Bouw en Uitvoering 5-2023

n Laagste prijsgarantie

n Volumekorting

n Productadvies

n Just in time bezorging (op afroep)

n Legservice mogelijk

n Showrooms in Houten en Veghel

Vaste partner in vloeren Voor nieuwbouw en renovatie

Bel 030-2061485 voor een lagere prijs dan uw huidige leverancier.

030-2061485

n Houten Vloeren

n PVC Vloeren

n Visgraat

n Hongaarse punt

n Alle bijbehorende zaken zoals plinten, ondervloer, olie en lak

8 PROCENT HOGERE OMZET VOOR DE BOUW EN GWW

Het CBS meldt op basis van de laatste cijfers dat de omzet van de bouw in het tweede kwartaal van 2023 met 7,7 procent gestegen is, in vergelijking met vorig jaar. De omzet in de GWW groeide ongeveer gelijk. Ook berichtte men over de

prijzen van bouwmaterialen en het aantal vergunde nieuwbouwwoningen.

Lees meer via de QR-code of op www.bouwenuitvoering.nl

Bij de voorpagina:

De Pythonbrug is een vaste voetgangersbrug in Amsterdam-Oost. De officiële naam van de brug is Hoge brug. De brug sluit aan op een zuidelijker gelegen brug op het Borneo-eiland en overspant 93 meter, maar is door alle kronkelingen in feite langer.

Het is een zogenaamde tralieliggerbrug. De overspanning wordt gedragen door stalen T-profielen bijeengehouden door kruisverbanden. De brug werd ontworpen door Adriaan Geuze van architectenbureau West 8 dat ook woningen in de buurt heeft ontworpen. De Pythonbrug staat op de lijst van de 18 mooiste bruggen ter wereld.

Beeld: Biletskiy-123rf

Woonproject Nieuw Bergen

In het hart van Eindhoven, in een van de meest authentieke en populaire wijken rondom de Grote Berg en de Deken van Somerenstraat, wordt het project Nieuw Bergen gerealiseerd. Een project dat een groot bouwvolume bevat en hoge stedelijke dichtheid, maar geen grote massieve woontorens kent. We spraken met Gerard Heerink, senior projectleider en architect bij MVRDV: “Ieder appartement is uniek”.

BENG voldoen voor regelgeving er was’

‘We wilden al aan

Landbouwgewassen voor de bouw

Uit onderzoek naar biobased bouwmaterialen van Arcadis blijkt dat vooral bermvegetatie, cellulose, houtvezel en lignine grote potentie hebben in Nederland vanwege beschikbaarheid en brede toepassing. Door de crisis in de landbouw biedt dit wellicht perspectief voor boeren: produceren voor de bouw. Er zijn echter nog hobbels te nemen, ziet CIRCO trainer Heidi van Woudenberg als ze workshops geeft aan boeren. Toch zijn er ook voortrekkers, zoals Circulair Friesland signaleert.

‘ Veel onbekendheid rond biobased bouwproducten, je moet aannemers echt overtuigen’

Brandveiligheid en -risico van zonnepanelen op industriële daken getest

Over de brandveiligheid van een industrieel (PV-) zonnedak circuleren vele verhalen en ook verzekeraars stellen zich vaak kritisch op. Een vaak genoemde risicofactor is het toepassen van een ‘brandbaar’ isolatiemateriaal. Reden voor branchevereniging Stybenex om gerichte brandonderzoeken te laten uitvoeren en de opgedane inzichten te delen en te benutten in het lopende normalisatietraject dat de overheid laat uitvoeren.

‘Door dit onderzoek zijn er nieuwe inzichten rond het brandrisico van PV-zonnepanelen op industriële daken’

Prijs bouwmaterialen

Materiaalkosten in de bouw nemen gemiddeld genomen af, maar de prijzen van enkele bouwmaterialen nemen nog altijd toe. De stijgende betonprijs reflecteert een aantal problemen in de bouwmaterialenindustrie: hogere energie- en CO2-emissieprijzen en een beperkte beschikbaarheid van grondstoffen. Lees meer over het rapport ‘Stand van de Bouw’.

‘ De productie van een aantal bouwmaterialen kampt met een dreigend tekort aan grondstoffen’

170.000 warmtepompen in 2023

Het aantal warmtepompen dat dit jaar in Nederland is geïnstalleerd staat op circa 110.000. Daarmee heeft de techniekbranche nu al evenveel warmtepompen geïnstalleerd als in heel 2022. Uiteindelijk denkt de branche dit jaar in totaal 170.000 warmtepompen te plaatsen blijkt uit een prognose van Vereniging Warmtepompen.

‘Hybride warmtepompen zijn bezig aan een razendsnelle opmars’

PV-panelen en recente brand in Arnhem

18 juni 2023 was er sprake van een ernstige brand in de Arnhemse wijk Presikhaaf. Op de hellende daken van deze woningen zijn op beide dakschilden PV-panelen aangebracht. Dit betrof een opbouwsysteem, op daken afgewerkt met een EPDM-dakbedekking. Het is een dak van een van eerste Nul-op-de-Meter woningen in Nederland. Lees meer.

OPROEP AAN POLITIEK

De Bouwcampus heeft een oproep gedaan aan de fractievoorzitters van politieke partijen om in hun verkiezingsprogramma’s de vervanging en renovatie van infrastructuur, de herinrichting van stedelijke ondergrond en de verduurzaming van gebouwen en omgeving als essentiële aandachtspunten op te nemen.

‘ Inmiddels is duidelijk dat de PV-installatie niet de oorzaak is van het ontstaan van de brand’

IEDER APPARTEMENT IS UNIEK

In het hart van de stad Eindhoven, in een van de meest authentieke en populaire wijken rondom de Grote Berg en de Deken van Somerenstraat, wordt het project Nieuw Bergen gerealiseerd.

