Ειδικά θέματα της θεωρίας συμπεριφοράς του καταναλωτή

Μικροοικονομική Θεωρία Ειδικά Θέματα της Θεωρίας της Συμπεριφοράς του Καταναλωτή

•

Το Συνολικό Αποτέλεσμα.

•

Το Αποτέλεσμα Υποκατάστασης.

•

Το Εισοδηματικό Αποτέλεσμα.

•

Κανονικά Αγαθά.

•

Κατώτερα Αγαθά.

•

Παράδοξο του Giffen.

•

Υποκατάσταση και Συμπληρωματικότητα.

1

Ειδικά Θέματα της Θεωρίας Συμπεριφοράς του Καταναλωτή.

Συνολικό Αποτέλεσμα

Αποτέλεσμα Υποκατάστασης

Κανονικό Αγαθό

Εισοδηματικό Αποτέλεσμα

Κατώτερο Αγαθό

Παράδοξο του Giffen

Το Συνολικό Αποτέλεσμα. Όταν μεταβάλλεται η τιμή ενός αγαθού μεταβάλλεται αντίστροφα η ζητούμενη ποσότητα του. Αυτό ονομάζεται Συνολικό Αποτέλεσμα. Συνολικό αποτέλεσμα μιας μεταβολής της τιμής είναι η συνολική μεταβολή στη ζητούμενη ποσότητα καθώς ο καταναλωτής μετακινείται από μια θέση ισορροπίας στην άλλη. Έστω ότι αυξάνεται η τιμή του αγαθού Χ πράγμα που αλλάζει των λόγο των τιμών Px άρα και την κλίση του εισοδηματικού περιορισμού από ΑΒ σε ΑΒ’. Αρχικά ο Py καταναλωτής ισορροπούσε στο σημείο Ρ ενώ τώρα ισορροπεί στο σημείο R σε έναν νέο εισοδηματικό περιορισμό και σε μια νέα καμπύλη αδιαφορίας Ι. Άρα το συνολικό αποτέλεσμα που προκλήθηκε από την αύξηση της τιμής του Χ αποτυπώνεται στην μείωση της ζητούμενης ποσότητας κατά χ1χ3=0χ1-0χ3. Όμως μια μεταβολή της ονομαστικής τιμής ενός αγαθού επιδρά με δυο τρόπους πάνω στη ζητούμενη ποσότητα.

1. Μεταβάλλει την Σχετική Τιμή του, δηλαδή αλλάζουν οι όροι με τους οποίους ο καταναλωτής μπορεί να ανταλλάσσει ένα αγαθό με ένα άλλο. Αυτό ονομάζεται Αποτέλεσμα Υποκατάστασης.

2. Μια μεταβολή της τιμής με σταθερό το χρηματικό εισόδημα, προκαλεί μεταβολές στο Πραγματικό Εισόδημα (στην πραγματική ποσότητα που μπορεί να αγοράσει) του καταναλωτή. Αυτό ονομάζεται Εισοδηματικό Αποτέλεσμα.

2

Το Αποτέλεσμα Υποκατάστασης. Είναι η μεταβολή της ζητούμενης ποσότητας που προκύπτει από μια μεταβολή της τιμής όταν η μεταβολή περιορίζεται σε μια μετακίνηση κατά μήκος της αρχικής καμπύλης αδιαφορίας διατηρώντας έτσι το πραγματικό εισόδημα σταθερό. Δηλαδή είναι η μεταβολή στην ζητούμενη ποσότητα όταν δίνεται στον καταναλωτή ένα αντισταθμιστικό ποσό ώστε να έχει την ίδια αγοραστική δύναμη (πραγματικό εισόδημα)

Αναλυτικά: • Μια αύξηση της τιμής του αγαθού Χ προκαλεί αλλαγή της σχετικής τιμής του Χ άρα και της κλίσης του εισοδηματικού περιορισμού από ΑΒ σε ΑΒ’. Επίσης μετακινούμαστε από την καμπύλη αδιαφορίας ΙΙ στην Ι πράγμα που φανερώνει την μειώσει του πραγματικού εισοδήματος του καταναλωτή.

