالنغىان بۇ قو ۇر چىا ئىايىا نىاھىايىتى سىىىىىاغالم ،تەننىاز بولۇب ،ئۆزنگە ئىشىىىىىنەتتى؛ تىار كىيىنىى،، كۆكسىىىىىنى چىقىرن ،تۇراتتى ،تىزنغىچە كېپىدنغان ئېگىز تاشىىىىنىپى قىزن ،ئۆتە كىيىېالغانىدر؛ گىرنمنى بولۇشىىىىغا قىپغان بولۇب ،يەزننى بە مىايپىېالغىانپىقتىال ئىايىدە تىارقىرايتتى .ئۇ داۋنىدنىىج بۇ ئىايىالنى ئالدنراب-تېنەب ،ئەسىەبيىپەرچە ،ئاچكۆزلە بىپەن سىۆيەشىپىرننى خىيا قىپىدر .شىىىىۇ تىاتتىا ئۇنىىج ئۆيىىدنكىپىرر بىپەن ەم بولغىان چىاغىدنكى زنپپىقى ،نازاكەتپىرندنال ئەسەرمۇ قالمىغانىدر... شىۇ تەيا ،شىۇ ئورۇندا «ئەتچى ،تاماق ئېتى سىەندىتى» كىتابىدنال ئۆگىنىى ،ئەتكەن تىامىاقنى يەۋتتىى ،ئېرننىىج بىاشىىىىقىا ئىايىا بىپەن قىانىداق سىۆيەشىكەنپىكىنى ئويالب ئولتۇرغان ئېپالنىج كالپىسىىدا چاقماق چاقتى، سىىىوغۇققانپى بىپەن بىر ئىشىىىنى چەشىىىەندر .شىىىۇنداق ،ئۇ قورقۇنچاق، دەرتمەن ،ئۆيىگە مەھكەم بىاغالنغىان بىر ئىنسىىىىىان ئىىدر .بەلكى مۇشىىىىۇ ۋاققىچە ئۆز مەۋقەيىدە مۇسىىىىتەھكەم تۇرۇشىىىىنى ئۆگىنەلمە كەلگەنىدر، ئەمما كەنپەرنىج بىرندە ھەممە نەرسىىىىنى ،ھەممە ئادنمىنى تاشىىىپىېتتى، كېتەلەيتتىئ ئاشىىخانىسىىىنى ،ئىتىنى ،زەنجىېن ،سىىالغان تېچىنىپىرننى، تۇراقپى شىامپىرننى ،بالىپىرننى ،چىرايپى ئۆيىنى ،قوشىنىپىرننى ،داال تىامىقى زنيىاتەتپىرننى ،ئېرننى ،كىتىاب ى ازنسىىىىىىدنكى ئىاشىىىىپەزلىىك قولالنمىپىرننى ...ھەممىسىىىنى تاشىىالب ،شىىۇ ئىشىىىكتىال بىر چامادان
76
ۋە قىىااليمىقىىانچىپىققىا
بىپەن چىقىىى ،كېتەلەيتتى؛ تەگىمەس قىىابىىاھە تولغان سىرتقى دۇنياغا شۇ غۇب كىرەلەيتتى. شىۇنداق ،ئېپال رۇبىنىسىتېال بۇ ئاخشىام شىۇنى چەشىەندنكى ،كەنپەرنىج بىرندە تۇيۇقسىىىىز تارتىالب ،يىپالردنال بۇيان قىزنقى ،غەم-ئەندنشىىىە ۋە دائىن كۆرنىدنغىان خەۋەرلەردنكى ھىادنسىىىىىپەر يەز بېرنىدنغىان ئۇ قىاينىام- تاشقىنپى دۇنيادا ئۆزننى كۆرەتتى. ئەپەندى باغدات-1243 ،يىل -11ئاينىڭ -26كۈنى شىەمسىنىج ئارنمىزغا قېتىپغىنىغا 9ئا بولدر .باشىتا ئۇنى كەدە- كۆرتىسىىىنى كۆتەر ب تۇيۇقسىىىز كېتى ،قاالمدنكىال دەب ئويپىدنن .ئۇنىج دەرۋنشىىىىخىانىنىىج قىاتتى تەز مپىرنىدنال بىزار بولغىنى كەنىدە روشىىىىەن ئىىىدر .ئۇنىىىج ھەممەيپەن بىپەن بىرال ۋاقىتتىىا يېتىىى-،قوتۇشىىىىتىال، بەلگىپەنگەن ۋاقىتتىىا تىىامىىاق يېيىشىىىىتىال ،بىىاشىىىىقىالرنىىىج نىزامىغىىا بويسۇنۇشتىال ئۆلگىدە سىقىپېاتقانپىقىنى كۆر ب تۇراتتىن .ئۇ يالغۇز بىر قۇشىتە يەككە-يىگانە ،ھۆر ياشىاشىقا ئادەتپەنگەنىدر .دەرۋنشىخانا ھاياتى ئۇنىج سىىىەۋر-تاقىتىنى سىىىىناۋاتاتتى .راسىىىتىنى ئېيتقاندا ،ئۇنى قاچان قېچىىى ،كېتەركىال دەب كەتەۋاتىىاتتىن .ئەممىىا ئۇ ھېچنەگە كەتمىىىدر. روھداشىنى تېپى ئارزۇسى شۇنچىپىك كەچپە ئىدنكى ،نېمە بولۇشىدنال قەتدىينەزەر بۇ يەردە قالدر ھەم سىەۋر بىپەن كەتتى .كەنپەرنىج بىرندە ،ئۇ زارنقى ،كەتكەن ئۇچۇرنى ئۇنىڭغا بېرندنغانپىقىمغا ،نەگە ،كىمنىج ئالدنغا بارندنغانپىقىنى ئېيتىدنغانپىقىمغا ئىشىىەنچى كامى ،ئىدر.شىىۇ ئىشىىەن بولغاچقا ئۇ بىز بىپەن قالدر. بۇ 9ئايدنال بېرر ئۇنىڭغا دنققە قىپى ،يەرد م .ئۇنىڭغا كۆرە ۋاقىا بۆلەكچە تېز ،بەرنكەتپىىك ئۆتەۋاتقىانىدە قىالتتى .بىاشىىىىقىا دەرۋنشىىىىپەر ھەتتىپەب ،ئايالب چەشىىىنەلمەيدنغان مەسىىىپىپەرنى شىىەمر تەبرنزر بىر قىانچە سىىىىىائە ،بىر قىانچە كەن ئىچىىدە چەشىىىىىنىى ،بوالتتى .يېڭى ۋە ئادەتتىال تاشىىقىرر نەرسىىىپەرگە ئا ايى ،قىزنقاتتى .ھەر ئەتىگىنى تاالغا چىقى ،ئايپىنى ،،تەبىدە دۇنياسىىىنى ئۇزۇندنال ئۇزۇن تاماشىىا قىالتتى. كۆب ۋاقىتالردا ئۇنى بىاغىدا بىر ئۆمەچە تورنغىا يىاكى كېچىىدنال ئېچىپغىان بىر گەلىدنكى شىىىىەبنەم تىامچىپىرنغىا قىاراۋاتقىان ھىالەتتە تىاتىاتتىن .قۇرتالر، ئۆسىىىىەمپەكپەر ،كىرنسىىىىتىالالر ،دەرە يىپىمى ،تىكەنپەر ،ئىشىىىىقىپىى، 77
تەبىدەتتىكى بىارلى نەرسىىىىىپەر ئۇنىڭغىا كىتىاب-رنسىىىىالىپەردنال بەكرە ەلىپكىار ،ئىپھىامبەخ تۇيۇالتتى .ئەممىا ئۇنى كىتىابخۇمىار ئەمەس دەب ئويالب يەرگىنىمىدە قىارنسىىىىىام قولىىدا بىر قوليىازمىا ،يېزنپغىان ھەرتپەرنىىج مەنىسىىىىنى ئىشىىىتىياق بىپەن ئوقۇب بىرمۇ بىر يېشىىىەتتى؛ تېخىمۇ كۆب كىتاب ئوقۇش ئەچەن بەزندە كېچە ياكى كەند ز ئۇيقۇسىىىز قاالتتى .كېيىال بىر قىارنسىىىىىام ،كىتىابنىىج بىرەر بېتىنىمۇ ئېچىى ،قويمىا ھەتتىپەرنى ئۆتكەزەتتى. بۇنى ئۆزندنال سىورنسىام شىۇنداق اۋاب بەردرئ ئىنسىان ئۆز ئەقپىنى ئا ۋە مۇھتاغ بىر بوۋاقتە كۆر ب ،ئۇنى قوشىىۇق-قوشىىۇق بىپىن بىپەن تويغۇزۇشىىىىى كېرە .ھىالبۇكى ،بەزر يېمەكپەر بوۋاققىا ئېغىر كەلگەنىدە ، بەزر بىپىمپەرمۇ ئەقىپگە ئېغىر كېپىدۇ ،ئۇنى ئۇنتۇماسپى كېرە . ئۇنىج قىرن نىزامىنىج بىرر مۇشۇ ھەقتە ئىكەن. بەقەىنچى ىزام :ئەقىل ماددلسەى بىلەن ئىشەق ماددلسەى باقە ا-باقە ا ئەقى ەەل تەمكىك ەرسەەە ەەە ،قەدەملىرلنى ئ ەەاۋايالپ ب ەەاسەەە ەەى ەەدۇ ” ئ رەڭنى ھە ەەا لە بەۇكەى ،ئىشەەە ە ە چەۇ ئەۇ ئە ەەاۋايەال“ دەپ تە ەبىەە بە ېەرلە ەەا تەۇرلەەدۇ ەقەە ” :ئ رەڭنى قويۇپ بەر ،كېتىۋەرسۇن!“دەيدۇ ئەقىل ئاسە ەەا لى چە يى ىل ايدۇ ئىشە ەەق بولسە ەەا ئ رلنى رەۈى لە دپرپپ ۈەاراپ قىل ىەدۇ ھەالبۇكى ۈەرلنىلەر ،دە نە -دۇ يەا،ر ۈەارابىلىەك ئەارلسەەە ە ىەدا بولىدۇ ۈاراپ قەلبتە ھەم ە ەرسە بار! شىىىىەمسىىىىنى بىپگەنچە ئۇنىىىج تىىاراسىىىىىتىگە ،ئەدەب-ئەخالقىغىىا، چېچەنپىكىگە زوقمەن بولدۇم .ئەمما شىىىۇنى بىپەتتىمكى ،شىىىەمسىىىنىج ھېچكىمگە ئوخشىىىىىمىىايىىدنغىىان تەرەتپىرننىىىج بولمىغۇر يەرلىرنمۇ بىىار ئىدر.مەسىىىىپەن ،گەب-سىىىۆزنگە دنققە قىپمايتتى .مەن دەرۋنشىىىپەرگە باشقىالرنىج خاتالىقپىرننىمۇ ئەتۇ قىپىشنى ،كەڭ قورساق بولۇشنى ،باش كەتسىىىمۇ سىىىر بەرمەسىىپىكنى ئۆگەتكەنىدنن .ئەمما شىىەمر ھېچقانداق خىاتىالىقنى كەچەرمەيتتى .خىاتىالىقنى كۆرگەن ھىامىان شىىىىۇ يەردنال دەيتتى، ئىچىىدنكىنى يوشىىىىۇرمىايتتى ھەم گەب يورغىالتمىايتتى .بىاشىىىىقىالرنى رەنجىتى ،قويىدنغانپىقىنى بىپسىىىىىمۇ ھېچكىمنى ئاۋايپىمايتتى .ھەتتا قىارشىىىىى تەرەب غەزەتپەنگەنىدە شىىىىەمر بۇ نىالە-تەريىادنى ئۆزر كۆرسىىىىۇن، چەشىىەنسىىۇن دتگەندە قىپى ،ئۇ ئادەمنى قەسىىتەن تېرنكتەر ۋاتامدنكىال دەب ئويالب قاالتتىن .ئۇنى ئادەتتىكى ئىشىىىالرغا سىىىېپى ناھايىتى تەس ئىدر ،كەندنپىك مەسىپىپەردنال زترنكەتتى .بىر ئىشقا ئەمدر كۆنەب قاال دتگەنىدە ئۇنىڭغىا قىزنقمىا قويىاتتى .قىانىداقتۇر بىرەر مە بۇرني ئەمگەككە 78
قاتناشىقىال دتيىپسىە ،قەتەزگە سىوالنغان يىپپىزدە قوتالپىشىى ،كېتەتتى. داۋامپىشىىىىېاتقان بىرەر سىىىۆھبەتتىال ئىچى سىىىىقىپسىىىا ياكى بىرسىىىى ھىامىاقەتپەرچە گەب قىپسىىىىىا شىىىىۇئىان قوتۇب چىقىى ،كېتەتتى .ئۇ ھەممە ئىىادەمگە ئوخشىىىىىىاش مۇئىىامىپە قىالتتى ،بىر كىن بىپەن قېرنشىىىىىپمۇ قىالمىايتتى .نۇرغۇن ئىنسىىىىىان چوڭ بىپىىدنغىان راھە -تىاراغە ،ئورۇن- مەرتىېە قىىاتىىارلى نېمەتپەر ئۇنىىىج ئىىالىىدنىىدا ھېچنېمىگە ئەرزنمەيتتى، سۆزلەرگە ئېتىبار قىپمايتتى .بۇمۇ ئۇنىج نىزامپىرندنال بىرسى ئىدرئ ئەالتىنچى ىزام :بۇ دۇ يەادلكى رلەددليەە ،تەئەسەەە ەەسەەە ەەۇبىيەە (بىر تەرە لى ىلىك ) ۋە ۈۇ سەۇمەتلەر ىئ ك ىنچىسەى تىلدلك كېلىدۇ سەەن سەەن بول ،سەەە رلەرگە بەك كىرلشەەەىۋال ا ئىشەەەق دليارلدا تىل راتەن ئەمەلدلك قالىدۇ ئاقىق تىلسىز بولىدۇ ۋاقىىا ئۆتكەنچە ئۇنىىج سىىىىىاالمەتپىكىىدنال ئەنسىىىىىرەيىدنغىان بولۇب قىىالىىدنن .ئەلېەتتە ،تەقىىدنرنمىز ئىىالالھنىىىج ئىپكىىىدە ،مۆھپىتىمىزنىىج قاچان ،قانداق توشىىىىىدنغىانپىقىنى تەقە ىئالالھ بىپىدۇ .شىىىىۇنداقتىمۇ، شىىەمسىىنىج ئۆتكىسىىىنى بېسىىىشىىقا ،ئۇنى تېخىمۇ سىىالماق ،تەرتىپپىك ياشىىىاشىىىقا كۆند ر شىىىكە قولۇمدنال كېپىشىىىىچە تىرنشىىىتىن .مۇشىىىۇنداق قىالاليدنغانپىقىمغا بىر مەزگى ،ئىشىىىەندنن .ئەمما ئارقىدنال قى كەلدر ۋە سىىىىوغۇق بىپەن تە ال يىراقتىال مەكتۇب ئىالغىا كەلگەن بىر خەۋەرچى كەلدر .بۇ مەكتۇب ھەممە ئىشنى ئاستى-ئەستەن قپىېەتتى. مەكتۇپ قەيسەرىيدىن باغداتقا-1243 ،يىل -2ئاي بىسمىپالھىر رەھمانىر رەھىن مۆھتەرەم بىابىازامىان ،ئۇزاق بولىدر كۆر شىىىىەلمىىدۇق .بۇ مەكتۇتنىىج سىىزگە خۇشىالپى ئېپى ،كېپىشىىنى ئالالھتىال تىپەيمەن .سىىز باغداتتا قۇرغان دەرۋنشخانا ھەققىدە ياخشى گەتپەرنى ئا الب تۇرۇۋاتىمەن .ئۇزاقتىال بېرر كىالالمغىا كىرنېالغىان ،ئىككىمىزال بىپىى ،قىالىىدنغىان بىر ئىشىىىىنى سىزگە ئېيتى ئەچەن بۇ مەكتۇتنى يازدنن .گەتنى باشتىال باشال . سىىىىىزگە مەلۇم بولغىنىىدە ،مەرھۇم سىىىىۇلتىان ئىاالئىىدنال كەيقۇبىاد ھەزرەتپىرر مۇشىەققەتپىك يىپالردا سىەلتەنە سىەرگەن ئېسىى ،زا بولۇب، شىىائىرالر ،سىىەندەتكارالر ،تەيالسىىوتالر ھۇزۇر ئىچىدە ياشىىاب بىماال مېھنە قىالاليدنغان بىر شىىەھەر قۇرۇشىىنى ئوياليتتى .دۇنيادا بۇنچە ئۆچمەنپىك ۋە 79
قىااليمىقىانچىپى بولۇۋاتقىانىدا ،بىر يىانىدنال ئەھپى سىىىىەلىپپەر ،بىر يىانىدنال مو غۇلالر ھۇ ۇم قىپىېاتقىان چىاغىدا بۇ خىيىا كۆتپىگەن كىشىىىىىپەرگە ئەتسىىىىىانىىدە تۇيۇلغىانىىدر .بەگەنگىچە نېمە ئىشىىىىالرنى كۆرمىىدۇقكىئ خرنسىتىدانالر مۇسىۇلمانالرنى ،خرنسىتىدانالر خرنسىتىدانالرنى ،مۇسىۇلمانالر خرنسىىىىتىدىانالرنى ،مۇسىىىىۇلمىانالر مۇسىىىىۇلمىانالرنى ئۆلتەرمىىدنمۇ دننالر، مەزھەتپەر ،قەبىپىپەر ،ھەتتا قېرننداشىىىالر ەڭ -ېدە قىپىشىىىمىدنمۇ شىىىىۇنىداقتىمۇ ،كەيقۇبىاد ئەقىپپى ھۆكەمىدار ئىىدر .خىيىالىنى ئەمەلگە ئاشۇرۇش ئەچەن كونيانى −نۇھ ئەلەيھىسساالم زامانىدنكى توتاندنال كېيىال تۇنجى بولۇب سە يەزنگە چىققان شەھەرنى تالپىدر. ھىىازنر كونيىىادا بىر ئىىالىن يىىاشىىىىىىايىىدۇ ،نىىامىنى ئىىا پىىىدنڭىز يىىا ئا پىمىدنڭىز .ئىسىمى مەۋالنە االلىدنال بولسىىمۇ بەزنپەر ئۇنى رۇمى دەب ئاتايدۇ .بەختىمگە يارنشىا ئۇنىج بىپەن تونۇشىتۇم ،تونۇشىۇتال قالما بەلكى ئۇنىج مۇئەلپىمى بولدۇم ،دادنسىىنىج ۋاتاتىدنال كېيىال ئۇنىج مۇرشىىدر بولىدۇم ۋە نەچچە يىپالردنال كېيىال ئۇنىىج تىالىپى بولىدۇم .تەلىيىمگە، ئۇنىىج بىپەن بىپپە ئولتۇرۇب ئىپىن تەھسىىىىىى ،قىپىدنن .شىىىىۇنىداق ئى بۇرادنرنن ،مەن ئۆز ئوقۇغۇچۇمنىج تالىپى بولدۇم .ئۇ شىىىىۇنچە بىپىمپىك، ھەممە دەرسىىىىتە ئەال ئ ىى دنكى ،ئىاخىرنىدا ئۇنىڭغىا بېرەلىگەدە بىپىمىن قىالمىىدر .ئەمىدر ئۇنىڭىدنال ئۆگىنىشىىىىكە بىاشىىىىپىىدنن .ئەلېەتتە ،ئۇنىىج دادنسىىىىىمۇ مەشىىىىھۇر ئىالىن ئىىدر .ئەممىا رۇمى ئىالىمالردا نىاھىايىتى ئىاز كۆر لىدنغان بىر ئاالھىدنپىككە ئىگە ئىدرئ دنننىج تاشىىىىقى توسىىىىتىنى ئېپىېتتى ،،ئۇنىج ئىچىدنكى ئالەمشۇمۇ ۋە ئەبەدني ەۋھەرلەرنى تارتى، چىقىرااليتتى. شىۇنى بىپىشىىڭىز كېرەككى ،بۇ تەقە مېنىج قارنشىىن ئەمەس .رۇمى ياش ۋاقتىدا مەشھۇر سوتى ،كاتتا تېېن ،تەرنددنال ئەتتار بىپەن تونۇشقاندا، تەرنىددنال ئەتتىار ھەزرەتپىررئ كۆب ئۆتمە بۇ ئوغالن دۇنيىادنكى ئىاتەش قەلىخ كىشىىىىىپەرنىىج يەرەكپىرنگە ئو سىىىىىالىىدۇ“ دتگەنىىدر؛ مۆتىېەر تەيالسىوب ،ئەدنخ ،تەسىەۋۋۇتچى ئىبنى ئەرابى ھەزرەتپىرر بىر كەنى رۇمىنى دادنسىىغا ئەگىشىى ،كېتىېاتقان ھالدا كۆر ب سىۇبھانالال ،بىر ئوكيان بىر كۆلنىج ئارقىسىدنال كېتىېاتىدۇ“ دتگەنىكەن. رۇمى 24يېشىىدنال شىەيخپىك مەقامىغا ئېرنشىتى ،شىۇنىڭدنال 13يى، كېيىال بەگەنكى كونيا خەلقى ئۇنى ئۆزلىرننىج ئەلگىسىىىىى قىپماقتا .ھەر ەمە كەنى كىشىىىپەر مەۋالنانىج ەمە خۇتبىسىىىنى ئا الش ئەچەنال توب- توب بولۇب شىەھەرگە كىرندۇ .زاتى ئالىيپىرر فىقھىدا ،تەلسىەتەدە ،ئىپمى 80
نۇ ۇمىىدا ،خىمىيىىىدە ،ھەتتىىا ئەلجەبىر پئىىالگېبرا) دە تە ىىدنشىىىىى يوق ئىالىمىدۇر .ھىازنرغىچە ئۇنىىج 11مىىج مۇرنتى بىار ئىكەن .مۇرنتپىرر ئۇنىىج ئاغزندنال چىققان ھەر بىر سىۆزنى دۇردانە بىپىدۇ ھەمدە ئۇنى تەقە ئىسىالم تارنخىدنال ئەمەس ،دۇنيا تارنخىدنمۇ تايدنپى بىر ئىسالھاتقا باشالمچىپى قىپىدنغان ئۇلۇغ ئەرباب ھېساباليدۇ. ئۇنىج بىپەن بىر مۇددە ئىپگىرر قەيسەرنيدە تونۇشتۇم ،ئارنپىقىمىز يىراق بولسىىىىىمۇ ئۇنى ھەر قىاچىان ئۆز تەرزەنتىمىدە كۆرنمەن .مەرھۇم ئاتىسىىغا ئۇنى دۇئالىرنمدا ياد ئېتى ،تۇرۇش ھەققىدە ۋەدە بەردنن .لېكىال ئۆمر م ئاياغپىشى ئالدندا تۇرندۇ ،بىر تۇتۇم گۆرگە سا گىپىدر. رۇمى ھەر ەھەتتىال تىشىىىى ،يېتىپگەن ،ئىپىمدە كامالەتكە يەتكەن ئىنسىىان بولسىىىمۇ ئىچىدە ھېچكىن تولدۇرالمايدنغان بىر بوشىىپۇق بار .بۇ بوشىىپۇقنى ئۇنىج ئائىپىسىىىدنكىپەرمۇ ،مۇرنتپىرنمۇ تولدۇرالمايدۇ .ئۇ بىر قىانچە قېتىن مىا ىا كۆ پىىدنكىنى ئېيتقىانىدا شىىىىۇ ئەھېالىنى بىپىد ر ب قويدر .شىەبھىسىىزكى ،تىشىى ،يېتىپدنج ھەم تاكالندنج .ئەمما ئىشى ئوتىدا تىشىىمىدنج .قەدەھىج شىىارابقا لى تولسىىا روھىڭغا شىىۇنداق بىر ئىشىىك ئېچىشىىج كېرەككى ،تولغان قەترنپەر تاشىسىۇن“ دتدنن .ئۇ قانداق قىپى كېرە دەب سىىىىورنغاندا ،سىىىىا ا بىر يولداش كېرە “ دەب ،بىر ھەدنسنى ئېسىگە سالدننئ مۇئمىال مۇئمىننىج ئەينىكىدۇر“. ئۇ مەسىىپە ئاشىكارنالنمىغان بولسىا بەلكى ئۇ ئىشىنى تامامەن ئۇنتۇب كەتكەن بوالتتىن ،كونيادنال ئايرنپىشتىال ئىپگىرر رۇمى ما ا بىر چەشىنى سىىىىۆزلەب بەردرئ ئۇ يىراق بىر دنيىاردا ،ھەرە كۆنەگىسىىىىىىدە مىغ-مىغ شىىىەھەردە بىر ئادەمنى ئىزدەۋاتقۇدە .ئەتراتىدا ئەرەبچە سىىىۆزلەر يېزنقپى تۇرارمى .ئىىادەمنىىىج نەتسىىىىىنى بوغىىىدنغىىان زاۋا ۋاقتىمى ،ئە مە دەرەخپىرنىدە غوزنپىرنىدنال چىقمىا تۇرغىان تىپە قۇرتپىرر بىارمى .ئىانىدنال كېيىال ئۇ ئۆز ئۆيىنىج ھويپىسىدا ،قۇدۇق بېشىدا ،بىر قولىدا تەنەر تۇتۇب تۇرغان ھالەتتە تۇرنمى .بىرننىج ئارقىسىدنال يىغالۋاتقۇدە . دەسىىىىپەتتە بۇ چەشىىىىنىىج نېمىىدنال بېشىىىىىارە بېرنىدنغىانپىقىنى ئۇقىالمىىدنن ،ئېيتقىانپىرنغىا توغرا كېپىىدنغىان بىرەر ئى يوق ئىىدر .شىىىىۇ كەنپەردە تەسىىىىىاددنپىي ھىالىدا بىر يىپە قوليىاغپى ھەدنيە ئېپىى ،،ئۇ تېپىشىىىىماقنى يەشىىىىتىن .تىپە قۇرتپىرنغا نەقەدەر ئامراق ئىكەنپىكىڭىز يادنمغا كەلدر .دەرۋنشخانىڭىز ھەققىدە ئا پىغانپىرنمنى ئەسپىدنن .رۇمى ئۆزننىج چەشىىىدە كۆرگەن يەر سىىىزنىج دەرگاھىڭىز بولۇشىىى مۇمكىال دەب
81
ئويپىدنن .گەتنىج قىسىقىسىى ،بۇرادنرنن ،رۇمى ئىزدەۋاتقان دوسىا-ھەمراھ سىزنىج يېنىڭىزدا ،شۇنىج ئەچەن بۇ مەكتۇتنى يازدنن. بۇنداق ئادەم دەرۋنشىىخانىڭىزدا بارمۇ-يوقمۇ ،بىپمەيمەن ،ئەمما بولۇب قالسىىىا ئۇنى كەتەۋاتقان بۇ مەكتۇتنى ئۇنىڭغا بىپد ر ش-بىپد رمەسىىىپىك سىىىزگە ئامانە .ئەگەر بۇ ۇشىىقۇن ئېقىنالرنى بىر-بىرنگە ئۇچراشىىتۇرۇب، بىر دەريادا ئىالھىي ئىشىى دتڭىزنغا ئېقىتىشىىقا ،ئىككى ھەق دوسىىتىنى تونۇشىىتۇرۇشىىقا ئازراق بولسىىىمۇ تايدنمىز تەگسىىە ،ئىككىپىمىزگە ياخشىىى بوالتتى. لېكىال شىۇنىمۇ نەزەردە تۇتىشىىمىز كېرەككى ،رۇمى شىۇنچە نوتۇزلۇق، ئېتىبارلى ،بە ھۆرمە تاتقان زا بولسىىىىىمۇ ئۇنىج مۇخالىپەتچىپىرر يوق .يەنە كېپى ،،روھانىي رەھبەرلىك سىىىەتىتىگە ئىگە بىر ئىنسىىىاننىج ئۆزگىرنى ،كېتىشىىىىى بىز تەسىىىىەۋۋۇر قىاللمىايىدنغىان كۆ ەلسىىىىىزلىىك ۋە ئىختىالتالرنى تەيدا قىپىشىىىى مۇمكىال .رۇمىنىج ئۆز دوسىىىتىغا بېرنپى، كېتىشىى ئائىپىسىى ۋە يېقىنپىرر ئارنسىىدا مەسىىپە چىقىرنشىى مۇمكىال. كۆتچىپىك ياخشىىىى كۆرندنغان بىر ئىنسىىىاننىج يېقىال دوسىىىتى يەنە ھەر كىمنىج يامان كۆزدە قارنشىغا دۇچار بولىدۇ. بۇالرنىج ھەممىسىى رۇمىنىج ان دوسىتىغا كەتەلمىگەن خەۋب-خەتەر ئېپىى ،كېپىشىىىىى مۇمكىال .يەنى بۇ دتمەككى بۇرادنرنن ،كونيىاغىا قەدەم باسىىىقان كىشىىىى ئىككىنچى قايتى ،كېپەلمەسىىىپىكى مۇمكىال .شىىىۇ ا رۇمىنىج ان دوستىنىج كىن ئىكەنپىكىنى بىپمە تۇرۇب ،بۇ مەكتۇتنى ئۇنىڭغا كۆرسىىتىشىتىال ئاۋۋا ،بۇ مەسىىپىنى ئالدنرنما ،ئۇزاق ئويپىنى، باققايسىز. سىىزنى اتاغا قويغان بولسىام ،ئەسىتەغكۇرۇلالھ .ئەمما ھەر ئىككىمىز بىپىمىزكى ،ئىالالھ تىائىاال ئۆز بەنىدنپىرننى تىاقىتى يەتمەيىدنغىان ئىشىىىىالرغىا زورلىمايدۇ .تېقىرنىج سىىاناقپىقال كەنپىرر قالدر .اۋابىڭىز كەلگەندە بۇ دۇنيادنال كېتى ،قېپىشىىن مۇمكىال .ئەمما نەتىجە قانداق بولسىا بولسىۇن، توغرا يولنى تالاليدنغىنىڭىزغا ئىشەنچىن كامى.، ئالالھ تائاال دەرۋنشخانىڭىزگە شەتقە ۋە مەرھەمە قىپغا . شەيخ سەئىد بۇرھانىدنال
82
شەمس باغدات-9 1243 ،ئاينىڭ -18كۈنى بىر ئىشىىىىالر بولۇۋاتىىدۇ .ئۆتكەن قىشىىىىتىا شىىىىىامىدنال كەلگەن بىر خەۋەرچىىنىى كىۆر ب ھەمىمىىمىىز ئە ەبىپەنىىدۇق .يىولىالر قىېىپىىال قىىارغىىا كۆمەلىدنغان بۇ مەۋسىىىىەمدە بۇ تەرەتپەرگە ئاسىىىىانپىقچە ياقا يۇرتپۇق ئادەم كەلمەيتتى .ئەگەر بىر خەۋەرچى قار-شىىىىىېنرغانغا قارنما مەكتۇب ئېپى، كەلسىىىىە بۇ تەقە مۇنىىداق ئىككى خىىى ،ئېھتىمىىالپىقنى بىپىىد رەتتىئ نىاھىايىتى مۇھىن بىر ئى يەز بەردر يىاكى شىىىىۇنىداق بىر ئى يەز بېرن ئالدندا. خەۋەرچى كەتكەنىىدنال كېيىال ھەممەيپەن ئۇ مەكتۇتتىىا نېمىپەرنىىىج يېزنپغىانپىقى ھەققىىدە خىپمۇ خىى ،تەرەزلەرنى قىپىشىىىىتى .بىارلى يىاش دەرۋنشىىىىپەر بابا زامانغا كەلگەن خەۋەرگە شىىىىۇنچىپىك قىزنقاتتىكىې ئەمما مۇرشىىىىىىد ھېچكىمگە بىر نەرسىىىىە دەب بەرمىىدر .چېھرر گويىا تىاقىاقپى ئىشىىىىكتە سىىىىرلى ،ئويچان ،خىيالچان ئىدر .ۋنجدانى بىپەن كەرەش ىمىىى، قىپىېاتقىىان ،ئەممىىا بىر قىىارارغىىا كېپەلمەيېاتقىىان ئىىادەمىىدە كەتكەنىدر. بۇ كەنپەردە بىىابىىا زامىىاننى يېقىنىىدنال كۆزەتتىن؛ تەقە قىزنقىپال ئەمەس ،ئەسىتايىدنپپى بىپەن شىۇنداق قىپدنن .خەۋەرچى ئېپى ،كەلگەن مەكتۇتقىا قىزنقىى ،قىالغىنىن بىپەن ،ئۇنىىج قىانىداق خە ئىكەنپىكىنى بىپەلمەيېاتاتتىن .ئالالھنىج ما ا يو كۆرسىىىىتىشىىىىنى تىپەب كېچىپەب تەسىىبى ئېيتى ،،ئالالھنىج 99ئىسىىىن-سىىەتىتىنى زنكرر قىپدنن .ھەر قېتىمدا ئالالھنىج ئىسىىىىمپىرندنال بىرسىىىى ئالدنغا چىقتىئ ئەلقەييۇم− ئۇخالب ياكى مەگدەب قالمايدنغان ،ىمى مەۋ ۇداتالرنى باشىىىقۇرندنغان ۋە يېتەكپەيدنغان ،ئەزەلىي ۋە ئەبەدني تىرنك ،ئويغاق بولغان... شىىىىۇ كەنپەردە دەرگاھتىكى ھەممەيپەن شىىىىۇ مەكتۇب ھەققىدە تاراڭ سىېپىشىى ،تۇرغاندا مەن باغنىج بىر بۇلۇ ىدا ،قار لىباسىىغا چەمكەلگەن تەبىدەتنى تاماشىا قىپى ،يەرد م .ئاخىر بىر كەنى ئەتىگىنى ئاشىخانىدنكى مىر قو غۇراقنىىج چېپىنغىانپىقىنى ئىا پىىدۇق .ھەممىمىز مە پىسىىىىكە چاقىرنپىېاتاتتۇق .خانىقاغا كىرسىىەم كونا يېڭى دەرۋنشىىپەرنىج ھەممىسىى يىغىپى ،بوتتۇ .ھەلقىنىج ئوتتۇرنسىىىدا مۇرشىىىد بار ئىدر؛ لېېننى چىج ھىمىرنى ،،خىيىالچىان ھىالىدا قولپىرنغىا قىارايتتى .ھەممەيپەن ىايىىدا ئولتۇرۇب بولغاندنال كېيىال بابا زامان بېشىنى كۆتەر ب مۇنداق دتدرئ 83
−سىىىىپەرنى نېمىشىىىقا بۇ يەرگە چاقىرغىنىمغا قىزنقىېاتقانسىىىىپەر. ئويپىغىنىڭالردە ،بۇ ئاشىىىۇ مەكتۇب بىپەن مۇناسىىىىېەتپىك .مەكتۇتنىج كىمىدنال كەلگەنپىكىنى سىىىىورنمىا الر .ئۇ مەكتۇب نىاھىايىتى مۇھىن بىر مەسىپە ھەققىدە مېنى ئويالندۇرۇب قويدر دتسەمال كۇتايە. بابا زامان بىر دەم تۇرۇۋتپى ،،دترنزندنال سىىىىرتقا قارندر؛ سىىىولغۇن، ھارغىال كۆر نەتتى .شىۇ بىر قانچە كەندە ئا ىزلىشىى ،،قېرن ،كەتكەندە قىالتتى .ئەمما سىۆزننى داۋامالشىتۇرغىنىدا ئاۋازندا توسىاتتىال قەتدىيپىك تەيدا بولدرئ −ئىىانچە يىراق بولمىغىىان بىر شىىىىەھەردە بىر ئەلالمەئى ىىاھىىان ياشىاۋاتقان بولۇب ،قۇرئاندا يېتە ،تەقېالى ۋە ئىبادەتتە كامى ،،ئىپىن- مەرنپەتكە توشىقان ئادەم ئىكەن .نۇرغۇن كىشىىپەر ئۇنى ياخشىى كۆرندنكەن ھەم ھۆرمەتپەيىدنكەن؛ سىىىىۆزلىرنىدنال نۇرغۇن كىشىىىىى ئىپھىام ئىالىىدنكەن، ئەگەشىىىىكەچىپىرر نىاھىايىتى كۆب ئىكەن ،ئەممىا ئۇالر ئىالھىي ئىشىىىىققىا چۆكەلمىگەنپىكتىال شىىىىەخسىىىىىيەتچىپىىك ئېڭىىدنال تەتەنپە قۇتۇلۇب كېتەلمەتتۇ .سىىىىىپەرنىج ۋە مېنىج ئىشىىىىىمدننمۇ مۇھىمراق بولغان بۇ سەۋەب تەتەيپىدنال دەرۋنشخانىمىزدنال بىرەيپەننىج ئۇ يەرگە بېرن ،ئۇ زاتقا سىرداش دوسا بولۇشىدا ياخشىپى باردۇر. بۇ گەتنى تەتەن دنققىتىن بىپەن ئا پىدنن ،ئۆتكەمنى بېسىىىىىېالدنن. شىىۇنچىپىك ھايا انالندنمكى ،يەرنكىن ئىچىمگە تاتما قالغاندە بولدر. قىرن نىزامدنال بىرر يادنمغا كەلدرئ يەتتىنچى ىزام :بۇ ھەەاي ەەاتت ەەا ئ ر ئەەال ەەدلدغ ەەا تەركى دۇ ي ەەا بولۇپ، ئ رەڭنىەئ ئەاۋارلنى ئ رەڭال ئەاڭالپ ھەقى ەتنى بەاي ىيەا ل ەايسەەە ەەەن ئ رەڭنى ەقەە باق ا بىر ئىنسا نىئ ئەينىكىدە تولۇق ك رەلەيسەن بابا زامان سۆزننى داۋامالشتۇردرئ −بۇ نىاھىايىتى مۇشىىىىەققەتپىىك مەنىېنيە سىىىىەتىرنىدۇر .ئىارا الردنال مۇۋاتى بىرسىىىى چىقار دتگەن مەقسىىىەتتە سىىىىپەرنى بۇ يەرگە چاقىردنن. بىرنڭالرنى بۇ ئىشىىقا تەيىال قىپسىىاممۇ بوالتتى ،ئەمما بۇ ۋەزنپە سىىەتىتىدە قىپىدنغان ئى ئەمەس ،بەلكى ئىشىى ئەچەن ،ئىشىى بىپەن قىپىدنغان ئى . ياش بىر تالى ،ئىجازە بىرلە سوئا سورندرئ −سىز گېپىنى قىپغان بۇ ئالىن كىن بولىدۇ خو ام −ئۇنىج ئىسىىىمىنى تەقە ئۇ يەرگە بېرنشىىىنى خااليدنغان كىشىىىىگە ئېيتىمەن. 84
بۇنى ئا الب بىر قانچە دەرۋن ھايا ان ،تاقەتسىىزلىك بىپەن قولىنى كۆتەردر ،ەمدىي توققۇز كىشىىىىى ئۇ يەرگە بېرنشىىىىنى خىااليتتى .مەنمۇ قېتىپى ،ئون بولدۇق .بابا زامان قولىمىزنى چەشەر شكە ئىشارە قىپى،، بوش ئاۋازدائ −سىىپەر بۇ قارارغا كېپىشىتىال ئاۋۋا شىۇنىمۇ دەب قويا −،دتدر ۋە بۇ سىى ەتەرنىج خىپمۇ خى ،توسىىقۇنپۇق ،اتا-مۇشىىەققە ،خەۋب-خەتەرگە تولغان سەتەر ئىكەنپىكىنى ،ھەتتا قايتى ،كېپەلمەيدنغانپىقىنى ئېيتتى. شۇئان مەندنال باشقىالرنىج ھەممىسى قولىنى چەشەردر. بىابىا زامىان مىا ىا بۇرۇلۇب كۆزلىرنمگە تىكىپىدر ،كۆزنمىز ئۇچراشىىىىتى، چەشىىىەندنن .ئۇ مېنىج ئۇ يەرگە بېرنشىىىنى خااليدنغان بىردننبىر كىشىىىى ئىكەنپىكىمنى باشتىال بىپەتتى. −تەبرنزلىىك شىىىىەمر − ...دەب گۇ ۇرلىىدر گويىا بۇ ئىسىىىىىمنى تەلەتپۇز قىپى ئېغىر كېپىېاتقاندە −،بارنمەن دەب چىج تۇرۇۋاتىسىىەن، بۇ قەتدىيپىكىڭكە قىايىپمەن .ئەممىا سىىىىەن بۇ دەرۋنشىىىى خىانىنىىج ئىادنمى ئەمەس ،سەن دتگەن مېھمان. −بۇنىج نېمە تەرقى ،خو ام بۇ قانداقمۇ سىەۋەب بواللىسىۇن −دەب چىج تۇرۇۋالدنن. تىرنمىز بىر دەم ىمىىى ،كېتىىى ،،توسىىىىىىاتتىال ئورنىىىدنال قوتۇب مە پىسنى تەگەتتىئ −بۇ ئى ھازنرچە تۇرۇب تۇرسىۇن ،ئالدنراشىنىج ھا ىتى يوق ،باھار كەلگەندە يەنە تارا پىشارمىز. يەرنكىن سىىىىقىپدر ،ئىچىمدە ئىسىىىيان كۆتەرد م .ان دوسىىىتۇمنى تېپى ئەچەن باغداتقا كەلگەن تۇرسىىىام بابا زامان نېمىشىىىقا تەقدنرنمنىج تە ەلپىيسىدنال مېنى مەھرۇم قىپىدۇ −تىرنن ،تېزدنال يولغىا چىقىا دەۋاتسىىىىىام نېمىشىىىىقىا سىىىىىاقالب ئولتۇرنمەن دتسىىڭىزچۇ ئۇ قايسىى شىەھەردە ،قانداق ئالىن دەب بېرنج، ئۇ يەرگە بالدۇرراق ما ا . ئەمما مۇرشىىىىد ئادەتتە بىز كۆر ب باقمىغان قوتا ،يا تەرزدە گەتنى تەگەتتىئ −تاالشقۇدە ھېچنېمە يوق ،گەب مەشەدە تەگىدرې *
*
85
*
نىاھىايىتى ئۇزۇن ھەم قىاتتى سىىىىوغۇق بىر قى بولىدر ،بىاغالرمۇ مۇزلىىدر .كېيىنكى ئە ئىايىدا ھېچكىن بىپەن تىارا الشىىىىمىىدنن .بىخ سىىىىەرگەن بىرەر دەرە كۆرەرمەن دەب ھەر كەنى قاردا ئۇزۇن-ئۇزۇن ما دنن. قى تولىمۇ بەتتەر كۆ ەلسىىىىز ئىدر ،باھار ھېچقاچان بۇنداق كېچىكى، كەلمەس ئىدر .مېنى كۆرگەنپەر مېنى چەشىىكەن دەب بىپسىىىمۇ ئىچىمدە دائىن ئەمىد ،مىننەتدارلى تۇيغۇسىى بار ئىدر .چەنكى يەنە بىر نىزامنى ھەرگىز ئۇنتۇمايتتىنئ سەەە ەەەككىزلنچى ىزام :بېشەەە ەەىد غەا ې ە كەلسەەە ەەە كەلسەەە ەەۇن ھەرگىز چۈق ەەكە لەق ە ە بارلىق ئىش ەەىكلەر تاقالس ەەى ۇ ،ئالالھ س ەەاڭا باق ە ا ھ ېچكىم بىل ەيدلغان يە ە بىر يولنى ئاچىدۇ ھارل ر ئۇ ى ك رەل ەيسەەەەن ،ئەم ا تار يولالر ئارقىسەىدا ۇرغۇن جە نەە باغچىلىرى بار قەۈكرى قىل! تىلىگىنىدگە ئېرلشەەكەن چېغىددا قەەۈكرى قىل اق ئاسەەان سەەو ىالر ئاررۇسەەى ئەمەلگە ئاق ىغا دل ۇ قۈكرى قىال،يدلغا الردۇر نىھايە ،بىر كەنى سىەھەردە كۆرد مكى ،كۆزنى قاماشىتۇرندنغان قېپىال قارنىج ئارنسىىدا نازۇ ،شىېدىردە گەزە بىر قار لەيپىسىى ماراب تۇراتتى. قەلبىن ئىپھام ۋە سىىائادەتكە تولدر .دەرۋنشىىخانىغا ئالدنراب قايتىېاتقاندا يولدا قىزن ،باشىىىپى چۆمەزگە ئۇچراب ،ئۇنىڭغا خۇشىىىالپى بىپەن قو تۇال التتىن .بۇ يىگىىا نەچچە ئىايىدنال بېرر مېنى ىمغۇر ،قىاتىقى يىامىان كۆر ب كۆنەب قالغاچقىمۇ ،ئاغزننى ئېچى ،ھا ېتقى ،قالدر. −كەلمەمسىەن يىگىا −،دتدنن ئۇنىڭغا −،كەن ئىسىسىىېاتىدۇ ،باھار كېپە دەب قالدر ،كۆرمەيېاتامسەن شىۇ كەندنال باشىالب تەبىدە تېز ئۆزگەردر ،ئاخىرقى قارالرمۇ ئېرندر، دەرەخپەر بىخ سىىىىەردر؛ كۆچمەن قۇشىىىىالر بىر-بىرلەب قىايتىى ،كەلىدر، قۇشىىىقاچالر تالالردا گەزە نەغمىپىرننى باشىىىپىدر .ئەتراتنى باھار خۇش تۇراقپىرر قاتپىدر. بىر كەنى ئەتىگىنى يەنە قو غۇراق چېپىندر .بۇ قېتىن تۇنجى بولۇب خىانىقىاغىا مەن بىاردنن .ھەممىمىز يەنە تىرنمنى چۆرنىدەب ئولتۇردۇق.بىابىا زامان يېقىال ايدنكى شەھەردە ياشاۋاتقان ئىسالم ئالىمى ھەققىدە سۆزلەب يەنە سورندرئ −ئۇنىج قەلخ ئىشىكىنى ئاچا دتگەنپەر بارمۇ بۇ مە پىستە ئاندنال بۇنىج بارسىىىىا كەلمەس بىر يو ئىكەنپىكىنى قايتىا ئېيتتى. نەتىجىدە يەنىال مەن ئوتتۇرنغا چىقتىن.
86
−دتمە ،بۇ سىىىەتەرگە ھازنرالنغۇچى تەقە تەبرنزلىك شىىىەمسىىىتۇر. لېكىال بىر قارارغا كېپىشتىال ئاۋۋا كەزگىچە ساقپىساق دەيمەن. ھەيران بولۇب تۇرۇب قالدنن .ئە ئايپى كېچىكتەر شىىىىتىال كېيىال ئەمدر يولغا چىقا دتگەندە ياشىىىانغان تىر يەنە ئالتە ئا سىىىاقپىشىىىىمنى تەلەب قىپىېاتىاتتى .يەرنكىن كۆكرنكىمىدنال ئۇچۇب چىقىى ،كەتكەنىدە بولدر .بابا زاماندنال ئۇ ئۇ ئالىمنىج ئىسىمىنى سىوراب بىپىېتپىشىقا شىۇنچە تىرنشىتىن ،ئەمما بولمىدر .ئۇ چىرايىمغا قاراتمۇ قويما ئورنىدنال تۇرۇب گەتنى تەگەتتى. شىىىىۇنداقتىمۇ بۇ قېتىمقى كەتەشىىىىنىج ئاسىىىىانراق بولىدنغانپىقىنى بىپەتتىن .قىشىىىى تىال بىاھىارغىچە چىىدنغىانىدنكىال ،بىاھىاردنال كەزگىچىمۇ چىىدايتتىن .بىابىا زامىاننىىج مېنى يەنە رە قىپىشىىىىى ئىچىمىدنكى ئوتنى ئۆچەرمەكتە يوق ،تېخىمۇ ئۇلغايتىېەتكەنىدر. توق ۇرلنچى ىزام :سەەۋر قىلىش قەۇ ېتى كۈتۈش دېگە لىك ئەمە ، ئەالەدلك ك رەلەيەدلغەان دا ەا بولۇش دې ەكتۇر سەەە ەەەۋر -تەاقەە ې ىەدۇر تىكە گە قەاراپ گۈلنى ،كېچىگە قەاراپ كۈ ەدپر ى ۈىيەال قىلىش دې ەكتۇر ئالالھ ئا قەەە ى لىرى سەەەەۋر -تاقەتنى گۈل ە تتەك تاتلىق -تاتلىق قەەەورايدۇ، ھەرلم قىلىدۇ ھەمدە قە ەەۇ ى بىلىدۇكى ،ئاسە ە ا دلكى ھىالل ئاينىئ تولۇن ئايغا ئ رگىرلشى ئۈچۈن ۋاقى كېرەك تۇر نىھىىايە ،كەزنىىىج بىر سىىىىەھىرنىىدە قو غىۇراق ئەچىنىچىى قېىتىىن چېپىنىدر .بۇ قېتىن ئىالىدنرنمىا ،ئىالىدنىدنمۇ بېرنېالمىا ،سىىىىىالمىاق ھەم ئۆزەمگە ئىشىىەنگەن ھالدا خانىقاغا باردنن .سىىەۋر-تاقىتىمنىج نەتىجىپىك بولىدنغانپىقىغا ،ئىشىىىىپىرنمنىج ئو غا تارتىدنغانپىقىغا ئىشىىىىىنەتتىن. مۇرشىىىىىىدنمىز ۋۇ ۇدنىدا ھې كە قىالمىغىانىدە تېخىمۇ ئىا ىز ،ىمغۇر كۆر نەتتى .ئىپگىرنكى سىۆزننى تەكرارلىغاندنال كېيىال يەنىال مېنىج قو كۆتەرگىنىمنى كۆر ب مىا ىا قىاراتمۇ قويمىا ،گېپىنى ھەم ئېپىى ،قىاچمىا ، سالماق تەرزدە بېشىنى لىڭشىتتىئ −بوتتۇ شىۇنداق بولسىۇن شىەمر ،سىەتەرگە چىقىدنغان كىشىى سىەن ئىكەنسىىەن ،بۇنىڭغا شىىەكسىىىز ئىشىىەندنن .ئەتە كەن ئولتۇرۇشىىتىال بۇرۇن دەرۋنشخانىمىزدنال ئايرنپساڭ بولىدۇ. بېرن ،مۇرشىىدنىج قولىنى سىۆيد م .نىھايە ،ئۆزەم ئىزدەۋاتقان ان دوسىىتۇمنى تېپى ،،كېيىنكى ئۆمر منى شىىۇ يەرگە ئۆتكەزەتتىن؛ بەلكى بۇ دۇنيادنكى ئاخىرقى ھاياتىمنى شۇ يەردە باشاليتتىن.
87
بىابىا زامىان شىىىىەتقەتپىىك ۋە غەمكىال كۆزلىرنىدە ،گويىا ئوغپىنى ە گە ئۇزنتىېاتقان ئاتىدە قايغۇلۇق ،ئەمما شىىىىۇ قەدەر خۇرسىىىىەنپىك ،رازنپى بىپەن مىا ىا قىارنىدر .ئىانىدنال تونىىدنال مۆھەرلەنگەن بىر مەكتۇتنى چىقىرن، مىا ىا بەرگەنىدنال كېيىال خىانىقىادنال چىقىى ،كەتتى .دەرۋنشىىىىپەرمۇ بىر- بىرلەب قوزغىپى ،ئۇنىڭغا ئەگىشىىى ،چىقى ،كېتىشىىتى .خانىقادا يالغۇز قىالغىنىمىدا شىىىىىام مەھەرنى قىرنى ،خەتنى ئىاچتىن ،ئۇسىىىىتىا خەتتىاتنىىج قولىىدنال چىققىانىدە چىرايپى يېزنپغىان بۇ خەتتە ئىككى قىممەتپىىك مەلۇما −مەن بارندنغان شىەھەر ۋە تاتىدنغان كىشىىنىج ئىسىىمپىرر بار ئىدر .دتمە ،كونيا دتگەن بىر شىىىەھەرگە بېرن ،مەۋالنە االلىدنال رۇمى دەيدنغان مەشھۇر ئالىمنى تاتاتتىن. بۇ ئىسىىىمنى ئىپگىرر تەقە ئا الب باقمىغانىدنن .بەلكىن مەشىىھۇر زاتتۇر ،ئەممىا ئۇ مەن ئەچەن تىامىامەن سىىىىىر ئىىدر .ئىسىىىىمىنى تىاكى ئۇ ئىسىىىىىن تىپىمغا رام بولغىچە ھەق ،ھۇۋەپئۇ ئالالھ)“ ياكى نان ،سىىىىۇ، سە ،ھەسە “ دتگەن كەلىمىپەردە قايتا-قايتا ئېيتتىن... ئېلال بوستون-2008 ،يىل -5ئاينىڭ -22كۈنى بۇ تەيشىىەنبە كەنى ئەتىگىنى ئېپال گېپى قىززن ،ئويغىنى ،كەتتى، كەيپىيىاتى نىاھىايىتى نىاچىار ئىىدر .بىر قىانچە كېچە تەن تە گىچە ئولتۇرۇب ۋاق يېتىى ،قىالغىاچقىا بەدننىنىىج رتتىمى بۇزۇلغىانىىدر .شىىىىۇنىداقتىمۇ نىىاشىىىىتىپىقنى ۋاقتىىىدا تەييىىارالب ئېرر ،بىىالىپىرر بىپەن بىر وزنىىدا ئولتۇردر .قوشىىىكېزە بالىالر مەكتەتتە ئەڭ ئېسىىىى ،ماشىىىىنا قايسىىىى ئوقۇغۇچىنىج دتگەن مەسىپىنى تالىشىېاتقاندا ئۇالرنىج گېپىنى ئا پىغان بولۇب ئولتۇردر .كۆ پىدە بولسىا ياسىتۇقنى قىرالب بىر ئۇخپىېالسىام دەتال ئوياليتتى. شۇ ئەسنادا ئورلى بىر سوئا سورندرئ −ئىىاچىىام ئەمىىدر ئۆيگە ھەرگىز قىىايتىىى ،كەلمىگىىىدەكمى ،ئىىاۋر شۇنداق دەيدۇ .راستمۇ ئانا ئۇنىج تەلەتپۇزندا گۇمان ھەم تەنقىد بار ئىدر. −ئەلېەتتە ئۇنىداق ئەمەس ،ئىاچىاڭ بىپەن ئىازراق دتيىشىىىىىى ،قىالىدنن شىىۇ .ھەممە ئۆيدە بۇنداق ئىشىىالر بولۇب تۇرندۇ ،كېيىال ھەممىسىىى ئۆتەب كېتىدۇ −،دتدر ئېپال. 88
بۇ قېتىن ئىاۋر گەب قىپىدر ،سىىىىۆزلىرنىدە تەنە-مەسىىىىخىرە چىقىى، تۇراتتىئ −راسىىىتىنال سىىىىكوتقا تېپېكون قىپى ،ئۇنىڭغا ئاچامدنال ئايرنپى، كېتىشنى ئېيتتىڭمۇ ئانا ئېپالنىىىج كۆزلىرر چەكچىيىىى ،،ئېرنگە كۆزننىىىج ئۇچىىىدا قىىاراب قويدر .داۋند قاشىپىرننى ئېتى ،،قولپىرننى كېرن ،،بالىپىرنغا بۇ گەتنى ئۆزننىج دتمىگەنپىكىنى بىپد ردر. −ئۇنىداق بولمىىدر −،دتىدر ئېپال ئىانىالرچە سىىىىالمىاق تەلەتپۇزدا−، شىىۇنداق ،سىىكو بىپەن تارا الشىىتىن ،ئەمما ئۇنىڭغا ېنېتتىال ئايرنپى، كە دتمىدنن ،مەن تەقە ئۇالرنىج بە بالدۇر تو قىپىشىنى خالىمىدنن. −سىىىىەن غەم قىپما ئانا ،مەن تەقە تو قىپمايمەن −،دتدر ئورلى ئۆزنگە قالتىر ئىشەنگەندە . ئاۋر ئاغزننى چىكىپداتتىئ −خۇددر يىگىتتىال بىرنى تاتقاندە گەب قىپىسەنغۇ ئېپال قوشىىىىكېزەكپەرنىىىج بىر-بىرر بىپەن چېقىشىىىىىشىىىىپىرننى ئىا الۋتتىى ،مېيىغىىدا سىىىىەندىي كەلكە تەيىدا بولغىانپىقىنى ھېر قىپىدر، كەلمە دتسىىىىىمۇ بولمىىدر .نىاشىىىىتىىدنال كېيىال بىالىپىرننى مەكتەتتە ئىۇزنىتىىېاتىقىىانىىدا ،داۋنىىد بىىپەن ئىشىىىىىىىك تىەۋنىىدە بىىر نەچىچە ئىېىغىىز تارا پىشىىىېاتقاندنمۇ ئۇ قامالشىىمىغان كەلكە ۋۇ ۇدننىج بىر يېرنگە ئورناب كەتكەندە ھې يوقالمىدر. چىرا ئىپادنسىىى تەقە ھەممەيپەن كېتى ،،ئاشىىخانىغا ئۆزر يالغۇز قىايتىېاتقىانىدا ئىانىدنال ئۆزگەردر ،تەبەسىىىىسىىىىۇمى يوقىپىى ،ئويچىان ھىالەتكە ئۆتتى .ھالسىىىىز كۆزلىرر بىپەن ئەتراتقا نەزەر تاشىىىپىدر .ئاشىىىخانىنىج ھەممە يېرر قىااليمىقىان ئىىدر ،ئۇ يەب يېرنن قىالغىان تۇخۇم ۋە قونىاق توشىىىىكىپى قىىاچىپىرنغىىا ،مەينەتپىشىىىىىىى ،كەتكەن داسىىىىتىخىىانغىىا قىارنىدر .كۆلە گە“دەرھىا تىاالغىا چىقىشىىىىنى كەتەب بىر بۇلۇ ىدا قىاراب تۇراتتى .ئەممىا ئېپال ئىككى تىيىالە قەھېە بىپەن كۆب ئوزۇقپۇق ۋنتىامىال ئىىچىىمىپىىكىىنىى ئىىچىىپىمىۇ ھىىارغىىنىپىىقىىنىى تىەگىىتەلىمە ،ئىىتىى بىىپەن ھويپىنىج بېغىغىچە بىپپە بارالىدر. ئۇ قىايتىى ،كىرگەنىدە تېپېكون خىاتىرلىگەچنىىج قىزنى ،چىرنغىنىىج يېنى ،ئۆچكەنپىكىنى كۆردر ،كونۇتكىنى بېسىىشىىغا ېنېتنىج مۇاليىن ئاۋازر ئۆينى بىر ئالدرئ
89
−ئاتا ،ئۆيدنمۇسىىەن ھە ،يوق ئوخشىىايسىىەن ،بولمىسىىا تېپېكوننى ئىاالتتىىج پقىقىپىداب كەلگەن ئىاۋاز) ،بىپەمسىىىىەن ،سىىىىىا ىا بە ئىاچچىقىن كەلگەن ،لېكىال ھىىازنر ھەممە ئى ئۆتەب كەتتى .قىپغىىانپىرنىىج خىىاتىىا ئەلېەتتە ،سىىكوتقا تېپېكون قىپمىسىىاڭ بوالتتى .گەرچە نېمىشىىقا ئۇنداق قىپغىىانپىقىڭنى بىپسىىىىەممۇ ،ئەممىىا ئىىاتىىا ،مىىا ىىا داۋامپى يىىار-يۆلە بولۇشىىىىۇ نىج ھا ىتى يوق .بۇرۇن تۇغۇلۇب قېپى ،،ئەينە سىىىىاندۇقتا بېقىپغىىان بوۋاق ئەمىىدر چوڭ بولىىدر .كۆز مگە بۇنىىداق كىرنېالمىىاې ئۆز ئىشىمغا ئۆزەم ئىگە بوال ،بوالمدۇ ئېپالنىىج كۆزلىرنگە يىاش كەلىدر ،ېنېتنىىج دۇنيىاغىا كۆز ئىاچقىان ۋاقىتتىكى ھىالىتى يىادنغىا كەلىدر .تۇغۇلغىانىدا ئۇ قىزنى ،قۇرتتە كىچىىك، بىر بوۋاق كىچىككىنە يەزر تەرلىشىىىىى ،كەتكەن ،بارماق ئۇچى سىىىىەز ئىدر .ئۆتكىسىىىىى تېخى تەرەققىي قىپى ،بواللمىغاچقا نەچچە ھەتتىگىچە نەيچە ئىارقىپى سىىىىەندىي نەتەسىىىىپەنىد ر لگەنىىدر .بۇ دۇنيىاغىا شىىىىۇنچە تەييارلىقسىىز كەلگەنىدنكى ،ئېپال تاال كېچە ئۇيقۇسىىز قالغانىدر .بۇرۇن تۇغۇلۇب قالغان ئۇ بوۋاقنىج ھايا ياشىىىشىىىدنال خاتىر ەم بولۇش ئەچەن ھەر كەنى ،ھەر ھەتتە ئۇنىج نەتەس ئېپىشپىرنغا دنققە قىالتتى .ئاخىرندا تە رنگە دۇئا قىپغانىدر. ئۇچۇر ئاخىرالشقاندا ېنېتنىج ئاۋازر كەلدرئ −ئاتا ،سېنى سۆيىمەن ،بۇنى ئۇنتۇما. ئېپال كەلەمسىرندر ،ئەزنز زەھرا يازغان خەتنى ئويالب قالدر .دتمە ، گېېاتىماالدنكى دەردمەنپەر دەرنخىنىج تايدنسىىىى بولغان ،ئەزنزنىج تىپىكى يېرنن بولسىىمۇ ئەمەلگە ئاشىقانىدرې ېنېا ئانىسىىغا تېپېكون قىپى ،بۇ ئۇچۇرنى قىالىدۇرۇب ئۆز بۇرچىنى ئورۇنىدنغىانىىدر .ئەمىدر نۆۋە ئېپالغىا كەلگەنىدر. ئۇ قىزنغىا تېپېكون قىپىى ،،ئۇنى كەتەتخىانىىدا ئۆگىنى قىپىېاتقىانىدا تاتتى. −قىزنن ،سىىىىۆز نى ئا پىدنن ،ئۆتكەنكى ئىشىىىىالردنال كۆ پەم بە يېرنن ،مېنى ئەتۇ قى.، ېنېا يېنىك ئۇھ تارتتىئ −بولدر قايغۇرۇب كەتمە ئاتا ،ھې ئى يوق. −ياق ،بار −،دتدر ئېپال گېپىنى داۋامالشتۇرۇب −،ھېسسىياتىڭنى ھۆرمە قىپىشىن كېرە ئىدر ،شەخسىي ئىشىڭغا بۇنداق ئارنپىشىېالسام بولمايتتى. 90
ېنېا ئۆز يېشىغا ماس كەلمىگەن تەمكىنپىك بىپەنئ −ئۇ ئىشىىىىالرنى ئۇنتۇب كېتەيپى ،بوالمىدۇ −دتىدر −،ھەممە ئۆيىدە بۇنداق ئىشالر بولۇب تۇرندۇ. بۇنى ئا پىغان ئادەم ئۇنى ئانا ،ئېپالنى بولسىىىا ئىسىىىيانكار قىزر دەب ئويالب قاالتتى. −بولىدۇ −،دتدر ئېپال راھەتپىنى ،قالغاندە . شىىىىۇ ئەسىىىىنىىادا ېنېىىا ئىىالىىىدنغىىان ىىاۋابتىال قورقۇۋاتقىىانىىدە ئىككىپىنى ،،خىجى ،بولغاندە ،تەس ئاۋازدا سورندرئ −ئاتا ،شىىىىۇ كەنى تېپېكون خاتىرنپىگەچكە قالدۇرغان سىىىىۆز ڭ ما ا بە تەسىر قىپدر .دتگەنپىرنج راستمۇ سەن راستىنال بەختسىزمۇ −مەن بەختپىك ئەلېەتتە ،ئۇ گەتپەرنى شىۇ چاغدنكى روھىي ھالىتىن بىپەن باغالب چەشىىىەن −،دتدر ئېپال چاندۇرما −،ئە ئېسىىىى ،بالىنى بېقى ،چوڭ قىپدنن ،قانداقمۇ بەختسىز بوال ئەمما ېنېا بۇنىڭغا ئانچە ئىشەنمىدرئ −دتمەكچى بولغىنىن ،دادام بىپەن ياشاب بەختسىز بولۇب قالدنڭمۇ بۇنىڭغا ئۇسىىىتىپى بىپەن يالغاننى توقۇيالمىغان ئېپال راسىىىتىمنى دە دەب ئويپىدر. −داداڭ ئىككىمىز ئۇزۇن يىپالردنال بېرر ئۆ تۇتۇب كېپىېاتىمىز. شىىىىۇنچە يىى ،ئۆتەب ئەمىدر مۇھەببەتپەشىىىىمە تەس .بۇ ئەر-خوتۇننىىج بېشىغا ھامان كېپىدنغان ئىشالر. −چەشىىىىىنىمەن −،دتدر ېنېا ،ئە ەبپىنەرلىكى شىىىىۇكى ،ئېپال تىېىخىى ئىۇنىىېتىرسىىىىىىتىېىتىتىىا ئىوقىۇۋاتىقىىان قىىزنىنىىىج ئىۆزنىنىى ھەقىىقەتەن چەشىنىدنغانپىقىنى ھېر قىپدر. ئۇ تېپېكوننى قويۇب ،نەچچە ۋاقىتتىال بېرر قىپمىغىان ،بەلكى دائىن ئەتىگە سىىىىەرگەن بىر ئىشىىىىنى قىپدرئ ھاياتىدا ئىشىىىى -مۇھەببەتنىج بولۇشىىىنى تىپىدر .مۇھەببە ئۇنىج ئالدنغا كەلمىسىىە ،ئۇ مۇھەببەتنىج ئىالىدنغىا بىاراتتى .لېكىال قىانىداق قىپىى ،ئۇ شىىىىۇنچە دەر تىارتقىان ،ئۆزنگە بولغان ئىشەنچى كەچىيىېاتقان ھالەتتە ئېرننى قايتا ياخشى كۆرەلەرمىدر يا باشىقا بىرنگە ئاشىى بوالالرمىدر مۇھەببەتنىج چېچىال غۇالرغا رتتىن، غىايىسىىىىىزالرغىا غىايە ،دەرتمەنپەرگە بىر دەمپىىك ھىايىا ىان ۋە خۇشىىىىىالپى بېغىشىىالشىىتىال بۆلە نېمە تايدنسىىى بار بۇ دۇنيادا سىىۆيگەگە ئېرنشىىى سەۋداسىدنال بۇرۇنال ۋاز كەچكەنپەرچۇ ...ئۇالرنىج ھالى نېمە بولماقچى بۇ بىر كەن ئۆتەب كېتىشتىال ئىپگىرر ئۇ ئەزنزگە خە يازدرئ 91
قەدنرلىك ئەزنزئ دەرتمەنپەر دەرنخىگە ئېسىى ،قويغان تىپە خېتىڭگە رەھمە .بەلكى سىىېنىج سىىايە دە ئائىپىمىزدنكى مەسىىىپىنى ھە قىپدۇق .چوڭ قىزنن بىپەن يارنشىىى ،قالدنن .سىىەن توغرا ھۆكەم قىپغان ئوخشىىايسىىەن .دائىن ئىككى قۇتۇب ئارنسىىىىىدا تېڭىرقاب يەر يمەنئ بىر بولسىىىىا ھەممە ئىشىىىىقا ئارنپىشىىىىىېالىمەن يا تاسىىىىسىىىىى ،بولۇب قالىمەن .بىر بولسىىىىا ىگەر تارنپىرنمنىج ئىشىىىىغا بە ئارنپىشىىىىېالىمەن يا بولۇۋاتقان ئىشىىىالرنىج سىرتىدا تاماشىبىال بولۇب تۇرۇب قالىمەن. تەۋەككۇلچىپىىك ھەققىىدە سىىىىۆزلەتسىىىىەن .مەن بۇ ئۆمر مىدە ھې تەۋەككۇلچىپىك قىپى ،باقمىدننې ئېتىراب قىپىشىىى ىن كېرەككى ،سىىىەن ئېيتقان ئۇ كۆ ەلپە تەسىىپىمىيەتنى ھې باشىىتىال كەچەر ب باقمىدنن. مەندە ئەسىىىپىدنال سىىىوتىپىقنىج ھە ەيرنسىىىى يوق .ئەمما شىىىۇنى ھېر قىپدننئ مەن ېنېتنى زورالب ئەمەس ،ئۇنىج ئىشىىغا ئارنپىشىىېتپىشىتىال ۋاز كەچكەنىدنال كېيىال ئىانىدنال ئىارنمىز يىاخشىىىىىالنىدر .ئەگەر مۇشىىىىۇنى تەۋەككۇلچىپىك دتسە ،ئۇنداقتا بۇنىج تايدنسى بولدر. مەنمۇ سىىىىا ىا دۇئىا قىپىمەن ،ئەممىا تە رننىىج ئىشىىىىىكىنى چېكىى، بىاقمىغىپى شىىىىۇنچىپىىك ئۇزاق بولىدنكى ،مېنى ئىچىگە كىرگەزمەمىدنكىال دەب ئوياليمەن .ئەسىىىىتىا ،رومىانىڭىدنكى لەكچە خىانجىىدە گەب قىپىدنن بەلكىن ،ئەممىا تەرنشىىىىىان بولمىا ،قەلبىن تېخى ئۇنچىپىىك كىرلىشىىىىىى، كەتمىدر .تېخى ئۇنداق ئەمەس... بوستوندنكى يېڭى دوستۇڭئ ئېپال مەكتۇپ باغداتتىن قەيسەرىيەگە-1243 ،يىل-9 ،ئاينىڭ -29كۈنى بىسمىپالھىر رەھمانىررەھىن، مۇھتەرەم سەيىد بۇرھانىدنال بۇرادنرنن ،مەكتۇبىڭىزنى تاتشۇرۇۋتپى،، ھەقىقە يولىغا ھەر ۋاقىا ان تەسىىىەددۇق قىپىېاتقانپىقىڭىزنى بىپى، تولىمۇ تەسىىىرلەندنن .لېكىال شىىۇنىج بىپەن بىرگە ئىككىپىنى ،قالدنن، بۇنى ئېتىراب قىپىشىىىىىن كېرە .چەنكى رۇمىغا انجىگەر مەسىىىىپەكداش ئىزدەۋاتقىانپىقىڭىزنى ئوقۇتال كىمنى دەۋاتقىانپىقىڭىزنى بىپىدنن .ئەممىا بۇندنال كېيىال نېمە قىپى كېرەكپىكىنى بىپەلمە قالدنن.
92
باشتىال سۆزلە ئ تەكيەخانامدا قەلەندەر بىر دەرۋن بار ئىدر .ئىسمى شىىىىەمر تەبرنزر .مەكتۇبىڭىزدنكى تەرنپپەشىىىىپەرگە دە چەشىىىىىدۇ .ئۇ رنيىازا پمىاتېمىاتىكىا)دنال ئىالھىيەتكىچە ،فىقھىىدنال خىمىيەگىچە تەرلە ئىپىن سىىاھەسىىىدە مەن تونۇيدنغان ئەڭ بىپىمپىك ،ئەقىپپى ئىنسىىان. ئەممىا ئىالھىي ئىشىىىىقتىال بىاشىىىىقىا ھەر قىانىداق نەرسىىىىىنى مۇھىن دەب تۇرۇۋالسىىاق ،ئۇنى يوققا چىقىرنشىىقا تىرنشىىى ،،گاھىدا سىىاۋاتسىىىز ،قارا قورسىىىىاقتە ئى قىپى ،،كالپىنى قايمۇقتۇرندۇ .شىىىىەمر بۇ دۇنيادنكى ئاخىرقى ۋەزنپىسىىىىىنىج بىر ئېسىىىىى ،ئادەمگە ئۆز ئىچىدنكى قۇياشىىىىنى كۆرسىىىتى ئارقىپى ئۇنىج قەلبىنى يورۇتۇش ئىكەنپىكىگە ئىشىىىنىدۇ، ىان مۇر يىاكى مۇرشىىىىىىد ئىزدنمەيىدۇ .ئىالالھتىال تىپەيىدنغىنى تەقە دوسا ،قەلبداش تېپى . بىر قېتىن ئۇنىڭىدنال نېمىشىىىىقىا كۆتپىگەن ئىنسىىىىىانغىا ئىچىىدنكى بىپىد ر شىىىىنى خىالىمىايىدنغىانپىقىنى سىىىىورنېنىدنن ،بۇ دۇنيىاغىا ئىادەتتىكى ئىنسىىىىىانالر ئەچەن ئەمەس ،تەقە بىرال ئىنسىىىىىان ئەچەن كەلگەنپكىنى ئېيتتى .بۇ دۇنيىا ئىالالھنىىج نكۇنوپبو )دتگەن سىىىىۆزر بويىچە بولىدر، يەنى بىز ئاشىىىۇ بىرال سىىىۆزدنال بارلىققا كەلدۇق .شىىىۇ ا مەنمۇ ھەرتپەردنال كەلىمىپەرنى ،كەلىمىپەردنال ھەقىقەتنى ئوتتۇرنغىا چىقىرنىدنغىان نىاتى بىر كىشىگە ياردەم بېرن ئەچەن كەلدنن“ دتدر. مەكتۇبىڭىزنى ئوقۇتال رۇمى بىپەن ئۇچرنشىىىدنغان ئادەمنىج شىىەمر ئىكەنپىكىنى بىپىدنن .شىىىىۇنىداقتىمۇ دەرگىاھتىكى ھەر بىر دەرۋنشىىىىكە ئوخشىىاش تۇرسىىە بېرن ئەچەن ھەممىسىىىنى مەيدانغا توتپىدنن .باشىىقا ئىشىىىالرنى دەب يەرمە نەق گەتنىال قىپدنن .بىر نەچچىسىىىى بۇ سىىىەتەرگە چىققۇسىىى بولسىىىمۇ ئىشىىنىج تەسىىپىكىنى بىپى ،ۋاز كەچتى .بۇ ئىشىىتا چىج تۇرغىنى شىەمر بولدر .بۇ ئىشىالر ئۆتكەن قىشىتا يەز بەردر .ئەتىياز ۋە كەزدە ھەر بىر دەرۋنشنى قايتا سىنىدنن ،نەتىجە يەنىال ئوخشاش بولدر. نېمىشقا بۇنچە ساقپىدنج “ دتيىشىڭىز مۇمكىال .بۇنىڭغا بېرندنغان اۋابىن شىىۇئ شىى ەمسىىكە بە ئامراق بولۇب قالغانىدنن ،ئۇنى خەتەرلىك سەتەرگە يولغا سېپىشتىال قورقتۇم“. خەتەرلىك دتيىشىىىىمدە ،شىىىەمر كىشىىىى بىپەن ئاسىىىان چىقىشىىىى، ئۆتەلەيىدنغىان ئىادەم ئەمەس .غۇرۇرر نىاھىايىتى كەچپە ،كۆ پىىدە نېمە بولسىىا شىىۇنى دەۋترندۇ .كۆچمەنپىك ھاياتىدا ئۇ ئۆزننى ئىدارە قىاللىشىىى مۇمكىال ،ئەمما بىر شىىەھەردە ،بىر ايدا مۇقىن ئولتۇراقالشىىقان ئىنسىىانالر ئارنسىىىىىدا ئۆزنگە ئى تېپىېتپىشىىىىىدنال ئەنسىىىىىرەيمەن .اھىپالر ئۇنى 93
چەشىىەنمەيدۇ ،ئەھپى ئىپىمپەر ئۇنى كۆرەلمەيدۇ ،چىدنمايدۇ .شىىۇ ا ئۇنىج سىىىەتىرننى كېچىكتەر شىىىكە تىرنشىىىتىن ،بىراق ھەر قانچە قىپسىىىاممۇ، ۋاقىتپى كېچىكتەرەلىدنن. شىىىىەمر يولغىا چىققىان كەننىىج ئىالىدننقى ئىاخشىىىىىمى ئىككىمىز ئە مىپىك ئەتراتىدا ئايالندۇق .يىپەكمۇ گويا ئاشىقتە نازۇ ھەم گەزە ، كىشىپەرنىج ئويپىغىنىدننمۇ بە چىج ھەم چىدامپى . شىەمسىكە دتدنمكى ،قارا ،تىپە قۇرنتى غوزندنال چىققاندا ئۆزر مىج تەسىتە توقۇغان يىپەكنى يىرتى ،تىتىېتتىدۇ .شىۇ ا دتھقانالر يا يىپەكنى يا تىپە قۇرنتىنى تالاليدۇ ،ئىككىسىىنى بىپپە سىاقالب قااللمايدۇ .كۆتىنچە ئىەچىەن تىىپە قىۇرنىتىىنىىىج ىېىنىىنىى ھىىالىالردا ئىۇالر يىىپەكىنىى ئىېىپىىېتىپىى ئىالىىدۇ .بىر يىپە قوليىاغپى ئەچەن يەز تىا تىپە قۇرنتىنى ج قۇربىان بېرندنغانپىقىنى بىپەمسەن “. شىامالالر يېنىمىزدنال سىىپاب ئۆتتى ،تىترەب كەتتىن .ئادەم قېرنغاندا تو غىاق بولۇب قىالىىدۇ ،ئەممىا بۇ تىترنشىىىىىن سىىىىوغۇقتىال ئەمەس ئىىدر. چەنكى شىىۇئان بىپدنمكى ،شىىەمسىىنى بۇ باغدا ئاخىرقى قېتىن كۆر شىىەم مۇشىۇ بولۇب قاالتتى ،ئەمدر كۆر شىەلمەيتتۇق .ئۇمۇ شىۇنى سىەزگەن بولسىا كېرە ،كۆزلىرندە غەمكىنپىك تەيدا بولدر. قارا غۇ چەشكەندە ئۇ قو سۆيەب خوشالشقىپى كەلدر .قارنسام ئۇزۇن قارا چاچپىرننى ئالدۇرۇتتۇ .ھەيران قالدنن ،ئەمما سىىەۋەبىنى سىىورنمىدنن، ئۇمۇ دتمىىدر .تەقە شىىىىۇنى ئېيتتىئ بۇ ھېكىايىىدە مەن تىپە قۇرۇتىغىا ئوخشايمەن ،رۇمى بولسا يىپەكتۇر ،بىر يى-،بىر يىپتىال توقۇلىدۇ .ۋاقتى كەلگەندە يىپەكنىج قېپىشى ئەچەن تىپە قۇرۇتى ئۆلەشى كېرە “ شىىىىۇنىداق قىپىى ،ئۇ كونيىاغىا قىاراب يولغىا چىقتى .ئىالالھ ئۇنىىج ياردەمچىسىى بولسىۇن .ئۇچرنشىىشىىدا نۇرغۇن ياخشىىپىقالر بولغان ئىككى ئىنسىىىىاننى بىر يەرگە ەم قىپى ،توغرا قىپغانپىقىمىزغا ئىشىىىىىنىمەن. ئەممىا ئىچىمىدە بىر دەر بىار ،تەكيەخىانىمىزغىا قەدەم ىب اسىىىىقىان ئۇ ئەڭ ۇشىىقۇن ،ئەڭ يە گىپتە ،بەلكى ئەڭ مە نۇن دەرۋنشىىنى سىىېغىنىشىىقا باشپىدنن. ئاخىرندا ھەممىمىز ئالالھقا يۆلىنىمىز ۋە شە -شۇبھىسىزكى ئۇنىج دەرگاھىغا قايتىمىز. ساالمەتپىك تىپەب ،بابا زامان
94
چۆمەز باغدات-9 ،ئاينىڭ -29كۈنى مەندنال سىىورنسىىىڭىز ،تەكيەخانىدا دەرۋن بولماق ئاسىىان .قانچىپىك ئى ئىدر ئۇ ئەتىگەن-ئاخشىامدا دۇئا قىپىدۇ ،تەسىېر سىېرنيدۇ ،زنكرر- چۆمەز تەلقىال ئېيتىىىدۇ .خۇددر بىىالىالرنىىىج ئويۇنىې ئەڭ تەس ئى پمەدنكىار تىالىى )،بولۇشې ھەممە ئىادەم دەرۋن بولۇشىىىىنىىج مۇشىىىىەققىتى ھەققىدە تاراڭ سالىدۇ ،ئەمما ھېچكىن بىز بىچارە تەرنقەتچىپەرنىج تارتقان اتالىرننى تىپغا ئېپى ،قويمايدۇ .بۇ يەرگە كەلگەندنال بېرر ئېشىىىەكتە ئىشىپەۋاتىمەن .بەزر كەنپىرر شىۇنچىپىك ھېرن ،كېتىمەنكى ،بېشىىمنى يىىاسىىىىتۇققىىا قويغىىانىىدا تۇ -قولۇمنىىىج ئىىاغرنقىىىدنال ئۇخپىيىىالمىىايمەن. ئىسىىىىمىمنىمۇ ھېچقايسىىىىىسىىىىى بىپمەمدنكىال دەيمەن ،نام-نىشىىىىانىن يوقتىكىدە ،اھى ،تالى “،دەب چاقىرنشىىدۇ ،تېخى ئارقامدنال قاتاق كالال غاتى ،تاز “ دەب تىچىرلىشىدۇ. ئەمما ئەڭ يامىنى ،ئاشىىپەز قېرننىج بويۇنتۇرۇقى ئاسىىتىدا ئاشىىخانىدا ئىشىىىىپەشې بۇ قېرننىىج كۆكرە قەتىزنىدە يەرە ئەمەس ،تىاش بىار .ئۇ تەكيەخىىانىىىدا ئىىاشىىىىپەز بولمىىا ،ئۇرۇش تىىارنخىنى يىىاراتقىىان مو غۇ لەشىىىكەرلىرنگە باشىىىپى بولسىىىا بوالتتىكەن؛ ئاغزندنال بىرەر قېتىن بىر يىاخشىىىىى گەب ئىا پىغىان بولسىىىىىام ئوڭ قولۇمنى كېسىىىىىى ،بېرنمەن؛ كەلەمسىرەشنى بىپىدنغانپىقىدننمۇ گۇمانپىنىمەن. بىر قېتىن ئۆزەمنى تۇتالما ،تەكيەخانا كۆزەتچىسىىدنال سىورندننئ بۇ تەكيەخىىانىغىىا كەلگەن چۆمەزلەرنىىىج ھەممىسىىىىى خىرقىىاپيۇڭ چەكمەن) كەيد ر لەشتىال ئاۋۋا ئاشپەز قېرننىج قىيىال سىناقپىرنغا ما ا ئوخشاش تۇتۇب بېرنپەمدۇ “. كۆزەتچى مازاق قىپغاندە كەلدرئ ھەممىسىى ئەمەس ،تەقە سىا ا ئوخشاش گالېاڭ ،ئىشقا خام بولغانالر“. ئىشىىىقا خام ،گالېاڭ ،كالېا بولغانالر ،شىىىۇنداقمۇ نېمىشىىىقا باشىىىقا چۆمەزلەردننمۇ ئېغىر ىاتىا چېكىمەن نەتسىىىىىن ئۇالرنىڭكىىدننمۇ چوڭ، ئۇالرنىڭكىدننمۇ يامانمۇ ئەمدر ھەر كەنى ئەتىگەندە مەن ئەڭ بۇرۇن قوتۇب ،دەريادنال سىوغا-سىوغا سىۇ توشىىىىۇيمەن ،ئىانىدنال ئوچىاققىا ئو قىاالب ،يەز-كۆز م ئىسىىىىالنغىچە نىان ياقىمەن .ناشىىتىپىقتا ئىچىدنغان شىىورتىنى ھازنرالشىىمۇ مېنىج ۋەزنپەم. ئەلپىك كىشىپىك قازاندا ئاش ئەتمە ئاسىان ئەمەس .بۇ قازان شىۇنچىپىك 95
چو كى ،ئىچىگە بەش ئادەم كىرسىىىىمۇ ئازادە يۇيۇنااليدۇ.ئاخىرندا بۇ يوغان قازاننى كىن يۇيىدۇ ئەلېەتتە يەنىال مەنې ئاشىىىخانىنى مەينە قىپغۇچىمۇ مەن ،تىازنپىغۇچىمۇ مەن ،يۇيغۇچىمۇ مەن .ئىاشىىىىپەز قېرر ئەتىگەنىدنال كەچكىچە مېنى ئىشقا بۇيرۇتال تۇرندۇ. قاتاق كالال ،يەرلەرنى ئېياې تەشىخوننى سەر ې تەلەمپەيپەرنى ئېرنغداې ھويپىنى سىىىىەتەرې بېرنى ،ئوتۇن كەسې تىاختىايالرنى سىىىىەرتەب تىارقىرا ې كورنالرنى كەتشىىىەرلەې مۇراببا قاينا ې تېتىتقۇ تەييارالې تەرخەمە ،تىدنگەن توغرا ،قىيام ھازنرال ،خام سە چىال-تۇزر كام يا ئارتۇق بولۇب قالمىسۇن، سۇنى بىر تۇخۇم لەيپىگەدە قىپى ،قۇيساڭ بولدر... ھەممە ئىشىنى شىۇ قېرننىج دتگىنىدە قىپمىسىام سىارا پىقى تۇتۇب، ھىجىر ،كوزا بوالمدۇ ،قولىغا نېمە چىقسىىىا شىىىۇنى كالالمغا ئاتىدۇ .بىكار قالسىاڭ قايتا قى ،دەيدۇ .تېخى بۇنى ئاز كەلدر دەب ،ھەر ئىشىتا كەينى- كەينىدنال دۇئا قىپىشىىمنى بۇيرۇيدۇ .مەندنال ياخشىىراق سىىناق ئالسىۇن دەب دۇئانى يۇقىرر ئاۋازدا ئوقۇيمەن ،بىر سىىۆزدنال ئاتالب كېتى ،قالسىىام، ھىالىمغىا ۋا ،ېنىمنى قىاقشىىىىىتىىدۇ .ئەھېالىن مىانىا ،خۇدانىىج قۇتپۇق كەنى بىر ياقتىال دۇئا يادلىسىىام ،بىر ياندنال ھارما -تالما ئىشىىپەيمەن. ئاشىىىخانىدنكى قىيىنچىپىقالرنى يېڭەلىسىىىەم تەرنقەتتە تېخىمۇ تىشىىىى، يېتىپگەدەكمىشىىىىمەنې ئاشىىىىپەز قېرر شىىىىۇنداق دەيتتى .قو ىدا ئو كۆيمىسە قازان قاينامدۇ نوقۇ تىشامدۇ سەنمۇ ئوتنىج ئىچىدە ئاشۇنداق تولغىنى ،،تۇچۇلىنى ،،قايناب-قايناب تىشىسەن ئەلېەتتەې“ ئۇغۇ قىارا الر گېپىگەې مەن نوقۇتمىىدنن بىر قېتىن تىاقە قىاللمىا بىوتىتىۇ ،لىېىكىىال بىۇ ئىو ئىىازابىىغىىا تىولىغىىان ئىىمىتىىھىىان قىىاچىىانىغىىچە داۋامپىشىىىىىدۇ “ دەب سىىىىورنېندنن ،مىج بىر كەن ،مىج بىر كېچە“دەيدۇ تىىېىىخىىى بىىۇ تىىاش يىىەرە قىىېىىررې ئىىارقىىىدنىىال قىىاقىىېاشىىىىىالرچە گەب قاتتىئ ”چۆچەكپەردنكى شىەھرنزا ھەر ئاخشىىمى بىر ھېكايە توقۇيالىسىا، سەنمۇ شۇنچىپىك سەۋر-تاقە قىالاليسەن ھەقىچان“. بېشىىنى يەيدنغان قېررې مېنىج بۇ تەرنشىان ھالىن بىپەن ئۇ مەدداھ شىىەھرنزا ئوتتۇرنسىىىدا قانداق ئوخشىىاشىىپى بولسىىۇن ئۇ خېنىن تەقە مىامۇق يىاسىىىىتۇق ،ئەتپەس يوتقىانغىا يۆلىنىى ،تۇتپىرننى ئىالمىاشىىىىتۇرۇب ئولتۇرۇب ،بىر قولىدا زالىن تادنشىىىىاھقا خورما ،ئەنجەر ،ئەز م ئۇزاتقا ،بىر ياندنال ئەسىىەبىي ھېكايىپەرنى توقۇيدۇې بۇنىج نېمىسىىى تەس ئۇ كېپى، مەن تارتقان اتاالرنى تارتى ،باقسىىۇن ،مىج بىر كېچە ئەمەس ،بىر ھەتتە چىدنياالمدۇ يوق ،كۆر ب باقايپىې 96
سىىىىناقنىج ئاخىرلىشىىىىشىىىىغا تېخى خېپى ۋاقىا بار .بۇ كەنپەرنى سانىغان ئادەم بارمۇ يوق ،بىپمەيمەن .ئەمما مەن ھەر كەنى تامنى ىجى، قويىمەنئ شەتەق .624 بۇ تەكيەخىانىىدنكى دەسىىىىپەتكى 40كەنەمنى تىار ،تىاكىار ،قىارا غۇ بىر ھۇ رندا ئۆتكەزد م .بۇ يەردە تۇ -قولنى سوزۇب ،كېرنپى ،ياتقىپى ،ئوڭ- بولمىاي دۇ .ھەر ۋاقىىا تىزلىنىى ،ئەمر ى سىىىىو تەرەتكە ئۆر لەب مىا غىپى كەتەب ئولتۇرۇشىىىقا مە بۇرسىىىەن .ما ا تا -تا تەنبى بېرنشىىىتىئ ئەگەر قارا غۇدنال قورقسىاڭ ،ئاچپىقتىال قورسىىقىج كوكىراب كەتسىە ياكى شىىرنال چەشىىىپەرنى كۆر ب بىرەر خوتۇننى ئارزۇالب قالسىىىاڭ ،دەرھا تورۇسىىىتىكى قو غۇراقنى چېپى ،،مەنىېر ياردەم ئىزدەې ئۇ ھۇ رنىدا 40كەن تۇردۇم ،بىر قېتىممۇ قو غۇراق چىالمىىدنن .بۇ كىالالمغىا يىامىان خىيىالالرنىىج كەلمىگەنپىكىىدنال ئەمەس ،ئىالالھ بىپىىدۇكى، ئۇنىداق خىيىالالر كەينى-كەينىىدنال كەلىدر ،ئەممىا تىار يەردە قىسىىىىتىپىى،، بارمىقىمنىمۇ مىدنرلىتالمىسىام ،ئۇنچىپىك يامان خىيالنىج نېمە زنيىنى بوالتتى بۇ گۇنىدنخىانىىدنال قۇتۇلسىىىىىام ،بۇ قېتىن ئەمىدر تەرنقە رەھبىرر كېپى ،ئەتى مېنىج ،ئۇسىىتىخنى سىىېنىج“ دەب مېنى ئاشىىپەز قېرنغا تاتشۇردر .ئاشخانىدا تارتىدنغان اتا ئۇنىڭدننمۇ بەتتەر ئىكەن .بۇنىڭدنال ھەر قانچە قاقشىىسىاممۇ شىەمسىى تەبرنزر كەلگەنگە قەدەر ئاشىپەز قېرننىج قائىدە-تەز مپىرندنال چىقى ،باقمىدنن .ئۇ كەلگەن كېچىدە ئاشىىپەز قېرر مېنى ئاشخانىدنال قېچى ،كەتتىج دەب قاتتى ئۇردر ،د مبەمدە قىزن-، قىزنى ،تىايىاق ئىزلىرر قىالىدر .ئىانىدنال ئۇ ئىايىاغپىرنمنى ئېپىى ،ئۇچىنى تاالغا قارنتى ،ئىشىىكنىج ئالدنغا قويدر .مۇشىۇ ئارقىپى تەكيەخانىنىج قائىدنسىگە ئۇيغۇن ھالدا يىگىا ،كېتىدنغان ۋاقتىج كەلدر“ دەۋاتاتتى. −ئەگەر كۆ پەڭ تىنمىسىىىىىا ئۆزە نى بىكىار ئىاۋارە قىپمىا ،مېنىمۇ ھىارغۇزمىا −،دەب قىاتتى تەگىدر ئۇ قېرر −،دەريىا ئېشىىىىەكنىىج ئىالىدنغىا كەلمەيدۇ .سىىىۇ ئىچمەكچى بولغان ئېشىىىە دەريانىج ئالدنغا ئۆزر بارندۇ. تەسىىىىەۋۋۇب ئۇنى قېنىىى-،قېنىىى ،ئىچمەكچى بولغىىانالر ئەچەن دەريىىا- دتڭىزدۇرې بۇ گەتچە مەن تەبىدىي ھالدا ئېشە ئىدنن. راسىىتىنى دتگەندە ،ئەگەر شىىەمسىىى تەبرنزر بولمىسىىا ئىدر بۇ يەردنال ئىالپىبۇرۇن كېتىى ،بوالتتىن .بۇ ىاھىانكەزدر دەرۋن مىا ىا شىىىىۇنچىپىىك ئا ايى ،تۇيۇلۇۋاتاتتىكى ،ئۇنىڭغا بولغان قىزنقىشىن تەتەيپىدننال بۇ يەردە 97
ئۇزۇن تۇرۇب قالدنن .بۇنداق دەرۋنشنى ئىپگىرر ھې كۆر ب باقمىغانىدنن. ئۇ ھېچكىمدنال قورقمايتتى ،ھېچكىمگە بويسىىىىۇنمايتتى .ئاشىىىىپەز قېرر ېنىىدا ئۇنى ھۆرمەتپەيتتى .مەنمۇ ئىچىمىدە شىىىىۇنىداق نىيە قىپىدننئ بۇنىدنال كېيىال مەن تەلىن ئىالىىدنغىان ئىادەم شىىىىەمر بولغۇسىىىىى ،مېنىىج مۇرشىىىىىىدنن بىزنىىج گىالېاڭ قېرر سىىىىوتىمىز ئەمەس ،بەلكى ئۆزننىىج ەلىپكارلىقى ،ئۆتكەر تىپى ،باشىىباشىىتاقپىقى ،ئىسىىيانكار مىجەزر بىپەن شەمر بولغۇسى. شىىىىۇنىداق ،شىىىىەمر مېنىىج قەھرنمىانىن .ئۇنى كۆرگەنىدنال كېيىال ئۆزەمگەئ نېمىشقا مەزلۇم مىجەز بىر دەرۋن بولىمەن .ئەگەر ئۇنىج يېنىدا خۇشىىىىىالپى بىپەن قىالسىىىىىام مەنمۇ ئۇنىڭىدە يەرەكپىىك ،ئىسىىىىيىانكىار بولىمەن“ دتدنن ۋە كەز كېپى ،شىىىىەمسىىىىنىج كېتىدنغانپىقىنى بىپگەن ھامان ،ئۇنىڭغا ئەگىشى ،كونياغا كېتىشنى قارار قىپدنن. * * * قارارنمنى بابا زامانغا بىپد ر شىىەم كېرە ئىدر .مەن ئۇنى تاتقاندا ئۇ ھۇ رنسىىىدا ئولتۇرۇب قەندن ،يورۇقى ئاسىىتىدا مەكتۇب يېزنېاتاتتى .مېنى كۆر ب خوش بولمىىىدر .خۇددر مەن ئۇنى زترنكتەر ب قويغىىانىىدە مىىا ىىا بىزارلى بىپەن قارابئ −نېمە ئىشىج بار قىزن ،چۆمەز −دەب سورندر. ئارتۇق گەب قىپما دەردنمنى بىراقال ئېيتتىنئ −شىىىەمر تەبرنزر كېتىدنغاندە تۇرندۇ ،مەنمۇ ئۇنىج بىپەن بىپپە كېتە دتگەن ،يولدا بەلكىن ياردەمگە ئېھتىيا ى باردۇر. بابازامان ما ا دنققە بىپەن سەتسالدر. −شىىىىەمر تەبرنزنگە يىىاردەم قىپى ئەچەن ئۇنىىىج بىپەن كېتە دەۋاتىامسىىىىەن يىاكى ۋەزنپە ىدنال قىاچمىاقچىمۇسىىىىەن ئىمتىھىانىىج تېخى تەگىمىدر ،ھازنرچە سەن تېخى مۇر ھېسابالنمايسەن. −شىىىەمسىىىتە بىر كىشىىىىگە يولدا ھەمراھ بولۇشىىىمۇ بىر تەرلە ئىمتىھان ئەمەسمۇ −دەب سورندنن. ھەددنمىىدنال ئېشىىىىىىى ،كېتىېاتقىىانپىقىمنى بىپەتتىن ،ئەممىىا تىر ئۇستازنى قايى ،قىپى ئەچەن شۇنداق قىپما بولمايتتى. شىىىىەيخ بېشىىىىىنى ئېگى ،ئويغا چۆمدر .ئۇ ىمى ،كەتكەنچە مەنمۇ ئەنسىىرەب تۇرۇب قالدنن .ئەمدر مېنى تىپاليدۇ ،ئاشىپەز قېرننى چاقىرن، مىا ىا ئوبىدان كۆز-قۇالق بولۇشىىىىنى تىاتىاليىدۇ دەب ئويپىىدنن .يەرنكىن 98
ئۇن داق بولمىىدر.بىابىازامىان مىا ىا ئويچىان ئىاغزنمغىا تىقىپىى ،قىالىدر .ئەممىا ى قىياتەتتە باقتى ،بېشىنى لىڭشىتتى. −نەچچە ۋاقىتتىال بېرر سىىىىېنى سىىىىىنىاب كېپىېاتىاتتۇق ،مېېە دەرەختىال كېيىال بىارلىققىا كەلسىىىىىمۇ ،ھەقىقەتتە ئۇ بىاشىىىىتىا كېپىىدۇ. كىشىىىىىنىىج قىانىداق دەرۋن بولىىدنغىانپىقى ئۇنىىج چۆمەزلىكىىدنال مەلۇم بولىدۇ .بۇ يو سىا ا ماس كەلمەيدۇ .ھەر يىپى تەكيەخانىغا كەلگەن يەتتە يىگىتتىال تەقە بىرنال تەرنقەتتە قېپىشىىىقا نېسىىىى ،بولۇۋاتىدۇ .مەنچە، دەرۋن بولۇشىىقا تېخى شىىەرتىج توشىىمايدۇ ،تەقدنر-قىسىىمىتىڭنى باشىىقا يەردنال ئىزدەب باققىنىج ياخشى. نېمە دتيىشىمنى بىپەلمە يۇتقۇنۇب تۇرۇب قالدنن. بابازامان ئاۋازننى كۆتەر ب سۆزننى تامامپىدرئ −شىىەمر تەبرنزنگە ھەمراھ بولۇش مەسىىىپىسىىىگە كەلسىىە ،بۇنى مەندنال ئەمەس ،ئۇنىج ئۆزندنال سورنغىنىج ياخشى. بۇ قەتدىي سىىۆزندنال كېيىال تىر ئۇسىىتاز ما ا ئىشىىىكنى كۆرسىىىتى، قويۇب ،مەكتۇبىنى يېزنشنى داۋامالشتۇردر. شىىۇنداق قىپى ،،تەكياخانىدنال ھەيدەلگەن بولدۇم .تەرنشىىان ئىدنن، غۇرۇرۇم سىىىىۇنغانىدر ،ئەمما راسىىىىتىنى دتگەندە راھەتپىنى ،قالدنن ،مەن ئەمدر قۇشالرغا ئوخشاش ھۆر ،ئەركىال-ئازادە ئىدنن. شەمس باغدات-1243 ،يىل-9 ،ئاينىڭ -30كۈنى بۇ ئەتىگىنى ئوتۇق يورۇغىانىدا بىابىازامىان بىپەن خوشىىىىپىشىىىىىى ،يولغىا چىقتىن .ئېتىمغىا مىنگەنچە مېڭىى ،كېتىېەردنن .داۋانغىا چىققىانىدا توختىاب تەكيەخىانىغىا يىراقتىال ئىاخىرقى قېتىن بىاقتىن .ئە مە دەرەخپىرر بىپەن قورشىالغان كېسىە بىنا چىغ-قومۇش ئارنسىىغا يوشىۇرۇنغان قۇش ئۇۋنسىىغا ئوخشىىىايتتى .بابازاماننىج ھارغىال چىرايى خىيالىمدا چاقماقتە چېقى، ئۆچتى .ئۇنىج مەندنال ئەنسىىرنگەنپىكىنى بىپەتتىن ،ئەمما بۇنىج تۇتامغا چىققۇدە سىىىىەۋەبى يوق ئىىدر .مېنىىج بىپىىدنغىنىن ،ئىشىىىىققىا ئۇدۇ كېتىېاتقانالردنال ئەمەس ،ئىشىىقتىال يىراقالشىىقانالردنال ئەنسىىىرەش كېرە ئىدر. ئو ىنچى ىزام :ەگەر بارساڭ بار ،قەەرق ،غەر ،،قەى ال ياكى جە ۇ، بولس ەەۇن ،باق ەەلىغان ھەر س ەەە ىرلدنى ئىچ دۇ يايىدغا قىلغان بىر قېتى لىق 99
سەاياھەە دەپ بىل! رھھىيەە سەە ىرلگە چى ان كىشى ئاۈىرقى ھېسابتا يەر يۈرلنى ئايال غان بولىدۇ كونيادا مېنى نېمىپەرنىج كەتەب تۇرندنغانپىقىنى بىپمەيتتىن .ئەمما ئۇ شىەھەر ما ا قانداق قىسىمە تەييارلىغان بولسىا ،ئۇنى بارلى كەلپە - مۇشەققەتپىرر بىپەن بىپپە قوبۇ قىپىشقا ھازنر ئىدنن. ئون بىرلنچى ىزام :تۇغۇە ئا ىلىرى بىلىدۇكى ،تولغاق تۇت اي تۇرۇپ با ،تۇغۇل ايدۇ ،ئا ىنىئ باليات ۇس ەەىدلك بوۋاق ا يول ئېچىل ايدۇ س ەەە دلك يىپيېدى ۋە س ەەاپ بىر ”س ەەەن“ ىئ مەيدا غا كېلىش ەەى ئۈچۈن قىيىنچىلىق ۋە ئارابالرغا تەييارلىنىشىئ كېرەك * * * تەكيەخانىدنال ئايرنپىشىىىىتىال بۇرۇنقى ئاخشىىىىىمى ھۇ رامنىج تەتەن دترنزنپىرننى ئېچىېەتتىن ،ئۆينىىج ئىچى قىارا غۇلۇقنىىج ھىىدر بىپەن تولىدر .تىترەۋاتقىان قەنىدنى ،يورۇقىىدا بىر ئەينە تىارچىسىىىىىغىا قىاراب چاچپىرنمنى كەسىىىىتىن ،يۆگەم-يۆگەم چاچالر تۆكەلدر يەرگە .ئۇسىىىىتىرا بىپەن بېشىىمنى تامامەن چەشىەرد م .ئاندنال سىاقا -بۇرۇتپىرنمنى ئالدنن، قاشىىىىپىرنمدنال قۇتۇلدۇم .ئى تەگىگەندە سىىىىەرنتىمگە قارندنن .تېخىمۇ ياشىىىىپىشىىىىى ،،تارقىراب كەتكەنىدنن .بىرەر تا چا ،تە -سىىىىاقىپىن قالمىېندر ،نە يېشىىن ،ئىسىمىن ،ىنسىىي تەرقىن قالدر؛ نە ئۆتمەش ،نە كېپەچە قالدر ،تەقە مۇشۇ تەيتكىال ئەبەدني بەنا قىپىېتتىپگەنىدنن. بابازاماننىج ھۇ رنسىغا بېرن ،خوشالشماقچى بولدۇم. −سىەتىرنج ھازنردنال باشىالتال سىېنى ئۆزگەرتكىپى تۇرۇتتۇ −،دتدر ئۇ بۇ يېڭى ھالىمنى كۆر ب −،ئەمما سەتىرنج تېخى باشالنمىدر. ئون ئىككىنچى ىزام :ئىشەق بىر سەە ەردۇر ،بۇ سەە ەرگە چى ان ھەر يولۇچى ۈەالىسەەە ەەۇن -ۈەالى ىسەەە ەەۇن تەامەامەن ئ رگىرلەدۇ ،بۇ يولغەا كىرلەا ئ رگەرمىگەن ئىنسان يوق بىابىازامىان بىپىنەر-بىپىنمەس تەبەسىىىىسىىىىۇم بىپەن مېنى يېنىغىا چىاقىرنى ،،تىاۋار قىاتپى بىر قىاتچۇقنى تۇتقۇزدر .قىاتچۇقتىا ئە نەرسىىىىە بىار ئىدرئ كەمەش قاتپى ئەينە ،نەتر ئىشىىىپەنگەن بىر يىپە قولياغپى ۋە كىچىككىنە بىر بىپپۇر شىشە. −بۇالرنىج سىىەتەردە سىىا ا ياردنمى بولىدۇ ،الزنن بولغاندا ئىشىىپە . ئۆزە گە بولغىان ئىشىىىىەنچىىج تەۋرەب قىالسىىىىىا بۇ ئەينە سىىىىىا ىا ئىچكى گەزەلپىكىڭنى كۆرسىىىتى ،بېرندۇ؛ نام-شىىەرنپىڭگە داغ تەگسىىە بۇ يىپە 100
قولياغپى سىىىىا ا مۇھىن بولغان نەرسىىىىىنىج ئەسىىىىپىدە قەلخ تاكپىقى ئىكەنپىكىنى ئەسىپىتىدۇ .شىىشىىدنكى مەلھەم بولسىا زاھىرني ۋە باتىنىي يارنپىرنڭغا شىپا بولىدۇ. ھەممە نەرسىىىىىنى بىر-بىرلەب سىىىىىالب قويغاندنال كېيىال قاتچۇقنى ئېتىىى ،،بىىابىىازامىىانغىىا رەھمە ئېيتتىن .ئۇنىىدنال كېيىال دتگەدە گەب قالمىدر. قۇيىاش نۇر چېچىى ،،قۇشىىىىالر سىىىىىايراۋاتقىانىدا ،غورنالر شىىىىىاخپىرنىدا سىىىىا گىالب تۇرغاندا ئېتىمغا مىنى ،،كونياغا قاراب يو ئالدنن ،ئۆزەمنى ئالالھنىج تەقدنر-قىسىىمىتىگە تاتشىىۇردۇم .ئەتە-ئۆگەن نېمە بولۇشىىۇمنى بىپمەستىال ،بىپىشنىمۇ خالىماستىال توختىما ئىپگىرنپىدنن. چۆمەز باغدات-1243 ،يىل-9 ،ئاينىڭ -30كۈنى ئىاقىېنتىنى ئويپىمىايال ئېغىپىدنال سىىىىېمىز بىر ئىاتنى ئوغرنالب، شىىەمر تەبرنزننىج ئارقىسىىىغا چەشىىتەم .ئۇنىج بىپەن ئارنپى سىىاقالب مېڭىشىىقا تىرنشىىقان بولسىىاممۇ مەخپىي ئىز قوغالب مېڭىشىىىن ناھايىتى تەس بولىدر .بىاغىداتقىا بىارغىانىدا ئۇ بىر بىازاردا توختىاب ،سىىىىەتەر ئوزۇقى ئېپىېتپىشىىىقا ما در ،مەن ئەمدر تۇرسىىىىتى كەلدر“ دەب ئۇنىج ئالدنغا ئۆزەمنى ئاتتىن. اھى ،يىگىا ،نېمىشىقا يەردە ياتىسىەن −دەب −قىزن ،چاچپى سىىورندر ئۇ ئاتنىج ئەسىىتىدنال ئېڭىشىىى ،،قارنماققا ھەيران ھەم خۇشىىا ئىدر. مەن يەكەنەب ئولتۇرۇب ،تىپەمچىپەردە قو قوشتۇرۇب يالېۇردۇمئ −سى ى ىپى بىپەن بىپپە كېتە دەيمەن ،سىىىىپى مېنىج قەھرنمانىن، مېنىج بېرنشىمغا يو قويسىال. −بوتتۇ ،ئەمما نەگە بارندنغانپىقىڭنى بىپەمسەن ھودۇقۇب تۇرۇتال قىىالىىدنن ،راسىىىىتىنى ئېيتقىىانىىدا بۇنى ھې ئويالب باقمىغانىدنن. −ياق ،بىراق بىپمىسىەم نېمە بوتتۇ سىىپىگە مۇر بولسىام دەيمەن، سىپىنى ئەلگە قىپىمەن.
101
−يوق گەب قىپمىا ،مەن مۇرشىىىىىىدمۇ ،مۇرنتمۇ تەلەب قىپمىايمەن. ئۆزەم يىىالغۇز ىىاھىىان كېزنمەن .بىر كىمگە ئەلگە بواللمىىايمەن −،دتىىدر شەمر گەتنى تەتەر تولغاب. ئون ئۈچىنچى ىزام :بۇ دۇ يەادا ئەاسەەە ە ەا ەدلكى يۇلتۇر،ردلن ۇ ك پ سەەە ەەاۈتا ھاجى ،ۈوجا ،قەەە ەەەي بار ھەقى ىن مۇرقەەەەىد سەەە ەەېنى ئ رلگە چوقۇ ەدۇرمەايەدۇ ،بەل كى ئ ر قەلبىدگە قەاراقەەە ە ەا ،ە سەەە ەەىدەدلك ھەال ىەا ئ رەڭدلكى گۈرەللىكلەر ى بىرمۇ بىر باي اق ا يېتەكلەيدۇ −رۇخسىىىە قىپسىىىىال نېمە بولىدۇ −،دەب يالېۇردۇم −،يەنە كېپى، ھەر قانداق مەشىھۇر سىەيياھنىج يېنىدا چوقۇم شىاگىرتپى قىپىدنغان بىر ھەمراھى بولىدۇ ،مەنمۇ سىپىگە شاگىر بولىمەن. شىىىىەمر ئويچان قىياتەتتە ئېڭىكىنى قاشىىىىپىدر ،مېنى شىىىىۇ ئاندا بولسىمۇ قوبۇ قىپدر دەب ئويپىدنن. −قىزنى ،چۆمەز ،مىا ىا ھەمراھ بولۇشىىىىقىا كەچەڭ يېتەمىدۇ −دەب سورندر تۇيۇقسىز. كەچپە ئىسىىىىتە ۋە نىاھىايىتى چىېەر-چىاققىانپى بىپەن ئورنۇمىدنال سەكرەب قوتتۇمئ −ئەلېەتتە يېتىدۇ ،كەچەم بار. −بوتتۇ ئەمىسىىىە .ما ا مۇرنا بوال دتدنج ،ئۇنداقتا تۇنجى ۋەزنپەڭ شىۇ بولسىۇنئ ئەڭ يېقىال مەيخانىغا بېرن ،بىر كوزا شىاراب ئېپى ،كېپى، نەق مەيداندا بېشىڭغا قۇيۇب ،بۇلدۇق-بۇلدۇق ئى ې ئاغزنمنى ئېچى ،قاراب قالدنن .شىىىىۇنچە زاماندنال بېرر تەسىىىىەۋۋۇب يولىدا تىشىىى ،يېتىپى ئەچەن تارتمىغان اتا-مۇشىىەققە ،چەكمىگەن دەر -ئەلەمپىرنن قىالمىىدر .يەرلەرنى كەنىدە يەز قېتىن ئېتەكپىرنن بىپەن سىەرتەشىكە؛ ئوتنىج بېشىىدا ئۆزەم يالغۇز ،كۆز مدنال ياش چىققىچە ئىشىپەب كورا ،سىىىىاتپى قازانالرنى قەلە بىپەن قاتالشىىىىقا ،قاتقانالردنال چاشىىىىقان ئۆلەكپىرننى توتالشىقا ،قىسىقىسىى ھەر تەرلە مە بۇرني ئىشىالرغا تىشىى، كەتكەنىدنن .مەنىېنيىتىمنى كەچپەند ر ش ئەچەن بىر ئولتۇرۇشىتا يەز تا تىيىاز توغراشىىىىقىا ،يوغىان قىازانالردا يىاغپى تولو ،ھەسىىىىە قوشىىىىۇلغىان خوشىىاف①الرنى ئېتىشىىكە ،ئەتىگەندنال كەچكىچە ئېشىىەكتە ئىشىىپەشىىكە كۆنەب كەتكەنىدنن .ئەمما ئادەمپەر توتالشىىىقان بازاردا ھەممە ئادەمنىج كۆز
① خوشاف −قۇرۇق يەل-يېمىشلەرنى شېكەر سۈيى بىلەن قوشۇپ قاينىتىش ئارقىلىق ئېتىلىدىغان تاتلىق ئاش.
102
ئالدندا شاراب ئىچىشكە كەلسە ،مېنىج مەزھىپىن ئۇنىڭغا يو قويغۇدە دەرنجىدە كە چى ،ئەمەس ئىدر .دەھشەتكە چۆمەب تۇرۇب قالدنن. −تەۋبە ،ئەسىىتەغپۇرۇلالھ −،دتدنن −،دادام بۇنى ئا اليدنغان بولسىىا تاچىقىمنى چاقىدۇ ،ئاتا-ئانام مېنى كاتىر بولۇش ئەچەن ئەمەس ،ياخشىىى مۇسىىىىۇلمان قىپى ئەچەن بابازاماننىج تەكيەخانىسىىىىىغا يولالب بەرگەن. بۇنداق قىپسىىام خەقپەر مېنى نېمە دەب ئويالب قالىدۇ قولۇم-قوشىىنىالر نېمە دەيدۇ شىىەمر ئۆتكەر كۆزلىرر بىپەن ما ا نەزەر سىىالدر .ئاشىىۇ ئاخشىىىمى ئىشىىىىىكنىىج كەينىىدە تۇرۇب ئۇنى كۆزنتىېاتقىنىمىدا مىا ىا قىاراۋاتقىانىدە ، ئۆتكەر نەزەرر بىپەن ئىچىمنى ياقتى. ئىىاخىرنىىدا مەن توغرۇلۇق قىىارار چىقىرنىى ،،ئېتىنىىىج تىزگىنىنى تارتتى. −قىزن ،چۆمەز ،سەن ما ا مۇر بواللمايسەن −،دتدر ئۇ −،باشقىالر نېمە دەب ئويالب قىالىىدنكىال دەب ئۆزە نى ئۇترنتىىدنكەنسىىىىەن .شىىىىۇنى بىپگىنكى ،باشىىقىالرنىج سىىېنى قوبۇ قىپىشىىى ۋە ھۆرمە قىپىشىىىنى قانچىپىك ئارزۇ قىپسىىىاڭ ،ئۇالرنىج تەنقىدر ۋە غەيېە -شىىىىكايەتپىرنگە شۇنچىپىك قامىپى ،قالىسەن. شىىىەمسىىىكە ھەمراھ بولۇش تۇرسىىىىتىنى قولدنال بېرن ،قويغىنىمنى چەشىىىىەندنن ،شىىىىۇنداقتىمۇ ئاخىرقى غەيرنتىن بىپەن ئۆزەمنى ئاقالشىىىىقا تىرنشتىنئ −شىىىىۇنداق ،ئەمما سىىىىەن ما ا شىىىىاراب ئېپى ،كە “ دتسىىىىەڭ، ئېتىقادنمنىج سىاغالمپىقىنى سىىناۋاتقان ئوخشىايدۇ دەب ئويالب قاتتىمەن. ئىمانىمنى ئەمما مەندنال بۇنداق سىىىىناق ئالمىغانپىقىڭنى نەدنال بىپە سىناۋاتقان ئوخشايدۇ دەتال ئويالتتىمەن. شەمر قوشۇمىسىنى تەردرئ −بىراۋنىج ئېتىقادننىج سىاغالمپىقىنى سىىناش بىز ئىنسىانالرنىج ئىشىىى ئەمەس .بۇنداق قىپى ئالالھتىال ھوقۇق-ۋەزنپە ئوغرنپىغانپى . بەندننىج ئىمانىنى ئۆلچەش بەندنگە تالى ئەمەس .بۇنى بىپمەمسەن ئىامىالسىىىىىزلىقتىال ئىككى يىاققىا قىاراب تۇرۇۋالىدنن .دەرۋنشىىىىنىىج سۆزلىرننى دە سەب ،ئۆلچەب باقتىن ،ئەمما ئۇنى تارازننىج قايسى تەرنپىگە قويۇشىنى بىپەلمىدنن .كالالم شىۇ قەدەر ئېپىشى ،كەتتىكى ،ئىككى چېكەم ىاق ا ،ئېتەكپىرنمنى لوقۇلىداب ئىاغرنيتتى .دتمىن سىىىىىقىپغىانىدە بولۇب ،ي ى كەڭ ئېچىېەتتىن. 103
شەمر يەنە ئېغىر-بېسىقپى بىپەن سۆزننى داۋامالشتۇردرئ −قىزن ،چۆمەز ،تەسىىەۋۋۇب ئوكيانىغا ئۆزە نى ئېتىشىىنى ئوياليسىىەن، ئەممىا ئۇنىىج ئەچەن بىرەر بەدە تۆلەش نىيىتىىج يوق .بۇ ئى ھەرگىز ئۇنداق بولمايدۇې بەزنپەر ئەچەن تۇ -ما ،بەزنپەر ئەچەن شىىان-شىىۆھرە ، بەزنپەر ئەچەن سىىىىىاقىالنىىج ھۆرمىتى ،بەزنپەر ئەچەن تەننىىج شىىىىەھېنتى ئاسىاسىپى توزاق-قاتقاندۇرې ئىنسىان تەسىەۋۋۇب يولىدا ما ىمەن دەيدنكەن، بۇ دۇنيادا نېمىنى بە قوغالشسا ئاۋۋا شۇنىڭدنال قۇتۇلۇشى كېرە . شىىىىەمر تەبرنزر بۇنى دەب بولۇب ،ئېتىنىىج بوينىنى سىىىىىپىىدر، سۆزننى تەگەتمەكچى بولغاندە ئ −مەنچە ،باغداتتا قېپى ،،ئاتا-ئانا نىج يېنىغا قايتقىنىج ياخشىى. ئىنسىاتپى بىر ھەنەرۋەننى تېپى ،،ئۇنىڭغا شىاگىرتپىققا كىر .كۆ پەمدە بىر نەرسىىە شىىۇنداق دەيدۇكى ،كەلگەسىىىدە سىىەندنال چوڭ مۇۋەتپەقىيەتپەر قىازننىىدنغىان بىر سىىىىودنگەر دۇنيىاغىا كېپىىدۇ .ئەممىا ھەرگىز ئىاچكۆزلەردنال بولۇب قالماې ما ا ئەمدر ئىجازە ،يولۇمغا ما ا . ئۇ مىا ىا ئىاخىرقى قېتىن سىىىىىاالم بېرنى ،،ئېتىنى بېقىنىداب ،ئۇچقۇر شىىىامالدە ،تاشىىىقىال دەريادە تېز سىىىەرئەتتە ئۇزاب كەتتى .دۇنيا ئۇنىج ئېتىنىىج تۇيىاقپىرر ئىاسىىىىتىىدا غىايىىخ بولمىاقتىا ئىىدر .مەنمۇ ئېتىمغىا مىنىى ،ئۇنى بىاغىداتنىىج چېتىگىچە قوغالب بىاردنن ،ئەممىا ئىارنمىزدنكى مۇسىىىىىاتە بىارا-بىارا يىراقالب كەتتى .ئىاخىرنىدا ئۇ ئۇتۇقتىكى كىچىككىنە چېكىتكە ئايالندر. كەتتەم .ئالالھ بىپىدۇكى ،شىەمر ئوتۇق سىىزنقىدا تامچىدە ئېرن، غىىايىىىخ بولغىىانىىدنال كېيىنمۇ ئۇنىىى ج كۆز بېقىشىىىىپىرننى ۋۇ ۇدۇمىىدا، قەلبىمنىج قا -قېتىدا ھېر قىپى ،تۇردۇم. ئېلال بوستون-2088 ،يىل-5 ،ئاينىڭ -24كۈنى ئېپال ئەتىيىاز چىققىچە رۇبىنسىىىىتېيىنالرنىىج كىاتتىا ئۆيىىدە ھەر كەنى بىاشىىىىتىا ئويغىنىى ،،ئىاشىىىىخىانىغىا كىرنى ،نىاشىىىىتىپى ھىازنرلىىدر.ئېپال ناشىىىىتىپىقنىج ئەڭ تايدنپى تاماق ئىكەنپىكىگە ئىشىىىىىنەتتى .ئايالالر ژۇرنىپىنىىىج بىرنىىدە شىىىىۇنىىداق دەب ئوقۇغىىانىىىدر .تەتقىقىىاتالرغىىا كۆرە، نىاشىىىىتىپى قىپىى ،تۇرنىدنغىان ئىائىپىپەر ئەتىگەنىدنال ئىا ،نىائىالغ ھىالىدا تاالغا چىقى ،كېتىدنغان ئائىپىپەرگە باققاندا ئىناق ،بەختپىك ياشايتتى. 104
ئېپال مۇشۇنداق بولىدنغانپىقىغا ئىشەنسىمۇ ،ژۇرنالالردا تىپغا ئېپىنغان ئۇ لەزنز نىاشىىىىتىپىقالرنى تېخى يەب بىاقمىغىانىىدر .ئۆز ئۆيىىدە قىپىىدنغىان نىاشىىىىتىپىقمۇ بە ئىنىاق كەيپىيىا ئىچىىدە بولمىايېاتىاتتى .كۆب ھىالالردا ھەممىسىىىىى ئۆزننىىج دۇمبىقىنى چېپىى ،،بىر خىى ،يېمەكپىكتىال تەڭ ھۇزۇرالنمايتتى .بىرسىىىى مېېە قىيامى سىىىەر لگەن تىشىىىالق نېنى يەيمەن دتسىىە پ ېنېا) ،بىرسىىى ھەسىىە قوشىىۇلغان قوناق ھالېنسىىىنى قوشىىۇق بىپەن مالتىاليتتى پئاۋر) ،بىرسى ياغدا قىزارتىپغان تۇخۇمنى ئىسسىقىدا يەيىىمەن دتسىىىىە پداۋنىىد) ،يەنە بىىىرر ھىىېىىچىىنىىېىىمە يىىېىىمەيىىمەن دەب تۇرۇۋاالتتىپئورلى) .شىىىىۇنىداقتىمۇ ئېپالنىىج نەزەرنىدە نىاشىىىىتىپى مۇھىن ئىدر .ھەر كەنى ئەتىگىنى زترنكمەسىتىال ھەر بىرەيپەن ئەچەن ناشىتىپى تەيياراليتتى؛ شىىۇنداق قىپسىىا بالىپىرر مەكتەتتە ئالدنراب-تېنەب باشىىقا نەرسىىىپەرنى يەب قالمايدنغانپىقىنى ئويالب ،بىر ئانا بولۇش سىىەتىتىدە ئۆز ئىشىدنال خۇرسەن بوالتتى. بىراق بۇ قېتىن ئېپال ئىاشىىىىخىانىغىا كىرگىنىىدە ،ئىپگىرنكىىدەكال ناشىتىپى تەييارالب ،ئاتېپسىىال سىىقى ،،بولكا قىزارتى ،يەرمە ،كىرنپال ئاشىىىىخانا شىىىىىرەسىىىىىگە كېپى ،،خاتىرە كومپيۇتېرننى ئاچتى .ئېپخە سىىىىاندۇقىنى ئاچار-ئاچماس چېھرنگە تاتپى كەلكە يەگەردر ،ئۇ كەتكەن خە كەلگەن ،ئەزنز زەھرا اۋاب يازغانىدرئ
سىۆيەمپە ئېپال ،قىزنج بىپەن ئەتپىشىى ،قالغىنىڭدنال سىۆيەند م. مەنمۇ بەگەن ئەتىگەن موموسىىىىتېنىانگو①دنال ئىايرنپىدنن .قىززن ئى ،بۇ يەردە تەقە بىر قىانچە كەن تۇرغىان بولسىىىىىاممۇ كېتىىدنغىان چىاغىدا كۆ پەم يېرنن بولىىدر .گېېاتىمىىاالدنكى بۇ كىچىىىك يېزننى بۇ دۇنيىىادا قىىايتىىا كۆرەلەرمەنمۇ ناتايىال. قاچانكى بىر ايدنال خوشىالشىسىام ،ۋۇ ۇدۇمنىج بىر تارچىسىى چەشىەب ىاھىان كېزەيپى ،يىاكى قىالغىانىدە بولىىدۇ .ئەممىا مەيپى مىاركو تولودە بۆشىىىىەكتىال تۆشىىىىەككە ئۇدۇ يو ئىااليپى ،ھىايىاتپى ھەممىمىز ئەچەن ەريانى دتمەكتۇر .يېڭى تۇغۇلۇش ۋە ئۆلەش ،باشىپىنى ۋە ئاخىرلىشىى بىر مەن“نىج بارلىققا كېپىشىىىىى ئەچەن ،بۇرۇنقى مەن“سىىىىولۇب ،قۇرۇب كەتمىسىىىىە بولمىغاندە ،بىر تەيتنىج تۇغۇلۇشىىىىى ئەچەن ئالدننقى تەيا ئۆلەشى كېرە ... موموسىىىىتېنىانگودنال ئايرنپىشىىىىتىال ئاۋۋا روھىمغىا چو قۇر چۆكەب، تەتەككۇر قىپدنن .سىىىېنى ،بوسىىىتوندنكى يېڭى دوسىىىتۇمنى ئويپىدننې ھەر
① موموستېنانگو −گېۋاتىماالنىڭ غەربىگە جايالشقان بىر رايون.
105
ئىنسىاننىج ئەتراتىدا ھەر خى ،رە پەردنال شىەكىپپەنگەن بىر نۇر ھالقىسىى بولىدنغانپىقىغا ئىشىىىىىنىمەن .كۆزلىرنمنى يۇمۇب سىىىىېنىج رە پىرنڭنى تېپىشىىىىقىا تىرنشىىىىتىن .ئۇزاق ئۆتمەيال ئە رەڭ تەيىدا بولىدرئ ئىپپى سىىېرن ،خىجىپچان قىزغۇ ،چىدامپى سىىۆسىىەن .مەنچە بۇالر سىىېنىج رە پىرنج .بۇالر ناھايىتى گەزە ،ئايرنن-ئايرنن ھەم بىپپە. گېېاتىمىاالدنكى ئىاخىرقى بېكىتىن كىا ۇ دەيىدنغىان كىچىىك بىازار ،بۇ يەردە ئۆيپەر كېسىىىىەكتىال سىىىىېپىنغىان ،بىالىالرنىىج كۆزلىرر يوغىان ھەم ىق اتقىارا .كۆز بېقىشىىىىپىرر يىاش قورامىىدننمۇ قېرر كۆر نىىدۇ .ھەممە ئۆيىدە ھەر ياشىتىكى ئايالالر كىگىز قۇيىدۇ .مەن بىر مومايدنال سىا ا ئاتاب كىگىز ئىىالىىدنىن.مىومىىايىغىىا ،بىوسىىىىتىونىپىۇق بىىر خىىانىىن ئىەچىەن سىىىىوۋغىىاتىپى ئالىدنغانپىقىمنى ،ما ا ئۇنى تالپىشىىى ،بېرنشىىىنى ئېيتتىن .ئۇ بىر دەم ئويالنغىانىدنال كېيىال ئۆيىگە بېسىىىىېتتىپگەن كىگىزلەردنال بىرنى تىارتىى، چىقاردر .قەسەم قىپىمەنكى ،ئۇ يەردە ھەر خى ،رەڭ ۋە نۇسخىدا قۇيۇلغان ئەلپىكتىال ئارتۇق كىگىز توتالنغانىدر .ئەمما موما سىىەن ئەچەن تارتى، چىقارغان كىگىزدە تەقە ئەچال رەڭ بار ئىدرئ سىېرن ،قىزغۇ ،سىۆسىەن. دۇنيادا ئەلېەتتە تەساددنپىيپى دتگەن نەرسە بولسا ،بۇ بىر تەساددنپىيپى ئەمەسمۇ... بىزنىىىج بۇ مەۋھۇم دۇنيىىادا ئۇچرنشىىىىىىى ،قېپىشىىىىىمىزنىڭمۇ بىر تەساددنپىيپى ئەمەسپىكىنى ئويالب باقتىڭمۇ سېنى سۆيەب ،ئەزنز ئىزاھا ئ خالىسىىىاڭ كىگىزنى سىىىا ا توچتا ئارقىپى ئەۋەتى ،بېرە ياكى بوستوندا بىپپە قەھېە ئىچى ،قالساق يېنىڭغا ئالغا بارا ... خەتنى ئوقۇب ئېپالنىىج ئىككى مە زر قىزنرنى ،كەتتى .خەتنى نېمانچە ياخشىىى يازندۇ-ھە ،شىىۇنچە ئىپپى ،سىىەمىمىي...ئۇ كۆزلىرننى يۇمۇب ،بەدننىنى ئورنېالغىان رەڭ ھىالقىپىرننى خىيىا قىپىدر .قىززن ، ئېپال ھىازنر ئۆزننى چوتچوڭ ئىايىا ئەمەس ،يەتتە يىاشىىىىپى قىزدە ھېر قىپىېاتاتتى. ئىۇ ئىۇنىتىۇب كەتىكىىپىى ئىۇزۇن بىولىغىىان كىۆ ىەلسىىىىىىز ئىشىىىىىالرنىى خاتىرنپىدر ،بالىپىقىنى ،زترنكىشىىپىكپىرننى ،يالغۇزلۇقىنى ،ئانىسىىىنى ئەسىىپىدر .ئۇچىسىىىدا يېشىىى ،تىسىىتە رە گىدە تۆتەكپە تەرتۇق ،قولىدا يۇمىالق ،ئوتتۇرنسىىىىى تۆشىىىىە تور قېپى ،يەزنىىدە كەلرەڭ نىقىىاب، ئاشىىخانىنىج ئىشىىىكىدە بويۇن قىسىىى ،،چەكسىىىز قايغۇ-ئەلەم ئىپكىدە دا قېتى ،تۇرۇب قالغان ئېپال ...ئەنە شىىۇ ھالدا دادنسىىىنىج ەسىىىتىنى 106
تۇنجى بولۇب بايقىغانىدر.تورۇسىىىتىال يەرە شىىىەكىپپىك شىىىارالر ،توتالر، قاتچۇقالر سىىا گىالب ،ھەممە يەر ۋنپىپداب تۇراتتى .بۇ مىالد بايرنمى كەنى بولۇب ،بىر ىانسىىىىىز بەدەن يېڭى يىپنى قۇتپۇقالش ئەچەن ئېسىىىىىپغىان زنننەتپەرگە قوشىىۇلماقچى بولغاندە ،تورۇسىىنىج قاب ئوتتۇرندا سىىا گىالب تەۋرننى ،تۇراتتى .دادنسى ئېسىپى ،ئۆلەۋالغانىدر. ياشىپى دەۋرر ئاخىرالشىقىچە ئېپال دادنسىىنىج ئۆلەمىنى ئانىسىىدنال كۆر ب كەلدر ۋە قىز چېغىدنال ئۆزنگە شىىىىۇنداق ۋەدە بەردرئ ئۇ ئانىسىىىىى ئۆتكەزگەن خاتالىقالرنى ھەرگىز سىىىىادنر قىپمايدۇ ،تو قىپغاندنال كېيىال ئېرننى دائىن بەختپىك قىپىدۇ ۋە ئۆمرننىج ئاخىرنغىچە بىپپە ياشىىىىايدۇ، تۇتقان ئۆيى ئاتا-ئانىسىىنىڭكىدە قىسىقا بولمايدۇ .بەلكى شىۇ سىەۋەبتىال بولسىىىا كېرە ،باشىىىقىچىرە تو قىپى ئەچەن ئۇ ئانىسىىىىنى دورنما ، قانداقتۇر خىرنستىدان بىپەن ئەمەس ،بەلكى ئېتىقادر ئوخشاش يەھۇدنيغا تەگمەكچى بولۇب ،داۋندنى ئۆزننىج ئېرر قىپى ،تالپىغانىدر. ئېپال خېپى ئۇزۇن زامانغىچە ئانىسىىىىى بىپەن يارنشىىىىى ،بواللمىدر. تېخى يېقىنقى يىپالرغىچە ئانىسىىغا لەنە ئوقۇب كەلدر ،تەقە بىر قانچە يى ،ئىپگىرنال ئۆتكەن ئىشىىىىقا سىىىىالىېا قىپدر ،ئاچچىقپىنىشىىىىنىمۇ خالىمايدنغان بولۇب قالدر .ئۆتكەن ئىشىىىىالرغا غەزەبپىنى ،ئادەم ئەچەن ئېغىر يە ئىدر. −ئانا ،ھە ئاناې ... −دۇنيادنال ئانامغا ساالمې دۇنيادنال ئانامغا ساالمې اۋاب بەر ې ىى ...... ئېپال ئىاشىىىىخىانىغىا خىيىالغىا تېتىى ،ئولتۇرغىانىدا ئىارقىسىىىىىىدنال بىر كىمپەرنىج تىخىپداب كەلگىنىنى تۇيۇب چۆچەب كەتتى .ئارقىسىغا قاراب، ۇب كۆزنى كۆردرئ ئورلى ،ئىاۋر ،ېنېىا ۋە ئۆزنگە تىكىپىى ،تۇرغىان تۆ داۋند .ھەممىسىى بىرال ۋاقىتتا ناشىتىپىققا چەشىكەندە قىالتتى .ئەمدر بولسىا يانمۇ يان تىزنپى ،،ئا ايى ،بىر نەرسىىنى كۆزنتىېاتقاندە ئۇنىڭغا قىاراب تۇراتتى ،قىيىاتىتى ،چىرا ئىپىادنپىرنىدنال ئۇالرنىىج بىايىاتىال بېرر مۇشۇنداق دنققە بىپەن قاراب تۇرغانپىقى مەلۇم ئىدر. −نېمە بولدر ئاتا ،ئىككى سىائەتتىال بېرر سىا ا گەب قىپىېاتىمىز، بىر ئېغىزمۇ تۇيمىدنڭغۇ −دتدر ئورلى. داۋند كۆزلىرننى قاچۇرۇبئ −ئېكرانغا تىكىپى ،قېتى ،قاتسەنغۇ −دتدر غۇدۇراب. 107
ئېپال ئېرر تىكىپىى ،قىاراۋاتقىان نۇقتىغىا قىارنىدر ،ئېكرانىدا ئەزنز زەھرانىج ئېپخەتى ئوچۇق تۇراتتى ،بېرنپال كومپيۇتېرننى ئېتىېەتتى. −نەشىىىرنيا ئەچەن ھەر كەنى بىر نەرسىىىىپەرنى ئوقۇب تۇرۇشىىىۇم كېرە −،دتدر ئېپال −،ئوبزۇرنى ۋاقتىدا تاتشىۇرۇشىۇم كېرە .بىپىسىەن، مەن شۇ رومان بىپەن ھەتىپىشىېاتىمەن. ئاۋر ناھايىتى ئەستايىدن ،تەستە سۆزگە كىرنشتىئ −ئەمما سەن ئوبزۇر يازما ،ئېپخەتپەرنى ئوقۇۋاتاتتىجې ئېپال قىزنرنى ،كەتتى .بۇ يىاشىىىىتىكى بىالىالر نېمىشىىىىقىا چو الرنىىج ئەيىخ-نۇقسىىىىىانپىرننى تېپىشىىىىقىا ئىامراقىدۇ ئەممىا بىاشىىىىقىالر بۇ تىارا غىا قىزنقمىغىانىدە ،بېشىىىىىنى بۇراب قوتقورۇق ئەمبە ۋە قىازان-چۆمەچكە قىىارنىىدر .ئورلى ھەيرانپى بىپەن ئىىانىسىىىىىغىىا قىىاراب ،ھەممەيپەننىىىج كالپىسىغا كەلگەن سوئالنى سورندرئ −ئاتا ،بۇ ئەتىگەن بىزگە ناشتىپى تەييارلىماتسەن ،نېمە ئى بۇې بىۇ گەب ئىېىپىالنىى ھىودۇقىتىۇرۇۋەتىتىى ،ئەتىراتىىغىىا ئەمىىدر قىىارنىىدر، ئاشىىخانىدنال نە قەھېە ھورر چىقسىىۇن ،قازان بېشىىىدا نە تۇخۇم بولسىىۇن. بولكا قىزارتى ماشىىىنىسىىى بوش تۇراتتى .ھەر كەنى سىىەھەردە ماشىىىنا ئادەمدە ئىشىپەب ناشىتىپى تەيياراليدنغان ئايا بۇ ئەتىگىنى بۇ ئىشىنى قانداقسىگە ئۇنتۇب قالدر شىۇ ئان ئېپال بىپدنكى ،تەتەن تىكىر-خىيالى ئەزنزدە قالغانىدر .شىۇ ئىان بۇ كىاتتىا ئۆيىدە ئەمەس ،گىېاتېمىاالدا ،ئۇنىىج يېنىىدا بولۇش ئەچەن نېمىپەرنى قۇربان قىپماس ئىدنكى...
108
ئىككىنچى بۆلۈم سۇ ھاياتتىكى ئېقىشچان ،قېيىشچان ،ئۆزگىرىشچان نەرسىلەر...
رۇمى كونيا-1244 ،يىل-10 ،ئاينىڭ -15كۈنى بۇ كېچە چىققان ئا شىۇنچىپىك گەزە ،تارالق ئىدنكى ،ئەسىتىمىزدە گويا سىىرلى مەرۋايىتتە تەۋرننى ،تۇراتتى .ئورنۇمدنال قوتۇب دترنزندنال سىىرتقا ،ئا نۇرنغا چۆمگەن ھويپىغا قارندنن .ئا نەقەدەر گەزە بولسىىمۇ يەرنكىن ۋە قولۇمنىىج تىترەشىىىىپىرنگە كىار قىپمىدر .بۇ كېچىمۇ چۆچەب ئويغاندنن. −باشىقىچىال تۇرنال مەۋالنا ،يەنە شىۇ چەشىنى كۆردنپىمۇ نېمە −دەب تىچىرلىدر كەررا −،بىر ئىستاكان سۇ ئەكىپەيمۇ −ئەنسىرنمە ئۇخالۋەرگىال −،دتدنن. قولىمىزدنال نېمە كېپەتتىكى ،چەشىىىىپىرنمىز تەقىدنرنمىزدنال ئىايرنن بوالالمدۇ تەقدنرنمىز ئەسىىپىدنال ئۆز ئىپكىمىزدە ئەمەس .ئۇنىج ئەسىىتىگە كەينى-كەينىدنال ئوخشىاش بىر چەشىنى كۆر شىەمنىج چوقۇم بىر سىەۋەبى بولۇشىىىىى كېرە دەب ئوياليمەن .قىرن كېچىىىدنال بېرر بۇ چەشىىىىنى كىۆر ۋاتىقىىان ئىىكەنىمەن ،ئىۇنىىڭىىدنىال نىىامىىايەن بىولىىىدنىغىىان ھىېىكىمەتىنىى، كۆرگەنپىرنمنىج نېمىدنال بېشىارە ئىكەنپىكىنى بەگەن يا ئەتە بىپىمەن. چەشىىىەمنىج بېشىىىى ھەر كېچىسىىىى ئۆزگىرن ،تۇرسىىىىمۇ ئاخىرر ھامان ئوخشىىىىاش چىقىاتتى .چەشىىىىەم گويىا غىايە زور بىنىا ،مەن بولسىىىىام ھەر كېچىسى باشقا-باشقا ئىشىكتىال ئۇ يەرگە كىرەتتىن. بۇ قېتىن چەشىىىەمدە يەرگە ئىران گىپەمپىرر سىىىېپىنغان ،ناھايىتى تونۇش بىر ئۆيىدە راھپە①نىىج ئىالىدنىدا كىتىاب ئوقۇۋاتىاتتىن ،ئۇدۇلۇمىدا بىر ئىولىتىۇراتىتىى ،بەدنىنىى ئىورۇق ،ئىىگىىز ،يىەزر قىېىپىىال رەخىىا بىىپەن دەرۋنى ئورالغانىدر .قولىدا بەش شىىام يېقىپغان شىىامدان بولۇب ،كىتابنى راھە ① كىتاب ئوقۇيدنغان ،خە
يازندنغان ،بەزنپىرر ئېچى ،قاتپىنىدنغان كىچىك شىرە− .
109
ئوقۇۋالسۇن دەب ما ا يورۇقپۇق تۇتۇۋاتاتتى .بىر دەمدنال كېيىال بېشىمنى كۆتەر ب دەرۋنشىكە قارندنن .ئوقۇۋاتقان سىەھىپىدە خەزننەئى غەيخ“ دتگەن بىر ئىزافەتكە ئۇچراب قالدنن ،بۇ سۆزنىج مەنىسىنى يېشە دەب تۇراتتىن، ھەيرە ۋە دەھشىىىە ئىچىدە بىر نەرسىىىىنى بايقىدننئ مەن شىىىامدان دەب ئويپىغان نەرسىە دەرۋنشىنىج ئوڭ قولى بولۇب ،بەش شىامنىج ئورنىغا بەش بىارمىقىنى ئۇزنتىپتۇ ،بىارمىاقپىرر يىالقۇنالب كۆيەب تۇراتتى ،دتمە دەرۋن ئۆزننى كۆيد ر ب ما ا يورۇقپۇق ئاتا قىپىېاتاتتى. مەن ىددنيپىشىىى ،سىىۇ ئىزدندنن ،ئەمما ئەتراتىمدا بىر يۇتۇم سىىۇمۇ يوق ئىىىدر .كوزا ،ئىېرن دتگەن نەرسىىىىىپەرمۇ كۆر نمەيتىتىى .تونۇمنى سىېپى ،ئوتنىج ئەسىتىگە ئاتتىن ،ئەمما توننى قولۇمغا ئالغاندا كۆرد مكى، ئاسىتىدا ئىر چىقىرن ،تۇرغان شىامداندنال باشىقا ھې نەرسىە يوق ،دەرۋن غايخ بولغانىدر. چەشىىىىنىج بۇندنال كېيىنكى قىسىىىىمى ھەر كېچىسىىىىى ئوخشىىىىاش. ئۆيەمىىدنال چىقمىىايمەن ،ئۆيمۇ ئۆ ئىزدەب ئۇ دەرۋنشىىىىنى تېپىشىىىىقىىا تىرنشىىىىىمەن ،ئىزدنمىگەن يېرنن قالمايدۇ .ئاندنال ھويپىغا چەشىىىىىمەن، تەتەن ئەتراب تارالق سىېرن گە دتڭىزر ،ئوڭ-سىولۇمغا قاراب توۋاليمەن، ئەمما ئىزدەۋاتقان ئادنمىمى ھې چىقمايدۇ. كەتمىسىىىىەڭ نېمە بولىدۇ انجىگەر دوسىىىىتۇم ،نەدە سىىىىەن “ دەب يالېۇرنمەن. ئېچىنىشىىىىپى بىر ئىاۋاز ئىا پىغىانىدە بولۇب چۆچەب ،قۇدۇقنىىج قېشىىىىغا بارنمەن؛ چو قۇرلۇقتا دولقۇنپىنىېاتقان قارا غۇ سىىىۇغا قارايمەن، باشىىىتا ھېچنېمىنى كۆرەلمەيمەن ،ئەمما تولۇن ئا ما ا دەسىىىتە-دەسىىىتە نۇرلىرننى چىاچقىانىدا ھويال بىردننال يورۇب كېتىىدۇ-دە ،شىىىىۇ چىاغىدا بىر نەرسىىنى تەرق ئېتىمەن .قۇدۇقنىج ئاسىتىدا بىر ۇب قارا كۆز بار ،ئۆلگەن كۆز ،كۆزلىرنمگە تىكىپى ،بۇ دۇنيا بىپەن خوشپىشىدۇ. چاتسىىان بولۇ الر ،ياردەم قىپىڭالر ،ئۇنى ئۆلتەر ۋەتتىې“ دەب بىرسىىى توۋاليدۇ .بۇ ئادەم بەلكىن مەن بولۇشىىىۇم مۇمكىال ،ئىزتىراب دەسىىىتىدنال ئىاۋازر شىىىىۇنچىپىىك ئۆزگىرنى ،كەتكەن ئىىدنكى ،ئىاۋازنمنى تونۇيىالمىايمەن. ۋاقىرايمەن ،تەرگە چۆمەلەب كەينى-كەينىىدنال ۋاقىرايمەن ،تىاكى ئىايىالىن ئويغىنى ،ما ا چىج ئېسىىپى ،،بېشىىمنى كۆكسىىگە قويۇب ،مېھرنبانپى بىپەن ھا سورنغانغا قەدەر...ۋاقىرايمەن. −نېمە بولدنال مەۋالنا ،يەنە شۇ چەشنى كۆر ب قالدنپىمۇ نېمە
110
* * * يېرنن كېچىىدنال ئىاشىىىىقىانىدا كەررار يەنە ئۇيقۇغىا كەتكەنىدە ھويپىغىا چىقتىن .ىمجىىىا كېچە ،قۇدۇقنى كۆر ب شىىىىەركەنەب كەتتىن ،ئەممىىا يېقىال بېرن ،ئۇنىج يېنىدا ئولتۇردۇم .دەرەخپەرنىج ئارنسىىىىىدنال چىققان مەيىال شامالدا ياتراقالر شىېنرلىدر. بۇنداق تەيتپەردە تەرنپپەب بەرگەسىز بىر قايغۇغا چۆكىمەن ،سەۋەبىنى بىپەلمەيمەن .بولمىسا مېنىج ھاياتىن گەزە ،بەختىن ئوچۇق ،شارائىتىن ئېسىىىىىى .،رەببىن مىا ىا ئۆزەم ئەڭ مۇھىن دەب بىپىىدنغىان ئە نېمەتنى بەردرئ ئىپىن ،ئىرتان ۋە باشقىالرغا توغرا يو كۆرسىتىدنغان ئۇستازلى . 37يېشىىىمغا كەلگىچە ئالالھ تائاال ما ا ئۆزەم ئويپىغىنىمدننمۇ كۆب نىېىمە بەردر .نەبىىيىپەر ،ۋەلىىيىپەر ،ئىىالىىمىالرغىىچە داۋام ئەتىكەن ئىىپىمىى كەشكى ئىالھىي پئالالھنى تونۇش ئىپمى)دنال ئوخشاش بولمىغان دەرنجىدە خەۋەردار بولدۇم .مەرھۇم ئاتام قولۇمدنال تۇتتى؛ شۇ زاماندنكى ئەڭ ياخشى ئۇسىتازالردنال دەرس ئالدنن ،ئوقۇش ،تىرنشىى ۋە باشىقىالرنىج قەلبىنى يورۇتۇش بەندننىج ئالالھ ئالدندنكى قەرزندۇر“ دەب ئويالب ،مەنىېنيىتىمنى چو قۇرالشتۇرۇش ئەچەن كۆب ئوقۇدۇم ،كۆب تىرنشتىن. ئۇسىىتازنن خو ا بۇرھانىدنال دائىن شىىەكرر قى ،االلىدنال ،بۇنداق ئى ھەر كىمگە نېسىىىىىى ،بولمىايىدۇ“دەيتتى ،خەلققە ھەقنى يەتكەز ش، كىشىىىىىپەرنىىج توغرا-خىاتىانى ئىايرنېتپىشىىىىىغىا يىاردەم بېرن دتگەنىدە شىىەرەتپىك ۋەزنپىنى ئەسىىتەمگە ئالغىنىن ئەچەن ،مەن ئالالھنىج ياخشىىى كۆرندنغان بەندنسى ئىكەنمەن. يىپالردنال بېرر مەدرنسىتە مۇدەررنسىپىك قىپدنن ،ئون نەچچە شىەرندە ئالىمى بىپەن ئىالھىيە مەسىىپىپىرندە بەس-مۇنازنرە قىپدنن ،فىقھى ۋە ھەدنر ئىپمىدە كۆب ئۇزاب كەتتىن .ھەر ھەتتىدە شىىىىەھەرنىج ئەڭ چوڭ امەسىىىدە ۋەز-تەبپىغ قىپىمەن .مەن تەربىيىپىگەن تالىپالر شىىۇنچىپىك بولدۇم. كۆتكى ،ئىسىىىىىمپىرر تەگە سىىىىانىنىمۇ ئېسىىىىىمىدە تۇتالمىاس ى كىشىىىپەر يېنىمغا كېپى ،،سىىۆزلىرنمنىج ئۇالرغا راھە ،زوق بېغىشىىالب، توغرنپىققىا يېتەكپەۋاتقىانپىقىنى ئېيتقىانپىرنىدا ،بىپىن ۋە قىابىپىيىتمنى مىاختىغىانپىرنىدا سىىىىۆيەنەب كېتىمەن .ئىالالھقىا كۆب شىىىىەكرر ،بەختپىىك ئىائىپەم ،تىا ئىابرۇيۇم ،كونىا دوسىىىىتپىرنن ،سىىىىادن مۇرتپىرنن ۋە مەنىدنال زوقپىنىىدنغىان تىالىپپىرنن بىار .ئۆمر مىدە تەقىرلىىك ،مۇھتىا پى كۆر ب باقمىدنن.
111
تۇنجى ئىايىالىن ۋاتىا بولغىانىدا بېشىىىىىمغىا كەن كەلىدر ،ئەممىا ئىالالھ كەررادنال رازر بولسىۇن ،ئۇنىج ۋەسىىپىسىى بىپەن سىۆيگە ۋە خۇشىالپىقتىال يەنە بەھرنمەن بولدۇم .ھەر ئىككى ئوغپۇم بەختپىك مۇھىتتا ئۆسىەب چوڭ بولدر ،شىىۇنداقتىمۇ ئىككىسىىى بىر-بىرنگە تەقە ئوخشىىىمايدۇ ،بۇنىڭغا ھازنرغىچە ھەيرانمەن ،گويا بىر تۇتراققا يانمۇيان سىىىىېپىنغان ئوخشىىىىاش ئىككى ئۇرۇق ،ئوخشىىىىاش كەن نۇرر ،ئوخشىىىىاش سىىىىۇ بېرنپگەن ،ئەمما قارنسىىڭىز تامامەن ئوخشىىمايدنغان ئىككى گىياھ ئۆسىەب چىققان .ئۆگە قىىزنىمىىدنىال تەخىىرلەنىگەنىىدە ،بىۇ ئىوغىۇلىپىىرنىمىىدنىنىمىۇ تەخىىرلىىنىىمەن، سىىۆيەمپە كىميا ھېچكىمگە ئوخشىىىمايدۇ ،شىىۇنچە ئەقىپپى ۋە مېھىر- شىىىىەتقەتپىىك .بىر يىانىدا ئە -ئىاۋام ئىچىىدە بەختپىكمەن ،بىر يىانىدا ئۆ ئىچىىىدە .ئۇ ھىىالىىدا ئىچىمىىدە نېمىشىىىىقىىا ئۆزەممۇ ئىىا قىرالمىىايىىدنغىىان، چەشىەند رەلمەيدنغان بىر بوشىپۇق بار بۇ بوشىپۇق نېمىشىقا كەندنال كەنگە چو ىيى ،كېتىدۇ چاشىىىقاندە تىمىسىىىقىالب ،يوشىىىۇرۇنچە ،ئاچكۆزلەرچە ھەرنكەتپىنىېاتقان بۇ كەمتەكپە تۇيغۇسىىى يەرنكىمنى غا ىماقتا .نەگىال بارسام بۇ بوشپۇق مەن بىپەن بىپپە. ئىنسىىىىىان بۇنچە كىامىى ،تۇرۇب ،ئۆزننى يەنە كەمتە ھېر قىالرمۇ يىاكى شىىىىۇنچە بەختپىىك تۇرۇب ،بەختسىىىىىزمۇ بولۇب قىاالرمۇ كەنىد زر ۋاقىتپىرنن شىىۇنچە كاتتا ،كۆ ەلپە ،مۇكەممە تۇرۇب ،مۇۋەتپەقىيەتتىال مۇۋەتپەقىيەتكە ،مەرتىېندنال مەرتىېنگە يەكسىىپىېاتقان تۇرۇقپۇق ،نېمىشىقا ھەر ئاخشىمى چەشەمدە زارلىنى ،،بىرسىنى ئىزدەيمەن گويا باشىقىالردنال ئەمەس ،ئاسىاسىپىقى ئۆزەمدنال مەخپىي تۇتۇلغان بىر سىىرنى سىاقالۋاتىمەن .كەنپەرنىج بىرندە چەشىەمدنكى دەرۋنشىنى تاتسىام ،بۇ سىرنى ئۇنىڭدنال ئا اليمەن. ئەگەر بۇ رتدالپىققا بەرداشىىىپى بېرەلمىسىىىەمچۇ ئىشىىىالر ما ا ئېغىر كەلسىچۇ قىززن ،مەن االلىدنال ئۆزەمنى تېخى قورقۇن ياكى ۋەسىىېەسىىىنىج نېمىپىكىنى بىپمەيدۇ دەب چاغاليتتىن. شەمس كونيا-1244 ،يىل-10 ،ئاينىڭ -16كۈنى قىپى دنغىان بىر ى بىر شىىىىەھەرگە بېرنشىىىىتىال ئىاۋۋا ئىزچىى ،ئەمە ئادنتىن بارئ شىىەھەر دەرۋازنسىىىدنال كىرنشىىتىال بۇرۇن بىر مەزگى ،تەخىر 112
قىپىى ،،ئۇ يەردنكى بىارلى ۋەلىپەرگە ئىچىمىدە سىىىىىاالم بېرنمەن .ئۆلە بولسىىۇن ،تىرنك بولسىىۇن ،مەشىىھۇر بولسىىۇن ،نام-نىشىىانسىىىز بولسىىۇن، شىىەھەردە ياشىىىغان ۋە ياشىىاۋاتقان بارلى ۋەلىپەرگە باشىىتا سىىاالم بېرن،، ئۇالردنال ئىجىازە سىىىىورايمەن .يىپالردنال بېرر ۋەلىپەرنىىج ئىجىازنتىنى ئالما تۇرۇب ھېچبىر شىىىەھەر ،بازار ياكى يېزنغا ئاياغ باسىىىمىدنن .بارغان يېرنمدە مۇسىىۇلمانالر كۆب بولسىىۇن ياكى خىرنسىىتىدانالر ،يەھۇدنيىالر كۆب ش اش .ھەر ايدا بولسىۇن ياكى مە ۇسىىيالر پئاتەشىپەرەسىپەر) ،ئەھېا ئوخ ى ىسىىىىمانىي تەرقپەردنال چوقۇم بىر ۋەلى بار ،ئۇالر دنال ۋە باشىىىىقا بارلى ھالقى ،كەتكەن ،ئۇالر كىشىپەرنىج رەھبىرندۇر. بۇ قېتىممۇ ،يىراقتىال كونيىىانى كۆر ب بۇرۇنقى ئىىادنتىمگە ئەمە قىپىدنن .ئەممىا ئىا ىايىى ،بىر ئى بولىدر .شىىىىەھەرنىىج ۋەلىپىرر قىائىىدە بويىچە سىاالمىمغا اۋاب بەرمەكتە يوق ،مازارلىقنىج چېقى تاشىپىرندە ىمىپال كەتتى .سۆز منى ئا پىما قالغان ئوخشايدۇ دەب تېخىمۇ يۇقىرر ئىاۋازدا قىايتىا سىىىىىاالم بەردنن ،ئەممىا يەنە ىن .بىپىدنمكى ،كونيىا ۋەلىپىرر ئىاۋازنمنى ئىا پىمىا تۇرۇتال تۇيغىانىىدر ،مەن بىپمەيىدنغىان بىر سىىىىەۋەب تەتەيپىدنال مېنى شەھەرگە تەكپى ،قىپمايېاتاتتى. سىىىىۆزلىرنمنى ھەر تەرەتكە يەتكەز ش ئەچەن ئۇنى شىىىىىىامىىالالرغىىا تاتشىىىىۇردۇمئ ئە كونيىا ۋەلىپىرر ،بۇ مۇسىىىىاتىرغا نېمىشىىىىقىا ئىجىازە بەرمەيسىپەر “ بىر دەمىىدنال كېيىال شىىىىىىامىىالالر بۇ ىىاۋابالرنى ئېپىىى ،قىىايتىىى، كەلىدرئ ئە دەرۋن ،ئىجىازە بېرنمىز ،ئەممىا بىپىى ،قىالىسىىىىەنكى ،بۇ شىەھەردە سىەن ئەچەن تەتتىال زنا كېپىدنغان ئىككى نەرسىە بار ،ئوتتۇرندا ھېچنېمە يوق .تىىا ئىشىىىى پمۇھەببە ) يىىاكى كەچپە نەترەتكە دۇ كېپىسەن ،بۇنى ئوبدان ئويال“. ئۇنداقتا غەم قىپغۇدە ئى يوق −،دتدنن −،تا ئىشى بولسىىال كۇتايە“ كونيىا ۋەلىپىرر بۇنى ئىا التال بىر ئېغىزدنال ئىجىازە بېرنشىىىىىى،، خەيرلىك دۇئاسىىىى قىپىشىىىتى .شىىىۇنداقتىمۇ شىىىەھەرگە دەرھا كىرگەم كەلمەيېاتاتتى .بىر تۆتىپىكتە قېرر دۇب دەرنخىنىج ئاسىىىتىدا ئولتۇردۇم. ئېتىن ئەتراتتىكى شىىاالڭ ئو -چۆتپەرنى يەۋاتاتتى ،مەن بولسىىام ئالدنمدا قەد كۆتەر ب تۇرغان شىىىىەھەرگە نەزەر سىىىىالدنن .كونيانىج مۇنارلىرر كۇن نۇرندا چېقى ئەينە تارچىپىرندە تارقىرايتتى .ئىتالرنىج قاۋاشىىىپىرر، ئېشىەكپەرنىج ھا راشىپىرر ،بالىالرنىج قاقاخالب كەلەشىپىرر ۋە زۇۋانىنىج 113
بېرنچە ۋارقىراۋاتقىان دۇكىانىدارالرنىىج ئىاۋازننى تىا -تىا ئىا الب تۇراتتىن. مانا بۇالر قاينام-تاشىىىقىنپىققا چۆمگەن شىىىەھەرنىج سىىىاداسىىىى .تاقالغان ئىشىىىىىكپەر ،ئېتىپگەن دترنزنپەر ئارقىسىىىىىدا نېمە ئىشىىىىالر بولۇب ،نېمە ھېكىايىپەر يېزنپىېاتقىانىدۇ نىاتونۇش بىر يەرگە قەدەم بېسىىىىى ئىالىدنىدا تۇراتتىن .بىر ئىاز بىدىارام بولىدۇم ،ئەممىا قىرن نىزامىدنال بىرننى دەرھىا ئەسپىدننئ ئون ت تىنچى ىزام :ھەق تائا ،سە ەەېنى دۇچار قىلغان ئ رگىرلشە ەەلەرگە تاقابىل تۇرل ەن دې ەي ئۇ ىدغا تەسەەەەلىم بول ھاياتىئ سەەەەاڭا قارقەەەەى كەل ەي ،بەلكى سەەەن بىلەن بىللە ئاقسەەۇن ”تۇرمۇش تەرتىپىم بۇرۇلۇپ، ۈتۈ لەي ئاسەەەتىك -ئۈسەەەتۇن بولۇپ كېتىدۇ“ دەپ ئە دلشەەەە قىل ا يامان كۈ لەر ىئ يەاۈشەەە ەەى كۈ لەرگە بەاق ەا دا ۈەيرلىك بول ەايەدلغا لى ىنى ەدلك بىلىسەن بىر ئاۋاز چىقى ،،مېنى خىيالىمدنال ئويغاتتىئ −ئەسساالمۇ ئەلەيكۇم دەرۋن ې بۇرۇلۇب قارنسىىىام ،بىر كاال ھارۋنسىىىىدا سىىىېرن بۇرۇتپۇق ،قارامتۇ ، تەمبە بىر دتھقان ئولتۇرۇتتۇ .ھارۋننى سىۆرەۋاتقان ئۆكەز ناھايىتى قېرر، ئا ىز بولۇب ،ئۆمرننىج ئاز قالغانپىقى كۆر نەب تۇراتتى. −ۋەئەلەيكۇم ئەسساالم −،دتدنن. نېمىش قا بۇ يەردە يالغۇز ئولتۇرنسىەن ئا چاتتۇرۇب ھېرن ،قالغان ى − بولساڭ كە ھارۋامغا چى ،سېنى كونياغا ئاتىرن ،قويا . كەلەمسىرندننئ −خىاتىر ەم بو ،ئەممىا تىيىادە مىا سىىىىىام سىىىىېنىىج ئۆكەز ىدنال ئىتتىكرە بارنمەن. −ئۆكەز منى سىە چاغپىما −،دتدر دتھقان خاتا بولۇب −،ئۇ قېرر، ئا ىز بولغان بىپەن ،مېنىج ئەڭ سادن دوستۇم. بۇ سىۆز ما ا ئېغىر كەلدر ،ئۆزەمنى رۇسىالب ئۇنىج ئالدندا ئېگىپدنن. ئالالھنىج سىىىان-سى ى اناقسىىىىز مەخپۇقاتپىرر ئىچىدنال بىرر بولغان مەن ئىنسىىان بولسىىۇن ،ھايېان بولسىىۇن ،باشىىقا بىر انپىقنى گەرچە چاقچاق بولسىىىمۇ ،نېمىشىىقا كەمسىىىتىدۇ نېمىشىىقا ناباب گەتپەرنى قىپىدۇ خاتا ئى قىپى ،بىرننى رەنجىتكەن ئىكەنمەن ،كەچەر م سورنشىن كېرە . −سىىىىەنىدنال ۋە ئۆكەز ىدنال ئەتۇ سىىىىورايمەن −،خىاتىا قىپىدنن، كەچەرگىالې
114
دتھقىان ئىاغزننى ئېچىى ،ھىا ېتقىى ،قىالىدر ،چىرايىىدا ھەيرانپى ، مېنى چىىاقچىىاق قىپىېاتىىامىىدۇ نېمە دەب ئويپىغىىانىىدە بىر دەم قىىاراب كەتتى .ھېچكىن بۇنىداق قىپىى ،بىاقمىغىان“دەب ،خىجىپپى ئىچىىدە كەلەمسىرندر. −دتمە ،ھېچكىن ئۆكەز دنال ئۆز ر تىپىمىدر ،شۇنداقمۇ −ھە ،ئۇمۇ بار ئەلېەتتە .ئەمما ئۇنى دتمەكچى ئەمەسىىمەن .دتمەكچى بولغىنىن ،ھېچكىن مەنىدنال كەچەر م سىىىىورنمىىدر .كۆب ھىالالردا ئى باشىىقىچە ،باشىىقىالردنال ئەتۇ سىىورايدنغان ئادەم دائىن مەن بولىمەن .گۇناھ باشقىالردا بولسىمۇ ،دائىن مەن ئەتۇ سورايمەن. بۇنى ئا الب كۆ پەم يېرنن بولدرئ −يىگىىا ،قۇرئىان كەرنمىدە ئىالالھ بىز ئىنسىىىىىاننى ئەڭ گەزە شىەكىپدە ياراتتۇق“ دەيدۇ .ئىنسىان ئۇلۇغدۇر ،قەدنرلىكتۇر ،ئەرزنمەس ياكى ئا ىز ئەمەسىتۇر .ئالالھنىج 99گەزە ئىسىىن سىەتەتپىرندە ئا ىز“ دتگەن سەتە ئەسال يوقتۇر .بۇمۇ قىرن نىزامدنال بىرندۇر −،دتدنن. −قايسى نىزام −دەب سورندر ئۇ بېشىنى قاشالب. ئون بەقەەە ەەىنچى ىزام :ئەالالھ تەائەا ،بىز ى ھەر ۋاقىە ئىچى ىز ۋە تېشەەەەى ىزدلك كامالىغا يەتكۈرپش بىلەن مەقەەەەغۇلدۇر ھەر بىرل ىز تېىى تامامال ىغان بىر سەەەەە ئەە ئەسەەەەىرى بىز باقەەەەتىك كەچۈرگەن ھ ەر بىر ھادلسەەەە ،ئاتالپ ئ تكەن ھەر بىر ۇتلىكاقەەەاڭ ،ئەي -ۇقسەەەا لىرل ىز ى تۈگىتىش ئۈچۈن ىال ال غەا ەدۇر رەببى ىز بىز ىەئ ۇقسەەەەەا لىرل ىز بىلەن ئايرلم -ئايرلم ھە ىلىشەىدۇ ،چۈ كى بە قەەرليەە(ئادەمزاە) دېگەن بۇ ئە سەەر ۇقسا سىزلى نى ىشان قىلىدۇ دتھقان كۆزلىرننى چىمچىقالتتى. −سىەنمۇ ۋەز ئا پىغىپى كەلگەن ئوخشىىمامسىەن −دەب سىورندر ئۇ−، ئۇنىىداقتىىا ھىىازنر مىىا غىنىىىج يىىاخشىىىىى .بەگەن يىغىپىىىدنغىىان ئىىادەمپەر بۇرۇنقىدننمۇ كۆتمى .ئەمما قالتىر ئېسى ،خاتى-،دەې ئۇنىىج كىمنى دەۋاتقىانپىقىنى بىپىى ،يەرنكىن توختىاب قىالغىانىدە بولدر. −قېنى ئېيتقىنا ،رۇمىنىج ۋەزلىرر سېنى نېمانچە ەل ،قىپىدۇ دتھقان گەب قىپما ،ئۇتۇق ئاسىىمىنىغا قاراب بىر دەم تۇرۇب كەتتى. كىالپىسىىىىى ھەر يەردە ،ھەم ھې بىر يەردە ئەمەسىىىىتە قىالتتى .ئىانىدنال مۇنداق دتدرئ
115
−بىزنىىج يېزا ھەر تەرلە ئىاتەتپەرنى بىاشىىىىتىال كەچەردر .ئىاۋۋا قەھەتچىپىىك يەز بەردر ،كېيىال مو غۇلالر كېپىى ،بۇ يېزننى كۆيىد ر ب ۋەيران قىپدر ،شىىەھەردە قىپغانپىرر بۇنىڭدنال بەتتەر ،ئەرزۇرۇم ،سىىىېاس، قەيسىىەرنينى بېسىىىېالدر ،ئەرلەرنىج كالپىسىىىنى ئېپى ،،ئايالالرنى قۇ قىپىدر .مەن ئۆ -ئوچىاق يىاكى يىاخشىىىىى كۆرگەن ئىادنمىمىدنال ئىايرنپىى، قىالمىىدنن .ئەممىا نىاھىايىتى مۇھىن بىر نەرسىىىىىنى يەتتەر ب قويغىانىدە بولدۇم .ئۆزەمنى دائىن ئەيىبپەيمەن ،ئەمما بۇنى چەشەند ر ب بېرەلمەيمەن، ئىشقىپى ،،دائىن بەختسىزمەن. −لېكىال بۇنىج رۇمى بىپەن نېمە مۇناسىېنتى بار −دەب سورندنن. دتھقان بىر دەم ئويپىنىېتپى ،ئاندنال دتدرئ −خو ا مەۋالنانىج ۋەزلىرننى بىر نەچچە قېتىن ئا پىساڭ دەرتپىرنج يوقايمى ،ھەممە ئادەم شۇنداق دتيىشىدۇ. خۇسىىىۇسىىىەن مەن غەمكىال بولۇشىىىنى ئەيخ دەب ھېسىىىابپىمايتتىن. ئەكسىىىىىچە ،رنيىا ۋە ئويۇن كىشىىىىىپەرنى بەختپىىك قىالتتى ،ھەقىقەتتىال خەۋەردار بولۇش بولسىا كىشىىپەرنى ئېغىرالشىتۇرۇب ،غەم-قايغۇغا سىاالتتى. بۇ ھاياتتا كۆترە نەرسىىىىە بىپىدنغانالر تېخىمۇ ئېغىر-بېسىىىىى بوالتتى. ئەممىا بۇالرنى ئېيتمىاقنى الزنن كۆرمە ،كە ،كونيىاغىچە بىپپە مىا ىايپى، سەن ما ا رۇمى ھەققىدە سۆزلەب بەرگىال ،بوالمدۇ “ دتدنن. ئېتىمنىىج چۇلېۇرننى ھىارۋنغىا بىاغالب ،دتھقىاننىىج يېنىىدا ئولتۇردۇم. قېرر ئۆكەز يەكنىج ئېغىرالشىىىىقىانپىقىغا تىسىىىىەنا قىپما ،بۇرۇنقىدە ئېغىر قەدەمپىرر بىپەن تۇشىىىىۇلداب كېتىېاتاتتى .دتھقان ما ا نان بىپەن ئۆچكە سىەتىدنال ياسىالغان تىشىالقنى تە پىدر .ئۇنى يېگە تارا الشىتۇق. مۇشىىىىۇنداق مېڭى ،،قېنى كۆ ئاسىىىىمان ئەسىىىىتىمىزدە تەخسىىىىىدە تارقىرنغاندا شەھەر ۋەلىپىرننىج نەزەرر ئاستىدا كونياغا قەدەم باستىن. ھارۋندنال چەشىىەۋتتى ،ئۆزە گە تۇختا بو دوسىىتۇم“ دتدنن .ۋەز- تەبپىغنى چوقۇم ئىىا ال“ دتىىدر ئۇ زوقمەنپىىىك بىپەن .ھىىازنر ئەمەس، كېيىنچە “...دەب قولۇمنى تۇال التتىن. مەۋالنانىج خۇتبىسىىىىىنى ئا الشىىىىقا شىىىىۇنچە تەقەززا بولغان ،ئۆزننى كۆر شىىىىكە شىىىىۇنچە ئىنتىپگەن بولسىىىىاممۇ ،باشىىىىتا قىپىېالىدنغان بەزر ئىشىپىرنن بار ئىدرئ بۇ شىەھەر بىپەن تونۇشىۇب ،كونيا خەلقىنىج بۇ ئۇلۇغ ۋائىزغا قانداق قارايدنغانپىقىنى بىپىېتپىشىن كېرە ئىدر .روھداشىمنى ئۆز كۆز م بىپەن كۆر شىىتىال ئاۋۋا ،ئۇ كۆر ب باقمىغان ئىنسىىانالر ئۇنىڭغا
116
قانداق باھا بېرندۇ ،ئا الب بېقىشىىىىىن كېرە ئۇنىج ئى -تېشى مەلۇم بوالتتى...