Een project dat een groot bouwvolume bevat en hoog stedelijke dichtheid, maar geen grote massieve woontorens kent. We spraken met Gerard Heerink, senior projectleider en architect bij MVRDV, de architect van dit unieke stukje Eindhoven.

gerard heerink (mvrdv)

De Bergen staat al jaren bekend als een levendige buurt om in rond te dwalen, vol boetiekjes, restaurants, bars, terrassen, groen en andere voorzieningen. Maar de directe omgeving biedt zoveel meer dan dat. Voor iedereen. Of je nu single, partner of gezin bent. Sportief of cultureel. Starter of gepensioneerde. Internationaal of lokaal. Juist in dit gebied komt Nieuw Bergen in opdracht van gebiedsontwikkelaar SDK Vastgoed, die samen met architect MVRDV in 2017 de aanbesteding heeft gewonnen. “Het is een gewilde locatie, met veel potentieel in een mooie stad”, zegt Gerard Heerink.

HELE SPECTRUM

Wat wordt er neergezet? Heerink legt uit: “In de uitwerking van het ontwerp hebben we de kwaliteit van het ontwerp goed in stand kunnen houden. Daar zijn we heel blij mee. Het ontwerp bestaat uit zeven gebouwen, waarvan er twee al staan. Dus dat is een transformatietraject. Er is een verloop van de bestaan-

TEKST BETTY ROMBOUT BEELD WAX ARCHITECTURAL VISUALIZATIONS

wilden al aan BENG voldoen voordat de regel geving er was’

de gebouwen aan de Grote Berg naar de nieuwe gebouwen aan de Deken van Somerenstraat. Er is een balans tussen de gebouwen en de openbare ruimte; smalle straatjes worden omsloten door lage gevels, rond het centrale plein staan hogere gevels. De gebouwen aan de Grote Berg zijn lager dan die aan de Edenstraat. Lage gebouwen zijn ook nog te vinden aan de Deken van Somerenstraat; deze loopt tussen de Grote Berg en de Edenstraat in.”

MVRDV heeft een ontwerp gemaakt met schuine afsnijdingen van de gebouwen, wat zorgt voor een open karakter en een maximum aan daglicht. In deze zeven gebouwen komen maar liefst 237 woningen - zowel koop als huur - en verschillende commerciële ruimtes. Daarnaast komt er onder het plan ook nog een parkeergarage onder vier gebouwen. “We hebben een gebouw voor sociale huur, een gebouw met huurappartementen, vijf gebouwen met koopappartementen met verschillende oppervlakten. Ook de twee getransformeerde gebouwen bevatten koopapparte -

menten. Het hele spectrum zie je in het project terug”, verduidelijkt Heerink.

De gebouwen is een kleur meegegeven in plaats van projectnummers. 1 maart 2023 zijn de bouwwerkzaamheden gestart. De bouwperiode voor de gebouwen Indigo, Violet, Blue en Rouge is drie jaar. De bouwtijd van de gebouwen Orange, Jaune en Vert is twee jaar.

DUURZAAM

“We wilden al aan BENG voldoen voordat de regelgeving er was. Het gebouw is bijna energieneutraal. De gebouwen kennen wko-installaties. Het meest in het oog springend zijn de zonnepanelen op de schuine daken. Aan de noordzijdes van de gebouwen maken we groene daken. Een sedem-kruidenmix die voorzien is van een irrigatiesysteem. Deze gaat hittestress tegen en draagt bij aan de biodiversiteit. Samen met de wateropvang in het maaiveld zorgen de daken ook voor voldoende waterretentie in het gebied.

‘We

MVRDV

Is een Nederlands architectenbureau, opgericht in 1991 en gevestigd in Rotterdam. MVRDV is een afkorting van de achternamen van architecten Winy Maas, Jacob van Rijs en Nathalie de Vries. Het bureau is bekend om zijn experimentele architectuur en bijdrage aan de vernieuwing van architectuur in Nederland, alsook in het buitenland.

Bijzondere combinaties van vormen, materialen en vlakken zijn terugkerende elementen in het werk van MVRDV. De in het oog springende stedelijke ontwerpen van MVRDV zijn te bewonderen in metropolen over de hele wereld en zijn het resultaat van intensief samenwerken met opdrachtgevers en stakeholders.

MEER INFORMATIE: www.mvrdv.com

In totaliteit voegt de herontwikkeling van het gebied 3.200 m2 groen toe aan de binnenstad van Eindhoven.”

Daar waar sprake is van grootstedelijke dichtheid is er dus veel ruimte voor licht en natuur.. Autovrije speelruimte voor kinderen en zelfs een kas op het dak van gebouw 3 (Blue). Het geteelde kan door de bewoners gebruikt worden of door de horeca die op de begane grond van het gebouw zit. Gebouw 5 (Orange) heeft een eigen collectieve buitenruimte op straatniveau en gebouw 4 (Rouge) bevat een dakterras voor de bewoners.

Zie je de duurzaamheid terug in de bouwmaterialen?

“Ja”, vervolgt Gerard Heerink. Vanuit de Grote Berg gaan we naar de Edenstraat de hoogte in. Een ander soort verloop zie je in de materialen terug. Aan de Grote Bergzijde, met de twee transformatieprojecten zien we traditionele, gemetselde gevels.

Vanuit hier ontstaat een verloop naar de Deken van Somerenstraat. De korrel wordt steeds iets groter en

WADERS MILIEU BV

Grond aankopen, vergunning aanvragen, grond afvoeren, saneren, milieukundige begeleiding, baggeren? Bel of mail ons, dan bepalen we samen met welk onderzoek of advies we uw doel kunnen bereiken.

Kouwe Hoek 18

2741 PX Waddinxveen 0182 - 244 500

info@wadersmilieu.nl wadersmilieu.nl

Modulaire werkplatforms, splijtbakken, beunbakken en jack-up’s voor waterbouwkundige werken

WEBSITE https://nieuwbergen. com/

de kleur iets lichter. De gevels van de twee hoogste gebouwen (Indigo en Violet) worden voorzien van gevelbekleding die CO2-neutraal geproduceerd is.”

