Przewodnikziemiagrybowskawww

Ziemia Grybowska Pogórze Rożnowskie, Pogórze Ciężkowickie Góry Grybowskie – Beskid Niski Dolina Białej

Przewodnik turystyczny

8 wycieczek samochodowych, 6 wycieczek pieszych, 8 spacerów

Informator turystyczny 1

Sławomir Kubisa

Ziemia Grybowska

2

Pogórze Rożnowskie, Pogórze-Ciężkowickie Góry Grybowskie – Beskid Niski Dolina Białej

1

Koncepcja tras i tekst Sławomir Kubisa Zdjęcia Sławomir Kubisa, Szymon Kubisa, Urząd Gminy Grybów, "Sądecki Bartnik", Browar Grybów, Winnica Chodorowa, Obrazy i zdjęcia dotyczące Bitwy Gorlickiej – Sławomir Dziadzio, www.widokowki.pl Opracowanie graficzne, kartografia Helena Bochyńska-Kubisa Redakcja techniczna, korekta, skład Appen

Publikacja wykonana dla Urzędu Gminy Grybów 33-330 Grybów, ul. Jakubowskiego 33 Druk i oprawa Grafmar sp. z o.o.

36-100 Kolbuszowa Dolna, ul. Wiejska 43 ISBN 978-83-64883-08-8 © Appen Karpaty, Komorów 2016 Appen Karpaty 05-803 Komorów, Granica, ul. Długa 4 e-mail: redakcja@appen.pl

Ziemia Grybowska zaprasza!

Turyści dobrze znają Sądecczyznę – Nowy i Stary Sącz oraz uzdrowiska doliny Popradu – Piwniczną, Żegiestów, Muszynę, a przede wszystkim Krynicę-Zdrój i pokryte lasami Pasmo Jaworzyny. Z drugiej strony wśród amatorów pieszych i rowerowych wędrówek sławą cieszą się rozległe przestrzenie Beskidu Niskiego na wschód oraz na zachód od Magurskiego Parku Narodowego. Coraz bardziej aktywizuje się turystycznie Pogórze Ciężkowickie z główną jego atrakcją – rezerwatem przyrody nieożywionej Skamieniałe Miasto i dawną rezydencją wielkiego Polaka – Ignacego Paderewskiego, pianisty i polityka.

Ziemia Grybowska leży pośrodku tych trzech obszarów, łącząc bogactwo ich różnych krajobrazów i dziedzictwa kultury. Położony w dolinie rzeki Białej Grybów otaczają amfiteatralnie wzniesienia Beskidu Niskiego nazywane Górami Grybowskimi z rozległym i wysokim Jaworzem oraz charakterystyczną kopułą Chełmu. Góry i pogórze przecinają szlaki piesze i rowerowe prowadzące przez miejsca, w których zachowały się w pięknym krajobrazie pamiątki sięgającej średniowiecza historii tej krainy – drewniane kościoły i dawne cerkwie, przydrożne kapliczki, cmentarze wojenne z I Wojny Światowej.

Atrakcyjne spędzanie czasu oferują: „Sądecki Bartnik” – skansen pszczelarstwa w Stróżach, tamtejszy Ośrodek Hipoterapii czy stacja narciarska w Cieniawie. Projektowana trasa rowerowa wokół gminy połączy wszystkie te atrakcje turystyczne spójnym systemem szlaku obwodowego, krótkich pętli i parkingów rowerowych.

W Ptaszkowej, na bazie wieloletnich tradycji narciarstwa biegowego powstało w roku 2016 Centrum Sportów Zimowych z przecinającymi las u podnóża Jaworza pętlami tras biegowych. Nawierzchnia tras wykonana z asfaltu umożliwia ich wykorzystanie przez cały rok do uprawiania biegów na nartorolkach i łyżworolkach. Centrum dysponuje nowoczesnym obiektem hotelowo-technicznym.

Gmina Grybów dysponuje dobrą i stale powiększającą się bazą noclegową, sięgającą już pół setki miejsc w standardzie hotelowym, pensjonatowym i agroturystycznym.

Tutejsze restauracje oprócz potraw regionalnych oferują wspaniałe widoki. W Grybowie jedząc dobrą pizzę na rynku, obserwować można gwarne życie miasta – podobnych miejsc jest więcej.

Szczególne położenie Ziemi Grybowskiej w samym środku łańcucha polskich Karpat sprawia, że jej goście mają łatwy dostęp do wielu wyjątkowych atrakcji turystycznych południowej Małopolski i Podkarpacia, takich jak na przykład: Stary i Nowy Sącz z Miasteczkiem Galicyjskim oraz parkiem Etnograficznym, Skamieniałe Miasto w Ciężkowicach, osławiony legendą Jana Kiepury kurort Krynica-Zdrój, czy Gorlice z pamiątkami początków ery ropy naftowej i Bitwy Gorlickiej lub piękny Biecz. Wszystkie te miejsca leżą w promieniu tylko 30 kilometrów od Grybowa.

Witamy w samym środku Karpat, witamy na Ziemi Grybowskiej!

2

3

Spis treści

O Ziemi Grybowskiej Gmina Grybów Dziedzictwo kultury Bogactwo tradycji Turystyka, sport i rekreacja

ZWIEDZANIE ZIEMI GRYBOWSKIEJ

Szlak Architektury Drewnianej – samochodem, rowerem 1. Pogórze – Grybów, Krużlowa, (Wilczyska), Stróże, 2. Beskid Niski – Grybów, Polna, Kąclowa, Binczarowa, (Bogusza), Ptaszkowa Śladami Wielkiej Wojny – samochodem, rowerem 1. Beskid Niski – Grybów, Binczarowa, Florynka, Wawrzka 2. Pogórze – Grybów, Stróże, (Łużna – Pustki) Szlaki piesze PTTK przez Góry Grybowskie 1. Szlak zielony im. Wincentego Pola: Stróże, Maślana Góra, Szymbark 2. Szlak zielony: Grybów, Kąclowa, Jaworze (Ptaszkowa) 3. Szlak niebieski/czarny: Grybów, Klimkówka 4. Szlak niebieski: Ptaszkowa, Rosochatka, Jodłowa Góra, Nowy Sącz PKP 5. Szlak niebieski: Ptaszkowa, Jaworze, Kamianna, Kopciowa (Krynica-Zdrój) 6. Szlak żółty: (Nowy Sącz) Jamnica, Florynka, Ropa, (Gorlice) Malownicze spacery 1. Grybów – wokół rynku 2. Spacer na Wojciechową Górę 3. Spacer wokół Chełmu 4. Spacer na Jaworze 5. Ścieżką przyrodniczą w Podjaworzu Rowerem i na nartach biegowych 1. Rowerem wokół Ziemi Grybowskiej 2. Biegowe trasy narciarskie – Ptaszkowa

ZWIEDZANIE DALSZYCH OKOLIC

1. Wokół Jeziora Rożnowskiego 2. Przez pogórze 3. Kraina Ropy 4. Beskid Sądecki – dolina Kamienicy 5. Nowy Sącz 6. Miasteczko Galicyjskie i skansen 7. Spacerem przez Krynicę-Zdrój

INFORMATOR TURYSTYCZNY 4

6 6 12 16 18 21 24 24 25 33 34 35 40 46 46 50 54 58 60 64 66 66 68 70 72 74 76 76 77 78 78 80 82 84 86 88 90 92

GMINA GRYBÓW

WSTĘP

5

WSTĘP O Ziemi Grybowskiej Położenie Ziemia Grybowska leży w południowo-wschodniej części województwa małopolskiego, a jej granice rozpięte są jakby na krzyżu, który tworzy dolina rzeki Białej (N-S) oraz wygięty łuk Gór Grybowskich (W-E).

Droga krajowa nr 28 o przebiegu równoleżnikowym wschód-zachód oraz droga wojewódzka nr 981, prowadząca doliną rzeki Białej z Ciężkowic do Krynicy-Zdroju, krzyżują się w Grybowie.

Leżący w kotlinie nad Białą Grybów położony jest w podobnej odległości ok. 20 kilometrów od Nowego Sącza na zachodzie, Gorlic na wschodzie oraz Ciężkowic na północy. Nieco więcej, bo 28 kilometrów, jest pomiędzy Grybowem a Krynicą-Zdrojem.

Droga nr 28 to tak zwana „trasa karpacka”, przecinająca całe Karpaty Polskie z zachodu na wschód. Ze względu na dużą ilość zakrętów, podjazdów i zjazdów jest niezbyt dogodna do transportu drogowego, natomiast dzięki górskim krajobrazom ma duży walor dla turystów. Szczególnie malownicze są jej dwa odcinki – jeden, prowadzący przez wzniesienia Beskidu Wyspowego w okolicach Limanowej i Rabki oraz drugi pomiędzy Nowym Sączem a Gorlicami – biegnący właśnie przez Ziemię Grybowską.

Zupełnie inny charakter ma trasa wzdłuż doliny Białej. Od leżącego na północnym skraju Karpat Tarnowa wiedzie nią szlak wybudowanej jeszcze za czasów Franciszka Józefa linii kolejowej prowadzącej ówcześnie na Węgry, a obecnie na Słowację. Dolina meandruje malowniczo pomiędzy wzniesieniami Pogórza Rożnowskiego i Ciężkowickiego. Za oknem wagonu błyszczy raz po lewej, raz prawej nurt Białej, a w oddaleniu wśród drzew migoczą wieże kościołów mijanych kolejno miasteczek, przywołujących klimat dawnej Galicji.

Odcinek z Grybowa do Nowego Sącza to jedna z najpiękniejszych widokowo tras kolejowych w Polsce. Pociąg wspina się szerokimi serpentynami pod górę Koziniec, a w dole coraz szerzej otwiera się panorama kotliny, w której leży Grybów, wyróżniający się wysoką wieżą bazyliki w rynku.

6

tektonicznych pomiędzy doliną Białej a doliną Ropy – pod nazwą „jednostki grybowskiej”.

Piękno Ziemi Grybowskiej dostrzegają więc bez wątpienia turyści jadący z Małopolski zachodniej na Podkarpacie – w kierunku Biecza, Krosna i Bieszczad oraz od strony Tarnowa w kierunku Krynicy-Zdroju. Nie wszyscy jednak wiedzą, że okolice te mają znacznie więcej do zaoferowania turystom niż tylko piękne górskie krajobrazy.

Bogata historia tych ziem pozostawiła po sobie wiele cennych pamiątek z dawnej i bliższej przeszłości, które warto poznać. Natomiast rosnące zainteresowanie lokalną turystyką sprawia, że z roku na rok poprawia się i wzbogaca miejscowa infrastruktura turystyczna – nietrudno więc o nocleg, posiłki oraz dodatkowe atrakcje.

Przyroda Ziemia Grybowska to obszar, na którym graniczą ze sobą dwa zupełnie odmienne krajobrazy. Tu łagodne wzniesienia rolniczych Pogórzy: Rożnowskiego i Ciężkowickiego przechodzą ku południowi w lesiste długie grzbiety gór Beskidu Niskiego. Obydwie te krainy najlepiej widać ze świetnie usytuowanej wieży widokowej na Jaworzu, około 8 kilometrów na południe od Grybowa. Spina je ze sobą łagodnie meandrująca dolina Białej.

Długi masyw Jaworza rzuca się w oczy podróżnym wysiadającym z pociągu w Grybowie. Czasem już we wrześniu jego szczyt bieleje śniegiem. To najwyższe wzniesienie otaczających bezpośrednio Grybów gór, zwanych często Górami Grybowskimi.

Ich urozmaicona rzeźba jest pochodną budowy geologicznej – zróżnicowanej i w wymiarze przestrzennym nie do końca jasnej.

Za wyraźny próg morfologiczny wznoszących się nad pogórzem Gór Grybowskich odpowiada styk bardziej miękkich utworów płaszczowiny śląskiej na północy i twardszych utworów płaszczowiny magurskiej nasuwającej się od południa. Na to nakłada się złożona tektonika fałdowa ze strukturami w postaci antyklin, synklin, okien tektonicznych i dużych stref uskokowych.

Szczególnego znaczenia w geologii nabrały utwory paleogenu opisane w wielu oknach i pół-oknach

Badania geologiczne w rejonie Grybowa prowadzone były już w końcu XIX wieku z nadzieją na znalezienie ropy naftowej dalej na zachód, niż w sąsiedniej Ropie, gdzie była intensywnie eksploatowana. Nadzieje te spełniły się jedynie w niewielkim zakresie, mała kopalnia ropy naftowej istniała pod Rosochatką w Starej Wsi do lat czterdziestych ubiegłego wieku.

Cechą gór fliszowych zbudowanych z naprzemianległych warstw łupków i piaskowców jest istniejąca do dziś skłonność do uaktywniania się powierzchniowych ruchów masowych. Również w okolicach Grybowa wiele jest czynnych osuwisk zagrażających drogom i domom. Jednym z największych w polskich Karpatach, a na pewno najwcześniej dokładnie przestudiowanym, jest osuwisko na zachodnich stokach Maślanej Góry, które utworzyło leśne jeziorko – Morskie Oko. Jaworze (882 m n.p.m.), Chełm (779 m n.p.m.), Maślana Góra (753 m n.p.m.) – to najwyższe wzniesienia, a jednocześnie największe kompleksy leśne ziemi grybowskiej. Są to lasy mieszane, gdzie rosną buki, jawory, graby, świerki i jodły, a także sosny i modrzewie.

W takich lasach żyją wilki, rysie, żbiki i lisy oraz sarny, jelenie i dziki. Turysta ma największe szanse natknięcia się na sarny, a także na występujące w dorzeczu Białej okazy bociana czarnego. Stosunkowo łatwo też o spotkanie z imponującym borowikiem, nie mówiąc o podgrzybkach. Znający tutejsze lasy mieszkańcy okolic przynoszą niewidziane już gdzie indziej od dawna rydze.

Istotnym elementem krajobrazu i przyrody Ziemi Grybowskiej jest dolina rzeki Białej ze spienionym często nurtem.

Rzeka ma źródła na stokach Lackowej pod karpacką granią i z ponad stukilometrową długością stanowi drugi po Popradzie prawostronny dopływ Dunajca, do którego wpada zaraz za Tarnowem. Biała w okolicach Grybowa to typowa rzeka górska z szybkimi i wielkimi wezbraniami w okresie intensywnych letnich opadów i długimi okresami stanów niskich, podczas których odsłaniają się w jej korycie białe ławice otoczaków.

Była kiedyś atrakcyjnym akwenem wędkarskim. Do dzisiaj można łowić w niej klenie i pstrągi, brzany i li-

pienie. W ostatnich latach sporymi nakładami przywraca się drożność korytarza ekologicznego doliny Białej – między innymi przez modernizację betonowych progów w jej korycie oraz ponownie wprowadzanie do rzeki łososi.

Ilość dni słonecznych w ciągu roku jest na tym obszarze jedną z najwyższych w kraju, podobnie jak temperatury w lecie, co stanowi dodatkową zachętę do poznawania piękna tutejszej przyrody i krajobrazu – szczególnie latem.

O historii Wzdłuż doliny rzeki Białej, od pogórzy w kierunku południowym, już we wczesnym średniowieczu rozwijała się kolonizacja związana z karczowaniem lasów i wprowadzaniem upraw rolnych. Grybów został założony aktem króla Kazimierza Wielkiego 15 maja 1340 roku jako trzeci gród na średniowiecznej Sądecczyźnie – po Starym i Nowym Sączu. Miasto wraz z okolicznymi wsiami stanowiło tak zwaną „królewszczyznę”.

Położone na skrzyżowaniu szlaków handlowych, otoczone istniejącymi już wsiami – Siołkową, Białą Niżną i Białą Wyżną, miasto miało dobre warunki do rozwoju i stało się ośrodkiem prężnej akcji osadniczej. Powstały warsztaty sukiennicze, folusz, skład win węgierskich. Komora celna zapewniała coraz wyższe dochody z rosnącego strumienia towarów.

W połowie XVI wieku Zygmunt August nadał na własność królewszczyznę grybowską składającą się z Grybowa, Siołkowej, Białej Niżnej i Białej Wyżnej, Gródka, Kąclowej, Binczarowej i Boguszy, użytkowaną wcześniej jako czasową dzierżawę, Stanisławowi Pieniążkowi, właścicielowi pobliskiej Krużlowej. Na posiadanych obszarach Pieniążek i jego następcy intensywnie rozwijali gospodarkę folwarczną, wykorzystując rosnący popyt na produkty rolne. Ludność wiejska zajmowała się dodatkowo wyrobem sukien i tkactwem. Wytwarzano tu również saletrę i proch strzelniczy.

Rozwój miasta przerwany został w czasach potopu szwedzkiego, kiedy nadeszły wszelkie możliwe plagi i nieszczęścia – pożary, grabieże i głód. Pod panowaniem austriackim Grybów, jak cała Galicja, walczył o przetrwanie na dalekich północnych kresach rozległego cesarstwa.

7

Dopiero po uzyskaniu przez Galicję autonomii, u progu dwudziestego wieku, rozpoczął się ponownie okres rozkwitu miasta, tym razem oparty na handlu płodami rolnymi i zwierzętami hodowlanymi. Grybów stał się w tym okresie siedzibą starostwa powiatowego. Po otwarciu linii kolejowej Tarnów – Leluchów, zauważono wyjątkowo malownicze położenie Grybowa. Pisano o niemal szwajcarskich widokach rozciągających się za oknami pociągu wspinającego się serpentynami w góry ponad miastem.

W okresie powstania styczniowego i później, w latach 1866 – 1867, bywał w Grybowie Artur Grottger, (przyjeżdżający do swojej narzeczonej, Wandy Monné), a około 1900 roku przybyli do Grybowa Stanisław Wyspiański i Józef Mehoffer.

W 1915 roku Grybów stanowił przyfrontowe zaplecze dla majowej ofensywy austriacko-niemieckiej przełamującej linie rosyjskie w Karpatach, znanej jako Bitwa Gorlicka. Liczne w okolicy cmentarze wojenne znaczą miejsca ciężkich walk, w których po obu stronach ginęli również Polacy.

Lata międzywojenne to dalszy rozwój handlu i rosnącej drobnej wytwórczości, a nawet epizody wydobycia ropy naftowej w najbliższych okolicach Grybowa. Miasto miało typowo galicyjski wielokulturowy charakter, większość mieszkańców stanowili Polacy – katolicy, ale blisko jedną trzecią stanowili Żydzi – dobrze zasymilowani i przedsiębiorczy.

W dni targowe zaś miasto wypełniał barwny i głośny tłum prawosławnych Łemków z okolicznych górskich wiosek.

Kolejna wojna przyniosła kres wielokulturowości – terror, zagładę i na koniec wysiedlenia. Po 1945 roku mieszkańcom Grybowa pozostała jednak duma z wielowiekowego dziedzictwa, pamięć dorobku samoorganizacji gospodarczej, politycznej i kulturalnej. W kolejnych pięciolatkach i sześciolatkach nacjonalizacji, wymuszonej kolektywizacji i industrializacji Grybów zyskał ogólnopolską sławę jako miasteczko – mistrz gospodarności.

Uroda stylowej architektury zarówno drewnianej, jak i murowanej, porządek i czystość, zieleń i kwiaty – to wszystko trwa, tak w przestrzeni miejskiej, a także na prywatnych posesjach. Grybów wart jest odwiedzenia, tutaj można też dobrze wypocząć w specyficznej atmosferze, łączącej współczesne miejskie wygody z bliskim kontaktem z naturą, ciszą i zapachem siana w lecie.

Obecnie coraz większą wagę przywiązuje się tu do troski o wszelkie zachowane ślady wielowiekowej historii tych ziem i jej dziedzictwo – zabytkowe świątynie i przydrożne kapliczki, liczne cmentarze wojenne, dwory, pozostałości parków dworskich i inne cenne fragmenty środowiska przyrodniczego. Poprawia się też, z roku na rok, infrastruktura turystyczna, baza noclegowa i gastronomia. Przez góry i pogórze wiedzie wiele dobrze oznakowanych szlaków pieszych, wytyczane są kolejne szlaki rowerowe i ścieżki przyrodnicze.

Za wybraniem Ziemi Grybowskiej na miejsce kilkudniowego lub dłuższego wypoczynku przemawia dodatkowo jej położenie pośrodku najbardziej atrakcyjnego obszaru polskich Karpat z wielką ilością atrakcji turystycznych wokół.

lisek.bagaż.wspinanie Rosochatka, droga na grzbiecie Rewolucyjny system geolokalizacji Wyszukiwanie miejsc jest teraz proste dzięki trzem magicznym słowom. Czy chodzi o zabytek, pensjonat, szczyt górski czy skrzyżowanie szlaków – trzy słowa wskażą precyzyjnie miejsce na mapach komputera i telefonu komórkowego. Nie ma już potrzeby podawanie pozycji GPS w stopniach, minutach i sekundach, czy długości i szerokości geograficznej – wystarczą trzy słowa.

W naszym przewodniku system ten został wykorzystany po raz pierwszy w Polsce, i jeden z pierwszych na świecie. Przedstawiane w nim atrakcje turystyczne posiadają przypisany adres w postaci trzech słów, rozdzielonych kropkami.

8

Pod adresem https://map.what3words.com/ znajduje się mapa która wskazuje położenie tak opisanego miejsca, umożliwia nawigację do niego oraz przekazywanie innym za pomocą m.in. facebook’a, twitter’a czy poczty.

Wkrótce do mapy dodana zostanie funkcjonalność rozpoznawania mowy, zatem będzie możliwe przeczytanie lokalizacji z przewodnika wprost do samochodowej nawigacji GPS lub telefonu.

Zachęcamy do korzystania z tej nowej funkcji i przysyłania ewentualnych uwag na adres wydawcy: redakcja@appen.pl 9

Przed burzą

Na zboczach Rosochatki

Widok ku południowi – pasma Beskidu Niskiego i wysoki grzbiet Pasma Jaworzyny Krynickiej z Runkiem w Beskidzie Sądeckim

górzysty.królować.drzewka map.what3words.com

10

11

Gmina Grybów Krótki opis miejscowości Biała Niżna – wieś o nazwie Biała istniała jeszcze przed założeniem miasta. W dużym dziewiętnastowiecznym murowanym dworze, należącym kiedyś do hrabiny Konstancji Stadnickiej, mieści się obecnie klasztor ss. św. Dominika. Starannie utrzymane zabudowania są jednym z cenniejszych zabytków gminy. Przy drodze Biała Niżna – Gródek znajduje się cmentarz zamordowanych w czasie II wojny światowej 360 Żydów. O tej zbrodni przypomina wyryty na płycie nagrobnej napis w języku polskim, angielskim i hebrajskim.

Gródek – wieś leżąca na dziale wodnym pomiędzy dolinami Białej i Ropy, pomiędzy dwoma dużymi wzniesieniami Maślanej Góry (752,9 m n.p.m.) oraz Chełmu (778,4 m npm.) Jej najbliższe otoczenie ma typowo podgórski krajobraz z polami uprawnymi i pastwiskami dochodzącymi do granicy lasów świerkowych na wysokości ponad 500 m n.p.m.

Z okolic Gródka, podobnie jak z Wiskitnej, rozciąga się widok na góry Grybowskie, z tą różnicą, że w bardziej lesistej oprawie. Wspaniała okolica na dalekie spacery piesze i rowerowe.

Binczarowa – otoczona górami i kompleksami leśnymi wieś, zamieszkiwana niegdyś przez Łemków, po których pamiątką jest pięknie zachowana cerkiew z XVIII wieku z późnobarokowym ikonostasem we wnętrzu. To miejsce, wciśnięte pomiędzy masyw Jaworza od północy a Ubocza od południa, jest jednym z piękniejszych w okolicach Grybowa.

Tu lata są gorące, zimy długie, a śniegi głębokie. To idealne miejsce na turystykę aktywną.

Kąclowa – rozległa i gęsto zabudowana wieś nad Białą, w miejscu, gdzie jej dolina oddziela masyw Jaworza od masywu góry Chełm. Z okolic Grybowa doskonale widoczna jest biała sylwetka dużego kościoła w Kąclowej w centralnym miejscu odległej doliny. Drugim charakterystycznym akcentem miejscowości jest spory tartak. Nieco na uboczu, przy drodze do Krynicy stoi na niewielkim wzniesieniu piękny kościółek drewniany wzniesiony na początku dwudziestego wieku w popularnym wówczas „stylu narodowym”. Ponad Kąclową prowadzi z Grybowa na Jaworze turystyczny szlak pieszy – znaki zielone.

Chodorowa – niewielka wieś na północnym skraju gminy, w dolinie potoku Chodorówka na wysokości około 300 m n.p.m. Ciekawostką turystyczną jest stary kamieniołom, w którym odsłaniają się gruboławicowe piaskowce i drobnowarstwowe margle ilaste związane z fliszem karpackim.

Cieniawa – miejscowość położona jest przy drodze krajowej Nowy Sącz – Grybów, na dziale wodnym pomiędzy tymi dwoma miejscowościami. Od północy wznosi się lesista góra Rosochatka (717,3 m n.p.m.), od południa natomiast otwarty szeroko horyzont ukazuje odległe pasmo Radziejowej, a przy szczególnie przejrzystym powietrzu – Tatry.

Florynka – granicząca z Binczarową wieś leżąca w dolinie potoku Mostysza, wzdłuż drogi Grybów – Krynica. Jest to również dawna wieś łemkowska.

Obecny kościół parafialny to dawna cerkiew grekokatolicka pw. św. Michała Archanioła, wzniesiona w końcu XIX wieku. Jest to budowla murowana z kamienia, o ścianach tynkowanych na biało, co stanowiło w tych stronach rzadkość.

12

Krużlowa Wyżna i Krużlowa Niżna – w głęboko wciętej dolinie potoku Krużlowianka, leżą wśród łagodnych wzniesień Pogórza Rożnowsko-Ciężkowickiego wsie o prastarym rycerskim rodowodzie.

Tutejsza parafia powstała na początku XIV wieku, a jego końcu Krużlowa stała się siedzibą rodu Pieniążków. Z fundacji Jana Pieniążka wybudowany został w 1520 roku kościół drewniany, w którego gotyckim wnętrzu odkryto w XIX wieku dla świata sztuki prawdziwy skarb – średniowieczną drewnianą rzeźbę Matki Boskiej z Dzieciątkiem.

Polna – wieś leżąca w łagodnym obniżeniu, ciągnącym się od Stróż w kierunku Łużnej na północ od zalesionego masywu Maślanej Góry. Tym obniżeniem biegnie tor linii kolejowej ze Stróż na wschód, w kierunku Gorlic. Tędy również przemieszczały się na linię frontu w maju 1915 roku rozładowywane w Stróżach oddziały armii Austro-Węgier. Warto zobaczyć tu drewniany kościół parafialny pw. św. Andrzeja Apostoła, pochodzący

z XVI wieku, a w jego wnętrzu podziwiać oryginalną szesnastowieczną polichromię.

Ptaszkowa – obchodząca w 2009 roku swój 650 jubileusz powstania, położona malowniczo u stóp Jaworza, wieś z bogatą historią i silną tożsamością lokalną. To najwyższy (500 m n.p.m.) punkt widokowego odcinka linii kolejowej Tarnów – Krynica, wspinającej się od Grybowa serpentynami w kierunku Ptaszkowej. Turystom Ptaszkowa oferuje – podziwianie wyjątkowego wnętrza zabytkowego kościoła z XVI wieku, szlak pieszy i ścieżkę dydaktyczną na Jaworze (882 m n.p.m.) oraz zimą trasy do narciarstwa biegowego. Co roku odbywa się tu Spartakiada Dziecięca – Memoriał im. Romana Stramki i Zbigniewa Kmiecia.

W roku 2016 Gmina Grybów wybudowała w Ptaszkowej Centrum Sportów Zimowych – wyróżnione jako Sportowy Obiekt Roku 2016.

Na szczycie Jaworza, pod wieżą widokową, znajduje się tablica upamiętniająca przejście tą trasą w roku 1957 ówczesnego kardynała Wojtyły. „Pilnujcie mi tych szlaków!” napominał Jan Paweł II pielgrzymów podczas spotkania w Starym Sączu.

Siołkowa – przylegająca od zachodu do Grybowa wieś o starszej niż samo miasto historii. Ciekawostką jest samo położenie – w dwu, rozdzielonych wzniesieniem Wojciechowej Góry, dolinach.

Nad potokiem Pławianka w drugiej połowie XIX wieku powstał browar. Założony przez czeskiego piwowara Franciszka Paschka, kontynuował wielowiekową lokalną tradycję warzenia piwa grybowskiego. Solidne, dziewiętnastowieczne budynki browaru – produkcyjne, magazynowe i biurowe – stanowią dzisiaj charakterystyczną pamiątkę po czasach, gdy w branży liczyły się dobre marki lokalne.

Stróże – przed wiekami gródek strzegący powstających w dolinie Białej posiadłości klasztornych i rycerskich. W późniejszych wiekach własność Jeżowskich i Szalowskich. O kolejowej tradycji przypominają, ogromne jak na tę wiejską okolicę, budynki stacyjne wybudowane w końcu XIX wieku. Tu krzyżują się szlaki kolejowe – od linii Tarnów – (Krynica) – Leluchów, odchodzi na wschód linia w kierunku Zagórza przez Jasło i Krosno. Tradycyjnie kolejarska miejscowość zaczyna zdobywać nową specjalność – to rehabilitacja osób niepełnosprawnych. A także szkolenia i turystyka grupowa.

W Stróżach znajduje się unikalny na skalę kraju skansen pszczelarstwa, Sądecki Bartnik, w którym podziwiać można bogatą kolekcję zabytkowych i spółczesnych uli, przykłady wiejskiej architektury drewnianej, wystawę rzeźby w drewnie oraz wybieg ze zwierzętami. Sądecki Bartnik oferuje również posiłki w obszernej restauracji, a także noclegi w nowo wybudowanych domkach gościnnych.

Wawrzka – miejscowość położona w niewielkiej kotlince powyżej 500 m n.p.m. u południowych stoków kulminacji góry Chełm. Przez miejscowość prowadzi malownicza droga z Florynki nad Białą do Ropy, a na południe biegnie z Chełmu turystyczny szlak pieszy im. Kazimierza Pułaskiego, Grybów – Wysowa. Jest to dawna wieś łemkowska, czego pamiątką jest niewielka drewniana cerkiewka, której budowę rozpoczęto w 1935 roku.

Wyskitna – niewielka miejscowość położona na stokach Maślanej Góry. Z jej wzniesień, na południowy zachód, otwiera się perspektywa doliny Białej pomiędzy Stróżami a Grybowem oraz panorama Gór Grybowskich. Wiedzie tędy turystyczny szlak pieszy ze Stróż na Magurę Małastowską i do Wysowej oraz Krynicy – znaki zielone.

Stara Wieś – wieś rycerska związana swą historią z sąsiednią Krużlową, położona na granicy dwu krajobrazów – pogórza i gór. Świetne miejsce na niemęczące spacery z sielskimi widokami. Tu w okresie międzywojennym ubiegłego wieku, a również w czasie wojny, eksploatowano niewielkie złoża ropy naftowej.

13

1 1 – Dolina Ropy i Beskid Niski, widok z Wawrzki 2 – Centrum Sportów Zimowych w Ptaszkowej 3 –Jaworze, wieża widokowa 4 – Maszt na szczycie Maślanej Góry 5 – Krzyż przydrożny w Wawrzce 6 – Ptaszkowa, nowy kościół 7 – Tour de Pologne w Grybowie 8 – Ptaszkowa i Jaworze spod Rosochatki 9 – Grybów, widok z Jaworza 10 – Strzelista wieża kościoła w Krużlowej, widok z Rosochatki

14

8

4

5

2

3

6

7

9

10

15

Dziedzictwo kultury

Święta Zofia z córkami Wyjątkowo cennym skarbem średniowiecza Ziemi Grybowskiej jest obraz malowany na desce około roku 1450, przedstawiający św. Zofię z trzema córkami o imionach – Wiara, Nadzieja i Miłość.

Obraz znajduje się czasowo w Muzeum Diecezji Tarnowskiej.

Skarby średniowiecza Średniowieczne związki tutejszych bogacących się osadników z ziemiami niemieckimi, a także włoskimi, zaowocowały oryginalnymi dziełami sakralnej sztuki rzeźbiarskiej i malarskiej. Szcze-

gólnie dobrze znana jest tak zwana „szkoła sądecka” malarstwa ołtarzowego, której twórcy prostymi środkami potrafili wyrazić bogactwo nastrojów postaci i scenerii.

Modlitwa w Ogrójcu Późnogotycka płaskorzeźba z kościoła pw. Wszystkich Świętych w Ptaszkowej, przedstawiająca Modlitwę Chrystusa w Ogrójcu, któremu towarzyszą dwaj śpiący apostołowie, śś. Piotr i Jan. Autorem płaskorzeźby jest Wit Stwosz, który wykonał ją prawdopodobnie w latach dziewięćdziesiątych XV wieku, przed swoim wyjazdem do Norymbergi.

Obecnie rzeźbę podziwiać można w Domu Gotyckim, Muzeum Okręgowym w Nowym Sączu.

Wyjątkowe zabytki Ziemi Grybowskiej docenione zostały podczas X edycji Europejskich Dni Kultury w roku 2008, kiedy znalazły się w planie obchodów i zostały przedstawione szerokiej publiczności.

Madonna z Krużlowej Ta średniowieczna rzeźba z 1450 roku z kościoła pw. Narodzenia NMP, przedstawiająca Matkę Boską z Dzieciątkiem w typie Pięknej Madonny, należy do najcenniejszych przykładów rzeźby gotyckiej w Polsce.

16

17

Bogactwo tradycji Dawne smaki odkrywane na nowo W średniowieczu Grybów był drugim – po królewskim Bieczu – miejscem składowania importowanych z Węgier win.

Zachowały się w rynku sklepione kamienne piwnice pod dawnymi drewnia-

nymi domkami. Od wieków nie ma już w nich węgrzynów, ale w miarę ocieplania się klimatu, odradza się winiarstwo lokalne, czego przykładem jest Winnica Chodorowa.

Piwo Grybowskie

Miody ze Stróż

Wina z Chodorowej

Natomiast dobrze się ma do dziś równie stara miejscowa tradycja warzenia piwa na krystalicznych wodach sprowadzanych kiedyś z okolicznych gór do miasta drewnianymi wodociągami. Istniejący od początku XIX wieku browar w Siołkowej nabył w roku 1870 i zmodernizował czeski piwowar Franciszek Paschek. Jego pracę kontynuował syn, a później również wnuk – wysokiej jakości piwa grybowskie zdobywały medale i uznanie odbiorców.