ئىدر .شىىىىۇنداق قىپغاندا
تىلەمچى ھەسەن كونيا-1244 ،يىل-10 ،ئاينىڭ -18كۈنى ئۆمر م تەگىمەس ئىىازاب ئىچىىىدە ئۆتتى ،ھىىايىىاتپى بىپەن ئۆلەم ئارنسىىىىدا سىىىىقىپىپال ياشىىىاۋاتىمەن ،گويا ەننە بىپەن دوزا ئارنسىىىىدا قالدنن .ماخاۋ كېسىىىپى ئادەمنى مۇشىىۇنداق قىپىېتتىدۇ ،تىرنك تۇرغۇزۇب مىىازارغىىا كۆمىىىدۇ .كوچىالردا ئىىانىالر بىىالىپىرننى قورقۇتۇش ئەچەن مېنى چىنەب كۆرسىىىىىتىىدۇ .بە ېاش بىالىالر مىا ىا تىاش ئىاتىىدۇ ،مېنى زا پى قىپىدۇ .ھەنەرۋەنپەر بولسا دۇكان ئىشىكىدنال مېنى ھەيدنېتتىدۇ ،شۇمپۇق ئېپى ،كېپىدۇ دەب سىىىەر ب قوغاليدۇ .ھامىپدار ئايالالر ما ا قاراب قالسىىىا بىالىپىرر مېيىى ،تۇغۇلۇب قىالىىدنغىانىدە ،بېشىىىىىنى ئېپىى ،قىاچىىدۇ .بۇ ئىادەمپەرنىىج ھېچقىايسىىىىىسىىىىى شىىىىۇنى بىپمەيىدۇئ ئۇالر بىز مىاخىاۋالرنى كۆرمەسىىىىپىىىك ئەچەن ھەر نېمە قىپغىنى بىپەن ،بىز تېخى ئۇالردنال، ئۇالرنىج بىزگە ئى ئاغرنتى ،قاراشپىرندنال يىراق تۇرۇشنى تىپەيمىزې ماخاۋ كېسىپى بىر ئازابتۇر ،ھەر كەنى تېنىمنى ،روھىمنى ئاز-ئازدنال غا ايدۇ .دەسىىىپەتتە تەن ئۆزگىرندۇ ،تېرە قارنيىدۇ ،كۆكىرندۇ ،ئاشىىىالنغان قو تېرنسىىدە قېپىنپىشىىدۇ .مەرە ،تىز ،قو ،يەزلەردە بۇزۇلغان تۇخۇم رە گىدە قا -قا قاسىىراقالر شىىەكىپپىنىدۇ .بۇ چاغدا داۋامپى قىززن،، بەدننىج تىكەنپىشىىشىكە باشىاليدۇ .كېيىال نېمىشىقىدۇر ئازاب يېنىكپەب، ئاغرنقالر ئازنيى ،،بەدننىج ئارام تېپىشىىقا باشىىاليدۇ.شىىۇ چاغدا قاسىىراقالر يوغىناب ،ئىشىىشىىى ،،قېپىال قاتاراتمىالرغا ئايپىنىدۇ .قولالر كىرنشىىى، كېتىىدۇ ،چىرا شىىىىۇنىداق بۇزۇلىىدۇكى ،تونۇغىپى بولمىايىدنغىان ھىالغىا كېپىدۇ. بۇ كېچىىىدنمۇ تىپەمچىپىىىك قىپىىدنن ،كۆز منى يۇمىىالمىىىدنن ،كۆز م مەنىدنال خەۋەرسىىىىىز يىغاليىدۇ ،ئىاغزنمىدنال داۋامپى شىىىىۆلگە ئىاقىىدۇ، تۇتىالمىايمەن .قولۇمىدنال ئىالتە تىرمىاق چەشىىىىتى ،يەتتىنجىسىىىىى يولىدا. قىىززنى يىېىرر ،چىېىچىىن بىېشىىىىىىمىىدا .ئىۆزەمىنىى ھەر ھىىالىىدا تەلەيىپىىىك ھېسابپىشىن كېرە . ئا پىسىىام رۇمپۇقالر ماخاۋالرنى قەلدەنىج سىىىرتىغا چىقىرنېتتەرمى . ئۇالرنى قايتا كىرنېالمىسىىىۇن دەب شىىىەھەر دەرۋازنسىىىىنى تاقاب قويارمى . 117
ھالبۇكى ،كونيادا بۇنداق ئەمەس ،بۇ يەردە بىر قو غۇراقنى ئېپى ،يەرنمىز، شىىىۇنداق قىپسىىىاق ئاھالىپەرنى ئاگاھالندۇرغان مۇددە ئىچىدە شىىىەھەردە ئىىايىپىىنىىى ،يىەرسىىىىە بىولىىىدۇ .نىېىمىىال بىولىمىسىىىىىۇن ،تىىپەمىچىىپىىىك قىپىشىىمىزغىمۇ رۇخسىە قىپىدۇ ،بولمىسىا ئاچپىقتىال ئۆلگەن بوالتتۇق. مىاخىاۋ كېسىىىىىپى بولسىىىىىاڭ ،تىرنىك قېپىشىىىىىڭنىىج ئىككى يولى بىارئ بىرننچىسى ،تىپەمچىپىك قىپى ،ئىككىنچىسى باشقىالرغا دۇئا قىپى . ئىككىپىسىدە قارنىج تويىدۇ. قانداقال بولمىسىىىۇن ،ئاھالىپەر بىز ماخاۋالرنىج دۇئاسىىىىنىج ئاسىىىان مەقبۇ بولىىدنغىانپىقىغىا ،ئىالالھنىىج بىزنى ئىايرنن سىىىىىنىايىدنغىانپىقىغىا ئىشىىىىىنىدۇ .نېمىدتگەن بىمەنىپىكې ئۇنداق بولىدنغان بولسىىىىا بۇ ھالدا يەرەمىدۇقې ئەممىا ئۇالر بۇنىڭغىا ئىشىىىىىنىى ،قىاتتۇ .بىزدنال يىرگىن ىى ، تۇرسىىىىىمۇ ،ئۇالر ئەچەن دۇئىىا قىپىىى ،قويۇشىىىىىمىزنى تىپەب تۇرنىىدۇ. كېسىىەلپەرگە ،تالەچپەرگە ،قېرنالرغا ،دەرتمەنپەرگە دۇئا قىپىشىىى ،بېرنڭالر دەب بىز مىاخىاۋالرنى چىاقىرنىدۇ .ئۇنىىج ھەققىگە تۇ بېرنى ،،قىارنىمىزنى تويغۇزۇب ،د مبىمىزنى سىىىالب قويىدۇ .شىىۇ ئىنسىىانالرنى بىر چەشىىەنسىىەم كاشىىكىې كوچىالردا ماخاۋالرنى ئىتنىج ئورنىدا كۆرندنغانالر قاچانكى ئېغىر كېسىىەلپىك ياكى ئۆلەم ۋەھىمىسىىىگە دۇ كەلسىىە بىزنىج دۇئالىرنمىزدنال ئەمىد كەتىدۇ.كىشىىىىىپەر ئارنسىىىىىدا بىر تۇ چىپىك قەدرنمىز يوق ،ئەمما ئۆلەم ئارنالب يەرگەن ئۆيپەردە بىزلەر سۇلتانې قىاچىانكى دۇئىا ىغ ا تۇتۇلۇب قىالسىىىىىام بېشىىىىىمنى ئېگىى ،،ئەرەبچە چەشىىىىىنىكسىىىىىز بىر نېمىپەرنى دەب ،قورقۇن ئىچىدە يالېۇرغاندە دۇئا ھىيپىگەرلىك قىپماقتىال باشىىقا چارەم قىپىمەن ،ئەمىسىىە قانداق قىال يوق ،چەنكى ئىالالھنىىج بىز مىاخىاۋالرنىىج سىىىىۆزننى ئىا اليىدنغىانپىقىغىمۇ ئىشىىىىەنمەيمەن .مېنى ئويغىىا سىىىى ېپىىى ،،بۇنىىداق بولمىىايىىدنغىىانپىقىغىىا ئىشەند رندنغان ھې قانداق ئىشنى باشتىال كەچەر ب باقمىدنن. تۇلغىىا دۇئىىا قىپغىىانىىدنال كۆرە ،گەرچە تىىايىىدنسىىىىى ئىىاز بولسىىىىىمۇ، تىپەمچىپىكنى راۋا كۆرد م .تىپەمچپىك قىپسىىىىام ھې بولمىسىىىىا خەقنى ئالدنمايمەن .رامىزاننى ئايالرنىج ئەڭ ياخشىىىسىىى دتمىگەندە ،ەمە كەنى ھەتتىنىىىج ئەڭ ئېسىىىىىىى ،كەنىىىدۇر .مۇبىىارە رامىزان كەلگەن ھىىامىىان تىىپەمىچىىپەرگە بىىايىرام بىولىىىدۇ ،رامىىزانىنىىىج ئىىاخىىرقىى ئىون كىەنىىىدە تىپەمچىپەرنىىج يىانچۇقى تولىىدۇ .ئۇ كەنپەردە نىجىاتپى تىاتمىاس بېخىپالر، يىانچۇقىىدا چىايىان بىاقىىدنغىان تىخسىىىىىقالرمۇ ھەر قىانچە گۇنىاھ قىپسىىىىىاقمۇ مەغپىرە قىپىنىمىز دەب ئويالب ،سەدنقە بېرن ئەچەن مۇسابىقىپىشىدۇ. 118
رامىزان ئاخىرلىشىىىىشىىىتىال ئىپگىرر چوقۇم بىر ياخشىىىىپى قىپىشىىىقا ئىالىدنراب ،قولىمىزغىا نىان-تىان يىاكى ئە -تۆ كۇرۇش تە گە تۇتقۇزنىدۇ. يىپدا بىر ئا بولسىىىىمۇ كىشىىىىپەر تىپەمچىپەردنال قاچمايدۇ ،ئەكسىىىىچە كىوچىىغىىا چىىقىىى ،،بىۇلىۇڭ-تىۇچىقىىاقىالردنىال تىىپەمىچىى ئىىزدەيىىدۇ ،ھەتىتىىا تېپىېالغىان تىپەمچى قىانچە ئەبگىا ،بىچىارە بولسىىىىا شىىىىۇنچە خوش بولىىدۇ، ۋنجىدانى شىىىىۇنچىپىىك راھەتپىنىىدۇ .نەقەدەر مەر ،يىاخشىىىىى ئىنسىىىىىان ئىكەنپكىنى كۆرسىتى ئەچەن بىر كەن بولسىمۇ بىزدنال يىرگەنمەيدۇ. راسىىىىتىنى ئېيتقىانىدا ،بەگەنمۇ ئىامە يىاغىىدنغىانىدە قىپىىدۇ .چەنكى مەۋالنىا بەگەن ۋەز سىىىىۆزلەش ھەم خۇتبە ئوقۇش ئەچەن مۇنبەرگە چىقىىدۇ. ىامىائە ئىالپىبۇرۇن يىغىپىى ،،سىىىىەتپەر توشىىىىۇب بولىدر .ئىچىىدە ئورۇن تىاتىالمىغىانالر ھويپىىدا سىىىىەب بولۇب تىزنپىدر .مەۋالنىا قەيەردە ۋەز-تەبپىغ قىپسىىىىا شىىىىەھەرنىج بارلى تىپەمچىپىرر ۋە يانچۇقچىپىرر ھەسىىىىەلگە ئوالشىىقان ھەرنپەردە شىىۇ يەرگە توتپىنىدۇ .بەگەنمۇ ئۇالرنىج بۇ يەردە ما ا ئوخشاش ھازنر ۋە نازنر بولۇب ئولتۇرغانپىقى ئېنى . ئېرەن دەرنخىگە يۆنىپى ،،مەسىىىىچىا دەرۋازنسىىىىىنىج نەق ئۇدۇلىدا ئولتۇردۇم .يامغۇرنىج سىىىاب ھىدر يىراقتىكى بوسىىىتانپىقالردنال كەلگەن خۇشىىىىپۇراقالرغا ئارنپىشىىىىى ،كەتكەنىدر .تاۋاقنى ئالدنمغا قويدۇم .مەن بىىاشىىىىىقىىا تىىپەمىچىىپەردە يىىغىالب-زارالب ،يىىالىېۇرۇب يىەرمەيىمەن ،گەب قىپىش ىمنىج ھا ىتى يوق ،تاۋاقنى ئالدنمغا قويۇب سىەۋر قىپى ،كەتەب ى ئولتۇرنمەن .ماخاۋ كېسىىپىنىج تايدنسىى بەلكىن مۇشىۇ بولسىا كېرە .نالە قىپىى ،،يىالېۇرۇب ،يىاش تۆكەب ،نەقەدەر شىىىىور تېشىىىىىانە ئىكەنپىكىڭنى چەشىىىەند ر شىىىە نىج ھا ىتى يوق ،يەز نى ئېچى ،بىرال كۆرسىىىىتى، قويساڭ بولدر ،ئون ئېغىز تاراڭ سالغانغا يارايدۇ. بەگەنمۇ شۇنداق قىپدنن. كۆب ئۆتمە تىىاۋنقىمغىىا بىر نەچچە تە گە چەشىىىىتى .ھەممىسىىىىى تۆشىەكپە مىر تە گە .بىرەر ئالتۇن ،كەمەش تە گە بولسىىدر ئارنسىىدا. بەلگىسىىى كەن ،ئا ،شىىىر ،نېمە بولسىىا بولىېترەتتى .ئاالئىددنال كەيقۇباد ھىازنر يەرگەز ۋاتقىان قىانۇنالرنى بوشىىىىىاتقىانىدنال بېرر ھەلەب بەگپىرننىىج كەمەشىى ،فاتىمىيپەرنىج دننارر ،باغدا خەلىپىسىىنىج تە گىسىى ،ھەتتا ئىتالىيە ئاقچىسىىنى ئۆتىدنغان تۇ قىپىېەتتى .كونيانىج ھۆكەمرانپىرر بۇالرنى قوبۇ قىپغان يەردە ،تىپەمچىپىرر قوبۇ قىپما قاالمدۇ تۇ بىپەن تەڭ بىر نەچچە غازاڭ چەشىتى قۇچىقىمغا ،ئەسىتەمدنكى دەرە قىزن ،،سىىىېرن ياتراقپىرننى تۆكەۋاتاتتى .شىىىاما چىقى ،،توب- 119
توب غىازا الر تىاۋنقىمغىا چەشىىىىەۋاتقىانىدا ئويپىىدنمكى ،ئىرەن دەرنخى بىپەن ئوخشىىىشىىىدنغان تەرەتپىرنمىز كۆب ئىكەنې كەزدە ياتراقپىرننى تۆكەۋاتقان دەرە ھەر كەنى بەدننىىىدنال بىر نەرسىىىىە كېمىيىېاتقىىان مىىاخىىاۋالرغىىا ئوخشىماسمۇ مەنمۇ يىىاتيىىالىڭىىا بىر دەرە ،تېرەم ،ئەزالىرنن ،يەز م چېچىپىىى، تۆكەلمەكتە .ھەر كەنى بەدننىمنىىج بىر تىارچىسىىىىى مېنى تەر ئېتىىدۇ. ئەمما دەرەخنىج ئەكسىىىىچە ،مەن يوقاتقانپىرنمنى قايتۇرۇۋااللمايمەن .مەن ئەچەن قايتا بىخپىنىدنغان باھار تەسىىپى يوق .بەگەن يوقاتقان نەرسىىەمنى ئاخىرنغىچە يوقىتىمەن. كىمكى تاۋنقىمغا تۇ تاشىىىىپىسىىىىا مەندنال قېچىېاتقاندە تېزلىك، ئالدنراشىىىىپى بىپەن تاشىىىىاليدۇ؛ ما ا قاراب سىىىىالما تۇرۇب قىپىدۇ بۇ ئىشىىنى .كىشىىىپەر تىپەمچىپەرگە تۇ بەرگەندە نېمىشىىقا ئۇالرنىج يەزنگە قارنمايدۇ كۆزنمىزگە قارنسىىا نەزەرنمىزدنال بىر ئىپپە ياكى شىىۇمپۇقنىج كېپى ،قېپىشىىىدنال قورقسىىا كېرە .ەمدىيەتنىج نەزەرندە بىز ئوغرنالر، قىاتىپالر ،ئىازغۇنالردنال بەتتەر ئىنسىىىىىانالر .ىنىايە سىىىىىادنر قىپغىانالر خەتەرلىىك كۆر نسىىىىىمۇ ،ھې بولمىسىىىىىا ئۇالرنىىج چىرايىغىا قىاراب تۇرۇب مۇئىامىپە قىپىشىىىىىىدۇ .بىراق بىزدە ئىادەمپەرگە كەلگەنىدە ،بىزگە قىاراتمۇ قويمىايىدۇ .بىزگە قىارنسىىىىىال ئۆلەمنى كۆرنىدۇ ھەمىدە ئۆلەمنىىج بۇنچىپىىك يېقىال ۋە قاباھەتپىك بولىدنغانپىقىغا ئىشىىىىەنگەسىىىىى كەلمەيدۇ .شىىىىۇ ا بىزدنال كۆزلىرننى قىاچۇرنىدۇ ،بىزگە تۇ بەرگەنىدە بىز يوقتە مۇئىامىپە قىپىدۇ. خىيالغا تېتى ،ئولتۇرسىام ،ئارقامدا بىر يەرلەردە ئاال-توتىالڭ چىقى، كەتتى .بىرسىىىىىنىىىج كېپىېاتىىىدۇ ،كېپىېاتىىىدۇې“ دەب توۋلىغىنىنى ئا پىدنن. كەلگەن كىشىىىى ئەلېەتتە رۇمى ئىدر ،كېپىشىىىپىرر نەقەدەر ھەيېە ې ئاسىىىتىدا سىىىەتتە ئاق ئا ،قەھرنېا رە پىك تونىدنكى ئالتۇن مەشىىىۇتالر ئەنچە-مەرۋايىتتە تارقىراب تۇراتتى .ئارقىسىىىىىدا ئۇنىج مۇرشىىىىىدلىرر، مەستانىپىرر ،ئەگەشكەچىپىرر قىستا چىپى تەيدا قىپىېاتسا ،ئۇ ئالدندا مەغرۇر ،ئالىمالرچە ئېسىىىى ،سىىىەتە بىپەن ئىپگىرلەۋاتاتتى .ئۇنىڭدنكى ەلىپكارلى ،ئىشىىەن ،تاراسىىە ۋە توتنى يېرن ،كېپىشىىپىرنگە قارنسىىا ئالىمدنال كۆرە ھۆكەمدارغا بەكرە ئوخشىىىىايتتىئ شىىىىاما ،ئو ،سىىىىۇ ۋە تۇتراقنىىج سىىىىۇلتىانى ئىىدرې ھەتتىا ئېتىمۇ ئۆزنگە مىنگەن ئىادەمنىىج ھۆرمىتىنى بىپىدنغاندە تىك ،چەبدەس ،سالماق ما اتتى. 120
تىىاۋنقىمىىدنكى تە گىپەرنى دەرھىىا يىىانچۇقۇمغىىا تىقىىى ،،يەز منىىىج يارنسىىىنى ئوچۇق قويغان ھالەتتە سىىەلپەمنى چىج ئوراب ،امىگە كىرن، كەتتىن .مەسىچىتنىج ئىچىدە ئادەم شىۇنچىپىك كۆب ،سىەتپەر زن ئىدنكى، ئورۇن تېپى تۇرماق ،ئەركىال نەتەس ئېپىشىىىىمۇ تەس ئىدر .ئەمما ماخاۋ كېسىىىىپى بولۇشىىىنىج بىر ياخشىىىى تەرنپى شىىىۇكى ،ئەڭ قىسىىىتا چىپى ۋاقىتتىمۇ بىر يەرنى ئاسىىىىان تاتقىپى بولىدۇې قەيەردنال بولسىىىىام ھېچكىن مېنىىىج يېنىمىىدا ئولتۇرۇشىىىىنى خىىالىمىىايىىدۇ ،مېنى كۆرگەنپەر كەينىگە چېكىنى ،،نەچچە قەدەم نېرنغا كېتىدۇ .كېسىىىپىمنىج سىىايىسىىىدە بىر بۇلۇ دا ئورۇن تېپى ،ئولتۇردۇم. بىر دەمدنال كېيىال ۋەز-تەبپىغ باشالندر. −مۆھتەرەم ىامىائە −،دتىدر رۇمى ،ئىاۋازر بەزنىدە چىىج ،بەزنىدە بوش كېپىېاتاتتى −،بىز دائىن گۇمانغا چەشىىىىەب قالىمىز ،ئۆزنمىزنى كىچىك، بىچارە ھېر قىپىمىز ،بەيە كائىنا ئالدندا بىز كىچىككىنە بىر نەرسىىە، بەدننىمىز مۇشىىىىۇنچىپىىىك ،ئەقىىى-،ئىىىدراكىمىز ،ئىرادنمىز چەكپىىىك. بۇنىڭغا قاراب بەزنپەر شىىىۇنداق سىىىوئا سىىىورايدۇئ ئالالھ ئەچەن بۇ فانىي ېنىمنىىىج نېمە ئەھمىيىتى بىىار مېنىىىج بۇ غىىايە زور دۇنيىىادا نېمە قىممىتىن بولسىىىىۇن بەگەنكى خۇتبىىىدە بۇ سىىىى وئىىالنىىىج ىىاۋابىنى بەرمەكچىمەن. ئەڭ ئالدندنكى سىەتتە رۇمىنىج ئىككى ئوغپى ،رەھمەتپىك ئانىسىىغا ئوخشىىىايدۇ دتيىپگەن چوڭ ئوغپى سىىىۇلتان ۋەلەد بىپەن چىرايى تەمكىال، ئۇزۇن كىرتىك ،بادام كۆزلە ،تېشىىانىسىىى كەڭ ،ئەمما ئەتراتىغا سىىوغۇق نەزەر سىىىىېپىىى ،ئولتۇرغىىان قېرننىىدنشىىىىى ئىىاالئىىىددنال ئولتۇراتتى ،ھەر ئىككىپىسى دادنسىدنال تەخىرلىنەتتى. مەۋالنا بىر دەم تۇرنېتپى ،سۆزننى داۋامالشتۇردرئ −ئىادەم ئوغۇلپىرر ،ھەۋۋا قىزلىرر تىاغۇ ئىاسىىىىمىان كۆتەرەلمىگەدە شىىىۇنداق كاتتا ئىپىمگە مۇشىىىەررەب بولدنكى ،ئالالھ تائاال قۇرئان كەرنمدە مۇنداق دەيدۇئ بىز ئۇ ئامانەتنى ئاسىمانالرغا ،يەرگە ۋە تاغالرغا تە پىدۇق، ئۇالر ئۇنى ئەسىىىىتىگە ئېپىشىىىىقىا ەرئە قىاللمىىدر ،ئۇنىڭىدنال قورقتى، شىۇنىج بىپەن ئۇنى ئىنسىان ئەسىتىگە ئالدر“ .مانا مۇشىۇنداق ئالىي مەقام ۋە مەۋقى ،مۇشىىۇنداق مۇھىن نىسىىبە ۋە نېمە بېرنپگەن ئىنسىىان نېمە ئەچەن ئالالھ ئۇنىج ئەچەن تىپىگەندننمۇ تۆۋەن ،تەس نەرسىىىىپەرنى غايە- نىشىىان قىپىدۇ نېمە ئەچەن ئۆزننى خارالب تەسىىپەشىىتەرندۇ نېمە ئەچەن ئالىي مەقامدا تۇرۇب ئۆزننى رەسېا قىپىدۇ 121
رۇمى دانە-دانە سىۆزلەيتتى ،كۆب ئوقۇغان ئىنسىانالرغا خاس بىر خى، خاتىر ەمپىك بىپەن نادنر سىىۆزلەرنى تالالب ئىشىىپىتەتتى ،نۇتقى شىىۇنچە راۋان بىولىۇب ،بىىر قىېىتىىن ئىشىىىىپەتىكەن ئىوخشىىىىىىتىشىىىىنىى ئىىكىكىىنىچىى ئىشپەتمەيتتى. دتىدنكىئ ئىالالھ يەتتە قىا ئىاسىىىىمىاننىىج ئەسىىىىتىىدە بىر تەختتە ئولتۇرمىايىدۇ ،بەلكى ھەر بىرنمىز بىپەن يېقىال دوسىىىىىا .تىارتقىان بىارلى ئازابالر ،ئۇچرنغان بەختسىىىىزلىك ۋە كەلپەتپەر ئەسىىىپىدە بىزنى ياراتقۇچى ئالالھقا تېخىمۇ يېقىنالشتۇرندۇ. قولپىرنمىزغىا دنققە قىپسىىىىىا الر ،بىامىاقپىرنمىز دائىن ئېچىپىى، يىۇمىۇلىۇب تىۇرنىىدۇ ،تىۇتىىمىىز ،قىويىۇۋتىتىىمىىز؛ قىويىۇۋتىتىىمىىز ،تىۇتىىمىىز .بىىر ئىچىگە ،بىر تېشىىغا ئاچىمىز .مۇشىتۇمىمىزنى تەگكەندنال كېيىال چوقۇم ئىىاچىمىز .ئۇنىىداق بولمىسىىىىىىا ئىىىدر ،تىىالەچتە بولۇب قىىاالتتۇق. مەۋ ۇتپۇقىمىزمۇ شۇنداق .بىر دەم ئېچىپى ،،بىر دەم يېپىپى ،تۇرنمىز. يەرنكىمىز گاھىدا سىىىقىپسىىا ،گاھىدا يايراب كېتىمىز .قارنمۇ قارشىىىدە كۆر نگەن بۇ ئەھېا مەۋ ۇتپۇقىمىزنىج دە ئۆزندۇر.ئۇچۇۋاتقان قۇشىىىالرغا قىاراب ،قىانىاتپىرننى قىانىداق ھەرنكەتپەنىد ر ۋاتقىانپىقىغىا دنققە قىپىڭالر، بىر ئەسىىتىگە ،بىر يۇقىرنغا قاقىدۇ قاناتپىرننى .بىر قايغۇدنال كېيىال بىر بەخا ،ھايا مانا مۇشۇنداق گەزە تەرتى ،،ماسپى ،تە پۇ پۇق ئىچىدە داۋامپىشىدۇ. باشىىىتا ئا پىغانپىرنمنى ياقتۇردۇم ،دتمە ،خۇشىىىالپى بىپەن ئازاب بىر قۇشىىىىنىىج قىانىاتپىرنىدە بىر-بىرنگە بىاغپى ئىىدر ،بىر-بىرنگە تايىناتتى .بۇنى ئويالب كۆ پەم تەسىەلپىي تاتتى .ئەمما باشىقا بىر سىوئا كىالالمغىا كىرنېالىدر .مەۋالنىا مەھرۇمىيە ،ئىازاب ،بىااليى ئىاتە ۋە قورقۇن دتگەنپەرنى بىپەمىدۇ ئۇ ئىابرويپۇق بىر ئىادەمنىىج ئوغپى بولۇب دۇنيىاغىا كەلدر ،دادنسىى ،يەتتە ئە دادر ھەر زامان مۆتىېەر ئائىپىپەردنال بولۇب ،ئۇ مۇشىىىەققەتنىج نېمىپىكىنى بىپمە ،باياشىىىا تۇرمۇش ،راھە -تاراغەتتە ياشىىىاب كەلدر .تۇنجى خوتۇنىنىج ئۆلەمى ئۇنى قايغۇغا سىىىالغاندۇ ،ئەمما مېنىڭچە ،ئۇنىڭىدنال بىاشىىىىقىا ھېچقىانىداق رنيىازە چېكىى ،بىاقمىىدر. تۇغۇلۇشىىىىدننال بايپى ئەسىىىتىگە چەشىىىەب ،ئېسىىىى ،ئادەمپەر ئارنسىىىىدا يېتىپى ،،ئەڭ ياخشى ئالىمالرنىج قولىدا تەربىيىپەندر ،دائىن سۆيەلدر، ئىززەتپەن در .شىىىىۇنىداق تۇرۇب نېمىشىىىىقىا مەنىدە مىاخىاۋ ى مىاختىالىدر، كېسىىىپىنىج ئالدندا ئازاب چېكىشىىنىج ھەقىقىتى توغرۇلۇق سىىۆزلەيدۇ
122
ئىچىن ئىاچچىققىا تولۇب ،ئىاغزنن قىرتىاق بولۇب كەتتى ،دەرتنى ئىچىمگە يۇتالمىدنن. ئىچىن سىىىىىقىپىىى ،،رۇمى بىپەن ئىىارنمىزدنكى تەرقنىىىج نەقەدەر قورقۇنچپۇق ئىكەنپىكىنى ھېر قىپىدنن .ئىالالھ نېمە ئەچەن زنتپىقالرنى ئوخشىاشىپىقتىال ،ماسىالشىماسىپىقالرنى ئۇيغۇنپۇقتىال ،ئادالەتسىىزلىكپەرنى ئادالەتتىال بەكرە ياخشىىى كۆرندۇ چەكتىال ئېشىىى ،كەتكەن ياكى سىىە قىارنغىان .يىا ئۇنىداق ،يىا بۇنىداق .ئۇ مەن ئەچەن نىامراتپى ،مۇھتىا پى ، ئاچپى ،يوقسىىۇزلۇق ،مۇسىىىبە ھەققىدە سىىۆزلىگەن بولسىىا ،ئۆزر ئەچەن باياشىىاتپى ،ئىرتان ،سىىائادە ،سىىاالمەتپىك ۋە مۇۋەتپەقىيە ...ھەققىدە سىۆزلىدر .مەن كىشىىپەرنىج قۇسىقۇسىىنى كەلتەرمەسىپىك ئەچەن يەز منى ئېتىېالسىىىىىىام ،ئۇ ئوتتۇرنغىىا چىقىىى ،،بىىاھىىاسىىىىىز ئەنچە-مەرۋايىتتە چاقنايتتى. مېنىج ئورنۇمدا مەۋالنا بولۇب قالغان بولسىىىىا نېمە قىالر ،نېمە بولۇب كېتەر بولغىيىىدر دەب ئويالب قىىالىىدنن .ئۇ ئۆزنىىدە ئىمتىيىىازلى بىر ئەمىنپىىىك رەھبىرننىڭمۇ كەنپەرنىىىج بىرنىىدە تۇتپىشىىىىىىى ،،يىقىپىىى، چەشىىىدنغانپىقىنى ئويالب باقامدنغاندۇ چەتكە قېقىپى ،خارلىنى ،بىر يەرگە ئىاتىرنېتتىپى ،نىاھەق گەب ئىا الش دتگەنپەر قىانىداق ،بىپەمىدنغىانىدۇ بىر كەن بولسىىىمۇ باشىىقىالرنىج زەھەردە تىپپىرننى ئا الب باققانمىدر ما ا بېرنپگەن بۇ ھايا ئۇنىڭغا بېرنپگەن بولسىىىىىدر ،مۇشىىىىۇنداق كاتتا مەۋالنىا بوالالرمىىدر كىالالمغىا كىرنېالغىان ھەر خىى ،سىىىىوئىالالر بىپەن تەڭ ھەسىىىىەتخورلۇقۇم كەچىيىى ،كەتتى .ئىاخىرنىدا مەۋالنىاغىا بولغىان ئىاچچىقىن ئۇنىڭغا بولغان مەستانىپىقىمنى بېسى ،چەشتى. ئولتۇرالمىا قالدنن ،ئورنۇمدنال قوتۇب امائەتنى ئىتتىرن ،سىىىىوقۇب يەر ب تاالغا چىقتىن .بەزنپىرر ما ا بىزارلى بىپەن ،بەزنپىرر ھەيرانپى بىپەن قىاراب قويىدر .بۇنچە كۆب ئىنسىىىىىان ۋەز ئىا الش ئەچەن ىامەگە كىرنشىىىىكە ئىنتىپىېاتسىىىىا ،بىرسىىىىىنىىج تىاالغىا مېڭىشىىىىىنى ھېچكىن چەشەنمەيتتى. شەمس كونيا-1244 ،يىل -10ئاينىڭ -18كۈنى بۇ شەھەردە بېشىمنى تىقىدنغان بىر يەر تېپىشىن كېرە .
123
دتھقان مېنى شىەھەر مەركىزنگە چەشىەر ب قويغاندا ،قىپىدنغان تۇنجى ئىشىن تۇرندنغان بىر يەرنى ئىزدەش بولدر .كۆرگەن مېھمانسارايالر ئىچىدە ناۋاتچى سىىارنيى ما ا دە ئۇيغۇن كېپىدنغاندە قىالتتى .سىىارايېەن ما ا تۆ ئۆينى كۆرسىىەتتى ،ئەشىىيالىرر ئەڭ ئاز بولغىنىنى تالپىدننئ بىر بورا تۆشىىىىە ،كونىراب كەتكەن يۇڭ ئەدنيا ،تىپىكى ئىچىگە كىرن ،كەتكەن بىر قەنىدنى ،،يىاسىىىىتۇق قىپى ئەچەن كەن نۇرنىدا قۇرنتىپغىان خى ،يەنە گەزە مەنزنرنسىىىىى بىار ئىىدر .دترنزنىدنال قىارنغىانىدا تەتەن شىىىىەھەر ئۇنىىج ئەتراتىدنكى تۆتىپىك ئېتەكپىرنگىچە ئوچۇق كۆر نەتتى. شىىىىۇنىىداق قىپىىى ،،يىپالردنال بېرر داۋامالشىىىىتۇرۇب كېپىېاتقىىان اھانكەزدنپىك تۇرمۇشىىىۇمنى بىر كەندنال تاشىىىالب ،مۇقىن ھاياتقا ئۆتتەم. سىارايغا ئورۇنپىشىىپال ،كونيا كوچىپىرننى ئايالنغىپى چىقتىن .ھەر قەدەمدە بىر بىاشىىىىقىا تىى ،،بىاشىىىىقىا دنال ،بىاشىىىىقىا ئىادەتپەرگە ئۇچرنىدنن .سىىىىىگىان چالغۇچىپىرنغا ،ئەرەب سىىەيياھپىرنغا ،خىرنسىىتىدان مۇرنتپىرنغا ،يەھۇدني سىىودنگەرلەرگە ،بۇددنسىىا راھىبالرغا ،تەرەڭ شىىائىرالرغا ،چىال ماچىندنال كەلگەن چامباشىچىالرغا ،ھىندنسىتانپى يىالن ئويناتقۇچىالرغا ،سىېھرنگەر مە ۇسىىىىىيالرغىا ۋە رنن تەيالسىىىىوتپىرنغىا يولۇقتۇم .قۇ بىازنرنىدا بەدننى سىىەتتە ئاق چۆرنپەرنى ۋە شىىۇنچە زۇلۇمالرنى كۆر ب تىپى تۇتۇلۇب ،ئاختا قىپىنغىان قىارا تەنپىىك ھەرەم ئىاغىپىرننى كۆرد م .قىان ئىالىىدنغىان ئۆتكەر تىچاقالرنى كۆتەر ۋتپى ،،ئادەم كەتەۋاتقان سىى اتراچالرنى ،بىپپۇر تاقىېالغان كاھىنالرنى ،ئو يۇتۇۋاتقان سىىېھرنگەرلەرنى ئۇچراتتىن .يولالردا قۇددۇسىىقا كېتىېاتقىان ھىا ىالر ،ئەھپى سىىىىەلىپنىىج ئىاخىرقى ئۇرۇشىىىىىىدنال قېچىى، كەلگەن ئەسىىكەرلەر بار ئىدر .ئاھالىپەر گېنوۋاچە①،فرانسىىوزچە ،گېرنكچە، تارسىچە ،تەركچە ،كۇرتچە ،ئەرەبچە ،ئەرمەنچە ،سىۇريانچە ،ئىبرانچە ۋە قايسىى تىپغا تەۋەلىكىنى ئۇققىپى بولمايدنغان ھەر خى ،تىپالردا تارا پىشىىاتتى. بۇ ئىنسىانالر شىۇنچە زور تەرقپى بولغىنىغا قارنما ھەممىسىىدە ئورتاق بىر تامامالنماس پى ھالى ،ھەر بىرر تېخىچە تەتمىگەن بىرەر ى نەرسىە بار ئىدرئ سەندە ئەسىرر ئىدر. كونيا شىىىىەھىرر بابى ،قەلدەسىىىىىگە ئوخشىىىىايتتى ،ئىشىىىىالر دائىن ئۆزگىرنى ،،بۆلەنەب ،ھە قىپىنىى ،،بۇزۇلۇب ،يېڭىپىنىى ،،تەكرارلىنىى،، ئايدنڭپىشىىى ،،چەكتىال ئېشىىى ،،ھاياتىي كەچى تەيدا بولۇب ھەم يوقاب تىۇراتىتىى .كىۆرگەنىپىىرنىن دە مىۇرەكىكەب ئىشىىىىىالر ،تىىاتىپىىاراقىچىىپىى ۋە ئالدنراشىىىچىپى بولۇب ،ھەممىسىىىىنىج دەردر بار ئىدر ،ئەمما ھېچكىن ①
گېنوۋاــ ئىتالىيىنىڭ غەربىي شىمال قىسمىغا جايالشقان بىر ئۆلكىسى.
124
ھېچكىمدنال ئاغرننمايتتىې ئىنسىانالرنى تەرقپەند رمەسىتىال ھەر كىشىى ۋە ھەر ىايغىا تەكشىىىىى بىاقتىن ،دەرتپىرنگە يىراق ،ئەممىا قەلبپىرنگە يېقىال تۇردۇم. ئون ئالتىنچى ىزم :ئالالھ تائا ،ۇقسەا سەىزدۇر ،ئۇ ى ياۈشەى ك رپش ئاسەەان ئەم ا ا ىن ئىنسەەا الر ى ئۇ،ر ىئ توغرا -ۈاتالى لىرى بىلەن بىللە ئېسىددە بولسۇ كى ،كىشى بىر ەرسىنى ەقەە ئۇ ى ياۈشى ك رپش تە يەاۈشەەە ەەى ك رگەن دەرلىىەدە بىلەلە يەدۇ دې ەككى ،بەاقەەە ە ىالر ى بەاغرلدغەا باس ە اس ەەتىك ،يارلتىلغۇچىنى يارات ۇچىنىئ ئۇلۇغلۇقى س ەەەۋەبىدلك ياۈش ەەى ك رمەسەەە ەەتىك ئەالالھنى ھەقلىق رەۋلشەەە ەەتە بىلەل ەيسەەە ەەەن ھەم يەاۈشەەە ەەى ك رەل ەيسەن قېرر-يىىاش ،ھەر كەسىىىىىپتىكى ھەنەرۋەنپەر كەن بويى تەر تۆكەب ئىشىىىپەيدنغان كىچىك ،زە دۇكانالر ايالشىىىقان تار كوچىالرنى ئايالندنن. ھەر بۇلۇ ىدا بىر كىمپەر چوقۇم مەۋالنىا ھەققىىدە تىاراڭ سىىىىىاالتتى .بۇنچە ياخشىىى كۆر لەش قانداق ئىشىىتۇ بۇنچە مەشىىھۇر بولۇش ،دائىن ھۆرمە - ئېتىبارغا ئېرنشىىى ئىنسىىاننى قانداق قىپىېتتەر دەب ئويالب قالدنن .بۇ سىىىىوئىالالرغىا بېرنپىى ،كېتىى ،،رۇمى ۋەز-تەبپىغ سىىىىۆزلەيىدنغىان ىامەگە ئەمەس ،قارشىىىى يۆنىپىشىىىكە كېتىېاتقانپىقىمنى سىىىەزدنن .ئەتراتىمدنكى مەنزنرە ئۆزگىرنشكە باشپىدر .شەھەرنىج شىما تەرنپىگە ما غانچە خاراب ئۆيپەر ،ۋەيرانە بىاغ-ۋارانالر ئىالىدنمغىا چىقتى ،كوچىالردا ە گى -ېىدە قىپىى ،ئوينىاۋاتقىان نىامرا ،بە ېاش بىالىالرغىا ئۇچرنىدنن .ئىچكىرنپەب مىىا غىىانچە ئۆيپەر ،ئىىادەمپەرال ئەمەس ،تۇراقالرمۇ ئۆزگەردر ۋە بىىارا-بىىارا كەچىيى ،كەتتى؛ دورا-دەرمە ،ياغ ،سىىىىامسىىىىاق تۇرنقى قويۇقالشىىىىتى. ئىىاخىرنىىدا بىر تىىار كوچىغىىا كىردنن ،بۇ يەردە ئە تۇراق كەچپە ئىىىدرئ مۇشىىك-ئەنبەر ،تەر ۋە شىىەھېە .دتمە ،كونيا شىىەھىرننىج بۇزۇقچىپىقتا نامى چىققان بىر مەھەلپىسىگە كېپى ،قالغانىدنن. يولىغىا تىاش يىاتقۇزۇلغىان دۆڭ كوچىنىىج بېشىىىىىىدا ئىانىدنال-مۇنىدنال قوراشىىىىتۇرۇلغىان ،ال تېمى قومۇش بىپەن تۇختىالنغىان بىر ئۆ بولۇب، ئۇنىج ئالدندا بىر توب ئايا تارا پىشىىىىى ،ئولتۇراتتى .مېنىج يېقىنالب بىارغىنىمنى كۆر ب تىارنڭىنى توختىتىى ،،مىا ىا گۇمىان بىپەن قىاراشىىىىتى، چىرايپىرننى بىزارلى ۋە مەسىىىىخىرە قىاتپىىدر .ئىايىالالرنىىج يېنىىدا ئىادەم زوقپىنىى ،قىاراب قىالغۇدە چىرايپى گەلپەرگە تولغىان ىب اغ بولۇب ،بۇنىىج باغېننى كىن بولغىيدر دەب قىزنقى ،قالدنن.
125
بىاغقىا بېرنى ،تۇرۇشىىىىۇمغىا ئۆينىىج ئىشىىىىىكى تىاراقالب ئېچىپىدر-دە، ئىگىز بو ،تەتەر ئۇسىىىىتىخىىان ،چىرايىىىدنال مۇز يىىاغىىىدنغىىان ،دتڭىز قاراقچىسىىىغا ئوخشىىايدنغان بىر ئايا تاالغا ئېتىپدر؛ ئېڭىكى قا -قا ، قىس ىپسىا سىېمىز قاتاقپىرننىج ى كىندنكى يۇمىالق بولۇب بولۇب ،كۆزلىرر ئىارنسىىىىىىدا غىايىىخ بولۇب ،ئىككى ئىنچكە سىىىىىزن قىاالتتى .ئېيى يەز، دوردا كىالپۇ بولۇب ،كىالپۇكىنىىج ئەسىىىىتىىدە قىارا بۇرۇتى بىار ئىىدر .بىر قاراتال ئۇنىج خۇنسالىقىنى ،ئەر ھەم ئايا بولۇب تۆرەلگەنپىكىنى بىپدنن. −كىمسەن نېمە قىال دەيسەن −دەب سورندر خۇنسا گۇمانسىراب. تەلدەتى بىر ئۆرلەب ،بىر تەسىىيىېاتقان تاشىقىندە ،تۇرۇب ئەرگە ئايالنسىا، تۇرۇب ئايالغا ئۆزگىرن ،قاالتتى. ئۆزەمنى تونۇشىىتۇرسىىام گەب قىپمىدر .ئىسىىمىنى سىىورندنن ،ئەمما ئىا پىمىغىان بولۇۋالىدر .بىر قولىىدا تىاشىىىىىا-چىېنال قوغپىغىانىدە مېنى ھەيدەبئ بۇ يەر سەن كېپىدنغان يەر ئەمەس“ دتدر. ىى نېمىشقا −دەب سورندنن. −كۆرمەيېاتامسىىنا بۇ دتگەن تاھىشىخانا .سىىپەر دەرۋنشىپەر دائىن ەر سىىىىېپىى ،،خوتۇن-قىزالرنى كۆرگەنىدە ىال-ئىالېاسىىىىتىنى كۆرگەنىدە قىاچىسىىىىىپەرغۇ نېمە ئىشىىىىىىج بىار بۇ يەردە سىىىىىا ىا دەب قويىا ،مېنى تاھىشىىىخانىنىج خو ايىنى ،ئەخالق دتگەن نېمە يوق ،ئىشىىىرەتېازلىقتىال قو ئەزمەيىدۇ دەب ئويپىشىىىىىىدۇ ،لېكىال ھەر يىپى زاكىا ئىايرنى ،تۇرنمەن، رامىزاندا بۇ يەرنى تاقايمەن .ھازنر مانا سىىىېنى گۇناھتىال قۇتقۇزۇۋاتىمەن. بىزدنال يىراق تۇر ،بۇ يەر شەھەرنىج ئەڭ بەتتەر ،مەينە يېرندۇر ،بۇ يەرگە كەلمەې −ھالبۇكى ،ما ا كۆرە ناتاكپى ئادەمنىج سىىىرتىدا ئەمەس ،ئىچىدە بولىدۇ −،دتدنن ئېتىراز بىپد ر ب −،بۇمۇ بىر نىزام. −قانداق نىزامالرنى دەۋاتىسەن سەن −دتدر ئۇ ىپە بولۇب. ئون يەتتىنچى ىزام :ەا ەاكلىق ئەاسەەەەەاسەەە ەەەن تېشەەە ەەى ىزدا ئەمە ، ئىەچىە ىەزدە ،كىەيىە ەلىەرلە ىەزدە ئەمە ،قەلەبىە ىەزدە بەولىە ەەدۇ ئەۇ ىە ەەئ سەەە ەەىرتىەدلكى ھەر قەا ەداق دا قەا چە سەەە ەەەە ك رپ سەەە ەەى ۇ يۇيەغ ان ھەامەان ەاكىزلىنىدۇ ،سەەە ەەۇ بىلەن چى ىا كېتىدۇ يۇيۇ ۇ چى ەارغىلى بول ەايدلغەان بىردلنبىر ەاسەەە ەەكىنىلى ق قەلبلەردە يىغىلىەا قەالغەان ھەسەەە ەەەە ۋە ۈەائىك ىيەتتۇر ئەمما خۇنسا مېنىج بۇ دتگەنپىرنمنى ئا پىماسقا سالدرئ
126
−دەرۋنشىپەردە چېچىنى سىا ا ئوخشىاش چەشىەرندنغانالر يوق .بىزنىج بۇ يەرگە ھەر تەرلە ئىادەمپەر كېپىىدۇ ،ئەممىا دەرۋنشىىىىپەر ئەسىىىىال يېقىال يولىمىايىدۇې بۇ يەردە چۆگىپەب يەرسىىىىەڭ ئىالالھ بۇ يەرنى كۆيىد ر ب يوق قىپىدۇ .بىر تەقېا ئادەمنى ئازدۇردۇڭ دەب بىزگە لەنە ئوقۇب ،ماكانىمىزنى ۋەيران قىپىدۇ .شۇ ا بۇ يەردنال چاققان كە ې كەلد مئ −بۇنداق قااليمىقان گەتپەرنى نەدنال تاتىسىىەن سىىېنىڭچە بولغاندا، ئىالالھ ئىاسىىىىمىانىدنال قىاراب تۇرغىان ئىاچچىقى يىامىان ،زالىن بىر ئىاتىمۇ ھەر قېتىن خىاتىا ئى قىپسىىىىىاق بېشىىىىىمىزغىا تىاش-چىالمىا يىاغىدۇرنىدۇ دەب ئويالمسەن ھەقتائاالنى مۇنداقمۇ چەشەنگەن بارمۇ دەلىال خىۇنسىىىىىىا يىىپىتە بىۇرۇتىىنىىىج ئىۇچىىنىى تىولىغىى اب ،ھىىازنىرال ئۇرنېتتىدنغاندە غەزەب بىپەن ما ا قارندر. −ئەنسىرنمە ،بۇ يەرگە تاھىشخانىنى كۆرگىپى كەلمىدنن −،دتدنن−، مەن شىىىىۇ گەلپە بىاغقىا ھەيران قىالىدنن ،ئۇنىڭغىا قىاراب بېقى ئەچەن كەلگەنىدنن. −ھە ،ئۇمۇ −دەب مەرنسىىنى سىىپكى ،قويدر خۇنسىا −،قىزالردنال بىرسىنىج ئىشى بۇ .گە ئۆستەرەيپى دەب تۇرۇتپىېالدر ،گەب قىپمىدنن. چۆ گەلىنىج ئەقپىدنال تەيدا بولغان باغچە بۇ. ئۇ نېرنقى تەرەتتە تىاھىشىىىىەلەرنىىج ئىارنسىىىىىىدا تۇرغىان بىر قىزنى كۆرسىىىىەتتى .ئۇ ئېڭەكپىرر يۇمىالق ،بەدەنپىرر سىىىىەدەتتە سىىىىىپى ، كۆزلىرر تىنى ،ئەممىا دەرتپىىك ،كۆرگەنال ئىادەمنىىج ئەقپىنى ئىالغۇدە گەزە قىز ئىىدر .ئۇنىڭغىا قىاراب ئۇنىىج ئىىدنيىسىىىىىىدە بەيە ئۆزگىرن بولۇۋاتقانپىقىنى سەزدنن. بېشىىىمنى ئېگى ،،ھېچكىن تۇيمىغۇدە ئاۋازدا خۇنسىىانىج قۇلىقىغا تىچىرلىىدننئ بۇ قىز قەلبى تىا ئىنسىىىىىانىدە قىپىىدۇ .ھىامىان بىر كەنى اينى تاشىالب كېتىدۇ .شىۇ بەيە مەنىېر سىەتەرگە ئاتپىنى ،،بۇ مەينە چاغدا سەن ئۇنىڭغا توسقۇن بولىمەن دتمە. خۇنسا كەينىگە چېكىنى ،،ما ا غەزەب بىپەن تىكىپدرئ −ەھەننەمگە ئوتۇن بولغايسىىەن ،زەبانىيالر تىپىڭنى سىىۇغۇرۇۋالغا ې سىەن ئۆزە نى نېمە چاغاليسىەن بۇ قىزالر مېنىج سىەرمايەم .كىمگە قانداق مۇئامىپە قىپىشىىىنى ئۆزەم بىپىمەن ،ئۇقتۇ مۇ بۇ يەرنىج خو ا ئاكىسىىىى
127
مەن .يوقا بۇ يەردنالې ئىككىنچى كۆز م كۆرمىسىىىۇن سىىىېنىې بولمىسىىىا چاكا كافانى① چاقىرنمەنې −ئۇ كىن −دەب سورندنن. خۇنسا بارماقپىرننى ئوينىتى،ئ −بىر باالخور ،ھەم ئۇنداق-مۇنداق يامانالردنال ئەمەس ،شىىىۇ ا ئۇنىج ئالدنغا بېرن ،قالىمەن دتمە −دتدر. −كىن بولسىىىا بولسىىىۇن −،دتدنن مەرەمنى سىىىىپكى −،،كېتىمەن، ئەمما يەنە كېپىشىىن مۇمكىال .مېنى بۇ يەردە قايتا كۆر ب قالسىاڭ ھەيران قالما .مەن تەتەن ئۆمرننى ايناماز ئەسىتىدە تەسىېر سىېرن ،ئۆتكەزندنغان دەرۋنشىىىپەردنال ئەمەسىىىمەن .ئۇنداقالر قۇرئاننى كىتاب سىىىەھىپىپىرندنال ئوقۇيدۇ ،مەن بولسىىىىام ھەر ايدنال ،ھەر بىر باشىىىىاقتىال ،چەمەلىپەردنال، بۇلۇتالردنال ئوقۇيمەن ،ئوقۇغىنىن نەتەس ئېپىېاتقان قۇرئاندۇر. −مەسىىىىپەن قانداق ئىنسىىىانالرنى كىتاب ئوقۇغاندە ئوقۇيسىىىەن، شىىىىۇنىداقمۇ −دتىدر دەلال خۇنسىىىىا قىاقىاخالب كەلەب −،خېپى ۆيپەب قويىدنكەنسەن ۇمۇې ىىىىىىىى ھەر ئىنسان بەئەينى ئوچۇق كىتابتۇر ،ئوقۇلۇش ئالدندا تۇرندۇ. ھەر بىرنمىز ئەسىىىىپىىىدە مېڭىېاتقىىان ،نەتەس ئېپىېاتقىىان بىر كىتىىاب، ئۆزنمىزنى بىپسىىىە ،تونۇسىىىاق كۇتايە −،دتدنن− ،مەيپى تاھىشىىىە ياكى بىاكىرە② بو ،مەيپى خىار يىاكى ئەزنز بو ،ئىالالھنى تېپى ئىارزۇسىىىىى ەۋھىرننى ھەممىمىزنىج قەلبىدە مەۋ ۇ ،تۇغۇلغاندنال تارتى ،ئىشى ى ئىچىمىزدە سىاقالب كېپىېاتىمىز .ئۇ شىۇ يەردە بايقىپىشىنى كەتەب تۇرندۇ، بۇمۇ بىر نىزام. بۇ قېتىن ئۇ قىايسىىىىى نىزامنى دەۋاتقىانپىقىمنى سىىىىورنمىىدر ،مەن سۆز منى داۋامالشتۇردۇمئ يەت تىەنەچەى ىەزام :ەۈتەۈن كە ەەائىەنە ەەاە جىە ەى قە ەەاتەالمەلىەرى ۋە ئەون ە مۇرەككە لىكى بىلەن بىللە ئىنسەەا نىئ ئىچىگە يوقەەۇرۇ غا دۇر قەەەيتان تەاقەەە ە ى دۇ يەادا بىز ى قەايىەل ق ىل ەاقچى بولۇۋات ەان قورقۇ چلۇق مەۈلۇق ئەمە ،بەلكى ئىچى ىزدلكى بىۋاسەەەىتە ئاۋاردۇر قەە ەەەيتا نى سەەەىرتتىك، باقەەەە ىالردلك ئەمە ،ئ رەڭدلك ئىزدە ئېسەەەەىددە بولسەەەەۇ كى ،ئ رلنى تو ۇغەان ئەادەم رەببىنى تو ۇيەدۇ بەاقەەە ە ىالر بىلەن ئەمە ،ەقەە ئ رى
① چاكال كافا −ھىيلىگەر ،پەسكەش ،تۇڭگۇز باش دېگەن مەنىدە. ① باكىرە ــ يۈزى ئېچىلمىغان قىز -ت
128
بىلە ال كۈرەش قىلىەدلغەان ئىنسەەەەەان ئەڭ ئەاۈىرلەدا غەلىبە سەەە ەەۈ ىتىەدە يارات ۇچىسىنى تو ۇيدۇ خۇنسىىىىا بۇ قېتىن قولپىرننى كىرنشىىىىتەر ب ،كۆزلىرننى قىسىىىىى،، تەھدنتكار قىياتەتتە ما ا باشتىال ئاياغ سەتسالدر. −تىاھىشىىىىەلەرگە ۋەز ئېيتىمەن دەۋاتقىان سىىىىىاراڭ دەرۋن ې −دتىدر ئىاچچىقىىدا بوغۇلۇب −،نېمە ئىادەم سىىىىەن ،كونيىادنال نېمە ئىزدەيسىىىىەن، بىپمەيمەن ،ئەمما ھوشۇ نى يىغىېا ې بۇ ئەتراتتا بىرەرسىنىج كالپىسىنى قايمۇقتۇرۇشىىۇ غا يو قويمايمەن .تاھىشىى خانامدنال يىراق تۇر ،بولمىسىىا، قەسىىىىەم قىپىمەنكى ،چاكا كافا كېپى ،تىپىڭنى كېسىىىىىدۇ ،مەن ئۇنى تۇزالب ئىشتىھا بىپەن يەيمەن. ئېلال بوستون-2008 ،يىل-5 ،ئاينىڭ -28كۈنى ئېپال بەگەن ئەتىگەن باشىقىچە كەيىپسىىز قوتتى .ئەمما كەيپىياتىنى بە ناچار دتگىپى بولمايتتى ،بەلكى ئىستەكسىز ،ھېسسىياتسىز ،بەئەينى رە سىىز بىر روھىي ھالەتتە ئىدر .گويا ئۆزر بېرنشىنى خالىمايدنغان بىر ئىشىىىىىككە يېقىنالشىىىىقانىدر ،تۇرمۇشىىىىىدا ئۆزگىرن بولۇۋاتاتتى ،بۇنى سىىىېزنېاتاتتى ھەم شىىىۇنى كەتەۋاتاتتى .ئاشىىىخانىدا قەھېە تەييارالۋتتى،، ئۆتكەندە يېزن ،تارتمىغا تاشالب قويغان قارارنامىسىنى تاتتى. 40ياشىىىقا بېرنشىىىتىال ئاۋۋا چوقۇم قىپىشىىىىن كېرە بولغان ئون ئى ئ بۇندنال كېيىال تېخىمۇ تەرتىپپىك بولۇب ،ۋاقتىڭدنال تېخىمۇ ياخشىى تايدنالن ،ئۆزە گە يېڭى تىالن تەز .پتامام) تەز مىڭنى ئىجرا قىى ،،يىاغ ،شىىىىېكەر ،تۇزدنال قو ئەز ب ،مېنىرا ماددا ۋە ئانتى ئوكسىد تولۇقال .پتامام) ئورۇنىدۇقالرنىىج يىاتقۇچىنى ئىالمىاشىىىىتۇر ،مېھمىانخىانىغىا يېڭى زنننە گەلپىرر ئا ،ياستۇقالرنى يېڭىال .پتامام) ھاياتىڭغا بىر نەزەر سا .پھە ،بۇنىمۇ تامامالندر دتيىشكە بولىدۇ) گۆش يېيىشىىىنى تاشىىىال ،ھەر ھەتتىدە سىىىاغالمپىققا تايدنپى تاماق تىزنمپىكى تەز ب ،بەدەنىڭگە ھەقىقىي كۆ ە بۆلەشىكە باشىال .پتامامالندر دتيىشكە بولىدۇ)
129
رۇمىنىىج كىتىابپىرننى ئېپىى ،،ھەر كەنى ئەڭ ئىاز بولغىانىدا ئىككى شېدىرننى ئوقۇ .پتامام) بالىالرنى برودۋا تىياتىرخانىسىغا ئاتارغىال پتامام) تاماق ئېتى بىپىمپىرر ھەققىدە كىتاب يېزنشقا باشال .پتامام) قەلبىڭنى مۇھەببەتكە ئا ې ئېپال بۇ قارارنامىنىج ئاخىرقى ماددنسىىىىىغا تىكىپى ،بىر ھازا تۇرۇب قىالىدر .بۇنى يىازغىانىدا نېمىنى ئويپىغىان بولغىيىدر كىالپىسىىىىىىدا نېمە بىار بولغىيدر «ئىشىى شىىەرندىتى»نىج تەسىىىرندنال ئوخشىىايدۇ دتدر ئۆز- ئۆزنگە .يېقىنىىدنال بېرر ئەزنز زەھرانىىىج رومىىانىنى ئوقۇب ،ئىشىىىى - مۇھەببەتنى كۆب ئوياليدنغان بولۇب قالغانىدر.
سۆيەمپە ئەزنز بەگەن مېنىىج تۇغۇلغىان كەنەم .ئۆزەمنى بىر بۇرۇلۇش نۇقتىسىىىىىغىا كېپى ،قالغاندە سېزنېاتىمەن .قىرنققا كىرگىنىڭدە قېرن ،قالغىنىڭنى ھېر قىپىسىىىىەن ،بۇ سىىىىا ىا ئېغىر تۇيۇلىىدۇ .بولۇتمۇ بىز ئىايىالالر ئەچەن شۇنداق .ئامېرنكىدنكى ئايالالر ژۇرنىپى ئىنسان ئۆمرننىج ئۇزارغانپىقىنى، ئىپگىرنكى 30ياشىىىنىج ھازنر 40ياش دەب ھېسىىىابپىنىدنغانپىقىنىپ40 ياشىنىج بولسىا 60ياشىقا تەڭ كېپىدنغانپىقىنى) ئوتتۇرنغا قويۇشىتى .ئەمما كىمنى ئالدايمىز 40ياش دتگەن 40ياش .كۆب نەرسىىىپەرگە ئېرنشىىتىنئ تېخىمۇ بىپىمپىىىىك ،تە رنبىپىىىك ،ئەقىپپى بولىىدۇم .ئەممىىا يەز مگە قورۇقالر چەشىىىىتى ،چېچىن كىرلەشىىىىتى ،تېخىمۇ سىىىىەترا ،ھارغىال بولۇب كەتتىن... تۇغۇلغىان كەنەم مېنى ھەر قېتىن خۇشىىىىىا قىالتتى ،ئەممىا بەگەن ئەتىگەن قوتقاندا نېمىشىىقىدۇر ئىچىن سىىىقىپدر .ئۆمر منىج مۇشىىۇنداق ئۆتەب كېتىېترندنغانپىقىنى ئويالب ،بۇ خىيالدنال شەركىنى ،كەتتىن. ئۇنىىداقتىىا ھىىايىىاتىمىىدا ئۆزگىرن بولۇشىىىىىنى راسىىىىتتىنال ئىىارزۇ قىالمدنمەن شىۇنداق“ دتسىەم تېخى ،ئۇنداق ئەمەس“ دتسىەم تېخى .ھەر ئىككى نەتىجە مېنى چۆچەتىدۇ. مەندنال بەكرە خۇشا بولۇشۇ نى تىپەب ،دوستۇڭ ئېپال ئىزاھىا ئ بۇ بىر ئىاز كۆ ەلسىىىىىز خە بولىدر بەلكىن ،كەچەرگىال .بۇ كەنپەردە ئۆزەم بىپەن توال ئېتىشىىىىىىدنغىان بولۇب قىالىدنن .بەلكىن شىىىىۇ رومىاننىىج تەسىىىىىرنىدۇر ،يىا بولمىسىىىىىا ئوتتۇرا يىاشىىىىپى دەرتپىرنىدە قالغاندنمەن... 130
*
*
*
سۆيەمپە ئېپال، تۇغۇلغان كەنە گە مۇبارە بولسۇنې ئەرلەر ئەچەنمۇ ،ئىايىالالر ئەچەنمۇ 40يىاش ئەڭ گەزە يىاشىىىىتۇر، مەنچە 40 ،سىىىرلى سىىان .دەرۋەقە ،توتان باالسىىى 40كەن داۋامالشىىتى، ھەممە يەرنى سىىۇ باسىىتى ،ئەمما ھەممىنى يىقىتقان بۇ غايە زور كەلكەن بۇرۇنقى كىر ،ئەخپەتپەرنى سىەتەر ب تاشىالب ،يېڭى ھاياتپى تۇرسىىتى ئاتا قىپدر .ئىسىىالم تەسىىەۋۋۇتىدا 40سىىانى بىر مەرتىېە يەكسىىىپى ئەچەن كېتىدنغان ۋاقىتقا ،مەنىېر ئويغىنىشىىىقا ۋەكىپپىك قىپىدۇ .مەرنپەتنىج ئاسىاسىپى تۆ باسىقۇچى باردۇر ،ھەر بىرندە 10دەرنجە بولىدۇ ،قوشىۇلسىا 40 بولىدۇ .ھەزرنتى ئىسىىىىا چۆلدە 40كېچە-كەند ز رنيازە چەكتى .ھەزرنتى مۇھەممەدكە 40يېشىىىىىدا ۋەھىي كەلدر .بۇدسىىىىاتىېا فىكۇس دەرنخىنىج ئاسىىتىدا 40كەن تەتەككۇر قىپدر .يەنە شىى ەمسىىنىج 40نىزامى بار ،بۇنى ئۇنتۇب قالماسپى كېرە . 40يېشىىدا ئىنسىان يېڭى ۋەزنپىنى ئەسىتىگە ئالىدۇ .مېنىڭچە سىەن كىاتتىا يېشىىىىىڭغىا كەلىدنىجې قېرنى ،قىالىدنن دەب كۆ پە نى ھەرگىز يېرنن قىپما 40 .شىۇنداق قۇدرەتپىك سىانكى ،قورۇقپىرنج ،چېچىڭدنكى ئاقالرمۇ ئەرزنمەس نەرسە بولۇب قالىدۇ. ئۆزە نى ئاسرنغىال ،ئەزنز پاھىشە چۆل گۈلى كونيا-1244 ،يىل -10ئاينىڭ -18كۈنى يىىپىالردنىال بىېىرر بىۇ مەيىنە يىولىىدا كىېىتىىېاتىىمەن ،بىىر ئىشىىى ىنىى چەشىىەنمەيمەن .ئادەمپەر دائىن تاھىشىىىېازلىققا قارشىىى تۇرندنغانپىقىنى، تاھىشىەلەرگە ئېچىنىدنغانپىقىنى ئېيتىشىسىىمۇ ،بىرەر تاھىشىىنىج تەۋبە قىپى ،،ھاياتىنى يېڭىدنال باشىپىشىىېتپىشىىغا تۇرسىە بەرمە ،تاتقاققا چەشىىىكەن ئىكەنسىىىەن ،مە گە شىىىۇ يەردە قا “ دەيدۇ .بۇنىج سىىىەۋەبىنى بىپمەيمەن .بىپىىدنغىنىنئ بۇ دۇنيىادا نۇرغۇن ئىنسىىىىىان بىاشىىىىقىالرنىىج نامراتپىقىدنال ،ئا ىزلىقىدنال تايدنپىنىدۇ ،يىقىپى ،چەشىىىكەن بىرننىج ئورنىدنال قوتۇب بېپىنى رۇسىىىپىېتپىشىىىىنى خالىمايدۇ ،دۇنيادا بىر ئا ىز بەندە ئازايسىا بىدارام بولىدۇ .ئەمما كىن نېمە دتسىە دتسىۇن ،شىۇنى نىيە
131
قىپىدنمكى ،يېقىنىدا بۇ تىاھىشىىىىخىانىىدنال ئىايرنپىمەن ،بۇ يەرنى تىاشىىىىالب كېتىمەن. بەگەن ئەتىگەندە ئويغانغىنىمدا خۇشىىالپىقىن ئىچىمگە سىىىغمايتتى. مەۋالنىانىىج ۋەز-تەبپىغىنى ئىا الشىىىىنى شىىىىۇنچىپىىك ئىارزۇ قىالتتىمكى، كۆز مگە ھېچنېمە كۆر نمەيتتى .خو ايىندنال رۇخسىىىە سىىىورنسىىىام مېنى چوقۇم زا پى قىپىى ،،تىاھىشىىىىەلەر قىاچىانىدنال بېرر ۋەز ئىا الش ئەچەن مەسىچىتكە بارندنغان بولۇب قالدر “ دەيتتى .مۇشىۇنداق مەسىخىرە قىپغان چاغدا توختىما كەلەب يەزر تىدنگەندە كۆكىرن ،كېتەتتى. شىىىىۇ ىا ئۇنىڭغىا يىالغىان سىىىىۆزلەش نىيىتىگە كەلىدنن .گە بىاغنى كىمنىج يېتىشىىىىتەرگەنپىكىنى سىىىىورنغان ئۇ ئېگىز بويپۇق ،چېچى يوق دەرۋن كەتكەندنال كېيىال قارنسىام ،بىزنىج خۇنسىا خىيالغا چۆكەب تۇرۇب قىاتتۇ .مۇشىىىىۇنىداق چىاغىدا ئۇ خېپى ئو پۇق بولۇب قىاالتتى .تەيتى كەلىدر دەب ئويالب ئۇنىج يېنىغا باردنن. −بازاردا قىپىدنغان بىر-ئىككى ئىشىىىن بار ،رۇخسىىە قىپسىىاڭ−، دتدنن. ما ا ئىشىىىەندر .نېمىال بولسىىىۇن توققۇز يىپدنال بېرر ئۇنىج يېنىدا ئىتتە سىاداقەتمەنپىك بىپەن ئىشىپىگەچكە ئاز-توال بولسىۇن ئىشىەنچپىك ھېسابپىناتتىن. −ئەمما بىر شىىەرتىن بار−،دتدر خو ايىال− ،سىىۇسىىام بىپەن بىپپە بارنسەن. بۇنىڭدا چاتاق يوق ئىدر ،سىۇسىامنى ياقتۇراتتىن ،ئۆزر ئاق كۆ ە ، بويى ئىگىز بولغىان بىپەن ئەقپى ئىالتە يىاشىىىىپى بىالىغىا ئوخشىىىىايىدنغىان، ھىيپىگەرلىكنىىج نېمىپىكىنى بىپمەيىدنغىان ھىايىالى ۋە ئىشىىىىەنچپىىك بىر ئادەم ئىدر .ھېچكىن ئۇنىج ئەسىىىپى ئىسىىىمىنى بىپمەيتتى ،بەلكىن ئۆزنمۇ بىپمەسىىىىپىكى مۇمكىال .ھىالېنغىا بە ئىامراق بولغىانپىقى ئەچەن ئۇنى سىىىىۇسىىىىام“① دەيتتۇق .تاھىشىىىىىخانىدنال بىرەر تاھىشىىىىە كوچىغا چىقماقچى بولسىا سىۇسىام ئۇنىج ئارقىسىىدنال سىايىدە ئەگىشىى ،ما اتتى. ئۇنىڭدنال ياخشى مۇھاتىزەتچىنى تىپەتمۇ تاتالمايتتىن. بوسىىتانپى ئارنسىىىدنكى توتا يولدنال بىپپە ما دۇق .بىر دوقمۇشىىقا كەلگەندە سىۇسىامغا بىر دەم سىاقالب تۇرۇشىنى ئېيتى ،،بىر چاتقالپىقنىج ئىارقىسىىىىىغىا ئۆتەب ،ئىپگىرر بۇ يەرگە يوشىىىىۇرۇب قويغىان بىر تىاغىار ئەرلەر كىيىمىنى چىقاردنن. ① سۇسام −كۇنجۇت دېگەن مەنىدە −ت
132
ئەمما كىيىمىمنى ئالماشىىتۇرۇب ئەرەنچە ياسىىانماق ئويپىغىنىمدننمۇ تەس بولىدر .ئىاۋۋا كۆكسىىىىەمگە ئۇزۇن شىىىىىارتىالرنى بىاغالب مەيىدەمنى تەزلىشىىىىىن كېرە ئىىدر .ئىانىدنال قو ۇر رە پىىك تىامبىا ،يۇڭ ىپتكە، سىىىىۇس قو ۇر رە پىك تون كىيدنن،ئاندنال بېشىىىىىمغا دەسىىىىتار ئورندنن. ئاخىرندا ئۇالر مېنى ئەرەب ىس ەيياھى دەب قالسىۇن دەب يەز منىج يېرنمىنى رەخا بىپەن ئورنېالدنن. سىۇسىامنىج يېنىغا قايتى ،بارغىنىمدا ئۇنىج كۆزلىرر ھەيرانپىقتىال چەكچىيى ،كەتتى. −يەر ،ما ايپى −،دەب ئۇنىج يېڭىدنال تارتسام ىن تۇرندۇ ،يەز منى ئېچى −،،بۇ مەن ،مېنى تونۇمىدنڭمۇ −دتدنن. سۇسام بىر قولىنى ئاغزنغا ئاتىرن ،،ھەيرانپىقتا توۋلىدرئ −چۆ گەلى ،بۇ سەنمۇ نېمىشقا بۇنداق كىيىندنج −ئەش ،سا ا بىر ئىشنى دتسەم ،مەخپىيەتپىكنى ساقپىياالمسەن سۇسام ئەلېەتتە“ دتگەن مەنىدە بېشىنى لىڭشىتتى. −يىىاخشىىىىى −،دەب تىچىرلىىىدنن −،ھېچكىمگە ئېيتمىىا ،بولۇتمۇ خۇنسىاغا بىر ئېغىز گەب قىپى ،سىالماې بىز ئەمدر بازارغا ئەمەس ،امىگە بارنمىز. سۇسام قورقۇن ئىچىدە چىرايىمغا تىكىپدر. −بۇ مەن ئەچەن بە مۇھىن −،دەب يىىالېۇردۇم ئۇنىڭغىىا −،ئەگەر گېپىمگە كىرن ،،بۇنى ھېچكىمگە دتمىسىىىەڭ سىىىا ا چوڭ بىر قاچا ھالېا ئېپى ،بېرنمەن. ھالېا“ دەب سىۆزننى تەكرارلىدر سىۇسىام ۋە ئاغزنغا تاتپى بىر نەرسىە تەگكەندە تىپىنى تامىشىى ،قويدر .مۇشىۇنداق تاتپى ئەمىدلەر بىپەن مەۋالنا ۋەز سۆزلەيدنغان امىگە قاراب ما دۇق. * * * نىكىيىاغىا① يېقىال كىچىىك بىر يېزنىدا تۇغۇلىدۇم ،ئىانىام دائىن سىىىىەن يىاخشىىىىى مىاكىانىدا ،ئەممىا يىامىان زامىانىدا تۇغۇلۇب قىالىدنىج“ دەيتتى .دەۋر زۇلمەتپىىك ئىىدر ،ئەتە نېمە بولىىدنغىانپىقىنى بىپگىپى بولمىايتتى .بىر يىپىدنال يەنە بىر يىپغىچە ئىشىىىىالر ئۆزگىرنى ،تۇراتتى.دەسىىىىپەتتە ئەھپى سىىىىەلىپپەرنىىىج قىىايتىىىدنغىىانپىقىنى ئىىا الب قىىايغۇردۇق ،ئۇالرنىىىج كونسىىىىتىانتىنپولىدا قىپغىان زۇلۇمپىرننى ئىا پىىدۇق ،ئۆ -ئىمىارەتپەرنى ① نىكىيا−ھازىرقى ئىسمى ئىزنىك ،تۈركىيە بۇرسا ۋىاليىتىنىڭ بىر ناھىيىسى −ت
133
ۋەيران قىپىىى ،،چوڭ-كىچىىىك چېركىىاۋالردنكى ھەيكەلپەرنى چېقىپتۇ. كېيىال كىشىىپەرنىج ھەممىسىى سىەلجۇقىيالرنىج ھۇ ۇمى ھەققىدە تاراڭ سىېپىشىقا باشىپىدر .سىەلجۇق ئەسىكەرلىرر تەيدا قىپغان ۋەھىمە تەگىمە تۇرۇتال ۋەھشىى قالماقالرنىج ھۇ ۇمى باشىالندر .د شىمەنپەرنىج ئىسىمى ۋە ىسىىىىمى دائىن ئىالمىشىىىىىى ،تۇراتتى ،ئەممىا بىزنىىج ھىاال بولۇش ىىايىىىدا قورقۇنچىمىز ئىىىدا تېغىنىىىج ئەسىىىىتىىىدنكى قىىار دۆۋنپىرنىىدە قېپىېترەتتى. ئاتا-ئانام ناۋا بولۇب ،ئىككىپىسىىىىى خىرنسىىىىتىدان دننىغا ئېتىقاد قىپىدنغان ئېتىقادلى ئىنسىىانالر ئىدر .ئوچاقتىال يېڭى چىققان ناننىج تۇرنقى بالىپىقىمدنال بېرر ئېسىىىىمدە قالغان ئەڭ دەسىىىپەتكى خاتىرندۇر. بى زنىى بىىا دتىگىىپىى بىولىمىىايىتىتىى ،بىىالىىپىى ۋاقىتىىمىىدنىال بىۇنىى ھىېىر ى قىپغىانىىدنن .ئەممىا نىامرا ئەمەسىىىىپىكىمىزنىمۇ بىپەتتىن .دۇكىنىمىزغىا كېپىىى ،تىپەمچىپىىىك قىپىىىدنغىىان تېقىر تۇقراالرنىىىج تەلمەر ب تۇرغىىان كۆزلىرنىدنال بىپەتتىن ھىالىمىزنى .ھەر ئىاخشىىىىىمى ئۇخالشىىىىتىال ئىاۋۋا يەكەنەب ئولتۇرۇب دۇئىىا قىپىىى ،،بىزنى ئىىا قويمىغىىان تە رنگە رەھمە ئېيتاتتىن ،ئۇنىج بىپەن دوسىتانە تارا پىشىاتتىن ،چەنكى ئۇ چاغدا رەببىن مېنىج دوستۇم ئىدر. مەن يەتتە ياشىىقا كىرگەندە ئانامنىج بويىدا قالدر .ھازنر ئويپىسىىام، ئانام نەچچە قېتىن بويىدنال ئا راب كەتكەن بولسىىا كېرە ،ئەمما ئۇ چاغدا بۇ ئىشىىالرغا ئەقپىن يەتمەيتتى .شىىۇنچىپىك سىىاددا ئىدنمكى ،بوۋاقالر بۇ دۇنياغا قانداق تۇغۇلىدۇ دەب بىرسىىى سىىورنسىىا ،تە رر ئۇالرنى يۇمشىىاق، تاكىز خېمىردنال يۇغۇرندۇ دتيىشىن مۇمكىال ئىدر. ئەمما ئانامنىج قارنىدا يۇغۇرۇلغان خېمىر غايە يوغان بىر نەرسىىىىگە ئوخشايتتى ،كۆب ئۆتمە ئانامنىج قورسىقى بادا دە يوغىناب ،ما الماس ھالغا كەلدر .ئەمما يېزننىج تۇغۇ ئانىسىىىىى ئانامنىج تېنىدە سىىىىۇلۇق ئىشىىىىشىىىى ىى بىى ارلىىقىىنىى ئىېىيىتىتىى ،ئەمىمىىا نىېىمە دتىمەكىچىى بىولىغىىنىىنىى چەشىنەلمىدنن؛ بۇنىج نېمىسى يامان بولغىيدر. ئەممىىا ئىىانىىاممۇ ،تۇغۇ ئىىانىسىىىىىمۇ ھېچنېمىنى بىپەلمىگەنىىىدرئ ئانامنىج بالىياتقۇسىىىىدا بىر ئەمەس ،ئە كېزە باال بولۇب ،ئەچىپىسىىىى ئوغۇ ئىدر .ئۇالر ئانامنىج قورسىىقىدا سىوقۇشىماقتا ئىدر .تۇغۇتقا يېقىال ئە كېزەكنىىج بىرر يەنە بىرسىىىىىنى بىاال ھەمرنيى بىپەن بوغۇۋالغىان، بوغۇلغىان بوۋاق بولسىىىىىا ئۆ ئىالمىاقچى بولغىانىدە بىالىيىاتقۇنىىج چىقى ئېغىزننى توسىىىىۇۋالغىانىدر .شىىىىۇنداق قىپى ،بوۋاقالرنىج ھەممىسىىىىى 134
سىقىپى ،،بالىياتقۇدنال چىقالماس ھالغا كېپى ،قالغانىدر .ئانام بۇ ئە كېزەكنى تۇغۇش ئەچەن تۆ كەن كەچەب بىاقتى ،تىاكى نەتسىىىىى ئەز لەب ئاۋازر توختىغىچە كېچە-كەند ز ئۇنىج دا -تەريادلىرننى ئا پىدۇق. تۇغۇ ئىانىسىىىىى ئىانىامنى قۇتقۇزالمىغىانىدنكىال ئە كېزە ئىنىمنى قۇتۇلدۇرۇشىىقا تۇتۇندر ،قولىغا قايچا ئېپى ،ئانامنىج قورسىىىقىنى يارغان بولسىىمۇ ئاران بىرسىىنى قۇتۇلدۇرالىدر .ئىنىن مانا مۇشىۇنداق تۇغۇلدر. دادام بۇ تېشىىىىكەلپىكنى ئۇنىڭىدنال كۆرگەنىدە قىپىى ،،تۇغۇلغىان كەنىدنال ئېتىبىىارەن ئۇنىڭغىىا سىىىىوغۇق مۇئىىامىپە قىپىىدر ،ھەتتىىا يۇيۇنىىدۇرۇش مۇراسىمىغىمۇ قاتناشمىدر. ئىانىام ئۆلەب كېتىى ،،دادام قىاتىقىنى ئىاچمىايىدنغىان ،قوتىا ،سىىىىەترا ئادەمگە ئايپىنى ،كەتكەندنال كېيىال تۇرمۇشىىمىز كۆ ەلسىىزلىككە تاتتى، ناۋايخانىنىج ئىشىىپىرر ئاقمىدر.كەنپەرنىج بىرندە ناۋايخانىغا كېپىدنغان تىپەمچىپەردە بولۇب قېپىشىىىىىمىزدنال ئەنسىىىىىرەيتتىن .كىارنېنتىمنىىج ئاسىتىدا نان سىاقالشىقا باشىپىدنن ،نانالر بۇ يەردە قۇرۇب كۆكىرن ،قاالتتى. ئەممىا ئىنىن مىا ىا قىارنغىانىدا كۆب ئىازاب چەكتى .ھې بولمىغىانىدا مەن بىر مەزگى ،بولسىىىمۇ مېھىر-مۇھەببە ،غەمخورلۇققا ئېرنشىىكەنىدنن ،ئىنىن بۇنىىج ھې بىرننى كۆر ب بىاقمىىدر .ئۇنىىج بۇنىداق يىامىان مۇئىامىپىگە ئۇچرنشىىىىى مېنى غەزەبپەند رەتتى .ئەمما راسىىىىتىنى ئېيتقاندا ،دادامنىج غەزنىپىىگە ئىۇچىرنىغىۇچىى مەن بىولىمىىغىىانىپىىقىىن ئىەچىەن ئىۆزەمىنىى تەلەيىپىىىك ھېسىىىىاباليتتىن .ئىنىمغا تەڭ تۇرۇشىىىىۇب بەرگەن بولسىىىىام ،ھەممە ئى بىاشىىىىقىچە بوالتتى .مەنمۇ بەگەن كونيىادنكى بۇ تىاھىشىىىىخىانىغىا كىرنى، قالمىغان بوالتتىن .بۇ ھايا نېمىدتگەن غەلىتە-ھەې بىر يىپىدنال كېيىال دادام قىايتىا ئۆيپەنىدر .ئىنىمنىىج ھىايىاتىىدا بولغىان بىردننبىر ئۆزگىرن شىۇ ئىدنكى ،ئىپگىرر ئۇ دادامدننال يامان مۇئامىپىگە ئۇچرنغىان بولسىىىىىا ،ئەمىدر دادامىدنال ھەم ئۆگە ئىانىامىدنال تە ال زۇلۇمغىا ئۇچراۋاتاتتى .ئۇ تۇرسىە تاتسىىال ئۆيدنال قاچاتتى ،قايتى ،كەلسىە يامانالر بىپەن دوسىا بولۇب ،خۇ -تەيپى تېخىمۇ ئەسىكىپىشىى ،كەتكەن ھالەتتە قىايتىى ،كېپەتتى .بىر قېتىن دادام ئۇنى شىىىىۇنچىپىىك قىاتتى ئۇردنكى، تىرنك قېپىشىىىى بىر مۆ ىزە ئىدر .شىىىۇندنال ئېتىبارەن ئىنىن تەتەنپە ئۆزگىرنى ،كەتتى ،كۆزلىرنىدە قەھر-غەزەب ،ئۆچمەنپىىك ئورنىاب قىالىدر ،بىر نەرسىىىىىپەرنى ئويالۋاتقىانىدە قىالتتى ،ئەممىا كۆ پىگە شىىىىۇم نىيەتپەرنى تەكەۋاتقىىانپىقىىىدنال خەۋەرسىىىىىز ئىىىدر .بىپگەن بولسىىىىىىام ئىىىدر ،ئۇ تا ىدەلەرنىج ئالدننى ئااللىغان بوالتتىن. 135
ئۇزاق ئۆتمە دادام بىپەن ئۆگە ئانامنىج ئۆلەكىنى تاتتۇق .بىرسىى ئىۇالر يەيىىدنىغىىان نىىانىنىىىج ئىۇنىىغىىا چىىاشىىىىىقىىان ئىۆلىتىەرنىىدنىغىىان دورا ئارنالشىىىىتۇرۇۋەتكەنىدر .بۇنى ئا التال ھەممە ئادەم ئىنىمدنال گۇمانالندر. تاشىشىاتالر ئۇنى سىوراق قىپى ،بولغىچە ئۇ قورقۇب قاچتى .شىۇندنال كېيىال ئۇنى كۆرمىىدنن .بۇ دۇنيىادا ئۆزەم يىالغۇز قىالغىانىىدنن .ئىانىام ئۆلگەن ئۆيىدە تۇرالمىىدنن ،نىاۋايخىانىىدنمۇ قىااللمىىدنن .كېيىال بۇ دۇنيىالىقتىا بىردننبىر تۇغقىنىن بولغان ھامماچامنىج ئۆيىگە كېتىشىنى قارار قىپدنن .ھامماچام تېخى ئەرگە تەگمىگەن قېرر قىز بولۇب ،كونسىتانتىنپولدا ياشىايتتى .ئۆ بىپەن ناۋايخانىنى شىىىىۇنداقال تاشىىىىالب ئۇنىج يېنىغا بېرن ئەچەن يولغا چىقتىن ،ئۇ چاغدا 13ياشتا ئىدنن. كونسىىىىتىانتىنپولغىا بىارنىدنغىان بىر كىرا ھىارۋنسىىىىىغىا چىقتىن .بۇ ھىىارۋنىىدنكى ئەڭ يىىاش يولۇچى مەن ئىىىدنن .يولغىىا چىقىىى ،بىر نەچچە سىىائەتتىال كېيىال باندنتالر يولىمىزنى توسىىۇب ،سىىومكا-چامادان ،دوتپا- قالپاق ،ئۆتە ،كەمەر ،اۋاھىرا ،ھەتتا ھارۋنكەشىىنىج ھېسىىىبپىرندنال تىارتىى ،ھەممە نەرسىىىىىمىزنى ئېپىېالىدر .مېنىىج بەرگەدە ھېچنېمەم بولمىغىانىدنكىال بىر بۇلۇ ىدا ئەن-تىنسىىىىىز قىاراب تۇردۇم؛ مىا ىا ئۇالر زنيانكەشپىك قىپمايدۇ دەب ئوياليتتىن. ئەمما ئۇالر مېڭى ،تۇرۇشىغا باندنتالرنىج كاتتىبېشى ما ا قارابئ گەزە قىز ،ما ا قارا ،سەن يەزر ئېچىپمىغان قىزمۇ “ دتدر. خىجىپپىقتىال قىزاردنن .بۇنىداق بىمەنە سىىىىوئىالغىا ىاۋاب بەرمىىدنن. شۇنداقتىمۇ مېنىج قىزنرنشىن ئۇنىڭغا بېرنپگەن اۋاب ئىدر. −ئەمىىدر كېتەيپىې −دەب توۋلىىىدر كىىاتتىبىىاش −،ئىىاتالرنىىىج ھەممىسىنى ئېپىڭالر ،بۇ قىزنىمۇ ئېپى ،مېڭىڭالرې مەن يىغالب زارالب شىۇنچە تىركەشىسىەممۇ يولۇچىالرنىج ھېچقايسىىسىى يىاردەمگە كەلمىىدر .بىانىدنتالر مېنى بىر چوڭ ئورمىانپىققىا ئېپىى ،كەلىدر. ئورمانپىقنىج ئوتتۇرنسىدا ئۆزلىرننىج بىر مەھەلپىسى بولۇب ،ئۇ يەردە بىر توب ئىايىالالر ۋە بىالىالر بىار ئىىدر .ھەممىال يەردە غىاز-ئۆدەكپەر ،ئۆچكىپەر، چوشىىىقىالر ئەركىال يايالب يەرەتتى .ئەگەر بۇ يەردە قاراقچىالر ياشىىىىمىغان بولسا ،ھەر كىن اھاندنكى ئەڭ چىرايپى يېزا مۇشۇكەن دەب قاالتتى. ئۇزاق ئۆتمە قىىاراقچىالر بىىاشىىىىپىقىنىىىج مېنىىىج قىز يىىاكى قىز ئەمەسىىىىپىكىمنى نېمىشىىىىقا سىىىىورنغانپىقىنى بىپدنن .قاراقچىالرنىج بىر رەھبىرر بولۇب ،قىارا كېزنككە گىرنپتىار بوتتۇ ،كېسىىىىىپى ئېغىر بولۇب، ئۇزۇن ۋاقىتتىال بېرر ئورۇن تۇتۇب يىاتقىانمى ،ھەر خىى ،دورا ،ئىال الرنى 136
قىپىى ،بېقىپتۇ ،ئەممىا تىايىدنسىىىىى بولمىاتتۇ .كېيىال بىرسىىىىى بۇنىىج سېھىرلىك داۋاسى ھەققىدە ئۇنىج قۇلىقىغا تىچىرالبئ يەزر ئېچىپمىغان بىر قىز بىپەن بىپپە ياتسىىىىاڭ كېسىىىىىپىج ئۇنىڭغا كۆچىدۇ-دە ،سىىىىەن تاكپىنى ،شىپالى تاتىسەن“ دەتتۇ. ئۆمر مدە ئەسىپەشىنى خالىمايدنغان بىر مۇنچە ئىشىالر بار .ئورمانپىقتا ئۆتكەزگەن كەنپىرنممۇ بۇنىج ئىچىدە .ھازنرمۇ شىىىۇ ئورمانپىقنى ئەسىىىپەب قىالسىىىىىام تەقە قىارنغىايالرنى خىيىا قىپىمەن .مەھەلپىىدنكى ئىايىالالرنىىج يېنىىدا تۇرغىانىدنال كۆرە دەرەخپەرنىىج ئىارنسىىىىىغىا كىرنى ،يىالغۇز ئولتۇرۇب يىغاليتتىن .بۇ يەردنكى ئىايىالالر قىاراقچىالرنىىج ئىايىالپىرر يىاكى قىزلىرر ئىدر .يەنە ئۆزر خاالب كەلگەن تاھىشىەلەرمۇ بار ئىدر .بۇالرنىج نېمىشىقا بۇ يەرگە كېپىىدنغىانپىقىغىا ئەقپىن يەتمەيتتى .مەن بولسىىىىىام بۇ يەردنال ھامان قاچىمەن دەب ئوياليتتىن. مەن دائىن بۇ ئورمىانپىقتىال ئۆتىىدنغىان ئىا ھىارۋنپىرننى كۆرەتتىن، بۇالرنىج كۆتىنچىسىىى ئېسىىىپزادنپەرنىج ئىدر .بۇ ھارۋنالرنىج نېمىشىىقا بۇالڭ-تىاال غىا ئۇچرنمىايىدنغىانپىقىغىا ھەيران ئىىدنن .كېيىال بىپىدنمكى، ھارۋنكەشىىىپەر بۇ ئورمانپىقتىال ئۆتەشىىىتىال ئاۋۋا قاراقچىالرغا تارا بېرن، ئاندنال خاتىر ەم ئۆتىدنكەن .بۇ ئىشىىىالرنىج مەخپىيىتىنى ئۇقۇۋالغاندنال كېيىال بىر تىالن تەز ب ،چوڭ شىىىىەھەرگە بىىارنىىدنغىىان بىر ھىىارۋننى توختىتىى ،،ھىارۋنكەشىىىىكە مېنى ئېپىېنپېشىىىىنى ئېيتىى ،يىالېۇردۇم .ئۇ مېنىىج تۇلۇمنىىج يوقپۇقىنى بىپىى ،تۇرۇب يۇقىرر ھەق تەلەب قىپىى، تۇرۇۋالدر ،بۇنىج بەدنپىنى باشقا ئۇسۇ بىپەن تۆلىدنن. كونسىىىىتىانتىنپولغىا بېرنى ،بىر قىانچە كەن يىاشىىىىىاب ،ئورمىانپىقتىكى تاھىشىىەلەرنىج نېمىشىىقا ئۇ يەرگە بېرنشىىنى تالپىغانپىقىنىج سىىەۋەبىنى چەشىىىىەنىدنن .شىىىىەھەر ئورمىانپىقتىال نىاچىار ئىىدر ،ھىاممىاچىامنى ئىزدەب بىارغۇممۇ كەلمىىدر .مەنىدە بىچىارننى ھېچكىن ئۆيىىدە تۇرغۇزمىايتتى. يالغۇز ئىدنن ،بۇ شىەھەرنىج روھىي ەھەتتىال ما ا زۇلۇم سىېپىشىى ئۇزاققا بىارمىىدر .كېيىال تىامىامەن بىاشىىىىقىا بىر دۇنيىاغىا −قوتىالپى ،يىامىانپى ، بىاسىىىىقۇنچىپى ،زۇلۇم ۋە مەرەزنىىج ئىچىگە كىرنى ،قىالىدنن؛ كەينى- كەينىىدنال ،قىانچە قېتىن بويۇمىدا قىالىدر ،ئىازاب ۋە ئىاغرنققىا چىىداب نەچچە بىالىنى ئىالىدۇرۇۋەتتىن .بەدننىن كىاردنال چىقتى ،ھەيز توختىىدر ،يىاش تۇرۇتال تۇغماس بولدۇم. ئۇ كوچىالردا شىۇنچە كۆب ئىشىالرغا شىاھىا بولدۇمكى ،بۇنى سىۆزلەشىكە تىى ،ئىا ىزلى قىپىىدۇ .شىىىىەھەردنال ئىايرنپىى ،ئەسىىىىكەرلەر ،ىانبىازالر، 137
سەندەتچىپەر ،كاھىنالر ،سىگانالر ئارنسىدا يەرد م .ئۇالرنىج شەھېە نەتسى ئەچەن قۇ بولىدۇم .كېيىال چىاكىا كىافىا دەيىدنغىان بىر زوراۋان لەكچە مېنى تۇتۇب ،كونيادنكى بۇ تاھىشخانىغا ئەكەلدر. مېنى ج نەدنال ى خۇنسىىىىىا خو ىايىال مەن كىارغىا كەلگەن مۇددە ئىچىىدە كەلگەنپىكىن بىپەن ھېسىىابپىشىىى ،ئولتۇرمىدر .تۇغماس ئىكەنپىكىمنى بىىپىىى ،خىۇش بىولىىدر ،مەنىىدنىال ھىىامىىپىىدارلىى مەسىىىىىىپىسىىىىىى چىقمايتتى.تۇغماسىپىقىمغا قاراب ما ا چۆ “ دەب لەقەم قويدر ،ئەمما بۇ لەقەمنى تەز ،قوتا دەب ئويالب ،يېنىغا گە “ نى قوشىىىۇب زنننەتپىدر. شۇنىج بىپەن چۆ گەلى“ دەب ئاتىپى ،قالدنن. مەن ئەچەن ھەممىسىىىىى بەرنبىر ئىدر ،قاقشىىىىىمىدنن ،زارلىمىدنن، گەلپەرنى ياخشى كۆرەتتىن ،يوقاتقۇدە نېمەم قالدر ئىماننىمۇ يوشىىىۇرۇن بىر گە باغچىسىىىى دەب ئوياليتتىن .تۇرسىىىە بولسىىىىىال ئۇ بىىاغچىنىىىج ئىچىىىدە ئىىايپىنىىى ،خۇش تۇراقالرنى قېنىىى، تۇرايتتىن ،ئەممىا بىر كەنى تۇيۇقسىىىىىز ئۆزەمنى سىىىىىرتتىا ،ەننە “تىال قوغالنغىان ھىالىدا كۆرد م .تە رننىىج مىا ىا قىايتىا قۇچىاق ئېچىشىىىىىنى شىۇنچىپىك ئارزۇ قىالتتىن .بالىپى ۋاقتىمدنكىدە ،ئۇنىڭغىال يۆنەلسىەم كاشىىىكى.مۇشىىىۇ ئارزۇ بىپەن ئىمان باغچىسىىىىنىج ئەتراتىنى ئايپىنى،، ئوچۇق بىر ئىشىكنى ئىزدەيتتىن ،ئەمما تاتالمايتتىن. * * * شىىىىۇنىداق قىپىى ،سىىىىۇسىىىىىام بىپەن ىامىگە بىاردۇق .كۆزلىرنمگە ئىشىىىەنمە قالدنن .ھەر كەسىىىى ،،ھەر سىىىاھەدنكى كىشىىىىپەر بۇلۇڭ- تۇشىىىىقىاقالرنى تولىدۇرۇب ئولتۇرغىانىىدر .ئىايىالالر نىامىاز ئوقۇيىدنغىان يەرنىمۇ ئەرلەر ئىگىپىېالغانىدر .ئاسىمانغا يىڭنە ئاتسىا يەرگە چەشىمەيدنغان بۇنداق قىسىىىىتىا چىپىقتىا نەدنال ىا تىاتىااليمەن ىايىدنال ئەمىىد ئەز ب كەينىمگە ئۆر لەب مىا ىا دەب تۇرسىىىىىام ،ئىالىدنمىدنكى رەتتە ئولتۇرغىان بىر تىپەمچى ئورنىدنال دەرھا قوتۇب ،توتنى يېرن ،امىدنال چىقى ،كەتكىپى ما در. دەرھا ئۇنىج ايىدا ئولتۇرۇۋالدنن .سۇسام تاالدا قالدر. شىىىىۇنىداق قىپىى ،،مەن چۆ گەلى تەتەنپە ئەرەنچە يىاسىىىىىنىى،، ئۆزەمنى امىدە كۆرد م .ئەنسىىىىىرەتال ئولتۇراتتىن ،ئۇالر ئەرلەر ئارنسىىىىىدا ئەرەنچە ياسىىىىنى ،ئولتۇرغان بىر ئايالنى بىپى ،قالسىىىا نېمە قىپىېتتەر بۇنى ئويالب بواللمىىايېاتقىىانىىدا ،ئۇالرنىىىج تېخى ئۇ ئىىايىىالنىىىج تىىاھىشىىىىە ئىكەنپىكىنى بىپىى ،قىالسىىىىىا نېمە بولۇب كېتىىدنغىانپىقىنى كىالالمغىا 138
كەلتەر شىىىىنىمۇ ئەسىىىىال خالىمايتتىن .ھالبۇكى مەن بۇ يەرگە مەۋالنانىج تەبپىغىنى ئىا پىغىپى كەلگەنىىدنن ،مىا ىا توغرا يو كۆرسىىىىىتىىدنغىان سىۆزلەرگە مۇھتاغ ئىدنن .بارلى خىيا ،ۋەھىمىپەرنى قوغالب چىقىرن،، ۋەزگە دنققە قىپدنن. رۇمى دانىمۇ دانە سىىىىۆزلەيتتىئ ئىالالھ تىائىاال زنتپىقالردنال بەخىا- سائادە تۇغۇلسۇن دەب تەقدنرنى ياراتتى .بۇ دۇنيا بىكاردنال بىكار ئالەمى كەۋنۇ فەسىىىىاد“ يەنى بولۇش ،مەۋ ۇ بولۇش ئالەمى“ دەب ئاتالمىغان. دۇنيىىادا ھەممە نەرسىىىىە ئۆزننىىىج زنتپىقى بىپەن زاھىر بولىىىدۇ .تەقە تەرۋەردنگارنىڭال زنتى يوقتۇر ،شۇ ا ئۇ ھەر قاچان مەخپىي قالىدۇ“. ۋائىز گەب قىپىېاتقاندا ئاۋازر تاغ بۇالقپىرندە ھەيېە ئاقاتتى. ئەسىىتىدە ئاسىىمان ،تەسىىتە تۇتراق ،دۇنيا مانا مۇشىىۇنداق .مولپۇق بىپەن قەھەتچىپىك ،تىنچپى بىپەن ئۇرۇش ...ھەممە شەيدىنىج چوقۇم بىر زنتى بار .ئۇنتۇما الركى ،ئالالھ ھې نەرسىىىىنى بىكار ياراتمىغان ،ھەر بىر دانچە ،زەررننىڭمۇ ئىالھىي نىزامدا ئورنى بار“. چەشىەندنمكى ،بۇ دۇنيادا ھې قانداق نەرسىە تەسىاددنپىي ياكى ئارتۇق ئەمەس .ھەممە نەرسىىىىە بىر مەقسىىىىە ئەچەن خىزمە قىپىدۇ .ئانامنىج بويىدا قېپىشىىىىى ،ئە ئىنىمنىج بالىياتقۇدا توختىما ئېپىشىىىىىشىىىىى، ئىنىمنىىج يىالغۇزلۇقى ،ئىاخىرنىدا ئۇنىىج دادام ۋە ئۆگە ئىانىامنىىج قىاتىپىغىا ئايپىنىشىى ،ئورمانپىقتا ئۆتكەزگەن ئۇ قاباھەتپىك كەنپەر ،كونسىتانتىنپو كوچىپىرندنكى كەلپەتپىرنن ...بۇالرنىج ھەممىسىىىى ۋە ھەر بىرر مېنىج سىىەرگەزەشىىتپىرنمنى تەيدا قىپغانىدر .ھەر بىر زوراۋانپىقنىج ئارقىسىىىدا ياكى نېرنسىىىىدا باشىىىقا بىر سىىىىر ،باشىىىقا بىر سىىىەۋەب بار ئىدر .بۇنى چەشەند رەلمىسەممۇ ئىچىمدنال ھېر قىالتتىن. بەگەن چەشىىىىتىال كېيىال ئىادەمگە لى تولغىان بۇ ىامىىدە رۇمىنىىج تەبپىغىنى ئىا الۋتتىى ،راھەتپەنىدنن ،تىنچالنىدنن .بۇ شىىىىۇنىداق گەزە تەسپىمىيە ئىدنكى ،ئانام ياققان ناندە ئىسسى ،يۇمشاق ئىدر... تىلەمچى ھەسەن كونيا-1244 ،يىل-10 ،ئاينىڭ -18كۈنى بېشىىىىغا ئى كەلمىگەن ،قورسىىىىقى توق مەۋالنا ئازاب چېكىشىىىنىج تەزنپىتىنى يەزر قىزارما تۇرۇب قانداق سىىىىۆزلەيدنكىال ،ئىنسىىىىان ئۆزر بىپمەيدنغان ئىشىىىالردنال ئەمەس ،بىپىدنغان ئىشىىىالردنال گەب ئېچىشىىىى
139
كېرە .قىاراب چىىداب تۇرالمىا ،ئۆزەمگە ئۆزەم غۇدۇرلىغىنىمچە ىامەدنال چىقىى ،،ئىرەن دەرنخىنىىج تەۋنگە قىايتىا بېرنى ،ئولتۇردۇم .ىامەدنكى امائە تارقالغىچە ھېچكىن ئالدنمدنكى تاۋاققا تۇ تاشىىىپىمايدنغانپىقى ئەچەن ئەتراتقىا مۇ پۇق نەزەردە قىاراب ئولتۇراتتىن .كۆز م ئۇيقۇغىا ئىپىنىا دەب تۇرۇشىىىىىغىىا ،ئىپگىرر ھې كۆر ب بىىاقمىغىىان بىر ئىىادەم كۆز مگە چېپىقتى .ئۇ باشىىتىال ئاياغ تولۇق كىيىنگەن بولۇب ،يەزر كوسىىا ،قولىدا ئۇزۇن ھىاسىىىىىا ،بىر قۇلىقىىدا كەمەش زنرە ،تۇرقى ئىا ىايىى ،ئىىدنكى، كۆزلىرنمنى ئۇنىڭدنال ئەزەلمە قالدنن. دەرۋن ئىككى تەرنپىگە قىاراب ،مېنى كۆردر .كىشىىىىىپەرنىىج مېنى كۆرسىىمۇ كۆرمەسىكە سىېپىشىىغا شىۇنچىپىك كۆنە ئىدنمكى ،ئۇنىج ما ا بۇرۇلۇب قارنشىىىنى كەتتەم .ئەمما دەرۋن ئوڭ قولىنى كۆكسىىىگە ئېپى،، ما ا كونا دوسىىتالردە سىىاالم بەردر .ھەيران قېپى ،،باشىىقىسىىىغا سىىاالم بېرنېاتقان ئوخشىايدۇ دەب ئويالب ،ئىككى تەرنپىمگە ئىختىيارسىىز قارندنن، ئەممىا بۇ يەردە تەقە مەن ۋە ئېرەن دەرنخى بىار ئىىدر .دتمە ،سىىىىىاالم بېرنپگەچىنىىج ئۆزەم ئىكەنپىكىنى بىپىى ،،مەنمۇ قولۇمنى كۆكسىىىىەمگە ئېپى ،ئۇنىڭغا اۋاب بەردنن. ئۇ ما ا ئاسىىتا يېقىنالب كەلدر ،بېشىىىمنى ئېگى ،،تاۋنقىمغا تە گە ياكى نان تاشىاليدۇ دەب ئولتۇردۇم .ئەمما دەرۋن ئالدنمغا كېپى ،يەكەنەب ئولتۇرۇب ما ا تىكىپى،ئ −ئەسساالمۇ ئەلەيكۇم ،قېرنندنشىن−،دتدر. −ۋەئەلەيكۇم ئەسىىىىسىىىىاالم دەرۋن −،دتدنن گاراڭ-گۇرۇڭ .ئاۋازنن ئۆزەمگە غەلىتە ئا الندر .دتمە ،بىرسىىىى بىپەن تارا الشىىىمىغىپى ئۇزۇن زامىىانالر بولغىىاچقىىا ،ئىىاۋازنمنىىىج نېمىگە ئوخشىىىىىايىىدنغىىانپىقىنى ئۇنتۇب كەتكەنىدنن. ئۇ ئۆزننى تونۇشىىىتۇردر ،ئىسىىىمى شىىىەمسىىىى تەبرنزنمى .مېنىج ئىسمىمنى سورندر. كەلد مئ −مېنىج ئىسمىن بولسا نېمە بوتتۇ ،بولمىسا نېمە بوتتۇ دەرۋن ئېتىراز بىپد ردرئ −ھەر ئادەمنىج بىر ئىسىىمى بولىدۇ .ئالالھنىج سىىانسىىىز ئىسىىىن- سىىىىەتىتى بىار ،بىز تەقە بۇالرنىىج توقسىىىىىان توققۇزننى بىپىمىز .ئويالب باققىنا ،ئالالھنىج بۇنچە كۆب ئىسىمى تۇرسىا ،ئۇ ئۆز رۇھىدنال ان بەرگەن بىر ئىنسان قانداقمۇ نام-نىشانسىز ياشايدۇ 140
بۇ سىىىىوئالغا نېمە دەب اۋاب بېرنشىىىىىمنى بىپمىدنن ،اۋاب بېرن، باقا دەتمۇ ئويپىمىدنن .راستىمنى ئېيتى ،ئىشنى تەگەتتىنئ −ئىپگىرر مېنىج بىر ئانام ۋە ئايالىن بولۇب ،مېنى ھەسىىىىەن دەب ئاتايتتى. شىىىەمر بېشىىىىنى لىڭشىىىىتى ،ئۇنداقتا مەن سىىىېنى ھەسىىىەن دەب ئاتا “ دتدر .ئاندنال مەن ئويالب باقمىغان بىر ئىشىىنى قىپدر ،قوينىدنال بىر كەمەش ئەينە چىقىرنى ،مىا ىا ئۇزنتىى ،بۇنى ئىا −دتىدر −،بۇنى باغداتتىكى مۇبارە بىر زا بەرگەنىدر ،سىىىىېنىج رنسىىىىقىج چەشىىىىكەن ئوخشىىىايدۇ .ئەگەر ئۆزە نى ئۇنتۇب قالغۇدە بولسىىىاڭ ،بۇ ئەينە سىىىا ا ئىچىڭدنكى ئىالھىي گەزەلپىكنى كۆرسىتىدۇ“. −ماخاۋ كېسىىىپى بولغان بىر ئادەمگە ئەينە بېرە دەۋاتامسىىەن − دتدنن ھەيرە بىپەن −،مەن شۇنداق سە تۇرسام... گېپىمنى داۋامالشىىىىتۇرۇشىىىىقىا تۇرسىىىىە بولمىىدر ،ئىارقىمىزدنال تىاتپىاراقچىپى چىقتى .دەسىىىىپەتتە ىامىىدە بىرەر يىانچۇقچى تۇتۇلغىان ئوخشىىايدۇ دەب ئويپىدنن ،ئەمما ۋاقىراش -اقىراشىىالر بارغانچە كەچىيى، كەتتى .بەلكى ئۇ يەردە ئۇنىڭىدننمۇ قورقۇنچپۇق بىر ئى يەز بەرگەنىىدر. بىر يانچۇقچى ئەچەن بۇنچىېاال غەلېە-غوغا كۆتەر لمەيتتى. كۆب ئۆتمە نېمە ئى بولغىانپىقىنى بىپىدۇق .بىر ئىايىا ئەرەنچە ياسىىىنى ،امەگە كىرنشىىكە ئۇرۇنغانمى ،ئۇنىج ئەسىىتىگە ئۇ ئىپپەتپىك ئايا ئەمەس ،بەلكى بىر تاھىشىىەمى .ئۇنى تۇتۇۋالغان بولۇب ،قارنسىىاق، بىر توب ئادەم ئۇنى دۆشكەلپەب،ئىتتىرن ،تاالغا چىقىرنېاتاتتى ،كەينىدنال بىر توب ئادەم غەزەب بىپەن ۋاقىرايتتىئ −ئۇرۇ الر بۇ يالغانچىنى ،ئۇرۇ الر بۇ االتنىې غەزەب بىپەن ئېتىپغىان ئىايىاقالر كوچىغىا چىقتى .ئوتتۇرنىدا ئەرەنچە ياسىىىانغان بىر ئايالنى كۆرد م ،قورقۇنچتىال ھازنرال ئۆلىدنغاندە تاتىرن،، ئىاقىرنى ،كەتكەنىىدر .بىادام كۆزلىرر دەھشىىىىەتپىىك تىپىدنراليتتى .بەگەنگە قەدەر نۇرغۇن ئۆلەم ىازالىرننى كۆرد م ،ھەر قېتىن ھەيران قىاالتتىن .ئۆزر يالغۇز چاغدا شىىۇنچە كەمتەر ،سىىەۋرچان ،ھەتتا مۇاليىن كىشىىىپەر بىر توب ش ى، ئادەمنىج ئارنسىىغا كىرگەندە ئۆزگىرن ،،قوتالپىشىى ،،رەھىمسىىزلى ى كېتەتتى .ھەنەرۋەن ،تىجىارەتچى ،دۇكىانىدار ،يىاغىاچچى دتگەنپەر ،ئۆمرنىدە بىر تا چەمەلىنىمۇ دەسىىسىىىمەيدنغان شىىۇ ئادەمپەر بىر گۇرۇھ بولۇب ھەرنكە قىپسىىا ۋەھشىىىيپىشىىى ،كېتەتتى ،مەيداندا ازاالش ئادەتتىكى ئىشىىالر
141
ئىدر .بۇنداق ئىشىىىىالر كۆتىنچە قانپى تا ىدە بىپەن ئاخىرلىشىىىىاتتى، ەسەتپەر ئىبرە ئەچەن شۇ مەيدانغا ئېسى ،قويۇالتتى. بىچارە ئايا “ دتدنن دەرۋنشكە ،ئەمما قارنسام دەرۋن يوق ،ئولتۇرغان يېرنىدە شىىىىىامىا ئۇچۇب تۇراتتى .كۆرد مكى ،ئۇ شىىىىىامىالىدە قوزغىپىى،، ئوقيىىادنال ئېتىپغىىان ئوقتە تېزلىىىك بىپەن شىىىىۇ ئىىادەمپەرگە قىىاراب كېتىېاتاتتىې مەن دەرھا ئۇنىج كەينىدنال ئەگەشىىىتىن ،يېتىشىىىىېتپى ھەرگىز مۇمكىال ئەمەس ئىدر. ئېتىپغان ئاياقالر ئۇ ئايالنىج كالپىسىىىىىغا تېگى ،بولغىچە شىىىىەمر ھاسسىسىنى بايراقتە كۆتەر ب ئاۋازننىج بارنچە توۋلىدرئ −توختا الرې ئىادەمپەر دەۋرەب كەتتى ،ئۇالر ئىايىالنى ئىتتىرنشىىىىنى توختىتىى،، ئۆزلىرننىج ئالدننى توسقان بۇ قارا كىيىمپىك تەلېنگە قارندر. −نېمە ئى بۇ ،نومۇس قىپمامسىىىپەر −دەب ۋاقىرندر شىىەمر ۋە ھاسىىسىىسىنىج تۆمەر ئۇچىنى يەرگە ئۇردر −،ئوتتۇز ئادەم بىر ئايا بىپەن ئېپىشىېاتامسىپەر بۇ ئىشىڭالر ئادنپپىقمۇ تور كۆتە ،ئېيى يەز ،بىر كۆزر ئا ىز بىرسى ئالدنغا چىقى،ئ ازالىنىشىىىىقا ھەقپى −،دتدر −،گۇناھسىىىىىز بولسىىىىا −بۇ ئايا ازالنمايدۇ. بۇ ئەلپىازنىدنال ئۇ ئۆزننى مۇشىىىىۇ بىر توب ئىادەمنىىج بىاشىىىىپىقى دەب ھېسىاباليتتى ،يېقىال بېرن ،ئۇنى تونىدنن ،ئۇ بايبارنر دەيدنغان تاشىشىاب بولۇب ،كونيا شەھىرننىج بارلى تىپەمچىپىرر ئۇنىڭدنال بىزار ئىدر. ىامىائەتنى ئىالىداش ئەچەن ئەرەنچە يىاسىىىىىنىى ،ىامەگە −بۇ ئىايىا سىىوقۇنۇب كىرن ،،نومۇس قىپماسىىتىال ئەرلەرگە ئارنپىشىىىېالدر −،دتدر بايبارس سۆزننى داۋامالشتۇرۇب. −يەنى سىىىېنىڭچە ،بۇ ئىنسىىىان امەگە ۋەز-تەبپىغ ئا الش ئەچەن كەلدر ،بۇنىڭغا قانداق ازا بېرنشىىمىز كېرە ،شىۇنداقمۇ −دەب سىورندر شىىىەمر −،ەمە نامىزنغا كېپى قاچاندنال بېرر ىنايە بولۇب قالدر، دەب بېقىڭالرچۇ ئادەمپەردنال ھې سادا چىقمىدر. غەزەبتىال يەزر قىزنرن ،كەتكەن بىر ئادەمئ −ئىايىالالرغىا ەمە تەرز ئەمەس ،كەلمىسىىىىۇنې −دەب ۋاقىرنىدر نېرنىدا تۇرۇب −،ئۇنىج ئەسىىتىگە بۇ ئىپپەتپىك ئايا ئەمەس ،بەلكى تاھىشىىەې بۇ امەدە ئۇنىج نېمە ئىشى بار مۇبارە 142
بۇنىىىج بىپەن ئىىارقىىىدا تۇرغىىان بىر نەچچە ئىىادەم ئىختىيىىارسىىىىىز ۋاقىرنشى ،كەتتىئ −تەسكەش ،رەسېاې بۇ مىىالىمىىانچىپىققىىا قېتىپغىىان بىر يىگىىىا ئېتىپىىى ،بېرنىى ،ئۇ ئايالنىج سىەلپىسىىنى قامالپىدر .سىەلپە يېشىىپى ،ئۇ ئايالنىج تارقىراق، ئۇزۇن ،بۇغدا رە گىدنكى سىىىىاغۇ چاچپىرر دولقۇنالب يېيىپدر .ھەممە ئىادەمنىىج دتمى ئىچىگە چەشىىىىەب كەتتى ،بۇ تىاھىشىىىىەنىىج يىاشىىىىپىقى، گەزەلپىكى ھەممىنىج ئەقپىنى ئازدۇراتتى. شىەمر ئۇالرنىج ئىچىدنكى مۇرەككەب ھېسىسىىياتالرنى بىپگەن بولسىا كېرە ،ھەممىسىگە قاراب شۇنداق دتدرئ −بۇ ئايالنى ياخشىىى كۆرەمسىىىپەر يا يامان كۆرەمسىىىپەر ،بىر نەرسىىە دە الر قېرننداشپىرنن شىىىەمر شىىىۇنداق دەتال تاھىشىىىەنىج قولىنى تۇتۇب ئۆزنگە تارتى،، ئاياقالرنىج ھۇ ۇمىدنال سىاقالب قالدر .ياش ئايا دەرۋنشىنىج ئارقىسىىغا يوشۇرۇنۇب ،ئانىسىنىج ئېتىكى ئاستىغا كىرنېالغان كىچىك قىزدە يەرگە ئولتۇرۇۋالدر. بايبارس شەمسنىج ئالدنغا ما غا گەكىرندرئ −چوڭ خاتالى ئۆتكەز ۋاتىسىىىىەن دەرۋن ،سىىىىەن بۇ شىىىىەھەرلىك ئەمەس ،بىزنىج ئادەتپىرنمىزنى بىپمەيسەن ،شۇ ا بۇ ئىشقا ئارنالشماې تاھىشىەنى قوغداشىتىال باشىقا مۇھىن ئىشىىج −سىەن قانداق دەرۋن يوقمۇ −دتدر يەنە بىرر. شىىىەمر تەبرنزر بۇ قارشىىىىپىقنى توغرا چەشىىىىنىېاتقاندە بىر دەم تۇرۇۋالىدر ،چىرايىىدنال ھې ئىاچچىقالنغىانپىقى كۆر نمەيتتى ،تەمكىال ۋە قەتدىي ئىدرئ −ئۇنداقتا سىىىپەر باشىىتا بۇ ئايالنى قانداق تونۇب قالدنڭالر دتمە ، سىىىىىپەر ىامەگە بېرنى ،ئوڭ-سىىىىولۇ الرغىا قىاراب ئولتۇردۇ الر .ھەقىقىي مۇئمىال يېنىدنكى ئادەمنىج بىر يېرر ئوچۇق قالسىىمۇ دنققە قىپمايدۇ. كىمكى ئىالالھنى ھەقىقىي زنكرر قىپسىىىىىا ئۇ ئىالالھتىال بىاشىىىىقىا ھەممە نەرسىىىىىنى ئۇنتۇيىدۇ .سىىىىىپەر بەگەن بۇ ئىايىالنى تۇتۇۋالمىىدنڭالر ،بەلكى ئىىارقىىپىى ئەقىپىى- ئىۆزە ىالرنىى رەسىىىىىېا قىىپىىدنىڭىالرې ئىۇنىى تىۇتىۇۋتىپىى ھوشىىۇ الرنىج باشىىقا يەردە ئىكەنپىكىنى ئاشىىكارنپىدنڭالرې ئەمدر امەگە كېتىڭالر ،ئىنشائالال ،بۇ قېتىن ھەقىقىي ئىمان ئېيتقايسىپەر.
143
كوچىنىج ئىچى ىمىپال كەتتى ،ئادەمپەر ئەسىتىدە ئۇچۇشىۇب يەرگەن توتا-توزاندنال باشقا ھې نەرسە مىدنرلىمىدر. ئاخىرندا شىەمر تەبرنزر ھاسىىسىىنى تۇال پىتى ،قېنى ،ھەممىڭالر ىامەگە ،مەۋالنىانىىج تەبپىغىنى ئىا پىغىپى مېڭىڭالر“ دەب كىشىىىىىپەرنى ھەيدندر. كىۆزلىىرنىمىگە ئىشىىىىەنىمە قىىالىىدنىن ،ھەمىمە ئىىادەم ھىۇدۇقىۇب تىۇرۇب قېپىشقانىدر .ھېچكىن ئارقىسىغا يانمىدر ،ئەمما كۆتىنچىسى بىر نەچچە قەدەم چېكىنگەنىىدر .نېمە قىپىشىىىىپىرننى بىپمە ئەتراتىغىا ھىا ېتقىى، قاراۋاتقانالر كۆب ئىدر .شىىىۇ ئەسىىىنادا تاھىشىىىە دەرۋنشىىىنىج ئارقىسىىىىغا يوشىىىىۇرۇنۇۋالغان يېرندنال ئەركە تاغ توشىىىىقىنىدە ئېتىپى ،چىقى،، ئۇزۇن سىىىىاغۇ چاچپىرننى تۇال پىتى ،يەگەرگىنىچە يان كوچىغا كىرن،، ھەش-تەش دتگەچە كۆزدنال غايىخ بولدر .ئىككى ئادەم ئۇنى قوغپىماقچى بولىېندر ،شىەمر تەبرنزر ھاسىىسىىنى ئۇالرنىج تۇتىغا ئاتتى ،ئىككىپىسىى يەرگە د م چەشىىىتى .ئەتراتتىكىپەر كەلەشىىىكە باشىىىپىدر ،مەنمۇ كەلد م. ھودۇقۇب بېشىىىىى قېيى ،كەتكەن كەتكەن ئىككىسىىىىى ئورنىدنال تۇرغاندا تاھىشە ئالپىقاچان ئۇزاب كەتكەن ،دەرۋن بولسا ،بۇ ئىشنى تەگەتتىن دەب ئويالب بۇ يەردنال كەتكەنىدر. ھاراقكەش سۇاليمان كونيا-1244 ،يىل-10 ،ئاينىڭ -18كۈنى بېشىىىىىن ئېغىر ،قولپىرنمنىج ېنى يوق ،كۆز منى يۇمدۇم .ئۇخالب قىاال دتگەنىدە تىاالدا چىققىان ئوتۇر-توتۇردنال سىىىىەكرەب قوتتۇم ،قورقۇب كېتى،ئ −نېمە بولدر −دەب ۋاقىرندنن −،مو غۇلالر باستۇرۇب كەلدنما بىرلىرر تىخىپداب كەلەشىىەتال كەتتى ،قارنسىىام باشىىقا ھاراقكەشىىپەر مېنى مازاق قىپغىپى تۇرۇتتۇ .قارا بۇ سارا الرغاې −قورقما ،سىىىىۇاليمان زابو ې −دەب توۋلىدر مەيخانىنىج خو ايىنى خىرنسىىىىتوس −،كوچىىدنال كېپىېاتىىدۇ بۇ تىاتپىاراق ئىاۋازالر ،مەۋالنىا ۋەز- تەبپىغىنى تەگىتى ،قايتىىېاتىدۇ ،مۇخپىسىىىپىرر كەينىدنال ئەگىشىىىى، كېتى ،بارندۇ. دترنزنگە كېپىى ،قىارنىدنن ،ئەھېا دەرۋەقە ئۇنىىج دتگىنىىدە ئىىدر، مەۋالنا ئاتنىج ئەسىىىتىدە ،مۇخپىسىىىپىرر ئۇنىج كەينىدە ئۇزۇن بىر سىىىەب 144
بولۇب كوچىدنال ئۆتەب كېتىېاتاتتى .رۇمى توتنىج ئوتتۇرنسىىىىىدا ،ئاتنىج ئەستىدە قەددننى تىك تۇتۇب ئولتۇراتتى. دترنزننى ئېچى ،،بەلگىچە ئېگىپى ،بۇ قاينام-تاشقىنپىقنى تاماشا قىپىشىىىقا باشىىىپىدنن .كىشىىىىپەر قو غۇزدە ئاسىىىتا كېتىېاتاتتى ،ئۇالرغا شىىىۇنچىپىك يېقىال ئىدنمكى ،قولۇمنى ئۇزاتسىىىام بىرسىىىىنىج بېشىىىىنى تۇتىىااليتتىن .كىىالالمغىىا تۇيۇقسىىىىىز قىتىغۇر بىر خىيىىا كەلىىدرئ بىر نەچچىسىنىج سەلپىسىنى ھېچكىمگە تۇيدۇرتما ئالماشتۇرۇب قويسامچۇې دەرھا بېرن ،خىرنسىىىتوسىىىنىج ياغا دەسىىىتىپىك قاشىىىپىغۇچىنى ئىېىپىىى ،كەلىىدنىن ،بىىر قىولىۇمىىدا دتىرنىزنىنىى تىۇتىۇب ،يەنە بىىر قىولىۇمىىدا ىق اشىىىىپىغۇچنى سىىىىىا گىپىتىى ،،ئىالىدنمغىا تىازا ئېگىپىى ،،بىر ئىادەمنىىج سىەلپىسىىنى ئاال دتگەندە توتنىج ئىچىدنال بىرسىى يۇقىرنغا قاراب ،مېنى كۆر ب قالدر. −ئەسساالمۇ ئەلەيكۇم −،دتدنن يەزر قېپىنپى بىپەن. −شىىىوتا خانىدنال سىىىاالم قىپىېاتامسىىىەن تېخى ،ھۇ ئەخالقسىىىىزې مۇسىۇلمانمى تېخىې نومۇس قى ،،نومۇس −،دەب ۋاقىرندر ئۇ −،شىاراب ئىچمە شەيتاننىج ئىشى ،بۇنى بىپمەمسەن بىر نەرسىىىە دە دەب تۇراتتىن ،كالالمدنال بىر نەرسىىىە ۋنج“ قىپى، ئۇچۇب ئۆتەب كەتتى ،نېمە بولغىنىنى بىپىى ،قورقۇب كەتتىن ،بىرسىىىىى ما ا تاش ئاتقانىدر ،ئاخىرقى تەيتتە ئېڭىشىىىېالمىغان بولسىىام كالالمنى يېرنېتتەتتى .ئوچۇق دترنزندنال كىرگەن تاش بېشىىىىىمنى سىىىىىپاب ئۆتەب ئارقامدا ئولتۇرغان ئىرانپى گىپەم سىىىىودنگىرننىج وزنسىىىىىغا تاققىدە چەشىكەنىدر .نېمە بولغىنىنى بىپەلمىگەدە دەرنجىدە چاال مەسىا بولۇب كەتكەن سودنگەر ئۇ تاشنى قولىغا ئېپى ،كۆزنتىېاتاتتى. خرنستوس ئەنسىرەب توۋلىدرئ −سۇاليمان ،دترنزننى چاتسان تاقاب ،ايىڭدا ئولتۇرې −نېمە بولغىنىنى كۆرد مۇ −دەب سىىىىورندنن ھايا اندنال دنر-دنر تىترەب ،ھاراق شىىىىرەسىىىىگە يېنى ،كەلدنن−،بىرسىىىى ما ا تاش ئاتتى، ئۆلگىپى تاس قالدننې خرنستوس بىر قېشىنى ئاتتىئ −ئۇالرنى نېمە قىپىىدۇ دەب ئويپىغىانىىدنىج ئۇالرنىىج مەيخىانىىدا بىر مۇسىىىۇلماننى كۆرسىىىە ئۆ كۆرندنغانپىقىنى بىپمەمتىج سىىىەنمۇ مەسىىىا بوتسىىىىەن ،ئىاغزنڭىدنال ھىاراق تۇرنتىى ،،بۇرنۇ نى ئوتقىاشىىىىتە قىزارتىى، يەرسەڭ ،شۇنداق بولما قانداق بوالتتى 145
−مەيپى ،گۇناھ مەندە ،خەقنىج نېمە ئىشىىىى −،دەب غۇدۇرلىدنن−، مەن ئىنسان ئەمەسمۇ −بۇنچە نازۇ بولۇب كەتمە سىۇاليمانې −دتدر خىرنسىتوس د مبەمنى سىالب. −بولۇشىۇم شىۇ ،بۇ مۇتەئەسىسىىپپەردنال بە بىزار بولدۇم .تە رننىج يېنىغا بېرنېالغانپىرنغا شىىىۇنچىپىك ئىشىىىىنىدۇكى ،باشىىىقىالرنى كۆزنگە ئىپمايدۇ. خىرنسىىىىتوس اۋاب بەرمىدر .ئۇ دنندار ئادەم بولسىىىىىمۇ ،مەسىىىىا خېرندارلىرننى رازر قىپىشىىىنىمۇ بىپىدنغان ماھىر مەيخانىچى ئىدر .بىر دەمىدنال كېيىال ئۇ ئىالىدنمغىا بىر قەدەھ قىزنى ،شىىىىىاراب قويىدر .مەن ئۇنى كۆتەر ب ئىچىېاتقىانىدا ئۇ بىر چەتتە مىا ىا قىاراب تۇردر .سىىىىىرتتىا غۇر-غۇر شىىاما چىقتى ،ئۇنىج نېمە دەۋاتقانپىقىنى بىپمەكچى بولغاندە بىر دەم دنققە بىپەن ئا پىدۇق. −مۇشىىىىۇ شىىىىىاراتنىىج ھىارامپىقى كىالالمىدنال ھې ئۆتمەيىدۇ −،دەب غۇدۇرلىدنن −،شىاراب ناچار نەرسىە بولسىا نېمىشىقا ەننەتتە چەكپەنمەيدۇ ەننەتتە چەكپەنمىگەن ئىكەن ،نېمىشقا بۇ يەردە چەكپىنىدۇ خىرنستوس ما ا نەزەر تاشپىدر. −بولىدر ،يەنە گەب بىاشىىىىپىمىا −،دتىدر ئۇ −،بۇنچە كۆب سىىىىوئىا سورنمىساڭ تۇرالمامسەن −ئەلېەتتە ،ئەگەر ئويپىنى ،سىىوئا سىىوراب تۇرمىسىىاق ،تەرخەمە ، كالپە بەسىىىەيدنال نېمە تەرقىمىز قالىدۇ خۇدا بىزگە ئويالنسىىىۇن دەب بۇ ئەقىپنى بەرگەن. −سۇاليمان ،دوستۇم ،بەزندە سەندنال ئەنسىرەب قالىمەن. −مەندنال غەم قىپما −،دتدنن گەتنى تەگىتى.، ئەمما خىرنستوسنىج گېپى تېخى تەگىمىگەنىدرئ −بىز كونا تونۇش ،سىېنى خېرندارنن ئەمەس ،دوسىتۇم دەب تونۇيمەن. ئۆزەڭ ھەربىي ئىادەمسىىىىەن ،بىر كىمگە يىامىانپى قىپغىنىڭنى كۆرمىىدنن، ئەمما گەتكە دنققە قىپمايسىەن .شىۇ ا سىەندنال ئەنسىىرەيمەن .كونيادا ھەر خى ،ئادەمپەر بار ،مۇسىىۇلماننىج ھاراق ئىچىشىىىدنال يىرگىنىدنغانالر بار. كىشىىپەر بىپەن ئارنالشىقاندا دنققە قى ،،سىۆز گە دنققە قى ،،ئۆزە نى ئاۋايال... مەن بۇ گەتپەرنى ئىختىيارسىز بېسىقتۇردۇمئ
146
−قېنى ،ھەييامنىج بىرەر روبائىيسىىىىىنى ئوقۇب تارا الرنى ئەۋ ىگە كۆتەرەيپى. خىرنسىىتوس يەنە بىر نەرسىىە دەب بولغىچە ،بايا تارنڭىمىزنى ئا الب ئولتۇرغان ئىرانپى سودنگەرئ −ياشاب كە ې ھەييامنىج روبائىيسىنى ئا اليمىزې −دتدر. باشىىىقا خېرندارالرمۇ ئۇنى تەلەب قىپما قاالرمىدر ئۆزەمنى تۇتالما شىرەنىج ئەستىگە چىقى ،روبائىي ئوقۇشقا باشپىدننئ شاراب ئىچمە كەيىپتىال ئەمەس، دنال يا ئەخالقىي ئەيىبتىال ئەمەس. ئىرانپى سودنگەر ھايا انپىنى ،ۋاقىرندرئ −شۇ ئەمەسمۇ ،كۆ پىمىزدنكىنى دەتتۇې بىر ئان يوقىتىشچەن خۇدنمىزنى، ئىچى-،ئىچى ،بولدۇق مەسا-ئەلەس. شىىىۇنچە يىپالردنال بېرر ئىچى ،كېپىېاتىمەن ،تەبىدىتىن شىىىۇنداق، قىانىداق قىپىمەن بىپىىدنغىنىن ،ھەر كىن ئۆز مىجەزنگە بېقىى ،ئىچىىدۇ. بەزنپىرر ھەر ئىاخشىىىىىمى چىالشىىىىقۇدە ئىچىى ،يەنە ھېچكىمگە زنيىان سىىىىالمىايىدۇ .تەقە چىاال مەسىىىىا بولۇب غەزە توۋالب ،ئىاخىرنىدا غىپپىىدە تىكىېتتىىدۇ .بەزنپىرر بىر قەدەھ ئىچىپال ھىايېانغىا ئىايپىنىى ،،ئۇنىىج- بۇنىڭغا نوچىپى قىپىدۇ ،ئادەم ئۇرندۇ .دتمە ،مەسىىىپە ،ھاراقتا ئەمەس، بىزدە. كۆب ئىچسەم بارغانچە يوقايدۇ ئەقپىن، ئىچمىسەم بارغانچە قاچىدۇ كەيپىن. ساق ياكى مەسا ئەمەس ھالىمىز بارغۇ، شۇ ھالدا ياشىغان ئەڭ ياخشى بەلكىن. ئالقى سىىىاداسىىىى يا رندر ،خىرنسىىىتوسىىىمۇ ئۆزننى تۇتالما چاۋا چىالىدر .كونيىانىىج يەھۇدني مەھەلپىسىىىىىىدە ،بىر خىرنسىىىىتىدىاننىىج مەيخانىسىىدا ،ھەر خى ،ئېتىقاد ،ھەر خى ،مىجەزدنكى تەتەن ھاراقكەشىپەر خۇشىىالپى بىپەن قەدەھپىرنمىزنى كۆتەردۇق .بىر دەم بولسىىىمۇ ئارنمىزدا ئايرنن ،غەيرني ئادەمپەر قالمىدر ،شىىىۇنداقال ھەممىمىز ،شىىىۇنچە ئەيىخ- نۇقسىانپىرنمىز بولسىىمۇ ئالالھنىج بىزنى كەچەرگەنپىكىنى ،ھەتتا بىزنى
147
ئىۆزنىمىىزدنىنىمىۇ بە يىىاخشىىىىىى كىۆرگەنىپىىكىىنىى گەب-سىىىىىۆزدنىال ئەمەس، يەرنكىمىزدنال ھېر قىپدۇق. ئېلال بوستون-2008 ،يىل -5ئاينىڭ -30كۈنى «ئۆ ئىايىالپىرر بىپىشىىىىكە تېگىشىىىىپىىك بىپىمپەر» نىامپى بىر ئىنتېرنېىىا تورنىىدا مۇنىىداق يېزنپغىىانىىىدرئ بۇ يىىى ،ئۇچپىرنغىىا دنققە قىپىجئ ئېرنڭىز ئۆيگە كەلگەندە ئۇنىج چاتىنى ،كۆينىكىنى تەكشىىىەر ڭ. يىىا ئەتىر تۇرنقى يىىاكى گىرنن داغپىرننى بىىايقىسىىىىىڭىز ئۇنىڭىىدنال گۇمانالنسىڭىز بولىدۇ ،بولۇتمۇ لەۋسۇرۇخقا بە دنققە قىپىجې“. -5ئىاينىىج ئىاخىرقى كەنپىرر ،ئېپال رۇبىنسىىىىتېال ئۆيىىدە «ئىشىىىى شىىەرندىتى»نى ئوقۇب دەم ئېپى ئارنپىقىدا تەسىىاددنپىي زنيارە قىپغان بىر تور بېكىتىىىدە ئۇچراتقىىانئ ئېرنڭىزنىىىج سىىىىىزنى ئىىالىىدنغىىان- ئىالىدنمىغىانپىقىنى ئون سىىىىوئىا ئىارقىپى قىانىداق بىپىسىىىىىز “ دتگەن سىىىوئالالرغا اۋاب بېرنېاتاتتى .سىىىوئالالر شىىىۇنچە ئاددني ،كونا بولسىىىىمۇ، ئۇنىڭغىا ىاۋاب بەرمە تۇرالمىىدر .ئەر-خوتۇن مۇنىاسىىىىىېەتپىرنگە دائىر سىىناق سىوئالپىرر شىۇنچە مۇھىن ھەم شىۇنچە بىمەنە سىوئالالر بولسىىمۇ، ئېپال بۇ ھىايىاتنىىج بەزنىدە ئىاشىىىىۇنىداق ئىاددني بولىىدنغىانپىقىنى بىپەتتى، تۇرمۇش تە رنبىپىرر بۇنى ئىسپاتاليتتى. بېرن ،بولغىانىدنال كېيىال ،نومۇرالرنى توتالب ئېپال سىىىىوئىالالرغىا ىاۋاب ى نەتىجىگە قاراب باقسىىا بوالتتى ،ئەمما ئۇنداق قىپمىدر .سىىوئالالرغا اۋاب بەرگەسىىى بولسىىىمۇ ،ئېرننىج ئۆزننى ئالدنغانپىقىنى باشىىقا بىرسىىىنىج ئاغزندنال ،يەنە كېپى ،بىر تور بېكىتىدنال بىپىشىنى خالىمايتتى .بۇ ھا داۋن د بىپەن تىارا پىشىىىىىشىىىىنى خىالىمىغىانپىقىغىا ئۇنىىج بۇ مەسىىىىىپىىدە ى ئوخشىىىايتتى .ئېپال ئۇنىج ئۆيگە كەلمىگەن ئاخشىىىىمى نەدە قونغانپىقىنى تېخى سىىىورنمىغانىدر .كۆتىنچە ۋاقتىنى «ئىشىى شىىىەرندىتى»گە تەقرنز يېزن بىپەن ئالدنراش ئۆتكەزەتتى .ئۆزر تۇرمۇشىىىىى بىپەن كىچىككىنە ئىىاالقىسىىىىىمۇ بولمىغىىان بۇ تەسىىىىەۋۋۇر ئۇنى ئىىا ىىايىىى ،بىر ھىىالەتتە ئورنېالغىانىىدر .زاھىارا يىازغىان رومىاننى ئوقۇغىانىدا بىر بۇلۇ غىا كىرنېتپىى،، بېشىىىىىنى قوچىغىان مەسىىىىىپىپەرنى ئويپىمىا ،تىنچپى ،خىاتىر ەمپىك بىپەن ھېكايىدنال ھۇزۇرلىنى ،ئولتۇراتتى.
148
ئۇنىج بۇنىڭدنال باشىىىقا كەندنپىك تۇرمۇشىىىى تەكرارلىقتىال ئىبارە ئىىدر ،بىالىپىرر يېنىىدنكى چىاغىدا بىر-بىرنگە ھەممە ئى نورمىالىدە مۇئامىپە قىپىشىىىى ،،رولنى تەبىدىي ئاالتتى .ئىككىسىىىى يالغۇز قالغاندا بولسىىىا يىرنكپەشىىىكەن مۇناسىىىىېەتپىرر دەرھا چىرايىغا چىقاتتى .ئېپال بەزندە داۋندنىج ئۆزنگە دنققە بىپەن ،ھەتتا ھەيرە بىپەن قاراۋاتقانپىقىنى بىايقىايتتى ،بىر ئىايىا ئېرننىىج كېچىىدە نەدە قون ىغ انپىقىنى نېمىشىىىىقىا سورنمايدۇ ئۇ گويا بۇنىج اۋابىنى تېپىشقا تىرنشىېاتقاندە قىالتتى. ھالبۇكى ئېپالنىج ئۇنىڭدنال بۇنداق سىوئا سىورنماسىپىقىنىج سىەۋەبى بىار ئىىدرئ ئېرننىىج ىاۋابىنى قىانىداق بىر تەرەب قىپىشىىىىنى بىپمەيتتى. ئادەمنى بىرەر ئى قىپىشىىقا باشىىپىيالمىغان بىپىمنىج نېمە تايدنسىىى بىپمەكچى بولغان ئىشىىىپىرنڭنى قانچىپىك ئاز بىپسىىىەڭ شىىىۇنچە ئاز دەر تىارتىسىىىىەن ،بىاغرنىج ئىازراق قىانىايىدۇ .بۇنىڭىدنال قىارنغىانىدا ،ىاھىپىيەتمۇ ئەسپىدە ئۇنچە يامان ئى ئەمەس ئىدر. بۇ سىىاختا بەختنىج نىقابىنى يىرتىدنغان ھادنسىىە ئۆتكەن يىپى يى، بېشىدا يەز بەرگەنىدر .بىر كەنى ئەتىگىنى ئېپال ئۆيگە كەلگەن خەتپەرنىج ئارنسىىىدنال بىر مېھمانخانىنىج بەلگىسىىى چەشىىەر لگەن كونېترتنى كۆر ب قىىالىىدر .ئىۇنىى ئىېىچىىى ،كىەتىەلىمىىگەن بىىر ئىۇچىۇرنىى كىۆردر .ئەتىراتىتىىكى مىېىھىمىىانىخىىانىىالرنىىىج بىىرنىنىىىج خىېىرنىىدارالر خىىزمىىتىى مىۇدنىرر داۋنىىد رۇبىنسىتېندنال بۇ مېھمانخانىدا قونغانپىقىغا رازر بولغان-بولمىغانپىقىنى سىوراب ،ئۇنىج تولدۇرۇشىى ئەچەن بىر مەمنۇنىيە كارتىسىى ئەۋەتكەنىدر. ئېپال ھې ئى بولمىغاندە ،ئۇ كونېترتنى شىىىرەنىج ئەسىىتىگە تاشىىالب قويىدر .ئىاخشىىىىىمى داۋنىد ئۇ خەتنى ئېچىى ،ئوقۇغىانىدا ئېپالمۇ ھې گەب قىپماسىتىال ،سىوئا سىورنماسىتىال ،چەشىەنچە بەرمەسىتىال ئۇنى بىر ياندنال كۆزنتى ،تۇردر. −مۇشىۇ نەرسىىال كەم قالغان ،خۇددر باشىقا ئىشىىن يوقتىكىدە ې− دتدر داۋند خەتنى بىر يانغا تاشىالب ،ئاندنال بۇنى چەشىەند ر ب قويۇشىنىج زۆر رلەكىنى ھېر قىپىى ،،دەرھىا گەب بىاشىىىىپىىدر −،ئۆتكەن يىپى بۇ مېھمانخانىدا چى مۇتەخەسىىىىسىىىپىرر ئىپمىي يىغىنى ئۆتكەزگەنىدۇق. دتمە ،ئۇالر بۇ يىغىنغىىا قىىاتنىىاشىىىىقۇچىالرنى خېرنىىدارالر تىزنمپىكىگە ئېپىېالغان گەب. ئېپال ئۇ گەتكە ئىشىىىىنىشىىىنى خالىغانپىقى ئەچەن ئىشىىىەنگەنىدر. سىۇزۇ سىۇنى لېيىتىشىتىال ئەنسىىرەب ،ئۇنىج چەشىەند ر شىىنى دەرھا قوبۇ قىپغىانىىدر .ئەممىا تولۇق قىانىائە تىاتمىغىان ،كۆ پىنىىج بىر يېرنىدە 149
گىۇمىىان قىىالىغىىانىىىدر .بىۇنىىڭىىدنىال قىۇتىۇلىۇش ئىەچىەن ،قىولىالنىمىىىدنىال ئىۇ مېھمانخانىنىج تېپېكونىنى تېپى ،،باش مۇالزنمەتچىگە تېپېكون قىپى،، ىاۋابقىا ئېرنشىىىىكەنىىدر .يەنى بۇ يىپمۇ، ئۇالردنال ئۆزر تەرەز قىپغىانىدە ئۆتكەن يىپمۇ ئۇ مېھمىانخىانىىدا ھې قىانىداق چى مۇتەخەسىىىىىسىىىىپىرر ئىپمىي يىغىنى ئۆتكەز لمىگەنىدر. ئىالىدننى ئېپالدا ئۆزننى كەمسىىىىىتى ھەم گۇنىاھ تۇيغۇسىىىىى تەيىدا قىپىدر ،ئۆزنگە ئىاچچىقى كەلىدر ،ئەمىدر ئۇنىىج يىاشىىىىپىقى ،ەزبىسىىىىى قىالمىغىانىىدر .مۇشىىىىۇ ئىالتە يىى ،مىابەينىىدە كۆب سىىىىەمرنى ،،ئۆزننى تاشپىېەتكەنىدر .ئايالر ئۆتكەنچە ەل ،قىپى كەچى تۆۋەنپەب ،ىپېنسى بىر ئىاز يوقىالغىانىىدر .ھەتتىىدە بىر قېتىن قىاتنىشىىىىىىدنغىان ئىاشىىىىپەزلىىك دەرسىىپىرر ئۇنىج ئورۇقپىشىىىنى تەسىىپەشىىتەر ۋەتكەنىدر .گەرچە كۇرسىىتا ئۇنىڭىىدنال كۆب تىىامىىاق ئېتىىىدنغىىان ۋە كۆب يەيىىدنغىىان ،ئەممىىا ھې سەمرنمىگەن بىر توب ئايالالر بولسىمۇ ،ئۇ باشقا-دە. ئۇ بالىپى ۋە ياشىىپى دەۋرننى ئەسىىپەب قالسىىا ئۆزننىج ھېچقاچان بە ېاش ئەمەسىىىىپىكى يىادنغىا يېتەتتى ،مىجەزر تىپىكتە يۇمشىىىىىاق، مۇاليىن ،ئو پۇق ئىدر .ئەڭ شىىاش قىز ۋاقىتپىرندنمۇ دوسىىتپىرر بىپەن مەخپىي يىغىپىى ،تىامىاكىا چېكىى ،،قىاۋاقخىانىالرغىا بېرنى ،كەيى-،سىىىىىاتىا قىپى ،يەرمىگەنىدر ،بىرسىىىنى ئېزن-،تېزن ،ياخشىىى كۆر ب قالمىغان، بىرسىى بىپەن ئاقىېە تۇشىايمان قىپغۇدە يەر ب باقمىغان؛ ئەسىەبىيپەرچە ىىنسىىىىىىي مىۇنىىاسىىىىىىېە ئىۆتىكىەز ب ئىىارقىىىدنىال چىۆچىەب ئىويىغىىنىىى،، ھامىپدارلىقتىال سىىاقپىنى دورنسىىى يەيدنغان ھالغا چەشىىەب قالمىغان، ھەتتا تە تۇشىىىپىرننىج بېشىىىىغا دائىن كېپىدنغان باال-قازا ۋە تاالكەتپەر ئۇنىڭغىا يېقىال يولىمىغىان بولۇب ،بىرەر قېتىممۇ قىاتتى قورقۇب يىاكى غەزەبىپىىنىىى ،بىىاقىمىىغىىان ،نىېىرۋنىنىى تىىنىچىالنىىدۇرۇش دورنىپىىرنىنىى يەب بىىاقمىغىىانىىىدر .شىىىىۇنچىپىىىك ئىتىىائەتچىىان ئىىىدنكى ،ئىىانىسىىىىى يىىاكى ئوقۇتقۇچىسىىىىىغا تەقە يالغان ئېيتمىغان ،بىر قېتىممۇ دەرس قالدۇرۇب باقمىغانىدر .تولۇق ئوتتۇرننىج ئاخىرقى يىپىدا كۆتپىگەن دوسىتپىرننىج بويىدا قېپى ،،بالىسىنى ئالدۇرۇۋەتكەندە ئۇالرنى يوقالب بارغان ،ياكى ئۇالر بالىپىرننى خەققە بېرنېەتكەندە بۇ تراگېىدنيىپىك ئىشىىىىالرنى تەكشىىىىەر ب خىاتىرنپىېاتقىانىدە ،ھەممىگە سىىىىىرتتىال شىىىىىاھىىد بولۇب تۇرغىانىىدر. تە تۇشىىىىپىرننىىىج دەر -ئەلەمپىرنگە شىىىىىاھىىىد بولمىىاق تېپېېنزوردنال ئېكوتىيەدنكى قەھەتچىپىكنى كۆر ۋاتقىانىدە بىر ئى ئىىدر .ئۇ ئۇالرنىىج بېشىىىىىغىا كەلگەن ئىشىىىىالرغىا قىايغۇراتتى ،ھەتتىا ئۆزنمۇ بەزنىدە ھەر خىى، 150
ئىشالرغا ئۇچراب بېقىشنى ئوياليتتى ،ئەمما ئويالب ئاخىر ئۆزننىج ئۇالردنال تەتەنپە باشقىچە بىر دۇنيادا ياشاۋاتقانپىقىغا ئىشىنەتتى. ئۇ ئەسىىىىەبىي ئويۇن-تىامىاشىىىىىا يىغىپىشىىىىپىرنغىا بىارمىايتتى ،قىز ۋاقىتپىرنىدنال بېرر ەمە كەنپىرر سىىىىىرتقىا چىقىى ،بىاشىىىىقىالر بىپەن ئارنپىشىى ،يەر شىنىج ئورنىغا ،راھەتپىنى ،ئولتۇرۇب ئېسىى ،بىر كىتاب ئوقۇيتتى. نېمىشىىىىقىىا ئېپالدە مەھەلپىىىدنكى ئىىانىالر قىزلىرنغىىا دائىن بواللمايسىىىەن قارا ،ئۇ شىىىۇنچە ئېغىر-بېسىىىى ھەم كەمتەر .ئۇنىج بىرەر چاتاق چىقارغىنىنى كۆرد مۇ “ دەب سوئا قوياتتى. ئىىانىالر ئېپالنى چوڭ بىپگەنچە ،تە تۇشىىىىپىرر ئۇنىڭغىىا ئۆچپە قىالتتى .ئۇالرچە ئېپال ئوقۇشىنىال بىپى ،،كۆ ە ئېچىشىنى بىپمەيدنغان بىر ئىنە ئىدر ،شىىۇنچە تىرنشىىىپمۇ مۇنەۋۋەر ئوقۇغۇچى بواللمىغانىدر. ھەتتا بىر قېتىن بىر سىاۋاقدنشىى ئۇنىج ئالدنغا كېپى ،ئۆزە نىج نېمە دەردر بارلىقىنى بىپەمسىىىىەن شىىىىۇنچىپىك ئېھتىياتچان ئىكەنسىىىىەنكى، روھىج ئالپىبۇرۇن قېرن ،كەتكەن“ دتگەنىدر. ئۇ نەچچە يىپالرغىچە چا تاسىىونىنى ئۆزگەرتى ،باقمىغانىدر ،چېچى ئۇزۇن ،تەز ،بىىا رە گىىىدە بولۇب ،كۆب ھىىالالردا ئۇنى تەگەۋاالتتى يىىاكى ئىارقىىدنال ئۆر ب قويىاتتى ،گىرنمنىمۇ بىپىنەر-بىپىنمەس قىالتتى ،ئۆزنگە بە ئىشىىىنى ،كېتىشىىنى خالىمايتتى .ئىشىىپىتىدنغىنى تەقە قىزغۇ قەھېە رە پىك لەۋسىىۇرۇ بىپەن سىىۇس يېشىىى ،كۆز قەلىمى ئىدر پھازنر چوڭ قىزر كۆزلىرننى نىىامىىايەن قىپىشىىىىنىىىج ئەكسىىىىىچە ئۇنى يۇمۇب يۇشىىىۇرۇۋالىدۇ) .ئېپال تا ھازنرغىچە كۆز قەلىمى بىپەن كۆزنگە بىر-بىرنگە ماس سىىىىزنقالر سىىىىزن ،باققىنى يوق ،بىر كۆزننى ھەمىشىىىە خاتا ھالدا قېنى بوياب قوياتتى. ئىۇ قىى انىىداقىتىۇر بىىر ئىشىىى ىنىى خىىاتىىا قىىپىىدنىن دەتىال ئىويىاليىتىتىى، ئەتراتىدنكىپەرنىج ئىشىىىىغا توال ئارنپىشىىىېاالتتى پخۇددر ېنېتنىج تو ئىشىىىغا ئارنپىشىىىېالغاندە ) ياكى تاسىىسىىى ،،رايى بولۇۋاالتتى پخۇددر ئېرننىىج يوشىىىىۇرۇن ئىشىىىىپىرنغىا كۆزننى يۇمۇۋالغىانىدە ) ،بىر بولسىىىىىا باشىىقىالرنىج كۆزنگە كىرنېالىدنغان ئېپال ،بىر بولسىىا يۇۋاش ،تاسىىسىىى، ئېپال .قىىايسىىىىى ئېپالنىىىج قىىاچىىان مەيىىدانغىىا چىقىىىدنغىىانپىقىنى ئۆزنمۇ بىپمەيتتى. يەنە تېخى ھەممە ئىشىنى ياندنال كۆزنتى ،تۇرغان ،ھەر ئىشىنىج بىر تەيتىنى كەتەب تۇرغان ئەچىنچى ئېپالمۇ بار ئىدر ،ھازنر مانا يوشىىۇرۇنغان 151
يېرندە قىمىرالشىقا باشىپىغان ،ئۆزننى ئاشىكارنالشىقا تەييارلىنىېاتقان ئېپال دە مۇشىىۇ ئېپال بولۇب ،مۇشىىۇنداق كېتىېترندنغان بولسىىاڭ قۇرۇۋالغان تەتەن سىىىىسىىىتېماڭ بۇزۇلىدۇ“ دەب ئۆزننى ئاگاھالندۇرۇب تۇراتتى ،بۇنىج تەقە ۋاقىا مەسىپىسى ئىكەنپىكىنى ئۆزر بىپەتتى. ئىېىپىال -5ئىىايىنىىىج ئىىاخىىرقىى كىەنىپىىرنىىدە بىۇالرنىى ئىويىالب ئىولىتىۇرۇب خېپىىدنال بېرر قىپمىغىان بىر ئىشىىىىنى قىپىدرئ دۇئىا قىپىدر .تە رنن، ئىشىىىىىىكىىڭىنىى چەكىمىىگىىپىى خىېىپىى ئىۇزاق بىولىىدر ،بىۇنىى بىىپىىمەن. تىپەكپىرنمنى يەنە ئىا اليىدنغىان يىاكى ئىا پىمىايىدنغىانپىقىڭغىا ئىشىىىىەن قىاللمايمەن .ئەمما بۇ ھالىمنى كۆر ۋاتىسىىىىەن ،ئىچىن سىىىىىقىپىېاتىدۇ. بۇنىڭدنال قۇتۇلۇشىىىىۇم ئەچەن ما ا ھەقىقىي بىر ئىشىىىى -مۇھەببە ئاتا قى،؛ ياكى مېنى شىۇنداق ھېسىسىىياتسىىز بىر مەخپۇق قىپىېەتكىنكى ،بۇ ئۆمر مدە ئىش -مۇھەببە دتگەن نەرسىدنال قىپچە تامايىن بولمىسۇن“. ئۇ بىر دەم تۇرنېتپىى ،،بىر نەرسىىىىىنى يۇتقىانىدە بولۇب ،تەس ئىاۋازدا دۇئايىنى داۋامالشىىىتۇردرئ قايسىىىىسىىىىنى تالپىسىىىاڭ تالال ،چاققانراق بولغايسىەن .سىا ا مەلۇم ،قىرن ياشىقا قەدەم قويدۇم ،ياش ئەمەسىمەن ،بۇ مېنىج ئاخىرقى تۇرسىىىىتىن“ .ما ا يا مۇھەببەتنى ياكى مۇھەببەتسىىىىز ياشاشقا ئېچىنماسپىقنى ئۆگەتكىال“. پاھىشە چۆل گۈلى كونيا-1244 ،يىل -10ئاينىڭ -18كۈنى مېنى ئۇ امەدنال خۇددر ھايېانغا ئوخشىىىىاش قوغالب چىقىرنشىىىىتى، ئۇالرنىىىج قولىىىدنال قۇتۇلۇتال تىىار كوچىالرنى بويالب قىىاچتىن ،ئىىارقىىامغىىا قاراشىىتىنمۇ قورقتۇم .ئاخىرندا ئادەمپەر قايناب تۇرغان بازارغا كېپى ،،بىر تامنىج كەينىگە ئۆتەب ،شىۇ يەردە يوشىۇرۇنۇب ئۆتكەمنى باسىتىن .تەقە شىۇ چىاغىدنال ئىارقىامغىا قىاراشىىىىقىا ەرئە قىاللىىدنن-دە ،ھېچكىمنىىج مېنى قوغالب كەلمىگەنپىكىنى كۆر ب ھەيران ھەم خۇشىىىىا بولىدۇم .ئىارقىامىدنال كېپىېاتقىنى بىچارە سىىىىۇسىىىىامنىج ئاياغ ئاۋازنال ئىدر .ئۇ ئاخىر يېنىمغا كېپىى ،يەكەنەب ئولتۇرۇب قىالىدر ،مەيىدنسىىىىى كەرەكتە بىر ئۆرلەب بىر بولغىىانپىقىنى، تەسىىىىىيىىى ،تۇراتتى ،چىرايىىىدا ھەيرانپى ،نېمە ئى نېمىشىقا بۇنداق كوچىمۇ كوچا سىارا دە چېپى ،چىقى ،كەتكەنپىكىمنى بىپەلمە قالغانىدر.