• Υποθέτουμε ότι μετά την αύξηση της τιμής, δίνουμε στον καταναλωτή ένα επιπρόσθετο χρηματικό ποσό αρκετό για να αντισταθμίσει την απώλεια του πραγματικού του εισοδήματος. Άρα δίνουμε ένα αντισταθμιστικό ποσό για να διατηρήσει ο καταναλωτής την θέση του πάνω στην αρχική καμπύλη αδιαφορίας ΙΙ.

• Αυτό μπορεί να παρασταθεί με την κατασκευή ενός υποθετικού εισοδηματικού περιορισμού που εφάπτεται της αρχικής καμπύλης αδιαφορίας και του οποίου η κλίση αντιστοιχεί στο νέο λόγο τιμών. Ο υποθετικός εισοδηματικός περιορισμός CC’ είναι παράλληλος με τον νέο εισοδηματικό περιορισμό ΑΒ’ γιατί έχουν τον ίδιο λόγο τιμών.

• Η παράλληλη αυτή μετατόπιση προέρχεται από το αντισταθμιστικό ποσό που δόθηκε στον καταναλωτή.

• Το αποτέλεσμα υποκατάστασης παριστάνεται με την μετακίνηση από το αρχικό σημείο ισορροπίας Ρ στο σημείο Q όπου τα δυο σημεία ισορροπίας βρίσκονται πάνω στην ίδια καμπύλη αδιαφορίας ΙΙ.

• Το αποτέλεσμα υποκατάστασης φαίνεται από την μείωση της ζητούμενης ποσότητας από 0χ1 σε 0χ2 άρα κατά χ1χ2.

• Στην ουσία το πραγματικό εισόδημα παρέμεινε σταθερό και ο καταναλωτής υποκατέστησε το αγαθό Χ με αγαθό Υ κινούμενος πάνω στην καμπύλη αδιαφορίας ΙΙ.

3

•

Από το αποτέλεσμα υποκατάστασης συνεπάγεται ότι η ζητούμενη ποσότητα μεταβάλλεται πάντοτε προς την αντίθετη κατεύθυνση από εκείνη που μεταβάλλεται η τιμή. Px τότε QDχ και όταν Px τότε QDχ διατηρώντας το πραγματικό εισόδημα σταθερό. Δηλαδή με την ίδια αγοραστική δύναμη και επειδή αυξήθηκε η τιμή του Χ, υποκαθιστώ την κατανάλωση του Χ με το Υ αγαθό και κινούμε πάνω στην ίδια καμπύλη αδιαφορίας.

(Το αντίστροφο γίνεται με μείωση της τιμής του αγαθού χ) Το Εισοδηματικό Αποτέλεσμα. Το εισοδηματικό αποτέλεσμα μιας μεταβολής της τιμής ενός αγαθού είναι η μεταβολή της ζητούμενης ποσότητας που προκύπτει αποκλειστικά από την μεταβολή του πραγματικού εισοδήματος του καταναλωτή, όταν οι άλλες τιμές και το χρηματικό εισόδημα παραμένουν σταθερά.

• • • •

Το εισοδηματικό αποτέλεσμα παριστάνεται όταν αφαιρέσουμε την υποθετική αντισταθμιστική αύξηση του εισοδήματος του καταναλωτή και μεταβούμε από το σημείο Q στο σημείο R και στην καμπύλη αδιαφορίας Ι. Επειδή η CC’ και η AB’ είναι παράλληλες η μετακίνηση από το Q στο σημείο R δεν συνεπάγεται αλλαγή στις σχετικές τιμές, άρα και στην κλίση. Αυτό που αλλάζει μόνο είναι το πραγματικό εισόδημα λόγω αύξησης της τιμής του Χ αγαθού. Η μεταβολή του πραγματικού εισοδήματος μειώνει την ζητούμενη ποσότητα από 0χ2 σε 0χ3 άρα κατά χ2χ3.