Dawne tradycje wytwarzania miodów kontynuuje już od wielu lat gospodarstwo pasieczne „Sądecki Bartnik” w Stróżach, prowadzone przez Janusza Kasztelewicza.

Winnica Chodorowa położona jest na wysokości 300 - 370 m n.p.m. na południowym stoku o nachyleniu około 17%. Dzięki temu winorośle mają dostęp do promieni słonecznych maksymalnie długo. Obecna powierzchnia winnicy to około 1,4 ha, na której rośnie 6000 krzewów winorośli. Docelowo winnica będzie zajmować obszar 3,5 ha, na którym będzie uprawiane 15.000 krzewów.

Browar z jego unikalnymi urządzeniami przetrwał okres PRL i od roku 2005 kontynuuje dawne tradycje pod zarządem nowych właścicieli: Ivana Chovanca i jego syna Andreja – jako jedyny browar regionalny w Małopolsce, (ojczyźnie Żywca i Okocimia), a także na Podkarpaciu.

W jego ofercie znajduje się naturalne piwo, warzone w siedmiu ekstraktach od 10 blg do 17 blg.

Pilsweizer Grybów, Švejkove, Lach – to piwa warzone według dawnych tradycji i bez udziału konserwantów. Niepowtarzalne smaki dawnych czasów.

18

tajemniczy.zapytam.wygrana

Przydomowe pasieki, składające się z kilku lub kilkunastu uli, istniały w tych okolicach od wieków, dostarczając miody rodzinom i stanowiąc dodatkowe źródło utrzymania. Współcześnie dawne motywacje do hodowli pszczół zanikają – jednak nie zanika pasja. Dzięki niej powstało to gospodarstwo, które zajmuje się nie tylko produkcją i sprzedażą miodu, ale też edukacją przyrodniczą i promocją pszczelarstwa.

W miejscowym sklepiku „Miodowej Spiżarni”, zaopatrzyć się można w miody naturalne spadziowe, wrzosowe, wielokwiatowe, lipowe, akacjowe, gryczane, rzepakowe, nektarowo-spadziowe i wiele innych produktów pszczelich. Są również miody pitne – półtoraki, dwójniaki i trójniaki, a także literatura popularna i fachowa dotycząca pszczelarstwa.

wagony.komponować.magiczna

Winnice można po umówieniu zwiedzać i degustować wino – telefon 663-763-951.

Wina powstają ze szczepów Rondo, Regent, Jutrzenka, Solaris, Hibernal, Johanniter, Bianca, Muscat, Seyval Blanc, a wszystkie grona zbierane są ręcznie.

Winobranie trwa od pierwszych dni września po późny październik, kiedy to grona osiągają swoją pełną dojrzałość i wyjątkową słodycz.

Podłoże Winnicy Chodorowa stanowią gliny, które sprzyjają powstawaniu win bogatych w alkohol i glicerynę. Odpowiednie nasłonecznienie, brak zastoisk mrozowych i dobra ekspozycja słoneczna sprawiają, że winorośl ma dobre warunki do dojrzewania, dzięki czemu powstaje wysokiej jakości wino.

kolekcjoner.wieloryb.promy

19

Turystyka, sport i rekreacja Opisanie Ziemi Grybowskiej Pierwsze znane szerszej publiczności zachwyty nad niezwykłymi krajobrazami okolic Grybowa pochodzą z końca XIX wieku, a wyrażali je na łamach prasy pasażerowie nowo oddanej linii kolejowej

Tarnów – Leluchów komentując z emocjami widoki pojawiające się za oknami wagonów pokonujących ciasnymi zakrętami wjazd na Koziniec.

Odcinek pomiędzy Grybowem a Kamionką uzyskał szybko nazwę „polskiego Semmeringu” nawiązując do powstałej wcześniej widokowej trasy w Alpach Austriackich.

energiczniej zajmował się miejscowy samorząd, wytyczając i znakując trasy rowerowe, wydając foldery i albumy, jak np. „Ziemia Grybowska” z roku 2006.

W tym samym czasie powstała tablicowa mapa turystyczna „Ziemia Grybowska”, a w 2009 składana mapa turystyczna o tej samej nazwie.

W „Przewodniku po zdrojowiskach i miejscowościach klimatycznych Galicyi” wydanym we Lwowie w roku 1912 znaleźć można wzmianki o kilku wsiach ówczesnego powiatu grybowskiego, pełniących funkcję „latowisk”, czyli letnisk ze stałą, choć raczej niewielką, liczbą gości.

W okresie międzywojennym na trasie Grybów – Krynica-Zdrój drogą przez Kąclową, Florynkę i Berest odbywały się rajdy samochodowe organizowane przez Automobilklub Krakowski.

W drugiej połowie XX wieku zaczęła szybko rozwijać się turystyka masowa, wspierana przez państwo.

Dzięki PTTK zostały oznakowane liczne szlaki turystyczne – również przez pogórza i tę część Beskidu Niskiego. W roku 1968 wydana została pierwsza mapa turystyczna „Okolice Grybowa” – w czym zasługę mieli studenci Wydziału Geodezji i Kartografii Politechniki Warszawskiej odbywający tu w lecie każdego roku praktyki terenowe – również i współcześnie.

Następne wydawnictwo popularyzujące te wciąż mniej znane turystom okolice ukazało się w roku 1986, jako kieszonkowy przewodnik „7 dni w Górach Grybowskich” Jana Bazyla Lipszyca i Janusza Rygielskiego. W przewodniku opisane zostały po raz pierwszy wycieczki piesze wszystkimi niemal szlakami turystycznymi Ziemi Grybowskiej – również tymi biegnącymi przez pogórze.

Od lat dziewięćdziesiątych promocją turystyki i rekreacji lokalnej coraz 20

Wyjątkowe zabytki Ziemi Grybowskiej przedstawione zostały szerszej publiczności podczas X edycji Europejskich Dni Dziedzictwa w roku 2008. Wówczas w zabytkowym budynku starej plebanii w Grybowie otwarte zostało Muzeum Parafialne, gromadzące zabytki sztuki sakralnej trzech współżyjących tu przez wieki religii i kultur – rzymskokatolickiej, prawosławnej i żydowskiej. Małopolski Instytut Kultury wydał okolicznościowy album, w którym oprócz Muzeum Parafialnego znalazły się również wyjątkowe zdjęcia z kościoła pw. Wszystkich Świętych w Ptaszkowej oraz ze skansenu Sądecki Bartnik w Stróżach.

Udział w zachęcaniu potencjalnych turystów do odwiedzania tych pięknych okolic ma również nasze wydawnictwo, którego nakładem ukazały się przewodniki „Dolina Białej” (rok 2009) i „Korona Sądecka” (rok 2013), a także mapa turystyczna „Góry Grybowskie” (rok 2010).

Wydawnictwa te dostępne są bezpłatnie w wersji elektronicznej na platformie ISSUU.com Obecnie opracowany przewodnik stanowi podsumowanie dotychczasowych opisów krajoznawczych Ziemi Grybowskiej, rozumianej jako obszar gminy Grybów w perspektywie otaczających ją gór i pogórzy. Opisany jest w nim aktualny stan rozwijającej się stale infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej.

21

Sport i rekreacja

Szlaki turystyczne znakowane

Latem oraz zimą

Piesze i rowerowe

W Ptaszkowej, mającej doskonałe warunki do uprawiania narciarstwa biegowego i bogate tradycje w jego popularyzowaniu, powstał właśnie Ośrodek Sportów Zimowych.

Jest to obiekt unikatowy na tle całego kra-

Ośrodek przeznaczony jest dla sportowców (zarówno zawodowców, jak i amatorów), oraz dla osób rekreacyjnie uprawiających sport, stwarzając zimą dobre warunki do uprawiania narciarstwa biegowego, latem zaś do jazdy na nartorolkach, rowerze czy też do uprawiania Nordic Walking.

W sąsiedniej Cieniawie znajduje się Stacja Narciarska Cieniawa Ski, gdzie uprawiać można rodzinnie narciarstwo zjazdowe na trzech, dostosowanych do wieku i umiejętności trasach. Jest tu też Szkółka Narciarska i wypożyczalnia sprzętu oraz stylowa karczma serwująca wyśmienite regionalne potrawy.

W ostatnim czasie do grona miejscowości propagujących sporty zimowe dołączyła także Biała Niżna,

ju. Wysoki standard wykonania i utrzymania tras w połączeniu z nowoczesnym budynkiem zaplecza sportowego pozwala na organizowanie rozgrywek sportowych o najwyższej randze.

w której do użytku oddane zostało stałe, kryte lodowisko. Poza sezonem zimowym obiekt funkcjonuje jako kryty kort tenisowy.

W Stróżach staraniem Fundacji Pomocy Osobom Niepełnosprawnym, działa Centrum Szkoleniowo – Rehabilitacyjne im. Ojca Pio. Jest tu hotel z krytą pływalnią, salą konferencyjną i kawiarenką internetową, a zarazem placówka Warsztatów Terapii Zajęciowej dla osób niepełnosprawnych. Goście i kuracjusze korzystają z basenu, sauny, jacuzzi oraz z nowoczesnych gabinetów rehabilitacyjnych.

Fundacja prowadzi też w Stróżach Ośrodek Hipoterapii i Dogoterapii. To malownicza, spokojna okolica i atrakcyjne tereny do jazdy wierzchem i bryczką.

Znajdują się tu konie huculskie, przyjazne i łagodne, przeznaczone do terapii oraz polskie konie szlachetne półkrwi, a także ogiery i klacze czystej krwi arabskiej.

Inną atrakcją Stróż jest gospodarstwo pasieczne „Sądecki Bartnik”, w którym podziwiać można bogatą kolekcję zabytkowych i współczesnych uli, przykłady wiejskiej architektury drewnianej, wystawę rzeźby w drewnie oraz wybieg ze zwierzętami. „Sądecki Bartnik” oferuje również przejazdy konnym wozem po okolicy i posiłki w obszernej restauracji, a także noclegi w nowo wybudowanych domkach gościnnych.

22

Piesze Szlak zielony: Stróże – Magura Małastowska – Wysowa – Krynica. Czas przejścia to około 21 godzin, pokonanie całej trasy umożliwia nocleg w schronisku na Magurze Małastowskiej oraz w Wysowej. Szlak rozpoczyna się w Stróżach, powadzi na szczyt Maślanej Góry (753 m), skąd można zejść ścieżką przyrodniczą do jeziorka Morskie Oko. Następnie schodzi w dolinę Ropy w Szymbarku, gdzie warto odwiedzić renesansowy dwór obronny i Skansen Wsi Pogórzańskiej.

Dalej przecinając Pieniny Gorlickie szlak prowadzi na Magurę Małastowską, do schroniska. Kolejny odcinek przecinając w poprzek pasma Beskidu Niskiego, zmierza do Wysowej-Zdroju. Ostatnia część biegnie karpacką granią przez Lackową i przecinając dolinę Mochnaczki dociera na przełęcz Huzary nad Krynicą-Zdrojem, by zejść ulicą Pułaskiego do centrum uzdrowiska.

Szlak zielony: Grybów – Jaworze. Czas przejścia – około 3 godzin. Jest to jedna z opcji dojścia na szczyt Jaworza, gdzie znajduje się wieża widokowa.

Widokowa część szlaku zaczyna się od Kąclowej, kiedy w miarę wznoszenia ukazuje się panorama doliny Białej i wysokiego Chełmu. Dalej trasa prowadzi grzbietem na Modyniankę ukazując daleką perspektywę Ptaszkowej pod Jaworzem i stromo przez las dociera na szczyt Jaworza.

Szlak niebieski im. Kazimierza Pułaskiego: odcinek Grybów – Wysowa. Czas przejścia całej trasy to około 11 godzin. Bardzo malowniczy jest jego pierwszy odcinek. Z Podchełmia, gdzie znajduje się zabytkowy drewniany kościółek, rozpościera się szeroka panorama kotliny Grybowa i pogórzy.

Spod wysokiego Chełmu otwiera się daleka perspektywa Jaworza, z Wawrzki zaś widok na dolinę Białej i pasma Beskidu Niskiego pod granią karpacką. Z Wawrzki szlakiem żółtym zejść można do Florynki. Do Wysowej szlak prowadzi dalej poprzez kolejne niskie grzbiety i pustawe doliny dawnych wsi łemkowskich.

Szlak niebieski: Ptaszkowa – Nowy Sącz. Czas przejścia 4,5 godziny. Północno-zachodni skraj Beskidu Niskiego daje wyjątkową możliwość obserwowania widoków Kotliny Sądeckiej, a po drodze oferuje piękne leśne drogi Rosochatki i Jodłowej Góry.

Szlak niebieski: Ptaszkowa – Kopciowa (Krynica-Zdrój). Czas przejścia – ponad 6 godzin. Przejście górami z Ptaszkowej do Krynicy-Zdroju to atrakcyjna wycieczka, podczas której pokonuje się mniej znane grzbiety zachodniej części Beskidu Niskiego i odwiedza zagubioną nieco dolinę wsi Kamianna, słynnej z tradycji pszczelarskich. Dalej przez przełęcz Huta szlak dociera do Kopciowej, leśnego osiedla na skraju Krynicy-Zdroju.

Szlak żółty: (Nowy Sącz) Jamnica – Gorlice. Czas przejścia całej trasy to 15 godzin, należy ją więc podzielić na dwa odcinki, kończące i zaczynające się we Florynce. Odcinek Nowy Sącz – Florynka jest bardzo widokowy na początku, później przypomina leśne trasy bieszczadzkie. Odcinek z Florynki do Gorlic prowadzi głównie przez otwarte krajobrazy i jest wyjątkowo widokowy, szczególnie w rejonie Chełmu.

Rowerowe Szlak królewski, zielony – prowadzi od Biecza i Gorlic przez Szalową, Polną, Stróże, Grybów, Ptaszkową, Królową Polską, Kamionkę Wielką do Nowego Sącza, Starego Sącza i na przełęcz Przysłop nad Obidzą, w paśmie Przechyby.

Szlak wielokulturowy, czerwony – prowadzi od Przełęczy Wysowskiej, przez Wysową, Stawiszę, Brunary, Wawrzkę, Grybów, Stróże, Polną, Wilczyska, Bobową do Sędziszowej.

Wokół Ziemi Grybowskiej, nieznakowany – prowadzi z Ptaszkowej poprzez grzbiet Rosochatki i Jodłowej Góry na pogórze, potem dolinami przez Krużlową i Chodorową do Stróż, a następnie wzgórzami przez Polną i Wyskitną do Gródka pod Maślaną Górą.

Okrążając dalej Chełm, przez Wawrzkę, Florynkę i Binczarową dociera od południa pod Jaworze i od wschodu wraca do Ptaszkowej.

23

ZWIEDZANIE ZIEMI GRYBOWSKIEJ

Szlak Architektury Drewnianej – pogórze Grybów [1] Krużlowa [2] Stróże [3] Polna [4] – Grybów długość trasy – 28,5 km, głównie drogi lokalne o dobrej nawierzchni, czas przejazdu samochodem – 40 minut, czas przejazdu rowerem – 2 godziny, różnica wzniesień – 230 metrów Zalesie

Dział

20 44’ O

20 45’

20 46’

O

O

20 47’

20 48’

O

Miłkowa

20 5’

O

20Lipnica 52’ 20 54’ 20 55’ Aby odwiedzić piękny dworek modrzewioWielka wy, będący dawniej plebanią a obecnie siedzibą Muzeum Parafialnego w Grybowie, zaparkować można wygodnie pod Jankowa LipniczkaW dalszą drogę kościołem św. Katarzyny. należy ruszyć do góry przez rynek i w praĆwikłówka

20 51’

O

O

O

Zagórze

O

Janczowa

nk

Kawiory

w

O

Łycza

Łąki

nka

Teluszowa

49 41’ O

Trzycierz

O

49 40’

Podlesie Renesansowy dwór obronny XVI w.

Kościół murowany XX w.

Jasie nia

Podtrzycierz

W o jn

a ró w k a Grybów – Muzeum Parafialne, Krużlowa – kościół, ŁękaPolna – kościół, Kąclowa – kościół, Stróże – skansen, Binczarowa – cerkiew, Bogusza – cerkiew, Ptaszkowa – kościół.

Mostki

Moroń

Jeżów

Zadziele

bacówka

Barokowy

Dwór Sk

 Bobowa

Szerokie

Kościół drewniany XVII w.

nk a

3

Wilczyska Równie

Podgwizdów

Zabrzeż

4

Polna

Kościół drewniany XVI w.

n ia n Po l

R H

Mosteczna

Świegocin

Jamna

Nowa Wieś

Wojnarowa

Korzenna

ka

Skansen pszczelarstwa “Sądecki Bartnik”

Poddziale

Kawiory

Wycieczka samochodowa taką Zagóra trasą zajmie cały Pustki dzień. Można też rozłożyć ją na dwie części – jedną Wiszyny po Pogórzu Rożnowskim i drugą w Beskidzie Mogilno Koniuszowa Niskim. Pierwsza zaczyna się przy Muzeum Parafialnym w Grybowie, następnie prowadzi przez pogórze do Krużlowej, Stróż i Polnej.

Krużlowa Niżna rużlowia K

Karczemne

Biała

R

Posadowa Mogilska

Małopolski Szlak Architektury Drewnianej liczy Druga kieruje się na południe wzdłuż Białej, mijaPodlesie Jodłowa Góra Januszowa obecnie 253 obiekty, a 8 z nich wpisano na listę jąc Grybów dociera do Kąclowej i skręca wokół JaBoguszowice Sikornik Rez. Cisów w Mogilnie Łęg Januszowski światowego dziedzictwa. Przez Ziemię Grybowską worzaPodedwór na zachód, gdzie leży Binczarowa. Terenami biegnie trasa Nowy Sącz i Gorlice. W okolicach Grydawnej Łemkowszczyzny okrąża długi grzbiet JaDział bowa na Szlaku znajdują się następujące obiekty: worze-Postawne i przez Boguszę i Królową kieruje  Rzeki się ku północy do Ptaszkowej, ostatniego punktu wycieczki.

Zagórze

Widomia

Ośrodek im. Ojca Pio



131

Wyski

A Z R

Zagórze

Kościół drewniany XVI w.

A

Osików

2

Szyb naftowy

Wyskitnianka

Stróże

H



Krużlowa Wyżna

Kościół drewniany XVII w.

Wygony

Spisak

nka

Chodorowa

O

39’ Na49 ścis zó wk a

Koczanka

Hamry

1

Każdy z obiektów oznaczony jest tablicą informaFolwark cyjną z krótkim opisem w trzech językach oraz Pośrednia mapką pokazującą sąsiednie obiekty na Szlaku.

133

Kirkut

98

Naściszowa

Synagoga XVIII w.

Rzeki

Sośnie

Niecew

Podtrzycierz

Drogowy szlak turystyczny utworzony na terenie południowej Polski obejmuje tereny województwa śląskiego, małopolskiego, podkarpackiego oraz Librantowa świętokrzyskiego. Projekt ma ocalić od zapomnienia zabytki dawnej architektury wiejskiej, w tym również takie, które znalazły się na listach dziedzictwa UNESCO.

Lisiaki

Kościół XV w.

a

Za Lasem

Widomia

Siedlce

nka

2

O

Tarnów

Przylasek

Szlakiem Architektury Drewnianej Jelnia

O

Kościół XIV w.

Dwór murowany Długoszowskich XX w.

Podlesie Małe Zagórze

Słowikowa

nk

O

ka nian róż St

Łyczana

ia

O

Dwór Długoszowskich

o

Jasionki

Krzywda

O

Ja

Ulesie

20 57’ 20 58’ 20 59’jest szcze21 00’ wo. Efektowny krajobrazowo Podgwizdów gólnie pierwszy odcinek wycieczki – kiedy Grochowa Bobowa w nowej perspektywie ukazują się bliskie wzniesienia Gór Grybowskich.

Całą trasę Zadziele można pokonać również rowerem, ale poPółanki wrót odbywa się ruchliwą drogąStróżna nr 981.

20 56’

O

anka icz

Poręby Porąbka

49 42’

O

pn Li

Niwy

Targowiska

Jelna

20 49’

O

Zalesie Dolne 20 53’

Słopna

Karczyska

Klasztor ss. Dominikanek



wy No

Potoki

49 38’

716,4

Krasów

Ł ub

49 37’

749,6

G. Rosochatka

Zajazd “U Krystyny”

R Dolinki

Mystków Łabowa

Oracze

Mszalnica Śmigajka Wyżna

Pagórek

Rzeki

Wyżny Pagórek

Ptaszkowa



Izba regionalna

Warchałówka Wielkie Pole

A Z

Pałubówka Gryblówka Rolówka Michalikówka

Sadówka

129

Grybów

Sośnie Dolne Su d oł

Bykówka Szlak Wi

ki ws

Zagórze elok ult uro wy



Biała Wyżna

Kaplica drewniana XX w.

25

Matołówka

Centrum Sportów Zimowych

H

Gró

ka

Dwór Hoschów XIX w.



la Sz

Kościół drewniany XVI w.

an

Brzezie wk a

1

P L A Z R

560,3

ni

Gr od kó

Muzeum Parafialne - Dwór XVII w.

Synagoga XX w.

Zadziele

Na Wygonie

Ząbry Niżny Pagórek Podpołudnie

op

Lipie

Cieniawa

Lipie

Sł

Biała Niżna

Ośrodek Politechniki Warszawskiej



Kućmy

Grabna

130

Browar Grybów XIX w.

Z

Krętówki

H

28

Działek

Styrek Poczekaj Radeckówka



Piekiełko

Siołkowa

Strzylawki

Psiarki

Ligęzówka

Wojciechowa Góra

Kirkut

Starowiejskie

Podgórze

Wyciąg i trasa zjazdowa

Góry

Nowy Sącz

O O

49 36’

Jamnica

Obłazy

Na Pólku

R

Wolniki Granice

Zarębka

Dworskie

Gołąbkowice

K a m i e n ic a

24

Ludowej Muzeum Parafialne Sztuki Ludowej.

Zagórze

in k a

Falkowa

Potoki

Węglarnia Biała Droga

28

Pańskie 554,9

Bochenówka

Kort tenisowy/lodowisko



Siołków k

kK

Piątkowa

Stara Wieś

Bania

O

Chruślice

Nalepówki

a

Jodłowa Góra

Podgranice

róle

cz Są

Podlesie

ka Pawlakówka

Nad Browarem

G. Chełm

1. Grybów, stara plebania z XVII wieku

2. Krużlowa, kościół drewniany z XVII wieku

Budynek starej plebanii w Grybowie położony jest nad Białą, zaledwie kilka minut w dół od rynku i kościoła świętej Katarzyny. Jak wskazuje data na belce stropowej, zbudowano go w roku 1699.

Plebania o charakterze niewielkiego dworku jest parterowa, zbudowana z drewna modrzewia w zrębowej konstrukcji ścian, ma dobudowany ganek z murowanymi kolumnami.

Droga z Grybowa do Krużlowej prowadzi przez Siołkową. Wyjazd z rynku ulicą Jakubowskiego do góry. Droga szybko pnie się na wzniesienie, z którego na prawo otwiera się panorama Pogórza Rożnowskiego – a potem zagłębia w gęstwinę krętych dolinek, w której środku leży Krużlowa Niżna.

Zachodnia część plebanii mieści zbiory grybowskiego Muzeum Parafialnego, z eksponatami sztuki sakralnej i elementami wyposażenia wnętrz z nieistniejących kościołów grybowskich: rozebranego starego kościoła św. Katarzyny oraz spalonego w 1945 roku kościółka św. Bernarda, który stał obok plebanii. Są tu również przedmioty liturgiczne pochodzące z okolicznych cerkwi oraz synagog, świadczące o bogactwie kulturowym w historii tego obszaru.

Najcenniejszym obiektem związanym z muzeum jest obraz malowany na desce około roku 1450, przedstawiający św. Zofię z trzema córkami – Wiarą, Nadzieją i Miłością, czasowo eksponowany w Muzeum Diecezjalnym w Krakowie.

W maju 2008 r. X edycja Dni Dziedzictwa Kulturowego objęła swym patronatem grybowskie Muzeum Parafialne. Urządzono wtedy stałą ekspozycję: „Święci Wschodu i Zachodu”, która do dziś cieszy się dużym zainteresowaniem.

Muzeum Parafialne jest czynne: we wtorki i soboty w godzinach 10.00 – 14.00 W innym terminie: – po uzgodnieniu na plebanii

tel. 18 445 02 62 – lub z Marią Solarz – tel. 18 445 01 66

Krużlowa Wyżna i Krużlowa Niżna – W głęboko wciętej dolinie potoku Krużlowianka, leżą wśród łagodnych wzniesień Pogórza Rożnowsko-Ciężkowickiego wsie o prastarym rycerskim rodowodzie. Tutejsza parafia powstała na początku XIV wieku, w końcu zaś tego wieku Krużlowa stała się siedzibą rodu Pieniążków. Z fundacji Jana Pieniążka wybudowany został w 1520 roku kościół drewniany.

Z dna kotliny strzela do góry smukła wieża nowego kościoła, pokazując siłę tutejszej parafii. Stary wiekowy kościółek pw. Narodzenia NMP stoi po drugiej stronie strumienia, otoczony kamiennym murem i rozłożystymi lipami. Zbudowany w 1520 roku z fundacji właściciela wsi Jana Pieniążka, gotycki z barokowymi przekształceniami, konstrukcji zrębowej, ma stromy dach z barokową wieżyczką na sygnaturkę i z latarnią.

Przez otwarty stale przedsionek można zajrzeć do wnętrza, gdzie w dziewiętnastym wieku odkryty został dla świata sztuki prawdziwy skarb – Madonna z Krużlowej. Ta średniowieczna rzeźba przedstawia Matkę Boską z Dzieciątkiem w typie Pięknej Madonny. Nieznany jest jej autor ani miejsce pierwotnego przeznaczenia, ale jako czas powstania podaje się najczęściej rok 1410. Madonna z Krużlowej należy do najcenniejszych przykładów rzeźby gotyckiej w Polsce.

Do tego małego wiejskiego kościółka trafić mogła za sprawą któregoś z możnych właścicieli wsi z rodu Pieniążków, herbu Odrowąż. Na początku XX wieku rzeźba przejęta przez Muzeum Narodowe w Krakowie, zaginiona i odnaleziona po ostatniej wojnie, eksponowana na wielu wystawach w kraju i w Europie, obecnie pozostaje w Galerii Sztuki Dawnej Polski w Pałacu Ciołka w Krakowie.

Może to dzięki ukryciu w kotlinie, może dzięki możnym protektorom, kościół w Krużlowej posiadł i zachował tak wiele cennych przedmiotów ze średniowiecza i baroku: – Chrzcielnicę kamienną gotycką z 1486 roku o dekoracji maswerkowej z kartuszami, na których herby: Poraj, Odrowąż i Jastrzębiec.

– Ambonę późnobarokową z XVIII wieku.

Do kolejnego miejsca na szlaku należy skierować się doliną potoku Krużlówka z powrotem na wschód, przez Chodorową i przez most na rzece Białej do Wilczysk, gdzie droga lokalna łączy się z drogą nr 981 Tarnów – Grybów. W Wilczyskach można odwiedzić kolejny zabytkowy drewniany kościółek, znajdujący się na Szlaku Architektury Drewnianej.

– Kropielnicę kamienną, gotycką z XV/XVI wieku z kartuszem, z herbem Odrowąż.

26

modelowy.kuferek.fantazja

podróżować.mieszane.wiatry

27

3. Stróże, skansen pszczelarstwa

4. Polna, kościół drewniany z XVI wieku

Z Wilczysk trasa prowadzi z powrotem na południe drogą nr 981, szeroką w tym miejscu doliną Białej z widokiem dalekich Gór Grybowskich.

Ze Stróż drogą na Łużną i Gorlice dojechać można do bliskiej Polnej, gdzie znajduje się kolejny zabytkowy drewniany kościół.

Stróże – Przed wiekami gródek strzegący powstających w dolinie Białej posiadłości klasztornych i rycerskich. W późniejszych wiekach własność Jeżowskich i Szalowskich. O kolejowej tradycji przypominają ogromne jak na tę wiejską okolicę, budynki stacyjne wybudowane w końcu XIX wieku.

Tu krzyżują się szlaki kolejowe: od linii Tarnów – (Krynica) – Leluchów, odchodzi na wschód linia w kierunku Zagórza przez Jasło i Krosno. Tradycyjnie kolejarska miejscowość zaczyna zdobywać nową specjalność – to rehabilitacja osób niepełnosprawnych. A także szkolenia i turystyka grupowa.

Polna – Wieś leżąca w łagodnym obniżeniu, ciągnącym się od Stróż w kierunku Łużnej na północ od zalesionego masywu Maślanej Góry. Tym obniżeniem biegnie tor linii kolejowej ze Stróż na wschód, w kierunku Gorlic. Tędy również przemieszczały się na linię frontu w maju 1915 roku rozładowywane w Stróżach oddziały armii Austro-Węgier.

Na skraju miejscowości Stróże łatwo zauważyć drewnianą tablicę informacyjną zwieńczoną charakterystyczną strzechą – to znak rozpoznawczy tutejszej dużej atrakcji – gospodarstwa pasiecznego ''Sądecki Bartnik'', do którego prowadzi w lewo wąska droga asfaltowa.

budownictwa wiejskiego okolic, galeria rzeźby w drewnie – wspaniały efekt organizowanych tu dorocznych ogólnopolskich plenerów, zachowany fragment parku podworskiego wraz z dworem, stylowa restauracja oraz domki drewniane z pokojami gościnnymi.

Sądecki Bartnik

W Muzeum Pszczelarstwa Polskiego obejrzeć można również żywe pszczoły w przeszklonych ulach.

Miodowa Szkoła to sale wykładowe i warsztatowe, w których organizuje się zajęcia pszczelarskie, wykłady, degustacje i prelekcje.

Na wysokim i szerokim tarasie Białej, częściowo na terenie dawnego majątku państwa Zarembów, rozpościera się miodowe gospodarstwo, unikalny w skali kraju kompleks promujący w bardzo pomysłowy i szlachetny sposób staropolską tradycyjną kulturę miodu.

Oprócz części handlowo-dystrybucyjnej znajdują się tutaj: skansen pszczelarstwa z imponującą kolekcją barci i uli, pokazujących w skrócie historię pszczelarstwa, przeniesione z innych miejsc zabytkowe budynki drewniane – przykłady dawnego

Nadal służący wiernym kościół parafialny pw. św.

Andrzeja Apostoła pochodzi z XVI wieku. Przebudowany został w XIX wieku. W latach sześćdziesiątych XX wieku w prezbiterium kościoła odkryto polichromowaną dekorację pochodzącą z XVI wieku. Ukazuje ona cykl 29 scen poświęconych życiu i męce Jezusa.

Jest to kościół jednonawowy o konstrukcji zrębowej, szalowany i pokryty blachą. Nawę i prezbiterium nakrywa stromy dach, który ponad starszą częścią kościoła wsparty jest na więźbie storczykowej typu gotyckiego. W dachu sygnaturka z latarnią zwieńczona stożkowym daszkiem.

Najmłodsi znajdą tutaj również takie atrakcje jak zagroda i wybieg z osiołkami, kucykami, strusiami, pawiem i kaczkami. Jest też możliwość przejażdżki zaprzęgiem konnym i zręcznościowy tor przeszkód.

W ołtarzu głównym z XVIII wieku obrazy: Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XVI wieku i św. Andrzeja z XVIII wieku. W zwieńczeniu lewego ołtarza obraz św. Małgorzaty z połowy XVIII wieku. Ambona pochodzi z XVIII wieku, a chrzcielnica i kropielnica z XVI wieku.

Restauracja „Bartna Chata” ugości kuchnią polską i specjałami wpisanymi na listę Dziedzictwa Kulinarnego Małopolski.

Zegarmistrz słoneczny Dnia 11 lipca 1942 roku przyjechał do Stróż, ukrywający się przed Niemcami pod zmienionym nazwiskiem, światowej sławy polski matematyk żydowskiego pochodzenia, profesor Hugo Steinhaus.

Do końca wojny ukrywał się w pobliskim Berdechowie, w folwarku pana Cielucha, przedwojennego działacza ludowego i posła na sejm.

Steinhaus, który wraz ze Stefanem Banachem stworzył tzw.

Lwowską Szkołę Matematyczną, tu w Berdechowie prowadził tajne nauczanie, pomiary i obliczenia geodezyjne w majątku, a także konstruował zegar słoneczny, z myślą o wpisaniu sobie kiedyś na bilecie wizytowym „emerytowany zegarmistrz słoneczny”.

28

wagony.komponować.magiczna

Godny odwiedzenia jest rezerwat przyrodniczy – dawny park dworski, leżący na wzniesieniu przy drodze łączącej Polną z Wyskitną, w którym rosną 300-letnie lipy i dęby.

„Zabrałem się do zrobienia zegara słonecznego dla folwarku.

Przyjąłem cyferblat poziomy, a jako przedmiot rzucający cień, trójkąt prostokątny o przeciwprostokątnej równoległej do osi ziemskiej. Znalazłem sposób, który pozwalał odczytać położenie cienia na cyferblacie z tablicy tangensów (szkolne tablice A. Łomnickiego) i dokonałem szczegółowego obliczenia dla punktu o szerokości geograficznej i długości Stróż”.

Polski Rimbaud W Polnej urodził się w 1909 roku Marian Czuchnowski, poeta, pisarz, dziennikarz nazywany „polskim Arthurem Rimbaudem”. W młodości związany z radykalnym ruchem ludowym należał do grupy poetów Krakowskiej Awangardy. Więzień łagrów, żołnierz armii generała Andersa. Po wojnie mieszkał w Londynie, drukował m.in. w paryskiej „Kulturze”.

porządne.władca.możliwy

29

nk

a

Stróżna

Szlak Architektury Drewnianej – Beskid Niski Widomia

Rzeki

Sośnie

bacówka

Kozia Góra Kościół drewniany XVI w.

n ia n Po l

R H

Biedowa

Skansen pszczelarstwa “Sądecki Bartnik”

Bucze

P L A Z R

Na Wygonie

Kościół drewniany XVI w.