152
ھەممە ئى شىىىىۇنچىپىىك تېز يەز بەردنكى ،بولغىان ئىشىىىىالر ئەمىدر ئېنى ئېسىىىىىمگە كەلىدر .ىامىىدە تەتەن دنققىتىن بىپەن ۋەز-تەبپىغ ئىا الب ئولتۇراتتىن ،مەۋالنىانىىج ھەر بىر سىىىىۆزر يىاقۇتتە قىممەتپىىك ئىىدر .ۋەزگە بە بېرنپىى ،كېتىى ،،يېنىمىدنكى يىاش بىالىنىىج يەز منى ئورنېالغىان يۇڭ يىاغپىقنىىج ئۇچىنى تىارتقىانپىقىنى بىپمە قىاتتىمەن. قىانىداق بولىدر ،ىي اغپى ئېچىپىى ،،سىىىىەلپە چۇۋۇلۇب ،يەز-كۆز م كۆر نەب قىالىدر .بىرسىىىىى بۇ ھىالىمنى كۆر ب قىالمىسىىىىۇن دەب ئۆزەمنى دەرھىا ئو شىىېالدنن .ئەمما بېشىىمنى كۆتەر شىەمگە ئالدننقى سىەتتىكى بىرننىج ما ا تىكىپى ،قاراۋاتقانپىقىنى كۆرد م .سىىىىە ،سىىىىوغۇق تەلدەتى ،كۆ كۆزلىرنىدنال مۇز يېغىى ،تۇراتتى .دەرھىا تونۇدۇم ،تونۇمىا قىاالمتىن ئۇ بايبارس ئىدر. بايبارس تاھىشىىىخانىدنكى ھې بىرر بىپپە بولۇشىىىنى خالىمايدنغان ئوسىىىا خېرندارالردنال ئىدر .بەزر ئەرلەرنىج تاھىشىىىەلەرگە ئامراق تۇرۇب يەنە نېمىشىقا ئۇالردنال نەترەتپىنىدنغانپىقىنى چەشىەنمەيمەن .بايبارس دە شىىىىۇنداق ئادەم ئىدر ،تاھىشىىىىەلەرگە قوتا چاقچاق قىالتتى ،ئېغىزننى بۇزۇب تىپاليتتى ،قەسىىىىتەن قۇسىىىىۇر ئىزدەب ئاچچىقىنى چىقىراتتى .بىر قېتىن ئۇ بىر قىزنى قىىاتتى ئۇرۇۋەتتىكى ،تۇلغىىا بۇتقىىا چوقۇنغىىانىىدە بولىىدر كە ، چوقۇنىىىدنغىىان خو ىىايىنمۇ ئۇنىڭغىىا تىىاقە قىاللمىىا ئىككىنچى كەلمە“ دەب ئۇنى يولغىا سىىىىالىدر .ئەممىا بىايبىارس يەنە كەلىدر. كېيىال بىر قانچە ئايدنال بېرر نېمىشىىقىدۇر كەلمەس بولدر ،شىىۇنىڭدنال كېيىال ئۇنى كۆرمىىدنن .ئەممىا ھىازنر ئۇ ىامەدە ئولتۇراتتى ،سىىىىوتىالردە يۆگىمە سىاقا قويۇۋالغان بولسىىمۇ كۆز بېقىشىپىرر بۇرۇنقىدەكال بولۇب، كۆز قىارنچۇقىىدا يەنە شىىىىۇ ۋەھشىىىىى ئۇچقۇنالر چىاقنىاب تۇراتتى .كۆز منى ئۇنىڭدنال قاچۇرغان بولساممۇ ئەلگەرەلمىدنن ،ئۇ مېنى تونۇب قالغانىدر. بىايبىارس يېنىىدنكى ئىادەمگە بىر نېمىپەرنى دەب تىچىرلىىدر ،ئىانىدنال ئىككىسىى ئارقىسىىغا بۇرۇلۇب ما ا سىوغۇق نەزەردە سىەتسىالدر .شىۇ ئەسىنادا ئۇالر ئەچىنچى بىر ئادەمگە مېنى ئىشىارە قىپدر ،ئاندنال باشىقىپىرنغا... شىىۇنداق قىپى ،ئۇ سىىەتتىكى تەتەن ئادەمپەر ما ا قارنغىپى تۇردر .يەز م ئو ئېپىىى ،،يەر كەم د تەلىىدەب سىىىىوقۇب كەتتى ،ئەممىىا ىىايىمىىىدنال مىدنرلىيالمىدنن .بالىالرچە سىاددا ئەمىد بىپەن ،كۆز منى يۇمسىامال ھەممە ىممىدە ئولتۇردۇم. ئى ئۆتەب كېتىدنغاندە ئەمما كۆز منى ئېچى ،شىىىۇنداق قارنسىىىام ،بايبارس امائە توتىنى يېرنى ،ئۆتەب مىا ىا قىاراب كېپىېتتىپتۇې ئىشىىىىىككە قىاراب مىا غىان بىپەنمۇ 153
ئىادەم دتڭىزنىدنال قۇتۇلۇش مۇمكىال ئەمەس ئىىدر ،بىايبىارس مىا ىا بىردەمىدە يېتىشىىىېتپى ،قولۇمدنال تۇتتى ،ما ا شىىۇنچىپىك چاتالشىىتىكى تىنىقى بۇرنۇمغا تۇراب تۇراتتى. −ھۇ رەسىىېا ،سىىەندە بۇزۇقنىج بۇ يەردە نېمە ئىشىىى بار −دتدر ئۇ −،نومۇس دتگەن زادر يوقمۇ سەندە −مېنى قويۇۋە ،بۇ يەردنال كېتە −...دتىدنن كېكەچكەب ،ئەممىا ئۇ بۇنى ئا پىمىدر. شىىىىۇ تەيتتە ئۇنىىج ھەمراھپىرنمۇ كەلىدر ،ئۇالر بىر-بىرنىدنال ئۆتە ئىاچكۆز ،سىىىى ەترا ،قوتىا ئىادەمپەر بولۇب ،غەزەب ئىاچچىقتىال تۇشىىىىۇلىداب تۇراتتى .ئۇالر ىامەدە تۇرغىانپىقىمىزنى ئۇنتۇب قىالغىانىدە ،ئەتراتىمنى قورشىىىاب ما ا تى-،ھاقارە ياغدۇرۇشىىىقا باشىىىپىدر .ھەممە ئادەم بىزگە ھەيىرانىپىى بىىپەن قىىارنىىدر ،بىىر قىىانىچىسىىىىىى مىېىڭىىڭىالر ،چىىقىىڭىالر، چىقىڭالر“ دەب ئەيبپىگەن بولسىىىىمۇ ،ھېچكىن بۇ ئىشىىىقا ئارنالشىىىمىدر. بەدننىن خېمىردە ئەيپىنىىى ،،تۇتپىرنن بوشىىىىىىاب كەتتى .ئۇالر مېنى ئىتتىرنى ،تىاالغىا چىقىرنېەتتى .كوچىغىا چىققىان ھىامىان سىىىىۇسىىىىىام مىا ىا يىاردەمگە كېپىىدۇ ،بىر يولنى تېپىى ،قىاچىمەن دەب ئويپىغىانىىدنن ،ئەممىا ئۇنىداق بولمىىدر .كوچىغىا چىقىپال ئۇالر تېخىمۇ يىامىان ،زوراۋان ،ۋەھشىىىىى بولۇب كەتتى .دەھشە ئىچىدە شۇنى ھېر قىپدنمكى ،ئۇالر امەدە ئىمام ۋە ىامىائەتنىىج ھۆرمىتىنى سىىىىىاقالب زۇۋانىنى چىقىارمىغىانىكەن ،ئەممىا كوچىدا ئۇالرنى توسۇب قالىدنغان ھېچنېمە يوق ئىدر. ئۆمر مدە كۆتپىگەن ئازابپى تەيتپىرنن بولدر ،ئەمما ھېچقايسىىىسىىى بۇ قېتىمقىىدە تەسىىىىىر قىپمىغىانىىدر .نەچچە يىپالر ئۆتەب ،يىامىان يولىدا مىا غىنىمغىا تەۋبە قىپىشىىىىنى ئويالب ،تە رنگە يېقىنپىشىىىىى ئەچەن ئۆزلەكىمىدنال ،ئۆزلە قەدرنن ئەچەن بۇ قەدەمنى بىاسىىىىقىانىىدنن .ئەممىا ئۇ بۇنىڭغىا قىانىداق ىاۋاب بەردر ،مېنى ئۆز ئۆيىىدنال مۇشىىىىۇنىداق ئىتتىرنى، قوغالتمۇ −ىامەگە زادر بىارمىسىىىىىام بوتتىكەنې −دتىدنن ئۆز-ئۆزەمگە ئەنپە ئىاۋازدا − ،خەقپەر توغرا دەيىدۇ ،مەنىدەكپەرنىىج ئۇ مۇقەددەس يەردە نېمە ئىشى بار امەمۇ ،چېركاۋمۇ مېنى ئۆزنگە سىغدۇرمايدۇې −ئۇنداق دتمە −،دتدر بىر ئاۋاز. كەينىمگە بۇرۇلۇب كۆزلىرنمگە ئىشىەنمە قالدنن ،چا -سىاقىپى يوق ھېپىقى دەرۋن قىاراب تۇراتتىې ئورنۇمىدنال دەرھىا تۇرۇب ئۇنىىج قولىنى سۆيگىپى تەمشەلدنن ،ئەمما ئۇ مېنى توسۇب قويدر. 154
سۆيد رمەيمەن −،دتدر ئۇ قەتدىي،
−ئەسىتاغپۇرۇلال ،بىر كىمگە قو سالماق تەلەتپۇزدا. −مەن سىزگە ان قەرزدار −،دەب تىچىرلىدنن. −سىىەن ما ا قەرزدار ئەمەس −،دتدر ئۇ ھەيران بولۇب − ،بىز تەقە ئىالالھقىال قەرزدار .ھىالبۇكى ،ئۇ قۇرئىانىدا نېمە دەيىدۇ ،بىپەمسىىىىەن نمىا ىا قەرزني ھەسىەنە پياخشىى قەرز) بېرنڭالرو دەيدۇ .شىۇنچە ئۇلۇغ تەرۋەردنگار ئۆز بەندنپىرندنال نېمىشقا قەرز سورايدۇ ،بۇنى ئويالب باقتىڭمۇ ھا ېتقى ،قاراب تۇردۇم. −ئىمان ئېيتماق ئۇنىڭغا ياخشىى قەرز بېرن دتمەكتۇر .ئەگەر سىەن بۇ قەرزنى چىال قەلبىڭدنال بەرسىىەڭ ،ئۇ سىىا ا قەرزنڭنى ھەسىىسىىسىىىپەب قايتۇرندۇ. دەرۋن بۇالرنى دەب بولۇب ئۆزننى تونۇشىىىىتۇردر ،ئىسىىىىمى شىىىىەمر تەبرنزر ئىكەن .ئۇ قىاتقىارا كۆزلىرننى مىا ىا تىكىى ،،ئۆمر مىدە ئىا الب باقمىغان ئا ايى ،بىر گەب قىپدرئ −بەزر ئىنسىانالر تۇغۇلىشىىدننال نۇرلۇق ،تارالق بولۇب ،ئەتراتىغا نۇر چېچى ،تۇرندۇ .ئەمما ۋاقىا ئۆتكەنچە رە گى سىولىشىى ،،خۇنۇكپىشىىدۇ. سىەن ئەنە شىۇنداق ئىنسىان .بىر چاغدا ئەتراتىڭدنكى نۇر كەمەشىتە ئاق، تىارالق بولۇب ،ئىارنپىقتىا ئۇنىڭغىا سىىىىېرن ،قىزغۇ داغالر قېتىپىېاتتۇ. ئەمدر بولسىا ۋۇ ۇدۇ نىج ئەتراتىدا بېغىر رە پىك نۇر لېنتىسىى بار .سىا ا ئۇۋا ئەمەسىىىىمۇ ھەقىقىي رە پىرنڭنى سىىىىېغىنمىىدنڭمۇ ئۆزەڭ بىپەن بىرلىشىشنى خالىمامسەن ئىىاغزنمنى ئېچىىى ،قىىاراب قىىالىىدنن ،ئۇنىىىج گەتپىرنىىدنال خۇدۇمنى يوقىتى ،قويغانىدنن. −نۇرۇڭ يوقىىاب كېتىپتۇ ،چەنكى ئۆزە نى ئوسىىىىىا ،مەينە دەب ئويالب ،شۇنىڭغا ئىشىنى ،يەر تسەن. لېېنمنى چىشپىدنن. −ئەمما ،مەن شىىىۇنداق ،تاسىىىكىنا −...دتدنن تۆۋەن ئاۋازدا −،ئۇالر مېنىىىج قىىانىىداق ئىىادەمپىكىمنى ئېيتتىغۇ ،نېمىگە تىىايىنىىى ،كەن كەچەر ۋاتقانپىقىمنى بىپمەمسىز شىەمر اۋاب بەرمە كۆزلىرننى يىراققا تىكتى ،خالىسىاڭ سىا ا بىر ھېكايە ئېيتى ،بېرە “ دەب تۆۋەندنكى ھېكايىسىنى بايان قىپدرئ بۇرۇنقى زاماندا بىر تاھىشىىىە يولدا كېتىېتتى ،بىر اللما ئىتقا ئۇچراب قاتتۇ .بۇ انىېار كەننىج ئىسىسىىقىدا شىۇنچىپىك ئۇسىسىاب كەتكەن بولۇب، 155
تىپى تا پىيىغا چاتپىشىىىى ،قالغانمى .تاھىشىىىە شىىىۇ ھامان ئايىغىنى سىېپى ،،شىارتىسىىغا چېگى ،يېقىال ئەتراتتىكى بىر قۇدۇقتىال ئىتقا سىۇ تارتى ،بېرن ،،يولىنى داۋامالشتۇرۇتتۇ. ئەتىسى ئۇ ئىپمگە توشقان بىر سوتىغا ئۇچراب قاتتۇ ،سوتى ئۇ ئايالنى كۆر تال قولىغا ئېسىىىپى ،،ھۆرمە بىپەن سىىۆيەتتۇ .تاھىشىىە ھەيران قاتتۇ ھەم خىجى ،بوتتۇ .ئۆمرندە ھېچكىن ئۇنىج قولىنى سىۆيەب باقمىغان-دەې سىوتىدنال نېمىشىقا مۇشىۇنداق قىپغىنىنى سىورنغىنىدا ،سىوتى تەنەگەن سىەن ئۇ ئۇسىسىاب كەتكەن ئىتقا ھەقىقەتەن رەھىن قىپدنج ،شىۇنىج بىپەن تەرۋەردنگىار سىىىىېنىىج تەتەن گۇنىاھپىرنڭنى كەچەر ۋەتتى ،سىىىىەن ئەمىدر قاردننمۇ ئاق ۋە تا “ دەتتۇ. چو قۇر تىنىدنن ،شىىىىەمر تەبرنزننىىج نېمە دتمەكچى بولغىانپىقىنى چەشىىىىەنگەنىدنن .چەشىىىىەندنن ،ئەمما ئۇنىڭغا نېمىشىىىىقىدۇر ئىشىىىىەنگەم كەلمەيېاتاتتى. −بۇ ھېكايىڭىز تەسىىىىرلىككەن ،ئەمما ئىشىىىەنسىىىىڭىز ،كونيادنكى بارلى ئىتالرنىج قارنىنى تويدۇرساممۇ گۇناھپىرنمغا كاتارە بواللمايدۇ. −ئۇنى سىىەن بىپەلمەيسىىەن −،دتدر شىىەمر − ،ئۇنى تەقە ئالالھ بىپىىدۇ .يەنە بەگەن سىىىىېنى ىامەدنال چىقىرنېەتكەن ئىادەمپەرنىىج ئىالالھقا سەندننمۇ بە يېقىال ئىكەنپىكىنى نەدنال بىپىسەن −ئۇنىداق بولسىىىىا بۇنى شىىىىۇ ئىادەمپەرنىىج ئۆزنگە ئېيتىىج −،دتىدنن ئىچىن سىقىپى.، ئەمما دەرۋن بېشىنى چايقىدر. −يىاق ،تەلەكنىىج چىاقى بۇنىداق چۆگىپىمەيىدۇ .ئەگەر ئۇالرغىا بۇنى ئېيتىدنغان كىشى چىقسا ،ئۇ چوقۇم سەن. −بۇ قىانىداق گەب خۇددر ئۇالر سىىىىۆز منى ئىا اليىدنغىانىدە ې ئۇالر مەندنال نەترەتپىنىدۇ ،ئۆلتەر ۋەتكىپى تاس قالدر ،كۆرمىدنڭىزمۇ −ئىىا ىىاليىىدۇې −دتىىدر شىىىىەمىىر قەتىىدىىىيىىپىىىك بىىىپەن−، چەنكى مەن“ دەيدنغان بىر نەرسىىىىە بولمىغاندە ،ئۇالر“ دەيدنغان ئايرنن مەۋ ۇداتالرمۇ يوق .شىىۇنى ئۇنتۇب قالمائ كائىناتتىكى ھەممە نەرسىىە بىر- بىرنگە مۇناسىىېەتپىك .ئىنسىان ،ھايېان ،ئۆسىەمپە ،انسىىز ىسىىن...الر بىر-بىرندنال تەرقپى ،خىپمۇ خى ،مەخپۇقالر ئەمەس ،بەلكى ھەممىسىىى بىر. ئۇنىج نېمە دتمەكچى بولغىنىنى چەشىىىەنمىدنن ،چەشىىىەند ر شىىىىنى كەتتەم .ئەمما ئۇ زوق-شو بىپەن سۆزننى داۋامالشتۇردرئ 156
بۇمۇ نىزامالردنال بىرر .ئون توق ۇرلنچى ىزام :با قە ىالردلك ھ رمەە، ئېتىبەار يەاكى مۇھەببەە كۈتسەەە ەەەڭ ،ئەاۋۋال قەەە ەەۇ تەرتىەا بويىچە ئ رەڭگە قەرردارسەەن ئ رلنى س ە ي ەيدلغان ئادەمنىئ س ە يۈلۈقەى مۇمكىك ئەمە سەن ئ رەڭنى س يگەن ھالەتتە دۇ يا ساڭا تىكەن يوللىغان بولسا بۇ ىددلك ۈۇقال بولغىك چۈ كى ئۇ يې ىندا ساڭا گۈل تەقدلم قىلىدۇ ھېچنەرسىىىىە دتيەلمە قىاراب تۇردۇم .بىر يىاقتىال بۇ گەتپەرنى تىازا چەشىىىىىنەلمە تۇرسىىىىام ،بىر ياقتىال ئا پىغانچە ھۇزۇرلىنى ،،بۇ ماددني دۇنيادنال غايىخ بولۇب كېتىېاتاتتىن. −سىەن ئۆزە نى ياخشىى مۇئامىپىگە اليى كۆرمىسىەڭ ،باشىقىالر ما ا ياخشىىى مۇئامىپە قىپمىدر دەب ئۇالردنال ئاغرننى ،يەرەلەمسىىەن −دتدر شەمر. بەگەنگىچە مەن بىپەن بىپپە بولغىان ئەرلەرنى −ئۇالرنىىج تۇراقپىرر، نەتەسىىپىرر ،كەچپە قولپىرننى ،يۇقىرر تەلپىگە چىققاندا ھايا انپىنى، ۋاقىراشىپىرننى ...ئويپىدنن .بۇ ئۆمر مدە ئا ايى ،ئۆزگىرنشىپەرگە شىاھىد بولىدۇمكى ،تىاكىز چوڭ بولغىان بىالىالرنىىج كىارنېاتتىا غىالجىرلىشىىىىىى، كەتكىنىنى ،ۋەھشىىىى ھايېاندە كۆر نگەن ئادەمپەرنىج كۆ پىنىج نەقەدەر يۇمشاق ،كۆيەمچان ئىكەنپىكىنى كۆرد م. قوتا ،سىىوقۇشىىقاق بىر خېرندارنن بولىدنغان ،ھەر قېتىن ىنسىىىي مىىۇنىىاسىىىىىىىېە ئىىۆتىىكىىەزگەنىىدە يىىەز مىىگە تىىەكىىەر شىىىىىىنىىى ئىىادە قىپىېالغىانىىدرئ تىاسىىىىكىنىاې -دەب ۋاقىرايتتى ھەر قېتىن −،تىاسىىىىكىنىا بۇزۇقې“. ھىالبۇكى ،قىاتقىارا كىيىنگەن بىر دەرۋن ئىالىدنمغىا كېپىى ،مېنىىج تاغ بۇالقپىرننىج سىىىەيىدە تاكىز ئىكەنپىكىمنى ئېيتىېاتاتتى .چاقچاق قىپىېاتقىانىدە قىالتتى ،كەلە دەب تۇرۇشىىىىۇمغىا گېپىمغىا بىر نەرسىىىىە تەر لگەندە بولۇب ،ھەلقۇمۇمنى يۇتالمىدنن. شىىىىەمر مېنىىىج نېمە ئويالۋاتقىىانپىقىمنى بىپگەنىىدە يېقىمپى كەلەمسىرندرئ −ئىۆتىمىەش گىويىىا قىىايىنىىام ،سىىىىىېىنىى بىىپىىنىىد رمە ئىىچىىگە سىىىۆرەيدۇ−،دتدر −،ھالبۇكى سىىىا ا الزنن بولغىنى تەقە ھازنرقى تەيا، ئادەم ئەسپىدە شۇ تەيتنى قەدنرلەب ياشىشى كېرە . ئۇ بۇنى دەب بولۇب ،يىانچۇقىىدنال بىر يىپە قوليىاغپى چىقىرنى، ما ا ئۇزاتتى.
157
−ئا بۇنى −،دتدر −،باغداتتا مۇبارە بىر زا بەرگەنىدر ،سېنىج رنسىىىىقىىج ئىكەن .بۇ قوليىاغپىقنى تىاكىز تۇ ،ئۆزە ىدنال گۇمىانپىنىى، قىىالغىىان ۋاقتىڭىىىدا بۇ يىىاغپى سىىىىېنىىىج تىىا ،تىىاكىز ئىكەنپىكىڭنى ئەسپىتىدۇ. شەمر سۆزننى تەگىتى ،ھاسىسىنى ئېپى ،ما غىپى قوتتى. −تاھىشىىىىخىانىدنال بۇرۇنراق چىقى ،كە ،ئىككىنچى قايتى ،بارماې سىىىىەن ئەنقىا تۇرۇب ،ئەخپەتخىانىىدا نېمە ئى قىپىسىىىىەن مىاڭ كەتكىال، ئارقا غا قارنما. −لېكىال نەگە كېتەلەيمەن بىارنىدنغىان يېرنن يوق .مېنى ھىامىان تۇتۇۋالىدۇ ،تاھىشخانىدنال قاچقان قىزالر ياخشى ئاقىېە كۆرمەيدۇ. −كىېىيىىال نىېىمە بىولىىىدنىغىىانىپىىقىىمىىزنىى بىىز بىىپىمەيىمىىز −،دتىىدر شىىىىەمر ،يولالر ىەەئ ئەەاۈىر ە گە بەەارلەەدلغەەا لى ىنى ئويالش بى ۇدە ئاۋارلچىلىق ،سەەن ەقەە دەسەلە كى قەدەمنى قا داق ئېلىشەنى ئويلىسەاڭال بولدى ،قالغىنى ئ رلۈكىدلك كېلىدۇ“. بېشىىىمنى لىڭشىىىتتىن ،ئېنىقكى ،بۇمۇ شىىەمسىىنىج نىزامپىرندنال بىرر بولۇب ،ئۇنى سوراشنىج ھا ىتى يوق ئىدر. ھاراقكەش سۇاليمان كونيا-1244 ،يىل -10ئاينىڭ -18كۈنى قەدەھتىكى ھاراقنىج ھەممىسىىىنى بىر كۆتەر تال ئىچىېتتى ،،يېرنن كېچە بوال دتگەندە مەيخانىدنال ئايرنپدنن .خىرنسىتوس مېنى ئىشىىككىچە ئۇزنتىېتتى ،گېپىمنى ئۇنتۇما سىىىۇاليمان ،سىىىۆز گە دنققە قى “،دەب قايتا-قايتا ئاگاھالندۇردر. بېشىىىىىمنى لىڭشىىىىىتتىن ،بىر تۇرۇب ئى -ئىچىمدنال سىىىىۆيەند م، ئىنسىىىاننىج ئۆزر ئەچەن قايغۇرندنغان بىر دوسىىىتىنىج بولغىنى ياخشىىىى ئى ئىىدر .ئۆزەمنى تەلەيپىىك ھېسىىىىىابپىىدنن ،ئەممىا قىارا غۇ كوچىغىا چىقىپال بايا ھېر قىپمىغان بىر ھارغىنپى باسىىىتى مېنى ،يېنىمدا بىر كوزا ھاراق بولسىدر ،بىر يۇتۇم ئىچىپال انپىنى ،كېتەتتىن. يولىىدا كەشىىىىىمىىدنال تىىاراق-تۇرۇق ئىىاۋاز چىقىرنىى ،كېتىېتتىىى،، مەۋالنىانىىج ئەگەشىىىىكەچىپىرر بىپەن بىپپە كوچىىدا ئۆتەشىىىىپىرر يىادنمغىا كەلدر .دا پى ۋائىزنىج ئىخالسىمەنپىرننىج مېنى ئەيىبپىشىى ئىچىمنى سىىىقى ،،دنپىمنى ئاغرنتقانىدر .مېنى تونۇيتتى ،ئەمما مەيخانىدا ھاراق 158
ئىچتى دەتال مېنى مۇنىاتىققىا چىقىرنېەتكەنىىدر .بۇ دۇنيىادا مېنى ئەڭ بىزار قىپىدنغان نەرسىىىە ئاشىىىۇنداق تەكەببۇر ئىنسىىىانالر ئىدر .ھەر كىن گۇناھ قىپسىىا ئۆزنگە قىپسىىا ،ھەر كىن ئۆز گۇناھىغا ئۆزر مەسىىدۇ تۇرسىىا ،ئۇالر نېمىشقا شۇنداق قىپىدۇ بۇنى ھې چەشەنمەيمەنې بۇ يېشىمغىچە قانداق يامان كەن كۆرسىەم شىۇنداق تا ياشىايدنغانالردنال كۆرد م ،ئۇالر تەرنپىدنال شۇنچە چەتكە قېقىپدنمكى ،ئويپىسامال بەدەنپىرنن تىكەنپىشى ،كېتىدۇ. مانا مۇشىۇنداق خىيالالر بىپەن ئېتىشىى ،دوقمۇشىتىال قايرنپى ،يان كوچىغىىا كىردنن .ئوڭ-سىىىىو تەرنپىمىىدە ئەرۋاھالردە قىىاتىىار تۇرغىىان دەرەخپەرنىج كۆلە گىسىىدنال بۇ يەر تېخىمۇ قارا غۇ ئىدر .بۇنى ئاز كەلدر دەب ،ئىىا بىىردنىنىال بىۇلىۇتىنىىىج كەيىنىىگە ئىۆتىەۋنىىدر ،ئەتىراب زۇلىمە قىارا غۇلۇققىا ئىايالنىدر .بۇنىداق بولمىغىان بولسىىىىىا يېقىنالب كېپىېاتقىان ئىككى قاراۋۇلنى بۇرۇنراق تەرق ئېتەلەيتتىن. −ئەسساالمۇ ئەلەيكۇم −،دتدنن ئۇالرنى كۆر ب. ئەمما قاراۋۇلالر سىىاالمغا اۋاب بەرمە ،كېچىنىج بۇ ۋاقتىدا بۇ يەردە نېمە ئى قىپى ،يەرگەنپىكىمنى سورندر. −ھې ئى قىپمىدنن ،ئۆيگە كېتىېاتاتتىن −،دتدنن كېكەچپەب. قارنشىىى ،تۇردۇق ،ئارنمىزنى سىىوغۇق ىمجىتپى باسىىتى .يىراقتا قاۋاۋاتقان ئىتالرنىج ئاۋازنال بۇ ىمجىتپىقنى بۇزۇب تۇراتتى .شىىىىۇ چاغدا بىرسى ما ا بىر قەدەم يېقىنپىشى ،ئەتراتنى تۇرندرئ −تەف ،نېمانچە سىىېسىىى تۇرايدۇ بۇ يەرې −دتدر ئىشىىنى كۆتتەر ب ھەم ما ا مەسخىرنپىك تىكىپى.، يەنە بىرنمۇ گەتكە قېتىپدرئ −شۇنداق ،لەشتە سېسى ھاراق تۇرۇۋاتىدۇې بۇنىڭغا كۆرە مەنمۇ گەب ئويناتماقچى بولدۇمئ −ئەنسىىىىىرنمە الر ،بۇ تۇراق يىالغىان .ھىاراقنىىج ئۆزر ھىارام ،ئەممىا مە ىازني مەيپەر مۇبىاھتۇر ،ئۇنىداقتىا سىىىىىپەر تۇراۋاتقىان بۇ تۇراقمۇ مە ىازني بولسا كېرە . ياشراق قاراۋۇلغا بۇ اۋاب ياقمىدر. −نېمە دەب ۆيپەۋاتىسەن ەھەننەم تەۋر كىې −دتدر ئۇ ۋارقىراب. شىۇ ئەسىنادا ئا بۇلۇتالر ئارنسىىدا تەيدا بولۇب ،ھەممىمىزنى يورۇتتى. ئىالىدنمىدنكى قىاراۋۇلنى ئەمىدر ئېنى كۆرەلىىدنن .توڭ چىرا ،ئېڭىكى ئۇچپۇق ،كۆ كۆز ،قۇش بۇرۇن بىرسىى ئالدنمدا تۇراتتى ،بىر كۆزر ئالغا ھەم توڭ قاتاق بولمىسا ،خېپى كېپىشكەن ئادەم دتيىشكە بوالتتى. 159
قاراۋۇ يەنە سورندرئ −بۇ كېچىىدە كوچىىدە نېمە ئى قىپىسىىىىەن نەدنال كەلىدنىج نەگە بارنسەن −نەدنال كەلدنج ،نەگە بارنسىەن −دتدنن ئۇنىج سىۆزننى شىاتۇتىدە تەكرارالب −،يىگىىا ،بۇالر بە چوڭ تېمىا ،ئەگەر بۇنىىج ىاۋابىنى بىپگەن بولسام ،كاتتا ئۆلىما بولۇب كېتەتتىن. −ھۇ تەسىى كەش ئوغرر ،ما ا چاقچاق قىپىېاتامسىىەن تېخىې −دتدر قاراۋۇ قاتىقىنى تەر ب. مەن نېمە بولغىنىنى بىپمەيال ئۇ قولىغىىا قىىامچىىا ئېپىىى ،ھىىاۋادا قارسىپداتتى. ئىختىيىارسىىىىىز كەلىد م .ئۇ بىر بىاھىانە ئىزدەۋاتىاتتى ،ھەرنكەتپىرر شىىىىۇنچە قىپىقسىىىىىز ،ئويۇن ئوينىاۋاتقىانىدەكمۇ قىالتتى .ئەممىا مەيىدەمگە ئۇشىىىىتۇمتۇ تەگكەن قىامچىىدنال چۆچەب كەتتىن ،بۇ زەربە شىىىىۇنچىپىىك تۇيۇقسىز كەلدنكى ،تە پۇ پۇقۇمنى يوقىتى ،يەرگە يىقىپدنن. −ياخشىىى گەب ئا پىمىغاننىج ازاسىىى مانا −...دتدر قاراۋۇ ۋە قىامچىنى يەنە بىر قولىغىا ئىالىدر −،ھىاراق ئىچىشىىىىنىىج گۇنىاھپىقىنى بىپمەمسەن ئىاغزنن ئىسىىىىسىىىىى ،تۇزلۇق بولۇب كەتكەنىىدر ،ئۆزەمنىىج قېنىنى تېتىېاتقانپىقىمنى بىپدنن .بۇ ئىشىىىىنىج يوغىناب كەتمەسىىىىپىكى ئەچەن ئاغزنمنى يۇمۇشىىىۇم كېرە ئىدر ،ئەمما ئوغپۇمدە بىر يىگىتتىال تاياق يېيىشنى غۇرۇرۇم كۆتەرمىگەچكە ،ئۆزەمنى تۇتالمىدنن. −ئەگەر ەننەتكە سىەندەكپەر بارندنغان ئى بولسىا ،مەن بارمىسىاممۇ بولىىدۇ −،دتىدنن −،ھىارنقىمنى ئىچىى ،گۇنىاھىمنى كۆتەيتسىىىىەم تېخىمۇ ياخشى. −دەيەز ئوغررې−دەب گەكىرندر قاراۋۇ ،ئاندنال مېنى قامچىالشىىىقا باشىپىدر .يەز منى قولۇم بىپەن توسىۇۋالسىاممۇ تايدنسىى بولمىدر .قامچە ھەر بىر ئۇرۇلغاندا بىر ۋاقىرايتتىن .ئەمما شىىىۇ ئەسىىىنادا كونا ،شىىىو بىر خەل ناخشىسى يادنمغا كېپى ،قالدر-دە ،غىڭشى ،ئوقۇشقا باشپىدننئ ئە يارنن ،ان يارنن ،بۇ انىن سا ا قۇربان، سەن مە ،مەن قەدەھ ،تولدۇر ياندنال شۇئان. مەن بۇ ناخشىىنى ئوقۇغانچە قاراۋۇلنىج غەزنېر ئۆرلەب ،مېنى تېخىمۇ قاتتى قامچىالشىىىقا باشىىىپىدر .مەنمۇ ان ئاچچىقىمدا تېخىمۇ ۋاقىراب 160
ناخشىىىا توۋاليتتىن .بىر-بىرنمىز بىپەن د شىىىمەنپەرچە قېرنشىىىتۇق ،مەن ۋاقىىرنىغىىانىچە ئىۇ تىىپىاليىتىتىى؛ ئىۇ تىىپىپىىغىىانىچە مەن ۋاقىىرايىتىتىىن .قىولىى تالدنمىكىال دتسىىىىەم ھې تالمىدر ،ئا ايى ،ئى ،دتمە ئىنسىىىىاننىج غەزنېر بېسىپمايدنكەنې ئاخىردا ئاۋازنن بوغۇلدر ،بىر نۇر دەسىىتىسىىى كۆز ئالدنمدنال قېيى،، ھەممە نەرسىە بىردننال قارا غۇلىشىى ،كەتتى .يەنە بىر قاراۋۇلنىج ئاۋازننى بوش ئا پىدننئ −بايبارس ،بولدر قى،ې توختاب قا ې قامچا زەربىسىىىى توختىدر .بىر نەرسىىىىپەر دتمەكچى بولدۇم ،ئاخىرقى گەتنى ئۆزەم قىپىمەن دەب ئويپىغىانىىدنن ،ئەممىا ئىاغزنمغىا لى قىان تولۇب كەتكەچكە سۆزلىيەلمىدنن .كۆ پەم ئېپىشى ،ئۆزەمگە قۇستۇم. −قارا شىىىىۇ ھالىڭغاې ئېسىىىىىا سىىىىەندە ئادەمگە ،ھەر كىن سىىىىا ا ئېچىنىدۇ −،دتدر بايبارس − ،ئەمما ئۆزە گە ئۆزەڭ قىپدنجې ئەمىىدر ئۇالرنىىىج مەن بىپەن ېىىدنپى تەگىگەن بولۇب ،كەينىگە بۇرۇلۇب كېتىشتى ،يىراقپىشىېاتقان ئاياغ ئاۋازلىرننى ئا پىدنن. ئۇ يەردە ئون مىنۇ يىاكى بىرەر سىىىىىائە ،قىانچىپىىك يىاتقىانپىقىمنى بىپمەيمەن ،ۋاقىا خۇددر تۇمان تەردنسىىىدە شىىاال پىدر .ئاسىىماندنكى ئا بۇ ھالىمنى كۆر شىنى خالىمىغاندە بۇلۇ ئارنسىىغا مۆكتى .تېنىن، ئاڭ-سىىىىەزگەلىرنن ھاياتپى بىپەن ئۆلەم ئارنسىىىىىدنكى بەرزە ئالىمىدە ئەز ب كېتىېاتاتتى .شىىىىۇ ئەسىىىىنادا ۋۇ ۇدۇمنى قورشىىىىىغان مەسىىىىتپىك يوقىپى ،،تېنىمنىج ھەر بۆلىكى زنڭپىداب ئاغرنشىقا باشىپىدر .يارنالنغان ھايېاندە شۇ يەردە ئىڭراب ياتتىن. بىر ھىىازادنال كېيىال بىرسىىىىىنىىىج يېقىنالب كەلگىنىنى تۇيىىدۇم، دەسىىىىپەتتە قورقۇنچتىال تاشىىىىتە قېتى ،قالدنن ،بىرەر ئوغرر-بۇال چى بولسىىچۇ ئاندنال كەلگەم كەلدر ،قاراۋۇلالردنال تاياق يەب بولغان تۇرسىام، ئوغرر-قاراقچىدنال قورقامتىن چىقى ،،مىا ىا يېقىال ى سىىىىىايىپەر ئىچىىدنال ئىگىز ،ئورۇق بىر دەرۋن كېپىى ،سىىىىىاالم بەردر ،ئورنۇمىدنال قوتۇشىىىىۇمغىا يىاردەمپەشىىىىتى ،ئۆزننى تونۇشتۇردر ،ئىسمى شەمر تەبرنزر ئىكەن ،مېنىج ئىسمىمنى سورندر. −كونيالى سىىىۇاليمان مەسىىىا ،ئەمرنڭىزگە تەييارمەن .سىىىىزدنال شەرەب ھېر قىپدنن −،دتدنن. شەمر تەبرنزر يەز مدنكى قانالرنى سەرتەشكە باشپىدر.
161
−يىارنىدارسىىىىەن −،دتىدر ئۇ تىچىرالب −،بىاتىنەن ھەم زاھىرەن، ئىچىڭدنال ھەم تېشىڭدنال. ئۇ تونىنىىج يىانچۇقىىدنال بىپپۇر شىىىىىشىىىىە چىقىرنى ،بۇ مەلھەمنى يارا غا سىىىەر −،دتدر −،بۇ باغداتتىكى بىر مۇبارە زاتنىج ھەدنيەسىىىى ئىدر ،سا ا نېسى ،بوتتۇ .ئىچىڭدنكى ياراڭ تېشىڭدنكىدنال ئېغىر“. −رەھىمە −...دەب كىېىكەچىپىىىدنىن ،ئىۇنىىىج شىىىىەتىقىىتىىىدنىال تەسىىىىىرلەنگەنىىدنن −،مېنى قىامچىپىغىان ئىادەم دتىدنكى ،مەنىدەكپەر بۇ زتمىنغا ئارتۇق يەكمى . بۇالرنى دەۋتتىى ،ئىاۋازنن تىترەب كەتتى ،يىغپىېتتە دتىدنن ،ئەممىا ئا ىزلىقىمدنال نومۇس قىپدنن. −خاتا دەتتۇ −،دتدر شىەمر −،ھەر بىر ئادەم ناھايىتى مۇھىن ھەم ۋاز كېچىپمەسىىىىتۇر .بۇ دۇنياغا تەسىىىىاددنپىي ياكى ئارتۇق كېپى ،قالغان بىرمۇ نەرسە يوق .نىزامالرنىج بىرر شۇ. قايسى نىزام دەب سورنسام ،مۇنداق دتدرئ يىەگىەرمە بىەرلەنەچەى ىەزام :بىەز ھەر ۈىە ەەل سەەەەەۈ ەتەلەر بىەلەن سەەە ەەۈ ەتلە دپرپلدۇق ئەگەر ئالالھ تائا ،ئادەملەر ى بىر -بىرلگە يۈردە يۈر ئوۈشەەەايدلغان قىلىا يارات اقچى بولسەەەىدى ،جەرمەن قەەەۇ داق قىالتتى ۈىل ۇ ۈىللى نى ھ رمەتلى ەسەەەەلىك ،ئ رلنىئ قاراقەەەەلىرلنى باقەەەە ىالرغا ىزامىنى ك رگە ئىل ىغا لى تۇ ر“. تېدىش ا ئۇرۇ ۇش ھەقتائا ،ىئ مۇقەددە −ئېيتقىانپىرنىج بەلەن گەتپەر ،ئەممىا −دتىدنن تەسىىىىپىكتە −،مەن ھەممە نەرسىدنال گۇمانپىنىمەن ،ھەتتا تە رندنال. شەمر تەبرنزر ھارغىال كەلەمسىرندرئ −شىىىىە قىپى يامان ئى ئەمەسىىىى قۇ ،شىىىىە -شىىىىەبھە ئىچىدە ياشاۋاتىسەن ،دتمە تېخى تىرنكسەن ،ئىزدننى ئىچىدە تۇرۇۋاتىسەن. ىانپى تەرزدە سىىىىۆزننى ئۇ كىتىابتىال بىر نەرسىىىىە ئوقۇۋاتقىانىدە داۋامالشتۇردرئ −ئىنسىىىىان بىر كېچە ئۇخالب قوتۇتال ئىمىان سىىىىاھىبى بواللمىايىدۇ، سىۇاليمان .ئىنسىان ئۆزننى ئىمانىن بار دەب ئوياليدۇ ،ئەمما كېيىال بېشىىغا كەتەلمىگەن بىر ئىشىىىىالر كېپىىدۇ-دە ،ئىككىپىنىى ،،نېمە قىپىشىىىىىنى بىپەلمە قىالىىدۇ .ئىانىدنال قىايتىا ئۆزننى ئو شىىىىىايىدۇ ،ئىمىانى كەچىيىىدۇ، ئارقىدنال يەنە گۇمان ھا پىرنغا دومىاليدۇ...بۇ مۇشىىۇنداق داۋامپىشىىىدۇ. ئېنى بىر تەلپىگە كېپىى ،بولغىچە بىر دەم ئۇيىاققىا ،بىر دەم بۇ يىاققىا تەۋرننىمىز ،گىىاھ مۇئمىال ،گىىاھ كىىاتىر ،گىىاھ مۇتەرەددنىىا پ تەرەددۇ 162
قىپغۇچى ،ئىككىپەنگەچى) ،گىاھ ەننەتپىىك ،گىاھ ەھەننەمپىىك ،تەقە مىۇشىىىىۇ بىويىىچە ئىىپىگىىرنىپەيىمىىز .ھەر قەدەمىىدە ھەقىتىىائىىاالغىىا بىىر ئىىاز يېقىنپىشىمىز .گۇمان بولما تۇرۇب ئىمان بولمايدۇ. −خىرنسىىىىتوس بۇنداق دتگىنىڭنى ئا پىسىىىىا ھودۇقۇب ،سىىىىۆز گە دنققە قى ،دەب سېنى ئاگاھالندۇرندۇ −،دتدنن −،ئۇ ما ا دائىن بىر سۆز ھەممە قۇالققا ياقماس“ دەب نەسىھە قىپى ،تۇرندۇ. شىىىەمر تەبرنزر كەلەب ھە ،ئۇنىج دتگىنىمۇ توغرا“ دەب ئورنىدنال دەس تۇردر. −سىىىىېنى ئۆيە گە ئىىاتىرنىى ،قويىىا ،يىىارا نى تىىا ىىايپى ،ئىىانىىدنال ئۇخپىشىج كېرە . ئۇ قولتۇقۇمدنال يۆلەب ئۆزەمنى رۇسىپىېتپىشىىمغا ياردەمپەشىتى .ئەمما مىا ىالمىغۇدە ھىالىدا ئىىدنن .بۇ چىاغىدا دەرۋن ئىككىپەنمەيال مېنى ھىاتىاش قىپدر ،ئۆز تۇرنقىن بۇرنۇمغا تۇرندر ،خىجى ،بولدۇم. −مېنى كۆتەرمە ،لەشتە بەدبۇ تۇرايمەن −،دتدنن. −بۇنى ئويپىما ،ئۆيە گە بارندنغان يولنى كۆرسىىىىىتى ،بەرسىىىىە ال بولدر. شىىىۇنداق قىپى ،،شىىىەمر تەبرنزر ئەسىىىتەمدنكى قان ،سىىىەيد ، قۇسىىىىۇقالردنال يىرگىنمە مېنى كونيانىج تار كوچىپىرندا يەد ب ما در. ئېغىر ئۇيقۇدا يىىاتقىىان ئۆيپەر ،دۇكىىانالر ،غېرنىىخ كۆلبىپەرنىىىج يېنىىىدنال ئۆتتۇق .باغ تامپىرننىج ئارقىسىدنكى ئىتالر قاۋندر. كېپىېاتقىان بىر نەرسىىىىە بىار −،دتىدنن−، −مەن دائىن بىپەلمە سىىىىوتىالر مەدھىيىپەيىىدنغىىان مە ھەقىقىي مەيمۇ يىىاكى بىر مە ىىازني ۋاسىتىمۇ شىىىىەمر بىالىالر بىپەن تىارا پىشىىىىىېاتقىانىدە مېھرنبىانپى بىپەن كەلەمسىرندرئ −يا ئالال ،سىۇاليمان ،بۇنىج نېمىسىىنى سىورايسىەن ئىككىسىىنىج نېمە تەرقى −دتدر. ئۆيەمنىىج ئىالىدنغىا كېپىى ،قىالغىانىىدۇق .ئۇ مېنى د مبىسىىىىىىدنال ئىاۋايالب چەشىىىىەر ب بولۇب ،مۇنىداق دتىدرئ يىگىرمە ئىككىنچى ىزام: ئالالھنىئ ھەقى ىن ئاقەەى ى بىر مەيىا ىگە كىرگەن ھ امان ئۇ يەرمۇ ئۇ ىدغا امارگاھ بولىدۇ ئەم ا ھاراقكەش قەەەەۇ امارگاھ ا كىرسەەەەە ئۇ يەر ئۇ ىدغا مەيىا ە بولىدۇ بۇ ئ مرل ىزدە ې ە قىلساق قىاليلى ،ئىشى ىز ۋە ەتىىى ىز قەكىل ياكى بەلگى ىزگە قاراپ ئەمە ،ىيىتى ىزگە قاراپ بولىدۇ“ 163
ىاندنال كېيىال ئۇزۇن ۋە ھىارغىال شىىىىەمر مېنى ئۆيەمگە ئىاتىرنى ،قويغ ى كېچە ئىاخىرلىشىىىىىى ،تىاڭ يورا دتگەنىدە كىارنېنتىمىدا ئو ىدا يىاتتىن. ئاغرنقپىرنن دەسىىىىتىدنال ئۇخالش مۇمكىال بولمىسىىىىىمۇ ،ئىچىمنىج بىر يەرلىرندە ئۆزەم بىپمەيدنغان بىر خى ،ھۇزۇر ۋە تەسپىمىيە بار ئىدر. ھەممە يېرنن ئاغرنېاتاتتى ،ئەمما شىىۇنىسىىى ئا ايىپكى ،ېنىن ئۇنچە قاقشاب كەتمىدر. ئېلال بوستون-2008 ،يىل-6 ،ئاينىڭ -3كۈنى ئىيۇننىج دەسىىىپەتكى كەنپىرندە ئۇنىج بېشىىىىغا بىر مۇنچە ئىشىىىالر كەلىىدنكى ،ئوڭ-سىىىىولىنى بىپەلمە قىىالىىدر .بولۇتمۇ كۆلە گە“نىىىج ئاشىخانىدا ئۆلەب قالىدنغانپىقىنى زادنال ئويالب باقمىغانىدر ،گەرچە ئۇنىج قېرن ،ئۆمرننىج تەگەب قالغانپىقىنى بىپسىىىىىمۇ ،نەچچە ۋاقىتتىال بېرر ئۆزنگە ھەمراھ بولۇب كەلگەن يېقىال مەخپۇقىىدنال ئىايرنپىى ،قېپى ئۇنى نىاھىايىتى ئىازابپىىدر .ئىارقىىدنال ئورلىنىىج مەكتەب مۇدنرنىدنال بىر خە تىاتشىىىىۇرۇۋالىدر ،خەتتە قىزننىىج بىر دەردر بىارلىقى ،بىرەر تسىىىىىخىكىا دوختۇرنغىىا كۆر نسىىىىە يىىاخشىىىىى بولىىىدنغىىانپىقى يېزنپغىىانىىىدر .ئۇنىىىج سىىنىپىدنكى بالىالرنىج ھەممىسىى بۇنى بىپەتتى ،ئېپال بۇ ئىشىتىال خەۋەر تېپى ،ئېغىر گۇناھ تۇيغۇسىىىىغا چۆمدر .ئۆز بالىسىىىىنىج بۇنداق روھىي كىرزنسىىقا دۇ كەلگەنپىكىنى نېمىشىىقا بىپەلمەيدۇ نېمىشىى قا كۆز ئالدندا تۇرغان مەسىىىىىپىنى ۋاقتىدا بايقىيالمايدۇ گۇناھ تۇيغۇسىىىىى ئېپال ئەچەن يېڭى نەرسىىە بولمىسىىىمۇ ،ئۆزننىج ئانىپى سىىەتىتىدنال گۇمانپىنىشىىى يېڭىپى ئىدر. بۇ كەنپەردە ئېپال ھەر كەنى ئەزنز زاھارا بىپەن خە يېزنشىىى ،تۇردر. بىر كەنىىدە ئىككى-ئە ،ھەتتىىا بەزنىىدە بەش-ئىىالتە ئۇچۇر يېزنشىىىىقىىان ۋاقىتپىرر بولدر .ئۇ ئۆز خىيالىغا كەلگەن ،ئىچىنى سىىىققان ھەر قانداق ىاۋاب قىايتۇراتتى .ئۇنىىج ئىشىىىىنى ئەزنزگە ئېيتىاتتى ،ئەزنزمۇ دەرھىا ىايپىرنىدا ئىايپىنىى، توختىمىا سىىىىىايىاھە قىپىى ،،دۇنيىانىىج ئەڭ چە يەرسىىىىمۇ تور ئاالقىسىىىىنى يوقىتى ،قويمىغانپىقى ئېپالغا سىىىىرلى بىر تېپىشماق ئىدر .ئۇ ئۆزنمۇ بىپى ،بىپمە ئەزنزنىج خېتىگە خۇمار بولۇب قالغانىدر.
164
ئۇ ئەتىگەندە ئورنىدنال قوتقان ھامان ،ناشىىىىتىدنال كېيىال ،ئەتىگەندە مېڭى ،چېنىقىشىىىىتىال قايتقاندا ،چەشىىىىتە تاماق ئېتىېاتقاندا ،سىىىىىرتقا چىقىشىىتىال ئاۋۋا دائىن ئېپخە سىىاندۇقىغا قارايتتى ،ھەتتا كوچىدا بىر نەرسە ئېپىېاتقاندا تورخانىالرغا كىرن ،خېتىگە قاراب باقاتتى .ئۆزر ياخشى كۆرندنغان تېپېېنزنيە تىياتىرلىرننى كۆر ۋاتقاندا ،ئاشىىىپەزلىك بىرلەشىىىمە كىۇلىۇبىىىدا شىىىىوخىۇال تىوغىراۋاتىقىىانىىدا ،قىوشىىىىنىىپىىرر بىىپەن تىېىپىېىكىونىىدا سىىىىۆزلىشىىىىىېاتقىانىدا يىاكى قوشىىىىكېزە بىالىپىرننىىج مەكتەتتە ۋە ئۆيىدە ئىشىىىپىگەن تاتشىىىۇرۇقپىرننى ئا الۋاتقاندا خاتىرە كومپيۇتېرر ھەمىشىىىە يېنىىدا ،ئېپخە سىىىىىانىدۇقى دائىن ئوچۇق ئىىدر .ئەزنزدنال يېڭى خە كەلمىسىە كونىپىرننى باشىتىال ئوقۇيتتى .قاچانكى يېڭى بىر خە كەلسىە ئوتتۇرا مەكتەتنىىج مە نۇن قىزلىرنىدە ھىايىا ىانپىنىى ،تۇرالمىايتتى. چەنكى ئۆز كۆ پىگە ئىايىان ئىىدنكى ،بۇ خە يېزنشىىىىالر تەقە ئىادەتتىكى دوستپۇقتىال ئىبارە ئەمەس ئىدر. ئەزنز بىپەن بولغىىان خە -ئىىاالقىسىىىىى كەچەيگەنچە ئېپال ئۆزننىىىج بىۇرۇنىقىى ھىىالىىتىىىدنىال يىىراقىالب كىېىتىىېاتىقىىانىپىىقىىنىى ھىېىر قىىالتىتىى. رەسىىسىىامنىج كەلرەڭ ،سىىاغۇ رە پەرگە تولغان ماتاسىىىغا ئوخشىىايدنغان ھاياتىغا ئەمدر تارالق ،كەمەشتە ئاق ،كۆركەم سۆسەن رە پەر قوشۇلماقتا ئىىىدر .بۇ رە پەرگە بېرنپىىى ،كەتمە دەيتتى ،ئەممىىا ئۇنىڭغىىا مەتتۇن بولما تۇرالمايدنغانپىقىنى بىپەتتى. ئەزنز تىاغىدنال-بىاغىدنال خە يىازنىدنغىان ئىادەم ئەمەس ئىىدر ،قەلبىنى يولباشىچى قىپمىغان ،ئىشى -مۇھەببەتكە تەسىپىن بولمىغان ئادەم ئەزنزگە كۆرە ئۆسىىىەمپەكتىال تەرقسىىىىز ئىدر .ئەزنز بىرەر گەب قىپىېتپى ئەچەنال خە يازمايتتى ،بەلكى ھەممە خېتىگە ئېتىبار بېرن ،،ئۆلەم ۋە ھاياتپى ، ئېتىقاد ۋە تەلسىىىەتە ،يەنە مۇھەببە دتگەندە ئاسىىىاسىىىپى مەسىىىىپىپەر ھەققىىىدە يىىازاتتى .ئېپال بۇنىىداق چوڭ تېمىالردا تىكىر يەرگەز شىىىىكە ئادەتپەنمىگەن تۇرۇب ،ئۇنىڭغا كىرنشى ،قېپىېاتاتتى. بۇ مۇناسىىىىىېەتنىج بىر يېرندە يوشىىىىۇرۇن مۇھەببە بار دتيىپسىىىىە، دتمىسىمۇ بار ئىدر ،ئېپال ئۇنىج تا مۇھەببە ئىكەنپىكىگە ئىشىنەتتى. تور دۇنياسى ىدنال ئىبارە بۇ مەۋھۇم بوشىىپۇقتا تەسىىاددنپىيپىقالرغا تولغان سىىىىىرلى ئوردننىىىج ئىككى بۇلۇ ىىىدنال بىر-بىرر بىپەن ئى -تەش تارتىشىىىىى ،قالسىىىىا نېمە بوتتۇ مۇشىىىىۇ ئارقىپى تو قىپغاندنال بېرر يوقىپىى ،بېرنېاتقىان ئۆزلە ئىشىىىىەنچىنى قىايتىا تېپىېاالاليتتى ،يەنە بىر تەرەتتىال ،ئوتتۇرا يىاشىىىىپى ،ئۆ -ئوچىاقپى بىر ئىامېرنكىپى ئىايىالنىىج 165
ياخشىى كۆر شىىگە ئېرنشىى بەلكى ئەزنزنىمۇ خۇشىا قىالتتى .ئەزنز ھەر قانداق ئەھېالدا كەم تېپىپىدنغان ئىنسىىان بولۇب ،بىر ئايالنىج كۆ پىنى ئۇتۇۋالغىنىنى بىپىپال ئېشىىىېتپى ،،بۆرندە ھۇ ۇم قىپىدنغان ئەرلەردنال ئەمەس ئىدر. ئېرر ،بالىسى تۇرۇب يا ئەر بىپەن كېچە-كەند ز خە -ئاالقە قىپى، ئاتاق-چاتاق بولۇش ئېپالنىج ۋنجدانىنى ئازاباليتتى ،ئەمما بۇ مۇناسىىېە ھەر قانچە بولسىىمۇ ىسىمانىي يېقىنچىپى دەرنجىسىىگە بارمايتتى ،تەقە كۆ ەلدە غايىېر مۇھەببە بولۇب ساقپىنى ،قاالتتى. تا “ گۇناھ ،تا “ قاباھە ئىدر بۇ مۇھەببە ... ئېلال بوستون-2008 ،يىل-6 ،ئاينىڭ -5كۈنى
ئىالىدننقى خېتىڭىدە توغرا قىارار چىقىرن ،تىالنالر تەز ش ئىارقىپى تۇرمۇشىىمىزنى بىر ئىزغا سىاالاليمىز دەب ئوياليمىز ،ھالبۇكى بېپى ئۆزر ئەز ۋاتقىان ئوكيىاننى كونترو قىالالمىدۇ ئۇنىىج تەيىدا قىپىىدنغىنى تەقە قۇرۇق خىيا ۋە ئاچچى زنيان“ دەب يېزنپتىكەنسەن. مىېىنىىىج تىۇرمىۇشىىىىۇم دائىىن تىىالن ،تەرتىىى ،بىويىچە ئىۆتىىىدۇ ئەزنىز، ئائىپىمىزنىج ھەممە ئىشىىغا مەن مەسىدۇ ،ئەڭ كىچىك ئىشىالرنىمۇ مەن كونترو قىپىمەن .مېنى تونۇيدنغانالردنال سىورنسىاڭ ھەممىسىى شىۇنداق دەب بېرنىدۇ .قىائىىدە-يوسىىىىۇنپۇق ئىانىمەن .ئۆز قىائىىدنپىرنمىدنال چىقىى، كېتىشىىىنى خالىمايمەن پمېنىج قائىدە-نىزامپىرنن شىىىەمر تەبرنزننىج ەلىى ،قىالرلى ئەمەس ،ئەلېەتتە) .بىر قېتىن كىچىىىك نىزامپىرنىىدە قىزنن ما ا ئاچچىقپىنى ،،تارتىزانالرچە تاكتىكا قولپىنى ،تۇرمۇشىىمىزغا تىىارا پىشىىىىىىى ،،بىراقال ئىىارنالشىىىىتىىىج دتگەنىىىدر .ئۇالر بىپەن تەز سىىىوقۇشىىىۇشىىىنىج ئورنىغا تۇرمۇشىىىىغا سىىىىڭى ،كىرن “ چارنسىىىىنى قولپىنىپتىمىشمەن. “ Que sera seraپموزاينىج يەگەر شىىى سىىامانپىققىچە) دەيدنغان بىر ناخشىىا ئېسىىىڭدنمۇ ئۇ مېنىج ناخشىىام ئەمەس ،ئۆزەمنى تەقە ئەركىال قويۇۋتتەلمەيمەن .سىىىىەن دننىدار ئىادەم ،ئەممىا مەن ئۇنىداق ئەمەس .گەرچە ھەر ھەتتە ئىائىپە بويىچە شىىىىەبتى ① كەنىنى تەبرنكپەيمىز ،ئەممىا بۇ بىز ① يەھۇدىيالرنىڭ جۈمە كۈنى كۈن پېتىشتىن سەل بۇرۇن باشالپ ئەتىسى شەنبە كۈنى ئاخشامغىچە بىر كۈن دەم ئالىدىغان قۇتلۇق كۈنى .ـ ت
166
ئەچەن دننىي زۆر رنيەتتىال كۆرە ئۆرب-ئىىادە تەسىىىىىنى ئىىالغىىان بىر تائالىيە .ئۇنىېترسىىىىىتېتتا ئوقۇۋاتقان چاغپىرنمدا بىر مەزگى ،شىىىىەرق مىسىىىتىتسىىى ىزمىگە قىزنقى ،،بۇددنزم ۋە تەرنقەتچىپىكنى خېپى تەتقى قىپى ،باققانىدنن .ھەتتا بىر قىز دوسىىىىتۇم بىپەن بىپپە ھىندنسىىىىتانغا بېرن ،ھىندر دننى ئىبادەتخانىسىىىدا ئىسىىتىقامە قىپى تىالنپىرننىمۇ تەز ب قويغانىدۇق .ئەمما ئۇ ئىشىىىالر ئۇزۇن داۋامالشىىىمىدر .ئۇ ۋاقىتالردا مىسىىتىك تەلىماتالر ھەر قانچە ئا ايى ،بولسىىىمۇ زامانىېر ئىنسىىانالرنىج مەنىېر تەلەتپىرننى قاندۇرۇب بواللمايدۇ دەب ئويپىغانىدنن. دننغا بۇنداق سىىۇس قارنشىىىن كۆ پە گە كەلمىگەندۇ دەب ئوياليمەن. سىىا ا ھەر ۋاقىا دۇرۇس مۇئامىپە قىپىشىىنى ئويپىغانپىقىن ئەچەن بۇالرنى يېزنېاتىمەن .بۇنى ئۆز تەيتىدە قىپىنغان ئېتىراب دەب بى.، سېنى كۆرمە تۇرۇب سېغىنغان ئېپال سىىىىۆيەمپە تارتىزان ئېپال ،ئامىسىىىىتىردامدنال ماالۋنگە كېتىېتتى، خېتىڭنى تاتشىىۇرۇۋالدنن .ئەيدنز كېسىىىپى كەڭ تارالغان ،ئەچتىال ئىككى قىسىىىىىن بىالىالر يېتىن قىالغىان بىر يېزننىىج سىىىىەرنتىنى تىارتى ئەچەن كېتىېاتىمەن .ئىشىىىىالر ىىايىىىدا بولسىىىىىا تۆ كەنىىدنال كېيىال ئۆيەمگە قايتىمەن .بۇنى ئەمىد قىالاليمەنمۇ ئەلېەتتە ،ئەمما كونترو قىالاليمەنمۇ ياق. قىالاليىدنغىان بىردننبىر ئىشىىىىىن خىاتىرە كومپيۇتېرننى ئېپىېتپىى،، تورغا چىقىشىىقا تىرنشىىى ۋە بۇ ئۆمر مدە بىر كەن ئارتۇقراق ياشىىاشىىنى ئەمىد قىپغا ھەرنكەتپىنىشتۇر .قالغىنى مېنىج ياكى سېنىج ئىپكىڭدە ئەمەس. بىز كونترو قىاللمايدنغان شىىىۇ قىسىىىىمنى سىىىوتىالر بەشىىىىنچى ئۇنسىۇر“ دەب ئاتايدۇ .ئو ،ھاۋا ،شىاما ۋە سىۇ بىپەن بىرلىكتە بۇ دۇنيانى شىەكىپپەند رگەن بەشىىنچى ئۇنسىۇرئ بوشىپۇق .ئۇ چەشىەند رگىپى ،كونترو قىپغىپى ھەم شىىىىۇ سىىىىەۋەبتىال تىارتىزانالرچە تىاكتىكىا ئىشىىىىپەتكىپى بولمىايىدنغىان بىر ئۇنسىىىىۇر .بىز ئىنسىىىىىانالر ئۇنى تولۇق چەشىىىىىنىى، كېتەلمىسەكمۇ ئەمما ئۇنىج مەۋ ۇتپۇقىنى بىپىمىز. تەسىپىمىيەتنى بىپمەيمەن دەتسىەن ،ئەگەر بۇ گېپىڭدنال ھې ئىرادەم يوق ،تىرنشىىمايمەن ،تىكىر بايان قىاللمايمەن دتمەكچى بولغان بولسىىاڭ، بۇنىڭغا ئىشىىىەنمەيمەن .مەن تەسىىىپىميەتنى بەشىىىىنچى ئۇنسىىىۇرغا رندايە قىپى دەب چەشىنىمەن. 167
تەسىىىىەۋۋۇتنى بىپگىنىمىدە تەرۋەردنگىارنىج ئالدندا ۋەدە قىپىدنن ،توغرا يولدنال ئايرنپماسىپى ئەچەن كەچەمنىج بارنچە تىرنشىىشىقا ،ئۆز نەتسىىمگە بويسىۇنماسىپىققا ،قالغان ئىشىنىج ھەممىسىىنى تەقە ئۇنىڭغا تاتشىۇرۇشىقا قەسىىىىەم قىپدنن .ئۆزەمدنال ھالقىغان ئىشىىىىالرنىج مەۋ ۇ ئىكەنپىكىگە ئىقرار بولىدۇم.قىسىىىىقىسىىىىى ،ئۇنىڭغىا ئىشىىىىەنىدنن ،ئېتىقىاد مۇھەببەتكە ئوخشىىايدۇ ،تاكىا تەلەب قىپمايدۇ ،مەنتىقىپى چەشىىەند ر شىىنىج ئەسىىال ھا ىتى يوق .ئۇ بار ياكى يوق. مېنى دنندار دەب قاراتسىىەن ،ئەمما مەن دنندار ئەمەس .دنندار بولۇش بىپەن ئېتىقىادلى بولۇش ئىككى ئى .بۇ ئىككى ئۇقۇم ئىارنسىىىىىىدنكى تەرق ھېچقىاچىان بەگەنكىىدە ئېنى ئىايرنپمىغىانىىدر .بەگەنكى دۇنيىادا بىىارغىىانىچە زورنىيىىېاتىقىىان بىىر قىىاتىمىىالىپىى بىىار .دنىنىىدنىال ،دۆلەتىتىىال، ەمدىيەتتىال مۇسىىتەسىىنا ھالدا ئەقپىيەتچىپەر“نىج ھۆرلەكىنى ئاسىىاس قىپغان بىر سىىىىسىىىتېما قۇردۇق .يەنە بىر تەرەتتىال ئىنسىىىانىيە تېخى ئۆزننىىج مەنىېر ئىزدننىشىىىىپىرنىدنال ۋاز كەچمىىدر .ئەقىپنىىج يەنە بىر تەرنپىنى بىپسىىىىە دەيمىز .شىىىىۇنچە زاماندنال بېرر ئەقىپگە تايانغاندنال كىېىيىىال زتىھىنىىمىىزنىىى ج چەكىپىىىك ئىىكەنىپىىكىىنىى ئىېىتىىراب قىىپىشىىىىىقىىا باشپىدۇق. بىەگىەن زامىىانىىېنىيىپىى ئەڭ مىودا بىولىغىىانىىدە ،مەنىىېنىيەتىكە كىۆ ىە بۆلەشىىمۇ باشىىقىچە انپىنى ،كەتتى .دۇنيادا تېخىمۇ كۆتپىگەن ئىنسىىان تېز ،ئىالىدنراش كېتىېاتقىان تۇرمۇشىىىىىغىا مەنىېر ئىارامپى ئىزدەشىىىىكە تىرنشىىىىمىاقتىا .ئەممىا روھىانىيپى يېڭى ھەۋەس“ ئەمەس ،ھىايىاتىمىز ۋە خاراكتېرنمىزدە ئۆزگىرن ھاسى ،قىپما تۇرۇب ئۇنى بىپگىپى بولمايدۇ. تاماق ئېتىشىىىكە ئامراقمەن دتگەنىدنج ،شىىىەمر تەبرنزر بۇ دۇنيانى داشىىىىقىازانغىا ئوخشىىىىىتىاتتى ،ئۇنىىج ئىچىىدە نىاھىايىتى مۇھىن بىر تىامىاق تىشىىىىىىېاتىىىدۇ .قىىپىغىىان-ئەتىكەنىپىىرنىمىىز ،ھىېىر قىىپىغىىانىپىىرنىمىىز، سىىىىۆزلىگەنپىرنمىز ،ھەتتا ئويپىغانپىرنمىزدنال تارتى ،ھەممە نەرسىىىىە ئۇ قىازانغىا خۇرۇ بولۇب كىرنىدۇ .ئۇنىداقتىا بۇ دۇنيىاۋر ئىاشىىىىقىا نېمە قىاتتۇق كۆ ەلسىىىىىزلىك ،غەزەب-نەترە ،قان دەۋالىرر ،ئۇرۇش -ېدە قاتتۇقمۇ يىىاكىى مىۇھەبىبە ،ئىېىتىىقىىاد ۋە ئىىنىىاقىپىى قىىاتىتىۇقىمىۇ دەب ئىۆزنىمىىزدنىال سورنشىمىز كېرە . سىىىىەنچۇ سىىىىۆيەمپە ئېپال ئادنمىيپىك دتگەن بۇ شىىىىورتىغا سىىىىەن نېمىپەرنى قېتىېاتىسىىىەن ھەر قېتىن سىىىېنى ئويپىسىىىام دۇنياغا كەلكە-
168
تەبەسىىسىىسىىۇم قېتىېاتقاندە سېنى سېغىنماقتىمەن... سېنى سۆيەب ،ئەزنز
تۇيۇلىسىىەن .سىىەن بىپەن كۆر شىىمە
169
تۇرۇب
ئۈچىنچى بۆلۈم شامال ھاياتتىكى تەرك ئېتىدىغان ،كۆچىدىغان ،يۆتكىلىدىغان نەرسىلەر... مۇتەئەسسىپ كونيا-1244 ،يىل -10ئاينىڭ -19كۈنى كوچىدنكى ئىتالرنىج تۇيۇقسىىز قاۋاشىپىرننى ئا الب ئورنۇمدنال تۇرۇب كەتتىن .ئىتالر يېقىال ئەتراتتىا ئۆيگە كىرنشىىىىكە ئۇرۇنۇۋاتقىان بىرەر ئوغرر يىاكى يولىدنال ئۆتەۋاتقىان بىرەر مەسىىىىنىىج ھىىدننى تۇراب قىالغىان بولسىىىىىا كېرە .بۇ كەنپەردە تا ئىنسىىانالرغا خاتىر ەم ئۇيقۇ ھارام بولدر .ھەممە ىىاينى ئەي -ئىشىىىىرە ،چەشىىىىكەنپە قىىاتپىىىدر .ئىپگىرر كونيىىا مۇشىىىىۇنداقمىدر تېخى بىر نەچچە يى ،ئىپگىرر بۇ شىىىىەھەر خاتىر ەم، تىاكىز يەر ئىىدر .ئەممىا ئەخالقىي بۇزۇلۇش دەب ئىاتىپىىدنغىان بۇ ئىپپە ال -تاتقاققا ئوخشىاش نەرسىە بولۇب ،تېگىپال كەتسىەڭ يۇقىدۇ ياكى سىېنى ئىچىگە سىۆرەيدۇ .بۇ شىۇنداق بىر مۇسىىبەتكى ،ئادەمپەرنى با -كەمبەغە ، قېرر-ياش دتمەسىىىتىال ئۆز ئىپكىگە ئېپىېالىدۇ .بىر چاغدا قارنسىىىاڭ ،ئۇ شىىىىىامىالىدا ئۇلغىيىى ،كەتكەن ئوتتە تۆ تەرەتنى قورشىىىىىغىان .ىم انىا بۇ شىىەھىرنمىزنىج بەگەنكى شىىەرندە ئەھېالى ...مەدرنسىىتە مۇدەررنسىىپىك قىپمىغىان بولسىىىىام ئەتىگەنپىرر ئىاسىىىىاسىىىىەن ئۆيىدنال تىاالغىا چىقمىغىان بوالتتىن. دەۋر بۇزۇلغان ،ئەمما خەل نىزامى رەھبەرسىىز ،مۇداتىدەسىىز قالغىنى يوق .امائەتنىج مەنپەئەتىنى شىىىىەخسىىىىى مەنپەئە ئەسىىىىتىگە قويۇب، ئەتىگەن-ئاخشىىىامپىرر تەرتى ،سىىىاقالۋاتقانالر بار .مەسىىىىپەن ،ىيەنىن بىايبىارسې خوتۇنۇممۇ ،مەنمۇ ئۇنىڭىدنال تەخىرلىنىمىز .بىايبىارس ۋە بىاشىىىىقىا مۇھىاتىزەتچىپەر كېچىنىىج شىىىىۇ زۇلمە ۋاقىتپىرنىدا گۇنىاھكىارالر الغىايالب يەرمىسىۇن دەب ،بىزلەرنى تۆشىەكپىرنمىزدە راھە ئۇخپىسىۇن دەب ئەتراتنى چارالب يەرندۇ. بىر قانچە يى ،بۇرۇن ئىنىمنىج ئە ىپى توشۇب بۇ دۇنيادنال كەتكەندە بايبارسىىىنىج ۋەلىسىىىى بولۇب ،ئۇنى ئۆز ئوغپۇمدە بېقى ،چوڭ قىپدنن. ئۆزر قىارام ۋە ەسىىىىۇر بولۇب ،بۇنىڭىدنال ئىالتە ئىا ئىپگىرر مۇھىاتىزەتچى 170
بولىدر .خەقنىىج گېپىگە قىارنغىانىدا ،مەن مەدرنسىىىى ىىدە مۇدەررنر بولمىغىان بولسىىىىىام بىايبىارس ئى تىاتىالمىاسىىىىكەن .قىپقىزنى ،يىالغىانې بىايبىارس بۇ ۋەزنپىنى ئورۇنالشىىىىقا اليى ئەقى ،ۋە اسىىىىارەتكە ئىگە .ئەگەر خالىسىىىىا قىالتىر ئەسىىىىكەر بوالاليتتى .ئەممىا بىاشىىىىتىا قۇددۇسىىىىنى ئېپى ئەچەن كېتىېاتقان ئەھپى سىىىەلى ،قوشىىىۇنپىرنغا−دننىمىزنىج د شىىىمەنپىرنگە قارشىىىى ئۇرۇشىىىقا ئاتپىنىشىىىقا تەييار تۇرسىىىىمۇ ئۇنىج بۇ يەردنال كېتى، قېپىشىىنى مەنمۇ ،ئايالىممۇ خالىمىدۇق .مەشىەدە قېپى ،ئۆ -ئوچاقپى بو ،ئەمدر ئۆيپىنىدنغان ۋاقتىج كەلدر دتدۇق. −ئوغپۇم ،مەر ،مەردانىسىەن ،تۇتقىنىڭنى يۇلۇب ئاالاليسىەن .بىز بۇ يەردە سىىا ا مۇھتاغ −،دتدنن ئۇنىڭغا −،مەقسىىىتىج ىھاد قىپى بولسىىا بۇ شەھەردنمۇ سەن ىھاد قىپغۇدە نۇرغۇن ئىشالر بار. دتمىسىىمۇ شىۇنداق .ئەتىگەندە ئايالىمغا قىيىال كەنپەرنى باشىتىال كەچەر ۋاتىمىز خوتۇن ،ئە -ئاۋام بۇزۇلۇب كېتىېاتىدۇ“ دتدنن. ھەر كەنى بىر يەردە تىا ىدە يەز بېرنېاتقىانپىقىنى ئىا الۋاتىمىز .بۇ تەسىىىىەددنپىيپى ئەمەس .ئەگەر مو غۇلالر بۇنىىداق غەلبە قىىازانسىىىىىىا، خىرنسىىتىدانالر دنال دەۋاسىىىنى چىڭىغا چىقارسىىا ،ئىسىىالم د شىىمەنپىرر يېزنمۇ يېزا ،شىەھەرمۇ شىەھەر كىرن ،مۇسىۇلمانالرغا ھۇ ۇم قىپسىا بۇالرغا ئالالھنىج ئارغامچىسىىىىغا مەھكەم ئېسىىىىپمىغانالر سىىىەۋەبچىې ئەگەر بىر ىاينىىج ئىاھىالىسىىىىى توغرا يولىدنال چىقسىىىىا مىانىا مۇشىىىىۇنىداق نىجىاتپى تىاتىالمىايىدنغىان ھىالغىا كېپىىدۇ .مو غۇلالر بىزنىىج گۇنىاھپىرنمىزنىىج كاتارنتى ،شىۇ سىەۋەبتىال ئۇالر بىزگە ئەۋەتىپگەن باال-قازا بولدر .مو غۇلالر بولمىغىان بولسىىىىىا يەر تەۋرەش ،قەھەتچىپىىك ،كەلكەن دتگەنىدە بىااليى- ئاتەتپەر كېپەتتى .گۇناھكارالرنىج بۇالردنال ئىبرە ئېپى ،تەۋبە قىپىشىىىى ئەچەن يەنە قانچىپىغان مۇسىىبەتپەرگە ئۇچرايمىز بېشىىمىزغا تەقە تاش ياغمىغىنىال قالدر ،ئەگەر مۇشىىىىۇنداق كېتىېەرسىىىىە بۇ ئاتەتمۇ كېپىدۇ. سىىىودوم شىىىەھىرندە ئۆتكەن سىىىودوم ۋە گومورە ① دە ياشىىىىغان رەزنپپەرنىج يولىدنال ما ىدنغان بولساق ،ھەممىمىز يەر يەزندنال تازنپىنىمىز. شىۇ مەنمەنچى ،تەلېە سىوتىالر ھەممە ئادەمنى يامان يولغا باشىالۋاتىدۇ. مۇسىىىۇلمانغا ياراشىىىمايدنغان بىمەنە گەتپەرنى قىپى ،تۇرۇب يەنە دنندنال، ئىمىانىدنال سىىىىۆزلەيىدۇ ئەمەسىىىىمۇ ،بۇنىڭغىا غەزنېنن كېپىىدۇ .ىئ اقمىاس كەچىنى ئىىاشىىىىۇرۇش ئەچەن تەيغەمبەر گەتپىرننىىىج قىىايىىى ،قىپى ① سودوم ۋە گومورە −ئىبراھىم ئەلەيھىسساالم زامانىسىدا لۇت كۆلى ۋادىسىدا جايالشقان شەھەرلەر بولۇپ ،شەھەر ئاھالىسى زىنا ،بەچچىۋازلىقتا ھەددىدىن ئېشىپ كەتكەچكە ئالالھ ئۇالرنى يەر بىلەن يەكسان قىلغان− .ت
171
ئەلەيھىسىىىىسىىىىاالمنىج مۇبارە ئىسىىىىمىنى ئېغىزنغا ئالغانپىقىغا قارنىن كۆتىىىدۇ .تەيغەمبەر ئەلەيھىسىىىىسىىىىىاالم ئۇرۇشىىىىتىال قىىايتىىى ،كېپىىى، خەلققەئ كىچىىك ىھىادنى ئىايىاغالشىىىىتۇردۇق ،ئەمىدر چوڭ ىھىادقىا ئىاتپىنىمىز“ دتگەنمى .سىىىىوتىالر بۇنى تۇتىېتپىى ،ئەمىدر بىزنىىج بىىردنىنىبىىر د شىىىىىمىىنىىمىىز ئىۆز نەتسىىىىىىمىىز ،ھىېىچىكىىن بىىپەن ئىۇرۇش قىپمايپىې“ دتمەكتە .بەلكى بەزنپەرگە بۇ گەب خوشىىىىياقىدۇ ،ئەمما تىچاق سىىىىۆ ەككە يېتىى ،،كىاتىرالر ،مۇلھىىدالر بىپەن ئۇرۇش قىپىشىىىىقىا توغرا كەلگەندە بۇ گەتنىج نېمە تايدنسى بار تەسىەۋۋۇب ئەھپى دتگەنپەر ئىشىنى چو ايتى ،ئالدنمىزدا شىەرندە ، مەرنپە ،تەرنقە ،ھەقىقە دتگەن تۆ ئىشىك بار ،بۇنىڭغا قەدەممۇ قەدەم يىېىقىىنىالشىىىىىقىىپىى بىولىىىدۇ“ دەيىىدۇ .ئىىارقىىىدنىال بەزنىپىىرر قىوشىىىىىۇمىچە قىپى ،شىىىەرندە تەقە بىر مەنزنپدۇر“ دەيدۇ ،ئۇالردنال سىىىورايمەنكى ،ئۇ نېمىنىج مەنزنپىكەن يەنە بىرر تېخى تەب تارتماسىىىتىال تۆتىنچى ئىشىىىىككە بارغۇچىنى بىرننچى ئىشىىىىىكنىىىج قىىائىىىدنپىرر چەكپىيەلمەيىىدۇ ،ھەقىقە ئەھپى شىىەرندە قائىدنپىرنگە ئەمە قىپمىسىىىمۇ بولىدۇ“ .ۋاھې ئۇالر ئۆزلىرننى ئۇلۇغ مەرتىېنپەرگە ئېرنشىتۇق دەب ئوياليدۇ ،شىۇنداقمۇ ھەممىسىى قۇرۇق گەبې ئۇالرغا كۆرە ھاراق ئىچى ،ئۇسىسىۇ ئويناش ،سىاز چېپى ،شىېدىر يېزن ،رەسىىىىن سىىىىزن ...دننىي مە بۇرنيەتپەردننمۇ بە مۇھىن .ئۇالر توختىما ۋەز ئېيتى ،ئىسىالمدا دەرنجە-مەرتىېە يوق ،ھەر ئادەمنىج ئۆز خۇداسىىىىىنى تېپىېتپى ھەققى بىار“ دتيىشىىىىىىدۇ .بۇ گەتپەر توغرنىدە ، ھېچقىانىداق مەسىىىىىپە يوقتە تۇيۇلىىدۇ ،ئەممىا مەن بىپىمەنكى ،ئۇالرنىىج تەبپىغىىىدە ئىىايە -ھەدنسىىىىپەرنى ئىىا پىمىىا الر ،ئۇنىىىج نېمە كېرنكى بارې“ دەيدنغان شۇم نىيە بار ،ئەسپىدە ئۇالر بىز بىپەن قېرنشماقتا. سىوتىالردنال سىورنسىاڭ ،ئۇالر قۇرئان كەرنن سىىرلى سىمېۇ ۋە بەلگە- ئىشىىىىىارەتپەرگە تولغىان“ دتيىشىىىىىىدۇ ،ئىايەتپەرنى ھەرتپەر بويىچە ئەبجەد ھېسىىىىىابىغىا قويۇب يوشىىىىۇرۇن مەنىپەرنى ئىزدەيىدۇ .ھەر بىر كەلىمىنىىج زاھىرني ۋە باتىنىي مەنىسىى بارمى ،شىۇ سىەۋەبتىال ئۇالر ھەر بىر ئايەتكە نەچچە ھەسىسىە دنققە بىپەن قارايدۇ .غاتىپالرې ئالالھ ھېچقانداق سىۆزننى يوشىۇرمىغان ،ئوچۇق-ئوچۇق بايان قىپغان تۇرسىا ،ئىزدەيدنغان نېمە بار سىىوتىالر ئايەتپەردنكى يوشىىۇرۇن خاسىىپىقالر ،مەخپىي بىپگىپەرنى تاتىمىز دەب كالپىسىىىىدنال كېتى ،قالغاچقا ئالالھ تائاالنىج روشىىىەن سىىىۆزلىرننى چەشىنىشكە نېسى ،بواللمايدۇ. 172
بەزر سوتىالر ئىنسان بەئەينى سۆزلەۋاتقان قۇرئاندۇر“ دەب تۇرۇۋالىدۇ، تەۋبە ئەسىتاغپۇلالھې ئۇ قانداق گەب بۇ سىېپى ئۆزندنال كۇترنپى ې ئازغۇن ۋە ئىاۋارە ئىابىدالالر قەلەنىدەرر ،ھەيىدەرر ،ىامى ،گەيالنى ...دتگەنىدە كەرمىىج ئىسىىىىىمالر بىپەن ىاھىان كېزنى ،يەرمەكتە ...ئەڭ بەتتەرلىرر شۇالرمىكىال دەيمەن .بىر يەرگە بىرەر تا كۆچە تىكەلمەيدنغان ئادەمنىج امائەتكە نېمە تايدنسىىىى بار تەۋەلىك تۇيغۇسىىىى كەم ،شىىىامالدا قالغان غىازا ىدە ھەر تەرەتكە ئۇچۇب يەر يىدنغىان ،تەتەن دۇنيىانى ئۆيەم“ دەيىدنغىان ئادەم شەيتانمۇ ئىزدەب تاتالما يەرگەن ھەمراھدۇر. تەيالسىىوتالرمو سىىوتىالردنال قېپىشىىمايدۇ ،چەكپىك ئەقپى بىپەن شىىۇ چەكسىىىز كائىناتنى بىپەلەيدنغاندە داۋامپى ئويپىنىدۇ .ھوقۇشىىمۇسىىەن تەيالسىوتالر بىپەن سىوتىالر ئەز م شىارابى ئىشىپىگەچى بىپەن زاتى مۇبارە ياما چىقارغۇچىغا ئوخشايدۇ ،ئۇالرغا ئائىا بىر ھېكايە بارئ بىر كەنى تەيالسىىىىوب يولىدا كېتىېتتىى ،دەرۋنشىىىىكە ئۇچراب قىاتتۇ. ئىككىپىسىىىىى بىر-بىرننى كۆر ب تىارا الشىىىىقۇسىىىىى كەتتۇ ،نەچچە كەن مۇ دنشىپتۇ ،بىرر گەب باشپىسا يەنە بىرر ئۇنى تامامالتتۇ .ئاخىرندا ئۇالر خوشىىالشىىقاندا ئەتراتتىكىپەر ھەر ئىككىسىىىدنال نېمىشىىقا بۇنچە قىزغىال تارا پىشىى ،كەتكەنپىكىنى سىوراتتۇ .تەيالسىوبئ تارا پىشىى ،بىپدنمكى، مەن بىپگەن ھەممە نەرسىىىنى ئۇ بۇرۇنال كۆر ب يەتكەنىكەن“ دەتتۇ .سىىوتى بولسائ تارا پىشى ،بىپدنمكى ،مەن كۆرگەن ھەممە نەرسىنى ئۇ ئەسپىدنال بىپىدنكەن“ دەتتۇ. دتمە ،غاتى ،سىىوتى ئۆزننى كۆرد م دەب ئويپىسىىا ،غاتى ،تەيالسىىوب ئۆزننى بىپىىدنن دەب ئوياليىىدنكەن .ھىىالبۇكى ئۇ ھېچنېمىنى بىپمىگەن، سىىوتىمۇ ھېچنېمىنى كۆرمىگەن .كالپىسىىى ئاددني ،چەكپىك ۋە بۇ دۇنياغا ۋاقىتپى كەلگەن بىز ئىنسىىىىىانالرنىىج ئۆزنمىزدنال ھىالقىغىان ئىشىىىىالرغىا كەچىمىز يەتمەيدنغانپىقىنى ئۇالر نېمىشىىىقا ئېتىراب قىپمايدۇ ئىنسىىىان دتگەن مەخپۇق ھەر قانچە تىرنشىسىىمۇ تەقدنرننى قانچىپىك ئۆزگەرتەلەيدۇ ئۇ ئۆز يولىدنال بىر قەدەممۇ نېرر كېتەلمەيدۇ .قادنر ئالالھ تېشىىىانىمىزگە نېمە تەتكەن بولسىىىىىا شىىىىۇنى كۆرنمىز.بىزنىىج ۋەزنپىمىز يىاراتقۇچىنىىج ئەمرنپىرننى چەشىەند ر ش ئەمەس ،چەشىىنىشىكە ئۇرۇنۇشىمۇ ئەمەس ،بەلكى نېمە دتگەن بولسا شۇنى قىپىشتۇرې بىىايىبىىارس ئىۆيىگە كەلسىىىىۇنىچىۇ قىېىنىى ،مىۇشىىىىۇ ھەقىتە بىىر-بىىرلەب تارا پىشىىمىز .بۇنداق سىۆھبەتپەر بىزنىج ئادنتىمىزگە ئايپىنى ،قالدر. ھەر ئاخشىىمى ئۇ ئۆيگە ھېرن-،ئېچى ،كەلگىنىدە تونۇر بېشىىدا ئولتۇرۇب 173
مۇ دنشىىمىز .ئۇ ئايالىن ھازنرلىغان شىورتىغا نان سىېپىېاتقاندا بىر ياندنال ھىىازنرقى ئەھېا ۋە شىىىىەرندە ھەققىىىدە تىىارا غىىا چەشىىىىەب كېتىمىز، ئىشىىىىتىھالى سىىىىۆھبە بۇ .ئۇ نېمىال دتگەنبىپەن قىززن قان يىگىا، ئىنس اننىج بۇ دننسىىز ى كە -قۇۋۋنتى ايىدا ،ئۇنىڭدە ياش ،ەسىۇر ،تا شىىەھەردە قىپىدنغان نۇرغۇن ئىشىىى بار .كاتىر بولسىىۇن ،تاسىىى بولسىىۇن، ازاغا تارتىدنغان بە كۆب ئىنسان بار ،بە كۆبې شەمس كونيا-1244 ،يىل -10ئاينىڭ -29كۈنى مۇزدە سىوغۇق كېچە ،ھالېنچىخاننىج بالكونىدا ئولتۇراتتىن .مەۋالنا بىپەن تونۇشىىىىۇشىىىىۇمغىا ئىاز قىالغىانىىدر .تەتەككۇر قىاينىمىغىا چۆكتەم. ئىالالھ قىايسىىىىى تەرەتكە مىا سىىىىىاڭ مىاڭ ،مېنى ئىزدە ،مېنى تىاب“ دەب ياراتقان كائىناتنىج چەكسىىزلىكى ئالدندا قەلبىمىز سىۆيەنەش ۋە سىۆيگەگە تولۇشىى كېرە ئىدر ،ئەمما بۇنداق مىننەتدارلى تۇيغۇسىىدا ياشىايدنغان ئىنسان تولىمۇ ئاز. كونياغا كەلگىنىمدنال بېرر تونۇشىىىىقان ئىنسىىىىانالرنى ئەسىىىىپىدننئ تىپەمچى ھەسىىى ەن ،مەسىىىا سىىىۇاليمان ،تاھىشىىىە چۆ گەلى .باشىىىقىالر تەرنپىدنال كەمسىىى ىتىپگەن ،ئېزنپگەن بۇ ئىنسىىىانالر مەنپىك گۇمانى“دنال ئىبىارە كەڭ تىارالغىان كېسىىىىەلگە گىرنپتىار بولۇب ،ەمدىيە تەرنپىىدنال چەتكە قېقىپغىانىىدر .ئۇالر ئىاتدىاق قەسىىىىىرلىرنىدە ئولتۇرغىان ئىالىمالرنىىج نەزەرنگە چېپىقمىغىان ئىنسىىىىىانالر ئىىدر .مەۋالنىانىىج ئۇالر بىپەن بولغىان مۇنىاسىىىىىېنتى قىانىداقتۇ دەب ئوياليتتىن .ئەگەر مەۋالنىا تۆۋەن تەبىقىىدنكى كىشىىپەرگە تېخى باغرننى ئاچمىغان بولسىا ئۇنىڭغا ياردەم قىپى ،،ئۇنىج بولسام دەيمەن. بىپەن شۇ كىشىپەر ئوتتۇرنسىدا كۆۋر شىىىىەھەر ئىاخىر ئۇيقۇغىا چۆمىدر ،كېچە ھىايېانپىرنمۇ بۇ تىنچپىقنىىج تەيزننى بۇزالمايدنغان ۋاقىتالر يېتى ،كەلدر .بىر شىەھەرنىج ئۇيقۇسىىنى تۇيماق كىشىىىگە تەرنپپىگەسىىىز ئازاب ھەم تەرنپپىگەسىىىز شىىادلى ئاتا قىپىدۇ .تاقالغان ئىشىىىكپەرنىج ئارقىسىىىدا نېمە ئىشىىالر يەز بېرنېاتقاندۇ ئۆمر مدە باشىىقا بىر يولنى تالپىغان بولسىىام بېشىىىمغا نېمە ئىشىىالر كېپەر بولغىيىىدر دەتمۇ ئويالب قىىالىمەن ،ئەممىىا بىپىمەنكى ،مەن بۇ يولنى تالپىمىدنن ،بەلكى بۇ يو مېنى تالپىدر.
174
بىر ئابدا شىىىىەھەرگە كىرنپتۇ ،بۇ يەرنىج ئاھالىسىىىىى ياتالرغا تەقە ئىشىىەنمىگەچكە دەرۋنشىىكە سىىېنى ھېچقايسىىىمىز تونۇمايمىز ،بۇ يەردنال تەمىكىىنىپىىىك بىىپەنئ مەن ئىۆزەمىنىى يىوقىىا ې“ دەب ۋاقىىراتىتىۇ .دەرۋنى تونۇيمەن ئەمەسمۇ ،مۇھىن بولغىنى شۇ ،ئەگەر سىپەر مېنى تونۇغان بىپەن مەن ئۆزەمنى تونۇمىسام ،چاتاق بوالتتى“. كونيىا خەلقى مېنى تونۇمىسىىىىىا مەيپى ،ئۆزەمنى تونۇغىانپىقىن ئەچەن ئىشپىرنن ايىدا .ئۆزننى بىپگەن ئادەم رەببىنى تونۇيدۇ. يىگىرمە ئۈچىنچى ىزام :ھ ەەاي ەەاتى ىز قولى ىزغ ەەا ۋاقىتلىق تۇت ۇرۇلغ ەەان رەڭگارەڭ ئويۇ چۇقتىك ئىبارەە ،بەرللەر ئۇ ئويۇ چۇقنى قەە ەەۇ چىلىك چوڭ بىلىدۇكى ،ئۇ ىئ ئۈچۈن يىغاليدۇ ،ەرلشەەان بولىدۇ بەرللەر ئۇ ى قولىغا ئېلىپال مىىىيەدۇ ،ئەاتىەدۇ ،تەاقەەە ەەاليەدۇ بىر بولسەەەەەا ئۇ ى قەەە ەەۇ چىلىەك قەدلرلەي ىز ،بىر بولسەەە ەەا ئۇ ىەئ قى ىتىنى بىل ەي ىز چەكتىك ئېشەەە ە ىەا كەت ە سەو ىالر چەكتىك ئا قە ايدۇ ھەم سەەل قارل ايدۇ ،بەلكى دائىم ئۇ ىئ ئوتتۇرلسىدا تۇرلدۇ ئەتە ئەتىگەن مەن ىىامىىائەتكە قېتىپىىى ،چوڭ ىىامەگە بېرنىى، رۇمىنىج تەبپىغىنى ئا اليمەن .ئۇ باشىىقىالرنىج دتگىنىدە ئۇسىىتا ۋائىز بولۇشىى مۇمكىال ،شىۇنداقتىمۇ ھەر خاتىپنىج گېپىنىج چو قۇرلۇقى ئۇنى ئا پىغۇچىالرنىج نېمىنى چەشىەنگەنپىكى بىپەن ئۆلچىنىدۇ .كىشىىپەر ۋەز ئىا پىغىانىدا ئۆزلىرننىىج ئىا پىمىاقچى بولغىانپىرننى ئىا اليىدۇ .ھىالبۇكى ئەسىپىدە قۇالققا ياقمايدنغان سىۆزلەردە كارامە باردۇر .مېنىڭچە ،مەۋالنانىج ۋەزلىرر چاققاق ئوتى ،بوغسىىاق ئوتى ،سىىەتەرگە ئوتپىرر بىپەن قاتالنغان تەبىدىي باغقا ئوخشىىىىايدۇ .ئۇ يەرگە كىرگەنپەر كۆزنگە چىرايپى كۆر نگەن گەلپەرنى ئەز ب ،باشىىىقا ئوتالرغا قاراتمۇ قويمايدۇ .تىكەنپىك ،كۆر مسىىىىز ئۆسىىىىەمپەكپەرنى يىاخشىىىىى كۆرنىدنغىىانالر تولىمۇ ئىاز .ھىالبۇكى نۇرغۇن كېسەلپەرنىج شىپاسى ئەنە شۇنداق ئۆسەمپەكپەردنال تېپىپىدۇ. ئىشى باغچىسىىمۇ شىۇنداق ئەمەسىمۇ تەقە ياخشىى نەرسىىگە ،ئاسىان بولغىنىغىا ئېسىىىىىپىى ،،تەس ،قىيىال بولغىانپىرننى تىاشىىىىپىسىىىىىاق ئۇ ئىشى “ بوالمدۇ گەزەلنى سىۆيەب ،سىەتنى نېرر تۇر دەب ئىتتىرنېتتى بە ئاسىان .مۇھىمى ،ياخشىى-يامان دەب ئايرنما ئۇالرنى تەڭ سىۆيەشىنى بىپى .تەقە ئۆزنمىز ياخشىى كۆرگەن نەرسىىگىال شىەكرر قىپى نېمىگە ئەرزنيدۇ بەلخنىج ئىتپىرنمۇ شىۇنداق قىپىشىنى بىپىدۇئ سىۆ ە تاشىالب بەرسىەڭ خوش بولۇب قۇيرۇقپىرننى شىىپا پىتىدۇ .شىەبھىسىىزكى ،ئىنسىان بۇنىڭدنال كۆب ئىشىىالرنى قىالاليدۇ .ياخشىىى-يامان نەرسىىىپەردنال ھالقى 175
سىىىىەتەتپەر ئۆز
تىامىامەن مۇمكىالې يەنە كېپىى ،بىاشىىىىقىا بىر يەر ،بىارلى مەنىسىنى يوقاتقان باشقا بىر دائىرە بار. ئەتە رۇمىنى كۆرنمەن. كەلىمىپەر ،ھەرنپپەر ،مەنە ئالىمىنىج خو ىسىىى ،دۇنيانىج شىىەرنپى بولغان ئە رۇمىې مېنى كۆر ب تونۇياالمسەن مېنى كۆر ،مېنى كۆرې رۇمى كونيا-1244 ،يىل -10ئاينىڭ -30كۈنى ېنىن تېنىمدنال بولسىا شىەمر تەبرنزر بىپەن تونۇشىقان شىۇ كەننى ئۇنتۇمىايمەن .ەمىادنيە ئەۋۋەلنىىج ئىاخىرقى كەنپىرر ئىىدر ،يىازغىا يېقىال سى اب ،ئىپپى ،غۇر-غۇر شىىاما چىقى ،،ئاخىرقى باھارنىج تەتەن كەچى بىپەن ئىپگىرلەۋاتقانپىقىدنال خۇش خەۋەر بېرن ،تۇراتتى. امەدە بۇرۇنقىدەكال ئادەم كۆب ،سىىىەتپەر زن ئىدر .ھەر قېتىن بۇنچە كۆب ئىىادەمگە ۋەز سىىىىۆزلەش توغرا كەلگەنىىدە ىىامىىائەتنى بە ئويالب كەتمەيمەن ،ئويپىمىىايمۇ قىىالمىىايمەن ،ئوتتۇرنغىى ا تىىاسىىىىىىى ،قويىمەن، ئا پىغۇچىالرنى ئونپىغان ،يەزلىگەن ئىنسىىان ئەمەس ،بەلكى بىر ئىنسىىان دەب قىارنسىىىىاقال ئى ھە بولىىدۇ .ھەر ھەتتىىدە نەچچە يەز ئىادەم مېنىىج تەبپىغىمنى ئىىا پىغىپى كېپىىىدۇ ،ئەممىىا مەن بىر ئىىادەمگىال خىتىىاب قىپىمەن ،تەقە شىىىۇ ئادەمال گېپىمگە قۇالق سىىىېپىېاتىدۇ دتگەن تۇيغۇدا سۆزلەيمەن. ۋاز ئاياغالشىىىقاندنال كېيىال امەدنال چىقى ،قارنسىىىام ئېتىن تەييار، يىىايىىپىى ئىىالىتىۇن يىىى ،بىىپەن ئىۆر لىەب ،بىويىنىىغىىا كىەمىەش قىو ىغىۇراقىالر ئېسىپىپتۇ .ئا ھەر بىر قەدەم ما غاندا قو غۇراقنىج بىپىنەر-بىپىنمەس ىرنڭپىشىىىىغا خۇشىىىتار ئىدنن ،ئەمما ئەتراتتا ئادەم كۆب ،يو قىسىىىتاڭ، قانداق تېز ما غىپى بولسىۇنې ئالدنمدا مەن ۋە تالىپپىرنن ،ئارقىمىزدا بىر توب ئەگەشىىىىكەچىپەر ئېغىر-ئېغىر قەدەم ئېپىى ،،كەتە ئۆيپەر ،كىچىىك- كىچىك دۇكانالرنىج ئالدندنال ئۆتتۇق. ئەتراتىن شىىۇنچىپىك تاتپاراق ،شىىاۋقۇن-سىىەرەن ئىدنكى ،يولدا قاتار تۇرغانالرنىج ئالقى سىىادالىرر دەرتمەنپەرنىج شىىىكايەتپىرنگە ،بالىالرنىج قاقشاشپىرر ۋە ئاتا-ئانىالرنىج ئەيبپەشپىرنگە ،ساتارمەنپەرنىج ۋاقىراش- اقىراشىپىرر ۋە تىپەمچىپەرنىج نالە-تەريادنغا ئارنپىشىى ،كەتكەنىدر .بۇ ئىنسىانالرنىج كۆتىنچىسىى ئۆزلىرر ئەچەن دۇئا قىپى ،قويۇشىۇمنى ئەمىد 176
قىپسىا ،بىر قىسىمى تەقە قو تۇتۇب كۆر شىەۋتپى ياكى يېنىمدا بىپپە مېڭىشىىىىنى ئىارزۇ قىالتتى .يەنە ئۇنىڭىدننمۇ چوڭ ئىشىىىىالرنى ،ئە ەلپىىك كېسىىىەلپىكپەرگە شىىىىپالى ئاتا قىپىشىىىىمدنال تارتى ،سىىىېھىر بۇزۇب بېرنشىىىىىمنى تەلەب قىپىىدنغىانالر كېپەتتى ،مىانىا بۇالر مېنى تىاراكەنىدە قىالتتى .ئۇالر ئۇقمىامىدۇ مەن كىارامە كۆرسىىىىىتىىدنغىان تەيغەمبەرمىىدنن ياكى كېسەلپەرگە شىپالى بېرندنغان لوقمان ھېكىممىدنن شىىىىۇنىداق خىيىا سىىىىەر ب كېتىېاتىاتتىن ،دوقمۇشىىىىتىال قىايرنپىى، ھالېنچىخانغا يېقىنالشىقاندا بىر دەرۋنشىنىج ما ا ئۆتكەر نەزەردە تىكىپى،، توتنى يېرنى ،ئىالىدنمغىا كېپىېاتقىانپىقىنى كۆرد م .ھەرنكەتپىرنىدنال بىر ئىشىىىىقىا ئىاتالنغىان كىشىىىىىگە خىاس قەتدىيپىىك ،تۇرقىىدنال ئەتراتىمىدنكى ئادەمپەر ۋە باشقا ھەممە نەرسىگە ئوخشىمايدنغان ھالىتى چىقى ،تۇراتتى. ئۆزر يىالغۇز بولۇب ،تەقە مۇشىىىىۇ تەيتتىال ئەمەس ،تەتەن ئۆمرنىدە يىالغۇز ياشىىىىغاندە قىالتتى .چېچى ،سىىىاقا -بۇرۇتى ،قېشىىىى يوق ئىدر ،بىر ئىنسىاننىج يەزر ھەر قانچە بولسىا مۇشىۇنچىپىك ئوچۇق بوالر ،ئەمما چىرا ئىپادنسى سىرلى ،بىپگىپى بولمايتتى. مەن ئۇنىج سىىىرتقى قىياتىتىدنال ھەيران قالمىدنن ،كونيا شىىەھىرر ىاھىانكەزدر ئىابىدالالر توال كېپىىدنغىان ىا بولۇب ،ئىالالھنى ئىزدەب يەرگەن ھەر تەرلە دەرۋنشىىىىپەر بۇ يەرگە كېپىى-،كېتىى ،تۇراتتى .قولپىرنغىا ھەر خىى ،گە چەكتەر ۋالغىان ،بۇرۇن ،قۇالقپىرنغىا قىاتىار ھىالقىا سىىىىېپىېالغىان، بويۇنپىرنغا بۇرغا ،مە گەز ئېسىىىېالغان دەرۋنشىىپەرنى كۆب كۆرد م .شىىۇ ا بۇ دەرۋنشىىنى دەسىىپەتتە كۆرگىنىمدە ئۇنىج تۇرقىغا ھەيران قالمىدنن ،بەلكى كۆزلىرنگە تىكىپى ،تۇرۇب قالدنن. ئۇ ئادەمگە خەنجەردە ئۆتكەر نەزەردە قارايتتى ،كوچىنىج ئوتتۇرنسىىدا ئىككى قولىنى قاناتتە كېرن ،،ما ا شىىۇنداق بىر نەزەر سىىالدنكى ،مېنى ۋە ئىارقىامىدنال كېپىېاتقىانالرنى ئەمەس ،بەلكى مۇشىىىىۇ تەيتنى توختىتىى، قويمىاقچىىدە قىالتتى .ۋۇ ۇدۇم بىردننال تىترەب ،يەرنكىن ئىاغقىانىدە بولىدر .ئېتىن خۇيپىنىى ،ئىاچچى كىشىىىىنىگىپى تۇردر ،بۇ ھىايېاننى بېسىىىىىقتۇرا دتسىىىىەممۇ بولمىىدر ،ئىالىدر تۇتىنى كۆتەر ب مېنى يەرگە ئېتىېەتكىپى تاس قالدر. دە شىىىىۇ تەيتتە دەرۋن ئېتىمغىا قىاراب كەلىدر-دە ،ئۇنىىج قۇلىقىغىا بىر نەرسىىپەرنى تىچىرلىدر .ئا شىۇ ھامان ىمى ،،ئېغىر-ئېغىر نەتەس ئېپىشىىىقا باشىىىپىدر .ئەتراتىمىزدنكى كىشىىىىپەر كۆز ئالدندا بولۇۋاتقان بۇ
177
بىپەن قىاراب تۇراتتى ،ئۇالرنىىج تىچىرالشىىىىقىانپىرننى
ئىشىىىىالرغىا دنققە ئا پىدننئ −بۇ ئادەم سېھرنگەر ئىكەن ،ئاتقا سېھىر قىپدرې دەرۋن بولسىىىا ئەتراتىدنكىپەردنال خەۋەرسىىىىزدە ،دنققىتىنى ئەمدر ما ا ئاغدۇرۇب ،چىرايىمغا سىرلى تىكىپى ،تۇراتتى. −ئە ئەلالمەئى ىاھىان رۇمى ،شىىىىەرق ۋە غەربتە تە ىدنشىىىىى يوق مەۋالنا ،سىەن توغرۇلۇق گەزە ماختاشىالرنى ئا پىدنن ،رۇخسىە قىپسىاڭ، سەندنال سوئا سوراش ئەچەن شۇنچە يىراقتىال كەلدنن. −ئەلېەتتە بولىدۇ −،دتدنن مۇاليىمپى بىپەن. −ئۇنداقتا ئاۋۋا ئاتتىال چەشەب ئالدنمغا كە ې بۇنى ئىىا الب ىىىددنيپىشىىىىىىى ،ئىىاغزنمنى ئىىاچىىالمىىا قىىالىىدنن. يېنىمىدنكىپەرمۇ ھەيران قىالىدر .بەگەنگە قەدەر ھېچكىن مىا ىا بۇنىداق گەب قىپىشقا ەرئە قىاللمىغانىدر. يەز م قىزاردر ،ئىچىن سىىقىپدر ،ھەتتا غەزەبپەندنن ،ئەمما نەتسىىمگە ھاكىن بولۇب ئاتتىال چەشىىىىتەم.ئا غىچە دەرۋن كەينىگە بۇرۇلۇب مەندنال يىراقپىشىشقا باشپىدر. −ھە توختا ،سىىوئالىڭنى ئا الب باقا − ،دتدنن ئۇنى دەرھا توختىتى.، دەرۋن شاتپىدە توختاب ئارقىسىغا بۇرۇلۇب كەلەمسىرندرئ −سىىېنىڭچە ،شىىۇ ئىككى كىشىىىدنال قايسىىىسىىى ئىپگىرر كەتكەن ھەزرنتى مۇھەممەدمۇ ياكى سوتى بەيازندر بەستامىمۇ −بۇ قىىانىىداق سىىىىوئىىا −دەب تېرنكتىن −،ئىىاخىرقى تەيغەمبەر رەسىىىۇلۇلالھ سىىىەلپەلالھۇ ئەلەيھى ۋەسىىىەلپەم بىپەن بىر سىىىوتىنى قانداق تە پەشتەرنسەن گېپىمىزگە ھەيرانپى بىپەن قۇالق سىىىىېپىى ،تۇرغىان كىشىىىىىپەر ئەتراتىمىزغىىا توتالنىىدر ،ئەممىىا دەرۋن ھېچكىمنىىىج دنققىتىنى ەلىى، قىپىشىىنى خالىمىغاندە ،چىرايىنى ھې ئۆزگەرتمەسىىتىال سىىۆزننى داۋام قىپدرئ −ئويالب باق ،تەيغەمبەر ئەلەيھىسىىىىسىىىىاالم ئى رەببىن ،سىىىىېنى ئۇلۇغاليمەن .سىىىىېنى ئۆز اليىقىىدا بىپەلمىىدنن“ دتمىگەنمىىدر ھىالبۇكى بەيازندر بەسىىتامى مەن ئۆزەمنى ئۇلۇغاليمەن ،مېنىج شىىان-شىىەرنپىن يەكسىىىە ،چەنكى خىرقامدا① ئالالھ بار“ دتدر .بىرر ئالالھقا كۆرە ئۆزننى ① خىرقا −دەرۋىشلەرنىڭ يۇڭ ياكى ماتادىن تىكىلگەن تونى .ـ ت
178
كىچىىك ،ئىا ىز ھېر قىپسىىىىا ،يەنە بىرر ئىالالھنى ئۆزنىدە ئېپىى ،يەرنىدۇ، سەنچە بۇ ئىككىسىدنال قايسىسى ئىپگىرر كەتكەن دتمىمنى ئااللما قالدنن ،ھەلقۇمۇمنى يۇتتۇم .دەسىىپەتتە ئا پىغاندا بىمەنە تۇيۇلغان بۇ سىىىىوئا بىردننال باشىىىىقىچە مەنىگە ئىگە بولدر ،تەردە قايرنپى ،،ئاسىتىدنال ئا ايى ،تېپىشىماق چىققاندە بولدر .دەرۋنشىنىج چىرايىدا غى-،تا تەبەسسۇم تەيدا بولۇتال يوقالدر .ئالدنمدا قاراب تۇرغان ئادەمنىج ئازغۇن ئەمەسىىىپىكىنى بىپدنن ،ئۇ مەندنال راسىىىتچىپپى بىپەن بىر نەرسىىىىىنى −ئىپگىرر ھې ئويالب بىاقمىغىان بىر سىىىىوئىالنى ئويالب بېقىشىمنى تەلەب قىپىېاتاتتى. −نېمە دتمەكچى بولغىنىڭنى چەشىىىىەنىدنن −،دتىدنن − ،بۇ ئىككى سىىىۆزنى سىىىېپىشىىىتۇرۇب ،بەسىىىتامىنىج سىىىۆزننىج ھەر قانچە دەبدەبىپىك بولسىىىمۇ ،ئەسىىپىدە تەيغەمبەر ئەلەيھىسىىسىىاالمنىج سىىۆزننىج ئۇنىڭدنال چو قۇرراق ئىكەنپىكىنى چەشەند ر شكە تىرنشىمەن. −خوش ،قۇلىقىن سەندە −،دتدر دەرۋن . −ئىالھىي ئىشىىىى دەريا ،دتڭىزغا ئوخشىىىايدۇ .ھەر كىن ئۇنىڭدنال ئۆزنگە چۇشىپۇق سىۇ ئالىدۇ .شىۇغىنىسىى ،كىمنىج قانچىپىك سىۇ ئېپىشىى سىىۇ ئالىدنغان نەرسىىىنىج قانچىپىك چو پۇقىغا باغپى .بەزنپىرر تۇ غا ئالسا ،بەزنپىرر كوزنغا ،بەزنپىرر تۇلۇمغا ئالسا ،بەزنپىرر سۇدانغا ئالىدۇ. مەن سىىىىۆزلىگەنچە دەرۋنشىىىىنىىج چىرايىىدنكى ئىپىادە ئۆزگىرنشىىىىكە باشىپىدر ،ئۆز تىكىرننىج ئىنكاسىىنى باشىقىسىىنىج ئاغزندنال ئا الۋاتقان ئادەمدە مۇاليىن ،دوستانە قىياتەتتە ما ا قارندر. −بەسىىتامىنىج سىىۇ قاچىسىىى تەيغەمبەر ئەلەيھىسىىسىىاالمنىڭكىگە بىاققىانىدا كىچىىك ئىىدر ،بىر ئوچۇم ئىچىپال قىانىدر ۋە شىىىىۇنىىج بىپەن بەختتىال مەسىىا بولدر .نەقەدەر گەزە ،ئۇ ئۆزندە ئىالھىي مەۋ ۇتپۇقنىج ئىزناسىىىنى بايقىدر .ئەمما شىىۇ تېتى قېپى شىىۇ يەردە توختاب قېپى دتگەنپىك ئەمەس .ئۇ شۇ دەرنجىگە يەتكەن ھالەتتىمۇ ئالالھ بىپەن باشقا- باشىىقا .تەيغەمبەر ئەلەيھىسىىسىىاالم بولسىىا ئالالھنىج سىىۆيەمپە بەندنسىىى، ئۇنىج قاچىسىىى ئاسىىان تولمايدۇ .شىىۇ ا ئالالھ قۇرئان كەرنمدە سىىېنىج قەلبىڭنى كەڭ قىپمىىدۇقمۇ “ دەيىدۇ .قەلىخ بۇنىداق كېڭەيگەنچە ،يەنى قىاچىا يوغىانغىانچە ئۇنىىج ئىچىىدە قىانمىاس ئۇسىىىىسىىىىۇزلۇق تەيىدا بولىىدۇ، شىىىىۇ ىا سىىىىېنى اليىقىىدا بىپەلمىىدۇق“ دەيىدۇ .ھىالبۇكى ،ئىالالھ تىائىاالنى ئۇنىڭدە بىپەلىگەن ئىنسان يوق.
179
دەرۋن تەمكىنپىك ،خاتىر ەمپىك بىپەن كەلەمسىىرەب ،باش ئېگى، سىاالم بەردر ،ئاندنال مىننەتدار بولغان تەرزدە قولىنى كۆكسىىگە قويۇب بىر دەم تۇردر ،مىا ىا قىايتىا قىارنغىنىىدا بىاشىىىىقىچە زوق ،قىزنقى بىپەن تىكىپدر. ئۇ ئىالىدنمىدا ھۆرمە بىپەن ئېگىپىدر ،مەنمۇ ئۇنىىج ئىالىدنىدا ھۆرمە بىپەن ئېگىپدنن .قانچىپىك مۇشىىىىۇندااق تۇردۇق ،بىپمەيمەن ،ئاسىىىىمان كۆكەش رە گە تولدر .ئەتراتىمىزدنكى كىشىىىىىپەر بىدارامپىقتا تولغىنى، غۇلغۇال قىپىشىىى ،،غۇدۇرلىشىىى ،كەتتى .ئۇالر ئارنمىزدا بولغان ئىشىىالرغا دەسىىىىپەتتە قىزنقى ،كېيىنچە ھەيرانپى بىپەن دنققە قىپىشىىىىىى، تۇراتتى ،ئەمما ئاخىرندا بۇ ھەيرانپىقىنى نارازنپى بېسى ،كەتتى .چەنكى ھىېىچىكىىن مىۇشىىىىۇ ۋاقىقىىچە مىېىنىىىج بىىر كىىمىگە ئىېىگىىپىگىىنىىمىنىى كىۆر ب باقمىغانىدر .مۇرنتپىرنن ئادەتتىكى بىر ئابدالنىج ئالدندا ئېگىپگىنىمنى ياقتۇرمىدر. دەرۋن كىشىىىپەرنىج بىدارام بولۇشىىقىنىنى سىىەزگەن بولسىىا كېرە ، مىا ىا تىچىرلىغىانىدە قىپىى ،مېنىىج ئەمىدر كەتكىنىن يىاخشىىىىى، مۇخپىسپىرنڭدنال ئايرنپى ،قالمىغىال“ دتدر. بۇ گەتتە بىر ئىىاچچى ،ھەتتىىا تەنە-مەسىىىىخىرە بىىارمۇ قىىانىىداق، بىپەلمىدنن .ئەمما ئۇ مېڭىشىىى ھامان ئېتىرازنمنى بىپد ر ب توختا ،بۇ يەردنال كەتمە“ دتدنن. ئۇ ئىارقىسىىىىىغىا بۇرۇلۇب مىا ىا دنققە بىپەن قىارنىدر ،كۆزلىرنىدنال بىر بىۇلىۇ ئىەز ب ئىۆتىتىى ،بىىر گەتىنىى دە دەب دتىيەلىمەيىېاتىقىىانىىدە لىېىېنىنىى چىشىپىدر .شىۇ تەيا ،شىۇ سىەكەتتە ئۇنىج ئەسىپىدە مەندنال سىورنماقچى بولغان مەخپىي سوئالىنى بىپدننئ سەنچۇ ،ئۇلۇغ خاتى ،سېنىج قاچاڭ قانچىپىك چوڭ دەرۋنشىىىىكە قىاراب بىر قەدەم مېڭىى ،،ئۇنىىج قىارا كۆزلىرنىدنكى ئۆتكەر نۇرالرنى تەرق ئېتەلىگەدە يېقىنالشىىىىتىن ۋە توسىىىىاتتىال غەلىتە تۇيغۇغا كېپى ،قىالىدنن .مۇشىىىىۇ تەيتنى ئىپگىرر بىر ئەمەس ،ئون يىاكى قىرن ى قېتىن باشىتىال كەچەرگەندە قىالتتىن ،تارچە-تۇرا كۆر نەشىپەر زتھنىمدە توتالنىىدر ،ئىگىز ،ئورۇق ،يەزننى ئورۇۋالغىىان ،بىىارمىىاقپىرر يىىالقۇنالب كۆيەۋاتقان بىر ئادەم ...شىۇ ئان بىپدنمكى ،ئالدنمدنكى دەرۋن چەشىەمدە كۆرگەن ئادەمنىج دە ئۆزر ئىدر.
180
ىان ىگەر دوسىىىىتۇمنى تىاتقىنىمنى بىپىى ،،ھىايىا ىانىدنال تىزلىرنن تىترەب كەتتى .ئەمما بۇ ئۆمر مدە ھېچبىر بەختنى بۇنچە ئازابپى ،كۆ پى يېرنن ھالدا باشتىال كەچەر ب باقمىغانىدنن. شادلى ئىپكىدە ئىچىمنى قورقۇن باستى... ئېلال بوستون-2008 ،يىل -6ئاينىڭ -8كۈنى بىاھىار كېتىى ،يىاز كىرگەنىدە ئەزنز بىپەن ئېپالنىىج خە ئىاالقىسىىىىى كۆتىيى ،قالدر .ئېپال كۆ پىدنكى مەخپىيەتپىكتە سىىىاقالب كەلگەن بۇ ئىشىىىنىج تەرەققىياتىدنال ھەيران ئىدر ،ئىككىسىىىى قايسىىىى ەھەتتىنال بولسىۇن ئىككى دۇنيا تۇرۇقپۇق بىر-بىرنگە يېزنشىقۇدە شىۇنچە گەتپەرنى نەدنال تاتىدنغانپىقىنى بىپمەيتتى .بىرسىىىى كېپى ،نېمە ئورتاقپىقىڭالر بار “ دەب سوراب قالسا نېمە دەب اۋاب بېرنشپىرننىمۇ ئۇقمايتتى. ئېپالنىىج نەزەرنىدە ئەزنز زاھىارا گويىا ئېپال بىر-بىرلەب ئۆز ىايىغىا قويۇشىىىىقىا تىرنشىىىىىېاتقىان رەسىىىىىن تىارچىپىرر ئىىدر .ئۇ ئەزنز زاھىارادنال كېپىېاتقىان يېڭى توچتىا كىارتىپىرر ئىارقىپى ئۇ توغرۇلۇق تېخىمۇ يېڭى ئۇچۇرالرغا ئىگە بولۇب ،قولىدنكى تېپىشىىماق رەسىىىمنىج بىر تارچىسىىىنى ئۆز ايىغا قوياتتى .رەسىىىىىمنىج تەتەن كۆر نەشىىىىى يەنىال تېپىشىىىىماق بولسىىىمۇ ،ئېپال ھې بولمىسىىا «ئىش ى شىىەرندىتى»نىج ئاتتورر ھەققىدە خېپى بىپىمپەرگە ئىگە بولۇب قالدر .مەسىىىىپەن ،ئۇ ئەزنزنىج كەسىىىپىي فوتوگرافچى ئىكەنپىكىنى بىپەتتى ،ئۇ بۇ كەسىىىىىپنى قىپغىانپىقى ئەچەن كۆب سىىاياھە قىالمدۇ ياكى سىىاياھە قىپىشىىقا ئامراق بولغانپىقتىال بۇ كەسىىىىىپنى تىالپىغىانمۇ دەب ئوياليتتى .ئەزنز ىاھىانكەزدر ئىادەم ئىىدر. ىايپىرنغىا بېرن ئۇنىىج ئەچەن يېقىال ئەتراتتىكى دۇنيىانىىج ئەڭ چە بىاغچىغىا بىارغىانىدە ئى ئىىدر .ئەڭ مۇشىىىىەققەتپىىك سىىىىەتەرمۇ ئۇنى قورقۇتىالمىايتتى ،گويىا دۇنيىانى د مبىسىىىىىگە ئىارتىى ،كېتىېاتقىان غىايە زور تاشىىپاقىدە چىدامپى سىىەيياھ ئىدر .سىىىبىرنيە ،شىىا خە ،كۇلكۇتتا، كاسىىىىابالنكا ...دۇنيانىج قەيىرنگىال بارسىىىىا ئۆزننى ئۆز ئۆيىدە تۇرغاندە ھېر قىالتتى ،يولغىا چىققىانىدا تەقە بىر بوخچىا بىپەن نە ئېپىېاالتتى، ئېپال خەرنتىىدننمۇ تىاتىالمىايىدنغىان يەردە ئۇنىىج كونىا دوسىىىىتپىرر بولۇب ،ئۇ ايغا بېرنشىنىج اتاسىى ،قوتا ، بارمىغان يەر ئاسىاسىەن قالمىغانىدر .يا ئىنسىىىىىاتسىىىىىز تىاموژنىا خىادنمپىرر ،چىرنكپىشىىىىىى ،كەتكەن ھۆكەمە 181
تاماقپىرندنال ۋنزا ئېپىشىنىج تەسىپىكى ،ئىچىمپىك سىۇالردنكى تارازنتالر، يىېىمەكىپىىكىتىىال زەھەرلىىنىى ،ئىىاشىىىىىقىىازان بىۇزۇلىۇش ،بىۇال ىچىىپىىقىقىىا ئۇچراش...قىسىقىسىى سىەتەر ،سىاياھەتتىكى ھەر تەرلە قىيىنچىپى ۋە تېشىىىىكەلپىكپەر ئەزنزغىا نىسىىىىبەتەن ئىادەتتىكى ئىشىىىىالر ئىىدر .ئېپال دۇنىيىىانىى خىىاتىىر ەم يىىاۋروتىىا دۆلەتىپىىرر“ ۋە قىىاالق ،قىورقىۇنىچىپىۇق دۆلەتپەر“ دەب ئايرنسىىىىا ،ئەزنز ئەچەن شىىىىەرق ،غەرب ،ەنۇب ،شىىىىىما ھەممىسىى ئوخشىاش ئىدر .ئېپالنىج ھاياتى توختام كۆ بولسىا ئەزنزنىج تاشىقىال دەريا ئىدر ،ئېپال ئېھتىيا بىپەن قەدەم ئالسىا ئەزنز يەلتاتاندە ما اتتى .ئېپال قەدەم ئېپىشتىال ئاۋۋا مىج قېتىن ئويالنسا ،ئەزنز ئاۋۋا قەدەم بېسىىىى ،بولۇب ئاندنال ئويپىناتتى ،ئويالنسىىىا تېخى .ئۇ شىىىۇ قەدەر انپى ،قىزنقچى ،غايە-ھەۋەسىپىرنگە ئاشىى ئىنسىان بولۇب ،ئىسىمىمۇ توال ئىدر ۋە ھەر بىر ئىسمىغا ئائىا ئۇزۇن ھېكايىسى بار ئىدر. ئىېىپىال ئىۆزنىنىى ئىۇن ىىڭىغىىا ئەركىىنىپ ىىكىنىى يىىاقىپىىغىۇچىى ،ت ىىكىرر ئىوچىۇق، دتموكراتىيەچى ،ئىشىىىىالرغىا زنى ،،مەدەنىي ،دننىي ەھەتتىال ئەمەس، ەھەتتىال“ يەھۇدر ۋە كەنپەرنىىج بىرنىدە گۆش يېمەيىدنغىانالر ئۆرب-ئىادە قىاتىارنغىا ئۆتىىدنغىان ئىايىا دەب تونۇشىىىىتۇراتتى .بىارلى نەرسىىىىە ۋە ىمى ئادەمنى ياخشىىىىى كۆرندنغانپىرنن“ ،نەترەتپىنىدنغانپىرنن“ دەب ئىككى تەرگە ئايرنېاالتتى .ئۇنى بىپگىپى بولماسىىىپى نەزەرنيەسىىىىنى ياقپىغۇچى دتگىپىمۇ بولمىايتتى ،نېمىال بولسىىىىۇن ،ئۆيىىدنكىپەر بىپەن بىپپە بەزر دننىي قىائىىدنپەرنى بە ىا كەلتەر ب تۇراتتى .ئەممىا ئېپال دنال ۋە دننىدارالرنى بە يىاقتۇرۇب كەتمەيتتى .تىارنختىا يەز بەرگىنىىدە ،بەگەنكى دۇنيىادنمۇ ئەڭ قورقۇنچپۇق ،ئەڭ قانپى توقۇنۇشىالر دنال تەتەيپىدنال بولۇۋاتىدۇ دەب ئوياليتتى .دنننىج ئىنسىانالرنى ئۆزئارا قىرغىنچىپىققا سىېپىشىتىال باشىقا نېمە رولى بولسىۇن ئېپال قايسىى دنال بولسىا بولسىۇن ،مۇتدەسىسىىپپىككە ئۆ ئىىدر .يەنە تېخى پبۇنى ئەزنزنىىج ئىالىدنىدا ئېتىراب قىپمىسىىىىىمۇ) ئىسىىىالم دننىنىج خىرنسىىىتىدان دننى ،يەھۇدني دننى دتگەندە سىىىاماۋر دننالرغىا بىاققىانىدا تېخىمۇ خەتەرلىىك ئىكەنپىكىگە ئىشىىىىىنەتتى .بىارلى سىىاماۋر دننالر بىر-بىرنگە ئوخشىىايدۇ ،ئەمما ئىسىىالمىيە تېخىمۇ چىج، تېخىمۇ بېكىنمە دنال ئەمەسىىىىمۇ بولۇتمۇ ئىىايىىالالر ئەچەن .ئوچۇقىنى ئېيتقىانىدا ،ئېپال رۇبىنسىىىىتېال مۇسىىىىۇلمىان ئىايىالالرغىا ئى ئىاغرنتىاتتى، ھەممىسىىنى ئوخشىاش بىچارە كۆرەتتى ۋە ئۆزننىج مۇسىۇلمان ئايا بولۇب قالمىغىنىدنال تەخىرلىنەتتى.