Κανονικά Αγαθά. Ένα κανονικό αγαθό είναι εκείνο για το οποίο η ζητούμενη ποσότητα μεταβάλλεται προς την ίδια κ α τ ε ύ θ υ ν σ η μ ε τ ο π ρ α γ μ α τ ι κ ό ε ι σ ό δ η μ α . Δηλαδή: M M ↓ →↓ QD και ↑ →↑ QD Px Px

4

Στην περίπτωση ενός κανονικού αγαθού το εισοδηματικό αποτέλεσμα ενισχύει το αποτέλεσμα υποκατάστασης. Μια μείωση της τιμής σημαίνει ότι το πραγματικό εισόδημα έχει αυξηθεί και για ένα κανονικό αγαθό, αυτό σημαίνει ότι η ζητούμενη ποσότητα θα αυξηθεί. Αλλά μια μείωση της τιμής σημαίνει επίσης ότι θα αυξηθεί η ζητούμενη ποσότητα λόγω του αποτελέσματος υποκατάστασης και έτσι το εισοδηματικό και το αποτέλεσμα υποκατάστασης λειτουργούν προς την ίδια κατεύθυνση. Έτσι για ένα κανονικό αγαθό η ζητούμενη ποσότητα μεταβάλλεται πάντοτε αντίστροφα από την ζητούμενη ποσότητα. Κατώτερα Αγαθά. Κατώτερο αγαθό είναι εκείνο του οποίου η ζητούμενη ποσότητα μεταβάλλεται αντίστροφα από το πραγματικό εισόδημα του καταναλωτή, δηλαδή αύξηση του πραγματικού εισοδήματος προκαλεί μείωση στη ζητούμενη ποσότητα του αγαθού και το αντίστροφο.

M M ↓ →↑ QD και ↑ →↓ QD Px Px Θυμίζουμε ότι μια αύξηση του πραγματικού εισοδήματος μπορεί να προέλθει είτε από μια αύξηση του χρηματικού εισοδήματος είτε από μια αναλογική μείωση των δυο τιμών των αγαθών. Παρατηρούμε στο σχήμα (καμπύλη Εισοδήματος Κατανάλωσης) ότι μια αύξηση του πραγματικού εισοδήματος προκαλεί μειώσει της ζητούμενης ποσότητας του Χ αγαθού.

5

Μια μείωση της τιμής του Χ προκάλεσε αύξηση της ζητούμενης ποσότητας λόγω του αποτελέσματος υποκατάστασης. Πήγαμε από το σημείο Ρ στο Q. Αντίθετα το Εισοδηματικό Αποτέλεσμα είναι ΑΡΝΗΤΙΚΟ δηλαδή μια αύξηση του πραγματικού εισοδήματος με σταθερό των λόγο των τιμών (κλίση) οδήγησε σε μείωση της ζητούμενης ποσότητας του Χ αγαθού από χ2 σε χ3 (από σημείο Q σε R). Όμως το αποτέλεσμα υποκατάστασης αποδεικνύεται ισχυρότερο από το εισοδηματικό αποτέλεσμα άρα χ1>χ3. Παράδοξο του Giffen. Το παράδοξο του Giffen αναφέρεται σε ένα αγαθό του οποίου η ζητούμενη ποσότητα μεταβάλλεται προς την ίδια κατεύθυνση με την τιμή του. Ένα αγαθό θα πρέπει να είναι κατώτερο για να ανήκει σε αυτήν την κατηγορία, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι όλα τα κατώτερα αγαθά υποχρεωτικά ανήκουν σε αυτήν την κατηγορία. Η κατηγορία των αγαθών για τα οποία ισχύει το παράδοξο του Giffen αποτελεί την μόνη εξαίρεση του Νόμου της Ζήτησης.

M →↑ QD Px M ↓ Px →↑ →↓ QD Px ↑ Px →↓

Βλέποντας το σχήμα παρατηρούμε ότι μια μείωση της τιμής του Χ αγαθού μετατοπίζει των εισοδηματικό περιορισμό από ΑΒ σε ΑΒ’ Ταυτόχρονα όμως στο νέο σημείο ισορροπίας Q μειώνεται η ζητούμενη ποσότητα του αγαθού Χ.