Bykówka

kK

róle

560,3

Ptaszkowa A Z

Izba regionalna

Warchałówka

ki ws

n Pławi a

Pruskówka Brzegówka

Ziółkówka

G. Chełm

Kaplica drewniana XX w.

Bia ła

Podjaworze

Pod Świnką

1

G. Jaworze

Wieża widokowa

Cerkiew drewniana XX w.

Za Białą

Pod Berlową

Łazy

Szl ak P

w ka czaró Bin

2

Pod Wawrzką Binczarki

G. Terpackie Niżne

126

790,5

622,8

Florynka

Przebudowa

A Z

Wołoszczyny



Flasza Brunary Niżne

Bi

G. Ubocz

żyto.szumieć.porządnie O

G. Kozie Żebro



Jaszkowa Pod Kiczarą

49 33’

692,2

830,2

888,0

G. Czertyżyki

Pod Brunarami

G. Tokarnia

821,6

662,8

G. Kiczera Żdżar

G. Podwojenne

G. Dził

G. Jaworzyna

G. Łysiec

u

609,4

 Cerkiew murowana XIX w.

763,5

Łosie Cerkiew drewniana XIX w.

łask iego Kościół pw. św. Wojciecha Biskupa został zaprojekPniaki towany przez architekta Zdzisława Mączeńskiego, w ścisłym nawiązaniu do tradycji dawnego buKlimkówka downictwa regionalnego.

Wola

Tonia

127

Cerkiew drewniana XVI w.

tok i

Hebdówka

30 Jamnica

Binczarowa

R oz

Koniec Wsi Bratyszowiec

Pereliska

ian ka

O



128



Potok Łos

49 34’

W Polu

Cerkiew drewniana XIX w.

a

Wawrzka

Za Garbem

1



Bogusza

Zarębek



Kościół drewniany XX w.

Pod Berli Za Socholem

Szewska Ulica

Motykówka Kmakówka

Za Górą

O

 880.0

Durlakówka Pod Madynianką

Wierzchy W Kąclowej, tuż nieopodal Równie drogi do Krynicy, stoi kościół, który na pierwszy rzutCegielnia oka niewiele się Nowakówka Lipie różni od oglądanych wcześniej drewnianych koZagrody ściołów – gotyckich i barokowych.

W konstrukBogacz cji zrębowo-słupowej, z oszalowanymi ścianami Garłaszówka Deciówka Pod Styrem i wielopołaciowym dachem krytym blachą, jest też Drągówka uznany za zabytek, mimo że powstał w pierwszej Stolarzówka Zadział połowie XX wieku.

49 35’

760,9

Bielanka W uznaniu zasług dla kościoła pw. św. Katarzyny.

Grybowa, 9 marca 1939 roku, Rada Miasta nadała architektowi Zdzisławowi Mączeńskiemu jednogłośnie honorowe obywatelstwo „Wolnego Królewskiego Miasta Grybowa”.

Kowalówka

 Podchełmie

a

Skrabówka

Muzeum Rzemiosła Łemkowskiego Cerkiew drewniana XVIII w.

Kąclowa

Podziałówka

G. Postawne

647,7

Barbarzaki

98

Jawory

Jaworze

778,2

631,0

k

Królowa Górna

Dwór XIX w.

Nad Browarem

Wiśniowa Góra

Za Górą

643,0

O

ka Pawlakówka

701,6

Królowa Polska

Cerkiew XIX w.

49 36’

Matołówka

Trasy biegów narciarskich

Skansen

520,3



Kaplica drewniana XX w.

Sadówka

Ścieżka dydaktyczna

Cerkiew drewniana XIX w.

Dwór XIX w.

72

Czarna Kamionka

w

74

Dwór obronny Gładyszów

Kościół XVIII w.

H

Garby

elok ult uro wy

Biała Wyżna

Pałubówka Gryblówka Rolówka Michalikówka

Centrum Sportów Zimowych

Wielkie Pole Buczki Niżne

Zagórze

Dół

Zdzisław Mączeński, architekt, profesor zwyczajny, członek Folwark PAN, wiceprzewodniczący Szymbark Prymasowskiej Rady OdbuBadonie PieronówkaKościołów. Projektował dowy Huciska monumentalne budowle Góry Wólka ministerstw i banków w Warszawie, Zapadle ale również liczne kościoły – na przykład niezwykłą K bazylikę w Limanowej oraz kościoły drewniane, tu w Kąclowej, rlicw e  Wysowej i Bystrzycy koło Sędziszowa, Go a także dzwonnicę w Ptaszkowej.

Łęgi wieś za Górą nad Białą, Kąclowa – Rozległa i gęsto zabudowana w miejscu, gdzie jej dolina oddziela masyw Jaworza od maZagórze Pociecha Kóstra sywu góry Chełm.

To miejsce urodzenia Józefa Gucwy, późKąty niejszego biskupa tarnowskiego. ZNaokolic Dole Grybowa doskona- G. Palenica le widoczna jest białaR sylwetka dużego kościoła w Kąclowej, Kusiówka Miejska Góra w centralnym miejscu odległej doliny. Drugim charakteryKsięże stycznym akcentem miejscowości jest tartak. Nieco na uboRopa czu, przy drodze do Krynicy, stoi na niewielkim wzniesieniu piękny drewniany kościółek zbudowany na początku dwuG. Suchy Wierch dziestego wieku w popularnym wówczas „styluZagóra narodowym”.

Kawówka Profesor Mączeński związany był z Grybowem poPonad Kąclową prowadzi z Grybowa Smakówka na Jaworze turystyczny przez projektowanie i realizację detali architektury szlak pieszy – znaki zielone.

73

Szlak Wi

la Sz

3



Podpołudnie

ló

Su d oł

a

28

Miastko

n ka

Wyżny Pagórek

Ząbry Niżny Pagórek

ró

Sośnie Dolne

Nadjazie

Zalipie

Kąclowa to pierwsza miejscowość, jaką mija się po wyjechaniu drogą nr 981 z Grybowa w kierunku Polanki Górki Krynicy-Zdroju.

129

Grybów

Kamionki

Szklarka

O

Cieniawa

Ścieżka dydaktyczna

Podlesie

Dwór Hoschów XIX w.





Morskie Oko

Gródek

ka

Lipie Rzeki

ebdówka wka K

an

Wiatrówki

Rez. Jelenia Góra

49 37’

R Dolinki

ni

Granice

B i el a

Ligęzówka

Synagoga XX w.

Zadziele

Zajazd “U Krystyny”

Biała Niżna

Brzezie wk a

 ska stow ała aM gur Ma

Działek

Gr od kó

Ośrodek Politechniki Warszawskiej



Kućmy

752,9

Muzeum Parafialne - Dwór XVII w.

Browar Grybów XIX w.

Z

Lipie

H

28

Psiarki

Maślana Góra

130

Strzylawki

Podgórze

iąg i trasa zjazdowa

Siołkowa Kirkut

Starowiejskie

Słopna

O

Na Pólku

Zarębka

G. Rosochatka

op

Taborówka

Gorlice

Węglarnia 749,6

Sł

Dwór XIX w. Ośrodek PAN

Pod Lasem

49 38’



Grabna

Piekiełko

Podlesie

O

Wojciechowa Góra

554,9

Gorl ice 

Bystra

49 39’

Pańskie

Potoki

O

a

Stara Wieś

ka an

689,7

Kort tenisowy/lodowisko



Siołków k

49 40’

Nalepówki

rz st

Zielona Góra

Klasztor ss. Dominikanek

Potoki

Bania

By

Wyskitna

A Z R

Szyb naftowy

716,4



131

Ośrodek im. Ojca Pio

Kościół drewniany XVI w.

Podgranice

Wyskitnianka

R

H

A

Podlesie

1

Sąsiadowały tu ze sobą trzy różne kultury: pogórzańska o korzeniach polskich (ale też Chodorowa Stróże saskich), łemkowska – związanaz migraZagórze cją wołoską oraz żydowska. Równie piękne i stare są dawne świątynie drewniane katolickiej, jak i prawosławne czy unickie, jakich w Beskidzie Niskim wiele.

Krużlowianka

Ożenna 

Wygony

Spisak

98

Biała

Krużlowa

Jodłowa Góra

Sz a

ka

ka lów

Polna

Bieśnik

Wycieczka wprowadza dobrze w klimat Gór Niżna Karczemne Grybowskich, stanowiących część Beskidu Niskiego. Jej trasa okrąża dalekie podnóKrużlowa ża pasma Jaworza Wyżna i biegnie przez miejsca, Posadowa Widomia Mogilska w których zachowały się interesujące ślady Osików Zagórze wielowiekowej historii tego obszaru.

Karczyska

e

Kozica

Szerokie

Kościół drewniany XVII w.

nk a

Poddziale

w w Mogilnie

Mszanka

Dwór Skrzyńskich XIX w.

Wilczyska długość trasy – 31 km, głównie drogi lokalne o dobrej nawierzchni, Równie Zabrzeż czasPodgwizdów przejazdu samochodem – 40 minut, czas przejazdu rowerem –Mosteczna 2 godziny, różnica wzniesień – 351 metrów Świegocin

o

Mszanka

Nowa Wieś

Barokowy kościół drewniany XVIII w.

 Bobowa

Jasie nia

Wola Łużańska

Szalowa

Ro p

Korzenna

erz

Zadziele

O

Renesansowy dwór obronny XVI w.

Kościół murowany XX w.

Jamna

Nowa Wieś

Bińkówka

Kozłówki

49 41’

Grybów – Kąclowa [1] Binczarowa [2] Ptaszkowa [3] – Grybów Wojnarowa Jeżów

Bochnia

Górzyna

Podlesie Moroń

Pisanki Zapady

1. Kąclowa, kościół w stylu narodowym

Tarnów

Niecew

Pola od Woli

ka

ka nian róż St

Hamry

Za Lasem

Podlesie

Podlesie

Pola

P e r kó w

Półanki Koczanka

Dwór murowany Długoszowskich XX w.

42’

ia

O

w

Ćwikłówka

Teluszowa

31

2. Binczarowa, dawna cerkiew z XVIII wieku

3. Ptaszkowa, kościół z XVI wieku

Od drewnianego kościółka w Kąclowej trasa wycieczki kieruje się dalej na południe, drogą na Krynicę-Zdrój, jednak po kilku kilometrach skręca przed mostem w prawo na zachód, w szeroką początkowo dolinę Binczarówki, dopływu Białej.

Aby z Binczarowej dojechać do Ptaszkowej, należy skierować się dalej drogą w górę doliny przez przełęcz, do której schodzą lasy z Jaworza i wzniesień Pasma Czerszli. Za przełęczą leży dolina Królówki, a w niej wieś Bogusza z dawną cerkwią grecko-katolicką pw. św. Dymitra z roku 1858.

Binczarowa – Otoczona górami i kompleksami leśnymi wieś, zamieszkiwana niegdyś przez Łemków, po których pamiątką jest pięknie zachowana cerkiew z XVIII wieku z późnobarokowym ikonostasem we wnętrzu. To miejsce, wciśnięte pomiędzy masyw Jaworza od północy a Ubocza od południa, jest jednym z piękniejszych w okolicach Grybowa. Tu lata są gorące, zimy długie, a śniegi głębokie. To idealne miejsce na turystykę aktywną.

Zabytkową cerkiew zobaczyć można po przejechaniu ponad dwu kilometrów. Zbudowana w roku

1760 na miejscu wcześniejszej świątyni prawosławnej, cerkiew grecko-katolicka pw. św. Demetriusza, pełni obecnie rolę kościoła parafialnego parafii św.

Stanisława Biskupa Męczennika.

Jest to budowla trójdzielna, konstrukcji zrębowej, ze ścianami pokrytymi gontem, a dachem – blachą.

Jej głównie późnobarokowe wyposażenie – ikonostas, ołtarze boczne i obrazy – pochodzą z XVIII i XIX wieku.

W sąsiedztwie świątyni po przeciwnej stronie drogi znajduje się cmentarz parafialny z wydzieloną kwaterą cmentarza wojennego z 1915 roku. Są tu groby 60 żołnierzy austro-węgierskich i 60 żołnierzy rosyjskich.

Kierując się z Boguszy dalej na zachód doliną Królówki przez Królową Górną (dawniej Królowa Ruska) dojeżdża się do skrzyżowania z drogą prowadzącą malowniczym przełomem Czarnej Kamionki na północ do Ptaszkowej. Tym odcinkiem biegną również tory linii kolejowej Tarnów – Nowy Sącz.

W Ptaszkowej wjeżdża się wprost na plac przed kościołem.

Zbudowany w 1555 roku kościół pw. Wszystkich Świętych stoi na rozległym trawiastym placu, a jego klasyczna sylwetka, po gruntownych modernizacjach w XIX i XX wieku, nie wyróżnia się wiele na tle innych starych drewnianych kościołów.

Prawdziwe natomiast skarby kryje rozświetlone polichromiami wnętrze.

W prawym ołtarzu bocznym, w złocistej wnęce, stoi figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem zwana Madonną ze Słonecznikiem, rzeźba z ok. 1420 roku. Jej wizerunek jest obecnie skarbem tutejszej parafii. Z tego kościoła pochodzi też inny skarb ze średniowiecza – płaskorzeźba Wita Stwosza „Modlitwa w Ogrójcu”, wykonana około roku 1490, przecho-

32

motywacja.ziarnisty.wokal

wywana obecnie przez Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu. Niezwykły – jasny i radosny wygląd nadają wnętrzu polichromie pochodzące w części z XVII, a części z XX wieku.

Ptaszkowa – obchodząca w 2009 roku swój 650 jubileusz powstania, położona malowniczo u stóp Jaworza, wieś z bogatą historią i silną tożsamością lokalną. To najwyższy (500 m n.p.m.) punkt widokowego odcinka linii kolejowej Tarnów – Krynica, wspinającej się od Grybowa serpentynami w kierunku Ptaszkowej. Turystom Ptaszkowa oferuje – podziwianie wyjątkowego wnętrza zabytkowego kościoła z XVI wieku, szlak pieszy i ścieżkę dydaktyczną na Jaworze (882 m n.p.m.) oraz zimą trasy do narciarstwa biegowego. Co roku odbywa się tu Spartakiada Dziecięca – Memoriał im. Romana Stramki i Zbigniewa Kmiecia. W roku 2016 Gmina Grybów wybudowała tu Centrum Sportów Zimowych – wyróżnione jako Sportowy Obiekt Roku 2016.

kolejarz.kolorowe.obrazy

33

Teluszowa

49 41’

Przylasek

Widomia

Siedlce

nka

O

Śladami Wielkiej Wojny Beskid Niski – 1914/1915 Renesansowy dwór obronny XVI w.

Kościół murowany XX w.

Moroń

Wojnarowa

Korzenna

1914, a samo miasto przechodziło z rąk do rąk i było Trzycierz Podtrzycierz dewastowane przez stacjonujące w nim wojska W o jn a ró w k a obu armii.

Podgwizdów

Jasie nia

Szalowa

a

Dwór Skrzyńskich XIX w.

Szerokie

Wilczyska Równie

Polna

Kościół drewniany XVI w.

n ia n Po l

Zabrzeż

R H

Sz a

ka

Grybów [1] Binczarowa [2] Florynka [3] Wawrzka [4] – Grybów

Mosteczna

Nowa Wieś

Barokowy kościół drewniany XVIII w.

 Bobowa

Kościół drewniany XVII w.

nk a

Zadziele

Jamn a bacówk

Nowa Wieś

Kozłówki Górzyna

Podlesie

Jeżów

Bochnia

Skansen pszczelarstwa “Sądecki Bartnik”

ka lów

W 1915 roku Grybów wraz z okolicami stanowił przyfrontowe zaplecze dla majowej ofensywy austriacko-niemieckiej przełamującej linie rosyjskie w Karpatach, znanej jako Bitwa Gorlicka.Łęka Liczne Librantowa w okolicy cmentarze wojenne znaczą miejsca ciężkich walk, w których po obu stronach ginęli rów- Mostki nież Polacy.

Sośnie

Niecew

Podtrzycierz

Rzeki

Pola od Woli

ka

Tarnów

Śladami Wielkiej Wojny Jelnia

Hamry

Za Lasem

Podlesie Małe Zagórze

Słowikowa

Stróżna

Koczanka

Dwór murowany Długoszowskich XX w.

ka nian róż St

Łyczana

r kó w

zank a

Łąki

Biedowa

Bucz

O

49 40’

Świegocin Bezpośrednio po walkach polegli żołnierze chowaBieśnik Poddziale ni byli w polu obok okopów, jednak po odzyskaniu Wygony długość trasy – 27 km, głównie drogi lokalne o dobrej nawierzchni, Spisak Kawiory całej Galicji c.k. Ministerstwo Wojny zdecydowało Biała Krużlowa Zagóra czas przejazdu samochodem – 40 minut, Pustki o ekshumacji i skomasowaniu żołnierskich mogił na Niżna rużlowia K nka skitniank ka Wywzniesień Jesienią 1914, pierwszego rokuWiszyny Wielkiej Wojny, arstarannie zaprojektowanych i urządzonychKarczemne zbiorczas przejazdu rowerem – 2 godziny, różnica – 356 metrów a an R rz st  Mogilno By mie Naściszowa rosyjskie tocząc się nieubłaganie masą swych Koniuszowa czych cmentarzach wojennych. Plan nie dotyczył H Podles Chodorowa Folwark Stróże Wyskitna wojsk ze wschodu na zachód i zyskując miano wyłącznie Galicji Zachodniej, jednak w praktyce jeA Z R  Krużlowa Podczas tej wycieczki poznać można znacznym obszarze, ale położenie cmenZagórze Pośrednia opanowały większość Galicji „walca parowego”, dynie tu udało się go zrealizować niemal w całości. Wyżna Posadowa Widomia A ze Lwowem i bliskie były przedostania się przez miejsca związane z walkami w Beskidzie tarzy wojennych wskazuje na szczególną Mogilska Osików karpackie przełęcze na obszar górnych Węgier Tak powstały nekropolie m.in.

Zagórzena wzgórzu PustPodlesie Słopna Jodłowa Góra Niskim w okolicach Grybowa.

W górach rolę rejonu Florynki, jako skrzyżowania Januszowa (dzisiejszej Słowacji) zagrażając w tenSikornik sposób obu ki w Łużnej, w Staszkówce, w Gorlicach, Karczyska na górze Boguszowice Rez. Cisów w Mogilnie walki odbywały się tu w rozproszeniu na górskich dróg. Łęg Januszowski stolicom cesarstwa Rotunda – i wiele Podedwór Potoki Nalepówki  – Budapesztowi innych pomniejSiołków Brzezie Granice Gr k Dział Re od Podlesie kó i Wiedniowi. szych, Podgranice rozsianych wk Grabna Pańskie Stara Biała Niżna a  Mo Sł Potoki Piekiełko op Rzeki pomiędzy Limanoni Wieś Bania an ka Gródek Siołkowa Od grudnia 1914 wą a linią Wisłoki.  Szklarka H Węglarnia rokuChruślicewojska AuKrytykowane przez Podlesie Bochenówka Starowiejskie Krasów stro-Węgier Piątkowa bezpolskich artystów Na Pólku Strzylawki Biała Zarębka Dworskie skutecznie 28 usiłoza obcego tym Droga Polanki R Podgórze wały odepchnąć ziemiom teutońŁ ub Zagórze 28 in k a Psiarki 1  Sośnie Dolne Góry Rosjan z liniiGołąbkowice Karskiego ducha wyWolniki Su d Kućmy Zadziele oł Działek Łęgi za G P L A Z R Granice pat. Armie obu rażanego przezR Dolinki Bykówka Z stron wykrwawiały m o n u m e n t a l n ą Lipie Zagórze Zagórze Szlak Pociecha Wie Kóstra lok ki Ligęzówka Cieniawa się w ciężkich walarchitekturę cmen- Na Wygonie ult ws uro wy Kąty Wyżny Pagórek Na Dole kach zimowych na tarzy – Rzeki z czasem la Krętówki Sz  Lipie Styrek Biała Falkowa karpackich przełęwrosły Ząbry na Niżny stałe Pagórekw Poczekaj R Pałubówka Wyżna Obłazy Kusiówka Radeckówka Ptaszkowa Gryblówka Mystków Pagórek czach w Bieszczakrajobraz Pogórza A Z Księże Rolówka Michalikówka Podpołudnie Oracze dach. Jamnica C i ę ż k o w i c kWarchałówka i e g o Sadówka Łabowa Ropa Mszalnica Matołówka Wielkie Pole Ni- H Śmigajka Wyżna Nad Browarem oraz Beskidu ka Pawlakówka Buczki Niżne Śmigajka Niżna Ziółkówka Żadnej ze stron nie udało sięZabrzezina doprowadzić do przeskiego i stały się unikalną na skalę europejską paBia Pruskówka Z ła Podjaworze Brzegówka Kawówka łamania – jednak Kunów Austriakom kończyły się dramamiątką po krwawych zmaganiach, jakie miały miejGarby Wyżna Wola Pod Świnką Smakówka Jawory Jaworze Barbarzaki tycznie zasoby ludzkie i materiał wojenny. sce niemal równo wiek temu.

Czarna Kamionka 98

1

131

Ośrodek im. Ojca Pio

Kościół drewniany XVII w.

39’ Na49 ścis zó wk a

689,7

Zielona Góra

O

Kościół drewniany XVI w.

Szyb naftowy

Maślana Góra 752,9

Klasztor ss. Dominikanek



wy No

cz Są

Kort tenisowy/lodowisko

a

49 38’

Jodłowa Góra

716,4

O

Śc

Wojciechowa Góra

554,9

Ośrodek Politechniki Warszawskiej

749,6

G. Rosochatka

Kirkut

Muzeum Parafialne - Dwór XVII w.

130

Ludowej Muzeum Parafialne Sztuki Ludowej.

Synagoga XX w.

Dwór Hoschów XIX w.



129

Grybów

Browar Grybów XIX w.

Wyciąg i trasa zjazdowa

Nowy Sącz

O

49 37’

Zajazd “U Krystyny”

73

kK

róle

560,3

Dw

K a m i e n ic a

Kaplica drewniana XX w.

72

Izba regionalna

Kościół XVIII w.

Centrum Sportów Zimowych

Dwór XIX w.

O

49 36’

Kościół drewniany XVI w.

n

Trasy biegów narciarskich

G. Chełm

Pławi a

Kaplica drewniana XX w.

778,2

Ścieżka dydaktyczna

1 98

Kruczki Wyżne

Głębuczek

Chebdówka Pazgówka K

701,6

Wiśniowa Góra

Podziałówka

O

a

49 35’

ró ló W tej sytuacji do działań w Karpatach włączyły się Tym bardziej Szczecinówka że w Pierwszej Wojnie Światowej w Góry k Jaroszówka Głębuczek na froncie Niemcy, planując ofensywę od zachodu nowoczesnym technologiom zabijania towarzyKrólowa cz Są Nowy biegnącym z początkiem 1915 roku wzdłuż doliny szyły resztki Polska etosu rycerskiego i zwycięskaKrólowa armia Górna Białej i Ropy. Na Kodcinku pomiędzy Gromnikiem austriacka zdecydowała, że na cmentarzach woam io n ka Kamionka a Gorlicami skoncentrowano oddziały liczące pojennych upamiętnieni zostaną w ten sam sposób Wielka Rachelówka nad 200 000 ludzi. Wojsko iKamionka materiały wojenne dopolegli żołnierze – i zwycięskiej – i pobitej armii.

Królowa Szewska Ulica Kosówka Mała starczane były z zachodu i południa koleją poprzez Podlipa Mała Góra Polska Działek Nowy Sącz i Grybów. Główne uderzenie skierowa-Dworskie Surmówka Straty były duże po obydwu stronach, a cmentarzy Zarębek Niżna Ptakówka Niżna ne było w rejon Gorlic, a do jego przygotowania jest wiele, bo ponad 400. Po latach zapomnienia, Zakówka Baumówka wykorzystano niespotykaną wcześniej w takiej w ostatnich dziesięcioleciach następuje ich stopk i zn Koniec Wsi ąc na froncie wschodnim – ciężką artylerię. nioweNiwyporządkowanie i konserwacja. Łskali Bratyszowiec Hamernia K Cerkiew drewniana XIX w.

Skrabówka

G. Postawne 760,9

Kościół murowany XVII w.

 880.0

O

49 34’

Popardowa

Kąty

ica

737,0

Hebdówka

Proponowana wycieczka śladami Wielkiej Wojny Za Górą składa się z dwóch części.

W pierwszej jej trasa Na Margani Margań Wyżna prowadzi na południe od Grybowa śladami walk  Jamn z przełomu 1914/1915, w drugiej śladami Bitwy ica Gorlickiej 1915 – pomiędzy Stróżami a Łużną.

G. Jaworzyna 821,6

Pereliska

Za Białą W Polu

Binczarowa

Cerkiew drewniana XVI w.

w ka czaró Bin

Łazy

iego



Klimk

Wola

Pod Brunarami

Cerkiew murowana XIX w.

G. Podwojenne

763,5

G. Terpackie Niżne

790,5

G. Dził

692,2

Florynka

Przebudowa

A Z

Jaszkowa

G. Tokarnia

Pod Kiczarą

830,2

G. Ubocz

Wołoszczyny

815,0

Rybień



Brunary Niżne

877,0

G. Czerszka

Kamionki

uła sk

126

3

888,0

Frycowa

Szl ak P

Pod Wawrzką Binczarki



G. Kopiec 870,5

O

Kamienica

G. Dział 815,0

Ko pcio wa 

ka

Maciejowa

k Sz

Brunary

G. Kiczera Wielka

l

G. Pasieczna

ty

9 32’

Za Mostem Mos

Żeleźnikowa Mała

Nosalówka Baranowa Sołtysowa

ar

34

Garłaszówka

Zadział

4

Tonia

127

Deciówka Pod Styrem

Drągówka

128



G. Kozie Żebro

776,0

Wawrzka

Biała

B uk

ow

i ec

O

49 33’

G. Margań Wyżna

G. Margań Niżna



Bogacz

Cerkiew drewniana XX w.

Za Garbem

2

Cerkiew drewniana XIX w.

Lip

Zagrod



Kościół drewniany XX w.

Pod Berlową

Bogusza

Cegielnia

Motykówka



tok i

i en

Wieża widokowa

W

Równie

Kmakówka

Pod Berli Za Socholem

G. Jaworze

Kowalówka

Nowakówka

Durlakówka Pod Madynianką

Za Górą

R oz

am

Potężne działania ofensywne zakończone na początku maja 1915 przełamaniem frontu i wyparNawojowa Łęg Sikornik do historii pod nazwą ciem Rosjan z Galicji przeszły Stary Tracz Bitwy Gorlickiej. Jednak walki wokół Homrzyska Grybowa toBukowiec czyły się wcześniej przez wiele miesięcy od jesieni

Kąclowa  Podchełmie

694,2

Cerkiew drewniana XVIII w.

35

1. Grybów – wiadukt kolejowy

2. Binczarowa – cmentarz nr 127

Na początek krótki przystanek po zjeździe z grybowskiego rynku, na parkingu pod kościołem św.

Katarzyny. Stąd można spacerem dojść na nowy most drogowy nad Białą. Z mostu widać na prawo rzekę płynącą pod kolejowym wiaduktem, którego przęsła stanowią ramy dla wnoszących się w dalekiej perspektywie gór. Za rzeką na skrzyżowaniu dróg stoją kamienice pamiętające rok 1914.

Następne miejsce związane z walkami roku 1914 znajduje się w Binczarowej. Aby dotrzeć tam samochodem, należy skierować się z Grybowa na południe drogą 981 w kierunku Krynicy-Zdroju.

Wyjeżdżając przez Białą Wyżnią, przejeżdża się pod opisanym wcześniej wiaduktem kolejowym nad rzeką Białą.

Rankiem 17 listopada 1914 austriaccy saperzy wysadzili jedno z kamiennych przęseł wybudowane-

stanowiła żelazna kratownica, podporę zaś solidna konstrukcja drewniana. Pociągi przejeżdżały przez wiadukt bardzo ostrożnie, a cywilni podróżni opuszczali wagony i wędrowali wiaduktem pieszo.

W całości kamienny wiadukt odbudowany został dopiero pod koniec pierwszej wojny.

Współcześnie jest to konstrukcja betonowo-stalowa, wybudowana po 1945 roku, kiedy stary kamienny wiadukt, niszczony i naprawiany wielokrotnie podczas I i II Wojny Światowej – został zburzony

Po przejechaniu niecałych 8 kilometrów drogą nr 981 przez Kąclową dociera się do skrzyżowania przed mostem na potoku Binczarka. Tu należy skręcić w prawo do wsi Binczarowa (drogowskaz pokazuje kierunek Nowy Sącz 22 km). Po kolejnych 2 kilometrach widać po lewej stronie drewnianą cerkiew, opisaną wcześniej przy okazji wycieczki szlakiem Architektury Drewnianej, strona 34. Na parkingu przy świątyni można zostawić samochód i skierować się krótkim spacerem na leżący na zboczu po przeciwnej stronie drogi, cmentarz parafialny. W jego najwyższym miejscu znajduje wydzielona skromna kwatera z mogiłą zbiorową – cmentarz wojenny nr 127.

Jego architektura, autorstwa Hansa Mayra, jest prosta. Grób zbiorowy nakryty jest betonową płytą i zamknięty od północy niewysokim murem. Naprzeciw schodków prowadzących na płytę mur jest rozcięty, a w lukę wpasowany został ozdobny napis ze stali – 1914. Tablica na murze nosi inskrypcję: „KWATERA ŻOŁNIERZY POLEGŁYCH W CZASIE DZIAŁAŃ WOJENNYCH W 1915 ROKU – 60 ROSYJSKICH I 60 AUSTRO-WĘGIERSKICH”.

go ponad trzy dekady wcześniej wiaduktu i jako ostatni wycofali się z miasta. Przed południem na rynek wjechali konni zwiadowcy rosyjscy, a po nich do Grybowa wkroczyła kaukaska dywizja kawalerii przybyła od strony Gorlic.

przez wycofujących się Niemców tak skutecznie, że jego kolejna odbudowa w dawnej postaci okazała się niemożliwa.

Zagadkowe jest umieszczenie dwu dat. Aby to wyjaśnić, należy przypomnieć, jak wyglądała na przełomie 1914 i 1915 roku sytuacja wojenna w tej okolicy. Jeszcze podczas bitwy pod Limanową dowództwo austro-węgierskie zadecydowało o odciążającym uderzeniu od południa w kierunku Grybowa.

Węgierscy Honwedzi przez Przełęcz Tylicką, Krynicę dotarli 10 grudnia 1914 roku do Mochnaczki.

Zmienna sytuacja na froncie sprawiła, że kierunek ich marszu zmienił się i dywizja skierowana została w kierunku Nowego Sącza, zatem z Florynki Węgrzy pomaszerowali przez Binczarową na zachód. W Binczarowej wywiązała się walka z piechotą rosyjską.

Prawdopodobne jest zatem, że na cmentarzu leżą żołnierze polegli w tym starciu około 11 grudnia.

12 grudnia Węgrzy weszli do Grybowa i skończyła się krótka okupacja rosyjska, choć nie skończyło się wcale plądrowanie miasta – tym razem przez wojska c.k armii.

Jednak linia frontu, tu w górach, była wątła i zmienna. W kolejnych dniach grudnia 1914 Węgrzy toczyli walki z Rosjanami w rejonie pobliskiej Florynki – tam, przy cmentarzu wojennym nr 126, znajduje się następny punkt trasy.

Rozpoczęła się rosyjska okupacja Grybowa. Jeszcze tego samego dnia rosyjska kawaleria skierowała się w stronę Nowego Sącza, jednak oddział został rozbity niespodziewanym ogniem artyleryjskim prowadzonym spod Rosochatki. Nie powstrzymało to Rosjan od nacierania w kolejnych dniach poważnymi siłami w kierunku zachodu i zdobyciu Nowego Sącza. Dopiero rozpoczęta 2 grudnia udana kontrofensywa austro-węgierska pod Limanową zatrzymała na dobre rosyjski „walec parowy”.

Ruch kolejowy na wiadukcie przywrócili saperzy wkrótce po ponownym przejściu frontu. Przęsło 36

obrotowe.stosowny.biała

nieznane.kufry.pilne

37

3. Florynka – cmentarz wojenny nr 126

4. Wawrzka – cmentarz wojenny nr 128 Ostatnim punktem tej części trasy jest pięknie położony maleńki cmentarz w niedalekiej Wawrzce. Droga do niego prowadzi z powrotem do skrzyżowania przy moście na potoku Binczarka – z tym że tym razem należy skręcić przed mostem w prawo (drogowskaz Brunary 7). Po niecałych dwu kilometrach jazdy dnem szerokiej tu doliny Białej skręcić należy w wąską asfaltową drogę w lewo (drogowskaz Ropa). Kolejne trzy kilometry to wjazd na grzbiet wysokiej wierzchowiny otaczającej kopułę Chełmu.

Aby w to miejsce dojechać, należy wrócić przez Binczarową w dół do drogi nr 981 i skierować się nią dalej na południe. Niewielki cmentarz osłonięty wiekowymi lipami znajduje się po lewej stronie drogi około trzystu metrów za mostem przez Binczarkę. Nie ma niestety możliwości zaparkowania przy nim, należy więc kilkadziesiąt metrów dalej skręcić w dróżkę do cmentarza parafialnego, przed

którym znajduje się parking – i wrócić spacerem korzystając z wygodnego chodnika.

Wawrzka to dawna wieś łemkowska, dość wyjątkowo usadowiona nie w dnie doliny, ale na wzniesieniu. Mijając we wsi niewielką drewnianą cerkiewkę, dociera

Najbardziej charakterystycznym elementem cmentarza jest wysoki krzyż z belek drewnianych, nakryty półkolistym blaszanym daszkiem. To autorski podpis projektanta cmentarza – Hansa Mayra. Tego typu krzyże jego projektu zobaczyć można na wielu innych zachodniogalicyjskich cmentarzach wojennych. W mogiłach pochowano 13 żołnierzy austriackich i 30 rosyjskich poległych w roku 1914.