182
ئەزنز بولسىىىا دنال ،ئېتىقاد مەسىىىىپىپىرنگە ئەسىىىتايىدن ،قارايدنغان، مەنىېني ەھەتتىال كەچپە ئىنسىىىىىان ئىىدر .كەنىدنپىىك سىىىىىيىاسىىىىە مەسىىىىىپىپىرنىىدنال مۇمكىنقەدەر يىراق تۇراتتى ،ئۆمرنىىدە نەترەتپەنگەن ھېچقىىانىىداق نەرسىىىىە يوق بولۇب ،نەترە “ سىىىىۆزننى ئۆز لۇغىتىىىدنال چىقىرنېەتكەنىىدر .گۆش يېمەيىدنغىانالردنال ئەمەس ئىىدر ،گۆشىىىىكە ھەم ئامراق ئىدر ،گېپىگە قارنغاندا ،ياخشى تىشقان كاۋاتنى ئوبدان يەيتتى. ئەزنز شىىوتالندنيەلىك بولۇب-1970 ،يىپالرنىج ئوتتۇرنسىىىدا كەچپە ئىاتېزنمچى ۋاقتىىدا مۇسىىىىۇلمىان بولغىانىىدر .ئۇ چىاقچىاق قىپىى ،مەن كېرنن ئابدۇ اتپاردنال كېيىال ،يەسىىىىەب ئىسىىىىالمدنال بۇرۇن مۇسىىىىۇلمان بولدۇم“ دەيتتى .ئۇ شىىىۇ ۋاقىتتىال بېرر ھەممە دۆلەتتە ھەر خى ،دنال ۋە مەدەنىيەتتىكى دنندارالر بىپەن ھەمسۆھبە ،ھەمداستىخان بولغانىدر .ئۇ ئۆزننى تونۇغاندنال باشىالب تىنچپىقنى سىۆيەب ،ئۇرۇشىقا قارشىى تۇردر .بۇ دۇنيادا بولۇۋاتقان توقۇنۇش ،ئۇرۇش -ېدەلپەرنىج دنال مەسىىىپىسىىى“دنال ئەمەس ،تى ،مەسىىپىسىى“دنال ئىكەنپىكىگە ئىشىىنەتتى .ئىنسىانالر دائىن بىر-بىرننى خاتا چەشىىىىنى ،،بىر-بىرلىرنگە خاتا ھۆكەم قىالتتى .خاتا تەر ىمىپەر“ ئىچىدە ياشىىىىاۋاتاتتۇق .بۇنداق دۇنيىادا بىرەر ئىشىىىىتىا چىج تۇرۇۋتپىشىنىج نېمە ئەھمىيتى بولسىۇن ئۆزنمىز ئەڭ ئىشىەنگەن نەرسىىمۇ ناھايىتى ئاددني ۋە خاتا چەشىىەنچىدنال كېپى ،چىققان بولۇشىىى مۇمكىال. دتمىسىىىىمۇ بۇ دۇنيادا بىر ئىشىىىتا چىج تۇرۇۋتپىشىىىنىج زۆر رنيىتى يوق ئىدر ،چەنكى ياشاش دتمە داۋامپى ئۆزگىرن دتمە ئىدر. ئەزنز بىپەن ئېپال ئەمەلىي ھەرنكە ۋە مە ازني مەنىدە ئوخشىىىمىغان ۋاقىا ئىپكىدە ياشىىىايتتى .ئېپالغا نىسىىىبەتەن ۋاقىا كەلگەسىىىى“دنال ئىبىىارە بولۇب ،كەنىىدنپىىىك ۋاقتىنىىىج بىر قىسىىىىمى كېيىنكى يىىى،، كېيىنكى ئىا ،كېيىنكى كەن ،ھەتتىا كېيىنكى تەيتنى تىالنالش بىپەن ئۆتەتتى .سىىودنپى قىپى ،قاچا يۇيۇش ماشىىىنىسىىىنى رتمونا قىپى دتگەندە ئۇشىىىشىىىاق ئىشىىىالرمۇ شىىىۇ تىالننىج ئىچىدە بولۇب ،يىپىدنال يىڭنىسىىىىىغىچە تىالنالنغىان ئىشىىىىالر ۋە ئۇنى ئورۇنالش ۋاقتى كىالېنىدار شەكپىدە تەز لەتتى ھەم بۇ قەغەز ئۇنىج سومكىسىدنال ئايرنپمايتتى. ھالبۇكى ئەزنزغا نىسبەتەن ۋاقىا دە مۇشۇ تەيا ئىدر ،ھازنر“دنال باشىىىقا ھەممە نەرسىىىە يېڭىپىشىىىتىال ئىبارە ئىدر .شىىىۇ ا ئۇ ئىشى ى - مۇھەببەتنىىج كەلگەسىىىىى تىالن“ يىاكى ئۆتمەش خىاتىرنپىرر“ بىپەن ھېچقانداق مۇناسىىىېنتى يوقپۇقىغا ئىشىىىنەتتى ،ئىشىى تەقە ھازنرنىج ئۆزنىدە ،دە مۇشىىىىۇ يەردە ئىىدر .بىر قېتىن خېتىىدە ئۇ مەن سىىىىوتى، 183
ۋاقىتنىىج ئوغپى ،ھىازنرنىىج بىالىسىىىىى “...دەب يىازغىانىىدر .ئېپال مۇنىداق ىاۋاب بەرگەنىىدرئ سىىىىېنىىج بۇ گېپىىج ئۆتمەشىىىىىنى خىاتىرنپەب، كەلگەسىىىىىنى ئەتراتپى تىالنالشىىىىقىا ئىادەتپەنگەن بىر ئىايىالغىا غەلىتە تۇيۇلىدنكەن.“... ئاالئىدىن كونيا-1244 ،يىل-12 ،ئاينىڭ -10كۈنى دادامنىىج ئىالىدنغىا ئۇ غەلىتە دەرۋن چىققىان كەنى مەن ئۇ يەردە يوق ئىدنن ،بىر قانچە دوسىىىىتۇم بىپەن ئوۋغا چىققان بولۇب ،ئەتىسىىىىى ئاندنال ئۆيگە قايتى ،بارالىدنن .كونياغا بارسام دادام بىپەن دەرۋنشنىج كۆر شەشى تەتەن شىىىىەھەرگە تۇر كېتىپتۇ .ئۇ قىانىداق ئىادەم بولغىيىدر مەۋالنىىدە ئالىن نېمىشقا ئۇنى چوڭ بىپى ،،ئۇنىج ئالدندا ئېگىپدر كىچىكىمىدنال بېرر بىاشىىىىقىالرنىىج دادامنىىج ئىالىدنىدا ئېگىپگىنىنى كۆر ب كۆنەب كەتكەچكە ،ئەمدنپىكتە دادامنىج باشىىىىقا بىرنگە ئاشىىىىۇنداق ھۆرمە بىپىىد ر شىىىىى كىىالالمىىدنال ھې ئۆتمەيېاتىىاتتى .دادام تەقە بىر ھۆكەمىدار يىاكى بىاش ۋەزنرنىىج ئىالىدنىدا تىزلىنىاتتىكى ،بۇنىڭىدنال تۆۋەن ئادەمپەرنىج ئالدندا ئېگىپمەيتتى .شىىىۇ ا ئا پىغانپىرنمغا ئىشىىىەنمىدنن. ئەمما ئۆيگە كەلگىنىمدە كەررا ئۇ ئىشىىىنىج راسىىىتپىقىنى ئېيتتى .ئۆگە ئىانىامنىىج بەگەنگىچە يىالغىان سىىىىۆزلىگىنىنى يىاكى مۇبىالىغە قىپغىنىنى كۆرمىگەچكە ئۇنىڭغا ئىشىىىىنىشىىىكە مە بۇر بولدۇم .دتمە دادام كوچىدا، خەقپەرنىج كۆز ئالدندا بىر ياال تۆش دەرۋنشىىىىنىج قولىنى سىىىىۆيگەنىدر. ئۇنى ئىاز كەلىدر دەب ،شىىىىەمر تەبرنزر دتگەن بۇ يەزر قېپىال مېھمىان، كەررانىج ئېيتقىنىغا قارنغاندا ،بۇندنال كېيىال بىز بىپەن تۇراتتى. دادامنىج ئالدنغا ئاسىماندنال چەشىكەندە تەيدا بولۇب ،تۇرمۇشىىمىزغا سىىىىوقۇنۇب كىرگەن بۇ يۆچەن ئىىادەم زادر كىن ئۆز كۆز م بىپەن كۆر ب باقسىىىام دەيتتىن .بۇ ئادەم نېمىشىىىقا بىزگە ئۇچرنمايدۇ “ دەب سىىىورندنن كەررادنال. ىىىىىى ئەش ،ىن بو −،دەب تىچىرلىدر كەررا ئەنسىزلىك بىپەن−، داداڭ بىپەن ئىككىسى كۇتۇبخانىغا بېكىندر. ئىۇالرنىىىج گىۇدۇ ىالشىىىىىقىىان ئىىاۋازنىنىى ئىىا ىاليىتىتىىن ،ئەمىمە نىېىمە دتيىشىىىىىېاتقىانپىرننى بىپگىپى بولمىايتتى .ئۇ يەرگە ئىالىدنراب مېڭىېنىدنن، كەررا يولۇمنى توستىئ 184
−بىر ئىاز كەتەب تۇرغىنىىج يىاخشىىىىى ئىاالئىىدنال ،ئۇالر ھىازنر بىر كىمنىج دەخپى قىپىشىنى خالىمايدۇ. ئۇالر كەنبويى كۇتۇبخانىدنال چىقمىدر ،ئەتىسىىمۇ ،ئۆگەنىمۇ شىۇنداق بولىدر ...بۇنچە ئۇزۇن تىارا پىشىىىىىى ،نېمە قىپىىدنغىانىدۇ دادامىدە ئىادەم بىپەن بۇ ئادەتتىكى دەرۋنشنىج نېمە ئورتاقپىقى بولماقچىدر بىىر ھەتىتە ئىۆتىتىى ،ئىىارقىىىدنىال يەنە بىىر ھەتىتە ...كەررا ھەر كىەنىى ئەتىگەندە ناشىىتىپى تەييارالب ،ئۇنى تەتنۇسىىقا ئېپى ،ئۇالرنىج ئىشىىىكى ئىىالىىدنغىىا قويۇب قويىىاتتى .ھەر كەنى تېخىمۇ لەززەتپىىىك يېمەكپىكپەر تەييارالنغان بولسىىىىمۇ ،دادام بىپەن شىىىەمر بىر بۇردا بۇغدا نېنى بىپەن بىر تىيالە ئۆچكە سەتىدنال باشقا ھېچنېمىنى يېمىدر. ئۆيىدنكى تەرتىپىمىز ئىاسىىىىتىال-ئەسىىىىتەن بولىدر ،ھەر بىر كەنىمىز ئىىالىىدننقى كەنگە بىىاققىىانىىدا تېخىمۇ بۇزۇلىىدر؛ ئەسىىىىكىپىشىىىىىىى، كېتىېاتقانپىقىمنى بىپەتتىن ،ئەمما ئاچچىقىمنى باسىالمايېاتاتتىن .كەندە نەچچە قېتىن ئىشىىىىىكنىىج تۆشىىىىەكىنى مىاراب كۇتۇبخىانىنىىج ئىچىنى كىۆزنىتەتىتىىن ،ئىۇالر ئىشىىىىىىكىنىى ئىىاچسىىىىىىال ئىوغىرنىپىىقىچە تىىاراڭ تىڭشىىاۋاتقانپىقىمنى كۆرەتتى ،ئەمما بۇنىج بىپەن چاتىقىن بولمىدر.ھەر بىر نەرسىىىە بىپەلمىدنن .تەردە كەنى ئۇالرنى زترنكمە كۆزەتسىىىەممۇ تەز سىىىە چەشىىىەر ب قويۇلغانپىقتىال ئۆينىج ئىچى غۇۋا ئىدر ،ئاندا-سىىىاندا بىرە ر سىىىىۆز ئىا الب قىالمىسىىىىىام ،ئىا اليىدنغىنىن ئىاسىىىىىاسىىىىەن ئۇالرنىىج تىچىرالشىىىىپىرر ئىدر ،كۆرگەدە ،ئا پىغۇدە بىر نەرسىىىىە تاتالمىغىانچە كالالمغا ھەر خى ،خىيالالر كەلدر. بىىر قىېىتىىن كەررا مىېىنىى قىۇلىىقىىمىنىى ئىشىىىىىىكىكە يىېىقىىى ،گەب تىڭشىاۋاتقاندا تۇتۇۋالدر ،ئەمما ئاچچىقىپىمىدر ،ئەيىبپىمىدر .ئۇمۇ ما ا ئوخشىاش ھەيرانپى ئىچىدە ،ئۆيدە نېمە گەب-سىۆزلەرنىج بولۇۋاتقانپىقىغا ئوتتە قىزنقاتتى .ئايالالر ئاسىىىىاسىىىىەن قىزنقىشىىىىچان خەق ،بۇ ئۇالرنىج تەبىدىتى. ئەمما بىر كەنى ئاكام مېنى نەق مەيداندا تۇتۇۋتپى،ئ −بىاشىىىىقىالرنى مىارايىدنغىانغىا نېمە ھەددنىج−،دتىدر ئەيىبپەب −،يەنە كېپى ،ئۆز دادا نى مارنساڭ قانداق بولىدۇ “. ئۇنى سىپكىېەتتىنئ −دادنمىز كېچە-كەند ز بىر يا ئادەم بىپەن تارا پىشى ،،ئائىپىسى بىپەن كارر بولمىسا چاتىقىج يوق ،مەن گەب تىڭشاب تۇرسام نېمە بوتتۇ
185
دادامنى كۆرمىگىپى بىر ئايدنال ئاشىىىتى ،مۇشىىىۇنداق تاشىىىپىېتتىپسىىىەڭ ئازابالنمامسەن ىىىىىىىىىىى دادام ھېچكىمنى تاشىپىېەتمىدرې −دتدر ئاكام كەسىكىنپىك بىپەن −،دادنمىز يىپالردنال بۇيىان ئىزدەۋاتقىان دوسىىىىتى ،قەلبىدنشىىىىى، سىىەتدنشىىىنى تاتتى .بالىالردە داتالب غەلېە قىپى ،يەرمە ئۇنىج ئەچەن خۇشىىا بو ،ئەگەر بىر ئىنسىىاننى ھەقىقەتەن ياخشىىى كۆرسىىە ،ئۇنىج بەختپىك بولۇشىنى ئەمىد قىپىمىز. مانا قارا ،تەقە ئاكامغىال يارنشىىىدنغان سىىاددا ،چىرايپى گەب بۇې ئۇ ھەممە نەرسىىنىج سىەتتە ئاق ،ھەممە ئادەمنىج تا بولۇشىىنى تىپەيدۇ. ئۇ كىچىكىدننال مۇشىىۇنداق ،دادامنىج كۆز قارنچۇقى ،تەربىيەلىك ،كامى، ئوغالن .مەن بولسىىىىىام يىارنمىاس ،قىنىغىا تىاتمىاس ،مىجەزر تەتەر بىاال .بۇ دۇنيىادا بەلكىن ھەر كىمنىىج ئوينىايىدنغىان رولى بىار ،بىارلى رولالر ئۆزننى كۆرسىىىتىشىىتىال مەھرۇم قالسىىىمۇ سىىەن ئۆز رولۇ نى ئويناۋترنسىىەن ،بۇ سىىىىېنىىج مەيپىڭگە بىاغپى ئەمەس .چو پىرنمىزنىىج بىردننبىر ۋەلى ئەھدنسىىى ،دادامنىج تۇنجى يەرە تارنسىىى بولۇش ئاكامنىج رنزقى بولۇب، قالغان ناچار سەتەتپەر مېنىج تېشانەمگە تەتەلگەنىدر. * * * دادام بىپەن شىىىىەمر كۇتۇبخىانىگە بېكىنىى 40 ،كەنىدنال كېيىال بۇ ئەتىگەندە ئا ايى ،ئى بولدر .ئىشىىككە يەنە قۇلىقىمنى يېقى ،ئۆينىج ئىچىدنكى ىمجىتپىقنى تىڭشاب تۇرنېندنن ،دەرۋنشنىج ئاۋازر كەلدرئ −ئەمدر بۇ ئۆيدنال چىقىدنغان ۋاق بولدر مەۋالنا ،كۆ پى كۆكسىىىىى كەڭ ،روھى ەۋالن قىپىدنغان سىىىوتىالرنىج 40نىزامىنى ھەر كەنى بىر- بىرلەب تەتەككۇر قىپىىدۇق .بەگەن ئىىاخىرقى نىزامنى تەگەتتۇق ،ئەمىىدر كىشىىىپەر ئارنسىىىغا چىققىنىمىز ياخشىىى .ئائىپەڭ سىىېنىج يوقپۇقۇ دنال ئەنسىراۋاتقان ئوخشايدۇ. دادام دەرھا ئېتىراز بىپد ردرئ −غەم قىىپىمىىا ،خىوتىۇن-بىىالىىپىىرنىن مىېىنىىىج يىوقىپىۇقىۇمىنىى تىوغىرا چەشىنىدنغان ،يېتىشكەن ئىنسانالر. −ئايالىڭنى بىپمەيمەن ،ئەمما ئىككى ئوغپۇڭ ياز بىپەن قىشىىىىتە تەرقپى −،دتدر شىەمر −،ھەدنر شىەرنپتە دتيىپگەنكى ،ئوغۇ ئاتىنىج چوڭ ئوغپۇڭ سىىېنىج ئىزنڭدنال بېسىىى، سىىىرندۇر .ئەمما قايسىىى ئوغۇ
186
كېپىېاتىىدۇ ،ئەممىا كىچىىك ئوغپۇڭ بىاشىىىىقىا يىاققىا كېتىېاتىىدۇ .ھەسىىىىە ، گۇمان ،ئەيبپەشپەر ئۇنىج يەرنكىنى قارايتىېتتىپتۇ. بۇالرنى ئا الب قىزنرن ،كەتتىن ،ۋا ئالىجوقا دەرۋن ،مېنى تونۇما تۇرۇب نېمىشقا مەن توغرۇلۇق بۇنداق گەتپەرنى قىپىدنغاندۇ كالالمدنال بۇ سىىىوئالالر كېچى ،تۇرۇشىىىىغا ،شىىىەمر خۇددر بۇنىڭغا اۋاب بېرنېاتقاندە سۆزننى داۋام قىپدرئ تونۇمىاي دۇ دەب ئوياليىدۇ ،ئەممىا مەن ى −كىچىىك ئوغپۇڭ مېنى ئۆزننى ئۇنى تونۇيمەن .چەنكى ئۇ 40كەندنال بېرر ئىشىىىىككە قۇلىقىنى يېقى،، تۆشەكتىال بىزنى ماراۋاتقاندا مەنمۇ ئۇنى كۆر ب تۇردۇم. بەدەنپىرنن تىكەنپىشىىى ،،كۆز منى يۇمۇتال ئىشىىىكنى يوغان ئېچى، ئىۆيىگە ئىۇدۇلىال كىىردنىن ،دادامىنىىىج كىۆزلىىرر ھەيىرانىپىىقىتىىال چەكىچىىيىىى، كەتىتىى .بىىر لەھىزە ئىۆتە-ئىۆتىمە ھەيىرانىپىىقىىنىىىج ئىورنىىنىى ئىىاچىچىى ئىگىپىدرئ −نېمە قىپىېاتىسىەن ئاالئىدنال نېمىدتگەن ئەدەبسىىزلىك بۇ سىاراڭ بولدۇ مۇ −دەب ۋاقىرندر −،بىزگە دەخپى قىپىشقا قانداق تېتىندنج بۇ گەتپەرنى ئا پىمىغانغا سىىىېپى ،،بىگىز بارمىقىمنى شىىىەمسىىىكە قاراتتىن .ۋاقىرنما دتگەنىدنن ،ئەمما غەزەبتىال تىترەب تۇرغاندا ئاۋازنمنى باسالمىدننئ −ما ا گەب قىپما ،ماۋۇ ئوغرندنال بىر سىىىوراب باققىنا ،نېمىشىىىقا مېنىج ئەستەمدنال گەب قىپىدۇ دادام گەب قىپمىا ئېغىر تىنىدر ،مەن گويىا ئۇنىىج بوينىغىا ئىارتىپغىان تەگمەن تېشىىىى ئىدنن .ئۇ شىىىۇ تەرزدە تۇرۇب ئاندنال ما ا قارندر ،چىرايى تۆمەر ئىشىكتە تاقالدر. −دادا ،كەررا سىىىىىزنى بە سىىىىېغىندر ،تالىپپىرنڭىزمۇ سىىىىىزنى كۆرگەسىىى كەلدر .بۇ ئېپى ،قاچار دەرۋنشىىكە بۇنچە ۋاقتىڭىزنى ئىسىىراب قىپى ،،يېقىنپىرنڭىزدنال نېمىشقا يەز ئۆر يسىز بۇ گەتپەر ئېغىزنمىدنال چىققىان ھىامىان تۇشىىىىىايمىان قىپىدنن ،ئەممىا نە تايدا دادامنىج چىرايى سىىىاغىرن ،،كۆزلىرر دەر -تىغانغا تولدر .ئۇنى ھېچقاچان بۇ ھالدا كۆر ب باقمىغانىدنن. −ئىاالئىىدنال ،بۇ ئۆيىدنال دەرھىا يوقىا −،دنىدر ئۇ −،ئېپىشىىىىىى، كىرن ،ىن ئولتۇرۇب قىپغىان خىاتىالىقپىرنڭىنى ى قىاتسىىىىەن ،بىر بۇلۇ غىا ئويال ،ئوبىىدان ئويپىنىىى ،،تۇشىىىىىىايمىىان قىپمىغىچە ئۇ يەردنال قوتمىىا. گۇناھىڭىنى تونۇمىغىچە يېنىمغا كەلمە. 187
−ئەمما دادا... −ماڭ يوقا ې −دتدر دادام بۇ قېتىن تېخىمۇ ئاچچىقى بىپەن. تۇ -قولۇم تىترەب ،ئۆزەمنى تىىاالغىىا ئىىاتتىن ،ئىىالقىنىن تەرلەب، تىزلىرنن بوشاب كەتكەنىدر. بۇ ئى مىا ىا تۇيۇقسىىىىىز زەربە بولىدر .شىىىىەمر تەبرنزر تەتەيپىىدنال تۇرمۇشىىىىمىز ئاسىىىتىال-ئەسىىىتەن بولۇب كەتتى .بۇندنال كېيىال ئىشىىىالر بۇرۇنقىىدە بولمىايتتى .يىپالر ئىاۋۋا ،تېخى بىاال ۋاقتىمىدنال ئىانىامىدنال ئىايرنپغىانىىدنن ،ئەمىدر دادامىدنال ئىايرنپى ئىازابىنى تىارتىېاتىاتتىن .بىر كىمنىىج دادنسىىىىى ھەم تىرنىك ،ھەم ئۆلگەن بوالمىدۇ دتمە ،شىىىىۇنىداق بولۇتمۇ قالىدنكەن... رۇمى كونيا-1247 ،يىل -12ئاي قوتقۇرۇق ئىدر بۇ دۇنيا ،چوڭ كوچىالر ،بۇلۇتسىىىز ئاسىىمان ۋە تەتەن كونيا .شىىەمر تەبرنزر ئالدنمغا چىقى ،مەندنال شىىۇ سىىوئالنى سىىورنغاندا ىمى ئادەم ،ىمى نەرسىىىىە بىر لەھزە بولسىىىىىمۇ يوقالغاندە بولدر .بۇ شەھەردە تەقە ئىككىمىزال قالدۇقئ سورنغۇچى ۋە اۋاب بەرگەچى. ئىېىيىتىقىىال ،بەسىىىىىتىىامىى ئىىپىگىىرر كەتىكەنىمىۇ يىىاكىى تەيىغەمىبەر ئەلەيھىسىسىاالممۇ “ .بۇ سىوئالنى رە قىپى ياكى ئۆتكەز ۋتتى ئاسىان؛ سىىىىورنغۇچىغا ئاچچىقپىنى ،ئۇنى ىمىقتۇرۇش ئاسىىىىان .تەس بولغىنى، ئۇنىج نېمىنى سوراۋاتقانپىقىنى چەشەنمە ھەمدە اۋابىنى تاتماق. ئىنسىىان ھاياتى دائىمپى سىىەتەر ،بۆشىىەكتىال تۆشىىەككىچە سىىەتەر قىپىمىز .ئىالىدنمىزدا يەتتە بىاسىىىىقۇ ،يەتتە داۋان بىار .بىپىىدنغىانالر ھەر مەنزنپگە بىر نام قويغان .نەتسىىىىمىز بۇالردنال بىر-بىرلەب ئۆتمە تۇرۇب، ئۆزننى ئايرنن مەۋ ۇدا دەب ئويالشىتىال ۋاز كەچمە تۇرۇب ،ئۆز سىەتىرننى تىامىامالب ھەقتىائىاال بىپەن بىرلىشىىىىەلمەيىدۇ .ئىنسىىىىىان يىالغىانچىپى ئىچىىدنىدۇر ،زنيىاننىىج ئىچىىدىن دۇر ،گۇمىان ئىچىىدنىدۇر .يەتتە داۋانىدنال چىقما تۇرۇب ھەقىقەتكە يېتەلمەيدۇ. تۇنجى مەرتىېننىج نامى نەفسىىىى ئەممارە .ئاينىغان ،تىشىىىمىغان ۋە دائىن باشىىىقىالرنى ئەيبپەيدنغان نەفر باسىىىقۇچى .ئەتسىىىۇسىىىكى ،نۇرغۇن ئىنسىىىان ئۆمەر بويى مۇشىىىۇ داۋانغا قاتسىىىىپى ،قالىدۇ ،قىسىىىىپچاقتىال چىقالمايدۇ .دۇنيا ئىشىىىپىرندنال باشىىىقىنى ئويپىمايدنغان ،تۇ ،ھوقۇق، 188
ئىابرۇ تەمە قىپىىدنغىان ،تور سىىىىېمىز مەن“ لىىك مەسىىىىتخۇشىىىىپۇقىىدا ياشىىايدنغان ئىنسىىان بۇ مەقامدندۇر .بۇ مەقامدا تۇرۇب قالغان كىشىىىپەرنى دەرھىا تونۇۋالىسىىىىەن ،دائىن بىاشىىىىقىالرنى ئەيىبپەيىدۇ ،تەنقىىدلەيىدۇ، چېقىشىىىتۇرندۇ ،نەتەس ئېپىېاتقاندە تەبىدىيپىك بىپەن غەيېە قىپىدۇ، تۆھمە قىپىىدۇ ،ئۆزلىرنىدنال ھەرگىز ئەيىخ ئىزدنمەيىدۇ .بىاشىىىىقىالرغىا تون تىچىدۇ ،شىىە -شىىەبھە ،تەكەببۇرلۇق بىپەن ياشىىايدۇ .ئۇالرنى بىپىسىىەن، ئىچىڭدنال تونۇيسەن .چەنكى بىز ئىنسان ،ئىنساننىج ھەممىسى ئازغۇچى بولغاچقا ،نەتسىىىى ئەممارنگە چەشىىىمىگەن ئىنسىىىان يوقتۇر .مۇھىمى ،ئۇ قىسىپچاقتىال تېز قۇتۇلۇش. ئەگەر ئۇ كىشىىىىى نەفسىىىىانىي ئارزۇلىرننى ،كۆ پىدنكى چاتاقپىرننى، خىاتىالىقپىرننى تەرق ئېتىى ،ئۇنى تەزنتىشىىىىكە نىيە قىپسىىىىا ،ئۇ چىاغدا مەنىېر سىىىەتەرگە چىققۇچى بولىدۇ-دە ،تاشىىىقى دۇنياغا كۆز تىكمە ،ئۆز قەلبىگە قارايدنغان بولىدۇ .نەتىجىدە ئۇنىڭدنال كېيىنكى مەقامغا قەدەممۇ قەدەم يېقىنپىشىىىىىدۇ .بۇ مەقام ئالدننقى مەقامنىج دە ئەكسىىىىىدۇر .بۇ مەقەمدا كىشىىىى باشىىىقىالرنى ئەيبپىمە ئۆزندنال ئەيخ ئىزدەيدۇ .قىپغان ھەر ئىشىىىىىىىدا ئۆزنىىدنال ھېسىىىىىىاب ئىىالىىىدۇ .بۇ ئىىالەم گەزە ،مەن بەدبەشىىىرە“ دەيدنغان باسىىقۇچتۇر .بۇ باسىىقۇچتىكى نەفر نەفسىىى لەۋۋامە، يەنى ئۆزنگە ماالمە قىپىدنغان ،ئۆزننى ئەيبپەيدنغان نەفستۇر. ئەچىنچى مەرتىېنىدە كىشىىىىى بىر ئىاز تىشىىىىىى ،يېتىپىى ،،نەفسىىىىى مۇلھىمەگە ئېرنشىىدۇ .بۇ باسىقۇچتا ئىنسىاننىج نەفسىى ئىپھامغا ئېرنشىى، تۇرغاچقا دۇنيادا كۆرگەن ھەممە نەرسىىە ۋە ھەممە ئادەمدنال تەسىىىرلىنىدۇ. تەسىىىىپىمىيە دتگەن ھىالنىىج قىانچىپىىك ئەركىنپىىك ئىكەنپىكىنى ھەر ەھەتتىال ھېر قىپىشقا باشاليدۇ .نېسى ،بولسا ئىپىن شەھىرنگە قەدەم باسىىىدۇ .بۇ مەقام بەزر-بەزندە ئىزتىراب ،بېسىىىن تەيدا قىپسىىىمۇ ،كۆب ھىىالالردا قەلبنى راھەتكە چۆمىىد ر ب ،كۆ ەلنى خۇش قىپىىىدنغىىان گەزە مەقىامىدۇر .ئۇنىىج ەزبىسىىىىى ئۆز نۆۋنتىىدە ئۇنىىج خەتەرلىىك تەرنپىىدۇر. چەنكى بۇ مەقىامغىا يەتكەنپەرنىىج كۆتىنچىسىىىىى بۇ ھىالىدنال چىقىشىىىىنى خىالىمىايىدۇ ،مەنزنپىمگە يەتتىن دەب ئوياليىدۇ ،ھىالبۇكى يو تېخى ئۇزۇن ھەم مۇشەققەتپىكتۇر. بۇ مەقىام كۆ ەلپە ،ەزبىپىكتۇر ،قىانچىپىغىان ئىنسىىىىىان تېخىمۇ ئىپگىرنپەش ئەچەن ئەقىى ،،ئىرادە ،ىاسىىىىىارەتكە كېپەلمەيىدۇ .شىىىىۇ ىا ئەچىنچى مەقىىام ەننە بىىاغپىرنىىدە ھەر قىىانچە گەزە بولسىىىىىمۇ، ئۇلۇغپۇقنى كۆزلىگەنپەر ئەچەن بىر توزاقتۇر. 189
بۇنىج نېرنسىىىغا ئۆتەشىىكە مۇۋەتپەق بواللىغانالر ئىپىن شىىەھىرندنال ئىاتالب نەفسىىىىى مۇتمەئىال مەنزنپىگە يېتىىدۇ .شىىىىۇ ىا ئۇ رازر بولغىان قەلخ“ دەب ئاتىپىدۇ .بۇ مەنزنپدە كىشىى يۇقىرر ئا غا ئىگە بولىدۇ ،كۆز- قارنى توق ،كۆ پى-كۆكسىىىى كەڭ بولۇب ،ما -دۇنيا ،شىىىان-شىىىۆھرە ، ھوقۇق-مەرتىېە تاالشىىىمايدۇ .باشىىىقىالر بىپەن ئىناق ئۆتىدۇ ،تەقە ناماز ئوقۇغىانىدنال ئەمەس ،ھەر ۋاقىىا قەلىخ ھۇزۇرر ئىچىىدە تۇرنىدۇ .دائىن نىامىاز ئوقۇيىدۇ .ھېچكىمگە ئىازار بەرمەيىدۇ ،بەنىدنپەرنىىج ھەققىنى يېيىشىىىىتىال سىىىاقپىنىدۇ ،بىراۋنىج ئەيخ-نۇقسىىىانىغا قارنمايدۇ ،ھەتتا باشىىىقىالرنىج ئەيىبىنى ياتىدۇ .ما -مەلكىنى تادنشىاھالرنىج تادنشىاھى بولغان ئالالھقا تاتشۇرندۇ. بۇنىج نېرنسىىى تەۋھىد شىىەھىرندۇر .ئاخىرقى ئە مەرتىېە كامىپپى مەرتىېنسىىىى دتيىپىدۇ .ئۇنىڭغا يېتەلىگەن ئىنسىىىان ھەقىقەتەن ناھايىتى ئازدۇر .ئالالھ ئۇالرنى قايسىىى ھالدا قويغان بولسىىۇن ،ئۇالر ھەر زامان تا ، ئاق كۆ ە ،شىىىىەكرر قىپغۇچى ئىنسىىىىانالردۇر .ئاخىرقى ئە مەنزنپنىج بىرننچىسىىىىى بولغان نەفسىىىىى رازنيەگە ئېرنشىىىىكەنپەر دۇنيا ئىشىىىىپىرنغا بېرنپمەيدۇ ھەم ئالدانمايدۇ. ئۇنىڭدنال كېيىنكى مەقام نەفسى مەرزنيەدۇر .بۇ مەقامغا يەتكەنپەردنال ئالالھ رازر بولغانپىقى ئەچەن رازنپىققا ئېرنشكەن نەفر“ دەتمۇ ئاتىپىدۇ. بۇ مەنزنپگە يەتكەن كىشىى باشىقىالرغا چىراغ بولىدۇ ،كىمنى خالىسىا شىۇنى يورۇتىىىدۇ ،ھەقىقىي يۇلتۇز ،ئۆچمەس چىراغىىدە نۇر چىىاچىىىدۇ .بەزنىىدە شىپالىقمۇ بېرەلەيدۇ .ئى -ئەمەلپىرندە چەكتىال ئاشۇرۇۋتتى ياكى سە قاراشىتىال سىاقپىنىدۇ .ھېچقانداق مەسىىپىدە ئاشىقۇنپۇق قىپمايدۇ ،بەلكى ئىختىالتالشىىىىقانالرنى بىرلىككە كەلتەرندۇ ،د شىىىىمەنپەرنى ياراشىىىىتۇرندۇ، كىشىىىىپەر ئارنسىىىىنى تەزەيدۇ .گويا قەھرنتاندا چىققان ئىپپى شىىىامالغا ئوخشايدۇ. يەتتىنچى ۋە ئاخىرقى مەقامدا كىشىى نەفسىى كامىپەگە ئۇلىشىىدۇ .بۇ مەقەمدا مەنپىك“ ئېڭى كۆتەككە ئايپىنىدۇ .ئەمما بۇ مەقامنى بىپىدنغان، بىپسىىىمۇ ئۇ ھەقتە تارا پىشىىىدنغانالر بولمىغاچقا ،ئۇ مەنزنپدنال قارنغاندا دۇنيانىج قانداق كۆر نىدنغانپىقىغا دائىر مەلۇماتىمىز چەكپىك. ھەق يولىدنكى مەقامالرنى بىر-بىرلەب رەتكە تۇرغۇزۇش ئاسىان ،ئەمما ئەمە قىپمىىاق تەس .ھەر مەنزنپنىىىج ئۆزنگە خىىاس دوقىىالپىرر ئىىاز كەلگەندە ،تەتتۇز سىىىزن ھالىتىدە ئىپگىرلىمە ھەم مۇمكىال ئەمەس. تۇنجى مەقىامىدنال ئىاخىرقى مەقىامغىچە مىا ىىدنغىان يو تەتتەز ئەمەس، 190
بەلكى ئەگرر-توقايدۇر .يەنە كېپى ،،ئالىي مەقامالرغا يەتكەن كىشىى شىۇ مەقىامىدا مەزمۇ تۇرنمەن دتيەلمەيىدۇ .مەن ئەمىدر تەزنپەتكە توشىىىىتۇم، يەكسىىىە مەقامغا يەتتىن ،بۇ يولالرنىج سىىىىرننى يەشىىىتىن“ دەب ئويالب، يۇقىرندنال تۆۋەنگە مولالق ئاتىدنغانالرمۇ باردۇر .شىىىىۇ ۋە ىدنال ئۆتكەن ۋە كېپىدنغان ،ياشىىىىغان ۋە ياشىىىايدنغان شىىىۇنچە كۆب ئىنسىىىان ئارنسىىىىدا ناھايىتى ئاز ئىنسىىان ئاخىرقى مەقامغا ئۇلىشىىااليدۇ ،ئۇالردننمۇ تەقە ھەر ئەسىردە ئاران بىرسى چىقىدۇ. مانا شىۇ سىەۋەبتىال شىەمر ما ا ھەزرنتى مۇھەممەد ۋە سىوتى بەسىتامى ھەققىدە سىىوئا سىىورنغاندا مەندنال تەقە كىتابىي سىىېپىشىىتۇرما تەلەب قىپمىغانىدر .بەلكى ئۆز نۆۋنتىدە ما ا ،يەنى مېنىج شىىىەخسىىىىيىتىمگە سىوئا قويغانىدر .انابى ھەقتە يوق بولۇش ئەچەن نەفسىىڭىنى تامامەن يوق قىپىشىىىىقا تەييارمۇسىىىىەن “ دەب مېنى ئويالندۇرماقچى ئىدر .تۇنجى سوئالىغا ئىككىنچى سوئالىمۇ يوشۇرۇنغانىدر. −بەلكى سىەنچۇ ،ئۇلۇغ خاتى − ،دەب سىوراۋاتاتتى ئۇ −،قېنى سىەن يەتتە مەقامنىج قايسىىىىسىىىىدا يەتكەن مەرتىېە دنال رازنمۇسىىىەن ئېيا، قېنى سېنىج كوزاڭ قانچىپىك چوڭ −ئاخىرقى مەنزنپگىچە بېرنشقا يەرنكىج چىدامدۇ كەررا كونيا -1244يىل -12ئاي بۇ كەنپەردە شىىۇنچە كۆ ەلسىىىز ،شىىۇنچە سىىەۋرسىىىز ئىدنمكى ،مەۋالنا بىپەن شىەمر كېچە-كەند ز بېكىنى ،تىچىرلىشىى ،سىۆھبە قىپغانسىېرر تېخىمۇ ىمىى ،كېتەتتىن .مەنمۇ فىقھى ،ھەدنر ،تەلسىىىىەتە ،تىارنخ ۋە مەنتىقە ئىپمىدە بىپىمپىك بولسىىىىام ئىدر كاشىىىىكى ،بەزندە ئايا بولۇب يىارنپىى ،قىالغىنىمغىا ئىسىىىىيىان كۆتەرگەم كېپەتتى .بۇ دۇنيىاغىا قىز بولۇب تۆرەلگەندنال باشىىىالب ئۇالرغا تاماق ئېتى ،ئۆ سىىىەتەر ش ،كىر يۇيۇش، دەريادنال سىىىۇ توشىىىۇش ،كونا تايپاقالرنى ياماش ،ياغنى سىىىەتتىال ئايرن، سىىىىەزمە قىپى ،خېمىر يۇغۇرۇش ...دتگەنىدە ئىشىىىىالرنى ئۆگىتىىدۇ، ھەممىگە بىر-بىرلەب تىشىى ،چىقىسىەن .بەزر ئايالالر بۇالرنى بىپىشىتىال تىاشىىىىقىرر يەنە نىاز-كەرەشىىىىمە قىپىى ،ئەرلەرنىىج كۆ پىنى ئېپىشىىىىنى ئۆگىنىدۇ .يىغى ،كەلسىىە ھەممىسىىى شىىۇ ئەرلەر ئەچەن خىزمە قىپى . ھېچكىن ئايالالرنىج قولىغا كىتاب بەرمەيدۇ ،بولمىسا مەن مەۋالنانىج مەن 191
بىپەن خۇددر شىىەمر بىپەن تارا الشىىقاندە قىزغىال تارا پىشىىىشىىىنى، ما ىمۇ ئەقى ،ئۆگىتىشىنى نەقەدەر ئارزۇ قىالتتىن-ھەې تو قىپغىان تۇنجى يىپىمىز ئىىدر ،ئۇ چىاغىدا مەن يىالغۇز قىالسىىىىىامال ئېرنمنىىج كۇتۇبخىانىسىىىىىگە كىرەتتىن .مەۋالنىا كۆرگەن كىتىابالر ۋە قو يازمىپىرننىج ئارنسىىدا ئولتۇرۇب ،كونا كىتابالرنىج تۇرنقىنى تۇراب ،ئۇنىج ئىچىىدە نېمە سىىىىىرالرنىىج يوشىىىىۇرۇنغىانپىقىنى خىيىا قىالتتىن .مەۋالنىا كىتىىابپىرنغىىا نىىاھىىايىتى ئىىامراق ئىىىدر ،كۇتۇبخىىانىسىىىىى بىر-بىرنىىدنال قىممەتپىك قو يازمىالر بىپەن تولغان بولۇب ،كۆتىنچىسىىىى ئاتىسىىىىدنال مىراس قالغانىدر .بۇ كىتابالر ئارنسىىدا كۆز قارنچۇقى بولغان «مائارن »نى قۇرمۇ قۇر يىادا بىپەتتى ،بەزنىدە تىاڭ ئىاتقىچە ئۇنى ئوقۇيتتى ،ھىالبۇكى ئۇ بۇ كىتىابنى نەچچە قېتىن ئۆتكەز ب بولغىانىىدر .ئوقۇب بولغىان كىتىابنى بىر كىن قايتىدنال قىزنقى ،ئوقۇمدۇ −مىا ىا بىر تىاغىار ئىالتۇن بەرسىىىىىمۇ ئىاتىامنىىج كىتىابپىرننىىج بىر ۋارنقىغىمۇ تېگىشىىىىمەيمەن −،دەيتتى مەۋالنىا −،بۇ بىبىاھىا كىتىابالر ئىاتىا- بوۋنپىرنمىدنال قىالغىان ،مەن ئۇالرنى دادامىدنال تىاتشىىىىۇرۇۋالىدنن ،كەنپەرنىىج بىرندە ئوغۇلپىرنمغا مىراس قالدۇرنمەن. ئەتسىىۇس ،مەۋالنانىج ئۇ كىتابپىرننى قانچىپىك قەدنرلەيدنغانپىقىنى خېپى يىپالر ئىپگىرر ئېغىر دەشىىىىنىىام يەب ئىىانىىدنال بىپىىدنن .تۇرمۇش قۇرغىپى بىر يىپمۇ بولمىغىانىىدر ،ئۆيىدە يىالغۇز ئىىدنن ،كىالالمغىا بىر خىيىا كەلىدر ،قولۇمغىا التىا ،بىر چىپە سىىىىۇ ئېپىى ،كۇتۇبخىانىغىا كىردنن. ئېرنمنىج كىتابپىرننى بىرمۇ بىر سىىىەرتەب تازنالب ئۇنى تۇيۇقسىىىىز خوش قىپىېتتە دەب ئويپىىدنن .بىارلى كىتىابالرنى ىازنىدنال چەشىىىىەر ب ،تىاختىا رەختنى گە سىىىىەيىىدە نەمىدەب ،كىتىابالرنى تىاكىز سىىىىەرتتەم .بۇ يەردنكى كىشىىىىىپەرنىىج قىارنشىىىىىچە ،كىتىابقىا ئىامراق ،كىتىاب غىا ىاشىىىىتىال ھۇزۇرلىنىدنغان بىر اللما ىال بولۇب ،ئىسىىمى كېبىكەچمى ې بۇ ىننى قوغالش ئەچەن كىتابالرنىج بېشىىىغا چوقۇم ئە كېبىكە ې بۇ كىتابتىال نېرر قىا ،ئوقۇسىىىىىاڭ بولمىاىي دۇ“ دەب يېزنى ،قويۇش كېرەككەن .مەن كىتابالرنى سەرتىېتتى ،،شۇ خەتكە قاراب كەلەمسىرەيتتىن. ئۇ كەنى چەشىىتىال كېيىال كۇتۇبخانىدنكى بارلى كىتابالرنى سىىەرتەب تىازنپىىدنن .تىازنالۋتتىى ،بىر يىانىدنال ئىمىام غەززالىنىىج «دننىي ئىپىمپەرنى بەرتا قىپى » نامپى كىتابنى ۋاراقالب ،ئۇنى چەشىىنىشىكە تىرنشىاتتىن. سىىاۋادنن بار ئىدر ،ئەمما بۇ كىتابالرنى ھەزم قىپى ئەچەن خە بىپىشىىال
192
كۇتايە قىپمايدۇ-دەې شىۇ تەرزدە ئۆزەم بىپەن ھەتىپىشىى ،قانچىپىك ۋاقىا ئۆتكىنىنى سەزمە قاتتىمەن ،بىر چاغدا قوتا بىر ئاۋازنى ئا پىدننئ −خوتۇن ،بۇ يەردە نېمە ئى قىپىېاتىسەن ئارقامغا بۇرۇلۇب مەۋالنا بىپەن دوقۇرۇشىىىىتۇم .ئۇ ئۆيگە قاچان كەلگەن بولغىيدر ئاياغ تىېنشىىىپىرننىمۇ ئا پىمىغانىدنن .تىن -ئامان كەتسىىىىز مەۋالنەم دتدنن ،ئەمما اۋاب بەرمىدر ،چىرايى غەلىتە بولۇب ،ئۆز ئېرنمنى ئەمەس ،باشىىىقا ئەرنى كۆر ۋاتقاندە بولدۇم .تو قىپغاندنال بۇيان ئۇ ما ا تۇنجى رە قاتتى تەگدر. −كىتابالرنى سىىەرتەب قويايال دتگەن −،دتدنن بوش ئاۋازدا −،سىىىزنى خوش بوالر دەتتىكەنمەن. −ئەممىا خوش بولمىىدنن −،دتىدر مەۋالنىا −،نىيىتىىج دۇرۇس ،ئەممىا بۇنىڭدنال كېيىال كىتابپىرنمغا قو تەگكەزمە .سىىىەرتىدنغان ئى بولسىىىا ئۆزەم سىىىەرتىمەن ،بۇنىڭدنال كېيىال بۇ ئۆيگە كىرمىگىال ھەم ھېچكىمنى كىرگەزمىگىال. شىىىىۇنىڭدنال كېيىال ئېرنمنىج كىتابپىرنغا قو تەگكەزمىدنن ،ئۆيدە ھېچكىن يوق چىاغىدنمۇ كۇتۇبخىانىغىا كىرمىىدنن .كۇتۇبخىانىنىىج ئىشىىىىىكى مىىا ىىا تىىاقىىاغپى ئىىىدر.دتمە ،كېبىكەچال ئەمەس ،مەنمۇ ئېرنمنىىىج كىتىابپىرنىدنال يىراق تۇرمىسىىىىىام بولمىايتتى ،ئۇ كىتىابالرنى ئوقۇسىىىىىام بولمايتتىې يەرنكىن زتىدە بولسىىىىىمۇ ۋاقىتنىىج ئۆتەشىىىىى بىپەن بۇنىڭغىا كۆنەب كەتتىن ،ھەتتىا ئۇنتۇتمۇ كەتتىن ،شىىىىەمر تەبرنزر ئۆيىمىزگە كەلگەنگە قەدەر شىىىىۇنىىداق ئىىىدر.شىىىىەمر بىپەن مەۋالنىىا كۇتۇبخىىانىغىىا 40كەن بېكىنىېالغاندنال كېيىال كونا ئىشىىىالر ئېسىىىىمگە كەلدر .دتمە ،مېنىج كىرنشىىىىىن چەكپەنگەن ئۇ ئۆ شىىىىەمر تەبرنزنگە داغىدام ئوچۇق ئىىدر. چىدنمىدنن ،ئىچىمدە بىر يەردە ھېپىقى يارا يەنە قاناشقا باشپىدر. كىميا كونيا-1244 ،يىل -12ئاي مېنى ئۇالر بېقىېالغىانىدا 12يىاشىىىىتىا ئىىدنن .ئۆز ئىاتىا-ئىانىام ئىاددني دتھقانالر ،ئەتىگەندنال كەچكىچە ئېتىزدا ،باغدا ئىشىىىىپەب ،مەزگىپسىىىىىز قېرن ،كەتكەن كىشىىپەر ئىدر .كىچىك بىر ئېغىزلى ئۆيدە ياشىايتتۇق، سىىڭپىن بىپەن مەن ئۆينىج بىر بۇلۇ ىدا ياتاتتۇق ،يېنىمىزدا ئادەتتىكى 193
كېسەلپىك تەتەيپىدنال كەينى-كەينىدنال ئۆلەب كەتكەن بەش بوۋاق ،بەش قېرنندنشىىىىىمىزنىج روھى ئۇخاليتتى .ئۆيدە تەقە مەنال ئۇالرنىج روھىنى كۆرەلەيتتىن .ئۇ كىچىىك روھالرنىىج نېمە ئىشىىىىالرنى قىپىېاتقىانپىقىنى ئۆيدنكىپەرگە ئېيتسىىىام سىىىىڭپىن قورقۇب ،ئانام يىغالشىىىقا باشىىىاليتتى. چەشىىەند ر شىىكە تىرنشىىاتتىن ،ئەمما نېمە تايدنسىىى ئەمەلىيەتتە ئۇنىڭدا قورققىىدە ،ئىازابالنغۇدە ئى يوق ئىىدر .چەنكى ئۇ كىچىىك روھالرنىىج ھې قايسىىىىسىىىى بەختسىىىىز ياكى قورقۇنچپۇق كۆر نمەيتتى .ئەمما بۇنى ئۆيدنكىپەرگە تەقە چەشەند رەلمەيتتىن. كەنپەرنىىج بىرنىدە مەھەلپىمىزگە بىر بوۋا كەلىدر ،ئۆزر ھىارغىال، كېسىىىىەلجان ،ئا قورسىىىىاق ئىدر .چېچى بىپەن سىىىىاقىپى بىر-بىرنگە كىرنشىى ،كەتكەنىدر .كۆزر ئاتتاتتىال توال قىسىىپغاچقا يەزنگە يو -يو قورۇقالر چەشىكەنىدر .ئاتام ئۇنى بىر دەم ئارام ئېپىېالسىۇن دەب ئۆيىمىزگە تەكپى ،قىپدر .ئۇ كېچە ھەممىمىز ئوچاق بېشىىىىدا ئولتۇرۇب ،بوۋاينىج يىراق دنيارالر ھەققىدنكى ئا ايى-،غارايى ،ھېكايىسىىىنى ئا پىدۇق .ئۇ رتتىمپى ھالدا ھېكايە سىىۆزلەۋاتقاندا مەن كۆز منى يۇمۇب ،ئۇنىج بىپەن بىپپە ئەرەب چۆلپىرنىدە ،ئىافرنقىنىىج شىىىىىمىالىىدنكى بەدەۋنيىپەرنىىج چېدنرلىرندا ،سىىىۇلىرر كۆتكۆ ئوتتۇرا دتڭىزدا سىىىاياھە قىپدنن .بوۋا قەيەرنى سىۆزلىسىە ،مەن شىۇ يەرنى خىيالەن زنيارە قىپدنن .بىر قۇمپۇقتا يوغىان شىىىىەيتىان مۇنىارر تېپىى ،،يىانچۇقۇمغىا سىىىىىالىدنن .قۇمپۇقنىىج بۇ بېشى ى ىدنال ئۇ بېشىىىىغا تۇيۇقسىىىىز ما دنمكى ،بۇرنۇمغا بىر تۇراق كەلدر، ئامالسىز توختاب كۆز منى ئاچتىن. ئۆزەمنى يەردە كۆرد م ،ھوشىىىىۇمدنال كەتكەنىدنن ،چەش كۆر ۋاتاتتىن. ئۆيدنكى ھەممەيپەن باش ئەسىتەمدە ما ا ئەنسىىزلىك بىپەن قاراب تۇراتتى. ئانام بىر قولىدا بېشىىىىمنى تۇتۇب ،يەنە بىر قولىدا يېرنن تىيازنى بۇرنۇمغا تە پەب ،بۇنى تۇرنغىال دەب زورالۋاتاتتى. سىىىڭپىن خۇشىىالپىقتىال ئالقىنىنى كىرنشىىتەردرئ ھوشىىىغا كەلدر، بارنكالال ،كىميا تىرنپدرې ئىانىام چو قۇر ئۇھ تىارتىى ،،خۇداغىا شىىىىەكرر“ دتىدر .ئىانىدنال بوۋايغىا قاراب ئەھېالنى چەشىىىىەند ردرئ كىميا كىچىكىدننال مۇشىىىىۇنداق ئا ىز، تۇرۇب-تۇرۇب ھوشىدنال كېتىدۇ“. بوۋا گەب-سىىىىۆز قىپما ،ئىچىمدنكىنى بىپمەكچى بولغاندە ما ا دنققە بىپەن قارندر .ئەتىسى ئەتىگەندە ئۇ ھەممىمىزگە رەھمە ئېيتى،
194
دادامنى
خوشىالشىتى ،يولغا چىقىشىقا تەييارالندر ،ئەمما مېڭىشىتىال ئاۋۋا يېنىغا تارتى ،مۇنداق دتدرئ −سىىىىېنىىج قىزنىج ئىاالھىىدە بىر قىز ،ئىالالھ تىائىاال ئۇنىڭغىا بەيە قابىپىيە بېرنپتۇ ،بۇنداق ھەدنيە قەدنرلەنمىسىىىە ئىسىىىراب بولىدۇ .ئۇنى چوقۇم ئوقۇشقا ئەۋەتىڭالر... تارا غا قۇالق سېپىېاتقان ئانام دەرھا گەتكە ئارنالشتىئ −قىز باال ئوقۇب قانداق قىپىدۇ بوۋا تەمكىنپىك بىپەنئ −ئالالھ تائاال سىېنىج باالڭ قىز دەب تۆۋەن كۆرمە ئۇنىڭغا ئاالھىدە قىابىپىيە بېرنپتۇ .سىىىىىپەر ئىالالھتىنمۇ بە يىاخشىىىىى بىپەمسىىىىىپەر قىزنڭالرنى −دەب سىىوئا قويدر −،ئەگەر مەدرنر بولمىسىىا قىزنڭالرنى بىر ئالىمغا بېرنڭالر. ئىانىام بۇ مۇمكىال ئەمەس“ دتگەنىدە قىپىى ،بېشىىىىىنى چىايقىىدر. ئەمما دادام ئويپىنى ،قالغانىدر ،بوۋاينىج سىۆزلىرندنال تەسىىرلەنگەنپىكى ئېنى ئىدر ،ئۇ ئىپىمنى ،بىپىمپىك كىشىىىىپەرنى چوڭ بىپەتتى ،مېنى ھەم ياخشى كۆرەتتى. −بىز بىرەر ئىالىمنى تونۇمىايمىز ،نەدنال تىاتىمىز −دەب سىىىىورنىدر دادام. شۇ چاغدا ئۇ بوۋا ھاياتىمنى تەتتىال ئۆزگەرتىېتتىدنغان بىر تەكپى، بەردرئ −كونيىا شىىىىەھىرنىدە مەۋالنىا ىااللىىدنال رۇمى دەيىدنغىان بىر زا بىار، كىميادە بىر قىزنى تەربىيىپەشىىكە رازر بولۇشىىى مۇمكىال ،قىزنڭنى شىۇ يەرگە ئاتىرن ،بەر ،تۇشايمان قىپمايسەن. بوۋا كەتكەن ھىامىان ئىانىام سىىىىۇبھىانەلال“ دەۋاتقىانىدە قولپىرننى ئىككى يانغا كەڭ ئېچى ،،كوتۇلداشقا باشپىدرئ −بويۇمدا بار ،كىميا ما ا يېقىال تۇرمىسىىىا بولمايدۇ .قىز باال دتگەن كىتىاب ئوقۇب نېمە قىپىىدۇ ئوقۇب نېمە ئى قىالاليىدۇ ئۆيىدە ئولتۇرۇب باال بېقىشنى ئۆگەنسۇن... ئانام ئۇ يەرگە بېرنشىىمغا باشىقا سىەۋەبپەر تەتەيپىدنال قارشىى چىققان بولسىا ،ما ا چىدنمايدنغانپىقىنى ،قىسىقا ۋاقىا بولسىىمۇ باشىقا ئائىپىگە بېرنېتتىشىكە رازر ئەمەسىپىكىنى ئېيتقان بولسىا ،مەنمۇ بۇ ئىشىقا قىزنقما مەھەلپەمىدە قىالغىان بوالتتىن .ئەممىا ئىانىام ئۇالرنىىج ھېچقىايسىىىىىسىىىىىنى دتمى در .ئۇ تەقە ئۆيىدە يىاردەمگە مۇھتىاغ بولغىاچقىا بۇ ئىشىىىىقىا قىارشىىىىى ى 195
چىققانسىىىېرر مەنمۇ ئۇ يەرگە بارنمەن دەب چىج تۇرۇۋالدنن .بۇ ئارندا ئاتام مېنى ئېپىى ،ئۇ بوۋا گېپىنى قىپغىان ئىالىمنى زنيىارە قىپى قىارارنغىا كەلدر. شىىىىۇنىداق قىپى ،ئىانچە ئۇزۇن ئۆتمە ئىاتىام ئىككىمىز يولغىا چىقىى، كونياغا كەلدۇق .مەۋالنا دەرس بېرندنغان مەدرنسىنىج ئالدنغا كېپى ،ئۇنى سىاقپىدۇق .شىۇ كەنى ئۇسىتازنمنى تۇنجى قېتىن كۆرد م ،ئۇ شىاگىرتپىرر بىپەن بىپپە سىىىىىرتقىا چىقىېنىدر ،نېمە قىپىشىىىىىمنى بىپەلمە تۇرۇب قالدنن ،بېشىىىىىمنى كۆتەر ب يەزنگە قارنيالما ،قولپىرنغا قارندنن ،ئۇنىج نىازۇ بىارمىاقپىرر ئىنچىكە ،ئۇزۇن ئىىدر؛ ئىالىمىدنال كۆرە سىىىىەندەتكىارنىىج بارماقپىرنغا بەكرە ئوخشايتتى. دادام مەۋالنانىج ئالدنغا كېپى ،مېنى كۆرسەتتى. −ھەزرنتىن ،قىزنن كىميىا ئىاالھىىدە قىز ،ئەممىا ئىانىسىىىىىمۇ ،مەنمۇ ئىاددني ئىنسىىىىىانالر ،ئۇنى اليىقىىدا تەربىيەلىيەلمەيمىز .بۇ دنيىارنىىج ئەڭ كاتتا ئالىمى سىز ئىكەنسىز ،كىميانى شاگىرتپىققا قوبۇ قىالرسىزمۇ كۆز منىىج ئۇچىىدا مەۋالنىاغىا قىارنىدنن ،بۇ گەتتىال ھەيران قىالغىانىدە ئەمەس ،قارنغاندا بۇنداق تەلەتپەرگە كۆنە ئىدر. −كە قېنى كۆر ب باقايپى −،دتدر مەۋالنا − ،ئاتا نىج دتيىشىچە ئوقۇش ۋە يېزنشىنى ئۆزلەكە دنال ئۆگىنىپسىەن .ئۆزگىچە قابىپىيىتىج بار ئىكەن ھەم ئوقۇشىىىىنى بە ياخشىىىىى كۆرندنكەنسىىىىەن .قېنى ئېيتقىنا، كىتابالرنىج نېمىسىنى ياخشى كۆرنسەن بوغۇزۇمغىىا بىر نېمە كەتپىشىىىىىىى ،تىپىن تۇتۇلۇب قىىالىىدر ،ىىاۋاب بېرەلمىدنن. −قېنى قىزنن ،ھەزرنتىمگە دەب بەرگىنە −،دتىىدر دادام تېخىمۇ قىستاب ،ئۇ مەۋالنانى رەنجىتى ،قويۇشتىال ئەنسىرەۋاتقاندە قىالتتى. مەۋالناغا قارندننئ −ئۇسىىىىتىازنمىز ،سىىىىىزنىىج يېنىڭىزدا تەربىيىپىنى مەن ئەچەن شىىىىەرەب ،ئوقۇشىىىىنى ياخشىىىىى كۆرنمەن ،اتادنال قورقمىايمەن .ئىپىمگە ھېرنسمەن قىزمەن ،ياخشى تالىبە بوالاليدنغىنىمغا ئىشەنسىڭىز بولىدۇ. مەۋالنانىج كۆزلىرر چاقناب كەتتى ،ناھايىتى ياخشىىى“ دتدر ،ئەمما ئىارقىىدنال ئېغىر تىنىدر .كىالپىسىىىىىغىا كۆ ەلسىىىىىز بىر ئى كەلگەنىدە قىالتتى.
196
−بىراق ،سىىىەن قىز باال ،تىرنشىىىى ،ئۆگىنى ،ئۆرلەب ئوقۇسىىىا مۇ ئۇزاق ئۆتمە ئەرگە تېگىسىىىەن ،باالڭ بىپەن بولۇب كېتىسىىىەن .شىىىۇنچە ئوقۇغانپىرنج بىكار كېتىدۇ. نېمە دتيىشىىىىىمنى بىپەلمىىىدنن ،كۆ پەم يېرنن بولىىدر .ئىىاتىىاممۇ ئو ايسىىىزلىنىېاتقاندە قىالتتى ،تۇتىدنكى كەشىىىگە تىكىپى ،ىمجىا تۇراتتى. −بوتتۇ ،بۇ يەردە تۇرۇۋالمىا ئۆيگە بىارايپى −،دتىدر مەۋالنىا −،بىپپە تاماق يەب كىميانىج ئىسىىتىقبالى ھەققىدە تارا پىشىىايپى.ئۇنىج ياخشىىى تالىبە بولۇشىىغا ئىشىىنىمەن ،ھەتتا نۇرغۇن ئوغۇلالردنال ئېشىى ،چەشىىدۇ بۇ. مەۋالنامۇ ،داداممۇ كەلەمسىىىىرندر ،بايىقى ئەنسىىىىرەشىىىتىال ئەسىىىەرمۇ قالمىدر .شۇئان بىپدنمكى ،مەۋالنا بىپەن بولغان بۇ مۇناسىېنتىن تېخىمۇ چو قۇرلىشىىدۇ ،ئانام بىپەن ئىزچى ،ياخشىى ئۆتەلمە كەلگەنىدنن ،ئەمدر رەببىن كۆ پەمىدنكى بۇ بوشىىىىپۇقنى تولىدۇرۇش ئەچەن مىا ىا ئىككى ئىاتىا بەرگەندە بولدرئ ئۆز ئاتام ۋە ئۇستاز ئاتام. سىىىىەككىز يىى ،ئىاۋۋا مەۋالنىانىىج ئۆيىگە كېپى ھېكىايەم مىانىا يۇقىرنقىىدە .بۇ يەرگە كەلگەنىدە ئىپىمخۇمىار ،ئى مىجەز ،تىارتىنچىاق قىز ئىىدنن ،ئەممىا يېڭى مۇھىتقىا تېزال كۆنەب قىالىدنن .كەنپەرنىىج ئۆتەشىىىىى بىپەن كەررا ئۆز ئىانىامىدنال چىارە بولۇب كەتتى .مىا ىا ھەر زامىان مېھرنبىان، كۆيەمچان ئىدر .مەۋالنانىج ئوغۇلپىرر مېنى قارشىى ئالدر ،بولۇتمۇ چوڭ ئوغپى مىا ىا ھەقىقىي ئىاكىا بولىدر .ئىاالئىىدنال مېنى بىاشىىىىقىچە يىاخشىىىىى كۆرەتتى ،بىر نەرسىىىىە دتمىسىىىىىمۇ بۇنى ھېر قىالتتىن .ئەمما مەن ئۇنى تەقە ئاكامدە كۆرەتتىن. ئاخىرقى ھېسىابتا ،مەھەلپىمىزگە كەلگەن دانىشىمەن بوۋاينىج سىۆزر راسىىا چىقتى .دادام بىپەن قېرننداشىىپىرنمنى ھەر قانچە سىىېغىنسىىاممۇ كونياغا كېپى ،مەۋالنانىج ئائىپىسىىىگە قوشىى ۇلۇشىىتىال قىپچە تۇشىىايمان قىپمىدنن ،بۇ ئۆيدە بىرەر قېتىممۇ رەنجى ،باقمىدنن. شىىىىەمسىىىىى تەبرنزر بۇ ئۆيگە كەلگەنگە قەدەر شىىىىۇنىداق بولىدر ،ئۇ كەلگەندنال كېيىال ئىشالر بۇرۇنقىدە بولمىدر ،بواللمىدر. ئېلال بوستون -2008يىل -6ئاينىڭ -9كۈنى
197
ئېپال ئادەتتە يالغۇز قېپىشىىىىنى خالىمايتتى ،بىراق ھازنر ،بەلكىن ئۆمرندە تۇنجى قېتىن ئۆيدە يالغۇز قېپىشىىقا باھانە ئىزدەشىىكە باشىىپىدر. تۇرسىە تاتسىىال «ئىشى شىەرندىتى»نى ئوقۇب ،رومان ھەققىدە يېزنېاتقان ئوبزۇرننى تامامالشىىقا تىرنشىىتى ،مىچېپغا تېپېكون قىپى ،يەنە بىر ھەتتە بېرنش ىنى تەلەب قىپدر ،ئەسىپىدە بىر ئاز چىدنېەتكەن بولسىا ئۇنى ى ۋاقىا ۋاقتىىدا يېزنى ،تەتتەرەلەيتتى ،ئەممىا بۇنى خىالىمىىدر .زاھىارانىىج رومىانى ئۇنى ئۆزلە دۇنياسىىىغا غەرق قىپىېەتكەن بولۇب ،مۇشىىۇ باھانىدە ئۆيدنكى ئىشالر ۋە ئۇزاقتىال بۇيان ئەنسىرەب كېپىېاتقان ئەر-خوتۇنپۇق ېدنپىدنال قېچىېاتىاتتى .بۇ ھەتتە تۇنجى قېتىن ئىاشىىىىپەزلىىك كۇلۇبىغىا كېچىكىى، بىاردر .ھىازنر تۇرمۇشىىىىىىدا گىا گىراب قىالغىان بىر ئەھېالىدا كونىا تەدنىدە يىاشىىىىىاۋاتقىان 15ئىايىا بىپەن بىرلىكتە تىامىاق ئېتى ئۇنىڭغىا ئېغىر كېپىېاتاتتى. بۇ ئارنپىقتا ئېپال ئەزنز بىپەن خە يېزنشىىى ،يەرگەنپىكىنى مەخپىي تۇتتى .قىززن ،ئەمىىدنپىكتە ئۇنىىىج بىر تىىاال مەخپىيەتپىكى تەيىىدا بىولىغىىانىىىدرئ مەسىىىىىىپەن ،ئەزنىز ئىېىپىالنىىىج رومىىان ھەقىقىىىدە ئىوبىزۇر يېزنېاتقانپىقىنى بىپمەيتتى .نەشىىىرنيا بولسىىىا ئېپالنىج رومان ئاتتورر بىپەن داۋامپى خە ئىاالقە قىپىى ،تۇرۇۋاتقىانپىقىنى بىپمەيتتى .يەنە بىر تەرەتتىال ،بىىالىپىرر بىپەن ئېرر ئۇنىىىج يىىالغۇز قىىالغىىان تۇرسىىىىەتتىال تىايىدنپىنىى ،رومىانغىا ئەسىىىىەبىيپىىك بىپەن بېرنپىى ،،ئىاتتورر بىپەن يېقىنپىشىى ،كەتكەنپىكىنى بىپمەيتتى .بىر قانچە ھەتتە ئىچىدە ئۇ بىر خىپال ياشىىايدنغان سىىالماق ئايالدنال تەرۋاسىىىز ،مەككار ،سىىىرلى ئايالغا ئىىايالنىىدر ،چىىاتىىاق يېرر ،بۇنىڭىىدنال ھې ئىىازابالنمىىايتتى ،ئىىا ىىايىىى، ىمغۇرلىشىى ،كېتىېاتاتتى .بىر ئىشىالرنىج يەز بېرنشىىنى سىەۋرچانپى بىپەن كەتەۋاتىىاتتى ،بۇ يېڭى روھىي ھىىالىتىنى ئەيبپىمەيتتى ،بەلكى ئۇنىىىج ئەكسىىىىىچە ،ئۇزۇن زامىىانىىدنال بېرر يەرنكىنىىىج ھىىايىىا ىىانپى د تەلدەشپىرننى تۇنجى رە ھېر قىپىېاتاتتى. كېيىنچە ئېپخە يېزنشىى كۇتايە قىپما ،تېپېكوندا سىۆزلىشىىشىكە باشىپىدر .شىۇ دەرنجىگە باردنكى ،يەتتە سىائە ۋاقىا تەرقىگە قارنما ھەر كەنى دتگەدە تارا پىشىىىاتتى .تارا الشىىىقاندا ئېپال سىىىىپى ،ارا پى سىۆزلەيتتى ،كەلگەندە كەلكىگە تويمايدنغاندە قاقاخالب كەلەتتى ،ئۆمرندە ئۆزننى ھې قويۇۋتتىى ،بىاقمىغىان ،دائىن بىاشىىىىقىالرنىىج گېپىنى ئىا الب، ئۆزننى چەكپەب ،ئۆزننى تەكشىىىەر ب كەلگەن بىر ئايالنىج قاقاخالب كەلەب بېقىشپىرر ئىدر بۇالر. 198
بۇ ئارنپىقتا ئېپالنىج ئۆيىدە بىر قانچە ئى بىرال ۋاقىتتا كەتپىشىى، كەلدر .ماتېماتىكا دەرنسىىدە ئارقا-ئارقىدنال تەنبى بېرنپگەن ئاۋر ئايرنن دەرس ئا الشىىقا باشىىپىغانىدر .ئورلىنىج ئېچى ئارتى ،قالغانپىقتىال بىر تسىىىىخولوگقا كۆر نەۋاتاتتى .ئۇ ئايالردنال بېرر بۇ سىىىەھەردە تۇنجى قېتىن تۇخۇم قىاتپىمىنىىج يېرنمىنىمۇ يەب بواللمىا ،ئىارقىىدنال ئۆزننىىج قىانچە كىپو سىىىىەمرن ،كەتكەنپىكىنى ھېسىىىىابالب تۇرۇتمۇ ،يېگەنپىرندنال قىپچە تۇشىىىىىايمىان قىپمىىدر ،ئۆزننى ئىاچپىققىا كۆنىد رە دتمىىدر ...ئۇنى ئىاز كەلىدر دەب ،ېنېىا بىپەن سىىىىكو ئىايرنپىى ،كەتكەنپىكىنى ىاكىارالب، بولىىدر“ دەب ھەممەيپەننىىىج كىىالپىسىىىىىنى قوچۇۋەتتى .نېمە ئى سىىىىورنغۇچىالرغىىا ئۆزلىرننىىىج بىر مەزگىىى ،يىىالغۇز يەر ب بىىاققۇسىىىىى كەلگەنپىكپىرننى ئېيتتى .ئەممىىا ئېپالنىىىج كۆرگىنىىىدە ،قىزر بە يىالغۇز قىالمىىدر .بۇرۇن بولغىان بولسىىىىا ئېپال قىزننى دەرھىا ئەيبپەيتتى، ئىشىپىرنغا ئارنپىشىاتتى ،غەزەبپىنەتتى .ئىنسىانالرنىج مۇناسىىېە باغالش ۋە مۇنىاسىىىىىېەتنى بۇزۇشىىىىتىكى چىاققىانپىقى ئۇنى ئىپگىرر ھې كۆر لەب باقمىغان دەرنجىدە ئويالندۇرۇۋاتاتتى .ئەزنز بىپەن يېقىنپىشىىىىشىىىىشىىىمۇ بەگەن بولسىا ،ئەتە يوق ،ئاشىۇنداق تۇترۇقسىىز ئىشىالرمىدۇ رومانغا ئوبزۇر يېزن ئاياغالشىقان ھامان بۇ مۇناسىىېە ئۆزلەكىدنال ئاياغپىشىامدۇ ...ئۇ مۇشۇالردنال ئەنسىرەيتتى. ئۇ بالىپىرننى بە باشىقۇرۇۋتپىشىتىال ئۆزننى تارتتى .ئەزنز بىپەن خە ئاالقە قىپى ئارقىپى ئۆگەنگەن نەرسىىىە شىىىۇ بولدنكى ،بۇرۇنقىدە قىىاتتى قولپۇق ۋە ئۆزننىڭكىنى توغرا دەيىىدنغىىان ىىاھىپپىقتىال ۋاز كېچىى ،،سىىىىىالمىاق ،تەمكىال بولغىانچە ،بىالىپىرر ئۇنىڭغىا كۆ پىىدنكىنى دەيدنغان بولدر. ئىپگىرر ئۇ ئۆزننى ئائىپىنىج يەرنكى ھېسىىاباليدنغان ،ھەممەيپەننى بىرمۇ بىر نىازارە قىپىى ،بىاشىىىىقۇرۇب تۇرمىسىىىىام ئىائىپە تەرتىپى بۇزۇلۇب كېتىىدۇ دەيىدنغىان بەكمۇ زنى ،ئىايىا ئىىدر ،تەتەن ئىائىپە ۋە ئۆيىدنكى ھەممە نەرسىىىىىنىىج تە پۇ پۇقىنى سىىىىىاقالب تۇرنىدنغىان مەركىزني كە ئىىدرې ئەمدنپىكتە ھەممىگە ئارنپىشىىېتپىشىتىال ۋاز كەچكەن ،سىەۋرچان ،تەمكىال نىازارەتچىگە ئىايالنغىان بولۇب ،ھەر كەنى بولۇۋاتقىان ئىشىىىىالرنى يىانىدنال كۆزنتى ،تۇراتتى ،كونترو قىاللمايدنغان ئىشىالر ئەچەن ئۆزننى ئۇتراتما ، تېخىمۇ ئېغىر-بېسى ،تەنھا ،ھوشيار ئايالغا ئايالنغانىدر. داۋند خوتۇنىدا بولۇۋاتقان ئۆزگىرنشىىىپەرنى سىىىەزدر ،شىىىۇ سىىىەۋەبتىال ئۇنىىج بىپەن كۆترە بىپپە بولۇشىىىىنى خىااليىدنغىان بولۇب قىالىدنمۇ ئەيتىاۋۇر 199
ئۆيگە بۇرۇن كېپىدنغان بولدر ،ئېپال ئۇنىج باشىىقا ئايالالردنال بىر مەزگى، يىراق تۇرۇۋاتقانپىقىنى تەرەز قىپدر. −ياخشىىىى تۇرۇۋاتامسىىىەن سىىىۆيەمپەكەم ئىشىىىالر ايىدنمۇ −دەب سورايتتى داۋند كەندە نەچچە رە . ئېپال ھەر قېتىن ئوخشاشالئ −ناھايىتى ايىدا −،دەب اۋاب بېرن ،كەلەمسىرەيتتى. ئېپال بىر بۇلۇ غىىا چېكىنىىى ،ئۆزنگە خىىاس دۇنيىىا يىىارنتىشىىىىقىىا باشىپىغاندنال بېرر ئائىپىسىىنى ناھايىتى گەزە ،بەختپىك كۆرسىىتىېاتقان رەڭ -ۇال ئۆچەشىىىىكە بىاشىىىىپىغىانىىدر .ئىائىپىىدە رو ئېپىشىىىىتىال ۋاز كەچكەنىىدنال بېرر ھەر ئىككەيپەننىىىج ئەيىىخ-نۇقسىىىىىىانپىرننى ئوچۇق كۆرەلىدر ،قو “دە ياشىىىىاۋترنشىىىىنى خالىمىدر .كۆ پىدە داۋند بۇنىج تەسىرنگە ئۇچرندر دەب ئوياليتتى. ئۇالرنىج دتيىشىىدنغان ى گېپى قالمىغانىدر ،ئەتىگەن-ئاخشىمى بىالىپىرر بىپەن بىرگە تىامىاق يېگەنىدە بىر نەچچە ئېغىز تىارا پىشىىىىىى، ىمى ،كېتەتتى. قوياتتى ،خاالس .ئاندنال بۇ ئەمەلىيەتكە تەن بەرگەندە بەزندە ئېپال ئېرننىج ئۆزنگە دنققە بىپەن قاراۋاتقانپىقىنى كۆر ب قاالتتى، داۋند ئۇنىڭدنال بىر نەرسىىپەرنى سىورنماقچىدە قىالتتى ،ئەگەر ئېپال باشىتا ئېغىز ئاچسىا ھەممىنى ئېتىراب قىپىشىقا تەييار ئىدر .بەگەنگىچە بولغان ئاشىىىندارچىپىقى ۋە سىىاداقەتسىىىزلىكپىرننى ئېيتىشىىى مۇمكىال ئىدر. تەقە ئېپالنىج گەب سىىىورنشىىى ىنى كەتەتال تۇراتتى ،ئەمما ئېپال ئۇنىڭدنال ھېچنېمە سورنمىدر. ئىپگىرر ئۇ تۇرمۇشىىمىز بۇزۇلمىسىۇن دەب ئۆزننى تۇتىېتپى ،،ھەممە ئىشىنى بىپمەسىكە سىېپى ،،ھې ئىشىتىال خەۋنرر يوقتە يەرگەن بولسىا، ئەمىدنپىكتە مەخپىيەتپىكنى بىپسىىىىىمۇ كىارر يوقتە يەر ۋاتىاتتى ،بەلكى خاراكتېرندنكى بۇ ئۆزگىرن ،بۇ تەرۋاسىىىىزلى ،ئېرندنال ئۆزننى قاچۇرۇش ۋە تەمكىنپىىك ئېرننى قورقۇتۇۋاتىاتتى ...ئېپال ئۆزننى ھېچقىاچىان بۇنىداق كەچپە ھېر قىپى ،باقمىغانىدر ،بولمىسىىىا تەقە بىر ئا ئىپگىرنكى ھىالىتى ھىازنرقىغىا زادر ئوخشىىىىىمىايتتى .ئۇ چىاغىدا داۋنىد ئىائىپىسىىىىىنى قوغداش ئەچەن كىچىككىنە بىر ئى قىپى ،قويسىىىىىمۇ خۇشىىىىالپىقتىال بېشىىىى ئاسىىىمانغا تاقىشىىىاتتى .ئەمما ھازنر ئۇنداق ئەمەس ،قانداقسىىىىگە بۇنداق بولۇب قالدر ئە بالىنىج ئانىسىىى بولغان بۇ ئايا قانداق بولۇب ئەمىدسىزلىككە تېتى ،،ئۆزنگە دادن ،يەزلەندر
200
ئۇ تېپېكوندا ېنېتقا ئېيتقاندە بەختسىىز ئىدر ،ئەمىسىە نېمىشىقا تەلەيسىىىز خوتۇنالردە مۇنچىغا كىرنېتپى ،زو زنيى ،يىغالب ئولتۇرمايدۇ ئاشىىىىخانىدا تاماق ئېتىېتتى ،كۆز يېشىىىىى تۆكمەيدۇ نېمىشىىىىقا ئۆيدنال قېچىېاتقىانىدە تىاالغىا چىقىى ،ئىايپىنىى ،كىرمەيىدۇ يىاكى غەزەبپىنىى، ئەينە قاچىالرنى يەرگە ئېتى ،چاقمايدۇ ئېپال ئىا ىايىى ،ىمىى ،كەتتى ،ھەر كەنى ئەتىگەنىدە ئەينەككە قىاراب، چىرايىدنكى ئۆزگىرنشىىىىپەرنى ئىزدەيتتى .بىر قارنسىىىىا ،تۇرمۇشىىىىىدا ھې ئۆزگىرن يوق ،ئائىپىسىىىى يەنە شىىىۇ ئائىپە ،ئۆزر ھەم بۇرۇنقى ئۆزر؛ بىر قىارنسىىىىىا ،ھېچقىانىداق ئى بۇرۇنقىسىىىىىغىا ئوخشىىىىىمىايتتى ،دتمە ،ئۇ ئۆزگىرنشپەرنىج دە ئوتتۇرنسىدا تۇرۇۋاتاتتى. كەررا كونيا-1245 ،يىل-5 ،ئاينىڭ -5كۈنى شىىىىەمر تەبرنزر كەلگەنىدنال بېرر ئىا ئىالتە قېتىن تولۇب ،ئىالتە قېتىن غىايىخ بولىدر .بۇ ئىارنپىقتىا ئېرنن خۇددر ھىال ئىايىدە ھەر كەنى ئۆزگىرن ،مەندنال ۋە ئوغۇلپىرندنال يىراقالب ،باشقىچە ئادەم بولۇب قالدر. دەسىىىىپەتتە بۇ ئۆتكەنچى ئەھېا ،كېيىنچە بىر-بىرنىدنال زترنكىىدۇ دەب ئويپىغىىانىىىدنن ،ئەممىىا ئۇنىىداق بولمىىىدر .بەلكى بىر-بىرنگە تېخىمۇ باغپىنى ،كەتتى .ئىككىسىى بىرگە بولسىا غەلىتە سىەكەتكە چۆمەتتى ياكى تىچىر-تىچىر تىىارا پىشىىىىىىاتتى .نېمىشىىىىقىىا ئۇزۇنىىدنال ئۇزۇن ىمىىى، كېتىدنغانپىقىپىرنغا ،شىىىۇنچە گەتپەرنى نەدنال تاتىدنغانپىقىغا ھەيرانمەن، مەۋالنا ھەر قېتىن شىىەمر بىپەن سىىۆھبەتپەشىىكەندنال كېيىال ئۆزگىرن،، بىزگە شىىىىۇنچە يىا ،ئويچىان ،ئۆزر بۇ يەردە ،ئەممىا خىيىالى بىاشىىىىقىا يەردە ئادەمگە ئايپىنى ،قاالتتى. ئۇالرنىج دۇنياسىىى ئىككى كىشىىىپىك دۇنيا بولۇب ،ئەچىنچى ئادەم ھەرگىز سىىىغمايتتى .ئۇالر بىر سىىۆزگە دە شىىۇ تەيتتە ،شىىۇ تەرزدە اۋاب قايتۇراتتى؛ يەنە بىرال چاغدا ھەسىىرەتپىنى ،،چو قۇر خىيالالرغا چۆكەتتى، قەلبى بىر-بىرنگە بىاغپىنىى ،كەتكەنىىدر .ئۇالر بەزر كەنپىرر شىىىىىامىالىدا تەۋرننىېاتقان بۆشىەكتە سىالماقپى بىپەن ئولتۇرۇب يەب-ئىچەتتى؛ بەزر كەنپىرر شىىاۋقۇنپۇق دەريادە تىنما سىىۆزلىشىىى ،،كىتاب ئوقۇب ،بىپپە ئايپىناتتى .سەككىز يىپپى ئېرنن ،بالىپىرننى ئۆز باالمدە بېقى ،چوڭ قىپغىان ھەم بىپپە تەرزەنىا كۆرگەن بۇ ئىادەم ھىازنر يىا ئىادەمگە ئىايالنىدر. 201
ئۇ تەقە ئۇخالۋاتقىانىدنال مېھرنگە قىانىمەن ،كېچىپىرر ئۇخپىمىا يېنىىدا يېتى ،نەتەسىىىپىرننى تىڭشىىىايمەن .ئۇ تەقە كۆ پى يۇمشىىىاقپى بىپەن مېنى ئۆزننىىج خوتۇنىىدە كۆرگەنىدنال بىز يەنىال بۇرۇنقىىدە ئەر-خوتۇن بوالاليمىز دەب ئۆزەمگە تەسەلپىي تاتىمەن. دائىن ئەمىدلىك بولۇب ،ھەممە ئى ئو شىپى ،كېتىدۇ دەب ئۆزەمنى ئىشىەند ر شىكە تىرنشىىېاتىمەن .شىەمر ھامان بىر كەنى كېتىدۇ ،ئۇ دتگەن بەرنبىر ىاھىانكەزدر دەرۋن .مەۋالنىا بۇ يەردە يەنىال مەن بىپەن قىالىىدۇ .ئۇ بۇ شىەھەرگە ،امائەتكە ،تالىپپىرنغا مەنسىۇب .سىەۋرچانپى بىپەن كەتەش كېرە ،سىىىىەۋر قىاچىام توشىىىىىا دتگەنىدە ئۆتكەن كەنپەرنى ،رۇمى يېنىمىدا تۇرغان ۋاقىتالرنى سېغىنىمەن. رۇمى ئىككىمىزنىىىج تو قىپىىىدنغىىانپى خەۋنرر تىىارقىىالغىىانىىدا بەزنپەر كەررا ئەسىىپىدە خىرنسىىتىدان ،رنمپىقالر نەسىىپىدنال؛ ھەق دننغا كىرگەن تەقدنردنمۇ ئۇنىڭغا قانداق ئىشىىىنىسىىەن ئۇ بىزگە تەۋە ئەمەس. سىەندە بىر ئىسىالم ئالىمى ئەسىپىدە مۇسىۇلمان ئائىپىنىج قىزننى ئالسىا بوالتتى“ دتيىشىىكەنىدر .ئەمما مەۋالنا ئۇالرنىج سىىۆزنگە قۇالق سىىالمىدر. شۇندنال بېرر تا ھازنرغىچە مەۋالناغا رەھمىتىن بار. ئىىانىىاتىولىىيە دنىنىالر ،مەزھەتىپەر ،ىئ ۆرب-ئىىادە ،ھىېىكىىايە-رنىېايەتىپەر ئارنپىشىىى ،كەتكەن دنيار ،ئوخشىىاش تاماق يەب ،ئوخشىىاش ناخشىىىالردنال مۇ پىنى ،،ئوخشىىاش خۇراتاتپىقالرغا ئىشىىىنى ،،كېچىدە يەنە ئوخشىىاش چەشىپەرنى كۆرەلەيدنغان تۇرسىاق نېمىشىقا بىپپە ياشىىيالمىغۇدەكمىز ئىسىا تەيغەمبەرنىىج ئىسىىىىمى قويۇلغىان مۇسىىىىۇلمىان بوۋاقالر بىار ،مۇسىىىىۇلمىان ئېقىنغا ئىنىكدانىپىرر ئېمىتكەن خىرنسىىىتىدان بوۋاقالرمۇ بار .سىىەز ئوخشىىىىايىدۇ بۇ دنيىار ،ھېكىايىپەر بىر-بىرنگە ئىارنپىشىىىىىى ،كەتكەن ،ئەگەر خىرنسىتىدانالر بىپەن مۇسىۇلمانالر ئوتتۇرنسىىدا توسىاق بولسىا ،بۇ توسىاقنىج ئىككى تەرەتتىكى ىاھىپالر ئېيتقىانىدە ،ئۆتكىپى بولمىايىدنغىان توسىىىىىاق ئىكەنپىكىگە ئىشەنمەيمەن. مەۋالنىادە دا پى ئۇلىمىانىىج خوتۇنى بولغىاچقىا كىشىىىىىپەر مېنى ئىالىمالرنى بە ھۆرمەتپەيىدۇ دەب ئوياليىدۇ ،ئەمەلىيەتتە ئۇنىداق ئەمەس. ئالىمالر ى نەرسىىىىىنى بىپىدۇ ،ئەمما ئېتىقاد دتگەن نەرسىىىىە ئەقپەن ۋە نەقپەن ئىايىدنڭپىشىىىىىامىدۇ يىاكى ئۇنىڭغىا ھەقىقىي ئەمە قىپى ئىارقىپى نامايەن بوالمدۇ ئۇسىىىتازالر بەزندە چەشىىىەنمە تەس گەتپەرنى قىپىدۇكى، نىېىمە دەۋاتىقىىانىپىىقىىنىى بىىپەلىمە قىىالىىمەن .خىىرنسىىىىىتىىدىىانىالر ئىە بىرلىك“ تەلىماتىنى قوبۇ قىپغانپىقى ئەچەن مۇسىۇلمان ئالىمالر ئۇالرنى 202
ئەيبپەيدۇ؛ مۇسىۇلمانالر قۇرئان مۇكەممەلدۇر“ دتگىنى ئەچەن خىرنسىتىدان ئالىمپىرر ئۇالرنى تەنقىدلەيدۇ .ئىككى دنال مۇخپىسىىپىرر گويا بۇ ئىككى دنال بىر-بىرندنال ئاسمان-زتمىال يىراقپىشى ،كەتكەندە تىكىرلىشىدۇ. دننىي ئالىمالر ئۆزئارا تارتىشىىىى ،تۇرغان بىپەن ،ئاناتولىيىدە ياشىىىاۋاتقان ئىاۋام خىرنسىىىىتىدىانالر بىپەن مۇسىىىىۇلمىانالرنىىج بىرلىككە كېپەلەيىدنغىان تەرەتپىرر كۆب بولۇب ،بىر ئاسىىماننىج تېگىدە ياشىىاۋاتقان بىر زتمىننىج بالىپىرندۇر. ئۇالر دەيدۇكى ،خرنسىىتىدان دننىغا كىرگەن مۇسىىۇلمانالرغا ئەڭ تەس كېپىدنغىنى ئە بىرلىك“ تەلىماتىنى قوبۇ قىپىشىىىتۇر .شىىىۇنداقال بۇ دننىدنال چىقىى ،كەتكەن مۇسىىىىۇلمىانالر ئەچەنمۇ ئەڭ تەس بولغىنى ئە بىرلىىك“ تەلىمىاتىنى رە قىپىشىىىىتۇر .ئۆزەمنى ئېيتسىىىىام ،ئىسىىىىانىىج ئالالھنىج ئوغپى ئەمەس ،بەندنسىى ئىكەنپىكىگە خېپى ئاسىان ئىشىەندنن. قۇرئاندا ھەزرنتى ئىسىىىا ھەققىدە نېمە دتيىپگەن شىىىەبھىسىىىىزكى ،مەن ئالالھنىج بەندنسىىىى ،ئالالھ ما ا كىتاب نازن ،قىپدر ۋە مېنى تەيغەمبەر قىپى ،ئەۋەتتى .مۇسىۇلمان بولغان چېغىمدا بۇنى باشىتىال قوبۇ قىپدنن. مىىا ىىا تىىاس كەلگىنى ھەزرنتى مەريەمنى تىىاشىىىىپىېتتى بولىىدر .بۇنى ھېچكىمگە ،ھەتتا مەۋالناغىمۇ دتيەلمىدنن. گەتنى راسىتىنى قىپغاندا ،شىەمسىىدنال تەبرنزر ئۆيىمىزگە كەلگەندنال بېرر كىالالم ىايىىدا ئەمەس ،ھەزرنتى مەريەمنى بە يىاد ئېتىىدنغىان بولۇب قالدنن .ئۇنىڭغىا دۇئا قىپمىا دتسىىىىەممۇ كۆ پەم ئۇنىمىايدۇ .بۇنداق چاغدا گۇناھ تۇيغۇسىى مېنى ئى -ئىچىمدنال تەگەشىتەرنېتتىدۇ .مەريەمنى زنكرر قىپىى ،يېڭى دننىن ئىسىىىىالمىيەتتىال يەز ئۆر ۋاتىمەنمۇ نېمە مەۋالنىادنال سىىورا دەيتتىن ،ئەمما دندارلىشىىىشىىمۇ تەس بولۇۋاتقاندا بۇنداق سىىەزگەر سوئالنى قانداق سورايمەن بۇ سىىىرنى ھېچكىن ،ھەتتا بىز ھەممە گەتنى دتيىشىىىدنغان قوشىىنام سىىىىەفىيەمۇ بىپمەيدۇ ،چەشىىىىەنمەيدۇ .دەردنمنى ئېرنمگە ئېيتا دەيمەن، قىانىداق ئېيتىمەن ئۇنى ئۆزەمىدنال تېخىمۇ يىراقالشىىىىتۇرۇۋتتىشىىىىتىال ئەنسىىىرەيمەن .ئىپگىرر مەۋالنا بارلىقىن ئىدر ،ھازنر سىىايەمگىال ئوخشىىاب قالدر. ئەمىدر بىپىدنمكى ،بىر ئەر بىپەن بىر ئۆيىدە يىاشىىىىىاب ،بىر كىارنېاتتىا يېتىپمۇ ئۇنىج ۋنسىىالىغا يەتكىپى بولمايدنكەن .دتمە ،ئىنسىىان بىرننى يىراقتىال ئەمەس ،يېقىندننمۇ سىىېغىنىدنكەن .بىر ياسىىتۇققا نەچچە يى،
203
بىاش قويغىان ئېرنىج بىر ئەتىگىنى تۇيۇقسىىىىىز يىا قاالاليدنكەن.
ئىادەمگە ئۆزگىرنى،
شەمس كونيا-1245 ،يىل -6ئاينىڭ -12كۈنى نېمە توال قورقۇن ،ۋەھىمە ۋە چەكپىمە ...شىۇنداق ئىنسىانالر باركى، ھەر يىپى رامىزانىدا روزا تۇتىىدۇ ،ھەر ھېيتتىا گۇنىاھىنىىج كىاتىارنتى ئەچەن قۇربىانپى قىپىىدۇ ،ھە گە ،ئۆمرنگە بىارنىدۇ ،كەنىدە بەش ۋاق نىامىاز ئوقۇب سىىە دە قىپىدۇ ،ئەمما قەلبىدە سىىۆيگە ،ۋاتادنال ئەسىىەر يوق .ئۇ ھالدا بۇ ئىنسىىىان نېمىگە اتا تارتىدۇ ئىشىىىقسىىىىز ئېتىقاد بوالمدۇ سىىىۆيمە ۋە سىىۆيەلمە تۇرۇب دائىن بىر نەرسىىىپەردنال قاقشىىاب كوتۇلداب تۇرۇب ئىمان ئېيتى مۇمكىنمۇ ئىشى ى بولمىسىىىا ئىبادە “ قۇرۇق سىىىۆز ،يانمۇ يان تىزنپغىان ئىالتە تىاۋۇش ،تېشىىىىى تىا -تىا ،ئىچى غىا -غىا نەرسىىىىىىدۇر. ئىنسىان ئالالھ ۋە ئىنسىانغا بولغان كەچپە مۇھەببىتىنى چىال يەرنكىدنال ھېر قىپى ،،ئىش بىپەن ،ئىش ئوتىدا ئىمان ئېيتىشى كېرە . ئىنسىىىىىانالر ئىالالھنى قىانىداقتۇر ئىاسىىىىمىانىدا يىاكى يەردە دەب ئوياليىدۇ، بەزنپىرر ئۇنى مەككە ،مەدننەدنال ياكى مەھەلپىسىىىىىدنكى مەسىىىىچىتتىال ئىزدەيدۇې ئالالھ بىر ماكانغا سىىىغامدۇ بۇ نەقەدەر بەيە غەتپە ې ئۇ تەقە بىرال يەردە −ئاشىىىقالرنىج كۆ پىدە .شىىۇ ا ئالالھ تائاالئ مېنى ئاسىىمان- زتمىال سىىغدۇرالمايدۇ ،مەن تەقە ئىمان ئېيتقان بەندنپىرنمنىج قەلبىگە سىغىمەن“ دتگەن ئەمەسمۇ. قارا شۇ ئەخمەقپەرگە ،ئالالھ بىپەن سودنپىشىشقا ئۇرۇنىدۇ .يەنى سەن خىپمۇ يىامىانپىقالرنى ئويالب ،ئۇنىىج-بۇنىىج غەيېنتىنى قىپىى ،،بىراۋنىىج خوتۇن-قىزلىرننى ھاقارەتپەب ،قولۇڭ ئىشىتا ،كۆز ڭ زننادا ،مەسىچىتتىال چىقىپال ئوقۇغىان نىامىزنڭنى ئۇنتۇب ،ئىانىدنال ئىككى قوينى قۇربىانپى قىپى ،،تۆ -بەش دۇئانى ئوقۇب قويسىىىىاڭ ھەممە ئىشىى ى ىج ھە بولغان بوالمدۇې ئەگەر ئاۋۋا قەلبىڭنى تاكالشىىىنى بىپمىسىىىەڭ تاھارە ئالىمەن دەب ئاۋارە بولما .مېنىج رەببىن سىىىىەندەكپەر بىپەن سىىىىودنپىشىىىىىدنغان تىجىارەتچى ئەمەس ،مېنىىج رەببىن دەتتەرنىىج بىر تەرنپىگە گۇنىاھ ،بىر تەرنپىگە سىىىاۋاب يېزن ،،بىر قولىدا تارازا ،بىر قولىدا قەلەم تۇتۇب ئۇنىج ھېسابىنى چىقىرندنغان باققا ئەمەس ...مېنىج رەببىن ئۇنداق ئۇششاق
204
ھېسىابالردنال بىھا ە ،ئۇ غايە ئۇلۇغ گەزەلپىك ،تەتمەس-تەگىمەس نۇر، چەكسىز مەرھەمە ۋە رەھمەتتۇر. نېمىشىىىىقا مەن بۇتقا ياكى باشىىىىقا ئىالھقا چوقۇنغىدەكمەن مېنىج رەببىن دائىن تىرنكتۇر ،ئىسىىىمى ھەييۇن پمە گە تىرنك) .نېمىشىىىقا ازا، چەكپىمىپەر ،گۇمىان ۋە ھېسىىىىىابالردنال قۇتۇاللمىىايمەن مېنىىج رەببىن سىىىىۆيگەچى ۋە سىىىىۆيەلگەچى ھەق زاتتۇر ،ئىسىىىىمى ۋەدۇد پمېھرنبىان)، ئالالھنىج ھەر ۋاقىا ھەممە گەتنى ئا الب تۇرندنغانپىقىغا ئىشىىىنىدنغان تۇرسىام نېمىشىقا باشىقىالرنىج كەينىدنال غەيېە قىپىمەن ئۇنىج ئىسىمى راقىخ پكۆزەتكەچى)دۇر .تىزنن بوشىاب ماغدۇرۇم كەتكىچە ،نەتسىىن توختاب، يەرنكىن سوقۇشتىال توختىغىچە ئۇنى مەدھىيىپەش ئەچەن ناخشا ئېيتى،، ئۇسىسىۇ -سىاما ئوينايمەن .ئۇ ما ا ئۆز رۇھىدنال ان پنەتەس) بەرگەنىكەن، مەنمۇ ھەر نەتەسىىىتە ئۇنى ياد ئېتىمەن .چەكسىىىىزلىكتە بىر زەررە ،ئىشىى ئوتىىدا بىر يىالقۇن ۋە ئۇ يىاراتقىان تۇختىا بىنىانىىج توتىسىىىىىنىىج توتىسىىىىى بولغىچە نەتسىىىىىمنى كەكەم-تىىالقىىان قىپىمەن .مىىا ىىا رنزن قىپىى، بەرگەنپىرر ئەچەنال ئەمەس ،ما ا بەرمىگەنپىرر ئەچەنمۇ شىەكرر قىپىمەن، چەنكى ما ا نېمىنىج تايدنپى ئىكەنپىكىنى تەقە ئۇ بىپىدۇ. ي ىەگ ىەرمە تە ت ىە نە چەى ىەزام :ئ ىەنسەەەەە ەەان قەەە ەەەرە ەلىە ەەك مە ۈە لەۇق ،يە ە مەۋجۇداتالر ىەئ ئەڭ قەەە ەەەرە لىكى بولغەا ىكەن ،مەاڭغەان ھەر قەدل ىەدە ئ رلنىەئ ئەالالھنىەئ يەر يۈر لەدلكى ۈەلىپىسەەە ەەى(ئىزبەاسەەە ەەارى) ئىكە لىكىنى ئويالپ ،قەۇ ىدغا مۇ اسەىا ھەرلكەە قىلىشەى كېرەك ئىنسەان امراتلىشەىا كەتسەەەى ۇ ،ت ھ ە تكە ئۇچرلسەەەى ۇ ،تۈرمىگە كىرسەەەى ۇ ،ھەتتا ئەسەەەىرگە چۈقەسەى ۇ ۈەلىپە بولۇقە ا ،يىق مەغرۇر ،جەسەۇر ،ۈاتىرجەم رھھىدلك ۋار كەچ ەسلىكى كېرەك سىىىېنىڭكى سىىىېنىج ،مېنىڭكى مېنىج“ دەيدۇ ،تەرنقە شىىىەرندە بولسا سېنىڭكى سېنىج ،مېنىڭكىمۇ سېنىج“ دەيدۇ. ئۇ اھىپالر ئالالھ ئىشىقىدا ئۆزننى يوق قىپى ،،نەفسىى بىپەن ىھاد قىپماقتا يوق ،ھە دەب باشىىقىالر بىپەن سىىوقۇشىىۇب ،ئەۋالدمۇ ئەۋالد ئۆ - ئاداۋە تارقىتىدۇ .ئەگەر ئىنسىىاننىج كۆزندە كېسىىە بولسىىا ھەممە نەرسىىە خىرە كۆر نىدۇ .بىر ايدا يەر تەۋرەب ،قۇرغاقچىپى بولسىىىىا ياكى باشىىىىقا ئىاتەتپەر يەز بەرسىىىىە ئىالالھنىىج غەزنپى كەلىدر دەب بىپىىدۇ .ھىالبۇكى ئىالالھ رەھمىتىن غەزنپىمىدنال غىالىى ،كەلىدر“ دتمىگەنمىىدر شىىىىۇنىداق دەۋاتسىىمۇ ئالالھنىج ئۆزلىرندنال ئۆ ئېپىشىىنى كەتەب قاراب تۇرۇشىىدۇ،
205
بىپەن ئۆتكەزنىدۇ ،قوتىالپى
ھىايىاتىنى قىارامپى ۋە ئۆ -ئىاداۋە ۋۇ ۇدننى ئورنېالغان قارا بۇلۇتتۇر. يالغۇز دەرەخكە قاراب ئورماننى كۆزدنال قاچۇرما ،ئۇ ئايە ،بۇ ئايەتپەرگە تىاقىشىىىىىى ،قىالمىا ،ئىايەتپەرنى بىر تەتەن قۇرئىاننىىج نۇرنىدا ئوقۇش كېرە ، ھەممە نەرسە ئۇنىج ئۆزنگە يوشۇرۇنغان. ىاھىپالر مۇقەددەس قۇرئىان كەرنمنىىج ئۆزننى ،تەتەن قىسىىىىمىنى مۇتىالىدە قىپمىا ،بىر-ئىككى ئىايەتپىرنگىال ئېسىىىىىپىى ،،ئۇرۇشىىىىخۇمىار ئىىدنيىسىىىىىگە مىاس كېپىىدنغىان ئەمر-بۇيرۇقالرغىا مەھكەم يېپىشىىىىىى،، ئىادەمپەرگە توختىمىا ۋەز سىىىىۆزلەيىدۇئ قىيىامە كەنى قىپىدنال ئىنچىكە، قىپىچتىال ئىتتىىك سىىىىىرا كۆۋر كىىدنال ئۆتەشىىىىكە مە بۇر بولىمىز. كۆۋر كتىال ئۆتەلمىگەن گۇنىىاھكىىارالر ئىىاسىىىىتىىىدنكى ەھەننەمگە غۇالب چەشىىىىەب ،زەبىانىيپەرپ ىازالىغۇچى تەرنشىىىىتىپەر)نىىج قولىىدا مە گە ئىازاب چېكىدۇ .ئىمان بىپەن ياشىىىغان تەزنپەتپىك كىشىىىپەر بولسىىا كۆۋر كتىال ئۆتەب ،خورمىا ۋە ھۆر قىزالر بىپەن مۇكىاتىاتالنىدۇرۇلىىدۇ“ .ئۇالرنىىج ئىاخىرە ھەققىىدە بىپىىدنغىانپىرر شىىىىۇنچىپىىك ،يىا ەھەننەمىدنال قورقىىدۇ يىاكى ەننەتنى تەمە قىپىدۇ .ھالبۇكى ،ئەسىپى ھەقىقە ئالالھنىج ئىشىقىدۇر، بۇنى ئۇالر ئۇنۇتقانې يىگىرمە بەقەەەىنچى ىزام :جە نەە بىلەن جەھە نەمنى كەلگۈسەەەىدلك ئىزد ل ە ،ھەر ئىككىسە ەەى ھارلر مۇقە ەەۇ يەردە قاچا كى بىرلنى سە ەەەمى ىن، ۈالىس ،چىك ىيەت تە ياۈشى ك رەلىسەك ،بىز جە نەتتەت ئەگەر بىر كى لەر بىلەن ئۇرۇقەسەاق ،ە رەە ،ھەسەەە ،ئ -ئادەۋەتكە كىرلشەىا قالسەاق، قۇئان جەھە نەمگە غۇ،پ كېتى ىز ئىپگىرر ئېغىر گۇنىىاھ قىپىىى ،،ئەمىىدر ۋنجىىدانى ئۇنىىىج يەرنكىنى چىاشىىىىقىانىدە غىا ىاۋاتقىان بىر ئىادەمنىىج چېكىېاتقىان ئىازابىىدنال بەتتە ەھەننەم بوالمدۇ ئۇ ئادەمدنال سىىىىوراب باق ،ەھەننەمنىج نېمىپىكىنى سىىا ا ئېيتى ،بەرسىىۇن .ئىنسىىانالرغا ماددني ،مەنىېر ەھەتتىال تايدنسىىى تېگىېاتقان ،كىشىىىگە ئازار بەرمە بەلكى تەسىىەلپىي بېرندنغان ،چەكسىىىز مۇھەببە زەنجىرننىج بىر ھالقىسىىىىى بواللىغان ۋە كائىنا سىىىىىرلىرننى ئىازراق بولسىىىىىمۇ ھېر قىاللىغىان كىشىىىىىنىىج خىاتىر ەمپىكىىدنال ئۆتە ەننە بوالمدۇ ئۇ ئادەمدنال سىىوراب باق ،ەننەتنىج نېمىپىكىنى سىىا ا ئېيتى ،بەرسۇن. ئۆلەمدنال كېيىنكى ئىشىالرنى نېمانچە ئويالب كېتىسىەن ھاياتىمىزدا ئىشى بىپەن ياشىىيااليدنغان ياكى ياشىىيالمايدنغان ،توغرا ياشىىيااليدنغان 206
ئۇالرنىىج
بىردننبىر تۇرسىە ھازنرقى زاماندۇر .ئاشىىقالرغا ەھەننەمدە ئازاب چېكى قورقۇنچى يىىاكى ەننەتتە مۇكىىاتىىاتالنىىدۇرۇلۇش ئىىارزۇسىىىىى رەھبەرلىىىك قىاللمىايىدۇ .ئۇالر ئىالالھ تىائىاالنىىج دەرگىاھىىدا −چەكسىىىىىزلىىك دتڭىزنىدا ئەزندۇ ،سىىوتىالر ئالالھنى ياخشىىى كۆرندۇ ،بۇ بىېاسىىىتە ،تەمەسىىىز ،خالىر سۆيگەدۇر. ئىاھ ھەممە نەرسىىىىە ئىشىىىىقتىال ،ئىشىىىىقتىال ئىاۋۋا ،ئىشىىىىقتىال كېيىال...ئىشىىىى زتمىنىدنكى ئەڭ قەدنمىي ،ئەڭ كەچپە ئەندەنىىدۇر. ئىشى چەتكە قېقىپىدۇ ئەمما چەتكە قاقالمايدۇ .ئىشى ئازار يەيدۇ ،ئەمما چەمەلىگىمۇ ئازار بەرمەيدۇ؛ بۇنى سىىەن ئاشىىى بولغاندنال چەشىىىنىسىىەن، يەرنكىج گويا كەمەش يى ،كالپىكى سىىىىېپىنغان تە خالتىغا ئايپىنىدۇ، سىىىەن بۇ نازۇ كۆ پەڭ بىپەن ھېچكىمنى رەنجىتىشىىىنى خالىمايسىىىەن، ئۆلەب كەتكەن ۋە ياشىىاۋاتقان ئاشىىقىالرنىج قاتارنغا قېتىپىسىىەن ،قورقماې ئىشىىىىقتىا يوق بولغىان ھىامىان زاھىرني سىىىىەتەتپەر ،كىالپىىدنكى قىاتمىا چەشىىىەنچىپەر كۆتەككە ئايپىنىدۇ .ئۇنىڭدنال كېيىال مەن“ دتگەن نەرسىىىە مەن“لىىك نۆلگە تەڭ بولىىدۇ ،ئۇ يەردە شىىىىەرندە ، قىالمىايىدۇ ،بىارلى تەرنقە ،مەرنپە دتگەنپەر قالمايدۇ ،تەقە ھەقىقەتال قالىدۇ... ئۆتكەندە مەۋالنا بىپەن بۇ مەسىپىنى ئويالۋاتقاندا ئۇ توساتتىال كۆزننى يۇمۇب ،تۆۋەندنكى مىسراالرنى ئوقۇدرئ مەن خىرنستىدان ئەمەس، يەھۇدني ،تارنر يا مۇسۇلمان ئەمەس؛ مەن غەربپىك يا شەرقپى ئەمەس، ئايرنمپىقنى تاشپىغان ھامان، ئىككى ئالەمنىج بىرلەشكەنپىكىنى كۆرد م. مەۋالنا مەن شىىىائىر بواللمايمەن ،شىىىېدىرنىمۇ بە ياخشىىىى كۆر ب كەتمەيمەن“ دەيدۇ ،ئەمما ئۇنىج ئىچىدە سىىرتقا چىقىشىقا تەييارلىنىېاتقان شىىائىر ،بەلكى ناھايىتى بەيە شىىائىر بارې ئۇ ئايرنمپىقنى بۇرۇندنال تەر ئەتكەن بولۇب ،باشىىىىقىالرغا ئايرنن-ئايرنن كۆر نگەن نەرسىىىىە ئۇنىڭغا بىرال نەرسە بولۇب كۆر نىدۇ. شىىۇنداق ،مەۋالنا توغرا دەيدۇ ،ئۇ شىىەرقپى ياكى غەربپىك ئەمەس ،ئۇ باشىىقا دۇنيادنال كېپىېاتىدۇ ھەم باشىىقا مەنبەدنال −ئىش ى شىىەرندىتىدنال ئوزۇق ئېپىېاتىدۇ.
207
ئېلال بوستون-2008 ،يىل -6ئاينىڭ -12كۈنى ئېپال «ئىشى شىەرندىتى» نى ئوقۇب ،تەقرنز يازندنغان ئىشىىنى ئاخىر تەگەتتى ،ئۇ رومان ھەققىدنكى چەشىىەنچىپىرننى ئەزنز بىپەن ئورتاقپىشىىا دتسىىىىىمۇ ،كەسىىىىىى ،ەھەتتىال توغرا بولمىا قىاالرمۇ دەب ئويالب ئۆزننى تۇتۇۋالدر .ئى بىپەن ئىشى ى ئارنپىشىىىى ،قالماسىىىپىقى ،ئاۋۋا ئۆزنگە بېرنپگەن ۋەزنپىنى تامامپىشىىى كېرە ئىدر .ئۇ ھەتتا كىتابپۇرۇشىىالردنال رۇمى ھەققىىدە قىانىداق كىتىاب ئۇچرنسىىىىىا ئىالغىانپىقىنى ،ھەر ئىاخشىىىىىمى ئۇخالشىىىىتىال بۇرۇن «مەسىىىىنەۋر»دنال بىر نەچچە بە ئوقۇيىدنغىانپىقىنى ئەزنزگە ئېيتمىىدر .رومىاننىىج ئىاتتورر بىپەن رومىاننى ئىارنالشىىىىتۇرۇب قويمىىدر .ئەممىا -12ئىيۇن كەنى شىىىىۇنىداق بىر ھىا يەز بەردنكى ،ئى بىپەن ئىش ئارنسىدنكى چە -چېگرننى بۇزۇۋەتتى. ئېپال رۇبىنسىتېال مۇشىۇ ۋاققىچە ئەزنزنىج كىمگە ئوخشىايدنغانپىقىنى بىپمەيتتى ،ئۇنىج بىرەر تارچە رەسىىىمىنىمۇ كۆر ب باقمىغان تۇرسىىا نەدنال بىپسىىىىۇن ئۇ تورغا يولالب قويغان رەسىىىىىمپىرنگە ئۆزننىج رەسىىىى ىمىنى قىسىىىىتۇرمىغانىدر .راسىىىىتىنى ئېيتقاندا ،ئۆزر بىپەن خە يېزنشىىىىقان ئادەمنىج چىرايىنى كۆرمەسىىپىك ئېپالغا دەسىىپەتتە قىززن تۇيۇلغانىدر. ئۇنىىىج تەققى-تۇرقى مۇھىن ئەمەس ئىىىدر ،ئۇنىىىج رەسىىىىىمىنى كۆر ب بىاققۇسىىىىى ،ئۆزننىىج رەسىىىىىمىنىمۇ ئەۋەتىى ،بەرگەسىىىىى كەلمىگەنىىدر. مۇشىىىۇنداق بولسىىىا تېخىمۇ ياخشىىىى ،تېخىمۇ سىىىىرلى بوالتتى .ئەمما ۋاقىتنىج ئۆتەشىگە ئەگىشى ،ئۇنىج كىمگە ئوخشايدنغانپىقىغا قىزنقىشقا بىاشىىىىپىىدر ،تىاتشىىىىۇرۇۋالغىان خەتپەردە ئۇنىىج بىرەر تىارچە رەسىىىىىمىنىىج بولۇشىىىنى ئەمىد قىپىدنغان بولۇب قالدر ،ئۇنىج ئۆزندنال رەسىىىن تەلەب قىپمىغىنىغا سىە ھەيران ئىدر.ھەممە نەرسىە ئۆز سىەرنتى بىپەن نامايەن بولۇۋاتقان بۇ دۇنيادا بىر ئىنسىىىىاننىج تۇرقى-سىىىىىياقىنى كۆرمە تۇرۇب ئۇنىج بىپەن دوستالشقىپى ،يېقىنالشقىپى بوالمدۇ شىىىىۇنىداق قىپىى ،ئېپال بىر كەنى تۇرۇتال ئەزنزگە ئۆزننىىج بىر تىارچە كونا رەسىىىىمىنى يولپىدر .رەسىىىىمدە ئۇ كەڭ بالكوندا ئولتۇراتتى ،يېنىدا سىىۆيەمپە ئىتى ،ئۇچىسىىىدا مار ان رە پىك نەتر كىيىن ،بەختىيار ھەم مەيەس ھالەتتە كەلەمسىىىىىرەب تۇراتتى .ئىتقا تايىنى ،تۇرغاندە ،ئۇنىج تاسىمىسىىنى چىج تۇتۇۋالغانىدر ،ئەسىتىدنكى كۆ ئاسىمان گويا ياماقپى داسىىتىخاندە كەلرەڭ ،سىىۆسىىەن ،سىىېرن رە دە ئېچىپغانىدر .بۇ ئۇنىج 208
ئەڭ ياخشىىى كۆرندنغان رەسىىىمى بولمىسىىىمۇ ،ئۇنىڭدا بىر خى ،سىىىرلىك كەيپىيا بار ئىدر ،ھې بولمىسىىا ئۆزر مۇشىىۇنداق ھېر قىالتتى .ئۇ بۇ رەسىىىمنى ئېپخەتكە قوشىىۇب يولپىدر ،بۇ ئارقىپى ئەزنزدننمۇ بىر رەسىىىن تەلەب قىپغان بولدر. ئارندنال ئۇزاق ئۆتمە ئەزنزنىج رەسىىىمى كەلدر ،ئېپال ئۇنىج ئەمدر كىمگە ئوخشايدنغانپىقىنى كۆردر. بۇ سىەرە يىراق شىەرقتە تارتىپغاندە قىالتتى ،سىەرەتتە چېچى قارا، كۆزر قىسىىىىمىاق ،چوڭ-كىچىىك 10نەچچە بىاال ،ئۇالرنىىج ئوتتۇرنسىىىىىىدا كاناتتىال قارا يەكتە ،قارا ئىشىتان كىيىېالغان ئەزنز قاراب تۇراتتى ،بۇرنى ئۇزۇن ،قا شىارلى ،ئەمما چىرايىدنال مۇاليىمپىقى ،مېھرنبانپىقى چىقى، تۇراتتى.ئىككى مە زر دۆڭ ،تېشىىىىىانىسىىىىى كەڭ ،ئۇزۇن قىارا چىاچپىرر مەرنسىىىىىگە يېيىپى ،چەشىىىىكەن ،كۆزلىرر توق يېشىىىىى ،بولۇب ،ئى - ئىچىدنال بىر ئىشىىىىەن ۋە خاتىر ەمپىكى بالقى ،تۇراتتى .ئوڭ قولىقىغا ھىالقىا تىاقىاب ،بوينىغىا قۇيىاش شىىىىەكىپپىىك زۇننىار ئېسىىىىىېالغىان ،ئىارقىا تەرنپىىدنكى كەمەشىىىىرەڭ كۆ ئەينەكتە تىارقىراب تۇراتتى ،سىىىىەرەتكە كىرمىگەن ،بەلكى ئۇ يەردە يوق بىرننىىج سىىىى ىرلى كۆلە گىسىىىىى يەردە ئەلە گىيتتى. ئېپال سىىىىەرەتتىكى ئىادەمگە سىىىىىنچىالب قىاراۋتتىى ،،ئۇنى بىر يەردە كۆرگەندە ھېر قىپدر ،قىززن ئى ،بۇرۇن تونۇشىىىىىدنغاندەكال-ھەې ئۇ بىردننال ئېسىىىىگە كېپى ،،ئۇنى كىمگە ئوخشىىىاتقانپىقىنى بىپدر .شىىىۇ ئەمەسىىىىمۇې ئەزنز زاھىىارا شىىىىەمر تەبرنزنگە ھەيران قىىاالرلى دەرنجىىىدە ئوخشايتتى. رومىانىدا شىىىىەمر تەبرنزر رۇمى بىپەن كۆر شىىىىەش ئەچەن كونيىاغىا بېرنشىىىىتىال ئىپگىرر قانداق تەسىىىىېنرلەنگەن بولسىىىىا ئەزنز زاھارا ئەينەن شىۇنداق ئىدر ،ھې بولمىسىا سىىماسىى ئوخشىايتتى .ئېپال خىيالغا چۆكتىئ ئەزنز زاھىارا كىتىابىىدنكى بىاش تىرسىىىىۇنىاژنى مەقسىىىىەتپىىك ھىالىدا ئۆزنگە ئوخشىىىتى ،قويدنمۇ سىىوتىالرنىج ئېيتقىنىدە ،تە رر ئىنسىىانالرنى ئۆز سىەرنتىدە ياراتقىنىدە ،ئەزنز زاھارامۇ تىرسىۇناژلىرننى ئۆزنگە ئوخشىىتى، يازغان بولۇشى مۇمكىال. ئەمما يەنە بىر ئېھتىمالپى بار ئىدرئ ئەگەر ھەقىقي شىەمر تەبرنزر روماندا تەسىىىىېنرلەنگىنىدە بولسىىىىىچۇ ئۇ ھالدا 800 ،يى ،زامان تەرقى بولغان بۇ ئىككى ئەر ئارنسىدنكى ئوخشاشپى كىشىنى ئە ەبپەند رەتتى. ئە ىبا بۇ ئوخشىاشىپى يازغۇچىنىج مەلۇماتى ياكى ئىختىيارسىىز شىۇنداق 209
يېزن ،قېپىشىى بىپەن مۇناسىىېەتپىكمۇ ئېپال بۇ مەسىىپىنى ئويپىغانچە، شىىەمر تەبرنزر بىپەن ئەزنز زاھارا ئارنسىىىدا ئادەتتىكى ئەدەبىي ئويۇننىج سىرتىدا قانداقتۇر بىر يېقىنپى باردە ھېر قىپىشقا باشپىدر. ئېپال بايقىغان ئوخشىىىىاشىىىىپى كەتەلمىگەندە ئۇنىڭدا ئىككى خىيا تەيدا قىپدر .بىرننچىسىى« ،ئىشى شىەرندىتى»نى ۋەقەلىك نۇقتىسىىدنال ئەمەس ،باشىقىچە نەزەردە ،شىەمر تەبرنزنگە يوشىۇرۇنغان ئەزنزنى ،يەنە باش تىرسۇناژغا يوشۇرۇنغان يازغۇچىنى ئىزدەش مەقسىتىدە ئوقۇماقچى بولدر. ئىككىنچىسىىىىى ،ئەزنزنىىج خىاراكتېرر ئۇنى تېخىمۇ قىزنقتۇرۇشىىىىقىا باشىپىدر .ئۇ زادر كىن قانداق ئىشىالرنى باشىتىال كەچەرگەن دەسىپەتكى خېتىدە ئۆزننى شىىىىوتالندنيەلىك دەب يەرەتتى ،ئۇنداقتا نېمىشىىىىقا ئۆزنگە «ئەزنز» دەب شىىىەرق مۇسىىىۇلمانپىرننىج ئىسىىىمىنى قويۇۋالىدۇ ئەسىىىپى ئىسىىمى نېمە «زاھارا» نىج باشىىقا مەنىسىىىمۇ بارمۇ يەنە كېپى ،،سىىوتى دتگىنى نېمىسى سوتىپى زادر قانداق ئى ئۇنىج كالپىسىنى قوچۇۋاتقان يەنە بىر نەرسە بار ئىدرئ ئارزۇې ئۇنىىج بىر ئەركەكنى ئىارزۇالب بىاقمىغىنىغىا ،ئۆزننى ئىايىالىدە ھېر قىپىىى ،بىىاقمىغىنىغىىا ئۇزۇن بولغىىان بولۇب ،بۇ تۇيغۇنىىىج قىىانىىداق بولىدنغانپىقىنىمۇ ئۇنتۇب كەتكەنىدر .شىىۇ ا ئۆزنگە سىىوئا قويۇشىىقىمۇ شىىىىۇنچە كېچىككەنىىىدر .ئەممىىا ھىىازنر دە شىىىىۇ ھەقىقە −كەچپە ھېسىسىىيا ،قۇتراتقۇچى ئىسىتە ،ئىسىيانكار ەزبە ئالدندا تۇراتتى .ئېپال رەسىىىمدنكى ئادەمگە قارنغانچە ئۇنىڭغا شىىۇنچە ئىنتىپىېاتقانپىقىنى ھېر قىپدر. بۇ شىۇنچە تۇيۇقسىىز ،شىۇنچە بىدارام ئارزۇ ئىدنكى ،رەسىىمدنكى ئادەم گويا ئۇنىج ھاياتىغىا سىىىىىڭى ،كىرندنغىاندە ياكى ئۇنىج قولىدنال تۇتۇب يېنىغىا ئېپىى ،كېتىىدنغىانىدە تۇيۇلۇب ،كومپيۇتېرننى دەرھىا ئېتىى،، ئاشخانىدنال چىقى ،كەتتى. جەڭگىۋار بايبارس كونيا-1245 ،يىل -7ئاينىڭ -10كۈنى بىاشىىىىالر ئىايىاغ بولىدر ،ئىايىاغالر بىاشې تىاغىام يىاسىىىىىال دۇنيىا بىارغىانچە خاراتپىشىىى ،كېتىېاتىدۇ .ئەسىىرر سىىائادەتتىال كېيىال مەدەنىيە تارنخى زاۋالپىققىىا يەزلىنىىىدۇ“ دەيىىدۇ .تىىاغىىامنى ھۆرمەتپەيمەن ،ھەممە گېپىنى ئىىا اليمەن .ئەممىىا بۇ گەتنى توغرا قىپمىىىدر دەب ئوياليمەن .مېنىڭچە، 210
ئىنسىىىىىان بىارلىكى يەردە ئۇرۇش -ېىدە تەگىمەيىدۇ ،بەلكى كۆتىيىىدۇ. تەيغەمبەر ئەلەيھىسىىسىىاالم زامانىسىىىدنمۇ شىىۇنداق ئەمەسىىمىدر ئۇ دەۋردە ئۆ -ئادەۋەتپەر يوقمىدر ئۇرۇش -ەڭ مۇشىىۇ ھاياتنىج ئۆزندنال مەۋ ۇ . تەبىدەتكە باق ،شىىىر كىيىكنى يەيدۇ ،ئاشىىقىنىنى قوزغۇنالر تالىشىىى،، ئىاتدىاق سىىىىۆ ىكىنى قويىىدۇ .تەبىدە زالىن ،كۆز يېشىىىىىڭغىا بىاقمىايىدۇ. ئىاسىىىىمىانىدا ،دتڭىز ۋە قۇرۇقپۇقتىا ھەر ئىان ھەر يەردە چو ى كىچىكىنى، كەچپەكى ئا ىزننى يۇتىدۇ .شىىۇ سىىەۋەبتىال ،ېنىڭنى قوغداشىىنىج بىرال يولى بارئ د شىىىمىنىڭدننمۇ ھىيپىگەر ۋە كەچپە بولۇشې بېشىىىىن سىىىاق قالسىىۇن ،يەرنكىن ايىدا سىىوقسىىۇن دتسىىەڭ ،توختىما ئۇرۇش ،ئى شىىۇ قەدەر ئاددني. بىزمۇ ھەم سىوقۇشىۇۋاتىمىز ،بەگەن بۇ دەۋردە ئەڭ سىاددا ،دۆ ئادەممۇ شىىىىۇنى بىپىىىدۇكى ،بۇنىڭىىدنال بىىاشىىىىقىىا يو يوق .بەش يىىى ،ئىىاۋۋا چىنگىزخاننىج سىىىىەلھى-سىىىىاالغا ئەۋەتكەن يەز ئەلچىسىىىىى ئۆلتەر لگەن كەندنال باشىىالب ئىشىىالر مۇرەككەتپىشىىى ،كەتتى .چىنگىزخان غەزەبتىال يېرنپى ،،ئىسالمغا ئۇرۇش ئاچتى .ئەلچىپەرنىج نېمىشقا ئۆلتەر لگەنپىكى چىنگىزخ ان ئەلچىپەرنى ى ھىازنرغىچە سىىىىىر ،ھېچكىن بىپمەيىدۇ .بەزنپەر ئۆزر ئۆلتەرگەن“ دەيدۇ ،شىۇ ئارقىپى ئۇرۇشىقا باھانە ئىزدنگەنمى .ئۇنىج نېرنسىىىىنى بىپمەيمەن ،بىپىدنغىنىن تەقە مو غۇلالر خۇراسىىىانغا ئاتپى باسىتۇرۇب كىرن ،ئىشىغا قىپغان بەش يى ،ئىچىدە تاش ئەسىتىدە تاش، مەرننىج ئەستىدە باش قالمىدر .ئۇنى ئاز كەلدر دەب ،كوساتاغدا سەلجۇق قوشىىۇنپىرننى مەغپۇب قىپى ،،بەيە سىىۇلتاننى ئۆزلىرنگە بويسىىۇنۇب باغ تۆلەشكە مە بۇرلىدر .مو غۇلالرنىج بىزنى تەتەنپە قىرنېەتمەسپىكىدنكى سەۋەب بىزنى ياخشى كۆرگەنپىكىدنال ئەمەس ،بەلكى بىزنى قۇ قىپىشنى ياخشى كۆرگەنپىكىدنال. تىا ئەزەلىدنال بېرر ،يەنى قىابىى ،ھىابىپنى ئۆلتەرگەنىدنال بىاشىىىىالب ئۇرۇش مەۋ ۇ .ئەمما شىىۇ قانغا تويماس مو غۇ قوشىىۇنىدە قوشىىۇننى كۆر ب باقمىدۇق .ئۇالر ئۇرۇش تاكتىكىسىىنى تىشىشىى بىپىدۇئ ھەر بىرر ھەر خى ،مەقسىەتتە ئوخشىىمىغان قورا ئىشىپىتىدۇ ،ھەر بىرر سىاۋۇ - دوبۇلغىا كىيىى ،،كىالتە -توقمىاق ،تىالتىا ،نەيزە بىپەن قورالالنغىان ،يەنە دوبۇلغىنى تېشىىى ،،زەھەر سىىانچى ،،بەدەندنكى ئەڭ قاتتى سىىۆ ەكنىمۇ چېقىېتتىىدنغىان ئوقپىرر بىار ،بىر قوشىىىىۇنىدنال يەنە بىر قوشىىىىۇنغىا ئىاۋاز ئىىارقىپى بەلگە بېرنىىدنغىىان ئوقالرنىمۇ يىىاسىىىىىغىىان .ئۇالرنىىىج ئۇرۇش ماھارەتپىرر شىىىۇنچىپىك تەرەققىي قىپغانكى ،ئالدنغا ئۇچرنغاننى چەيپەب 211
ما ىدۇ .بۇخارادە يېڭى شىىىەھەرلەرمۇ ۋەيران بولدر ،يەنە كېپى ،بىزنىج د شىىمىنىمىز مو غۇلالرال ئەمەس ،ئەھپى سىىەلىپپەر بىر ياندنال ،رنمپىقالر بىر ياندنال تەھدنا سىىىىالىدۇ؛ يەنە سىىىىەننىي ،شىىىىىدە رنقابىتى بار .ھەر تەرنپىمىزنى د شىمەنپەر قورشىىېالغان تۇرسىا ،تىنچپى ،خاتىر ەمپىكتىال سۆز ئاچااليمىزمۇ مانا شىىۇ سىىەۋەتتىال مەۋالنادە ئادەمپەر كەيپىمنى ئۇچۇرندۇ .خەقپەر ئۇنى قانچىپىك ھۆرمەتپەب ،ياخشىىىىى كۆر ب كەتسىىىىە كەتسىىىىۇن ،مېنىج نەزەرنمدە ئۇ بىر توخۇ يەرە .ئىپگىرر ئېسىىىى ،ئالىن بولسىىىا قانداقكىال، ھازنر ئۇ شىىىىەمسىىىىنىج كەينىگە كىرن ،كەتتى .ئىسىىىىالم د شىىىىمەنپىرر بېشىىمىزدا ئالېاسىتىدە دنېەيپەب تۇرسىا رۇمى ياشىالرغا نېمە دەب نەسىىھە قىپىېاتىدۇ تاسسىپپى ،قورقۇنچانپى ې دەر نەدە بولسا داۋا شۇ يەردە، يوقسۇزلۇق نەدە بولسا نېمە شۇ يەردە، سوئا نەدە بولسا اۋاب شۇ يەردە، كېمە نەدە بولسا ،سۇمۇ شۇ يەردە... ئۇنداقتا بىز نېمىشىىقا تىرنشىىى-،تىرمىشىىى ،ياشىىايمىز مەۋالنانىج اۋابى تەييارئ سىەۋر قىپى .گەدننىمىزگە ئۇرسىا ،ئاغزنمىزدنكى لوقمىنى تارتىېالسىىمۇ سىەۋر قىالمدۇق مەۋالنا مۇسىۇلمانالرغا تەسىپىمىيەتچىپىكنى ئۆگىتى ،،ئۇالرنى ئا ىز ،نەگە باشىپىسىا شىۇ ياققا ما ىدنغان قو تادنسىىغا ئايالندۇرماقچى .دەيدۇكى ،ھەر مىپپەتنىج بىر تۇرسىىىىىتى ۋە رنزقى بار .بۇ نېمە گەب ،بىز ئەمدر شۇ تۇرسەتنى كەتەب ئولتۇرنمىزمۇ ئىشى “تىال باشىقا ئۇنىج دائىن دەيدنغان سىۆزر سىەۋر ،ئىناقپى ، ھۇزۇر ،ئەمىىدۋارلى ،تەۋەككۇ “..ۋاھىاكىازا ،تىاغ دتسىىىىە بىاغ دەيىدنغىان، شىىېكەر-شىىەربە قۇرۇق گەبې ئۇنىڭچە بولسىىا ،ھەممىمىز ئۆيدە ئولتۇرۇب د شىىىمەنپەرنىج بېشىىىىمىزنى ئېپىشىىىىنى كەتەب ئولتۇرۇشىىىىمىز كېرە . ئىشىىىىىنىمەنكى ،شىىىىۇ چىاغىدنمۇ ئۇ مۆكەۋالغىان يېرنىدنال چىقىى ،،كۆز ئىالىدنىدنكى ۋەيرانپىقنى كۆر ب قىانىداق قىپىمىز ،تەقىدنر شىىىىۇنىداقكەن، بىۇنىىڭىغىىمىۇ شىىىىەكىرر“ دەيىىدۇ .يەنە تىېىخىى ئىۇ تىوغىرۇلىۇق بەزر گەتىپەرنىى ئا پىدنن ،مەسىىىچىا ،مەدرنسىىىپەر يىقىپسىىىۇن“ دەب ۆيپەتتىمى ،بۇ قانداق گەب ئەمدر رۇمى بىالىپى ۋاقتىىدا ئىائىپىسىىىىى بىپەن بىپپە ئىافغىانىسىىىىتىانىدنال قېچى ،ئاناتولىيىدە تاناھالنغىانىكەن .ئۇ زاماندنكى چوڭ بايالر سىىىىەلجۇق سىۇلتانىنىج دەۋە قىپىشىىغا مۇيەسىسىەر بولغانمى ،رۇمىنىج ئاتىسىىمۇ 212
شىىۇالرنىج بىرسىىىمى .قورسىىىقى توق ،كىيىمى تەتەن ،بىر قولى ياغدا، بىر قولى بىالىدا ،ئىافغىانىسىىىىتىانىدنكى مىالىمىانچىپىقتىال قۇتۇلۇب كونيىادنكى گەزە بىاغالرنىىج بىرنىدە مىاكىان تۇتقىانمى .ئۆتمەشىىىىى شىىىىۇنىداق بولغىان ئادەمنىج ھەممە نەرسىنى ياخشى كۆر“ دتيىشىدنال ئاسان ئى بارمۇ ئۆتكەنىىدە شىىىىەمر تەبرنزننىىىج بىىازاردا كىشىىىىىپەرگە بىر ھېكىىايە سىىۆزلەۋاتقانپىقىنى ئا پىدنن .ئېيتتىپەركى ،تەيغەمبەر ئەلەيھىسىىسىىامنىج ئىز باسىىارر ،ئەسىىھابە كىرامالر ئىچىدنال چىققان كەيدوغپى ھەزرنتى ئەلى بىر كەنى بىر كىاتىر بىپەن مەيىدانغىا چەشىىىىەب قىاتتۇ .ئەلى زۇلپىقىارننى ئۇ كاتىرنىج يەرنكىگە تىقا دەب تۇرۇشىىغا كاتىر تۇيۇقسىىز بېشىىنى كۆتەر ب ئەلىنىىج يەزنگە غەزەب بىپەن تەكەر تتۇ .ئەلى دەرھىا قىپىچىنى قىنىغىا سېپى ،،ئۇلۇغ كىچىك تىنى ،ئۇ يەردنال كېتىپتۇ .كاتىر ھەيران قېپى،، ئەلىنىج ئارقىسىىدنال يەگەر ب توختا ،مېنى نېمىشىقا قويۇۋەتتىج “ دەب سوراتتۇ. −چەنكى سا ا قاتتى ئاچچىقىن بار −،دەتتۇ ھەزرنتى ئەلى. كاتىر تېخىمۇ ھەيران بولۇب سوراتتۇئ −ئەمىسە مېنى نېمىشقا ئۆلتەرمەيسەن −سىىەن يەز مگە تەكەرنېندنج غۇرۇرۇمغا تەگدر ،قاتتى غەزەبپەندنن. ئۆزەمنى تۇتۇۋااللما سىىىىەندنال ئىنتىقام ئالماقچى بولدۇم .ئەگەر سىىىىېنى ئۆلتەرگەن بولسىىىام نەتسىىىىمگە يېڭىپگەن بوالتتىن-دە ،خاتالى سىىىادنر قىالتتىن. شىىۇنداق قىپى ،ئەلى بۇ ئادەمنى ئازاد قىپىېتتىپتۇ .كاتىر شىىۇنداق تەسىرلىنىپتۇكى ،شۇ كەندنال باشالب ئۆزننى ئەلىنىج خىزمىتىگە ئاتاتتۇ، كەنپەرنىج ئۆتەشى بىپەن ئۆز ئارزۇسى ۋە ئىرادنسى بىپەن مۇسۇلمان بوتتۇ. شىىەمر تەبرنزر مانا مۇشىىۇنداق ھېكايىپەرنى ئېيىتىشىىنى ياخشىىى كۆرنىدۇ .ئۇنىداقتىا بۇ ۋەزخىانپىقىنىىج تېگىىدە زادر نېمە گەب بىار كىاتىرالر، مۇنكىرلەر ،مۇناتىقالر سىىىزنى بېسىىىېتپى ،يەزنڭىزگە تەكەرسىىىمۇ مەيپى، سىىىىىز يۇۋاشىىىىپى بىپەن يو قويۇڭ ،ئۇالر بېغىڭىزغىىا ئەنجەر دەرنخى تىكسۇنې دتمەكچى. ئۇنداق ئى يوقې كاتىر بولسىىۇن يا باشىىقا بىرر بولسىىۇن ،ھېچكىن مېنىج يەز مگە تەكەرەلمەيدۇ.
213
ئېلال بوستون-2008 ،يىل -6ئاينىڭ -23كۈنى
بۇ سىوئالدنال ئە ەبپىنىدنغانسىەن ،ئەمما سىورنما تۇرالمايمەنئ ئەزنز، سىەن شىەمسىمۇ يا رومانىڭدا بايان قىپغان تىرسىوناژدا سىەنمۇ بار ،شىۇنداق سېنى سۆيەبئ ئېپال ئەمەسمۇ *
*
*
*
*
*
سۆيەمپە ئېپال، ئۆز ۋاقتىدا بابا سىىىىەمەد ما ا مۇنداق دتگەنىدرئ بۇ دۇنيىادا شىىىىەمر تەبرنزر بىر قېتىن ئەمەس ،يەزلەرچە قېتىن ياشىىاب ئۆتتى .ھەر ئەسىىىردە ئۇالر يېڭىىدنال كېپىىدۇ .ئەممىا شىىىىەمسىىىىنى كۆرەلەيىدنغىان ،كۆر ب قەدرنگە يېتەلەيدنغان رۇمىدەكپەر بولمىغاندنكىال ،ئۇنىج نېمە تايدنسىىىىى شىىىىۇ ا سەن رۇمىدە ئىنسانالرنى ئىزدەې خېتىڭنى ئوقۇب ،كونىالرنىج بۇ نەسىھەتى يادنمغا كەلدر. مۇھەببە بىپەنئ ئەزنز
قەدنرلىك ئەزنز، بابا سەمەد دتگەن كىن سېنى سۆيەبئ ئېپال *
*
*
*
سۆيەمپە ئېپال، بۇ ئۇزۇن ھېكايە ،ئا الشنى راسا خاالمسەن باقى سۆيگە بىپەنئ ئەزنز
*
*
سېنىج ئەچەن ۋاقتىن بار ،ئېيتى ،بەرسە چۇ... ھەسرە بىپەنئ ئېپال
214
رۇمى كونيا-1245 ،يىل-8 ،ئاينىڭ -2كۈنى ياشىىاۋاتقىنىج مەكەممە بىر ھاياتتۇر ،ياكى شىىۇنداق ئوياليسىىەن. كۆنەب كەتتىج ،تۇرمۇشىىۇ نى تەكراراليسىىەن .ھازنرغىچە قانداق ياشىىىغان بولسىىىاڭ ،يەنە شىىىۇنداق ياشىىىايمەن دەب ئوياليسىىىەن .كېيىال تۇيۇقسىىىىز بىرسىىىىگە ئۇچراب قالىسىىىەن ،ئۇ ئەتراتىڭدنكى ھېچكىمگە ئوخشىىىىمايدۇ. ئۆزە نى بۇ يېڭى ئىنسىاننىج ئەينىكىدە كۆر شىكە باشىاليسىەن ،سىەندە بار بولغىنىنى ئەمەس ،كەم بولغىنىنى كۆرسىىىتىدنغان سىىېھىرلىك ئەينەكتۇر ئۇ .شىىىۇندا سىىىەن نەچچە ۋاقىتتىال بېرر كەمتەكپە تۇيغۇسىىىىدا ياشىىىاب كەلگىنىڭنى ،قىىانىىداقتۇر بىر نەرسىىىىىگە ھەسىىىىرە چەككىنىڭنى ھېر قىپىسىىىىەن ،ھەقىقە گويىا يەز گە شىىىىىاتىالقتە تېگىىدۇ .ئىچىڭىدنكى بوشىپۇقنى سىا ا كۆرسىىتىدنغان بۇ كىشىى تىر ،ئۇسىتاز ،دوسىا ،ھەمراھ ،ئەر يىاكى خوتۇن ،بەزنىدە كىچىىك بىاال بولۇشىىىىى مۇمكىال .مۇھىمى ،سىىىىېنى تاماماليدنغان رۇھنى تېپى .تەيغەمبەرلەرنىج ئۆگە -نەسىىىھەتى شىىۇدۇرئ سا ا ئەينە بوالاليدنغان ئىنساننى تابې مېنىج ئەينىكىن شەمستۇر. ئىنسىىىىان نەچچە يىى ،ھەتىپىشىىىىىى ،،ئۆز لۇغىتىنى تەز ب ،مۇھىن بىپگەن ئۇقۇمپىرننى چەشىىىىەنىد رنىدۇ « .ھەقىقە ،بەخىا ،گەزەلپىىك، شىەرەب ،ئېتىبار ،سىاداقە »...ھاياتىڭنىج مۇھىن نۇقتىسىغا كەلگەندە بۇ لۇغىتىڭگە قاراب باقىسىىىىەن .ئۆز ۋاقتىدا چەشىىىىەند رگەن ئۇقۇمپىرنڭدنال ئاسىانپىقچە ھېسىاب ئااللمايسىەن .شىۇ چاغدا بىرسىى كېپى ،،ئۇ قىممەتپىك لۇغىتىڭنى ئېپى ،چۆر ۋتتىدۇ. ھازنرغىچە نېمىشىىقا دەب سىىوئا قويۇلمىغان ئۇ چەشىىەند ر شىىپىرنج قايتا يېزنپىدۇ ،بىپگەن نەرسىپىرنڭنى ئۇنتۇيدنغان ۋاقىا كەلدر ،دەيدۇ. شىەمر ما ا شىۇنداق قىپدر .قانائە تاتقان بىپىمپىرنمنى يوقاتتى، ئۇسىىتازلىقتىال تالىپپىققا چەشىىەر ب قويدر ،بىرسىىىنى شىىۇ قەدەر ياخشىىى كۆرگەن چېغىڭىىدا ئىىائىپەڭ ،دوسىىىىتپىرنىىج ،ئەڭ يېقىنپىرنڭنىڭمۇ بۇ سىۆيگەدنال بەھرنمەن بولۇب ،ئۇنى ياخشىى كۆر شىىنى تىپەيسىەن ،ئۇالرنىج سىېنى چەشىىنىشىىنى ئەمىد قىپىسىەن ،ئەگەر ئۇنداق قىاللمىسىا ،ھەيران قالىسەن ،ئاغرننىسەن ،ىپە بولۇب قالىسەن. قىانىداق قىپسىىىىىام ئىائىپەمىدنكىپەر شىىىى ەمسىىىىنى مەن كۆرگەن كۆزدە كۆرنىدنغىان بوالر تەرنپپىگەسىىىىىز ئىنسىىىىىاننى قىانىداق تەرنپپەش كېرە 215
شىىىىەمر مېنىىىج رەھمە دتڭىزنن ،لۇتكى قۇيىىاشىىىىىن .ئىىارنمىزدنكى دوسىىىىتپۇقنىىج چو قۇرلۇقى قۇرئىاننىىج تۆتىنچى ئوقۇلۇشىىىىىىدە تىرەن؛ ئىچىدە تۇرسىىىاڭ غەرق بولىسىىىەن ،تېشىىىىدا تۇرسىىىاڭ نەدە تۇرغىنىڭنى بىپەلمەيسەن .زاھىرەن چەشەنمە تەس ،ياشىساڭ بىپەلەيسەن. ئەمما توال ئادەم قۇالق مولپىسىى بولۇۋتپى ،،باشىقىالرنى ئەيىبپەيدۇ. ئۇالرچە بولغاندا ،شىىىەمر بىر ئاسىىىىي دەرۋن ،ئىسىىىيانكار ،ئازغۇن ،نېمە قىپىىدنغىنىنى بىپگىپى بولمىايىدنغىان ،ئىشىىىىەنگىپى بولمىايىدنغىان بىر مەخپۇق .يالغانچىپى ۋە ھىيپە-مىكىرگە كۆنەب كەتكەنپەر شىىەمسىىنىج ئۆتكەر ،دۇرۇس تىپىنى قوبۇ قىاللمىايىدۇ .بىاشىىىىقىالر يىاسىىىىىالمىپى قىپىدنغان سىىىورۇندا شىىىەمر كەسىىىكىال ،توغرا گەب قىپىدۇ ،گەب بولسىىىا ئىالىدنىدا دەىي دۇ ،مەن ئۇنىىج ھېچكىمنىىج كەينىىدنال گەب قىپغىنىنى كۆرمىدنن .شىىەمر ما ا كائىناتنى باشىىقۇرۇۋاتقان بىر تىپسىىىن كەچنىج نامايەندنسىىىدە كۆر نىدۇ .ئۇنىج قەلبى ئاۋا كارۋانسىىارا ،ھۇ رنپىرندا غېرن ،يولۇچىالر ياتىدۇ ،ئۇ ھېچكىمنى چەتكە قاقمايدۇ. مەن شەمسنى ،روھداشىمنى تاتتىن .بۇنداق تېپىشى ھاياتتا تەقە بىر قېتىن ،ئوتتۇز يەتتە يىپدا بىر قېتىن بولىدۇې ھەممە ئادەم شىىەمسىىنى نېمىشىىىىقىا بۇنچە يىاخشىىىىى كۆرنىدنغىانپىقىمنى سىىىىورايىدۇ ،دتمە ،ئۇالر چەشىىىىەنمەيدۇ؛ كىمكى بۇنى چەشىىىىىنىدنكەن ،بۇنداق سىىىىوئالنى ھەرگىز سورنمايدۇ. خەلىپە ھارۇن رەشىىىدنىج ھېكايىسىىى ئېسىىىمگە كەلدر .مە نۇننىج لەيپىنى سىىىىىارا الرچە يىاخشىىىىى كۆرنىدنغىانپىقىنى ئىا پىغىان خەلىپەنىىج لەيپىنى بىر كۆرگەسى كەتتۇ. «مە ىنىۇنىنىى شىىىىۇنىچە مە ىنىۇن قىىپىىېەتىكىىنىىگە قىىارنىغىىانىىدا لەيىپىى ھېچكىمگە ئوخشىىىىىمىايىدنغىان قىز بولسىىىىا كېرە - ،دەتتۇ خەلىپە ئۆز- ئۆزنگە -،يەنى ،باشىىقا قىزالردنال نەچچە ھەسىىسىىە گەزە ،ەزبىپىك.»... خەلىپىنىج قىزنقىشىى بارغانچە كەچىيىپتۇ ،لەيپىنى بىر قېتىن بولسىىمۇ كۆر ش ئەچەن بارلى چارە-ئامالالرنى قولپىنىپتۇ. چىاتىارمەنپەر ئىاخىر لەيپىنى تېپىى ،،خەلىپىنىىج ھۇزۇرنغىا ئەكىپىى،، ئۇنى يىىاسىىىىىانىىدۇرۇب خەلىپىگە كۆرسىىىىىتىپتۇ .ئەممىىا لەيپى رومىپىنى قايرنشىىغا ،خەلىپە ھارۇن رەشىىدنىج خىيالى بەربا بوتتۇ .لەيپىنى سىە ، مېيى ،ياكى قېرر دەب ئويالب قالما الر ،ئۇ تەقە ھېچقانداق ەزبىسىىىى يوق ،ئىادەتتىكى قىزكەن .بىاشىىىىقىا نۇرغۇن ئىايىالالرغىا ئوخشىىىىىاش ،ئەيىخ- نۇقسانپىرر بار بىچارنكەن. 216
خەلىپە بۇ كۆ ەلسىىزلىكىنى يوشىۇرالما « ،لەيپى ،لەيپى دتگەنپىرر مۇشىىىىۇمۇ مە نۇن بۇنىىج نەرنگە ئىاشىىىىى بولغىانىدۇ ئىادەتتىكى بىر خوتۇنكەنغۇ ،باشقىسىدنال نېمە تەرقى » دەتتۇ. بۇنى ئا پىغان لەيپى كەلەب « ،شىىىۇنداق ،مەن لەيپى ،ئەمما سىىىەن مە نۇن ئەمەسسەن -،دەب اۋاب بېرنپتۇ -،ئەگەر سەن مېنى مە نۇننىج كۆزندە كۆرەلىسەڭ ،ئىشقنىج نېمىپىكىنى بىپەلەيسەن». ھارۇن رەشىىد چەشىەنمىگەن نەرسىىنى ئائىپەم ،دوسىتپىرنن ،تالىپپىرنن چەشىىىىىنەلەمدۇ شىىىىەمسىىىىنىج نەقەدەر ئۆزگىچە ئىنسىىىىان ئىكەنپىكىنى كۆرەلمىگەنپەرگە ئۇنى قىانىداق تەرنپپەب بېرەلەيمەن ئۇنى كۆر ش ئەچەن، ئىالىدنال كۆنەككەن كۆزلىرننى بىر يىاققىا قىايرنى ،،مە نۇننىىج كۆزلىرر بىپەن كۆر شى كېرەكپىكىنى قانداق چەشەند ر ب بوالاليمەن ئاشىىى بولمىغانالرغا ئىشىى يالغانچىپى ۋە سىىەتسىىەتىگە تولغان قۇرۇق گەتتۇر .ئاشىى بولمىغانالر بۇنى چەشىەنمەيدۇ ،ئاشى بولغانالر بۇنى چەشىىەند ر ب بېرەلمەيدۇ.ئۇنداقتا ئىشىىقنى سىىۆز ئارقىپى پبۇنداق سىىۆزلەر ئاقمىغان يەردە) قانداق ئىپادنپىگىپى بولىدۇ ئىپگىرر مېنى تى ،ماھىرر ،سىۆز ئۇسىتىسىى ،ئۇسىتاز خاتى ،،ئۇسىتاز كىاتىى،پيىازغۇچى) ،مەنە دتڭىزننىىج كىاتتىانى دتيىشىىىىەتتى ،ئىا ىايىپكى، كۆ ەلدە ئويپىغانپىرنمنى شىىۇ قەدەر بىماال چەشىىەند رەتتىن ۋە يازاتتىن. ۋەز ئېيتىشىقا ،كىتاب يېزنشىقا ،نۇتۇق سىۆزلەشىكە كۆنەب كەتكەنىدنن ،ھازنر سۆزلەرگە ئارتۇق ئىشەنچىن قالمىدر... كىميا كونيا-1245 ،يىل -8ئاينىڭ -17كۈنى بىرلىكتە دننىي ئەمگە قىپمىغىپى ،قۇرئىان ئوقۇمىغىپى شىىىىۇنچە ئۇزاق بولىدنكى ،مەۋالنىانى كۆرگەم كەلىدر .ئۆزەمنى تىاشىىىىپىېتتىپگەنىدە ھېر قىپسىىىىىاممۇ ،ئۇنىڭغىا خىاتىا بولمىىدنن .بەلكى رۇمىنى ئۇنىڭىدنال رەنجىمىگىدە دەرنجىدە ياخشىى كۆرگىنىمدنال ،بەلكى شىەمر تەبرنزننىج شىىىىۇ قەدەر سىىىىېھرني كەچى بارلىقىنى بىپەلىگىنىمدنال بولسىىىىا كېرە ، ئېھتىما مەن ئۇنىج تەسىرنگە ئۇچرندنن. ئىاتتىاتپەرەس دائىن قۇيىاشىىىىقىا بىاققىانىدە ،رۇمىنىىج كۆزنمۇ دائىن شىەمسىتە .سىۆھبەتپىرر شىۇنچە چو قۇر ،شىۇنچە روشىەن ئىدنكى ،بىر كىن يېنىدا تۇرسىىىا ئۆزننى ئارتۇقچە ھېر قىپى ،قاالتتى .ئۆيدنكى ھەممەيپەن 217
بۇ ئەھېالىىدنال نىىارازر ئىىىدر .بولۇتمۇ ئىىاالئىىىدنال ،ئۇنىىىج نەچچە قېتىن شىەمسىكە غەزەب بىپەن قاراۋاتقانپىقىنى كۆر ب قالدنن .كەررامۇ بۇ ھالدنال بىدارام ،ئەمما چى يېرن ،بىر نەرسە دتيەلمەيدۇ ،مەنمۇ نېمە بولدۇڭ دەب سىىورنيالمايمەن .ھەممىسىىى بەتپەكپىك ئوقتە تەقەززالى بىپەن كەتەب تۇرۇشىىىدۇ .بەكال غەلىتەې بۇ كۆ ەلسىىىزلىكنىج باش سىىەۋەتچىسىىى بولغان شىىەمر خۇددر ھې نېمە بولمىغاندە ،بۇ ئەھېالنى بىپمەيدنغاندە ياكى قېتىغىمۇ ئېپى ،قويمايدنغاندە يەر ۋاتىدۇ. بىر تۇرۇب ئۇنىڭغىا ئىاچچىقىن كېپىىدۇ ،مەۋالنىانى ئىالىدنغىنى ئەچەن ئۇنى كەچەرەلمەيمەن .ئەمما بىر تۇرۇب ،ئۇنىج سىىېھرني كەچىدنال ئۆزەمنى تىىارتىىالمىىايمەن ،ئۇنى يىىاخشىىىىىراق بىپىىى ،بېقى ئەچەن ئىنتىپىمەن، مۇشىىۇنداق ئارنسىىالدر بولۇب يەرگىنىمگە خېپى بولدر .ئەتسىىۇس ،بەگەن تۇتۇلدۇم. ئەسىىىىىر نىامىزنىدنال كېيىال قۇرئىاننى ئۇيۇقتىال ئېپىى ،،ئۆز ئىالىدنمغىا ش ەمر بۇ ئۆيگە كېپىشىتىال ئاۋۋا ئىشىپەشىكە تۇتۇندۇم .ئىپگىرر ،يەنى ى مەۋالنىا بىپەن ھەتتىىدە ئە -تۆ كەن بىپپە ئىشىىىىپەيتتۇق ،ئىايەتپەرنى ئۇالرنىج نازن ،بولۇش تەرتىپى بويىچە تەھپى ،قىالتتۇق .ھازنر ئۇسىىتازنن بولمىغاندنكىال ،ئىشىالر ئاسىتىال-ئەسىتەن بولۇب كەتكەندنكىال ،ئايەتپەرنى يەنە بىر رە كۆر ۋتتى زۆر رنيىتىنى ھېر قىپمىىدنن .شىىىىۇ ىا ئۇدۇ كەلگەن بىر بەتنى ئېچىپال ،بىارمىقىمنى قويغىان يەردنكى تۇنجى ئىايەتنى ئوقۇدۇم .بۇ سىىىىەرە نىسىىىىىانىىج ئىايەتپىرر ئىىدر ،ئىا ىايىپكى ،بۇ بەيە كىتابتىال ،ما ا ئېغىر تۇيۇلىدنغان بىر ئايەتنى ئاچقانىدنن .سەرە نىسانىج ئايەتپىرر ئايالالرغا قاتتى تەلەب قوياتتى ،شىۇ ا ئۇنى نېمىشىقىدۇر قوبۇ قىپى ،كېتەلمەيېاتاتتىن .ئايەتپەرنى قايتا ئوقۇۋتتى ،،ئۇسىىىىتاز ئاتامدنال ياردەم سىورنغۇم كەلدر .مەۋالنا ما ا دەرس ئۆتمىگەن بىپەن ،ئۇنىڭدنال بىر نەرسە سورنشىن چەكپەنمىگەن-دە ،قۇرئاننى ئالغىنىمچە ئۇنىج ھۇ رنسىغا ما دنن. مەۋالنىا ھۇ رنىدا يوق ،ئۇنىىج ئورنىىدا شىىىىەمر ئولتۇراتتى .قولىىدا تەسىبى ،دترنزننىج يېنىدا مەغرنبكە قاراب تۇراتتى ،تېتىېاتقان قۇياشىنىج نۇرلىرر يەزننى سىىىپايتتى ،بۇ نۇردا ئۇ شىىۇنچىپىك سىىېھىرلىك ،سىىىرلى كۆر نەتتىكى ،كۆزلىرنمنى قاچۇرۇشقا مە بۇر بولدۇم. ھە ...كەچەر ڭ-،دتدنن ھايا اندنال كېكەچپەب -،ئۇسىىىىتازنمغاقاراب باقا دتېندنن ،كېيىال كېپە .
218
توختىىاب تۇر ،نېمىگە ئىالىدنرايسىىىىەن بىر دەم ئولتۇر -،دتىدرشىىەمر -،بىر نەرسىىە سىىورنماقچىدە قىپىسىىەن ،بەلكىن سىىا ا ياردنمىن تېگى ،قاالر. ئويپىغىنىمنى ئۇنىڭغا ئېيتماسپىققا باھانە تاتالمىدنن. قۇرئان كەرنمدنكى بىر سىىەرننى چەشىىىنىشىىتە قىينىپىېاتىمەن-،دتدنن ئىككىپىنى.، شەمر ئۆزنگە ئۆزر گەب قىپىېاتقاندە تەس ئاۋازدا اۋاب بەردرئ قۇرئىان تىا ،گەزە كېپىنگە ئوخشىىىىىايىدۇ كىميىا ،ئۇنى ئوقۇمىاقچىبولغان كىشىىىى ئۇنىڭغا قايىپپى بىپەن يېقىنالشىىىمىسىىىا ،ئۇمۇ بېكىنىېتپى ،،ھېچكىمگە دندارننى كۆرسەتمەيدۇ. ئۇنىج نېمە دەۋاتقانپىقىنى چەشىىنىشىكە تىرنشىىېاتقاندا ئۇ تۇيۇقسىىز سوراب قالدرئ قايسى سەرە ئۇ سېنى قىينىغان سىىىەرە نىسىىىا -،دتدنن ئاسىىىتاغىنە -،بۇ سىىىەرندە مەن تازا قوبۇقىاللمايېاتقان بىر نەچچە نۇقتا بار ،بەزر يەرلەردە ئەرلەرنىج ئايالالردنال ئەسىتەن ئىكەنپىكى بايان قىپىنغان ،ھەتتا ئەرلەرنىج ئۆز ئايالپىرننى ئۇرسا بولىدنغانپىقى ئېيتىپغان... شۇنداقمۇ ئوبدان قاراېاۋاب بەردر ،راسىىا شىىەمر بۇنىڭدنال ئا ايى ،ھەيرەتتە قالغاندە بىپەلمى دنن .بىر دەم گەب ى دەۋاتىامىدۇ يىاكى مېنى مەسىىىىخىرە قىپىېاتىامىدۇ، قىپىشىما تۇرۇب قالدۇق .ئاندنال شىەمر تەبرنزر مۇناسىىېەتپىك ئايەتنى يادا ئوقۇشقا باشپىدرئ ئەرلەر ئىايىالالرغىا ھىاكىمىدۇر ،چەنكى ئىالالھ ئەرلەرنى ئىايىالالردنالئەسىتەن ياراتتى ۋە ئۇالرنى ئايالالرنىج تۇرمۇشىىنى قامدايدنغان قىپدر .شىۇ سىىىەۋەبتىال ،ياخشىىىى ئايالالر ئىتائەتكار ئايالالردۇر ،ئۇالر ئالالھ مۇھاتىزە قىپىشىىقا بۇيرۇغان نەرسىىىپەرنى ئەرلىرر يوق ۋاقتىدنمۇ قوغدايدۇ .سىىىپەر سىىەركەشىىپىك قىپىشىىپىرندنال ئەنسىىىرەيدنغان ئايالالرغا كەلسىىە ،ئاۋۋا ئۇالرغىا نەسىىىىىھە قىپىڭالر ،ئۇنىمىسىىىىىا يىاتىاق ئىايرنى ،ئىايرنن يېتىڭالر، بۇنىڭغىمۇ ئۇنىمىسىىا ئۇرۇ الر .ئۇالر ئىتائە قىپغان بولسىىا ،ئۇالرنى بوزە قىپى ئەچەن باھانە ئىزدنمە الر ،چەنكى ئالالھ ھەممىدنال ئۇلۇغدۇر. شىىىىەمر ئىىايەتپەرنى ئوقۇب بولۇب كۆزننى ئېچىىى ،مىىا ىىا قىىارنىىدر، بىپىنەر-بىپىنمەس تەبەسسۇم قىپدر ۋە يەنە بىر ئايەتنى باشپىدرئ
219
ئەرلە ر ئىايىالالرنىىج ھىامىيپىرنىدۇر ،چەنكى ئىالالھ ئىنسىىىىىانالرنىىج بەزنسىنى بەزنسىدنال ئەستەن قىپدر ،ئەرلەر ئائىپە ئەچەن تۇ -ما سەرب قىپىدۇ .ياخشىىىى ،تا ئايالالر ھۆرمەتپىكتۇر .ئالالھ ئۇالرنى قوغدنغاندە ، ئۇالرمۇ ئۆزننىج ئىپپە -نومۇسىىنى قوغدايدۇ .سىىپەر ۋاتاسىىزلى قىپى،، ئىپپىتىنى سىىىاقپىيالما قېپىشىىىىدنال قورقىدنغان ئايالالرغا نەسىىىىھە قىپىڭالر ،ئۇنىمىسىىىا ياتاق ئايرن ،ئۇالرنى يالغۇز قويۇ الر ،بە بولمىسىىىا ئۇالرنى ئۆيىدنال ھەيىدەب چىقىرنڭالر پتۇرۇۋاتقىان يېرنىدنال بىاشىىىىقىا يەرگە ئەۋەتىېتتىڭالر) ،ئەگەر سىىىىپەرگە ھۆرمە بىپەن مۇئامىپە قىپسىىىا ،ئۇالرغا قارشى باشقا يو ئىزدنمە الر .ئالالھ چەكسىز ئۇلۇغدۇر. بۇنىڭغا نېمە دەيسەن كىميا سەنچە بۇ ئىككى ئايە ئارنسىدا تەرقبارمۇ -دەب سورندر شەمر. ئەلېەتتە بار -،دتدنن -،ئوخشىاش بىر ئايەتنىج ئىككى خى، چەشىەند ر شىىنى ئوقۇدۇڭ .ئۇالرنىج مەزمۇنى ئوخشىىمايدۇ ،بىرننچىسىىدە، تو قىپغىىان ئەرلەرنىىىج ئۆز ئىىايىىالپىرننى ئۇرۇشىىىىىغىىا يو قويۇلغىىان؛ ئىككىنچىسىىىىدە ،ئەڭ بولمىغاندا ئايالىڭدنال يىراقالش ياكى ئۇنى يىراققا ئاتىرنېە دتيىپگەن .ئارندا خېپى تەرق بار ،نېمىشقا مۇشۇنداق بولىدۇ نېمىشىقا بۇنداق بولىدۇ ،نېمىشىقا بۇنداق -دەب تەكرارلىدر شىىىەمر ۋە بىردننال باشىىىقا گەتكە كۆچتى -،ئېيتقىنا كىميا ،بۇ ئۆمر دە بىرەر دەريادا سۇ ئەز ب باققانمۇ شۇئان بالىپى دەۋرنن ،توروس تاغپىرننىج مۇزدە سۇلىرر ئېسىمگە كەلدر ،كەند زلىرر چەشىتىال كېيىال سىىڭىپپىرنن بىپەن تاغ بۇالقپىرندا سىىۇ ئەز ب ،قىيا-چىيا كەلەشىىەب ،ئويناشىىقانىدۇق .كۆز م تاشىىقا تولدر، يەز منى ئەتقىاچتىن ،شىىىىەمسىىىىنىىج بۇ ئىا ىزلىقىمنى كۆر ۋتپىشىىىىىنى خالىمايتتىن. دەرياغا يىراقتىال قارنسىىا كىشىىى ئۇنىڭدا تەقە بىرال ئېقىال بار دەبئويالب قالىدۇ-،دتدر شەمر -،ئەمما سۇغا چەشكەن چېغىڭدا ئۇنىڭدا بىر نەچچە ئېقىننىج بارلىقىنى بايقايسىەن ،ئېرن -ئۆسىتە پەردە نەچچە ئېقىال يوشىىۇرۇن بولىدۇ ،ھەممىسىىى بىر يۆنىپىشىىكە قاراب ئاقىدۇ ،ئەمما ئايرنن- ئايرنن ما ىدۇ. شىىىەمسىىىى تەبرنزر سىىىۆزلىگە يېنىمغا كېپى ،،ئېڭىكىمنى تۇتۇب بېشىىمنى كۆتەردر-دە ،مېنى ئۇ تەگسىىز ،قاتقارا ،روھپۇق كۆزنگە قاراشىقا مە بۇرلىىدر .يەرنكىن سىىىىوقۇشىىىىتىال توختىاب قىالغىانىدە بولۇب ،نەتەس ئااللما قالدنن. 220
— قۇرئىىان شىىىىىىاۋقۇنپۇق بىر دەريىىادۇر -،دتىىدر ئۇ -،يىراقتىال قىارنغىانالرغىا بىرال ئېقىنىدە ،ئىچىىدە ئەزنىدنغىانالرغىا تۆ ئىايرنن ئېقىنىدە كۆر نىىدۇ ،بېپى تەرلىرننى ئويال كىميىا ،بەزر بېپىقالر سىىىىۇ ئەسىىىىتىىدە، بەزنپىرر سىۇنىج تېگىدە ياشىايدۇ .بىز ئىنسىانالرمۇ شىۇنىڭغا ئوخشىايمىز، يىىارنتىپىشىىىىىمىزغىىا ،زتھنىي قۇۋۋنتىمىزگە كۆرە ئۇنىىداق يىىاكى بۇنىىداق قاتالمالردا قالىمىز-دە ،شۇ يەردە ئەز ب ئوينايمىز. — تازا چەشەنمىدنن -،دتدنن ،ئەمما چەشىنىشكە باشپىغانىدنن. — قىرغاققا يېقىال سىىىۇدا ئەز شىىىكە ئامراق كىشىىىىپەرگە قۇرئاننىج زاھىرني مەنىسىى كۇتايە ،ئەتسىۇس ،ئىنسىانالرنىج كۆتىنچىسىى مۇشىۇ خىپغا تەۋە .ئايەتپەرنى تەقە ئۇنىج سىۆز مەنىسىىگە قاراتال چەشىىنىدۇ .بەزنپىرر، سىىەرە نىسىىانى ئوقۇب ،ئەرلەر ئايالالردنال ئەسىىتەن يارنتىپىپتىكەن دەيدۇ. نېمىنى كۆرمەكچى بولسا شۇنى كۆرندۇ. — ئۇنداقتا ئۇنىج باشقا ئېقىنپىرنچۇپمەنىپىرنچۇ) -دەب سورندنن. شىىىىەمر بىر دەم تۇرۇۋالىدر ،كۆز م ئىختىيىارسىىىىىز ئۇنىىج ئىاغزنغىا كېپىى ،توختىاب قىالىدر ،كىالپۇكپىرر قىزغۇ ،چىرايپى بولۇب ،ئېغىزر گويا مۇھاتىزە قىپىنىدنغان گەزە باغچە ئىدر. — يەنە ئە ئېقىال بار ،ئىككىنچىسىىى بىرننچىسىىىدنال چو قۇردۇر، ئەمما يەنىال تېيىزرە ،ئىنسىىاننىج ئېڭى يەكسىىەلگەنچە قۇرئاننى تېخىمۇ يىاخشىىىىى ئىا قىرااليىدۇ .ھىالبۇكى ،بۇنىىج ئەچەن ئىايەتپەرنىىج چو قۇرلۇقىغىا چۆكەش كېرە ،دەرياغا بېپىقتە شۇ غۇش كېرە ې ئۇنىج سىىىۆزننى ئا الۋتتى ،ئىچىن قوتقۇرۇق بولۇب قالغاندە ھەم يېڭى ھېسسىياتقا تولغاندە بولدر. — ئۇنىڭغا چۆكسە قانداق بولىدۇ -دەب سورندنن. — ئەچىنچى ئېقىال باتىنىي قاتالمدۇر ،سىەرە نىسىانى كۆ ە كۆز ڭ ئوچۇق ھىالەتتە ئوقۇسىىىىىاڭ ،ئىايەتپەرنىىج ئەرلەر بىپەن ئىايىالالر ھەققىىدە ئەمەس ،بەلكى ئەرلىك ۋە ئايالپى ھەققىدە كېتىېاتقانپىقىنى كۆرنسىىىەن، تەسىىىىەۋۋۇتتىا تىانىيپى بىپەن بىاقىيپى ئىايىالپى بىپەن ئەركەكپىككە سىېپىشىتۇرۇلىدۇ .ھەر بىرنمىز ،بۇنىج ئىچىدە مەنمۇ ،سىەنمۇ بار ،ئايالپى ۋە ئەركەكپىك ھالەتپىرننى ئوخشىىىمىغان دەرنجىدە ۋۇ ۇدنمىزدا يوشىىۇرۇن ئېپى ،يەرنمىز .قاچانكى ،ئىككىپىسىگە باغرنمىزنى ئاچساق ،تىن ھالدا بىرلىشەلەيمىز. — ئۇنداقتا ،مەندە ئەركەكپىك بارمۇ — ئەلېەتتە ،ئايالپىقمۇ بار ،ئەركەكپىكمۇ بار. 221
كەلكىدنال ئۆزەمنى تۇتۇۋااللمىدنن. — ئۇنداقتا ،مەۋالناچۇ شەمسنىج يەزر تەبەسسۇمدنال يورۇب كەتتىئ — ھەر ئەردە ئىاز دتگەنىدە بىر مىسىىىىقىا ئىايىالپى ،ھەر ئىايىالىدا كىچىككىنە بولسىمۇ ئەركەكپىك مەۋ ۇتتۇر. — ئۇنداقتا لەكچە ئەرلەرچۇ -،دەب سىىورندنن - ،قوتا ئادەمپەردە ئايالپى خۇل بوالمدۇ شەمر ما ا سىر بەرمەكچى بولغاندە كۆزننى قىسى ،قويۇب، — ئەلېەتتە ،ئۇالردنمۇ شىىىۇنداق خۇل بولىدۇ كىميايىن -،دتدر-، ما ا ئىشەن ،ئەڭ چوڭ ئەركەكپىك شۇنداق قوتا ئەرلەردە بولىدۇ. كىچىىىك قىزالردە ۋنپىقالب كەلىېتتە دەب ئۆزەمنى تۇتىېتپىىى، لېېنمنى چىشىىىىپىدنن .شىىىىەمر ما ا شىىىىۇنچە يېقىال تۇرغاچقا ،يەرنكىن د تەلىدەب سىىىىوقىاتتى .ئۇ ئىا ىايىى ،ئىادەم ئىىدر ،ئىاۋازر بەكال يېقىمپى ، قولپىرر ئىنچكە ،نازۇ بولۇب ،كۆزر بەئەينى قۇياشتال چىققان بىر دەستە نۇردە ،نەگە باقسىا شىۇ يەرنى انالندۇراتتى .يېنىمدا تۇرغاندا ئۇنىج ياش ۋۇ ۇدننى يېقىندنال ھېر قىپى ،،ۋەسىىېەسىىىپەرگە تولماقتا ئىدنن ،ئۇنى ئاسىراشىنى ،كەتەشىنى خااليتتىن ،ئەمما بۇنى قانداق قىالاليتتىن ،نېمىشىقا ئۇنداق قىالتتىن ،ئۆزەممۇ بىپمەيتتىن. شىىىىەمر قولىنى مەرەمگە قويىىدر ،يەزر يەز مگە شىىىىۇنچە يېقىال ئىدنكى ،ئىپپى نەتسىىى تېنىمگە ئارام بېغىشىىاليتتى .كۆز بېقىشىىپىرر ئەمدر بايىقىغا ئوخشىمايتتى ،ما ا چەش كۆر ۋاتقاندە قارايتتى .قولىنى ئەكىپى ،مە زنمگە ئاسىىىتا تەگكەزدر ،بارماق ئۇچى يېنىېاتقان شىىىامدە قىززن ئىىىدر ،ھودۇقۇب ،تىپىن بوغۇزنمغىىا كەتپىشىىىىىىى ،قىىالىىدر .ئۇ بارمىقىنى مە زنمدنال چەشىىىەر ب ئاسىىىتىنقى لېېنمگە ئەكەلدر ،بېشىىىىن قىايىدر ،كۆز منى يۇمۇۋالىدنن ،ھىايىا ىانىدنال تىترەب كېتىېاتىاتتىن .ئەممىا شەمر بارمىقىنى لېېنمگە تەگكەزە-تەگكەزمەيال قولىنى تارتىېالدر. — ئەمىدر كەتسىىىىەڭ بوالرمىكىال كىميىا -،دتىدر ئۇ بوش ئىاۋازدا، ئىسمىمنى بىچارە سۆزدە تەلەتپۇز قىپدر. تاالغا يەگەر ب چىقى ،كەتتىن ،بېشىىن تېخىچە قېيى ،،مە زلىرنن ئوتتە يېنى ،تۇراتتى. ھۇ رامغىا كىرنى ،،كىارنېنتىمىدا ئو ىدا يېتىى ،،كۆزلىرنمنى ئىايېانغىا تىكى ،،ئەگەر شىەمر مېنى سىۆيگەن بولسىا قانداق بولۇب كېتەتتىن دەب ئويالب ھىىايىىا ىىان ئىچىىىدە تىىاڭ ئىىاتقۇزدۇم .شىىىىۇنچىپىىىك ھوشىىىىۇمنى 222
يوقىتىپتىمەنكى ،دەريىادنكى تۆتىنچى ئېقىنغىا ،قۇرئىاننىىج تېخىمۇ چو قۇر قاتپىمىغا قانداق بېرن كېرەكپىكىنى سوراشنىمۇ ئۇنتۇب قالغانىدنن. ئۇ قىانىداق قىاتالم بولغىيىدر ئىنسىىىىان ئۇنىداق چو قۇرلۇققىا قىانىداق يىېىتەر بىولىغىىيىىدر ئىۇنىىڭىغىىا يەتىكەنىپەر ئىىاخىىر قىىانىىداق بىوالتىتىى ئىۇ چو قۇرلۇقتىال قايتى ،چىقالماسمىدر سۇلتان ۋەلەد كونيا-1245 ،يىل-9 ،ئاينىڭ -4كۈنى ئاالئىدنال دائىن ئالدنراقسىىىان ،ھاكاۋۇر ،تېرنككە بولسىىىىمۇ ،ئۇنىج ھالىدنال ئەنسىىىىرەشىىىكە باشىىىپىدنن .ئۇ كىچىكىدنال ئاچچىقى يامان باال ئىىدر ،يېقىنىدنال بېرر قىاتتى خىاتىا ،بىر ىايىىدا ئولتۇرالمىا قېپىېاتىىدۇ. تۇيۇقسىىىىىز غەزەبپىنىىدۇ ،بىرەر كىمىدنال چىاتىاق تېپىشىىىىقىا ،ئىاچچىقىنى چىقىرنشىقا ئۇرۇنۇتال يەرندۇ.كىچىككىنە بىر ئىشىقىمۇ چېچىپىدۇ .شىۇ قەدەر ئەسىىىەبىيكى ،كوچىدنكى بالىالرمۇ ئۇنى كۆرسىىىە قاچىدۇ .ئەمدر تېخى 17 ياشىىىقا كىرگەن بولسىىىىمۇ ،دائىن قاتىقىنى تەر تال يەرگەچكە يەزنگە قورۇق چەشىىىىەب كەتكەنىدر ،تېخى بۇ ئەتىگەندە ئاغزننىج ئەتراتىدا بىر قورۇقنى بايقىدنن ،دائىن ئاغزننى تەر شتەر ب يەرگەچكە شۇنداق بولسا كېرە . بەگەن ئۆز ئىشىىىىىمغىىا بېرنپىىى ،،دادامنىىىج ئەسىىىىەرلىرننى ئىىاققىىا كۆچەر ۋاتىاتتىن ،ئىارقىامىدا بىرسىىىىى گەب قىپغىانىدە قىپىدر .قىارنسىىىىىام، ئاالئىدنال ،ئاسىىىىتىنقى لېېننى چىشىىىىپەب ،يازغانپىرنمغا كۆزننىج ئۇچىدا قىاراب تۇراتتى ،قىاچىانىدنال بېرر ئىارقىامىدا تۇيىدۇرمىا قىاراب تۇرغىانپىقىنى بىپمىىدنن .ىپە بولغىانىدە قىاراب مەنىدنال نېمە ئى قىپىېاتقىانپىقىمنى سورندر. — دادامنىىج كونىا بىر رنسىىىىىالىسىىىىىنى كۆتەيتىېاتىمەن-،دتىدنن-، دادامنىج بارلى سۆھبەتپىرننى ئاققا كۆچەر ب كۆتەيتمەكچى بولۇۋاتىمەن. ئاالئىدنال مەسخىرنپىك باقتى. — ئۇنىج نېمە تايدنسىىىىى -دەب سىىىىورندر ئۇ -،بىپمىدنڭمۇ دادام دەرس بېرن ،ۋەز سىۆزلەشىنى تەر ئەتتى ،ئەمدر مەدرنسىتە مۇدەررنسىپىك قىپمىايىدۇ ،بىارلى مەسىىىىدۇلىيەتپىرننى بىر يىاققىا چۆرنېەتتى ،سىىىىەن ئاقمايدنغان ئى قىپىېاتىسەن. — ئۆتكەنچى بىر ئەھېا بۇ -،دتدنن كەسىكىال ھالدا -،ۋاقتى كەلسىە دادام يەنە قايتا دەرس بېرندۇ. 223
— سىىىىەن ئۆزە نى ئىالىداب يەرنېەر ،كۆرمەيېاتىامسىىىىەن ،دادامنىىج شىەمسىتىال باشىقا ئادەمگە ۋاقتى يوق ،شىەمر دادامنى ئالداب ،ئۆيىمىزگە ماكانپىشىېالدر. ئىىاالئىىىدنال مەسىىىىخىرنپىىىك كەلىىدر ،مېنىڭمۇ ئۇنىىىج بىپەن تەڭ كەلەشىىىىىمنى ئەمىىد قىپغىانىىدر ،ئەممىا مېنىىج كەلمىگىنىمنى كۆر ب ىن بولۇب ،ئۆيدە ئۇياقتىال بۇياققا مېڭىشقا باشپىدر. دەرھا — سىىىىۆز-چۆچەكپەر يىامراب كەتتى ،خەلقى ئىالەمنىىج ئىاغزر خىالتىا ئەمەس ،بوغۇب قويىىدنغىان -،دتىدر ئۇ قىاينىاب -،ھەممە ئىادەم شىىىىۇنىداق دتيىشىىىىىېاتىىىدۇ ،بۇ قەلەنىىدەر قىىانىىداق بولۇب شىىىىۇنچە چوڭ ئىىالىمنى كولىىدۇرلىتىېاتىىىدۇ ھىىازنر دادامنىىىج ئىنىىاۋنتى چۆلىىدنكى بىر تىىا قىىار دانىسىىدە قالدر ،ئەگەر ئۆزننى دەرھا ئو شىىېالمىسىا قولىدا بىر تالىپمۇ قالمايدۇ .ھېچكىن ئۇنى ئۇسىتاز دتمەيدۇ ،يەنى ئۇنىج ئۇنداق سىاالھىيىتى يوق. ئۇنىڭغىا قىارنىدنن ،بۇرۇتپىرننى يېڭى يىاسىىىىىاتقىان ،ئەممىا قىپى - قىياتەتپىرر ،گەب قىپىشىىپىرر ۋە باشىىقا ھەر ئىشىىپىرندا ئەركەكپىكىمنى كۆرسىىىىىتىمەن دەتال تۇراتتى .ئۆتكەن يىپدنال بېرر ئۇ باشىىىىقىچىال ئادەم بولۇب قالغان ،ئىشىى سىىەۋداسىىىغا چەشىىكەنپىكىنى ،بىرسىىىگە يوشىىۇرۇن ئاشىىى بولغىنىنى بىپەتتىن ،ئەمما كىن ئىكەنپىكىنى سىىورنيالمايتتىن. ئۇنىج ئەڭ يېقىال دوستپىرننىج ئاغزننى تاتىالب باقتىن ،ئەمما ئۇالردننمۇ ھې ئۇچۇر ئااللمىدنن. — ئاالئىدنال ،بىپىمەن ،سىىىەن شىىىەمسىىىكە ئۆ ،ئەمما ئۇ ئۆيىمىزدە مېھمىان ،مېھمىاننى ھۆرمەتپەش كېرە ،يەنە كېپىى ،سىىىىەن نېمىشىىىىقىا خەقنىج گەتپىرنگە ئىشىنى ،يەرنسەن تەگمىنى تۆگىدە كۆرسىتىشنىج ئورنى يوق. بۇ گەتپەرنى دەتال تۇشىىىىايمىان قىپىدنن ،دتمەيىدنغىان گەب ئىىدر ،ئەممىا ئاغزنمدنال چىققاننى قايتۇرۇۋااللمىدنن ،ئاالئىدنال خۇددر قۇرۇق سىاماندە ئو ئالدر. — تەگمىنى تۆگىىىدە كۆرسىىىىىتىېاتىمەنمۇ تېخىې -دتىىدر ئۇ-، بېشىىىىمىزغا كېپىېاتقان بۇ تاالكەتپەرنى تىتچىپىك كۆر ۋاتامسىىىەن تېخى، كۆز ڭ نېمانچە كور سېنىج ئىالىدنمغىا يەنە بىر سىىىىەھىپە ئېچىى ،بەتنى ئو شىىىىىىدنن ،دادامنىىج سىۆزلىرننى كۆتەيتى ،،بۇ ۋەسىىپە بىپەن ئۇنىج ئۆمرننىج ئۇزاق بولۇشىىغا ياردەمچى بواللغىنىمدنال خۇشىىىا ئىدنن ،ئارندنال بىر ئەسىىىىر ئۆتسىىىىمۇ 224
كىشىىىىىپەر دادامنىىج ھېكمەتپىىك سىىىىۆزلىرننى ئوقۇب زوقپىنىاتتى .بۇ سىىۆزلەرنىج ئەۋالدتىال ئەۋالدقا يەتكەز لەشىىىگە ئازراق بولسىىىمۇ ھەسىىسىىە قوشالىغىنىمدنال تەخىرلىنەتتىن. ئاالئىدنال يېنىمغا ئاستا كېپى ،،قىپىېاتقان ئىشىمغا ئەمىدسىزلىك، بىزارلى بىپەن قاراب تۇردر ،بىر ئان بولسىىىىمۇ دادا مېھرنگە تەشىىىنا بىر بالىنى كۆرد م .شىىىۇ ئان ئۇنىج ئەمەلىيەتتە شىىىەمسىىىكە ئەمەس ،دادامغا ئاچچىقى بارلىقىنى ھېر قىپدنن. ئىاالئىىدنال دادامىدنال نىارازر ئىىدر ،دادامنىىج مەن بىپەن ئىانچە كىارر يوق دەب ئوياليتتى ،دادامنىىج شىىىىۇنچە ئىابرۇيپۇق تۇرۇب ،يىاشىىىىال ئۆلەب كەتكەن ئىانىمىزغىا كەلگەن ئە ەلنىىج ئىالىدنىدا بىچىارە بولۇب قىالغىنىغىا ھەيران ئىدر. — ھەممە ئىىادەم دادنمىزنى شىىىىەمر تەرنپىىىدنال سىىىىېھىرلەنىىدر، دتيىشىىېاتىدۇ -،دتدر ئاالئىدنال گۇدۇ الب -،شىەمسىنى ھەشىشىاشىىيەلەر ئەۋەتكەنمى . — ھەشىىشىىاشىىىيەلەرمى ې-دتدنن تەڭ تۇرۇب -،سىىەنمۇ بۇ تىتنە- تاساتقا ئىشەندنج ،شۇنداقمۇ ھەشىىشىىاشىىىيە مو مىقداردا مە ەن ،زەھەر ئىشىىپىتى ،،سىىەيقەسىىا تىالنالش بىپەن نام قازانغان ،كىشىىپەرگە تەھدنا سىالىدنغان بىر مەزھەب ئىدر .خەل ئارنسىىىدا قورقۇن تەيدا قىپى ئەچەن مەشىىھۇر كىشىىىپەرنى نىشىىىانالب ،ئوچۇق-ئاشىىىكارە قەتپى قىالتتى؛ ھەتتا سىىىاالھىدنال ئەييۇبى ھەزرەتپىرننىىج چېىدنرنغىا كىرنى ،،يېنىغىا زەھەرلىىك تىرەنىىك قويۇب قويۇش دەرنجىسىىگە بارغانىدر .تىرەنىك يېنىغا بىر كومپاس قويۇب «كۆزنمىز ھەر قاچان سىەندە» دتيىشىكەندر .سىاالھىدنال ئەييۇبى ،يەنى ئەھپى سىەلىپپەرگە قارشىىىىى ەسىىىىۇرلۇق بىپەن ئېپىشىىىىى ،،قۇددۇسىىىىنى قايتۇرۇۋالغان ۋە ھېچكىمدنال قورقمىغان ئۇ كاتتا قوماندانمۇ ھەشىىىىشىىىىاشىىىىىيەلەر بىپەن ئېپىشىىىىشىىىقا ەرئە قىاللمىغان ،ئۇالرنىج تەلىېر بويىچە ئى قىپغان. شەمسنىج ئۇالر بىپەن ئاالقىسى بارلىقىنى خەقپەر قانداق ئويالب تاتقاندۇ قولۇمنى ئاالئىدنننىج مەرنسىگە قويدۇمئ — يەنە كېپى ،،ھەشىشىاشىىيەلەرنىج بۇرۇنقىغا ئوخشىىمايدنغانپىقىنى بىپمەمسىىىەن ئۇالر ئالپىقاچان تارقىپى ،كەتتى ،تەقە ئىسىىىمىال قالدر، دەۋر ئۆزگەردر. ئاالئىدنال بۇ ئېھتىمالپىقنىمۇ ئويپىدر.