UITDAGINGEN

De enorme diversiteit in het project is mooi, maar tegelijkertijd ook een uitdaging, zegt Heerink. “Alles is anders. Iedere hoek heeft aandacht nodig. Het is echt maatwerk.”

Het gehele proces naar aanloop van de bouw was een uitdaging. “Omwonenden zaten natuurlijk met vragen: “Ik heb mijn auto altijd op dit terrein geparkeerd, wat nu?”, en nog vele andere praktische vragen. Niet zozeer gericht op het ontwerp zelf. Dus er is volop overlegd met de omwonenden en de basisschool en de brandweer die ook in dit gebied liggen. SDK Vastgoed heeft hier vanaf het begin van het traject oog

voor gehad”, aldus Gerard Heerink.

“Een uitdaging is ook dat we te maken hebben met stijgende bouwkosten. Gelukkig konden we met het ontwerpteam in een vroeg stadium aanpassingen doen om het plan haalbaar te maken zonder het ontwerp aan te tasten. Zo is bijvoorbeeld de kelder nog maar één, in plaats van twee lagen.”

UNIEK

Op de vraag wat dit project uniek maakt voor Heerink, zegt hij: “Het zijn zeven gebouwen, maar met samenhang en zorgvuldig ingepast in de omgeving. Die combinatie is heel mooi. Gebouwen op zich, maar een plek in zijn geheel. Oftewel, zoals MVRDV op haar website meldt: Nieuw Bergen is een uniek stukje Eindhoven met internationale allure. Een jaloersmakende plek om te wonen. Hartje stad, maar met een geborgen gevoel.

DETAILS:

Naam: Nieuw Bergen

Locatie: Eindhoven City

Oppervlakte: 28700 m2

237 woningen, 7 gebouwen, verschillend qua volume, koop en huur

Oplevering: 2025

SAMENWERKENDE PARTIJEN:

Architect: MVRDV

Ontwikkelaar: SDK Vastgoed

Aannemer: Stam + De Koning Bouw

Landschapsarchitect: MTD landschapsarchitecten

Constructeur: Adviesbureau Tielemans

Bouwfysisch adviseur: Cauberg Huygen

Installatieadviseur: Huisman & van Muijen

Renders: ©WAX

YOUTUBE

www.youtube.com/ watch?v=RNnUxOqsPGY

FACEBOOK

www.facebook.com/ nieuwbergeneindhoven

INSTAGRAM

www.instagram.com/ nieuwbergen

CIRCO HUB FRIESLAND

voortrekker productie landbouwgewassen voor de bouw

Uit het onderzoek naar biobased bouwmaterialen van Arcadis uit december 2022 blijkt dat vooral bermvegetatie, cellulose, houtvezel en lignine grote potentie hebben in Nederland

vanwege beschikbaarheid en brede toepassing.

Door de crisis in de landbouw biedt dit wellicht perspectief voor boeren: produceren voor de bouw.

TEKST ANKE VAN RAVENSTEIJN BEELD CIRCO

Er zijn echter nog hobbels te nemen, ziet CIRCO trainer Heidi van Woudenberg als ze workshops geeft aan boeren. Toch zijn er ook voortrekkers, zoals Circulair Friesland (ook een CIRCO hub) signaleert: In het noorden van Nederland zijn verschillende experimenten gaande met het toepassen van landbouwgewassen voor de bouw. Zo sloten de leden van Circulair Friesland een convenant om de vraag en het aanbod van de vezelhennepketen bij elkaar te krijgen.

“Het is een groeiende markt maar meer leveringszekerheid is nodig”, zegt Van Woudenberg. Gewassen verbouwen voor de bouw is één van de duurzame oplossingen die in haar workshop voorbijkomen.

“Boeren gaan pas over op het verbouwen van gewassen voor de bouw als de afname zeker is. De overheid zou hier kunnen helpen met een garantie voor hoeveelheid en prijzen. Heel kort door de bocht: als het

minder oplevert dan wat een hectare nu oplevert met vee of akkerbouw, schakelen boeren niet over”, aldus Van Woudenberg.

VOORDELEN VOOR DE MAATSCHAPPIJ

Zo gek is de overweging voor overheden niet om garant te gaan staan voor afname: Er zitten veel maatschappelijke voordelen aan het verbouwen van gewassen voor biobased bouwen, waaronder: Opslag van koolstof in bodem en producten

Verminderen van CO2-uitstoot (door huidige materialen)

Voorkomen van bodemdaling en veenoxidatie

Vergroten van biodiversiteit

Verbeteren van bodemkwaliteit

Verbeteren van waterberging en -zuivering Creëren van nieuwe verdienmodellen middels

Carbon Credits

Gezondere leefomgeving

biobased naisoleren met hennepisolatie

op langere termijn zeer interessant in het kader van toepassingen en meekoppelkansen 26 B + U 5 2023

Conclusie

grote potentie vanwege beschikbaarheid en brede toepassing

grote potentie op korte termijn vanwege beschikbaarheid en toepassingen

op langere termijn zeer interessant in het kader van toepassingen en meekoppelkansen

grote potentie op korte termijn vanwege beschikbaarheid en toepassingen

op korte termijn al goed inzetbaar voor bioasfalt

op langere termijn interessant door meerwaarde

vanuit toepassing (biobeton etc.) en meekoppelkansen zeer interessant

interessant omdat er veel van is en koppeling ontwikkeling industrieel bouwen

Overige kenmerken, vraagstukken

vervuiling en gemengde uitkomende stroom knelpunt, maar het is de vraag of dat voor toepassingen in de bouw echt een probleem is Probleem huidige langjarige raamcontracten groenbeheer bermen

in diverse toepassingen 100% herbruikbaar

verwachting toename reststroom i.v.m. meer houtbouw

bron vooral aantal grote hout multinationals

specifieke groeiomstandigheden

meerjarig gewas dat minder geschikt is voor wisselteelt. Stekmateriaal en hoogte gewas vormen knelpunten

discussie of het niet op land moet blijven liggen ter verrijking bodem

Meerwaarde / meekoppelkansen

Concurrentie met andere toepassingen t.o.v. biobased bouw

ruim (natuurlijke bermen / natuurterreinen, verwaarding afvalstroom)

redelijk (verwaarding reststroom)

vraagt specifiek landbouwmaterieel

goed (o.a. bodemverbetering)

redelijk (verwaarding reststroom)

redelijk (verwaarding reststroom)

goed (vooral waterzuivering)

ruim (o.a. bodemverbetering, weren van ganzen)

redelijk (verwaarding reststroom)

ruim (o.a. bodemverbetering)