Bez dokładnych dat śmierci trudno przypisać poległych do konkretnych walk. Z proporcji liczby poległych po obu stronach można wnosić, że żołnierze c.k. armii bronili się przed nacierającymi Rosjanami – wówczas byłaby to połowa listopada 1914. Tak podpowiada

Dla tego niewielkiego przydrożnego cmentarza charakterystyczny jest pomnik z figurą wznoszącego się do lotu drapieżnego ptaka. To turul – mityczny ptak Węgrów. Skromną architekturę cmentarza przytłumiły wielkie drzewa, pogrążające mogiły w cieniu i sprawiające, że z jadącego obok samochodu jest niemal niedostrzegalny.

To kolejny projekt Hansa Mayra. Pochowano tu 87 żołnierzy z armii austro-węgierskiej i 16 z armii rosyjskiej poległych 13 grudnia 1914 roku – jak głosi inskrypcja w języku niemieckim i wyjątkowo również węgierskim.

Miejscowa tradycja mówi, że oprócz ofiar walk i potyczek w mogile znaleźli się honwedzi, którzy porąbali się wzajemnie podczas pijatyki. Może to być jednak tylko legenda, podobnie jak ta, według której dowódca 10 dywizji kaukaskiej kawalerii, generał lejtnant Fiedor Keller, obserwując walkę ze wzgórza we Florynce i widząc, że jego oddziały zostały beznadziejnie okrążone, strzelił sobie w głowę.

W rzeczywistości hrabia Keller, legendarna „pierwsza szabla Rosji”, znienawidzony przez terroryzowanych w 1905 mieszkańców Kalisza, w sierpniu 1914 pogromca polskich kawalerzystów pod Jarosławicami, w listopadzie pogoniony przez polskich legionistów w dolinie Dunajca, nie miał żadnego powodu, by umierać we Florynce.

Przeciwnie, już w kwietniu 1915 awansował na dowódcę Korpusu Kawaleryjskiego Imperium Rosyjskiego i służył carowi wiernie do samego końca, kiedy podczas próby obrony Kijowa w roku 1918 został schwytany przez ludzi Petlury i zastrzelony 21 grudnia u stóp pomnika Bogdana Chmielnickiego, podczas rzekomej próby ucieczki.

38

unikatowy.ładni.rynny

się do skrzyżowania, na którym dotychczasowa droga skręca w prawo w stronę Chełmu. W lewo prowadzi w dół zbocza wąska dróżka pomiędzy pojedynczymi domami. Cmentarz znajduje się około czterystu metrów niżej, w polu po prawej stronie od tej drogi. Można więc zostawić samochód gdzieś na grzbiecie i dojść dalej spacerem albo szukać miejsca na postój bliżej cmentarza.

też obraz z austriackiej pocztówki zatytułowany „Walka pod Grybowem”, dotyczący na pewno roku 1914 przedstawiający na tle dalekiego miasteczka obronę austriackich okopów. Topografia przypomina widok z zachodnich podnóży Chełmu. Jednak równie dobrze mógł to być grudzień 1914 i walka mogła mieć związek z działaniami w rejonie Florynki i Binczarowej.

Spacer pozwoli chłonąć wyjątkowe widoki doliny Białej i wzniesienia Beskidu Niskiego poza nią. Cmentarz położony jest na wzgórzu Prywały – jako jedyny tak wysoko w okolicach Grybowa. Dzięki starannej opiece mieszkańców Wawrzki zachował się w dobrym stanie i oryginalnej formie. Jego ogrodzenie stanowią stalowe rury na niskich betonowych słupkach, dwie zaś zbiorowe mogiły oznaczone są nagrobkami z żeliwnymi krzyżami.

malarski.najszybszy.kawałek

39

Bitwa Gorlicka

Śladami Wielkiej Wojny Pogórze – Bitwa Gorlicka 1915

O świcie 2 maja 1915 roku baterie niemieckie i austriackie rozpoczęły wstrzeliwanie się w pozycje rosyjskie. Strzelały armaty kalibru od 75 do 305 mm.

Kolejno włączyły się ciężkie miotacze min, a potem lotnictwo.

Grybów [1] Stróże [2] Stróże [3] Łużna – Pustki [4]

długość trasy – 38 km, głównie drogi lokalne o dobrej nawierzchni, czas przejazdu samochodem – 1 godzina, czas przejazdu rowerem – 2:15 godziny, różnica wzniesień – 316 metrów Grybów był największą miejscowością bezpośredniego zaplecza20głównego 20 56’ 20 57’ 58’ 20 ude59’ rzenia operacji gorlickiej, Stróże zaś najGrochowa bliższą stacją kolejową.

Bobowa Wojska porusza-

20 55’ O

O

O

O

Górki ły się poprzez wzgórza wokół Wyskitnej i21 00’ Polnej w20 01’kierunku Szalowej iŁużna Łużnej.20 04’ 20 02’ 21 03’ Zaborówka Podgwizdów Dół Takim właśnie szlakiem prowadzi trasa Lisiaki tej wycieczki.

O

O

Kościół XV w.

Kościół XIV w.

Dwór Długoszowskich

Synagoga XVIII w.

wa

O

O

O

Zadziele

4 Stróżna

Koczanka

Tarnów Jamna

Zadziele

bacówka

Dwór Skrzyńskich XIX w.

Szerokie Kozia Góra

Wilczyska

Kościół drewniany XVI w.

n ia n Po l

R H

Sz a

ka

ka lów

Polna

Zabrzeż

Biedowa

Skansen pszczelarstwa “Sądecki Bartnik”

Tarnów Bucze

R

Chodorowa

Ożenna 



131

Stróże

H

Ośrodek im. Ojca Pio

By

Wyskitna

3

A Z R



r st

a nk za

Bystra

Taborówka

O

Biała Niżna ni

an



Morskie Oko Ścieżka dydaktyczna

Gródek

ka

Ośrodek Politechniki Warszawskiej

Podlesie

Muzeum Parafialne - Dwór XVII w.

Kamionki

Szklarka

Nadjazie

Zalipie

Ro p

op

Wiatrówki

Rez. Jelenia Góra

130

Strzylawki

Synagoga XX w.

1

73

róle kK

Zagórze

Zagórze elok ult uro wy



Kaplica drewniana XX w.

Cerkiew XIX w.

Pociecha

Kóstra

Kąty

Wólka Na Dole

Kusiówka

Dwór XIX w.

R

Pieronówka

Huciska Góry

G. Palenica

Zapadle

n ka

Biała Wyżna

Badonie

Łęgi za Górą

520,3 643,0

Miejska Góra

K

O

Su d oł

Folwark

B i el a

ki ws

Skansen

Szymbark

Bykówka Szlak Wi

74

Dwór obronny Gładyszów

Sośnie Dolne

Dół

49 37’

Grybów P L A Z R

la Sz

Górki

129



a

28

Miastko

 ska stow ała aM gur Ma

 Browar Grybów XIX w.

Dwór Hoschów XIX w.

Polanki

O

H Kirkut

40

Sł

Granice

Gorlice



Piekiełko

Siołkowa

Brzezie wk a

Gorlice

49 38’

nia

Wojciechowa Góra

Gr od kó

pa

Ro

ła Bia

a

554,9

Grabna

Łużna

Grybów

Maślana Góra 752,9

Kort tenisowy/lodowisko



Siołków k

Pańskie

ok a

Rzepiennik

49 39’

Słopna

isł

Tuchów

Staszkówka

Dwór XIX w. Ośrodek PAN

Pod Lasem

Zielona Góra

Klasztor ss. Dominikanek

Nalepówki

Gromnik

Gorl ice 

Podlesie

689,7

2

Zagórze

jec

na Du Wyskitnianka

W

O

1

98

Biała

49 40’

Bieśnik Wygony

Spisak

ków

60,3

Bitwa Gorlicka była jedną z nielicznych w tej wojnie całkowicie udaną operacją przełamania linii frontu i przyniosła strategiczny zwrot położenia walczących armii. Bitwa ta złamała potęgę armii rosyjskiej i w zasadzie zdecydowała o losach wojny na wschodzie.

Kozica

Nowa Wieś

Barokowy kościół drewniany XVIII w.

 Bobowa Kościół drewniany XVII w.

Równie

Wola Łużańska

Szalowa

W następnych dniach front z wolna przestawał istnieć. Do 12 maja wojska państw centralnych wzięły do niewoli 140 000 żołnierzy, zdobyły 100 dział i 300 karabinów maszynowych. Austro-Węgry odzyskały Galicję Zachodnią i oddaliły niebezpieczeństwo od swoich stolic.

O

Nowa Wieś

Kozłówki

W kolejnych dniach trwały uporczywe walki, w których obie strony ponosiły ciężkie straty, ale Rosjanie coraz wyraźniej spychani byli na wschód, aż 5 maja wieczorem dowódca wojsk rosyjskich, generał Dmitriew wiedział już, że bitwa została przegrana.

49 41’

Jeżów

Zapady

Bochnia

Pierwszego dnia ofensywy armie państw centralnych posunęły się 6 do 10 kilometrów w głąb rosyjskich pozycji. Do niewoli dostało się 17 tysięcy Bińkówka żołnierzy rosyjskich, drugie tyle było poległych Mszanka i rannych.

Rosjanie, bijąc się dzielnie, zdołali wycoMszanka

Pisanki

Górzyna

Podlesie Moroń

Pola od Woli

ka

ka nian róż St

Hamry

Podlesie

Pola

P e r kó w

Półanki

O

O

a

Renesansowy dwór obronny XVI w.

O

Kamieniec

Bołdówki

ko

nk

O

Łużnia nka

Wyszanka

133

Kirkut

ia

Kiedy ruszyła do szturmu, napo21 06’ jednak piechota 21 07’ tkała na niespodziewanie silny ogień cekaemów i prawie na każdym odcinku frontu nacierający ponosili ciężkie straty. Silne odwody i wsparcie lekkiej Krzyżówka artylerii polowej pozwalały mimo to posuwać się stale do przodu.

20 05’

O

49 42’

an

w

Skutki takiego huraganowego ognia robiły ogromne wrażenie na czekających na sygnał do ataku żołnierzach. Wydawało się, że w okopach rosyjskich, nad którymi unoszą się kłęby dymu i buchają słupy ognia, powita ich tylko martwa cisza.

fać się na pozycje drugiej linii obrony i nie można było mówić jeszcze o rozstrzygnięciu.

Przebieg linii frontu 2 maja 1915 roku 41

1. Grybów – cmentarz wojenny nr 130

2. Stróże – stacja kolejowa Przed wiekami istniał w tym miejscu gródek strzegący powstających w dolinie Białej posiadłości klasztornych i rycerskich. W późniejszych wiekach tutejsze ziemie należały do Jeżowskich i Szalowskich. Od końca XIX wieku rytm życia mieszkańców wyznaczany był stukotem kół pociągów i pracy tutejszego węzła kolejowego.

Przed kościołem parafialnym o neogotyckiej architekturze prowadzi w prawo brukowana kostką uliczka. W krótkiej perspektywie ukazują się w głębi, pochodzące z końca XIX wieku, okazałe budynki węzła kolejowego Stróże.

Cmentarz powstał w latach 1917 – 1918, jego projektantem był Hans Mayr, niemiecki architekt, twórca wielu cmentarzy wojennych w Okręgu III – Gorlice. Prostokątna, opasana kamiennym murkiem kwatera, będąca miejscem spoczynku 721 żołnierzy, ozdobiona jest masywnym betonowym krzyżem łacińskim.

Na froncie potężnego cokołu krzyża umieszczona została w języku niemieckim inskrypcja: CMENTARZ I WOJNY NR 130 A/ GRYBÓW TUTAJ SPOCZYWA W POKOJU 721 ŻOŁNIERZY POLEGŁYCH W LATACH 1914-15 Z C.K. ARMII AUSTRO-WĘGIERSKIEJ – 643 Z ARMII NIEMIECKIEJ – 51 Z ARMII ROSYJSKIEJ – 27 Oprócz bezimiennych na ogół ofiar Bitwy Gorlickiej są tu pochowani żołnierze biorący udział w walkach w okolicach Grybowa pomiędzy listopadem 1914 a kwietniem 1915. Potężne dęby rosnące po obu stronach krzyża zasadzone zostały przez budowniczych cmentarza. Cmentarz odnowiony został w latach 1997 – 1998.

stali żołnierze zmarli w lazaretach z powodu chorób zakaźnych, znajduje się w rejonie skrzyżowania drogi nr 28 z ulicą Turystyczną prowadzącą na Podchełmie. Pochowano tu 19 żołnierzy austro-węgierskich i 5 rosyjskich. Jego projektantem był również Hans Mayr.

Aby wyobrazić sobie w pełni atmosferę przygotowań do Bitwy Gorlickiej, należy udać się do Stróż, położonych 8 kilometrów na północ od Grybowa.

Droga prowadzi przez Białą Niżną, gdzie mija się widoczny po lewej stronie klasztor ss. dominikanek założony na początku XX wieku w dawnym dworze Stadnickich. W klasztorze działał w roku 1915 jeden z większych szpitali polowych w tej okolicy. W uznaniu poświęcenia sióstr w opiece nad rannymi sam cesarz złożył w odręcznym piśmie podziękowania, przyznając 9 czerwca 1915 r. przełożonej klasztoru Złoty Krzyż Zasługi.

Zachowało się zdjęcie z maja 1915 roku przedstawiające perspektywę tej uliczki zapełnionej przygotowanymi do marszu oddziałami niemieckiej piechoty i ciężkimi wozami konnymi z zaopatrzeniem frontowym. Na dalszym tle zdjęcia widać wysokie budynki stacji.

Tutejszy węzeł kolejowy odegrał istotną rolę w przygotowaniach do Bitwy Gorlickiej, znajdując się najbliżej pozycji wyjściowych zaplanowanego przez Niemców uderzenia. Od Nowego Sącza docierały tu transporty wojskowe. Jedynie niewielką ich część i dopiero przed samą bitwą pod osłoną mgły i nocy, wysłano dalej na północ w stronę Ciężkowic-Bogoniowic – większość rozładowała się w Grybowie i Stróżach. W sumie do wszystkich stacji przyfrontowych dotarło do dnia ofensywy 640 pociągów wojskowych.

Względy militarne były pierwszoplanowym czynnikiem przy podejmowaniu przez rząd wiedeński w połowie wieku XIX decyzji o budowie linii kolejowych w Galicji. Jako pierwsza ukończona została w roku 1861 linia kolejowa biegnąca zewnętrznym łukiem Karpat, łącząc Kraków ze Lwowem poprzez między innymi, Tarnów. W następnych latach budowano kolejne linie łączące Tarnów z Leluchowem i Preszowem, a także Zwardoń z Nowym Sączem i Stróże z Zagórzem.

Budowa 150-kilometrowego odcinka kolei od Tarnowa do leżącego na granicy Leluchowa trwała trzy lata.

Ciekawe jest, że pierwsze plany przewidywały poprowadzenie linii prosto doliną Białej aż w okolice Tylicza, a więc z pominięciem Nowego Sącza.

Sądeccy radni musieli energicznie zabiegać w Wiedniu o zmianę tych planów. Tunele w Kamionce i Żegiestowie drążyli Tyrolczycy, a budowle inżynieryjne stawiali Austriacy i Włosi. Miejscowa ludność zatrudniona była do kopania i transportu ziemi oraz skał. Od 1876 roku zaczęły tu jeździć pierwsze pociągi, ale ruch pasażerski był ograniczony.

Przed końcem XIX wieku powstała istniejąca do dziś sieć kolei karpackich, które odegrały istotną rolę w czasie I Wojny Światowej pozwalając armii Austro-Węgier szybko przemieszczać i koncentrować w wybranych miejscach swoje oddziały. Sam węzeł w Stróżach zapisał się natomiast w historii wojny jako bezpośrednie zaplecze ofensywy majowej, dostarczając na bliskie pole bitwy potężny strumień wojska i uzbrojenia – głównie niemieckiej 11 Armii.

W Stróżach znajduje się również cmentarz wojenny, gdzie pochowano żołnierzy biorących udział w bitwie.

Aby do niego dotrzeć, należy mijając kościół, drogą nr 981 skierować się krótko dalej na północ i po 150 metrach skręcić w prawo (drogowskaz Łużna 9).

Zaraz za wiaduktem znowu należy skręcić w prawo i po chwili znowu w lewo. Wąska dróżka biegnie grzbietem wśród zabudowań wzdłuż dolinki potoku Wiskitnianka. Około 1,3 kilometra od wiaduktu schodzi w lewo droga polna prowadząca do nadrzecznych zadrzewień. Idąc ich skrajem, dochodzi się do zadbanego cmentarzyka.

Warto wspomnieć, że cmentarz wojenny nr 130 miał jeszcze jedną kwaterę, znajdującą się na położonym kilkaset metrów dalej na zachód cmentarzu żydowskim – kirkucie, zdewastowanym podczas II Wojny Światowej. Pochowani tam zostali żołnierze narodowości żydowskiej, polegli na okolicznych polach walk lub w lazaretach. Z siedmiu nagrobków zachowało się do obecnych czasów pięć niekompletnych i przemieszczonych.

Drugi z cmentarzy wojennych Grybowa, nr 129 – tak zwany „choleryczny”, na którym pochowani zo42

ukończony.ślad.zabawnie

krzewy.esej.miękkość

43

3. Stróże – cmentarz wojenny nr 131

4. Łużna – Pustki – cmentarz wojenny nr 123 W rejonie wzgórza Pustki nad Łużną miał miejsce 2 maja 1915 roku krwawy szturm na pozycje rosyjskie żołnierzy austro-węgierskiej 12 Krakowskiej Dywizji Piechoty, złożonej głównie z Polaków (Wadowicki i Cieszyński Pułk Piechoty).

W ciężkich walkach polskie pułki straciły blisko 900 żołnierzy. Mimo tak dużych strat Polakom poszło znacznie lepiej niż innym oddziałom na sąsiednich odcinkach frontu – dzięki umiejętnemu zastosowaniu przez dowodzącego dywizyjną artylerią płk.

Tadeusza Jordana-Rozwadowskiego nieprzerwanego ognia kroczącego, przenoszonego do przodu w miarę postępów piechoty.

U podnóża wzniesienia powstał największy obszarowo w Galicji Zachodniej cmentarz wojenny nr 123, z mogiłami żołnierzy austriackich, węgierskich, polskich i rosyjskich. Cmentarz, zaprojektowany przez Jana Szczepkowskiego, jest położony nietypowo na tarasach dość stromego zbocza, które wokół porasta las.

Ten cmentarz już na pierwszy rzut oka różni się od poprzednio odwiedzanych – brakiem patosu. Jego ogrodzenie i wejściowe bramki przypominają dawne dworskie cmentarzyki, lekkie metalowe sztachety rozpięto pomiędzy tynkowanymi słupkami, których krawędzie oblicowane zostały drobnymi otoczakami rzecznymi.

Projektantem cmentarza był Jan Szczepkowski, polski artysta rzeźbiarz, który pełnił służbę frontową do maja 1915, kiedy na skutek odniesionych ran uznany został za niezdolnego do walki i skierowany później do Oddziału Grobów Wojennych. Pełnił w nim funkcję kierownika artystycznego okręgu Łużna i zaprojektował wiele cmentarzy.

Typowe są kamienie nagrobkowe z żeliwnymi krzyżami na mogiłach, inną natomiast od reszty

formę ma pomnik – kamienny obelisk na szerokim postumencie o wyraźnie germańskim charakterze.

Na wieńcu otaczającym pomnik znajdują się herby Królestwa Węgier, Cesarstwa Austrii oraz Cesarstwa Niemieckiego. Powstał on prawdopodobnie odrębnie od reszty cmentarza, być może z prywatnej fundacji rodzin spoczywających tu oficerów armii niemieckiej i austro-węgierskiej.

W górę prowadzą wytyczone ścieżki z kamiennymi schodkami oraz ławkami. Na zboczu, w pewnym od siebie oddaleniu znaleźć można indywidualnie zaprojektowane kwatery przyporządkowane konkretnym oddziałom i narodowościom.

Najmocniejszym akcentem architektury cmentarza była przez dziesiątki lat kaplica w formie strzelistej drewnianej gontyny, zbudowanej na jego szczycie

według projektu Dušana Jurkoviča, architekta słowackiego, najbardziej znaczącej postaci w Oddziale Grobów Wojennych.

Kaplica spłonęła w 1985 roku i na wiele lat pozostały na jej miejscu jedynie kamienne bloki fundamentów, pokrywane przez rozprzestrzeniającą się zieleń lasu, która temu miejscu nadawała wygląd azteckich ruin. Niedawno odbudowana została całkowicie, a okalający ją młody las wycięty, dzięki czemu widoczna jest dobrze z drogi Tarnów – Gorlice. Z jej tarasu rozciąga się natomiast ku południowi daleka panorama przedpola bitwy ograniczona wzniesieniami Maślanej Góry i Jaworza.

Cmentarz Pustki to ostatnie miejsce drugiej części wycieczki.

Na cmentarzu pochowano 95 żołnierzy z armii austro-węgierskiej, 11 z armii niemieckiej i 8 z armii rosyjskiej.

W tym miejscu można wycieczkę zakończyć – albo udać się jeszcze śladem podążających na pole bitwy wojsk – do Łużnej i odwiedzić tam słynny cmentarz wojenny nr 123, Łużna – Pustki.

Należy wówczas wrócić w sąsiedztwo mijanego wcześniej wiaduktu kolejowego i skierować się drogą do Łużnej w prawo do góry. Wzdłuż drogi biegnie dalej linia kolejowa odbijająca ze Stróż jednym torem na wschód w kierunku Gorlic wykorzystując szerokie obniżenie pomiędzy leśnym masywem Maślanej Góry a wysoką wierzchowiną rejonu Stróżnej.

Tędy na linię frontu maszerowały kolumny oddziałów niemieckich i austro-węgierskich.

Falkowa Sądecki Park Etnograficzny

44

dowody.wynajmować.jawność

krajobraz.oswoić.świadczyć

45

Szlaki piesze przez Góry Grybowskie

Stróże, Wyskitna

1. Szlak zielony im. Wincentego Pola Górki 00’ 01’ 20 [3] 02’ 21 03’ 20 04’ 20 05’ Stróże [1]20 59’Maślana21Podgwizdów Góra [2] 20Szymbark (pierwszy Zaborówka Łużnaodcinek szlaku) Dół

20 58’ O

O

O

O

O

O

długość trasy – 12 km, drogi polne i leśne, Lisiaki czas przejścia – 3:20 godziny, Wyszanka podejścia – 391 m, zejścia – 369 m Zadziele

O

21 06’

O

21 07’

O

O

Kamieniec

Łużnia nka

Grochowa

Bobowa

Krzyżówka Bołdówki O

49 42’

ka

ka nian róż St

zyska

Polna

Kościół drewniany XVI w.

n ia Po l

R H

Kozia Góra

Sz a

Biedowa

Skansen pszczelarstwa “Sądecki Bartnik”

Kozica O

Dwór Skrzyńskich XIX w.

Mszanka

49 41’

Barokowy kościół drewniany XVIII w.

Podlesie Pola Beskidem Niskim a Pogórzem Karpackim.

Pola od Woli Pisanki Zbaczając nieco ze szlaku, zobaczyć można Zapady Bińkówka rejon osuwiska Szklarki i jeziorko BeskidzKozłówki Wola kie zoGórzynaMorskie Oko. Na koniec wycieczkiMszanka Łużańska Nowa Wieśnad Ropą z renesansowym staje Szymbark kasztelem Gładyszów i innymi zabytkami.

Z Szymbarku wrócić można do Grybowa autobusem. ka lów

Dojazd do Stróżna Stróż autobusem lub koleją.

Całodniowa wycieczka przez masyw MaBochnia ślanej Góry rozpoczyna się widokami Pogórza Rożnowskiego i Ciężkowickiego oraz Podlesie Zadziele Jamna otoczonej amfiteatralnie Szalowa kotliny Grybowa bacówka Nowa Wieś wzniesieniami Gór Grybowskich. Umiarkowane Szerokie podejścia doprowadzają na wysoki grzbiet, którym biegnie granica pomiędzy nk a P e r kó w

Półanki

anka

Bucze

1

1

Wyskitnianka

R

Ośrodek im. Ojca Pio

By

Wyskitna

A Z R



Ożenna 



131

Stróże

H

O

Spisak

98

Biała

49 40’

Bieśnik Wygony

rz st

ka an

Gorl ice 

Bystra

Podlesie

Dwór XIX w. Ośrodek PAN

689,7

O

49 39’

Taborówka

Pod Lasem

Zielona Góra

Słopna

Maślana Góra

Biała Niżna ni

an

Wiatrówki

Rez. Jelenia Góra



Morskie Oko Ścieżka dydaktyczna

Gródek

ka

Politechniki Warszawskiej

Podlesie

arafialne - Dwór XVII w.

Kamionki

Szklarka

Nadjazie

Zalipie

schów XIX w.

Szymbark

Su d oł

73

Zagórze

Zagórze elok ult uro wy

Kusiówka Księże

520,3

R

643,0

Miejska Góra Kościół XVIII w.

Bia ła 1

98

46

Podziałówka

778,2

W miarę wznoszenia się odsłania się po stronie południowej panorama Gór Grybowskich zamykających szerokim pierścieniem kotlinę wokół

Grybowa. Od zachodu, spoza poprzecinanych polami uprawnymi wzniesień Pogórza Rożnowskiego, wyłaniają się zalesione wierzchołki Jodłowej Góry i Rosochatki. Charakterystyczny, ciemnozielony wał Jaworza widoczny jest bardziej ku południowi, za Grybowem. Wprost na południu, ponad wysokie płaskie wzniesienia, sterczy pokryty całkowicie lasem wierzchołek Chełmu. Od wschodu pasmo kończy szeroka i bliska już kulminacja Maślanej Góry.

Wśród pól na pierwszym planie rozsiana jest luźna zabudowa wsi Wyskitna. Droga zbliża się do potoku, na skrzyżowaniu przy budynku szkoły szlak skręca w lewo i po chwili dociera do następnego skrzyżowania dróg przy lesie. Tu kieruje się w prawo drogą gruntową, którą wchodzi zaraz w las.

Stąd zaczyna się podejście, miejscami dość strome.

Na odcinku 2 km pod szczyt Zielonej Góry (690 m n.p.m.) trzeba wznieść się ponad 200 metrów.

Mijając szczyt od północy, szlak schodzi na płytką przełęcz z prostopadłą drogą leśną. Grzbiet podcina tu od północy nisza źródliskowa potoku Szalówka, a od południa nisza Cisowego Potoku. Kolejne podejście prowadzi na północny wierzchołek kulminacji Maślanej Góry, a potem stromo na jej właściwy szczyt z wieżą telekomunikacyjną.

647,7

Kawówka Smakówka

Barbarzaki

Kąclowa



O

e rlic Go

49 36’

Dwór XIX w.

G. Chełm

worze

Zapadle

K

72

Ropa

Matołówka

Wólka G. Palenica

Na Dole

n ka



Kóstra

Pieronówka

Huciska Góry

Cerkiew XIX w.

Pociecha

Kąty

Kaplica drewniana XX w.

a

Dwór XIX w.

B i el a

Szlak Wi

Badonie

Łęgi za Górą

Bykówka

Folwark

O

P L A Z R

2

Skansen

Dwór obronny Gładyszów

Sośnie Dolne

Dół

49 37’

Grybów

74

 ska stow ała aM gur Ma

Górki

a

28

Miastko

Polanki 129

O

op

Granice

Gorlice

Sł

Brzezie wk a

49 38’

kiełko

Gr od kó

Ro p

Kort tenisowy/lodowisko

 Grabna

To Berdechów, niewielki przysiółek, gdzie w nieistniejącym już folwarku ukrywał się podczas wojny profesor Hugo Steinhaus, światowej sławy polski matematyk żydowskiego pochodzenia.

Droga w coraz rzadszej zabudowie biegnie w kierunku odległych jeszcze wzniesień płytką dolinką Wyskitnianki, niewielkiego potoku płynącego poniżej w kępach drzew.

752,9

Klasztor ss. Dominikanek

Trasa szlaku ma początek przy stacji PKP w Stróżach i mijając kościół parafialny, kieruje się na północ chodnikiem wzdłuż drogi wojewódzkiej 981. Naprzeciwko Centrum Szkoleniowo-Rehabilitacyjnego im. Ojca Pio skręca w prawo, w drogę prowadzącą do Łużnej. Za tunelem kolejowym wspina się na zbocze doliny Białej i przy restauracji „Pałacyk pod Różą” skręca w prawo w asfaltową drogę lokalną.

Zagóra

G. Suchy Wierch

631,0

Muzeum Rzemiosła Łemkowskiego Cerkiew drewniana XVIII w.

Kowalówka

Bielanka

Maślana Góra – pisarze.niewielu.polana

47

Maślana Góra, Osuwisko Szklarki

Szymbark, Bielanka Ścieżka przyrodnicza, znakowana biało-niebieskimi prostokątami, prowadzi od rozdroża na szlaku zielonym w grani Maślanej Góry w dół lewym brzegiem rynny osuwiskowej, obok jeziorka odbijającego w spokojnej toni otaczający las, dalej przez pofałdowany teren dolnej części jęzora osuwiskowego do wyjścia z lasu i polami schodzi do przysiółka Łęgi w dolinie Ropy, 2,5 km na zachód od Szymbarku.

Natomiast szlak zielony z rozdroża na osuwisku prowadzi na wschód w kierunku niższej kulminacji masywu – Jeleniej Góry. Po minięciu jej kopulastego wierzchołka biegnie granicą rezerwatu „Jelenia Góra”. Położony na terenie niszy innego starego osuwiska rezerwat chroni przede wszystkim naturalne stanowiska rzadkiej paproci z gatunku języcznik zwyczajny, a także buczynę karpacką z udziałem jodły.

Cały masyw Maślanej Góry pokrywa gęsty las bukowo-jodłowy, więc choć wysoki maszt dostrzegalny jest z dalekich okolic, to na Maślanej Górze trudno liczyć na widoki.

Schodząc szlakiem z wierzchołka, po trzystu metrach, zobaczyć można rozdroże, z którego w prawo w dół schodzi znakowana niebiesko-białymi znakami trasa ścieżki przyrodniczej prowadzącej do leżącego blisko kilometr dalej Beskidzkiego Morskiego Oka, niewielkiego śródleśnego jeziorka.

Osuwisko Szklarki (Osuwisko Sawickiego) Jest to osobliwość przyrodnicza. Jeziorko powstało na skutek obrywu i zsunięcia ze zboczy Maślanej Góry mas skalnych – głównie piaskowców i łupków, które zatamowały wody potoku Szklarka.

Osuwisko utworzyło się w 1784 roku – wzmiankę o nim zamieścił Ewaryst Kuropatnicki w swoim dziele „Geografia albo dokładne opisanie królestw Galicyi i Lodomeryi ”, wydanym w Przemyślu, w roku 1786.

niżej, liczy 2 840 metrów (1) przy średniej szerokości ponad 500 metrów. Ocenia się, że powierzchnia poślizgu mas skalnych leży średnio 20 metrów poniżej powierzchni gruntu – co daje pojęcie o objętości i ciężarze zsuniętego materiału.

Pierwszym badaczem osuwiska Szklarki był Ludomir Sawicki. W roku 1917 wydał jego szczegółową monografię, która stała się podstawowym materiałem referencyjnym, najczęściej cytowaną pracą przy dalszych badaniach osuwisk w Karpatach. Dlatego wśród geologów rozpowszechniona jest też nazwa „osuwisko Sawickiego”. Prowadzone dawniej obserwacje terenowe, potwierdzone wpisami w księgach parafialnych Szymbarku, dowodzą istnienia lokalnych ruchów masowych na obszarze osuwiska, zdarzających się po okresach intensywnych opadów. Również prowadzone współcześnie dokładne analizy dendrologiczne potwierdzają jego niestabilność.

„Szymbark. Wieś domu Siedleckich; murowanym, staroświeckim mieszkalnym zamkiem ozdobny; sławny uwięzioną górą z lasem, który pokruszony został w roku 1784”.

W roku 1913 nastąpił kolejny niszczący ruch mas skalnych. Samo jeziorko nie jest tak imponujące, jak całość potężnego osuwiska, które jednak skrywa dość szczelnie las.

Mijając granicę rezerwatu, szlak schodzi na skraj długiej polany Pod Kamionką, gdzie stopniowo odkrywa się w wąskim oknie między lasami perspektywa doliny Ropy w Szymbarku. Grzbiet ma-

sywu Maślanej Góry staje się coraz węższy i niższy, i szlak dociera na jego południowy skraj, gdzie leży na wysokim tarasie doliny Ropy – Miastko, cen-

tralna część Szymbarku z nowym kościołem pw.

Matki Bożej Szkaplerznej. Szymbark to dawny gródek rodu rycerskiego Gładyszów, właścicieli wielu okolicznych ziem, tak zwanego „Dominium Ropae”.

Pamiątką po nich jest położony malowniczo na skarpie nad rzeką murowany kasztel obronny, którego sylwetka stała się ikoną tego typu architektury w Polsce.

Warto tu również zobaczyć skansen budownictwa ludowego, zabytkowy dworek drewniany i późnobarokowy kościół drewniany pw. św. Wojciecha stojący w sąsiedztwie nowego kościoła.

Dalsza trasa szlaku prowadzi wzdłuż drogi krajowej nr 28 w kierunku Gorlic i mostem przekracza rzekę Białą. Zaraz za mostem szlak skręca w prawo w dróżkę biegnącą przez przysiółek Na Górach.

Kluczy nieco wśród pól i łączy się z drogą asfaltową. Dalej łączy się z następną drogą asfaltową wznoszącą się doliną potoku Bielanka i wzdłuż niej dociera przez las do leśniczówki Bielanka, gdzie znajduje się rozdroże szlaków turystycznych.

Szlak zielony krzyżuje się tu ze szlakiem żółtym biegnącym z Gorlic przez Florynkę do Nowego Sącza. Można wykorzystać jego odcinek Bielanka – Wawrzka, aby dojść pod górę Chełm i zejść z niej szlakiem niebieskim do Grybowa – trasa o długości 20 km, czasie przejścia 6:25 godzin, podejścia 854 metrów.

Można również kontynuować wędrówkę szlakiem zielonym w kierunku schroniska na Magurze Małastowskiej – trasa o długości 12 km, czasie przejścia 4 godziny, podejścia 514 metrów. Kolejny odcinek szlakiem zielonym prowadzi górami do Wysowej – trasa o długości 17 km, czasie przejścia, 5:15 godzin podejścia 618 metrów. Ostatni odcinek szlaku to trasa z Wysowej do Krynicy – trasa o długości 16 km, czasie przejścia 5 godzin i 30 minut, podejścia, 730 metrów.