225
— شىىىۇنداق ،بىراق ھەسىىىەن سىىىاباھنىج ئە قوماندانى زننداندنال قېچىپتۇدە ،ئاالمۇد قەلدەسىىىدنال ئوغرنپىقچە چىقى ،،نەگە بارسىىا شىىۇ يەرنى ۋەيران قىپىشىىىىقا قەسىىىىەم قىپىپتۇدە ،ئۇالردنال بىرسىىىىى كونياغا كەتتۇدە ،مېنىڭچە ئۇ چوقۇم شەمر. سەۋر-تاقىتىن تاشتىئ گەب قى ،،شىەمر ھەشىشىاشىىيەلەرنىج باشىپىقى بولسىا، — تەز نېمىشقا دادام بىپەنال قالىدۇ — چەنكى ئۇالر ئابرۇيپۇق كىشىىپەرگە نەترەتپىنىدۇ ،خەقنىج كۆزننى بوياشىقا ئامراق ،دادام نوتۇزلۇق ئادەم ئەمەسىمۇ ھې بولمىسىا ،بىر زامانالر شۇنداق ئىدر -،دتدر ئاالئىدنال يەنە تەتەرلە قىپى.، ئۇ گۇمىان ،تۆھمە ۋە ھىيپە-مىكىرلەرگە شىىىىۇنچىپىىك ئىالىدانغىان ئىىدنكى ،ئۆز گېپىىدنال ئۆزر تەسىىىىىرلىنىى ،،يەزلىرر ئۆتكىىدە قىزنرنى، كەتكەنىدر. ئۇنىڭغىا گەب قىپغىانىدا قىاتتى دنققە قىپسىىىىىام بولغۇدە ،دەب ئويپىدنن. — ما ا قارا قېرنندنشىن ،خەقپەر ئاغزنغا كەلگەننى دەۋترندۇ .بۇنداق سىىىۆز-چۆچەكپەرگە ئىشىىىىنى ،كەتمە .گۇمان ۋە يامان غەرەزنى كالال دنال چىقىرنېە ،ئۇالرنىج سېنى زەھەرلەۋاتقانپىقىنى كۆرمەيېاتامسەن ئاالئىدنال تېرنكى ،،تۇشۇلداب تۇرسىمۇ بىر نەرسە دتمىدر. — شىىىىەمسىىىىنى ياقتۇرغىال دتمەيمەن ،ئەمما دادنمىزنىج ھۆرمىتى ئەچەن بولسىمۇ ئۇنى بىر ئاز ھۆرمەتپە -،دتدنن قوشۇمچە قىپى.، ئاالئىدنال ما ا سىىىنچىالب ،ئەلەم بىپەن قارندر .ئېھتىما ئۇ تەقە شىىىەمسىىىكىال ئۆ ئەمەس ،دادامغىمۇ ئاچچىقى يوق ،خىيالىدا ،مەن ئۇنى ئەمىدسىىزلەند رد م؛ ئۇنىڭچە بولغاندا ،شىەمسىنى چوڭ بىپىشىىن ئا ىزلى ۋە تەسىىپىك ،دادامنىج كۆزنگە ياخشىىى كۆر نەش ئەچەن ئاق-قارننى تەرق ىتى ن .بەلىكىىن ئىىارتىۇق ئىويىالب ئەتىمە ،كىۆتىەرمىىكەشىىىىىپىىىك قىىپىىېاتىىات ى كەتكەندنمەن ،ئەمما كۆ پەم يەنىال غەش بولۇۋاتاتتى. شىىىىۇنىداقتىمۇ ئۇنى ئەيبپىيەلمەيتتىن .نېمىال دتگەن بىپەن ئىنىن ئىدر .گاھىدا ئۇنىڭغا قارنسام ،تار كوچىالردا مەشە قوغاليدنغان ،يامغۇر سىۇلىرنغا كېچى ،ئايىغىنى مەينە قىپىېتتىدنغان ،ئەتىگەندنال كەچكىچە ىق اتتى نىان غىا ىالب يەرنىدنغىان بىر بىاال ئېسىىىىىمگە كېپەتتى .سىىىىە دوغىالق ،يېشىىىغا كۆرە بويى تاكارراق بۇ باال ئانىسىىىنىج ۋاتا بولغىنىنى پىغ انىدا بىر تىامچە يىاشىىىىمۇ تۆكمىگەن ،چىاترنقىىدنال خىجىى ،بولغىانىدە ئىا ى 226
بېشىىىنى ئېگى ،،تۇتىغا قاراب ئەمچىيى ،تۇرغانىدر ،دا -تەرياد چېكى، يىغپىغان ،ھەممە نەرسىنى ئىچىگە ئېپىېالمىغان بولسىدر كاشكىې — ئېسىىىڭدنمۇ ،بىر قېتىن سىىەن كوچىدا بالىالر بىپەن سىىوقۇشىىۇب قالدنج -،دتدنن ئۇنىڭغا -،يىغپىغان تېتى ئۆيگە كەلدنج ،بۇرنۇ دنال قان ئېقىېاتاتتى ،رەھمەتپىك ئاناڭ شۇ چاغدا سا ا نېمە دتگەنىدر ئاالئىدنننىج چىرايى بىر ئاز ئېچىپدر ،ئەمما اۋاب بەرمىدر. — ئاناڭ مۇنداق دتگەن ،بىر كىمگە غەزەبپەنسىەڭ ياكى چېچىپسىاڭ، ئۇنىج چىرايىنى ئۆزەڭ ياخشىىى كۆرگەن بىرسىىىنىج چىرايىغا ئالماشىىتۇر، قېنى ،سەن شەمسنىج چىرايى بىپەن ئانىمىزنىج چېھرننى ئالماشتۇرۇشقا ئۇرۇنۇب باقتىڭمۇ شىۇنداق قىپسىاڭ ئۇنىڭدا ياخشىى كۆر شىكە ئەرزنيدنغان نەرسىپەرنى تاتااليسەن. ئاالئىدنال غەلىتە كەلەمسىىىرندر ،مېيىغىدا بىر تەبەسىىسىىۇم قېتى، قالدر .تەسىىىرلىنى ،ئۇنى قۇچاقپىدنن .ئۇمۇ ئۇزۇن زاماندنال بېرر تۇنجى رە مېنى چىج قۇچاقپىدر .شىىىىۇ چاغدا ،ھەممە ئىشىىىىالر ئو شىىىىىپى، كېتىدۇ ،بۇ ئىنىن شىىەمر بىپەن چىقىشىىى ،قالىدۇ ،ئۆيىمىز بۇرۇنقىدە ئىناقپىققا چۆمىدۇ دەب ئويالتتىكەنمەن. ئەممىىا بە سىىىىىىاددنكەنمەن ،ھېچنېمىنى بۇنچىپىىىك خىىاتىىا ئويالب باقماتتىكەنمەن. كەررا كونيا-1245 ،يىل-10 ،ئاينىڭ -22كۈنى نېمە دتيىشىىىىېاتقانپىرننى بىر ئالالھتىال باشىىىقا ھېچكىن بىپمەيدۇ. ئۆتكەندە ئۇالرغا ھالېا سىىىىۇنۇب بېرن ئەچەن بارسىىىىام شىىىىۇنداق قىزغىال سىىىىۆھبەتپىشىىىىىېتتىپتىكەن ،مېنى ھې تۇيمىدر .مېنىج مەۋ ۇتپۇقۇم شىەمسىنى ئېغىز ئاچماسىپىققا ئەندەيدنغاندە ،ئوتتۇرندا مەن بولسىامال گەب قىپما تۇرۇۋاالتتى ،داسىىتىخاننى مو قىپسىىاممۇ ،قۇرۇق نان بەرسىىەممۇ ئوخشىىاشىىال رەھمە دەيتتى ،تاماقنى چىشىىىنىج كاۋنكىنى تولدۇرغىدە دەرنجىىدە ئىاز يەيتتى ،ئەممىا بۇ قېتىن تىاۋاقتىىدنكى ھىالېننىىج تەمىنى تېتى ،بېقى ،كۆزلىرر ئويناب كەتتى. بىۇ ھىىالىېا نىېىمىىىدتىگەن لەززەتىپىىىك كەررا ،قىولىۇ ىغىىا دەر — كەلمىسۇن ،قانداق ئەتتىج بۇنى -دتدر ئۇ.
227
بۇ چىاغىدا مىا ىا نېمە بولىدنكىال بىپمىىدنن ،مىاختىاشىىىىپىرنىدنال خوش بولماقتا يوق ،ئاچچىقىن كەلدرئ نېمىشىقا سىورايسىەن سىا ا دتسىەممۇ بۇنى بۇنداق ئوخشىىتى، — ئېتەلمەيسەنې شىەمر بۇ گەتكە قايى ،بولۇب بېشىىنى بوش لىڭشىىتتى ،بىر نەرسىە دەمىدنكىال ،تېرنكەمىدنكىال دتگەنىىدنن ،ئەممىا ئۇنىداق قىپمىا بىر دەم تۇرۇب كەتتى. بىر دەمدنال كېيىال ئۆيدنال چىقى ،ئۇالرنى يالغۇز قويدۇم .بۇ ئىشىنى ئەسىىىىپى ئۇنتۇب كەتكەنىىدنن ،ئەممىا بۇ ئەتىگەنىدە شىىىىۇنىداق بىر ئى يەز بەردنكى ،ئۆتكەن ئىشالرنى بار باشتىال ئەسپىدنن. * * * ئوچاق بېشىىىىىدا تە نىدە سىىىىارما قىپىېاتاتتىن ،ھويپىدنال غەلىتە ئاۋازالر كەلدر .سىىرتقا چىقى ،ئا ايى ،بىر مەنزنرننى كۆرد م .ھەممە يەر كىتاب ،كىتابالر كۇنۇس شىىەكپىدە ئەسىىتى-ئەسىىتىپەب تىزنپغان بولۇب، ھازنرال ئۆر لەب چەشىىەب كېتىدنغاندە قىالتتى .ئوتتۇرنغا يەزلەرچە كىتاب ۋە قوليىازمىالر چېچىپغىان ،يەنە بىر قىسىىىىمى ھويپىغىا چۆر ۋتتىپگەن. رە پىرر چىقى ،كەتكەچكە ھويپىدنكى تەرە ئالىدنغان سىىىىۇ كۆ رە گە كىرنشكە باشپىغانىدر. شىىىىەمر كۆز ئىالىدنمىدنكى كىتىاب دۆۋنسىىىىىىدنال بىر كىتىاب ئېپىى،، مۇنىداقال بىر ۋاراقالب قويۇب سىىىىۇغىا ئىاتتى .قىارنسىىىىام ،دنېانۇ مۇتەنەببى دتگەن كىتاب .كىتاب سىىىۇ ئەسىىىتىگە لەيپەب چىقار چىقماس ،ئۇ باشىىىقا بىرننى ئالدر ،بۇ تەرندۇن ئەتتارنىج «ئەسرارنامە» دتگەن كىتابى ئىدر. دەھشىىىىەتكە چۆمىد م ،ئۇ ئېرنن ئەڭ ئەتىېاراليىدنغىان كىتىابالرنى بىر- بىرلەب ۋەيران قىپىېاتىاتتىې شىىىىۇ قىاتىاردا رۇمىنىىج دادنسىىىىىىدنال قىالغىان «قىامۇسىىىىۇ ئىالەم» نىامپى كىتىابىمۇ بىار ئىىدر .رۇمىنىىج دادنسىىىىىغىا زوقمەنپىكىنى ،بۇ كونىا قوليىازمىغىا بەكال ئىامراقپىقىنى بىپگەچكە ،ئۇنىڭغىا تا -تا قاراب قويدۇم. بىراق رۇمى بىر چەتتە ىممىىدە قىاراب تۇراتتى .تومۇرلىرر كۆتەب، قولپىرر تىترەب تۇرسىىمۇ الم -ىن دتمەيتتى .بۇ ئى قەتدىي كالالمدنال ئۆتمىدر .ئەينى چاغدا كىتابپىرننى سىىىەرتەب قويا دتسىىىەممۇ كۆ پەمگە ئازار بەرگەن بۇ ئادەم ئەمدر كۇتۇبخانىسىىىنى ۋەيران قىپىېاتقان سىىارا نىج تاماشىىىاسىىىىنى كۆر ۋاتقان بىر ئادەمگە ئايالنغان بولۇب ،بىر ئېغىزمۇ گەب 228
ئىىدر .رۇمى بۇنىڭغىا گەب
قىپمىا قىاراب تۇراتتىې بۇ ئېغىر نىاھەقچىپى قىپمىسا ،مەن گەب قىالتتىن. — نېمە قىپىېاتىسىىىەن -دەب ۋاقىردنن شىىىەمسىىىكە -،بۇ ناھايىتى قىممەتپىك كىتابالر تۇرسىىا ،نېمىشىىقا ئۇنى سىىۇغا چۆرنېتتىسىىەن سىىاراڭ بولدۇ مۇ سەن شەمر ما ا اۋاب بەرمە رۇمىغا قارندر. — سەنمۇ شۇنداق دەب ئويالمسەن -دەب سورندر. رۇمى لېېننى يىمىرنى ،،بىپىنەر-بىپىنمەس كەلەمسىىىىىرنىدر ،ئەممىا ھېچنېمە دتمىدر. — نېمىشقا گەب قىپمايسەن -دەب ۋاقىرندنن ئېرنمگە. رۇمى يېنىمغا كېپى ،،قولۇمنى چىج تۇتتىئ — ئۆزە نى بېسىىىېا كەررا ،شىىەمسىىكە يەزدەيەز ئىشىىىنىمەن ،ئۇنىج بۇنداق قىپىشىنىج چوقۇم بىر سەۋەبى بار. شىەمر ما ا مەرنسىىنىج ئەسىتىدنال بىر قاراب قويدر ،يە گى ،،ئازادە كۆر نەتتى ،دتمە ئۆزنگە تولۇق ئىشىىىنەتتى .ئۇ تونىنىج يېڭىنى تەر ب، قولىنى سىىىىۇغىا تىقىى ،،سىىىىۇدنكى كىتىابالرنى بىر-بىرلەب سىىىىەزدر. ھەيرانپىقتىال دا قېتىى ،تۇرۇب قىالىدنن ،چەنكى سىىىىۇدنال چىقىارغىان بۇ كىتابالرنىج ھەممىسى قوتقۇرۇق تۇراتتى. — بۇ سېھىر ياكى ئەتسۇنمۇ قانداق قىپدنج بۇنى -دەب سورندنن. بۇ چىاغىدا شىىىىەمر نىاھىايىتى تەمكىنپىىك بىپەن مىا ىا قىاراب مۇنىداق دتدرئ — بۇنى نېمىشىىىىقا سىىىىورايسىىىىەن چەشىىىىەند رسىىىىەممۇ بۇنى مەندە قىاللمايسەن. ئاچچىقىمدنال تىترەب ئۇالرنى ھويپىغا تاشىىىىالب قويۇب ،ئاشىىىىخانىغا قايتتىن .بىردننبىر تاناھپىنىدنغان يېرنن مۇشىىۇ ئاشىىخانا ئىدر ،بۇ يەردە، ئون نەچچە كورا ،سىىاتپى ،بىر دۆۋە تاسىىار ۋە دورا-دەرمە ئارنسىىىدا يەردە ئولتۇرۇۋتپى ،توختىما يىغپىدنن. رۇمى كونيا-1245 ،يىل -12ئاي تىاڭ ئىاتىار-ئىاتمىاس شىىىىەمر بىپەن ئۆيىدنال چىقىى ،،ئېتىمىزنى بولۇشىغا يورغىپىتى ،،چىمپى ،كۆكتاتپى ،بۇالقالر ئارنسىدنال ئۆتتۇق، 229
تاڭ شىىىىامىپىنىج يەزنمىزنى ئىپپى سىىىىىپاشىىىىپىرندنال ھۇزۇرالندۇق. قىارانچۇقالر بۇغىدا ئېتىزلىقى ئىارنسىىىىىىدنال بىزگە سىىىىىاالم بەردر؛ بىر دتھقىاننىىج ئۆيىنىىج ئىالىدنىدنكى ئىارغىامچىغىا يېيىقپى ئى كىيىمپەر شامالدا لەتە پىدر. شەمر ئاتنىج تىزگىنىگە ئېسىپى ،،يىراقتىكى بىر دۇب دەرنخىنى كۆرسىىەتتى .بىپپە بېرن ،ئۇ دەرەخنىج ئاسىىتىدا ئولتۇرۇب ،سىىاغۇ رە گە كىرگەن ئىاسىىىىمىاننى تىامىاشىىىىىا قىپىدۇق .يىراقتىال بىامىدا نىامىازغىا ئەزان چىققاندا شىىىىەمر تونىنى يەرگە سىىىىالدر ،بىپپە ناماز ئوقۇدۇق .نامازدنال كېيىال دۇئىا قىپغىانىدا تەقە ئۆزنمىز ئەچەنال ئەمەس ،بىارلى ئىنسىىىىانالرغا ياخشىپى تىپىدۇق. يىگىرمە ئەالتىنچى ىزام :كەائىنەاە بىر ۋۇجۇە ،يەككە بەارلى تۇر ھەم ە رلشەەتە بىلەن بىر -بىرلگە باغال غا دۇر ەرسەەە ۋە ھەم ە ئادەم ك رپ ە بىر كى نىئ قارغ ىشەەەىنى ئېلىا قال ات بىراۋ ى ،سەەەە دلك ئاجىز ك ەلگە نى قاقشەەات ا ،ئېسەەىددە بولسەەۇ كى ،دۇ يا ىئ ئۇ چېتىدلكى بىر ئىنسەەا نىئ ئارابى بارلىق ئىن سەا الر ى بەۈتىسەز قىلىدۇ قەۇ داقال بىر ئىن سەا نىئ بەۈتى بارلىق ئىنسا الرغا ۈۇقاللىق ئېلىا كېلىدۇ — كونيىاغىا تۇنجى كەلگەنىدە بۇ دەرەخنىىج تەۋنىدە ئولتۇرغىانىىدنن-، دتدر شىىەمر گەب باشىىالب -،بىر بىچارە دتھقان بىپەن تونۇشىىتۇم ،سىىا ا چوقۇنىىاتتى ،ۋەزلىرنڭنىىىج دەر -ئەلەمگە شىىىىىپىىا بولىىىدنغىىانپىقىنى ئا التتىكەن. — مېنى سىۆز خەزننىپىرننىج ئىگىسىى دتيىشىەتتى-،دتدنن -،ئەمما ئۇ ئەمدر بۇرۇنقى ئىشىىالر ،ئەمدر ۋەز ئېيتشىىقىمۇ ،خۇتبە سىىۆزلەشىىكىمۇ رايىن يوق ،دتگەدە سۆز ممۇ قالمىدر. — سىىىىەن يەنە سىىىىۆز خەزننىپىرننىج خو ىدارر بولىسىىىىەن-،دتدر شىەمر -،ئەمما بۇرۇنقىغا سىە ئوخشىىمايسىەن ،ئىپگىرر ۋەز ئېيتىدنغان ئاقى ،ئىدنج ،ئەمدر يەرنكىج ناخشا ئېيتىدۇ. ئۇنىىج نېمە دتمەكچى بولغىنىنى بىپمىىدنن ھەم سىىىىورنمىىدنن .تىاڭ سىاباسىى كېچىنىج چاڭ-توزانپىرننى تازنالب ئاسىمانغا سىاغۇ تەردە تارتتى. كۆز ئالدنمىزدنكى شىىىەھەر ئويغىنىېاتاتتى .قارغىالر كۆكتا ئېتىزلىرنغا كىرنېالغىان ،ئوچىاققىا ئوتالر يېقىپغىان ،بىالىالر يەزننى يۇيۇۋاتقىان ،ھەممە ئادەم يىپيېڭى بىر كەنگە تەييارلى قىپىېاتاتتى. شەمر بوش ئاۋازدائ
230
— دۇنيىىانىىىج ھەممە يېرنىىدا ئىنسىىىىىىانالر بەختپىىىك بولۇش ئەچەن تىرنشىىىىىىىدۇ ،مۇكەممە ھىىايىىاتقىىا ئىنتىپىىىدۇ .ئەممىىا ئۇالر مەنىېر بىر يولباشىچىدنال مەھرۇم-،دتدر -،سىېنىج سىۆزلىرنج ئۇالرغا ياردەم بېرندۇ، ئۇالرنىج دنپىنى يورۇتىدۇ ،مەنمۇ بۇ يولدا سېنىج خىزمەتكارنج بولىمەن. — ئۇنداق دتمە -،دەب ئېتىراز بىپد رد م -،سەن مېنىج دوستۇم. شەمر بۇ ئېتىرازنمغا تەرۋا قىپما سۆزننى داۋام قىپدرئ — ئەنسىىرەيدنغىنىن ،سىېنى يوشىۇرغان نىقاب ،مەشىھۇر ۋە مۇھتەرەم ئىنسىانسىەن ،ئەتراتىڭنى سىا ا چوقۇنىدنغانالر ئورنېالغان ،ئەمما ئادەتتىكى ئىنسىانالرنى قانچىپىك بىپىسىەن ۋەيران بولغانالرنى ،چەتكە قېقىپغانالرنى مىۇمىكىىال ئەمەس، چىەشىىىىەنىمە تىۇرۇب ،بىۇ ەمىدىىيەتىنىى چىەشىىىىىىنىى مەسىىىتپەرنى ،تىپەمچىپەرنى ،ئوغرنالرنى ،تاھىشىىىىپەرنى ،قىمارۋازالرنى... تەسىەلپىي ئا الب باقمىغانالرنى ،نەزەردنال سىاقىا قىپىنغانالرنى ،شىۆھرە قىىازانغىىانالرنى ...ئىىالالھ يىىاراتقىىان ھەر قىىانىىداق مەخپۇقنى يىىاخشىىىىى كۆرەلەيمىزمۇ بۇ نىاھىايىتى ئېغىر سىىىىىنىاقتۇر ھەم بۇنىڭغىا نىاھىايىتى ئىاز كىشى قاتنىشااليدۇ. سۆزلىگەنچە ئۇنىج چىرايىدا ئاتىالرچە مېھرنبانپى تەيدا بولدر. ئۇنىج سۆزر توغرا ئىدر. — راسىىا ،مەن ھەر زامان قوغدنپى ،،ئېتىبار ئىچىدە ياشىىىدنن، ەمدىيەتتىكى ئىا ىز كىشىىىىىپەرنىىج قىانىداق يىاشىىىىىايىدنغىانپىقىنىمۇ بىپمەيمەن. شەمر يەرگە ئېڭىشى ،بىر ئوچۇم توتا ئېپى ،ئۇۋندر ،ئاندنال سۇنۇب كەتكەن تەمەچنى ئېپى ،،ئورنىدنال قوتۇب ،دۇب دەرنخىنىج ئەتراتىغا كەڭ چەمبەر سىىزنشىقا باشىپىدر .سىىزن ،بولۇب ،گويا كۆر نمەس بىر كىمنىج ئۆزننى ھەرنكەتپەند ر شىىىىىنى كەتەۋاتقاندە قولىنى ئاسىىىىمانغا كۆتەر ب، ئالالھنىج گەزە ئىسىىمپىرننى سىانىغا چەمبەرنىج ئىچىدە ئايپىنىشىقا باشىىىپىدر .ئاۋۋا ئاسىىىتا-ئاسىىىتا ،ئېھتىيا ۋە دنققە بىپەن ،ئارقىدنال ئۆزننى ئۇنتۇغىىان ھىىالىىدا ،بىىارغىىانچە تېزلىشىىىىىېاتقىىان بىر ئۇدارغىىا ئەگىشىىېاتقاندە ،مۆ ىزنېر بىر قۇدرە بىپەن توختىما ئايالندر .تەتەن كائىنا ،ەمپىدنال ئا -يۇلتۇزالرمۇ ئۇنىج بىپەن بىپپە سىاماغا چەشىتى. بۇ ئا ايى ،ئۇسىسىۇلنى كۆر ب كۆز ياشىپىرنمنى توختىتىېااللما قالدنن ،بۇ يەكسە ھايا انغا تەتەن ۋۇ ۇدۇم بىپەن بېرنپدنن. ئاخىرندا شىىىەمر ئاسىىىتىالب ،توختىدر .دەممۇ دەم نەتەسىىىپىنى،، غەيبتىال ۋەھىي ئېپىېاتقاندە بوغۇق ئاۋازدا سىىىۆز باشىىىپىدرئ كەنپەرنىج 231
بىرندە سىىىېنى ئىشى ى شىىىائىرر دەب ئاتىشىىىىدۇ ،دۇنيانىج تۆ تەرنپىدە ياشىايدنغان ،سىېنى كۆر ب باقمىغان كىشىىپەرمۇ سىېنىج سىۆز دنال ئىپھام، زوق ،مەدە ئالىدۇ. بۇنىڭغا ئىشىنى تەس ئىدر. — بۇ قانداق شۇنداق بولىدۇ -دەب سورندنن. — بۇ دەرس يىىاكى ۋەز-تەبپىغ بىپەن ئەمەس ،شىىىىېدىر ئىىارقىپى بولىدۇ. — شىىىىېدىر بىپەنمۇ -دتىىدنن ئۆنىىدەرەب -،مەن ئىىادەتتە شىىىىېدىر يازمايمەن ،شىائىر ئەمەسىمەن ،ئۆلىما كىشىىمەن ،مېنىج ئىشىىن سىەندە ئەمەس ،ئىپىن-ئىرتان. شەمر لېېننى بوش چىشپىدر. — دوستۇم ،سەن بۇ دۇنيانىج ئەڭ ئۇلۇغ شائىرر بولىسەن. ئۇنىج بىپەن تاالش-تارتى قىپغۇدە ھالىن يوق ئىدر. — ئەگەر دتگەنپىرنىج راسىىىىىا بولسىىىىىا ،نېمە ئى قىپسىىىىىاق تەڭ قىپىمىز -،دتدنن. بۇ چاغدا شىەمر ىمى ،كەتتى ،ئارنمىزنى كۆ ەلسىز سەكە باستى، ئۇ كۆزلىرننى مەنىدنال قىاچۇردر .ېنېمە بولىدرې دەب سىىىىوراۋەرگىنىمىدنال كېيىال ئاخىرندا بىر نەرسىنى ئېتىراب قىپغاندە تەسپىكتە گەب قىپدرئ — بۇ يولدا سىىىا ا ئاخىرنغىچە ھەمراھ بولغۇم بار ئىدر ،ئەمما ئۇنداق قىاللمىىايمەن .مېنىىىج مەنزنپىن ئېنى ،يېنىڭىىدا تۇرۇب بواللمىىايمەن، كېتىشىن كېرە . — بۇ قانداق گەب نەگە كېتىسەن -دەب سورندنن ىددنيپىشى-،، ھېچنەگە كېتەلمەيسەن. شەمر لېېننى چىشپىدر. — بۇ مېنىج ئىپكىمدنكى ئى ئەمەس -،دتدر ئۇ. تۇيۇقسىىز شىاما چىقى ،يېنىمىزنى سىىپاب ئۆتتى ،ھاۋا توسىاتتىال سىىىوۋندر .شىىىۇ ئان ئۇ يەردە تىچاقتا كېسىىىىېتتىپگەندە ،كەز مەۋسىىىەمى ئاخىرالشىىىىتى .سىىىىەز ،تا ئاسىىىىماندنال ئەسىىىىتىمىزگە ئىپپى يامغۇر تامچىالشىىىقا باشىىىپىدر .شىىىۇ ئان ،شىىىەمسىىىنىج ھامان بىر كەنى مەندنال ئايرنپىدنغانپىقىدە شۇم خىيا تۇنجى رە كالالمدنال ئۆتتى. بۇ خىيىا مېنى شىىىىۇنچىپىىك ئىازابپىىدنكى ،قىاتمۇ قىا ئېغىر يە ئاسىىىىتىدا قالغاندە تۇنجۇقۇب ،يەرنكىن ئاغرن ،كەتتى .ئۇنىڭغا بۇرۇلۇب، كۆزنگە تىكىپى ،قارنيالمىدنن. 232
سۇلتان ۋەلەد كونيا-1245 ،يىل -12ئاي تىتنە-تىاسىىىىىاتالر يەرنكىمنى داغپىمىاقتىا ،خەقپەر ئۆزر تونۇمىايىدنغىان ئادەم ھەققىدە نېمىشىىقا بۇنچە كۆب گەب قىپىشىىىدۇ گەتپىرر ھەقىقەتكە يېقىنمۇ كەلمەيىدۇې ئۇالر دادام بىپەن شىىىىەمر ئوتتۇرنسىىىىىىدنكى مەنىېر رنشتىنىج قانچىپىك كەچپە ئىكەنپىكىنى بىپىشمەيدۇ .قۇرئان كەرنمنى ئوقۇمايدنغانپىقىمۇ ئېنى ،بولمىسىىىىا قۇرئاندا بۇنداق مەنىېر رنشىىىىتىگە ئائىا قىسىىىسىىىىپەرنىج بارلىقىنى بىپگەن بوالتتى .مەسىىى ىپەن ،مۇسىىىا ئەلەيھىسساالم بىپەن خىزنر ئەلەيھىسساالمنىج ھەمراھپىقى ئەنە شۇنداق. كەھ سىەرنسىىدە ئېنى تۇرمامدۇ ې مۇسىا ئەلەيھىسىسىاالم مۆ ىزنېر يولباشىىچى ،مەرتىېنپىك ئىنسىىان بولۇش بىپەن بىرگە ،كەنپەرنىج بىرندە تەيغەمبەر بواللىغۇدە ئېسىىىىىى ،سىىىىەتەتكە ئىگە كىشىىىىى ئىكەن .ئەممىا كەنپەرنىج بىرندە ئۇ ئۆزننىج قەلخ كۆزننى ئاچىدنغان بىر دوسىتقا مۇھتاغ بولۇب ،شىىۇنداق كىشىىىنى تېپى ئەچەن ئالالھقا دۇئا قىپىپتۇ ،دۇئاسىىى ئاخىر ئىجابە بوتتۇ ،بۇ دوسىا ،بېشىىغا كەن چەشىكەنپەرنىج يېنىدا ھازنر بولىدنغان خىزنر ئەلەيھىسساالم ئىكەن. خىزنر ئەلەيھىسساالم مۇسا ئەلەيھىسساالمغا مۇنداق دەتتۇئ — مەن ئۆمەر بويى اھان كېزن ،يەرنمەن .سىىىەن يولدا ما ا ھەمراھ بولىمەن دەيسىەن ،ئەمما بۇنىج ئەچەن بىر شىەرتىن بارئ بىرەر ئى قىپسىام ئۇنىج سىىەۋەبىنى سىىورنمايسىىەن .سىىەتەردە ما ا گەب قىپما ما االمسىىەن ما ا ئىشىنەلەمسەن — ئەلېەتتە -،دەتتۇ مۇسىىىىىا-،سىىىىەن بىپەن مىا ىا ،ۋەدە بېرەيكى، سەندنال ھېچنېمە سورنمايمەن. شىۇنداق قىپى ،ئۇالر يولغا چىقى ،،شىەھەرمۇ شىەھەر كېزنپتۇ .ئەمما مۇسىا ئەلەيھىسىسىاالم يولبويى خىزنر ئەلەيھىسىسىاالمنىج قىپغان ئىشىپىرننى كالپىسىىىدنال ئۆتكەزەلمەتتۇ .قارنسىىا ،بىر ياخشىىى ئادەمنىج كېمىسىىىنى سىىۇغا تاتۇرۇۋەتكەن ،بىر ئوبدان ئائىپىدە ئۆسىىكەن ئوغۇلنى ئۆلتەر ۋەتكەن، ئارقىدنال ،ئەسىىىكى ئادەمپەرنىج تېمىنى يۆلەب قويۇۋاتقان ...بۇ ئىشىىىالر ئىادالەتكە ۋە مەنتىقىگە ھې ئۇيغۇن كەلمىگەن .شىىىىۇنىىج بىپەن ،ئۆزننى تۇتالما سوراتتۇئ — بۇ ئىشپىرنڭنى ھې چەشەنمىدنن ،نېمىشقا بۇنداق قىپىسەن 233
— مەندنال سىوئا سىورنما دتمىدنممۇ سىا ا مۇسىا ،نېمىشىقا گېپىڭدە تۇرمايسەن -دەتتۇ خىزنر ئەلەيھىسساالم. ئۇالر يولىنى داۋامالشىتۇرۇتتۇ .بىراق مۇسىا ئەلەيھىسىسىاالم ھەر قېتىن گېپىدە تۇرما سىوئا سىوراۋترنپتۇ .ئاخىرندا خىزنر ئەلەيھىسىسىاالم قىپغان ئىشىىىىپىرننىىج سىىىىەۋەبىنى بىرمۇ بىر بىايىان قىپىپتۇ .شىىىىۇئىان مۇسىىىىا ئەلەيھىسىىسىىاالم چەشىىىنىپتۇئ ئەسىىپىدە قورقۇنچپۇق كۆر نگەن ئىشىىالرنىج ئارقىسىىىىدا بىز بىپمەيدنغان سىىىەۋەبپەر ،ھەر يامانپىقنىج ئارقىسىىىىدا بىر ياخشىىىپى بار ئىكەن .خىزنر ئەلەيھىسىىسىىاالم بىپەن بولغان يولداشىىپىقى سىايىسىىدە ئۇنىج قەلخ كۆزر ئېچىپى ،،ئىپگىرر بىپمىگەن قانۇنىيەتنى بىپىشكە باشالتتۇ. بۇ مەسىىىىپىدە يەز بەرگىنىدە ،بۇ دۇنيادا ئادەتتىكى ئىنسىىىانالرنىج كىالپىسىىىىىىدنال ئۆتمەيىدنغىان ،ئەممىا چو قۇر ئىپىمگە قۇچىاق ئىاچقىان دوسىىىىتپۇقالر مەۋ ۇتتۇر ،شىىىىەمسىىىىنىج دادامنىج ھاياتىدنكى ئورنى ئەنە شۇنداق. ئەمما كىشىىپەر بۇنى مەندە چەشىەنمەيدۇ ،شىۇ ا ئەنسىىرەيمەن .يەنە كېپى ،،شىەمر بۇ ئوتنى ئۇلغايتىېاتىدۇ.ئۇ باشىقىالرغا ياخشىى كۆر نەشىكە قىپچە ئۇرۇنمىغىانىدە ،بىاشىىىىقىالر ئىالىدنىدنمۇ ھەرگىز يەز ئىايىمىايىدۇ .بەزر كىەنىپىىرر دادامىنىىىج ئىشىىىىىىكىىنىىىج تىەۋنىگە كىېىپىىېتىپىىى ،،كىېىپىىى، كېتىېاتقانالرنى قاراقچىدە تەكشىەرندۇ .كىمكى دادام بىپەن كۆر شىمەكچى بولسا شەمر ئۇنىج ئالدنغا چىقى ،گەب سوراب تۇرۇۋالىدۇ. — زاتى ئۇلۇغ بۇ مەۋالنا بىپەن نېمىشقا كۆر شىسەن -دەب سورايدۇ، كەلگەن ئادەم نېمە دتسىىىىە دتسىىىىۇن ،ياقتۇرمايدۇ .ئاندنالئ ئۇنداقتا سىىىىەن ئۇنىڭغا قانداق ھەدنيە ئەكەلدنج دەيدۇ. كەلگەنپەر نېمە دتيىشىىنى بىپەلمە دۇدۇقالب تۇرۇب قالىدۇ ،شىەمر ئۇالرنى ھەيدنېتتىدۇ. بۇ زنيارەتچىپەرنىج بىر قىسىمى بىر نەچچە كەندنال كېيىال كىشىمى ، گىپەم ،تاقالن...دتگەندە تۇلپۇق نەرسىىىىىپەرنى ئەتپەس يوتقان ،يىپە كۆتەر ب كېپىدۇ ،شەمر بۇنى كۆر ب تېخىمۇ غەزەبپنى ،كېتىدۇ. بىر كەنى ،دادام بىپەن كۆر شىمەكچى بولغان ،ئەمما شىەمسىتىال زادنال قۇتۇاللمىغان بىر ئادەم غەزەب بىپەن ۋاقىرندرئ — بولدر قى،ې مەۋالنانىج ئىشىىىىىكى ئالدنغا كەلگەننى قوغاليدنغان سىىىىەن نېمە ئىادەمتىىج ھەممە ئىادەمىدنال ،مەۋالنىاغىا نېمە ئەكەلىدنىج دەب سورايسەن سەنچۇ ،سەن نېمە ئەكەلدنج ھەزرنتى مەۋالناغا 234
— مەن ئۆزەمنى ھەدنيە قىپىىدنن -،دتىىدر شىىىىەمر تەمكىنپىىىك بىپەن -،مەن ئۇنىج يولىغا باش قويدۇم. ئۇ ئىادەم بۇنى ئىا الب تىاتىرنى ،،نېمە دتيىشىىىىىنى بىپەلمە تۇرۇب قالدر-دە ،بۇ يەردنال سالپىيى ،كېتى ،قالدر. * * * شىىۇ كەنى شىىەمسىىنىج يېنىغا بېرن ،،شىىۇنچە كۆب ئادەم سىىېنى خاتا چەشىەنسىە ئازابالنمامسىەن ،سىا ا شىۇنچە د شىمەنپىك قىپىشىىېاتسىا ،كارنج يوق يەرەمسەن دەب سورندنن. شىىىەمر نېمە دەۋاتقانپىقىمنى چەشىىىەنمىگەندە ،ما ا ئە ەبپىنى، قارندر« .مېنىج د شىمىنىن يوق» دتدر ئۇ مەرنسىىنى سىىپكى ،قويۇب، «بىزنى تەنقىىد قىپىىدنغىانالر چىقىىدۇ ،رەقىبىمىزمۇ ،بىزگە يىاقمىايىدنغىانالرمۇ بولىدۇ .ئەمما ئالالھ ئاشىىقپىرننىج د شىمىنى بولمايدۇ .بىز ئۆ -ئاداۋە ساقپىمايمىز ئوغپۇم». يىگىرمە يەتتىنچى ىزام :بۇ دۇ يەا تەاغە ا ئوۈشەەە ەەايەدۇ ،ئۇ ىدغەا قەا ەداق ۋاقىرلسەەاڭ ئۇ قەەۇ داق ئەكس سەەادا قايتۇرلدۇ ئاغزلددلك ياۈشەەى گەپ چى سەا ،ياۈ شەى گەپ ،يامان گەپ چى سەا يامان گەپ يا ىدۇ قەۇڭا ،كى كى سەەەن توغرۇلۇق يامان گەپ قىلسەەا ،سەەەن ئۇ ئادەم توغرۇلۇق قى رلق كۈن، قىرلق كېچە ياۈش ەەى گەپ قىل قىرلق كۈ دلك كې يىك ك رلس ەەە كى ،ھەم ە ئىش ئ رگەرگەن سېنىئ ك ڭلۈڭ ئ رگەرسە ،دۇ يامۇ ئ رگىرلدۇ — ئەممىا سىىىىەن خەقپەر بىپەن تىالىشىىىىىى ،،ھەتتىا سىىىىوقۇشىىىىۇب يەر ۋاتىسەن-،دتدنن. شەمر كەلەمسىرندرئ — مەن ئۇالر بىپەن ئەمەس ،روھى بىپەن سوقۇشۇۋاتىمەن. — بوتتۇ ،لېكىال ئۇالر كېيىال سىىىىەن توغرۇلۇق قىىااليمىقىىان گەب قىپىشىىىدۇ .ھەتتا ئىككى ئەركە بۇنداق يېقىال دوسىىا بواللمايدۇ .ئەگەر دوسىىا بولسىىا ئىككىسىىىنىج ئارنسىىىدا ئېغىزغا ئالغىپى بولمايدنغان بىر چىاتىاق بىار دتيىشىىىىتىنمۇ يىانمىايىدۇ .ئۇالرنىىج بۇنىداق رەزنپپىكى ۋە تىتنىخورلۇقىغا شۇنچىپىك غەزنېنن كېپىدۇكى... شىەمر بۇنى ئا الب ھەسىرەتپىك تىندر-دە ،ما ا بىر ھېكايە سىۆزلەب بەردر. ئىككى سىىىەيياھ بىر شىىىەھەردنال يەنە بىر شىىىەھەرگە مېڭىپتۇ .يولدا سىۇلىرر تېشىى ،تۇرغان بىر دەريا ئۇچراتتۇ .دەريادنال كېچى ،ئۆتەيپى دەب 235
تۇرۇشىىىىغا ،سىىىە نېرندا سىىىۇدنال قورقۇب تىترەب تۇرغان يالغۇز چوكاننى كۆر تتۇ .ئۇالردنال بىرر دەرھىا چوكىاننىىج يېنىغىا بېرنى ،،ئۇنى ھىاتىاش ئېتى ،،ئېقىال سىىىۇدنال بۆسىىىەب ئۆتەب ،قارشىىىى قىرغاققا قويۇب ،ئۇنىڭغا ئامانپى تىپەب يولىنى داۋامالشتۇرۇتتۇ. ئەممىىا يولنىىىج كېيىنكى يېرنمىىدا يەنە بىرر زادر گەب قىپمىىاتتۇ، چىرا ئىىاچمىىاتتۇ ،قىىاتىقىنى تەر ب مېڭىېترنپتۇ .بىر قىىانچە سىىىىىىائە مۇشىۇنداق ما غاندنال كېيىال تۇيۇقسىىز زۇۋان ئېچىپتۇئ سىەن نېمىشىقا ئۇ ئايالغا ياردەم قىپىسىەن تېخى ئۇنىڭغا بەدننىج تەگدر .ئۇ سىېنى خىيالغا سىىېپى ،،ئازدۇرندۇ ئەمەسىىمۇې ئەر بىپەن ئايا بۇنداق تېگىشىىسىىە قانداق بولىدۇ نومۇس ئەمەسمۇې بولمايدۇ بۇ ،بۇنداق ئى بىزگە ياراشمايدۇې ئايالنى ھاتاش قىپغان سىىىەيياھ سىىىەۋرچانپى بىپەن كەلەمسىىىىرەبئ ئۇغۇ شىۇنداق ،مەن ئۇ چوكاننى دەريانىج قارشىى تەرنپىگە ئۆتكەز ب قويۇب يېنى ،كەلسەم ،سەن نېمىگە تېخىچە قايناب يەرنسەن -دەتتۇ. —بەزر ئادەمپەر مانا مۇشىۇنداق -،دتدر شىەمر -،ئۆز ئەندنشىىپىرر ۋە بىر تەرەتپىمە قاراشپىرننى باشقىالرغا تا ىدۇ ۋە ئۇنىڭدا مەسىپە بار دەب تۇرۇۋالىدۇ .ھەممە بېسىىىىن مانا شىىىۇنىڭدنال كېپىدۇ .ئۇالرنىج كالپىسىىىى گۇمانغا تولۇب كەتكەچكە ،ئېغىر روھىي بېسىىىن ئاسىىتىدا ئېزنپىدۇ .داداڭ بىپەن بولغان مۇناسىىېنتىمنىج چو قۇرلۇقىنى چەشىەنمەيېاتقانالرغا ئېيا، ئاۋۋا ئۆزننىج كالپىسىدنكى غەلپە-غەشپەرنى تازنپىسۇن. ئېلال بوستون-،2008 ،يىل -6ئاينىڭ -15كۈنى
ئۆتكەنكى خېتىڭدە «رومانىڭنى ئىككى قېتىن ئوقۇب ،شىەمر بىپەن شىۇنچە كۆب ئوخشىاشىپىقىج بارلىقىنى كۆر ب ،كەچمىشىپىرنڭگە قىزنقى، قالدنن .قانداق بولۇب سىىوتى بولۇب قالغانپىقىڭنى سىىۆزلەب بېرەمسىىەن » دەتتىكەنسىەن ،بۇرۇنقى ئىشىالر ھەققىدە گەب قىپىشىنى ئانچە خالىمايمەن ئېپال ،ئەمما سا ا سۆزلەب بېرە . مەن شىىىىوتالنىدنيەنىىج كىنپوچبېرۋر دەيىدنغىان بېپىقچىالر كەنتىىدە تۇغۇلدۇم .ئۆيدنكىپەر ما ا كراو رتچاردسىىىىون دەب ئىسىىىىىن قويۇتتىكەن. بالىپىقىمدنال ئەڭ ئېسىىىىمدە قالغىنى بېپىقچىالر كېمىسىىىى ،تارتىپغان بېپى تورندنال يېشىى ،يىالندە سىا گىپىغان تا -تا يوسىۇنالر ،سىاھى، بويالب قۇر چوقۇالۋاتقىان بېپىقدىالغۇچالر ،كۆز كۆرمىگەن يەردە بو تىارتى، 236
ئۆسىىەب كەتكەن ياۋا گەلپەر ،دتڭىزنىج ئۆتكەر ،تۇزلۇق ھىدر ،ياتيېشىىى، تىىاغالر ۋە ئۇرۇشىىىىتىال كېيىال يىىاۋرۇتىىادا ھۆكەم سىىىىەر ۋاتقىىان غەلىتە ىمجىتپى ...مەن مۇشۇالرنىج ئارنسىدا چوڭ بولدۇم. ئارقىدنال تەتەن دۇنيا چوقان-سىىىەرەن ئىچىدە -1960يىپالرنىج توتان بىاالسىىىىىغىا قىالىدر .ئوقۇغۇچىالر ھەرنكىتى ،ئىايروتىالن بۇال چىپىقى ،يېڭى ئىنقىالتالر ...مەن بۇالرنىىج ھەممىسىىىىىىدنال خىالىي خىپېە مىاكىانىمىدا ياشىىىىاۋاتقان بولۇب ،تە تۇشىىىىپىرنن كىرن ،قالغان ئىنقىالب دولقۇنىدنال خەۋەرسىىز ئىدنن .دادامنىج كونا كىتاب سىاتىدنغان بىر دۇكىنى بار ئىدر، ئىانىام بولسىىىىىا يۇ ى قىممە قويالرنى يېتىشىىىىتەرەتتى .شىىىىۇ ىا مەن بىالىپىقىمىدنال بېرر تىادنچى ئىانىامنىىج يىالغۇزلۇقى بىپەن كىتىابپۇرۇش دادامنىج ئى مىجەزلىكىنىج تەسىرنگە ئۇچرنغان بولسام كېرە .كەنبويى دەرەخكە يامىشى ،چىقى ،يىراقتىكى مەنزنرنپەرنى تاماشا قىالتتىن ،ئۆمەر بويى مۇشىىۇ يەردە ياشىىاشىىنى ئوياليتتىن .بەزندە ئۆيدنال ئايرنپى ،،اھان كۆر ب بېقى خىيىىالىغىمۇ كېپىىى ،قىىاالتتىن ،ئەممىىا كىنپوچبېرۋننى ياخشىىى كۆرەتتىن ،تۇرمۇشىىۇمدنال رازر ئىدنن ،مەشىىەدە تۇغۇلدۇم ،مەشىىەدە ئۆلىمەن دەب ئوياليتتىن .ئەمما ئالالھنىج مەن ئەچەن يازغان ھېكايىسىىى تامامەن باشقا ئىكەن. 20يېشىىىىىمدا ھاياتىمنى تەتەنپە ئۆزگەرتىېەتكەن ئىككى نەرسىىىىىگە يولۇقتۇم .بىرننجىسىىى ،سىىەرەتچىپىك ئاتپاراتى .سىىەرەتچىپىك كۇرسىىىغا تىزنمالتقىانىدنن .دەسىىىىپەتتە ھەۋەس بىپەن كىرن ،قالغىان بۇ ئىشىىىىنىج ئىىاخىر ئۆمەرلە قىزنقىشىىىىىن بولۇب قىىالىىىدنغىىانپىقىنى نەدنال بىپە . ئىككىنچىسىىى ،بىر ئايا بىپەن تونۇشىىۇب قالدنن .ئۇ دوسىىتپىرر بىپەن بىپپە ياۋروتانى سىىىاياھە قىپى ،،يېزنمىزغا تاسىىىادنپىي كېپى ،قالغان گولالندنيەلىك ئايا بولۇب ،ئىسمى مارگو ئىدر. ئۇ مەنىدنال سىىىىەككىز يىاش چوڭ بولۇب ،نىاھىايىتى چىرايپى ،ئېگىز بويپۇق ،ەزبىپىىك ،ئو پۇق ئىايىا ئىىدر .ىاھىانكەزدر ،ئىىدندىالىسىىىىىا، رادنكىىا ،زنيىىالىي ،شىىىىەرەنىىداز ،سىىىىولچى ،ئەركىنپىكنى قوغىىدنغۇچى، ئىىانىىارخىسىىىىىىا ،ئەندەنە مەدەنىيىتى تەرەتىىدارر ،ئىىايىىالالر ھۇقۇقىنى قوغىدنغۇچى ...مىارگوتنىىج بۇ سىىىىەتەتپىرننىىج مەنىسىىىىىنىمۇ تولۇق بىپمەيتتىن .بىپىىدنغىنىن تەقە ،ئۇ ئىككى يىاققىا تەۋرننىى ،تۇرنىدنغىان ئايا ئىدر. بىر قارنسىا ،شىۇنچە شىۇنچە خۇشىا ،ئەسىەبىي ،كالپىسىىدا ئەمىدۋارلىققا تولغان مو تىكىرلەر ،ئىشىىالرنى تىالنالب ئالدنراش يەرگەن؛ بىر قارنسىىا، 237
سىىىىالپىيى ،،كۆزننىج نۇرر ئۆچكەن .ئۇنىج كەيپىياتىنى ئالدنال بىپى مۇمكىال ئەمەس ئىىدر .يىاۋروتىا تۇرمۇشىىىىىنى ئىگىپىېالغىان «بۇرژۇئىازنيە باياشىىىاتپىقىنىج ئىككى يەزلىكىمىپىكى» گە ئەزەلدنال ئۆ ئىدر .دائىن بىر ئىشىىىىالرنى زنغىرالب ،تەنقىدلەب كېتەتتى .مەندە ئېغىر بېسىىىىى ، يۇۋاش ئىىادەمنىىىج مىىارگوتتە ئەسىىىىەبىي ئىىايىىالىىدنال نېرر قىىاچمىغىنى ھازنرغىچە ئۆزەممۇ بىپمەيدنغان بىر تېپىشىىىىماقتۇر .ئۇنىڭدنال قاچمىدنن، بەلكى كۆز منى يۇمۇتال ئۇنىىج قوينىغىا ئۆزەمنى ئىاتتىن .ئۇنىڭغىا ئىاشىىىىى بولغانىدنن. مارگو ئا ايى ،ئايا ئىدر ،كالپىسىىىىى ئىنقىالۋر يېڭى تىكىرلەر، ئۆتكەر تەنقىدلەر بىپەن تولغان بولۇب ،ەسىىۇر ،مۇسىى تەقى ،،ئىسىىيانكار، شىىۇنىج بىپەن بىرگە كىرنسىىتا گەلدە نازۇ ئىدر .بەزندە ،بىرەر ناچار گەتتىال تېرنكى ،بوغۇلۇب كېتەتتى .ئۇنى دۇنيانىج رەھىمسىىىىزلىكىدنال ھەم روھىي دۇنياسىىدنكى ئە ەلپىك ئا ىزلىقتىال قوغدنشىىن كېرە دەب ئۆزەمگە ۋەدە بەردنن .ئە ىبا ئۇ مېنى مەن ئۇنى ياخشىى كۆرگەندە ياخشىى كۆردنمۇ ياق ،ئېپال .ئۇ ما ا سىادن ئىدر دەتمۇ قارنمايمەن .ئەمما شىۇنى بىپىمەنكى ،ئۇ ھېچكىمنى ياخشى كۆرمىسىمۇ ،مېنى ياخشى كۆردر ،يەنى ئىۆزنىگە خىىاس ئىۇسىىىىپىۇب بىىپەن ،قەدرنىمىنىى قىىاللىىغىىنىىچە ،يىىاخشىىىىىى كۆرەلىگىنىچە ،ئۆزنمۇ ھەيران قالغۇدە دەرنجىدە ياخشى كۆردر... شىىىۇنداق قىپى ،،مارگوتنىج كەينىگە كىرن ،گولالندنيەگە كەتتىن. ئۇ يەردە تو قىپىدۇق ،مىارگو بۇ يەردە بىر ئىاز دتمىنى ئېپىېالىدر .ئىانىدنال سىىىىياسىىىىي ياكى ئىقتىسىىىادني سىىىەۋەبپەر تەتەيپىدنال ياۋرۇتادا تاناھپى تىىپىىمەكىچىى بىولىغىىانىالرغىىا يىىاردەم بىېىرنشىىىىكە ئىىاتىالنىىدر .تىىانىىاھىپىى تىپىگەچىپەرنىج ئېھتىيا ى ئەچەنال خىزمە قىپىدنغان بىر تەشىىىكىالتتا ئىشىىىىپەب ،دۇنيىانىىج ئەڭ ئىاتەتپىىك ىايپىرنىدنال گولالنىدنيەگە قېچىى، كەلگەن ئائىپىپەرگە يېتەكچىپىك قىالتتى ،گويا ئۇالرنىج تەرنشىىىىتىسىىىىى ئىدر .شىىىىۇ دەرنجىدە ئىدنكى ،ھىندونېزنيە ،سىىىىومالى ،ئارگېنتىنادنال، تەلەستىندنال كەلگەن بىر قانچە ئائىپە قىزلىرنغا ئۇنىج ئىسمىنى قويدر. مەن ئۇنداق ئىدنيالىسىىتىك تەلەتپەرگە كۆ ە بۆلمەيدنغان ئالدنراش ئىادەم ئىىدر ،مىاددنيەتچى بولسىىىىىام كېرە ،ئىشىىىىپىگەن يېرنىدە نەتىجە قازننىشىىىىقا ئىنتىپىدنغان ياشىىىىالردنال بولۇش سىىىىەتىتىن بىپەن تېخىمۇ يۇقىرر ئۆرلەش ئەچەن تىرنشىىىىىاتتىن .كېيىال بىر خەلقدىارا شىىىىىركەتتە ئىشىپەشىكە باشىپىدنن ،كەسىپىن ياكى مائاشىىن بىپەن مارگوتنىج كارر يوق
238
بەردنن ،بىا ،قۇدرەتپىىك
ئىىدر ،ئەممىا مەن بۇالرغىا بىارغىانچە ئەھمىيە بولۇشنى ئارزۇ قىالتتىن. مەن تەتەن ھىىايىىاتىمنى ئىنچىكە تىالنپىغىىانىىىدنن .ئىككى يىپىىدا بالىپى بوالتتۇق ،تەسىىەۋۋۇرۇمدنكى بەختپىك ئائىپە كۆر نەشىىىدە ئىككى قىزنن بار ئىدر .كېپەچىكىمىزنىج تارالق بولىدنغانپىقىغا ئىشىىىنەتتىن. نېمىال دتگەنبىپەن ،يىاۋروتىاغىا كۆچمەنپەرنى ئېقىتىېاتقىان ،بۇزۇق تۇرۇبىىدە ئۇ ۋەيرانە دۆلەتپەردە ئەمەس ،دۇنيىانىىج ئەڭ تىن يېرنىدە يىاشىىىىىاۋاتىاتتۇق. يىاش ،سىىىىىاغالم ئىىدۇق .بىرەر ئىشىىىىنىىج خىاتىا بولۇب قېپىشىىىىىغىا يو قويمىايتتۇق .ھىازنر بۇ قۇرالرنى يېزنېاتقىانىدنمۇ ھەيران قېپىېاتىمەن .ھىازنر 54ياشقا كىردنن ،مارگو بولسا ئالپىبۇرۇن دۇنيادنال كەتتى. ھالبۇكى ،ئۇ مەندنال سىىىىاغالم ،مۇاليىن ،ئاقكۆ ە ئىنسىىىىان ئىدر. ياشىىىىسىىىا ئۇ ياشىىىىسىىىا بوالتتى .چەنكى يېمە -ئىچمەككە بە دنققە قىالتتى ،دائىن چېنىقىاتتى ،نىاچىار ئىادەتپەردنال يىراق تۇراتتى ،نىاھىايىتى زن ،،تۇختا ئىدر .ئارنمىزدا ياش تەرقى بولسىمۇ ،مەندنال ياش تۇراتتى. ئۇ تۇيۇقسىىىىىز ئۆلەب كەتتى .بىر كەنى كېچىسىىىىى ،گولالنىىدنيەگە تىىانىىاھپى تىپەب كەلگەن بىر رۇس مۇخبىرنى كۆرگىپى كەتكەنىىىدر. قايتاشىىدا يۇقىرر سىەرئەتپىك تاشىيولدا ماشىىنىسىى بۇزۇلۇب قاتتۇ .قاتناش قىائىىدنپىرنگە ھەر ۋاقىىا رندىايە قىپىىدنغىان ۋە مېنىمۇ دائىن ئىاگىاھالنىدۇرۇب تۇرنىدنغىان مىارگو ،يولىدا سىىىىىگنىا چىرنغىنى يېقىى ،كەتەب تۇرمىا ، كالپىسى چۆگىپەب قالغاندە ،ماشىنىسىدنال چىقى ،،يېقىال ئەتراتتىكى بىر يېزنغىا قىاراب مېڭىپتۇ .قىارا غۇلۇققىا سىىىىىڭىى ،كېتىىدنغىانىدە ،توق قەھېە رە پىك يامغۇرلۇق كىيىمى ،قارامتۇ ئىشىىىىتان كىيىېاتتىكەن... يەز مېتىر مىا غىانىدا نىاھىايىتى تېز كەلگەن بىر مىاشىىىىىنىغىا سىىىىوقۇلۇتتۇ. يۇگۇسالۋنيەنىج نومۇر تاختىسىنى ئاسقان يە ماشىنىسىكەن ،شوتۇر ئۇنى كۆرمە قالغانمى . سىىىىۆيەمپە ئىىايىىالىمىىدنال ئىىايرنپىىى ،تەتەنپە ئۆزگىرنىى ،كەتتىن. بېپىقچىالر كەنتىدنكى يىگىتپىك سىىىاددنپىقىممۇ ،شىىىىركەتتىكى ئۇتۇق قىازننى قىزغىنپىقىممۇ قىالمىىدر .ئىچىمىدە يوشىىىىۇرۇنۇب يىاتقىان ،تۇ - قولى چەشەب قويۇلغان ھايېان ئوتتۇرنغا چىقتى. بە تىېىز ئىۆزگەردنىن ،بىۇزۇلىۇب ،ئىىايىنىىى ،كەتىتىىن ،نىىھىىايە ، چەشىىىىكەنپەكتىال قۇتۇلىدۇم-1970 .يىپالرنىىج بېشىىىىى ئىىدر .بۇ ئۆمەر مەنزنپىمنى سىىىىوتى سىىىىۆزندنكى س ھەرنپى بىپەن تونۇشىىىىقان مەزگىپىن دەيمەن. 239
كەچمىشىىىن مانا شىىۇ ،ئىچىج سىىىقىپدر بولغا سېنى سۆيەب ،ئەزنز يېزنېەتتىن.
ئېپال ،بىر ئاز ئۇزۇن
پاھىشە چۆل گۈلى كونيا-1245 ،يىل -1ئاي ئى تېرن ،قويغىنىن ئەچەن ازاالندنن .خۇنسىا دەلال مېنى ئەمدر ھېچيەرگە چىققىپى قويمىايىدۇ .بۇنىڭغىمۇ مەيپى .راسىىىىتىنى ئېيتقىانىدا، خۇشىىىىالپى نېمە ،ئىازاب نېمە ،ئۇنىداق تۇيغۇالردا بولۇب بىاقمىغىپى ئۇزاق بولدر .كەنپەر يەنە ئاستا ئۆتمەكتە .ھەر كەنى ئەتىگەندە ئەينەككە قارنسام، چىرايىن بىىارغىىانچە سىىىىولغۇن ۋە ھىىالسىىىىىز .چېچىمنى تىىاراب تەردازمۇ قىپمايمەن ،يەز مگە ئە پىك ھەم سىىىىەرمەيمەن .باشىىىىقا قىزالر چىرايىمغا قىاراب ئەيىبپىشىىىىىىدۇ ،خېرنىدارالرنى قىاچۇرۇۋاتقۇدەكمىشىىىىمەن .بەلكىن شىىۇنداقتۇر ،ئەمما ھېچكىمنى ەل ،قىپىشىىنى خالىمايمەن .ئەركەكپەرگە چىرايپى كۆر نەشىىتىال بىزار بولدۇم ،خورالندنن .ھېچكىمنىج دنققىتىنى ەل ،قىپمىسام ،بىر بۇلۇ دا ىمجىا قېرن ،ئۆلەب كەتسەم دەيمەن... بۇالرنى ئويالب يەرگىنىمدە ،ئەلەشىكەن ئاخشىام بىر خېرندارنىج مېنى كۆرنمەن دەب تۇرۇۋالغىانپىقىنى ئىا الب ھەيران قىالىدنن ،بېرنى ،قىارنسىىىىىام، بايبارسې ھەيرانپىقىمنى قورقۇن بېسى ،كەتتى... مەن ىئ الىدنىدا ،ئۇ ئىارقىىدا ،ئەسىىىىا قەۋەتتىكى تىاكىار يىاتىاقالرنىىج بىرنگە كىردۇق .يالغۇز قاالر-قالما ئىچىن سىقىپى ،سورندننئ — سىىەن تاشىىشىىاب ئەمەسىىمۇ ەمدىيەتنىج تەرتىپى ۋە ئەخالقىنى قوغداش سېنىج ۋەزنپەڭ ئىدنغۇ تاھىشخانىدا نېمە ئى قىپىسەن — قارا بۇنىج گېپىگە -،دتدر بايباس مەسىىخىرە قىپى -،،ئەمىسىىە سىىىەندە تاھىشىىىەگە ئۇ كەنى امەدە نېمە بار سىىىەن ئۇ يەرگە بارسىىىاڭ بولىدنكەنۇ ،مەن بۇ يەرگە كەلسەم بولمامدنكەن — ئۇ كەننىج گېپىنى قىپما ،سىېنىج دەسىتىڭدنال ئۇ كەنى ئۆلگىپى تىاس قىالىدنن .ھەممە ئىادەمنى مىا ىا قىارشىىىىى كەشىىىىكەرتتەڭ .سىىىىەن بۇ تاھىشىىىىخانىنىج چاتارمەنى ئەمەسىىىىمىدنج بۇ قانداق گەب -دتدنن ۋە بۇنىڭغىا ئۇالتال -،ئەگەر شىىىىەمر بولمىغىان بولسىىىىىا ،ئىالپىقىاچىان ئۆلگەن بوالتتىن .ئالالھ ئۇنىڭدنال رازر بولسۇن -،دتدنن. — مىا ىا قىارا ،مېنىىج ئىالىدنمىدا شىىىىۇ ئوغرننىىج گېپىنى قىپمىا ،نەق كاتىر ئۇې 240
بايبارنسىىتە زوراۋان بىپەن گەب تالىشىىى ،قالسىىام بولمايتتى ،ئەمما گېپىمنى دەۋەتتىنئ — مەن شىىەمر تەبرنزنگە ئىشىىىنىمەن ،ئۇ سىىەن دتگەندە ئەسىىكى ئادەم ئەمەس ،ئۇ نەچچە قېتىن مېنى كۆرگىپى كەلدر. — بىر تاھىشىە ماختاۋاتقان ئادەمدنال نېمە ياخشىىپى كەلسىۇن - دتدر ئۇ سىىە ھىجىيى -،،مانا ،مانا ،دتمە ئى باشىىقاې تاھىشىىخانىغا بىر دەرۋن كەلسە ،نېمىشقا ھەيران قالمىغۇلۇق — سىىەن دائىن بۇزۇق خىيالالرنى قىپى ،يەرگەچكە باشىىقىالرنىمۇ ئۆزە دە چاغالب قالىسىەنې بىراق ئۇ سىەن ئويپىغاندە ئەمەس-،دتدنن-، شىىىىەمر مىا ىا يىاردەم قىپىېاتىىدۇ ،بۇ يولىدنال مېنى قۇتۇلىدۇرۇش ئەچەن تىرنشىىىېاتىدۇ .ئۇ دەيدۇكى ،بىر كىشىىى بەختسىىىز بولۇب قالسىىا ،خارالنسىىا بۇنىج ۋابالى تەتەن شىەھەرگە بولىمى .بۇ ئۆمر مدە تۇنجى قېتىن بىرسىى مېنى بەدننىمىدنال تىايىدنپىنىىدنغىان مىا قىاتىارنىدا ئەمەس ،ئىادەم قىاتىارنىدا كۆر ۋاتىدۇ .مەندنكى ھىدايەتنى كۆرەلىگەنپىكى ئەچەن ما ا ياردەم قولىنى سۇنۇۋاتىدۇ. — سىىەندە ھىدايە نېمە ئى قىپسىىۇن تاسىىكىنا -دتدر بايبارس ئاچچىقالب -،بۇ كەچتە مېنى تېرنكتەرمە ،گۇناھكار قىپىسەن ئادەمنىې — بىرەر يىىاخشىىىىى گەب قىپغىنىڭىنى ئىىا پىمىىىدنن-...دەب غۇدۇ شىدنن. بۇ ھەقتە ھېچكىمگە تىنمىغانىدنن ،ئەمدر كېپى ،بۇالرنى نېمىشقا بايبارنسىىقا دەب يەرگىنىمنى ئۆزەممۇ بىپمىدنن .شىىەمر ئۆتكەنكى ئايالردا ھەتتىىىدە بىر قېتىن مېنى كۆرگىپى كەلگەنىىىدر .قىىانىىداق قىپىىى، باشىىقىالرنىج كۆزنگە چېپىقما ،خۇنسىىا دەلاللغا تۇتۇلۇب قالما يېنىمغا كىرندنغانپىقىغا ھەيران ئىدنن ،ئىشىقىپى ،كىرەتتى .باشىقىالرغا دتسىەم، ېسىىىېھىرۋازلى بۇې دتيىشىىىى ئېنى .ئەمما مەن بۇنىج سىىىېھىرۋازلى ئەمەسىىپىكىنى بىپەتتىن ،شىىەمسىىتە ئالالھ ئاتا قىپغان ئاالھىدە ئىقتىدار بولۇب ،تامنىج ،ئىشىىىىىكنىج نېرنسىىىىىنى كۆرەلەيتتى .خالىسىىىىا ئۆزننى يۇشىۇرااليتتى« .ھازنرلىقىج تەتكەن بولسىا بۇ تاھىشىخانىدنال چىقى ،كە ، ئارقا غا قارنما» دەيتتى ما ا .بۇ ئۆمر مدە بىر ئانام ،بىر مۇشىىىىۇ شىىىىەمر ئىنسىاننىج ئىنسىاننى غەرەزسىىز ،تەمەسىىز ،خالىر سىۆيەلەيدنغانپىقىنى كۆرسەتتى ،بۇ ەھەتتىنال ،ئۇنىڭدنال ناھايىتى مىننەتدارمەن. ئۇ مېنى ،نېمە بولسىىىىىا بولسىىىىۇن ،بەدبەخىا بولۇب قىالمىاسىىىىپىققىا چاقىراتتى« .ئەمىدسىىىزلەنمە چۆ گەلى ،ئۆزە نى تەسىىەۋۋۇتقا ئاتىماقچى 241
بولسىىىىىاڭ ،ئىىارزۇيۇڭ ھەقىقىي بولسىىىىىا ،شىىىىۇنى بىپگىنكى ،بىزنىىىج تەرنقىتىمىزدە ئەمىدسىزلىككە ئورۇن يوق ،ئۆزە نى چارنسىز ھېر قىپما. ھەقتائاالنىج سىەتەتپىرر ئارنسىىدا ئا ىزلى ،ئەمىدسىىزلىك دتگەن نەرسىە يوق »...دەيتتى. چەشىكەنپىشىى ،قالغىنىمدا ،تەقدنرنمنىج مۇشىۇنداق ئىكەنپىكىنى، قولۇمدنال ھېچنېمە كەلمەيدنغانپىقىنى ئېيتقىنىمدا ئۇ قىرن نىزامىدنال بىرسىنى دەب بەردرئ يىگىرمە سەككىزلنچى ىزام :ئ ت ۈش ئىچى ىز ى قا لىۋالغان تۇما دلك ئىبەارەە كېلەچەك بولسەەەەەا ۈتۈ لەي ۈىيەال ەردلسەەە ەەى ك ەلگۈسەەە ەەىنى بىلەل ەي ىز ،ئ ت ۈقەنى ھەم ئ رگەرتەل ەي ىز سەو ىالر دائىم مۇ قەۇ ەيتنىئ ھەقى ىتىدە ياقايدۇ مەن بۇالرنى خىيىا قىپىېاتقىنىمىدا بىايبىارس ھەر بىر ھەرنكىتىمگە، چىرا ئىپادەمگە سىىىنچىالب قارايتتى .ئوڭ تەرەتتىكى ئالغا كۆزر ما ا، ئارقامدنكى بىر نۇقتىغا تىكىپگەن بولۇب ،ئۇ يەردە گويا مەن كۆرەلمەيدنغان بىر نەرسە باردە چەكچىيى ،،مېنى قورقۇتىېتتى ،باراتتى. بايبارسىنىج شىەمسىتىال نەترەتپىنىدنغانپىقىنى بىپدنن .گەتنى بۇراش ئەچەن كېتىىى ،،ئىككى قەدەھ شىىىىىىاراب ئەكەلىىدنن .قولۇمىىدنال ئېپىپال كۆتەر ۋەتتى ،ئىككىنچى ،ئەچىنچى قەدەھنىمۇ شىىىىۇنىىداق تېز ئىچىىى، تەگەتتى ،تۆتىنچى قەدەھنى ئىچى ،بولۇب ،زۇۋانى ئېچىپىشقا باشپىدرئ — دتگىنە قېنى ،سىىىېنىج ھەنىرنج نېمە -دەب سىىىورندر بايبارس تىپىنى چىاينىاب -،بۇ تىاھىشىىىىخىانىىدنكى ھەر بىرنڭنىىج بىردنال مىاھىارنتى بارمى ،سىىىېنىج نېمە ئۇسىىىسىىىۇ -تۇسىىىۇ ئوينامسىىىەن ياكى كارنېاتتا كۆرسىتەمسەن ھەنىرنڭنى — مەندە ھەنەر يوق-،دتدنن -،ئەگەر كۆ ە ئاچىمەن دتسىىەڭ باشىىقا قىزالرنىج يېنىغا كىر ،مەن سېنى خۇشا قىاللمايمەن. ھەتتا مەندە يۇقۇمپۇق ىنسىىي كېسىەلپىك بار دەب يالغان ئېيتتىن. خېرنىدارغىا مۇشىىىىۇنىداق دتگىنىمنى بىپسىىىىە خۇنسىىىىا دەلال تىاچىقىمنى چىاقىاتتى ،ئەممىا قورقۇب قىالمىىدنن .بىايبىارسىىىىنىىج مەنىدنال ۋاز كېچىشىىىىى ئەچەن كالالمغا كەلگەن بارلى چارنپەرنى ئىشقا سالدنن. ئەمما ئۇ كەتمىدر ،نېمىال دتسىەم دولىسىىنى چىقىرن ،قاراب تۇردر. ھېچنېمىگە تەرۋا قىپمىايىدنغىانپىقىنى ئېيتىى ،،قوينىىدنال بىر كۆن خىالتىا چىقىرنى ،،ئىچىىدنال قىزغۇ دورا تۆكەب ،ئىاغزنغىىا كىاب ئېتىى ،،مەززە قىپى ،چايناشقا باشپىدر .سەنمۇ چاينامسەن دەب سورندر. 242
— ياق -،دتدنن بېشىىىمنى چايقاب ،ئۇنىج ئاغزندنكى نەرسىىىنىج نېمىپىكىنى ،بۇنىڭغىا خۇمىار بولغىانالرنىىج قىانىداق بولۇب كېتىىدنغىانپىقىنى بىپەتتىن... بايبارس قېپىنپى بىپەن ھىجايدرئ — نېمە بوالتتى دەيمەن قىارنسىىىىىام بە ئەدەبپىىك كۆر نىسىىىىەن. نېمىدنال مەھرۇم قالغىنىڭنى بىر بىپسىەڭ ،ئادەمنى لەيپىتى ،ئۇچۇرتىدۇ بۇ كاساتە ې ئۇ ئو دا يېتى ،،تورۇسىىىتىكى ئۆمەچە تورننى ىمجىا كۆزەتتى. ئىىانىىدنال دەھشىىىىەتپىىىك ئىشىىىىالرنى ،بەگەنگە قەدەر ەڭ مەيىىدانپىرنىىدا كۆرگەنپىرننى بىر-بىرلەب سۆزلىدر. — چىنگىزخان ئۆلەب ،توتىسى كۆككە سورۇلدر ،ئەمما ئۇنىج روھى مو غۇ ئەسىىىىكەرلىرننىىج قەلبىىدە ھىازنرغىچە ھىايىا -،دتىدر بوغۇق بىر ئاۋازدا .ياۋۇز ئەرۋاھالردە باسىىىىتۇرۇب كەلگەن مو غۇ ئەسىىىىكەرلىرننىج كىارۋانالرنى بۇالب ،يېزنالرنى ۋەيران قىپىى ،،ئۇچرنغىانال ئىادەمنى ئەر ،ئىايىا دتمە چېپىىى ،ئۆلتەرگەنپىكىنى ئېيتتى« .ئەممىىا مو غۇلالر كەلمىگەن بولسىىىمۇ ،باشىىقا ئىشىىالر چىقاتتى ،چەنكى ئىنسىىانالر ياشىىايدنغان يەرنىج ھەممىسىدە ئۇرۇش بولىدۇ» دتدر. ئارقىدنالئ «سىىىوغۇق قى كېچىسىىىى ،نەچچە يەز ئادەم ئۆلەب ياكى يىارنالنغىان ەڭ مەيىدانىىدا ،بەزنپەر روھىنى تەسىىىىپىن قىپىېاتقىان ،بەزنپەر ان تالىشىىىىېاتقاندا ،ئارندا شىىىۇنداق بىر رەھىمدنپپىك ،نازۇكپۇق ھۆكەم سىەرندۇ ،ھەر تەرەب كىشىى ئىشىەنگەسىىز دەرنجىدە ھۇزۇرغا چۆمەلىدۇ ،بۇنى بىپەمسەن » دەب سورندر. ئەندنكى ،كەتتىن ،نەدنال بىپەتتىن اۋاب بېرەلمىدنن. — قىاچىانكى بىر يەردە زور بىااليى-ئىاتە يەز بېرنى ،،نۇرغۇن ئىادەم ئۆلەب كەتسىىىىە ،ئىىارقىىىدننال ئېغىر ىمجىتپى ھۆكەم سىىىىەرنىىدۇ .بۇ ىمجىتپى ئەسىىىىپىدە دۇنيانىج ئەڭ مۇكەممە سىىىىاداسىىىىىدۇر-،دتدر بايبارس سىىىۆزننى داۋامالشىىىتۇرۇب ،شىىىاراتتىال كۆرە ،ئۆز گېپىدنال بەكرە مەسا بولۇب كەتكەندە قىالتتى. — نېمىدتگەن ئېچىنىشپى -،دتيەلىدنن تەقە . بايبارس كەلدرئ — ئېچىنىشىپى دەمسىەن ئېچىنغۇدە ئى يوق قىزچاقې دۇنيا مۇشۇنداق ،چوڭ بېپى كىچىك بېپىقنى يەيدۇ ،زالىن مەزلۇمنى خاراليدۇې 243
ياشىاشىنىج بىرال يولى بار ،ئۇ بولسىىمۇ ەڭ قىپى -،دتدر ئۇ -،ئۇنداقتا كىچىك بېپى بولمايمەن دتسىىىىەڭ، سىىىىەن قانداق قىپىشىىىىىج كېرە سەندە خوتۇنالرغا بۇنىج بىرال يولى بارئ كەچپە ئەرنىج قوينىغا كىرن ، ئۇ چاغدا ئۇ ئەر سېنى قوغدايدۇ. نېمە دەۋاتقىانپىقىنى چەشىىىىەنمىگەن بولۇب تۇرۇۋالىدنن ،يىاخشىىىىى بولسىۇن ،يامان بولسىۇن ،بىر ئېغىز ئارتۇق گەب قىپمىدنن .دتيىشىىدنغان بىىاشىىىىقىىا گەب يوق ئىىىدر .ئۇ قولۇمىىدنال تۇتۇب ،مېنى يەرگە ئېتىىى،، كىيىمپىرنمنى سىىىىىالىدۇردر ،قوتىا ،يىاۋايى ،ئىاچكۆز ئىىدر ،ھەرنكىتىنى ئاسىتىپىتىشىقا ئۇرۇنسىاممۇ ،دورا ۋە شىاراتنىج كەچىدنال خۇدننى يوقاتقان بولۇب ،كۆزلىرر قىىانغىىا تولۇب ،ئىىاۋازر بوغۇلۇب كەتكەنىىىدر؛ ئىىاغزنىىدنال مە ەن ،تەر ،سىىىىېسىىىىى گەب چىقىاتتى .ئۇ بىرال چىڭقىپىى ،ئىچىمگە كىردر ،بەدننىمنى تولغاب ئاغرن ئازابىنى تەسىىىەيتمەكچى بولدۇم ،ئەمما ئۇ تەتەن كەچى بىپەن بېسىىىىىېالىدر ،شىىىىۇنچىپىىك قىاتتى بىاسىىىىتىكى مىىىدنىرلىىغىۇدە ھىىالىىن قىىالىمىىىدر .ئىۇ كىۆر نىمەس يىىى ،تەرنىپىىىدنىال ھەرنكەتپەند ر لەۋاتقان قونچاقتە ئالدر-كەينىگە توختىما مىدنرالشىىىقا بىاشىىىىپىىدر ،شىىىىەھېنتى بوشىىىىىالغىانىدنال كېيىنمۇ توختىمىىدر ،تېخى قانائەتپەنمىگەن بولسىىىىا كېرە ،ئاۋۋالقى ئاچكۆزلەكى بىپەن ھەرنكىتىنى داۋامالشىتۇردر .تېخىمۇ قۇتراب كېتىشىىدنال ئەنسىىرنگەنىدنن ،توسىاتتىال، ئۆزلەكىدنال ھېرن ،ىمى ،قالدر ،تېخىچە ئەسىىتەمدە ئىدر .بىر مىنۇ ئىپگىرر خىارالنغىان بەدننىن ئەمىدر ئۇنى يىرگەنىد ر ۋاتقىانىدە ،چىرايىمغىا نەترە بىپەن قارندر. ئاخىرندا بىر يانغا ئۆر لەب «قوب ،ئەسىىتىبېشىىىڭغا بىر نېمە كىي» دەب بۇيرۇدر. ئورنۇمىدنال قوتۇب بىر چەتتە ئىالىدنراش كىيىنىېاتقنىمىىدا ئۇ ئىاغزنغىا يەنە مە ۇن ئېتى ،،مېنى تاماشىىىا قىپدر« .بۇندنال كېيىال باشىىىقا ئەرگە يېتى ،بەرمەيسەن ،سېنى ئاشنا قىپىېالىمەن» دتدر. خېرنىدارالرنىىج بەزنىدە كەلسىىىىە-كەلمەس خىيىالالرغىا كېپىشىىىىى، تاھىشىىەلەرنى ئىگىپىېالماقچى بولۇشىىى ئادەتتىكى ئىشىىالر ئىدر .بۇنداق سىىەزگەر مەسىىىپىپەرنى قاقباشىىپى بىپەن بىر تەرەب قىپىشىىنى« ،نوچى ئەرسەن ،سېنىج ئەچەنال خىزمە قىپىمەن» دەب ئۇالرنى شىالب قويۇشنى، «ئەمما مېنى كيىند ر ب ياسىىاندۇرۇشىىۇڭ ،كۆب تۇ خە پىشىىىج ،بولۇتمۇ خۇنسىا دەلاللنى رازر قىپىشىىج كېرە » دەب يامان يەردنال تۇتىېتپىشىنى
244
بىپەتتىن .ئەمما ئەمدر يالغان سىىىۆزلەب بىر كىمنى ئالدنغۇم يوق ئىدر، بۇنداق ئويۇنالرغا تويۇب كەتكەنىدنن. — بولمايدۇ-،دتدنن-،مەندە تاھىشىىە سىىا ا ئاشىىنا بولمايدۇ .يەنە كېپى ،مەن يېقىنىدا بۇ يولنى تەتەنپە تەر ئېتىمەن ،تاھىشىىىىخىانىدنال ئايرنپى ،،ئۆزەمنى ئىبادەتكە بېغىشاليمەن. بايبارس ئۆمرندە بۇنداق قىززن گەب ئا الب باقمىغاندە ،قاقاخالب كەلەب كەتتى ،شىىىىۇنچىپىىك قىاتتى كەلىدنكى ،كۆزلىرنىدنال يىاش چىقىى، كەتتى. — ئىبىادە قىپىمى تېخى ،ۋا مىا سىىىىېكىپەكنى-،دتىدر گەب قىاللغۇدە ھالغا كېپى -،،نەگە بارنسەن بايقۇش ،بىر دەم ئولتۇرسا چۇې بايبارسىىىىقا گەب قىپغاننىج تايدنسىىىىى يوقپۇقىنى بىپەتتىن ،ئەمما ئىختىيارنن ئىپكىمدە ئەمەس ئىدر. — ئۆزە چە مېنى تەس كۆر ۋاتىسىىىىەن ،ئەممىا ئىككىمىزنىىج چوڭ تەرقىى يىوق ،دتىىدنىن -ئىىكىكىىپىىمىىز ئىۆتىكەن ئىشىىىىىالرغىىا ،قىىپىغىىان گۇناھپىرنمىزغا تۇشىايمان قىپىمىز .ئەمما سىەن ،تاغاڭ سىاالمە بولغا ، تاششاب بولدۇڭ .مېنىج ئارقا تېرنكىن بولمىغاچقا ،بۇ يەردە ياشاۋاتىمەن. بايبارسىىىنىج چىرايى ئۆزگىرن ،،قاتىقى تەر لەب كەتتى .چەكچىيى، تۇرغان كۆزلىرر غەزەتكە تولدر-دە ،كېپىپال چېچىمغا ئېسىپدرئ — نېمە دتدنج ھە دەب قويسىىام ھەددنڭدنال ئېشىىىېاتامسىىەن تېخى بۇزۇقې نېمە گە مېنى ئۆزە گە سېپىشتۇرنسەن بىر نەرسىىە دە دەب بولغىچە تۇيۇقسىىىز تەگكەن مۇشىىتتىال ئۇ ۇقۇب كەتتىن ،يەز مگە تەگكەن مۇشىىىىتنىج ئاغرنقىنى تارتى ،بولغىچە ،تاالق- تۇلۇق قىپىپال تىامغىا ئىاتتى ،قىاتتى زەربىىدنال بېشىىىىىن تىقىراب كەتتى، ئەمما باشتىال ئاخىر غىج قىپمىدنن ،قارشىپى كۆرسەتمىدنن. بۇنىداق ئىشىىىىالر بۇرۇنمۇ يەز بەرگەن ،خېرنىدارالرنىىج تىى-،ھىاقىارنتى، تاياق-دۇمباسى ،خورالشپىرنغا تاال قېتىن ئۇچرنغانىدنن. * * * بايبارس قورسىىىقىمغا ،بېقىنىمغا قاتتى تېپىشىىكە باشىىپىدر .يەردە سىوزۇلۇب ياتاتتىن ،دە شىۇ تەيتتە ،شىۇ يەردە ،چەشىەند رگىپى بولمايدنغان ئا ايى ،ھا يەز بەردرئ روھىن گويا تېنىمدنال ئايرنپدر ،شىىۇنداق دتسىىە ئىشىىىىەنمەتتىكەنمەن ،روھ خۇددر لەگپەككە— قۇيرۇقپۇق ،رە دار ،نازۇ ، چىرايپى لەگپەككە ئوخشىىايدنكەن ...ئۇ ئۆزننىج ئېغىرلىقىدنال قۇتۇلۇب 245
ھىاۋاغىا ئۆرلەۋەردر .ئەركىنپىىك نىمىىدتگەن گەزە -ھەې شىىىىۇنچە يە گىى،، كۆركەم ،چەكسىىىىىز...بىر ماكانغا ،بىر ئادرنسىىىىقا ،بىر تەنگە چەشىىىىىپى، قالماسپى ئەسپىدە نەقەدەر زور بەخا... ئاسىىىماندا ئۇچۇشىىىقا باشىىىپىدنن ،قاياققا ئۇچۇشىىىۇمدنال قەتدىينەزەر ئارامبەخ بوشىىىىپۇققا ئۇچۇرتۇلغانىدنن ،چىج تۇرۇشىىىىنىج ،كەچەشىىىىنىج ھىا ىتى يوق ،لەرزان ئۇچىاتتىن .كە سىىىىەرب قىپىشىىىىمۇ كەتمەيتتى، چەكسىىىزلىكنى يۇتۇب ،چەكسىىىز بولغانىدنن .لەگپە دترنزندنال چىقى، يۇقىرر ئۆرلەشىىىىكە باشىىىىپىدر .خامان قىپىنغان تۇرچاق ئېتىزلىرننىج ئەسىتىدنال ئۆتتەم ،يېزنپى قىزالر غىڭشىى ،ئېيتقان خەل ناخشىىپىرننى ئا پىدنن ،كە كىرگەندە ئاتداق نۇر چاقنىتى ،يېنى ،ئۆچەب تۇرغان ما قو غۇزلىرنغا قاراب كەلەمسىىرندنن ،بىر يەرگە چەشىەب كېتىېاتاتتىن ،ئەمما مېنى يەر ئەمەس ،بەلكى ئاسمان تەلە ئۆزنگە تارتى ،كېتىېاتاتتى. ئۆلەم ئەگەر مۇشىىۇ بولسىىا ،ئۇنىڭدنال قورقمىسىىىمۇ بولغۇدە ،بارلى دەر -ئەلەم ،غەم-قىايغۇ ،قورقۇنچپىرنن يوقىالىدر .يەر بىپەن ئىاسىىىىمىان كېسىىشىكەن ايدا ئىدنن ،مېنى ھېچنېمە قورقۇتالمايتتى؛ شىۇ چاغدا بىر ھەقىقەتنى چەشىىەندننئ مەن شىىۇنچە يىپدنال بېرر خۇنسىىا دەلال ياكى ئۇ دنېنىىدە يوغىىان چىىاكىىا كىىافىىادنال قورقۇتال ،بۇ تىىاھىشىىىىخىىانىىىدنال كېتەلمىگەنىدنن .قاچسىىام مېنى تېپىېتپى ،ئۇرندۇ ،زەخمىپەند رندۇ ياكى ئۆلتەرنىدۇ دەب ئويالب ،يىپالردنال بېرر نېمە دتسىىىىە مىاقۇ دەب تېنىمنى سىىىىېتىى ،قۇلىدە يىاشىىىىىغىانىىدنن .ئەمىدنپىكتە ھەقتىائىاال مىا ىا روھىمنىىج لەگپەكتە ئۇچااليدنغانپىقىنى كۆرسىىتى ،،ھېچنېمىدنال قورقماسىپىقنى بىپد ر ۋاتاتتى .ما ا بىر بايبارس باالسىىىىنى بېرن ،،مىج بايبارسىىىقا باش بولۇشنىج يولىنى كۆرسىتىېاتاتتى. تەگەلىېتپى ،،بىر ئۆمەر توشىىىىقىاندە ئۇۋنسىىىىىدنال چىقمىا ى قورقۇب ياشىىىىاب ،ئاندنال بۇنىڭغا قانداق قىال ،تەقدنرنن شىىىىۇنداقكەن دتگەننىج تايدنسىىىىى يوق .ئەگەر مەن ،چۆ گەلى ،سىىىىاقىيىپال قالسىىىىام ،ئارقامغا قارنما بۇ يەردنال كېتەتتىن .قالغان ھەممە نەرسىىىە سىىىودندا تامامپىنىدۇ، شىىىىۇنىداق ،شىىىىەمر تەبرنزننىىج گېپى توغرا ،مەينەتپىىك بىپەن كىر، ۇنۇتپۇق بىپەن ىاراھە ...بۇنىڭغىا نېمە دتسىىىىە دەيپى ،يوشىىىىۇرۇن بولىىدۇ ،يەنى ئىچىمىزدە بولىىدۇ .قىالغىان ھەممە نەرسىىىىە سىىىىۇدا يۇيۇلۇب تاكىزلىنىدۇ. كۆزلىرنمنى يۇمۇب ،ئۆزەمنىج باشىىىقا ھالىنى تەسىىىەۋۋۇر قىپدننئ ئۇ مەنىدنال يىاش ،گەزە ،تىا ،دۇئىاگۇ ،داۋامپى تەۋبە قىپىىدنغىان قىز 246
بولۇب ،تاھىشىخانىدنال قېچى ،،يىپيېڭى ھاياتنى باشىپىغىنىمدا ئەمىدۋار ھەم سىىىىەمىمىي ،چەبىدەس ھەم ئەقىپپى ئىىدر .يەزنىدنال نۇر يېغىى، تۇراتتى ،قەلبى ئىشىىىەن ۋە ئەمىدكە تولغانىدر .بۇ شىىىۇنچىپىك راسىىىا، خىيالىمۇ شۇنچىپىك شىرنال ئىدنكى ،تەبىديال كەلەمسىرندنن. — نېمىگە ھىجىيىسىىىىەن تىاسىىىىكىنىا -دتىدر بىايبىارس يەنە بىرنى تېپى ،،ئاغرن دەستىدنال تەگەلەب قالدنميۇ ،يەنە كەلەمسىرندنن. — كېسىىىىىپىج تۇتتىمۇ سىىىىەن بۇزۇقنىجې نېمىگە ھىجىيىسىىىىەن دەۋاتىمەن ياكى ما ا كەلەۋاتامسەن -دەب سوراقپىدر ئۇ تىپپىغا . —سىا ا كەلمەيېاتىمەن-،دتدنن تەسىپىكتە-،مېنى ئۆلەم قورقۇنچىدنال قۇتقۇزدۇڭ .سىىىىېنىج باھانە دە بۇ تاھىشىىىىخانىدنال قۇتۇلىدنغان بولدۇم، رەھمە . بۇ چىاغىدا بىايبىارس مىا ىا كۆزلىرر چىقىى ،كەتكەدە چەكچىيىى ،بىر دەم تۇرۇب قالدر. —بېشىىىىىڭنى يەيىدنغىان بۇزۇق-...دەب غۇدۇ شىىىىىىدر .ئۆيىدە ىال كۆرگەنىدە ئۇيىاق-بۇيىاققىا مىا ىدر .تىترەب تۇرغىان قولپىرنىدا ئىشىىىىىكنى ئېچى ،،مېنى يەردە تاشىىىالب قويۇب ،سىىىېھىرلىك تايىقى ،سىىىىرلى كۆن خالتىسىىى ،كىيىمپىرننى ئېپىېتپىشىىنىمۇ ئۇنتۇب ،بىر كىن قوغپىغاندە تەلەمپەيدنال چەشەب ،تاھىشخانىدنال كەتتى. كىميا كونيا-1245،يىل-1،ئاي شىىىىەمر بىپەن كۆر شىىىىكىپى ،يىالغۇز تىارا الشىىىىقىپى بىرەر بىاھىانە چىقامدنكىال دەب كەنپەب ،ھەتتىپەب سىىىىاقپىدنن ،تۇرسىىىىە كەتتەم .بىر ئۆيىدە يىاشىىىىىاۋاتقىان بىپەن مەن دائىن ھەرەمخىانىا تەرەتتە بولغىاچقىا ،يولىمىز تەقە ئۇدۇ كەلمەيېاتىاتتى .لېكىال بەگەن ئەتىگەنىدە ھويپىىدا غىازا الرنى سەتەر ۋاتسام شەمر توساتتىال يېنىمدا تەيدا بولدر ،يالغۇز ئىدر. —قانداقراق كېتىېاتىسىىەن سىىۆيەمپە كىميا-،دەب ھا سىىورندر نېمىدنندۇر خۇشا بولغاندە . —يىىاخشىىىىى-،دتىىدنن رومىپىمنى تەزەشىىىىتەر ب ،خىجىىى ،بولۇب كەلەمسىرەب. ئۇ ئۇيقۇدنال ئەمىىدر ئويغىىانىىدە ،كۆزلىرر خىىامۇش كۆر نەتتى .يىىا شىىىۇنداق ،يا بولمىسىىىا بۇ دۇنيادنال باشىىىقا دۇنياغا بېرن ،كەلگەنىدر .بۇ 247
كەنپەردە ئۇنىىج ئۇ دۇنيىاغىا تىا -تىا بېرنى-،كېپىى ،تۇرنىدنغىانپىقىنى بىپەتتىن .بۇ دۇنيادنكى چەكپىمىدنال يىراقالشىىىسىىىا ،قايتى ،كەلگىنىدە بەزر ئىاالمەتپەرنى ئېپىى ،كېپەتتى .چىرايىىدا ئويچىانپى ،كۆزلىرر ئەينە توسىۇقنىج ئارقىسىىدنال قاراۋاتقاندە خۇنۇ ۋە ھالسىىز .نەچچە ۋاقىتتىال بېرر شىىەمسىىنىج چىرا ئىپادنسىىى ،ھەرنكىتىگە بە دنققە قىپغاچقا، ئۇنىج روھىي ھالىتىدنكى ئۆزگىرنشىىپەرنى تەرق ئېتەلىگەدە بولغانىدنن، ئەمما ،بۇنى ئۇنىڭغا بىپد ر ب قويمىدنن ،ئەلېەتتە. شەمر بېشىنى كۆتەر ب ئاسمانغا كۆزننى قىسى ،قارندر. شىىىىىېنرغىىان چىقىىىدۇ كىميىىا-،دتىىدر ئۇ -،ھىىاۋا تىىا ئىىارنىىدابۇزۇلىدنغاندە قىپىدۇ. دە ئەسىىىىتىمىزدە ،گويىا ئىككىمىزنىڭال ئەسىىىىتىىدە بوز رە پىىك قىار تارچىپىرر ئۇچۇۋاتاتتى .يېڭى يىپدنكى تۇنجى قار توسىىىىاتتىال ،ىمجىا ياغماقتا ئىدنكى ،ئۇزاقتىال بېرر سىىىورا دەب يەرگەن سىىىوئالىمنى ئەمدر سوراشنى نىيە قىپدننئ ئۆتكەنىىدە مىىا ىىا ھەر كىمنىىىج قۇرئىىاننى ئۆزننىىىج قۇدرنتى يەتكىچە ئوقۇيىدنغىانپىقىنى ئېيتقىانىىدنىج-،دتىدنن -،قۇرئىاننىىج تۆتىنچى خىى، ئوقۇلۇشىنى سورايمەن دەب تەقە تۇرسە بولمىدر. شىەمر ما ا ئاسىتا بۇرۇلۇب ،چىرايىمغا تەمكىنپىك بىپەن قارنغىنىدا ۋۇ ۇدۇم ئېرن ،،تۇ -قولپىرنن كالېالىشى ،كەتتى.ئۇ قوشۇمىسىنى سە تەر ب ،تۇمشىىىىۇقىنى چىرايپى ئۇچالب تۇرۇب قالدر؛ چىرايى سىىىىىرلى تەس ئالدر .مۇشىىۇنداق چاغالردا ئۇ ئۆزننىج نەقەدەر كېپىشىىكەن سىىىياققا كىرن ،قالىدنغانپىقىنى بىپسىدرې —قۇرئاننى تۆتىنچى خى ،ئوقۇشىىىنى تى ،بىپەن ئىپادنپىمە تەس- ،تىپنىڭمۇ چەكپىنىى ،قىالىىدنغىان يېرر بىار ،ئىشىىىى مەنزنپىگە قەدەم قويغان ھامان ،تىپنىج ھا ىتى قالمايدۇ. —كەنپەرنىىج بىرنىدە مەنمۇ ئىشىىىى مەنزنپىگە يەتسىىىىەم-...دتىدنن توسىىىىاتتىال ۋە ئىارقىىدنال قىزنرنى ،كەتتىن؛ سىىىىۆز منى ھىاتىال-شىىىىاتىال تەزنتىشىىىكە تىرنشىىىتىن-،يەنى مە ازر ئىشىىىقنىجې ئىالھىي ئىشىىىقنىجې قۇرئاننى تېخىمۇ چو قۇر چەشىنى ،ئوقۇش ئەچەن... شەمر كەلگىنمنى كۆر ب قالمىسۇن دەب باشقا ياققا قارنېالدر. — ئەگەر تەبىدىتىڭدە شىۇ نەرسىە بولسىا ،مەنزنپگە يېتىسىەن؛ قۇرئاننى تۆتىنچى خى ،ئوقۇشىتا ،ئېقىنغا شىۇ غۇب كىرنسىەن ،سىۇ بولىسىەن ،دەريا بولىسەن ،ۇش ئۇرۇب ئاقىسەن كىميايىن. 248
ئۇلۇغ كىچىك تىندنن ،كۆكسىىىەم بىر ئۆرلەب ،بىر تەسىىىەيدر .تەقە شەمسال مېنى ھايا اندنال كالېاالشتۇرۇب ،ئىچىمدە غەليان قوزغىيااليتتى. ئۇنىج يېنىدا تۇرغىنىمدا ھەممە نەرسىىىىىنى يېڭىباشىىىىتىال ئۆگىنىېاتقان كىچىىك قىزغىا ئىايپىنىاتتىن ،ئۆزەمنى مېھرنبىان ئىانىىدە ھېر قىالتتىن كەچكە ئىگە نىپۇتەر گەلىىىدە ئېچىالتتىن ،ئىىايىىا ھەم ھىىايىىاتبەخ بوالتتىن. —تەبىدىتىڭدە بولسا دتگەن نېمە گەب -دەب سورندنن -،تەقدنرنڭدە بولسا دتمەكچىمۇسەن __ شۇنداق دتسىمۇ بولىدۇ-،دتدر شەمر بېشىنى لىڭشىتى.، __ مەن تەقدنر مەسىىىىىپىسىىىىىنى چەشىىىىەنمەيمەن-،دتدنن ،ھالبۇكى دتمەكچى بولغىنىن بىاشىىىىقىا ئىىدر ،ئۇنىڭىدنال «مېنىىج تەقىدنرنمىدە ئە ىبىا سىىىەن بارمىدنج -دەب سىىىورنماقچىدنن -،ئەگەر بولمىسىىىاڭ بۇنى بىپى، قاال ،سەن توغرۇلۇق قۇرۇق خىيالالرنى سەر ب يەرمە ». __ تەقىىدنرنىىىج نېمە ئىكەنپىكىنى چەشىىىىەنىىد رەلمەيمەن-،دتىىدر شەمر -،ئەمما نېمە ئەمەسپىكىنى دەب بېرەلەيمەن. تەقدنر ،ھاياتىمىزنىج ئالدنال بېكىتىېتتىپىشىىىىى دتگەنپىك ئەمەس، شىىىىۇ ىا« ،قىانىداق قىال ،تەقىدنرنمىز شىىىىۇنىداقكەن» دەب بويۇن ئەگمە اھىپىيەتنىج ئىپادنسىدۇر .تەقدنر ،يولنىج ھەممىسىنى ئەمەس ،بەلكى يو ئىىاچىىالپىرننى بېرنىىدۇ ،قىىارارگىىاھالر ئېنى ،ئەممىىا دوقمۇش ۋە قايرنپىدنغان يولالر يولۇچىغا باغپى .ئۇ ھالدا ،سەن ئۆز ھاياتىڭغا ھاكىن ئەمەسىسىەن ياكى چارنسىىز قالىدنغان قۇ ئەمەسىسىەن .يىگىرمە توققۇزننچى نىزام بۇنى چەشەند رندۇ. شىەمر مېنىج قاراتال تۇرغىنىمنى كۆر ب ،بۇ گەتنى يەنە چەشىەند ر ب قويغۇسىىىى كېپى ،،قاتقارا كۆزلىرننى چاقنىتى« ،خالىسىىىاڭ سىىىا ا بىر مىسا كەلتەر ب بېرە » دتدر. كەنپەرنىج بىرندە بىر چوكان بىر دەرۋنشىتىال تەقدنرنىج قانداق ئى ئىكەنپىكىنى سىىىوراتتۇ .دەرۋن ئ مەن بىپەن ماڭ ،بىپپە كۆرەيپى ،دەتتۇ. ئۇالر بىر دەم مېڭى ،سىىازايىچىالر توتىغا ئۇچراتتۇ ،كىشىىىپەر بىر قاتىپنى دارغا ئېسى ئەچەن ازا مەيدانىغا ئېپى ،كېتىېاتقۇدە . ئۇ چوكانغا دەتتۇئ ئەمدر بۇالر بۇ ئادەمنى ئۆلتەرندۇ ،بۇ ئىشقا دەرۋن سىەۋەب بولغان ئى زادر نېمىدۇ بىرسىى بۇ ئادەمگە تۇ بەردر ،ئۇ تۇلنى ئېپى ،ىنايە قورالى سىىېتىېالدر .ئۇنىج دارغا ئېسىىىپىشىىىغا ئەمدر بۇ ئى سىىىىەۋەب بولۇب قىالىدنمۇ يىاكى ئۇ ىنىايە ئۆتكەز ۋاتقىانىدا بىرسىىىىى 249
كېپى ،توسىىىۇۋالمىغاچقا ،دار مەيدانىغا قاراب كېتىېاتامدۇ ياكى ىنايە ئۆتكەز ب بولغىانىدا تۇتۇلۇب قىالغىنى ئەچەنمۇ ئۇنىىج ئۆلەمىگە سىىىىەۋەبچى بولغان نەرسە ئىشنىج ەريانىدنمۇ ،ئەۋۋنپىدنمۇ ياكى ئاخىرندنمۇ —كالالمنى ئېپىشىتۇرۇۋاتىسىەن -،دەب شىەمسىنىج گېپىنى بۆلد م-، ئۇ ئىادەم قىاتىى ،بولغىاچقىا ،يەنى قورقۇنچپۇق ىنىايە ئۆتكەزگەچكە دارغىا ئېسىىپىدۇ ،قىپمىشىىنىج ازاسىىنى تارتىدۇ ،سىەۋەبمۇ شىۇ ،نەتىجىمۇ شىۇ. ياخشى ئەمە بىپەن يامان ئەمە تەتتىال تەرقپىنىدۇ. __ نىېىمە دەۋاتىقىىانىپىىق ىىڭىنىى بىىپىىمەن-،دتىىدر ئىۇ روھىى چىەشىىىىەب كەتكەنىدە ،ئىاۋازننى بىردننال تەسىىىىپىتىى -،،ئەممىا بۇ دۇنيىادا ئىايرنن نەرسىىپەرنىج چە -چېگرنسىىنى سىىزماق ئۇنچە ئاسىان ئەمەس .ئەگەر سىەن ئويپىغاندە ،ئاق-قارا ،ياخشىىىىى-يامان ئېنى ئايرنپمىغان بولسىىىىىچۇ ياكى ئۇنىج سىىىۆزلەرمۇ تولۇق ئىپادنپەب بېرەلمەيدنغان باشىىىقا تەرەتپىرر بولسىچۇ ئىىايىرنىم پىىقىنىى ئىېىنىى ى بىولىمىىايىىدۇ ،ئىىالىالھ تىىائىىاال بىۇ __ تەرقپەند ر شىىىىىمىزنى تەلەب قىپىدۇ .بولمىسىىىىا ،ھاال ،ھارام دەيدنغان گەتىمىۇ بىولىمىىايىتىتىى .چىەنىكىى ئىىالىالھ تىىائىىاال ئىىنسىىىىىىانىالرنىى دوزاخىتىىال ئىاگىاھالنىدۇرۇب ،ەننەتكە قىزنقتۇرمىغىان بولسىىىىىىدر ،ئىنسىىىىانالر تىاتتىال چىىقىىى ،،دۇنىيىىا تىىا ىىدەگە تىوالتىتىى .بىىز قىورقىۇتىۇلىۇشىىىىىقىىمىۇ، مۇكاتاتالندۇرۇلۇشقىمۇ ئېھتىيا پى . يېنىمىزدنال كەچپە شىىىىىامىا ئۆتتى ،قىارالر ئۇدۇ كەلگەن يەرگە ئۇچتى .شىىىەمر ما ا بىر قەدەم يېقىنپىشىىىى ،،د مبەمدنكى شىىىارتىنى ئو شىىىىىاب ،مەرەمنى يېپىى ،قويىدر .ئۇ مىا ىا شىىىىۇ قەدەر يېقىال ئىىدنكى، ھىدننى تۇرنېالدنن .ئۇنىڭدا سىىىەندە ياغىچى ،ئىپار-ئەنبەر ۋە يامغۇردنال كېيىنكى تۇتراقنىىج ئىارنالش ھىىدر بىار ئىىدر .ئىچىن ھىايىا ىانغىا تولۇب، تاچاقپىرنمغا شىرنال تىترە ئوالشتى .دتمە ،بىر ئەركەككە تەشنا بولۇش ئەسىىپىدە مۇشىىۇنداق ئى ئىدر ،كىشىىىنى خىجى ،قىالتتى ھەم غەلىتە قىپى ،قوياتتى .ئەمما بۇنىڭدا ئىزا تارتى ،كەتكەدە ئى يوق. شەمر كۆيەمچانپى ۋە قىزنقچىپى بىپەن چىرايىمغا تىكىپدرئ __ئەقىى ،بىپەن مەنتىقىنىىج چە -چېگرنسىىىىى نىاھىايىتى ئېنى بولۇشىىىىى مۇمكىال ،ئەممىا ئىشىىىىقتىا بىارلى چە -چېگرا ۋە ئىايرنمپى غۇۋالىشى ،كېتىدۇ.
250
شىىىەمر سىىىاماۋر ئىشىىى توغرۇلۇق سىىىۆزلەۋاتامدۇ ياكى ئەر-ئايا مۇھەببىتى ھەققىدە سىىىۆزلەۋاتامدۇ ياكى ئىككىمىزنى دەۋاتامدۇ گېپىدە بىز دتگەن سۆز بارمۇ شىىىىەمر مېنىىج ئويپىغىانپىرنمىدنال خەۋەرسىىىىىز ھىالىدا سىىىىۆزننى داۋامالشتۇردرئ ەھەننەم __ ھاال -ھارام دەيسىەن ،شىۇنداق ئىنسىانالر باركى ،تەقە ىازابىدنال قورقۇب يىاكى ەننە نېمىتىنى تىپەب ئىمىان ئېيتىىدۇ .ئۇنىداق ئ ى ئىمان ئېيتقاندنال ئېيتمىغان ياخشىىىىىې بۇ يەردە كىن كىمنى ئالداۋاتىدۇ ھەتتىا ئوقۇغىان نىامىازلىرننى سىىىىانىاب ئولتۇرنىدۇ .بىز بولسىىىىاق دائىن نىامىاز ئىچىىدە ،دائىن ھۇزۇر ئىچىىدە .زاھىىدلىقنى نېمە قىپىمەن مىا ىا قويۇب بەرسىىىىە ،بىر كوزا سىىىىۇ ئېپىى ،ەھەننەم ئوتىنى ئۆچەر ب ،ەننەتنىمۇ كۆيد ر ۋتتەتتىن-دە ،ئاخىرندا تەقە ساب ئىشقال قاالتتى ،قالغىنى بىكارې __ ئەممىا بۇنىداق گەتپەرنى كىشىىىىىپەر بىار يەردە دەب سىىىىىالمىا .ئۇالر بۇرۇنقىالرغا ئەگىشىىدۇ ،سىېنى خاتا چەشىىنى ،قالىدۇ ،گەتنى چەشىەنمە تۇرۇب ئۆسىىىىە سىىىىۆز تىارقىتىىدۇ-،دتىدنن ئۇنىىج ھىالىغىا قىايغۇرۇب -،بىر كىمپەرنى غەزەبپەند ر ب قويىسەن. شىەمر كەلەمسىىرەب ،بىپىكىمنى قامالالب ،قولۇمنى تۇتتى .ئۆزەمنى قويۇۋەتتىن ،بولسىىا ئۇنىج تەتتى ۋۇ ۇدۇمغا ئۆتسىىۇن ،مېنى ئۆزنگە شىىەيدا ھەم ئەسىر قىپسۇن .گەب قىپغاندا ئاۋازر مۇاليىن ئىدرئ __ ئىىالالھ «بىز ئۇالرنىىىج كۆزلىرننىى تەردنپىىىدۇق ،قۇالقپىرننى مۆھەرلىدۇق» دتمىگەنمۇ كىميا مۆھەرلەنگەن قۇالقالرغا نېمىال دتسىىىىەڭ، ئىشىى ى دەيسىىىىەن ،ئۇنىمۇ خاتا ئۇالر گۇناھ ھېسىىىىاباليدۇ .قانداق قىال چەشىنىدۇ ئۇالر. __ بىراق سىىىەن نېمىال دتسىىىەڭ ما ا ھەسىىىەلدە بىپىنىدۇ-،دتدنن تۇيۇقسىزې يىا تەرۋەردنگىارې تىپىمنى چىشىىىىپىىدنن ،ئىاغزنمىدنال چىققىان گەتكە ئىشىىىەنمە قالدنن .قانداقسىىىىگە بۇنداق گەتنى دتيەلىدنن ھوشىىىۇمنى يوقاتتىممۇ ئىچىمگە شەيتان كىرنېالغان ئوخشايدۇ. دەرھا ئۆزەمنى ئو شىاب ،شىەمسىنىج چىرايىغىمۇ قارنما ،شىارتامنى چىج ئوراب غۇدۇ شىدننئ __ ھە ...ۋا بولۇب كەتتى ،ئاشخانىدا ئىشىن بار ،مەن ما ا ... يەز م خىجىپپى ۋە ھىايىا ىانىدنال قىزنرنى ،كەتكەن ،دتيىشىىىىكەن ۋە دتيىشىەلمىگەن تارا پىرنمىزنىج ھەممىسىى تىپىمنىج ئۇچىدا شىىرنال تەم 251
قىالىدۇرغىان ،يەرنكىن د تەلىدەب سىىىىوققىان ھىالىدا ھويپىىدنال چىقىى ،،ئۆيگە ئۇدۇ كىرن ،كەتتىن .شىىىۇ يەگەرگەنچە شىىىەمسىىىتىال يىراقپىشىىىى ،،بىر بوسىىۇغىدنال ئاتپىغىنىمنى بىپىمەن ،شىىۇندنال تارتى ،،ئۆزەم دەسىىپەتتىال بىپگەن بىر ھەقىقەتنى قوبۇ قىپىشقا مە بۇر بولدۇم. شىىىىۇنىداق ،مەن كىميىا ،مەۋالنىانىىج مەنىېر قىزر ،ئۆزر بىر قولپۇق يېتىشىىىتەرگەن تالىبەسىىىى ،شىىىەمر تەبرنزننى كۆرگەن كەندنال باشىىىالب، ئۇنىڭغا ئاشىقى بىقارار بولغانىدنن. شەمس كونيا-1246 ،يىل-1 ،ئاي شىۇم ئېغىزالر ھە دەب گەب سىېتىشىماقتا ،ئۇالرنىج مىجەزر شىۇنداق. كونياغا كەلگىنىمدنال بېرر ئەسىىتەمدنال شىىۇنچە كۆب سىىۆز-چۆچە تەيدا بولىدنكى ،ھەممىسىىىىىنى كەلەب ئۆتكەز ۋەتتىن .غەيېە نىاھىايىتى چوڭ گۇناھتۇر ،ئەمما ئىنسىانالرنىج تولىسىى بۇنى بىپمەيدۇ .بىپسىىمۇ بىپمەسىكە سىىىېپىېالىدۇ.ھالبۇكى ،ئالالھ تائاال بىر كىن ھەققىدە غەيېە قىپىشىىىنى «ئۆلە قېرنندنشىىىىنىج گۆشىىىىنى يېيى »كە ئوخشىىىاتتى .بۇنىڭدننمۇ دەھشىىىەتپىك ئوخشىىىىتى بوالمدۇ بۇمۇ كار قىپمىدر .ئىنسىىىان زنيان- زەخمە ،گۇمىان ئىچىىدنىدۇر ،غەيېەتتىال ۋاز كەچمەيىدۇ .ھىالبۇكى ،بىر ئىادەم ھەققىدە قىپغان يامان سىىىىۆز ،يالغانچىپى ،تۆھمە ،قارا سىىىىەركەش... ئايپىنى ،كېپى ،،شىىىۇ گەتنى دتگەن كىشىىىىنىج ئۆزنگە تۇيۇقسىىىىز ھەم كەتەلمىگەن يەردنال يانىدۇ. شىۇنىسىى ئا ايىپكى ،ئۇالر غەيېەتتىال بۆلە بارلى چوڭ گۇناھالرنى سىىىەر شىىىتەرندۇ ،ھاراق ئىچكەننى سىىىۆرەب ئۇرۇب ،زننا قىپغانالرنى تاش ئېتىى ،ىازاالشىىىىنى بىپىىدۇ؛ ئىالىدامچىپى قىپغىان ،يېتىمنىىج ھەققىنى يېگەن ،ئوغرنپى قىپغان ،قوشىنىسىىنىج ئايالىغا كۆز تىككەن...لەرنىج ازاسىىىنى ھەقپى ھېسىىاباليدۇ ،ئەمما باشىىقىالر ھەققىدە ئاشىىكارا غەيېە قىپغانالر بىپەن كارر يوق .ھالبۇكى ،غەيېە قىپى ،شىىۇ سىىورۇندا يوق بىرر ھەققىدە شىىكايە قىپى ،ئۇ توغرۇلۇق بىپى-،بىپمە قااليمىقان گەب قىپى ۋە ئەيبپەشپەر ازاسى ئېغىر گۇناھتۇر ،بۇنى ئۇالر بىپمەمدۇ بىر كەنى بىر ئادەم سىىوتىنىج ئۆيىگە ئالدنراش كېپى ،،ھاسىىىراب- ھۆمىدەب مۇنداق دەتتۇئ
252
__ كۆرد مۇ كوچىىدا بىر توب خىزمەتكىار يوغىان لىگەنپەرنى كۆتەر ب كېپىېاتىدۇې __ ئۇنداق بولسىىىىا نېمە بوتتۇ -،دەتتۇ سىىىىوتى تەمكىنپىك بىپەن-، مېنىج نېمە چاتىقىن. __ ئۇغۇ شىىىىۇ ،لېكىال ئۇ لىگەنپەرنى سىىىى ېنىىىج ئۆيە گە ئېپىىى، كېپىېاتىدۇ. __ ئۇنىداقتىا سىىىىېنىىج نېمە چىاتىقىىج -دەتتۇ سىىىىوتى-،كىارنىج بولمىسۇن. ئەتسىىۇس ،بۇ دۇنيادا توال كىشىىىپەرنىج كۆزر باشىىقىالرنىج لىگەنىدە. خەقنىج قانچىپىك تۇلى ،قانچىپىك مېپى بولۇشىىىى بىپەن سىىىېنىج نېمە كارنج ،ئۆزە نىج ئىشىىنى قى .،سىېنىج يولۇڭ ئۆزە نىج ،مېنىج يولۇم ئۆزەمنىج .قايسىىىمىزنىج يولىنىج ئەڭ ياخشىىى يو ئىكەنپىكىگە ھۆكەم قىپى ئاخىرقى ھېسابتا سېنىج ياكى مېنىج ئىشىن ئەمەس. مەن توغرۇلۇق چىققىان گەتپەرنى ئىا الب ،ئىنسىىىىىانالرنىىج خىيىا كىەچىىنىى كىۆر ب يەتىتىىن .مىېىنىى خىىائىىال ،تىىىدايىى دتىگىەچىىپەرمىۇ بىوتىتىۇ. ھەشىشىاشىىيەنىج مەخپىي قوماندانى ئىكەنپىكىمگە ئىشىىنىدنغانالرمۇ بار ئىكەن .ھەتتىا بەزنپىرننىىج گېپىچە ،دادام ئىاالمۇتتىكى ئىسىىىىمىائىپىيە مەزھىپىنىىج ئىاخىرقى ئىمىامى بولۇب ،مىا ىا سىىىىېھىر ئىشىىىىپىتىشىىىىنى ئۆگەتكەنمى .ئا ايى ،سىىىىېھىرلىرنن بارمى ،كىمنى قارغىېەتسىىىىەم ئۇ شىىىىۇئىان ئۆلىمى .رۇمىنى مەن سىىىىېھىرلەب قويغىان بولۇب ،ھەر كەنى ئەتىگەندە ئۇنىڭغا كىرتە تىكىنى ،يىالن تېرنسىىى ،شىىەتەرەڭ ئەچەيپىرننى قىاينىتىى ،ئەتكەن شىىىىورتىنى ئىچەرگىىدەكمەن .ئىاقىېە ئۇ مەن نېمىنى دتسەم شۇنى قىپغۇدە . بۇنداق تىتنە-تاسىىىاتالرنى توال ئا پىغانمەن ،كەلەب ئۆتكەز ۋتتىمەن. ئەتراب سىىىىپكىنى ،تەۋرەب كەتسىىىىمۇ سىىىوتى بولمىسىىىا قانداق قىال ھېچنېمە بولمايدۇ .دۇنيانى سۇ بېسى ،كەتسىمۇ ئۆردەكپەرگە نېمە غەم ئەمما ئەتراتىمدنكىپەر مەندنال ئەنسىىىرەب يەر شىىىدۇ ،بولۇتمۇ سىىۇلتان ۋەلەد .ئۇنى ياخشىىىىى كۆرنمەن .ناھايىتى مەر يىگىا .كەنپەرنىج بىرندە ئۇنىج دادنسىىىىغا ياردەمچى بولىدنغانپىقىغا ئىشىىىىنىمەن .يەنە كىميا بار، ئاھ ،سىۆيەمپە كىميا ...مەندنال غەم قىپىېاتقانپىقىنى بىپىمەن .ئەمما غەيېە -شىىكايەتپەر رۇمىنى بەكرە ئازابپىشىى مۇمكىال .ئۇمۇ تۆھمە ۋە سىىەيقەسىىتپىك بەتنامالرغا ئۇچرايدۇ .مەنغۇ ئەيبپەش ۋە قارا سىىەركەشىىپەرگە كۆنە ،ئەممىا ئۇ كۆنەلەمىدۇ ئۇنىىج ىاھىپالرنىىج سىىىىۆز-چۆچەكپىرنىدنال 253
غەزەبپەنگىنىنى كۆرسىىەم ئازابپىنىمەن .ئۇ شىىۇنچە ھەققانىيەتچى ،شىىۇنچە ئېسىىىىى ،ئادەم .مېنىج ئىچىمدە بولسىىىىا گەزەلپىك ھەم خۇنۇكپىك تەڭ مەۋ ۇ .مەن تەتتەز كەتكەن ،تەرۋاسىىز بىر ئادەم ،شىۇ ا مەن باشىقىالرنىج نىاچىارلىقىغىا ئىاسىىىىىان چىىدايمەن .ئەممىا مەۋالنىا گويىا نۇر ،ئۇنىڭىدە كىاتتىا ئالىن ،اھىپالرنىج سۆزنگە قانداق چىداب تۇرالىسۇن تەيغەمبەر ئەلەيھىسىىسىىاالم ې بۇ دۇنيادا ئە كىشىىىگە ئى ئاغرنتىج، بىرر ،بىر مىپپەتنىج ئىناۋەتتىال چەشىەب كەتكەن كاتتا ئادنمىگە ،بىرر، نىامراتپىشىىىىىى ،كەتكەن بېيىغىا ،يەنە بىرر ىاھىپالرغىا ئەخمەق بولغىان ئالىمىغاې دەب بىكار ئېيتمىغان. شىىىىۇنىداقتىمۇ بۇ تىتنە-ئىغېاالرنىىج كېيىنچە مەۋالنىاغىا تىايىدنپى ئىكەنپىكىنىمۇ ئويپىما تۇرالمايمەن ،خەقنىج سىىىۆز-چۆچىكىگە قالماق كىشىىىنىج غۇرۇرنغا تەگسىىىمۇ ،ئازابپىسىىىمۇ ،ئەمەلىيەتتە ئۇنىج چوغدە تاۋلىنى ،،تېزرە تىشىىىى ،يېتىپىشىىىىگە ئىمكانىيە يارنتى ،بېرندۇ. مەۋالنىا ئۆمەر بويى ھۆرمەتپەنىدر ،كۆتەر لىدر ،تەقپىىد قىپىنىدر ،ئىالىن، فەقىى ،زاھىىد بولىدر .بىاشىىىىقىالر تەرنپىىدنال خىاتىا چەشىىىىىنىپى ،تەس كۆر لەش ،تەنقىىد قىپىنىشىىىىنىىج نېمىپىكىنى بىپمەيىدۇ ،بىرەر قېتىن بولسىىمۇ چەتكە قېقىپى ،،غۇرۇرر ئازار يەب باقمىدر ،ئەمما ئۇالر بولمىسىا بوالمدۇ غەيېە تاشىىىىپىرر ئىنسىىىىاننىج غۇرۇرنغا تېگى ،،كۆ پىگە ئازار بەرسىمۇ ،ھەقىقە ئەھپى ئۇنى گە غۇنچىسىدە قوبۇ قىپىدۇ. ئوتتۇرلنچى ىزام :ھەقى ىن سەە ەەو ى قەە ەەۇ داق كىشەە ەەىكى ،باقەە ە ىالر تەرلپىدلك ھاقارەتلە سەەە ،ئەيىبلە سەەە ،غەيۋەە قىلىنسەەا ،ھەتتا ت ھ ەتكە ئ ۇچرلسى ۇ ،بىر كىم توغرۇلۇق بىر ئېغىز يامان گەپ قىل ايدۇ سەو ى ئەي ئىزدل ەيدۇ ،بەلكى ئەيبلەر ى يا ىدۇ ئېلال بوستون-2008 ،يىل -6ئاينىڭ -17كۈنى
بىۇ خەتىنىى يىېىزنى تەس كىېىپىىېاتىىىدۇ ئىېىپىال ،چىەنىكىى ئىۇ ۋاقىىتىالرنىى ئەسىپەشىنى خالىمايتتىن .ئەمما سىوراب تۇرۇۋالغىنىج ئەچەن ،ھېكايەمنىج داۋامىنى بايان قىال . مىاگرو ئۆلەب كەتكەنىدنال كېيىال تۇرمۇشىىىىۇم تەتەنپە ئۆزگىرنى، كەتتى .ئۆزەمنى ۋە نىشىانىمنى يوقاتتىن .ئامىسىتىردامنىج ئىپگىرر مەن كۆر ب بىىاقمىغىىان يەرلىرننى بىىايقىىىدنن ،كېچىچە داۋامپىشىىىىىىىدنغىىان 254
سىورۇنالرنىج ،ھەممە نەرسىە بەدەن ۋە ھۇزۇرلىنىشىقا مەركەزلىشىى ،قالغان كەچپىك كۇلۇبالرنىج دائىمپى مېھمىنى بولدۇم ،شىەتەرە دە كېچىسىىال ياشىايدنغان مەخپۇققا ئايالندنن ،ئازغۇن ئىنسىانالر بىپەن ئارنالشىتىن ،باشىقا ئايالالرنىج كارنېنتىدا تاڭ ئاتقۇزدۇم .سىىاالمەتپىكىمدنال چاتاق چىقىشىىقا باشىىىىپىغان بولسىىىىىمۇ كارنن بولمىدر ،بىر قانچە ئايدا 17كىپو ئورۇقالب كەتتىن. تۇنجى قېتىن خىروئىال چەككەنىدە بىر مەزگىى ،ئىشىىىىپىرنر بىپەن ئەمەس ،بۇرنۇمدنال چەكتىن .دەسىىپەتتە قاتتى زنيان قىپدر؛ ھەر قېتىن كۆ پەم ئېپىشىىىىى ،ئاغرن ،قاالتتىن .تېنىن مېنى خۇمار قىپغان بارلى نەرسىىىىىپەرنى رە قىپىېاتىاتتى ،بۇ بىر سىىىىىگنىا ئىىدر ،ئەممىا ئۇنى بىايقىغۇدە ھىالىن يوق ئىىدر .ئىارقىىدنال مەسىىىىىا قىپغۇ دورا ،كرا پخروئىننىج بىر تەرر) ،كىسىىالتا ،كوكائىال ...دتگەن نەرسىىىپەرنى كۆر ب بىاقتىن ،ئەڭ ئىاخىرنىدا ئوكۇ ئۇرنىدنغىان ھىالغىا كەلىدنن .قولۇمغىا نېمە چىقسا سىناب باقاتتىن ۋە ھەر قېتىن ئۇنىج مىقدارننى كۆتەيتەتتىن. كالالم سىاق چاغدا تەتەن كىشىىپەرنى ھەيران قالدۇرغىدە شىەكىپدە ئۆلىېتپىشىنىمۇ ئويپىدنن ،سىوقراتتە زەھەر ئىچى ،ئۆلىېتپىشىنىمۇ سىناب بىاقتىن ،ئەممىا تەسىىىىىرر بولمىىدر .ۋە يىاكى ،ۇ گولۇقالر ئىاچقىان كىچىىك ئاشىىىخانىنىج ئارقا ئىشىىىىكىدە زەھەرلىك ئو دەب سىىىېتىېالغان نەرسىىىەم ئىادەتتىكى ئو -چۆب ئىىدر ،ئۇالر مىا ىا يېشىىىىىى ،چىا سىىىىېتىى ،بېرنى،، ئارقامدنال كەلەشكەن بولسا كېرە . نەچچە سىىىىەھەر ئۆزەم بىپمەيىدنغىان يەردە ئويغىانىدنن.بىر كەنەم بىر كەنەمگە ئوخشىمايدنغان رەۋنشتە تېز ياشىدنن ،ئەمما ئىچىمنى سىقىدنغان بوشىىىپۇق شىىىۇ تېتى قالدر .ئايالالر ما ا كۆ ە بۆلدر ،بەزنپىرر مەندنال ياش ،بەزنپىرر مەندنال قېرر ،بەزنپىرر تو قىپمىغان ،بەزنپىرننىج ئۆيى بار ئىدر .ئۇالرنىج ئۆيىدە تۇردۇم ،ماشىىىىىنىپىرننى ئىشىىىىپەتتىن ،يازلى ئۆيپىرنگە يوشىىىىۇرۇنىىدۇم ،ئەتكەن تىىامىىاقپىرننى يېىىدنن ،ئەرلىرننىىىج كىيىمپىرننى كىيدنن ،بانكا كارتىپىرر بىپەن سىىىودا-سىىىېتى قىپدنن، ئەممىا مەنىدنال تەلەب قىپغىان ھەم تىامىامەن ھەقپى بولغىان مۇھەببەتنى ئۇالرغىا بەرمىىدنن ،ھېچكىمنى يىاخشىىىىى كۆرمىىدنن ھەم بۇنى بىر تەرلە ماھارە دەب ئويپىدنن. ئىاقىېە ئۆزەم مىا غىان بۇ يولنىىج دەردننى تىارتتىن ،خىزمىتىمىدنال، دوسىىتپىرنمدنال ،ئەڭ ئاخىرندا مارگو بىپەن بىپپە ياشىىىغان ئۇ ئۆيەمدنال ئىايرنپىدنن .بۇرۇنقى شىىىىارائىتىمنى سىىىىاقالب قىااللمىايىدنغىانپىقىمنى ھېر 255
قىپى ،،كونا ئۆيپەردە تاناھپىنىشىىقا باشىىپىدنن .روتتېردامدنكى بىر كونا ئۆيدە ئون بەش ئايدنال كۆب تۇردۇم ،بىنانىج تېشىىىىدا ھەم ئىچىدە ،ھەتتا مۇنچىىدنمۇ ئىشىىىىىىك يوق ئىىدر ،ھەممە نەرسىىىىىىدنال ،نىاخشىىىىىالردنال، گىتارالردنال ،كىتابالردنال ،تارچە تۇلالردنال ،تىالسىىىتىنكىالردنال ،زەھەرلىك چىېىكىىمىپىىكىپەردنىال ،يىېىمەكىپىىكىپەردنىال ،كىىارنىېاتىالردنىال تەڭ بەھىرنىمەن بوالتتۇق ،بەھرنمەن بواللمىايىدنغىان بىرال نەرسىىىىىمىز ،دەر -ئەلەم بولۇب، ھەر كىمنىج دەردر ئۆزنگە يېتى ،ئاشاتتى. مۇشۇنداق تۆ يى ،ياشىغاندنال كېيىال تەتەنپە تەگىشى ،كەتتىن. يولدا تاسىىىىادنپىي ئۇچرنشىىىىى ،قالغان دوسىىىىتپىرنممۇ مېنى تونۇمايتتى. شىىىىۇنچىپىك ئۆزگىرن ،كەتكەنىدنن ،ئەرۋاھقىال ئوخشىىىىايتتىن .بىر كەنى ئەتىگىنى سىىىىىاقىپىمنى ئېپىېتتىى ،ئەينەككە قىاراب قىالىدنن ،چىرايىن شىىىۇنچىپىك زەئى ،،چەشىىىكەن ،بىچارە ئىدنكى ،كىچىك بالىدە يىغالب كەتتىن .شىىۇ كەنى ماگروتتىال قالغان نەرسىىىپەرنى ،يىغى ،قويغان قەغەز يېشىىىىىكپەرنى رەتپىىىدنن ،كىتىىابالر ،كىيىمپەر ،ئەلبۇمالر ،چىىا بوغقۇ ، خاتىرنپەر ،سىىىىەرەتپەر ...ئۇنىڭدنال نېمە قالغان بولسىىىىا ھەممىسىىىىىدنال خوشىالشىتىن ،ھەممە نەرسىىنى يېشىىككە قاچىالب ،ئۇ ھايا چېغىدا ياخشى كۆرگەن كۆچمەن ئىىائىپىپەرگە تىىارقىتىىى ،بېرنېەتتىن .بۇ -1975يىپى ئىدر. مەن يەنىال ياخشى ى فوتوگراق ئىدنن ،تەلىيىن ئو دنال كېپى ،،خېپى دا پى بىر سىىىاياھە ژۇرنىپىدا ۋاقىتپى ئى تاتتىن .بىر ئا ئۆتمەيال مېنى شىىمالىي ئافرنقىغا ،بەدەۋنپەر ھەققىدە يېزنپىدنغان چاتما خەۋەرنىج سىىەرەتپىرننى تارتى ،كېپىشىىكە ئەۋەتتى .شىىۇنداق قىپى ،،بىر قولۇمغا چامادان ،بىر قولۇمغا مارگوتنىج سىىىەرنتىنى ئېپى ،،سىىىەتەرگە چىقتىن. بەلكىن ئۆزەمدنال قېچىېاتاتتىن. ئۇ يەرگە بېرنى ،ئۇزاق ئۆتمە ،سىىىىەھرايى كەبىر چۆلىىدە تىارا خۇمىار، بىپىمپىك بىر ئىنگپىز ئىنسىانشىۇناس بىپەن تونۇشىۇب قالدنن .بىر كەنى مەن بىپەن شىاھما ئويناۋتتى ،ئا ايى ،گەتتىال بىرنى قىپدر ،دتدنكى، تارتقان سىەرەتپىرنڭنى كۆرد م ،ياخشىى سىەندەتكار ئىكەنسىەن ،ھېچكىمدنال قورقمايدنكەنسىەن .بەگەنگە قەدەر بىرەر غەربپىك فوتوگراف مۇسىۇلمانالرنىج مۇقەددەس شىىىەھەرلىرنگە كىرن ،سىىىەرەتكە تارتى ،باقمىدر .سىىىەن بۇنى قىالاليسەن .مەشھۇر بولىسەن. دتگەنپىرننى تامامەن قوبۇ قىپدنن ،ما ا چەشىىىىەند ردر .سىىىىەئۇدر ئەرەبىسىىىىتانىنىج قانۇنى بار ئىكەن ،مۇسىىىىۇلمان ئەمەسىىىىپەرنىج مەككە، 256
مەدننەگە كىرنشىىى قەتدىي چەكپىنىدنكەن ،خىرنسىىتىدان ۋە يەھۇدنيالرنى كىرگىپى قويمايدنكەن .تۇتۇلۇب قالسىىىىام تەرمىگە تاشىىىىپىنىدنكەنمەن، ھەتتا ئۇنىڭدننمۇ ئېغىز ازاغا تارتىپىدنكەنمەن. بۇ ئىنسىىىانشىىىۇناسىىىنىج گېپىگە قىزنقى ،قالدنن .دتمىسىىىىمۇ ،ئۇ كەنپەردە چەكپەنگەن ،خەتەرلىك ئىشىىالرنى قىپغۇم كېپىپال تۇراتتى .تۇ - ما ،شىىان-شىىۆھرە ۋەسىىېەسىىىسىىىمۇ بار ئىدر ئەلېەتتە ...بۇ گەب ما ا ھەسەلدە ياقتى. ئىنسىىانشىىۇناسىىنىج ئېيتىشىىىچە ،بۇ يالغۇز ئۆزەمال قىپىدنغان ئى ئەمەسىكەن ،ياردەمگە ئادەم تېپىشىىن كېرەككەن .سىوتىالر بىپەن تونۇشىسىاڭ بولمىامىدۇ-،دتىدر ئۇ -،سىىىىېنى يىاخشىىىىى كۆرنىدۇ ،سىىىىەنىدە بىرەر ئەمىىد ئۇچقۇنپىرننى كۆرسە ياردەم قىپىدۇ. سىىىىوتى دتگەن نېمە ،كىمپەر سىىىىوتى ،ھېچنېمە بىپمەيتتىن ،ئەممىا ئارتۇق ئويالب كەتمىدنن .بۇ ئىشىىىىقا نىيە قىپغانىدنن ،مەككە ،مەدننەگە تۇنجى بولۇب كىرگەن خىرنسىىىتىدان فوتوگراف بوالتتىن ھەمدە بۇ ئىشىىىقا كىن ياردەم قىپسىا شىۇنى تاتاتتىن .سىوتىالر تەقە ئۆتكەنچى ۋاسىىتە ئىدر. ئۇ كەنپەردە ھەممە ئىادەم ،ھەممە نەرسىىىىە مەن ئەچەن تىايىدنپىنىىدنغىان نەرسىپەر ئىدر. ھىايىا شىىىىۇنچىپىىك ئىا ىايىپكى ئېپال ،بىپەمسىىىىەن نەتىجىىدە مەن مەككەگىمۇ ،مەدننەگىمۇ بىىارمىىىدنن .ئۇ ۋاقىتتىمۇ ،ئۇنىڭىىدنال كېيىنكى ۋاقىتالردنمۇ ،ھەتتا ئىسىىالم دننىنى قوبۇ قىپغاندنال كېيىنمۇ بارمىدنن. كەچمىشىىىىىن مېنى تەتەنپە باشىىىىقا يولغا باشىىىىپىدر .ھەر دوقمۇشىىىىتا ئۆتمەشىىىىەم دنال تېخىمۇ يىراقالشىىىىتىن ،سىىىىەتەردنال كېيىال ھې يەرگە ى بارمىدنن ،يو مېنى ئۆزگەرتتى. سىىوتىپىققا كەلسىىە ...دەسىىپەتتە مەن ئەچەن تەقە ۋاسىىىتە بولغان نەرسىىىىىنىىج بەگەنگە كېپىى ،مەقسىىىىە بولۇب قىالىىدنغىانپىقىنى نەدنال مەن سىىىىوتىالردنال ئۆز مەقسىىىىىتىن ئەچەن تىايىدنپىنىمەن دەب بىپە ئويپىغىانىدنن ،ئەمما ئۇالر بىپەن تونۇشىىىىقاندنال كېيىال «مەن» دتگەن بىر نەرسە قالمىدر. ئۇنىڭدنال كېيىنكى ھاياتىن سىوتى سىۆزندنكى «ئۇ» بىپەن تونۇشىۇش دەۋرر بولدر .باقى سۆيگە بىپەن ،ئەزنز
257
پاھىشە چۆل گۈلى كونيا-1246 ،يىل-2 ،ئاي كونيىادا «بەردر ئىا ۇز» دتيىپىىدنغىان قىاتتى سىىىىوغۇق بولۇۋاتىاتتى. تاھىشىخانىدنال قاچقان كەنەم 40يى ،ئىچىدنكى ئەڭ سىوغۇق كەن ئىدر. تار ،يىالن باغرر كوچىالر قار ئاسىتىدا قالغان ،ئۆگزنپەردنال سىاقىغان مۇزالر خەنجەردە ئۇچپۇق ۋە ئۆتكەر بولۇب ،بۇ گەزەلپىكپىرر تولىمۇ ۋەھىمىپىك ئىدر .چەشتە سوغۇق شۇنچە كەچىيى ،كەتتىكى ،كوچىالردنكى مەشەكپەر تو الب قىالغىان ،ئىاغزر ئوچۇق ،بۇرۇتپىرر تىا -تىا مۇز ئىىدر ...بىر قانچە كونا ئۆينىج قار ئاسىتىدا قېپى ،ئۆر لەب چەشىكەنپىكىنى ئا پىدنن. مەشىىىىەكپەردنال كېيىال ،كونيىادنكى ئۆيسىىىىىز كىشىىىىىپەر سىىىىوغۇقتىال نېسىىىىېنسىىىىنى ئالدر .كوچىالرنىج ئارنسىىىىدا تو الب قالغان ەسىىىەتپەر تېپىپىدر ،ئۇالر بىالىيىاتقۇدنكى بوۋاقتە تەگەلەب قىالغىان بولۇب ،تېخىمۇ گەزە ،ئىپپى يەرگە كېتىىىدنغىىانپىقىنى بىپىىىدنغىىانىىدە ،چىرايپىرنىىدا بىپىنەر-بىپىنمەس تەبەسسۇم قېتى ،قالغانىدر... چەشىتىال كېيىال تاھىشىخانىدا ھەممىسىى ئۇخالب قالغاندا ،ياتاقتىال ئىاسىىىىتىا چىقتىن ،يېنىمىدا كىچىىك بوغجۇمىا ،ئىچىىدە تەقە بىر نەچچە قۇر كىيىن بىار ئىىدر ،خىاس خېرنىدارالر ئەچەن كىيىىدنغىان كىيىمپىرنمنى، تەرداز بۇيۇمپىرننى ايىغا تاشىىىالب قويدۇم ،تاھىشىىىخانىنىج نەرسىىىىپىرر تاھىشخانىدا قېپىشى كېرە ئىدر. تەلەمپەيدنال چەشىىەۋتتى ،،ئىشىىىك تەۋندە مىسىىكىنپەرچە ئولتۇرغان مىىانوليىىانى كۆرد م ،ئۇ ئەتيۇن چېكىېاتىىاتتى ،ئۇ تىىاھىشىىىىخىىانىىىدنكى سىەتە پەرنىج ئەڭ قېرنسىى بولۇب ،تېرنسىى تۇيۇقسىىز قىزنرندنغان بولۇب قىېىپىىى ،قىىاقشىىىىىىاب يىەرەتىتىى .كىېىچىىپىىرر كىىارنىېنىتىىىدا ئىۆر لىەب ئۇخپىيالمايدنغانپىقىنى ئا اليتتىن ،بارغانسىېرر تەگىشىى ،كېتىېاتاتتى. ياش سىىەتە پەر چاقچاق قىپغان بولۇب ،سىىا ا ھەۋنسىىىمىز كېپىدۇ ،ھەيز كۆرمەيسىىەن ،بويۇ دا قالمايدۇ ،باال چەشىىەرندنغان ئىشىىمۇ يوق .ھەر كەنى كىمنى خالىسىىىاڭ شىىىۇنىج بىپەن بىپپە ياتىسىىىەن ،دەب قوياتتى .ئەمما ھەممىمىزگە ئايان ئىدنكى ،تاھىشىىىەلەر قېرنسىىىا سىىىە قېرن ،كېتەتتى، قېرر ھەم كېسىەلمەن تاھىشىە ئەمەلىيەتتە ئۆلە تاھىشىە ئىدر ،بۇنداقالر ان باقالمايتتى ،ئۇزۇن ياشىيالمايتتى. مانوليانى كۆر ب بىپدنمكى ،ئالدنمدا ئىككى يو بارئ قېچىشىتىال ۋاز كېچىى ،،يىاتىاققىا قىايتى ؛ يىاكى ئۇ ئىشىىىىىكتىال ئۇدۇ چىقىى ،كېتى ، 258
بوالتتىن .كۆ پەم ئىككىنچىسىىىىى
بۇنىىىج ئىىاقىېنتىگە ئۆزەم مەسىىىىدۇ تالپىدر. __ سىىىىىاالم مىانوليىا ،قىانىداق ئەھېالىىج ئىاچىا ،خېپى يىاخشىىىىى بوب قالدنڭمۇ -دتدنن ئۇنىڭغا. مىانوليىانىىج چىرايى ئېچىپىدر ،ئەممىا قولۇمىدنكى بوغجۇمىنى كۆر ب رە گى ئۆچتى .ھىيپە-نەيرەڭ ئىشىپىتىشىنىج تايدنسىى يوق ئىدر ،خۇنسىا دەلال تاھىشىخانىدنال چىقى ئۇ ياقتا تۇرسىۇن ،ياتىقىمدنال چىقىشىنىمۇ چەكپىېەتكەنىدر ،بۇنى مانوليا بىپەتتى. __ نەگە ما دنج -دتدر ئۇ تىچىرالب. ھېچنېمە دتمىىدنن ،تىالالش نۆۋنتى ئۇنىڭغىا كەلگەنىىدر .يىا ئىالىدنمنى توسىىىىۇب ۋاقىراب -ىاقىراب ،ئەتراتقىا ئىادەم توتاليتتى يىاكى گەب قىپمىا چىقى ،كە دەيتتى. __ ياتىقىڭغا كىرن ،كە چۆ گەلى-،دتدر مانوليا-،خۇنسىا دەلال ئارقا دنال چاكا كافانى ئەۋەتىدۇ .ئە يى ،ئاۋۋا تاھىشخانىدنال قاچقان بىچارە قىزنى ئۇنتۇب قالدنڭمۇ نېمىپەر كەلمىدر بېشىغا ئۇ قالغان گەتنى دتمىدر ،بىزدنال ئىپگىرنكى تاھىشىەلەرنىج بېشىىغا كەلگەن تا ىدەلىك ئىشىىىىالرنى تىپغا ئېپىشىىىىنى خالىمايتتۇق ،ئۆتمەش ھەققىدە گەب بولۇب قالسىىىا ،گۆرندە خاتىر ەم ياتسىىىۇن دەب ھېچكىمنىج ئىسىىمىنى چىقارمايتتۇق .دتمىسىىىمۇ ،ئۇالرنىج ھاياتى اتا-مۇشىى ەققە ، خورلۇق ئىچىدە ئۆتكەنىدر ،ئۆلگەندە بولسىمۇ راھە ياتسۇن-دە. __ مىاقۇ ،قىاچىالىىدنڭمۇ دەيپى ،ئۇنىڭىدنال كېيىنچۇ نەدە ،قىانىداق ان باقىسىىىىەن ئا قېپى ،سىىىىۆر لەب يەر يسىىىىەن ،بىرەر بەندە چىقى، بىزدەكپەرگە ھەرگىز ياردەم قىپمايدۇ. مىانوليىانىىج كۆزلىرنىدە غەم ،ئەممىا شىىىىۇئىان كىالالمغىا غەلىتە تىكىر كەلىىدرئ ئىۇ مىېىنىىىج تىۇتىۇلىۇب قىېىپىشىىىىىىمىىدنىال ئەمەس ،تىۇتىۇلىۇب قالماسپىقىمدنال ئەنسىرەۋاتاتتى .ئۇ ئۇزۇندنال بېرر بۇ يەردە ئىشپەۋاتاتتى، ئۆمرننى بۇ يەردە ئۆتكەز ب ،ھىايىاتىنى نىابۇ قىپغىانىىدر .ئەمىدر مەن بۇ يەردنال قېچى ،،ھاياتىمنى يېڭىدنال باشپىماقچى بولسام ،ئۇ قىاللمىغان، قىپىشىىىىقىىا كۆزر يەتمىگەن بىر ئىشىىىىنى قىپغىىان بوالتتىن .مېنىىىج ئەركىنپىكىن ئۇنىڭغا ئېغىر كېپەتتى .قېچىشىىىىقا ەرئە قىاللىغانپىقىن ئەچەن ما ا تۇرۇب ھەۋەسىىپەنسىىە ،تۇرۇب مېنى ئاگاھالندۇرۇۋاتاتتى .بىدارام بولدۇم ،ئەگەر مۇشىىىۇ تەيتتە شىىىەمر تەبرنزننىج «قورقماې» دتگەن سىىىۆزر كالالمدا تەيدا بولمىغان بولسا ،ئارقامغا يېنى ،كېتەتتىن. 259
__ مىالونيىا ئىاچىا ،قويۇب بەر ،مەن كېتە -،دتىدنن -،بۇ يەردە بىر ئۆمەر قالغاندنال ،تاالدا ئازراق ياشىساممۇ ئىنساندە ياشايمەن. بايبارسىىتىال تاياق يېگەن شىىۇ كەندنال باشىىالب ئىچىمدە بىر نەرسىىە مۇسىتەھكەمپەنگەن ،چېكىنىدنغان يولۇم قالمىغانىدر .نېمە بولسىام بوال دەب ئوياليتتىن .ئۆمر مدە قانچە كەن قالغان بولسىىىا ،ھەممىسىىىىنى ئالالھ تائاال ئەچەن ئاتايتتىن .شىىىەمر تەبرنزرئ ئېتىقاد ۋە ئىشىىى ئىنسىىىاننى ەسىىىۇر قىپىېتتىدۇ ،دەب توغرا دەتتىكەن .ئۇ ئىككى ئادەتتىكىدننمۇ بە نەرسىىىىە كىشىىىىىنىىىج روھىىىدنكى قورقۇن ۋە ۋەسىىىىېەسىىىىىپەرنى يوق قىپىېتتەلەيدنكەن. شەمسنىج نېمە دتمەكچى بولغىنىنى چەشىنىشكە باشپىدنن. قىززن بولغىنى ،مانوليا بۇ ئىشىىىىتا چىج تۇرندنغانپىقىمنى كۆر ب، ھارغىال تەبەسىىسىىۇم بىپەن چىرايىمغا قاراب ،بىر تەرەتكە ئاسىىتا سىىەر لەب، يولۇمنى ئاچتى. __ ئىشىىىىىىىج ئو ىىدنال كەلسىىىىۇن چۆ گۆلى-،دتىىدر ئۇ -،بىز قىاللمىغاننى سەن قىالرسەن. ئېلال بوستون-2008 ،يىل -6ئاينىڭ -19كۈنى
ئۆتكەندە بايان قىپغان كەچمىشپىرنمنىج سا ا تەسىر قىپغانپىقىنى، داۋامىغا قىزنقىېاتقانپىقىڭنى ئېيتىپسىەن .مەنمۇ سىېنى تەقەززا قىپىشىنى خىالىمىايمەن ،ئېپال .خەتتە يىازغىانپىرنمنى بىاشىىىىقىالرغىا بىپىد ر ش تەگە ، ئۆزەممۇ ئالپىبۇرۇن ئۇنتۇب كەتتىن دەب ئوياليتتىن. -1975يى ،يازدا ماراكەشىىتە ،سىىوتىالرنىج ئارنسىىىدا يەرد م .ئۆمر مدە تۇنجى قېتىن بىر تەكيەخىانىا كۆرد م .ھۇ رام ئىاق ،كىچىىك ،تىاكىار ،ئىاددني بولۇب ،ئەڭ ئىاسىىىىاسىىىىپى ئېھتىيىا نى قىانىدۇراتتى ،خىاالس .ئىچىىدە بىر كارنېا ،گاز المپىسىىىى ،كەھرنېا تەسىىىېر ،دترنزندە تەشىىىتە گە ،تامدا فاتىمە رەزنيەلالھۇ ئەنھانىج قولىنى كۆرسىىىتىدنغان قاتارتما ،تارتمىسىىىغا االلىدنال رۇمىنىج مەسىىنىېنپىرر سىىېپى ،قويۇلغان ،يا اق ياغىچىدنال يىاسىىىىىالغىان ئەسىىىىتە بىار ئىىدر .بىارر-يوقى مۇشىىىىۇال بولۇب ،تېپېكون، تېپىېنزور ،تام سىىىائىتى ،رادنيو دتگەندە نەرسىىىىپەر كۆر نمەيتتى .مەيپى دتدنن ،نەچچە يى ،سىالپا-سىاياقالر بىپەن بىپپە كونا بىنادا تاناھالندنن ،بۇ تەكيەخانىدنمۇ راھە ياشىيااليمەن دەب ئويپىدنن. 260
بىابىا سىىىىەمەد دتگەن كىشىىىىى بۇ روھىانىي مىاكىاننىىج رەھبىرر بولۇب، نىاھىايىتى بىپىمپىىك ،كۆتنى كۆرگەن ،ئېسىىىىىى ،ئىادەم ئىىدر .مەنىدنال اۋاب نېمىشىىىىقا مەككە ،مەدننەگە بارندنغانپىقىمنى سىىىىورنغاندا دەرھا بەردننئ ئىسىىىالم دۇنياسىىىى بىز ئەچەن تېچەتپەنگەن قۇتا ،ئىنسىىىان ئۆزر بىپمەيدنغان نەرسىىىىپەردنال قورقىدۇ .ئوتتۇرا شىىىەرقنى بىپمەسىىىپىكىمىز بىزدنكى قورقۇن ۋە قىاتمىا قىاراشىىىىالرنى كەچەيتىېاتىىدۇ .غەربپىىك بىر فوتوگراف ئىسىىىىالمنىىج مۇقەددەس شىىىىەھەرلىرنگە بېرنى ،،ئۇ يەردنكى كىشىىىپەر بىپەن تارا الشىىسىىا ،سىىەرەتكە تارتسىىا ،ئاندنال بۇ سىىەرەتپەر ۋە خەۋەرلەرنى تەتەن دۇنيىاغىا تىاراتسىىىىا ،دننالر ئوتتۇرنسىىىىىىدنكى تىنچپى ۋە س ىپغان بولماسىمۇ دندالوو ئەچەن خىزمە قىپىشىنىج تۇنجى قەدنمى بې ى دتدنن .بابا سىەمەد كەلەمسىىرندر ۋە مەن ھېچقانداق اۋاب بەرمىگەندە ، بايىقى سىىوئالنى يەنە سىىورندرئ بىزدنال ياردەم تەلەب قىپىېاتىسىىەن ،ئەمما باشتا شۇنى ئېيا ،مەككە ،مەدننەگە نېمىشقا بارماقچى بولۇب قالدنج بۇ تەيتتە ئۇنىڭغىا ھەم ئۆزەمگە راسىىىىىا گەب قىپى كېرەكپىكىنى ھېر قىپدننئ __ چەنكى مۇشىىىۇنداق قىاللىسىىىام تارتقان سىىىەرەتپىرنمنى قىممە باھادا ساتااليمەن ،دۇنياغا مەشھۇر بوالاليمەن. بابا سەمەد بېشىنى ئاستا لىڭشىتى ،مۇنداق دتدرئ __ چەشىىەندنن ،ئىشىىىك ئالدنمىزغا كېپى ،بىزدنال ياردەم سىىورنغان ئىكەنسىەن ،سىېنى قۇرۇق قو ياندۇرالمايمىز .ئەمما سىېنى مەغرۇرالنسىۇن دەب ئەمەس ،ما ىدنغان يولىغا كۆ ەلپە ما سىىىۇن دەب ياردەم قىپىمىز. ئالالھ تائاال ئۆزر ياخشىى كۆرگەن بەندنپىرننى سىۇ تاتقاندا سىۇنىج قەدرننى بىپسىىۇن دەب چۆلدە ئازدۇرۇشىىنى خااليدۇ .ئالالھ خالىسىىا تىپىكىج ئىشىىقا ئاشىىىدۇ ،نەتىجىدە سىىەن شىىان-شىىۆھرە ئەچەن ئەمەس ،ئىشىى ئەچەن كەئبىگە ،ئۆز ئىچىڭدنكى كەئبىگە ،يەنى قەلبىڭگە بارنسەن. ئۇنىج نېمە دەۋاتقانپىقىنى چەشىىەنمىدنن ،چەشىىەند ر ب قويۇشىىىنىمۇ ئەمىد قىپمىدنن .روھانىي كىشىىىىپەر مۇشىىىۇنداق چەشىىىىنىكسىىىىز تاراڭ قىپىدۇ دەب ئويپىدنن .ئىشىقىپى ،،ما ا ياردەم قىپسىىال ،باشىقىسىى بىپەن كىارنن يوق ئىىدر .بىابىا سىىىىەمەد مەككىگە بىارغىچە ئىارنپىقتىا مەشىىىىەدە ئۆز ئۆيەمىدە تۇرغىانىدە تۇرۇشىىىىۇمنى ئېيتتى ،ئەممىا بىر شىىىىەرتى بىار ئىىدرئ زەھەرلىك چېكىمپىك چېكىشكە قەتدىي بولمايتتى. خىاتىا ئى قىپىېتتىى ،تۇتۇلۇب قىالغىان بىالىىدە ھودۇقۇب كەتتىن، ئە ىبا ئۇالر مەن سىىرتتا تۇرغاندا سىومكامنى ئاختۇرغانمىدۇ بابا سىەمەد بۇ 261
خىيىالىمنى بىپىى ،قىالغىانىدە ،ئېسىىىىىمىدنال چىقمىاس گەتتىال بىرنى قىپىدرئ زەھەر چېكىىدنغىانپىقىڭنى بىپى ئەچەن نەرسىىىىە-كېرەكپىرنڭنى ئىاختۇرۇشىىىىنىىج ھىا ىتى يوق ،چېكىىدنغىانپىقىىج كۆزلىرنڭىدننال چىقىى، تۇرمامدۇ قىززن يېرر ،يېقىنىىدنال بېرر زەھەردنال يىراق تۇرغىىان ،زەھەرگە خۇمىار ئىكەنپىكىمنى ئېتىراب قىپمىا كەلگەنىىدنن .زەھەر مېنى ئەمەس، مەن زەھەرنىى چىېىكىىېاتىىمەن ،كىونىتىرو قىىپىى ھىوقىۇقىى مەنىىدە دەب ئوياليتتىن. __ دەردنىج بولسىىىىا مەنچىپىىك بىاردۇر ،ئەممىا دەردنى مەسىىىىا قىپى باشىقا ،داۋاالش باشىقىدۇر-،دتدر بابا سىەمەد-،زەھەرنىج كەچى تەگىگەندنال كېيىال مەسىىتپىكمۇ يوقايدۇ ،قەيېرنج ئاغرنسىىا ،ئۇ ئاغرن ھەسىىسىىىپەب كەچىيىدۇ. ئۇ راسىىىا دەۋاتاتتى ،بۇنى مەنمۇ بىپەتتىن .زەھەردنال يىراق تۇرنمەن دەب ۋەدە بەردنن ،يېنىمدنكى ئۇيقۇ دورنسىدنال تارتى ،بارلى خىمىيىپىك نەرسىىىىپەرنى ئۇنىڭغا تاتشىىىۇردۇم .ئەمما ئۇزاق ئۆتمە بەدننىن سىىىىقىراب ئاغرنشىىقا ،ئىرادەم تەۋرننىشىىكە باشىىپىدر .تەكياخانىدا تۇرغان تۆ ئايدا نەچچە قېتىن قەسىىمىمنى بۇزدۇم ،تاتتىال چىقتىن.بېشىىمنى ئېپى ،نەگە كەتسىىىەم ئوخشىىىاش ،ئۇ نەرسىىىە بەرنبىر مېنى تېپىېالدر ،ئىزدەشىىىنىڭمۇ ھا ىتى قالمىدر .مولال مولپىنىج ،ھاراقكەش ھاراقكەشىىىىنىج دوسىىىىتى بولغاندە ،ئەخمەقمۇ ئەخمەقنىج دوستى ئىكەن. بىر كەنى ئاخشىمى يەنە قېچى ،،تەكيەخانىغا غەرق مەسا ،كۆزلىرنن ئەلەس كەلىدنن .ئەممىا تىاشىىىىقىرنقى ئىشىىىىىك قۇلۇتالقپى ئىىدر .بىاغىدا ئۇخالشىىقا مە بۇر بولدۇم ،ئەتىسىىى سىىەھەردە مېنى تەگەلەب ياتقان يەردنال تېپىېتپىشىتى .بابا سىەمەد ما ا ھېچنېمە دتمىدر ،مەنمۇ گەب قىپمىدنن. بۇ ئىشىىىىالرنى ھېسىىىىابقا ئالمىغاندا ،سىىىىوتىالر بىپەن ناھايىتى ياخشىىىىى كېتىېاتىاتتىن .تەكيەخىانىنىىج تىنچپىقى مىا ىا نىاھىايىتى يىاقتى ،شىىىىۇنچە زامىانىدنال بېرر تۇنجى قېتىن كۆ پەم ئىارام تىاتتى .ئىامېسىىىىتىردامىدا بىر تەركەم يا خەقپەر بىپەن بىپپە ياشىاب كۆنگەچكە ،خاتىر ەم يالغۇزلۇقنىج نېمە ئىكەنپىكىنى تۇنجى رە ھېر قىپىېاتاتتىن. قارنماققا بۇ يەردە بىر خى ،كوممۇنىزمپى تۇرمۇش ھۆكەم سىىەرەتتى، بارلى دەرۋنشپەر بىرلىكتە يەب-ئىچى ،،بىرلىكتە دۇئا ۋە زنكرر قىپى،، بىرال ۋاقىتتا ئۇخاليتتى .ئەسىىىپىدە ئۇالر ئۆزنگە ،ئۆز قەلبىگە يەزلىنىشىىىى كېرە ئىىدر .سىىىىوتىپىققىا قىزنققىان كىشىىىىى ئىاۋۋا بىر توب ئىادەمنىىج 262
ئىچىىىدە يىىالغۇز قېپىشىىىىنى ،ئىىانىىدنال ئۆز قەلبىىىدنكى كىشىىىىىپەرنى بىرلەشتەر شنى ئۆگىنىشى كېرە ئىدر. ئاۋۋا ېدۇنيادا تەقە مەنال بارې دەيتتىج، ئاندنال ې مەندە بىر دۇنيا بارې دەيتتىج، ئاخىرندا ېمەنمۇ يوق ،دۇنيامۇ يوقېې دەيتتىج. ماراكەشىىتىكى سىىوتىالر مېنى قاچان مەككىگە يولغا سىىاالر دەب كەتەب ئولتۇرۇب ،قىپغىپى ئى تىاتىالمىا ئىچىن تۇشىىىىۇب ،ئىانىدنال بىارا-بىارا سىوتىپىققا قىزنقى ،،تەسىەۋۋۇب تەلسىەتىسىىگە ئائىا كىتابالرنى ئوقۇشىقا باشىپىدنن .ئاغزنڭغا بىر يۇتۇم سىۇ ئالغىنىڭدا ئۆزە نىج نەقەدەر ئۇسىسىاب كەتكەنپىكىڭنى ھېر قىپىسىىىەنغۇ ،مەنمۇ شىىىۇنداق بولدۇم ،سىىىوتىپىققا ئائىا نېمە تاتسىىىام قانما ئوقۇدۇم .ئۇزۇن ياز تەسىىىپى چىقى ،كەتكىچە ئوقۇغان ئون نەچچە ئەسەرنىج ئىچىدە ما ا ئەڭ تەسىر قىپغىنى االلىدنال رۇمىنىج مەسنىېنپىرر بولدر. شىۇ كەنپەردە بابا سىەمەد ما ا بىرسىىگە ئوخشىايدنغانپىقىمنى ئېيتتى، ئۇ ما ا ئوخشىىاتقان كىشىىى شىىەمر تەبرنزر دەيدنغان اھانكەزدر دەرۋن ئىىدر .بەزنپەر ئۇ توغرۇلۇق ھەر خىى ،گەتپەرنى قىپىشىىىىقىانىىدر ،ئەممىا رۇمىدنال سىورنسىاڭ ،ئۇ ئا ھەم قۇياش ئىدر .بۇنى ئا پىغانچە ئۇ ئادەمگە قىزنقى ،قالدنن ،بۇ ئۇنداق-مۇنداق قىزنقى ئەمەس ئىدر .بابا سىىىەمەد ما ا ئۇ توغرۇلۇق سۆزلىگەندە ،ئۇنى بىر يەردە كۆرگەندە ،تېنىن ۇغۇلداب كەتتى. مەن ئۆزەم بىپىدنغان بۇ ئىشىىنى تېخى ھېچكىمگە تىنمىدنن ،ئېپال. ئەمما ئالالھ ھەممىنى كۆر ب تۇرغۇچى .بابا سىىىەمەد ما ا شىىىەمر تەبرنزر ھەققىدە سىىۆزلەب بېرنېاتقان تۇنجى ئاخشىىىمى ھۇ رندا بىزدنال باشىىقا يەنە بىرر__ ىسىىىىمى يوق تەن ،سىىىىېھىرلىىك بىر نۇر بىار ئىىدر ...ئۇنىىج تىنىقپىرننى ئا پىدنن ،تامدا بىر كۆلە گە كېچىنىج مەيىال شىىامىپىدە ياكى بىر تەرنشىىىتنىج قاناتپىرندە يۇمشىىىاق تىترەيتتى .سىىىەۋەبى نېمە بولسىىىا بولسىىىۇن ،ئەتراتىمىدا ئا ايى ،سىىىېھىرلىك كەيپىيا بار ئىدر. شىىۇئان ئەقپىمگە كەلدنن ،باشىىقا يەرگە بېرنشىىىمنىج ھا ىتى يوق ئىدر، ئۆمەر بويى اھان كېزن ،باشىىىقا يەرلەرنى ،تۇرۇۋاتقان ماكانىمدنال باشىىىقا ايالرنى كۆر ش ئارزۇسىى تۇغۇلدر .قورقۇنچاقپى ۋە ئاچكۆزلەكتىال ،ئۆزەم بىپەن ئۆزەم ئېپىشى ،ياشاشتىال ھېرن ،،زترنكى ،كەتكەنىدنن. ھازنر ئاسىاسىەن ئارزۇيۇمدنكى يەردە ياشىاۋاتاتتىن ،بىردننبىر مەقسىىتىن مەشىەدە قېپى ،،ئۆزەم ھەققىدە ئوبدان ئويپىنى ئىدر ،شىۇنداق قىپدنن، 263
تەكيەخىانىىدنال ئىايرنپمىىدنن ،يىپالر ئۆتتى ،ئۇ يەردە تىشىىىىىى ،يېتىپىدنن. بىارلى ۋاقتىمنى ئىبىادە ،ئىسىىىىتىقىامە بىپەن ئۆتكەز د م .شىىىىۇ يەردە مۇسۇلمان بولۇب ،ئۆزەمگە ئەزنز زەكەرنيا زاھارا دەب ئىسىن قويدۇم. بىر كەنى بابا سەمەد چامادانپىرنمنى قايتۇرۇب بېرنېتتى،ئ __ ئەمىىدر كېتىىىدنغىىان ۋاقتىىىج كەلىىدر ،ئۇۋا ىىدنال بەركەتتە ئۇچىىىدنغىىان بولىىدۇڭ .ئۆز ئىچىڭىىدنكى دۇنيىىانى كېزنىى ،،نەتسىىىىىڭنى يېڭەلىگەدە بولغىان ئىكەنسىىىىەن ،ئەمىدر بۇ دۇنيىانى كەز .سىىىىېنىڭىدە ئىنسىىىىىانالر تەتەن ئۆمرننى بىر دەرگىاھقىا بېكىنىېتپىى ،ئۆتكەزەلمەيىدۇ. سېنىج باشقىالرغا بىپد رندنغان ھېكايىپىرنج بار-...دتدر. شۇنداق قىپى ،،بۇ يەرگە كرائى دتگەن ئىسىن بىپەن كىرن ،،زاھارا دتگەن ئىسىىن بىپەن ئايرنپدنن .ھاياتىمنىج بۇ يېڭى سىەتەر سىەھىپىسىىنى ېسىىىىوتىې كەلىمىسىىىىىدنكى ېڧې ھەرنپى بىپەن تونۇشىىىىقان مەزگى ،دەب ئاتايمەن. باقى سۆيگە بىپەن ،ئەزنز شەمس كونيا-1246 ،يىل -2ئاي ھەزرنتى مەۋالنىا تەسىىىىېر سىىىىېرنى ،،ئويغىا چۆمگەن ھىالىدا دترنزننىىج يېنىىدا يىالغۇز ئولتۇراتتى .كەن تىاتقىان ،ئىسىىىىتىراھە ۋاقتى يېتىى، كەلگەنىدر .بۇ سىىائەتپەردە تەرنشىىتىپەر ئىنسىىانالرغا ئارنپىشىىىدۇ ،خىيا بىپەن ھەقىقە ئارنسىدنكى بارلى چە -چېگرنالر بۇزۇلىدۇ. ئۆرە تۇرۇب ئۇنى ىمجىىىا كۆزنتىېاتقىنىمىىدا بىردننال ئۇ ئىىالەمگە كىرن ،كەتتىن ،ھەقنى بايقاشىقا يەزلەندنن .مەۋالنانىج بۇندنال نەچچە يى، كېيىنكى ھىالىنى كۆرد م ،ئۇ مۇشىىىىۇ ئولتۇرغىان يېرنىدە ،سىىىىاغۇ قۇيىاش نۇرننىج ئاسىتىدا تېخىمۇ قېرنغان ،زەئىپپەشىكەن ،غەمكىال ،سىاالتەتپىك، ئېغىر-بېسىىىى ھالەتتە ئولتۇراتتى .ئۇچىسىىىىدا يېشىىىى ،تون ،ئەتراتىغا تەمكىنپىك بىپەن قارايتتى ،ئەمما قەلبىنى بىر نەرسىىىە دائىن ئازاباليتتى، مېنىج يوقپۇقۇم ئۇنىج بەدننىدە ئازابپى تاتۇق بولۇب قاالتتى .شىىىىۇئان ئىككى نەرسىىىنى ھېر قىپدننئ بىرننچىسىىى ،مەۋالنا بۇ ئۆيدە قېرنيتتى، تاكى ۋاتا بولغىچە بۇ شىىىەھەردە ياشىىىايتتى .ئىككىنچىسىىىى ،مەن ئۆلەب كەتكەندنال كېيىال تەيدا بولىدنغان ئازاب يارنسىى ھې سىاقايمايتتى .كۆز م ياشقا تولدر. 264
ئۇ ئالەمدنال ئۇنىج ئاۋازر بىپەن تەڭ قايتى ،كەلدنن. __ شىىەمر ،قانداق ئەھېالىج ئۆرە تۇرۇۋالما كە ئولتۇر ،سىىولغۇن كۆر نىسەن -دتدر مەۋالنا. زورنغىا كەلەمسىىىىىرنىدنن ،ئەممىا دەيىدنغىان گېپىن يەلكەمنى بىاسىىىىقىان تەگمەن تېشىىىدە بوينۇمدا ئېسىىىپى ،قالدر .ئاۋازنن تەسىىتە ،ئەز لەب- ئەز لەب چىقتىئ __ سىە مىجەزنن يوق تۇرندۇ ،بە ئۇسىسىاب كەتتىن ،لېكىال بۇ ئۆيدە ئۇسسۇزلۇقۇمنى باسىدنغان ھې نەرسە يوق. __ ئەمىسىىىىە كەرراغا بېرن ،دە ،نېمىنى خالىسىىىىاڭ ئېيا ،دەرھا ھازنرالب بەرسۇن-،دتدر ئۇ. __ ياق ،بولدر ،ما ا كېرەكپىك نەرسىە ئاشىخانىدا ئەمەس ،مەيخانىداې بۇ ئاخشام مەسا بولغۇم كېپىېاتىدۇ. رۇمىنىىج چىرايىىدا ئەنىدنشىىىىە تەيىدا بولىدر ،گېپىمىدنال گىا گىراب قالغاندە قىالتتى. __ قەدەھنى ئاشىخانىدا تولدۇرغاندنال كۆرە ،مەيخانىدا تولدۇرسىا چۇ-، دتدنن. __ قانداق دەيسىىەن سىىا ا شىىاراب ئېپى ،بېرنمەنمۇ -دتدر ئالىن ئىككىپىنى.، __شىۇنداق .بېرن ،ئىككىمىزگە بىر قۇتىدنال شىاراب ئېپى ،كەلگەن بولسىىاڭ ئوبدان بوالتتى .ئىككى قۇتا بولسىىىال كۇتايە ،بىرر سىىا ا ،بىرر ما ا .يەنە كىچىككىنە تەلىېنن بارئ مەيخانىغا بارغىنىڭدا شىىاراتنى ئېپىپال يېنىى ،كەلمە ،بىر دەم ئولتۇرۇب ،خەقپەر بىپەن تىارا الشىىىىقىال .مەن سېنى بۇ يەردە ساقالب تۇرنمەن .ئالدنرنمىسا مۇ بولىدۇ. مەۋالنا سە قارشى تۇرۇۋاتقاندە ،قايغۇرۇۋاتقاندە ئەلپازدا چىرايىمغا قارندر .شىىىىۇئان ،باغداتتا ما ا ھەمراھ بولۇشىىىىنى تەلەب قىپغان قىزن، چاچپى چۆمەز يادنمغا كەلدر .ئۇ باشىىىىقىالر نېمە دەب قاالر دەب ئويالتال، تەسىەۋۋۇب دەرياسىىغا كىرەلمىگەنىدر .خۇددر شىۇنىڭغا ئوخشىاش ،مەۋالنامۇ ئۆزننىج ئابرۇيىنى دەب بۇ يولغا كىرەلمە قاالرمۇ ئەمما مەۋالنا بىر دەمپىك ئىككىپىنىشىىتىال كېيىال ئورنىدنال تۇرۇب، «بوتتۇ ،بارسام بارا » دتگەن مەنىدە بېشىنى لىڭشىتتى ۋە مۇنداق دتدرئ __ مەن بۇ ياشىقا كەلگىچە مەيخانىغا دەسىسىەب باقمىغان ،ئاغزنمغا بىر يۇتۇم مە ئېپى ،باقمىغان .ھاراق-شىىىاراب ئىچى گۇناھ ،ئەمما سىىىا ا ئىشىىىەنچىن تولۇق ،چەنكى مەندنال بۇنداق ئىشىىىنى بىكاردنال بىكار تەلەب 265
قىپمايسىىەن ،مۇشىىۇ ئى ئارقىپى مەلۇم ھەقىقەتنى كۆرسىىۇن دەيسىىەن، سىىېنىج يەز ڭ ئەچەن ،دوسىىتۇم ،سىىەن دتگەن يەرگە بارنمەن .بۇ ئى ما ا ئېغىر كەلسىىمۇ ،تۇتۇمغا تاش ئېسىى ،قويسىىمۇ ،ئابرۇيۇمنى تۆكسىىمۇ ،ئۇ شاراتنى سەن ئەچەن بۇ يەرگە ئېپى ،كېپىمەن. ئۇ شۇنداق دەتال مەندنال خوشپىشى ،چىقى ،كەتتى. ئۇ ئۆيدنال چىقىشىىىىىغا ،دەرھا يەكەنەب سىىىىە دە قىپدنن .ئۇ قويۇب قويغان تەسىېننى ئېپى ،،رەببىمگە كۆب شىەكرر قىپدنن .ما ا مۇشىۇنداق كاتتا دوسا ئاتا قىپغىنىغا رەھمە ئېيتى ،دۇئا قىپدنن .مەۋالنا دەريادۇر، بىر يەردە تۇرۇب قالمايدنغان ،ئىنسان ۋە باشقا ھەممە نەرسىنى ئۆز قوينىغا ئىالغىان ،ھېچكىمگە بىاشىىىىقىچە كۆزدە قىارنمىايىدنغىان ،دائىن بىاشىىىىقىا يەرگە دەريادۇر. قىزنقىدنغان ۋە ئۇنى بايقايدنغان ،شىىاۋقۇنالب ئاقىدنغان سىىەز مېنىج ۋەزنپەم تەقە ئۇ دەريانىج ئالدندنكى سېپىپنى ئۆر ب تاشالشتۇر. ئۇنىج ئۆمەر بويى ئىالھى ئىشىى مەسىىىتپىكىدنال ئايرنپماسىىىپىقىنى تىپەيمەن.