Toepassings - mogelijkheden

Verwerkings - mogelijkheden in NL (van grondstof naar product)

Beschikbaarheid vanuit import

Besch ikbaarheid vanuit eigen teelt/productie in NL

Grondstof

groot (o.a. compostering)

ruim (o.a. isolatie en composiet)

groot (o.a. verpakkingsindustrie)

ruim (o.a. isolatie, meubelplaat en binnenwanden)

beperkt

goed (vooral isolatie, waaronder kalkhennep, maar ook composiet)

groot (biomassa verbranding)

goed (vooral isolatie en plaatmateriaal)

behoorlijk (nu vaak ingezet als biobrandstof)

redelijk, maar in doorontwikkeling (voornaamste is toepassing in asfalt)

beperkt

beperkt

groot (o.a.voor stallen en bijmenging mest)

goed (vooral isolatie, meubelplaat)

ruim (o.a. biobeton, plaatmateriaal, basis voor lignine)

beperkt (vooral constructief)

ruim (van lijnolie tot isolatie en binnenwanden)

beperkt

redelijk

beperkt

beperkt

redelijk

beperkt

redelijk

redelijk

redelijk

onbekend

ruim, naast bermen ook van (natuur)terreinen

Bermvegetatie

ruim

goed

ruim

goed

onbekend

redelijk

ruim

goed

ruim

Cellulose

beperkt

ruim

beperkt

beperkt

redelijk

ruim

beperkt

vraagt specifiek landbouwmaterieel ©ARCADIS 2022

Hennep

Houtvezel

Lignine

Lisdodde

Miscanthus

Stro

Vlas

Met investeringen van de overheid in bijvoorbeeld garantiefondsen zou het mes dus aan twee kanten kunnen snijden, boeren verdienen een goede boterham en het biedt een alternatief voor huidige landbouwproductie.

VOORDELEN VOOR BOUWBEDRIJVEN

Voor bouwbedrijven zijn er ook veel voordelen te onderzoeken. Lokaal biobased bouwen biedt een oplossing voor de grondstoffenschaarste, leveringszekerheid en CO2-vastlegging. Ook biedt biobased bouwen soms meerwaarde op het gebied van gezondheid van zowel bewoners en gebruikers van biobased gebouwen als van bouwvakkers op de bouwplaats. En met biobased bouwen kan snel, flexibel, prefab en modulair worden gebouwd. Er zijn zelfs vaak minder installaties nodig in biobased gebouwen en dit is gunstig voor de businesscase en de onderhoudskosten.

ZEKERHEID IN DE VEZELHENNEPKETEN

Voor Circulair Friesland en de CIRCO methode waar zij gebruik van maken, ligt de businesscase precies aan de basis van het convenant. Twee jaar geleden is Circulair Friesland begonnen met de vraagkant te stimuleren door aannemers en overheden erbij te betrekken. Door het convenant te sluiten kregen boeren en de bouwketen zicht op afzet in de regionale markt, waardoor een verdienmodel gegarandeerd kon worden. Voor de verwerking en toepassing van de vezelhennep bouwt Green Inclusive momenteel een fabriek, hier wordt de teelt omgezet in onder andere isolatiemateriaal. De productie is opgeschaald van 50 hectare twee jaar geleden naar 600 hectare in Friesland dit jaar. Op dit moment wordt er berekend hoeveel hennepvezel gebruikt kan worden in huizen in Friesland en Groningen. Een paar vragen aan Nick Boersma, programmamanager bij Circulair Friesland:

Waarom hebben jullie gekozen voor de vorm van een convenant?

Nick: “Om twee redenen, ten eerste willen we met het Biobased Isolatiepact de biobased materialen beken-

‘Wat vooral een probleem was, was de onbekendheid van de producten, je moet aannemers echt overtuigen’

der maken voor de bouw want, momenteel gebruiken we nog veel te veel fossiele producten. Ten tweede is voor boeren zekerheid van afzet nodig en door het convenant te ondertekenen gaven corporaties, aannemers en overheden met hun handtekening ook echt de zekerheid dat een bepaald aantal woningen zal worden geïsoleerd met vezelhennep of andere biobased materialen. Zo stimuleer je de productie.”

Waar liepen jullie tegenaan in het proces om de keten bij elkaar te krijgen?

Nick: “Wat vooral een probleem was, was de onbekendheid van de producten, je moet aannemers echt overtuigen. Aannemers zijn natuurlijk verantwoordelijk voor wat ze bouwen en zijn daarbij gebonden aan wet- en regelgeving en certificeringen. Er bestaan veel mythes over bouwen met biobased materialen (dat het brandbaar of juist vochtig is of dat het ongedierte aantrekt - allemaal niet waar) en die moeten ontkracht worden.”

Wat zijn de voordelen van biobased bouwen?

Nick: “De teelt biedt boeren een nieuw verdienmodel. Ze hoeven minder vee te houden en krijgen de kans om CO2 te beteugelen. Daarnaast wordt de grond verrijkt waardoor er minder toevoegingen nodig zijn. Ook zijn er geen bestrijdingsmiddelen nodig voor

nick boersma, programmamanager bij circulair friesland

!"#$%&'(%)*%+,-../,012,34-2/5,/67#8%%),9:;4:-<-=.<,9:;32:=<-.=, &'>"?@6++%)%'+)"'(*%)A%'B'7,***B@6++%)%'+)"'(*%)A%'B'7

#$%&+%)#,;,@%#CD"%&&'+%',;,E7"'(%)#,;,@6++%)*%)A,;,+)"'(*%)A,;,8%%)F67%',;,$)6'#F")$,;,#7%%F*%)A,;,@%)+&'+%' 14342

Horizontaal Gestuurd Boren

De boormeesters van 3D-Drilling staan klaar voor advies, engineering en het verzorgen van vergunningen voor de gestuurde boringen.