Aby zakończyć wędrówkę szlakiem zielonym, należy powrócić do Szymbarku, skąd do Grybowa dostać się można autobusem. W takim przypadku warto jeszcze przespacerować się około jednego kilometra od leśniczówki na południe, by odwiedzić dawną łemkowską wieś Bielankę o bogatej historii i zobaczyć tamtejszą cerkiew greckokatolicką pw. Opieki Bogurodzicy oraz Muzeum Rzemiosła Łemkowskiego im. Stefana Czerhoniaka.

Jego długość, począwszy od stromych krawędzi obrywu pod granią Maślanej Góry na wysokości 725 m n.p.m. do krańców jęzora kilkaset metrów 48

rebus.organizmy.utwory - Beskidzkie Morskie Oko

Szymbark – botanika.szacunek.bogaty

49

Wyszanka

133

Zadziele

Ja

Bołdówki

Kirkut

o

ia

O

nk

a

Stróżna ka nian róż St

Hamry

Za Lasem

Tarnów

Widomia

Rzeki

Szalowa

bacówka

Barokowy kościół drewniany XVIII w.

Kościół drewniany XVI w.

k n ia n Po l

R H

Mosteczna

a

Biedowa

Skansen pszczelarstwa “Sądecki Bartnik”

1

H

A Z R

Nalepówki

749,6

u

G. Rosochatka

Piekiełko

H

Synagoga XX w.

an

1

róle kK



Kaplica drewniana XX w.

Miejska Góra

n Pławi a

Ziółkówka

Bia ła

Podjaworze

Pod Świnką

1

98

Podziałówka



3

Szewska Ulica

880.0

G. Jaworze

Wieża widokowa

 Podchełmie Motykówka



Tonia

R oz

w ka czaró Bin

tok i

Łazy

G. Kiczera Żdżar

Pod Wawrzką Binczarki

763,5



622,8

Przebudowa

Modynianka – botanika.szacunek.bogaty

Florynka A Z

Jaszkowa



O

G. Tokarnia

692,2

662,8

49 33

G. Dził

G. Łysiec

G. Czertyżyki

Wola

Pod Brunarami

G. Podwojenne 790,5

ian ka

609,4

126

Cerkiew murowana XIX w.

G. Terpackie Niżne

Potok Łos

Cerkiew drewniana XIX w.



127

Cerkiew drewniana XVI w.

128

Garłaszówka Deciówka Teraz Pod Styrem następuje długi odcinek trasy z odkrytym od zachodu grzbietem. Droga najpierw gruntowa, Łosie Zadział a potem betonowa, wije się Stolarzówka łagodnie wzdłuż krawęSzldzi lasu, przez który czasem otwierają się widokowe ak Pu łask okna iego w kierunku doliny Białej i Chełmu, natomiast po prawej zmienia się perspektywa coraz bliższego Pniaki Jaworza i rozległych lasów w dolinie Pławianki poKlimkówka niżej drogi.

O

Binczarowa

Drągówka

Bielanka

49 34’

Pereliska

Wawrzka

Za Białą W Polu

Muzeum Rzemiosła Łemkowskiego Cerkiew drewniana XVIII w.

Bogacz

Cerkiew drewniana XX w.

Pod Berlową





Kościół drewniany XX w.

Za Garbem

Cerkiew drewniana XIX w.

Koniec Wsi Bratyszowiec

Kąclowa

Kmakówka

2

Pod Berli Za Socholem

Bogusza

Hebdówka

Barbarzaki

Durlakówka Pod Madynianką

760,9

Za Górą

647,7

G. Suchy Wierch

O

Skrabówka

G. Postawne

Królowa Górna

778,2

631,0

Jawory

Jaworze

Tu warto odpocząć na skraju sosnowego zagajnika przy małej kapliczce zawieszonej na drzewie.

W dole poniżej leży wieś Binczarowa. Potok Binczarówka płynie na wschód uchodząc do Białej.

O

Pruskówka Brzegówka

G. Chełm

Kaplica drewniana XX w.

49 35’

Ropa Tu szeroko otwiera się niebo. Po przeciwnej stronie  ice orl doliny widać wzniesienie i szczytową kopułę Ggóry Chełm, a blisko wśród Zagóra pól małą kapliczkę. Szlak Kawówka skręca w lewo, w inną drogę gruntową, która łagodSmakówka nie wznosi się grzbietem pomiędzy dwoma potokami i wchodzi w las. Przez rozległą polanę otwiera Kowalówka się widok na Koziniec, czasem Wierzchy można usłyszeć i doRównie strzec jadący wokół góry pociąg. Po wyjściu z lasu Nowakówka Cegielnia otwiera się widok na zachód, na Ptaszkową leżącą Lipie u stóp długiego pokrytego Zagrody lasem grzbietu Jaworza.

Dwór XIX w.

Nad Browarem

ka Pawlakówka

49 36’

H Trasy biegów narciarskich

Zapadle

K

643,0

72

Matołówka

Centrum Sportów Zimowych

Wiśniowa Góra

G. Jaworzyna

Kusiówka

520,3

R

Kościół XVIII w.

701,6

50

Wólka G. Palenica

Na Dole

Księże

Sadówka

Ścieżka dydaktyczna

Królowa Polska

Pociecha

Kóstra

Kąty

Pieronówka

Huciska Góry

Cerkiew XIX w.

O

Wielkie Pole Buczki Niżne

elok ult uro wy

Dwór XIX w.

Folwark

n ka

A Z

Zagórze

Zagórze

Biała Wyżna

Badonie

Łęgi za Górą 73

Szlak Wi

Pałubówka Gryblówka Rolówka Michalikówka

Skansen

Szymbark

Bykówka

ki ws

74

Dwór obronny Gładyszów

Su d oł

Dół

B i el a

Ptaszkowa



Górki

Sośnie Dolne

a

28

Miastko

49 37’

Grybów



la Sz

Izba regionalna

Warchałówka

Nadjazie

Zalipie

Polanki

560,3

Kościół drewniany XVI w.

Ząbry Niżny Pagórek

Szklarka

Podlesie

P L A Z R

Na Wygonie

Wyżny Pagórek

Kamionki

 ska stow ała aM gur Ma

Rzeki

Ścieżka dydaktyczna

Gródek

ka

Lipie

wa



Morskie Oko

Dwór Hoschów XIX w.

Zadziele

R Dolinki

ni

Brzezie wk a

129

Browar Grybów XIX w.

Zajazd “U Krystyny”

op

Gr od kó

Biała Niżna

130

28

Kućmy

752,9

Ośrodek Politechniki Warszawskiej



Podgórze

Maślana Góra

Muzeum Parafialne - Dwór XVII w.

Strzylawki

arki

Sł

Siołkowa Kirkut

Starowiejskie

Droga wije się łagodnie dnem doliny Białej wśród zabudowy Białej Wyżnej, raz bliżej, a raz dalej od rzeki. Za niewielkim sklepikiem spożywczym po lewej, przy drewnianym krzyżu, szlak opuszcza drogę Granice i skręca w prawo, kierując się w pola nad wsią.Wiatrówki Rez. Jelenia Góra

O



Grabna

Droga mija wznoszący się po lewej szczyt Modynianki.

Kolejna odsłona krajobrazu czeka w obTaborówka niżeniu grzbietu pomiędzy Modynianką a Jaworzem. Za plecami zostaje widok ciemnego leśnego pustkowia i dalekiej wieży kościoła w Ptaszkowej, a na wprost pojawia się rozświetlona perspektywa pastwisk i rzadkich lesistych kopek Beskidu Niskiego. To wyjątkowo malowniczy widok.

Gorlice

Wojciechowa Góra

554,9

Węglarnia

Zielona Góra

49 38’

Bania

Kort tenisowy/lodowisko



Siołków k

Pańskie

Potoki

689,7

Klasztor ss. Dominikanek

a

Stara Wieś

Dwór XIX w. Ośrodek PAN

Wyskitna

O

Potoki

Gorl ice 

49 39’

A

Szyb naftowy

Ożenna 

Jeszcze raz skręcając w prawo, dociera do ulicy Artura Grottgera, którą droga wojewódzka nr 981 opuszcza Grybów, kierując się na Krynicę-Zdrój. ka an Bystra rz st drogi szlak biegnie na połuWzdłuż tej ruchliwej By Podlesie dnie przez następne 1 500 metrów. Iść można początkowo chodnikiem, a potem jej skrajem.

Pod Lasem



131

Ośrodek im. Ojca Pio

Kościół drewniany XVI w.

Podgranice

Wyskitnianka

R

O

98

Krużlowianka

owa lska

Wygony

Spisak

iała Grybowa – Balbo szlakiem niebieskim przez Postawne przejść całym długim grzbietem Jaworza i zejść do Ptaszkowej z zabytkoStróże  wym kościołem drewnianym – aby stąd Zagórze pociągiem wrócić do Grybowa, podziwiając malownicze widoki z serpentyn Słopna wokół Kozińca.

Krużlowa Celem tej całodniowej wycieczki na wysoNiżna kie pasmo Jaworza jest wieża widokowa, Karczemne z której rozciąga się wokół niepowtarzalny Chodorowa widokKrużlowa pofalowanego pogórza oraz coraz Wyżna dalszych pasm górskich: Beskidu Niskiego, Widomia Beskidu Sądeckiego, a nawetOsików Tatr. Ze szczyKarczyska tu Jaworza wracać można tą samą drogą do

Kozia Góra

49 40’

Poddziale

Kozica

ka lów

Polna

Mszanka

TrasaGórzyna tego szlaku zaczyna się przy dworcu kolejo-Mszanka Łużańska wym w Grybowie Nowa i prowadzi krótko ulicą Kolejową, Wieś chwilkę Grunwaldzką i dalej boczną uliczką Parkową z wieloma ciekawymi pamiątkami XIX-wiecznej zabudowy miasta. Następnie kieruje się w lewo przez park, by dotrzeć do ulicy Kościuszki, którą Sz a skręca w lewo pod wiadukt kolejowy. Za wiaduktem szlak skręca w prawo w wąską dróżkę asfaltową Bucze przecinającą osiedle Równie.

Bieśnik

Szerokie

Kościół drewniany XVII w.

Zabrzeż

dgwizdów

Zadziele

Dwór Skrzyńskich XIX w.

nk a

Bińkówka

Kozłówki

O

 Bobowa i leśne, długość trasy – 9 km, chodnik, drogi lokalne, polne Wojnarowa czas przejścia – 2:17 godziny, Wilczyska podejścia – 554 m, zejścia – 6 m Równie Jasie nia

Jamna

Nowa Wieś

Renesansowy dwór obronny XVI w.

any XX w.

Pisanki

Zapady

Bochnia

Wola

Podlesie Moroń

Z Kąclowej pod Modyniankę Pola od Woli

49 41’

Grybów [1] Modynianka [2] Jaworze Jeżów [3] Sośnie

Niecew

Podlesie

Pola

ka

2. Szlak zielony Grybów – Jaworze Koczanka

P e r kó w

Półanki

Ćwikłówka

Dwór murowany Długoszowskich XX w.

Podlesie

49 42’

nk

w

Ro p

ka

Jankowa Lipniczka

Jasionki

51

Karpaty z wieży widokowej Droga betonowa schodzi do wsi. Szlak biegnie dalej prosto, kierując się w las, pod strome wschodnie zbocze Chełmu. Teraz następuje strome podejście.

Na odcinku 1 500 metrów do szczytu Jaworza droga pokonuje 240 metrów wysokości, z czego większość na samym początku odcinka.

W skarpie drogi przecinającej zbocze zakosami odsłaniają się, zapadające pod niewielkim kątem na północ, warstwy fliszu karpackiego – piaskowce drobnoławicowe i łupki. To tak zwane warstwy hieroglifowe, stanowiące podłoże dla młodszych gruboławicowych piaskowców magurskich tworzących zasadniczy trzon masywu Jaworza – a także Chełmu.

Na zachodzie ponad Kotliną Sądecką wznoszą się na horyzoncie kopuły Beskidu Wyspowego z masywem tamtejszego Chełmu na pierwszym planie.

Wieża widokowa na Jaworzu stała się popularnym celem zbiorowych i indywidualnych wycieczek o każdej porze roku. U jej stóp znajduje się płyta kamienna przypominająca wędrówkę Karola Wojtyły szlakami Beskidu Niskiego i pamiętne słowa Ojca Świętego „Pilnujcie tych szlaków”.

Wyżej droga staje się mniej stroma i zamienia w ścieżkę biegnącą przez gęsty las aż do niewielkiej polanki na szczycie Jaworza, gdzie stoi metalowa wieża widokowa.

Całą wysoką grań pasma Jaworza pokrył las i pomimo doskonałego położenia niemożliwa była przez długie lata obserwacja otaczających Jaworze gór, przez co biegnący tędy szlak turystyczny stał się mało atrakcyjny.

Dlatego gmina Grybów postawiła metalową wieżę widokową, której taras wznosi się ponad czubki buków i jodeł. Zmontowaną w całości konstrukcję dostarczył na szczyt Jaworza potężny śmigłowiec.

Panorama, jaką zobaczyć można z tarasu, jest wyjątkowa. Na północy rozwija się szeroka przestrzeń kotliny Grybowa otoczonej ramionami Gór Grybowskich. Od zachodu, na przedłużeniu leśnego masywu Jaworza i Postawnego, widać dalekie kopki Rosochatki i Jodłowej Góry wiszące nad rozściełającym się daleko Pogórzem Rożnowskim.

Grybów leży za długim grzbietem pomiędzy doliną Pławianki a doliną Białej ciągnącym się od Modynianki – którym prowadziła trasa wycieczki. Za Modynianką, po drugiej stronie doliny Białej, swoje strome czoło wznosi Chełm, a horyzont od strony wschodniej kotliny zamyka masyw Maślanej Góry.

Na wschodzie i południu ciemnymi falami ciągną się kolejne pasma Beskidu Niskiego z wysokim wałem Pasma Jaworzyny zamykającym horyzont. Na południowym zachodzie, w dalekiej perspektywie, widać grzbiet Pasma Radziejowej, a przy dobrej pogodzie czubki Tatr.

52

estetyczny.niebo.składane – Jaworze

Przy wieży znajduje się rozdroże szlaków. Szlak zielony prowadzi do Grybowa grzbietem Modynianki.

Szlak niebieski prowadzi na zachód przez Postawne do Ptaszkowej i dalej przez Rosochatkę i Jodłową Górę do Nowego Sącza – oraz na południe przecinając pasma Beskidu Niskiego do Kamiannej i do Krynicy-Zdroju (Kopciowa).

Opcje powrotu do Grybowa to: wędrówka jeszcze raz szlakiem zielonym (2 godziny), przejście grzbietem Jaworza przez Postawne do Ptaszkowej (ponad 1 godzina) i powrót do Grybowa pociągiem lub autobusem. Możliwe jest również zejście szlakiem zielonym do drogi betonowej nad Binczarową i zejście do Binczarowej, gdzie po obejrzeniu tamtejszej cerkwi wrócić można do Grybowa autobusem z Binczarowej lub Florynki.

53

Górzyna

Podlesie Jamna

Mszanka

Łużańska

Szalowa

Kozica

Nowa Wieś

Barokowy kościół drewniany XVIII w.

O

Nowa Wieś

Zadziele

bacówka

49 41’

Moroń

Dwór Skrzyńskich XIX w.

 Bobowa

3. Szlak niebieski i czarny Grybów – Klimkówka

Pod Chełmem

Szerokie

Kościół drewniany XVII w.

Wilczyska

Kościół drewniany XVI w.

n ia n Po l

R H

Kozia Góra

Sz a

ka

ka lów

Polna

Biedowa

Skansen pszczelarstwa “Sądecki Bartnik”

Grybów [1] Chełm [2] Klimkówka [3]

Bucze O

49 40’

Ożenna 

1

98

Wygony długość trasy – 18,6 km, chodnik, drogi lokalne, polne i leśne, Spisak Biała czas przejścia – 4:40 godziny, podejścia – 378 m, zejścia – 284 m

Bieśnik



131

Stróże

Ośrodek im. Ojca Pio

Kort tenisowy/lodowisko

an

Maślana Góra 752,9

Ścieżka dydaktyczna

Ośrodek Politechniki Warszawskiej

Synagoga XX w.

Zagórze

Zagórze

Kusiówka

Podziałówka

Bogacz

Cerkiew drewniana XX w.

Wawrzka

Za Białą

128

Garłaszówka

Zadział

Pod Wawrzką Binczarki

G. Łysiec

uła sk

662,8

G. Kiczera Żdżar

iego

Pniaki



622,8

Florynka



O

Jaszkowa Flasza Brunary Niżne

Biała



Urodziwy kościółek na Podchełmiu zbudowany został w roku 1934 przez braci Dziedziaków (ks.

Ignacy i ks. Bernardyn). Kościół drewniany z wieżą, w stylu regionalnym kryty blachą, otoczony drewnianym płotem wykładanym gontami, osłonięty starymi lipami, pełni latem rolę kaplicy polowej – u stóp góry Chełm.

49 33’

A Z

Pod Kiczarą Wołoszczyny

G. Czertyżyki

Wola

Pod Brunarami

Cerkiew murowana XIX w.

Przebudowa

3

Klimkówka

126

692,2

609,4



Zbudowano go z pomocą mieszkańców Podchełmia na styku trzech parafii: Grybów, Kąclowa, G. Kopa



Suchy

671,6

708,5

ar

G. Kiczera Wielka 694,2

Podchełmie kaplica – wyczucie.pomagał.ustąpić

Brunary 707,9

O

G. Pasieczna

t

S

Mos

l zk

49 32

ka

54

Po odpoczynku na ławeczce przed kościołem można ruszyć dalej. Wąska asfaltowa dróżka, kilkaset metrów przed skrajem lasu na Chełmie skręca w prawo i długim odcinkiem okrąża lesistą kopułę, kierując się na zachód. Asfaltową nawierzchnię zastępuje biały beton i dróżka staje się jeszcze węższa, wijąc się malowniczo wśród pól i zagajników, pomiędzy którymi prześwituje daleka Modynianka i Jaworze. Znaków szlaku tutaj już prawie nie

O

Szl ak P

Tonia

G. Dził

Łosie

Stolarzówka

Cerkiew drewniana XIX w.



W czasie ostatniej wojny nieraz przychodzili do tego kościółka na mszę świętą okoliczni partyzanci, dlatego Niemcy nazwali go „Banditenkirche”.

W roku 1984 ustawiono obok tego kościółka pomnik ku czci pomordowanych w czasie ostatniej wojny mieszkańców ziemi grybowskiej. Spod kościółka rozciąga się daleka panorama Pogórza i Gór Grybowskich.

49 34’

W Polu

Deciówka Pod Styrem

Drągówka

Gęsta początkowo zabudowa jednorodzinna rzednie i stopniowo odsłaniają się widoki na okolicę.

Ta dość długa wędrówka pod górę do kapliczki na Podchełmiu potrwa około godziny, ale coraz Potok Łos iaszerzej otwierające się widoki gór umilą spacer. Po nk a minięciu zagajnika, na wzniesieniu, ulica Zdrojowa łączy się z ulicą Turystyczną. Widoczna w długiej perspektywie droga biegnie szerokim grzbietem prosto pod zalesiony wierzchołek Chełmu.

O

Lipie Zagrody



Za Garbem

w ka czaró Bin

Cegielnia

Motykówka

Kościół drewniany XX w.

Cerkiew drewniana XVI w.

Wierzchy

Równie

Kmakówka

127

Bielanka

Kowalówka

Nowakówka

Pod Berlową

inczarowa

631,0

Muzeum Rzemiosła Łemkowskiego Cerkiew drewniana XVIII w.

Kąclowa



G. Suchy Wierch

Zagóra

Kawówka Smakówka

 Podchełmie

Berli Za Socholem



647,7

Barbarzaki

Durlakówka Pod Madynianką

Za Górą

e rlic Go

778,2

49 35’

Skrabówka

Kościół XVIII w.

Dwór XIX w.

2

O

1

98

Jawory

Na skraju parku uliczka skręca w lewo i wraz z potokiem mija tunelem tor kolejowy. Po drugiej stronie torów biegnie chwilę wzdłuż nasypu i dociera do ulicy Tadeusza Kościuszki, drogi nr 28, Grybów – Gorlice. Przecina ją i wchodzi w ulicę Zdrojową wznoszącą się na szeroką wysoczyznę pod Chełmem.

49 36’

Bia ła

K

643,0

Miejska Góra 72

Ropa G. Chełm

520,3

R

Księże Matołówka

G. Palenica

Na Dole

n ka

Kaplica drewniana XX w.

Podjaworze

Wólka

Kąty



Biała Wyżna

Pociecha

Kóstra

Huciska Góry

Cerkiew XIX w.

B i el a

elok ult uro wy

Dwór XIX w.

Ropa. Dwaj bracia kapłani wznieśli go dla swoich rodziców, którzy z powodu podeszłego wieku nie mogli już przychodzić do kościoła parafialnego w Grybowie.

O

73

Szlak Wi

Badonie

Łęgi za Górą

Bykówka

rewniana XX w.

Skansen

Szymbark

Su d oł

49 37’

P L A Z R

74

Dwór obronny Gładyszów

Sośnie Dolne

Dół

Trasa tego szlaku zaczyna się przy dworcu kolejowym w Grybowie i prowadzi najpierw razem Folwark ze szlakiem zielonym – krótko ulicą Kolejową do Grunwaldzkiej, od której zaraz za skrzyżowaniem Pieronówka odbija w lewo wąska ścieżka biegnąca nad korytem Czerwonego Potoku. Ścieżka wkrótce łączy się z uliczką Parkową z wieloma interesującymi paZapadle miątkami XIX-wiecznej zabudowy miasta.

 ska stow ała aM gur Ma

Górki

a

28

Miastko

Polanki

Grybów

Nadjazie

Zalipie

129



Kamionki

Szklarka

Podlesie

1

Dwór Hoschów XIX w.

Wiatrówki

Morskie Oko

ka

Muzeum Parafialne - Dwór XVII w.

130

Taborówka

Pod Lasem

Zielona Góra

O

ni

689,7

potem na daleką perspektywę doliny Białej i pasma Beskidu Niskiego pod granią karpacką, a na koniec spektakularna panorama Jeziora Klimkowskiego spod wzniesień PieninGranice Gorlickich pod zaporą.

Z Klimkówki Rez. Jelenia Góra  wrócić można do Grybowa autobusem.

Gorlice

H

op

Dwór XIX w. Ośrodek PAN

49 38’

Sł

wa

Gorl ice 

Bystra

O

Klasztor ss. Dominikanek

ka an

Podlesie

49 39’

Całodniowa wycieczka nad jezioro Klimkowskie prowadzi w dużej części przez Słopna otwarte przestrzenie masywu Chełmu nad Grybowem i ciągnącego się dalej grzbie Brzezie Gr tu oddzielającego dolinę Białej od doliny od kó wk Grabna Biała Niżna a Ropy.

Piekiełko Ze szlaku dalekie widoki na kotlinę Gródek Grybowa i otaczające ja Góry Grybowskie,

agórze

rz st

Wyskitna

A Z R



By

Ro p

Wyskitnianka

R

H

55

Przez Wawrzkę

Nad Klimkówką Za wieżą telekomunikacyjną szlak żółty biegnie prosto w dół, natomiast niebieski jeszcze przez chwilę trzyma się drogi, by również ją opuścić, wybierając betonową dróżkę po lewej. Beton niedługo się kończy i można wędrować teraz długo bez wysiłku gruntową drogą prowadzącą pomiędzy polami i zagajnikami wzdłuż płaskiego grzbietu, mając po prawej otwarte widoki doliny Białej, a po lewej doliny Ropy.

Po trzech kilometrach droga wchodzi w las, dociera do przysiółka Kamionki, gdzie łączy się z drogą asfaltową. Szlak towarzyszy jej około jednego kilometra, a potem odbija znowu w drogę gruntową biegnącą skrajem lasu, z widokiem poprzez łagodny stok po prawej na wieś Brunary w dolinie Białej.

ma albo są zatarte, dlatego po kwadransie trzeba zwracać uwagę na miejsce, w którym droga ostro skręca w prawo, kierując się w dół w stronę Kąclowej.

Odchodzi tu od niej w stronę lasu na kopule Chełmu droga polna, którą szlak prowadzi do ostrego podejścia przez las na szczyt góry.

Na odcinku jednego kilometra pokonuje się wysokość 230 metrów. Dość monotonnej wędrówki pod górę wśród jednostajnej kolumnady bukowych pni nie nagradza niestety żaden wspaniały widok ze szczytu, jest on bowiem szczelnie porośnięty lasem jak cała potężna kopuła zbudowana – podobnie jak Jaworze – z twardych piaskowców gruboławicowych serii magurskiej. Grzbietem nad stromym czołem Chełmu szlak dociera na szczyt (778 m n.p.m), gdzie skręca łukiem ku południowi i stopniowo się obniża.

Zejście z Chełmu na południe trwa dłużej niż wejście. Na koniec po wyjściu z lasu ukazuje się daleka perspektywa Beskidu Niskiego. Przy szosie asfaltowej biegnącej przez wieś Wawrzka znajduje się rozdroże szlaków. Szlak niebieski krzyżuje się tu ze szlakiem żółtym prowadzącym na wschód przez Ropę, Bielankę do Gorlic, a na zachód przez Florynkę do Nowego Sącza.

Kiedy na wprost pojawia się ściana lasów, pokrywających rozległym kompleksem cały masyw Suchej Homoli nad Jeziorem Klimkowskim, od szlaku niebieskiego, prowadzącego dalej na południe, odbija w lewo szlak czarny, kierując się przez przysiółek Flasza nad Jezioro Klimkowskie. Ukazuje się ono wkrótce w całej okazałości, obramowane leśnymi grzbietami. Widoczna jest droga asfaltowa prowadząca do zapory, gdzie kończy się trasa tej wycieczki.

Jezioro Klimkowskie to sztuczny zbiornik wodny na Ropie, utworzony w roku 1994 po zamknięciu jej doliny w najwęższym miejscu zaporą betonową o wysokości 34 metrów i rozpiętości korony 210 metrów. Wody powstałego zbiornika otoczone zalesionymi górami sięgają aż po Uście Gorlickie.

Zachodnie brzegi zalewu stanowią łagodnie opadające w stronę wody łąki, tu stopniowo powstają plaże i ośrodki rekreacyjne. Niezbyt wielki, ale wyjątkowo piękny zalew daje możliwości uprawiania żeglarstwa i windsurfingu w malowniczej scenerii.

Jezioro w malowniczym otoczeniu „Pienin Gorlickich” stało się scenerią ujęć przedstawiających Dniepr w filmie „Ogniem i mieczem”.

Trasa szlaku mija kościół o charakterystycznej architekturze, nawiązującej do cerkwi. Przed zalaniem doliny wodą jeziora stara cerkiew została zburzona, z materiałów po jej rozbiórce wybudowano kościół katolicki na wzniesieniu ponad jeziorem, do którego przeniesiono ikonostas. Sprzed kościoła rozciąga się panoramiczny widok na jezioro i góry sięgający daleko na południe.

Powrót do Grybowa autobusem z przystanku Klimkówka – zapora.

Trasa wycieczki prowadzi następny kilometr drogą przez Wawrzkę ze znakami obu szlaków. To wyjątkowo widokowy fragment trasy. Z tyłu pozostaje wysoka kopuła Chełmu, a poprzez rozległą wierzchowinę na wprost ukazuje się dolina Binczarówki pomiędzy Jaworzem a Dziłem.

Teraz można zaobserwować wyraźną asymetrię nachylenia zboczy wschodnich i zachodnich góry.

Po lewej powierzchnia terenu opada stromo w dół, stoki po prawej są łagodniejsze. To wynika ze sposobu ułożenia warstw piaskowców, które nachylają się pod kątem 30-40 stopni na zachód, zatem od strony wschodniej erozja kruszy czoła ławic.

56

godzina.użytkownik.ulewy - Chełm

Klimkówka zapora – pójść.ustawieni.arkady

57

4. Szlak niebieski Ptaszkowa – Nowy Sącz PKP O

O

O

20Lipnica 52’

20 51’

O

O

O

długość trasy – 18 km, drogi lokalne, polne i leśne, Miłkowa czas przejścia – 4:30 godziny,Zagórze podejścia – 301 m, zejścia – 507 m

nka

Widomia

Renesansowy dwór obronny XVI w.

Wola Łużańska

Szalowa

bacówka

Nowa Wieś

Barokowy kościół drewniany XVIII w.

Dwór Skrzyńskich XIX w.

Szerokie

Kościół drewniany XVII w.

Wilczyska

Kościół drewniany XVI w.

Sz a

n Zabrzeż szczycie Rosochatki zobaczyć można drewniaOtoczenie i ciasna perspektywa łuku Polna torów two- PolniaNa R H Biedowa ną kapliczkę, przy której latem odbywają się msze rzy prawdziwie górski klimat tej stacji. Choć jest to Bucze polowe, a także wysoki metalowy krzyż postawiony najwyżej położony odcinek torów pomiędzy GryBieśnik w 1982 roku. bowem a Nowym Sączem, to rzeczywista różnica Wygony wysokości nad poziom stacji w PtaszkowejSpisak Biamorza ła Dalsza droga biegnie lasem w dół linią grzbietu aż i stacji w Grybowie wynosi zaledwie 150 m. do przełęczy Wilczy Dół, gdzie na wysokości 602 ka m Wyskitnianka an rz st wieś  przekracza lokalną drogę łączącą n.p.m. szlak Klimatu dopełnia stylowy budynek Rdworca. Ten By H Chodorowa Stróże Cieniawa na południowym stoku masywu ze Podlesie wsią oryginalny, austriacki, został co prawda zniszczony Wyskitna A Z R  Posadowa Mogilska na jego stoku północnym. podczas ostatniej wojny, ale wybudowany w roku Zagórze I znowu wspina się przez las, najpierw stromo, po1948 dworzec stanowi piękny przykład sądeckiej tem łagodniej, na Jodłową Górę, gdzie zaczyna się dbałości o styl regionalny.

Słopna granica rezerwatu przyrody Cisy w Mogilnie chroniącego liczne stanowiska cisa pospolitego na półSzlak prowadzi przez Ptaszkową na zachód, w stronocnych zboczach Jodłowej Góry. nę zabytkowego kościoła pw. Wszystkich Świętych. ka

Równie

ka lów

Posadowa Mogilska

Skansen pszczelarstwa “Sądecki Bartnik”

K

nka

131

Krużlowa Wyżna

3

Sikornik

Widomia

689,7

Osików

Szyb naftowy

Maślana Góra

Karczyska

Rez. Cisów w Mogilnie

Potoki

cz Są

Podlesie



Rzeki

Jodłowa Góra

Nalepówki

Podgranice

716,4

Stara Wieś

Bania

Pańskie

Potoki 554,9

Węglarnia

Bochenówka

Nowy Sącz

Styrek Poczekaj Radeckówka Oracze

Krętówki

Zajazd “U Krystyny”

R Dolinki

Ząbry Niżny Pagórek Podpołudnie

Warchałówka Wielkie Pole Buczki Niżne

129



H Trasy biegów narciarskich

Górk

Dwór XIX w.

Kościół XVIII w.

1

ka Pawlakówka

Nad Browarem Pruskówka Brzegówka

Ścieżka dydaktyczna

Ziółkówka

Dwór XIX w.

G. Chełm

Kaplica drewniana XX w.

778,2

a

Podjaworze

Pod Świnką

Jawory

Jaworzewejściu do lasu mija się pojedyncze Barbarzaki Przy dęby, w innych miejscach na skraju lasu rosną brzozy, Podziałówka

k

Cerkiew drewniana XIX w.

Grybów

72

Sadówka

Centrum Sportów Zimowych

Wiśniowa Góra

w

Poprzez bliski zalesiony grzbiet, nad stacją Polanki narciarską Cieniawa, odsłaniają się tu dalekie widoki ku Sośnie Dolne południowemu zachodowi na leżący w rozległej Można jednak skorzystać z mniejszych dróżek, Su d oł kotlinie Nowy Sącz obramowany pasmami gór: Beprzekraczając drogę Pnr Łęgi za Górą L A 28 Z R i kierując się dalej proBykówka skidu Niskiego, Jaworzyny Krynickiej, Radziejowej sto, a następnie drogami polnymi i miedzami na Zagórze Zagórze Szlak Pociecha Wie teKóstra oraz Beskidu Wyspowego. widoczną przed lasem u stóp Rosochatki wieżę lok ki ult ws uro wy lekomunikacyjną.

Kąty Na Dole la Sz  Te widoki towarzyszą miejscami dalszej wędrówce Biała R Wyżna w kierunku coraz Kusiówka bliższego Nowego Sącza dróżZa wieżą szlak wchodzi w las i zaczyna się najpierw kami, które Księże wiją się krętymi dolinkami coraz niżej łagodne, a po skręcie w lewo dosyć ostre podejście.

Matołówka Rosochatki poprzez Paszyn, Boguszową,Ropa Piątkową aż do GołąbNa odcinku 250 metrów do szczytu kowic, gdzie szlak dociera do miasta i bocznymi na konuje się tu ponad 100 metrów różnicy wysokoBia ogół uliczkami zmierza do dworca PKP. ści.

Zagóra ł Dwór Hoschów XIX w.

Kawówka Smakówka

631,0

1

Królowa Polska

ló

Synagoga XX w.

Kaplica drewniana XX w.

Pałubówka

Gryblówka Rolówka Michalikówka

701,6

ró

Muzeum Parafialne - Dwór XVII w.

98

Chebdówka Pazgówka K

Ścieżka dydaktyczna

130

a

Sącz  Nowy

A Z

Czarna Kamionka

Szczecinówka

Jaroszówka

560,3

Ptaszkowa



Izba regionalna

Garby Kruczki Wyżne

Na Wygonie

Wyżny Pagórek

Rez. Jelenia Góra

73

Kościół drewniany XVI w.

Mszalnica

Głębuczek

Zadziele

Lipie Rzeki

Lipie

Pagórek

Wyżna Wola

Głębuczek

Kućmy

Cieniawa

Śmigajka Wyżna Śmigajka Niżna

Góry

28

Działek

Ligęzówka

Łabowa

Zabrzezina



Granice

Biegnie tędy ścieżka przyrodnicza, której punktami Morskie Oko są między innymi: pomnik partyzantów, źródełko, Gródek wiata turystyczna oraz na skraju lasu poniżej szczySzklarka tu – punkt widokowy.