266
تۆتىنچى بۆلۈم ئوت كۆيدۈرىدىغان ،ۋەيران قىلىدىغان ،يوق قىلىدىغان نەرسىلەر
ھاراقكەش سۇاليمان كونيا-1246 ،يىل-2 ،ئاي ھاراق دتگەن بۇ نەرسىنى ئىچى-،ئىچى ،ئۇخالب قالغان ۋاقىتپىرنن توال .چەشىىىەمدە قارا بېسىىىى ،قالغان ،مەسىىىتپىكتە ئەزۋەيپەب ،ھۆكەرەب يەرگەن ۋاقىتپىرنمنىمۇ بىپىمەن .ئەممىا مەيخىانىا ئىشىىىىكىىدنال ھەزرنتى مەۋالنىانىىج كىرنېاتقىانپىقىنى كۆر ش بۇ مەسىىىىىا كىالالمغىمۇ كەلمەيىدنغىان ئىىا ىىايىىى ،خىيىىا ئىىىدرې ئىىاغزنمنى ئېچىىى ،قىىاراتال قىىالىىدنن .چەش كۆر ۋاتىمەنمىۇ نېىمە دەب قولپىرنمىنىى چىمىىدنىى ،بىىاقتىن ،كۆزلىرنمىنىى ئۇۋنپىدنن ،ئەمما ئىشىك تەۋندە تۇرغان ئادەم ايىدا تۇرنېەردر. __ ھە خىرنسىىىىتوس ،سىىىىەن مىا ىا نېمە ئىچەر ۋەتتىىج كىالالمنى قايدۇرۇب -،دەب ۋاقىرندنن -،شۇ ئاخىرقى قەدەھنى ئىچمىسەم بوتتىكەن، كىالالم سىىىىىاق ئەممىا .ئىشىىىىىىك تەۋنىدە تۇرغىان شىىىىۇ ئىادەمنى كىمگە ئوخشىىىىىتىېاتىمەن ،بىپەمسىىىىەنې ھا-ھا ،مەۋالناغۇ دەيمەن ،قارا ،قارا ،بۇ ئادەم مەۋالناغا ئوخشاۋاتامدۇ __ ئەشىىىىىا ...زۇۋانىڭنى بىاس سىىىىىاراڭ-،دەب ۋاقىرنىدر ئىارقىامىدنال بىرر. مېنى تىپالۋاتقان كىن ئۇ ،ھۇ بەدبە دەب كەينىمگە بۇرۇلۇشۇمغا نېمە كۆرد م دتمەمسىىىىىپەر مەيخىانىىدنكى ىمى ھىاراقكەش ،ھەتتىا بىزنىىج خىرنسىىتوسىىمۇ ىن بولۇب ،ئىشىىىككە قاراب ھا ېتقى ،تۇراتتى .مەيخانىغا دائىن كىرنېالىدنغان كەچەكمۇ ئادەتتىال تاشىقىرر ئىشىالر بولۇۋاتقانپىقىنى تۇيغىانىدە ،سىىىىىالپىاڭ قۇالقپىرننى يەرگە چىاتالب ،ئۇيىاق-بۇيىاققىا چۆچەب قارايتتى .تارس گىپىمى سىىىودنگىرر ئۇ سىىىە ئاۋازندا ئېيتىېاتقان ،مىج شىىىاھىتنى كەلتەرسىىىىمۇ ناخشىىىا دتگىپى بولمايدنغان كاكىراشىىىپىرننى 267
توختىتى ،،بۇيرۇق كەتەۋاتقان ئەسىكەردە ئۆرە تۇراتتى .سىاق كۆر نەشىكە تىرنشىىىېاتقان تەتەن مەسىىتپەردە ،ئۇمۇ قوشىىۇمىسىىىنى قەسىىتەن تەر ب، ئېڭىكىنى كۆتەر ب ،تەز تۇرۇشىىىىقا تىرنشىىىىىېاتقاندا ئۇ ياق-بۇ ياققا بوش دەلدە شىيتتى. بۇ ىمجىتپىقنى خىرنسىىىىتوس بۇزدر ،يەرگىچە ئېگىپىى ،،يىاغپىمىا گەتپىرننى ياغدۇردرئ __ مەۋالنا ھەزرە ،مەيخانامغا خۇش كېپىپسىىىىز ،بىزگە خۇشىىىالپى ئېپى ،كەلدنڭىز ،سىىىىزنى بۇ يەردە كۆر ش بىز ئەچەن زور شىىىەرەب ،قېنى ئېيتىج ،نېمە كېرە بولسا خىزمىتىڭىزگە تەييارمىز. كۆزلىرنمنى چىمچىقپىتى ،،ئىشىىككە قايتا-قايتا قارندنن .ئاخىرندا ئېنى كۆرد مكى ،ئالدنمدنكى ئادەم ھەقىقەتەن االلىدنال رۇمى ئىكەنې __ رەھمە -،دتدر مەۋالنا زورنغا كەلەمسىرەب ،ئاندنال بوش يۆتەلدر، قىزاردر ،تاتاردر ،سۆزننى داۋام قىپدر -،ئازراق ھاراق ئاال دەب كەلدنن. بىچىارە خىرنسىىىىتوس بۇنى ئىا الب ھەيرەتتىال ئىاغزر ھىا ىدە ئوچۇق قىالىدر ،ئۇال ئەمەس ،ھەممىمىز ھەيران قېپىېاتىاتتۇق .ھەممە ئىادەمىدە شىىىۇنداق خىيا كەچكەن بولسىىىا كېرە ئ كونيانىج ئەڭ مەشىىىھۇر ئالىمى مەيخىانىغىا كىرنى ،بىزدنال ھىاراق تەلەب قىپىېاتىىدۇ ،دتمە ،قىيىامە قايىن بولۇشقا ئاز قاتتۇ. ئۇ كىشىىىىنى ئولتۇرۇشىىىقا تەكپى ،قىپسىىىا الرچۇ ،ئۆرە تۇرۇب __ قالدر -،دتدنن .خىرسىىتوس ئەمدر ئېسىىىگە كېپى ،،مەۋالنا ئولتۇرۇشىىقا اليى كېپىىدنغىان ئورۇن ئىزدەب ،ئىاخىرنىدا مەن ئولتۇرغىان شىىىىىرەنىىج ئەستىدنكى ئورۇننى تاتتىې مەۋالنىا ئولتۇرۇشىىىىتىال ئىاۋۋا ئەتراتىىدنكىپەرگە چىرايپى سىىىىىاالم قىپىېندر ،بارلى مەسىىىىتپەر ھۆرمە بىپەن ئېگىپى ،ئۇنىج سىىىىاالمىغا ىاۋاب قىايتۇردۇق ،ئۇنىڭغىا قىاراتال ئولتۇردۇق .مەۋالنىادە بۇنىداق زاھىىد كىشىى تەمكىنپىكى ،ئۆزنگە بولغان ئىشىەنچى ،ئېسىىپپىكى ،ھۆرمىتىنىج چو پۇقى ،قىممە باھالى ،چىرايپى تونى بىپەن بۇ يەردە ئولتۇرۇشىىىىقا زادنال ماس كەلمەيتتى. تاقەتسىزلىنى ،،ئۇنىج يېنىغا بېرن ،تەس ئاۋازدا سورندننئ __ رۇخسىىىە قىپسىىى ىال ھەم ئەيبكە بۇيرۇمىسىىى ىال ،سىىىىپىدنال بىر نەرسىنى سورا دتگەن. __ بولىدۇ _،دتدر مەۋالنا. __ كەچەرسىپە ،سىپىدە ئۇلۇغ زاتنىج بۇ يەردە نېمە ئىشى بار 268
مەۋالنا ئىپپى تەبەسسۇم بىپەن كۆز قىسى ،قويدر. __ بۇنى سىىىىورنمىىا ،ئىىاشىىىىىقالرنىىىج ئىمتىھىىانىىىدنال ئۆتە دەب ئويپىغاندنمەن- ،دتدر ئۇ -،شىەمر تەبرنزر مېنىج شىان-شىۆھرنتىمنى يەر بىپەن يەكسان قىپى ئەچەن بۇ يەرگە ئەۋەتتى. __ قانداقسىىىىىگە ئەمدر شىىىىان-شىىىىۆھرنتىدنال ئايرنپى ياخشىىىى ئىشمىكەن -دەب سورندنن كېكەچپەب. مەۋالنا كەلدرئ __ بۇ سىىىىېنىىج قىانىداق قىارنشىىىىىڭغىا بىاغپى .ئىالالھنى يىاخشىىىىى كۆر شىتىال باشىقا ھەممە نەرسىىنى سىەتەر ب تاشىپىشىىمىز ،ئۆزنمىزنى چوڭ كېسىىىىەلپىكىىىدنال قۇتۇلۇشىىىىىمىز كېرە .دۇنيىىا ئەگەر بىزنى بىپى مەنمەنپىىك قىپتىقىغىا چەشىىىىەرسىىىىە ،ئۇنىداق يىاكى بۇنىداق يو بىپەن چەشىىىەرندۇ .شىىىۇ ا ئائىپىمىزگە ،مەرتىېنمىزگە ،ما -مەلكىمىزگە ،ھەتتا مەھەلپىمىزدنكى امە ياكى مەدرنسىىىىكە بولغان بېقىندنپىقىمىزنىمۇ يوق قىپىشىمىز كېرە . ئۇنىج بۇ گېپىنى تازا چەشىىىىەنمىسىىىىەممۇ ،ئەمما بايانپىرننى ئا الب زنىددنيەتپىىك كىالالم ئېچىپغىانىدە بولىدر .بۇ سىىىىوتىالرنىىج ھەر تەرلە تەلسىىەتەگە مايىپپىقىنى ،كۆ ەلگە بايپىقىنى ،ئاز-توال ئەسىىەبىي كىشىىىپەر ئىكەنپىكىنى بۇرۇنمۇ بىپەتتىن ،ئەمدر بۇنىڭغا تېخىمۇ ئىشەندنن. سىىوئا نۆۋنتى ئەمدر مەۋالناغا كەلگەنىدر .ئۇمۇ ما ا ئوخشىىاش تەس ئاۋازدا سورندرئ __ رۇخسىىە قىپسىى اڭ ھەم ئەيبكە بۇيرۇمىسىى اڭ ،مەنمۇ سىى ەندنال بىر نەرسە سوراب باقا .يەزنڭدنكى تاتۇققا قارايمەن ،نېمە بولغان يىوق -،دتىىدنىن -،يىېىرنىن كىېىچىىىدە ئىۆيىگە __ قىىزنىقىقىۇدە ئىى كېتىېاتاتتىن ،ئىككى تاشىىشىىاتقا ئۇچراب قالدنن ،بىرننىج قامچىسىىى بار ئىكەن ،مېنى ئېشىەكتە قامچىپىدر ،ئىسىمىنى ئۆمەر بويى ئۇنتۇمايمەنئ بايبارسې __ نېمىشقا ئەمدر -دەب سورندر مەۋالنا. دە شىۇ چاغدا خىرنسىتوس مەۋالنانىج ئالدنغا ئىككى شىىشىە شىاراب پىرن دا قويىدر .مەن قوتىالپى بىپەن ئۇالرنى ئىشىىىىىارە قىپغىا « ،ئىالىدن ى تۇرغان شۇ نەرسىنى ئىچكەچكە» دتدنن. مەۋالنىىا ئويچىىان قىيىىاتەتتە كۆزلىرننى ئېپىىى ،قىىاچتىيۇ ،ئىىارقىىىدنال دوسىتانە كەلەمسىىرەب «بوتتۇ ،ئۆتكەنگە سىالىېا » دتدر .شىۇنداق قىپى، تارنڭىمىزنى باشىىىالب كەتتۇق .ئۆچكە سىىىەتىدنال ياسىىىالغان تىشىىىالق ۋە 269
ئوچاقتا تىشىىىقان يەر مەدنكىنى نېنىمىزغا قوشىىىۇب يېگە ،بالىپىقىمىز، مۇھەببە ،ئېتىقاد ،دوسىتپۇق ۋە ئۇنتۇب كەتتىن دەب ئويپىغان ،ئەمما شىۇ ئاندا ئۇالرنى ئەسپەب ھۇزۇرلىنىېاتقان گەزە ئىشالر ھەققىدە تارا الشتۇق. كەن ئولتۇرغاندنال كېيىال مەۋالنا ئاستا ئورنىدنال تۇردر ،مەيخانىدنكى ھەمىمەيىپەن ئىۇنىىىج بىىپەن تە ىال ئىورنىىىدنىال قىوتىۇب كەتىتىى .ھەمىمىىمىىز تاراتتىال ئۆتمەكچى بولغان ئەسىىىكەرلەردە قاتار تىزنپى ،،خوشىىىپىشىىىى ئەچەن ئۆرە تۇردۇق .ئا ايى ،مەنزنرە-دە بۇې مېھمىنىمىز ئىشىكتىال چىقا دەب تۇراتتى،ې ھەزرنتى مەۋالنا -،دەب يېنىغا ما دنن-،كېتىشىىتىال ئاۋۋا بىزگە چەشىىەند ر ب قويسىى ىال ،ھارام نېمىشقا ھارام ،بۇنىڭغا اۋاب بېرن ،ئاندنال كەتسىپە. خىرنسىىىىتوس قىاتىقىنى تەر ب يېنىمغىا يەگەر ب كەلىدر .ئۇ مېنىىج بۇنداق مۇرەككەب سىوئالنى سىوراب ،خېرندارالرنىج كەيپىنى ئۇچۇرۇشىۇمدنال قورققانىدر. __ ىن تۇر سۇاليمان ،نېمىشقا بۇنداق سوئالنى سورايسەن __ سىىىىورنسىىىىىىام نېمە بوتتۇ ،نېمە دەب ىىاۋاب بېرنىىدنكىال دەب قىىزنىقىىېاتىىمەن-،دتىىدنىن-دە ،مەۋالنىىاغىىا بىۇرۇلىىدۇم -،ھەزرنىتىىن ،بىىزنىى كۆردنپە ،بىز ئۇنچە قورقۇنچپۇق ئادەمپەر ئەمەس ،شۇنداققۇ خوش ،سەتتە ئىاق ئەمەسىىىىمىز ،ئەممىا بۇنچە تەس كۆر لسىىىىە قىانىداق بولىىدۇ ئەگەر ئۆزنمىزنى بىپى ،،ھېچكىمنى رەنجىتمىسىىە ،شىىاراب ئىچى نېمىشىىقا گۇناھ گېپىمنى ئىا الب تۇرغىان بىاشىىىىقىا خېرنىدارالرمۇ يېنىمغىا كېپىى، قىسىىىىتىپىشىىىىىى ،،ئەتراتىمىزنى ئورنېالىدر .مەۋالنىا بۇنىڭغىا نېمە دەر بولغىيىىدر ھەممە يىىاقنى قويۇق تۇمىىانىىدە بۇرۇقتۇرمىىا ىمجىتپى قاتپىدر .ئاخىرندا بۇ مەشھۇر خاتى ،مۇنداق دتدرئ شاراب ئىچكەچى رەھىمدن ،بولسا ،رەھىمدن ،مەسا بولۇر. شاراب ئىچكەچى ئاداۋەتخور بولسا ،ئاداۋەتخور مەسا بولۇر. شىاراب ئىچكەچىنىج تولىسىى ئاداۋەتخور ،بىر نەچچىسىىال ئاق كۆ ە بولغاچقا ،شاراب خەلققە ھارامدۇر. ھەممىمىز بۇ سىىىىۆزلەرنىج ھېكمىتىنى چەشىىىىىنى كېرەكپىكىنى ھېر قىپغان بولساق كېرە ،ھېچكىمدنال سادا چىقمىدر. __ دوسىتپىرنن ،ھاراق ياخشىى نەرسىە ئەمەس ،چەنكى ئۇ ئىچىمىزدنكى ئەڭ رەزن ،نەرسىىىىىپەرنى ئاشىىىىكارناليدۇ -،دەب سىىىىۆزننى داۋامالشىىىىتۇردر مەۋالنا -،مېنىڭچە ،ھاراق-شىىىىاراتتىال يىراق تۇرۇش كېرە .شىىىىۇنداقال، 270
ئۇنتۇماسىپى كېرەككى ،ئۆزنمىز ھاراق ئىچى ،تۇرۇب گۇناھىمىزنى مەيگە ۋە مەيخانىغا ئارتى ،قويسىىاق بولمايدۇ .مە -شىىاراتتىال قو ئەز شىىتىال ئىاۋۋا نەتسىىىى ىمىزدنكى ھىايىاسىىىىىزلى ،يىالغىانچىپى ،ئىاداۋەتخورلۇق، قىوتىىالىپىى ،زوراۋانىپىىقىنىى قىوغىالب چىىقىىرنشىىىىىىمىىز كىېىرە .نەتىىجىىىدە، ئىچىىىدنغىنى يەنىال ئىچىىىدۇ ،ئىچمەيىىدنغىنى ئىچمەيىىدۇ .ھېچكىمنىىىج ھېچكىمنى زوراليدنغان ھەققى يوق ،چەنكى دنندا زورالش يوق. بەزر خېرندارالر قايىپپى بىپەن بېشىىىنى لىڭشىىىتتى ،مەن بولسىىام قەدەھ كۆتەرد مئ __ ھەزرنتى مەۋالنىا ،سىىىىىپى كۆ پى كۆكسىىىىى كەڭ ،كىشىىىىىىدنال زوقپىنىشىىىىنى بىپىىدنغىان ،كەمىدنال كەم ئۇچرايىدنغىان ئىالىن ئىكەنال-، ىپى رر تىوغىرۇلىۇق ئىېىگىىز-تەس گەتىپەر دتىىدنىن -،بىەگىەن بىۇ يەرگە كەلىگەن ى چىقىشىىىىى مۇمكىال ،ئەمما مەنچە ،سىىىى ىپىدە كاتتا فەقىھنىج بىزلەرنى چەتكە قاقما مەشىىەگىچە كېپىشىىى ،قاتما قائىدنپەرنى بۇزۇب بىز بىپەن تارا پىشىشى بىر قەھرنمانپى ،بۇنىڭغا بىز رەھمە ئېيتىمىز. مەۋالنىا مىا ىا يېقىمپى نەزەردە قىاراب قويۇب ،شىىىىىرەگە قويۇلغىانىدنال بېرر قو تەگكەز ب باقمىغان شىىىىاراب قۇتىپىرننى ئېپى ،،سىىىىىرتتىكى سوغۇق شامالغا قارشى ،قارا غۇلۇقتا يەر ب كەتتى. ئاالئىدىن كونيا-1246 ،يىل -2ئاي دادامغىا «كىميىانى خوتۇنپۇققىا ئىاال دەيمەن» دتگەن گەتنى دتيى ئەچەن ئە ھەتتىدنال بېرر تۇرسە كەتەۋاتىمەن .خىيالىمدا ئۇنىج بىپەن نەچچە قېتىن تارا الشىىىتىن ،گېپىمنى تەسىىىىرلىك قىپىمەن دەب نەچچە رە مەشىىىى قىپدنن .ياق دەب قالسىىىا ئۇنىڭغىمۇ اۋابىن تەييار ئىدر. ئەگەر «كىميا بىپەن سىىىىەن ئاكا-سىىىىىڭى »،دتمەكچى بولسىىىى ا ،بىزنىج قېرننداش پى مۇناسىىېنتىمىزنىج يوقپۇقىنى ئەسىكەرتى، ى ھېچقانداق قان- قويىاتتىن« .بوتتۇ ،شىىىىۇنىداقتىمۇ قىامالشىىىىمىايىدۇ» دەب قىالسىىىىىا ،بۇنىىج ھەممەيپەن ئەچەن ياخشىىى ئى ئىكەنپىكىنى چەشىىەند رەتتىن .دادامنىج كىميىاغىا ئىامراقپىقىنى بىپگەچكە ،ئەگەر ئۇنىىج بىپەن تو قىپىشىىىىىمغىا ماقۇ بولسىىىىا ئۇنىج يەنىال مۇشىىىىۇ ئۆيدە قالىدنغانپىقىنى ،يىراق يەرگە كېتىى ،قىالمىايىدنغىانپىقىنى دەيتتىن .ھەممە ئىشىىىىنى ئويالب ،تىالنالب بولدۇم ،ئەمما دادام بىپەن تەقە كۆر شەلمەيېاتاتتىن. 271
ھالبۇكى ،بۇ ئاخشىىىام ئۇنىج بىپەن ئويپىمىغان يەردنال ئۇچرنشىىىى، قالدنن .دوسىتپىرنن بىپەن تېپىشىى ئەچەن سىىرتقا چىقا دەب تۇراتتىن، دەرۋازا ئېچىپىپال دادام كىرن ،كەلدر. ئۇنىج قولىدنكى شىىاراب شىىىشىىىپىرننى كۆر ب ،ھەيرانپىقتىال تۇرۇتال قالدنن. __ دادا ،قولۇ دنكى نېمە ئۇ -دەب سورندنن. __ ھە بۇنى دەمسىىىىەن -،دتدر دادام ھې ئى بولمىغاندە ،ئاندنال ھېچقانداق ئو ايسىىىىزالنما ،قورۇنما تۇرۇتال ئۇنى دەۋەتتى -،باالم ،بۇالر شاراب. __ نېمە شىىاراب دەمسىىەن -دەب ۋاقىراب كەتتىن -،ھەزرنتى مەۋالنا بۇ ھالغا چەشەب قالسا بوالمدۇ دتمە ،ھاراقكەش قېرنغا ئايالندنن دەې قارشى تەرنپىمدنال بىر ئاۋاز گېپىمنى تىچاقتە كەستىئ __ ئاغزنڭنى يۇم ئاالئىدنال ،سۆز گە دنققە قى،ې ئىارقىامغىا بۇرۇلىدۇم ،گەب قىپىېاتقىان ئىادەم شىىىىەمر بولۇب ،مىا ىا مىقتە تىكىپى ،تۇراتتى. __ دادا غا بۇنداق گەب قىپسىىىىاڭ بولمايدۇ ،ئۇنىڭغا شىىىىاراب ئېپى، كېپىشنى مەن بۇيرۇغان. __ شۇنداقمۇ ،بۇنىڭغا ھەيران قالمىدننې شەمر تېرنككەندە قىپمايتتى. __ ئىاالئىىدنال ،كە ،ئولتۇرۇب ئىالىدنرنمىا تىارا پىشىىىىىايپى-،دتىدر ئۇ چىرايىنى ئۆزگەرمە -،ئەمما ئاۋۋا ئۆتكە نى بېسىىېا ،ئاندنال سىۆز منى ئا ال .ئەگەر قەلبىڭنى يۇمشىاتمىسىاڭ ،دتگەن گېپىمنىج ھەممىسىى سىا ا ئېغىر كېپىدۇ. قەلبنى يۇمشىىىىىتى دتگەن نېمە دەب ئۇنىڭغا ئە ەبپىنى ،قارنغان بولسام كېرە نىىزامىالردنىال بىىرنىىدۇر-،دتىىدر شىىىىەمىر -،ئەو تە تەۇر ب ىەر لە نە چەى ىەزام: ھەقتائا،غا يې ىنلىشەىش ئۈچۈن يىپەكتەك يۇمشەاق ك ڭۈلگە سەاھى بولۇش كېرەك ھەر ئىنس ەەان ئۇ داق ياكى بۇ داق س ەەەۋەبلەر بىلەن رەھى دلللىكنى ئ گىنىدۇ بەرللەر بىرەر قاراغا ئۇچرايدۇت بەرللەر ئەجەللىك كېسەەەەەللىككە گرلپتەار بولىەدۇت بەرللەر جۇدالىق ھەسەەە ەەرلتى چېكىەدۇ ،بەرللەر مەاددلن رليەا غەا ئۇچرايەدۇ ھەم ى ىز قەلبى ىزدلكى قەاتتى لى نى يۇمشەەە ەەىتىەدلغەان ئە تەكە لەلەردلەك ئە ەەا تەالپ ئە ت ىە ىەز ،ئە مە ە ەەا بەر لەلەر بەۇ ىەدە ەەد لە كەى ھە ېە كە ە تە نەى
272
،بەرللەر ىئ ك ڭلى تېىى ۇ قارلداپ
چۈقەىن ىا رەھى دلللىشەىدۇ ئە سەۇ كېتىدۇ __ سىەن بۇ ئىشىقا ئارنالشىما-،دتدنن -،سىەندە مەسىتنىج گېپىنى ئا الب ئولتۇرامدنن مەن دادام سىىېنى چوڭ بىپىشىىى مۇمكىال ،ئەمما مەن دادامدە ساددا ئەمەس. بۇ چاغدا دادام ئارنغا كىردرئ __ ئاالئىدنال ،ئەمدر بولدر قى،ې ئەدەب قېنى قىپغان ئىشىىىىىمغا تۇيۇقسىىىىىز تۇشىىىىايمان قىپدنن ،ئەمما ئۆتكەننى كەيىنىىگە يىىانىىدۇرغىىپىى بىولىمىىايىتىتىى .نەچىچە ۋاقىىتىتىىال بىېىرر ئىىچىىمىگە يىغىپى ،قالغان بارلى ئاچچى ۋە ئەلەمپەر بىراقال تارتپىدر. __ بۇ گەتچە ،مەندنال نەترەتپىنىدنكەنسىىەن -،دتدر شىىەمر ئاۋازننى سىە تۆۋەنپىتى -،،ئەمما دادا غا ئامراقپىقىڭدنال قىپچە گۇمانالنمايمەن. ئۇنى قانچىپىك رەنجىتكىنىڭنى بىپەمسەن ئۇنىج گېپىنى ئۆزنگە قايتۇردۇمئ __ ئەسىىىىپى سىىىىەن بىزنىىج تۇرمۇشىىىىىمىزنى قىانچىپىىك ۋەيران قىپىېاتقانپىقىڭنى بىپەمسەن يوقالسا چۇ بۇ يەردنالې بۇ چاغدا دادام ما ا ئېتىپى ،كەلدر ،غەزەتتىال ئاغزر چىج يۇمۇلغان بولۇب ،ئوڭ قولىنى كۆتەردر .مېنى ئۇرنىدۇ دەب ئويالب ىن تۇردۇم ،ئەممىا ئۇرمىىىدر ،ئۇرالمىىىدر ،چىرايىمغىىا قىىاراتمۇ قويمىىا « ،مېنى نومۇسىىىىقىىا ئۆلتەرد ڭ» دتدر. كۆزلىرنن ياشىىىىقا تولدر ،بۇ ھالىمنى كۆرمىسىىىىۇن دەب باشىىىىقا ياققا قارنېالدنن ،قارندنن-دە ھەرەمخانىغا كىرندنغان ئىشىك تەۋندە قاراب تۇرغان كىميىا بىپەن كۆز م ئۇچرنشىىىىىى ،قىالىدر .ئۇ ئىارقىمىزدا ھەممىنى كۆر ب تۇرغىانىكەنې ئۇ يەرگە قىاچىان كەلگەن بولغىيىدر قىاچىانىدنال بېرر بىزنى كۆزنتى ،تۇرغان بولغىيدر گەب-سۆزلەرنى باشتىال ئاخىر ئا پىغانمىدۇ تو قىال دتگەن قىزنىج ئالدندا دادامدنال ئىزا-ئاھانە ئىشىىىتماق شىىىىۇنچىپىىك ئېغىر كەلىدنكى ،يەرنكىمگە بىر ئىاغرن كىرنى ،كەتتى .ئۇ يەردە بىر مىنۇتمۇ تۇرالما ،تونۇم بىپەن ئۆتەكەمنى ئېپى ،،شىىىەمسىىىنى ئىتتىرگەن تېتى ئىشىىىكتىال چىقى ،كەتتىن .كىميادنال ،ئۆيدنال ،بۇ تار قەتەزدنال ،بۇ ئەھمىيەتسىىىىىز تىاالش-تىارتىشىىىىتىال ...ھەممىسىىىىىىدنال يىراقالشتىن.
273
شەمس كونيا-1246 ،يىل-2 ،ئاي رۇمى بە خىاتىا بولىدر ،ئىاالئىىدنال كەتكەنىدنال كېيىال خېپىغىچە زۇۋان سىىىىەرمىىدر .ئىككىمىز قىار بىپەن قىاتالنغىان ھويپىغىا چىقتۇق. سىىىىوغۇق ۋە زۇلمەتپىىك بۇ كېچىىدە ھىاۋا نىاھىايىتى ئېغىر ،بۇرۇقتۇرمىپى ئىدر .ئۇ يەردە تۇرۇب بوزرەڭ زتمىننى ئەسىىپىتىدنغان بۇلۇتالرغا قارندۇق. ئەتراتتا ئا ايى ،ىمجىتپى ،شىىىىامالالر يىراقالردنال مۇشىىىىك-ئەنبەر ۋە بىاغالردا قۇرۇتۇلغىان ئىالمىالرنىىج تۇرنقىنى ئېپىى ،كېپىېاتىاتتى ،ئىككىمىز بەلكى بۇ شىىەھەرنى تەر ئېتى ،كېتىشىىنى ئويالب قالدۇق ،ئەمما ئۇنداق قىاللمىدۇق. شىىىىىاراب شىىىىىشىىىىىپىرنىدنال بىرنى قولۇمغىا ئېپىى ،،قىاردا قىالغىان، غۇنچىپىرر تۆكەلەب يىالىڭىاچپىنىى ،،ئۆلە دەب قىالغىان بىر گەلنىىج يېنىغا كېپى ،،شىىىشىىىدنكى شىىاراتنى يەرگە تۆكەشىىكە باشىىپىدنن .رۇمى ھەيران بولۇب قاراب قالدر ،چىرايىغا تەبەسسۇم يامرندر. گە ئاسىتا-ئاسىتا تىرنپىشىكە باشىپىدر ،قوۋزنقى ئادەم تېرنسىىدە يۇمشىىىىدر ،كۆز ئالدنمىزدا بىر دانىسىىىى تورەكپەب قىزغۇ سىىىېرن رە دە ئېچىپدر. ئاندنال ئىككىنچى شىىىىىشىىىىىنى ئېپى ،،ئۇنىمۇ يەرگە تۆكتەم .گە تېخىمۇ انپىنى ،،رە گى باشقىچە ئېچىپى ،كەتتى .شىشىنىج ئاستىدا بىر قىانچە يۇتۇم شىىىىاراب قىالغىانىىدر ،ئۇنى قەدەھكە قۇيۇب يېرنمىنى ئۆزەم ئىچى ،،يېرنمىنى رۇمىغا سۇندۇم. ئۇ سىىىىىپىايىپى ،تەمكىنپىىك بىپەن بۇنى قوبۇ قىپىى ،،قەدەھنى تىترەب تۇرۇب ئالدر .ئۆمەر بويى ھاراققا يېقىال كەلمىگەن بۇ ئالىن ئەمدر مەن ئەچەن ،مىا ىا ۋە دوسىىىىتپۇقىمىزغىا ئىشىىىىەنگەنپىكى ئەچەن قەدەھنى ئېپىېاتاتتى. __ دنننىىج شىىىىەرتپىرنگە ئەمە قىپى مۇھىن-،دتىدر ئۇ-،ئەممىا ئىنسىىان قائىدە-يوسىىۇنالرنى ئۆزندنال ،تارچىالرنى تەتەندنال مۇھىن بىپى، كەتمەسىىىىپىكى كېرە .ئىچىىدنغىانالر ئىچمەيىدنغىانالرنى ،ئىچمەيىدنغىانالر ئىچىىدنغىانالرنى كەمسىىىىىتمەسىىىىپىكى كېرە .بەگەن مىا ىا سىىىىۇنغىان بۇ شىىارابىڭنى شىىۇنىج ئەچەن ئىچىمەن ۋە شىىۇنىڭغا ەزمەن ئىشىىىنىمەنكى، ئىش مەستپىكىدە ئويغاقپى بار.
274
رۇمى شىىىىاراتنى ئاغزنغا ئاتىرا دەب تۇرۇشىىىىىغا قولىدنكى قەدەھنى ئالغان تېتى يەرگە تۆكتەم ،قىزن ،شاراب ئاتداق قارغا قاندە چاچرندر. __ سىىىىەن ئىچمە-،دتىىدنن - ،مۇشىىىىۇنچىپىىىك بولسىىىىىىا بولىىدر، كۆرندنغانپىرنمنى كۆر ب بولدۇم. ئەمدر بۇ سىناقنى داۋامالشتۇرۇشنىج ھا ىتى يوق ئىدر. رۇمى ھەيرانپىقتىال ئۆتە سۆيەنەش ئىچىدە سورندرئ __ مىا ىا شىىىىىاراب ئىچەرمەيىدنغىان ئىادەم نېمىشىىىىقىا مېنى مەيخىانىغىا ئەۋەتتىج __ سىىەۋەبىنى بىپىسىىەن-،دتدنن كەلەمسىىىرەب-،بىز سىىوتىالر قۇرۇق ئىبادە ياكى رنيازە يولى بىپەن ئەمەس ،شىىەكپەن ،اتالى ياكى خەققە كۆرسىىىىىتى ئەچەن ئەمەس ،تەقە ئىشىىىى ۋە ەزنبە بىپەن ئىالالھقىا باغپىنىمىز. ئوتتۇر ئىككىنچى ىزام :ئالالھ ا سەەاپ ئىشەەق بىلەن باغلىنىش ئۈچۈن ئا رلدلكى توسەەەاقالر ى ئېلىۋەە ،قائىدە -ىزاملىرلئ بولسەەەۇن ،ئەم ا ئۇ ى بەاقەەە ە ىالر ى چەتكە قې ىش يەاكى ئەيبلەش ئۈچۈن ئىشەەە ەەلەت ە بولۇ ۇ، بۇتالردلك يىراق تۇر ۋە ئ ر قاراقەەلىرلدنى بۇتالقەەتۇرۇپ قويۇقەەتىك ھەرەر ئەيلە ئېتى ەادلەئ بۈيۈك بولسەەە ەەۇن ،ئەم ەا ئۇ ىەئ بىلەن ئ رەڭنى چوڭ چاغ لى ا! رۇمىنىىج تەزنپىتىگە بۇرۇنىدنال قىايىى ،ئىىدنن ،شىىىىۇنىداقتىمۇ بەگەن ئۇنىڭغا بولغان ھۆرمىتىن ھەسسىپەب ئاشتى. كوزا مىسىىىىالى بۇ دۇنيا ،ئالىچەكمەن ئويۇن ئوينايدنغان بۇ ۋا -ۋۇ ، داغدۇغىپى سىىەھنە تۇ -مالغا ،مەرتىېنگە ،شىىان-شىىۆھرەتكە ئالدننى، ياشىىايدنغان رە گارەڭ ئارتىسىى الر بىپەن تولغان .كىشىىى با بولغانسىىېرر تۇلغا تويمايدۇ؛ ئورنى ئۆسىىكەنسىىېرر ماختىنىشىىقا تويمايدۇ .ما -دۇنيانى تىتنە-تاسىىا ۋە ھەسىىە بىپەن ،زااللە ۋە كېبىر بىپەن ئۆزلىرنگە كەئبە قىپىدۇ ،ماددنغا بىپى-،بىپمە قۇ بولىدۇ. ھەممە ئادەم دۇنيا تەلەمپىيىدنال ئاتالب چىقى ئەچەن بىر-بىرننىج مەرنسىىىىىنى بېسىىىىى ،تۇرۇۋاتقىنىدا ،ئالپىقاچان يۇقىرر چىقى ،بولغان، سىىاندۇق-سىىاندۇق ئالتۇن ،ھەسىىسىىىپەب ئابرۇ ،مىڭالرچە ئەگەشىىكەچىگە ئىگە ،ئىپىمنىج چوققىسىغا يەتكەن بىر كىشىنىج ئۆز ئورنىدنال تۇيۇقسىز ۋاز كېچىى ،،ئېتىقىادننى دەب بىاش-ئىاخىرر نىامەلۇم مەنىېر سىىىىەتەرگە چىقىشىىىىى ،ھەتتىا نىام-ئىابرۇيىنى ۋەيران قىپىشىىىىى ...نىاھىايىتى كەم كۆر لىىدنغىان ئى ئىىدر .مەۋالنىانىىج قىپغىانپىرننى قىالاليىدنغىان ،ئۇچقىانىدا 275
چەشىىەشىىنى ،ئېرنشىىكەندە يوقىتىشىىنى ،مۇدەررنسىىپىك قىپىېاتقاندا تالى، بولۇشىىىنى قوبۇ قىالاليدنغان ئىنسىىىان بارماق بىپەن سىىىانىېالغۇدەكال ئاز ئىدر. __ ئالالھ تەكەببۇرلۇقنى ياخشىىىىى كۆرمەيدۇ ،كەمتەر بولۇشىىىىىمىزنى تەلەب قىپىدۇ -،دتدنن قوشىىۇمچە قىپى -،،شىىۇ ا ،بىزنىج گېپىمىز ھەر قانچە توغرا بولغان تەقدنردنمۇ ،مەنمەنچىپىك قىپماسپىقىمىز كېرە . رۇمى تە كەش ئاۋازدا بۇ گەتكە قېتىپدرئ __ شىىىىۇنىداقال ئۇ بىپىنمەكنى تەلەب قىپىىدۇ .شىىىىۇ ىا تەمكىنپىىك، ئادنپپى ،دۇرۇسىپۇق ،ئويغاقپى مەسىا يەرمەكتىال ياخشىىدۇر .سىوتىنىج كۆ پى دائىن ئويغاقتۇر. ئۇ توغرا دتدر. كېچە سىىىاب ،خۇشىىىبۇ تۇراققا تولغانىدر .ئىچىن ھايا انغا تولدر. ھاۋا بارغانچە سىىوۋۇب كېتىېاتاتتى .قاتتى سىىوغۇق چەشىىكىچە ئىككىمىز تورەكپەب ئېچىپغان گەلنىج يېنىدا سەكەتكە چۆمەب ،ئۇزاق ئولتۇردۇق. ئېلال بوستون-2008 ،يىل -6ئاي __ بۇ ئىاخشىىىىىام بىپپە تىامىاققىا بىارايپىمۇ -دەب سىىىىورنىدر داۋنىد-، نورتھامپتوندا بىر تايالند رتسىىىىتۇرانى ئېچىپىپتۇ ،ۇب -ۇب بولۇب تاماق يەيدنغان يەرمى .بالىالرنى ئۆيدە قويۇب بىر دەم بولسىىىمۇ يالغۇز قالسىىاق دەيمەن ،سېنىڭچە قانداق ئەسىپىدە ئېپال شىەنبە ئاخشىىمى ئېرر بىپەن يالغۇز قالماقچى ئىدر، ئەمما داۋند ھازنر چىج تۇرۇۋالغاچقا ياق دتيەلمىدر. كەمەش تولۇندا ئىسىىىىمپىك بۇ ئاشىىىخانا كىچىك ،تاكار بولسىىىىمۇ، چىرايپى ئىدر .شىىىرەسىىىدە ئوماق المپىالر ،قارا دۇخاۋا داسىىتىخان ،تۆ تامدا ئەينە ،خېرندارالر شۇنچە كۆب بولۇب ،ئۆز ئەكسى بىپەن بىپپە تاماق قىالمى در، ى يەۋاتقىانىدە كۆر نەتتى .ئېپال بۇ يەرگە كېپىى ،ئىانچە قورۇنۇب چەنكى ئۇنىڭغىا يىا تۇيۇلۇۋاتقىان نەرسىىىىە ئىاشىىىىخىانىنىىج مۇھىتى يىاكى مەنزنرنپەر ئەمەس ،بەلكى ئېرر ئىدر .ئېرننىج كۆزندە ئادەتتىال تاشىقىرر ىئ االمەتپەر بولۇب ،ئويچىان ،بىدىارام ۋە بىر ئىاز ئەسىىىىەبىي كۆر نەتتى .ئەممىا ئېپال ئاسىاسىپىقى ئېرننىج دۇدۇقپىشى تەتەيپىدنال تەرنشان بولدر .ئۇنىڭغا
276
ئىايىان ئىىدنكى ،داۋنىد كىچىكىىدنال كېكەچرە بولۇب ،ئەگەر خېپىىدنال بېرر بۇرۇقتۇرما بولۇب يەرمىسە ،بۇنداق دۇدۇقالب كەتمەيتتى. بىر دەمىىدنال كېيىال تىىايالنىىدلىقالرنىىىج ئەندەنىېر قىيىىاتىتىىىدە كىيىنگەن كەتكەچى قىز تىامىاق بۇيرۇتمىسىىىىى ئەچەن ئۇالرنىىج ئىالىدنغىا كەلدر .داۋند ئاچچى مېدنيە قۇلۇلىسىىىى بۇيرۇتتى ،ئېپال قىرن ياشىىىقا كىرگەنىدە گۆش يېمەسىىىىپىىك تىالنىغىا ئەمە قىپىى ،،قىيىام ئىارنالش ھىندنسىىتان يا ىقى ۋە سىىېرن تۇرچاق بۇيرۇتتى .ئىككەيپەن يەنە ھاراق ئىچىدنغان بولۇشتى. ئۇالر بىر نەچچە مىنۇ ئۇ يەردنال بۇ يەردنال ،ئىادەتتىكى ئىشىىىىالر ۋە تونۇش-بىپىشىپەر توغرۇلۇق تارا الشىتى ،ئاندنال ئاشىخانىنىج كۆر نەشىى__ شىىرەدنكى داسىتىخان قارا بولسىا ياخشىىمۇ ،ئاق بولسىا ياخشىىمۇ؛ ئەندەنىېر زنننەتپەر چىرايپىقمۇ يىىاكى زامىىانىېر بولسىىىىىىا چىرايپىقمۇ ...دتگەن مەسىىپىپەر ھەققىدە تارا پىشىى ،،ئارقىدنال ىمى ،قېپىشىتى .يىگىرمە يىپپى ئەر-خوتۇن ،بىپپە تىاڭ ئىاتقۇزۇشىىىىالر ،دەم ئېپىشىىىىالر ،ئەمەلگە ئاشىىىۇرۇلغان خىيالالر ،ېدە -ما ىراالر ،يېقىنچىپىقالر ،دۇنياغا ئاتىرندە قىپىنغان ئە باال...دتمە ،شىۇنچە كۆب ئىشىالردنال كېيىال نەگە بېرن،، نېمە قىپىشىپىرننى بىپەلمە قالغان ىمجىتپى ئىدر بۇ .ئېپال بۇالرنى ئويالب كۆزنگە ياش ئالدر. تاراڭ يەنە باشالنغاندا ئاۋۋا داۋند ئېغىز ئاچتىئ __ قارنسام ،مەسنىېر ئوقۇۋتتىپسەن... ئېپال ھەيرانپى بىپەن بېشىىىنى لىڭشىىىتتى ،ئەمما نېمىگە ھەيران قالغىنىنى ئۆزنمۇ بىپمىدر .داۋندنىج مەۋالنانى بىپى ،قالغىنىغىا ھەيران قېپىېاتىىامىىدۇ يىىاكى ئۇنىىىج خوتۇنۇم نېمە ئوقۇۋاتىىىدۇ دەب قىزنقىىى، قالغىنىغىمۇ __ نەشرنيا بەرگەن بىر رومان بارغۇ« ...ئىش شەرندىتى»دەيدنغان. شىىىىۇ ھەقتە ئوبزۇر يېزنېاتىمەن ،تىايىدنپىنى ئەچەن رۇمىنىىج بىر قىانچە كىتىابىنى ئىالغىان .ئوقۇغىانچە يىاقتۇرۇب قىالىدنن ،ھىازنر كەنىدە ئىاخشىىىىىمى ئوقۇۋاتىمەن -،دەب چەشەند ردر ئېپال. داۋند شىرەدنكى بولكا ئۇۋاقپىرنغا قاراب قالدر. __ ھە ،شۇ رومان -،دتدر كىنايە قىپى -،،قانداقراق ،بوالمدنكەن __ ھەئە _،دتدر ئېپال بىدارامپىقىنى يوشىىۇرۇشىىقا تىرنشىىى-،،بە ياقتۇرۇب قالدنن. بۇ چاغدا داۋند خوتۇنىغا ئەيبپەش نەزەرندە قارندر. 277
__ بولىدر قىى ،ئېپال ،ئىككىپىمىز كىچىىك بىاال ئەمەس -،دتىدر داۋند -،نېمە ئىشىىىىالرنىج بولغىنىنى بىپىمەن ،ھەممىنى بىپى ،،تۇيۇب تۇرۇۋاتىمەن. __ نەدنال گەب قىپىېاتىسىىىىەن -دتدر ئېپال ،ئەمما بۇنىج اۋابىنى ئا الشنى خاالب كەتمىدر ،بىدارام بولدر. __يوشىىىۇرۇن ئىشىىىپىرنڭنى دەۋاتىمەن-،دتدر داۋند توسىىىۇققىدە-، ئىشىىىى -مۇھەببە ھېكىايە نى دەۋاتىمەنې ئۇ ئىادەمنى بىپىمەن ،ئۆزئىارا خە يېزنشى ،تۇرۇۋاتقىنىڭالرنىمۇ بىپىمەن .سەن مېنى ئالداۋاتىسەن. ھەيرانپىقتىال ئېپالنىىج ئۆتكىسىىىىى ئىاغزنغىا تىقىپىى ،قىالغۇدە بولدر .شام يورۇقىدا داۋندنىج چىرايى يا ،سەرلە كۆر نەتتى. __ سىىىىېنى ئىالىداۋتتىپتىمەنمۇ -دتىدر ئېپال ئۇ گەتنى تەكرارالب، ئىختىيارسىىىىز توۋالب سىىىالغاچقا يان شىىىىرەدنكى سىىىېرن چاچپى ئەر- خوتۇنالر ئۇنىڭغىا ھەيران بولۇب قىاراب قىالىدر .ئەتراتتىكى خېرنىدارالرنىىج ئىۆزنىگە قىىاراۋاتىقىىانىپىىقىىنىى كىۆرگەن ئىېىپىال قىىزنىرنىى ،كەتىتىى .ئىىاۋازنىنىى تۆۋەنپىتى ،يەنە سورندر -،سەن نېمە دەۋاتىسەن __ مەن ئەخمەق ئەمەس ئېپال ،ئەسىىىىپىىىدنمۇ سىىىىەنىىدنال گۇمىىان قىالتتىن-،دتىدر داۋنىد-،ئىاخىر بولمىا تەنەگەن كېچە ئۇخالب قىالغىنىڭىدا خەتپىرنڭنى ج ھەممىسىىىىىنى ى تورغىا كىرنى ،،ئۇ ئىادەم بىپەن يېزنشىىىىقىان ئوقۇدۇم. __ نېمە نېمە قىپىدنىج -دەب ۋاقىراب كەتتى ئېپال ،ئەتراتىىدنكى ئادەمپەرنىج قانداق ئويالب قېپىشىنىمۇ خىيالىغا كەلتەرمىدر. داۋند بۇ گەتنى ئا پىماسىقا سىېپى ،،دەۋاتقانپىرننىج ئېغىر مەسىىپە ئىكەنپىكىنى دە سىىگە ،سىۆزننى داۋامالشىتۇردر -،سىېنى ئەيبپىمەيمەن، گۇنىاھ مەنىدە .سىىىىېنىىج بىپەن كىارنن بولمىىدر ،شىىىىۇنىىج بىپەن سىىىىەن غەمخورلۇق ۋە مۇھەببەتنى باشقا يەردنال ئىزدندنج. ئېپال بېشىىىنى ئېگى ،،ئالدندنكى قەدەھكە قارندر ،ھاراقنىج رە گى قىزن ،ياقۇتتە چىرايپى بولۇب ،ئۇنىڭدا ۋالىپداب تۇرغان نۇرالر كىشىگە قانداقتۇ نۇردە سىىىىوزۇلغان چىغىر يولنى ئەسىىىىپىتەتتى ،بەلكى بۇ يەردە ھەقىقەتەن باشىىىقا يەرگە بارندنغان بىر يو بار ئىدر ،شىىىۇ تاتتا ئۇنىج بۇ يولنى تېپى ،قېچى ،كەتكەسى كېپىېاتاتتى. داۋنىدمۇ ىمىى ،قىالىدر ،ئىككەيپەننىىج ئىارنسىىىىىىدنكى كۆر نمەس تىام ئىىگىىزلەب كەتىكەن بىولىۇب ،خىېىپىىغىىچە بىىر-بىىرنىگە گەب قىىپىشىىىىىمىىا ئولتۇردر. 278
__ سىىىىېنى كەچەرنمەن ئېپال -،دتىدر داۋنىد ئىاخىرنىدا -،شىىىىۇنىداقال سىىىىېنىڭمۇ مېنى كەچەر شىىىىە نى ئەمىد قىپىمەن .ئۆتكەن ئى ئۆتتى، ئەمدر ھەممىنى ئۇنتۇب تۇرمۇشىمىزنى يېڭىدنال باشپىېااليپى. ئېپالنىىج ئىاغزنغىا شىىىىۇنچە كۆب گەب كەلىدنكى ،ئېرننى ىت ازا تىپالب، نەچچە يىپدنال بېرر ئۆزننى ئالداب كەلگەنپىكىنى ،ئەزنز بىپەن دوسىىىىتانە خە يىېىزنشىىىىىشىىىىىالرنىىىج داۋنىىد ئىۆتىكىەزگەن خىىاتىىالىىقىالرغىىا ھەرگىىز ئوخشىىمايدنغانپىقىنى دەب قويغۇسىى ،ۋاقىراب -اقىرنغۇسى ،گەتنى ئۆزنگە قايتۇرۇب بەرگەسىى كەلدر .ئەمما بۇنداق قىپما ،كالپىسىىغا كەلگەن ئەڭ ئاددني گەتنى قىپدرئ __ ئۇنداقتا سىېنىج ئىشىپىرنڭنى قانداق قىپىمىز ئۇنىمۇ ئۆتمەشىكە قالدۇرامسەن بۇ چىاغىدا كەتكەچى قىز بۇيرۇتقىان نەرسىىىىىپەرنى كۆتەر ب ،چىرايىغىا كەلكە يەگەرتەب يېتىى ،كەلىدر .ئېپالمۇ ،داۋنىدمۇ ئۆزلىرننى تۇتۇۋتپىى،، كەتكەچى قىزنىج تائامالرنى شىىرەگە قويۇشىىغا ىمجىا قاراب تۇرۇشىتى. قىز كەتكەندنال كېيىال ،داۋند ھورر چىقى ،تۇرغان تائامالرنىج ئەستىدنال خوتۇنىغا ئەيبپەش نەزەرندە تىكىپدرئ __ دتمە ،بارلى مەسىىىىپە شىىىۇمىدر مەندنال ئىنتىقام ئالماقچى بولدۇڭ ،شۇنداقمۇ قەدنرلىكىن __ يىىاق -،دتىىدر ئېپال سىىىىىپىىايىپى بىپەن-،ئىنتىقىىام ئېپى دتگەندە ئارزۇيۇم يوق ،ھەم ئۇنداق ئارزۇمۇ بولۇب باقمىدر. __ ئەمىسە نېمىشقا ئىېىپىال بىىدىىارام بىولىۇب قىولىپىىرنىنىى كىىرنشىىىىتىەر ب ،ئىېىغىىر تىىنىىدر. رتسىىىىتۇرانىدنكى ىمى ئىادەم ۋە نەرسىىىىىپەر گويىا ھەرنكەتتىال توختىغىان، كەتكەچىدنال ئاشىىىىپەزگىچە ،ياندنكى خېرندارالردنال ئەينە ئېدنشىىىىتىكى بېپىقالرغىچە ھەممىسى ئۇنىج سۆزنگە دنققە قىپىېاتقاندە قىالتتى. __ ئىش _...دتدر ئېپال ئاخىرندا -،مەن ئەزنزگە ئاشى بولدۇم. __ ئۇ ئىادەمنى تونۇمىا تۇرۇب __...دتىدر داۋنىد ئېتىراز بىپىد ر ب-، سىىىىەن ئۇ ئىادەمنى قىانچىپىىك بىپىسىىىىەن ...ئېھتىمىا ئۇ بىر روھىي كېسە ... __ ئۇنى تونۇشىىىىقىىا كۆب نەرسىىىىە كەتمەيىىدۇ ،مەن ئۇنىىىج ئۆزننى كۆر ۋاتىمەن. ئېپال ئېرننى بۇ گەتكە كەلىىدۇ ،مەسىىىىخىرە قىپىى ،قىاقىاخالب كەلىىدۇ ياكى سىىىىېسىىىىى گەتتىال بىرنى قىپىدۇ دەب ئويپىغانىدر ،ئەمما ئۇنداق 279
بولمىىدر .ئىاچچىقپىنى ئۇ يىاقتىا تۇرسىىىىۇن ،بىر ئېغىز گەتمۇ قىپمىىدر. ئېپال بېشىىىىىنى كۆتەر ب ،ئۇنىج ھەسىىىىرەتكە تولغان چىرايىنى كۆردر .بۇ چىاغىدا ئېپال بىپىدنكى ،ئىنتىقىام ،غەزەب ،شىىىىەھېە دتگەنپەر ئېرر ئەچەن چەشىىنىشىپىك نەرسىىپەر ئىدر ،ئەمما ئىشى ...ئىشى باشىقا نەرسىە ئىدر. ئىشىىى ،داۋندنىج ئۆز خوتۇنىدنال ،يەنى شىىىۇنچە يىپدنال بېرر ئىشىىى - مۇھەببەتكە قارشىىىىى گەب قىپىېاتقان ،مۇھەببەتنى كەمسىىىىىتى ،،چەتكە قېقىېاتقان بىر ئايالدنال ئا الشنى ئارزۇ قىپغان ئەڭ ئاخىرقى سۆز ئىدر. __ ئەمما ئە بالىمىز بار -...دتدر داۋند تىترە گە ئاۋازدا. __ شىۇنداق ،ئە بالىمىز بار ،ئەچىپىسىىگە ئامراقمەن -،دتدر ئېپال تەگەلەب ،مىىا پىيىىىدا بىر كۆكەش تومۇر تەيىىدا بولىىدر -،ئەممىىا ئەزنزگە ئاشى بولدۇم... __ بولىدر قىى ،،شىىىىۇ گەتنى تىپغىا ئىالمىا-،دتىدر داۋنىد ئىاچچىقالب، ئاندنال قەدەھتىكى ھاراقنى بىرال كۆتەر ب ئىچىېتتى ،،شىىىىىرەگە بارمىقى بىپەن بىر نەرسىپەرنى سىزن ،،قايتىدنال تىنچالنماقچى بولدر. __ خاتالىقىمنى بىپىمەن ئېپال ،سىېنى ئازابالب قويدۇم .ئەمما شىۇنى بىپى ،قالغىنكى ،سىىېنى سىىۆيەشىىتىال ھېچقاچان ۋاز كېچى ،باقمىدنن. ۋەدە قىپىمەنكى ،بۇندنال كېيىال سىا ا سىادن بولىمەن .ئەگەر باشىقىالردنال مۇھەببە تەلەب قىپسىىاڭ خاتالىشىىىسىىەن .ھېچكىن سىىېنى مەنچىپىك ياخشى كۆرمەيدۇ ،بىپەمسەن __ باشىىقىالردنال بىر نەرسىىە ئىزدەۋاتقىنىن يوق -،دتدر ئېپال ،ئەمما بۇ گەتنىى ئېىرنگە ئەمەس ،ئۆزنگە بەكرە دەۋاتىىاتتىى ،نېىمە دەۋاتقىنىنىى بىپمەسىىىىتىال ،گېپىنىج باش-ئاخىرر يوقال گۇ ۇرلىدرئ رۇمى دەيدۇكى، ئىشى سىىرتتا تېپىپىدنغان نەرسىە ئەمەس ،ئىچىمىزدنال كېپىدۇ .بىزنىج ئىشىىىمىز تەقە ،بىزنى ئىشىىقتىال توسىىۇب قويىدنغان بارلى نەرسىىىپەرنى ئەمەلدنال قالدۇرۇش. __ بولدر بەسې -،دەب چېچىپدر داۋند -،ھوشىىىىۇ نى تاب ،سىىىىەن بۇنداق ئەمەسىىتىج ،ئۆزە نى ئۆزەڭ ئالداۋاتىسىىەن ،ئويۇن ئويناۋاتىسىىەن. قولۇ دا شېدىر كىتابپىرر ،كالال دا خىيالالر ...بولدر قى ،ئەمدرې سەن بۇنداق ...رومانتىك ئايا ئەمەسې ئېپال قوشىىىىۇمىسىىىىىنى تەر ب قىاراتال قىالىدر ،بۇ گەتنى بىر يەردە ئىا پىغىانىدە قىالتتى .ئۆتكەنىدە ئۆيىدنكى ئىاشىىىىخىانىىدا چوڭ قىزننى «رومىانتىىك» دەب ئەيبپىگەنىىدر ،ئەمىدر بۇ گەب چەمبەردە ئىايپىنىى،
280
كېپى ،،ئۆزنگە يېنىېاتاتتى .ئۇ ئورۇندۇقىنى ئارقىغا تارتى ،،سىالكېتكىنى بىر چەتكە قويدر. __ ئەمدر ئۆيگە كەتسىىە بوالمدۇ -دتدر ئاسىىتاغىنە-،ئىشىىتىھايىن قالمىدر. ئۇالر ئۆيگە كەلگىچە بىر ئېغىز گەب قىپىشىىىىمىىدر ،ئۆيگە كېپىى، ئىايرنن كىارنېاتتىا يېتىشىىىىتى ،بىر-بىرنگە يېقىال كەلمىىدر .ئەتىسىىىىى ئەتىگەندە ئېپال ئورنىدنال قوتۇتال ئەزنزگە دەردننى تۆكەب ئۇزۇن خە يازدر. تۇيۇقسىز ئۆزگىرن ،،تەسىادنپىيپى تەسىىنى ئالغاچقا ،بۇنى ئەزنزگە ى ئىشىالر بىپد ر ب قويۇش كېرە ئىدر. مۇتەئەسسىپ كونيا-1246 ،يىل -2ئاي كۆرمىگەنىدۇق ،سىىەن ئا پىدنڭمۇ ئۇ ئىشىىنى
__ بۇنداق رەسىىېالى شەيخ ياسىال بۇنى ھايا ان بىپەن سىورنغان كىشىى تالىپپىرنمدنال بىرننىج دادنسىى بولغان سېېەتچى ئابدۇلال ئىدر. ىخىىانى غىى ا ى __ رۇمىى تىەنىەگىەن يەھىۇدنىي مەھەلىپىسىىىىىىىدنىكىى بىىر مەي بېرنپتىمى ې -دتدر ئۇ قوشۇمچە قىپى.، __ ئا پىما قالىمەنمۇ ،ئا پىدنن-دتدنن -،ئەمما بۇنىڭغا سىپەردە ھەيران قالمىدنن.خوتۇنى ئەسىىىپىدە خىرنسىىىتىدان ،ئەڭ يېقىال دوسىىىتى ئېنى كىاتىر بول ىغ ان ئىادەمىدنال يەنە نېمىنى كەتمەكچىىدنڭالر يەنە نېمە بولماقچىدر ئابدۇلال بېشىنى لىڭشىتتىئ __ توغرا ئېيتتىال ھەزرە ،مۇشىىۇنداق بولىدنغانپىقى ئېنىقكەن ،بىز بۇنى بايقىيالماتتۇق ،بىپگەن بولساقتۇق كاشكى. يېنىمىزدنال ئۆتكەنپەر گېپىمىزگە قۇالق سىىىېپىشىىىتى ،ھەممە ئادەم دەھشىىىەتكە چۆمەب ،غەزەبكە تولغانىدر .بىرسىىىى قوتۇب «رۇمىنى امەگە كىرگەزمەيپى ،ئۇ يەردە ئەمدر ۋەز سىىىىۆزلىمىسىىىىۇن» دتدر ،يەنە بىرسىىىىى «ھەممەيپەننىىىج ئىىالىىدنغىىا كېپىىى ،تەۋبە قىپسىىىىۇن ،ھىىارامغىىا يېقىال يولىمايدنغانپىقى ھەققىدە ۋەدە بەرسىىىۇن ،بولمىسىىىا قەتدىي كەچەرمەيپى» دتدر.
281
__بۇالرنىج ھەممىسىىىىى ئاقماس گەب ،شىىىىەمسىىىىنىمۇ ،رۇمىنىمۇ بۇ شىىىىەھەردنال تىاالش كېرە -،دتىدنن -،مېنىڭچە ،بۇنى قىانىداق قىپى ھەققىدە مەسپىھەتپەشكىنىڭالر ياخشى. ئۇالر بېشىىىىىنى لىڭشىىىىىتتى ،قىارنسىىىىىام گەب ئۇزنراب كەتكەدە ، مەدرنسىىىتىكى دەرنسىىىكە كېچىكى ،قالىدنغانپىقىمنى ئېيتى ،،يولۇمنى داۋام ئەتتىن. خېپىىىدنال بېرر ،رۇمىنىىىج گۇمىىانپى يېرر بىىار دەب ئوياليتتىن، كەنپەرنىىج بىرنىدە ئۇنىىج ئىاشىىىىكىارنپىنىشىىىىىنى ئەمىىد قىالتتىن .ئەممىا بۇنچىپىىك بولۇب كېتىىدنغىانپىقىنى مەنمۇ ئويالب بىاقمىغىانىىدنن .نەغمە- ناۋالى مەيخانىپەردە ئۇنىج شىىاراب شىىىشىىىپىرنگە ئېسىىىپىشىىى مېنىمۇ ھەيران قالدۇردرې ۋا ھاراقكەشې رۇمىنىج بۇ ھالغا كېپى ،قېپىشىدنكى ئاسىىاسىىپى سىىەۋەب شىىەمسىىتۇر ،ئۇ يوقالسىىا رۇمى دەرھا ئۆزنگە قايتىدۇ، دتيىشىىىدۇ .مەن ئۇنداق قارنمايمەن .شىىەمر خەتەرلىك تىكىر قىپىدنغان بۇزۇق ئىادەم ،بۇنىڭىدنال قىپچە گۇمىانالنمىايمەن .ئۇ رۇمىنىىج كىالپىسىىىىىنى قايدۇردر ،بۇنىڭغىمۇ ئىشىىىنىمەن .ئەمما ئاسىىاسىىپى مەسىىىپە شىىۇكى، شىەمر نېمىشىقا باشىقا ئالىمالرنى ئازدۇرالمايدۇ مەسىىپەن ،ئۇنىج نېمىشىقا ما ا چىشىى تاتمايدۇ تەيغەمبەر ئەلەيھىسىسىاالم بىكار ئېيتمىغانئ «كىشىى دوسىىىتىنىج دننى ئەسىىىتىدە بولۇب قالىدۇ ،شىىىۇ ا بىر كىن ئۆزننىج كىن بىپەن دوسىىىا بولغانپىقىغا قارنسىىىۇن» .ئە ىبا مەۋالنا نېمىشىىىقا دنققە قىپمىايىدۇ دتمە ،ئۇ كۇترنپىققىا بۇرۇنىدننال ھىازنرلىنىى ،بولغىان ،كورا يۇمىالب -يۇمىالب ئۆزننىج تۇۋنقىنى تاتقان .مەۋالنا بىپەن شىىىەمر بىر- بىرنگە تەۋقۇلداددە ئوخشىشىدۇ. شىەمر «ئۆلىماالر سىىياھ ئىزلىرندا ،سىوتىالر بولسىا ئىشىقنىج ئاياغ ئىزلىرندا ياشىايدۇ» دەيمى ،بۇ قانداق گەب ئەمدر ئېنىقكى ،شىەمسىكە كۆرە ،ئۆلىماالر گەتال قىپىدۇ ،قائىدە چىقىرن ۋە ئۇالرنى يېزن ،قالدۇرۇش بىپەن ئاۋارە .سىىوتى بولسىىا ھايا دولقۇنپىرندا ياشىىايدۇ .شىىۇنداقمۇ دەب تىۇرايىپىى ،رۇمىىمىۇ ئىىالىىن ئەمەسىىىىمىۇ يىىاكىى ئىۇ ئىۆزنىنىى بىىزدنىال ئىىايىرنىن ھېسابالمدۇ ھە ،ئۇ شىىىەمر دتگەن تەسىىىەندر مېنىج سىىىىنىپىمغا كىرندنغان بولسىىا ،ئۇنى چىېنننى قوغپىغاندە قوغاليتتىن .بۇ يەردە قااليمىقان گەب سىىىېتىشىىىىغا قەتدىي يو قويمايتتىن .بىراق ،مەۋالنا نېمىشىىىقا بۇنداق قىپمايدۇ نېمىشىقا شىەمر نېمە دتسىە شىۇنى قىپىدۇ چەنكى ئۇمۇ شىەمسىكە ئوخشىىاش .ئىككىپىسىىىنىج ئوخشىىاش رەختتىال كېسىىىپگەنپىكى كۆر نەب 282
تۇرنىدۇ .مەۋالنىانىىج خوتۇنى خىرنسىىىىتىدىان ئىكەنىدۇق ،قىانىداق بولغىان، كېيىال مۇسىىىىۇلمىان بولغىانمى .نېمە بولسىىىىىا بولمىامىدۇ ئەممىا ئۇنىىج قېنىدنكى خىرنسىىتىدانپى ئوغپىغا ئۆتىدۇ .ئەتسىىۇسىىكى ،شىىەھەر خەلقى خىرنسىىتىدانپى تەھدنتىگە سىىە قاراۋاتىدۇ .بىپپە ياشىىاب كېتىېاتىمىز، بۇنىج نېمى يامىنى دتيىشىدۇ .بۇنچە ساددا كىشىپەرگە ھەر قېتىن شۇنى دەب قويغۇم كېپىدۇئ سىۇ بىپەن زەيتۇن يېغى ئارنپىشىامدۇ بىر تامچە سىۇ بىپەن بىر تامچە ياغنىج ئارنالشىىىقىنىنى كۆرد مۇ مۇسىىىۇلمانالر بىپەن خىرنسىىىتىدانالرمۇ شىىىىۇنچىپىك ئارنپىشىىىىااليدۇې بىپپە ياشىىىىىشىىىىى مۇمكىال ،ئەمما ھەرگىز قېتىاللمايدۇ. مەۋالنىا مەن بىپگەنىدنال بىاشىىىىالب نىامۇسىىىىۇلمىانالرغىا ئىاالھىىدە ھوقۇق بەردر ،ئاز سىىىانپى مىپپەتپەرگە يو قويدر .ئازنزخارنتون مۇناسىىىتىرنغا تىا -تىا بېرنى ،دۇئىا قىپىى ،كېپىىدنغىانپىقىنى بىپمەيىدنغىان ئىادەم يوق. بىر مۇسىىۇلماننىج ئۇ يەردە نېمە ئىشىىى بار تېخى مۇناسىىتىرنىج تاتاسىىى بىپەن زن مۇنىاسىىىىىېە ئورنىاتتى .ئومۇمەن ئېيتقىانىدا ،ئۇ كىاتىرالر بىپەن، ياكى مۇسىىۇلمانپىقى گۇمانپى دەرۋنشىىپەر بىپەن دوسىىا بولدر .بۇنىڭدنال مەن رۇمىنى ئەسىىپىدنال گۇمانپى دەب قارنغانىدنن.مانا ئەمدر ئۇ شىىەمر دتگەن شىىىۇ ئالىجوقى سىىىۆزلەيدنغان ئادەمنى ئۆيىدە تۇرغۇزغاندنال باشىىىالب ھەق يولدنال تەتەنپە ئازدر .ھەر كەنى تالىپپىرنمنىئ « شىەيتانغا قارشىى ھوشىىىيار تۇرۇ الر ،ئىبپىر سىىىىپەرنى ئالداشىىىقا ھەر ۋاقىا تەييارې» دەب ئاگاھالندۇرۇب تۇرنمەن. شىىەمر دە سىىەرنيەلىك شىىەيتان ،رۇمىنى مەيخانىغا ئەۋەتكىنى ئۇ، بىچىارننى قىانىداق قىايىى ،قىپغىانپىقىنى بىر ئىالالھ بىپىىدۇ .تىا ئىادەمپەرنى ئازدۇرۇب گۇناھ قىپدۇرۇش شەيتاننىج ھەنىرر ئەمەسمۇ شىىەمسىىنىج ناماز ئوقۇمايدنغانپىقىنى بۇرۇنال ئا پىغانىدنن .تەيغەمبەر ئەلەيھىسىسىاالمغا سىوتى بەسىتامى دتگەن ئۇ ئادەتتىكى سىوتىنى سىېپىشىتۇرسىا قانداق بولىدۇ «مەن ئۆزەمنى مەدھىيەلەيمەن ،شىىىان-شىىىەرنپىن نەقەدەر يەكسىىە ې» دتگەن ،ئاندنال نومۇس قىپما «نەتسىىىمنى سىىوققان تۆمەرچى مەنې» دتگەن سىوتى شىۇ ئەمەسىمىدر ئۇ ھەتتا «كەئبىنى تاۋاب قىپغىپى باردنن ،قارنسىىام كەئبە مېنى تاۋاب قىپىېتتىپتۇ» دتگەن ،بۇ قانداق گەب بۇالر كۇترنپى بولما نېمە بۇ قانداق ەرئە شەمر تەبرنزر ھۆرمە بىپەن تىپغا ئالىدنغان زا مانا مۇشۇنچىپىك ئادەم .دتمەككى ،شەمسمۇ بەستامىغا ئوخشاشال مۇناتى . 283
شىۇنداقتىمۇ شىەھەر خەلقى ھەقىقەتنى كۆر شىكە باشىپىدر .شىەمسىنى ئەيبپەيىىدنغىىانالر كەنىىدنال كەنگە كۆتىيىېاتىىىدۇ ،ئۇ توغرۇلۇق ھەر خىىى، گەتپەرنى قىپىېاتىىدۇې ئۇ گەتپەرنى ئىا الب مەنمۇ بەزنىدە ھەيران قىالىمەن. ھاممامالردا ،مەيخانىالردا ،ئېتىزالردا ،باغالردا كىشىىىپەر شىىەمسىىنى تىپالب يەرمەكتە. * * * شىىىىۇالرنى خىيا قىپغا مېڭى ،مەدرنسىىىىكە بۇرۇنقىدنال كېچىكى، باردنن .سىىىىىنىپنىج ئىچىگە ئالدنراش كىرن ،بىر قەدەم ما ا-ما ما بۇ يەردە بىر ئى بولغانپىقىنى ھېر قىپدنن .تالىپپىرنن سىىىىېپىنچا دنېاندا چازا قۇرۇب رە -رتتى بىپەن ئولتۇرغان بولۇب ،ھەممىسىى ىددنيپىشىى،، ىمى ،كېتىشكەنىدر. ئە مە يېگەن بۇلبۇلدە بۇنىىج سىىىىەۋەبىنى دەرھىا بىپىدنن .ئوچۇق دترنزننىىج يېنىىدا بىرر د مبىسىىىىىنى تامغا تىرەب قاراب تۇراتتى .چېچى يوق ،سىىىىىدام يەزندنكى ھاياسىىزالرچە تەبەسىسىۇم بىپەن ما ا تىكىپگەن ئادەم دە شىەمر تەبرنزر ئىدر. __ ئەسىسىاالمۇ ئەلەيكۇم شىەيخ ياسىىال _،دتدر ئۇ ئۆينىج ئۇ تەرنپىدنال ساالم بېرن -،،بىز سېنى ساقالۋاتاتتۇق ،كېچىكى ،قالدنج. ئۇنىڭغا سىىىاالمىغا اۋاب بېرەيمۇ بەرمەيمۇ دەب ئىككىپىنى ،قالدنن، ئاخىرندا اۋاب بەرمە ،تالىپپىرنمنى سوراققا تارتتىنئ __ بۇ ناكەس بۇ يەردە نېمە ئى قىپىدۇ نېمىشىىىىقا ئۇنى سىىىىىنىپقا كىرگەزد الر تالىپپىرنمنىج ھېچقايسىىىسىىى اۋاب بەرمىدر ،ھەممىسىىى بىدارام، تەرنشىىىىان ئىدر .بۇ ىمجىتپىقنى شىىىىەمر بۇزدر ،ئاۋازننى قويۇۋتتى،، تەرگەنپە ،ئەسەبىيپىك بىپەن ما ا مىقتە قادنپى ،مۇنداق دتدرئ __ تالىپپىرنڭنى ئەيبپىمە شىەيخ ياسىىال ،گېپىج بولسىا ما ا دە .بۇ ئەتىگەندە كوچا الردنال ئۆتەب كېتىېاتاتتىن ،مۇشىىىۇ مەدرنسىىىكە كىرن ،،بۇ شىىەھەردە ما ا ئەڭ ئۆ ئادەمنى زنيارە قىپى ،ئۆتە ،ئارقامدنال قىپغان گەتنى ئالدنمدنمۇ دتيەلەمدۇ قانداق ،كۆر ب باقا دتدنن.
284
تالىپ ھۈسام كونيا-1246 ،يىل -2ئاي سىىىنىپتا مولالم مەشىىەكتە ئولتۇرۇب ئۇسىىتازنمىزنى سىىاقالۋاتقاندا ئىشىىكتىال شىەمسىى تەبرنزننىج كىرگىنىنى كۆر ب تاتپاراق بولۇب ،بىر- بىرنمىزگە قاراب ھۇدۇقۇب كېتىشىىتۇق .بۇ ئادەم توغرۇلۇق يامان گەتپەرنى كۆب ئا پىغان ئىدۇقكى ،ئەلېەتتە تولىسىىىىنى ئۇسىىىتازنمىزدنال ئا پىغان، ئۇنىج ئالدنمىزدا تەيدا بولغىنىنى كۆر ب چۆچەب كەتتۇق .شەمر كېپىپال بىزگە ئىازادە ،دوسىىىىتىانە مۇئىامىپە قىپىدر ،ھەر بىرنمىزگە ئىايرنن سىىىىىاالم بەرگەندنال كېيىال ،شىىىىەيخ ياسىىىىىال بىپەن بىر ئاز سىىىىۆھبەتپەشىىىىكىپى كەلگەنپىكىنى ئېيتتى. بىر ئى چىقىدنغان بولدر دەب ئەنسىرەبئ ھە ..شىىىەيخ ياسىىىىال سىىىىنىپقا باشىىىقا ئادەمپەرنىج كىرنشىىىىنىخالىمايدۇ-،دتدنن -،ھازنر ئەمەس ،كېيىنرە كېپى ،تارا الشىىىسىىىىڭىز ياخشى بوالرمىكى... __ ئىىاتىرنال يىگىىىا ،بۇ گەتنى دەب قويغىنىڭغىىا رەھمە -،دتىىدر شىىىىەمر -،ئەممىا بەزر مەسىىىىىپىپەرنى ھە قىپى ئەچەن بىرەر ئى چىقمىسا بولمايدۇ. كالالمدنكىنى بىپىېالدنمۇ نېمە شىىىەمسىىىنى ئادەمپەرنىج خىيالىنى بىپىېالىدنغان ئاالھىدنپىكى بار دەۋاتاتتى. __ ئەنسىىىىىرنمە الر ،ئۇسىىىىتازنڭالر بىپەن سىىىىۆھبىتىمىز بىر دەمدە تەگەيدۇ -،دەب ئىزاھالب قويدر ئۇ. يېنىمدا ئىرشىىىاد ئولتۇراتتى ،قۇلىقىمغا يېقىال كېپى ،تىچىرلىدرئ چىرايىغا قارا ،سىنىپىمىزغىچە كەتتۇې ئېنىقال ،سەرنيەنىج شەيتانى. بېشىىىمنى لىڭشىىىتقان بولسىىاممۇ ،ئۇنىڭدنال شىىەيتانغا ئوخشىىايدنغان بىرەر ھىالەتنى كۆرمىىدنن .مىا ىا بەرگەن تەسىىىىىرر ،ئۇ نىاھىايىتى دۇرۇس، مەر ،ەسۇر ئادەم ئىدر ،بۇ قارنشىمنى ئۆزەمال بىپى ،قالدنن. بىر قىانچە مىنۇتتىال كېيىال شىىىىەيخ يىاسىىىىىال سىىىىىنىپقىا كىردر، قىاتىاقپىرر تەر ،تىاراكەنىدە كۆر نەتتى ،بىر قەدەم ئىالىدنغىا مېڭىى ،،بىر ايىدا تۇرۇب قالدر ،كەتەلەلمىگەن زنيارەتچىگە نەرسىىىىگە تۇتالشىىىقاندە ھەيرانپى بىپەن قارندر. __ بۇ ناكەس بۇ يەردە نېمە ئى قىپىدۇ ،ئۇنى بۇ يەرگە كىرنشكە كىن رۇخسە قىپدر 285
ھەممەيپەن بىر-بىرنمىزگە قاراب قالدۇق ،ئەمما ھېچقايسىىىىىمىز اۋاب بەرمە تۇرۇب ،شىىىەمر ئالدنرنما گەب باشىىىالب ،بۇ يەردنال ئۆتەب كېتىېتتىى ،كىرگەنپىكىنى ،كونيىادا ئۆزنگە ئەڭ نەترەتپىنىىدنغىان ئىادەم بىپەن كۆر شمەكچى ئىكەنپىكىنى ئېيتتى. __ نېمىشىىىىقىا كەلگىنىىج بىپەن چىاتىقىن يوق ،سىىىىەن بىپەن گەب سىىىاتقۇدە ۋاقتىن يوق ،قىپىدنغان مۇھىن ئىشىىىپىرنن بار-،دتدر شىىىەيخ ياسىال-،چىقى ،كە ،ھازنر دەرس باشاليمىز ،ماڭ ،ماڭ ،چاققان بو . __ مەن بىپەن يەزتۇرانە تارا پىشىىشىنى خالىمايدنكەنسىەنۇ ،ئارقامدنال توختىما گەب قىپدنكەنسىىىەن ،سىىىېنى ھېچكىن تۇتۇۋالمايدنكەن-،دتدر شىىىىەمر-،مېنى ،رۇمىنى ۋە تەسىىىىەۋۋۇب يولىدنكى سىىىىوتىالرنى تىپالتال يەرنىدنكەنسىىىىەن .بىز كىالال غىا كىرنېاتتىمىز ،مىانىا ئىالىدنڭىدا تۇرۇتتىمەن، مەندنال سورايدنغان سوئالىج يوقمۇ شەيخ ياسىال يەزننى تەر شتەر ب تۇرۇب قالدرئ __ سىەن بىپەن تارا الشىقۇدە گەب يوق ،بىپىدنغانپىرنمنى ئاسىاسىەن بىپىمەن. شەمر بىزگە قاراب ئاۋازننى يۇقىرنالتتىئ __ ئەگەر بىر ئىنسىان مەن بىپىدنغانپىرنمنىج ھەممىسىنى بىپىمەن دتسىىىىە ،ئۇنى ئۇسىىىىتىاز ئەمەس ،نىادان دتيى كېرە ،چەنكى بۇالر ئۆزننى ئەلالمە ھېساباليدۇ. شەيخ ياسىال ئاچچىقتىال قىزنرن ،،بۇغدنيەكپىرر كۆتەب چىقتىئ __ ئۇنداقتا قېنى تالىپالردنال سىىىوراب باقايپى ،شىىىۇ ئىككىسىىىىدنال قايسىىىىسىىىى ياخشىىىىئ اۋابالرنى بىپىدنغان ئارن بولغان ياخشىىىىمۇ ياكى كالپىسىىىىىدا سىىىىوئالدنال باشىىىىقا ھېچنېمە يوق ،سىىىىاراڭ ،ئازغۇن بولغان ياخشىمۇ سىىاۋاقداشىىپىرنمنىج شىىەيخ ياسىىىال تەرەتتە تۇرۇۋاتقانپىقىنى ،ئەمما كۆتىنچىسىىنىج سىەمىمىي ئەمەسىپىكىنى ،ئۇسىتازنىج نەزەرنگە چەشىەشىكە تىرنشىېاتقانپىقىنى سەزدنن ،مەن بولسام سەكە قىپىشنى تالپىدنن. __ اۋابالرنى تەتەنپە بىپىمەن دتيى غەتپەتنىج ئىپادنسىىىىدۇر-، دتدر شىىەمر مەرنسىىىنى قىسىىى ،،ئاندنال ئۇسىىتازنمىزغا بۇرۇلدر-،ئەگەر اۋاب تېپى ھەممىدنال ياخشى بولسا ،سا ا بىر سوئالىن بار. بۇ ئەسىىنادا تاالش-تارتى نەگە بارار دەب ئەنسىىىرەشىىكە باشىىپىدنن، ئەمما بۇ ىددنيچىپىكنىج ئالدننى ئېپى مۇمكىال ئەمەس ئىدر.
286
قىپى ،،مېنى شىىىىەيتىاننىىج ى __ ئۇ يەر-بۇ يەرلەردە يىامىان گېپىمنى خىزمەتكارر دەتسىىىىەن ،قېنى دەب باققىنا ،شىىىىەيتان دتگەن نېمە -دەب سورندر شەمر. __ ئەلېەتتە اۋاب بېرنمەن-،دتدر شىەيخ ياسىىال ئۆزلەكىدنال كەلگەن تۇرسىەتنى قاچۇرماسىتىال-،ئىبراھىن دننپىرننىج ئەڭ ئاخىرقىسىى ۋە ئەڭ مۇكەممەلى بولغان دننىمىز شىىۇنداق دەيدۇكى ،ئادەم ئاتا بىپەن ھەۋۋا ئانا شىەيتاننىج سىەۋەبىدنال ەننەتتىال قوغالندر .ئە دادر سىەرگەن قىپىنغان ئىنسىىىان بولۇش سىىىەتىتىمىز بىپەن دائىن ھوشىىىيار تۇرۇشىىىىمىز كېرە . چەنكى شىىىىەيتىان ھەر خىى ،قىيىاتەتتە ىاھىان كېزنى ،يەرنىدۇ ،بەزنىدە بىزنى قىمارغا قىزنقتۇرندنغان قىمارۋاز سىىىىياقىغا كىرسىىىە ،بەزندە گەزە ئايالغا ئىىايپىنىىى ،بىزنى ئېزنقتۇرنىىدۇ .ھەتتىىا ئۇ كەتەلمىگەن قىيىىاتەتپەرگىمۇ كىرنېالىىدۇ ،مەسىىىىىپەن ،ىاھىانكەزدر دەرۋن بولۇۋتپىى ،،ئىالىدنمىزغىا چىقىشى مۇمكىال. شىىىىەمر بۇ ھىىاقىىارەتنىىىج چىقىشىىىىىنى ئىىالىىدنال بىپىىىدنغىىانىىدە كەلەمسىرندرئ __ نېمە دتمەكچى بولغىنىج ئېنى ،شىىىەيتاننى دائىن سىىىىرتتىال، دائىن باشقىالردنال ئىزدەش نىمدتگەن ئاسان-ھەې __ نېمە دتمەكچىسەن -دتدر شەيخ ياسىال گۇمان بىپەن. __ تاھ ،شىىىەيتان سىىىەن دتگەندە ھىيپىگەر ،يامان بولسىىىا ،بىزنى ئازدۇرۇش ئەچەن دائىن ھەرنكەتپىنى ،تۇرسىا ،ئۆزنمىز قىپغان خاتا ئىشىالر تەتەيپىدنال ئۆزنمىزنى ئەيبپىشىىىىمىزنىج نېمە ھا ىتى ياخشىىىىپىقنىج ھەممىسىىىىى ئىالالھتىال ،يىامىانپىقنىىج ھەممىسىىىىى شىىىىەيتىانىدنال دەب ياشىىىىاۋترنمىز .ھەر ۋاقىا ئۆزنمىزدنال ھېسىىىىاب ئالمىسىىىىاقمۇ بولىدۇ ،بۇ نىمدتگەن ئاسانې شىەمر سىۆزلەۋتتى ،سىىنىپنىج ئىچىدە ئۇياقتىال بۇياققا مېڭىشىقا، ھەر بىر يېڭى سۆزننى ئۇرغۇلۇق ئېيتىشقا باشپىدرئ __ شىىۇ ئان ،بىر دەقىقە بولسىىىمۇ ،ۋۇ ۇدنمىزنىج سىىىرتىدا بىر يەردە يوشىۇرۇنغان ،بىزدنال ئايرنن ياشىايدنغان ھىيپىگەر شىەيتان يوق .قازانالردا بىزنى تورۇقپىتى ،قاينىتىدنغان زەبانىيپەرمۇ يوق .ئۇ ھالدا ئىنسىىىاننىج تېنىنى شىىەركەند رندنغان ئۇ بايانالر بىزگە سىىاۋاق بېرن ئەچەن بېرنپگەن بولسىىچۇ شىەيتان ۋە ەھەننەم بىزگە بىر ھەقىقەتنى كۆرسىىتى ئەچەن بىايىان قىپىنىى ،،كېيىال بىز بۇ ھەقىقەتنى ئۇنتۇب ،ئىايە -ھەدنسىىىىپەرنى ئۆلە يادالش بىپەنال قانائەتپەنگەن بولساقچۇ 287
شەيخ ياسىال قولپىرننى كىرنشتەردرئ __ نېمە ئىكەن ئۇ ھەقىقە ې __ ھەقىقە شىىىۇئ ئىنسىىىان شىىىۇنداق مۇرەككەب مەخپۇقكى ،ئۆزنگە ەننە شىىادلىقىنىمۇ ،ەھەننەم ئازابىنىمۇ ئېپى ،كېپەلەيدۇ .ئىنسىىان ئەڭ شىەرەتپىك مەخپۇقتۇر ،ئۇلۇغ بولسىاق تەرنشىتىدننمۇ ئۇلۇغ ،شىۇنداقال تەس بولساق ئەڭ تەس مەخپۇقالرمىز .بۇنىج مەنىسىنى تولۇق چەشەنگەن بولسىىىىىاق ،شىىىىەيتىاننى تېشىىىىىمىزدنال ئەمەس ،ئىچىمىزدنال ئىزدنگەن بوالتتۇق .بىز باشىىىىقىالرنىج خاتالىقىنى تېپىشىىىىقا ئۇرۇنما ،ئۆزنمىزنى تەكشەر ب تۇرۇشىمىز كېرە . __ سىەن بېرن ،ئۆزە نى تەكشىەر ب باققىال ،ئىنشىائالالھ ،كەنپەرنىج بىرنىدە گۇنىاھپىرنڭنىىج كىاتىارنتىنى تۆلەرسىىىىەن-،دتىدر شىىىىەيخ يىاسىىىىىال مەسىىخىرە قىپى -،،ئەمما ئۆلىماالر امائەتكە كۆز-قۇالق بولۇب تۇرۇشىىى كېرە ،شۇ ا بىز ئۆزنمىزگە بە قاراب بواللمايمىز. __ ئۇنداقتا رۇخسىىە قىپسىىا الر بىر ھېكايە ئېيتى ،بېرە - ،دتدر شىىىەمر .بۇ گەتنى ئاالھىدە تەلەتپۇزدا ئېيتتىكى ،مەسىىىخىرە قىپىېاتامدۇ ياكى سىەمىمىيپىك بىپەن ئىجازە سىوراۋاتامدۇ ،بىپەلمە قالدۇق .بىزگە مۇنۇ ھېكايىنى سۆزلەب بەردرئ تۆ سىىىىودنگەر ئادەم يوق بىر مەسىىىىچىتتە ناماز ئوقۇۋاتسىىىىا ،مەزنال كىرنپتۇ .بىرننچى سىىىىودنگەر دۇئىاسىىىىىنى يېرنن توختىتىپال مەزننىدنال سوراتتۇئ مەزنناخۇنۇم ،ئەزان ئوقۇلدنمۇ ياكى بىر ئاز ۋاقتىمىز بارمۇ ئىككىنچى سىىىىودنگەر دۇئاسىىىىىنى توختىتىپال ئۇنىڭغا دەتتۇئ سىىىىەن نېمىشىقا دۇئانى تولۇق قىپمايال تاراڭ سىالىسىەن ،ئەمدر نامىزنج بۇزۇلدر، ماڭ ،بېرن ،قايتا ئوقۇې بۇنى ئا الب ئەچىنچى سىودنگەر گەتكە ئارنپىشىىپتۇئ ۋا سىاراڭ ،سىەن نېمىشىىقا ئۇنى ئەيبپەيسىىەن ئۆزە نىج نامىزنغا قارنسىىاڭ بولمامدۇ مانا، سېنىج نامىزنڭمۇ بىكار بولدرې تۆتىنچى سىىىىودنگەر بۇنى ئىىا الب چىىىداب ئولتۇرالمىىا ئۆزنگە ئۆزر غۇدۇ شىىىىۇتتۇئ قارا الر ماۋۇ دۆتپەرگە ،ئەچىپىسىىىىى نامىزننى زايە قىپدر. ىېەس ىگە سىالمىدنج ،مېنى رەببىن ،سىا ا مىج شىەكرنپەر بولسىۇن ،مېنى ۋەس ى ئازدۇرمىدنج. شەمر بۇ ھېكايىنى ئېيتى ،بولۇب ،تالىپالرغا قاراب سورندرئ __ سىىپەر بۇنىڭغا قانداق قارايسىىپەر سىىپەرچە بۇ تۆ سىودنگەردنال نامىزر زايە كەتكەنپەر بارمۇ بولسا قايسىالر 288
سىىىنى ،بىر دەم تەۋرەب كەتتى ،بەزر بالىالر ئويپنىشىىقا باشىىپىسىىا، بەزنپىرر گۇرۇتپىالرغىا بۆلەنەب مۇنىازنرە قىپغىپى تۇردر .ئىاخىرنىدا ئىارقىىدا بىرەيپەن ۋاقىرندرئ __ ئىككىنچى ،ئەچىنچى ،تۆتىنچى سىىىىودنگەرنىىج نىامىزر مەقبۇ ئەمەس ،ھەممىسىى قايتىدنال ئوقۇشىى الزنن .بىرننچى سىودنگەرال ئۆز رلە ، چەنكى ئۇ تەقە مەزنندنال ناماز ۋاقتىنى سورندر. ئىرشاد ئورنىدنال چاچراب قوتتىئ __ شىۇنداق ،لېكىال ئۇ دۇئاسىىنى ئوتتۇرندنال بۆلەۋەتسىە بولمايتتى. مېنىڭچە تۆتىنچىسىىىىدنال باشىىىقا ھەممىسىىىىدنال سىىىەۋەنپىك ئۆتەلدر، تۆتىنچىسى تەقە ئۆزنگە ئۆزر گەب قىپدر. مەن كۆز منى قاچۇرۇب تۇرۇۋالدنن ،ھەر ئىككى اۋابقا قوشۇلمايتتىن، ئەممىا بىر نەرسىىىىە دتمەسىىىىپىىك قىارارنغىا كەلگەنىىدنن .ھىازنر بۇ يەردە گەب قىپسىىىىىام ،ئېھتىمىا بىر كىمپەرنى رەنجىتىى ،قويىاتتىن .ئەممىا بۇ تىكىر كالالمغا كېپە-كەلمە ،شىىىىەمر شىىىىاتپىدە توختاب مېنى كۆرسىىىىىتى، سورندرئ __ سەنچۇ يىگىاې سەن قانداق قارايسەن ھەلقۇمۇمنى يۇتتۇم. __ بۇ سىىىودنگەرلەرنىج خاتالىقى بار دتيىپسىىىە ،ئۇ نامازلىرننى بۇزۇب گەب قىپغانپىقى ئەمەس __،دتدنن -،ئاسىىاسىىپى خاتالىقى ،ئۆز ئىشىىىنى تىاشىىىىالب ،قىپغىان دۇئىالىرننىىج ھەقىقىتىگە كۆ ە بۆلمە ،بىاشىىىىقىا خىيالالرنى قىپى ،يەر شىى ۋە ئەتراتتىكى ئىشىالرغا كىرنشىى ،قېپىشىىدۇر. ئەمدر بىز قوتۇب ئۇالرنى ئەيبپىسىە ،شىۇ خاتالىقنى بىزمۇ سىادنر قىپغان بولىمىز. شەيخ ياسىال ىپە بولۇب گېپىمنى بۆلدرئ __ نېمە دتمەكچىسەن زادر __ دتمەكچىمەنكى ،تۆ سىىودنگەرنىج ھەممىسىىى ئوخشىىاش سىىەۋەب تىەتەيىپىىىدنىال خىىاتىىالىى ئىۆتىكىەزدر .ئەمىىدر مەن قىوتىۇب ئىۇالرنىىىج ھېچقايسىىسىىنى خاتا قىپدر دتيەلمەيمەن .چەنكى ئۇالرنىج ئىشىىغا مەن ھۆكەم قىاللمىايمەن .ئۇالرنىىج قىايسىىىىىسىىىىىنىىج نىامىزر مەقبۇ بولىدر، مەن تەقە ئۆز قىايسىىىىىسىىىىىنىىج مەقبۇ بولمىىدر ،مەن نەدنال بىپە ئىشىىمنى بىپىمەن ،يەنى ئۆز نەتسىىمنى تەربىيىپەب ،قەلبىمنى تاكالشىقا تىرنشىمەن.
289
شىىىىەمر تەبرنزر مىا ىا قىاراب بىر قەدەم مىا ىدر ،چىرايىمغىا ئىا ىايىى، مېھرنبىانپى ۋە يېقىنپى بىپەن قىارنىدنكى ،ئۆزەمنى ئىاتىا-ئىانىسىىىىىنىىج ماختىشىىىغا سىىازاۋەر بولغان بالىدە خۇشىىا ھېر قىپدنن .ئىسىىمىمنى سورندر ،ېھەسامې دتدنن .بۇ چاغدا شەمر تالىپالرغا قاراب مۇنداق دتدرئ __ سىاۋاقدنشىىڭالر ھەسىامدا سىوتىالرنىج قەلبى بار .بەلكى بۇنى ئۆزنمۇ ئۇقمايدۇ ،ئەمما بۇ خېمىرتۇرۇ ئۇنىڭدا بار ئىكەن. بۇنى ئا الب يەز م ئو ئالدر ،ئەمدر شىىەيخ ياسىىىندنال قاتتى گەب ئا اليدنغان ،سىاۋاقداشىپىرنمنىج مەسىخىرنسىىگە قالىدنغان بولدۇم .ئەمما بۇ ئەندنشىىەم قانداق تېز كەلگەن بولسىىا شىىۇنداق تېز يوقالدر ،قەددنمنى رۇسىىالب ،شىىەمسىىكە قاراب كەلەمسىىىرندنن .ئۇمۇ كەلەمسىىىرەب ما ا قاراب كۆزننى قىسىىىىى ،قويدر ۋە تېخىمۇ ئۇرغۇلۇق قىپى ،چەشىىىىەند ر شىىىىكە باشپىدرئ __ سىىىىوتىالر دەيدۇكى ،باشىىىىقىالرغا ھۆكەم قىپى ،،ئۇالرنى ئەيبپەب يەرگەنىدنال ،ئۆزەمنى بىپە ؛ ئىابىىدالر دەيىدۇكى ،بىاشىىىىقىالرنىىج بىارلى ئەيخ-نۇقسىىانپىرننى تېپى ،چىقا .ئەمما شىىۇ ئېسىىىڭالردا بولسىىۇنكى، باشىىقىالردنال خاتالى تاتىدنغانالر كۆب ھالالردا خاتالىشىىىدۇ .تارچە-تۇرا مەسىىىىىپىپەرگە ئېسىىىىىپىېتپى ،،تەتەنپەكتىال ئايرنپىدۇ .بىر نەچچە تەب دەرەخنىال كۆر ب ،ئورمانپىقنى كۆرەلمەيدۇ... شەيخ ياسىال گەتكە ئارنالشتىئ __ تارچە-تۇرا مەسىىپىپەر دتدنڭما ئۇلىماالر بىرەر مەسىىپە ئەسىتىدە باشىىىقىالرنىج قاراشىىىپىرنغا دنققە قىپما ئۆتەب كېتەلمەيدۇ .خەل ھەر قانداق ئىشىىتا بىزدنال تەتىېا سىىورايدۇ .ئە ىبا ،بۇرنۇم قانىسىىا تاھارنتىن سىىىىۇنامدۇ ،سىىىىەتەردە تۇتالمىغان روزننىج قازاسىىىىىنى كېيىال تۇتۇشىىىىۇم كېرەكمۇ ..دتگەن مەسىىىپىپەر اۋابسىىىز قالسىىا بوالمتى بۇالرغا ھەنەفى، شىىىافىدى ،مالىكى ،ھەنبەلىپەر باشىىىقا-باشىىىقا اۋابالرنى بېرندۇ .دننىي ئالىمالرنىج رەھبەرلىكى بولمىسا ،خەل خاتا يولغا كىرن ،قالىدۇ. شەمر مەرنسىنى بوش قىسى ،قويدرئ __ ئىپىن-ئىرتانپى كىشىىىىپەر قۇرئان ئايەتپىرندنال باشىىىقىچە زوق ئالىدۇ ،ئۇالرغا ئۆلىماالرنىج رەھبەرلىكى كەتمەيدۇ. شىەيخ ياسىىال بۇالرنى ئا الب شىۇنداق غەزەبپەندنكى ،كۆزلىرر ئاالڭ- بۇلۇڭ بولۇب كەتتى.
290
__ بىزنىىىج يېتەكچىپىكىمىز كەيىى ،بىپەن ئەمەس ،مە بۇرنيپى بىپەن بولىدۇ سىوتى ھەزرە -،دتدر ئۇ -،شىەرندە مۇسىۇلمانالر بۆشىەكتىال لەھەتكىچە ئەمە قىپىشقا تېگىشپىك قائىدنپەر توتپىمىدۇر. __ شىىىىەرندە ھەقىقە دتڭىزندا ئەز ۋاتقان بىر كېمىدۇر ،ئاشىىىىقىالر ھامان كېمىدنال ئايرنپى ،دتڭىزغا چۆكىدۇ -،دتدر شەمر. شەيخ ياسىال كۆزلىرننى قىسى ،شەمسكە قارندر. __ ئاندنال لەھە پەر ئۇالرنى ئىشتىھا بىپەن يەيدۇ-،دتدر ئۇ مەسخىرە قىپى -،،ئۇسىىىىتازر يوقنىج ئۇسىىىىتازر شىىىىەيتاندۇر ،رەھبەرلىكنى رە قىپغۇچىنىج ئاقىېنتى ەھەننەمدۇر. بىر نەچچە تالى ،شىەيخ ياسىىننىج كەلكىسىىگە قېتىپغان بولسىىمۇ، قالغانالر ىمى ،كەتتۇق .دەرس ۋاقتى ئاخىرلىشىا دەب قالغانىدر ،مەن بۇ تىاالش-تىارتىشىىىىنىىج يىاخشىىىىى نەتىجە بەرمەيىدنغىانپىقىنى تەمپىىدنن. شىەمسىمۇ شىۇنى ھېر قىپغان بولسىا كېرە ،سىۆزلىگەندە ئاۋازنغا ھەسىرە قوشۇلدر. __ بەگەنگىچە يەزلەرچە شەيخ بىپەن تونۇشتۇم -،دتدر ئۇ -،بەزنپىرر ناھايىتى سىىەمىمىي ،بەزنپىرر ھىيپىگەر ،يەنە كېپى ،سىىەمىمىيپىكنىج نېمىپىكىنى بىپمەيىدنكەن .ئىالالھ ئىاشىىىىىقپىرننىىج چورۇقىىدنكى توتىا- توزاننى بەگەنكى شىىەيخپەرگە تېگىشىىمەيمەن .خىيا تەردنسىىىدە قونچاق ئوينىتىدنغانالرمۇ ئۇالردنال ياخشىىىىراقتۇر ،ھې بولمىسىىىا ئۇالر بۇ ئويۇننىج يالغانپىقىنى ئەڭ باشتىال ئېتىراب قىپىدۇ. بۇ گەتپەر شەيخ ياسىننى غەزەبتىال ساراڭ قىپدر. __ بولىدر ،بولىدر ،قۇرۇق گەتپىرنڭگە كېكىرنى ،كەتتۇق ،ئەمىدر بۇ سىنىپتىال چىقى ،كە ې-دتدر. __ قورقما ،ھازنرال كېتىمەن -،دتدر شەمر يومۇرلۇق تەستە ،ئاندنال بىزگە قارندرئ __ بەگەن سىىپەر شىاھىد بولغان بۇ تاالش-تارتى ئەسىپىدە ھەزرنتى مۇھەممەد سىىەلپەلالھۇ ئەلەيھى ۋەسىىەلپەم زامانىسىىىدنال قالغان تىكىر ۋە ئۇسىىىپۇب ئىختىالتىدۇر .ئەمما بۇ تەرق ئىسىىىالم دننى تارنخىدنال كۆر لگەن ئەمەس ،سىاماۋر دننالرنىج ھەممىسىىدە مەۋ ۇ .بۇ تاالش-تارتى ئۆلىما بىپەن سىىوتىنىج ،ئەقى ،بىپەن قەلبنىج ،شىىەرندە ئەسىىتىگە قۇرۇلغان دنال بىپەن ئىشى ئەسىتىگە قۇرۇلغان دنننىج تاالش-تارتىشىىدۇر .تالالش سىپەرگە باغپى .
291
شىىىىەمر بۇ گەتپەرنى بىزنى ھەزم قىپىېالسىىىىۇن دتگەنىدە بىر دەم سىەكەتتە تۇردر .ئۇنى دائىن ما ا قاراۋاتقاندە ھېر قىپدنن ،بىز گويا بىر ئىشنى بىپىدنغان سىرداش ئىدۇق .ئۇ سۆزننى داۋامالشتۇردرئ __ ئاخىرندا ،ئۇسىىىىتازنڭالرمۇ ،مەنمۇ ئالالھ بىپد رگەندنال باشىىىىقىنى بىپەلمەيمىز .ئىككىپىمىز قىپىشىىىقا تېگىشىىىپىك ئىشىىىالرنى قىپىمىز. بەلكى ئۇمۇ قارغۇ ،مەنمۇ قارغۇ .مۇھىن بولغىنى شىىىىۇئ قۇياشىىىىقا قارنغان ئىادەمنىىج قىارنغۇ بولۇشىىىىى قۇيىاش نۇرنغىا قىپچە زەرەر يەتكەزەلمەيىدۇ. ئىنسىىانالر ئارنسىىىدنكى تاالش-تارتىشى مۇ ئالالھ تائاالغا قىپچە تايدا-زنيان كەلتەرەلمەيدۇ. شىىىىەمر تەبرنزر بۇ گەتپەرنى دەب بولۇتال ئوڭ قولىنى كۆكرنكىگە ئېپى ،ھەممىمىزگە ،ھەتتا بىر بۇلۇ دا ىممىدە تۇرغان شىىەيخ ياسىىىنغا ساالم بېرن ،،ئىشىكتىال چىقى ،كەتتى ،سىنى ،سەكەتكە چۆمدر. ئىرشادنىج تەرتەشى بىپەن ئېسىمگە كەلدنن. __ نېمە بولىدر سىىىىىا ىا ،قىارنسىىىىىام بە تەسىىىىىرلىنىى ،كەتكەنىدە كۆر نىسەن-،دتدر ئۇ مەسخىرە قىپى -،،دتمە سەندە سوتىالرنىج قەلبى بارمى . اۋاب بەرگەم كەلمىدر ،سىەكەتكە چۆمد م .باشىقىسىىنى بىپمەيمەن، ئەمما بەگەن شەمر تەبرنزر بىپەن تونۇشقىنىمغا خۇرسەن ئىدنن. جەڭگىۋار بايبارس كونيا-1246 ،يىل -3ئاي بۇزغۇنچى ،نومۇسسىز ،ئەخالقسىزې ھايا دتگەن نېمە يوق بۇ ئادەمدەې شىەمسىى تەبرنزننىج مەدرنسىكە كىرن ،،تالىپپىرننىج ئالدندا تاغامغا ەڭ ئېالن قىپغىنىنى ئا الب ئۆز قۇلىقىمغا ئىشىەنمە قالدنن .ئەگەر شۇ يەردە بولغىان بولسىىىىىام ،ئۇنىىج زەھەر چېچىشىىىىىغىا تۇرسىىىىە بەرمەيال گە گىسىىىى ىىدنال تۇتۇب تىاالغىا تىاشىىىىاليتتىن .ئەتسىىىىۇس ،تىاغىام بۇنىداق قىاللماتتۇ .ئۇالرنىج ئارنسىىىدا بولغان تاالش-تارتىشىىالرنى تالىپالر ئۇ يەر، بۇ يەردە بىرگە مىڭنى قېتى ،سىۆزلەب يەرمەكتە .دتگەنپىرننىج ھەممىسىى يالغان بولۇب ،ئۇ تەس دەرۋنشنى ئارتۇق تەرنپپىمەكتە. بۇ ئاخشىىىام كەيپىياتىن ناچار ،بۇنىج ھەممىسىىىىگە ئاشىىىۇ تاھىشىىىە سىىىىەۋەبچى ،كىالالمىدنال زادر چىقمىايېاتىىدۇ ئۇ بۇزۇق .ئۇ تىارتمىسىىىىى بىار
292
زنننە قۇتىسىىىىغا ئوخشىىىايدۇ ،ئۇ ما ا تەۋە ،ئىپكىمدە تۇتۇب تۇرۇۋاتىمەن دتگەن ھالەتتىمۇ ئۇنىڭغا قو يەتمەيدۇ ياكى قۇلۇتالقپى . مېنى تېرنكتەرگەن ئاسىاسىپى ئى ئۇنىج ىن تۇرۇۋالغانپىقى .مەن ئۇنى ئۇرۇۋاتقاندا نېمىشىقا قارشىىپى كۆرسىەتمىدر مۇشىتۇمۇمنى نېمىشىقا توسىۇۋالمىدر ئۇنىج تۇتۇمنىج ئاسىتىدا ئاياغ سىەرتكەچتە يېتىشىى تا - تىا كۆز ئىالىدنمغىا كېپىېالىىدۇ .مېنى ئۇرغىان ،ۋاقىراب -ىاقىرنغىان ،يىاكى ياردەمگە ئادەم چاقىرنغان بولسىا دەرھا توختايتتىن .ئەمما يەردە ئاشىۇنداق ياتتى ،ھەر بىر تايىقىمنى قوبۇ قىپغاندە ،ئاغزننى ئاچمىدر ،تاياقتىال ئۆلەب-تىرنپىشى بىپەنمۇ كارر يوقتە ياتتى. نەچچە كەنىدنال بېرر شىىىىۇنىال ئويالب ،ئىاخىر چىىدنمىىدنن-دە ،يەنە تىاھىشىىىىخىانىغىا بىاردنن .يولىدا كېتىېتتىى ،،چۆ گەلى مېنى كۆر ب نېمە بولۇب كېتەر دەب ئويپىىدنن .شىىىىىكىايە قىپمىاقچى بولسىىىىىا يىاكى مېنى كۆر شىنى خالىمىسىا ،خۇنسىا دەلاللغا ئە -تۆ تە گىنى ئارتۇق بېرەتتىن، ھەممە ئىشىىىىنى تىالنالب ،ھەر خىىى ،ئېھتىمىىالغىىا ھىىازنرلى كۆر ب قويغىانىىدنن .ئەممىا ئۇنى ئۇ يەردنال تىاتىالمىسىىىىىام ،ئىامىالىن يوق ئىىدر. دەرۋەقە ،چۆ گەلى قېچى ،كېتىپتۇ. __ چۆ گەلى بۇ يەردە بولمىسىىىىىا قىانىداق گەب ئۇ -دەب ۋاقىراب كەتتىن -،ئەمىسە نەدە خۇنسىىا دەلال ئاغزنغا بىر لوقما تاتپى سىىېپى ،،ئاچچى -ئاچچى چاينىدر. __ قويغىنا ئۇ تاسىىكىنىنى-،دتدر ئۇ ئاغزننى شىىاتىپدنتى-،،سىىا ا باشقا قىزالرنى كۆرسەتسە بولمامدۇ ،ئارسالنىن __ سىىىېنىج بىر تىيىنغا يارنماس قىزلىرنڭغا تويغانمەن لەقېاې چۆ گەلىنى تېپى ،بەر ،دەرھا ې خۇنسىىىىا دەلال ما ا چەكچىيى ،قارنغان بولسىىىىىمۇ مەن بىپەن گەب ئېغىر كەلگەنىىدە بوش ئىىاۋازدا تىىاالشىىىىمىىىدر .دتمەكچى بولغىىان ئى ئىنجىقالب تۇرۇب اۋاب بەردرئ __ چۆ گەلى بۇ يەردە ئەمەس ،كېتىپتۇ .ھەممەيپەن ئۇخالۋاتقىانىدا قېچى ،كېتىپتۇ رەسېا. بۇ گەب شۇنچىپىك بىمەنە ئىدنكى ،كەلگەم كەلدر. __ تاھىشىىخانىدنال تاھىشىىەنىج قاچقىنىنى نەدنال ئا پىدنج _ دەب سورندنن -،ئۇ نېمىنى دەرھا تابې
293
مېنى تۇنجى قېتىن كۆر ۋاتقىىانىىدە
بۇ چىىاغىىدا خۇنسىىىىىىا دەلال ئە ەبپىنى ،قارندرئ __ سىىىىەن نېمە گە ما ا بۇيرۇق قىپىسىىىىەن _ دتدر ئۇ قىسىىىىماق كۆزلىرندنال غەزەب ياغدۇرۇب. __ مېنى كىن دەمسىەن ھوقۇق-مەرتىېنپىك تاغىسىى بار تاشىشىاتمەنې خىالىسىىىىىام بۇ تىاھىشىىىىخىانىا نى تىاقىاب ،ھەممىڭنى كوچىغىا ھەيىدەب چىقىرنمەن-،دتىدنن ۋە ئۇنىىج ئىالىدنىدنكى قىاچىىدنال بىر لوقمىا تىاتپى ئېپى ،ئاغزنمغا ئاتتىن ،قولۇمنى ئۇنىج كىيىمگە سىىىەرتتەم .ما ا سىىىە قارندر ،ئەمما قارشىپى كۆرسىتىشكە ەرئە قىاللمىدر. __ مەندە نېمە گۇناھ -،دتدر ئۇ ۋايسىاب-،گۇناھنىج ھەممىسىى شىۇ دەرۋنشىىىتە ،چۆ گەلىنى ئازدۇرغىنى ئاشىىىۇ ،ئۇنى بۇ يولدنال قايتى ،تۆۋە قىپىشقا كەشكەرتكىنىمۇ ئاشۇ. دەسىىىىپەتتە ئۇنىج كىمنى دەۋاتقانپىقىنى بىپمىدنن ،كېيىال بىردننال ئېسىمگە كەلدر ،بۇ ئادەم شەمر تەبرنزندنال باشقىسى ئەمەس ئىدر. ۋا نومۇسىىسىىىز ،سىىەن باشىىتا تاغامنى تالىپپىرننىج ئالدندا ئوسىىا قىپىدنىج ،ئەمىدر قوتۇب ،تىاھىشىىىىخىانىىدنال دا پى بىر تىاھىشىىىىىنىىج قېچىشىىغا سىەۋەبچى بولدۇ مۇې چەشىەندنن ،ئەمدر بۇنىج ئىككىپىندنغان ھېچنېمىسىى قالمىدر .ئۇ ئىپالسىنى قاتتى ئەدەبپەب قويۇشىنىج ۋاقتى كەلدر. ئېلال بوستون-2008 ،يىل-6 ،ئاينىڭ -26كۈنى
قەدنرلىك ئەزنز ،سىىىا ا بۇ قېتىن ئېپخە ئەمەس ،رەسىىىمىي مەكتۇب، يەنى بۇرۇنقىدە قەغەز ،سىىىىىياھ ،كونېتر ،توچتا ماركىسىىىىى بولغان بىر مەكتۇب يازماقچى بولدۇم .يېزن ،دەرھا توچتىغا سىېپىېتتىشىىن كېرە ، ئەگەر ۋاقتىىدا سىىىىىالمىسىىىىىام ،يىازغىانپىرنمغىا تۇشىىىىىايمىان قىپىى ،ئۇنى يىرتىېتتىشىن مۇمكىال. كەنپەرنىىج بىرنىدە ئەتراتىڭىدنكى ھېچكىمگە ئوخشىىىىىمىايىدنغىان بىرر بىپەن تونۇشىۇب قالىسىەن ،ئۇ شىۇنداق ئىنسىانكى ،ھەممە ئىشىقا باشىقىچە نەزەردە قارايدۇ ۋە سىېنىج قارنشىىڭنىمۇ ئۆزگەرتىدۇ .سىەن دۇنيانىج ئى - تېشىىىنى ئۇنىج نەزەرندنال كۆزنتىشىىكە باشىىاليسىىەن ،تەسىىىرلىنىسىىەن، تەسىىرلىنى ئۇ ياقتا تۇرسىۇن ،ئۇنىج سىېھرني كەچىگە ئەسىىر بولىسىەن. 294
شىىۇنداقتىمۇ ئۇنىج بىپەن ئارنپى سىىاقالب يەر شىىنى ،ھېسىىسىىىياتىڭنى كونترو قىپىشىىىنى ئوياليسىىىەن .ئەمما شىىىاما دەب قارنغىنىج ئاخىرندا بوران ،چە -چېگرا دەب قىارنغىان يېرنىج ئىاخىرنىدا دوقمۇش بولۇب قىالىىدۇ. زتمىندنال بىپى-،بىپمە يىراقپىشىى ،،ئوكياننىج ئوتتۇرنسىىغا كېپى، قالغانپىقىڭنى بايقايسەن. ئەزنز ،سىىىېنىج گەتپىرنڭگە قاچاندنال باشىىىالب ئامراق بولۇب قالدنن، بىپمەيمەن .تەقە يېزنشىىىىقىان خەتپىرنمىزنىىج بىاشىىىىتىال تىارتىى ،مېنى ئۆزگەرتكەنپىكىنى بىپىمەن.بەلكىن بۇالرنى سىىىىېنىىىج ئىىالىىدنڭىىدا دەب يەرگىنىمگە كېيىال تۇشىىىىىايمىان قىپىمەن ،بەلكىن ھىازنر ئۆزەمنى بىپمە قېپىېاتىمەن .بىراق شىۇنچە يىپدنال بېرر ئۆزەمنى بىپى ،كەلدنن ،ئەمدر بىر قېتىن بولسىىىىىمۇ چەكتى ،ئېشىىىىى ،بېقىشىىىىنى خااليمەن .ئەگەر بۇ اسارە دتيىپسە ،بۇ اسارە مېنى ھەيران قالدۇرۇۋاتىدۇ... ئىاۋۋا رومىانىڭنى ئوقۇدۇم ،يىازغىانپىرنڭغىا ھەمراھ بولۇب تەڭ ئۇخالب، تەڭ ئويغاندنن .ئاندنال خە يېزنشىىىشىىقا باشىىپىدۇق ،دنققىتىن روماندنال ئاتتورغا يۆتكەلدر .سىىەندنال خە كەلسىىە بىر كەننى خۇشىىا باشىىاليمەن، خە كەلمىسىىىىە كۆ پەم يېرنن بولىدۇ .مەن باشىىىىتا ئېھتىما سىىىىېنىج كەچمىشىپىرنڭدنال ،خىيالپىرنڭدنال ،ەسىۇرلۇقۇ دنال ،ئىچىڭگە توتپىغان بىپىمپىرنڭدنال تەسىىرلەندنن ،ئاخىرندا شىۇنى بىپدنمكى ،يىپالردنال بېرر ھېر قىپمىغىىان ،ھەتتىىا ئۇنتۇب كەتتىن دەب ئويپىغىىان بۇ ھىىايىىا ىىانالر ھەرگىز ئۆتكەنچى ھەۋەس ئەمەسكەن. بىىپەمسىىىىەن ،ھەر كىەنىى سىىىىەن بىىپەن ،خىۇددر ئىۆز-ئىۆزەم بىىپەن تارا الشىىىقاندە تارا پىشىىىىمەن .بىر يەرگە بېرن ،قالسىىىام ياكى ياخشىىىى نەرسىىىپەرگە ئۇچراب قالسىىام ،ئەزنز بۇ يەردە بولغان بولسىىا بۇنىڭغا نېمە دەر بولغىيىىدر دەيمەن .بىىارلى گەزە نەرسىىىىىپەرنى سىىىىەن بىپەن تەڭ بەھىرلەنگەم كېپىدۇ. ئۆتكەندە ئوغپۇم ،ئانا سىىىىەن بۇرۇنقىغا ئوخشىىىىىما قېپىېاتىسىىىىەن، چېچىڭغا نېمە ئىشىىىىپەتتىج دەب سىىىىورندر .چېچىن بۇرۇنقىدە ،ئەمما بۇرۇنقىىدنال بىاشىىىىقىچە كۆر نەۋاتقىانپىقىمنى بىپىمەن .دوسىىىىتپىرنمىدننمۇ شىىىىۇنىداق گەتپەرنى ئىا اليمەن .يەز ڭ نۇرلىنىى ،قىاتتۇ ،تېرە نى قىانىداق ئاسىراۋاتىسىەن دتيىشىىدۇ ئۇالر .ھالبۇكى ،مەن سىېنى ئويالشىتىال باشىقا ھې قانداق ئى قىپمىدنن.
295
سىىىىېنى تۇيۇقسىىىىىز ئويالب قىالغىان چىاغىدا «بىز تېخى كۆر شىىىىەب بىاقمىىدۇققۇ» دەيمەن-دە ،رندىالپىققىا قىايتىى ،كېپىمەن .ئەممىا سىىىىېنى كۆرمە تۇرۇب ياخشى كۆر ب قالغىنىمنى ئېتىراب قىپىمەن. «ئىشىىىى شىىىىەرندىتى»نى ئوقۇب تەگەتتىن ،ئوبزۇرنىمۇ تاتشىىىىۇرۇب بېرنېەتتىن پئەلېەتتە ،رومان ھەققىدە ئايرنن ئوبزۇر تەييارلىغانىدنن ،سىىىەن بىپەن بۇ ھەقتە بە تارا الشىىىقۇم بار ئىدر ،ھې بولمىسىىىا ئوبزۇر بىپەن بىپپە نەشىرنياتقا يازغان خەتنى سىا ا كۆرسىىتە دتگەنىدنن ،ئەمما قائىدنگە ئۇيغۇن كەلمەيدنكەن .شىۇنداق بولسىىمۇ ،دتيىشىىن كېرە ئ رومانىڭنى بە ياقتۇردۇم ،تۇرمۇشىىىىۇمغا يېقىنمۇ كەلمەيدنغان بىر ھېكايىگە مېنى ەل، قىپدنج .ئەمما ئوقۇب بولۇب چەشىىەندنمكى ،ئەسىىپىدە ھەممە ئىشىىالرنىج بىر-بىرر بىپەن ئاالقىسى بار ئىكەن)... شىىىۇنداقتىمۇ ،بۇ خەتنى يېزنشىىىىن بىپەن«ئىشى ى شىىىەرندىتى»نىج مۇنىاسىىىىىېنتى يوق .مېنى بۇ خەتنى يېزنشىىىىقىا مە بۇرلىغىان نەرسىىىىە ئىارنمىزدنكى مەن ئىسىىىىمىنى قويىالمىغىان بىر مۇنىاسىىىىىېە .دەسىىىىپەتتە ئادەتتىكىدە خە يېزنشىىىىى دەب ئويپىغان بۇ ئى مەن ئويپىغاندننمۇ بە رەسىىىمىي تەس ئالدر .ئاۋۋا سىىىەن ئېيتقان ھېكايىپەرگە ئاشىىىى بولدۇم ،ئاندنال قارنسام سېنى ياخشى كۆر ب قاتتىمەن... دتدنمغۇ ،بۇ خەتنى دەرھا سىېپىېتتىشىىن كېرە .بولمىسىا يىرتى، ئېپال تاشاليمەن... كەررا كونيا-1246 ،يىل -3ئاي بەگەن ئەتىگەنىدە ئۆيىمىزگە بىر نىاتونۇش مېھمىان كېپىى ،،شىىىىەمر تەبرنزننى سىىىىورنىدر .ئۇنىىج ھىازنر يوقپۇقىنى ،كېيىنرە كېپىشىىىىىنى ئېيتتىن .ئەمما ئۇنىج بارندنغان يېرر يوق ئىكەن .بۇ يەردە سىىىاقپىسىىىام بوالمدۇ دتدر ئو ايسىزلىنى ،ھەم ئېھتىيا قىپى .،بۇ چاغدا كۆ پەمگە بىر گۇمان چەشىىىىتى ،كىن بولىسىىىىەن ،نەدنال كەلدنج دەب ئاغزندنال گەب ئېپىشىقا باشىپىدنن .مەن چىج تۇرۇۋالغاندنال كېيىال ئۇ رومىپىنى ئاچتى، يەزر يارا ،زا ىقى ۋە بوينىدا كۆ ئىشىىىشىىىىقالر بولۇب ،تاياق يېگەنپىكى كۆر نەتال تۇراتتى .شىۇنداقتىمۇ ناھايىتى چىرايپى ئىدر ،قولۇمنى تۇتۇب يىغالب تۇرۇب ھەممىنى ئېيتتى ،گۇمىانىن توغرنكەن ،ئۇ تىاھىشىىىىخىانىىدنال قېچىپتۇ. 296
__ ئۇ تاسىكىنا يەرنى تەر ئەتتىن -،دتدر ئۇ كەسىكىنپىك بىپەن-، قاچقان تېتى ھاممامغا بېرن ،تاكىز سىىۇدا قىرن قېتىن يۇيۇندۇم ،بۇندنال كېيىال ئەرلەردنال يىراق تۇرنمەن ،قىالغىان ئۆمر منى ئىاالھ يولىغىا ئىاتىايمەن دەب ۋەدە قىپدنن. نېمە دتيىشىىىمنى بىپەلمىدنن ،ئۇ شىىۇنچە ياش ،نازۇ تۇرۇب ،بۇنداق ئىشىىىىقىا قىانىداق ەرئە قىاللىىدر كۆنەب قىالغىان يەردنال بىر دەمىدە ۋاز كېچەلەيدنغان اسارەتنى نەدنال تاتتى ھەيران قالدنن ،بۇ ھالى ئىچىمنى ئاغرنتتى ،بادام كۆزلىرر ما ا مەريەم ئانىنى ئەسىىپەتتى .ئۇنىج ئەسىىتىگە ئۆيەمدە يامان يولغا كىرن ،قالغان بىر ئايالنى تۇرغۇزۇشىىنى خالىمايتتىن. شىۇنداقتىمۇ ئۇنى قوغپىېتتەلمىدنن ،ھويپىدا سىاقالب تۇرۇشىىنى ئېيتتىن، قولۇمىدنال كەلگىنى شىىىىۇ بولىدر .ئۇ تىامنىىج تەۋنىدە ئولتۇرۇب ،چىرايىىدنال ھەسىىىىرە چىقىى ،تۇرنىدنغىان مەرمەر ھەيكەلىدە ،كۆزلىرننى بىر نۇقتىغىا تىكى ،،شەمسنى ساقالشقا باشپىدر. تەخمىنەن بىر سىىىىائەتتىال كېيىال شىىىىەمر بىپەن رۇمى سىىىىىرتنى ئىايپىنىى ،يېنىى ،كەلىدر ،ئۇالرنىىج يېنىغىىا يەگەر ب بېرنى ،،بولغىىان ئەھېالنى ئېيتتىن. __ ئۆيدە بىر تاھىشە بار دتدنڭما -دتدر مەۋالنا ھەيران قېپى.، __ شىۇنداق ،ھىدايە تېپى ئەچەن تاھىشىخانىدنال قېچى ،چىقتىن دەيدۇ ،بىر بولسىىىىا سىىىىاراڭ ،بىر بولسىىىىا بىچارە قىز .زادر قانداق ئايا ئىكەنپىكىنى بىپمەيمەن. __ مەن بىپىمەن ،چۆ گەلى ئوخشىىايدۇ -،دتدر شىىەمر سىىۆيەنەش بىپەن - ،ئوبدان بوتتۇې دتمە ،ئاخىرندا قاچالىدر .بىچارننى نېمىشىىىىقا سىرتتا ساقپىتىسەن ،ئۆيگە باشپىسا چۇې __ ئۆيىمىزگە بىر تاھىشىىنى ئەكىرسىە قۇلۇم-قوشىنىالر نېمە دەر - دتىىدنن ئۇنىمىىا -،بۇنى دتمىگەنىىدنمۇ ،ئۇالرنىىىج دنققىتى دائىن بىزدە، توختىما غەيېنتىمىزنى قىپىشىدۇ .ئەمدر قوتۇب ،بىر تاھىشە بىپەن بىر ئۆيدە ياشىساق ،خەقپەرگە گەب تېپى ،بەرمەيمىزمۇ شەمر بېشىنى كۆتەر ب ئاسمانغا قارندرئ __ ئۇغۇ شىىۇنداق ،كەررا .دتمىسىىىمۇ بىز بىر ئۆيدە ياشىىاۋاتىمىزغۇ ۋەزنرمۇ ،تىپەمچىمۇ ،تىىا قىزمۇ ،تىىاھىشىىىىەمۇ ،ئىىالىممۇ ،نىىادانمۇ... ھەممىمىز بىر يەردە ،بىر ئاسماننىج قوينىدنغۇې شىىىەمر بىپەن قانداقمۇ گەب تاالشىىىقىپى بولسىىىۇنې ئۇنىڭغا قانداق اۋاب بېرن ،بوالاليمەن نېمىال دتسەم ئۇنىج اۋابى تەييار. 297
بوينۇمنى سىۆرنگەندە بېرن ،ئۇ ئايالنى ئۆيگە باشىپىدنن .بىر ياقتىال قوشىىىنىپىرنن كۆر ب قالمىسىىىۇن دەب كۆب دۇئا قىپدنن .چۆ گەلى ئۆيگە كىرن ،شەمسنى كۆر تال قولىنى سۆيەش ئەچەن يەگەردر. شىىەمسىىنىج ئاغزر قۇلىقىغا يەتكەن بولۇب ،قەدنناس دوسىىتىغا گەب قىپىېاتقاندە ئ __ قەدنمىڭگە مۇبارە ې بىزگە خۇشىىالپى ئېپى ،كەلدنج-،دتدر-، ئەمدر ئۇ زنندانغا قايتمايسىەن ،ئۇ كەنپىرنج ئەمدر تامامەن ئاخىرالشىتى. ئىنشىىىىائالالھ ،انابى ھەق بۇندنال كېيىال سىىىىېنى ئۆزنگە قەدەممۇ قەدەم يېقىنالشتۇرندۇ. چۆ گەلى يىغالب كەتتىئ __ خۇنسىىىىىا دەلال مېنى بوش قويۇۋەتمەيىدۇ ،چىاكىا كىافىانى چوقۇم كەينىمدنال ئەۋەتتى ،ئۇنىج زالىمپىقىنى سىپەر بىپمەيسىپەر... شەمر تەبرنزر ئۇنىج گېپىنى بۆلدرئ __سىىىەن بۇالرنى ئويپىما ئۆزە نى خۇشىىىا تۇ .ئالالھ سىىىېنى ئۇ تاتقاقتىال تارتى ،چىقاردر ،سىىا ا بۇنىڭغا اليى غەيرە -اسىىارەتنى ئاتا قىپدر ،ئۇ يەردنال قېچىشىىىىج ئەچەن ئىشىىىىكنى ئېچى ،بەردنغۇ ،ئەمدر چوقۇم يولۇ نىمۇ ئېچى ،بېرندۇ. ئوتتۇر ئۈچىنچى ىزام :بۇ دۇ ي ەەادا ھەم ە ئ ەەا دەم بىر كى لەر بول ەەاق ئۈچۈن تىرلشەەەەسەەەەا ،سەەەەەن ھېچنې ە بول مە زللىك يوقلۇق بولسەەەەۇن ئىنسەە ەەا نىئ كورلدلك ەرقى بول اسەە ەەلى ى كېرەك كورلنى تۇتۇپ تۇرغىنى تې شەىدلكى قەەكىل ئەمە ،ئىچىدلكى بو قەلۇق تۇرت ئىن سەا نى تۇتۇپ تۇرغان ەرسە ئ رلۈك ۈىيالى ئەمە ،يوقلۇق ئېدىدۇر قارا غۇ چەشكەندە چۆ گەلىگە ياتىدنغان ايىنى كۆرسەتتىن .بىچارە بە چارچاب كەتكەن بولسىىىا كېرە ،ياسىىىتۇققا بېشىىىىنى قويۇتال ئۇخالب قىىالىىدر .ئۆيگە يېنىىى ،كىرنىى ،،رۇمى بىپەن شىىىىەمسىىىىنىىىج قىزغىال تارا پىشىېاتقانپىقىنى كۆرد م. شەمر مېنى كۆر ب كەلەمسىرندرئ __ كەررا ،سېنى مۇراسىمغا تەكپى ،قىپىمىز. __ نېمە مۇراسىن ئۇ -دەب سورندنن. __ روھانىي ،مەنىېر بىر ئۇسىىىسىىىۇ تەيياراليمىز .ئىپگىرر كۆر لەب باقمىغان دننىي مۇراسىىىىن بۇ .ئۇنىڭدا مۇزنكا ،ئۇسىىىسىىىۇ ۋە دۇئا بولىدۇ. ھەممىمىز بىرلىكتە ئالالھنى ئىش بىپەن زنكرر قىپىمىز.
298
ئېرنمگە ھەيران بولۇب قارندنن ،ئۇسىىىسىىىۇ ،مۇزنكا نېمە دەۋاتىدۇ بۇ شەمر __ مەۋالنا ،سىەن مۇزنكانا ياكى خوتۇن كىشىىنىج رولىنى ئالىدنغان ئارتىر ئەمەس ،ھۆرمەتكە سىازاۋەر ئالىمسىەن ،ئىناۋنتىڭنى ئويپىمامسىەن ئۆزە نى ئويپىمىسىىىىىا مۇ ئىائىپە نى ئويال ...دتىدنن ،يەز منىىج غەزەبتىال قىزنرن ،كېتىېاتقانپىقىنى سەزدنن. __ سىىىەن خاتىر ەم بو ،كەررا -،دتدر مەۋالنا -،شىىىەمر بىپەن بۇ مەسىىىىىىپىىنىى ئىۇزۇنىىدنىال بىېىرر ئىويىالب كىېىپىىېاتىىمىىز .تىىقىىرايىىدنىغىىان دەرۋنشىىپەرنىج ئۇسىىسىىۇلىنى ئوينايمىز .ئۇنىج ئىسىىمى سىىاما .ئىالھىي ئىشىىىىققىا ئىنتىپگەن ئىادەمنىىج ھەممىسىىىىىنى تەكپىى ،قىپىمىز .ھىازنر تەييارلى قىپىېاتىمىز ،بۇنىڭدنال كېيىال ھەر كەنى ئۇيۇشتۇرنمىز. يەز م قىمىپداشقا باشپىدر. __ بەزنپەر يىاقتۇرمىسىىىىىچۇ ئۇسىىىىسىىىىۇلنى ھەممە ئىادەم يىاخشىىىىى كۆرنېەرمەيدۇ ،بەزنپىرر بۇنداق ئىشىالرنى كەمسىىتىدۇ -،دتدنن شىەمسىكە-، ھې بولمىسىا بۇنى ھازنر قىپما الر ،ئازراق كەينىگە سىەر الر ،بوالمدۇ بىر ئاز ۋاقىا ئۆتسۇن. شەمر مەرنسىنى قىستىئ __ ئىالالھقىمۇ ھەممە ئىادەم ئېتىقىىاد قىپمىىايىدۇ .ئۇنىداقتىىا ئىمىىان ئېيتىشىىنىمۇ كەينىگە سىىەرەمدۇق تەيغەمبەر ئەلەيھىسىىسىىاالمنىمۇ ھەممە ئىىادەم ھۆرمەتپەب كەتمەيىىدۇ ،ئۇنىىداقتىىا ئۇنى يىىاد ئېتىشىىىىنىمۇ كەينىگە سىەرەمدۇق ئىشى -سىۆيگەنىمۇ ھەممە ئادەم قەدنرلەب كەتمەيدۇ ،ئۇنداقتا، ئاشى بولۇشنىمۇ ئەتىگە قويامدۇق ئۇلۇغ كىچىىىك تىنىىدنن ،بۇ ئىىادەمگە نېمىمۇ دتيەلەيمەن تىىاالش- تارتى تەگىدر ،دەيدنغان گەب قالمىدر. سۇلتان ۋەلەد كونيا-1246 ،يىل-6 ،ئاي __ نېمىگە ئىچىڭنى سىىىىقىسىىىەن _ دتدر شىىىەمر -،مۇراسىىىىمغا ھېچكىن كەلمەيدۇ دەب ئەنسىىرەۋاتىسىەن ،ئۇنداق بولمايدۇ .شىەھەر خەلقى مېنى ئۆ كۆر شىىىى ،دادا نىمۇ بۇرۇنقىدە ھۆرمەتپىمەسىىىپىكى مۇمكىال، ئەمما مۇراسىىمىمىزغا چوقۇم كېپىدۇ ،ھې بولمىسىا غەيېە قىپى ئەچەن بولسىمۇ كېپىدۇ ،قاراب تۇرې ئىنسان دائىن بىر ئىشقا قىزنقىدۇ. 299
ئىشىالر دەرۋەقە ئۇنىج دتگىنىدە بولدر .مۇراسىىن ئاخشىمى قارنسام، مەيداننىج ئەتراتى ئادەمپەر بىپەن لى تولۇتتۇ .سىىودنگەرلەر ،تېرنچىپەر، تۆمەرچىپەر ،گىپەمچىپەر ،تىاشىىىىچى ئۇسىىىىتىامالر ،بويىاقچىالر ،ئەتىرچىپەر، تىىالىچىىالر ،كىىاتىىپىالر ،كىوزنىچىىالر ،نىىاۋايىالر ،كىىاھىىنىالر ،ئىوۋچىىالر ،ئەتىىر سىاتىدنغانالر...نىج ھەممىسىى كەتتۇ ،ھەتتا شىەيخ ياسىىنمۇ بىر قىسىىن تالىپپىرر بىپەن بۇ يەردە ئىدر. مەن ئەڭ ئىىالىىدنىىدا ئىولىتىۇرغىىان ئەمىىر كەيىخىسىىىىىراۋ ۋە ئىۇنىىىج مەسىپىھەتچىپىرننى كۆر ب خۇرسىەن بولدۇم .بۇنداق يەكسىە مەرتىېنپىك ھۆكەمىدارنىىج بۇ ئىاخشىىىىىام بۇ يەرگە كېپىشىىىىى دادامنىىج ھۆرمىتىنى قىپغىىانپىقى ئىىىدر .بۇ مەنىېر يىىاردەم خەلقى ئىىالەمنىىىج ئىىاغزننى بېسىقتۇرسىكەن دەب ئوياليتتىن. ئىادەمپەر ىايىنى تېپىى ،ئولتۇرۇب بولغىچە ،مەن شىىىىەمر توغرۇلۇق قىىااليىمىىقىىان گەب قىىپىىىدنىغىىانىالردنىال يىىراق تىۇرۇش ئىەچىەن ،يىېىنىىمىىدا ئادەم ئىزدەب ،ئاخىر ھاراقكەش سىىىىۇاليماننىج يېنىغا ئولتۇرغىدە تەز كېپى ،قالدنن .ئۇنىج ئاغزر ھاراق تۇراب تۇرسىىىمۇ ،كىشىىىگە سىىە گەب قىپمايتتى. ھاۋا سىىىىالقىال بولسىىىىىمۇ ،تەرلەب تۇراتتىن .بۇ ئاخشىىىىامقى دننىي مۇراسىىمنىج ياخشىى ئۆتكەز لەشىى دادامنىج ئىناۋنتىگە تاقىشىىدنغان چوڭ ئى ئىدر .ھەممە ئىشىىنىج ئو ۇشىىپۇق بولۇشىىىنى تىپەب دۇئا قىپدنن، ئەمما زادر نېمىنى تەلەب قىپىشىمنى بىپەلمە ،قىسقىال دۇئا قىپدنن. شىىىىۇ ئەسىىىىنىادا بىپىنەر-بىپىنمەس مۇزنكىا چىقتى ،دەسىىىىپەتتە يىراقالردنال قىايتىېاتقىان ئەكر سىىىىىادادە بىپىنىدر ،ئىانىدنال بىارا-بىارا كەچىيىى ،،سىىىىېھىر -ەزنبىگە تولىدر .ئىادەمگە ھەممىنى ئۇنتۇلىدۇرۇب، ئىارقىىدنال روھالنىدۇرنىدنغىان بۇ مۇزنكىنى ئىا الب كىشىىىىىپەر ىن بولىدر، تىچىرالشپىرننى توختاتتى ،مۇ الندر. ھاراقكەش سىىىۇاليمان ھايا ان ئارنالش ھەيرانپى بىپەن قۇلىقىمىغا تىچىرلىدرئ __ بۇ قايسى ساز ،ھې بىپمىدنن. شۇئان شەمر بىپەن دادامنىج بىر سۆھبىتىنى ئەسپىدنن. __ بۇ سىىىازنىج ئىسىىىمى نە -،دتدنن -،باشىىىقا چالغۇ ئەسىىىېابالرغا ئوخشىىمايدۇ ،ئاۋازندا چو قۇر ھەسىرە ،يەنى مۇھەببىتىدنال ئايرنپغانالرنىج ھەسرنتى بار...
300
نەينىىج ئىاۋازر تەسىىىىپىگەنىدە دادام مەيىدانىدا تەيىدا بولىدر ،تەكشىىىىى، سىىىپى قەدەم بىپەن مېڭى ،،كىشىىىپەرگە يېقىنپىشىىى ،،ھەممەيپەنگە ئېگىپىى ،سىىىىىاالم بەردر .ئىارقىىدنال ،دادامنىىج كونىا مۇرنتپىرنىدنال بولغىان ئىالتە دەرۋن ئۇزۇن دوتپىا ،ئىاق يەكتە ،ئىاق دەسىىىىتىار كىيىى ،مەيىدانغىا چىقى ،،مەيدنسىىىىدە قو قوشىىىتۇرۇب ،دەسىىىتۇر ئېپى ئەچەن دادامنىج ئىالىدنىدا ئېگىپىدر .ئۇالر دەسىىىىپەتتە ئە مەيىدان ئىايالنىدر ،مۇزنكىنىىج كەچىيىشىىگە ئەگىشىى ،،بىر-بىرلەب ئايپىنىشىقا باشىپىدر .باشىتا ئاسىتا ئىايالنىدر ،كېيىال تېز-تېز تىقىراشىىىىقىا بىاشىىىىپىىدر ،ئېتەكپىرر نىپۇتەر گەلىدە قا -قا يېيىپدر. نېمىىىدتگەن قىىالتىر مەنزنرە بۇې تەخىرلىنىىى ،كەلەمسىىىىىرنىىدنن. كۆز منىىج ئۇچىىدا ئەتراتىمغىا قىاراب ،سىىىىامىا كۆر ۋاتقىانالرنىىج ئىنكىاسىىىىىغىا دنققە قىپىدنن .ھېچنېمىنى يىاراتمىايىدنغىانالرمۇ بۇ سىىىىىامىانى قىزنقىى، كۆر ۋاتاتتى. دەرۋنشىىىپەر ئارندا تۆ سىىىاالم بېرن ،،ئاخىرنغىچە ئايالندر .ئارقىدنال مۇزنكىا ىانالنىدر ،راۋابنىىج ئىاۋازر دۇمبىاققىا ،دۇمبىاقنىىج ئىاۋازر نەيگە قېتىپدر .دە شىۇ چاغدا شىەمر مەيدانغا تاشىقىال سىۇدە كىرن ،كەلدر، ئىۇچىسىىىىىىغىىا بىىايىىقىىالردنىال قىېىنىىقىراق تىون كىىيىىېالىغىىان بىولىۇب ،بىويىى ئىادەتتىكىىدنال ئېگىز ،ئورۇق كۆر نەتتى .قولىنى ئىككى يىانغىا ،بىرننى ئاسمانغا ،بىرننى يەرگە قارنتى ،ئاچتى. شىىىىەمر كۆر نمەس قىاينىامغىا كىرنى ،قىالغىانىدە ئەسىىىىەبىيپەرچە تىقىرنېاتقىانىدا ،مۇرنتالرمۇ ئۇنى چۆگىپەۋاتقىاىن دا دادام چىنىار يىاغىچىىدە مەزمۇ تۇرغىنىچە توختىمىا دۇئىا قىالتتى .ئۇالرنىىج ئىارنسىىىىىىدا بەھەيېە بىر تە كەشىىىىپىىك بىار ئىىدر .ئەتراتىمىدنكىپەر ھەيرەتتىال قېتىى ،تۇرۇب قېپىشىىىقانىدر ،شىىىەمسىىىى تەبرنزندنال نەترەتپىنىدنغانالرمۇ بۇ ئەتسىىىۇنكار سەھنىگە باغپىنى ،قالغاندە قىالتتى. ئۇالر شىىىىۇ تەرنقىىدە قىانچىپىىك ئىايالنىدر ،بىپمىىدنن .ئىاخىردا مۇزنكىا ئاسىىىتىپىدر ،دەرۋنشىىىپەر ئايپىنىشىىىنى توختىتى ،،سىىىەكەتكە چۆمدر؛ قولپىرننى چاتراس قوۋۇشىىتۇرۇب مەيداندنكى ھەممە ئادەمگە سىىاالم بەردر. ئەتراب ئېغىر سىىىىەكەتكە چۆمىدر .ھېچكىن نېمە قىپى كېرەكپىكىنى بىپمەيتتى ،بۇنداق ئۇسسۇلنى ھېچكىن كۆر ب باقمىغانىدر. بۇ ىمجىتپىقنى دادام بۇزدرئ __ دوسىتالر ،سىىپەر بەگەن كۆرگەن بۇ مۇراسىىمنىج ئىسىمى سىامادۇر. بەگەندنال باشىىالب ،ھەر ئەسىىىردە دەرۋنشىىپەر سىىاماغا چەشىىىدۇ .بىر قولى 301
سىامانى كۆرسىەتسىە ،بىر قولى يەرنى كۆرسىىتىدۇ ،يەنى ھەق تائاالدنال ئالغان ھەر بىر ئىش زەررنسىنى خەلققە تەقسىن قىپىدۇ. كىشىىپەردنال بېشىىنى لىڭشىىتقانالر ،تەسىىرلەنگەنپەر بولدر ،ئەتراتنى ئىپپى كەيپىيىا قىاتپىىدر ،كۆزلىرنن خۇشىىىىىالپى يېشىىىىىغىا تولىدر. نىھايە ،داداممۇ ،شەمسمۇ تېگىشپىك ھۆرمە كۆر شكە باشپىغانىدر. ئەگەر ئارقىدننال شىۇ ئى يەز بەرمىگەن بولسىا ،بۇ ئاخشىام مۇشىۇنداق خۇشىىىالپى بىپەن ئاخىرالشىىىقان ،مەنمۇ بېشىىىىمنى تىك تۇتۇب ،ئى - ئىچىمدنال سۆيەنەب ئۆيگە قايتقان بوالتتىن. ئەتسۇس ،شەمر ھەممىنى ۋەيران قىپدر. ھاراقكەش سۇاليمان كونيا-1246 ،يىل-6 ،ئاي بەگەن ئىاخشىىىىىام كۆرگەنپىرنمنى ،بولۇتمۇ سىىىىىامىا تەگىگەنىدە بولغىان ئىشىالرنى ھەرگىز ئۇنتۇمايمەن .مۇراسىىن ئاياغالشىقاندا كەيخىسىراۋ ئورنىدنال قوتۇب ،غىايە تەمكىال ھىالىدا ۋە كىچىىك تىاغالرنى مەن يىاراتتىن دتگەنىدە مەغرۇرلۇق بىپەن ئەتراتقىا بىر قۇر كۆز يەگەرتتى .ھوقۇق-مەرتىېنسىىىىىنى چوڭ بىپىدنغان ،خوشىىىىامەتچىپىرننى يېنىدنال ئايرنمايدنغان رەھبەرلەرگە خاس ھەرنكە بىپەن مەيدانغا يېقىنالشتى. __ ھەممىڭالرنى تەبرنكپەيمەنې بۇ ئىاخشىىىىىام بىزنى ئىا ىايىى ،ھەيران قالدۇردۇ الر ،بە تەسىرلەندنن. رۇمى سىىىىىپىايىپى بىپەن رەھمە ئېيتتى ،قىالغىان دەرۋنشىىىىپەرمۇ ئۇنىڭغا ئەگەشىىتى .سىىازەندنپەر ئوتۇر-توتۇر ئولىشىىى ،،ھۆكەمدارغا ھۆرمە بىپەن سىىىاالم قىپدر .كەيخىسىىىراۋنىج چىرايى ئېچىپى ،كەتكەنىدر ،ئۇ مۇالزنمپىرندنال بىرنگە ئىشىارە قىپىېندر ،مۇالزنن دەرھا دۇخاۋا تاشىپى قۇتا ئەكەلدر .كەيخىسىىىراۋ قۇتىنىج ئىچىدە قانچىپىك ئالتۇن بارلىقىنى بىزگە كۆرسەتمەكچى بولغاندە ،ئۇنى قولىغا ئېپى ،بىر ئېتى ،قويغاندنال كېيىال سەھنىگە تاشپىدر .ھۆكەمدارنمىز نەقەدەر مەر -ھەې ئۇ قىپغىان ئىشىىىىىىدنال مەمنۇن ،خىاتىر ەم ھىالىدا كەينىگە بۇرۇلۇب، ئەگەشىكەچىپىرر بىپەن بىپپە مەيداندنال چىقى ،كېتىېاتاتتى ،بىر نەچچە قەدەم مېڭىشىىىىىغا ،بايا ئاتقان قۇتا ئوخشىىىىاش تېزلىكتە ئۇچۇب كېپى،، ئۇنىج ئاياغ ئاسىىتىغا چەشىىتى .بۇ ئى شىىۇنداق تېز يەز بەردنكى ،قاراب تۇرۇتال قالدۇق .ھالبۇكى ،ئەڭ ھەيران قالغان ئادەم كەيخىسىىراۋ ئىدر .بۇ 302
ئوچۇقتىال ئوچۇق ،قەسىىىىتەن قىپىنغىان ھىاقىارە بولۇب ،ئىالىدنراب ئەتۇ قىپىنمىايتتى .كەيخىسىىىىراۋ غەزەب بىپەن ئارقىسىىىىىغىا بۇرۇلۇب ،قۇتىنى ئاتقان ئادەمنى تاتماقچى بولدر. بۇ ئەلېەتتە شىەمر ئىدر ،شىەمسىتىال باشىقا كىن بولماقچىدرې ھە تەلېە دەرۋن ې شىىىىۇئىان ھەممە ئىادەم ئۇنىڭغىا قىارنىدر .ئۇ مەيىداننىىج قىاب ئوتتۇرنسىىىىىىدا قولىنى بېپىگە تىرەب تىىك تۇراتتى ،ئو چىاقنىاب تۇرغىان كۆزلىرندە كەيخىسراۋغا قارايتتى. __ بىز تۇ ئەچەن سىىىىامىا ئوينىمىايمىز -،دتىدر ئۇ يىا راق ئىاۋاازدا-، سىىىاما مەنىېر ،سىىىاماۋر ،رۇھانىي ئۇسىىىسىىىۇلدۇر ،ئۇ تەقە ئىشىى ئەچەن ئوينىپىىدۇ .شىىىىۇ ىا بۇ تۇلۇ نى ئىا ې سىىىىېنىىج ئىالتۇنپىرنىج بىزنىىج دەرگاھىمىزدا ئۆتمەيدۇې ھەممىمىز ئا ايى ،ىمى ،كەتتۇق ،رۇمىنىج چوڭ ئوغپى سىىۇلتان ۋەلەد يېنىمىدا يىاتراقتە دنر-دنر تىترەيتتى .ھېچكىن گەب قىاللمىىدر. بۇ كۆ ەلسىىىىىزلىكنى كەتەب تۇرغىانىدە ،بىر دەمىدە يىامغۇر يېغىى ،كەتتى. بۇلۇتسىىىىز ئاسىىىماندنال چەشىىىەۋاتقان يامغۇرالر بىزنى بۇ يەردنال كېتىشىىىكە قىستىدر. كەيخىسىراۋ شىەمسىكە اۋاب بېرەلمىگەن ئاچچىقىدا ئادەمپىرنگە قاراب ۋاقىرندرئ مېڭىشمامسەنې ھۆكەمىدار غەزەبتىال خۇدننى يوقىتىى ،،مەيىدانىدنال چىقىى ،كېتى ئەچەن مىا ىدر ،كېتىېتتىى ،يەردە يىاتقىان قۇتىنى قوتىا ئۆتەكى بىپەن دەسىىىىسىىىىەب ئەزدر .قوغدنغۇچىپىرر ئارقىسىىىىىدنال ما در ،ئۇالر قۇتىغا دەسىسىەشىكە قىيالما ،ئاتالب ئۆتەشىتى .كەيخىسىراۋ ۋە ئۇنىج ئادەمپىرر كېتىپال ،سۆز-چۆچە باشالندر. __ بۇ ئادەم سارا كەن ،بېشىمىزغا باال بولغۇدە ې-دتيىشتى خەقپەر. __ بۇ شەمر ئۆزننى نېمە چاغالب قالدر -دەب غۇدۇ شىدر بەزنپەر. __ ھۆكەمىدارنمىزنى ھىاقىارەتپەشىىىىكە قىانىداق تېتىنىدر بۇ -دتىدر بىرر -،كەيخىسراۋ كېيىال بۇ ئىشنى دەب تەتەن شەھەردنال ئۆ ئالسىچۇ كىشىىىپەر شىىەمسىىكە ئاچچىقىدا قاراب-قاراب قويۇشىىتى .ئەڭ قاتتى ئەيبپىگەچىپەر شىەيخ ياسىىال ۋە ئۇنىج تالىپپىرر بولۇب ،ئۇالر تەۋقۇلداددە بىرلىك ۋە ھەمكارلى بىپەن شىەمسىنى ئاشىكارە تىپپىدر .قىززن يېرر شىۇكى ،مەيداندنال غەزەب بىپەن چىقى ،كەتكەن توتنىج ئىچىدە رۇمىنىج ئىككى كونا مۇرنتى ۋە ئۆز ئوغپى ئاالئىدننمۇ بار ئىدر.