Geïnteresseerd in ons bedrijf? Neem gerust contact met ons op!

vezelhennep. Het is met name geschikt voor zandgronden, maar zeker ook als wisselgewas op andere grondsoorten. Bovendien wordt werk uit handen gegeven: GreenInclusive (de teler en verwerker) betaalt de boer voor het zaaien en oogsten. Dan groeit de vezel in vier maanden naar wel 3.5 meter hennep. Dat is hoog maar daardoor is het ook een efficiënt gewas.

De prijs ligt nu nog relatief laag vergeleken met melk, maar vanaf dit jaar kan dat veranderen door de certificering van carbon credits voor vezelhennep via GreenInclusive. Zo verdient de boer met het langdurig opslaan van CO2 . De komende maanden starten we met onze partners een campagne waarin boeren vertellen wat ze ervan vinden.”

Wat zijn de volgende stappen om te nemen?

Nick: “Heb je even, haha? Allereerst moeten de materialen bekender worden. Vervolgens moeten tussenpartijen zich specialiseren en prefab-bouwers, aannemers, leveranciers moeten omturnen naar het gebruik van biobased materialen.

Naast vezelhennep zien we dat de ontwikkeling van lisdodde (door o.a. Bouwgroep Dijkstra Draisma), vlas en miscanthus gewassen zijn die veel potentie hebben voor de bouw. In Friesland zijn we daar hard mee

bezig. Ook het onderwijs doet mee. Daarnaast moeten de certificeringen en eisen aan de opdrachtgeverskant nog veranderen om meer vraag te stimuleren, zo moet de Milieu Prestatie Gebouwen (MPG) worden aangepast, daarin wordt biobased nu nog slecht gewaardeerd. Gebruik van beton is volgens deze normen in sommige gevallen zelfs milieuvriendelijker dan hout. Vervolgens moeten we de markt rondom carbon credits doorontwikkelen om het verdienmodel voor boeren te vergroten en te bestendigen. Een hele lijst waarbij we de gehele keten nodig hebben, maar het gaat de goede kant op!”

Wil je meer lezen over de Vezelhennep-productie voor de bouw in Friesland, kijk dan hier.

www.circulairfriesland.frl/doorbraak-in-de-circulairebouw-in-fryslan-door-vezelhennep

Of neem contact op met CIRCO hub Friesland: www.circulairfriesland.frl/circo

Hier staan ook contactgegevens in van Nick Boersma.

Wil je meer lezen over de CIRCO methode kijk dan op www.circonl.nl of op onze partnerwebsite www.circonnect.org

biobased kinderen ontdekken het vezelhennepdoolhof in friesland

BRANDVEILIGHEID EN -RISICO VAN ZONNEPANELEN op industriële daken getest

Reden

ISOLATIEMATERIALEN EN BRANDVEILIGHEID PV

Rogier Goes, directeur van Branchevereniging van Nederlandse fabrikanten van kunststofisolatiemateriaal EPS Stybenex, kent de verhalen uit de praktijk. “Bedrijven lopen soms vast met hun ambities omdat de verzekeraar twijfels heeft over het brandrisico als er zonnepanelen op het dak gaan komen. Zeker als het om bestaande bouwwerken gaat, is er dan vaak ook nog onduidelijkheid over de opbouw van het dak en de kwaliteit ervan. Of soms is de installatie zelfs al aangelegd, zonder dat bekend is of daarbij aan alle basale veiligheidseisen is voldaan.”

Een bekend voorbeeld is de nationale schaatstrots Thialf. Dergelijke projecten en situaties vereisen maatwerk, aldus Goes. “Als er twijfel is over de brandveiligheid van een bouwwerk en er dan ook nog de intentie is om daarop zonnepanelen te plaatsen, is het logisch dat de verzekeraar terughoudend is. Maar al snel ging het verhaal dat brandstatistieken aangeven dat installatie van zonnepanelen op daken met kunststofisolatie, en met name EPS, tot veel brandschades heeft geleid. Wij herkenden ons daar totaal niet in.”

De eerste vraag die men binnen de branchevereniging stelde was: Hoe vaak vinden deze branden op bedrijfsdaken plaats en welke rol spelen isolatiematerialen daarbij?

ONDERZOEK

Op verzoek van Stybenex deed Efectis Nederland onderzoek naar branden op industriële daken met zonnepanelen. Die branden bleken zich niet vaak voor te doen. Efectis kon over een periode van zes jaar (periode 2016-2021) acht branden vaststellen en beoordelen. Voor elke brand onderzocht het onderzoeksbedrijf de oorzaak, ontwikkeling, eigenschappen en kenmerken van de brand.

Specifiek is daarbij ook de rol van isolatiematerialen bestudeerd. Dat zorgde ervoor dat de onderzoekers maatregelen konden formuleren die de veiligheid van platte daken met PV-systemen bevorderen.

BRANDUITBREIDING VIA DAKBEDEKKING

Efectis stelde vast dat bij de branden in Nederland de brandontwikkeling zich beperkte tot het gebied van de zonnepanelen. Als de zonnepanelen gaan branden, zal de dakbedekking aan de verbranding deelnemen. Het isolatiemateriaal zal dan beschadigen of ook aan de verbranding deelnemen. Dat geldt nadrukkelijk voor elk type dakbedekking en isolatiemateriaal, constateerde men.