Podlesie

Ośrodek Politechniki Warszawskiej

Browar Grybów XIX w.

Z

Mystków

a

2

Brzezie

kK

łąbkowice

Wojciechowa Góra



Strzylawki

Psiarki

Góry

Gr od

Spod kościoła kieruje się Grabna na północ przez tunel podkówka S ł Biała Niżna Piekiełko ni torami PKP i dociera do drogi nr 28o pobok stacji benan ka Siołkowa zynowej. Oryginalna trasa szlaku, wytyczana w latach, kiedy ruchH samochodowy był umiarkowany, wiedzie ponad kilometr tą drogą na zachód, w stronę widocznej Rosochatki.

Kirkut

Starowiejskie

Podgórze

Wyciąg i trasa zjazdowa

Wolniki

Obłazy

G. Rosochatka

R

Zagórze Granice

Zarębka

Dworskie

749,6

n

Biała Droga

Na Pólku

Ludowej Muzeum Parafialne Sztuki Ludowej.

Pławi a

Krasów

Kort tenisowy/lodowisko



Siołków k

a

Dział

752,9

Klasztor ss. Dominikanek

wy No

Podedwór

P

Zielona Góra

Kościół drewniany XVI w.

A



Łęg Januszowski

Zagórze

Podlesie

Jodłowa Góra Boguszowice

58

Zadziele

 Bobowa

nk a

Zapady Kozłówki

Ośrodek im. Ojca Pio

Kościół drewniany XVII w.

Kunów

Jamna

Nowa Wieś

Bochnia

1

Krużlowa Niżna rużlowia

Karczemne

Pośrednia

kowa

Jeżów

Pola od Woli

Górzyna

Podlesie Moroń

Pola

98

Folwark

Stróżna

Hamry

Tarnów

Jasie nia

Mogilno

Koniuszowa

Bołdówki

Półanki

Za Lasem

Kościół murowany XX w.

Kawiory

Wiszyny

a

Rzeki

Sośnie

Zagóra

Pustki

nk

Koczanka

Nowy Sącz widocznyNiecew jest coraz bliżej z odkrytych odcinków trasy mijającej krętymi Wojnarowa Korzenna lokalnymi dróżkami przysiółki Paszyna na Trzycierz Podtrzycierz wysokości 500 m n.p.m. a potem BoguW o jn a ró w k a Podgwizdów Szlak dociera do GołąbPrzez RosochatkęŁęka szlak prowadzi pięknym, szową i Piątkową.

Mosteczna starym lasem. Również lasem biegnie drokowic Świegocin na przedmieściach Nowego Sącza Librantowa Poddziale ga przez Jodłową Górę, Mostki jednak za jej niżi kieruje się do stacji PKP.

Jelnia

Łużnia nka

Zadziele ia

2

O

Wyszanka

133

ka nian róż St

Przylasek Cieniawie długa perspektywa kotliny Siedlce Grybowa na wschodzie i dalekie widoki na Podtrzycierz Pasmo Jaworzyny, Pasmo Radziejowej, Tatry i Gorce.

O

Lisiaki

Grochowa

Bobowa

O

Dół

Kirkut

Dwór murowany Długoszowskich XX w.

Małe Zagórze

SłowikowaW

O

o

nka

w

O

ka

szym szczytemJasionki otwiera się na lewo polana, gdzie z wysokości ponad 700Ćwikłówka metrów rozTeluszowa ciąga się na południowy zachód panorama Podlesie Kotliny Sądeckiej w otoczeniu gór.

O

Synagoga XVIII w.

Jankowa nk

Łycza

Kościół XIV w.

O

świerki, modrzewie, a gdzieniegdzie buki – ale zdeGórki cydowaną większość góry zajmują drzewostany 21 00’ 20 01’ 20 02’ dla wzniesień 21 03’ 20 04’ jodłowe, charakterystyczne Zaborówka Łużnapogórza.

Podgwizdów

P e r kó w

Całodniowa wycieczka prowadząca pasmem Rosochatki i Jodłowej Góry w zaKrzywda Łąki chodniej części Gór Grybowskich. Łyczana

O

Dwór Długoszowskich

Lipniczka

Kawiory

O

Ja

Ulesie

O

anka icz

Janczowa

20 55’

O

Kościół XV w.

Poręby Porąbka

20 54’

O

Wielka

pn Li

Niwy

owiska

O

Zalesie Dolne 20 53’

róle

O

Trasa wycieczki zaczyna się przy stacji kolejowej w Ptaszkowej (lub opcjonalnie przy przystanku au20 56’ 20 57’ 58’ 20 59’ Sącz). tobusowym na drodze nr 28,20Grybów – Nowy

Zalesie

Ptaszkowa [1] Rosochatka [2] Nowy Sącz [3]20 5’ 20 46’ 20 47’ 20 48’ 20 49’

20 45’

Rosochatka i Jodłowa Góra

Królowa

G. Postawne 760,9

Skrabówka

Kąclowa

 Podchełmie

Durlakówka Pod Madynianką

Motykówka

Kowalówka Równie

Rosochatka – komentarz.ślad.ciekawsza Nowakówka Cegielnia

Wierzchy

Lipie

59

lska

Osików Słopna

Szyb naftowy

Potoki

Nalepówki

Kort tenisowy/lodowisko



Siołków k

a

Pańskie

Sł

ni

an

Ptaszkowa [1] Jaworze [2] Kamianna [3] Krynica-Zdrój [4] Węglarnia

749,6



H

Postawne i Jaworze

Brzezie

Granice

wk a

Kirkut

Ścieżka dydaktyczna

Ośrodek Politechniki Warszawskiej

Szklarka

Podlesie

Muzeum Parafialne - Dwór XVII w.

Kamionki Nadjazie

Zalipie

130

Synagoga XX w.

Dwór Hoschów XIX w.

ki ws

kK

Ptaszkowa



A Z

Izba regionalna

Warchałówka

n Pławi a

Pruskówka Brzegówka

Ścieżka dydaktyczna

Ziółkówka Pod Świnką

1

98

Kąclowa

Cerkiew drewniana XX w.

Za Białą

Cerkiew drewniana XIX w.

128

Cerkiew drewniana XIX w.

Tonia

R oz

w ka czaró Bin

Cerkiew drewniana XVI w.

G. Kiczera Żdżar

Pod Wawrzką

tok i

Binczarki

Łazy

609,4



Klimkówka

126

790,5

G. Łysiec

662,8

622,8

Florynka

Przebudowa

692,2

A Z



O

Jaszkowa Pod Kiczarą

830,2

G. Kozie Żebro



Wołoszczyny

815,0

Flasza Brunary Niżne

877,0

G. Czerszka

Biała

G. Ubocz

888,0

49 33’

G. Dził G. Tokarnia



G. Kopa

G. Kopiec 708,5

ka

Brunary

G. Kiczera Wielka G. Pasieczna

707,9

G. Sucha Homola

Cerkiew drewniana XVIII w.

Pod Polanami

Cerkiew drewniana murowana XVIII w.

Berest

Kamianna H

Głęb

oka

Cerkiew drewniana XVIII w.

Dom Pszczelarza

Wyżnia Łabowa Malikówka

Rop



Czarna

Pod Kamienną

Cerkiew drewniana XX w.

Muzeum Pszczelarstwa

a sow Wy

Brunary Wyżne

3

Kotów

W yso wa

a

636,4

694,2

O

kl

tysza

Sz

49 32’

Ko pcio wa 

Mos

815,0

ar

G. Dział

Pustka

671,6



Suchy

870,5

Łabowa

sian ka

Z Jaworza szlak prowadzi stromym zejściem w stronę przełęczy, którą biegnie droga Binczarowa – Bogusza. Przy krawędzi lasu zmienia się nachylenie zbocza, po przecięciu drogi stokowej ścieżka kieruje się do niewielkiej kapliczki murowanej. Tu warto

G. Podwojenne

763,5

G. Terpackie Niżne

821,6

Stąd blisko do wieży widokowej na Jaworzu, gdzie podziwiać można piękne panoramiczne widoki na dalekie okolice gór i pogórzy (opis na stronie 54).

Potok Ło

G. Czertyżyki

Wola

Pod Brunarami

Cerkiew murowana XIX w.

G. Jaworzyna

Biegnący przez Ptaszkową szlak niebieski skręca Zagrody wBogacz pola pod Jaworzem na szczycie wzniesienia, na Garłaszówka nowy kościół. Na skraju lasu Deciówka którym zbudowano Pod Styrem stała tu kiedyś drewniana skocznia narciarska.Łosie Droga skręca skośnieZadział w prawoStolarzówka i wchodzi w las. Mijając trzy kolejne polany, wznosi się dość łagodnie Szl ak Pu grzbietem, mając po lewej wciętą głęboko dolinkę łask iego potoku Jaworzynka.

Pniaki

O

Binczarowa

Drągówka



127

Cegielnia

49 34’

W Polu



Wawrzka

Za Garbem

Pod Berlową

Pereliska



Kościół drewniany XX w.



Muzeum Rzemiosła Łemkowskiego Cerkiew drewniana XVIII w.

Lipie

Kmakówka

Za Górą

Wieża widokowa

Bogusza

Koniec Wsi Bratyszowiec

Nowakówka

Motykówka

Pod Berli Za Socholem

G. Jaworze

Szewska Ulica

Hebdówka

 Podchełmie

Na grzbiecie Postawnego szlak mija stary krzyż metalowy z XVIII wieku i kieruje się na niewyróżniający się żadną polaną szczyt Postawnego (846 m n.p.m.).

Dopiero po zejściu z wierzchołka Postawnego, w połowie drogi pomiędzy nim a szczytem JawoBielanka rza, szlak mija zarastającą młodym lasem polanę.

O

2

G. Suchy Wierch

Durlakówka Pod Madynianką

760,9



647,7

49 35’

Skrabówka

880.0

778,2

Barbarzaki

Podziałówka

G. Postawne

e

Dwór XIX w.

rlic Do Ptaszkowej można z Grybowa dojechać pociąGo giem wyjątkowo widokową trasą wokół Kozińca Zagóra Kawówka którego przystanek znajduje się – lub autobusem, Smakówka na drodze nr 28. Niebieski szlak relacji Nowy Sącz – Kopciowa biegnie i obok przystanku i obok stacji Kowalówka PKP. O Ptaszkowej i zabytkowym kościele drewniaWierzchy Równie nym przeczytać można na stronie 35.

631,0

Jawory

Jaworze

701,6

Królowa Polska

Miejska Góra Kościół XVIII w.

Ropa

Bia ła

Podjaworze

Zapadle

K

643,0

72

G. Chełm

Wiśniowa Góra

Królowa Górna

Kusiówka

Matołówka Kaplica drewniana XX w.

520,3

R

Księże

Nad Browarem

ka Pawlakówka

Wólka G. Palenica

Na Dole

Kaplica drewniana XX w.

Pieronówka

Huciska Góry

Cerkiew XIX w.

Pociecha

Kóstra

Kąty



Dwór XIX w.

O

H Trasy biegów narciarskich

ur wy

Biała Wyżna

Pałubówka Gryblówka Rolówka Michalikówka

73

49 36’

1

Sadówka

Centrum Sportów Zimowych

Wielkie Pole Buczki Niżne

i o ku t

Badonie

Łęgi za Górą Zagórze

Folwark

n ka

la Sz

Kościół drewniany XVI w.

Ząbry Niżny Pagórek

Su d oł

Sz ak

Skansen

Szymbark

i powtarzające się podejścia. Prowadzi Bykówka w większości lasami, ale po drodze sąZagórze miejl W el l sca o wybitnych walorach widokowych. o P L A Z R

róle

560,3

Rzeki

Grybów

74

Dwór obronny Gładyszów

O

R

Górki

49 37’

wa

Zadziele

Zajazd “U Krystyny”

Polanki Sośnie Dolne

Dół

B i el a

Całodzienna wycieczka przez mało znane Dolinki zakątki zachodniej części Beskidu Niskiego.

Lipie Dość wymagająca, ze względu na długość Na Wygonie Wyżny Pagórek Kućmy

Miastko

129



a

28

 ska stow ała aM gur Ma



Browar Grybów XIX w.

28

y XX w.



Morskie Oko

Gródek

ka

długość trasy Starowiejskie – 22,3 km, drogi lokalne, polne i leśne, Strzylawki czas przejścia – 6:10 godziny, podejścia – 762 m, zejścia – 531 m Podgórze

G. Rosochatka

Wiatrówki

Rez. Jelenia Góra

O

op

Siołkowa

Gr od kó

Gorlice

Piekiełko

Wojciechowa Góra

554,9

Grabna

49 38’

Potoki

Wieś

Bania

arki

Brunary

Wyciąg i trasa zjazdowa

Krynica Zdrój

49 31’

Cz ar na

Cerkiew drewniana XVIII w.

O

Polany

Pańskie

774,4

G. Hłocza

Śnietnica

Uh

Ka

Cerkiew drewniana XVIII w.

G. Groń

m

ok ry ń s k i P o t

747,1

ian

4

reś c

ica

ka

ien G. Jaworynki

G. Kiczera

G. Kruhla

Be

755,7

654,0

647,2

49 30’

98

1

Berest

O

wiec

51’

752,9

5. Szlak niebieski Ptaszkowa – Krynica-Zdrój Stara Biała Niżna

Podgranice

u

Maślana Góra

Klasztor ss. Dominikanek

Ro p

Karczyska

60

St a

20 52’ O

20 53’ O

20 54’ O

20 55’ O

20 56’ O

20 57’ O

20 58’ O

20 59’ O

21 00’ O

20 01’ O

20 02’ O

21 03’ O

20 04’ O

wi

sz a

Postawne – stabilna.zamówiony.zwyczaje nk

a

20 05’ O

21 06’ O

21 07’ O

61

Podwojenne i Dział

Kamianna, Huta, Kopciowa Obok zapoznać się można z historią pszczelarstwa i smakować miody z „Pasieki Barć“, takie same, jakie corocznie otrzymywał kiedyś Papież Jan Paweł II. Jest też sklepik z pamiątkami i Informacja Turystyczna, a po przeciwnej stronie drogi stoi obszerny budynek – Dom Pszczelarza, ośrodek szkoleniowy i wypoczynkowy prowadzony przez Związek Pszczelarstwa Polskiego. Oprócz miejsc noclegowych jest w nim restauracja i sklep z produktami miodowymi.

a Krzyżówką. Przez Jaworynki i Pasieczki dociera do drogi nr 981 w przysiółku Pod Hutą, powyżej serpentyn, i wzdłuż niej kieruje się do niedalekiej Krzyżówki.

Dopiero teraz, po wyjściu z lasu obok motelu Orle, otwiera się przepaścista głębia doliny Kamienicy w dole i daleka perspektywa Runka oraz niższych grzbietów Beskidu Sądeckiego nad Łosiem i Uhryniem. Warto podejść przez motelowy parking kilkanaście metrów na wschód, by zobaczyć równie daleką perspektywę Beskidu Niskiego w kierunku Pioruna i Lackowej.

Dalej szlak przecina ruchliwą przełęcz Huta, gdzie z drogą nr 981 krzyżuje się droga nr 75 i skrajem lasu, a potem dróżką przez las dociera do osady leśnej Kopciowa, przez którą biegnie również poprzecznie żółty szlak okrężny prowadzący dwoma wariantami do Krynicy. W tym miejscu szlak niebieski się kończy.

Spacer krynickim deptakiem opisany jest na stronie 92.

zatrzymać się znowu, by poprzez łąki popatrzeć w otwierający się przestwór doliny Królówki i pokrytych lasami wzniesień Beskidu Niskiego – Góry Okrągłej, Czerszli, Tokarni.

Widać też, dalszy odcinek szlaku prowadzący prosto na południe w las po przeciwnej stronie przełęczy.

Najpierw łagodnie wygodną drogą leśną, a potem coraz bardziej stromo szlak wspina się pod Górę Staliska (Podwojenne). Dalej, cały czas lasem, do grzbietu biegnącego z zachodu na wschód wzniesieniami Kozie, Żebro, Czerszla, Ubocz i Dził.

Z Kamiannej szlak prowadzi początkowo przez łąki wzdłuż trasy wyciągu narciarskiego i dociera na lesisty grzbiet ciągnący się pomiędzy Kotowem

Z Krynicy-Zdroju powrót do Grybowa autobusem przez Berest albo długą i malowniczą trasą kolejową przez Nowy Sącz, wokół niemal całej Sądecczyzny.

W rejonie przełęczy pomiędzy Działem a Uboczem szlak niebieski krzyżuje się ze szlakiem żółtym z Nowego Sącza do Gorlic, potem zaczyna się schodzenie w otwierającą się pastwiskami i łąkami dolinę potoku Kamienna.

W dolinie leży dawna wieś łemkowska słynna obecnie z miodów. Zainteresowanie hodowlą pszczół w niewielkiej zagubionej wśród gór Kamiannej zaczęło się w latach sześćdziesiątych XX wieku, kiedy tutejszą parafię objął ksiądz Henryk Ostach, wielki pasjonat pszczelarstwa i późniejszy wieloletni prezes Polskiego Związku Pszczelarskiego.

W centrum wsi zwraca uwagę maleńka drewniana świątynia. Ta cerkiewka pw. św. św. Kosmy i Damiana zbudowana została w roku 1930 dla prawosławnych mieszkańców wsi. Do roku 1947 istniała też w Kamiannej większa świątynia drewniana parafii grecko-katolickiej pw. św. Paraskewy z roku 1805 roku, która została przeniesiona do Bukowca na Pogórzu Rożnowskim, gdzie służy w tym pięknym miejscu jako kościół katolicki.

62

urlopowy.oceniać.odzyskane – Kamianna

Kopciowa –luka.kabaretowy.wizualne

63

Wyskitnianka

R

A Z R



By

Wyskitna

Ośrodek im. Ojca Pio

a

Gr od kó

Brzezie

Granice

Sł

554,9

H

Kirkut

ni

an

w

Ścieżka dydaktyczna

ka

Ośrodek Politechniki Warszawskiej

Szklarka

Podlesie

Muzeum Parafialne - Dwór XVII w.

Dwór Hoschów XIX w.

74

129

28

ki ws

la Sz

Ptaszkowa A Z

alna

elok ult uro wy

Kąty



Biała Wyżna

Pałubówka Gryblówka Rolówka Michalikówka

73

R

Kusiówka

Ropa

n Pławi a

Pruskówka Brzegówka

eżka dydaktyczna

Bia ła

Podjaworze

Pod Świnką

1

98

niowa Góra

4

Durlakówka Pod Madynianką

Kmakówka

Za Górą Wieża widokowa

Binczarowa

R oz

Cerkiew drewniana XVI w.

128

Cerkiew drewniana XIX w.



Szl ak P

Tonia

127

Pod Wawrzką

w ka czaró Bin

tok i

Binczarki

Łazy

G. Łysiec

uła sk

662,8

G. Kiczera Żdżar

iego

609,4

 126

3

G. Czertyżyki

G. Terpackie Niżne

790,5

Florynka

Przebudowa

692,2

A Z



Jaszkowa

O

830,2

Pod Kiczarą

1

Wołoszczyny

815,0



877,0

G. Czerszka

Flasza Brunary Niżne

Biała

G. Ubocz



G. Kopa

2

G. Kopiec 870,5



Suchy

ka

Brunary

G. Kiczera Wielka

ar

G. Pasieczna

694,2

707,9

G. Sucha Homola

Cerkiew drewniana XVIII w.

Pod Polanami

Berest

Kamianna

Kotów Muzeum Pszczelarstwa

Cerkiew drewniana XX w.

H

Głęb

oka

a sow Wy

Brunary Wyżne

Pod Kamienną

W yso wa

Rop

a

636,4

O

kl

tysza

Sz

49 32’

Ko pcio wa 

Mos

815,0

Wyżnia Łabowa Malikówka

671,6

708,5

G. Dział

Pustka

Stąd ostatnim wejściem na leśny masyw Bartniej Góry szlak przedostaje się na otwarte ku północnemu wschodowi stoki z widokiem kotliny Gorlic i zaczyna schodzenie wśród pól do dzielnicy Zawodzie, gdzie się kończy.

49 33’

G. Dził G. Tokarnia

Po drugiej stronie rzeki zaczyna się wznoszenie szlaku polnymi drogami w stronę lasu pod Łysą Górą. Grzbietem wypiętrzonych malowniczo wzniesień, zwanych Gorlickimi Pieninami, przez Suchy Wierch i Miejską Górę dociera do przełomowej doliny potoku Bielanka, gdzie przy leśniczówce krzyżuje się ze szlakiem zielonym prowadzącym ze Stróż na Magurę Małastowską.

Powrót do Grybowa autobusem z Gorlic.

622,8

Pod Brunarami

Cerkiew murowana XIX w.

G. Podwojenne

763,5

Potok Łos

ian ka Drogą przez przysiółek Wołoszczyny szlak Łosie Stolarzówka schodzi w dolinę poZadział toku Mostysz i wzdłuż niego biegnie na północ przez FlorynPniaki kę. Mija zabytkową dawną cerkiew murowaną, przekracza Klimkówkaz drogą polną koryto rzeki Białej i zaWola czyna wznoszenie się przez las na wierzchowinę do Wawrzki. Po wyjściu z lasu, w połowie zbocza,

Garłaszówka

O

Pereliska

Deciówka Pod Styrem

Drągówka

49 34’

W Polu

Cerkiew drewniana XIX w.



Wawrzka

Za Białą

Pod Berlową

Bogusza

Bogacz

Cerkiew drewniana XX w.

Za Garbem



Ulica



Kościół drewniany XX w.

Pod Berli Za Socholem

G. Jaworze

Nowakówka

Motykówka

O



Kowalówka

 Podchełmie

49 35’

Skrabówka

760,9

Muzeum Rzemiosła Łemkowskiego Cerkiew drewniana XVIII w.

Kąclowa

Podziałówka

880.0

647,7

G. Suchy Wierch

Barbarzaki

701,6

G. Postawne

5

631,0

Jawory

Jaworze

Dalej na wschód las jest szczelny, mijane szczyty wznoszą się powyżej 800 metrów – Jaworzyna, Kozie Żebro, Tokarnia, Czerszla, Kopiec. Pomiędzy e rlic Działem a Uboczem szlak Gożółty krzyżuje się ze szlakiem niebieskim Zagóra Kawówka z Ptaszkowej do KrySmakówka nicy-Zdroju, a potem od południa Bielanka okrąża owalną kopułę Dziłu – Wierzchy Równie kończącą północne raCegielnia mię Pasma Czerszli nad Lipie kotliną Florynki.

Zagrody

O

Dwór XIX w.

778,2

Zapadle

K

Kościół XVIII w.

G. Chełm

Kaplica drewniana XX w.

Ziółkówka

520,3

49 36’

egów narciarskich

G. Palenica

643,0

72

Matołówka Nad Browarem

ka Pawlakówka

Cerkiew XIX w.

Miejska Góra

Księże

Sadówka

H

Dwór XIX w.

Na Dole

Kaplica drewniana XX w.

portów Zimowych

Pociecha

Kóstra

n ka

kK

róle

560,3

NaŁęgitym pierwszym odcinkuBadonie – do Margani Wyżnej za Górą Pieronówka Huciska rozległe (776 m n.p.m.) leśna droga przecina często Góry widokowe polany, gdzie Wólkazobaczyć można wysoko położone gospodarstwa i pasące się owce.

B i el a

Na Wygonie

Szlak Wi

Zagórze

Zagórze

O

Lipie

XVI w.

Szymbark

Su d oł

P L A Z R

olinki

Skansen

Dwór obronny Gładyszów

Na skrzyżowaniu dróg pod przekaźnikiem telekomunikacyjnym szlak żółty łączy się ze szlakiem niebieskim Grybów – Wysowa, który odbija po chwili u stóp Chełmu w lewo. Szlak żółty schodzi drogą asfaltową do Ropy i przekracza rzekę Ropę mostem w centrum wsi.

49 37’

“U Krystyny”

a

 ska stow ała aM gur Ma



Browar Grybów XIX w.

Nadjazie

Zalipie

Dół – Krzyżując się ze szlakiem czerwonym Kamionka 28 Miastko Nawojowa, dociera do Popardowej i za nią wchodzi Polanki Górki w las.

Folwark

130

Synagoga XX w.

O

op

Gorlice

ka Grabna Pańskie Biała Niżna Potoki Dwudniowa wycieczka najciekawszym Piekiełko w okolicy Florynki i poprzez Wawrzkę kieGródek szlakiem zachodniej części Beskidu NiskieSiołkowa ruje się w stronę Pienin Gorlickich i dalej do  Węglarnia go.

Zaczyna się pięknymi widokami Kotliny Gorlic.

Ze względu na czas konieczne jest Starowiejskie Strzylawki Sądeckiej z Popardowej, następnie propodzielenie całej trasy na dwa odcinki – na wadzi błotnistymi i rzadko odwiedzanymi przykład: Nowy Sącz – Florynka i Florynka  Sośnie Dolne przez turystów leśnymi drogami granią Grybów – Gorlice.

Zadziele Bykówka Pasma Czerszli, przekracza dolinę Białej Wojciechowa Góra

dociera do utwardzonej drogi wiodącej na szczyt wzniesienia – po lewej mija cmentarz wojenny nr 128 (strona 41).

752,9

49 38’

Stara Wieś

O

Kort tenisowy/lodowisko



Taborówka

Maślana Góra

Klasztor ss. Dominikanek

Siołków k

Dwór XIX w. Ośrodek PAN

Pod Lasem

Słopna długość trasy – 48 km, drogi lokalne, polne i leśne, czas przejścia –15:20 godziny, podejścia –1932 m, zejścia –1971 m Nalepówki

Gorl ice 

Bystra

Trasa szlaku zaczyna się na przystanku kolejowym Nowy Sącz – Jamnica, obok ujścia potoku Kamionka do Kamienicy. Początkowo prowadzi wzdłuż drogi do mostu na Kamionce, gdzie skręca w lewo i biegnie wśród zabudowań Kamionki Małej, a potem wśród pól wznosi sięWiatrówki na niski tutaj kraniec Rez. Jelenia Góra  długiego grzbietu, którym biegnie dalej asfaltową Morskie Oko dróżką z pięknymi widokami na dolinę Kamionki Kamionki po lewej i Kamienicy po prawej stronie.

Zielona Góra

Jamnica PKP [1] Pod Ubocz [2] Florynka [3] Podwawrzka [4] Gorlice [5] Osików

Potoki

ka an

Podlesie

689,7

Zagórze

Kościół drewniany XVI w.

rz st

49 39’

użlowa Wyżna

Jamnica, Florynka, Bielanka, Gorlice



131

H

Ro p

nka

O

K

9 40’

1

6. Szlak żółty Nowy Sącz – Gorlice Chodorowa Stróże

Ożenna 

Wygony

Spisak

98

Krużlowa Niżna rużlowia

Biała



Czarna Cerkiew drewniana XVIII w.

Dom Pszczelarza

Brunary

Wyciąg i trasa zjazdowa

Krynica Zdrój

774,4

Cz ar na

O

Polany

49 31’

64

Cerkiew drewniana XVIII w.

Florynka – przepis.upalnie.rozwiewa

65

Malownicze spacery 1. Grybów – wokół rynku

Z wysokiej wieży kościelnej niezwykle wygląda perspektywa rynku, kamienic i wznoszących się w oddali gór. W maju każdego dnia, z wieży niosą się na całą okolicę dźwięki pieśni maryjnych odgrywanych na trąbce.

4. Budynek starej plebanii w Grybowie położony nad Białą mieści Muzeum Parafialne, opisane na stronie 28.

5. Wracając z Muzeum na rynek, warto zejść na most na Białej i spojrzeć na dwa charakterystyczne elementy tutejszego krajobrazu: wysoki wiadukt kolejowy z zawieszonymi stalowymi łukami przęseł, oraz wzmocnioną murem skarpę nad Białą, w miejscu, gdzie niegdyś stał dwór starosty, a teraz góruje nad rzeką zespół dworski Hoschów, użytkowany jako Zakład Opiekuńczo Leczniczy „Caritas”.

Spacerem wokół grybowskiego rynku czas przejścia – ok. 1 godziny.

Nietypowy, bo pochyły grybowski rynek odznacza się harmonią zabudowy, a jego trzy pierzeje tworzą kamienice zbudowane pomiędzy XVIII a XIX wiekiem. Tu w rynku znajduje się większość sklepów, bank, liceum i siedziba Urzędu Miasta.

Jego układ urbanistyczny zachowuje swój oryginalny, średniowieczny plan, a pod kamienicami z dziewiętnastego wieku znajdują się relikty starej zabudowy – sklepione piwnice na wino przywożone niegdyś z Węgier. W końcu siedemnastego wieku Grybów stanowił bowiem główny na Pogórzu ośrodek handlu winem, składując go więcej niż Biecz, Gorlice czy Nowy Sącz.

66

modelowy.kuferek.fantazja – Muzeum Parfialne

1. Wysoki budynek, w którym mieści się Liceum Ogólnokształcące im. Artura Grottgera, to jeden z okazalszych domów w mieście. Przed wojną miał tu swą siedzibę magistrat, który zajmował pomieszczenia na parterze, podczas gdy na pierwszym i drugim piętrze mieściło się gimnazjum koedukacyjne.

neogotycki kościół pw. św. Katarzyny, od niedawna posiadający tytuł bazyliki mniejszej. Jego charakterystyczna wieża z ganeczkami, stała się dobrze rozpoznawalnym symbolem miasta.

6. Kierując się z rynku na zachód, idąc w górę najpierw ulicą Kazimierza Wielkiego, a potem Cmentarną, dojść można do cmentarza wojennego nr 130, gdzie znajdują się mogiły 721 żołnierzy c.k. armii austro-węgierskiej, niemieckiej i rosyjskiej poległych w latach 19141915.

W pobliskiej siedzibie Urzędu Gminy Grybów uzyskać można informacje turystyczne na temat Ziemi Grybowskiej.

2. W pierwszej połowie XIX wieku na wschodniej pierzei rynku stanął dwór murowany, wzniesiony przez ówczesnych właścicieli okolicznych dóbr, rodziny Hoschów. Dwór otoczony jest zielenią, a z jego tarasowych ogrodów, wysoko ponad Białą, otwiera się widok na południe, w kierunku odległej Lackowej.

Ma tu siedzibę Dom Opieki.

3. W drugiej części wschodniej pierzei, na początku wieku XX, wzniesiono z czerwonej cegły strzelisty

Cmentarz wojenny – ukończony.ślad.zabawnie

67

2. Spacer na Wojciechową Górę ulicy Jakubowskiego, by mijając Urząd Gminy i Szkołę Podstawową dojść do położonego w dole rynku.

Spacer – bez znaków długość – 5,5 kilometra, różnica wysokości pomiędzy najwyższym a najniższym punktem trasy – 200 metrów, czas przejścia – ok. 1,5 godziny.

Kierując się z rynku na zachód, idąc w górę najpierw ulicą Kazimierza Wielkiego, a potem Cmentarną, dojść można do cmentarza wojennego 130, gdzie znajKraków nrDąbrowa dują się mogiły 721 żołnierzy c.k. armii austro-węgierskiej, niemieckiej i rosyjskiej poległych w latach 1914 – 1915.

Nowy Sącz

Krużlowa

Można też kontynuować spacer, docierając modrzewiową alejką do Starej Wsi, skąd otwiera się widok na Rosochatkę.

Siołkowa Stara Wieś Wojciechowa Góra

Grybów Nowy Sącz

Ulica prowadzi do malowniczo położonego osiedla Na Stoku, przy którego krańcu należy odnaleźć drogę polną prowadzącą w prawo do góry.

Gorlice

Siołkowa

Krynica

i chorych osób narodowości żydowskiej, przywiezionych z getta w Nowym Sączu.

Koziniec

Bardziej w prawo na tle ciemnego masywu Jaworza wznosi się częściowo odsłonięty Koziniec, którego zbocze przecinają tory linii kolejowej Grybów – Nowy Sącz. Jadący pociąg wygląda z tej odległości jak dziecięca zabawka, a górami niesie się stłumiony daleki łoskot.

Z tyłu, ponad dachami domów odsłania się perspektywa doliny Białej z gęstą zabudową Kąclowej i charakterystyczną sylwetką tamtejszego kościoła.

Na skrzyżowaniu dróg należy skręcić w prawo w wąską betonową dróżkę wijącą się wśród pól i łagodnym zejściem trawersując stoki Wojciechowej Góry dojść do Siołkowej i wrócić do Grybowa.

Matulanka

Ścieżka doprowadza Bistuszowa po chwili do bramy dawnego cmentarza żydowskiego – kirkutu. Ludność żydowska stanowiła przed wojną dużą część mieszkańców Grybowa. Jej eksterminacja zakończyła się w roku 1942 – między innymi rozstrzelaniem w Białej Niżnej 360 osób. Tu natomiast na terenie kirkutu, w sierpniu 1943 zamordowano 150 starych

Warto też, szczególnie w tym miejscu, otoczonym tak spokojnym i łagodnym pejzażem, uświadomić sobie, że w ciągu 5 lat z tej okolicy zniknęły dwa narody, bo w roku 1947 wysiedlono Łemków zamieszkujących rozległe przestrzenie Beskidu Niskiego na południe od Gór Grybowskich. Ścieżka wspina się dalej łagodnie długim spacerowym podejściem na szczyt wzgórza o nazwie Wojciechowa Góra, gdzie mieszkańcy Siołkowej ustawili wysoki Krzyż Milenijny. Ze szczytu o wysokości ponad 550 m n.p.m. – a także z różnych miejsc ścieżki, rozciąga się wyjątkowa panorama Gór Grybowskich, kotliny Grybowa i pofalowanego lekko Pogórza Ciężkowickiego.

Z Wojciechowej Góry zejść można jedną z wielu doskonale widocznych polnych dróg do Siołkowej leżącej na skraju Grybowa, a stąd uroczą uliczką Zacisze do

Sądecki Park Etnograficzny Lasek Falkowski

68

skromnie.odejdziesz.uważać – kirkut

Wojciechowa Góra – wierna.odwrotnie.prawnicy

69

3. Spacer wokół Chełmu Dojazd samochodem Z grybowskiego rynku prowadzi w kierunku Gorlic droga krajowa nr 28. Za wiaduktem kolejowym, a przed niewielką stacją paliw odchodzi od niej w prawo ulica Zdrojowa. Tędy przez osiedla u stóp Chełmu wjechać można wysoko pod zalesiony szczyt, do miejsca, gdzie stoi drewniany kościółek. Pomocne będą znaki szlaku niebieskiego prowadzące najpierw ulicą Zdrojową, a potem Turystyczną.