303
ئاالئىدىن كونيا-1246 ،يىل-6 ،ئاي ئۆمر مىدە بۇنچىپىىك نومۇس قىپىى ،بىاقمىغىانىىدنن .دادامنىىج نەچچە ئىايىدنال بېرر بىر ئىازغۇن بىپەن بىپپە يەرگىنى ئىاز كەلگەنىدە ،ئەمىدر مۇزنكا بىپەن ئۇسىىىسىىىۇ تەيدا بولدرې دادام بۇ چوڭ شىىىەھەردە نېمىشىىىقا ئۆزننىج ئىناۋنتى تۆكىدۇ يەنە كېپى ،،ئايا تاماشىىىىىبىنالر ئارنسىىىىىدا مەشىىھۇر بىر تاھىشىىەنىڭمۇ بارلىقى ھەممىنىج ئاغزندا تارنپى ،يەرەتتى. ئۇالرنىج دتيىشىىچە ،ئۇ تاھىشىە شىەمسىنىج ئاشىنىسىىمى .شىەمر زادر قىانىداق ئىادەم كەنىمىز ئەمىدر ئۇنىىج بىزگە چىچىى ،بەرگەن توقىنى ئاداالش بىپەن ئۆتىدنغان ئوخشىايدۇ .بۇ ئاخشىام ئولتۇرۇب شىۇالرنى ئويالب، ئۆمر مىدە تۇنجى قېتىن ،بىاشىىىىقىا ىئ ائىپىىدە تۇغۇلۇب قىالغىان بولسىىىىىامچۇ دتىگەنىپەرنىى خىىيىىا قىىپىىدنىن .مەن ئەسىىىىىپىىىدە بىۇ دادامىنىىىج ئىوغىپىى بولغانپىقىمدنال تەخىرلىنەتتىن ،ئەمدنپىكتە ،باشىىىقا ئادەمنىج بالىسىىىى بولۇب قالمىغىنىمغا ئاھ ئۇرۇۋاتىمەن. مېنىڭچە بۇ مۇراسىىىىىن ،دادامىدە كىاتتىا ئۆلىمىاغىا يىاراشىىىىمىايىدنغىان، كىشىىىىنىج غىدنقى كەلگەدە ئۇسىىىسىىىۇ كۆرگەزمىسىىىى بولدر .ئەمما بەدەنپىرنمنى ئىىاسىىىىىىاسىىىىپىقى ،سىىىىىىامىىادنال كېيىال يەز بەرگەن ئى تىكەنپەشىىىىتەر ۋەتتى .شىىىىەمر دتگەن بۇ نومۇسىىىىسىىىىىز ،دۆلەتنىج كاتتا ھۆكەمدارنغا چو چىپى قىپىشىىقا قانداق تېتىندر ئۇ ئولتۇرسىىا قوتسىىا، كەيخىسىراۋنىج ئۇنى تۇتۇب كالپىسىىنى ئېپىشىقا بۇيرۇمىغانپىقىغا شىەكرر قىپسا بولىدۇ. كەيخىسىىىراۋنىج ئارقىسىىىىدنال شىىىەيخ ياسىىىىال بىپەن تالىپپىرننىج مەيىدانىدنال چىققىنى كۆر ب ،مەنمۇ ئۇالرغىا قېتىپىدنن .خەقپەرنىىج مېنى شىەمر تەرەتدارر دەب ئويالب قېپىشىىنى خالىمايمەن .دادامنىج قارانچۇقى ئەمەسىىىىپىكىمنى ،ئاكامغىا ئوخشىىىىىمىايدنغىانپىقىمنى ھەممە ئادەم بىپى، قالسۇنې ئۇ كېچە ئۆيگە قىايتمىا بىر قىانچە تىالىى ،بىپەن بىپپە ئىرشىىىىادنىىج ئۆيىىدە قونۇب قىالىدنن .كېچىچە قىزغىال تىارا پىشىىىىىى ،،بولغىان ئىشىىىىالر ھەققىدە تاالش-تارتى قىپدۇق. ئىرشاد ئۆتكىسىنى باسالما قالدرئ __ بۇ تەس قەلەنىدەر دادا نى قىاتتى ئىازدۇرۇۋاتىىدۇ .يېقىنىدنال بېرر ئۆيە الردا بىر تاھىشىىەنى يوشىىۇرۇن سىىاقالۋاتقان ئوخشىىايدۇ .بۇ نېمە گەب 304
ئى
قىپمىسىاڭ
ئاالئىدنال ،نېمىشىقا بىزگە دتمەيسىەن ئىسىمىڭغا اليى بولمايدۇ... بۇ گەتپەرنى ئا پىغانچە نومۇسىىتىال قىزنرن ،كەتتىن .ئەھېا ئېنى ئىىدرئ شىىىىەمر ئىائىپىمىزگە بىااليى ئىاتە ئېپىى ،كەلگەنىىدر .ئۇ كېچە قىىارارنمىزنى بېىكىتىتىۇق ،شىىىىەمر تەبرنزر بۇ تۆگىنىى بىز دتگەنىىدە يېتىپەيتتى ،بولمىسىىىا بۇ دنياردنال كېتەتتى .يا ئۆزننى بىپى ،كېتەتتى، ياكى مە بۇرني يوقىالتتى. * * * ئەتىسىىى ئەتىگەندە شىىەمر بىپەن ئەركەكپەرچە تارا پىشىىى ئەچەن ئۆيگە قايتماقچى بولدۇم ،قەتدىي ئىرادنگە كەلگەنىدنن .بارسىىام ئۇ ھويپىدا يالغۇز ئولتۇرۇتتۇ ،بېشىىىنى ئېگى ،،كۆزلىرننى يۇمۇب ،ما ا د مبىسىىىنى قىپى ،نە چالغىپى تۇرۇتتۇ؛ مۇزنكىغا تەتەنپە بېرنپى ،كەتكەن بولۇب، ىمجىا كېپى ،ئۇنىڭغا مېنىج كەلگىنىمنىمۇ تۇيمىدر .چاشىىىىقاندە يېقىنالشىىتىن ،بۇ تۇرسىىەتتە د شىىمىنىمنى تېخىمۇ ياخشىىى تونۇۋتپىشىىقا تىرنشتىن. بىر دەمدنال كېيىال مۇزنكا ئاياغالشىىتى ،شىىەمر بېشىىىنى كۆتەر ب، ئۆز-ئۆزنگە گەب قىپىېاتقاندە ئ __ مەرھابا ئاالئىدنال ،مېنى ئىزدەۋاتامسەن -دتدر. گەب قىپمىدنن .ئۇنىج تاقاق ئىشىكنىج كەينىدنكى ئادەمنىمۇ كۆرەلەيدنغانپىقىنى بىپگەچكە ھەيران قالمىدنن. شەمر ما ا بۇرۇلۇبئ __ تەنەگەنكى مۇراسىىىىىن قىانىداق بولىدر يىاقتۇردۇ مۇ _ دتىدر ھىيپىگەرلىك بىپەن. __ تەقە ياقتۇرمىدنن ،تەسىىىكەشىىىپىكنىج نامايەندنسىىىى بولدر-، دتىدنن -،ئەمىدر ئويۇن ئوينىمىا ،بوالمىدۇ كۆز مگە تەقە سىىىىىغمىىدنىج، دادامنىج ئىناۋنتىنى يەنە تۆكەشە گە يو قويمايمەن. شەمر نەينى بىر ياققا ئاستا تاشالب قويدر. __ دتمە ،مەسىپە بۇمۇ ئەگەر دادا نىج ئىناۋنتى چەشسە ،باشقىالر سىىىىېنى ئۇلىمانىج ئوغپى دەب قارنمايدۇ .ەمدىيەتتىكى ئاالھىدە ئورنىج تەۋرەيدۇ ،سىىىەن بۇنىڭدنال ئەنسىىىىرەۋاتامسىىىەن خەقپەرنىج بىر نېمە دەب قېپىشى شۇنچە مۇھىممۇ
305
ئۇنىڭغا تومۇر تۇتقۇزماسىىىىپى ئەچەن بۇ گەتپىرننى چەشىىىىەنمىگەن بولۇب تۇرۇۋالدنن ،شۇنداقتىمۇ ئۆزەمنى تەستە تۇتۇۋالدنن. __ بۇ يەردنال ئەمدر كە ،بىزنى ئارامىمىزدا قو ،سىەن كېپىشىتىال ئاۋۋا شىۇنچە ياخشىى ياشىاۋاتاتتۇق-،دتدنن-،دادام كاتتا دننىي ئالىن ھەم بۇ ئائىپىمىزنىج تەۋر كى .ئىككىڭالرنىج ھېچقانداق ئورتاقپىقى يوق. شىىەمسىىنىج قوشىىۇمىسىىى تەر لدر ،ئېغىر تىندر ،كۆز مگە بىردننال تېرنككە كۆر نىدر .ئوقتە ئېتىپىى ،بېرنى ،مۇشىىىىىا ئىاتسىىىىىام يىاكى كالپىسىىىغا تاش ئۇرسىىام ،مەشىىەدنال ېنىنى ئاالاليتتىن .ئۇنىج ېنىنى ئېپى ئارزۇسىىى توسىىاتتىال تەيدا بولدنكى ،يەزنگە قارنيالما ،كۆزلىرنمنى قاچۇرۇشقا مە بۇر بولدۇم. قىايتىا قىارنسىىىىام ئۇ ھەممىنى بىپىى ،بولغىانىدە ،مىا ىا قىاراب تۇرۇتتۇ. كالالمدنكىنى بىپىېالغانمىدۇ شىىىىۇئان نەچچە مىج تا يىڭنە بەدننىمگە تىاتقىانىدە ،تەتەن ئەزايىن تىكەنپىشىىىىىى ،كەتتى .تۇتپىرنن ئەمىدر مېنى كۆتەر شىىىتىال ۋاز كەچكەندە ،تېقىمىمدا ان قالمىدر .سىىىېھىر بولسىىىا كېرە ې شىەمسىنىج سىېھىرگەر ئىكەنپىكنى ئۇنتۇب قالغانىدنن .مەن ئۇنىج ئەدنېننى بېرنمەن دەۋاتقاندا ئۇ مېنى ئۆلتەر شكە ئاتالنسىچۇ __ مەندنال نېمانچە قورقىسەن ئاالئىدنال -،دتدر شەمر تۇيۇقسىز-، ئەتسۇس ،سا ا قاراب كىمنى ئويالۋاتىمەن ،بىپەمسەن ئالغا شاگىرتنىې __ نېمە گەب ئۇ -دتدنن. __ بىىر ھىېىكىىايىىنىىىج گىېىپىىنىى قىىپىىېاتىىمەن ،ھىېىكىىايىىپەرگە ئامراقمۇسەن __ بۇنداق قۇرۇق گەتنى ئا اليدنغان ۋاقتىن يوقې شەمر ئاغزننى تەر شتەردرئ __ ھېكايە ئا الشىقا ۋاقتى يوق ئادەمنىج كائىناتنى چەشىىنىشىكىمۇ ۋاقتى يوق _،دتىدر ئۇ -،ئەڭ يىاخشىىىىى ھېكىايىپەرنى ئىالالھ يىازنىدۇ ،بۇنى بىپمەمسەن ئۇ مەندنال اۋاب كەتمەيال ھېكايىسىنى باشپىدرئ بۇرۇنقى زاماندا بىر ئۇسىىتامنىج غور قاتاق شىىاگىرتى بولۇب ،ئۇنى ئاز كەلدر دەب ئالغا ئىكەن ،شىىىىۇ دەرنجىدە ئىكەنكى ،ھەممە نەرسىىىىە قوش كۆر نىدنكەن .بىر كەنى ئۇسىىىتام ئۇ شىىىاگىرتىنى قازناققا كىرن ،بىر كوزا ھەسىە ئېپى ،چىقىشىقا بۇيرۇتتۇ .شىاگىر قۇرۇق قو يېنى ،كېپى،ئ ئۇستام ،قازناقتا ئىككى كوزا ھەسە تۇرندۇ ،قايسىسىنى ئېپى ،كېپىشنى بىپمىدنن ،دەب شىكايە قىپىپتۇ. 306
ئۇسىىتام بۇ شىىاگىرتىنىج مىجەزننى ئوبدان بىپگەچكە مۇنداق دەتتۇئ سەن ئۇ كوزنالرنىج بىرننى چېقى ،،يەنە بىرننى ئېپى ،كە ې بىراق ،بۇ شىاگىر ئۇ گەتنىج مەنىسىىنى چەشىەنمىگەدە دەرنجىدە دۆ ئىكەن؛ يەگەر ب بىارغىنىچە كوزنالردنال بىرننى چېقىپتۇ .ئەممىا يەنە بىرننى تاتالماتتۇ ،يەنە بىرسى شۇ كوزا بىپەن تەڭ چېقىپمامدۇ __ نېمە دتمەكچىسىىىەن -دتدنن ئۆكتە قوتۇب ،شىىىەمسىىىنىج ئالدندا غەزەبپىنىى ،ئۆزەمنى چىانىدۇرۇب قويۇشىىىىنى خىالىمىايتتىن ،ئەممىا ئۆزەمنى تۇتۇۋااللمىدنن -،سېنىج شۇ بىمەنە ھېكايىپىرنڭنى دەيمەن ،بىرەر قېتىن بولسىمۇ گەب ئويناتما گەب قىاللمامسەن __ بىراق دتمەكچى بولغىنىن ناھايىتى ئېنى ،سىىەنمۇ شىىۇ ئالغا شىاگىرتقا ئوخشىاش ،نەگىال قارنسىاڭ بىر نەرسىىپەرنى قوش كۆر ۋاتىسىەن-، دتدر شىىىەمر -،داداڭ بىپەن مەن بىر ئادەم ،مېنى رەنجىتسىىىەڭ ئۇنىمۇ رەنجىتىسەن ،بۇنى بىپمەمسەن ئاالئىدنال __ دادامغا ئوخشىايدنغان ھېچقانداق يېرنج يوق ،ئىككىنچى كوزننى چاقسام ،بىرننچىسىنىمۇ ئاسارەتتىال قۇتقۇزغان بولىمەن. شىىىىۇنىداق غەزەتكە تولغىان ئىىدنمكى ،ئىاغزنمىدنال چىققىان گەتنىىج قانداق ئاقىېە تەيدا قىپىدنغىنىنىمۇ ئويپىمىدنن. شەمس كونيا-1246 ،يىل -6ئاي بۇ مۇزنكا بىدئە ھەم كۇترنپىقمى ...ئۇنداق دتمە الر ئىنسىىىانالرې ئىشىىى بىپەن ئىجرا قىپىنىدنغان بىر سىىىەندە قانداقسىىىىگە كۇترنپى بولىىىدۇ ئىىالالھ بىزگە مۇزنكىىا قىىابىپىيىتى ئىىاتىىا قىپىىى ،،ئېغىزدا ئېيتىپىدنغىان ياكى سىىىىاز بىپەن چېپىنىدنغىان مۇزنكىنىال ئەمەس ،تەتەن ئالەمنى ىقاتپىغىان ئۇ مۇ پۇق كەيپەرنى يارنتى ،،ئاندنال ئۇنى ئا الشىىىىنى چەكپىگەن ،شىىۇنداقمۇ ئۇالر تەبىدەتنىج ھەر ۋاقىا ،ھەر يەردە ئالالھنى زنكرر قىپىدنغانپىقىنى نېمىشىىىقا كۆرمەيدۇ كائىناتتىكى ھەممە نەرسىىىە ئوخشىىىاش تە پۇ پۇقتا ھەرنكە قىپىدۇئ يەرە سىىىوقۇشىىىىمىز ،ھاۋادنكى قۇشىىىنىج قانا قېقىشىىىى ،بورانپى كېچىدە ئىشىىىىكىمىزنى قاقىدنغان شىىىامالالر ،تاغدنكى بۇالقالرنىج بۇلدۇقپىشىىىى ،ئا تاقىپىغۇچىنىج بولقا ئۇرۇشىىىىى ،تېخى تۇغۇلمىغان بوۋاقنىج بالىياتقۇدا ئا پىغان ئاۋازلىرر... ھەممە ،ھەممە نەرسىە شىۇنچە ھەيېە بىرال نەغمىگە ەر بولىدۇ .دەرۋنشىپەر 307
چۆگىپەۋاتقاندا ئا پىغان مۇزنكا بۇ ئىالھىي زەنجىرنىج بىر ھالقىسىىىىدۇر. چەنكى ،ھەر سىىۇ تامچىسىىى ئوكيانالرنى ئېپى ،يەرندۇ ،بىزنىج سىىامايىمىز بولسا كائىناتنىج سىرلىرننى ئېپى ،يەرندۇ. مۇراسىىىىىمىدنال ئىاۋۋا رۇمى بىپەن بىپپە تەتەككۇر قىپى ئەچەن ىمجىىا بىر ئۆيگە كىردۇق .ىئ اخشىىىىىامپىققىا سىىىىىامىاغىا چىقىىدنغىان ئىالتە دەرۋنشىىىىمۇ بىزگە قېتىپدر .بىپپە تاھارە ئېپى ،،دۇئا قىپدۇق .ئاندنال يەكتە ،تىامبىا ۋە دەسىىىىتىارلىرنمىزغىا ئورانىدۇق .بىا رە پىىك ئۇزۇن دوتپىا مازار تاشىىىىمىز ،ئۇزۇن ،ئاق دەسىىىتارنمىز ئۆزنمىزگە كەسىىىكەن كېپەنپىك، تونىمىز بولسا ئۆلمە تۇرۇب ئۆلگەننىج مازارر ئىدر. «ئۇالر ئۆرە تۇرغىانىدنمۇ ،ئولتۇرغىانىدنمۇ ،يىاتقىانىدنمۇ ئىالالھنى زنكرر قىپىدۇ .ئاسمان ۋە زتمىننىج يارنتىپىشى ھەققىدە تەتەككۇر قىپىدۇ»... بىزلەر ھا ئەھپى ،قەلخ ئەھپى ،ئىشىى ى ئەھپى .بىز سىىىىىركولغا ئوخشايمىز ،بىر تۇتىمىز شەرندە ئەستىدە مۇقىن تۇرندۇ ،يەنە بىر تۇتىمىز يەتمى ئىككى تىرقىنى ئايپىنىدۇ. سىاماخانىغا كىرنشىتىال ئاۋۋا رۇمىنىج ئاغزندنال مۇنداق دۇردانىپەر تۆكەلدرئ كە ،يېقىال كە ،يەنە يېقىال كە ، بۇ ېدە ،بۇ ئۇرۇش قاچان تەگەيدۇ سەن مەندۇرسەن ،مەن ھەم سەندۇرمەن، نېمىگە اھىپپى قىپىسەن ئىنسان، بېشىمىز بىردۇر ،ئەقپىمىزمۇ بىر، ھەممىمىز بىر يىپقا باغالنغان مار ان. تەييارالندۇق ،ئاۋۋا نەينىج ھەسىىرنتى ئا الندر ،ئاندنال رۇمى سىىاما بېشىىىىى بولۇب مەيدانغا چىقتى .دەرۋنشىىىىپەر بېشىىىىىنى كەمتەرلىك بىپەن ئەگكىنىچە بىر-بىرلەب مەيىدانغىا كىردر .ئىاخىرنىدا بىر دەرۋن مەيىدانغىا چىقاتتى ،رۇمى بۇ ۋەزنپىنى ئۇنىمىغىنىمغا ئۇنىما ما ا يەكپەب قويدر. نە بىپەن راۋاتنىج كىشىىىنى مۇ الندۇرندنغان ئاۋازنغا داب تە كەش بولدر. ئا ال ،بۇ نە قانداق شىىكايە قىپىېاتىدۇ ،ھىجران ئازابىنى قانداق ئىپادنپەۋاتىدۇئ مېنى قۇمۇشىىپۇقتىال كەسىىكەندنال بېرر نالە-تەرياد قىپىېاتىمەنكى، ئەر ،ئايالنىج ھەممىسى بۇنى ئا الب ياش تۆكتى. 308
باشىىىتا چىققان دەرۋن سىىىامانى باشىىىپىدر ،دەسىىىتارننىج ئېتىكى نازاكە بىپەن ئېچىپى ،ھاۋادا شىىىىېنرلىغاندا ،مەيداندنكى كىشىىىىپەرنىج كۆز ئىالىدنىدا بۇ دۇنيىادنال يىراقالشىىىىتى .بۇ چىاغىدا ھەممىمىز سىىىىىامىاغىا قېتىپدۇق ،ۋەھدەتتىال باشىىىىقىسىىىىى قالمىغانغا قەدەر ئايالندۇق ،چەرخى تەلەكتىال نېمە ئالسىىاق زتمىنغا شىىۇنى يەتكەزمەكچى ،ھەق تائاالدنال نېمە ئالسىىىاق خەلققە شىىىۇنى بەرمەكچى بولدۇق .ھەر بىرنمىز ئاشىىىى بىپەن مەشىىۇق ئارنسىىىدا رنشىىتە بولدۇق .مۇزنكا ئاياغالشىىقاندا دۇنيانى تەشىىكى، قىپغان ئاسىاسىپى ئۇنسىۇرالر -ئو ،ھاۋا ،تۇتراق ،سىۇ ۋە بەشىىنچى ئۇنسىۇر بولغان بوشپۇققا ساالم بەردۇق. * * * مۇراسىىن ئاخىرندا كەيخىسىراۋ بىپەن ئارنمىزدا يەز بەرگەن ئىشىالرغا تۇشىىىىىىايمىىان قىپمىىايمەن .تەقە رۇمىنى تە قىسىىىىپىقتىىا قويغىنىمغىىا تەرنشىانمەن .لېكىال شىۇنداق بولۇشىى زۆر ر ئىدر .مەۋالنا يىپالردنال بېرر ئىززەتپىنىى ،،ھۆكەمىدارالر تەرنپىىدنال قوغىدنپىى ،كەلگەنىىدر .ئەمىدنپىكتە، ئىادەتتىكى تۇقراالرنىىج دەردننى__ ھۆكە ىم دارالر ئىالىدنىدنكى ئىا ىزلىقىنى چو قۇر ھېر قىپدر .ئۇ مەھرۇمپۇق ،بىچارنپىك ،چەتكە قېقىپىشىىنىج نېمىپىكىنى بىپمە تۇرۇب ،قانداقمۇ خەل شائىرر بواللىسۇن شىىىىۇنىداق قىپىى ،،كونيىادنكى ۋاقتىن توشىىىىۇب قىالغىانىدە قىپىىدۇ، كېتىدنغان ۋاقتىن كەلدر .ھەقىقىي ئىشىى كەتەلمىگەن ئۆزگىرنشىىپەرنى تەيىدا قىپىىدۇ .ئىشىىىى تۇغۇلۇش دتمەكتۇر ،ئەگەر ئىشىىىىقتىال ئىاۋۋا ۋە ئىشىىىىقتىال كېيىال ھې ئۆزگەرمىسىىىىە ،ئىشىىىىقىمىز ۋايىغىا يەتمىىدر دتگەنپىكتۇر .بىرننى ياخشىىىى كۆرسىىىەڭ ،ئۇنىج ئەچەن قىالاليدنغان ئەڭ ياخشى ئى ئۆزگەرمەكتۇر. شىىىۇ قەدەر ئۆزگىرنشىىىىج كېرەككى ،سىىىەن سىىىەن بولما قېپىشىىىىج كېرە . شىىىىېدىر ،مۇزنكىىا ،ئۇسىىىىسىىىىۇ ...مەسىىىىتپىىىك ،ىىانپىقپى ، ۇشىقۇنپۇق...رۇمىنىج ئۆزگىرنشىپىرر ئاسىاسىەن تامام بولدر .شىېدىرنى يىاخشىىىىى كۆرمەيىدنغىان تەقېا ئىالىن ،نىاتىقپىقى بىپەن يەكسىىىىە تەلپىگە يېتىېاتقىان بۇ خىاتىى ،ئەمىدر ئىنسىىىىىانالرنىىج سىىىىەكەتتىكى قەلبىنى ئىپادنپەيدنغان كاتتا شىىىىائىر بولماقچى .مېنى دتسىىىىە ،مەنمۇ ئۆزگەردنن ھەم ئۆزگىرنېاتىمەن ،بارلىقتىال يوقپۇققا قاراب كېتىېاتىمەن ،مەۋسىەمدنال مەۋسىىىەمگە ،مەرتىېندنال مەرتىېنگە ،تىرنكپىكتىال ئۆلەمگە بۇرۇلۇۋاتىمەن. 309
بابا زاماننىج ئۆتكەندە دتگەنپىرر ئېسىىمدە ،يىپەكنىج غوزندنال چىقىشىى ئەچەن تىپە قۇرۇتى ئۆز ېنىدنال كېچىشى كېرە . بىزنىج دوستپىقىمىز ،روھداشپىقىمىز ئالالھتىال كەلگەن مەرھەمە ، تە داشىىىسىىىىز ھەدنيە .دوسىىىتپۇق بىپەن يېتىپدۇق ،شىىىادنمان بولدۇق، تورەكپەب ئېچىپدۇق ،چېچە ئاچقان كەبى سىىۆزلەر غەزننىسىىىنى ئاچتۇق، بىردەكپىك تەمىنى تېتىدۇق ،ھېچكىن ئۆزر يالغۇز تىشى ،يېتىپەلمەيدۇ. سىىېنى مەقامدنال مەقامغا قۇشىىتە ئۇچۇرندنغان ھەمراھىڭنى تېپىشىىىج كېرە .تاتقىنىڭدا ئۆزە نى ئەمەس ،ئۇنى ئىززەتپىشىج كېرە . سىىىىاما سىىىىالغان ئاخشىىىىىمى ھەممە ئادەم كېتى ،،ۋاراڭ-چۇرۇ الر بېسىىىىققاندنال كېيىال سىىىاماخانىدا ئۆزەم يالغۇز ئولتۇردۇم .رۇمى بىپەن بۇ دۇنيالى كۆر شىىىەشىىىىمىزنىج ئاخىرقى باسىىىقۇچىغا كېپى ،قالغانىدنن. دوسىىىىتپۇقىمىز ەريىانىىدا ئىاز كۆر لىىدنغىان گەزەلپىكپەردنال تەڭ بەھرنمەن بولىدۇق .بىر-بىرننى كۆرسىىىىىتىىدنغىان ئىككى ئەينەكتە ،بىر-بىرنمىز ئىارقىپى ئەبەدنيپىكنى تىامىاشىىىىىا قىپىدۇق .ئەممىا ئەڭ ئىاخىرنىدا ،چەمبەر ئايپىنىدۇ ،دەۋر ئاياغپىشىىىىدۇ ،ئەينە سىىىىرلىنىدۇ .ھەر قىشىىىنىج بىر بىاھىارر ،ھەر بىاھىارنىىج بىر خىازان تەسىىىىپى بولىىدۇ .بۇ ھېكمە ھەممىگە كۇتايەئ ئىش بار يەردە ،ھىجران باردۇر. ئېلال بوستون-2008 ،يىل -6ئاي بۇنىڭغا تەييارلىقىمىز
ئەزنز بىر خېتىدە «كەتەلمىگەن ئىشىىالر تەقە بولغان چاغدا كېپىدۇ» دەب يازغانىدر. ئەگەر ئۇنداق بولسىىىىا ،ئېپال بۇ ھەتتىدە ئۇچرنغان ئىشىىىىالرغا ئالدنال تەييىارلى قىپغىان بولىىدۇ .ھىالبۇكى ،كەتەلمىگەن ئى يېتىى ،كەلگەنىدە تۇ -قولپىرر يەرگە تەگمە قىالىدر .چەنكى ،ئەزنز زاھىارا بۇ ھەتتە ئېپالنى كۆرگىپى بوستونغا تۇيۇقسىز كەلگەنىدر. بىازار كەنى ئىاخشىىىىىمى ئىىدر ،رۇبىسىىىىتېال ئىائىپىسىىىىى تىامىاققىا ەم بولغانىدر ،ئېپالنىج تېپېكونىغا بىر ئۇچۇر كەلدر .ئاشىپەزلىك كۇلۇبىدنال بىرر يولپىغان ئۇچۇر دەب ئويالب ،ئۇنى ئوقۇشىقا ئالدنراب كەتمىدر ،باشىقا ئىشىىىالرنى قىپدر .ئورنىدنال تۇرۇب تاماق توشىىىىدرئ ھەسىىىە سىىىەر ب قىزارتىپغان ئۆردە گۆشىىىى ،گۆش بىپەن قورۇلغان يا يۇ ،تىسىىىتە-بادام قوشىىىۇلغان گەر ئاش ۋە ئۇنىج ئەسىىىتىگە بېسىىىىپغان تاتپى تىياز... 310
ئۆردە گۆشىىى شىىۇنچە لەززەتپىك ،ھەشىىەمەتپىك كۆر نەتتىكى ،شىىىرەگە قويۇلۇشىى بىپەن تەڭ ھەممىسىى ئاغزننى ئېچى ،قاراب قېپىشىتى .تېخى بەگەن ئەتىگەن سىكو بىپەن ئۇنىج يېڭى قىز دوسىتىنى كۆر ب ئازابالنغان ېنېتنىڭمۇ ئىشتىھاسى ئېچىپى ،كەتكەندە قىالتتى. بۇ ھەر كەنى ئاخشىىامقىدە تىن ،كۆ ەلپە ،خۇشىىا تارا الر بىپەن يەيىدنغىان ئۆ تىامىقى ئىىدر .ئېپال بولۇۋاتقىان تىارا الرغىا ئۇ يەردنال ،بۇ يەردنال قېتىپى ،قويۇب ئولتۇردر .ئېرر باغنىج سىىاالسىىونىنى كۆ رە گە بويىاب قويىايپى دتېنىدر ،گەب قىپمىىدر .ېنېىا بىپەن ئۇنىېترسىىىىىتېىا دەرسىىىپىرننىج ئېغىرلىقى ھەققىدە تارا الشىىىتى ،قوش كېزە بالىسىىىى بىپەن «كارن ،دتڭىز قاراقچىسىى» فىپىمى توغرۇلۇق سىۆھبەتپەشىتى .ئۇ ھەممەيپەنگە ،ھەممە نەرسىىىىىگە مىاسىىىىپىشىىىىىېاتقىانىدە قىپغىان بىپەن، ئەمەلىيەتتە ئۇالردنال يىراق تۇرۇۋاتىاتتى .كىالپىسىىىىى ئەزنزدە قىالغىانىىدر، خەتنى تاتشىىىۇرۇۋالغانمىدۇ تاتشىىىۇرۇۋالغان بولسىىىا ئۇنى ئوقۇب نېمىپەرنى ئويپىغىانىدۇ نېمىشىىىىقىا تېخىچە ىاۋاب يىازمىايىدۇ ئۇ چىنە-قىاچىالرنى قىاچىا يۇيۇش ماشىىنىسىىغا سىېپى ،،قەھېە تەمپىك ئاق تورتنى شىىرەگە قويۇب بولغىانىدنال كېيىال ،يەنە خىيىالغىا چۆكتى ،تېپېكونىغىا قىاراب بېقىشىىىىمۇ كىالپىسىىىىىغىا كەلمىىدر .تېپېكونىغىا كەلگەن ئۇچۇرالرغىا قىارنغىان چىاغىدا بۇ ئۇچۇرنى كۆر ب تۇرۇتال قالدرئ
ھازنر مەن بوسىتوندا ،سىمىتسىونىيان مۇزتيى ئەچەن سىەرە تارتقىپى، ئەمما ئاسىىىاسىىىپىقى سىىىېنى كۆرگىپى كەلدنن .ئونىكر مېھمانخانىسىىىىدا تۇرۇۋاتىمەن ،مېنى كۆرگىپى كېپەمسەن ...ئەزنز
ئېپالنىج يەزر قىزاردر ،يەرنكى د تەلدەب سوقۇب كەتتى .تىترەۋاتقان قولىدا تېپېكونىنى ئېتى ،سىىومكىسىىىغا سىىالدر .ئۆزننى بېسىىىېتپىشىىقا تىرنشىىىىىى ،ئورۇنىدۇقتىا ئولتۇردر .قىالغىانالرنىىج گېپىنى ئىا الۋاتقىانىدە قىياتەتكە كىرنېالدر ،بېشى سە قېيىېاتاتتى. ئەمما بۇ ھالى داۋندنىج كۆزندنال قېچى ،قۇتۇاللمىدر. __ نېمە بولىدر ئۇچۇر كەتتىمىا -دتىدر ئۇ بېشىىىىىنى تەخسىىىىىىدنال كۆتەر ب. __ ھە ..شىۇنداق ،مىچې ،ئۇچۇر قىپىپتۇ - ،دتدر ئېپال كالپىسىىغا كەلگىنى بويىچە. ئەر-خوتۇن بىر-بىرنگە قاراب تۇرۇب قېپىشىىىتى ،دتگىپى بولمايدنغان نۇرغۇن گەتپەرنى كۆزلىرندە دتيىشىتى .ئۇزۇن يى ،ئەر-خوتۇن بولۇشىنىج تايدنسىىى شىىۇ ئىدنكى ،بىر ئېغىز گەب قىپىشىىمىسىىىمۇ ،كۆز بېقىشىىپىرر 311
ئىىارقىپىقال سىىىىوقۇشىىىىىااليتتى .بىىالىالر ھېچنېمىنى بىپمەيىىدنغىىانىىدە ئولتۇراتتى .شىىىىۇ ھىالىدا ئېپال بىپەن داۋنىد ئۆزلىرننىىج بىر ئويۇن ئىچىگە كىرنى ،قىالغىانپىقىنى ھېر قىپىشىىىىتى .بىرر يەنە بىرننىىج يىالغىان ئېيتىېاتقانپىقىنى بىپەتتى ،يەنە بىرر بولسىىىىا بۇ يالغانچىپىقنى ئۇنىڭمۇ بىپىدنغانپىقىنى بىپەتتى. ئىىاخىىردا داۋۇد ئىېىغىىر خىىيىىا بىىپەن ئىورنىىىدنىال قىوتىتىى ،ئىېىغىىز سىىىىەرتكەچنى ئەسىىىىتىايىىدنپپى بىپەن تۆ چىاسىىىىىا قىپىى ،قىاتپىىدر، ھەرنكەتپىرر ئاسىىىتىالب كەتكەنىدر« .ھە ،مىچې ،ئۇچۇر قىپىپتۇ -دە» دەب ئۆز-ئۆزنگە غۇدۇ شىدر. ئېپال ئېرننىىج ئۆزنگە قىپچە ئىشىىىىەنمەيىدنغىانپىقىنى بىپسىىىى ىمۇ، ئىاخىرغىچە يىالغىان ئېيتى كېرەكپكىنى ھېر قىپىدر .ئېرننى قىايىى، قىپى يىاكى بىالىپىرننى ئىالىداش ئەچەن ئەمەس ،بەلكى ئۆز ئېھتىيىا ىنى قىانىدۇرۇش ئەچەن شىىىىۇنىداق قىالتتى .ئۆيىىدنال چىقىى ،،ئەزنز تۇرۇۋاتقىان مېھمانخانىغا بېرن ،،ئۇنىج دندارننى كۆر شىىىنى ئارزۇ قىالتتى .بۇ قانداق ئىسىىىىتە -ھەې ئۆمرنىىدە ھېچقىىانىىداق نەرسىىىىىنى بۇنچىپىىىك ئىىارزۇالب باقمىغانىدر ...بۇ سەۋەبتىال ھەر بىر گېپىنى ئويالب قىپىشقا باشپىدرئ __ ئەتە ئەتىگەندە نەشىىىرنياتتا يىغىال بار ئىكەن ،كېپەر تەسىىىىپپىك كىتابالرنىج تىزنمپىكىنى بېكىتىدنكەن ،مېنىمۇ كەلسۇن دەتتۇ. __ ئۇنىداقتىا ئۇ مۇھىن يىغىنكەن ،بىارمىسىىىىاڭ بولمىايىدنكەن -،دتىدر داۋند چەشىىىىنىكسىىىىز ئىپادنپەرگە تولغان كۆزلىرننى تارقىرنتى-،،ماقۇ دتسىىەڭ ئەتە ئەتىگەندە مەن ئاتىرن ،قويا ،يولدا ھەمراھ بولۇب ما ىمىز. بىر نەچچە بىمىار بىپەن كۆر شىىىىەش ۋاقتىمنى ئۆزگەرتسىىىىەم ،ۋاقتىمنى توغرنپىيااليمەن. ئېپال ئېرنگە قاراب قالدر ،ئۇ نېمە قىپماقچىدۇ بوسىىتونغا راسىىتىنال بىپپە بارماقچىمىدۇ يا بولمىسىىىىا بالىالرنىج كۆز ئالدندا ېدە چىقىرا دەمدۇ ئۇ زورنغا كەلەمسىرندرئ __ ئۇنداقتىغۇ ياخشىىىى بوالتتى ،بىراق ئەتە ئەتىگەندە سىىىائە 7دنال بۇرۇن ئۆيدنال چىقى ،بولۇشىىىمىز الزنن .مىچې ،مە پىسىىتىال بۇرۇن مەن بىپەن ئايرنن كۆر شمەكچىكەن. ھې ئىشتىال خەۋنرر يوق ئورلى ھىجىيى ،گەتكە كىرنشتىئ __ ۋا ،ئۇنداقتا دادام بىپەن كارنج بولمىسىىىۇن ،ئۇ ھەرگىز ئەتىگەن قوتمايدۇ .ئۇ سائەتتە دادامنى كىران بىپەن تارتى ،قوتۇرااليسەن.
312
داۋنىد ھېچقىاچىان ئەتىگەن تۇرمىايتتى ،خوتۇن-بىالىپىرر ئۇنىىج بۇ ئادنتىنى ناھايىتى ياخشى بىپەتتى. ئېپال بىپەن داۋند يەنە بىر-بىرنگە قارنشىىىىى ،قالدر ،ئىككىپىسىىىىى كەتمەكتە ،ئەھېالنى مۆلچەرلىمەكتە ئىدر .دەسپەتكى قەدەمنى كىن باسار بۇ ئويۇننىج ئاخىرر نەگە بارار بۇ چاغدا داۋند كىنايىپىك تەبەسسۇم بىپەن ئارقىغا ياندرئ __ ئورلى توغرا دەيدۇ ،ئۇنداق ئەتىگەن تۇرالمايمەن ،ئەڭ ياخشىىىسىىى ئۆزەڭ يالغۇز ماڭ-،دتدر. __ نېمىشىىقا ھازنر ما مايسىىەن ئانا -،دتدر ېنېا ،ھې ئىشىىتىال خەۋەرسىىىىىز - ،شىىىىەھەردنكى ئۆيىدە قونۇب قىا ،خېپى بولىدر ،ئۇ ئۆينى ھېچكىن ئىشىپەتمىدر .ئەتىگەندە ئۇ يەردنال ئالدنرنما مە پىسىكە بارسىاڭ بولىدۇ. __ ئۇمۇ بولىدۇ-...دتدر ئېپال يەزننىج ئو ئالغىنىنى سەزگە . ئەتە ئەتىىگەن بىوسىىىىىتىونىغىىا بىېىرنىى ،ئەزنىز بىىپەن نىىاشىىىىىتىىپىى قىپىىدنغىانپىقىنى ئويالب يەرنكى سىىىىېپىى ،تۇرغىانىدا ،ئەمىدر دەرھىا يولغىا چىقماقچى بولۇش بىر خى ،تەلېنپىك ،ئەسىەبىيپىكتە تۇيۇلدر .يەنە بىر تەرەتتىال ،ئەزنزنى ئەتە ئەمەس ،بۇ ئىىاخشىىىىىىام كۆرسىىىىەم دەيتتى ،ئەتە ئەتىگەنگىچە يەنە بىر مۇنچە ۋاقىىا بىار ئىىدر ،بۇ ۋاقىىا خۇددر ئۆمەردە ئۇزاق تۇيۇلدر .ھازنر ما سىىا تېخىمۇ ياخشىىى بولمامدۇ ئۆيدنال ماشىىىنا ھەيدەب ئىككى سىىائە ما سىىا بوسىىتونغا يېتى ،بارندۇ ،بۇغۇ مەيپى .ئەزنز شىىۇنچە يىراق ئامېسىىتىردامدنال كەلدر ،ئىككى سىىائە ماشىىىنا ھەيدەش قانچىپىك ئى ئىدر ې __ ھازنر ما سىىىام كېچە سىىىائە 10غىچە بوسىىىتونغا بارندنكەنمەن، ئەتىگەندە نەشىىرنياتقا بۇرۇنراق بېرن ،مىچې ،بىپەن كۆر شىىىمەن -،دتدر ئېپال. داۋنىىدنىىىج ئۆ ى ئۆچتى ،بىر ئېغىز گەتمۇ قىپمىىىدر .كۆزلىرنىىدە، خوتۇنىنىج باشىقا ئەر بىپەن كۆر شىەشىىگە توسىقۇنپۇق قىپمايدنغاندە بىر خى ،تەرۋاسىزلى بار ئىدر. __ ئۇنىج ئەسىتىگە خېپى بولدر ،ئۇ ئۆينى يىغىشىتۇرۇب قويمىدنن. بېرنى ،قىاراب بىاقىا -،دتىدر ئېپال ،ئىاخىرقى بىر گېپىنى قەسىىىىتەن تەكىتپىىدر .شىىىىۇ ئىارقىپى ئېرنگە ،ئەزنز بىپەن تەقە بىر نەرسىىىىىپەر ئىچىشىىىى ،،ئاندنال ئۆيگە كېتى ،يالغۇز ئۇخاليدنغانپىقىنى بىپد رمەكچى ئىدر. 313
داۋند قولىغا قەدەھنى ئېپى ،،شىىىرەدنال قوتتى .چەشىىەنگەسىىىز بىر خى ،ئۆزلە ئىشەنچى بىپەنئ __ ياخشىى گەب ،بولىدۇ قەدنرلىكىن ،ھازنرال ماڭ-،دتدر .تەھدنا سىىىىېپىېاتامدۇ ياكى نېمە قىپسىىىىاڭ قى ،دەۋاتامدۇ ئېپال ئېرننىج نېمە ئويپىغىنىنى بىپەلمىدر. __ ئەمما ئانا ،سىىىەن ماتېماتىكا تاتشىىىۇرۇقپىرنمنى ئىشىىىپىشىىىى، بەرمەكچىدنڭغۇ -دەب زارالندر ئاۋر. ئېپال بىر نەرسە دەب بولغىچە ،ئورلى ئۇنىج بىپەن چېقىشتىئ __ ھە ئەركىتا ،ئۆز تاتشۇرۇقىنى ئۆزەڭ ئىشپە ،ئەقىپپىققۇ سەنې بالىپىرر شىىرەدنال قوتما تالىشىىېاتقاندا ئېپال ئۇالرنى تاشىالب ،ئەڭ ئەسىىا قەۋەتكە چىقتى ،ھۇ رنسىىىنىج ئىشىىىكىنى ئېتىپال ئەزنزگە ئۇچۇر يازدرئ
بۇ نېمىدتگەن ياخشىى خەۋەرې بە ھەيران قالدنن ،ئىككى سىائەتتىال كېيىال ئونىكر مېھمانخانىسىغا بارنمەن.
ئۇ «يولالش» كونۇتكىسىىىىىنى بېسىىىىىى ،،مە نۇن كۆزلىرر بىپەن ئۇچۇرنىج يولپىنىشىغا قاراب تۇردر. ئۇ نېمە قىپىېاتىىدۇ بۇ يو ئىاخىر نەگە بىارنىدۇ ...ئۇنىىج بۇالرنى ئوياليدنغان ۋاقتى يوق ئىدر .ئەگەر بۇ ئاخشىىام قىپغانپىرندنال تۇشىىايمان قىپسىىىا ،بەلكىن تۇشىىىايمان قىالتتى ،ئۆزننى كېيىنچە ئەيبپەيتتى .ئەمما ھازنر كۆرندنغاننى كۆر شىىىىى ،ئۆز ئىشىىىىىغا ئالدنرنشىىىىى كېرە ئىدر .ئۇ يىگىرمە مىنۇ يۇيۇنىدر ،شىىىىىامىالىدۇرغۇ بىپەن چىاچپىرننى قۇرتتى، چىشىپىرننى چوتكىپىدر ،كىيىن تالپىدر ،كىيدر ،سىالدر ،باشىقىسىىنى كىيى ،سىىىىناب باقتى ،بولمىدر ،يەنە بىرننى كىيدر ،چاچپىرننى تاراب بىر ئىاز گىرنن قىپىدر ،ئىانىسىىىىىىدنال قىالغىان زۇمرە زنرنسىىىىىنى تىاقىىدر، ئەينەككە قاراب بېقى ،ئۆزننى ياراتمىدر ،بېرن ،باشقا كىيىن كىيدر. ئاخىر كۆ پى تىنى ،،ئەستىگە ئازراق ئەتىر چاچتى ،ئەتىر شىشىسى مۇنچىىدنكى ئىشىىىىكىاتتىا نەچچە يىى ،تۇرۇب قىالغىانىىدر .داۋنىد ئەتىرنى ياقتۇرمايتتى« ،ئايالدا ئەتىرنىج ئەمەس ،ئۆزننىج تۇرنقى بولۇشىى كېرە » دەب تۇرۇۋاالتتى .ئەممىا ياۋرتالى بىر ئەر ئەتىرنى باشىىىىقىچە ئويپىشىىىىى مۇمكىال .ئۇ يەردە ئەتىر مۇھىن نەرسە بولغىيمىدر ئەزنزنىج كەلگىنىغۇ بوتتۇ ،لېكىال نېمىشىىىىقا كېپىشىىىىتىال ئاۋۋا خەۋەر بېرنېەتمەيىىدۇ كېپىشىىىىىنى بىپگەن بولسىىىىىىىدر ،ئۇنىڭغىىا كۆرە تەييىارلىنىى ،،تەردازخىانىغىا بېرنى ،،ھۆسىىىىال تەزەتكەز ب ،تېرنسىىىىىنى 314
تىىارقىرنتىىى ،كېپەتتى ،بەلكىن چىىا تىىاسىىىىونىنى ئۆزگەرتەتتى .ئۇنىىىج كالپىسىىىىدا يەنە بىر تەركەم سىىىوئالالر تەيدا بولدرئ ئەگەر ئەزنز ياقتۇرما قالسىىچۇ مىجەزنمىز چىقىشىما قالسىا ،ئاندنال ئۇ بوسىتونغىچە كەلگىنىگە تۇشىايمان قىپسىىچۇ خە يېزنشىى يوشىۇرۇن ،ئاسىان ئى ئىدر ،ئەمما يەز تۇرانە كۆر شىىىىەش قىيىال ...نېمىشىىىىقا كەلدر مەن چاقىردنن ...ئۇ خەتنى يېزن ،ئۇنىج بۇ يەرگە كېپىشىگە سەۋەبچى بولدۇم. ئۇ ئېسىىگە كېپى ،ئۆزننى ئو شىىدر ،نېمىشىقا قارارننى ئۆزگەرتىشىكە مىجەزر كېپىشىسىە نېمە بوتتۇ ،كېپىشىمىسىە نېمە بوتتۇ ئۇ تىرنشىقۇدە ئادەم بىپەن تەقە بىر تىيالە قەھېە ئىچىدۇ شىىىىۇ .چەكتىال ئاشىىىىمايدۇ، ئاشىىالمايدۇ ،زاھارا بىپەن بولغان ئىشىىپىرر تەقە ئۆتمەش بولۇب قالىدۇ. ئۇنىج ئائىپىسىىى ،ئۆز تۇرمۇشىىى بار ،ئۆتمەشىىى بۇ يەردە ،كەلگەسىىىمۇ بۇ يەردە .ئۇ بۇ يېشىىىىىىىدا بولمىغۇر خىيىىالالرنى قىپغىنى ئەچەن ئۆزننى ئەيبپىدر ،ھېچنېمىنى ئويپىماسىىىپىققا ،ھېچنېمىنى خىيا ،تەسىىىەۋۋۇر قىپماسپىققا ،ھېچنېمىنى ئارزۇلىماسپىققا تىرنشتى. سىىىىەككىزگە ئون بەش مىنۇ قىالغىانىدا ئېپال بىالىپىرننى سىىىىۆيەب، ھەممىسىىىىى بىپەن خوشىىىى پىشىىىىىى ،ئۆيىدنال چىقتى .داۋنىد ئۆيىدنكى ئىشخانىسىغا كىرن ،كەتكەن بولۇب ،خوتۇنىنى كۆرمىدر. ئېپال بوسىىتوندنكى ئۆيىنىج ئاچقۇچىنى تۇال التقا ماشىىىنىسىىىنىج يېنىغىا مىا غىانىدا كىالپىسىىىىى توختىاب قىالغىانىدە بولىدر ،ئەممىا يەرنكى توختىما ئالدنرنتى ،تۇراتتى.
315
بەشىنچى بۆلۈم بوشلۇق ھاياتتا ،مەۋجۇتلۇقى بىلەن ئەمەس ،بەلكى يوقلۇقى بىلەن بىزگە تەسىر كۆرسىتىدىغان نەرسىلەر سۇلتان ۋەلەد كونيا-1246 ،يىل -7ئاي بۇ ەمە ئەتىگىنى دادام ھۇ رامغىا كىردر ،شىىىىۇنچىپىىك سىىىىولغۇن كۆر نەتتىكى ،كۆزلىرنمگە ئىشىىەنمە قالدنن .كۆزلىرر خىرە ،بېقىشىىپىرر تىامىامەن ئۆزگىرنى ،كەتكەن بولۇب ،كېچىچە ئۇخپىيىالمىغىانىدە قىالتتى. ئەمما مېنى بە ھەيران قالدۇرغىنى ئۇنىج سىىىاقىپى بولدرئ سىىىاقالپىرر بىر كېچىدنال ئاقىرن ،كەتكەنىدر. __ ۋەلەد ،ئوغپۇم مىا ىا بىر يىاردەم قىى-،،دتىدر .ئىاۋازر تىترەب چىقاتتى ،يىغاليدنغاندەكال قىالتتى ،ئىچىن ئېچىشتى. يەگەر ب بېرن ،قولىنى تۇتتۇمئ __ ماقۇ دادا ،نېمە تەلىپىج بولسا دەۋەرگىال. ئۇ دتمەكچى بولغان گېپىنىج ئېغىرلىقى ئاستىدا قالغاندە بىر دەم تۇرۇب كەتتى. __ شەمر كېتىپتۇ ،بىزنى تەر ئېتىپتۇ. نېمە دتيىشىىىىىمنى بىپەلمىىدنن ،ھەيران قىالىدنن ،كۆ پەم يېرنن بولىدر ،ئەممىا شىىىىۇنى ئويپىمىا تۇرالمىىدنن ،ئۇنىىج كېتىشىىىىى بەلكىن ھەممىمىز ئەچەن ياخشىىى ،تۇرمۇشىىىمىز ئەمدر ئىزنغا چەشىىمەمدۇ دادام يېقىنقى كەنپەردە شەمر تەتەيپىدنال ئۆزنگە بە كۆب د شمەن تېپىېالدر. ئۇ بۇرۇن بۇ شىىىىەھەرنىىج ئەڭ كىاتتىا ئىادنمى ئىىدر ،ئەمىدنپىكتە ئۇنى يىاقتۇرمىايىدنغىانالر ،ئەيبپەيىدنغىانالر كۆتىيىى ،كەتتى .بۇنىڭىدنال چۆچىىدنن، ھەممە ئىشنىج بۇرۇنقىدە بولۇشىنى ئەمىد قىپدنن .بەلكى ئاالئىدنننىج گېپى توغرائ شىىىەمر تۇرمۇشىىىىمىزدنال ئايرنپسىىىا ،بۇرۇنقىدە كۆ ەلپە ياشىماسمىدۇق
316
چىرايىمغىا ئەنسىىىىىزلىىك بىپەن
دادام خىيىالىمنى بىپىى ،قىالغىانىدە قارندرئ __ ئۇ مېنىىج قىممەتپىىك دوسىىىىتۇمىدۇر ،بۇنى ئۇنتۇمىا-،دتىدر-، شىىەمر بىپەن مەن ئىككى ئىنسىىان ئەمەس ،بىر ئىنسىىان .ئاينىج يورۇق يەزر بار ،قارا غۇ يەزنمۇ بار .شەمر مېنىج ئىسيانكار يەز مدۇر .ئۇ مېنىج ئىسىىيانىمدۇر .ھېچكىن كۆرەلمەيدۇ ،ئەمما ئۇنىج ھەر بىر ئىسىىيانىدا مەن بار. بېشىىمنى لىڭشىىتتىن ،دادامنىج ئالدندا خىجى ،بولۇب ،بىر ئېغىز گەب قىاللمىدنن. __ شىەمسىنى دەرھا تېپى ،بەرگىال ،ئەگەر ئۇ تېپىپىشىنى خالىسىا. بېرنى ،ئېپىى ،كە ،ئۇ بولمىسىىىىىا قىانىداق تەرنشىىىىىان بولىىدنغىانپىقىمنى چەشىىىەند ر -،دتدنن دادام ،ئاخىرقى گەتپىرر ھەسىىىرەتپىك تىچىرالشىىىقا ئىىايىپىىنىىى ،كەتىتىى -،ئىۇنىىڭىغىىا دتىگىىال ،ئىۇنىىىج يىوقىپىۇقىى مىېىنىى غەزەبپەند ر ۋاتىدۇ. دادامغا ۋەدە بەردنن ،شىىىەمر نەدە بولسىىىا بولسىىىۇن ،ئۇنى تېپى، ئېپى ،كېپىمەن. دادام قولۇمنى مىننەتدارلى بىپەن سىىىقىېندر ،كۆز منى قاچۇردۇم، كىۆز بىېىقىشىىىىپىىرنىمىىدنىكىى بىىدىىارامىپىىقىنىى ئىۇنىىىج كىۆر ب قىېىپىشىىىىىىنىى خالىمايتتىن. * * * كونيا كوچىپىرننى بىر ھەتتە ئىزدەب ،شىىىەمسىىىنىج ئىز-دترنكىنى قىپىشىقا باشىپىدنن .بۇ ەرياندا شىەھەردنكى ھەممە ئادەم شىەمسىنىج يوقاب كەتكەنپىكىنى ئۇققان بولۇب ،ئۇنىج نەگە كەتكەنپىكىنى تەرەز قىپىشىى،، ئاغزنغا كەلگەننى سىۆزلىشىى ،يەرەتتى .بىر قېتىن ماخاۋ كېسىىپى بار بىر تىپەمچىگە ئۇچراب قالدنن ،ئۇ شىىەمسىىكە چوقۇناتتى ،مېنى باشىىالب ئۆزنگە ئوخشىىاش غېرن-،غۇرۋا ،ئىگە-چاقىسىىىزالر بىپەن تونۇشىىتۇردر .بۇالرنىج ھەممىسىىىى شىىىەمسىىىنىج ياردنمىگە ئېرنشىىىكەن بولۇب ،بۇنىڭدنال ھەيران قالدنن .شىىەمر تەبرنزننى ماختايدنغان مۇنچە كۆب ئادەمپەرنىج بارلىقىنى ئۇقمىايىدنكەنمەن ،نەچچە ۋاقىتتىال بېرر ئۇنى تىپاليىدنغىانالرنىىج گېپىنى ئا الۋترن ،،ئۇنى ياخشى كۆرندنغانالرنىڭمۇ بارلىقىنى بىپمە قالغانىدنن. بۇ ئاخشىام ئۆيگە ھالسىىز ،دەرمانسىىز ،كەيپسىىز ھالدا كەلدنن .كەررا ما ا دەرھا بىر قاچا سىىىەتداش ئەكەلدر ،ئاشىىىتىال گۇالب ۋە دارچىننىج 317
ھىىدر كېپەتتى .مەن ئىاش ئىچىېاتقىانىدا ئۇ يېنىمغىا كېپىى ،،مېھرنبىانپى بىپەن كەلەمسىىىىىرەب قاراب ئولتۇردر .ئۇنىج چىرايىدنكى سىىىىولغۇنپۇقنى بايقاب قالدنن ،بىر يى ،ئىچىدنال قېرن ،كەتكەنىدر. __ شەمسنى تاتىمەن دەب يەرگىنىج راستمۇ -دەب سورندر ئۇ. بېشىمنى لىڭشىتتىن. __ نەگە كەتكىنىنى بىپەمسەن __ ياق ،ئۇقمىايمەن ،ئۇ ھەقتە ھەر خى ،گەتپەر بار .شىىىىامغىا كەتتى دتيىشىىىدۇ ،ئىسىىپاھانغا ،قاھىرەگە ،ھەتتا تۇغۇلغان يۇرتى تەبرنزگە كەتتى دتگەچىپەرمۇ بار .ھەممە يەردنال ئىزدەش كېرە .مەن ئەتە شىىىامغا بېرن ئەچەن يولغا چىقىمەن ،بۇ ئارندا دادامنىج مۇرنتپىرندنال ئە كىشىى باشىقا ئە شەھەرگە بارندۇ. كەررانىىج چىرايى سىىىىىالمىاق تەس ئىالىدر ،ئىاۋازلى ئو -خىيىا سەر ۋاتقاندە بوش گەب قىپدرئ __ بىپەمسىىىەن ،داداڭ شىىىېدىر سىىىۆزلەيدنغان بولۇب كەتتى-،دتدر ئو ايسىىز كەلەمسىىرەب -،بىر كەن گەب قىپمايدۇ ،گەب قىپسىىال ئاغزندنال شېدىر تۆكەلىدۇ .شەمر بولمىغاچقا شائىر بولۇب كەتتىمىكىال دەيمەن. ئۇ يەردنكى ئىران گىپىمىنىىىج يىپپىرنغىىا تىكىپىىى ،قىىارنىىدر، كىرتىكپىرر نەمپەشتى .ئېغىر تىنى ،قويۇب ،مۇنۇ بېيتنى ئوقۇدرئ دندار كۆرد م ھەيېەتپىك ھۆكەمراننى، ەننەتنىج قۇياشى ،كۆز-قۇالقىنى. ىمى نەرسىگە ھەمراھ ئۇ شىپا بەرگەچى، انغا ان قوشار روھتۇر ئۇ كائىناتى. نېمە ئىشىىىىالرنىج بولۇۋاتقىنىدنال خەۋنرنن بار ،كەررا ۋنجدان ئوتىدا تۇچۇلىنىېاتاتتى .شىىىىەمسىىىىنىج كەتكىنىدنال ئۇ ئەڭ خوش بولغان ،ھې بولمىسىىىىىا راھەتپىنىى ،قىالغىانىىدر .يەنە بىر تەرەتتىال دادامنى خۇشىىىىىا قىپى ئەچەن ھەممىگە تەييار ئىدر ،شۇنداقال شەمر بولغاندنال دادامنىج خۇشىا بوالاليدنغانپىقىنى ياخشىى بىپەتتى .شىەمر قايتى ،كەلسىە ،دادام كەررا ۋە بىزلەرنى ئېسىىدنال چىقىرن ،قوياتتى .شىۇنداق قىپى ،،كەررا بىر ئىايىالنىىج بېشىىىىىغىا كېپىىدنغىان ئەڭ قىيىال تىالالشىىىىقىا دۇ كەلگەنىىدرئ ئېرنمنى بەختسىىىىىز قىپى ئەچەن ئۇنى يېنىمىدا ،كۆز ئىالىدنمىدا تۇتۇب تۇرايمۇ يىىاكى ئۆزەمنىىىج بەختىنى قۇربىىان قىپىىى ،،ئۇنى ئۆز مەيپىگە قويۇۋتتەيمۇ
318
__ ئەگەر شىىىەمسىىىنى تاتالما قالسىىىامچۇ -دتدنن كەررانى سىىىىناب بېقى ئەچەن .بۇ گېپىمدنال ئۆزەممۇ ئە ەبپەندنن ،ئەمما مەيپى دتدنن. __ قىانىداق قىالتتۇق ،ئۇنىڭغىا ئىامىا يوق _ ،دتىدر كەررا كۆزلىرنىدنال ئەمىد ئۇچقۇنپىرننى چاقنىتى.، ئۇنىج نېمە دتمەكچى بولغىنىنى بىپدنن ،شىەمر تەبرنزننى ئىزدەش ئەچەن چوقۇم شىىىامغىچە بېرنشىىىىن شىىىەر ئەمەس ئىدر .خالىسىىىام ئەتە كونيىادنال چىقىى ،،بىر مەزگىى ،ئۇيەر-بۇيەردە ئىايپىنىى ،،تۇرنىدنغىان راھە ، تىىاكىز ئۆ تېپىىى ،،بىر قىىانچە ھەتتىىىدنال كېيىال قىىايتىىى ،كېپىىى،، شىىىىەمسىىىىىنى ئىزدەيمەن دەب تۇتپىرنن قىىاتىرنىى ،كەتتى ،ئەممىىا ئۇنى تاتالمىدنن دتسىىىەمال بوالتتى .دادام بۇ گېپىمگە ئىشىىىىنەتتى .شىىىۇنداق قىپى ،بۇ مەسىىىپە ئۆزلىكىدنال تەگەيتتى .شىىۇنداق بولسىىا بەلكى كەررا ۋە ئىاالئىىدننغىال ئەمەس ،دادامنىىج تىالىپپىرنغىا ،مۇرنتپىرنغىا ،ھەتتىا مىا ىمۇ تايدنپى بوالتتى. __ كەررا ،سېنىڭچە قانداق قىال -دتدنن ئاستاغىنە. ئۇزۇن يىى ،ئىاۋۋا دننىنى ئۆزگەرتىى ،مۇسىىىىۇلمىان بولغىان ،تۇنجى ئېرنىدنال ئىايرنپىى ،قىالغىانىدنال كېيىال دادامغىا تۇ تەگكەن ،مىا ىا ۋە قېرننىداشىىىىپىرنمغىا يىپالردنال بېرر قىالتىر ئىانىا بولغىان ،ئېرننى ئۇنىىج باشىىقىالر ئەچەن يازغان شىىېدىرلىرننىمۇ يادلىېالغۇدە دەرنجىدە ياخشىىى كۆرنىدنغىان ،ئۆمەر بويى تىىداكىارلى كۆرسىىىىىتىى ،،غەمخورلۇق قىپىپال كەلگەن بۇ ئايا ما ا ھېچنېمە دتمىدر .مېنىڭمۇ دەيدنغان گېپىن تەگەب قالغانىدر. چەشىىىىەندنمكى ،شىىىى ەمسىىىىنى ئىزدنگىپى بېرن -بارماسىىىىپى مېنىج ئىمتىھانىن بولۇب ،ئۇنىڭغا اۋاب بېرن ئۆزەمگە قالغانىدر. رۇمى كونيا-1246 ،يىل ئاۋغۇست شىەمسىنىج يوقپۇقىدا بۇ دۇنيا گويا تېگى يوق قۇدۇق ،ئۇ كەتكەندنال بېرر روھىن قىاغجىراب ،كەنپىرنن قىار غۇلۇق ئىچىىدە قىالىدر .كېچىسىىىىى كۆز مگە ئۇيقۇ كەلمەيىدۇ ،كەنىد زر ئۆيىدە تۇرالمىايمەن ،نەدە تۇرۇۋاتقىنىمنى بىپەلمەيمەن ،ئادەمپەر ئارنسىىدا ىندە يەرنمەن ،ھەممىسىىگە ئاچچىقىن بىىار ،ئەممىىا ئىختىيىىارنن ئىپكىمىىدە ئەمەس .ئۇالر نېمىشىىىى قىىا ھې ئى
319
بولمىغاندە ياشىىىىاۋترندۇ شىىىىەمسىىىىى تەبرنزر بولمىغان ھاياتنى ھايا دتگىپى بوالمدۇ كەن تېتىشىىىىتىال كەن چىققىچە كۇتۇبخىانىامغىا كىرنېتپىى ،،ىمجىىا ئولتۇرۇب شىەمسىنى ئوياليمەن ،ئەمما شىەمر مەن ئەچەن ھەممە نەرسىىنىج، ھەممە ئادەمنىج مۇ ەسىسىەمى بولغىنى ئەچەن ،ئەمەلىيەتتە تەتەن دۇنيانى ئوياليمەن .ما ا دتگەن سىىىۆزر ھې ئېسىىىىمدنال چىقمايدۇئ كەلگەسىىىىدە كىشىىپەر سىېنى ئەڭ گەزە ئىشى لېرنكىپىرننى يازندنغان شىەرق شىائىرر دتيىشىدۇ ،تەتەن دۇنياغا مەشھۇر بولىسەن. ھالبۇكى ،مەن بۇ كەنپەردە سىەكە قىپىشىتىال باشىقىنى بىپمەيمەن. خىامۇش دەيمەن ئۆزەمنى ،ىمغۇرې مەن ھەر قىانچە سىىىىەكە قىپسىىىىاممۇ، كەلىمىپەر يەرنكىمدنال تاتما چىقىېاتىدۇ .شىەمسىنىج ئەسىپى مەقسىىتى مېنى شىىائىر قىپماقچى ئەمەسىىمىدر ئەمما ئۇنىج بۇ مەقسىىەتكە يېتى ئەچەن مېنى تەر ئېتىدنغانپىقىنى ئويالب باقماتتىمەنكەن. ھىىايىىاتىمىز چەرخى تەلەكتۇر ،ئۇ مەيپى دنېنىىدە چوڭ بولسىىىىۇن، مىسىىقالدە كىچىك بولسىىۇن ،تارتقان مۇشىىەققە ،چەككەن رنيازەتپەرنىج ئۆز ئالدنغا ئورنى ۋە رولى بار .كەرەش قىپى ئىنسىىىىان بولۇشىىىىنىج زۆر ر شىىىەرتى .ئالالھ تائاال «بىزنىج يولىمىزدا ىھاد قىپغۇچىالرنى بىز چوقۇم ھىدايەتكە باشىاليمىز» دتمىدنمۇ سىەن نەتسىىڭنى يېڭى ،ھەممە ئادەمنى بىر ئادەمدە تەڭ كۆر ش ،خالىقنى ئۇلۇغالش يەزنسىىىىدنال مەخپۇقاتالرنى سىىىۆيەش يولىدا كىچىكىنە بىر قەدەم ئاتسىىىا مۇ ئۇنىج ئە ىر-سىىىاۋابىنى چوقۇم كۆرنسىىەن .ئەگەر ئىالھىي قانۇنىيەتكە ئىشىىەنسىىە ،بۇنىج ئىچىدە ھېچقىىانىىداق تىىاسىىىىىىاددنپيىپى يوقپۇقىنى بىپىمىز .شىىىىەمر بىپەن چىخىان ا ئەتراتىىدا ئۇچراشىىىىقىنىمىزغىا ئىككى يىى ،بولىدر ،ئۇنىىج ى ھىالېن يېنىمغا كېپىشىىى تەسىىاددنپىيپى بولمىغان يەردە ،كېتىشىىى نېمىشىىقا ئۇنداق بولسۇن مېنى شىاما ئۇچۇرۇب كەلمىدر-،دتگەنىدر شىەمر -،ئەمدر سىېنىج ھاياتىڭدنال شامالدە چىقى ،كېتە ... ئاندنال بىر ھېكايە ئېيتتىئ بۇرۇن بىر سىوتى ئۆتكەنىكەن ،كارامەتپىرر شىۇ قەدەر كۆتكەنكى ،ئىسىا تەيغەمبەرگە بېرنپگەن مۆ ىزنپەرگە سىىىىىاھىبكەن .ئۇنىىىج بىرال تىىالىپى بولۇب ،بۇنىڭدنال رازر ئىكەن ،تېخىمۇ كۆب تالىپپىرنن ،مۇرنتپىرنن بولسىا دتمەيىدنكەن .ئەممىا تىالىپى بۇنىداق ئويپىمىايىدنكەن .ھەممە ئىادەمنىىج بۇ ئۇسىىىتازنىج ھۆرمىتى ،قۇدرنتى ئالدندا ھەيران قېپىشىىىىنى تىپەيدنكەن. 320
قۇرۇب ،كۆتپەب مۇر
توتپىشىىنى تەلەب
شىۇ ا ئۇ ئۇسىتازننىج بىر تەرنقە قىپى ،يالېۇرۇب تۇرۇۋاتتۇ. __ بوتتۇ _،دەتتۇ ئۇسىىىتازر ئەڭ ئاخىرندا -،سىىىەن بۇنداق يېپىنى، تۇرۇۋالغاندنكىال ،تەرنقە قۇرساق قۇرايپى. ئۇالر شىىىىۇ كەنى بىازارغىا كىرنپتۇ .بىر تەنزنكەشىىىىنىىج ئىالىدنىدا قۇش شىىەكىپپىك تىرەنىكپەر سىىېتىپىېاتقۇدە .سىىوتى بىر تەدەتتىكەن ،شىىاما چىقىى ،،تىرەنكىپەرگە ىان كىرنى ،قىانىا قېقىى ،ئۇچۇتتۇ .بۇنى كۆرگەن كىشىىىىىپەرنىىج زۇۋانى تۇتۇلۇب ،سىىىىوتىنى دەرھىا ئىارنغىا ئېپىېاتتۇ ،ئۇالر ئۇنىڭغىا مۇر بولۇش ئەچەن ئىشىىىىىىك تەۋنىدە ئۆچرەتتە تۇرۇتتۇ .كەنپەر ئۆتەب ،مۇرنتال يېغى ،كېتى ،،بۇرۇنقى تالى ،ئەمدر ئۆزننىج ئۇسىىىتازر بىپەن بىماال كۆر شەلمەيدنغان بوتتۇ. __ ئۇسىىىىتىازنن -،دەتتۇ تىالىى ،بىر كەنى -،بە كۆتىيىى ،كەتتۇق، ئەتراتىڭىزدا بىر تاال ئادەم بار .بۇرۇن ھەممە ئى ياخشىىىى ئىدر .ئەمدر يەنە بىر چارە قولپىنى ،،ئۇالرنىج ھەممىسىنى قايتۇرۇۋەتسىڭىز. __ بوتتۇ-،دەتتۇ سىوتى _،سىەن تەلەب قىپى ،تۇرۇۋالغاندنكىال ،ئۇنىمۇ كۆر ب باقايپى. ئەتىسىى سىوتى ۋەز سىۆزلەۋتتى ،يە قويۇب بېرنپتۇ ،مۇرنتالر بۇنىڭدنال سىەسىكىنى ،،بۇرنىنى تۇتقىنىچە ئۇ يەردنال كېتى ،قاتتۇ .بۇرۇنقى تالى، يالغۇز ئېشى ،قاتتۇ. ئۇستازر سوراتتۇئ __ باالم ،سەن نېمىشقا ئۇالر بىپەن كەتمىدنج تالى ،اۋاب بېرن،ئ __ ئۇسىىىىتازنن ،مەن بۇ يەرگە تۇنجى يە بىپەن كەلمىگەن تۇرسىىىىام، قانداقمۇ ئاخىرقىسى بىپەن كېتى ،قاال -،دەتتۇ. * * * شىەمر بەگەنگىچە نېمە قىپسىا مېنى مۇكەممەلپىككە ئېرنشىسىۇن دەب قىپدر ،كىشىىپەر چەشىىنەلمىگەن ئى دە مانا شىۇ .ئۇالر بىپى ،تۇرۇب غەيېە قىازانپىرننىىج ئوتىنى ئۇلغىايتتى ،ىاھىپپى بىپەن ئۇنى بىزار قىپدر ،ئادەتتىكى قۇالقپىرر كۇترندە ئا پىنىدنغان سۆزلەردنال باشقىنى ئا پىمىدر؛ ئۇنى ياخشىى كۆرندنغان ئىنسىانالرنىمۇ ئېپىشىتۇرۇب ،كۆ پىنى يېرنن قىپىدر .ئۇ ئەقىى ،،مەنتى بىپەن ئېرنشىىىىكەن ،مىا -بىايپى دەب ئويپىغان بىپىمپىرنمنىج ھەممىسىىىىنى بىر چەتكە تاشىىىپىشىىىىن ئەچەن 321
كىتىابپىرنمنى سىىىىۇغىا ئېتىېەتتى .ھەممە ئىادەم ئۇنى ئۇلىمىاالرنى تەنقىىد قىپىېاتىدۇ دەب ئوياليدۇ ،ئەمما ئۇنىج كاتتا تەتسىىىرشىىۇناس ئىكەنپىكىنى بىپىىدنغىانالر ئىاز .شىىىىەمر تەبىدە ئىپمى ،ئىپمى نۇ ۇم ،ئىالھىيە ، تەلسىىەتە ۋە مەنتىقىدە چو قۇر بىپىن ۇغالنمىسىىىغا ئىگە ،ئەمما ئىپمىنى نىىادانىالرغىىا بىىپىىد رمەيىىدۇ .ئىۇ فەقىىھىتىۇر ،ھىىالىبىۇكىى ئىۆزنىنىى ھىېىچىنىېىمە بىپمەيدنغاندە كۆرسىتىدۇ. شىىەمر تۆۋە قىپغان بىر تاھىشىىەگە ئىشىىىكىمىزنى ئاچتۇردر ،بىزنى ئۇنىىىج بىپەن بىپپە تىىامىىاق يېيىشىىىىكە زورلىىىدر ،غەيېەتپەرگە قۇالق سىىالماسىىپى ،يامان گەتپەرگە يامان اۋاب بەرمەسىىپىكنى ئۆگەتتى .مېنى مەيخانىگە ئەۋەتى ،مەسىىتپەر بىپەن تارا الشىىتۇردر ،يەنە بىر قېتىن مېنى ئۆزەم ۋەز سىۆزلەيدنغان امەنىج ئالدندا تىپەمچىپىككە سىالماقچى بولدر. ئۆمر مىىدە تۇنجى قېتىن ئۆزەمنى مىىاخىىاۋ كېسىىىىىپىگە گىرنپتىىار بولغىىان تىپەمچىنىج ئورنىدا قويۇب ،كوزندە دۇنياغا ئۇنىج كۆزندە نەزەر سىىېپى،، ئۆزەمنىىىج قىىانىىداق كۆر نىىىدنغىىانپىقىمنى بىپىىدنن .شىىىىەمر مېنى چوقۇنغۇچىپىرنمىدنال ،ئەتراتىمىدا چۆگىپەب يەرگەن ،ئۆزەممۇ بىپمەيىدنغىان خوشىىىىامەتچىپەردنال ،ھەتتىا مېنى قولالب كەلگەن ھۆكەمدارالردنال ئايرن،، ەمدىيەتنىج ئەڭ تۆۋەن قاتپىمىدنكى كىشىىىىپەر بىپەن ئۇچراشىىىتۇردر. ئۇنىج ۋەسىىپىسىى بىپەن ،بىپمىگەن ،تونۇمىغان ئىنسىانالرنى تونۇدۇم ،ئۇ ئالالھ بىپەن ئىنسىىىان ئارنسىىىىدا قانچىپىك كۆب بۇ -سىىىەنەمپەر بولسىىىا، مەيپى ئۇ شىىىىان-شىىىىۆھرە ،ما -دۇنيا ،ئورۇن-مەرتىېە ۋە ھەتتا دننىي ئەسىەبىيپىك بولسىۇن ،مۇھەببەتتىال يىراقپىشىى ،،قوتالپىشىى ،،قېتى، كەتكەن ىمى نەرسىىىنى چېقى ،تاشىىالش كېرە دەب ئوياليتتى .بارلى ئىنسىىىاننىج بىر ئىنسىىىاندە يەككە ۋە باراۋەر ئىكەنپىكىنى بىپىشىىىىمىز ئەچەن زتھنىيەتتىكى توسىىىىىالغۇالرنى ،مەزھەب ۋە تىكىر ئىختىالتپىرننى تەگىتىشىمىز كېرە دەب قارايتتى .ئۇ ھالدا ئەڭ ئاخىردا ئىالھىي ئىشى ى قاالتتى. ئۇنى دەب سىىىىىناقالردنال ئۆتتەم ،يۇقىرندنال تەسىىىىكە دومىپىدنن ،بىر ھالدنال يەنە بىر ھالغا كىردنن ،ھەتتا ئەڭ سىادن مۇرنتپىرنمنىج نەزەرندە مەن ئەيبپىك ئىنسىىىانغا ،ئازغۇن سىىىارا غا ئايالندنن .ئۇنىج سىىىەۋەبىدنال، يالغۇزلۇق ،بىچارنپىك ،خاتا چەشىىىىىنىپى ،چەتكە قېقىپى ،خارلىنى ۋە ئەڭ ئاخىردا ئايرنپى ئازابىنى تارتتىن. دۇنيانىج مەرھەمىتى ۋە شىىىان-شىىىۆھرنتى لەززەتپىك تائامدۇر ،ئەمما ئۇنى ئاز يە ،چەنكى ئۇ ئوتتىال تىشۇرۇلغان نەرسىدۇر. 322
ئىىاچىچىى بىولىغىىاچىقىىا ئىۆ تىىاتىپىىقىتىۇر ،ئەيىبىپىىنىى مەدھىىيىپىىنىى كۆر لىدۇ .پھالبۇكى) ئەيبپىنىشىىتىنمۇ ئۇلۇغپۇق كېپىدۇ ،قېنى سىىىناب باقې ئىالالھ تىائىاال ھەر كەنى ،ھەر ۋاقىىا سىىىىورايىدۇئ سىىىىىپەرنى بۇ دۇنيىاغىا يولالشىىتىال ئاۋۋا تەتەشىىكەن ئەھدنمىز ئېسىىىڭالردنمۇ يوشىىۇرۇن خەزننە ئىىدنن ،بىپىنمەكنى خىالىىدنن .بۇ ئەھىدنىدنال زنممە پەردنكى ۋەزنپىنىىج ئۇلۇغپۇقىنى ،گەزەلپىكىنى كۆرمىدنڭالرمۇ كۆب ۋاقىتالردا بۇنىڭغىىا ىىاۋاب بېرنشىىىىكە تەييىىارلىقىمىز يوق .بۇ سىىىىوئىالالر بىزنى قورقۇتىىدۇ ،بىدىارام قىپىىدۇ .ئەممىا ئىالالھ تىائىاال نىاھىايىتى سەۋرچاندۇر ،سورايدۇ ،اۋاب كەتىدۇ ،يەنە سورايدۇ ،يەنە اۋاب كەتىدۇ. ئەگەر بۇ يەرە يارنسىىى ما ا كەلگەن سىىىناقنىج بىر قىسىىمى بولسىىا تىپىكىن شىۇئ بۇ زۇلمەتپىك لەخمىنىج ئۇچىغا بارغاندا دەردنن تەگىسىۇن، شەمر بىپەن كۆر شە .ئۇنىج بىپەن بىر دندارلىشى ئەچەن كىتابپىرنن، ۋەزلىرنن ،ئوغۇلپىرنن ،خوتۇنۇم ،ىمى نەرسىەم ياكى شىان-شىۆھرنتىن... ھەممە نەرسىدنال ۋاز كېچىشكە تەييارمەن... ئۆتكەنىدە كەررا مېنىىج بىارغىانچە شىىىىىائىر بولۇب كېتىېاتقىانپىقىمنى ئېيتتى .قىززن ئى ې بۇ ئۆمر مدە شىىائىرالرنى تۆۋەن كۆر ب كەلگەنىدنن، بىراق ئەمدر گەب قىاللمىدنن .باشقا ۋاقىتتا بولغان بولسا ئۇنىج گېپىگە رەددنيە بېرەتتىن ،ئەمما ھازنر مۇمكىال ئەمەس. تىپىمدنال داۋامپى تامچە-تامچە مىسىىراالر سىىىرغىيدۇ ،ئىختىيارنن ئىپكىمدە ئەمەس .ئا پىغۇچىالر ئەلېەتتە مېنى شىائىر بوتتۇ دەب ئوياليدۇ. سىۆزلەر تادنشىاھپىقىنىج سىۇلتانىې ئەمما ،ئەسىپىدە بۇ شىېدىرالر ما ا ئائىا ئەمەس ،مەن تەقە قەلەمكەشىىىىنىىىج بۇيرۇقىنى ئورۇناليىىدنغىىان دۇۋە - قەلەمگە ،نەيچىنىىج ھەسىىىىرنتىنى ئىپىادنپەيىدنغىان نەيگە ئوخشىىىىىاش بىر ۋاسىىىتە ،ئۆز زنممەمدنكى ۋەزنپىنى ئورۇناليمەن ،مەن سىىۆزمەنپەرنىج تىرر ئەمەس ،ئۆز ئىشىىىىنى ياخشىىىى كۆرندنغان كاتى .،ئىچىمدنكى تىچىرالش نېمە بولسا شۇنى يازنمەن ،ئەمما تىچىرلىغان مەن ئەمەس... كە ې ئە ھاياتىمنىج چىرنغىې ئازابىمنىج نىشانىې تەبرنزنىج نۇرلۇق قۇياشىې نەدنسەن
323
شەمس شام-1247 ،يىل -4ئاي سىىىىۇلتان ۋەلەد مېنى تېپىېالدر .شىىىىامغا بارغىپى ئون ئا بولغان بولۇب ،سىەتسىەز ،كۆتكۆ ئاسىماننىج تېگىدە فرانسىىر ئىسىىمپىك توب بىپەن شىىىىىىاھمىىا ئوينىىاۋاتىىاتتىن .ئۇ ئۆزننى نىىاھىىايىتى تۇتۇۋالغىىان، تەسىىىىپىمىيەتتىال كېپىىىدنغىىان ھۇزۇرنى يىىاخشىىىىى بىپىىىدنغىىان ،تەتەن انپىقالرنى باراۋەر كۆرندنغان ئادەم ئىدر .ما ا كۆرە ئۇ ئۆزننى مۇسىىىۇلمان دتگەن بىپەن ئىسىىىىالمنىىىج نېمىپىكىنى بىپمەيىىدنغىىان ،ئۇنى ئويالتمۇ باقمايدنغان نۇرغۇن كىشىپەردنال بەكرە مۇسۇلمان ئىدر. ئوتتۇر ت تىنچى ىزام :ھەق ت ەەائ ەەا،غ ەەا تەسەەە ەەلىم بولۇش ئ ەەاجىزلىق، بەلكى دەل ئەكسەىچە ،بۇ داق تەسەلى ىيەە ئىنسەا دلك اسەسەىپلىق ئەمە ئەڭ رھر دەرلىىدە كۈچلۈك بولۇقەنى تەلەپ قىلىدۇ تە سەلىم بولغان ئىنسەان قاينام -تاقەە ىنلىق سەەۇدا تېپىچەكلەپ يۈرپقەەنى تاقەەالپ ،ۈاتىرجەم يەردە ياقايدۇ شىىىاھما تاختىسىىىىدا بىر قانچە ئۇرۇق قالغانىدر .فرانسىىىىسىىىنىج شىاھىنى قىسىتاش ئەچەن ۋەزنرنمنى ئالدنغا چىقاردنن .ئۇ كەسىكىال تەدبىر قولپىنىى ،توتنى ئىالىدنغىا سىىىىەردر .مەن بۇ ئويۇنىدا ئۇتتۇرنىدنغىانىدەكال قىالتتىن .شىىۇ ئەسىىنادا بېشىىىمنى كۆتەر ب قارنسىىام ،سىىۇلتان ۋەلەد قاراب تۇرۇتتۇ. __ سىىىىېنى بۇ دۇنيىانىىج كۆزنىدە كۆرمە نەقەدەر گەزە ې-دتىدنن-، دتمە ،ئاخىردا مېنى ئىزدەب تېپى نىيىتىگە كەلدنج. ئۇ خىجىى ،بولغىانىدە كەلەمسىىىىىرەب قويىدر ،ئىچىىدنكى زنىددنيەتنى بىپى ،قالغىنىمدنال ئە ەبپەندر .ئەمما نومۇسىىچان ،ئىشىىەنچپىك يىگىا بولغاچقا ،بۇنى ئېتىراب قىپدر. __ شىىىۇنداق ،سىىىېنى ئىزدنمە ،ئۇياق-بۇياقالردا ئايپىنى ،يەرد م، دادامنى ئىالىدايمەن دتگەن ،ئەممىا تۇشىىىىىايمىان قىپىدنن .دادامغىا يىالغىان ئېيتالمايتتىن .شىىۇنىج بىپەن شىىامغا كەلدنن ،سىىېنى ئىزدنمىگەن يېرنن قالمىدر ،تاتالمىدنن .نېمىشقا مەندنال قېچى ،يەرد ڭ __ سىىىەن دۇرۇس ،كۆ پى نازۇ ،ئەخالقى گەزە ئىنسىىىان ،ناھايىتى ياخشى ئەۋالد- ،دتدنن -،كەلگەسىدە دادا غا ياخشى ھەمراھ بولىسەن. سۇلتان ۋەلەد بېشىنى چايقىدرئ
324
__ ئۇ مۇھتاغ بولغان بىردننبىر ھەمراھ سەن ،شەمر .مېنىج بىپەن كونياغا بار ،دادام سېنى كېچە-كەند ز ياد ئېتى ،ئولتۇرندۇ. بۇ گەتنى ئا الب ،كالالمدنال نۇرغۇن خىيا كەچتى .نەچچە ۋاقىتتىال بېرر ئىچىمىدە ئۇخالب يىاتقىان نەتسىىىىىن تۇيۇقسىىىىىز كەچىيىى ،،كۆ پەڭ تارتمىغان يەرگە بارما دەب ئاگاھالندۇردر. سىۇلتان ۋەلەدنىج گېپىنى ھەرگىز ئا پىما ،سىەن ۋەزنپە نى تامامالب بولدۇڭ ،كونياغا قايتىشىىىىڭنىج ھا ىتى يوق ،بابا زاماننىج دتگەنپىرننى ئۇنتۇب قالما ،بۇندنال كېيىنكى يولۇڭ خەتەرلىك ،بىر كەتسەڭ ئىككىنچى كېپەلمەيسەن... نەتسى ىمىز ياشىاشىنى خااليدۇ ،تېخىمۇ كۆب نەرسىىنى تەلەب قىپىدۇ. تونۇشىۇش نى، ى كېزنش نى ،كىشىىپەر بىپەن ى اھان مېنىج نەتسىىن داۋامپى يېڭى شىەھەرلەرنى ئايپىنىشىنى ئىسىتەيدۇ .ئۇنىج ئەسىتىگە ،شىامنى ياخشىى كۆر ب قالغانىدنن ،كېپەر قىشقىچە بۇ يەردە ئەركىال-ئازادە تۇرااليتتىن .بىر ايغا ئەمدنال كۆنەب قالغاندا يەنە باشىىىىقا يەرگە سىىىىەتەر قىپى ئادەمنىج قەلبىدە غېرنبپى ۋەھىمىسى تەيدا قىالتتى. ئەمما قەلبىمنىج كونيادا قالغانپىقىنى ناھايىتى ياخشىىىى بىپەتتىن، رۇمىنى شىىىۇنچە كۆرگەم كەلگەنىدنكى ،ئىسىىىمىنى يادلىسىىىاممۇ يەرنكىن تۇچۇلىناتتى .ئۇ يېنىمدا بولمىسىىا قايسىىى شىىەھەردە ياشىىىسىىام ئوخشىىاش ئەمەسمۇ ئۇ نەدە بولسا ،قىبپەم شۇ ياقتا ئىدر. شىاھما تاختىسىىغا قايتى ،،شىاھمىتىمنى ئوينىدنن .فرانسىىسىنىج كۆزلىرر چەكچىيىىى ،كەتتى ،چەنكى ئۇ مېنىىىج بىپىىى ،تۇرۇب ئۆزەمنى مەغپۇبىيەتكە دۇچار قىپغىنىمنى بىپگەنىدر. ھايا خۇددر شىىىاھماتقا ئوخشىىىايدۇ ،بەزر ئىشىىىالرنى ئۇتماق ئەچەن قىپىسىىىەن ،بەزنپىرننى بولسىىىا ،ئويۇننىج ئېھتىيا ىغا قاراب ،توغرنسىىىى مۇشۇ بولغىنى ئەچەن قىپىسەن ھەم يېڭىپىسەن... __ مىېىنىىىج بىىپەن كەتىكىىال-،دتىىدر سىىىىىۇلىتىىان ۋەلەد-،غەيىېە قىپغۇچىالر ،سىىىا ا يامان مۇئامىپە قىپغۇچىالرمۇ شىىىۇنچىپىك تۇشىىىايمان قىپدر .ۋەدە بېرنمەنكى ،بۇ قېتىن ھەممە ئى ياخشى بولۇب كېتىدۇ. ھە يىگىا ،سىىىەن بۇنداق گەزە ۋەدنپەرنى بېرەلمەيسىىىەن-،دتگەم كەلدر ئىچىمدنال -،ھېچكىن بۇنداق كاتالە بېرەلمەيدۇ. ئەمما تىپىمنى يىغى ،،بېشىمنى ئاستا چايقىدننئ __ شىامدا كەننىج ئولتۇرۇشىىنى بىر قېتىن كۆر ۋاال ،ئەتە ئەتىگەندە سەن بىپەن بىپپە ما ا . 325
سۇلتان ۋەلەد خۇش بولۇب تەبەسسۇم قىپدرئ __ مىانىا كىارامە ې سىىىىىاالمە بو ،ئىامىان بو ې دادامنىىج بۇنىڭىدنال نەقەدەر خۇشا بولىدنغانپىقىنى بىپمەيسەن. فرانسىىىىىسىىىىنىىج يېنىغىا كەلىدنن ،ئۇ مېنىىج بۇ قو شىىىىىاھمىاتنى تەگىتىشىىمنى سىەۋرچانپى بىپەن سىاقالب تۇراتتى .دنققىتىمنى ئۇنىڭغا قارنتىشىن بىپەن تەڭ ئۇ بېشىنى كۆتەردر. __دنققە قى ،،دوستۇم _،دتدر ئۇ تەنتەنە قىپى _،،شاھ ما ې كىميا كونيا-1247 ،يىل-4 ،ئاي شىەمر ئۆزگىرن ،تەتەنپە باشىقىچە ئادەم بولۇب كېتىپتۇ .چاچپىرر كۆزنگە چەشىىىكەدە ئۇزنراب ،تېنى گويا شىىىامدە تارقىراب ،تېخىمۇ ياش، تېخىمۇ كېپىشىىكەن بولۇب كېتىپتۇ .ئەمما ئۇنىڭدا يەنە بىر يېڭىپى بار، نېمە ئىكەنپىكىنى تولۇق دەب بېرەلمەيمەن .قى ارا كۆزلىرر ھەر ۋاقىىىا تەمكىنپىىك بىپەن چىاقنىاب تۇرنىدۇ ،ئەممىا كۆزلىرننىىج تېگىىدە بىاشىىىىقىا بىر ئۇچقۇن بىىار .كۆزلىرر بەئەينى كۆتنى كۆرگەن ،دان بىپەن سىىىىىىامىىاننى ئىايرنغىان ،كەرەشىىىىپەردە تىاۋلىنىى ،،نەتسىىىىىىدنال تىاكالنغىان بىر ئىادەمنىىج كۆزلىرنگە ئوخشايدۇ... شىەمر ئۆزگىرنپتۇ ،ئەمما مەۋالنا ئۇنىڭدنال بەكرە ئۆزگەردر .شىەمر ئەلەمپىرن دنال قۇتۇلۇب ،چىرايى گەلىدە ئېچىپىىدۇ ى كەلگەن ھىامىان دەر - دەب ئويپىغىانىىدنن ،ئەممىا ئۇنىداق بولمىىدر .شىىىىەمر كەلگەن كەنى رۇمى ئۇنى شىەھەرنىج دەرۋازنسىىدا ،قولىدنكى سىېرن سىەبدە بىپەن كەتەۋالدر. ئىارقىىدننال يېڭى قىايغۇ-ئەنىدنشىىىى ە گىرداۋنغىا دومىالب چەشىىىىتى .ھىازنر بۇرۇنقىدنال بەكرە بىدارام ،ھەتتا تېخىمۇ بىچارە ھەم يالغۇز .سىەۋەبى شىۇ بولسىا كېرە ،شىەمسىتىال بىر قېتىن ئايرنپدر ،ئەمدر يەنە ئايرنپىشىتىال قورقىدۇ .ئايرنپىشىنىج كەلپىتىنى بىر قېتىن تارتتى ،ئەمدر يەنە تارتى، قېپىشىتىال ئەنسىىرەيدۇ .مەندنال باشىقىسىى بۇنى ھېر قىاللمايدۇ ،ئەمما مەن بۇنى يەرنكىمىدنال ھېر قىپىى ،تۇرۇۋاتىمەن .چەنكى ،مەنمۇ مەۋالنىاغىا ئوخشاش ،ئۇنىڭدنال ئايرنپى ،قېپىشتىال قورقىمەن. مېنىج بىردننبىر سىىىىردنشىىىىن رۇمىنىج رەھمەتپىك ئايالى ەۋھەر خىاتۇن ،مېنى تىا -تىا كۆرگىپى كېپىىدۇ ،ئۇنى خىيىالە دتيەلمەيمەن ،ئۇ مەن بىپىدنغان باشىىىقا خىيالەتپەردنال شىىىۇ قەدەر تەرقپىنى ،تۇرندۇكى ،بۇ 326
ئىالەمىدە چەشىىىىەمىدنكىىدە ھەرنكە قىپىى ،تۇرنىدۇ ،نېمە قىپىشىىىىىنى بىپىىدنغىان ىئ ايىالالردە كەسىىىىكىال بولۇب ،ئەتراتىمىدا ئىاسىىىىتىا ئېقىېاتقىان ئېقىندە ئايپىنى ،تۇرندۇ .ئۇنىج بىپەن ھەممىنى دتيىشىىمىز ،ئەمما بۇ قېتىن بىرال سۆھبە تېمىمىز بارئ شەمرې ەۋھەر خاتۇنغا دتدننئ __ ھەزرنىتىى مەۋالنىىا بىەگىەن غەمىكىىال كىۆر نىىىدۇ ،ئىۇنىىڭىغىىا يىىاردەم قىاللىغان بولسام ئىدر كاشكى. __ يىاردەم قىالاليسىىىىەن-،دتىدر سىىىىىرلى تەسىىىىتە -،مەۋالنىانىىج كىىالپىسىىىىىغىىا كىرنېالغىىان بىر ئى بىىار ،ئەممىىا ئۇنى تېخى ھېچكىمگە ئېيتمىدر. __ نېمە ئى ئۇ -دەب سورندنن. __ رۇمىنىج خىيالىچە ،ئەگەر شىىىەمر ئۆيپىنى ،ئۆيپە -ئوچاقپى ئاس انراق قوبۇ قىپى ،،ئارنغا ئالىدۇ .غەيېە - بولسىا ،كونيا خەلقى ئۇنى ى شىكايە ،تۆھمەتپەر ئازنيىدۇ .ئۇنىج بېشى باغالنسا ئايىغىمۇ باغپىنىدۇ- دە ،بۇ يەردنال يەنە كېتىشكە ھېچقانداق باھانىسى قالمايدۇ. يەرنكىن توختاب قالغاندە بولدر ،شىىەمر ئۆيپەنسىىە-ھەې ئەمما كىن بىپەن ەۋھەر خىاتۇن مىا ىا قىيىا بېقىى ،،سىىىىىنچى كۆزلىرر بىپەن قىاراب كەتتىئ __ داداڭ مەۋالنا شىىۇنى بىپمەكچى قىزنن ،سىىەن شىىەمر بىپەن تو قىپىشنى خاالمسەن گەرچە بۇ خىيا كالالمدا بولسىىمۇ ،شىۇ ئاندا ھۇدۇقۇب كەتتىن .ئون ئالتە ياشىىىىقا كىرگەن قىزمەن ،تو قىپسىىىىام بولىدۇ ،ئەمما تو قىپغان قىزالرنىىىج بۇرۇنقىىىدنال ئۆزگىرنىى ،كەتكەنپىكىنى بىپىمەن ،كۆزلىرر، قىپى -قىياتەتپىرر ،گەب قىپىشىىىپىرر باشىىىقىچە .باشىىىقىالرمۇ ئۇالرغا ئايرنن مۇئامىپە قىپىدۇ .ما قا بالىالرمۇ ۇۋان بىپەن قىزنى ئايرنيااليدۇ. ەۋھەر خاتۇن قاقباشىىپى بىپەن كەلەمسىىىرەب ،قولۇمنى تۇتتى ،ئۇ شىۇنى ھېر قىپغان بولۇب ،مېنى غەمگە سىالغان نەرسىە شىەمسىگە تېگى ئەمەس ،ئۆ -ئوچاقپى تۇرمۇش ئىدر. * * * ئەتىسىىىى چەشىىىتىال كېيىال رۇمىنى كۆرگىپى باردنن.ئۇ «تەھافۇتۇ تەھافۇ » نامپى بىر كىتابقا بېرنپى ،كەتكەنىدر. 327
قىزنن-،دتىدر مېھرر بىپەن-،سىىىىىا ىا نېمە
__ كىميىايىن ،گەزە قىپى ،بېرە __ نەچچە يى ،ئاۋۋا ئۆز دادام مېنى «ئەتى سىىپىنىج ،ئۇسىتىخىنى بىزنىج» دەب ئۆزلىرنگە تاتشىىۇرغاندا ،سىىىپى «قىزالر ئوغۇلالردە ياخشىىى تالى ،بواللمايدۇ ،چەنكى تو قىپى ،بالىپىرننى بېقىشىى كېرە » دتگەن ئىدنپە ،شۇ گەب ئەسپىرندە بارمىكىال __ ئەلېەتتە ئېسىىىىىمىدە-،دتىدر مەۋالنىا ،كۆزلىرر قىزنقى ئىچىىدە چاقنىدر. __ شىىىىۇ ۋاقىتتىىا مەن ھەرگىز تو قىپمىىايمەن دەب ئۆزەمگە ۋەدە بەرگەنىدنن .شىىۇنداق قىپسىىام ئۇزاققىچە تالىبەلىرر بولۇب قاالاليتتىن-، دتىدنن -،ئەممىا ھىازنر ھەم تو قىپىشىىىىىن ،ھەم بۇ ئۆيىدە قىااللىشىىىىىن مۇمكىال ،يەنى دتمەكچى بولغىنىن ،بۇ ئۆيىدنكى بىر كىشىىىىى بىپەن تو قىپسام... __ ئۇنداقتا ،ئاالئىدنال بىپەن تو قىال دەمسىىىەن -دەب سىىىورندر رۇمى. ئاالئىدننما كالالم توختاب قالدر .نېمىشىىىىقا مېنى ئاالئىدنال بىپەن تو قىپىدۇ دەب ئويالب قالدر ئۇ مېنىج ئاكام تۇرسا. رۇمى ھەيرانپىقىمنى سەزدر بولغا ،چەشەند ردرئ __ بىر كەنى ئىاالئىىدنال ئەتىگەنىدە يېنىمغىا كىرنى ،،كىميىا بىپەن تو قىپسام ،دتگەن. ئىىاغزنمنى ئېچىپال قىىالىىدنن ،بىر قىزنىىىج بۇنىىداق مەسىىىىىپىپەردە ئالدنراقسانپى قىپىشى ئەدەبسىزلىك بولسىمۇ ،سورنما تۇرالمىدننئ __ سىپى نېمە دتدنپە ھەزرنتىن __ ئاۋۋا كىميادنال گەب ئېپى ،باقا دتدنن. __ ھەزرنتىن -...دتىدنن بوغۇلۇب ،مىا پىيىمىدنال مۇنچىاق-مۇنچىاق تەر ئاقتى-،بۇ يەرگە كېپىشىتىكى مەقسىىتىن ،شىەمر بىپەن تو قىپى ئارزۇيۇمنى بىپد ر ش ئىدر. رۇمى ئۆز قۇلىقىغا ئىشەنمە قالغاندە ما ا چۆچەب قارندرئ __ راسا دەۋاتامسەن قىزنن __ راسىىىىا دەۋاتىمەن ،ئۇنىج ئەسىىىىتىگە بۇ توينىج كۆب تايدنسىىىىى بولىدۇ-،دتدنن - ،بۇنداق بولغاندا شىىىەمر بۇ ئائىپىگە قېتىپىدۇ ،باشىىىقا يەرگە كەتمەيدۇ. مەۋالنا چىرايىمغا زەن سېپى ،قارندرئ 328
ئەچەن ،شەمسنىج بۇ يەردە قېپىشى
__ يەنى سەن ما ا ياردەم قىپى ئەچەن تو قىپىسەن ،شۇنداقمۇ __ ياق ،ھە شىىىىۇنداق ،لېكىال يالغۇز بۇنىڭدنال ئەمەس -...دتدنن، دتمىن كېسىىىىپدر -،شىىىەمسىىىنى مېنىج تېشىىىانەمگە تەتەلگەن ئادەم دەب ئوياليمەن ،ئۇ مېنىج نېسىىىېەمدۇر ،ئۇنىج بىپەن تو قىپىمەن ،بولمىسىىا ھېچكىن بىپەن تو قىپمايمەن. شىىىىەمر تەبرنزگە بولغان ئاشىىىىىقپىقىمنى مۇشىىىىۇنچىپىك ئېتىراب قىاللىدنن. * * * تو خەۋنرننى باشىتا كەررا ئا الب ،يېنىمغا يەگەر ب كەلدر .سىولغۇن تەبەسىسىۇم قىپى ،،ئاخىرە سىوئالپىرننى سىوراۋاتقاندە كەينى-كەينىدنال سوئا ياغدۇرۇۋەتتىئ __راسىىىتمۇ قىزنن ،شىىىەمر بىپەن راسىىىتال تو قىپماقچىمۇسىىىەن ياخشىىىراق ئويال ،تو قىپى باشىىقا ئىشىىقا ئوخشىىىمايدۇ .يېشىىىج تېخى كىچىكقۇ يەنە كېپى ،،شىىىىەمر سىىىىەندنال بەكال چوڭ .يېشىىىىىڭغا ماس كېپىدنغان بىرەرسى بىپەن تو قىپساڭ ياخشىراق بولماسمىدر ىمى تەرقپەرنى يوق __ شىىىىەمسىىىىنىىج ئېيتىشىىىىىچە ،مۇھەببە قىپىدۇ -،دتدنن - ،ئارنمىزدنكى ياش تەرقى مۇھىن ئەمەس. بۇ چاغدا كەررا مېنىج شىەمسىنى قانچىپىك ياخشىى كۆرندنغانپىقىمنى بىپى ،،ئېغىر ئۇھ تارتتى .ۋاقىتسىز ئاقارغان كىر چاچپىرننى رومىپىنىج ئىچىگە تىقتىئ __ قىزنن ،شىىىىەمر اھانكەزدر دەرۋن ،ئىسىىىىيانكار ئادەم .ئۇنداق ئادەم ئۆ -ئوچاقپى تۇرمۇشىقا ئاسىان كۆنمەيدۇ ،تاالدنال يەرندۇ .بۇنداقالرنى يىراقتىال ياخشىىىىى كۆرسىىىىە بولىدۇ .ئەمما ئۇالر ياخشىىىىى ئەر بواللمايدۇ. ئاقىېە ،كۆ پەڭ ئازار يەيدۇ. __ بۇ ھە بولمىايىدنغىان مەسىىىىىپە ئەمەس ،ۋاقىىا ئۆتكەنچە ئۇمۇ ئۆزگىرندۇ-،دتدنن ئۆزەمگە ئىشىەنگەن ھالدا -،ئۇنى شىۇنچىپىك سىۆيىمەن، شىۇنچىپىك بەختپىك قىپىمەنكى ،ئۇمۇ تەسىىرلىنى ،ياخشىى ئەر ،ياخشىى دادا بولۇشنى ئۆگىنىدۇ. كەررا بىاشىىىىقىا گەب قىپمىىدر ،سىىىىۆھبىتىمىز بىاشىىىىالنمىا تۇرۇتال ئاياغالشتى. بۇ كېچە كارنېاتتا خۇشىىىىا ياتتىن ،يەرنكىن د تەلدەب سىىىىوقاتتى .بۇ چىاغىدا ،ئىايىا خەق ئۆتكەزنىدنغىان ئەڭ چوڭ خىاتىالىقتىال بىرنى سىىىىىادنر 329
ئاشىىىىى بولغان ئادنمىنى سىىىىۆيگە بىپەن قىپغانپىقىمنى نەدنال بىپە ئۆزگەرتكىپى بولىىدۇ دەب ئويالش ئىايىالالرغىا خىاس تەگىمەس غەتپە ئىكەن ئەمەسمۇ كەررا كونيا-1247 ،يىل-5 ،ئاي ىەمس كە ئاشىى بولغىنىنى كىميانىج سىۆزنگە قايى ،بولۇب ئەمەس ،ش ى بىپى ،باشىىىقا گەب قىپمىدنن ،بۇ ئىشىىىقا ئارنپىشىىىىشىىىتىال ۋاز كەچتىن. تۇرمۇشىىىىتىا شىىىىۇنىداق ئىا ىايىى ،خىاتىالىقالر يەز بېرنىدۇكى ،كۆز ئىالىدنڭىدا بولۇۋاتسىمۇ ئۇنىڭغا ئارنپىشالمايسەن ،توسۇب قااللمايسەن. بۇ يى ،رامىزان بۇرۇن كەلدر ،ئۆيدە ئىشىىىىىمىز چاچتىال توال ئىدر، توختىمىا تويپۇق تەييىارلىىدۇق ،ھېيىا تېزال ئۆتەب كەتتى ،تۆ كەنىدنال كېيىال كىميا بىپەن شەمسنىج تويىنى قىپدۇق. تو كېچىسىىىىى تەييارلىقالر ئەچەن تاالقالب يەرگەندە كەتەلمىگەن بىر ئىشىقا دۇ كەلدنن .ئاشىخانىدا يالغۇز ئىدنن ،ئالدنمدا تاختا سىۇترا ،قولۇمدا نوغۇ ،مېھمىانالرغىا چۆب يېيىېاتىاتتىن .ئۆزەممۇ بىپمەيمەن ،بىر چىاغىدا بىر زۇۋۇال خېمىر ئېپى ،كىچىك ،يۇمشىىاق مەريەم ئانا ياسىىاشىىقا باشىىپىدنن، كېسىىىىى ماھارنتىن بىپەن خېمىرنى شىىىىەكىپگە كەلتەرد مئ ھەيكەلنىج چىرايىنى مۇاليىن ،مېھرنبان تەسىكە كىرگەزد م .ئۆز ئىشىىمغا شىۇنچىپىك بېرنپى ،كەتكەنىدنمكى ،كەينىمدە تۇرغان ئادەمنى تۇيما قاتتىمەن. __ نېمە قىپىېاتىسەن ،كەررا يەرنكىن ئاغزنمغا تىقىپى ،قالدر ،ئارقامغا قارنسىام شىەمر ئىشىىكتە قاراب تۇرۇتتۇ .ھەيكەلنى يوشىۇرنمەن دەتمۇ يوشىۇرالمىدنن ،شىەمر خېمىر تاختىسىغا يېقىال كېپى ،،خېمىر قوچاققا قارندر. __ ھەزرنتى مەريەممۇ بۇ _ دەب سىىىىورنىدر ،ىاۋاب بەرمە تۇرسىىىىام، كەلەمسىرندر -،چىرايپى بوتتۇ ،مەريەمنى ياد ئېتەمسەن __ ھېچكىمنى ياد ئەتمەيمەن -،دتدنن قەسىىىتەن -،دننىمنى تالالب بولغىپى ئۇزاق بولدر ،ھازنر مەن مۇسۇلمان ئايا . شەمر گېپىمنى ئا پىمىغاندە ،ئۆز سۆزننى داۋامالشتۇردرئ __ ئىسىىىىالمىدا نېمىشىىىىقىا مەريەمىدە بىر ئىايىا ئوبراز يوق دەب ئوياليدنغانسىىەن ھەقىچان ،ھەزرنتى ئائىشىىە بار ،ھەزرنتى فاتىمە بار .ئەمما ئۇالر سېنىج نەزەرنڭدە ھەزرنتى مەريەمگە ئوخشىمايدۇ. 330
بىدارام بولۇب ،نېمە دتيىشىمنى بىپەلمىدنن. __ خالىسىىىاڭ سىىىا ا بىر ھېكايە ئېيتى ،بېرە -،دتدر شىىىەمر ۋە ھېكايىسىنى باشپىدرئ بۇرۇنقى زامىانىدا ،تىارس ،ئەرەب ،تەر ،رۇمپۇق تۆ كىشىىىىى ئۆزئىارا شىىىىېرنك ئىكەن .ئۇالر تاتقان تۇلپىرنغا نېمە ئالسىىىىاق بوالر دتيىشىىىىى، تۇرغىىانىىدا ،تىىارسئ «ئەنگەر ئىىااليپى» دەتتۇ .ئەرەبئ «نېمە ئۇ مەن ئۇنى يېمەيمەن ،ئىنەب ئىااليپى» دەتتۇ .تەر ئ «يىاق ،ئەز م ئىااليپى ،ئەز م» دەب تۇرۇۋاتتۇ .بۇ ئەسىىنادا رۇمپۇقئ «بولدر قىپىڭالر ،ئىنگابى ،ئالىمىز» دەب چىج تۇرۇتتۇ ،تاالش-تارتى قىپى ،بىر دەمدنال سىىىوقۇشىىىۇب كېتىپتۇ. ئاخىردا ئۇالر ھەممەيپەننىج ئوخشىىاش بىر نەرسىىىنى تەلەب قىپغانپىقىنى ئۇقۇتتۇ .ئەممىىا بۇ قېتىن يەنە بىر ئىختىالب تەيىىدا بوتتۇ ،ھەر بىرننىىىج ياخشىىى كۆرندنغان ئەز مى ئايرنن بولۇب ،بىرر قارا ئەز م دتسىىە ،بىرر كۆ ئەز م ،بىرر سىىىېرن ئەز م دتسىىىە ،يەنە بىرر قىزن ،ئەز م دەب تۇرۇۋاتتۇ. ھېچقايسىسى ئۆزر ياخشى كۆرندنغان ئەز مدنال كېچەلمەتتۇ. خەيرنيە ،كىشىىىنىج كۆ پىنى چەشىىىنىدنغان بىر سىىوتى بۇ يەردنال ئۆتەب كېتىېاتقىانىكەن ،ئۇالرنىىج تىاالش-تىارتى قىپىېاتقىنىنى ئىا الب، تۆ بىاققىالىدنال تۆ سىىىىى اتىاق ئەز م ئېپىى ،،ئۇالرنىىج يېنىغىا بېرنى،، ئەز مپەرنى بىر قىاچىغىا قويۇب ئېزنى ،سىىىىەيىنى چىقىرنى ،،توسىىىىتىنى تاشىىىپىېتتىپتۇ .شىىىۇ چاغدنال ئۇالر مۇھىن بولغان نەرسىىىىنىج ئەز منىج توستى ئەمەس ،بەلكى شىرنىسى ئىكەنپىكىنى چەشىنىپتۇ. شەمر ھېكايىنى دەب بولۇب ،ئالدنرنما سۆزلەشكە باشپىدرئ __ خىرنسىىىىتىدىىان ،يەھۇدر ،مۇسىىىىۇلمىىان ...بۇ ئە دنننىىىج ئېتىقادچىپىرر خۇددر ئاشىىۇ كىشىىىپەرگە ئوخشىىايدۇ .زاھىرەن ئىختىالب بار ،ئەمما باتىندا يولپىرر بىردۇر .سىوتىالر بىر نەرسىىنىج تاشىقى توسىتىغا ئەمەس ،ئىچىدنكى ەۋھىرنگە قارايدۇ. ئۇنىج سۆزننى دنققە بىپەن ئا پىدنن. __ دتمەكچىمەنكى ،مەريەم ئانىنى ياد ئېتىشىىىىىڭنىج ھا ىتى يوق، چەنكى ئۇنى تەر ئېتىشىىىىىڭنىڭمۇ ھىا ىتى يوق .ئەگەر ئىايىالالردنال بىر تەيغەمبەر كەلسىە ئىدر ،ئۇ شىە -شىەبھىسىىز مەريەم ئانا بوالتتى .سىېنى ئالالھقا باغپىغان ۋەسىىىپە مەريەم ئانا بولسىىا ،ئۇنىڭغا ئۆزەڭ بىپگەن يولدا يەزلەن ،مۇسىىىۇلمان ئايالالرمۇ مەريەم ئانىنى خەيرلىك دۇئاالر بىپەن زنكرر قىپسا بولىدۇ. __ ئەمما بۇ ياخشى ئەمەس -...دتدنن دۇدۇقالب. 331
بىارلى دننالر بىر دتڭىزغىا ئىاقىىدنغىان __ نېمىشىىىىقىا بولمىغۇدە دەرياالردۇر ،مەريەم ئانا سىىىەن ئەچەن رەھىن-شىىىەتقە ،تاكپىقنى قوغداش، ئانىپى ،تىداكارلىقنىج ئەلگىسىىىىى بولسىىىىا ،مۇسىىىىۇلمان ئايا بولۇش سىىىەتىتىج بىپەن ئۇنى ياخشىىىى كۆرەلەيسىىىەن .ھەتتا خالىسىىىاڭ قىزنڭغا مەريەم دەب ئىسىن قويااليسەن. __ مېنىج قىزنن يوق تۇرسا-،دتدنن. __ ئەمما ،قىزنج بولىدۇ-،دتدر شەمر. __ قانداق بىپىسەن -دتدنن ھەيران قېپى.، __ ئىشقىپى ،،بىپىمەن -،دتدر ئۇ. ئىختىيارسىىىىىز كەلەمسىىىىىرندنن .ئۇ بۇ ئۆيگە كەلگەندنال بېرر تۇنجى قېتىن ئۇنىج بىپەن كۆ ەلپە سىىرداشىتىن .ئىككىمىز يانمۇ يان تۇرۇب، خېمىردنال ياسىىالغان مەريەم ئانىغا ئوخشىىاش نەزەر سىىالدۇق .ئۇمۇ خېمىر تاختىسىىىىىدنال بىزگە ھەر ۋاقىتتىكىدە يېقىمپى كەلەمسىىىىىرندر .بۇ چاغدا شەمسنىج نەقەدەر كەڭ قورساق ،ئاق كۆ ە ئىنسان ئىكەنپىكىنى، ئېرنمنىىىج ئۇنىىىج بىپەن بولغىىان دوسىىىىتپۇقىنى نېمىشىىىىقىىا شىىىىۇنچە ئۇلۇغاليدنغانپىقىنى تۇنجى قېتىن چەشەندنن. ئۇ بۇ ئۆيدە قالسۇن ،ھېچنەگە كەتمىسۇن. شىۇنداقتىمۇ ،شىەمسىنىج كىميا بىپەن ياخشىى ئۆ تۇتۇب كېتىشىىگە ئانچە ئىشەنمەيمەن. ئېلال بوستون-2008 ،يىل-6 ،ئاينىڭ -25كۈنى ئۇنىىج كىالپىسىىىىى توختىاب قىالغىانىدە ئىىدر ،مېھمىانخىانىغىا بىارغىانىدا سىىىىىرتتىا بىر دەم تۇردر .ئىاخىردا ئۆزننى بېسىىىىىېتپىى ،مېھمىانخىانىا زالىغىا كىرگەندە ئۇ يەر تاتپاراقچپى بولۇب ،بىر توب ياتونپۇق سىىىاياھەتچىپەر-- چىرا تۇرقى بىر-بىرنگە ئوخشىىايدنغان قېرنالر بار ئىدر .ئۇ ھېچكىمنىج كۆزنگە چېپىقماسىپى ،بىرەر تونۇشىىغا ئۇچراب قالماسىپى ئەچەن تامدنكى رەسىىمپەرگە ،ازنالرغا تىزن ،قويۇلغان نەرسىىپەرگە قاراب تۇرۇۋالدر .ئەمما سىە ئۆتەب ھايا ىنىنى باسىالما ئەتراتىغا بىر كۆز يەگەرتىېندر ،ئادەمپەر ئارنسىىىدنال ئەزنز زاھارانى دەرھا تونۇۋالدر ،ئۇ بىر بۇلۇ دا كەلەمسىىىرەب ئۇنىڭغا قاراب تۇراتتى.
332
ئۇ ئا يېشىىى ،كۆينە ،قېنى كەندنر رەختتىال ئىشىىتان كىيگەن، دولقۇنپىنىى ،تۇرغىان قو ۇر چىاچپىرر يېشىىىىىى ،كۆزننىىج ئەسىىىىتىگە چەشىەۋالغان بولۇب ،ئۇنى شىو ۋە ئۆزنگە ئىشىىنىدنغان ھالەتتە كۆرسىىتى، تۇراتتى .بەدننى ئورۇق ،ئىگىز بولغان بىپەن مۇسىىىىكۇلى خېپى تەرەققىي قىپغانىدر ،ئېپالنى ھودۇقتۇرۇب قويالىغۇدە كېپىشكەن بولۇب ،تەمكىال، خاتىر ەم ،مەغرۇر كۆر نەتتى ،بەگەن ئەتىگەن سىىاقىپىنى ئالمىغان بولۇب، بۇمۇ ئۇنى ئىسىىىىيىانكىار ،ەلىبكىار كۆرسىىىىىتىى ،تۇراتتى .دائىن قىممە ، بۇيرۇتما كىيىمپەرنى كىيىدنغان داۋند رۇبىنستېندنال تەتەنپە تەرقپىنى، تۇراتتى. ئۇ يېقىمپى كەلەمسىىىىرەب« ،كەلگىنىڭدنال بە خۇشىىىا بولدۇم» دتدر .سىۆزندنكى شىوتالندنيە تەلەتپۇزر روشىەن ۋە ەزبىپىك ئىدر .ئېپال بۇنىداق ئىادەم بىپەن بىرەر تىيىالە قەھېە ئىچكەنگە ھې نېمە بولمىاس دەب ئويپىدر ،تەقە بىر تىيالە قەھېە... ئەمما بىر يېرنن سىائەتتىال كېيىال بىر تىيالە قەھېە بىر نەچچە بولۇب كەتتى .سىىىۆھبە شىىىۇنداق قىزغىال ،ياخشىىىى بولدنكى ،ئېپال سىىىائەتكە قاراشنىمۇ ئۇنتۇب قالدر .كېچە ئون يېرنمدا ،ئە بالىنىج ئانىسى بولغان ئېپال رۇبىسىىىنتېال بىر ئا خە يېزنشىىىقان ،بىر نەچچە قېتىن تېپېكوندا كۆر شىىىىكەن ،يازغان تارنخىي رومانىدنال باشىىىىقا ئۇنىج ئۆزر ھەققىدە كۆب نەرسىىىىە بىپمەيىدنغىان بىر ئىادەم بىپەن مېھمىانخىانىنىىج زالىىدا ئىايرنن ئولتۇراتتى. __ دتمە ،سىىمىسىسىونىدان ژۇرنىپى ئەچەن كەلدنج -دەب سىورندر ئېپال. __ ئەسىىپىدە سىىېنى كۆر ش ئەچەن كەلدنن-،دتدر ئەزنز -،خېتىڭنى ئوقۇغاندنال كېيىال سېنىج بىپەن يەزتۇرانە تارا الشقۇم كەلدر. ئېپال بىر بوسىۇغىغا كېپى ،قالغانىدر ،مۇشىۇ ۋاققىچە ھەممە ئىشىنى يىراقتىال مۇھەببەتپىشىىىى دەب ئويالب ،شىىىۇ بويىچە ھەرنكە قىاللىغان بىپەن ،ھازنر بىر چە -چېگرندنال ئاتالش ئالدندا تۇراتتى. __ ئېپال ،ياتىقىمغا بىپپە كىرەيپىمۇ -دەب سورندر ئەزنز. ئېپال نېمە دتيىشىىىىىنى بىپەلمە تۇرۇب قىىالىىدر .بۇ سىىىىوئىىا ئىككىسىىىىنىج ئارنسىىىىدنكى ئىشىىىالرنى «سىىىەندىي ئويۇن» دنال ھەقىقىي ئىشىقا ئايالندۇرۇۋتتىدنغان سىوئا ئىدر .ئىشىالر مۇرەككەتپەشىتى ،گويا بىر تەردە ئېچىپدر-دە ،ئېپال ئەسىىىپى ھەقىقەتكە ،يەنى دەسىىىپەتتىال تەردننىج ئاسىىىتىدا قالغان ،ئېچپىشىىىنى كەتەب تۇرغان ئۇ ھەقىقەتكە يەزلىنىشىىىكە 333
مە بۇر بولىدر .ئىچى تىترەب كەتتى ،ئەممىا ئەزنزنى رە قىاللمىىدر .بۇ ئۇنىىج ئۆمرنىدنكى ئەڭ تېز ،ئەڭ ئەسىىىىەبىي ،ئەڭ يە گىى ،قىارارر ئىىدر، بىراق ئالپىبۇرۇن بۇ قارارغا كېپى ،بولغاندەكمۇ قىالتتى. ئۇ ئۆزننى ،يەرنكىنى بوالر يېرنگە قويۇۋەتتى-دە ،كىرە دتدر. * * * -608نومۇرلۇق يىاتىاق كۆ ،كەلرەڭ رە پەردە نىاھىايىتى چىرايپى بېزەلگەن بولۇب ،كەڭ ۋە راھە ئىدر .ئېپال ئەڭ ئاخىرقى قېتىن قايسىىى مېھمىانخىانىىدا يىاتقىانپىقىنى ئەسىىىىپىىدر .يىپالر ئىاۋۋا ئېرر ۋە بىالىپىرر بىپەن مونتېرالغىا بىارغىانىدا مېھمىانخىانىىدا تۇرغىانىىدر .ئۇنىڭىدنال كېيىال دەم ئېپى ۋاقىتپىرننى روھېىد ئارنپىدنكى يازلى ئۆيىدە ئۆتكەزگەندنال بېرر، كىرلىكپەر ھەر كەنى ئالماشىىىىتۇرۇلىدنغان ،ئۆيپەر ھەر كەنى باشىىىىقىسىىىىى تەرنپىدنال تازنپىنىدنغان بىر يەردە تۇرۇب باقمىغىپى ئۇزۇن بوتتۇ .شىىىىۇ ا ئۆزننى ھازنر باشقا دۆلەتكە بېرن ،قالغاندە ھېر قىپدر. ئەمما ئۇ ياتاققا كىرە-كىرمە ئەنسىىرەشىىكە باشىىپىدر .ياتاق شىىۇنچە چىرايپى ،راھە بولسىىىمۇ ،ئۇ يەردە تۇرغان كارنېاتتىال بىدارام بولدر .ئۇ بۇ يەرگە يېقىنچىپى قىپغىپى كەلمىسىىە نېمە دەب كەلدر ئەزنز ئۇنىڭغا ئەگەر ئۇنىج بىپەن بىپپە بولسىا ئېرر يېقىنالشىسىا قانداق قىپى كېرە ۋە بالىپىرننىج يەزنگە قانداق قارايدۇ گەرچە داۋند شىىىىۇنچە يىپدنال بېرر باشىىىقا خوتۇنالر بىپەن ئى -تەش تارتىشىىىى ،يەر تمۇ ،خوتۇنىنىج يەزنگە قاراۋەرگەن بىپەن ،بۇ باشقا مەسىپە ئىدر. شىىىۇ ئەسىىىنادا كالپىسىىىىغا يەنە باشىىىقا غەم كەلدرئ ئەگەر ئەزنز ئۇنى ياقتۇرما قالسىىچۇ ئېپال ئۆزننى چىرايپى دەب ئويپىمايتتى ،بەدننىدنال ھېچقىاچىان رازر بولۇب بىاقمىغىانىىدر .خىيىالى يەنە بىالىپىرنغىا كېتىى، قىالىدر .بۇ چىاغقىا ئۇالر ئۇخپىغىانمىىدۇ يىاكى تېپېېنزور كۆر ب ئولتۇرغىانمىىدۇ ئەگەر ئانىسىنىج ھازنر نەدنپىكىنى بىپسە ،ئۇنى كەچەرەلەمدنغاندۇ ئەزنز ئېپالنىىج بىدىارامپىقىنى سىىىىەزگەنىدە ،ئۇنىىج قولىىدنال تۇتۇب بۇلۇ دنكى ئورۇندۇققا ،كارنېاتتىال يىراق يەرگە ئولتۇرغۇزدر. __ ئەشىا-...دتدر ئۇ تىچىرالب -،خىيالىج نېمانچە كۆب ،نېمانچە كۆب غەلېە-غوغا. ئېپال بېشىنى ئەگدرئ __ سىىېنى بۇرۇنراق تونۇغان بولسىىام ئىدر كاشىىكى ،ھەممە ئىشىىالر باشقىچە بولغان بوالتتى. 334
__ ھەممە ئىشالر ۋاقتى كەلگەندە بولىدۇ-،دتدر ئەزنز. __ بۇنىڭغا راسا ئىشىنەمسەن ئەزنز ئۇنىڭغا كەلەب قارندر ،كۆزنگە چەشىىىەۋالغان چاچپىرننى ئارقىغا ئىاتتى .ئىانىدنال چىامىادانىنى ئېچىى ،،گىېتتىمىاالدنال ئىالغىان كىگىزنى چىقىاردر .ئۇنىىج يېنىىدا بىر كىچىىك بوالق بىار ئىىدر .ئېپال قىاتچۇقنى ئېچىېندر ،ئىچىدنال زۇمرە زەنجىر چىقتى ،زەنجىرنىج ئوتتۇرنسىىدا سىاما ئويناۋاتقان دەرۋنشىىنىج شىىەكپى چەشىىەرگەن كەمەش مېدا ئېسىىىقپى ئىدر. ئەزنز زەنجىرنى ئۇنىىج بوينىغىا تىاقىاۋاتقىانىدا ئۇنىىج يەرنكى سىىىىېپىى، كەتتى ،بۇ ئادەمدە ئا ايى ،سېھرني كە بار ئىدر. __ مېنى ياخشى كۆرەلەمسەن -دەب سورندر ئۇ. __ سېنى ئەسپىدنال ياخشى كۆرنمەن-،دتدر ئەزنز كەلەمسىرەب. __ لېكىال مېنى چەشەنمە تۇرۇب... __ سېنى چەشىنىمەن-،دتدر ئەزنز خاتىر ەم ھالدا. __ سەن مەن توغرۇلۇق كۆب نەرسىپەرنى بىپمەيسەن... __ سىىىېنى چەشىىىىنى ئەچەن ئۇنچە كۆب نەرسىىىىپەرنى بىپىشىىىنىج ھا ىتى يوق ،مانا ئۆزە نى كۆر ۋاتىمەن-،دتدر ئەزنز. ئېپال بۇ گەتنى بىر يەردە ئىا پىغىانىدە قىپىدر ،ئىاغزنىدنال چىققىان گەتپەر كەتەلمىگەنىدە ئۆزنگە يېنىېاتقىانىدە قىالتتى .قىزن ئى ،ھىايىا گويا چەمبەرگە ئوخشىىىايتتى ،نېمىنى بەرسىىىەڭ ئۇ شىىىۇنى سىىىا ا قايتۇرۇب بېرەتتى .ئېپال نېمە دتيىشىنى بىپەلمىدر. ئەزنز ئېپالنىج چېچىنى قىسىىىى ،تۇرغان قىسىىىقۇچنى ئېپى ،،ئۇنى كارنېاتقا ئاسىىتا يىقىتى ،،ئو دنسىىىغا ،تەتتەز ياتقۇزدر .ئېپال توسىىاتتىال «ئىش شەرندىتى»نى ئويپىدر ،ئەمما ئەزنز ئۇنىج گەب قىپىشىغا تۇرسە بەرمە ،ئۇنىىج بەدننىگە بىارغىانچە كېڭىيىېاتقىان ھىالقىالر سىىىىىزنشىىىىقىا باشىىپىدر .ئاسىىتىدنال ئەسىىتىگە ،تۇتى ۋە بىپەكپىرندنال كۆكسىىىگە قارنتا يوغىنىاۋاتقىان چەمبەرلەر سىىىىىزدر ...بىارمىاقپىرر قىزن بولۇب ،تەگكەن يەرگە ئىسسىقپى تارقىتاتتى .بارمىقى شامدە يانىدنغان ئادەم... بۇ ئەسىىىىنىىادا ئەزنزنىىىج كۆزلىرر يۇمۇقپۇق بولۇب ،كىىالپۇكپىرر مىدنراليتتى .تەس ئاۋازدا بىر نەرسىىىە دتگەنپىرر ئېپالغا باشىىىتا سىىىىرلى تۇيۇلىدر ،ئەممىا كېيىال ئۇنىىج دۇئىا قىپىېاتقىانپىقىنى ھەيرە ئىچىىدە ھېر قىپدر .ئۇنىج نېمە دەۋاتقانپىقىنى ئۇقالمىسىىىمۇ ،ئۆزر ئەچەن دۇئا قىپىېاتقانپىقىنى بىپدر .ئېپالنىج ئالقىنى ،ەينىكى ،مەرنسىىى ،ئاندنال 335
تەتەن ۋۇ ۇدر كەچپە سىىېزنمدا غىدنقپىنىشىىقا باشىىپىدر .بەدننى گويا ئىسىىسىىى كۆلدە ىمجىا لەيپەۋاتقاندە بولۇب ،تەتەن ئېغىرلىقىنى ۋە سىىىىېزنمىنى يوقىىاتتى .ئۆزننىىىج نەدنال كېپىىى ،،نەگە كېتىېاتقىنىنى بىپەلمىىدر ،نۇرالر ئىچىىدە ئەز ب كېتىېاتقىانىدە قىالتتى ،ئۆمرنىدە بۇنىداق روھانىي تۇيغۇالرغا كېپى ،باقمىغانىدر ،قىزن يېرر ،بۇ تۇيغۇدا ىنسىي ھەۋەس بار ھەم يوق ئىدر. ئەزنزنىج بارماقپىرر ئۇنىج قورسىىىىقىدنال يۇقىرنغا يۆتكەلگەندە ئېپال ئۆزننىىج كۆكسىىىىىنىىج تېخىمۇ چىىج ،تېخىمۇ تىىك ئەمەسىىىىپىكىىدنال ئىاغرننىدر .ئە بىالىنى تۇغۇب ،ئۇزۇن يىپالر ئۆتكەنىدنال كېيىال كۆكسىىىىى سىىىىىا گىالب قىالغىانىىدر يىاكى ئۆزنگە شىىىىۇنىداق بىپىنەتتى .ئەممىا بۇ ئەنىدنشىىىىىپىرر نىاھىايىتى تېزال يوقىالىدر ،كۆزننى يۇمۇب ،ھېچنېمىنى ئويپىماسىتىال ئۆزننى ئەزنزگە تاتشىۇردر .ئۇ ئەمدر گويا شىىددەتپىك دەريادا دولقۇنالب ئەز ب كېتىېاتىىاتتى ،بۇ دەريىىا ئىىاخىر بېرنىى ،شىىىىىارقىراتمىغىىا قۇيۇالتتى ،شىىۇنداقتىمۇ ئۇنىج توختاب قالغۇسىىى يوق ئىدر .بۇ تەيتتە ئۇ ئەزنزگە ئىاشىىىىى بوالاليىدنغىانپىقىنى ،بەلكى ئەسىىىىەبىيپەرچە ئىاشىىىىى بوالاليدنغانپىقىنى چەشەندر... بۇ تۇيغۇ بىپەن ئۇ ئەزنزنىىج بوينىنى قۇچىاقالب ئۆزنگە تىارتىى ،،ئۇنىىج بىپەن يېقىنچىپى قىپمىاقچى بولىدر .ئەممىا ئەزنز ئو ىايسىىىىىزلىنىى،، ئەمدر بۇ يەردنال قايتالمايمىز دتگەندە قىپى ،كۆزننى قىسىىىى ،قويدر، ئاندنال ئېپالنىج بۇرنىنىج ئۇچىنى سۆيەب كەينىگە چېكىندر. __ مېنى ياخشىىىى كۆرمەمسىىىەن -دەب سىىىورندر ئېپال كۆ پى يېرنن بولغان تەلەتپۇزدا. ى __ سىىېنى ئازابالب قويىدنغان ئى قىپغۇم يوق .كالال دا بە خىيا بار ،بەش مىنۇتتا قىرن تەرلە خىيا تەيدا قىپىېاتىسەن .مېنى دوسىىىتۇم ھەم سىىىۆيگىنىن بولسىىىا دەب ئويالۋاتىسىىىەن .ھازنر باسىىىقان بىر قەدنمىج ئەتە ئەتىگەن تۇشايمانپى ئىچىدە ئويغىنىشىڭغا سەۋەب بولۇشى مۇمكىال .مېنىج بۇنداق قىپغۇم يوق. بۇ گەتنى ئىا الب ئېپالنىىج كۆ پى تېخىمۇ بۇزۇلۇب ،ئىايىالپى غۇرۇرر سىىىىۇنغىانىدە بولسىىىىىمۇ .يەنە بىر تەرەتتىال راھەتپىنىى ،قىالىدر .ئىارتۇق تارا نى توختاتتى .ئەزنزنىج ئىشىىقى ھەممىگە ئارنپىشىىىېالىدنغان ،زورالب ئالىدنغان ،ھېسىىىاب سىىىورايدنغان ،ھەسىىىەتخورلۇق قىپىدنغان سىىىەۋدالى ئەمەس ئىدر .بۇ مۇناسىىىىېە تۆمەر ئىشىىىىكتە تاقىپى ،قالما ،بەلكى
336
ئىشىىىىىكپەرنى ئېچىېاتىاتتى .ئۇ ،دەيتتى ،ئۆزەڭ خىالىغىان
قۇلۇتالقپى يەرگە ئۇ ... ئەزنزنىج ئىشىقى نەق ئۇنىج ئۆزنگە ئوخشىايتتىئ ئاسىارەتتىال ئەمەس، بەلكى ئەركىنپىكتىال كە ئاالتتىې * * * يېرنن كېچىدە ئېپال رۇبىنسىىتېال بوسىىتوندنكى ئۆيىنىج ئىشىىىكىنى ئېچى ،،خۇرۇم سىىىافادا ياتتى ،كارنېاتتا ياتقۇسىىىى كەلمىدر .ئېرننىج بۇ كارنېاتتا باشىقا ئايالالر بىپەن يېتى-،قوتقىنىدنال ئەمەس ،ئۆز ئۆيى ئۆزنگە ناتونۇش كۆر نگەچكە ساتادنال ئۇخپىماقچى بولدر. ئۇ گويا بۇ ئۆيگە مېھمان ئىدر ،ئەسىىپىدنكى «مەن» ئۇنى باشىىقا يەردە سەۋر بىپەن كەتەب تۇراتتى. شەمس كونيا-1247 ،يىل-4 ،ئاي بۇ كېچە مېنىىج تو كېچەم ،ھويپىىدا ئولتۇرۇب ئۆيىدنال چىقىېاتقىان ئىاۋازالرنى ئىا پىىدننئ قىاقىاخالب كەلەشىىىىپەر ،مۇزنكىالر ،غەيېە تىارا الر... ھەرەمخانىدا ئايا سىىازەندنپەر سىىاز چېپىېاتاتتى .ئايالالرنىج نېمىشىىقا تو كېچىسىىى دەرتپىك ،مۇ پۇق ناخشىىىالرنى ئېيتىدنغانپىقىنى بىپمەيمەن. بىز سىىىوتىالر ئۆلەمنى تويغا ئوخشىىىىتىمىز .ئايالالر بولسىىىا توينى ئۆلەمگە ئوخشىىىىىتىدۇ .ئۇالر بىرسىىىىىنى ياخشىىىىى كۆر ب ھەم ئارزۇالب تۇرۇب تو قىىپسىىىىىىمىۇ ،ئىۆيىپەرگە يەنىىال يىىغىالب كىىرنىىدۇ خىۇددر مىېىيىتىقىىا ھىىازا ئېچىېاتقاندە ... مېھمىانالر كەتكەنىدە ئۆيگە قىايتىى ،،بىر بۇلۇ ىدا ىمجىىا تەتەككۇر قىپدنن .ئارقىدنال كىميا منى سىىاقالۋاتقان ھۇ رنغا كىردنن .ئۇ تۆشىىەكتە ئولتۇراتتى ،ئۇچىسىىدا ئاتداق كىيىن ،بېپىدە قىزن ،بەلباغ ،بېشىى قا - قىا ،ھىالقىا-ھىالقىا زنننەتپەنگەن ،ھەر يېرنگە ئەنچە-مىار ىان تىاقىالغىان، قېپىال كەمەش رومىالىدنال ئۇنىىج يەزننى كۆرگىپى بولمىايتتى ،ھۇ رننى بىر تا شىام غۇۋا يورۇتۇب تۇراتتى .تو كېچىسىى تا كېپىننىج ئەينەكتىال ئۆز ئەكسىىىىنى كۆر ب قېپىشىىىى شىىىۇمپۇق دەب قارالغانپىقتىال ،تامدنكى ئەينەكپەر قېپىال رەخا بىپەن يۆگەب قويۇلغانىدر .كارنېاتنىج يېنىدا بىر
337
تىچىاق ۋە ئىانىار قويۇلغىان بولۇب ،ئەر-خوتۇن بۇ ئىانىارنى بىپپە يېسىىىىە ،ئىانىار ئەنچىپىرندە كۆب بالىپى بوالتتى. كەررا بۇ يەرنىىج ئىادەتپىرننى مىا ىا ئىالىدنال دەب قويغىان بولۇب ،يەز ئاچقۇسىىىى ئەچەن تىپال بېرنشىىىىن كېرەكپىكىنى ئېيتقانىدر .بۇ ئۆمر مدە مەنىدە تىپال نېمە ئى قىپسىىىىۇن شىىىىۇ ىا كىميىانىىج يەزننى ئىاچقىنىمىدا ئۇنىج تېشانىسىگە سۆيەب قويدۇم ،ئۇ كەلەمسىرندر. __ چىرايپى بولۇب كېتىپسەن-،دتدنن. ئۇ قىزنرن ،كەتتى ،ئەمما دەرھا قەددننى رۇسىىىىالب ،ئۆز يېشىىىىىدنال چوڭ كۆر نەشكە تىرنشى،ئ __ ئەمدر سېنىج ئايالىڭمەن -،دتدر. بۇ قېتىن ئۇنى ئەمدر لېېندنال سىۆيد م .ئۇنىج ئىسىسىى نەتەسىپىرر ۋۇ ۇدۇمىدا كەچپە ئىسىىىىتە تەيىدا قىپىدر .ئۇنىىج چىاچپىرر يەسىىىىمەن چېچىكى تۇرايتتى ،يېنىىدا يېتىى ،خۇش ھىىدننى تۇرنىدنن .ئۇ قولۇمنى تۇتۇب كۆكسىىنىج ئەسىتىگە قويدر .كۆكسىى كىچىك ،سىەتتە ئاتداق ۋە چىج ئىدر .ئۇنىج ئىچىگە كىرن ،غايخ بولۇشىىتىال باشىىقا ھېچنېمىنى ئويپىمىدنن .ئۇ ما ا تورەكپەب ئېچىپىېاتقان گەلدە ئۆزننى ئاچتى. ئۆزەمنى تارتتىنئ __ مېنى كەچەر كىميا ،مەن بۇنداق قىاللمايمەن. ئۇ شىىرنال چەشىىدنال چۆچەب ئويغانغاندە ما ا قارندر .ئۇ گويا قۇم ھەيكەلدە ،تەۋلىسىىىىەم ئۇچۇب يوقاب كېتىدنغاندە قىالتتى ،يەزنگە يەنە تىكىپى ،قارنيالما ،ئورنۇمدنال تۇرۇب كەتتىن. __ مەن كەتمىسەم بولمايدۇ. __ ياق ،كەتسەڭ بولمايدۇې كىميىا ئەمەس ،گويىا بىاشىىىىقىا بىرر ،نىاھىايىتى ەرئەتپىىك ،ەسىىىىۇر، قوتا ،زومىگەر بىرر گەب قىپىېاتاتتىئ __ ھۇ رندنال بۇنداق ئالدنراب چىقى ،كەتسىىىەڭ قۇلۇم-قوشىىىنىالر نېمە دەب قىالىىدۇ ئۇالر تو كېچىسىىىىى بىپپە بولمىغىنىمىزنى بىپىى، قالسا ،سەۋەبىنى مەندنال كۆرندۇ. __ نېمە دتمەكچىسىىىىەن -دتىىدنن ،ئەممىىا ئۇنىىىج نېمە دتمەكچى بولغىنىنى بىپەتتىن. __ مېنى قىز ئەمەس دەب قىالىىدۇ-،دتىدر قورقۇن بىپەن تىچىرالب-، خەق ئالدندا رەسېا بولىمەن.
338
ەمدىيەتنىىىج بۇ بىمەنە ئىىادەتپىرر ئوغىىامنى بۇ قىىانىىداق گەب قىاينىتىاتتى .ئىالالھ يىاراتقىان مۇكەممە ئەسىىىىەر بۇنىداق كونىا ئەدەب- قائىدنپەر ،بىر-بىرنگە زۇلۇم سالىدنغان ئادەتپەرگە مۇناسىېەتسىز ئىدر. __ بۇنداقمۇ ئى بوالمدۇ ئۇالر خەقنىج ئىشىىىغا ئارنالشىىمىسىىۇن- ، دەب ئېتىراز بىپىد رد م ،ئەممىا كىميىانىىج توغرا دەۋاتقىانپىقىنى بىپەتتىن. ئانارنىج يېنىدا تۇرغان تىچاقنى ئالدنن .كىميانىج كۆزلىرندنال ئەندنشىىىىە ئۇچقۇلىرر چاقناب ئۆتتى ،ئەمما ئەھېالنى چەشىىىىىنى ،،باشىىىىقا نەرسىىىىە دتمىدر. تىچاق بىپەن سىىو ئالقىنىمنى كەسىىتىن ،ئالقىنىمدا ئەرزنمەس دەر ئىزنىاسىىىىىىدە قىزنى ،سىىىىىزنقچە تەيىدا بولىدر ،كىرلىككە قېنىمنى ئېقىتى ،،ئاندنال ئۇنى كىمياغا سۇندۇمئ __ ئا بۇنى ،غەيېەتچىپەرنىج ئاغزننى بېسىىىىىقتۇرۇشىىىىقا بولسىىىىىمۇ يارايدۇ .سەنمۇ ئازادلىققا چىقىسەن ،نامىج بۇلغانمايدۇ. كىميىا يىالېۇرۇب ،كەتمە ،كەتمىسىىىىە چۇې دتىدر .ئورنىىدنال چىاچراب تۇرسىىىمۇ ،نېمە قىپىشىىىنى بىپەلمىگەچكە يەنە شىىۇ گېپىنى تەكرارلىدرئ مەن ئەمدر سېنىج ئايالىج. بۇ چىاغىدا مەن ئۇنىىج بىپەن تو قىپىى ،نىاھىايىتى چوڭ خىاتىالى ئۆتكەزگىنىمنى ھېر قىپىدنن .مەنىدە ئىادەم نېمىشىىىىقىا ئۆيپىنەتتى يىاراتقۇچى مېنى ئەرلىىك ۋەزنپىسىىىىى ئەچەن يىاراتمىغىانىىدر .بۇنى ھىازنر ئوچۇق كۆر ۋاتاتاتتىن .بۇنى بىپگەچكە يەرنكىن قاناۋاتاتتى. ھەممىدنال ،ھەممە نەرسىىىدنال ،بۇ ئۆيدنال ،بۇ تويدنال ،بۇ شىىەھەردنال، ھەتتىا سىىىىۆرەب يەرگەن بۇ تېنىمىدنال قېچىى ،كەتكەم كېپىېاتىاتتى .ئەممىا رۇمى ئەتە ئەتىگەنىدە مېنى تىاتىالمىسىىىىىا قىاتتى غەزەبپىنىىدۇ دەب ئويالتال، ايىمغا مىقپىنى ،تۇرۇب قالدنن .ئۇ مېنىج سىىەتەردنشىىىن ،سىىىردنشىىىن، قىممەتپىك دوستۇم ،ئۇنى يەنە تەر ئەتسەم بولمايدۇ. ئەر-خوتۇنپۇق تۇرمۇشىىىىنىىج مەن ئەچەن قەتەزدنال بىاشىىىىقىا نەرسىىىىە ئەمەسپىكىنى چەشەندنن ،توزاققا چەشكەنىدنن. ئاالئىدىن كونيا-1247 ،يىل -6ئاي ئۆمر مىدە بۇنچىپىىك ئېغىر ،قىاتتى ئىازابپىنىى ،بىاقمىغىانىىدنن .كىميىا بىپەن شىەمر تو قىپغان كەنى ئۆيدە تۇرالمىدنن ،مەيدەم ئېغىرلىشىى،، 339
گە گەم زنڭىپداب ،نەتسىىىىن بوغۇلغاندە بولدر .نېمىال قىپسىىىام ئىچىن ئېچىشىىىاتتى ،يىغپىماسىىىپى ،بوۋاقتە ئىڭرنماسىىىپى ئەچەن ئۆزەمنى مۇشىىىىتپىدنن« ،سىىىىەن ئەمدر دادا نىج ئوغپى ئەمەس ،دادا نىج ئوغپى ئەمەس »...دتگەن گەتنى توختىما تەكرارلىدنن. ئانام يوق ،دادام يوق ،ئەمدر كىميامۇ يوق .بۇ ئۆيدە ،شىىىىۇنچە ئادەم ئىارنسىىىىىىدا يىالغۇزمەن ،غېرنپمەن .دادامغىا بولغىان ئىاخىرقى ھۆرمىتىممۇ يوقالدر .كىميا ئۇنىج قىزر ھېسىىىابپىناتتى ،ئۇنى ياخشىىىى كۆرندۇ دەب ئوياليتتىن ،ئەمما ئۇ تەقە شىىەمسىىنىال ئويالتتۇ .بولمىسىىا ئۇنى نېمىشىىقا شىىەمسىىتە ئادەمگە بېرندۇ شىىەمسىىنىج ئەر بواللمايدنغانپىقىنى بىپى ئەچەن ئەۋلىيا بولۇب كېتىشىنىج ھا ىتى يوق .شىۇنداق ،دادام شىەمسىنى قىانىا ئىاسىىىىتىغىا ئېپى ئەچەن كىميىانىىج بەختىنى ،شىىىىۇنىداقال مېنىىج بەختىمنى قۇربان قىپدر. بىر كەن بۇلۇ دنال چىقما ،ئۆيدنكى تاتپاراقچىپىقنى ،ئەسىپىدە مەن ئىالمىاقچى بولغىان قىزنىىج تو تەييىارلىقىنى تىامىاشىىىىىا قىپىدنن .ئۇالر ئەر- خوتۇن ياتىدنغان يېڭى ھۇ رننى باشىىىتىال ئاخىر زنننەتپىدر ،ىنالردنال سىىىاقپىنى ئەچەن خۇشىىىپۇراق يېقىشىىىتى .ىنالرنىج شىىىاھى بۇ يەردە، شەمسنى بېسى ،چەشىدنغان ىال بارمۇ بۇ دۇنيادا كە كىرگەنىدە سىىىىەۋر-تىاقىتىن تىاشىىىىتى ،بۇ زۇلۇمغىا ئەمىدر تىاقە قىاللمايتتىن ،تاالغا ما ا دەب تۇراتتىن ،ئارقامدنال ئاكام توۋلىدرئ __ توختا ئاالئىدنال ،نەگە ما دنج __ بۇ كېچە سىرتتا قونىمەن -،دتدنن ئۇنىج چىرايىغا قارنما . __ سىاراڭ بولدۇ مۇ تو كېچىسىى نەگە كەتتى دەب سىورنمامدۇ قۇلۇم –قوشنىالر دادام ئا پىسىمۇ كۆ پى يېرنن بولىدۇ. __ مېنىج كۆ پەم يېرنن بولسا ،دادام قانداق قىپىدنكەن __ سەن نېمە دەۋاتىسەن __ بىپمىدنڭمۇ دادام شىىىەمسىىىنىج كۆ پىنى خۇش قىپى ئەچەن، ئۇنى بۇ ئۆيدنال كەتمىسىىىىۇن دەب بۇ توينى تىالنپىدر .كىميىانى ئۇ تۇزكور ئوغرنغا قوش قولالب سۇندر. ئاكام لېېننى چىشپىدرئ __ خاتا چەشىىنى ،قاتسىەن ،كىميانى تويغا مە بۇرالندر دەب ئويالب قاتسەن ،كىميا ئۆزر شەمر بىپەن تو قىپىمەن دتگەن. __ خۇددر ئۇنىڭغا باشقا ئەر چىقمىغاندە ې-دتدنن قوتا تېگى.، ئاكام قولپىرننى ئاسمانغا كۆتەردرئ 340
__ ئەلېەتتە چىقاتتى ،خۇداياتۆۋە ،تېخى چەشىىەنمەيېاتامسىىەن ،كىميا شەمسنى ياخشى كۆرندنكەن ،ئۇنىڭغا ئاشىقكەن. __ قىارا يىالغىانچىپىقىڭنىې مېنىىج ئىالىدنمىدا ئەمىدر بۇنىداق تىاراڭ قىپمىا ،بوالمىدۇ -ئىاۋازنن گويىا ئەسىىىىتىىدنكى ئېغىرلىقنى كۆتەرەلمە سۇنۇۋاتقان مۇزدە قاراساليتتى. __ ھېسىسىىياتىج كۆز نى كور قىپمىسىۇن ،ھەسىە قىپىېاتىسىەن. ئەمما ھەسىىىەتخورلۇقتە يامان نەرسىىىىدننمۇ ياخشىىىى تەرەتكە تايدنالنغىپى بولىدۇ-،دتدر سۇلتان ۋەلەد. ئوتتۇر بەقەەە ەەىنچى ىزام :بۇ ھەايەاتتەا رلەددليەە ئەارقىلىق تەرەق ىن قىال،ي ىز دلنسەەەىز،ر دلندار،ر بىلەن ،مۇئ ىنلەر ئ ر ئىچىدلكى مۇ كىرلەر (يامان ئىللەتلەر) بىلەن تو ۇقەە ەەۇقەە ەەى كېرەك ئىنسەە ەەان كامىل ئىنسەە ەەان دەرلىىسەەەىگە يەتكىچە قەدەم ۇ قەدەم ئىلگىرللەيد ۇ ،رلددليەتلەر ى قا چە قوبۇل قىاللىسا ،قۇ چە ىشىا يېتىلىدۇ ئىاكىام مېنىىج ئىالىدنمغىا ئۆتەۋتپىى ،،مەن د شىىىىمەن ھېسىىىىاباليىدنغىان ئادەمنىج سىەتسىەتە دۇردانىپىرننى تۆكەۋاتاتتى ،شىۇنىج بىپەن سىەۋر قاچام تاشتى. __ ما ا قارا ،سىوتىالرنىج گەتپىرننى ئاز كەلدر دەب ،ئەمدر سىېنىج گېپىڭنى ئا اليمەنمۇ بۇالرنىج ھەممىسىى سىېنىج خاتالىقىج .شىەمسىنى سىەرنيەدنال باشىالب كەلمەيتتىج ،نېمىشىقا ياندۇرۇب كەلدنج ئىشىالر ئەمدر چىڭىغا چىقىدۇ تېخى ،بۇنىج گۇناھى سەندەې ئىىاكىىامنىىىج رە گى ئۆچتى ،ئۆمر مگە كېپىىى ،ئۇنىىىج تۇنجى قېتىن مەندنال ،مېنىج بىرەر ئى چىقىرن ،قويۇشىۇمدنال قورققانپىقىنى كۆرد م. ئۆز ئاكىسىنى قورقۇتۇش قامالشمىغان ئى ئىدر ،ئەمما بۇ ما ا تەسەلپىي بولدر. ئىرشىىىادنىج ئۆيىگە كېتىېتتى ،،بىرەرسىىىى كۆر ب قالمىسىىىۇن دەب سىېسىى تۇرايدنغان تار كوچىالردنال ما دنن .ھەر قانچە ئويپىما دتسىەممۇ كالالمغا شىۇ كۆر نەش كېپىېالدرئ شىەمر بىپەن كىميانىج بىر تۆشىەككە كىرگىنىنى ،شەمسنىج ئۇ قوتا قولپىرر بىپەن كىميانىج كىيىمپىرننى يېشىىىى ،،سىىىەتتە ئاق بەدننىگە چاتالشىىىقىنىنى ۋە خوتۇن قىپغىنىنى خىيا قىپغانچە كۆز ياشپىرنمنى توختىتىېااللمىدنن. ئۇ مېنى نېمە قىپىېەتتى-ھەې ئۇ ھەددندنال بە ئېشى ،كەتكەنىدر. تېزدنال بىر ئى قىپىشىن كېرە .