Alleen ballast in de vorm van grind of tegels kan dit voorkomen. De onderzoekers concluderen ook dat wanneer er sprake is van openingen of sparingen in het dak, zoals bij doorvoeringen en daklichten, de

Over de brandveiligheid van een industrieel (PV-) zonnedak circuleren vele verhalen en ook verzekeraars stellen zich vaak kritisch op. Een vaak genoemde risicofactor is het toepassen van een ‘brandbaar’ isolatiemateriaal.

voor branchevereniging Stybenex om gerichte brandonderzoeken te laten uitvoeren en de opgedane inzichten te delen en te benutten in het lopende normalisatietraject dat de overheid laat uitvoeren.

5 MIN 10 MIN 20 MIN

het staaldak met PIR nog intact, maar bij minerale wol was het gedeeltelijk gesmolten.

“Het brandonderzoek van Efectis biedt dus geen bevestiging van het vaak verspreide idee dat bepaalde isolatiematerialen binnen de dakbedekkingsconstructie bijdragen aan grotere brandschade en daarom niet meer verzekerbaar zouden zijn. Feit is dat aandacht nodig is voor elk type dakbedekking en isolatiemateriaal”, aldus de branchevereniging.

branduitbreiding naar binnen kan plaatsvinden. Bij de onderzochte branden werden risicovolle situaties aangetroffen, met diverse typen dakbedekkingen en isolaties, die voor branduitbreiding via sparingen had kunnen zorgen.

PERSPECTIEF

Deze bevindingen plaatsen ook de recente testresultaten van PU Europe in een beter perspectief. Een vergelijkende brandtest werd door hen uitgevoerd om de bijdrage te beoordelen van een ‘brandbaar’ (PIR) en ‘onbrandbaar’ (minerale wol) isolatieproduct op een plat dak met PV-systeem.

Op beide daken verspreidde zich het vuur (maar niet over het hele oppervlak) en de PV-installatie verbrandde volledig. Toen de volgende dag de beide daken ontmanteld werden, bleek de dampremmende laag op

ANTWOORDEN ROND BRANDRISICO EN BRANDVEILIGHEID

Met dat gegeven is Stybenex verdergegaan op de inzichten uit de Efectis-studie naar branden met PVinstallaties op industriële daken. Bij Kiwa BDA Testing in Gorinchem zijn vervolgens volledige PV-installaties op dakbedekkingsconstructies onderworpen aan indicatieve brandtesten om kennis op te doen over het brandgedrag, maar ook om preventieve oplossingen te toetsen.

WAT IS DE MOTIVATIE VAN STYBENEX-LID KINGSPAN UNIDEK VOOR HET ONDERZOEKSTRAJECT?

Gerrit Jan Kuiper, product developer in een reactie op die vraag: “Als brancheorganisatie willen we de juiste antwoorden geven op de vragen uit de markt. Het is ons duidelijk dat er veel onbekend is over het

in 20 minuten tijd verplaatste de brand zich 70 centimeter waarna de dakbedekking zelf doofde.

gedrag van een brand bij PV-panelen op daken. Door de veelheid van soorten, typen en merken PV-panelen, dakbedekkingen en isolatiematerialen zijn er veel onzekerheden. Door als branche een aantal testen op gangbare en veel gebruikte combinaties uit te voeren, kunnen we kennis over het gedrag van deze combinaties vergaren en delen. Daar we de testen en testresultaten onafhankelijk laten beoordelen, doen we meer kennis op van de complexiteit van deze samenstelling, die we vervolgens kunnen delen binnen werkgroepen gericht op norm-ontwikkeling.”

DAKBEDEKKINGSCONSTRUCTIE EN PV-INSTALLATIE

Hugo Smits, project manager R&D bij IsoBouw, was nauw betrokken bij de brandtesten van Stybenex bij Kiwa BDA: “Er bestaat een aantal brandrisico’s bij een PV-installatie op een dak. Niet zozeer een vliegvuurbrand, maar wel de elektrische installatie zelf vormt een belangrijke ontstekingsbron. Dat moet niet onderschat worden, blijkt uit onze testen.”

Smits: “Het vermogen dat de elektrische installatie als ontstekingsbron kan leveren, blijkt een vliegvuurbestendige dakbedekking binnen drie minuten te kunnen ontsteken en andersom zal ook de PV-installatie heftig mee gaan branden. De brandbaarheid van het PV-paneel en het montagesysteem gaan vervolgens een grote rol spelen, blijkt uit het onderzoek. Door de wisselwerking tussen dakbedekking en PV-installatie kan in korte tijd een zelfvoorzienende brand ontstaan. Ook de isolatie, ongeacht het type isolatiemateriaal, kan een rol gaan spelen bij deze brandontwikkeling.”

“Doordat het isolatiemateriaal onder de dakbedekking isoleert en warmte vasthoudt, lijkt de dakbedekking sneller te gaan branden dan wanneer er geen isolatie onder dakbedekking ligt. Een brand die zich snel uitbreidt over het dak kan op verschillende manieren zorgen voor uitbreiding door het dak. Detailleringen op het dak zoals doorvoeren, daklichten, dakranden of smeltende dakmaterialen,

dak en pv-installatie liepen minimale- en eenvoudig te repareren schade op.

die via naden in de constructie door het dak naar binnen komen spelen daarbij een rol.”

OPLOSSINGSRICHTINGEN EN RISICO VERMINDEREN

“Gelukkig bieden onze oriënterende testen duidelijke oplossingsrichtingen, waar de daken- en installatiebranche meer onderzoek naar kan verrichten”, vervolgt Smits. “Specifiek voor betondaken is het afschermen van de dakbedekking met grindballast een zeer effectieve maatregel. Als de PV-installatie ontsteekt, zal de brand de dakbedekking niet kunnen bereiken en wordt de brand niet zelfvoorzienend.”

Wanneer de dakbedekking niet is afgeschermd en voldoet aan de Broof(t1) klasse, zoals bij veel staaldaken het geval is, lijkt de PV-installatie bepalend te zijn voor de uitbreiding van de brand. Grootschalige brandtesten bij Troned in Enschede hebben positieve resultaten opgeleverd met een EPS-dakisolatie met daarop een Broof(t1) geclassificeerd dakbedekkingssysteem.