Kościół – opis na stronie 55.

Kraków

przysiółka Podchełmie, po przekroczeniu zaś potoku biegnie skrajem lasu i łąk opadających w kierunku leżącej w dolinie Kąclowej, gdzie dostrzec można wśród drzew szczyt wieży zabytkowego, drewnianego kościoła.

Grybów Podchełmie

Chełm 778,4

Ten fragment trasy prowadzi przez zupełne pustki i jest bardzo malowniczy, jedynym problemem jest fakt, że droga rozpływa się ostatecznie gdzieś na łące.

Ropa

Należy wówczas skierować się na przełaj w górę zbocza, gdzie po dość ostrym, ale krótkim (180 m) podejściu wejdziemy na drogę leśną ze znakami szlaku niebieskiego, którym zejdziemy z góry i dotrzemy do parkingu przy kościele w Podchełmiu.

Dąbrowa

Parking Samochód pozostawić można na parkingu poniżej Nowy Sącz kościółka.

Spacer – bez znaków długość – 8,6 kilometra, różnica wysokości pomiędzy najwyższym a najniższym punktem trasy – 132 metrów, czas przejścia – ok. 2,5 godziny.

Kąclowa

Wawrzka

mie, jest zacieniona i prowadzi na wysokości powyżej 550 m n.p.m. – tyle że ten leśny fragment liczy sobie jedynie nieco ponad kilometr. Droga mija leśną składnicę drewna i wydostaje się na otwartą przestrzeń po wschodniej stronie kopuły Chełmu, skąd widać dobrze miejscowość Ropę z wieżą kościoła, a przy dobrej pogodzie powinny być widoczne dalekie Gorlice.

Dalej idziemy przez otwartą przestrzeń z luźną zabudową nowych domów dochodząc do drogi asfaltowej Bistuszowa Wawrzka – Ropa. Teraz odsłania się ku południowi pofalowany krajobraz wzniesień Beskidu Niskiego aż po grań Karpat z widoczną w dali kulminacją Lackowej.

Asfaltem kierujemy się w prawo w stronę Wawrzki mając po prawej strome zbocza Chełmu.

Binczarowa

Pod Berlową

Ruszamy spod kościółka drogą asfaltową w kierunku Po przejściu jednego kilometra skręcamy w wąską coraz bliższej kopuły Chełmu. Po paru chwilach marbetonową drogę w prawo. Prowadzi w kierunku szu otwiera się, po lewej stronie, daleka perspektywa zabudowań pod Chełmem i dalej wzdłuż granicy doliny Ropy, a za nią lesiste grzbiety Pienin Gorlickich.

Sądeckipodcięcia Park stoku góry. To droga powrotna na północ.

Po prawej stronie ciemne pasmo Jaworza, a na zachoEtnograficzny Przez pierwszy kilometr towarzyszą jej zabudowania dzie wyraźnie odcinająca się na tle odległego Beskidu Lasek Falkowski Wyspowego Rosochatka ponad Cieniawą. Patrząc do tyłu w stronę Grybowa, widzi się też dalekie wzniesienia Pogórza Ciężkowickiego.

Panoramę zamyka, łagodne z tej perspektywy, wzniesienie Maślanej Góry na północy. Warto się tu rozglądać, bo droga zaraz zanurza się w las i trawersuje zbocze tuż pod ostrą ścianą kopuły Chełmu, której stoki mają chwilami nachylenie większe od 45 stopni.

Na linii podcięcia zbocza widać w lesie, opodal drogi, szereg studni ujmujących wodę. Szeroka, płaska droga nadaje się wyśmienicie do nart biegowych w zi70

wyczucie.pomagał.ustąpić – kaplica

Podchełmie zachód – wdzięczne.aromaty.poranek

71

4. Spacer na Jaworze Podjaworze

Dojazd samochodem Z grybowskiego rynku prowadzi w kierunku Krynicy-Zdroju droga nr 981. We Florynce należy nią skręcić do Binczarowej i jechać na zachód aż do przełęczy pomiędzy Binczarową a Boguszą mając po prawej stronie zalesiony wał Jaworza.

J aw o r z e 879,9

Dąbrowa Kraków Parking Samochód należy zaparkować na skraju leśnej składnicy Lasów Państwowych, około stu metrów poniżej Nowy Sącz skrzyżowania na przełęczy po południowej stronie.

Uwaga! Nie jest to możliwe w okresie, kiedy prowadzona jest zrywka drewna.

Spacer – częściowo ze znakami długość – 5,5 kilometra, różnica wysokości pomiędzy najwyższym a najniższym punktem trasy – 300 metrów, czas przejścia – ok. 2,5 godziny.

Kierując się ze skrzyżowania znakami szlaku niebieskiego, idziemy drogą gruntową, mijając bieloną kapliczkę, sprzed której warto spojrzeć na perspektywę doliny Królówki na zachodzie.

Po osiągnięciu linii lasu trasa szlaku staje się coraz bardziej stroma i miejscami osiąga nachylenie 40%.

Jednak panoramiczne widoki ze szczytu metalowej wieży widokowej są należytą nagrodą za wysiłek.

Pod Berlową

Binczarowa

Ciągnący się bezpośrednio nad Ptaszkową, a doskonale widoczny z Grybowa, wydłużony masyw Jaworza, to najwyższe wzniesienie Gór Grybowskich (882 m n.p.m.). Jest obecnie całkowicie zalesiony, dlatego, aby udostępnić turystom rozległe widoki, postawiono tu w ostatnich latach wieżę widokową o konstrukcji stalowej.

Z jej tarasu oglądać można, ponad wierzchołkami jodeł i świerków, panoramę Pogórza z doliną Białej i daleką perspektywą Grybowa, Beskidu Niskiego Bistuszowa z Magurą Małastowską i Lackową, Beskidu Sądeckiego z Jaworzyną Krynicką i przy dobrej widoczności – Tatry.

Ze szczytu Jaworza rozpoczynamy wędrówkę jego grzbietem na wschód – za znakami szlaku zielonego. Ścieżka coraz mocnej opada w dół. Na jednym z zakrętów na skarpie odsłaniają się warstwy łupków i drobnoławicowych piaskowców fliszowych budujących część masywu Jaworza. Po stromym zejściu ścieżka dociera do drogi leśnej okrążającej górę; skręcamy nią w prawo na zachód.

Pozostała część spaceru odbywa się wygodną drogą prowadzącą niemal płasko na granicy lasu i łąk opadających w stronę dna doliny i wsi Binczarowa. Nie prowadzą tu żadne znaki szlaku, ale nie ma gdzie zabłądzić i po przejściu 1,5 kilometra zamyka się pę-

tlę, dochodząc do trasy szlaku niebieskiego, którym wchodziliśmy na Jaworze. Pozostaje powrót wąską dróżką asfaltową na przełęcz, gdzie pozostawiony został samochód.

Jeśli dysponujecie większą ilością czasu, proponujemy całodniową wycieczkę na Jaworze z Grybowa, szlakiem zielonym przez Kąclową i malowniczą drogą trawersującą zbocze Modynianki. Ze szczytu skierować się można dalej na zachód grzbietem na Postawne, by zejść do Ptaszkowej, skąd powrót do Grybowa pociągiem z podziwianiem widoków na serpentynach Kozińca.

Sądecki Park Etnograficzny Lasek Falkowski

72

estetyczny.niebo.składane – platforma widokowa

73

5. Ścieżką przyrodniczą w Podjaworzu Dojazd samochodem

Podjaworze

Z grybowskiego rynku należy skierować się do drogi nr 981 w kierunku Krynicy-Zdroju i zaraz za mostem na Białej w Białej Wyżnej skierować w prawo drogą powiatową prowadzącą do Ptaszkowej.

Droga biegnie szerokim dnem doliny potoku Pławianka w stronę wzniesień Kozińca.

Dąbrowa Pod Kozińcem dolina Pławianki skręca w stronę Jaworza na południe, towarzyszy jej wąska dróżka asfaltowa, wijąca się wśród małych domków.

Nowy Sącz To przysiółek Podjaworze, gdzie w pełnej światła malowniczej górskiej scenerii stoi drewniany kościółek – kaplica pw. św. Piotra i Pawła.

W połowie XX wieku powstały wokół Grybowa piękne drewniane kościółki, projektowane w stylu narodowym, nawiązującym do tradycji regionalnego budownictwa drewnianego Pogórza.

Lokowano je na ogół w miejscach, gdzie parafia Grybów graniczyła z dwiema innymi parafiami wiejskimi.

Kościółek na Podjaworzu zbudowany w 1945 roku jest najskromniejszym z nich, ale wygląda i tak pięknie, schowany w cichej zielonej dolince u stóp Jaworza. Powstał na granicy parafii Grybów, Ptaszkowa i Kąclowa. Pełni rolę kaplicy, z nabożeństwami odprawianymi w niedzielę i święta.

Za kościółkiem droga pogrąża się w cieniu, przez las dociera do gajówki i parkingu leśnego nad stawem, gdzie znajduje się początek i koniec trasy ścieżki spacerowej.

Parking Wygodny parking leśny przy gajówce w Podjaworzu.

Spacer - ze znakami długość – 4 kilometry, różnica wysokości pomiędzy najwyższym a najniżBistuszowa szym punktem trasy – 110 metrów, czas przejścia – 1 godzina i 15 minut.

Sądecki Park Etnograficzny Lasek Falkowski

Północno-wschodnie stoki Jaworza rozcina nisza źródliskowa potoków Pławianki, układająych się w wachlarz. Ich wąskie dolinki odkrywają ciekawe profile warstw geologicznych górnej kredy i trzeciorzędu – od pstrych łupków w części wschodniej, poprzez piaskowce drobnoławicowe z łupkami i warstwy inoceramowe – piaskowce i zlepieńce gruboławicowe – ku zachodowi.

po przegrodzeniu jednego z potoków, dopełniając uroku tego leśnego zakątka. Wokół stawu też umieszczono tablice edukacyjne, ławki i wiatę.

Wokół tej strefy wyznaczona i oznakowana została ścieżka przyrodnicza Nadleśnictwa Nawojowa, której kolejne przystanki przedstawiają gatunki leśnych roślin i zwierząt oraz różne aspekty gospodarki w lesie. Trasa ścieżki prowadzi najpierw stroną wschodnią w górę grzbietu opadającego od Modynianki i doprowadza na skraj łąk w okolicy przysiółka Pod Berlową na granicy Binczarowej. Tu jest ławeczka, gdzie można odpocząć.

Następny odcinek prowadzi na północny zachód ścieżką stokową, która przecina drewnianymi kładkami kolejne płytkie koryta potoków; tu zaobserwować można odsłonięcia warstw fliszu.

Ostatecznie ścieżka dociera do szerokiej drogi leśnej łączącej Podjaworze z Binczarową. Po jej przeciwnej stronie w lesie znajduje się obszerna wiata.

Trasa powrotna prowadzi drogą w dół. Schodząc, mija się rzędy uli leśnych. Przed końcem spaceru warto obejść dookoła niewielki staw, który powstał

74

skalisty.spacja.godny – kaplica

parking leśny – umożliwia.poziomka.sygnały

75

Rowerowa pętla wokół Ziemi Grybowskiej

Biegowe trasy narciarskie w Ptaszkowej

Projektowany szlak rowerowy Wokół Ziemi Grybowskiej o długości 80 km, bez znakowania. Przejazd ułatwia ścieżka GPS do pobrania ze strony Urzędu Gminy Grybów.

Tradycje uprawiania narciarstwa biegowego w Ptaszkowej sięgają wielu lat, a przygodę z nartami śladowymi zaczynają już uczniowie tutejszej szkoły podstawowej. W ostatnich zawodach Małopolskiej Szkolnej Ligi Narciarskiej reprezentanci Ptaszkowej osiągnęli bardzo dobre wyniki, zajmując czołowe miejsca w rywalizacji z młodymi sportowcami między innymi z Podhala i Beskidu Wyspowego.

Prowadzi z Ptaszkowej [1] od skrzyżowania szlaków rowerowych przy zabytkowymo kościele pw. Wszystkich Świętych, obok Centrum Sportów Zimowych i dalej łukiem w kierunku Jaworza, mijając drewanianą kaplicę Na Podjaworzu [2]. Wraz z zielonym szlakiem pieszym z Grybowa na Jaworze okrąża Modyniankę i strome zbocze wschodnie Jaworza [3], a następnie polnymi drogami biegnie przez Binczarową i dociera do zabytkowej dawnej cerkwi pw. Świętego Demetriusza. W okolicach Florynki szlak zbliża się do południowych granic gminy Grybów, wraca do centrum miejscowości, gdzie znajduje się dawna murowana cerkiew [5] i dalej kieruje się ku północy na wzniesienia pod Chełmem gdzie leży miej-

scowość Wawrzka, mijając niewielki, pięknie położony cmentarz wojenny z okresu I Wojny Światowej [6]. Następny odcinek prowadzi w dół do Kąclowej, umożliwiając odwiedzenie zabytkowego drewnianego kościoła pw. św. Wojciecha Biskupa [7]. Potem szlak znowu pnie się na wierzchowinę pod Chełmem i dociera do drewnianego kaplicy na Podchełmiu [8]. Dalej kieruje się widokowymi wzniesieniami na północ, przecina drogę nr 28 i biegnie przez szerokie obniżenie Gródka, skrajem Wyskitnej do Szalowej. Tu zobaczyć można kolejny zabytkowy kościół drewniany [9]. W Stróżach szlak mija najpierw gospodarstwo „Sądecki Bartnik" [10], a następnie Ośrodek Hipoterapii [11] i kieruje się, przekraczając Białą na zachód. W Chodorowej mija pięknie położoną winnicę [12] i dociera do Krużlowej, gdzie w sąsiedztwie nowej świątyni skrywa się zabytkowy drewniany kościół pw. Narodzenia NMP [13]. Ostatni odcinek przecina pasmo Rosochatki i Jodłowej Góry [14] i kieruje się do Ptaszkowej.

9 12

10

Z takim potencjałem – i z nowym, unikalnym na skalę kraju obiektem Centrum Sportów Zimowych, Ptaszkowa ma możliwość stania się jednym z głównych w kraju ośrodków szkoleniowych dla tego sportu.

Apoloniusz Tajner - prezes Polskiego Związku Narciarskiego, odwiedzając Centrum w Ptaszkowej jesienią 2016 roku ocenił, że jeśli chodzi o konfigurację terenu i szerokość, tutejsze trasy biegowe są najlepsze w Polsce. Doskonale nadają się do treningu narciarskiego na nartorolkach - gratulował Ptaszkowej takiego obiektu. Również jesienią 2016 Centrum Sportów Zimowych z trasami biegowymi w Ptaszkowej zostało wyróżnione tytułem "Obiekt Sportowy Roku 2016" w konkursie „Budowniczy Polskiego Sportu”. Za tą oraz inne inwestycje sportowe i za realizowanie programu rozwoju sportu i rekreacji w gminie wyróżniona została także Gmina Grybów.

11

13

14

8 2

1

3

7 6 4

5 © Mapbox © OpenStreetMap

76

Centrum Sportów Zimowych - wyszkolić.kupi.światowy

77

Zwiedzanie dalszych okolic Wokół Jeziora Rożnowskiego Grybów, Zbyszyce [1] Rożnów [2] Tropie [3] Wytrzyszczka [4] Just [5]

wycieczka samochodowa, długość trasy – 122 km, czas przejazdu – 2,5 godziny, drogi krajowe, wojewódzkie i drogi lokalne o dobrej nawierzchni Całodniowa wycieczka pozwala na zapoznanie się z krajobrazami jednego z piękniejszych rejonów Sądecczyzny i licznymi pamiątkami jego bogatej przeszłości. Dunajec opuszczający Kotlinę Sądecką wpływał kiedyś w przełomową, krętą dolinę rozcinającą wysokie wzniesienia Pogórza Rożnowskiego

i Beskidu Wyspowego. Tama w Rożnowie, wybudowana w połowie XX wieku, utworzyła śródgórskie jezioro o długości 22 kilometrów, które po zagospodarowaniu stało się jednym z większych ośrodków sportów wodnych i rekreacji w Małopolsce.

3

4

Dojazd w rejon Jeziora Rożnowskiego prowadzi z Grybowa na zachód przez Nowy Sącz drogą nr 28, a od Nowego Sącza drogą nr 75 do Dąbrowy, gdzie należy jechać dalej prosto drogą nr 975. Po stromym wzniesieniu się na Dąbrowską Górę odwiedzić można wieś Zbyszyce, leżącą nad południowym brzegiem jeziora, by zobaczyć dawny dwór Szujskich i niewielki, lecz o wyjątkowo szlachetnej sylwetce, kościółek z XV wieku.

1. To świątynia gotycka, murowana z kamienia, z masywnymi przyporami i zachowanymi portalami gotyckimi. We wnętrzu odkryto polichromię z XVI i XVIII wieku. Jego niegdyś bogate wyposażenie nie przetrwało do naszych czasów, zwraca jednak uwagę chrzcielnica z gotyckim napisem.

Przez furtę w przykościelnym murze przejść można do parku dworskiego stanowiącego obecnie teren Domu Opieki Społecznej i choćby z daleka obejrzeć XIX-wieczną rezydencję. Ta budowla wywodzi się ze znacznie starszego kasztelu obronnego z XVII wieku, pokazanego na malowidle z 1767 roku, które znajduje się w klasztorze ss. klarysek w Starym Sączu oraz na romantycznej rycinie z początku XIX wieku. Było to i jest nadal miejsce pełne uroku.

Z Dąbrowskiej Góry odkrywa się po raz pierwszy widok jeziora, dalej droga schodzi w jego kierunku, i wije się lasem naśladując zawiłą linię brzegową. Po lewej stronie raz po raz odkrywa się perspektywa wód z dalekim zachodnim brzegiem. W Gródku nad Dunajcem staje się niemal letniskową promenadą.

Tu w sezonie jest największy ruch: sklepiki, kramy, samochody, grupy wczasowiczów. Gródek nad Dunajcem to główny ośrodek turystyczny jeziora.

Tu można skorzystać z plaży i kąpieli w jeziorze w gorący dzień.

2

Dalej, po przekroczeniu potoku Przydonianka w wąskiej zatoce wschodniej jeziora, droga skręca na zachód i wznosi się do Rożnowa. Po lewej odsłania się coraz pełniej w kierunku południa perspektywa całego Jeziora Rożnowskiego.

5

1

2. W Różnowie warto zobaczyć: zabytkowy drewniany kościółek z XVII wieku; miejsce, w którym stał niegdyś zamek Zawiszy Czarnego, a wreszcie samą zaporę spiętrzającą wody Jeziora Rożnowskiego.

Budowa zapory rozpoczęta została w roku 1935, zbiornik zaś napełniony został w roku 1943.

6

Przy wyjeździe z Rożnowa zobaczyć można na łące po lewej stronie, budowlę, stanowiącą zachowany element fortyfikacji renesansowej Tarnowskich – beluard oraz XIX-wieczny dwór Stadnickich. Teraz droga biegnie płaskim dnem szerokiej doliny Dunajca, okrążając jego zakole i prowadząc w stronę niezwykłego zakątka zamkniętego lesistymi wznie-

sieniami. U ich stóp Dunajec rozlewa się w kolejne jezioro – Czchowskie. To Tropie, miejsce, które na swoją pustelnię u przeprawy przez Dunajec, wybrał w początku drugiego tysiąclecia Świerad – późniejszy święty.

3. Na obszernym tarasie nad wodami Dunajca stoi tu piękny renesansowy kościółek z pamiątkami wczesnego średniowiecza – jedna z najstarszych budowli sakralnych Polski. Historia, architektura i krajobraz sprawiają, że jest to miejsce mistyczne dla wszystkich. Znaki przy kościółku wskazują drogę do położonej w lesie groty uważanej za erem świętego Świerada. Stoi tam poświęcona jemu kaplica.

Kolejną atrakcją w Tropiu będzie przeprawa promem przez Dunajec (jeśli prom nie kursuje, konieczne jest skorzystanie z pobliskiego mostu na rzece, powrót w kierunku Rożnowa).

4. W miejscowości Wytrzyszczka, naprzeciwko Tropia, tuż nad wodami Dunajca wznosi się zamek Tropsztyn. Z jego murów zobaczyć można Jezioro Czchowskie i kościółek w Tropiu ponad szerokim rozlewiskiem Dunajca. Zamek jest doskonale przygotowany do zwiedzania i ma intrygującą legendę.

Z Wytrzyszczki trasa prowadzi już cały czas na południe, na powrót w kierunku Nowego Sącza. Najpierw doliną rzeki Łososiny, a potem wspinając się na wysokie wzniesienie i Przełęcz Świętego Justa, gdzie znaleźć można kolejną pamiątkę przeszłości – drewniany kościółek zbudowany w drugiej połowie XVII wieku.

5. W kościółku zachowały się elementy wyposażenia z wcześniejszych świątyń. Z Góry Świętego Justa po raz kolejny zobaczyć można Jezioro Rożnowskie – w całkiem nowej perspektywie, jako wypełnioną wodami przełomową dolinę Dunajca.

6. Ostatnim miejscem, w którym warto zatrzymać się podczas wycieczki wokół Jeziora Rożnowskiego, jest most w Kurowie. Przed wjazdem na most w prawo nad brzeg Dunajca odchodzi gruntowa droga, tu na łączce parkują wędkarze. Woda płynie tu spokojnie pod stromym zboczem Białowodzkiej Góry.

Górę szczelnie pokrywa las chroniony jako rezerwat przyrody. W tym trudno dostępnym miejscu mógł istnieć kiedyś legendarny zamek Lemiesz, kojarzony z północnym wierzchołkiem Góry – Zamczyskiem.

Jej południowe zbocza podcięte są natomiast wielkim wyrobiskiem skalnym kamieniołomu Klęczany, widocznym dobrze z Nowego Sącza.

Z Kurowa blisko jest do Dąbrowy, w której zamyka się pętla wycieczki. Pozostaje powrót przez Nowy Sącz do Grybowa.

© Mapbox © OpenStreetMap

78

79

Przez pogórze Grybów, Bobowa [1] Bruśnik - wieża [2] Kąśna Dolna [3] Ciężkowice [4] Staszkówka [5] Łużna-Pustki [6] Szalowa [7] wycieczka samochodowa, długość trasy – 55 km, czas przejazdu – 1 godzina, drogi krajowe, wojewódzkie i drogi lokalne o dobrej nawierzchni Całodniowa wycieczka samochodowa przez malownicze Pogórze Ciężkowicko-Rożnowskie. Jej trasa prowadzi z Grybowa najpierw doliną Białej na północ do sławnej z koronek Bobowej, następnie wzgórzami w kierunku Kąśnej Dolnej, gdzie osiadł na

kilka lat Jan Ignacy Paderewski. Po odwiedzeniu Skamieniałego Miasta i Ciężkowic trasa zawraca na południe przez Staszkówkę i Łużną, tereny ciężkich walk podczas Bitwy Gorlickiej 1915 roku. Na koniec zostaje niezwykły kościółek barokowy w Polnej.

3 4

2

terystycznymi dachami naczółkowymi i mansardami, głębokie podcienia wsparte na wiekowych pięknie obrobionych drewnianych słupach i zgrabny ratusz z drewnianą wieżyczką miejskiego zegara. Otaczające rynek drewniane i w części murowane domy podcieniowe powstały na przełomie wieków XVIII i XIX. Ich zwrócone do rynku ściany szczytowe osłonięte są głębokimi podcieniami wspartymi na drewnianych słupach.

Jadąc z Bobowej dalej drogą nr 981 należy skręcić w lewo przez most na Białej na Bruśnik i skierować się długim podjazdem na szczyt wierzchowiny. W Bruśniku, mijając kościół, skręcić w prawo i wąską asfaltową dróżką dojechać do widocznej z daleka wieży widokowej na wzgórzu Styrki.

5. Z Ciężkowickiego rynku ruszyć należy drogą na południe ulicą Tysiąclecia w kierunku Staszkówki.

Przed tą wsią, po lewej stronie chowa się wśród drzew Cmentarz Wojenny nr 117, miejsce pochówku 286 żołnierzy rosyjskich poległych 2 maja 1915 roku na samym początku ofensywy wojsk państw centralnych.

Zaprojektowany został przez Jana Szczepkowskiego, porucznika pospolitego ruszenia, rzeźbiarza, pełniącego w Oddziale Grobów Wojennych rolę architekta, kierującego budową cmentarzy w rejonie Łużnej.

2. Dzięki dokładnym objaśnieniom na fotograficznych panoramach widziana z wieży okolica staje się czytelną mapą plastyczną pogórza i pasm górskich na południu. Najpełniej odsłaniają się Góry Grybowskie: masyw Maślanej, kopulasty Chełm, długi grzbiet Jaworza i stercząca nad wzgórzem Rosochatka – wszystkie pokryte lasami. Na bardzo odległym planie z horyzontem zlewają się szczyty Beskidu Niskiego, Sądeckiego i słabo widoczne białawe zęby wschodniej krawędzi Tatr.

3. Ta sama wąska dróżka prowadzi dalej na północ grzbietem wierzchowiny i doprowadza do Kąśnej Dolnej koło Ciężkowic. Tu znajduje się park i murowany dwór, należący kiedyś do Ignacego Jana Paderewskiego. Wybitny pianista – wirtuoz, kompozytor, polityk, mąż stanu i wielki patriota, który podczas swej długiej kariery wirtuozowskiej koncertował w wielu krajach Europy, obu Ameryk, w Afryce i Australii, a w wieku 31 lat podbił Amerykę i uznany został za geniusza muzycznego – tu właśnie w Kąśnej Dolnej szukał swojego miejsca na ziemi.

5

1

6

4. Z Kąśnej blisko do Ciężkowic, leżących na drugim brzegu Białej – oraz słynnego Skamieniałego Miasta, gdzie należy zatrzymać się najpierw.

Skamieniałe Miasto to jedna z większych atrakcji Pogórzy Karpackich. Wielość i bogactwo form skalnych – przypominających, a to budowle, a to bajkowe postacie – zgrupowanych w rodzaju naturalnego leśnego labiryntu, zaciekawi i młodszych, i starszych turystów.

Na jego zwiedzanie warto przeznaczyć ponad dwie godziny.

7

Kolejnym miejscem na trasie wycieczki jest rynek w Ciężkowicach, które dobrze zachowały klimat galicyjskiego miasteczka kupieckiego. To również okazja do zobaczenia ekspozycji tutejszego muzeum przyrodniczego.

0

© Mapbox © OpenStreetMap

80

1. W Bobowej można zatrzymać się przy niewielkim rynku, wszystko, co warto zobaczyć znajduje się blisko. To dawna kolegiata z obrazem Jacka Malczewskiego, kamienny gotycki kościółek pw. świętej Zofii, pięknie odnowiona drewniana synagoga i wystawa koronek, z których zasłynęła Bobowa. Na koniec spaceru koniecznie trzeba zajrzeć do lodziarni przy rynku na lody „tradycyjne”, gdzie z zaskoczeniem odkryje się minimuzeum etnograficzne.

Ta przestrzeń wygląda prawie tak samo, jak wyglądała sto i dwieście lat temu – niskie domy z charak-

Kolejny cmentarz nr 119 projektowany również przez Szczepkowskiego znajduje się na południowym skraju wsi, przy wyjeździe w stronę Łużnej. Wyremontowany został gruntownie z zachowaniem pierwotnego wyglądu. Posiada dwa pomniki – kamienną kapliczkę oraz wysoki dwuramienny drewniany krzyż. Na cmentarz wchodzi się przez monumentalną bramę. Spoczywa tu 509 Rosjan, w większości bezimiennych.

Dla bohaterów bitwy wybrano najbardziej eksponowane w okolicy miejsce, górujące nad całą okolicą wzniesienie na zachód od Staszkówki. Cmentarz nr 118 zaprojektował Anton Müller, niemiecki budowniczy, stąd pewnie dążenie do dominacji nad krajobrazem. Pochowano na nim 439 Niemców, 281 Austriaków i 43 Rosjan. Miała tutaj stanąć olbrzymich rozmiarów spiżowa postać żołnierza na koniu.

Cztery olbrzymie kamienne bloki nieukończonego pomnika sprawiają patetyczne wrażenie i widoczne są z odległości kilku kilometrów. Miejsce godne odwiedzenia, tym bardziej że roztacza się z niego panoramiczny widok malowniczej okolicy z zarysem gór na południu.

6. Największy z cmentarzy wojennych leży u podnóży wzgórza Pustki w Łużnej, dokąd prowadzi dalsza droga. Miejsce to opisane zostało już na stronie 47.

7. Ostatnim punktem tej wycieczki jest odwiedzenie Szalowej z wybitnym zabytkiem drewnianej architektury barokowej – XVIII-wiecznym kościołem. Choć konstrukcja kościoła jest drewniana, jego bazylikowe wnętrze ma wygląd bogato wyposażonej i zdobionej barokowej świątyni murowanej.

Przez opisane wcześniej: Polną i Stróże powrót do Grybowa.

81

Kraina Ropy Grybów, Szymbark [1] Gorlice [2] Sękowa [3] Magura Małastowska [4] Uście Gorlickie [5] Klimkówka [6] Ropa [7] wycieczka samochodowa, długość trasy – 66 km, czas przejazdu: 1,5 godziny, drogi krajowe, wojewódzkie i drogi lokalne o dobrej nawierzchni Całodniowa wycieczka na pogranicze Małopolski i Podkarpacia daje możliwość zobaczenia pamiątek po dawnym przemyśle naftowym Galicji, miejsc związanych z Bitwą Gorlicką oraz drewnianych kościołów

i cerkwi – również tych wpisanych na listę UNESCO. W drodze powrotnej trasa prowadzi nad malowniczym Jeziorem Klimkowskim zanurzonym w głębokiej dolinie i otoczonym lasami.

2

3

7 4

6

2. Gorlice to miasto o długiej historii jednak jej najbardziej znane karty dotyczą końca XIX wieku, kiedy stało się kolebką przemysłu naftowego, oraz początku wieku XX, kiedy zniszczone zostało dotkliwie podczas Bitwy Gorlickiej w 1915 roku. Wiele dowiedzieć się można o Gorlicach w Pawilonie Historii Miasta obok XIX wiecznego ratusza, w którego budynku Ignacy Łukasiewicz, wynalazca lampy naftowej, miał swoją aptekę.

3. Z Gorlic trasa kieruje się drogą nr 77 na południe w stronę wzniesień Magury Małastowskiej mijając Sękową gdzie koniecznie zobaczyć trzeba jeden z najcenniejszych zabytków architektury drewnianej Małopolski – kościół z XVI wieku, wpisany na listę światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego UNESCO. Na liście tej znajduje się również, położona niedaleko w bocznej dolinie, XVII-wieczna cerkiew w Owczarach.

4. Kolejny cmentarz związany z Bitwą Gorlicką znajduje się na Przełęczy Małastowskiej, do której droga nr 77 wspina się serpentynami przez las. To cmentarz wojenny nr 60 z grobami 174 żołnierzy armii austriackiej. Powstał na otwartej przestrzeni i oryginalny pomnik – ołtarz, zbudowany z masywnych bali i belek, widoczny był wysoko na wzniesieniu z dalekich okolic. Obecnie cmentarz otacza gęsty las. Będąc na przełęczy odwiedzić można krótkim spacerem nieodległe schronisko na Magurze Małastowskiej.

5

© Mapbox © OpenStreetMap

82

Z Szymbarku do Gorlic droga nr 28 biegnie doliną Ropy. W mieście należy skierować się w stronę rynku i zaparkować na przykład na ulicy Wróblewskiego. Tu zobaczyć można w Dworze Karwacjanów galerię sztuki oraz piękną XIX wieczną neorenesansową bazylikę.

Przy ulicy Lipowej w Gorlicach znajduje się Skansen Przemysłu Naftowego "Magdalena", gdzie zapoznać się można z techniką wydobywania ropy naftowej w tych okolicach, na Górze Cmentarnej zaś nad miastem, jeden z najbardziej znanych cmentarzy wojennych powstałych po Bitwie Gorlickiej – cmentarz nr 91.

0 1

1. Pierwsza część wycieczki to przejazd drogą nr 28 od Grybowa w kierunku wschodnim, do Szymbarku nad Ropą. Była tu kiedyś średniowieczna rezydencja polskiego rodu rycerskiego Gładyszów herbu Gryf, po których piękną pamiątką jest dwór obronny nad Ropą. Ma tu również siedzibę interesujący skansen, prezentujący wiejskie budownictwo drewniane okolic Pogórza Gorlickiego oraz stylowy dwór mieszczański. Ozdobą miejscowości jest dodatkowo piękny stary kościółek drewniany.

skłonami Beskidu Niskiego mijając Smerekowiec i Kwiatoń, by dotrzeć do Uścia Gorlickiego. To dawna pasterska kraina Łemków z zachowanymi drewnianymi cerkiewkami i widocznymi jeszcze czasem tradycyjnymi chyżami. Wieś Uście Gorlickie – dawniej Uście Ruskie, założona przez ród rycerski Gładyszów w XV wieku, już w roku 1512 przeszła na prawo wołoskie. Prowadzi tędy doliną Ropy droga do uzdrowiska Wysowa.

Ku północy Ropa rozlewa się w Jezioro Klimkowskie, wzdłuż, którego biegnie droga powrotna. Z wysokiego zbocza ukazuje się raz po raz widok jeziora po prawej. Sztuczny zbiornik wodny na Ropie, utworzony został w roku 1994 po zamknięciu jej doliny w najwęższym miejscu zaporą betonową o wysokości 34 metrów i rozpiętości korony 210 metrów. Zachodnie brzegi zalewu stanowią łagodnie opadające w stronę wody łąki – tu stopniowo powstają plaże i ośrodki rekreacyjne. Niezbyt wielki, ale wyjątkowo piękny zalew daje możliwości uprawiania żeglarstwa i windsurfingu w malowniczej scenerii.