341
كىميا كونيا-1247 ،يىل-11 ،ئاي بىر قېتىممۇ بىپپە يىىاتمىىىدۇق .تو قىپغىپى ئىىالتە ئىىا بولغىىان بولسىىىىىمۇ ئەر-خوتۇن بواللمىىدۇق .بۇنى بىاشىىىىقىالردنال يوشىىىىۇرۇشىىىىقىا تىرنشىىېاتىمەن ،ئەمما ئاسىان ئەمەسىكەن .يەنىال گۇمانپىنىدنكەن .بەلكىن خىجىپپىقىن تېشىانەمدنكى داغدە چىرايىمغا چىقى ،قالسىا كېرە .ما ا قارنغان ھامان باشىتا شىۇنى كۆرندۇ ،كوچىدا تونۇشىالر بىپەن تارا الشىقاندا، باغ-ئېتىزدا ئىشىىپىگەندە ،دۇكاندارالر بىپەن سىىودا-سىىېتى قىپىشىىقاندا، ئۆيىىدە مېھمىىان كەتكەنىىدە مەن بىپەن ئۇچراشىىىىقىىان ئىىادەمنىىىج تۇنجى بىايقىايىدنغىنى شىىىىۇ بولسىىىىىا كېرە .تو قىپغىان بىپەن تېخىچە قىز ئىكەنپىكىمنى ھەممىسى بىپىدۇ. شىىىىەمر ھۇ رامغىا كەلمەيىدۇ ئەمەس ،كېپىىدۇ .يېنىمغىا كەلمەكچى بولسىا چوقۇم ئالدنال خەۋەر بېرنېتتى ،،ئۆز رر بارمۇ يوق دەب سىورايدۇ .ھەر قېتىن شۇ اۋابنى بېرنمەنئ __ ئەلېەتتە يوق ،مەن سېنىج نىكاھپى خوتۇنۇڭ. ئۇ كېپىىىدنغىىان ئىىاخشىىىىىمى ،تەتەن كەن ھىىايىىا ىىان ئىچىىىدە ئۇنى سىىاقاليمەن .مېنى تەلەب قىپسىىۇن دەب دۇئا قىپىمەن .ئەمما ئاخشىىىمى ئىشىىىىىكنى چېكى ،كىرگەندە قىپىدنغان بىردننبىر ئىشىىىىى مەن بىپەن تىارا پىشىىىىى .بىپپە كىتىاب ئوقۇيپى دەيىدۇ .ئوقۇيىدنغىنىمىز ئىشىىىى - مۇھەببە ئەچەن ھەر تەرلە سىىىىىنىاقالرغىا بىاش ئەگمىگەن ،بىر-بىرننى ياخشىىىىى كۆر شىىىىتىال ۋاز كەچمىگەن لەيپى-مە نۇن ،تەرھاد-شىىىىىرنال، يەسىىىىەب-زنپەيخا ،گە ۋە بۇلبۇ ...دتگەندە ئاشىىىىى -مەشىىىىۇقالرنىج ھېكىايىپىرر ،بۇالرنى ئوقۇغىانچە ئىچىن سىىىىىقىپىىدۇ ،بۇنىداق ئىشىىىى - مۇھەببەتكە ئېرنشەلمەيدنغانپىقىمنى بىپگەچكە شۇنداقمىكىال دەيمەن... بەزنىدە ئۇ ئو ىدا يېتىى ،مىا ىا كۆ پى دەريىا ،روھى شىىىىىامىا سىىىىوتى تەبىدەتپىكپەرنىج قىرن نىزامى ھەققىدە سىىىۆزلەيدۇ .بىر كېچىسىىىى بىر نىزامنى شەرھپەۋتتى ،گېپى ئەز لدر ،كۆزلىرر يۇمۇلدر .قارنسام ئۇخالب قاتتۇ ،بېشىىىنى تىزنمغا ئېپى ،،ئۆسىىەب كەتكەن چاچپىرننى سىىىپىدنن. تىاڭ ئىاتقىچە ئۇخپىمىا ئۇنىڭغىا قىاراب چىقتىن .ئىارنپىقتىا ئۇ بىر ۆيپەب، مېنى تۇيۇقسىىىىىز تىارتىى ،سىىىىۆيىدر ،بۇنىداق ھىايىا ىانپىنىى ،،خۇشىىىىىا بولمىغىنىمغىا ئۇزاق بولغىانىىدر.تىاڭ ئىاقىارغىچە يىانمۇ يىان يىاتتۇق ،بولغىان ئى شۇ ،بەدننىن تېخىچە بايقالمىغان زتمىندە تۇرماقتا. 342
رنسىىىىىغ ا تىا -تىا بېرنى ،تۇردۇم .ئۇ ى بۇ ئىالتە ئىايىدا مەنمۇ ئۇنىىج ھۇ مەندنال قانداق رۇخسىە سىورنسىا ،مەنمۇ چوقۇم ئۇنى ئالدنال خەۋەرلەند ر ب تۇردۇم .ئەگەر ئۇنداق قىپمىسىىام ،ما ا قانداق مۇئامىپە قىپىدنغانپىقىنى بىپمەيمەن .شىىىىەمر كەنىدە ،ھەتتىا بىر دەم-بىر دەم ئۆزگىرنى ،تۇرنىدۇ. روھىي ھالىتىنى بىپمە تېپىشىىماق تېپىشىىتىنمۇ تەس .بەزندە شىىۇنچە كۆيەمچىان ،مېھرنبىان بولۇب كېتىىدۇ؛ بەزنىدە قىاتىاق تەر ۋالىىدۇ .بىر قېتىن ما ا قارنتى ،تۇرۇب ئىشىىىىىكنى يېپىېتتى « ،مېنى ئارامىمدا قو » دەب ۋاقىرنىدر .ئۇنىڭىدنال ئىاغرننمىىدنن ،خىاتىا بولمىاسىىىىپىقنى ھەمىدە ئۇنىڭغىا دەخپى قىپماسپىقنى ئۆگەندنن. باشىىىقىالرنى ئەمەس ،ئۆزەمنى ئالداش ئەچەن ھەر ئىشىىىنى ئۆز يولىدا قىپىى ،كېتىېەردنن ،شىىىىەمر مىا ىا ئېرنمىدە مۇئىامىپە قىپمىغىانىدنكىال، مەنمۇ ئۇنىڭغا ھەر خى ،رولالرنى بەردننئ بەزندە دوسىىىتۇم ،سىىىىردنشىىىىن، ھەمراھىن بولسىىا ،بەزندە ئاكام ،بەزندە ئوغپۇم ...ئىدر .ۋاقتى-سىىائىتى، كەيپىياتقا قاراب ،ئۇ بولمىسىىىىا بۇ بوالتتى .خىيالىمدا ئۇ ھالدنال بۇ ھالغا يۆتكىپەتتى .ئۇ ھەممە نەرسەم بولۇب باقتى ،تەقە ئېرنن بولۇب باقمىدر. بىر مەزگى ،مۇشىۇنداق قىپدنن ،ئارتۇق نەرسىە تەلەب قىپما ،نورما تارا پىشىىى ،ئۆتەشىىنى توغرا تاتتىن .شىىەمر مېنىج گېپىمنى ئا پىسىىا خىۇش ىب والتىتىىن .ئىۇ مىېىنىى تىېىخىىمىۇ ئىىجىىادنىي تىىكىىر قىىپىشىىىىىقىىا رنغبەتپەند رەتتى ،ئۇنىڭدنال نۇرغۇن نەرسىىنى ئۆگەندنن .مەنمۇ ئۇنىڭغا بىر نەچچە نەرسىىىىىنى ئۆگەتتىن دتيەلەيمەن .ئەدنىاسىىىىى ئۇ نېمىنىىج ئىائىپە، نېمىنىىج بەخىا ئىكەنپىكىنى بىپمەيتتى ،مېنىىج سىىىىىايەمىدە ئىازراق بولسىىىىىمۇ ھېر قىپىدر .يەنە كېپىى ،،ھېچكىن ئۇنى مەنىدە كەلىد ر ب باقمىدر. شىىۇنداقتىمۇ بىر نەرسىىە كەم قالدر ،كەم قېپىېاتىدۇ .شىىەمر مېنى ھەقىقىي ياخشىى كۆرمەيدۇ دتگەن تىكىرنى كالالمدنال چىقىرالمايېاتىمەن. مېنى ياقتۇرغىنىغا ،ياخشىى كۆرگىنىگە ئىشىىنىمەن ،ئەمما ئۇنىج ئىشى بىپەن مۇنىاسىىىىىېنتى يوق .يەرنكىن لەختە-لەختە ،ئەتراتىمىدنكى ھەممە ئادەمدنال ،دوسىتپىرنن ۋە قۇلۇم-قوشىنىپىرنمدنال يىراقپىشىى ،،ھۇ رامدا ئەرۋاھالر بىپەن تىىارا پىشىىىىىىىدنغىىان بولۇۋالىىدنن .ئۆلەكپەر تىرنكپەرنىىىج ئەكسىچە ،مۇستەقى ،تىكىر قىپىدۇ. ئەرۋاھالردنال باشقا ،بىردننبىر دوستۇم چۆ گەلى. ئىككىمىز ئۆزنمىزگە خاس سىىەۋەبپەر تەتەيپىدنال كىشىىىپەردنال يىراق تۇرۇشىنى خالىغانپىقىمىز ئەچەن يېقىال دوسىتالردنال بولۇب قالدۇق .ھازنر 343
ئۇ سىىوتى بولدر ،تاھىشىىخانىدنال تامامەن ئايرنپى ،تاكالندر .بىر قېتىن ئۇنىىج ىاسىىىىارنتىگە ،چىىدامچىانپىقىغىا ،تۇرمۇشىىىىنى يېڭىىدنال بىاشىىىىالش غەيرنتىگە قايى ،ئىكەنپىكىمنى ئېيتىېندنن ،ئۇ بېشىنى چايقىدرئ __ مەن تۇرمۇشىنى يېڭىدنال باشىپىمىدنن ،بىردننبىر قىپغان ئىشىىن شۇئ ئۆلەشتىال ئاۋۋا ئۆلەشې * * * بەگەن چەشىىىىتە چۆ گەلىنى كۆرگىپى بىاردنن .ئىچىمىدنكى دەردنى تۆكە دەيتتىن ،بىراق ئۇ بىر قاراتال ھەممىنى بىپى ،بولدر. __ انىن كىميا ،قانداق ئەھېالىج سولغۇن كۆر نەۋاتىسەن. گەب ياسىىاب ئۆتەب كېتە دەب ئويپىغان بولسىىاممۇ ئۇ سىىوراۋەرگەنپىكتىال راستىمنى ئىتتىكال دەۋەتتىنئ __ ياخشى ئەمەس ،ما ا بىر ياردەم قىپساڭ... __ ئەلېەتتە -،دتدر چۆ گەلى -،نېمە قىپىمەن ،قېنى ئېيا. __ شىىىىەمر ...ما ا ھې يېقىنالشىىىىمايېاتىدۇ ،يېقىنپىشىىىىىدۇ ،لېكىال ھېپىقىدە ئەمەس .ئۇنىج مېنى ئاكامدە ،دوسىىىتۇمدە ئەمەس ،بەلكى ئېرنمدە ياخشىىىى كۆر شىىىىنى ئارزۇ قىپىمەن .قانداق قىپىشىىىىمنى ما ا ئۆگەتسەڭ. __ نېمىنى ئۆگىتىمەن __ گېپىمنى چەشەندنج ...ئېرنمنى ۋەسېەسىگە سېپىشىن الزنن. __ ئىاھ ،ېنىن كىميىا ،مەن قەسىىىىەم قىپغىان-،دتىدر چۆ گەلى-، بەدەنگە ئائىا ئىشىالردنال يىراق تۇرۇشىقا قەسىەم قىپغان ،ئايالالر ئەرلەرنى ياكى ئەرلەر ئايالالرنى قانداق زوقالندۇرندۇ ،بۇنى ئويالشنىمۇ خالىمايمەن. __ سىەن قەسىىمىڭنى بۇزمايسىەن ،تەقە ما ا ياردەم قىپىسىەن-،دەب يىالېۇردۇم -،بە ئىامىالسىىىىىز قىالىدنن ،ھېچكىمگە دەردنمنى ئېيتىالمىايمەن، خىجى ،بولىمەن .شەمسنى قانداق خوش قىپىشنى بىپمەيېاتىمەن. __ بىراق شىىىىەمر بىر دەرۋن -،دتىدر چۆ گەلى-،ئۇنىڭغىا ئۇنىداق يېقىنالشساڭ توغرا بولمايدۇ. __ ئۇ دەرۋن بولسىىىىىمۇ بىر ئىنسىىىىىانغۇ نېمىال دتگەن بىپەن بىر ئەركەكقۇ ئادەم ئاتىنىج بارلى ئوغۇلپىرر گۆش بىپەن قاندنال تەتەلگەن. ھەممىسىىىىىگە بىر بەدەن ئاتا قىپىنغان ،شىىىىەمسىىىىنىڭمۇ بىر بەدننى بار، شۇنداق ئەمەسمۇ
344
گۆلى سىىىىۆزننى داۋامالشىىىىتۇرالمىا
__ بىارلىقى بىار ،ئەممىا -...چۆ ئارقىغا چېكىندر. ئۇنىڭغا يالېۇردۇمئ __ دەردنمنى سىىىىىا ىال ئېيتىااليمەن .ئىالتە ئىا بولىدر ،ھەر كەنى ئەتىگەنىىدە يەرنكىن ئىىاغرنيىىدۇ ،ھەر ئىىاخشىىىىىمى يىغالب-يىغالب ئۇخالب قالىمەن .بۇنداق كېتىېەرسىەم بولمايدۇ ،ئېرنمنى ئۆزەمگە ەل ،قىپىشىىن كېرە ې چۆ گەلى ما ا غەمكىال باقتى ،ئەمما بىر نەرسە دتمىدر .رومىپىمنى ئېچى ،چاچپىرنمنى چۇۋندننئ __ قېنى ئېيا-،دتدنن -،قورقما ئېيا ،مەن شۇنچە سەتمۇ __ ياق ،ېنىن كىميا ،ئون تۆ كەنپە تولۇن ئايدە گەزەلسەن. __ ئەمىسىىىىە مىا ىا يىاردەم قىى ،،ئەرلەرنىىج كۆ پىنى ئۇتىىدنغىان ئى بولسا دەب بەرگىالې __ ئۇ سىىىىەن ئويپىغىانىدە ئۇنىداق ئىاددني ئى ئەمەس -،دتىدر چۆ گەلى توسىىىىىاتتىال بىدىارام بولۇب -،دنققە قىى ،،ئەرلەرنىىج كۆ پىنى ئۇتىىىدنغىىان ئى ئىىايىىالالرنى ئۆزنىىدنال يىراقالشىىىىتۇرنىىدنغىىان ئى بولۇب قالمىسىىۇن .ئۇنى ئۆزەمگە ەل ،قىپىمەن دەب يەر ب ،ئۆزە دنال ئايرنپى، قالما. ئۇنىج نېمە دتگىنىنى چەشەنمىدنن ،چەشىنىشكىمۇ ئۇرۇنمىدنن. __ مەيپى-،دتدنن-،نېمە بولسىا بولسىۇن ،مەن ھەممىگە تەييارلىنى، قويدۇم. چۆل گۈلى كونيا-1247 ،يىل -11ئاي قاراب تۇرۇب ،بىپى ،تۇرۇب نېمىشىىىقا بۇنداق دۆتپە قىپدنن ئۇنىج گېپىنى تەقە ئا پىماسىىىپىقىن كېرە ئىدر .ئاقىېنتىنىج مۇشىىىۇنداق بولىدنغانپىقىنى نېمىشىىىقا ئويالب يېتەلمىدنن ئۇنى توسىىىۇب قېپىشىىىىن كىېىرە ئىىىدر ،ئىۇنىىداق قىىاللىمىىغىىانىپىىقىىن ئىەچىەن ئىۆزەمىنىى ھەرگىىز كەچەرمەيمەن. ئەممىا ئۇ يىغالب يىالېۇرۇب تۇرۇۋالغىان كەنى ئۇنىڭغىا ئىچىن ئىاغرنىدر. ھېچنېمە بولمايدنغۇ دەب ئويپىدنن .ئۇ ۋەسىېەسىىگە سىالىمەن دتگەن ئادەم بىاشىىىىقىا ئەر ئەمەس ،بەلكى ئۆزننىىج ئېرر ئىىدر .كۆ پىىدە ھېچقىانىداق 345
يامانپى ،سىىىەيقەسىىىا ياكى ھىيپە-مىكىر يوق ئىدر .بىر ئايالنىج ئۆز ئېرندنال مۇھەببە تەلەب قىپىشىىى ھارام ئەمەسىىقۇ نەچچە كەن ئويالندنن، ئىچىمدنكى سىوتى « ئىشى -مۇھەببەتتە تاشىنى تاياققا تا غىپى بولمايدۇ، سىىەن بۇ ئىشىىقا ئارنالشىىما» دەب تەنبى بەردر ،ئىچىمدنكى ئايا بولسىىا، «ئاشىىىىى قىزغا ياردەم قى »،دەب تەلەب قىپدر .ئاخىر ئىككىنچىسىىىىى غالى ،كەلدر. شىۇنداق قىپى ،مەن ،قولىغا خېنە ياقسىىال ئۆزننى چىرايپى بولدۇم دەيدنغان بۇ يېزنپى قىزغا بىر ئەرنى ۋەسىېەسىىگە سىېپىشىنىج يولپىرننى كۆرسىىەتتىن .ئۇ ئۆگىنىشىىكە تەشىىنا ھەۋەسىىمەن ئوقۇغۇچى ئىدر ،ئۇنىڭغا مۇشىىك-ئەنبەر قوشىىۇلغان سىىۇدا يۇيۇنۇشىىنى ،تېرننى يۇمشىىاق قىپىدنغان مايالر بىپەن بەدەننى قايماقتە قىپىېتتىشىىىىنى ،يەزگە ھەسىىىىە ئارنالش مەلھەم سىىىىەر ب رە گى رويىنى تېخىمۇ يىاشىىىىىارتىشىىىىنى ،بىر ئەر بىپەن تارا الشقاندا قايسى گەتپەرنى قانداق ئىشپىتى كېرەكپىكىنى ئۆگەتتىن. دائىن خۇش تۇراب تۇرسىۇن دەب ئۇنىج چاچپىرننى يەسىمەن تالپىرر بىپەن ئۆرنىدۇق ،ئەسىىىىتىقۇددۇس ،دەسىىىىتىارگە ،روزنمىارنيە ،زندتەر ،لەيپىقىازاق، مەر ىانىيە ،زەيتۇن يېغى قىاتىارلىقالرنىىج ھەر بىرر نەگە ئىشىىىىپىتىپىىدۇ، قايسىى مەقسىەتتە قانداق خۇشىپۇراق يېقىپىدۇ ،ئۇزۇن چەشىەند رد م .ئاندنال چىشىالرنى ئاقارتىشىنى ،تىرناق بوياشىنى ،قاش-كۆزگە سىەرمە سىەر شىنى، لەۋلەرنى تىارقىرنتىشىىىىنى ،يەزگە گىرنن قىپىشىىىىنى ،كۆكسىىىىىنى چوڭ كۆرسىتىشنى بىر-بىرلەب كۆرسەتتىن .بىپپە بازارغا بېرن ،،ئىپگىرر مەن دائىن كىرنىدنغىان دۇكىانىدنال يىپە كىيىن ۋە ئى كىيىمپەرنى ئىالىدۇق. خىجى ،بولۇب قىزنرن ،كەتتى ،ئەمما ھەممىسىنى ئالدر. ئارقىدنال ئۇنىڭغا ئۇسىىىسىىىۇ ئويناشىىىنى ،بە تولغاشىىىنى ،كىندنك تىترنتىشىنى ،ناز بىپەن بېقىشىنى ،بەدەننى ئاسىماندنكى بۇلۇتتە ئەركىال قىويىۇۋتىتىشىىىىنىى ئىۆگەتىتىىن .بىېىپىىگە تىۆتىەكىپىە بەلىبىىاغ بىىاغىالب ،ئىىچىىگە تىڭگىراليىدنغىان قوشىىىىۇق ،تىيىالىپەرنى تېڭىى ،،ئىككى ھەتتە توختىمىا كىندنك ئۇسسۇلى ئوينىدۇق ،ماھارەتپەرنى مەشى قىپدۇق. ئىاخىر ئۇ كەنى چەشىىىىتىال كېيىال قۇربىانپى قويىنى قىاسىىىىسىىىىىاتقىا تاتشىۇرندنغان تادنچىدە ،كىميانى شىەمر تەبرنزر ئەچەن تەييارلىدنن .ئۇ ئاۋۋا ھاممامدا ئىسىىسىىى سىىۇدا يۇيۇندر ،بېشىىىغا سىىۇ تۆكتى ،ئاندنال ىچ اچپىرننى مىايپىىدر .يۇيۇنۇب چىققىانىدنال كېيىال ئىايىالالرغىا ئۆمرنىدە ئىاز نېسىىىىىى ،بولىىدنغىان ئېسىىىىىى ،يىپەكتىال كىيىن كىيىد رد م .ئۇنىڭغىا تىيازگەلپە ،شىىىىاتتۇ چېچىكى رە پىك ئۇخالش كىيىمى تالپىغانىدنن، 346
ئۇنى كىيسىىە كۆكسىىى تىك ،سىىاغرنسىىى يۇمىالق چىقاتتى .ئاندنال يەزنگە قېنى گىرنن قىپدنن ،ھۆسىنىگە ھۆسىال قوشىۇلسىۇن دەب تېشىانىسىىگە كىچىككىنە زنننە تىاقىاب قويىدۇم .ئىشىىىىىن تەگىگەنىدە قىارنسىىىىىام ،ئۇ شۇنچىپىك گەزە بولۇب كېتىپتۇكى ،كۆز منى ئەزەلمە قالدنن. ئۇ ئەمدر تو كېچىسىىىىىدنكى كېپىنچە ئەمەس ،بەلكى ئىشىى ى ۋە ئىستە ئوتىدا يېنىېاتقان ،ئۆزر ياخشى كۆرگەن ئەر ئەچەن ئۆزننى نامايەن قىپىشىىىقا ،ئۇنىج ئەچەن ھەر قانداق بەدە تۆلەشىىىكە رازر ۇۋان ئىدر. ئۇنىڭغىا قاراۋاتقىاندا قۇرئان كەرنمىدنكى يەسىىىىەب-زنپەيخىاغا دائىر ئايەتپەرنى ئەسپىدنن. زنپەيخىا ئۆزنگە قىارنمىغىان بىر ئەر ئەچەن ئىشىىىى ئوتىىدا كۆيگەنىىدر. شىىىەھەردنكى ئايالالر ئۇ توغرۇلۇق يامان گەب قىپىشىىىقاندا ھەممىسىىىىنى تىامىاققىا چىاقىرنى ،،يەسىىىىەتنى بولسىىىىا چىاقىرغىان ھىامىان ئۆيگە كىرنشىىىىكە بۇيرۇغىانىىدر .ئۇ ئىايىالالرنىىج ھەر بىرنگە بىردنال تىچىاق بېرنى ،،يەسىىىىەتكە «ئەمدر كىرگىال»دتدر .ئايالالر ئۇنى كۆر تال ئۆزلىرننىج قولىنى كەسىىىتى ۋە «خۇدايا تەرۋەردنگار ،بۇ ئىنسان ئەمەس ،تەرنشتە» دتيىشتى. بىر تەرنشتىگە ئاشى بوتتۇ دەب كىممۇ زنپەيخانى ئەيبپىيەلەيدۇ * * * كەچقۇرۇن كىميا يەزنگە رومىپىنى ئارتى ،كوچىغا چىقىشىتىال بۇرۇن ئەمىد ۋە ئەندنشە بىپەن ما ا قارابئ «قانداق ،بوتتۇمۇ » دەب سورندر. __ تەرنپەر تىادنشىىىىىاھىنىىج قىزنىدە بولىدۇڭ-،دتىدنن - ،بۇ كېچە ئېرنج سىىىەن بىپەن بىپپە تاڭ ئاتقۇزۇتال قالما ،ئەتىسىىىى ئاخشىىىىمىمۇ ئىشىكىڭنى چېكىدۇ. ئۇ قۇالقپىرنغىچە قىزنرنىى ،كەتتى ،يەزلىرر ئو ئىىالىىدر .كەلەب بىارغىنىمچە ئۇنى قۇچىاقپىىدنن .ئۇ بىر تەس ىمىى ،كېتىى ،،ئىارقىىدنال قاقاخالب كەلەۋەتتى ،كەلەشپىرر ئىچىمنى قۇياش نۇرندە ئىسسىتتى. دتگەنپىرنمگە ئىشىىىنەتتىن ،ھەسىىە ھەرنسىىى گە شىىىرنىسىىىگە يېپىشىىىقاندە ،شىىىەمسىى نىمۇ كىمياغا يېقىنپىشىىىىدۇ دەب ئويپىغانىدنن. شىىىىۇنىداقتىمۇ ،قىزنى ئۇزنتىېاتقىانىدا كۆ پەمىدە قىانىداقتۇر ئەنسىىىىىزلىىك، بىدىىارامپى تەيىىدا بولىىدر ،قۇلىقىمغىىا بىر ىال كۆ ەلسىىىىىز گەتپەرنى تىچىرلىغىانىدە بولىدر ،شىىىىۇنىداقتىمۇ ئۇنى توسىىىىۇۋااللمىىدنن ،ئۇنىداق قىپمىدنن. ئۆزەمنى ئۆمەر بويى كەچەرمەيمەن. 347
كىميا كونيا-1247 ،يىل -12ئاي شىەمر تەبرنزر ھېچكىن بىپمەيدنغاننى بىپىدۇ ،يوقسىۇلالرنىج ئازابى، كىىاھىنالرنىىىج كۆرگەنپىرر ،ۋەلىپەرنىىىج كىىارامەتپىرر ،بۇ دۇنيىىانىىىج مۇئەممىالىرنىدنال تىارتىى ،ھەممىنى بىپىىدۇ .ئەممىا ئۇ بىپمەيىدنغىان بىر نەرسىىىە بارئ تىداكار سىىىۆيگەې ئۇ بۇنى بىپمەيدۇ ،بىرسىىىىنى ياخشىىىى كۆر ب ئۇنىڭدنال ھېچنېمىگە ئېرنشەلمەسپىكنىج ئازابىنى بىپمەيدۇ. چۆ گەلى مېنى يىاسىىىىىاب ىابىدۇغىان ئىاخشىىىىىمى شىىىىۇنچىپىىك ھىىايىىا ىىانالنىىدنمكى ،بىر يېرنمىىدە ىن تۇرالمىىايتتىن.ۋۇ ۇدۇمىىدا ئۆزەممۇ ئىپگىرر ھېر قىپمىغىان ھىالەتپەر تەيىدا بولىدر ،بۇ ىاسىىىىىارەتمۇ يىاكى تەرۋاسىزلىقمۇ بەدننىمگە تېگى ،تۇرغان يىپە كىيىمنىج شىپىرلىشى، چاچقان ئەتىر تۇراقپىرر ،تىپىمدا گۇ ياتراقپىرننىج تەمى ...ھېچقاچان بۇنچىپىىىك رەڭ تەزەب بىىاقمىغىىان ،ئۆزەمنى بۇنچىپىىىك قىز دەب ئويالب بىاقمىغىانىىدنن .بەدننىن گەرچە ئۆزەم ئويپىغىانىدنكىىدە چىرايپى ھەم تولغىان ،كۆكسىىىىەم ئىارزۇيۇمىدنكىىدە چوڭ بولمىسىىىىىمۇ ،ئۆزەمنى يەنىال ەلىپكار ھېر قىپدنن. ئۆيىدنكى ھەممەيپەن ئۇخپىغىچە سىىىىىاقپىىدنن ،ئىانىدنال ئۇزۇن يۇڭ شىىارتىغا يۆگىنى ،،تۇتۇمنىج ئۇچىدا دەسىىسىىەب شىىەمسىىنىج ھۇ رنسىىىغا ما دنن. __ كىمياې مەن سىىېنى كېپىدۇ دتمىگەن-،دتدر شىىەمر ئىشىىىكنى ئاچا-ئاچما . __ كەچەرگىال ،ئەمما سىىىېنى كۆرمىسىىىەم بولمايدۇ -،دتدنن ۋە تەز قىپمايال ھۇ رنغا كىرن ،كەتتىن -،ئىشىكنى تاقىېەتسە چۇ شىىىىەمر گىا گىراب قىالغىانىدە قىالتتى ،شىىىىۇنىداقتىمۇ مەن دتگەننى قىپدر. ھۇ رنىدا ئىككىمىز يىالغۇز قىالغىانىدا نىاز بىپەن كەلەمسىىىىىرەب ئۇنىىج ئالدنغا ما دنن .ئاندنال كەينىمنى قىپى ،،چو قۇر بىر نەتەس ئېپىېتتى،، شىىىىىارتىا بىپەن كىيىمىمنى بىرال تىارتىى ،يىالىڭىا بولىدۇم .ئېرنمنىىج ئارقامدنال ھەيرانپى بىپەن سىىىىنچىالب قارنغانپىقىنى سىىىېزن ،تىترەب كەتتىن .ئۇنىج نەزەرر تەگكەن يەر كۆيەۋاتاتتى .شۇنچىپىك ھايا انپىنى، كەتتىمكى ،كۆكسىىىىەم بىر كۆتەر لەب بىر چەشىىىىەتتى .ئىاخىردا بىارلى 348
ەننەتتىكى ھۆرلەردە
ەرئىتىن بىپەن ئۇنىڭغىىا بۇرۇلۇب، قىياتەتتە تۇردۇم. __ سىەن نېمە قىال دەيسىەن -دەب سىورندر شىەمر سىوغۇق چىرا بىپەن. __ بۇ كېچە بۇ يەرگە سىىېنىج بولۇش ئەچەن كەلدنن -...دتدنن مىج تەسپىكتە. شىىىىەمر تەبرنزر ئەتراتىمغا بىر چەمبەر سىىىىىزن ،،ئالدنمغا كېپى،، ئۆزنگە تىكىپى ،قاراشىىىقا زورلىدر .تىزلىرنن بوشىىىاب كەتكەندە بولدر، ئەممىا ئۆزەمنى تۇتۇۋتپىى ،،نىاز بىپەن تولغىنىى ،ئۇنىڭغىا سىىىىەركەلەشىىىىكە باشىىىپىدنن .چۆ گەلى ما ا ئۆگەتكەن ماھارەتپەرنىج ھەممىسىىىىنى بىر- بىرلەب كۆرسىىتەتتن .ئەمما شىەمر كۆيەۋاتقان ئوتتىال ئۆزننى قاچۇرغاندە كەينىگە چېكىندر. __ مەن بىپەن بىپپە بولۇشىنى تەلەب قىپىېاتىسىەن ،ئەمما بىردننبىر ئارزۇيۇڭ دەردنڭنى چىقىرن -،دتدر ئۇ. بۇ گەب بىپەن كىارنن بولمىىدر ،بېرنى ،ئۇنىىج بوينىغىا ئېسىىىىىپىدنن، لېېنمىدە قىارا ئەژمىنىىج تىاتپى ھەم چەچە تەمى بىار ئىىدر .ئۇنىىج تىنىقىدا ھوشۇمنى يوقىتا دەب تۇرغاندا ئۇ مېنى تۇتۇب ئىتتىرنېەتتى. __ مېنى ۋەيران قىپىېاتىسىىەن ېنىن كىميا-،دتدر ئۇ -،بۇ قىپى سىىا ا ياراشىىمايدۇ .بۇ ھۇ رندنال دەرھا چىقى ،كە ،مەن چاقىرمىغىچە ھەرگىز كەلمە ،بوالمدۇ ئۆمر مدە بۇنچىپىك خارلىنى ،باقمىغانىدنن ،يۇڭ شىارتىنى ئېگىپى، ئاال دتسىەممۇ قولۇم شىۇنچىپىك تىترەيتتىكى ،سىىپى ،ئىنچىكە رەختنى ھې ئىااللمىىدنن .شىىىىەمر ئۇخالش كىيىمىن بىپەن شىىىىىارتىامنى يەردنال ئېپى ،،مەرەمگە ئارتى ،قويدر ،شىۇنداق قىپى ،ئېرنمنىج ھۇ رنسىىدنال يېرنن يالىڭا ھالدا ئۆكسەب يىغپغىنىمچە چىقى ،كەتتىن. ئەگەر ئۆلىېتپى ئېغىر گۇنىاھ بولمىغىان بولسىىى ى ا شىىىىۇ تىاتتىا بېرنى، ئۆلەۋاالتتىن. * * * شىىىۇ كەندنال باشىىىالب شىىىەمسىىىنى كۆرمىدنن ،ئۆيدنال تاالغا چىقما ، تورۇسىىىىقا قاراب يېتى بىپەن كەن ئۆتكەزد م .كە -قۇۋۋنتىن ،ياشىىىىاش قىزغىنپىقىن تېزال يوقىالىدر ،بىر ھەتتە مۇشىىىىۇنىداق ئۆتتى ،كېيىنكى ھەتتىمۇ شۇندق بولدر ،ئاخىر كەن ساناشنى توختاتتىن.
349
ەزبىپىىىك
كېيىال ھۇ رامىدا نىاتونۇش بىر تۇراق تەيىدا بولىدر ،زەنجىېنى ،چېيى ياكى سوقۇلغان قارنغا تىكەنپىرننىج تۇرنقىدە كەچپە ،ئەمما كىشىنى سىىەسىىكىند رمەيدنغان تۇراق ئىدر .دتمە ،ئۆلەمنىج تۇرنقى مۇشىىۇنداق ئىدر .قىزنتمام ئۆرلەب ،ۆيپەشىىكە باشىىپىدنن .كېسىىىپىمنى كۆر شىىكە ھەكىمپەر چاقىرنپدر .قوشىىىنىالر ۋە دوسىىىتپىرنن مېنى كۆرگىپى كەلدر، كەررا نەچچە كېچە ئۇخپىمىا بېشىىىىىمىدا قىاراب تۇردر .كۆزلىرر يىغالب ئىشىىىشىىىى ،كەتكەن ،يەزر تاتىرا غۇ ئىدر .ەۋھەر خاتۇن بىر تەرنپىمدە ئولتۇرۇب غەمكىال تەبەسسۇم قىپى ،،ما ا ناخشا ئېيتى ،بەردر. بىر قېتىن ئۇيقۇدنال ئويغىنى ،قوشىىىىنا ئايا سىىىىافىيەنىج گېپىنى ئا الب قالدننئ __ ئالالھ ئۇ نىجىسىىنىج ازاسىىىنى بەرسىىۇن ،بىچارە قىز تەگىشىىى، كېتىېاتىدۇ .ھەممىسى شۇ ئوغرننىج كاساتىتىې بىر نەرسە دە دتدنن ،ئەمما گەتپەر ئىچىمدە قالدر. شۇنداقتىمۇ كەررا كۆ پەمدنكىنى دتدرئ __ نېمىشىقا بۇنداق دەيسىەن سىافىيە شىەمسىنى نېمىشىقا ئەيبپەيمىز بۇ ئۇنىج ئىشىمۇ ئالالھنىج تەقدنرر بۇ. ئۇالر بەرنبىر كەررانىج سىۆزننى ئا پىمىدر ،مېنىج بولسىا ھېچكىمنى قىايىى ،قىپغۇدە ھىالىن يوق ئىىدر .ئىارنىدنال ئۇزاق ئۆتمە بىپىدنمكى، ئاقىېە ئۆزگەرمەيدۇ ،شىىەمسىىكە ئۆ ئادەمپەر مېنىج كېسىىىپىمنى باھانە قىپىى ،ئۇنىڭىدنال تېخىمۇ نەترەتپىنىىدۇ .ھىالبۇكى ،مەن ئۇنى يىاخشىىىىى كۆرمە دتسەممۇ بۇ قولۇمدنال كەلمەيدۇ. بىر ۋاقىتتىال كېيىال ھوشىىىىۇمىدنال كەتتىن ،بىارلى رە پەر ئىاققىا، بىارلى ئىاۋازالر بىر خىى ،غۇ ۇلىداشىىىىقىا ئۆزگىرنى ،كەتتى ،كىشىىىىىپەرنىىج چىرايىنى تونۇيالماس ،گەتپىرننى ئا پىيالماس بولۇب قالدنن. شىىىىەمر مېنى كۆرگىپى كەلگەنمىىدۇ بەلكىن كەلىدر يىا كەلمىىدر. بەلكىن ئىچىىدنكى ئىايىالالر ئۇنى كىرگەزمىىدر .يىاكى نەچچە قېتىن كېپىى،، يېنىمدا ئولتۇرۇب ،قولۇمنى تۇتۇب مەن ئەچەن دۇئا قىپدر. شۇنداق ،شۇنداق بولغاندۇ ،بۇنىڭغا ئىشەنسەم دەيمەن. نېمە بولسىىا بولسىىۇن ،بۇالر ئەمدر مۇھىن ئەمەس .ئۇنىڭغا ئاچچىقىن يوق ،ئۇنىڭىدنال خىاتىپىقىممۇ يوق .چەكسىىىىىزلىككە ئېقىى ،كېتىېاتقىانىدا كىمگە ،قانداق زۇلۇم قىالاليمەن .ئالالھ تائاال ناھايىتى شىىىىەتقەتپىك ھەم مېھرنباندۇر .ئىشىالرنىج ئارقىسىىدا بىر تەرتى ،،مۇكەممە ئىشى نىزامى بارې شىىىىەمسىىىىنىج ھۇ رنسىىىىىغا ياسىىىىىنى ،بېرن 16 ،كەندنال كېيىال، 350
مەۋالنانىج ئاسىىىىراندر قىزر بولغان مەن كىميا ،شىىىىاۋقۇنالب ئېقىېاتقان يوقپۇق دەرياسىغا كىردنن ،كۆ پەم خالىغان يەردە ئەزد م ،ئەزد م ،ئاقتىن. بۇ چاغدا بىپدنمكى ،قۇرئاننىج تۆتىنچى خى ،ئوقۇلۇشىىىىى شىىىىۇنداق بولۇشىىىى كېرە ئ ئەبەدنيپىك ،چەكسىىىىزلىك ،كە پىك ۋە روشىىىەنپىك... يىوقىۇلىۇش بەدنىپىىگە ھەمىمە نەرسىىىىە بىولىۇش ...يىېىنىىكىپەش بەدنىپىىگە چو قۇرلىشى ... شۇنداق ،ھاياتپىقتىال ئۆلەمگە ئاقار سۇالر بىپەن ئۆتتەم. ئېلال بوستون-2008 ،يىل -6ئاينىڭ -29كۈنى ئەزنز بوسىىتوندا تۆ كەن تۇردر ،بۇ ەرياندا ئېپال ھەر كەنى ئەتىگەندە ئۇنىج بىپەن كۆر شىىىكىپى نورسىىىامپتوندنال بوسىىىتونغا ماشىىىىنا ھەيدەب باردر.ئىككىسى بىپپە بازار چۆگىپىدر« ،كىچىك ئىتالىيە مەھەلپىسى»دە ئاددني ،ئەمما تەمپىك تاماقالرنى يېدر ،گەزە سىىىەندە موزتيىغا كىردر، باغچا ۋە ترنسىىىتاننى ئايالندر ،دتڭىز باغچىسىىىىدا دتپپىنالرنىج ئويۇنىنى كۆر ب چىاۋا چېپىشىىىىتى ،خىارۋارد مەيىدانىىدا ئىادەمپەر زن قەھېەخىانىالردا قەھېە ئىچىشىتى ،بارغان-تۇرغان يېرندە توختىما تارا الشىتى ،ھەر خى، دۆلەتپەرنىىج ئىاشىىىىخىانىپىرر ،روھنى چېنىقتۇرۇش مىاھىارەتپىرر ،يەرلىىك سىىىەندەتپەر ،گوتالر ھەققىدنكى رومانالر ،باغ تەرۋنشىىىى ،ئورگانىك شىىىوخۇال يېتىشىىىتەر ش تېخنىكىسىىىى ،چەش تەبىرر دتگەندە ئا ايى-،غارايى، تېمىالردا تىارا الشىىىىتى ،ئۇ تېمىىدنال بۇ تېمىغىا يۆتكەلىدر ،بىر-بىرننىىج سىىۆزننى تولۇقپىدر .ئېپال ئۆمرندە بۇنداق ئۇزۇن گەب قىپى ،باقمىغاچقا، ئاخشىمى ئۆيىگە كەلسە ئېڭىكى تېپى ،ئاغرنيتتى. ئۇالر كوچىدا خەقپەر ئارنسىىىىدا بىر-بىرنگە سىىىەركەلمەسىىىپىككە تىرنشى ،باقسىمۇ ئۆزلىرننى تۇتۇۋتپىشى بارغانچە تەسپىشى ،كەتتى .بىر يەردنال ئۆزننى قاچۇرۇشىىالردا بىر-بىرننىج قولىنى تۇتۇۋتپىشىىتى ...ئېپال « قىاچىان قولۇمنى تۇتۇب مىا ىار» دەب ئەزنزنى كەتەب بىاقتى ،ئەممىا ئۇ ىن تۇرۇۋالغىاچقىا ئۆزر ھەرنكەتكە كەلىدر ،بىاشىىىىتىا تىارتىنىى ،،كېيىال ئۆزننى قويۇۋتتىى ،ئۇنىىج قولىنى تۇتتى .تونۇشىىىىالرنىىج كۆر ب قېپىشىىىى ىىدنال قورقمىايىدنغىانىدە ،ھەتتىا كۆر ب قىالسىىىىىمۇ مەيپى دەيىدنغىانىدە ئەركىال يەردر .شىىىۇنداقتىمۇ ئىككەيپەن بە يېقىنپىشىىىى ،كېتەلمىدر .كۆ پى بىر-بىرنگە شىىۇنچە يېقىال بولسىىىمۇ ،بەدەنپىرر ئارنپى سىىاقپىدر .بىر 351
نەچچە قېتىن ئەزنز تۇرۇۋاتقىان مېھمىانخىانىغىا قىايتىى ،كېپىشىىىىتى ،ئەممىا يېقىنچىپى قىپىشمىدر ،ئەزنز خالىمىدر. ئەزنز ئىامېسىىىىتىردامغىا قىايتىىدنغىان كەنى ئەتىگەنىدە ئىككەيپەن يەنە مېھمىانخىانىا يىاتىقىىدا ئىىدر ،ئىككىسىىىىى ئىككى ئورۇنىدۇقتىا ئولتۇراتتى، ئوتتۇرندا بىر چامادان تۇراتتى. __ سىىا ا دەيدنغان بىر گەب بار-،دتدر ئېپال ئاسىىتاغىنە -،بۇ گەتنى قانداق دتسەم بوالر دەب ئويالۋاتقىپى خېپى بولدر. ئەزنز ئېپالنىج گەب قىپىشىىى پىرندنكى بۇ ئاالمەتنى دەرھا سىىىېزن،، ئۇنىڭغا دنققە بىپەن قارندر ۋەئ «قارا ما ئىشىقا ،مېنىڭمۇ سىا ا دەيدنغان گەتپىرنن بار ئىدر» دتدر. __ بولىىدۇ ،ئۇنىداقتىا سىىىىەن دتگىال -،دتىدر ئېپال گويىا تېپىشىىىىمىاق ئويناۋاتقاندە . __ ياق ،سەن باشتا ئېغىز ئاچتىج ،سەن دتگىال. ئېپال تەبەسىسىۇمىنى يوقاتما بېشىىنى ئېگى ،،نېمىنى قانداق دتسىەم بوالر دەب بىر دەم تۇرۇۋتپى ،سۆزننى باشپىدرئ __ سەن بوستونغا كېپىشتىال ئاۋۋا بىر ئاخشىمى داۋند بىپەن سىرتقا چىقى ،،تۇنجى قېتىن راسىىىا گېپىمىزنى قىپىشىىىتۇق .مەندنال سىىىېنى سىىورندر ،يوشىىۇرۇن يېزنشىىقان خەتپىرنمىزنى ئوقۇۋاتتۇ ،بۇنىڭدنال كۆ پەم يېرنن بولدر ،ئەمما بولغان ئىشىىنى ئېتىراب قىپدنن .يەنى ئىككىمىزنىج ئارنسىدنكى ئىشالرنى دەۋاتىمەن. ئۇ گەب قىپما بوش يۆتىپى ،قويدر ،ئەزنزنىج ئەمدر بۇ ئىشىقا نېمە دەيدنغانپىقىنى بىپەلمەيېاتاتتىئ __ ئېرنمگە باشقا بىر ئەرنى ياخشى كۆرندنغانپىقىمنى ئېيتتىن. دترنزننىج سىىىرتىدا شىىەھەرنىج شىىاۋقۇن-سىىەرەنپىرر كەچىيىشىىكە باشىپىدر ،كوچىدنال ئە دانە ئو ئۆچەر ش ماشىىنىسىى چىقىراب ئۆتتى، قىاتتى ئىاۋاز تەتەن ئەتراتنى بىر مىنۇتتە ئىشىىىىغىا قىپىدر .ئېپالنىىج دنققىتى چېچىپىىى ،كەتكەنىىدە بولىىدر ،ئەممىىا گېپىنىىىج ئىىاخىرننى تېپىېالدرئ __ بۇ ئى سىا ا تەلېنپىكتە تۇيۇلۇشىى مۇمكىال ،شىۇنداقتىمۇ سىەن بىپەن ئامېستىردامغا كەتسەم دەيمەن. ئەزنز دترنزنگە قاراب ما در ۋە تەسىىىتىكى شىىىاۋقۇن-سىىىەرەنگە دنققە بىپەن قىارنىدر .سىىىىە نېرنىدا بىر بىنىادنال ئىر چىقىېاتىاتتى ،ئىاسىىىىمىانىدا قېپىال ،قويۇق بۇلۇ توتپىنىېاتىىاتتى .ئەزنز ئۇ يەردە يىىاشىىىىىىايىىدنغىىان 352
كىشىىىپەرگە ئىچىدە دۇئا قىپدر .ئۇ يەنە گەب باشىىپىغاندا ئېپالغا دەرھا قارنمىغاچقا ،گويا تەتەن شەھەرگە خىتاب قىپىېاتقاندە گەب قىپدرئ __ مەن بىپەن بىپپە ئامېسىتىردامغا بېرنشىىڭنى مەنمۇ ئارزۇ قىپىمەن، بۇ ئىىارزۇيۇم كەچپە ...ئەممىىا سىىىىىىا ىىا ئۇ يەردە گەزە كېپەچە ۋەدە قىاللمايمەن. __ نېمە دتمەكچىسىىىىەن -دەب سىىىىورنىدر ئېپال .كۆ پى بىر دەمىدە بۇزۇلدر .بۇ ئەركەكپەر نېمىشىقا دائىن مۇشىۇنداق قىپىدۇ ھەممىسىىال بىر يەرگە باغپىنى ،قېپىشىىىتىال قورقىدۇ .بىپپە ئايپىنى ،،سىىىىردنشىىىى،، ئۇنتۇلغۇسىىىىىز ۋاقىتالرنى ئۆتكەز ب ،گەزە خىيالالر سىىىىەر ب ،مانا ئەمدر توسىاتتىال ھەممە نەرسىە شىىرنال چەشىتە بۇزۇالمدۇ گەزە كېپەچە ۋەدە قىاللمايمەن دتگەن نېمە گەب نېمانچە تەمسىز تاراڭ بۇ ئەر كىشى دتگەن مۇشۇنداق تايىنى يوق گەب قىالمدۇې ئەزنز ئېپالنىج خىيالىنى بىپى ،قالغاندە ،ھەييارالرچە كەلەمسىرەب، ئۇنىج يېنىغا كېپى ،قولىنى سىپىدرئ __ ئى سەن ئويپىغاندە ئەمەس. __ ئەمىسە قانداق __ بىر كەنى بىر ناتونۇش ئايالدنال كەتەلمىگەن ئۇچۇر تاتشۇرۇۋالدنن-، دتىدر ئەزنز -،رومىانىمنى ئوقۇغىانپىقىنى ئېيتتى ،كىتىابىن ئۇنىىج ھىايىاتىىدا بۇرۇلۇش يىىاسىىىىىىاتتۇ ،ئۇ ئىىاچىىا يولغىىا كېپىىى ،قىىاتتۇ -...دتىىدر ئەزنز كەلەمسىىىرەب -،بىپەمسىىەن ،سىىېنىج ئۇچۇرۇ نى تاتشىىۇرۇۋالغان ۋاقتىمدا مەنمۇ ھاياتىمنىج بۇرۇلۇش نۇقتىسىدا تۇرۇۋاتاتتىن. __ يەنى ...باشقا بىرسى بارمىدر -دەب سورندر ئېپال. ئەمەس-،دتىىدر ئەزنز بىردننال __ يىىاق قەدنرلىكىن ،ئۇنىىداق ئى ئەسىىتايىدن ،تەسىىكە كىرن -،،بەگەنگىچە سىىەن ئەچەن ھاياتىمنىج ئە سىەھىپەسىىنى يازدنن ،ېسىوتىې سىۆزننىج دەسىپەتكى ئە ھەرنپىنى قانداق تونۇغانپىقىمنى ئېيتتىن .سىىىەن مەندنال تۆتىنچى ھەرنپنى سىىىورنمىدنج، بەلكى ئارندا ئۇ ھەرب ئېرن ،يوقاب كەتتى ،مەنمۇ ئۇنى دتيىشىىىىكە ەرئە قىاللمىدنن .ھالبۇكى ېئىې ھەرنپى بىپەن تونۇشىىىىۇشىىىىنىج باشىىىىقا بىر ھېكايىسى بار ،ئا الشنى خاالمسەن ئېپال بۇ تەيتنىىج تىپسىىىىىمىنى بۇزنىدنغىان ھەر قىانىداق ئىشىىىىتىال قورقسىمۇ ،بېشىنى ئاستا لىڭشىتتىئ ئەلېەتتە ،قېنى ئېيتقىنا. *
* 353
*
ئۇ كەنى مېھمانخانا ياتىقىدا ،ئامېسىىىتىردامغا ئۇچۇشىىىقا بىر نەچچە سىائىتى قالغان ئەزنز زاھارا ئېپال رۇبېنسىتېنغا -1976يىپىدا سىوتى بولۇب، ئىسىىمىنى ئۆزگەرتكەندنال كېيىال باشىىپىغان ھاياتىنى سىىۆزلەب بەردر .ئۇ كەنىدنال تىارتىى ،ئەزنز سىىىىىرتىىدا فوتوگراف ،ئىچىىدە دەرۋن بولۇب دۇنيىانى كېزنپتۇ ،ئالتە قىتدەدنال دوسىىا-يارەنپەرگە ئېرنشىىىپتۇ ،ئائىپە ئۇقۇمىنى قانداشىپى مۇناسىىېەتتىال ئەمەس ،سىىرداشىپى مۇناسىىېەتتىال تېپىپتۇ. رومىنىيىىىدە بېقىېالغىىان ئىككى يېتىن بىىالىنى ئوقۇتۇب چوڭ قىپىپتۇ. قايتا تو قىپماتتۇ ،بىر نەچچە قېتىن سەۋدالى گىرداۋندنال يېنىپتۇ ،بۇ ەرياندا ماراكەشىىتىكى تەكيەخانىدا تاقىغان كەمەش ھالقىنى قۇلىقىدنال، قۇياش شەكپىدنكى زەنجىرنى بوينىدنال ئالماتتۇ .تەسەۋۋۇب ئۇنىج خۇل - مىجەزر ۋە ھىايىاتىنىىج مەركىزر بوتتۇ ،ئۆمرننى ئىشىىىى ئىمىانى ىغ ا ۋە باشىىىقىالرغا تايدنپى ئىنسىىىان بولۇشىىىقا ئاتاتتۇ ،نەگىال بارسىىىا ھەر بىر مەنزنرندنال ئالالھنىج ئاالمەتپىرننى ئىزدەتتۇ. كېيىال ،ئىككى يى ،ئاۋۋا ،سىىاالمەتپىكى ناچارلىشىىىشىىقا باشىىالتتۇ. تۇرۇب-تۇرۇب ئېغىر چارچايدنغان بولۇب قاتتۇ ،قولتۇقىنىج ئاسىىتىدا تەيدا بولغان ئىشىىشىىى بىر دەمدە ھەممىنى ئۆزگەرتىېتتىپتۇ .ئەتسىىۇس ،ئۇ بۇ كېسىەلنى كېچىكى ،بايقاتتۇ .ئۇ ئىشىشىى تېرە راكىنىج بىر تەرر بولغان مىىالىىال مىېىالنىوم كىېسىىىىىىپىى ئىىكەن .دوخىتىۇرالر خىېىپىى ئىۇزاقىقىىچە ئىېىنىى دنياگنوز قويما ،ئۇنىج يامراش دەرنجىسىىىىنى بىپى ئەچەن قايتا-قايتا تەكشىەر تتۇ .ئەڭ ئاخىردا تەكشىەر ش نەتىجىسىى چىققاندا مەلۇم بوتتۇكى، ئى چاتاقكەنئ مېالنوم ئى ئەزاالرغا تاراب ،ىگەرنى قاتالب كېتىپتۇ. ئۇ چىاغىدا ئەزنز 52يىاشىىىىتىا ئىكەن ،دوختۇرالر ئۇنىڭغىا ې 55يىاشىىىىقىا بارالماسپىقىج مۇمكىال ،شۇنىڭغا كۆرە تەييارلى قى،ې دەتتۇ. شىىۇنداق قىپى ،ئۇ ھاياتىنىج تېخىمۇ مو سىىەھىپىپىرننى ئېچى ئەچەن ئىاتپىنىپتۇ .ئۇنىىج تېخى كۆرنىدنغىان يەرلىرر بىار ئىىدر ،شىىىىۇ ىا ىاھىانكەزدنپىكىنى توختىتىى ،قويمىا بەلكى ھەر ۋاقىتتىكىىدننمۇ كۆب سىىىىەتەر قىپىپتۇ .دۇنيىانىىج ھەر قىايسىىىىى ىايپىرنىدنكى ئىاالقىپىرنىدنال تايدنپىنى ،،ئامېسىىىتىردامدا بىر سىىىوتىزم ۋەقپى قۇرۇتتۇ .ھىندونېزنيە، تاكىسىتان ،مىسىىردا سىوتى مۇزنكانتالر بىپەن كېچىپىك ئۆتكەز تتۇ ،ھەتتا ئىسىىپانىيە ۋە كوردوۋادا يەھۇدر ۋە مۇسىىۇلمان دنندارالر بىپەن بىرلىشىىى، بىر تىالسىىىتىنكا چىقىرنپتۇ .ماراكەشىىىكە قايتى ،بېرن ،سىىىوتىالر بىپەن تۇنجى قېتىن تونۇشىىىىقان تەكيەخانىنى زنيارە قىپىپتۇ ،بابا سىىىىەمەدنىج 354
تۇتراق بېشىىىىىغىا بېرنى ،دۇئىا قىپىى ،،ئۇزاق خىيىالغىا چۆكەتتۇ ،ئۇنىىج ئۆز ھاياتىدا بۇرۇلۇش ياسىغانپىقىنى مىننەتدارلى بىپەن ئەسپەتتۇ. ئىىاخىردا ،دائىن يىىازا دەب ئەتىگە كېچىكتەر ب كەلگەن رومىىانىمنى يېزنشىقا باشىپىدنن-،دتدر ئەزنز كۆزننى چىمچىقپىتى ،قويۇب -،بۇ خېپى بۇرۇنال تىالنپىغان ئىشىىن ئىدر ،رومانىمغا ېئىشى شىەرندىتىې دەب ئىسىىن قويۇب ،كونېترتقىا سىىىىېپىى ،،ئىامېرنكىىدنكى بىر دا پى نەشىىىىرنيىاتقىا يولپىىىدنن .كۆب نەرسىىىىىنى ئەمىىىد قىپمىىايتتىن ،ئەممىىا ھەر خىىى، ئېھتىمىالپىقنى ئويالب قويغىانىىدنن .بىر ھەتتىىدنال كېيىال بوسىىىىتونىدنال ناتونۇش بىر ئايالدنال قىزنقارلى ئېپخە تاتشۇرۇۋالدنن. ئېپال ئىختىيارسىز كەلەمسىرندر. __ شۇ كەندنال باشالب ھەممە ئى ئۆزگىرن ،كەتتى-،دتدر ئەزنز. ئۆلەمگە تەييارلىنىېاتقان بىر ئىنسىان توسىاتتىال ئىشى -سىەۋداغا د م چەشىكەن ئىنسىانغا ئايالنغانىدر؛ ايالشىتۇرۇب بولغان نەرسىىپىرننى قايتا كۆزدنال كەچەر شى كېرە ئىدر .ئېتىقاد ،ئىش ،ئارزۇ ،ئۆلەم ۋەھىمىسى، ئەبەدنيپىىك ئىارزۇسىىىىى ،ئىائىپە ،ئىپپى ئۇۋا ،ھەسىىىىرە ،سىىىىىائىادە ... دتگەندە ئۇقۇمالرنى يېڭىېاشىىىتىال ئويپىمىسىىىا بولمايتتى .بەگەن ئۆلەب كېتىمەن دتسىمۇ ،ئەمما دەرھا ئۆلەب كېتىشنى خالىمايتتى. ئۇ ئۆمرننىىج بۇ ئىاخىرقى ۋاقىتپىرننى «سىىىىوتى» سىىىىۆزنىدنكى «ئى» ھەرنپى بىپەن تونۇشىىىىۇش مەزگىپى دەب ئىاتىىدر .بەلكى بۇ ئەڭ قىيىال مەزگىى ،ئىىدر ،چەنكى ئۇ ھېسىىىىىاب-كىتىابپىرنمنىىج ھەممىسىىىىىنى تەگەتتىن ،مەنىېر ەھەتتە تىشىى ،يېتىپدنن دەب ئويپىغان بۇ باسىقۇچتا، تۇنجى قېتىن ئىككىپىنىېاتاتتى. __ سىوتىپىقتا ئۆلەمدنال ئاۋۋا ئۆلەشىنى ئۆگەندنن ،مەقامالردنال بىر- بىرلەب ھالقىدنن ،بۇ يولنى قانداق چەشىەنگەن بولسىام شىۇ بويىچە ياشىاشىقا تىرنشىىىتىن.ھەممە ئىشىىىىمنى ھە قىپى ،بولدۇم دەب يەرسىىىەم ،سىىىەن ئاسىىماندنال چەشىىكەندە تەيدا بولدۇڭ .تۇنجى خېتىڭدنال كېيىال ھەممە ئى شىۇنچىپىك تېز تەرەققىي قىپدنكى« ،ئېپال نېمە يازدنكىال» دەب ھەر كەنى قاراب ئولتۇرندنغان بولدۇم .شىىىۇنداق قىپى ،،تەتەن ھاياتىن سىىىا ا سىىۆزلەب بېرنشى ىمنى سىىاقالب تۇرغان بىر ھېكايە بولدر ،شىىۇنداقال سىىېنى بەكرە چەشىىەنگىن كېپىېاتقانپىقىنى ھېر قىپدنن ،سىىەن بىپەن كۆترە بىپپە ياشىىشىىن كېرە ئىدر ،ئەمما ما ا بېرنپگەن ئۆمەر بە قىسىقىدە تۇيۇلدر ،يەتمىدر .شىىىىۇ تاتتا ئۆزەم تەسىىىىپىن بولغان ئالالھقا ئىسىىىىيان كۆتەر ش نۇقتىسىغا بېرن ،قالدنن... 355
كېسىىىىىپىڭىدنال ...بىپپە غىالىى ،كېپىمىز -...دتىدر ئېپال __ قايغۇلۇق تىچىرالب. __ يەنە 16ئا قالدر- ،دتدر ئەزنز -،دوختۇرالر شىىىۇنداق دەۋاتىدۇ. بەلكىن خاتالىشىىېاتىدۇ .بۇنى بىپمەيمەن .مانا ھازنر كۆرگىنىڭدە ،سىا ا بېرەلەيىدنغىان بىردننبىر نەرسىىىىەم دە بىز يىاشىىىىىاۋاتقىان مۇشىىىىۇ تەيىاې ئەسىىىپىدنمۇ ،بىركىن بىركىمگە بۇنىڭدنال باشىىىقىسىىىىنى ۋەدە قىاللمايدۇ. ئەمىمىىا دائىىن بىۇنىى ئىۇنىتىۇب قىىالىىمىىز ،كىېىپەچەكىكە ئىىائىىىا تىىالنىالرنىى ئا پىغۇمىز كېپىدۇ. ئېپال بېشىىىىنى تۆۋەن سىىىېپى ،تۇتىنىج ئۇچىغا قارندر .ئوڭ تەرنپى ئۆر لەب چەشىىىىە دەۋاتقاندا سىىىىو تەرنپى تۇتۇب تۇرۇۋاتقاندە ،بىر يانغا قىيسىى ،قالدر .ئاندنال يىغالشقا باشپىدر. __ يىغپىمىغىال ،مەنمۇ سىىىېنىج مەن بىپەن بىپپە ئامېسىىىتېردامغا بېرنشىىڭنى ئارزۇ قىپىمەن ،سىا ا شىەھىرنمنى كۆرسىىتىمەن ،بىپپە اھان كېزنمىز ،بىارالىغىان يېرنمىزگىچىپىىك بىارنمىز .يېڭى ئىنسىىىىىانالر بىپەن تونۇشساق ،ئالالھ ياراتقان كاتتا مۆ ىزنپەرنى بىپپە كۆرسە دەيمەن. ئېپال ئىىالىىدنغىىا تىىارقىراق ،رە پىىىك ئويۇنچۇق قويۇلغىىان يىغال غۇ بالىدە ،يىغىسىنى دەرھا توختىتى ،،بۇرنىنى تارتتىئ __ مەنمۇ...مەنمۇ ...بە ئارزۇ قىپىمەن. __ سىىىىىا ىا بۇالرنى دتگەم كەلمىىدر _،دتىدر ئەزنز -،يېقىنچىپى قىپى ئەمەس ،سىېنىج قولۇ نى تۇتۇشىمۇ ئېغىر كەلدر .سىەن تۇرمۇشىنى دائىن كېپەچە خىيالپىرر ئەسىىتىگە قۇرنسىىەن ،تىالن ۋە كەنتەرتىپپەرنى بېكىتىسەن .سەندە بىر ئىنسانغا « بولدر ،ھەممە ئىشىڭنى قويۇب مەن بىپەن ماڭ ،ئەتە مەن يېنىڭدا يوق» دتيى بە تەس كەلدر. ئېپال بۇ گەتپەرنى ئىىا الب ،ئۇ رتدىىالپىقنى ئەمىىدر كۆر ۋاتقىىانىىدە ىددنيپىشى ،كەتتىئ __ ئىۇغىۇ شىىىىىۇنىىداق ،لىېىكىىال ئىۆزە ىنىى نىېىمىشىىىىىقىىا بىۇنىىداق تاشىىپىېتتىدنغانپىقىڭنى چەشىىەنمەيېاتىمەن .را كېسىىىپى بىپەن كەرەش قىپىسىىىىەن ،مەن ئەچەن بولسىىىىىمۇ شىىىىۇنىداق قىپىسىىىىەن ،بىز ئەچەن بولسىمۇ... __ تېخىمۇ ئۇزاق ،سىىىاغالم ياشىىىاش ئەچەش قولۇمدنال كېپىشىىىىچە تىرنشىمەن ،ئەمما را كېسىپى بىپەن كەرەش قىپمايمەن-،دتدر ئەزنز. __ چەشەنمەيېاتىمەن ،ئۇزاقراق ياشىغۇڭ يوقمۇ -دتدر ئېپال.
356
__ ئەلېەتتە ياشىىغۇم بار ،ئەمما باشىقىچە ياشىىغۇم بار-،دتدر ئەزنز-، بىز ھەممە نەرسىىە بىپەن كەرەش قىپىېاتىمىز ،تېررورلۇق ،نامراتپى ،تۇ تىاخىالپىقى ،ئەيىدنز ،را ،تىارنخورلۇق ،ھەتتىا سىىىىېمىزلىىك بىپەن كەرەش قىپىېاتىمىز ...كەرەش قىپىشتىال باشقا ئۇسۇ يوقمۇ ئېپال ىپە بولۇب گەب ياندۇردرئ __ مەن سەندە سوتى ئەمەسې شىۇئان ئۇنىج كالپىسىىدا نۇرغۇن خىيا ۋە ئەسىپىمىپەر تەيدا بولدرئ دادنسىىىىىنىىج ئۆلەۋتپىشىىىىى تەتەيپىىدنال بىاش كۆتەر ب يەرەلمەسىىىىپىكى، قېقىپىى-،سىىىىوقۇلۇب ئۆتكەن بىالىپىقى ،ۋنجىدان ئىازابى ،گۇنىاھكىارلى تۇيغۇسىىىىى ،بەختپىىك ئىائىپە قۇرۇش تىالنپىرر ...مىانىا بۇ دەرتپەرنىىج ھەممىسى بىر دەمدە ئۇنىج كۆز ئالدنغا كېپىېالدر. __ سوتى ئەمەسپىكىڭنى بىپىمەن-،دتدر ئەزنز كەلەمسىرەب -،سوتى بولمىسا مۇ بولىدۇ ،سەن تەقە رۇمىدە شائىر بولسا ال بولدر. __ نېمە دتمەكچى -دەب سورندر ئېپال كۆزننى چىمچىقپىتى.، __ بىر چاغدا مەندنال ،سەن شەمسمۇ دەب سورنغانىدنج .بۇ گەب ما ا خوشىىىىياقىدۇ ،ئەمما مەن شىىىىەمر بواللمايمەن ،ئۇنىڭغا چامىن يەتمەيدۇ. ئەمما سىىەن رۇمى بوالاليسىىەن ،ئىشىى -مۇھەببە توال سىىۆزلىنى ،قۇرۇق گەتكە ئايپىنى ،قالدر ،ئەمما سىىىەن بۇ مەۋ ۇتپۇقۇڭ ئارقىپى يېڭىدنال ئىش تەيدا قىالاليسەن. __ مەن شائىر ئەمەس-،دتدر ئېپال چەشكەن ئاھا دا. __ رۇمىمۇ شائىر ئەمەس ئىدر ،ئەمما ئاخىر شۇنداق بولدر. __ بىپمەمسىىەن ئەزنز مەن ئۆ ئايالى ،ئە بالىنىج ئانىسىىى ،مېنى ئۇنداق ئاشۇرۇۋەتمە. __ ئۆزە گە ئىشىىەنمەيېاتىسىىەن -،دتدر ئەزنز ئاۋازننى تەسىىپىتى-،، ھەممىمىز ئۆزنمىزنىج ئو -خىيالىدنال ئىبارە .ئۆزنمىزنى ئۆزگەرتىشىكە، يېڭىالشىىقا اسىىارنتىمىز بارمۇ-يوق مۇھىمى شىىۇ ،ئەگەر بۇ مۇھەببەتكە ئىشىەنسىە يولىمىزنى داۋامالشىتۇرااليمىز ،ئاخىرقى كەنپەردە كونياغا بىپپە بارنمىز ،مەن شۇ يەرگە دەتنە قىپىنسام دەيمەن. __ بۇنداق گەب قىپما-،دتدر ئېپال. ئەزنز بېشىىنى ئەگدر ،چىرايىدا باشىقىچە ئاالمە تەيدا بولدر ،ئوبدان ئويپىنى ،ئاندنال سۆزننى تامامپىدرئ
357
__ بەلكىن بۇ يەردنال چىقىىى ،ئۆيە گە بېرنپال بۇ تەكپىپنى ئۇنتۇب كېتەرسىىىەن ،ئۆيەڭ ۋە بالىپىرنج ئەچەن ياشىىىارسىىىەن .ئەمما مەن سىىىېنى داۋامپى ياخشى كۆرنمەن. ھاراقكەش سۇاليمان كونيا-1247 ،يىل -12ئاي بېشىىىىىمنى شىىىىىرەگە قويۇب ئۇخالب قىاتتىمەن ،قىابىاھەتپىىك چەش كۆر ۋاتىاتتىن .بىر يوغىان تۆگە غەزەبپىنىى ،مېنى كوچىىدا قوغالۋاتىاتتى .بۇ مەخپۇقنىىج قىانىداق ئىاچچىقىنى كەلتەر ب قويغىانىدنمەن دەب ېنىمنىىج بارنچە قاچتىن ،دۇكانالرنى ئۆر ب تاشىىىىالب ،مېېە-چىېنپەرنى دەسىىىىسىىىىەب ئېزن ،،مىج تەسپىكتە ئارا يولغا كىرنېالدنن .ئەمما بۇ خالتا كوچا ئىكەن، ئۇ يەردە يوغىان بىر توخۇمنى كۆرد م ،شىىىىۇ چىاغىدا بۇ تۇخۇم يېرنپىى،، ئىچىدنال ناھايىتى سىىە قۇش بالىسىىى ئۇچۇب چىقتى .بۇ يەردنال كېتە دەب تۇراتتىن ،ئىاسىىىىمىانىدا تۇيۇقسىىىىىز ئىانىا قۇش تەيىدا بولۇب ،بىاالمنىىج سىىىەتپىكىگە سىىىەن سىىىەۋەبچى دەۋاتقاندە ما ا ئۆتكەر كۆزلىرننى تىكتى؛ خەنجەردە تەنجىسىىنى ئېچى ،ما ا ئېتىال دەب تۇراتتى ،قورقۇب تەرلەب ئويغىنى ،كەتتىن. قارنسىىام ،مەيخانىدا ،دترنزننىج يېنىدنكى شىىىرەدە ئۇخالب قاتتىمەن، ئىىاغزنن داتپىشىىىىىىى ،كەتكەن مىقنى يىىالىغىىانىىدە تەمسىىىىىز بولۇب، ئۇسىسىۇزلۇقتىال تىپىن تا پىيىمغا چاتپىشىى ،قالغانىدر .قوتا دتسىەممۇ قولۇمنى مىىدنرلىتىالمىىدنن ،مۇشىىىىۇ تېتى يېتىى ،مەيخىانىنىىج تونۇش ئاۋازلىرننى ئا الشقا باشپىدنن. شىىىۇ ئەسىىىنادا ياندنكى شىىىىرەدنال كېپىېاتقان تىچىرالشىىىالرغا قۇالق سىىىىىالىدنن ،ئۇ يەردە قىزغىال تىاالش-تىارتى داۋام قىپىېاتىاتتى ،ئىانىدنال ئۇ يەردنال قورقۇنچپۇق بىر سۆزنى ئا الب قالدننئ ىنايە . بۇالر سىىىۆزلەب قالغان مەسىىىتپەر دەب ئويالب باشىىىتا كارنن بولمىدر، مەيخىانىىدا ھەر خىى ،تىارا الر بوالتتى ،ھەر كىن ئىاغزنغىا كەلگەننى ۆيپەب باقاتتى .ئەمما بۇ ئادەمپەرنىج تارا پىشىىىىشىىىى ئۇنىڭغا ئوخشىىىىمايتتى. ئۇالرنىج ئەسىىىتايىدن ،تارا پىشىىىىېاتقانپىقىنى ھېر قىپى ،،بەدەنپىرنن تىكەنپىشىىى ،كەتتى .ئەمما ئاسىىاسىىپىقى ،ئۇالرنىج كىمنى ئۆلتەرمەكچى بولۇۋاتقىنىنى ئا الب چۆچەب كەتتىنئ شەمر تەبرنزرې
358
ئۇالر ئورنىىىدنال قوتقىچە ئۇخپىغىىان بولۇب يېتىېالىىدنن .ئۇالر كەتكەن ھىامىان ئورنۇمىدنال چىاچراب تۇرۇب «خرنسىىىىتوس ،بۇ يىاققىا كە ې تېز بو ې» دەب ۋاقىرندنن. __ يەنە نېمە بولدر سىىۇاليمان -دەب يەگەر ب كەلدر خرنسىىتوس-، بىرەر ئى بولدنمۇ ئەممىا گەتپەر بوغۇزۇمغىا كەتپىشىىىىىى ،قىالىدر ،ھېچنېمە دتيەلمىىدنن. تۇرۇتال ھەممە ئادەمدنال گۇمانپىنىشىقا باشىپىدنن ،شىەمسىكە توزاق قۇرغانالر ئىچىدە بۇالرمۇ بولسىىىچۇ ھەممىسىىى سىىەيقەسىىتكە قاتناشىىقان بولۇشىىىمۇ مۇمكىال .ئاغزنمنى يۇمۇب ،كۆز منى چوڭ ئېچىشىن كېرە ئىدر. __ ھې ئى يوقې قورسىاق ئاچتى-،دتدنن -،ئۆتكە-زاسىە شىورتىسىى كەلتەر ،سامساقنى ى سالسۇن ،مەستپىكتىال يېشىپىشىن كېرە . خرنسىىىىتوس مىا ىا ئە ەبپىنىى ،قىاراب قويىدر ،ئەممىا بۇنىداق غەلىتە ئىشىىىىپىرنمغ ا كۆنەب كەتكەچكە ھېچنېمە دتمىىدر .بىر قىانچە مىنۇتتىال ى كېيىال ھورر چىقى ،تۇرغان بىر قاچا شىىىىورتىنى ئالدنمغا قويدر ،ئاغزنن كۆيگەنگە قارنما ئالدنراب ئىچتىن ،مەسىىتپىكىن يېشىىىپگەندە شىىەمسىىنى ئاگاھالندۇرۇش ئەچەن كوچىغا تىقىراب چىقى ،كەتتىن. باشىتا رۇمىنىج ئۆيىگە بارسىام ،شىەمر يوقكەن ،ئاندنال امە ،مەدرنر، چىايخىانىا ،نىاۋايخىانىا ،ھىاممىامالرغىا قىاراب بىاقتىن .ھەنەرۋەنپەر كوچىسىىىىىىدنكى يوقپى دنن ،ھەتتىا شىىىىەمر سىىىىېھىر ى ھەر بىر دۇكىان ،ئىامبىار ۋە قىازنىاقالرنى ئىشىىىىپىتى ،تىىا ئىىاچقۇزۇش ئەچەن كەلىىدنمىكىال دەب خىىارابىپىكتە ياشىىىايدنغان يەز ئەلپىك ياشىىىپى سىىىىگان ئەر-ئايالنىج يېنىغا باردنن، ھەممە يەرنى ئىزدندنن ،كىشىىپەردنال سىوراب باقتىن .ئىچىمگە بىر قورقۇن كىرنېالىىدر ،مەن كېچىكىىى ،قېپىىى ،،ئۇنى ئىىالپىقىىاچىىان ئۆلتەر ۋەتكەن بولسىچۇ بىر نەچچە سىىائەتتىال كېيىال ھارغىال ،تەرنشىىان ھالدا يەنە مەيخانىغا قاراب ما دنن ،بىر دوقمۇشتىال بۇرۇلۇتال شەمر بىپەن دوقۇرۇشۇب قالدنن. __ ھو ،كىمۇ بۇ ،مەرھابا سىىۇاليمان ،نەگە ما دنج بۇنچە ئالدنراب - دتدر شەمر گەب ئېتى.، __ شىىىەكرر ئالالھ ،ئاخىر سىىىېنى تاتتىنې ھايا تۇرۇتسىىىەنې ئالالھقا مىج شەكررې -دتدنن-دە ،ئۆزەمنى تۇتۇۋااللما ئۇنى قۇچاقپىدنن. شىىىىەمر مەندنال ئا رنغان ھامان قاقاخالب كەلەۋەتتى ،كەيپى ايىدا ئىدرئ __ ئەلېەتتە ھايا تۇرنمەن-دەې ياكى مېنى ئەرۋاھ دەب قالدنڭمۇ 359
زورنغا كەلەمسىرندنن. شەمسنىج كۆزلىرندە شەبھە تەيدا بولدرئ __ بۇرادنرنن ،نېمە بولدر ئىشالر ايىدنمۇ دتمىن كېسىىىىپدر ،ما ا ئىشىىىەنمە قالسىىىىچۇ ياكى مېنى مەسىىىا، قااليمىقان خىيا سىەرندۇ دەب ئويالب قالسىىچۇ بەلكى شىۇنداق بوالتتى. ھەتتىا مەنمۇ ئويپىغىانپىرنمنىىج توغرنپىقىىدنال گۇمىانپىنىېاتىاتتىن ،ئىاخىر ئۇ گەتنى دتيى قارارنغا كەلدنن. __ ئىۇالر سىىىىېىنىى ئىۆلىتىەرمەكىچىى-،دتىىدنىن-،كىىن ئىىكەنىپىىكىپىىرنىنىى بىپمەيمەن .ئۇخالۋاتاتتىن ،ئەمما بۇ چەشىەم ئەمەس .ئۇ ئىشىنى چەشىەمدە كۆرمىىىدنن .مەسىىىىتمۇ ئەمەس ئىىىدنن ،بىر نەچچە قەدەھ ئىچىپال ئو ىىدا چەشەتتىمەن ،ئەمما... شەمر قولىنى مەرەمگە قويدرئ __ ئۆزە نى بېسىىىىېا سىىىۇاليمان ،كۆ پە نى چەشىىىەندنن ،ئۇنىڭدنال ئەنسىرنمە. __ راسىىىىا چەشىىىىەندنڭمۇ -دەب سىىىىورندنن ھەيرانپى بىپەن ،مەن ېنىمدا ئۆزەمنى چەشەنمەيېاتسام ئۇ نېمىنى چەشەنگەندۇ __ شۇنداق ،ئەمدر مەيخانىگە قايا ،مەندنال غەم قىپما. __ يىىاق ،يىىاقې مەن ھىېىچىنەگە بىىارمىىايىمەن ،سىىىىەنىمىۇ ھىېىچىنەگە كەتمەيسىىىىەن -،دتىدنن ئۇنىىج گېپىنى ئىا پىمىا -،مىا ىا قىارا ،بۇ گۇيالر چاقچاق قىپمايېاتىدۇ ،ئۆزە گە تەخەس بو .رۇمىنىج ئۆيىگە بارما ،چەنكى ئۇالر باشتا شۇ يەرگە بارندۇ. شەمر ىمى ،كەتتى. __ مېنىج ئۆيەمگە كە ،ئۆ كىچىك ،بىر ئاز سىىىقىپى ،قالىسىىەن، ئەمما مەيپى دتسەڭ كە ،كېتىمەن دتگىچە تۇرۇب قا . __ رەھمە ،مېنى خىجى ،قىپىېاتىسىىىىەن-،دتدر شىىىىەمر -،ئەمما ھەممە ئى ئالالھنىج ئىرادنسى بىپەن بولىدۇ .بۇمۇ نىزامالردنال بىرر. ئوتتۇر ئەالتىنچى ىزام :ھىيلە -مىكىردلك ئە سەەە ەەىرل ە ئەگەر بىر كىم سەاڭا توراق قۇرۇپ ،رليا كەقەلىك قىل اقچى بولسەا ،ئالالھ ۇ ئۇ،رغا توراق قۇرلدۇ كىشىگە ئورا كولىغا الر بۇ ئورلغا ئ ر چۈقىدۇ بۇ قا ۇ ىيەە بىرگە بىر ىزامى بويىچە ماڭىدۇ بىر رەررە ياۈش ەەىلىق قىلس ەەاڭ ئۇ ىئ مۇكا اتىنى ك رلسەە ەەەن ،بىر رەررە ياما لىق قىلسەە ەەاڭ ئۇ ىئ جاراسەە ەەىنى تارتىسەە ەەەن ئالالھنىئ بۇيرۇقىسىز قىل تەۋرل ەيدۇ ،سەن ەقەە مۇقۇ ىدغا ئىشەن!
360
شىىەمر بۇنى دەب بولۇب ما ا قاراب كۆزننى قىسىىى ،قويدر ۋە مېنى قۇچىاقپى در .مەن بىپەن ۋنىدالىشىىىىىېاتقىانىدە قىالتتى ،ئۇنى توسىىىىۇب ى قااللمىدنن. ئۇ كەينىگە بۇرۇلۇب ،رۇمىنىىج ئۆيىگە بىارنىدنغىان تىاتقىاقپى كوچىغىا كىرنى ،كەتتى .ئىارقىسىىىىىىدنال قىاراب قىالىدنن .بەدننىمگە غەلىتە تىترە ئوالشىىىتى .مەن ،كونيالى ھاراقكەش سىىىۇاليمان نەچچە كەن ئاغزنمغا بىر تېمىن ھاراق ئالما تۇرۇب مەسىىا بولۇب كەتكەندە ،دنر-دنر تىترەشىىكە باشپىدنن. قاتىل كونيا-1247 ،يىل -12ئاينىڭ -8كۈنى ،پەيشەنبە ئۇالرغا ،مېنىج بىپەن بىپپە بارما الر ،دتدنن .خېرندارلىرنن ئىشىمغا ئىارنپىشىىىىىېالسىىىىىا دنققىتىن بوزۇلىىدۇ دەب ئۇالرنى قورقۇتتۇم .ئەممىا ئۇالر اھىپپى قىپى ،تۇرۇۋالدر« .بۇ دەرۋنشىىنى سىىەن بىپمەيسىىەن ،ئۇنىج ئىىاالھىىىدە ئىقتىىىدارلىرر بىىار ،ئۇنىىىج ئۆلگىنىنى ئۆز كۆزنمىز بىپەن كۆرمىسە بولمايدۇ ،بولمىسا بۇ ئىشنى قىپمايمىز» دتيىشتى. __ بوتتۇ ئەمىسىىە-،دتدنن تەسىىكويغا چەشىىەب-،ئەمما مەن ئىشىىىمنى تەگەتكىچە كۆز مگە كۆر نمە الر. ئۇالر بېشىىىىىنى لىڭشىىىىىتتى ،بۇالر ەمدىي ئە كىشىىىىى بولۇب، ئىككىسىنى تۇنجى قېتىن كۆر شكەندە كۆرگەن ،ئەچىنچىسىنىج ئاۋازندنال ئۇنىڭمۇ شىىۇ ئىككىسىىىدەكال ياش ۋە سىىەترا ئىكەنپىكىنى ھېر قىپدنن. مېنى تونۇۋالمىسۇن دتگەندە ،ھەممىسى يەزنگە قارا رەخا ئورنېالغانىدر. قارا غۇ چەشىىكەندنال كېيىال رۇمىنىج ئۆيىگە باردنن ،كېسىىە تامدنال ئارتىپى ،ھويپىغا چەشىەب ،چىتالقنىج ئارقىسىىغا يوشىۇرۇندۇم .ئۇالر ما ا باشىىىتىال ئەسىىىكەرتى ،قويغانىدرئ شىىىەمر ھەر كەنى كېچىسىىىى تاھارە ئېپىشىىىىتىال ئىاۋۋا چوقۇم ھويپىغىا كېپىى ،،تەتەككۇر دەريىاسىىىىىغىا غەرق بولىمى .مەن تەقە ئۇنى ساقالب تۇرسامال بولىدنكەن. توسىىىاتتىال سىىىوغۇق شىىىاما چىقتى ،قىزن ئى ې بۇ ئايدا بۇنداق شىىاما چىقمايتتى .قولۇمدنكى قىپى ئېغىرلىشىىىشىىقا باشىىپىدر ،قىپى دەسىىىتىسىىىىگە قۇيۇلغان مار انالر مۇزدە سىىىوغۇق ئىدر .ھەر ئېھتىمالغا قارشى قوينۇمغا غىالتپى خەنجەر سېپىېالغانىدنن.
361
ئىاسىىىىمىانىدنكى ئىا غۇۋا يورۇب تۇراتتى ،يىراقتىا بىر يەردە كېچىىدە ھەرنكەتپىنىىدنغىان ھىايېانالر ھۇۋلىىدر ،بۇ سىىىىىرلى ،شىىىىۇم ئىاۋازالر كەيپىمنى ئۇچۇردر .شىۇئان غەلىتە بولۇب قالدنن ،ھەممە ئىشىنى تاشىالب بۇ نەس باسقان ايدنال كەتسەم بولغۇدە دەب ئويپىدنن. ئەممىىا كەتمىىىدنن .ئىىارنىىدنال خېپى ۋاقىىىا ئۆتتى ،كۆز مگە ئۇيقۇ ياماشىتى ،توختىما ئەسىنەشىكە باشىپىدنن .سىوغۇق شىاما كەچەيگەنسىېرر كىالالمغىا كۆ ەلسىىىىىز خىيىالالر كىرنېالىدر .مەن ئۆلتەرگەن ئىادەمپەرنىىج چىرايى بېشىىىىىمىدا تىاب يەۋاتقىان قوزغۇنالردە ھىالقىا بولۇب ئىايپىنىشىىىىقىا بىاشىىىىپىىدر .ئۆزەمگە نېمە بولۇۋاتقىنىنى بىپەلمىىدنن ،رەھىمسىىىىىزلىكى بىپەن داڭ چىقارغان ئادەم ئىدنن ،ئاسىىانپىقچە ھودۇقۇب كەتمەيتتىن ،يەنە كېپى ،،ئۆز ئۆتمەشىنى ئەسپەب ئولتۇرندنغانالردنال ئەمەستىن .كەيپىياتىن ايىغا چەشىىىىسىىىىەن دەب بوش ئىسىىىىقىرتتىن ،ئەمما بۇمۇ كار قىپمىغاندا ئۆينىج ئارقا ئىشىكىگە قاراب تىچىرلىدننئ __ چىقە شەمر ،مېنى بە ساقالتتىج ،چى ئەمدر ھويپىغاې خۇددر مەن تىپىگەنىدە ،بىردننال يىامغۇر يېغىى ،كەتتى .يىاغقىانىدنمۇ چىپەكپەب سىۇ قويغاندە قاتتى ياغدنكى ،كوچىالر كۆزنى يۇمۇب ئاچقىچە دەريا بولدر .تىزنمغىچە اليغا چۆكتەم ،ھەممە يېرنن ھۆ بولۇب كەتتى. __ ۋا كاساتە ې ۋا كاساتە ې-دتدنن ىپە بولۇب. ۋاقىا تەقە ئۆتمىدر ،يامغۇر يا توختىمىدر ،بۇ ئىشىىتىال ئەمدر ۋاز كېچە دەب تۇراتتىن ،بىر شىىىىەتىنى ئىا الب قىالىدنن .ھويپىىدا بىرر بىار ئىدر .تامنىج تەۋنگە مۆكەب قارنسىىىام ،شىىىەمسىىىنىج نەق ئۆزر .قەندن، كۆتەر ب ،ما ا ئۇدۇ قاراب كەلدر ،بىر نەچچە قەدەم مېڭى ،توختىدر. __ نېمانچە گەزە كېچە بۇ ،شىىىۇنداققۇ -دتدر ئۇ گەب سىىىوراب .بۇ ئىادەم ئۆزنگە ئۆزر گەب قىپىېاتىامىدۇ يىاكى يېنىىدا بىرسىىىىى بىارمۇ كىالالم ئېپىشىىى ،كەتتى .ياكى مەن بىپەن تارا پىشىىىېاتامدۇ بۇ يەردنپىكىمنى بىپى ،قالغانمىدۇ شىۇ ئەسىنادا بىر نەرسىىنى كۆر ب ھەيران قالدننئ بۇنچە كەچپە شىىىامالدا ،شىىىاقىراب يېغىېاتقان يامغۇردا ئۇنىج قولىدنكى شىىىام نېمىشقا ئۆچەب قالمايدۇ تەتەن بەدننىن تىترەب كەتتى. شىىەمسىىكە ئائىا ئەتسىىانىپەر كالالمغا كەلدر ،كىشىىىپەر ئۇنى ئۇسىىتا داخان ،سىېھرنگەر دەب يەرەتتى .ئىپگىرر بۇنداق گەتپەرگە ئىشىەنمەيتتىن، ئەممىا ھىازنر ئۇنىىج بۇ يىامغۇردا كۆيەۋاتقىان شىىىىىامنى كۆتەر ۋالغىانپىقىنى كۆر ب ،تۇتۇمدا ان قالمىدر.
362
__ يىپالر ئىاۋۋا تەبرنزدە ئەبۇ بەكرر ئىسىىىىىمپىىك بىر ئۇسىىىىتىازنن بولىدنغان -،دتدر شىىەمر-،ئېسىىى ،زا ئىدر ،ما ا ھەر ئىشىىنىج بىر ۋاقتى بولىدنغانپىقىنى بىپد رگەن .بۇمۇ ئاخىرقى نىزامالردنال بىرر. ئۇ قايسىىىى نىزامالرنىج گېپىنى قىپىېاتىدۇ ،ياكى چەشىىىىنىكسىىىىز تارا الر بىپەن مېنى قورقۇتىمەن دەۋاتامدۇ بىر قارارغا كېپىشىىىىىن كېرە ئىىدر .يىا تىامنىىج تەۋنىدنال ئېتىپىى ،بېرنى ،قىپى ئۇراتتىن يىاكى بۇ يەردە يوشىۇرۇنۇب مۇۋاتى تەيتنى كەتەب تۇراتتىن .ئەمما شىەمر زادنال ئارقىسىىغا بۇرۇلمىىدر ،يەنە كېپىى ،،ئۇ مېنىىج بۇ يەردنپىكىمنى بىپگەن بولسىىىىىا، نېمىشقا يوشۇرۇنۇب يەرە مەن بىر قىارارغىا كېپىى ،بولغىچە ،بىاغ تېمىنىىج تەۋنىدە كۆلە گىپەر تەيدا بولدر ،سىانىسىام ئالتە كىشىىكەن .مېنى نېمىشىقا شىەمسىنى تېخىچە ئۆلتەرمەيدۇ دەب ئويالب ياردەمگە كەلگەن بولسىىا كېرە .بۇ چاغدا شىىەمر ھېچنېمىنى تۇيمىغاندە سۆزننى داۋامالشتۇردرئ ئوتتۇر يەتتىنىى ىزام :ەرۋەردلگەار قىلنى قىرل ەا يەارلەدلغەان چىۋەر س ەەائەتچىدۇر ئۇ ىئ ۋاقتى ق ەەۇ قەدەر توغرلكى ،ئۇ ىئ س ەەايىس ەەىدە ھ ەم ە ئالدلغا ياكى بىر سەەەەېكو ئىش دەل ۋاقتىدا يۈر بېرلدۇ ،بىر سەەەەېكو كەينىگە س ەەۈرپل ەيدۇ ھەر بىر ئىنسەا نىئ ئاق ەەىق بولىدلغان ۋە ئ لىدلغان ۋاقتى بولىدۇ بىىۇ چىىاغىىدا بىىۇ دەرۋنشىىىىىىنىىىج بىىايىىاتىىىال بىىېىىرر مەن بىىىپەن تارا پىشىىېاتقانپىقىنى بىپدنن .ئۇ مېنىج بۇ يەردنپىكىمنى بىپەتتى ،يەنە كېپى ،،ھويپىغا چىقىشىتىال بۇرۇنال بىپەتتى .يەرنكىن د تەلدەب سىوقۇشىقا باشىىپىدر .ئەمدر يوشىىۇرۇنۇشىىنىج ئورنى قالمىغانىدر ،ئورنۇمدنال قوتۇب ئۇنىىج ئىالىدنغىا كەلىدنن ،قىاتىى ،بىپەن مەقتۇ دەرقەمىدە تۇرۇشىىىىتۇق .بۇ ھىالەتنىىج شىىىىۇنچە قورقۇنچپۇق بولۇشىىىىىغىا قىارنمىا ئەتراتتىا نىاھىايىتى ئارامبەخ كەيپىيا بار ئىدر .يامغۇر دەسىىىىپەتتە تۇيۇقسىىىىىز ياغقاندە ، ئەمدر تۇيۇقسىز توختىدر ،ئەتراب سەكەتكە چۆمدر. قىپىچىمنى چىقىرنىى ،تەتەن كەچەم بىپەن شىىىىىپتىىىدنن .دەرۋن شىۇنچىپىك چاققان ،تەمكىال ھالدا ئۆزننى قاچۇرنېندر ،ھۇدۇقۇب كەتتىن. بىر نەچچە قېتىن قىپى شىىىىىپتىىدنن ،يەنە شىىىىۇنىداق بولىدر .ئىانىدنال بۇ قارا غۇلۇقتا توسىىاتتىال تاتپاراقچىپى بولۇب كەتتى؛ مەن نېمە بولدنكىال دەب بولغىچە ،تىام تەۋنىدنكى ئىالتە ئىادەم كىالتە ،توقمىاقپىرر بىپەن ئۆزئىارا سوقۇشۇب كەتتى ،كىن كىمنى ئۇرۇۋاتىدۇ ،بىپەلمىدنن ،توقماقالر سۇندر.
363
بىر چەتتە قىاراب تۇرۇب قىالىدنن ،ىنىايە ئۆتكەز ۋاتقىانىدا ھېچقىاچىان سىىىىرتتىال قاراب تۇرمايتتىن .ئۇ گۇيالرغا ئاچچىقىن كەلدر ،شىىىەمسىىىنى تاشالب ،ئۇالرنىج قېشىغا بېرن ،ئۇرۇب كەتكەدە بولدۇم. شۇ چاغدا ئۇالردنال بىرسى ۋاقىراشقا باشپىدرئ __ قۇتقۇزۇ الرې چىىاكىىا كىىافىىا ،دەرھىىا يىىاردەم قىىى ،،بولمىسىىىىىىا ھەممىمىزنى ئۆلتەرندۇ. بۇ چاغدا بىر قارارغا كەلدنن ،ئاۋۋا دەرۋنشىنى تۇتۇب ،ئاندنال ئۇالرنىج ھېسىىىىىابىنى بەرمەكچى بولۇب ،ئىالىدنمغىا ئېتىپىدنن ،ئۇالر مەنىدنال مەدە ئېپى ،ھۇ ۇمغا ئۆتتى .ئالتە ئادەم بىر بولۇب شىەمسىنى يەرگە يىقىتتۇق، خەنجىرنمنى سىىىىۇغۇرۇتال ئۇنىىىج يەرنكىگە تىقىېەتتىن ،ئۇ قىىاتتى بىر چىقىرندر ،بەلكىن بۇ تەريادر شىىەھەرنىج ھەممە يېرنگە ئا الندر .ئاندنال ئېغىر تىنى ،ىن بولدر. ئۇنىىج ەسىىىىىتىنى كۆتەردۇق ،قىزن ئى ،ئۇنىىج بەدننى قۇرۇق تەمەچتە ،قىاق بولۇب كەتكەن مېېنىدە شىىىىۇنچە يە گىى ،ئىىدر .ئىانىدنال ئۇنى قۇدۇققا تاشىىپىدۇق ،كەينىمىزگە بىر قەدەم چېكىنى ،،ئۇنىج سىىۇغا چەشكەندنكى ئاۋازننى ساقپىدۇق. ئەمما ئۇ ئاۋاز كەلمىدر. __ نېمە ئى بۇ __ دتدر بىرسىىىىى -،سىىىىۇغا چەشىىىىمىدنمۇ نېمە بۇ نائەھپى __بۇنداقمۇ ئى بوالمدۇ -دتدر يەنە بىرر -،نېمىشقا چەشمىسۇن كىۆزلىىرنىمىىزنىى بىىر-بىىرنىمىىزدنىال قىىاچىۇردۇق ،ھەمىمەيىپەنىنىىىج نېرۋنسىدنال چاتاق چىققانىدر. __ قۇدۇق ئىچىدە ئىپمە بولسا بەلكىن شۇ يەرگە ئىپىنى ،قالدر-، دتدر يەنە بىرر تەخمىال قىپى.، بۇ ئەڭ مۇۋاتى چەشىىەند ر ش ئىدر ،ئىشىىەنگەن بولدۇق .بولمىسىىا، بۇنداق ئاۋاز چىقماسپىقنى ئۇنداق ئىپمە -تىپمە بىپەن چەشەند رگىپى بولمايدنغانپىقىنى ھەممىمىز بىپەتتۇق .ئۇ يەردە گەب-سىىىۆز قىپىشىىىما قىانچىپىىك تۇرغىنىمىزنى بىپمەيمەن ،تىاڭ ئىاقىرنشىىىىقىا بىاشىىىىپىىدر .بىر دەمدنال كېيىال ئۆينىج ئارقا ئىشىىكى تۇيۇقسىىز ئېچىپى ،،بىرسىى تاالغا چىقتى .ئۇنىج مەۋالنا ئىكەنپىكىنى دەرھا تونۇدۇم. __ نەدنسىەن ان دوسىتۇم _ دتدر ئۇ ئەندنشىە بىپەن _،شىەمر ،ان ىگەر بۇرادنرنن ،سەن ئۇ يەردنمۇ
364
ھەممىسىى ھودۇقۇب قېچىشىتى ،تامدنال بىر-بىرلەب ئارتىپى ،سىىرتقا ئۆزننى ئېتىشىىىىتى .ئۇ يەردە بىر مىنۇتمۇ تۇرۇشىىىىقىا بولمىايىدنغىانپىقىنى بىپەتتىن ،ئەمما ئىختىيارسىز كەينىمگە قارندنن. بۇ چىاغىدا مەۋالنىانىىج قۇدۇق تەرەتكە مىا غىانپىقىنى كۆرد م ،ئۇ قۇدۇققىا ئېڭىشىىى ،بىر دەم قاراب تۇردر ،كۆزلىرر قارا غۇلۇقنى بارغانسىىېرر تەرق ئېتىېاتسىىىىىىا كېرە ،ئېھتىمىىا بىر نەرسىىىىە كۆردر ،ئىىانىىدنال كەينىگە چېكىنى ،،يەرگە تىزلىنى ،تەرياد ئۇرۇشقا باشپىدر. __ ئۆلتەر شتىې شەمسنى ئۆلتەر شتىې تامدنال ئارتىپى ،چىقى ،كەتتىن ،دەرۋنشنىج قېنى قالغان خەنجەرنى ئىااللمىا ،دەرھىا قىاچتىن .شىىىىۇنىڭىدنال تىارتىى ،بۇ كېچىنىىج قىابىاھەتپىىك ئەسىىپىمىسىىىدنال قۇتۇلۇش ئەچەن يىپبويى توختىما قاچىدنغانپىقىمنى نەدنال بىپە . ئېلال بوستون-2008 ،يىل-8 ،ئاينىڭ -3كۈنى بەگەن ئىادەتتىكىچە بىر كەن ئىىدر ،ئىاسىىىىتىا ئۆتەۋاتقىان ئىاۋغۇسىىىىىا ئېيىنىىج بىر ئەتىگىنى ئېپال سىىىىەھەر قوتۇب ،نىاشىىىىتىپى ھىازنرلىىدر، س الدر؛ ناش تىپىقتىال كېيىال ئېرننى ئىشىقا ،بالىپىرننى مەكتەتكە يولغا ى ى ئاشىىىخانىغا قايتى ،كىرن ،تائام رنسىىىالىسىىىىنى ئېچى ،،بەگەنكى تاماق تىزنمپىكىنى تالپىدر. قايماقپى موگو شورتىسى كەنجۇ قوشۇلغان دتڭىز مەھسۇالتپىرر ساالتاسى ئارتا بەدنيان ،قۇرۇتۇلغان شوخۇال قوشۇلغان چىپار بېپى قاراكۆز بەدنيان قوشۇب د مپەنگەن گەر قىشپى موگۇ قوشۇلغان تور بۇ تاماقالرنى ئېتىشىىىىكە كۆب ۋاقتى كەتتى .ئىشىىىىى تەگىگەندە ئەزنز مېھمىانپىرنغىا سىىىىىاقالب قويغىان چىرايپى قىاچىا-قۇچىپىرننى چىقىاردر. تاماق شىىىىىرەسىىىىى ھازنرالب ،رەختپەرنى قاتالب ،گەلپەرنى تىزن ،قويدر. تاماقالرنىج كە سىائە 7دنال بۇرۇن د مپىنى ،بولۇشىى ئەچەن ئوچاقنىج سىىىىائىتىنى 45مىنۇتقىا توغرنالب قويدر .بولكىالرنى قىزارتى ،،سىىىىاالتا قىيىامىنى تەييىارلىىدر ،ئىاۋننىىج كۆ پىنى دەب قىايمىقىنى ى قىپىدر. شىامالرنى يېقى ،قويا دەب ئويالب بۇنىڭدنال ۋاز كەچتى .ئەڭ ياخشىىسىى، 365
رەسىىمدە
مۇشىۇنداق ىمجىا قويۇب
شىىرەنى قو تەگمىگەن چىرايپى قويسا بوالتتى. ئېپال رۇبېنسىىىتېال داسىىىتىخانغا ئاخىرقى قېتىن قاراب قويدر ،ئاندنال كېچىىدنال تەييىارالب قويغىان ئىككى چىامىاداننى ئېپىى ،،ئۆيىىدنال چىقىى، كەتتى. ئوتتۇر س ەەەككىزلنچى ىزام :ھارلرقى ھاياتى نى ئ رگەرتىش ەەكە ،ئ رەمنى يېدىالقەە ا تەييار بولدۇم ۇ دەپ سەەوراقەە ا ھەرگىز كېچىك ەيسەەىز قا چە ياقە ە ا كىرگەن بولۇڭ ياكى بېشە ەەىدىزدلك ې ە ئىشە ەەالر ئ تكەن بولسە ەەۇن، ئ رلدىز ى تەا مەامەن يېدىلىيەا،يسەەە ەەىز ھەت تەا بۈگۈ كى بىر كۈن تۈ ۈگۈ نىەئ ئەينەن تەكرارلىنىشەەى بولۇپ قالسەەا ،ئېچىنىشەەلىق ئىش بولىدۇ ھەر ئان، ھەر ە ەسەەەتە يېدىلىنىا تۇرۇش كېرەك يېدى ھايات ا ئېرلشەەەىش ئۈچۈن ئ لۈمد لك ئاۋۋال ئ لۈپ تۇرۇش كېرەك ئاالئىدىن كونيا-1247 ،يىل -12ئاي دادام بىپەن تارا پىشىىىشىىقا ئۇزاققىچە ەرئە قىاللمىدنن ،بىر ئۆيگە بېكىنى ،،نەچچە ھەتتە ئوغرر چاشقاندە يوشۇرۇنۇب ياشىدنن .ئاخىر بىر كەنى غەيرەتكە كېپىى ،دادامنىىج يېنىغىا بىاردنن .ئۇ كۇتۇبخىانىىدا يىالغۇز، شام يورۇقىدا ىمجىا ئولتۇراتتى. __ رۇخسە قىپساڭ ،تارا الشساق بوالمدۇ -دەب سورندنن. دادام خىيىىا دەريىىاسىىىىىىىدنال قىرغىىاققىىا چىقى ئەچەن بېشىىىىىنى كۆتەرگەندە ما ا ئاستا قاراب قويدر ،ئەمما بىر نەرسە دتمىدر. __ بىپىمەن ،مېنىمۇ شەمسنى ئۆلتەر شكە قاتناشقان دەب ئوياليسەن، ئەمما سا ا كاتالە بېرەلەيمەنكى... دادام قولىنى كۆتەر ب سۆز منى بۆلدرئ __ بولىدر گەب قىپمىا ،سىىىىەنىدنال ھېچنېمە ئىا پىغۇم يوق ،سىىىىىا ىا دەيدنغان گېپىممۇ يوق ،ئەمدر ئارنمىزدا گەب ئەز لدر. __ ئەمما دادا ،ما ا ئۇۋا قىپىېاتىسىىى ەن ،رۇخسىىىە قىپسىىى اڭ ،مەن چەشىىىەند رە -،دتدنن تىترەب تۇرۇب-،قۇرئان تۇتۇب قەسىىىەم قىال ،مەن قىىاتىىپىپىى قىىپىمىىىدنىن ،ئەمىمىىا قىىاتىىپىالرنىى تىونىۇيىمەن ،مىېىنىىىج گۇناھسىزلىقىمغا ئىشەن...
366
__ ئوغپۇم-،دتىدر گويىا بۇ سىىىىۆز ئۇنىىج تىپىنى كۆيىد ر ۋاتقىانىدە چىرايىنى تەر شىىىىتەر ب-،مەن قىاتىپپى قىپمىىدنن دەيسىىىىەن ،ئەممىا تونۇ نىج ياقىسىدا ئۇنىج قېنى بار. چۆچەب كەتتىن ،دەرھىىا تونۇمغىىا قىىارنىىدنن .بۇ قىىانىىداق گەب ئۇ ئاخشىىىىىمى چاچرنغان قاننىج ئىزر قالدنمۇ مەندە رەختكە سىىىىىنچىالب قارندنن ،تاكىز ئىدر .بېشىىىىىمنى كۆتەر ب قارنغىنىمدا دادام بىپەن كۆز م نەق ئۇچرنشىىىىى ،قالدر ،شىىىىۇئان بۇنىج دادامنىج ما ا قۇرغان ئەتچى، توزنقى ئىكەنپىكىنى بىايقىىدنن .ئەسىىىىتەمىدە قىان دتغى بىارمۇ نېمە دەب ئىختىيارسىز قارنغان چېغىمدنال دادامغا تۇتۇلۇب قالغانىدنن. * * * راسىىىا ،ئۇ ئاخشىىىام مەيخانىدا ىنايەتنى تىالنپىغاندا مەنمۇ ئۇالرنىج يېنىىدا ئىىدنن ،ھەممە ئىشىىىىتىال خەۋنرنن بىار ئىىدر .ھەتتىا چىاكىا كىافىاغىا شىىىىەمسىىىىنىىج كېچىىدە ھويپىغىا چىقىىدنغىانپىقىنى ئېيتقىان مەن ئىىدنن؛ ىنايە كېچىسىى باغنىج تېمىنىج ئارقىسىىدا قاتى ،بىپەن مەقتۇلنىج تىارا پىرننى ئىا الب تۇرغىان ئىالتە كىشىىىىىنىىج بىرر مەن ئىىدنن؛ چىاكىا كافانىج ئىشىىنىج تەسىپىشىى ،كەتكەنپىكىنى كۆر ب ،ھويپىغا كىرندنغان يولنى باشىقىالرغا كۆرسىەتكەن مەن ئىدنن ،قىپغان ئىشىىمنىج ھەممىسىى شىۇ .ېدەلگە ئارنالشىمىدنن ،شىەمسىنى ئۆلتەر شىكە قاتناشىقانالر ئارنسىىغا كىرمىدنن ،ئۇنى ئۆلتەرگەن ئادەم با بارنر ،ئىرشىىاد ۋە باشىىقىالر ئۇنىڭغا يىاردەم قىپىدر .بەلكىن ئۇالر مەقسىىىىىتىگە يېتەلمەسىىىىپىكى ،ئىشىىىىنى تەتتەرەلمەسىىىىپىكى مۇمكىال ئىدر ،ئەمما ئۇالرنىج ئىشىىىىىنى چاكا كافا تامامپىدر. شىىىەمر بەزندە چەشىىىەمگە كىرن ،قالىدۇ ،ھەر قېتىن ئوخشىىىىمىغان شىىىىەكىپىدە تەيىدا بولىىدۇ .بىر چەشىىىىەمىدە ئۇنىىج ئەرۋاھتە ئىايپىنىى، يەرگەنپكىىنى ،يەنە بىر چەشىىىىەمىدە يېڭىىدنال تۇغۇلغىانپىقىنى ،يەنە بىر چەشىەمدە بولسىا ،قۇدۇقتىال چىقىېاتقانپىقىنى كۆرد م .ھەر قېتىن يەرنكىن سىقىپى ،ئويغىنى ،كەتتىن. ئۇ ئۆلىدر ،بىراق ئىزلىرر ھەممە يەردە .سىىىىىامىا ،شىىىىېدىر ،مۇزنكىا، لەتىپە ،كىنايە ،ئىشىى ۋە ەزنبە ...ئۇ ئۆلسىىىال يوقىپىدۇ دەب ئويپىغان بىر قاتار نەرسىىىىىپەر ئۆزنمىز تارتقان زنيانغا ئوخشىىىىاش بىز بىپەن قالدر. دادام نەگىال قارنسىا ئۇنى كۆرندۇ .شىەمر توغرا دتگەنىدر ،كوزنالردنال بىرر چېقىپغان ھامان باشقىپىرنمۇ تەڭ چېقىپدر. 367
دادام ئەزەلدنال رەھىمدن ،ئادەم بولۇب ،مەيپى قايسىىىى دنندنكى ئادەم بولسىىىىۇن ،ئۇالرنى كەمسىىىىىتمەيتتى .شىىىىەمر ئۇنىج ھاياتىغا تەسىىىىىر كۆرسىىەتكەندنال كېيىال ئۇنىج مۇھەببە دائىرنسىىى شىىۇنچىپىك كېڭىيى، كەتتىكى ،ەمدىيەتنىىج ئەڭ تۆۋەن قىاتپىمىىدنكى كىشىىىىىپەرنى -ئۆ - ماكانسىىىزالرنى ،سىىارا الرنى ،تېسىىىپەرنى ،ھاراقكەشىىپەرنى ،تاھىشىىەلەرنى، تىپەمچىپەرنى ،ئوغرنالرنى...ئۆز ئىچىگە ئالىدنغان بولدر ،ھەممىسىىىىىنى تەڭ كۆر ب ،قەلبىگە سىىغدۇرااليدنغان بولدر ،ھەتتا شىەمسىنى ئۆلتەرگەن قاتىپالرنىمۇ كەچەر ۋەتكەن بولۇشىى مۇمكىال ،ئەمما ئۇ ياخشىى كۆرمەيدنغان بىرال ئىنسان بار ،ئۇ بولسىمۇ مەن. مەن دادامىنىىىج ئىۆز ئىوغىپىى تىۇرۇب ،ئىۇنىىىج مىۇھەبىبىىتىىگە داخىىى، بواللمىدنن. سۇلتان ۋەلەد كونيا-1247 ،يىل -2ئاي دادام ئۇ قورقۇنچپۇق كېچىىدنال كېيىال ئۆزگىرنپال كەتتى .ئۇزاققىچە دەت مىۇ قىىايىغىۇرۇب ،دەر -ئەلەمىىدنىال ئەقىپىىنىى يىوقىىتىىى ،قىويىىدنىمىىكىىال ى ئويپىىدنن .بىار-يوقىنى توختىمىا تىپەمچىپەرگە ،يېتىمپەرگە ،نىامراتالرغىا تارقىتىدۇ ،نېمە ئى قىپىېاتىسىىز دتسىە« ،ئىمرۇ قەير»دتگەندنال باشىقا گەب قىپمايدۇ. ئىمرۇ قەير ناھايىتى با ،قۇدرەتپىك ،كاتتا ،قولىنى نەگە سىىۇنسىىا شىىىۇ يەرگە يېتىدنغان ئەرەب تادنشىىىاھى ئىكەن .يەنە كېپى ،خەلقى ئۇنى نىاھىايىتى يىاخشىىىىى كۆرنىدنكەن ۋە ھۆرمەتپەيىدنكەن .ئەممىا بىر كەنى ئۇ تۇيۇقسىىىزال ئوردا-تەختپىرندنال ۋاز كېچى ،،بارلى ما -مەلكىنى ئالالھ يولىدا سەدنقە قىپىېتتى ،،ئۇچىسىغا ەندە كىيى ،،ھاسسىسىنى ئېپى، يۇر -يۇرتالرنى كېزندنغان دەرۋن بولۇب كېتىپتۇ. مېنىىج ئىچىمىدنكى ھۆكەمىدارمۇ كەتتى ،دەرۋن بولۇب مەن قىالىدنن-، دەيدۇ دادام -،شىىەمر يوق ئىكەن ،مەنمۇ يوق .بۇنىڭدنال كېيىال خاتى،، ئالىن ،فەقى بولمايمەن. ئۆتكەنىىدە چىرايىىىدنال ھىيپىگەرلىكى چىقىىى ،تۇرنىىدنغىىان قىزنىى، چىاچپى بىر كىاسىىىىىى ،ئىشىىىىىكىمىزنى چېكىى ،،ئۆزننىىج بىاغىداتتىال كەلگەنپىكىنى ئېيتتى .شىەمسىنىج ئۆلەب كەتكەنپىكىنى ئا پىدنن ،مەن ئۇنى بۇرۇنال تونۇيمەن .ئۇنىىج يىاردەمچىسىىىىى ،ئەڭ يېقىال ئىادنمى ئىىدنن، 368
دتىدر .ئىانىدنال دادامغىا بىر سىىىىىرنى ئېيتىى ،بەرمەكچى بولغىانىدە ئۇنىىج قۇلىقىغىا يېقىال كەلىدر .شىىىىەمسىىىىنىىج ھىايىا ئىكەنپىكىنى ،ھىازنر ھىنىدنسىىىىتىان دا تىانىاھپىنىى ،تۇرۇۋاتقىانپىقىنى ،ئوتتۇرنغىا چىقى ئەچەن ى تۇرسە كەتەۋاتقانپىقىنى ئېيتتى. بۇ ئادەمنىج يالغانچىپىقى ئېنى تۇرسىىىمۇ ،دادام «بۇ خۇش خەۋەرنى يەتكەزگىنىج ئەچەن مەندنال نېمە تەلەب قىپسىىىاڭ قى »،دتمەسىىىمۇې بۇ كاسىى ،ناھايىتى قاقېاش ئىكەن ،بىر زامانالردا دەرۋن بولۇشىقا تەلپەنگەن بولسىىىىمۇ تۇرمۇشىىىنىج ئۇنى باشىىىقا يولغا مە بۇرلىغانپىقىنى ،رۇمىدە مەشىىىھۇر ئالىمنىج تونىغا ئېرنشىىىسىىىە تولىمۇ خۇشىىىا بولىدنغانپىقىنى ئېيتتى .دادام ئۇنى ئىا التال ئىالتۇن ىيە تۇتۇلغىان تونىنى سىىىىېپىى، ئۇنىڭغا بەردر. ئۇ كەتكەن ھامان دادامغا دتدننئ __ دادام ،بۇ ئادەم كۆز مگە تەقە سىىىىىغمىدر ،يالغان سىىىىۆزلىگىنى ئېنى تۇرسا ،نېمىشقا تونىڭىزنى ئۇنىڭغا بەردنڭىز دادام تەرۋاسىز كەلەمسىرندرئ __ شىىىەمر تېخى ئۆلمىدر دتدر ئەمەسىىىمۇ ،بۇنداق يالغانغا بىر تون بەرسىىىەم ئارتۇق كېتەمدۇ ئويالب باققىنا ،ئەگەر ئۇنىج دتگەنپىرر راسىىىا بولسىىىىدر ،يەنى شىىىەمر ھەقىقەتەن ھايا بولسىىىىدر ،ئۇ چاغدا تونۇمنى ئەمەس ،ېنىمنى بېرەتتىنې رۇمى كونيا-1260 ،يىل -10ئاينىڭ -30كۈنى بەگەن شىىەمر بىپەن ھالېنچىخانا ئالدندا كۆر شىىكىنىمىزگە 16يى، بولغىان كەن .ىامىادنيە ئەۋۋەلنىىج بۇ كەنپىرر ئېتىكىاتتىا ئولتۇرنمەن. ۋاقىا ئاسىىىىتا ئۆتىدۇ ،بوينۇمغا تەگمەن تېشىىىىى ئېسىىىىى ،قويۇلغاندە بولىمەن .قىرن كەن رنيازە چېكى ،شىىىەمسىىىنىج نىزامپىرر ھەققىدە تىكىر يەرگەزنمەن ،ھەر بىرننى يادالب شىىىۇ بويىچە ياشىىىايمەن .روھىمنىج نۇر چەشىىىىمەيىدنغىان قىارا غۇ بۇلۇ پىرنغىا شىىىىەمر تەبرنزر نۇر چىاچىىدۇ، كەلەشپىرر شۇنچە تارالق... يىاخشىىىىى كۆرگەن ئىادنمىڭىدنال ئىايرنپغىانىدا تەڭ يېرنمىىج ئۇنىىج بىپەن تەڭ غايخ بولىدۇ ،تاشىىپىېتتىپگەن ئۆيدە غېرنبسىىىنى ،قالىسىىەن ،بىر يېرنج كەم قالىدۇ ،مەرھۇمنىج ھەسىىرنتىنى ئىچىڭدە سىىاقالب يەر يسىىەن. 369
بۇ شىۇنداق ھەسىرەتكى ،ئارندنال شىۇنچە ۋاقىا ئۆتسىىمۇ سىېنى ئازاباليدۇ؛ بۇ شىۇنداق يەرە يارنسىىكى ،ياخشىىالنغان چاغدا يەنە قاناب كېتىدۇ .ئۆزە نى ئەمىدر كەلەلمەيىدنغىانىدە ،بۇ دەردتىال ئەسىىىىال قۇتۇاللمىايىدنغىانىدە ھېر قىپىسىىىەن .ئۆمر ڭ خۇددر قارا غۇلۇقتا تىمىسىىىقىالب ما غاندە ئۆتەب كېتىېترندۇ ،ئالدنڭنى كۆرەلمەيسىىىەن ،نەگە مېڭىشىىىىڭنى بىپمەيسىىىەن، تەقە مەشىەدنال ئۆتەۋالسىا ال بولدر ...كۆ ە چىرنغىج ئۆچەب ،زۇلمەتتە قالغىنىج ئېنى .بىراق مۇشۇنداق تەيتپەردە ئىككى كۆز بىراقال زۇلمەتتە قالغاندا ئىنسىىىاندا ئەچىنچى كۆز ،يۇمۇلمايدنغان بىر كۆز ئېچىپىدۇ .شىىىۇ چاغدا بىپىسىىەنكى ،بۇ دۇنيا مە گەلە ئەمەس .خازان تەسىىپىدنال كېيىال باشىىىىقا مەۋسىىىىەمپەر ،بۇ چۆلدنال ئۆتكەندنال كېيىال بوسىىىىتانپىقالر ،بىر ھىجراننىج كەينىدنال ئەبەدني بىر ۋنسا كېپىدۇ. تەنەگەن ئىايرنپىى ،قىالغىان يېقىال ئىادنمىڭگە مەنىېر كۆزدە قىارنغىنىڭىدا ئۇنى ھەممە يەردە كۆر شىىكە باشىىاليسىىەن .دتڭىزغا چەشىىكەن تامچە سىىۇدا، تولۇن ئىا بىپەن تەڭ ھەرنكەتپىنىېاتقىان دتڭىز دولقۇنپىرنىدا ،غۇر-غۇر شىامالدا ئۇنى ئۇچرنتىسىەن؛ قۇمغا سىىزنپغان تا سىىزنقىدنال ،كەن نۇرندا چاقنىغان كىرنسىىىىتالدنال ،يېڭى تۇغۇلغان بوۋاقنىج تەبەسىىىىسىىىىۇمىدنال، بىپىكىڭدە سىىىوقۇۋاتقان تومۇرنڭدنال ئۇنى كۆرنسىىىەن .ھەممە يەردە ،ھەممە نەرسىدە ئۇنى كۆر ۋاتقان تۇرۇقپۇق ،شەمسنى كەتتى دتيەلەيمەنمۇ ئەڭ ئېغىر كەنپىرنمدە ما ا ئىككى كىشىىى ياردەم قىپدرئ بىرر چوڭ ئوغپۇم ،يەنە بىرر سىىىىاالھىدنال زەرقۇبى دەيدنغان بىر ۋەلى .سىىىىاالھىدنال سىىىىوقۇۋاتقىان دا دۇكىنىىدنال چىقىېاتقىان رتتىمنى ئىا الب دۇنيىانىىج ى تۆمەر يەرە سىىوقۇشىىىنى تۇيغاندە بولدۇم ۋە شىىۇ ھامان سىىاما ئويناب ،شىىەمر باشىىىپىغان ئۇسىىىسىىىۇلنى ئەۋ ىگە چىقاردنن .تەيتى كەلگەندە چوڭ ئوغپۇم سىىاالھىدنننىج چوڭ قىزر تاتىمە بىپەن تو قىپدر .ناھايىتى ئىشىىچان ۋە ئەقىپپى بولغىان بۇ قىز مىا ىا گەزەلپەر گەزنپى كىميىانى ئەسىىىىپىتىىدۇ. كېيىنچە تاتىمە «ئوڭ كۆز م» ،ئۇنىج سىىىڭپىسىىى ھەدنيە بولسىىا «سىىو كۆز م» بولىدر .ىامىائە ئىچىىدە بىرەر ۋەزنپىنى ئورۇنپىشىىىىىن كېرە بولغاندا ،بۇ كۆزلەر ما ا رەھبەر بولدر .قىزالر ئوغۇلالردە ياخشىىىىى تالى، بواللمىايىدۇ دەب كىن دەيىدۇ سىىىىۆيەمپە كىميىامۇ قىزالرنىىج ئوقۇشىىىىتىا مۇۋەتپەقىيە قازننااليدنغانپىقىنى ئىسىپاتپىغانىدر .مەن ئۇنىج ھۆرمىتى يەزنسىىىىىىىدنال تەقە ئەرلەر ئەچەنال ئەمەس ،ئىىايىىالالر ئەچەنمۇ سىىىىىىامىىا ئۇيۇشىىتۇرنمەن ۋە سىىوتى ئايالالرغا بۇ ئادەتنى داۋامالشىىتۇرۇشىىنى تەۋسىىىيە قىپىمەن .ھېچكىن ئىايىالالرنى ئەرلەردنال تۆۋەن يىاكى ئىا ىز دەب ئويالب 370
قالمىسىىىىۇن .ئايرنمچىپى قىپى ،،ئىنسىىىىاننى بىر-بىرندنال ئەسىىىىتەن قويۇۋتپى ئالالھنىج ئەمرر ئەمەس ،بەلكى بىز خەقنىج ئىشىدۇر. تۆ يى ،ئاۋۋا «مەسىىىىنەۋر»نى يېزنشىىىىقا باشىىىىپىدنن ،توغرنراقى، مەسىىىنەۋر ئۆزننى ئۆزر يېزنشىىىقا باشىىىپىدر .تۇنجى مىسىىىرانىج كالالمغا كېپىشىىىىىنى ئۇنۇتىالمىايمەن ،ئوتۇق قىزارغىان ۋاقىىا ئىىدر ،كەن نۇرر قارا غۇلۇقنى يارغاندا سىىىىۆزلەر ئىختىيارسىىىىىز ،گويا ما ا قارشىىىىى ھالدا ئىىاغزنمىىدنال تۆكەلەب چەشىىىىتى .نېمىنى سىىىىۆزلەۋاتىمەن ،نېمىشىىىىقىىا سۆزلەۋاتىمەن بىپمەيال شېدىر يازدنن بۇ سەھەر .ئۇنىڭدنال كېيىال مىسراالر قاتار تىزنپى ،كېپىشىىكە باشىىپىدر .شىىېدىرالر بۇالق سىىەيى ئىزدەۋاتقان قۇشىىىالر توتىدە تۇيۇقسىىىىز كېپى ،بېشىىىىمغا توتپىنى ،،بىر-بىرلەب سىايراب قويۇب ئۇچۇب كېتىدۇ .بۇالرنىج ئارنسىىدا شىۇنداق مىسىراالر باركى، قىايتىا يىاز دتسىىىىە يىازالمىايمەن .سىىىىىاالھىىدنال بولمىغىان بولسىىىىىا بۇالرنىىج كۆتىنچىسى يوقىپى ،،ئۇنتۇلۇب كېتەتتى .ئەمما ئۇ ناھايىتى سەۋرچانپى بىپەن ھەممىسىىىىىنى خىاتىرلىىدر .سىىىىاالھىىدنال يىازدر ،سىىىىۇلتىان ۋەلەد كۆچەردر .شىۇنداق قىپى ،،مەسىنەۋننىج سىەھىپىپىرر بارغانچە كۆتەيدر. ئۇ ئەمدر ئوقۇرمەنپىرننى كەتمەكتە. بىر شىىېدىرنى باشىىپىغاندا ئۇنىج ئاخىرننىج قانداق بولىدنغانپىقىنى بىپمەيمەن ،ئۇزۇنپۇقى يىىاكى چو قۇرلۇقىغىىا بىر نەرسىىىىە دتيەلمەيمەن. شىىېدىرنى تامامپىغاندا يەنە سىىەكەتكە چۆمەلىمەن ،سىىەكەتتە ياشىىايمەن. ئىككى تەخەلپۇس قولپىنىېاتىمەن ،بىرر خىامۇش-كەمسىىىىۆز؛ يەنە بىرر شىىەمر تەبرنزر .يوقىتى ،قويغان سىىىردنشىىىمنىج نامى بىپەن شىىېدىر يازنمەن. بۇ ئارندا دۇنيا ،يەنى گۆش-سۆ ەكتىال ،ماددندنال ،چەش ۋە كۆ ەلسىز چەشىىىپەردنال ئىبارە بولغان بۇ دۇنيا ئۆز چاقىدا چۆگىپىدر .ھەممە ئادەم مەزمۇ قەلدە دەب ھېسىىىابپىغان باغدا -1258يى ،مو غۇلالرنىج قولىغا چەشىىىتى .سىىىەلتەنە ۋە ئاۋاتپىقى بىپەن ماختالغان ،دۇنيانىج مەركىزر دەب تەرنپپىنى ،كېپىېاتقان بۇ شىىىىەھەر بىر كەندنال ۋەيران بولدر .شىىىىۇ يىپى سىىىاالھىدنال زەقرۇبى ۋاتا بولدر .دەتنە مۇراسىىىىمىدا دەرۋنشىىىپىرنن بىپەن بىپپە كىاتتىا بىايرام قىپىدۇق ،كوچىالرنى نىاغرا ،تەمبۇر ،نەيپەر بىپەن يىا راتتۇق .چەنكى بىر ۋەلى يىغىا-زارە بىپەن ئەمەس ،بەلكى شىىىىىادلى بىپەن ئۇزنتىپىدۇ. -1260يىى ،كىردر ،بۇ قېتىن يېڭىپى نۆۋنتى مو غۇلالرغىا كەلىدر، رەقىبىنىج ئىسىىىمى مەمپۇ ئىدر .تەنەگەن ئامانپى بەرمىگەنپەر بەگەن 371
ئامانپى تىپەيدنغان بولدر .قىسىىمە ئەندنزنسىىى قايتا كىرنشىىتەر لەب، قايتا كېسىىىىپدر .ھوقۇق تەلەمپىيىگە تېز چىققانالر تېزال مولالق ئاتتى، غەلىبە قىپغۇچى ئۆزننى مە گە غىالىى ،،مە گە بىا دەب ئوياليىدۇ ،مەغپۇب بولغۇچى ئۆمەر بويى بېپىنى رۇسىىىىپىيىىالمىىايىىدنغىىانىىدە ھېر قىپىىىدۇ. ھالبۇكى ،ئىككىسىىىىال خاتالىشىىىىدۇ .بۇ تانىي دۇنيادا شىىىامالالر ئۆزننىج يۆنىپىشىىنى تېزال ئۆزگەرتىدۇ ،قايغۇنىمۇ ،شىادلىقنىمۇ ،مۇۋەتپەقىيەتنىمۇ، مەغپۇبىيەتنىمۇ ،ھېچبىر نەرسىىىىىنى مە گەلە دەب ئويپىما .قارنسىىىىاڭ، غالىپالر كەچىدنال كەتكەن ،ئا ىزالر قۇدرە تاتقان .ئالالھنىج يوشىىىىۇرۇن امالى سىرتىدا ھەممە نەرسە ھەر ۋاقىا ئۆزگىرن ،تۇرندۇ. بۇ كەنپەردە مېنى ناھايىتى سۆيەند رگەن ئىنسانالردنال بىرر مەدرنسنى تەر ئېتىى ،تەكيەخىانىغىا كەلگەن تىالىى ،ھەسىىىىىام بولىدر .ئۇ تېزال يېتىپىىى ،،مەنىېنيە يولىىىدا شىىىىۇنچە تېزال ۋايىغىىا يەتتىكى ،ھىىازنر ھەممىسىىنى ئۇنى ھۆرمەتپەب ،ھەسىام چەلەبى دەب ئاتايدۇ .ئۇ مەسىنەۋننى يازندنغان كاتى ،بولدر .ئەخالقپى ،كەمتەر ،تا كۆ ە ھەسام چەلەبىگە بىرسى «سەن كىن » دتسە دائىن شۇ اۋابنى بېرندۇئ __ مەن شىىىىەمر تەبرنزننىىج ئىزننى بېسىىىىىى ،كېتىېاتقىان تېقىر ئنسىىىىانمەن ،تۇرغۇن تەتكىنىن مۇشىىىىۇ ،مۇرنا توتپىمايمەن ،مۇرشىىىىىدقا ئەگەشىمەيمەن ،بىر ياخشىى ئىنسىاننىج مىراسىىنىج ئۇنتۇلۇب كەتمەسىپىكى ئەچەن خىزمە قىپىشتىال باشقىنى ئويپىمايمەن. شىىىۇنداق قىپى ،،يىپالر ئۆتتى ،ئۆتەۋاتىدۇ .قېرنغىنىڭنى سىىىەندنال ئاۋۋا تېنىج سېزندۇ ،يىپالر داۋننىدنال ئېشى ،قىرنققا كىرنسەن ،ئاندنال ئەلپىىىك ،ئەلپىىىك بەش دەب يەرگەنىىدە بىر دەمىىدە ئىىاتمىشىىىىقىىا كىرنىى، قالىسەن... ھەر ئون يىپىدا توختىاب ئۆتمەشىىىىكە قىارايمەن .ئەممىا داۋامپى ئىالىدنغىا مېڭىشىقا ،يولۇمنى داۋامالشىتۇرۇشىقا مە بۇرمەن .تى-،يېزنقتىال ئۆزەمگە بىر سىىىارا سىىىالدنن ،كارندورلىرر ئىشىىى ،تامپىرر ئىشىىى ...سىىىوتى بولمىغىانالرغىا بۇ دۇنيىا بە مۇرەككەب كۆر نىىدۇ ،قىارنسىىىىىا ئىادەمپەر بۆلەنەب كەتكەن ،ھەممە ياق ېدە -ما را ،تاالش-تارتىشىىىقا تولغان...ھالبۇكى بۇ قااليمىقانچىپى بىرال سىىۆزگە يوشىىۇرۇنغان .سىىۆزلەر ھەرتپەرگە ،ھەرتپەر چېكىتپەرگە ،يەنى ېبېنىج ئاسىىىىتىدنكى بىر چېكىتكە يوشىىىىۇرۇنغان... مۇشىىىىۇ ئاڭ بىپەن بىز كېچە-كەند ز سىىىىاما سىىىىالىمىز ،ئۇرۇش -ە پەر، قېرننىداشىىىىالر ئىارنسىىىىىىدنكى ېىدە -مىا رالر ،خىاتىا چەشىىىىىنىشىىىىپەر، كۆ ەلسىىىزلىكپەر ،ئاچپى ۋە نامراتپى ،زۇلۇم ۋە ئادالەتسىىىزلىكپەرنىج 372
ئوتتۇرنسىىدا ،ھەممە نەرسىىنى باغاشىالب ،ئەمما ھې نەرسىىگە تەگمەسىتىال توختىما ئايپىنىمىز .تەتەن دۇنيا چاراسىىالب كۆيسىىىمۇ ،ئاسىىمان-زتمىال قىزن ،رە گە بويالسىىمۇ ،ئوردا-سىارايالرنى كەلكەن باسىسىىمۇ ،بىر تادنشىاھ كېتى ،يەنە بىرر كەلسىىىىمۇ بىزگە بەرنبىر .ئەلەم ۋە خۇشىىىالپى بىپەن، ئەمىد ۋە چەشىىىىكەنپە بىپەن ،ھەم يالغۇز ھەم باراۋەر ،ھەم ئاسىىىىتا ھەم نىاھىايىتى تېزلىىك بىپەن قىاينىامىدە چۆگىپەيمىز سىىىىىامىادا .تىزنمىزغىچە قان كەچسىىەكمۇ ئىشىىققا قايتىشىىتىال ،ئىشىىققا سىىە دە قىپىشىىتىال ۋاز كەچمەيمىز. كىائىنىاتتىا مۇكەممە بىر تە پۇ پۇق ،نىازۇ بىر نىزام بىار .تىارچىالر ۋە نۇقتىالر دائىن ئىالمىشىىىىىى ،تۇرنىدۇ ،ئىسىىىىىمالر ۋە مەقىامالر يېڭىپىنىىدۇ، ئىنسىىىىاننىج قىپغان ھەر بىر سىىىىۆزر ۋە سىىىىالغان زنيىنى ئۆزنگە يانىدۇ، ھالبۇكى ئۇ بۇنى بىپمەيدۇ ،ئۆزنگە اتا سىىىېپىشىىىقا ماھىر ،بېشى ى ىغا نېمە ئى كەلسىىە باشىىقىالردنال كۆرندۇ .چەمبەر ئىچىدنكى سىىىزنقالر ئۆچەر لەب قايتىدنال سىزنپسىمۇ ،چەمبەر ايىدا قالىدۇ. ئوتتۇز توققۇزننچى نىزامئ چېكىتپەر ئۆزگىرنىى ،تۇرسىىىىىمۇ تەتەنپە ئوخشىىىىاش .بۇ دۇنيادنال كېتى ،قالغان ئوغرننىج ئورنىغا يەنە بىر ئوغرر تۇغۇلىدۇ .ئۆلەب كەتكەن ياخشىىىىىالرنىج ئورنىغا يەنە ياخشىىىىىالر كېپىدۇ. يەنى تەتەنپە ھېچقىاچىان بۇزۇلمىايىدۇ ،ھەممە نەرسىىىىە ىايىىدا ،مەركىزنىدە قالىدۇ ...شۇنداقال كەنپەر ئۆتكەنچە ھېچقانداق نەرسە ئۆز تېتى تۇرمايدۇ. ئۆلەب كەتكەن سوتىنىج ئورنىغا يەنە بىر سوتى تۇغۇلىدۇ. بىزنىج دننىمىز ئىشى دننى ،يولىمىز ئىشى شىەرندىتى .ئۇچى يوق قەلىخ زەنجىرنىدە بىز تەقە بىر ھىالقىا .چەنكى زەنجىر ئەز لەب كەتسىىىىە، ئۇنىڭغا دەرھا باشىقا ھالقا سىەتپىنىدۇ .دۇنيادنال كېتى ،قالغان شىەمر تەبرنزر ئەچەن باشىقا ئەسىىردە ،باشىقا ماكاندا ،ناتونۇش ئىسىىن بىپەن يەنە بىر شەمر مەيدانغا كېپىدۇ. بىر كىمپەر شەمر بولۇب تۇغۇلىدۇ، بىر كىمپەر شەمر بولۇب ئۆلىدۇ. ئېلال كونيا-2009 ،يىل -9ئاينىڭ -7كۈنى خۇشخەۋەرې ئا الې
373
سىىىىەھەرلىىك ئەزاننى تۇنجى ئىا پىغىان ئىادەمىدنال بۇ ئىاۋازنىىج نېمىگە ئوخشىىىايدنغانپىقىنى سىىىوراب بېقىج .بەلكىن مۇنداق دەيدۇئ يوشىىىۇرۇن، ئىا ىايىى ،،سىىىىىرلى ئىاۋاز؛ شىىىىۇنىداقال تەبىدەتتىال ھىالقىغىان ،ئەقىى، يەتمەيدنغان ،ھەتتا ئادەمنى ئىش -سۆيگەدە لەرزنگە سالىدنغان ئاۋازې كېچە قارا غۇلۇقىدا ئېپال رۇبىنسىىتېننى ئويغاتقان ئاۋاز مۇشىىۇ ئىدر. ئۇ دەرھىا ئەسىىىىتەن بولۇب ،ئوچۇق دترنزنىدنال كىرنېاتقىان ئىاۋازنىىج نېمە ئىكەنپىكىنى بىپگەنگە قەدەر ىممىىىدە قىىاراب تۇردر .ھىىازنر ئۆزننىىىج ئامېرنكىدا ،ماسىىسىىاچۇسىىتېسىىتا ئەمەسىىپىكىنى يادنغا ئېپىشىىى ئەچەن بىر قانچە مىنۇ كېتەتتى .ھازنر تۇرۇۋاتقان يېرر ئېرر ۋە ئە بالىسىى بىپەن بىپپە ياشىىغان كەڭ ،كاتتا ئۆيى ئەمەس ئىدر ،ئۇالرنىج ھەممىسىى باشىقا زامانغا تەۋە ئىدر .شىىۇنچە كونا زامان ئىدنكى ،ھازنر ئەسىىپىسىىە يېقىنقى ئۆتمەشىدە ئەمەس ،ئەتسانە-رنېايەتپەردە تۇيۇالتتى. شىۇنداق ،ئۇ ماسىسىاچۇسىتېسىتا ئەمەس ،دۇنيانىج باشىقا يېرندە ،كونيادا، دورا ۋە تازنپى سىىىايمانپىرر تۇراب تۇرغان ئادەتتىكى دوختۇرخانىدا ئىدر. ھازنر تىنىقىنى تىڭشىىىاۋاتقان ئەر يىگىرمە يىپپى ئېرر ئەمەس ،ئۆتكەن يىپى يىازدا ئىاتتىاتپى بىر كەنىدە چەشىىىىتىال كېيىال ئېرننى تىاشىىىىالب مېڭىشىغا سەۋەبچى بولغان ھېپىقى ئەر ئىدر. ئۇ ئەسىىتە چىرنغىنى يېقى ،،چىرايىنى مۇاليىن كۆرسىىىتىېاتقان نۇردا ،ئىككى سىىىىىائەتپىىك ئۇيقۇسىىىىى داۋامىىدا بۇ يەردە بىرەر ئۆزگىرن بولغىانپىقىنى بىپمەكچى بولغىانىدە ئوڭ-سىىىىولىغىا قىاراب قويىدر .گەرچە ئېپال دوختۇرخىانىا يىاتىاقپىرننى كۆب كۆرگەنمەن دتيەلمىسىىىىىمۇ ،بۇ ئۆمرنىدە كۆرگەن ئەڭ كىچىىك دوختۇرخىانىا يىاتىقى ئىىدر .يىاتىاقنىىج ئوتتۇرنسىىىىىغىا كېسىىىىە كارنېنتى قويۇلغان ،ئۇنىڭدنال باشىىىىقا ھەممە نەرسىىىىە—كونىراب كەتكەن تەكچە ازا ،ياغا ئىشىكاب ،ئورۇندۇقالر ،مامكاتالر تىزنپغان لو قا، ئەسىىتى دورنالر قويۇلغان سىىاتا ياتاققا كۆرە ايالشىىتۇرۇلغانىدر .بىر چەتتە ئەزنز ئوقۇۋاتقان «مەن ۋە رۇمى» دتگەن كىتاب تۇراتتى. ئۇالرنىج كونياغا كەلگىنىگە تۆ كەن بولغانىدر ،شىىىەھەردنكى تۇنجى كەنپىرننى سىىاياھە بىپەن ئۆتكەزدرئ خاتىرە يەرلەرنى ،موزتيالرنى كۆردر، كوچا ۋە بىناالرنى سىەرەتكە تارتتى ،يەرلىك يېمەكپىكپەر بىپەن قورسىىقىنى توقپىىدر ،ئىاالھىىدە مەنزنرنپەرگە دا قېتىى ،قىالىدر .تەنەگەنگىچە ھەممە ىايى دا كېتىېاتىاتتى ،ئەممىا تەنەگەن ئەزنز چەشىىىىپە تىامىاق ۋاقتىىدا ى ئى تۇيۇقسىىىىىز ئۆزگىرنى ،قېپىى ،،ئەڭ يېقىال دوختۇرخىانىغىا دەرھىا يىاتىاققىا ئېپىندر ،شىۇنىڭدنال باشىالب ئېپال نېمىدنال ئەمىد كەتەشىىنى بىپەلمە ، 374
ئەمىدلىرندنال ھەم ۋاز كەچمە ،داۋامپى كەتەشىىىكە باشىىىپىدر .يەنە بىر تەرەتتىال كۆ پىدە خۇدا بىپەن مۇنازنرنپىشىىەتتىئ ئىشىى -سىىۆيگەنى ما ا يا كېيىال بېرن ،ئەمدر ئۇنى بالدۇر ئېپىېاالمسىىىەن بۇ قانداق ئادنپپى شىىىىۇ نەرسىىىىىنى تەقە بەرمىگەن بولسىىىىاڭ ،بۇرۇنقىدە ياشىىىىاۋەرسىىىىەم بولمامتى... ئۇ كىارنېاتتىا يىاتقىان ئىادەمگە ئى كۆيەرلىىك بىپەن قىارابئ «قەدنرلىكىن، ئۇخالۋاتامسىەن » دەب سىورندر .ئەسىپىدە ئۇنى ئويغىتىشىنى خالىمايتتى، ئەمما ھازنر ئۇنىج ئاۋازننى ئا الشىىقا شىىۇنچىپىك تەشىىنا بولدنكى ،چىداب تۇرالما ،يەنە «ئەزنزې» دتدر. كېسىىىىەلنىج نەتەس رتتىمى توسىىىىاتتىال ئۆزگىرن ،،ىمى ،كەتتى، بىراق اۋاب كەلمىدر. __ ئۇخالۋاتامسەن -دتدر ئېپال ئاۋازننى يۇقىرر كۆتەر ب. __ ئۇخالۋاتىاتتىن-،دتىدر ئەزنز چىاقچىاق قىپىېاتقىانىدە -،نېمە بولىدر سۆيەمپەكەم ،ئۇيقۇڭ قاچتىمۇ __ سىىىىەھەردنكى ئەزان چۆچىتىېەتتى-...دەب ىىاۋاب بەردر ئېپال، ئىانىدنال ىمىى ،قىالىدر .گويىا مۇشىىىىۇ سىىىىۆز بىپەن ھەممە نەرسىىىىىنى چەشىىىىەند ر ۋاتاتتىئ ئەزنزنىج يامانپىشىىىىىېاتقان كېسىىىىىپىنى ،ئۇنىڭدنال ئايرنپى ،قېپى ۋەھىمىسىىىىىنى ،ئىشىى ى دتگەن بۇ ئەسىىىىەبىيپىكنى ۋە باشتىال كەچەرگەن بارلى ئىشپىرننى خۇالسىپەۋاتاتتى. ئەزنز كارنېاتتا ناھايىتى تەسىىىپىكتە ئەسىىىتەن بولدر ،توق يېشىىىى، كۆزلىرنىدنال ئىازابپىنىېاتقىانپىقىنى كۆرگىپى بوالتتى ،چىراغ نۇرنىدا ،ئىاتدىاق كىرلىكپەر ئارنسىىدا كېپىشىكەن چىرايى سىولغۇن كۆر نەتتى ،شىۇنداقتىمۇ تەمكىال ،خاتىر ەم ئىدر. __ سىىىىەھەرلىىك ئەزاننى يىاقتۇرنمەن -،دەب تىچىرلىىدر ئەزنز -،بۇ ئاۋازنى ئا الب كۆنەب كەتكەنپەر ئۇنى سىېنىڭدە ئا پىيالمايدۇ .ھالبۇكى، بىر چە ئەلپىىك بۇ ئىاۋازنى تۇنجى قېتىن ئىا پىغىانىدا تىترەب كېتىىدۇ. نامازالرنىج ئەڭ ئەۋزنپى ،شىۇنداقال كىشىىگە ئەڭ تەس كېپىدنغىنى بامدا نامىزندۇر. __ نېمىشقا __ تاتپى ئۇيقۇمىزدنال ئويغاتقانپىقى ئەچەن بولسىىىىا كېرە ،چەنكى ئۇ شىىرنال چەشىىمىزنى بۇزۇب ،بىزنى باشىقا ھەقىقەتكە چاقىرندۇ ئەمەسىمۇ، شىىىۇ ا تەس كېپىدۇ .شىىىۇ سىىىەۋەبتىال بامدا نامىزننىج ئەزانىدا «ناماز ئۇيقۇدنال ياخشىدۇر» دەيدنغان ،باشقا ئەزاندا يوق بىر ئىبارە بار. 375
ئەممىا ئېپال «بىز ئەچەن ئۇيقۇ تېخىمۇ يىاخشىىىىىراق ،كىاشىىىىكى بىپپە ئۇخالب قالغان بولسىىىىاق» دەب ئويپىدر .شىىىىۇنداق شىىىىىرنال ۋە تىن ، زەمبىرە ئىاتسىىىىىمۇ تۇيمىايىدنغىان بىر ئۇيقۇغىا غەرق بولغىان بولسىىىىىا... «ئۇيقۇدنكى سىىاھىبجاما »دە سىىېھىرلىك چەش كۆر ب ،يەز يى ،ئۇخالب قالسا... بىر دەمدنال كېيىال ئەزان ئاخىرالشىتى ،باشىقا امەلەردنال كېپىېاتقان ئەزان ئىاۋازلىرنمۇ بىر-بىرلەب توختىىدر .ئەڭ ئىاخىرقى ئىاۋاز توختىغىان ىمجىتپى قاتپىدر .بۇ ىمجىتپىقتا ئېپال ۋاقىتتا ئەتراتنى سىىىىرلى ئەزنزنىىىج يەنە ئۇخپىشىىىىىغىىا قىىاراب تۇردر .ئىككەيپەن بىر يىىى ،بىپپە ياشىدر ،خۇشالپىققا تولغان بىر يى...، ئەزنز ئىاخىرقى ئىككى ھەتتىىدە دوختۇرالرنىمۇ ھەيران قىالىدۇرغىىدە غەيرە كۆرسىىەتتى ،ھەر قېتىمپى سىىاياھىتىدە ئەتراتقا نۇر ۋە گەزەلپىك تىىاراتتى .ئىككەيپەن بەگەننىىىج تەنەگەنگە ئوخشىىىىىمىىايىىدنغىىانپىقىنى، تۇرمۇشىنىج تەكرارالنمايدنغانپىقىنى بىپى ،ياشىىدر .ئېپال ئەسىتە تۇتۇش قىابىپىيىتىنىىج چېكىنگەنپىكىىدنال خۇرسىىىىەن ئىىدر ،بىرسىىىىىنى چىال كۆ پىدنال ،بىپى ،ھەم شىىىىەكرر قىپى ،ياخشىىىىى كۆر ش نەقەدەر گەزە ئى -ھەې ئېپال ئىپگىرر ئىككى ئادەمنىج تونۇشىىىىۇشىىىىى ئەچەن ئۇزاق ۋاقىا كېتىىدۇ دەب ئوياليتتى .ئەمىدنپىكتە بولسىىىىا زامىان دەيىدنغىان بۇ ئۇقۇمنىىج ئوخشىىىمىغان تەرلىرر بارلىقىنى ئويالۋاتىدۇ .ئەسىىپىدە بىرال سىىۆز بىپەن بىردنال ئارتۇق نەرسىىنى چەشەند ر شكە تىرنشىدنكەنمىز .ۋاقىا1ئ قاتما ئىادەتپەرنىىج ،كونىا تەكرارلىقالرنىىج ،ئىالىدنراش ئەممىا بىر ئىزدا توختىمىا ەريانى .ۋاقىا2ئ ھەيرانپى تاالقالشىىىالرنىج رتتىمپى ،مېخانىكىپى ۋە سىىىىېھرني كەچكە تولغىىان ،يولپىرر ئېگىز-تەس ،يەلكەنپىرر تولۇق تىارتىپغىان كېمىىدە كېتىېاتقىان ۋاقىىا .ۋاقىىا3ئ ئىالالھ تىائىاالنىىج مۇتپەق زامانى. ۋاقىا 1بىپەن ۋاقىا 2نىج تېزلىكى تەرقپىنەتتى. ۋاقىا 3بولسىا يۇقىرنقى ئىككى ۋاقىتنى ئۆز ئىچىگە ئالغان بولۇب ،ئۇ ۋاقىتالرنى ھەم يۇتاتتى ھەم يېڭىدنال يارنتاتتى. ئېپال ئېڭىشىى ،ئەزنزنىج تېشىانىسىىگە ،ئاندنال قۇرۇب كەتكەن لېېنگە ئاسىتا سىۆيدر .بۇ بىر يىپدا ئەسىەبىيپەرچە سىۆيگەن ،يېقىنچىپى قىپغان، ىالغان ھەمىدە گويىا تىانىاھگىاھتە سىىىىىغىنغىان بۇ ۋۇ ۇد ئۇنىىج ئۆز قوينىغىا ئ ى ئەچەن بىر ئەرنىج بەدننىال ئەمەس ،بەئەينى بىر ئىبادەتخانا ئىدر .شىىىۇ ا 376
ئۇ ئەزنزنىىج ھەر كەنى كۆز ئىالىدنىدا ئىا ىزالب كېتىېاتقىانپىقىنى كۆر ب ئۇنىڭدنال يىراقپىشىىىشىىنىمۇ ئويپىمىدر ،ئى ئاغرنتىپمۇ كەتمىدر .ئەزنز ئىچىى ،قىانمىايىدنغىان ،سىىىىەز كپەكىگە قىانچە قىارنسىىىىىا تويمىايىدنغىان بۇالق ئىدر.دتمە ،بىر ئايا بىر ئەرنىج روھىغا ئاشىىى بولسىىا ئۇنىج كېسىىە تېنىنىمۇ شىۇنچە سىۆيەب قەدنرلىيەلەيدنكەن .بۇنى بىرنگە دەب بېرە دتسىە چەشىنىدنغان ئادەم چىقارمۇ تومپۇچكىنىج ئارقىسىىىىدا ئاسىىىتا چەشىىىەۋاتقان ئوكۇ كېسىىىەلنىج زەئىپپەشىىىىكەن تېنىگە تىامچە-تىامچە ھىايىاتپى يولپىمىاقتىا ئىىدر .ئەممىا ئېپال ئەزنزنىج مەشەدە كۆز يۇمۇش ئەچەن كونياغا كەلگەنپىكىنى بىپەتتى. ھېچقىىانىىداق ئوكۇ ۋە نەتەس ئىىالغۇزۇش ئەسىىىىكەنىپىرر بۇ قىىارارنى ئۆزگەرتەلمەيتتى .ئۇ كۆزنگە يىاش ئىالىدر ،ئەممىا ئۆزنگە يىغپىمىايمەن دەب ۋەدە قىپغانىدر. ئۇ ياتاقتا كۆب تۇرما سىرتقا چىقتى ،ئاق سىرالنغان ،ئەمما كىشىنى كۆ ەلسىىىىىز قىپىىدنغىان كىارنىدورالردنال ئۆتەب كېتىېتتىى ،،ئوچۇق قىالغىان ئىشىىكپەردنال باشىقا كېسىەلپەرنى -قېرر-ياش ،ئەر-ئايا ،سىېمىز ياكى يىاداب كەتكەن ،كەلەۋاتقىان ،يىغالۋاتقىان ئىنسىىىىىانالرنى كۆردر .بەزنپىرر ئىشىىىىىكتىال مىارنغىان بۇ ئىامېرنكىپى ئىايىالغىا قىزنقىى ،قىاراب قويىدر، بەزنپىرر ئاغرن دەستىدنال تەرۋا قىپمىدر. بەش مىنىۇتتىال كېىيىال ئېىپىال دوختىۇرخىىانىنىىىج كىچىىىك ،ئەممىىا چىرايپى بىاغچىسىىىىىىدنكى كۆلچەكنىىج يېنىغىا كەلىدر .كۆلچەكنىىج دە ئوتتۇرنسىىىىىدا مەرمەردنال ياسىىىىالغان ھەيكە بار ئىدر ،ئۇنىج ئاسىىىىتىدا كىمپەرنىڭدۇر مەخپىي تىپەكپىرنگە شىىاھىد بولغان تە گىپەر تارقىرايتتى. ئېپال يىانچۇقىىدنال تە گە ئىزدەب بىاقتى ،ئەسىىىىكەرتى يېزنپغىان تىارچە قەغەزلەر ۋە تېچىنە ئۇۋاقپىرندنال باشقا ھېچنېمە تاتالمىدر. سىىىىە نېرندا تۇرغان يۇمىالق ،تارقىراق ،سىىىىىپى تاشىىىىالر ئۇنىج دنققىتىنى تىارتتى ،تىاشىىىىالردنال بىرننى ئېپىى ،،كۆزننى يۇمۇب ،ئىشىىىىقىا ئاشىىىمايدنغانپىقىنى بىپىدنغان بىر تىپىكىنى نىشىىىانالب ،سىىىۇغا ئاتتى. ئەممىا تىاش سىىىىۇغىا چەشىىىىمە ،كۆلچەكنىىج قىرغىقىىدنال قىا قىى ،بېرن، ھەيكەلنىج قۇچىقىغا چەشتى. ئەزنز بۇ يەردە بولغىان بولسىىىىىىدر ،بۇنىمۇ بىر ئىاالمە ھېسىىىىابپىغىان بوالتتى ،دەب ئويپىدر.
377
يېرنن سىىىىىائەتتىال كېيىال يىاتىاققىا قىايتقىانىدا بۇرۇتپۇق دوختۇر بىپەن ياغپى ئارتقان سى ېسىىتىرانى كۆردر ،ئۇالر كېسىىەلنىج بېشىىىغا ئاق رەخا چەمكەۋاتاتتى. ئەزنز زاھارا بۇ دۇنيادنال ىمجىا ئايرنپغانىدر. * * * ئەزنز ئۆزر مەسىتانە بولغان االلىدنال رۇمىغا ئوخشىاشىال كونياغا دەتنە قىپىنىشىنى ۋەسىىيە قىپغانىدر .ئېپال بارلى تەييارلىقالرنى تەتتەردر، ئىشىىىىالرنى تىالنالشىىىىقىا مىاھىرلىقى بۇ قېتىن ئەسىىىىقىاتتى .ئۆزر يىالغۇز سىىىاياھەتكە كەلگەن ئايا بولۇش سىىىەتىتى بىپەن ھۆكەمە ئىشىىىپىرندنال قىپچە خەۋەردار بولماسىىپىقى بەزندە توسىىقۇنپۇق ،بەزندە ئاسىىانپى ئېپى، كەلدر .يەز يىپپى مۇسىىۇلمانالر قەبرنسىىتانپىقىدا ماگنولىيە دەرنخىنىج ئاسىتىدنال ئەزنزگە يەرلىك ،تىك تۆ بۇلۇڭ شىەكىپپىك تۇتراق تاتتى .شىۇ كەنى ئاخشىىىمى ئەزنزنىج دۇنيانىج ھەر قايسىىى ايپىرندنكى دوسىىتپىرنغا ئېپخە يولالب ،ھەممىسىىىنى دەتنە مۇراسىىىمىغا بىرمۇ بىر دەۋە قىپدر. بۇ ئارندا بەختىگە يارنشىىا مەۋلەۋر نەيچىپەر ،ناغرنچىالر ،سىىاماچىالر بىپەن تونۇشىىىۇب قالدر ۋە ئۇالرنى دەتنە مۇراسىىىىمىغا تەكپى ،قىپدر .ئۇ ئويالب باقمىغان ئىنسىىىانالردنال كەتەلمىگەن ياردەمپەرگە ئېرنشىىىتى ،ئەزنز ھايا بولغان بولسا بۇنىڭدنال بەلكىن خۇشا بوالتتى. دەتنە كەنى شۇنچە كۆب ئىنساننىج بۇ مۇراسىمغا قاتنىشىدنغانپىقىنى ئېپال ئويالب باقمىغانىدر .كې ،تاۋن ،تېتىربۇرو ،مۇرشىىىىىدئاباد ،سىىىىان تاۋلودنال سىىوتىالر كەلدر .ئۇالردنال باشىىقا يەنە فوتوگرافالر ،تەتقىقاتچىالر، مۇخبىرالر ،يىازغۇچىالر ،ئۇسىىىىسىىىىۇلچىالر ،ھەيكەلتىاراشىىىىالر ،بىانكىچىالر، تىجارەتچىپەر ،دتھقانالر ،شىىائىرالر ،رەسىىسىىامالر ،يوگا تېرنېرلىرنمۇ كەلدر. يەنە ئەزنز بېقىېالغان ئىككى يىگىتمۇ مۇراسىمغا كەلدر. شىىىىۇنداق قىپى ،،تىپپىرر ۋە ئېتىقادلىرر تەقە ئوخشىىىىىمايدنغان كىشىىىىپەردنال توتپىنى ،قالغان بۇ امائە ئەزنزنىج مېيىتىنى ئۇزاتتى. بەزر مېھمىىانالرنىىىج ھەر خىىى ،يىىاشىىىىتىكى بىىالىپىرر بىىار ئىىىدر ،بۇالر كوچىىدنكى بىالىالر بىپەن قىيىا-چىيىا قىپىشىىىىىى ،،تو ىا زا ئېتىشىىىىتى. بۇنىڭغا ھېچكىن ئارنالشىىىمىدر .مېكسىىىىكىپى شىىىائىر تاند مېرتوس ئەرۋاھالر نېنى تارقاتتى؛ ئەزنزنىج شىىوتالندنيىپىك كونا دوسىىتى امائەتكە گە ياتراقپىرر چاچتى .نەيچىپەر نە چېپى ،،سىاماچىالر سىاما سىېپى، ئەزنزنىج ئۆلەمىنى تەبرنكپىدر ،چەنكى ئۇ شىۇنداق بولۇشىىنى ،مېيىتىنى 378
بولۇشىىىىىنى ئىارزۇ
ئۇزاتقىانىدا كۆز يېشىىىىى ئورنىىدا كەلكە ،ھىازا ئورنىىدا تو قىالتتى. كونيىالى ھەنەرۋەن ،مەكچىيى ،ئاغزندا ئىككى تا چىشىىىىى قالغىان بىر قېرر ئىادەم بۇ مەنزنرننى خۇشىىىىالپى ۋە قىزنقى بىپەن كۆرگەنىدنال كېيىالئ كونيا كونيا بولغاندنال بېرر بۇنداق ئا ايى ،دەتنە مۇراسىىىىمىنى كۆر ب باقمىغان -،دتدر ۋە ئارقىدنال -،ئەلېەتتە ئەسىىرلەر ئاۋۋا ھەزرنتى مەۋالنانىج تو كېچىسىنى ھېسابقا ئالمىغاندا -،دەب ئىزاھالب قويدر. *
* * مېيىتنى ئۇزنتىى ،ئە كەنىدنال كېيىال بىارلى مېھمىانالر كەتكەنىدە يالغۇز قالغان ئېپال ئاخىرقى قېتىن بۇ شەھەرنى ئايالنغىپى چىقتى .بوۋاق ھىىارۋنسىىىىىنى ئىتتىرنىى ،يېنىىىدنال ئۆتەب كېتىېاتقىىان ئورتىىا ھىىالپى ئائىپىپەرنى ،رەخا ۋە دورا-دەرمە دۇكانپىرننى ،ئۇنىڭغا بىر نەرسىىىىپەرنى زورالب سىېتىشىقا تىرنشىىېاتقان يايمىكەشىپەرنى فىپن كۆر ۋاتقاندە كۆر ب مىىا ىىدر .ئۇالرمۇ يېنىىىدنال ئۆتەب كېتىېاتقىىان ئىگىز بويپۇق ،كۆزلىرر يىغىىدنال ئىشىىىىشىىىىىى ،كەتكەن بۇ ئىامېرنكىپى ئىايىالغىا قىزنقىى ،قىاراب قويۇشىىىتى .ئېپال بۇ يەرگە يا ئىدر ،ئەمما ھازنر ھەممە يەرگە ياتتە بىر روھىي ھالەتتە ئىدر. ئۇ مېھمىانخىانىغىا قىايتىى ،چىامىادانپىرننى تەييىارلىىدر ،چىاتىنىنى سىېپى ،،شىاتتۇ چېچىكى رە پىك كەشىمىر توتايكىسىىنى كىيدر .دائىن كەچپە كۆر نەشىىكە تىرنشىىىېاتقان بىر ئايا ئەچەن بۇ رەڭ بە سىىاددا ۋە كىرن ،چىقمىايتتى، ى غەلىتە دەب ئويپىىدر ،ئەممىا بۇالر ھىازنر كىالپىسىىىىىغىا نېمە بولسا بولسۇن ،شۇنى كىيدر. ئىىانىىدنال ئۇ ئىىامېرنكىىىدنكى چوڭ قىزنغىى ا تېپېكون قىپىىدر ،ئە ېنېتال ئۇنىج بىپەن تارا پىشىى ،كېپىېاتاتتى .ئورلى بالىسىىدنال تەقە بىپەن ئاۋر ئانىسىغا بىر يىپدنال بۇيان قېيداب يەرەتتى. __ ئىانىجىان ،قىانىداق ئەھېالىىج -دەب سىىىىورنىدر ېنىا ھىايىا ىان بىپەن. ئېپال ئو ايسىزلىنى ،ھەم خىجى ،بولۇب كەلەمسىرندر .بىر چاغالردا ئۇ مۇھەببەتنى كەمسىىىىىتى ،سىىىىۆزلەب كەتكەن ،قىزننىج ئۆزر ياخشىىىىى كۆرگەن ئادنمى بىپەن تو قىپىشىىغا قارشىى چىققانىدر ،مانا بەگەن مۇشىۇ قىزنال ئۇنىڭغىا مەدە بېرنېاتىىدۇ .ئۇ نىاھىايىتى بوش ئىاۋازدا «ئەزنز ئۆلەب كەتتى» دتدر. 379
ېنېتنىىج ئىاۋازر بىر ئىا پىنىى ،بىر ئىا النمىا
تېپېكون گىژنپىداب، قالدرئ __ ۋا ئىسا ئانا ،كۆ پەم بە يېرنن بولدر ،ئامان بولغىال. ئاندنال نېمە دتيىشىىىپىرننى بىپەلمە بىر دەم تۇرۇب قېپىشىىىتى. ىمجىتپىقنى ېنېا بۇزدرئ __ ئەمدر ئۆيگە قايتى ،كېپەمسەن راسىا ،ئېپال ئەمدر قانداق قىپىدۇ ئا رنشىى ئىشىپىرر نەتىجىسىىز ھالغا كېپى ،قالدر ،داۋند بۇ ئىشىىىىنى تەسىىىىپەشىىىىتەر ش ئەچەن بارلى ۋاسىىىتىپەرنى قولپىنىدنغاندە قىالتتى .ئۇ ئېپالغا قاتتى گەتپەر بىپەن ئۇزۇن خە يېزنى ،،ې سىىىىىا ىا بىر تىيىنمۇ بەرمەيمەنې دتگەنىىدر .ئېرر غەزەبنا ،قوش كېزە بالىپىرر خاتا .قايتى ،كەتسىە ھەممە ئى ئاسىان بولماسمىدر يەنە كېپى ،ئۇنىج تۇلى يوق ،خىزمىتىمۇ يوق .شىىىۇنداقتىمۇ نەگىال بىارسىىىىىا ئىنگىپىزچە دەرس بېرەلەيىدۇ ،ژۇرنىالالرغىا مىاقىالە يىازااليىدۇ ،بەلكىن كەنپەرنىج بىرندە بىرەر نەشىرنياتتا تەھرنر بولۇب ئىشىپىيەلەيدۇ ،ھەتتا ئۆز رومىانىنى يىازاليىدۇ .ئۇ كۆزلىرننى يۇمىدر .ئىپگىرر ھېچقىاچىان بۇنىداق يىالغۇز قىالمىغىان ،ئەممىا ئىا ىايىپكى ،ھىازنر ئۆزننى تەقە يىالغۇز ھېر قىپمايېاتاتتى. __ قىزنن ېنېا ،سىىىېنى بە سىىىېغىندنن -،دتدر ئېپال -،ئورلى بىپەن ئاۋننىمۇ شىىىۇنداق كۆرگەم كەلدر .ئۆينى تاشىىىالب كېتىشىىىىمنىج سىپەر بىپەن مۇناسىېنتى يوق ،سىپەرگە يەنىال مۇھەببىتىن كەچپە ... __ بىپىمەن-،دتدر ېنېا تەمكىنپىك بىپەن. __ مېنى كۆرگىپى كېپەمسەن __ ئەلېەتتە كېپىمەن ...كېپىمىز ئىانىا ...سىىىىەن ئۇ ئىككىسىىىىىگە قارنما ،ھەممىسىىىى ئۆتەب كېتىدۇ .سىىىېنىج ياخشىىىى تۇرۇب بېرنشىىىىج ھەممىدنال مۇھىن .ئەمدر قانداق قىپىسەن راسا قايتمامسەن __ ئامېسىتىرامغا بېرنشىىن مۇمكىال-،دتدر ئېپال -،ئۇ يەردە كىچىك، بىر قەۋەتپىىك ئۆيپەر بىار ،بىرەرسىىىىىىدە ئىجىارە تۆلەب ئولتۇرۇب تۇرااليمەن. شىىۇنداقتىمۇ ۋەلىسىىپىا مىنىشىىنى تېخىمۇ ياخشىىى مەشىى قىپىشىىىن كېرە -...دەب كەلىدر -،ھېچنېمىنى تىالنپىمىىدنن ېنېىا .ئەتە يىا ئىۆگىەن ،بەش يىىپىىدنىال كىېىيىىال نىېىمە بىولىىىدنىغىىانىپىىقىىنىى بىىپىمەيىمەن. بىپىدنغىنىن تەقە ھاياتىمنى يېڭىدنال باشىىىالش .بۇ ئەسىىىپىدنال ئاشىىىۇ نىزامالرنىج بىرر ئەمەسمۇ 380
__ نېمە نىزام ئىانىا نېمىىدنال گەب قىپىېاتىسىىىىەن -دەب سىىىىورنىدر ېنېا. ئېپال دترنزنگە يېقىنپىشىىىىىى ،،ئۇتۇقنى قىاتپىغىان كۆكەش رە پەرگە قارندر .كۆ ئاسىىىماندا يۇ دە ئاق ۋە ئىنچىكە بۇلۇتالر ئاسىىىتا-ئاسىىىتا ئايپىنى ،،گويا ساماچىالردە يوقپۇققا سىڭى ،كېتىېاتاتتى. قىرنقىنچى نىزام-،دتدر ئېپال ئالدنرنما سىىىىۆزلەب -،ئىشەە ە سەە ەەىز ئ تكەن ھەەايەەاە بىر ئ مۈر بى ۇدە ئ تكەن ھەەايەەاتتۇر ئىالھىن ئىشەەە ە ەەا ئەگىش ەەى ە ۇ ،مەجارلن ئىش ە ى ۇ ،بۇ ئىش ەەق دۇ ياۋل ۇ ،س ەەاماۋلي ۇ ياكى جىسە ە ا ىي ۇ دەپ سە ەەورل ا ئايرل الر ئايرل لى نى ەيدا قى لىدۇ ئىشە ە نى سەەۈ ەتلەش ياكى ئىزاھالقەەنىئ ھاجىتى يوق ئۇ ئ ر ئالدلغا بىر دۇ ياكى، سەەن ئۇ ىئ ئوتتۇرلسەىدا ،مەركىزلدە يا قەايسەەن ياكى سەىرتىدا ،ھە سەرلتىدە ياقايسەن پتەگىدر)
381