Schipluidenseweg 2

2291 PC Wateringen 0174-504471

spoed 06 54 72 76 76 info@kmt-asbest.nl

ASBEST PROBLEMEN?

Neem direct contact op!

Specialist met alle kennis, ervaring, middelen en certificeringen om uw gebouw of omgeving, binnen protocol, weten regelgeving, volledig asbestvrij te maken.

Bij incidenten of calamiteiten zijn wij binnen 1,5 uur aanwezig!

www. asbest-latenverwijderen.nl 14221

Sleufloze technieken met innovatie als rode draad 14247

Voor meer informatie

T. 010 - 316 3184

E. info@deasbestverwijderaar.nl

www.deasbestverwijderaar.nl

Verhuur van (mobiele) graafmachines incl. machinist ten behoeve van betonbouw, leidingbouw petrochemie. 30 jaar ervaring in hoogspanningswerk en stadsverwarming. VCA* gecertificeerd.

ONZE INNOVATIEVE TECHNIEKEN

Relinen LMI

FOAMEN KOBUS

Op het dak werd een PV-installatie geplaatst met glas-glas panelen (SolarWatt) met brandklasse A volgens UL 790 en een 15° montagesysteem (van der Valk Solar). Voor de proef werd een brander tussen het zonnepaneel en de dakbedekking geplaatst. In 20 minuten tijd verplaatste de brand zich 70 cm. waarna de dakbedekking zelf doofde. Het dak en PV-installatie liepen daardoor slechts minimale schade op die eenvoudig te repareren is.

René de Feijter (inmiddels werkzaam voor verzekeringsmakelaar Aon) was betrokken bij de brandtest met het glas-glas zonnepaneel en rapporteerde hierover tijdens het recente internationale congres van de Society of Fire Protection Engineers (SFPE) in Berlijn.

Zijn verzuchting voor een volle zaal met brandexperts: “Welk probleem moeten we nu werkelijk oplossen: de dakconstructie of de zonnepanelen?”

PATSTELLING?

“De energietransitie creëert een grote vraag naar beschikbare ruimte om PV-installaties te kunnen plaatsen”, aldus Hans Geerdink van Climbel, dat ondernemers helpt door potentieel risico te identificeren en analyseren.

Geerdink: “De grote dakvlakken van gebouwen in de industrie, instellingen en logistiek zijn dan ook bijzonder aantrekkelijk en eigenlijk gewoonweg noodzakelijk. Verzekeraars zien echter in de PV-installaties een extra risico voor instorting, storm- en brandschade. En in het geval van brandbare daken wordt de risicoverhoging (nog) als onaanvaardbaar ingeschat. Ondernemers en gebouweigenaren moeten vrij blijven in de keuze voor een gebouwconstructie die het best past bij de gewenste gebouwomstandigheden. En verzekeraars moeten vrij zijn risico’s te accepteren of af te wijzen.”

MAATREGELPAKKET LOST PATSTELLING OP

“Climbel heeft meegewerkt aan een Maatregelpakket, in een poging deze schijnbare patstelling op te lossen”, vervolgt Geerdink. “De daarvoor gebruikte hypothese is, dat wanneer een gebouw zonder PVinstallatie verzekerbaar zou zijn, dat dat bij toepassing van een risico-neutrale PV-installatie nog steeds zo zou moeten zijn. Een risico-neutrale PV-installatie is dan (gezien vanuit brandveiligheid) een installatie die geen brandlast of ontstekingsbronnen toevoegt, branduitbreiding niet bevordert en brandweeroptreden niet onmogelijk maakt.”

Belangrijke bouwsteen in de hypothese bij het opstellen van het maatregelpakket is het ‘onbrandbare’ glas-glas-PV-paneel met een UL 790 brandklasse van bij voorkeur A. De testen bevestigen dat dit uitgangspunt juist was. En dat goed ontworpen PV-installaties op brandbare daken risico-technisch vrijwel neutraal kunnen zijn.

Door het toepassen van het Maatregelpakket en daarmee glas-glas-panelen zou het verzekeren van dergelijke daken goed mogelijk moeten zijn. De uitgevoerde testen zijn een onmisbare stap in het onderbouwen van de hypothese geweest en inmiddels zijn er al enkele daken verzekerd”, verteld Geerdink.

BRUIKBARE INFO OVER BRANDGEDRAG PLATTE

DAKEN MET ZONNEPANELEN

Hebben de onderzoeken ook voor brancheorganisatie Stybenex het gehoopte resultaat opgeleverd?

Gerrit Jan Kuiper: “Doordat er langzaam meer kennis komt over het gedrag van allerlei combinaties en door deze kennis te delen met de markt verwachten we dat het brandgedrag en risico bij combinaties eerlijk beschouwd wordt en dat de risico’s niet alleen op vooroordelen wordt bepaald. Het belang is dat er eenduidige kennis komt over deze specifieke toepassing. We weten ondertussen al dat de combinatie van producten of materialen in een toepassing van groter belang is dan de losse componenten. Met de verkregen inzichten bieden we de markt, dus alle stakeholders, bruikbare input over het brandgedrag van platte daken met PV.”

NEN-METHODE

De aangewezen NEN-werkgroep, waaraan Stybenex deelneemt en zijn testresultaten inbrengt, komt naar verwachting snel met een methode om de brandveiligheid van daksystemen met PV-installaties te testen. Op dat moment kan eenduidig worden vastgesteld welke dakbedekkingsystemen, zonnepanelen en montagesystemen het beste uit de bus komen.

AUTEUR EN BRONNEN

Dit artikel, van de hand van Erik Steegman, kwam tot stand in samenwerking met onder meer: Branchevereniging Stybenex, Efectis, Hans Geerdink van Climbel, Kiwa BDA, René de Feijter, Hugo Smits van IsoBouw en Gerrit Jan Kuiper van Kingspan Unidek. Deze partijen leverden tevens het beeldmateriaal.