Przed zalaniem doliny ze wsią Klimkówka wodą jeziora stara cerkiew została zburzona, z wykorzystaniem materiałów po jej rozbiórce wybudowano kościół na wzniesieniu ponad jeziorem, do którego przeniesiono ikonostas. Sprzed kościoła rozciąga się głęboka perspektywa doliny z wypełniającym ją jeziorem i zamykającymi horyzont górami na południu.

6. Tu warto się zatrzymać, by zrobić zdjęcia doliny z jeziorem. Stąd można dojść spacerem na koronę zapory, by zyskać jeszcze inną perspektywę. Sztuczne jezioro w malowniczym otoczeniu „Pienin Gorlickich” stanowiło scenerię ujęć przedstawiających Dniepr w filmie „Ogniem i mieczem”.

7. Z Klimkówki blisko jest już do Ropy, w której zamyka się pętla trasy. Wieś Ropa ma bogatą tradycję przemysłową, w końcu XVIII wieku istniała tu fabryka „skór angielskich” zaś w następnym stuleciu powstała rafineria ropy naftowej, korzystająca z lokalnych kopalni. Okoliczne wzgórza pokryte były konstrukcjami wież wiertniczych. Pamiątką z tamtych czasów jest dwór Siemieńskich i ufundowany przez nich kościół – częściowo murowany, a częściowo drewniany.

Z Ropy pozostaje powrót na zachód drogą nr 28 – z widokami kotliny Grybowa z Ropskiej Góry po drodze.

5. Jadąc dalej należy w Gładyszowie skręcić w prawo i jechać na zachód pomiędzy łagodnymi 83

Beskid Sądecki – dolina Kamienicy Grybów, Polany [1] Berest [2] Krynica-Zdrój [3] Łabowa [4] Nawojowa [5] wycieczka samochodowa, długość trasy – 76 km, czas przejazdu: 1,5 godziny, drogi krajowe, wojewódzkie i drogi lokalne o dobrej nawierzchni Przez Grybów prowadzi z północy popularna trasa turystyczna do Krynicy-Zdroju – najpierw doliną Białej przez Kąclową i Florynkę a dalej drogą nr 971 przez kolejne dawne wsie łemkowskie nad Mostyszą: Polany i Berest. Najciekawsza część tej wycieczki to oczywiście spacer po krynickim deptaku,

pomiędzy domami zdrojowymi i parkami (opis na stronie 92). Trasa powrotna doliną Kamienicy biegnie granicą pomiędzy Beskidem Niskim a Beskidem Sądeckim, którego lesiste zbocza rozcinają długie doliny z dawnymi wsiami łemkowskimi, przez Łabową i Nawojową.

0

Drewniany kościół w Kąclowej i murowana cerkiew we Florynce opisane zostały już na stronach 33 i 67.

1. Za Florynką wjeżdża się w ciasną dolinę Mostyszy, w Polanach mija skrzyżowanie z drogą prowadzącą w prawo do słynnej z miodów Kamiannej. Za skrzyżowaniem widać drewnianą cerkiewkę z XIX wieku.

2. Kolejna taka świątynia znajduje się w Bereście, gdzie zaczyna się stromy podjazd przez las na przełęcz Huta.

Tu, przed skrzyżowaniem z drogą Nowy Sącz – Krynica-Zdrój, otwiera się po prawej piękna perspektywa pasma Jaworzyny w Beskidzie Sądeckim ze szczytem Runek (1082 m n.p.m.) i dolinę Kamienicy Sądeckiej.

3. Krynica-Zdrój, największe uzdrowisko polskich Karpat swoją sławę zawdzięcza wielu doskonałym wodom leczniczym – między innymi wodzie Zubera, a także stylowej architekturze uzdrowiskowej i pięknemu położeniu w zakątku górskim u stóp wysokiej Jaworzyny.

5

Lecznicze właściwości tutejszych źródeł udokumentowane zostały już w końcu XVIII wieku i od początku XIX wieku z wolna zaczęła się działalność uzdrowiskowa. Przełom nastąpił w połowie wieku dzięki energii profesora Józefa Dietla. Kolejnego przyspieszenia rozwój Krynicy doznał w roku 1911, gdy dotarła tu linia kolejowa.

4 1

2

Po kilku niezbyt dobrych dziesięcioleciach Krynica rozkwita obecnie podobnie jak za czasów, kiedy przyjeżdżał tu do swojej willi Patria największy polski tenor, Jan Kiepura i kiedy organizowano mistrzostwa świata w hokeju i mistrzostwa Europy w saneczkarstwie. Mało które miejsce w Polsce zasługuje na miano kurortu tak jak Krynica-Zdrój. Nie przypadkowo tu, od wielu lat, w jesiennej barwnej aurze bukowych lasów, odbywają się spotkania prestiżowego Międzynarodowego Forum Ekonomicznego, dzięki którym miejscowość porównywana jest do szwajcarskiego Davos.

Po odwiedzeniu Krynicy należy wrócić na przełęcz Huta drogą nr 75 i jechać w nią w kierunku Nowego Sącza. Warto skręcić z niej w lewo do Roztoki Wielkiej i Łosi, gdzie zobaczyć można dwie cenne i pięknie położone cerkiewki łemkowskie.

© Mapbox © OpenStreetMap

84

3

4. W Łabowej, w której przez wieki mieszkała w większości ludność łemkowska, znajduje się najstarsza cerkiew murowana na obszarze historycznej Łemkowszczyzny. Zbudowana została w końcu XVIII

wieku i jej styl architektoniczny odzwierciedla ówczesne wymagania władz austriackich – podobnie jak murowane cerkwie we Florynce i w Jaworkach koło Szczawnicy. Styl ten nazwano „józefińskim”, ponieważ odpowiednie przepisy budowlane powstały na polecenie cesarza Józefa II. 5. Ostatnim miejscem na trasie tej wycieczki jest Nawojowa. W końcu wieku XVIII właścicielami klucza nawojowskiego, do którego należało już 25 wsi, zostali Stadniccy. Dobrami, na które składały się również wsie na Rusi Szlachtowskiej w sąsiedztwie Szczawnicy, gospodarowali Stadniccy wzorowo aż do połowy XX wieku.

W końcu XIX wieku w Nawojowej powstała niewielka huta żelaza – hamernia, wytwarzająca głównie narzędzia rolnicze, na początku XX wieku rozpoczęły zaś pracę tartak parowy i stolarnia. Gospodarkę leśną na wysokim poziomie prowadził Adam hr. Stadnicki – wykształcony w Monachium inżynier leśnik.

W swoich lasach wprowadził nowe gatunki drzew, założył 4 rezerwaty leśne, stworzył system odpowiedzialnego zatrudnienia personelu leśnego, wprowadzając zabezpieczenia socjalne dla gajowych.

Pamiątką po Stadnickich w Nawojowej są dzisiaj dwie zabytkowe budowle położone w sąsiedztwie – kościół oraz pałac.

Pałac Stadnickich swoją ostateczną formę architektoniczną uzyskał w latach trzydziestych XX wieku, ale można w nim odnaleźć wiele śladów starszych budowli. Prawe, północne skrzydło zawiera w sobie renesansowy dwór Piotra Nawojowskiego, o układzie symetrycznym z przyporami i wieżyczkami na narożach. W piwnicach zachowały się tu kamienne sklepienia, mieścił się w nich skład win węgierskich i francuskich, a także miodów krasiczyńskich, wyżej znajdowały się pomieszczenia kuchni, kredensu i spiżarni.

Park otaczający pałac powstał w połowie XIX wieku z inicjatywy Edwarda Stadnickiego. Zasadzone zostały wówczas między innymi dęby czerwone, platan i tulipanowiec. Na początku wieku XX w parku znalazły się dodatkowo tuje, cypryśniki, choiny i jedlice.

Z Nawojowej do Grybowa można wracać, omijając centrum Nowego Sącza, lokalną drogą dolinami przez Kamionkę Wielką, Królową Polską i Ptaszkową.

85

Spacerem przez Nowy Sącz Kolegiata św. Małgorzaty, Dom Gotycki – Muzeum, Sokół, Jagiellońska, Rynek, klasztor franciszkanów, Zamek – spacer około 1 godziny

rynek kolegiata muzeum kie ies ob go

Jagiellońska

J. S

lody

szki

ściu

o T. K

Krótki spacer po Nowym Sączu najlepiej zacząć od najstarszych budowli w mieście – kolegiaty i Domu Gotyckiego. Samochód wygodnie można zostawić na dużym parkingu poniżej kolegiaty przy Bulwarze Narwiku nad Kamienicą.

Stosunkowo łatwe do rolniczego zagospodarowania tereny Kotliny Sądeckiej oraz skrzyżowanie szlaku węgierskiego z drogą karpacką w kierunku królewskiego Biecza, dało miastu solidną podstawę do szybkiego rozwoju. Dzięki swoim zasobom i roli ośrodka administracyjnego Nowy Sącz przetrwał nie najgorzej wieki XVII i XVIII, kiedy wiele mniejszych miast powróciło do statusu wsi.

Budowę murowanego kościoła na tym miejscu datuje się przypuszczalnie na koniec XIII wieku.

W 1448 roku kościół został podniesiony do godności kolegiaty przez Zbigniewa Oleśnickiego, ówczesnego biskupa krakowskiego. Obecny wygląd kościoła stanowi efekt jego wielokrotnej przebudowy i rozbudowy, w których trakcie stopniowo tracił swój pierwotny styl gotycki.

Szczególnie dobrze zaczęło się miastu powodzić od drugiej połowy XIX wieku, kiedy Galicja złapała wiatr w żagle samorządności i nowoczesnej gospodarki. Budowa linii kolejowej, a następnie kolejowych warsztatów naprawczych, nadały miastu kierunek rozwoju na wiele dziesięcioleci. W tym czasie ukształtował się ten Nowy Sącz, który dzisiaj wzbudza dumę mieszkańców i podziw przyjezdnych.

Obok kolegiaty stoi Dom Gotycki, zwany także Domem Kanoniczym, zbudowany na początku XVI wieku dla potrzeb kanoników kolegiaty. Ma tu obecnie swoją siedzibę Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu z ekspozycją dawnej sztuki z terenu Sądecczyzny. Można tu podziwiać między innymi dzieło Wita Stwosza „Modlitwa w Ogrójcu”.

Przed powrotem na sądecki rynek spacerowym traktem ulicy Jagiellońskiej, gdzie zwracają uwagę bogato zdobione gzymsy kamienic i dekoracyjna oprawa kwiatowa stylowych lamp ulicznych – warto wpaść na prawdopodobnie najlepsze w Polsce lody, w cukierni, przy ulicy Kościuszki.

Żurow a

parking

Kamienne schody prowadzą do furty w zrekonstruowanym fragmencie obronnych murów miejskich na szeroki plac otaczający kościół świętej Małgorzaty. Ta potężna budowla swoim dostojeństwem daje świadectwo bogatej i długiej historii miasta w śródgórskiej kotlinie. W jego powstaniu główną rolę odegrał Wacław II, król Czech i Polski, nadając prawa miejskie tutejszej osadzie już w roku 1292 roku.

Tutejsza osada nosiła początkowo nazwę Kamienica. Nazwa miasta przy akcie lokacyjnym Wacława II, z datą 8 listopada 1292 roku, zapożyczona została z istniejącego już miasta w widłach Dunajca i Popradu, a dla odróżnienia dodano przymiotnik „Nowy”, choć z obecnej perspektywy oba miasta są podobnie stare.

Ozdobą sądeckiego rynku jest ratusz, chluba miasta, wybudowany w końcu dziewiętnastego wieku, kiedy poprzednia, pochodząca jeszcze ze średniowiecza, budowla została zniszczona w pożarze. Solidnie dostojna sylwetka w stylu eklektycznym – neobarokowym i neorenesansowym wypełnia należycie rozległą przestrzeń rynku.

Stanowi potwierdzenie dorobku i ambicji miasta.

Opuszczając rynek od pierzei północnej ulicą Piotra Skargi, przechodzimy obok zabytkowego kompleksu byłego klasztoru oo. franciszkanów.

W tutejszym kościele znajduje się tablica pamiątkowa z 1640 roku z inskrypcją mówiącą o założeniu klasztoru w 1297 roku z fundacji króla Wacława. Budynki klasztorne, od samego początku murowane, stanowiły część umocnień miejskich, a wzniesiono je wcześniej od kolegiaty i wcześniej od zamku.

Murowany zamek w Nowym Sączu wzniesiony został przez Kazimierza Wielkiego jako siedziba kasztelanii, urzędu grodzkiego i starosty grodowego. Nie był nigdy budowlą o znaczeniu militarnym.

Granicy południowej broniły Karpaty i trwałe sojusze, zamek pełnił więc głównie funkcję siedziby administracyjnej.

Położenie blisko granicy, na węgierskim szlaku, dało miastu możliwość bogacenia się na handlu, ale też dodało pewnego znaczenia politycznego.

Tu zatrzymywały się poselstwa, a czasami odbywały spotkania, jak na przykład narady króla Jagiełły z Wielkim Księciem Litewskim przed wojną z Krzyżakami.

Upadek zamku zaczął się w XVII wieku, lecz to nie Szwedzi, ale konfederaci barscy przyczynili się do jego pożaru. Po wielu odbudowach i kolejnych zniszczeniach zamek został częściowo odrestaurowany w odrodzonej Polsce. Utworzono w nim Muzeum Ziemi Sądeckiej, jednak w końcowych

zamek

rgi

. Ska ks. P

iego

dniach wojny został wysadzony w powietrze. Odbudowano po wojnie jedynie fragment murów z attykami i renesansową Basztę Kowalską.

klasztor parking

Spod zamku warto skierować się jeszcze parkową alejką w stronę Dunajca, by zobaczyć szeroką panoramę Kotliny Sądeckiej i otaczających ją gór.

kolegiata

ratusz

go

kie

ies ob

ska

J. S

rowa

K. Wielk

86

Miasto powstało w widłach Dunajca i Kamienicy Nawojowskiej, na szerokim płaskim wzniesieniu, ograniczonym skarpami rzecznymi, które z czasem uzupełniały wały ziemne, a potem mury. Śladem murów otaczających miasto od strony południowej jest obecnie ciąg ulic Wałowej i Szwedzkiej.

Opuszczając zatem Dom Gotycki na Lwowskiej, przechodzi się spacerem na południe ulicą Jana III Sobieskiego, mijając po drodze kolorowy targ warzywno-kwiatowy i kierując się ku efektownie odnowionemu budynkowi Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”.

87

Miasteczko Galicyjskie i skansen

Lachy, Pogórzanie, Łemkowie, Niemcy

Miasteczko Galicyjskie znajduje się na wschodnich przedmieściach miasta, przy drodze nr 28 Gorlice – Nowy Sącz, około trzech i pół kilometra od Paszyna.

Przy obiekcie znajduje się obszerny parking.

W Parku Etnograficznym odnaleźć można sugestywnie zaprezentowane w krajobrazie przykłady dawnej zabudowy wiejskiej charakterystycznej dla różnych grup etnograficznych Sądecczyzny – Lachów, Pogórzan, Łemków czy kolonistów niemieckich. Centralnym punktem tego krajobrazu jest dwór szlachecki z aleją dojazdową i parkiem dworskim. Jest też drewniana cerkiewka, kościół I szkoła.

Parking Obszerny parking przy Miasteczku Galicyjskim

Miasteczko Galicyjskie

ul. Lw owsk a Klimk ówka

Sądecki Park Etnograficzny

Lasek Falkowski

wieku – gdzieś w Galicji. Rynek z jednej strony zamyka okazały ratusz ze strzelistą wieżą, a z drugiej rozłożysta stylowa gospoda. Wzdłuż rynku stoją rzędy charakterystycznych parterowych domów podcieniowych ze sklepami, warsztatami i urzędami. Ich wnętrza wyposażone są stosownie do epoki, jaką odtwarzają.

To niezwykłe otwarte muzeum stanowi część Sądeckiego Parku Etnograficznego, a z miasteczka prowadzi droga do ukrytej w zieleni części wiejskiej skansenu. Po drodze mija się odtworzone zabudowania ilustrujące kolonizację niemiecką, przy których stoi zbór ewangelicki – oryginalna drewniana budowla o skomplikowanej historii, w której trakcie pełniła między innymi rolę kościoła parafialnego w Świniarsku. Kościół wybudowały pierwotnie w Stadłach klaryski ze Starego Sącza w roku 1786. Na zbór przebudowano go w okresie rozbiorów, a do Świniarska trafił w roku 1968.

Na terenie Parku odbywa się wiele plenerowych imprez, takich jak „Wesela sądeckie” i „Dożynki”, a także prezentacje rzemiosł i rękodzieła oraz kuchni regionalnej.

Sądecki Park Etnograficzny to najciekawsze tego typu przedsięwzięcie w Małopolsce. Koniecznie trzeba odwiedzić to miejsce, będąc w okolicy Nowego Sącza.

Dąbrowa

z

Spacer na przez Miasteczko Galicyjskie i skansen długość – 2,5 km, czas przejścia – ok. 1 godziny.

Miasteczko Galicyjskie to z rozmachem zrealizowany projekt odtworzenia dla celów turystycznych przestrzeni rynku niewielkiego miasta z przełomu XIX i XX 88

89

Spacerem przez Krynicę-Zdrój Witoldówka Witoldówka to najbardziej okazały z zachowanych dawnych pensjonatów drewnianych Krynicy. Kiedy w drugiej połowie XX wieku pożary kolejno zniszczyły inne zabytkowe wille przy Bulwarach Dietla, Witoldówka została przebudowana w sposób lepiej zabezpieczający przed ogniem. Zbudowany z rozmachem w stylu szwajcarskim budynek powstał w roku 1888 i mieścił wygodnie zorganizowane sanatorium doktora Bolesława Skórczewskiego.

Stary Dom Zdrojowy – Pijalnia Główna – Muzeum Nikifora – Nowy Dom Zdrojowy – Witoldówka – Park – kościół – Góra Parkowa Parking Dobrym miejscem do zaparkowania samochodu może być wznosząca się ulica Zdrojowa. Na jej samym początku, naprzeciw modernistycznego budynku Poczty Polskiej z emblematem Orła Białego i klasycznym napisem: Poczta – Telegraf – Telefon, powstał nowoczesny punkt Informacji Turystycznej. Tu zaczynają się miejsca parkingowe, stąd blisko jest na deptak w dole. nawiązująca do renesansu imponująca sylwetka przypomina pałac. Podobnie pałacowe są wnętrza ze słynną przywróconą do dawnego blasku, salą balową.

Spacer deptakiem długość – 1 km, czas przejścia – ok. 0,5 godziny.

Pijalnia Główna Pijalnia Główna to modernistyczny budynek z roku 1971, przeszklony jako przestronna oranżeria zapewniająca odpowiednią atmosferę dla roślin egzotycznych przez cały rok. Tu korzystać można z krynickich zdrojów: Jan, Słotwinka, Tadeusz, Zdrój Główny, Zuber – i przechadzać się pomiędzy palmami w zimie.

Stare Łazienki Mineralne Rozpoczynając spacer, mijamy po prawej stronie budynek Starych Łazienek Mineralnych z roku 1866, ozdobiony trzema charakterystycznym wieżyczkami. W chwili wybudowania był jednym z najnowocześniejszych obiektów tego typu w Europie. Inspirowany szwajcarską architekturą uzdrowiskową projekt był dziełem Feliksa Księżarskiego.

Stary Dom Zdrojowy Stary Dom Zdrojowy – zwany wcześniej Dworcem Zdrojowym – powstał w roku 1889. Jest jednym z najczęściej cytowanych motywów architektonicznych Krynicy, jego

© Mapbox © OpenStreetMap

Muzeum Nikifora Muzeum Nikifora mieści się w zabytkowej willi drewnianej "Romanówka". Stoi ona w pasie najstarszej zabudowy centrum uzdrowiska, przy Bulwarach Dietla wzdłuż potoku Kryniczanka. Poświęcona twórczości malarza prymitywisty stała ekspozycja zawiera obrazy, fotografie oraz różne pamiątki osobiste. Muzeum organizuje również poświęcone ogólnie sztuce wystawy sezonowe.

Nowy Dom Zdrojowy Nowy Dom Zdrojowy wybudowany został pod zachodnim zboczem Góry Parkowej w roku 1939. Neoklasyczna budowla mieści sanatorium, w jego reprezentacyjnych podcieniach znajduje się popularna krynicka księgarnia, apteka oraz sklepy. Miejscowi malarze wystawiają tu w sezonie na sprzedaż swoje prace.

90

Park Park im. Mieczysława Dukieta to krynickie Planty, kończące deptak u zbiegu ulic Zdrojowej i Józefa Piłsudskiego. Tu w gorące dni ochłodzić się można przy fontannie i odpocząć na ławce wśród kwiatowych krzewów. Mieczysław Dukiet, lekarz specjalizujący się w chorobach kobiecych, pracował w uzdrowisku przez ponad pół wieku, kierując między innymi Sanatorium Wojskowym. Jako lekarz i społecznik zasłużył się dla Krynicy, podobnie jak wiek wcześniej profesor Józef Dietl, którego pomnik ufundowany przez mieszkańców już w roku 1900 stoi obecnie w Parku.

Kościół Dla rosnącej coraz szybciej rzeszy kuracjuszy przybywających do Krynicy w końcu XIX wieku wybudowany został kościół pw. Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej. Powstał w stylu nawiązującym do włoskiego renesansu jako skromna budowla z jedną nawą i smukłą wieżą przy wejściu. Przeprowadzona w latach trzydziestych XX wieku rozbudowa nadała jego sylwetce prostszą, bardziej klasyczną formę.

Góra Parkowa Mając więcej czasu na zwiedzanie Krynicy, warto wjechać kolejką zębatą na Górę Parkową z punktem widokowym, restauracją – a następnie zejść na dół ścieżkami rozległego parku na zboczach góry.

91

INFORMATOR TURYSTYCZNY Ziemia Grybowska Noclegi Centrum Sportów Zimowych Ptaszkowa wyszkolić.kupi.światowy Ptaszkowa 111 tel. 18 111-11-11 30

„Sądecki Bartnik” Anna i Janusz Kasztelewicz Pokoje gościnne baśnie.perłowy.morela Stróże 235 , tel. 18 445-18-82, 414-05-77 e-mail: bartnik@bartnik.pl www.bartnik.pl 50

Słoneczne Tarasy Hotel Centrum Szkoleniowo Rehabilitacyjne im. Ojca Pio wybitni.oddawanie.zalecane Ośrodek Wypoczynkowo-szkoleniowy Stróże 569, tel. 18 445-43-41

100

rożek.łabędzie.geniusze Biała Niżna, tel. 18 521-38-74

30

Ptaszkowa Zajazd u Krystyny Ptaszkowa 737 wizerunek.łatwe.widokowy

Ośrodek Szkoleniowo-Wypoczynkowy Politechniki Warszawskiej rejon.modelować.źródło

tel. 18 445 00 12 21

ul. Chłodna 16, Grybów, tel. 18 445-03-04 Małgorzata i Stanisław Gruca Agroturystyka

136

wesoło.markowe.kruszonka Pensjonat „Markiza” najładniej.marzenie.zamieszać ul. Szkolna 4, Grybów, tel. 18 445-01-51

7

20 Przystanek Grybów Pokoje Gościnne Jadwiga Jeżak przytulnie.poczta.niezbędny ul. Grottgera 3, Grybów, tel. 500 845 606

10

os. Biała Wyżna 138 33-330 Grybów 603 374 211 (w sezonie)

Kazimierz Główczyk Agroturystyka czuć.ceramiczne.cywilny Kąclowa 355 33-330 Grybów tel. 18 447-23-22 (w sezonie)

Restauracje, bary Biała Niżna Słoneczne Tarasy rożek.łabędzie.geniusze tel. 18 521-38-74 Grybów Stołówka Miejska oglądanie.tańszy.osiągnąć ul. Ogrodowa 4, tel. 18 445 03 80 Grybów Pub „Feniks“

Ptaszkowa Zajazd u Krystyny Ptaszkowa 737 wizerunek.łatwe.widokowy tel. 18 445 00 12 Stróże Restauracja „Bartna Chata” Gospodarstwo Pasieczne „Sądecki Bartnik” A. i J. Kasztelewicz podróżować.mieszane.wiatry

Rynek 17, tel. 18 440 87 40

Stróże 235, tel. 18 414-05-78 Restauracja posiada certyfikat: „Karczma Regionalna Małopolski” Małopolskiej Organizacji Turystycznej

Grybów „Pizza Family“

Stróże Pałacyk pod Różą

targ.obrócony.lepić

trzcina.zuch.zamrażać Rynek 19, tel. 18 440 87 40

wymagający.wiosenne.upały Stróże 335, tel. 18 440 89 40. e-mail: biuro@palacykpodroza.pl www.palacykpodroza.pl

6 92

93

Bankomaty Grybów, Bankomat Pekao SA, Kościuszki 2, Grybów, Bankomat Bank BPH, ul. Kościuszki 2, Grybów, Bankomat PKO BP, Grybów, Rynek 14, Grybów, Bankomat Bank BPS, Grybów, Rynek 13.

Legenda

liczba miejsc noclegowych apartamenty pokoje z łazienkami

Apteki Grybów – Apteka im. mgr W. Hodboda, Rynek 7, tel. 18 445-01-31.

Grybów – Apteka Arnica S.C., Kościuszki 4/2, tel. 18 445-23-46.

Grybów – Apteka Panaceum, S.J., Grunwaldzka 6, tel. 18 445-04-00.

Grybów – Apteka Prywatna Adma, Maria Krok, Grunwaldzka 36, tel. 18 445-01-88.

Florynka – Punkt apteczny, Danuta Koszyk, Florynka 254, tel. 18 447-15-25.

Krużlowa Wyżna – Punkt apteczny „ADMA”, Krużlowa Wyżna 181 tel. 18 206-34-40.

Ptaszkowa – Apteka, Maciej Krok, Ptaszkowa 633, tel. 18 445-52-91.

Stróże – Apteka, Agnieszka Kamińska-Czajka, Marek Czajka, Stróże 585, tel. 18 444-42-07.

Stróże – Punkt apteczny Arnica, Maciej Krok, Krzysztof Pasieczka, Stróże, tel. 18 548-35-14, 445-02-25.

Internet w pokoju restauracja sala konferencyjna parking, parking strzeżony, parking niestrzeżony udogodnienia dla osób niepełnosprawnych

Przychodnie lekarskie Grybów – NZOZ Bomed sp. z o.o., ul. Kościuszki 17, tel. 18 445-21-67, Cieniawa – Kromed, Przychodnia Lekarska, Cieniawa, tel. 18 445-40-90.

Florynka – Bomed NZOZ, Florynka 49, tel. 18 447-16-26.

Krużlowa Wyżna – NZOZ Lekarz Rodzinny, Krużlowa Wyżna 1, tel. 18 445-19-78.

Ptaszkowa – Ośrodek Zdrowia w Ptaszkowej, Ptaszkowa 633, 18 445 17 25.

Stróże – NZOZ Lekarz Rodzinny, Stróże 360, tel. 18 445-18-24.

Stróże – Kromed, Przychodnia Lekarska, Stróże 270, tel. 18 445-43-31.

Poczta Grybów Urząd Pocztowy, Kościuszki 8, tel. 18 445-02-86.

basen sauna usługi spa, wellness / odnowa biologiczna kort tenisowy boisko sportowe honorowane karty kredytowe możliwość zakwaterowania zwierząt domowych

Policja Komisariat Policji, Grybów, Jakubowskiego 9, tel. 18 445-03-77.

Stacje benzynowe Grybów – Eko Grupa Sp. z o.o., Grybów, Kościuszki 2, tel. 18 445-04-44.

Biała Niżna – Wac-Woj., Sośnie Dolne 18, tel. 18 548-36-65.

Biała Niżna – Henryk Kłapacz, Biała Niżna 379, tel. 18 548-15-50.

Florynka – Wac-Woj., Sośnie Dolne 18, tel. 18 447-14-28.

Krużlowa Niżna – Leonarda Fyda Krużlowa Niżna 185, tel. 18 447-31-38.

Ptaszkowa – Benz-Pal, tel. (018) 445-58-76.

Stróże – Stacja Paliw, Grzegorz Krzysztoń, Polna 88, tel. 18 447-26-86.

94

95

Żródła Informacja Turystyczna i Muzea

W przewodniku wykorzystano następujące źródła: materiały drukowane

Nowy Sącz Centrum Informacji Turystycznej Nowy Sącz ul. Szwedzka 2, tel./fax 18 443-55-97, tel. 18 444-24-22 www.cit.com.pl , e-mail: cit@sarr.com.pl

Muzeum Okręgowe Nowy Sącz Dom Gotycki ul. Lwowska 3 33-300 Nowy Sącz tel.centrala 18 443-77-08 e-mail: sekretariat@muzeum.sacz.pl

Tuchów Gminne Centrum Informacji – – Punkt Informacji Turystycznej 33-170 Tuchów ul. Chopina 10 tel. 14 652-54-36

Sądecki Park Etnograficzny ul. Długoszowskiego 83 b 33-300 Nowy Sacz tel. 18 441-81-91, 441-44-12 e-mail:skansen@muzeum.sacz.pl

Ciężkowice Centrum Kultury i Promocji gminy Ciężkowice 33-190 Ciężkowice Rynek 1 tel. 14 65-10-032 e-mail: ckultury@ciezkowice.pl Bobowa Centrum Kultury i Promocji gminy Bobowa 38-350 Bobowa ul. Grunwaldzka 126 tel. 18 351-40-13 Krynica Stowarzyszenie Krynicka Organizacja Turystyczna 33-380 Krynica-Zdrój ul. Piłsudskiego 8 tel./fax: 18 471-61-05 e-mail: biurokot@poczta.onet.pl, biuro@kot.org.pl Gródek nad Dunajcem Gminny Ośrodek Kultury Gródek nad Dunajcem 28 33-318 Gródek nad Dunajcem tel./fax:18 440-15-27 e-mail: gok-grodek@wp.pl Korzenna Centrum Kultury w Korzennej Korzenna 342 tel.18 440-64-70, 18 440-64-70 e-mail: ckkorzenna@interia.pl Ropa Gminny Ośrodek Kultury 38-312 Ropa tel. 18 353- 40-14 96

Muzeum Sztuki Ludowej w Paszynie 33-326 Mogilno, Paszyn 197 tel. 18 440-27-97 Zwiedzanie w dni powszednie od 12.00 do 17.00 w niedziele od 13.00 do 16.00.

Prosimy o wcześniejsze zgłaszanie grup!

Izba regionalna w Ptaszkowej Ptaszkowa 91 (przy plebanii, na wprost starego kościoła w Ptaszkowej) 33-333 Ptaszkowa tel.18 445-17-78 Izbę Regionalną można zwiedzać po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym lub też wtedy, kiedy uda się zastać kogoś na plebanii.

Muzeum Parafialne w Grybowie ul. Kościelna 3 33-330 Grybów tel. 18 445-02-62 Muzeum można zwiedzać po uprzednim osobistym lub telefonicznym uzgodnieniu na Plebani tel.

18 445-02-62 lub z Marią Filipowicz – Solarz tel. 18 445-01-66.

Opłata: wolne datki na utrzymanie Muzeum Parafialnego.

Muzeum im. Bogdana Szymusika w Gospodarstwie Pasiecznym „Sądecki Bartnik” 33-331 Stróże 235 tel. 18 414-05-79 e-mail: muzeum@bartnik.pl Zwiedzanie Prywatnego Muzeum Pszczelarskiego tylko z przewodnikiem (czas ok. 1 godz.).

Bilety do nabycia w „Miodowej Spiżarni”

Geografia albo dokładne opisanie królestw Galicyi i Lodomeryi - hr. Ewaryst Kuropatnicki, Przemyśl 1786 Nowe dane o stratygrafii serii magurskiej w okolicach Grybowa, Instytut Geologiczny 1957 Okolice Grybowa, Mapa Turystyczna, Warszawa 1968 Jan Bazyl Lipszyc, Tydzień w Górach Grybowskich, Kraj, Warszawa 1986 Praca zbiorowa, Grybów – studia z dziejów miasta i regionu, Universitas, Kraków 1992 Roman Wapiński, Ignacy Paderewski, Ossolineum, Wrocław 1999 F. Antoni Ossendowski, Karpaty i Podkarpacie, reprint, Libra, Rzeszów 2007 X Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego, album, Kraków 2008 Stanisław Osika, Sentymentalne spacery po międzywojennym Grybowie, Appen 2008 Hugo Steinhaus, Wspomnienia i zapiski, Londyn 1992 Dolina Białej - od Wisły do Krynicy-Zdroju, Appen 2009 Ziemia Grybowska, mapa turystyczna, Appen 2009 Góry Grybowskie, mapa turystyczna, Appen 2010 Korona Sądecka - pomiędzy Białą a Dunajcem, Appen 2013 Bitwa pod Gorlicami - studia z perspektywy stulecia, Urząd Miejski w Gorlicach 2015 Ciężkowicko-Rożnowski Park Krajobrazowy, przewodnik turystyczny, Appen 2015 Kurier Grybowski - artykuły dotyczące Pierwszej Wojny Światowej w Grybowie Eugeniusz GiL, Wojciech RączkowskI — Osuwisko w dolinie Szklarki w Szymbarku, historia badań - materiały z konferencji naukowej O!SUWISKO, Wieliczka 2015

internet www.wikipedia.org www.tarnowskie.koscioly.sl.pl www.ciezkowice.pl www.paderewski.tarnow.pl www.luzna.iap.pl www.szalowa.pl www.bobowa.pl www.kirkuty.xip.p www.szlakrenesansu.pl www.mojestroze.republika.pl www.bartnik.pl www.grybow.pl www.gminagrybow.pl www.ptaszkowa.pl www.usciegorlickie.pl www.drewniana.malopolska.pl www.widokowki.gorlice.pl www.dziedzictwo.ekai.pl www.winnicachodorowa.pl

97

Centrum Sportów Zimowych Ptaszkowa Ośrodek przeznaczony jest dla sportowców (zarówno zawodowców, jak i amatorów), oraz dla osób rekreacyjnie uprawiających sport, stwarzając zimą dobre warunki do uprawiania narciarstwa biegowego, zaś latem do jazdy na nartorolkach, rowerze czy też do uprawiania Nordic Walking.

Ptaszkowa 883 33-333 Ptaszkowa Tel. 18 415 70 35 694 41 20 37

wyszkolić.kupi.światowy map.what3words.com

98