Αποτέλεσμα υποκατάστασης

↑ Px →↓ QD

Αποτέλεσμα υποκατάστασης

↓ Px →↑ QD

Px M M ↑ με ↔< ↓ →↑ QD Εισοδηματικό Αποτέλεσμα Py Px Px Px M M ↓ με ↔ <↑ →↓ QD Εισοδηματικό Αποτέλεσμα Py Px Px

6

Συμπερασματικά - Συγκεντρωτικά: Αποτέλεσμα υποκατάστασης

↑ Px →↓ QD

Px ↑ Py

Εισοδηματικό Αποτέλεσμα Κανονικά Αγαθά M →↓ QD με ↓ Px

M ↔ Px ↓ Px →↑ QD

Px ↓ Py

με

↑

Px ↑ Py

Κατώτερα Αγαθά M →↑ QD με ↓ Px

M ↔ Px ↓ Px →↑ QD

Px ↓ Py

με

↑

Το Αποτέλεσμα υποκατάστασης ενισχύεται από το Εισοδηματικό Αποτέλεσμα Ισχύει ο Νόμος της Ζήτησης Το Αποτέλεσμα υποκατάστασης ενισχύεται από το Εισοδηματικό Αποτέλεσμα Ισχύει ο Νόμος της Ζήτησης

M →↑ QD Px

M ↔ Px

↑ Px →↓ QD

Συνολικό Αποτέλεσμα

M →↓ QD Px

M ↔ Px

Το Αποτέλεσμα υποκατάστασης πιο έντονο από το Εισοδηματικό Αποτέλεσμα ↓ QD >↑ QD Ισχύει ο Νόμος της Ζήτησης Το Αποτέλεσμα υποκατάστασης πιο έντονο από το Εισοδηματικό Αποτέλεσμα ↑ QD >↓ QD Ισχύει ο Νόμος της Ζήτησης

Παράδοξο του Giffen ↑ Px →↓ QD

Px ↑ Py

με

Px ↓ Py

με

↑ Px →↓

M →↑ QD Px

↓ Px →↑

M →↓ QD Px

M ↔ Px

↓ Px →↑ QD M ↔ Px

Υποκατάσταση και Συμπληρωματικότητα.

7

Το Εισοδηματικό Αποτέλεσμα πιο έντονο από το Αποτέλεσμα υποκατάστασης ↓ QD <↑ QD Δεν ισχύει ο Νόμος της Ζήτησης Το Εισοδηματικό Αποτέλεσμα πιο έντονο από το Αποτέλεσμα υποκατάστασης ↑ QD <↓ QD Δεν ισχύει ο Νόμος της Ζήτησης

Ο Νόμος της ζήτησης ισχύει μόνο ceteris paribus δηλαδή με τους υπόλοιπους παράγοντες που προσδιορίζουν την ζήτηση σταθερούς. Θα μετριάσουμε αυτήν ακαμψία των παραγόντων χρησιμοποιώντας τις σχέσεις υποκατάστασης και συμπληρωματικότητας που ισχύουν για κάθε ζεύγος τιμών. Μέχρι τώρα έχουμε δει ποιο θα είναι το συνολικό αποτέλεσμα στην ζητούμενη ποσότητα του αγαθού Χ όταν μεταβάλλεται η τιμή του αγαθού Χ: ∆Χ Ρ Χ × ∆Ρ Χ Χ Τώρα θα εξετάσουμε ποιο θα είναι το συνολικό αποτέλεσμα στην ζητούμενη ποσότητα του αγαθού Χ όταν μεταβάλλεται η τιμή ενός άλλου αγαθού Υ (υποκατάστατου ή συμπληρωματικού). nΧΧ =

Όταν η τιμή ενός σχετιζόμενου αγαθού εμφανίζεται στη συνάρτηση ζήτησης, είναι δυνατόν τότε να ορίσουμε και τη Σταυροειδή Ελαστικότητα ζήτησης του αγαθού Χ ως προς την τιμή του αγαθού Υ: ∆Χ Ρ Υ nΧΥ = × ∆Ρ Υ Χ Άρα η Σταυροειδής Ελαστικότητα ορίζεται ως την ποσοστιαία μεταβολή της ζητούμενης ποσότητας ενός αγαθού Χ, που προκύπτει από την ποσοστιαία μεταβολή της τιμής ενός άλλου σχετιζόμενου αγαθού Υ. Όταν: • nΧΥ > 0 τότε τα αγαθά Χ, Υ είναι υποκατάστατα • nΧΥ < 0 τότε τα αγαθά Χ, Υ είναι συμπληρωματικά

8