PRIJS BOUWMATERIALEN BLIJFT FLUCTUEREN

Materiaalkosten in de bouw nemen

genomen af, maar de prijzen van enkele bouwmaterialen nemen nog altijd toe. De stijgende betonprijs reflecteert een aantal problemen in de bouwmaterialenindustrie: hogere energie- en CO2-emissieprijzen en een beperkte beschikbaarheid van grondstoffen.

Op de korte termijn zorgt een vraagafname ervoor dat prijzen van sommige materialen niet langer stijgen, of zelfs dalen. Zo bericht ABN-AMRO in haar rapport

Stand van de Bouw.

PRIJSSPRONG BOUWMATERIALEN

Naast de prijs van beton is in januari ook de prijs van bakstenen en tegels sterk toegenomen. De prijssprong in januari is waarschijnlijk het gevolg van het doorberekenen van de gestegen prijs van CO2-emissierechten. De afgelopen maanden bleven de prijzen van beton, bakstenen en tegels echter relatief stabiel. In juni was er wel weer sprake van een plotselinge prijsstijging van stortklaar beton.

Producten zoals ijzer en staal en geïmporteerd hout zijn na een stevige piek sinds medio vorig jaar sterk in prijs gedaald, terwijl ook metalen constructiewerken sindsdien geleidelijk goedkoper zijn geworden.

AFKOELING BOUWSECTOR BIEDT RUIMTE VOOR PRIJSDALING BOUWMATERIALEN

De verwachte afkoeling in de Nederlandse en Europese bouwsector zorgt ervoor dat vanuit de vraagkant minder druk op de prijzen komt. De afnemende wereldhandel heeft al voor dalende staal- en aluminiumprijzen gezorgd. Ook voor andere bouwmaterialen neemt vraag-gedreven prijsdruk af. De marktindicator van dataverzamelaar BDB, die aangeeft in hoeverre prijzen van materiaalkosten veranderen als gevolg van veranderingen in de vraag, is gedaald van 6,2 procent begin 2022 naar 0,7 procent aan het begin van dit jaar. De langdurige opwaartse prijsdruk door een sterke

vraag is daarmee bijna geheel verdwenen. Huidige prijsstijgingen hebben vooral te maken met aanbodfactoren.

HOGERE ENERGIEPRIJS LAAT SPOREN NA

Een van die kostenopdrijvende factoren is de gestegen energieprijs. Dat raakt vooral energie-intensieve materialen zoals beton en bakstenen. Hoewel de variabele leveringsprijs van gas sinds september van vorig jaar daalt, ligt de prijs nog steeds hoger dan in 2020 en de eerste helft van 2021. Producenten van bouwmaterialen waren doorgaans gewend de prijs van een deel van de benodigde energie voor enkele jaren vast te leggen.

Contracten die afgesloten zijn in 2020 en 2021 en nu aflopen, moeten worden vervangen voor contracten met een hogere energieprijs. Doorberekening van hogere energiekosten zorgt zo nog steeds voor oplopende prijsdruk. Hogere energieprijzen leiden bovendien tot hogere transportkosten. Door de volatiele ontwikkeling van de gas- en elektriciteitsprijs blijft de prijsontwikkeling van materialen dus onzeker.

BEPERKTE BESCHIKBAARHEID GRONDSTOFFEN VOOR BETON

De productie van een aantal bouwmaterialen kampt met een dreigend tekort aan grondstoffen. De asfalt-, beton-, mortel en cementindustrie is voor de productie nog sterk afhankelijk van de aanvoer van zand en grind.

gemiddeld

De winning hiervan gebeurt in Nederland voornamelijk in het rivierengebied in de provincies Limburg, Noord-Brabant en Gelderland. Veel van de huidige Nederlandse vergunningen voor winning lopen tot en met 2026. Vanuit de sector klinkt de vrees dat provincies te weinig nieuwe vergunningen afgeven. Door maatschappelijke discussies over de negatieve duurzaamheidseffecten van zand- en grindwinning trappen provincies op de rem. Omdat hergebruikte grondstoffen nog op beperkte schaal voorhanden zijn, blijft de bouwsector afhankelijk van zand en grind.

Beperkingen bij de winning in Nederland en transportproblemen vanuit Duitsland vanwege vaker voorkomende lage waterstanden zorgen ervoor dat onder andere beton naar verwachting ook in de toekomst in prijs toeneemt. Daar komt bij dat het cement wat gebruikt wordt in beton in toenemende mate vervangen wordt voor hoogovenslakken, een bijproduct uit de ruwijzer-industrie. Hoogovenslakken zullen door afbouw bij Tata Steel schaarser worden, terwijl het gebruik ervan toeneemt. Ook deze ontwikkeling stuwt de productieprijs van beton.

EMISSIEHANDELSSYSTEEM EFFECTIEF

Het Europese emissiehandelssysteem (ETS) was lange tijd ineffectief omdat de prijs voor het uitstoten van CO2 te laag lag en de rechten deels vrij te verkrijgen waren. Bedrijven die meer uitstootten dan waarvoor

• Verhuur van grondverzetmachines

• Aanneming van grondverzetwerkzaamheden

• Agrarisch loonwerk

• Straat- en beschoeiingwerk

• Verhuur rijplaten en draglineschotten

• Handel in zand, grond, menggranulaat, hout en pvc

• Op - en overslagmogelijkheden voor grond etc

• Inname van grond, puin en groenafval (LMA aangemeld)

• Huur mogelijkheden van Terrein en kantoorruimte.

ETS-EMISSIEPRIJS SINDS 2018 STERK GESTEGEN

ze rechten hadden, konden het tekort aan rechten zo goedkoop ondervangen. De prijs van emissierechten is in de afgelopen jaren echter snel toegenomen, waardoor de partijen die overmatig uitstoten het nu wel degelijk in de portemonnee voelen.

Ongeveer 400 bedrijven in Nederland vallen onder het ETS, waaronder producenten van isolatiematerialen, bakstenen en beton. Door de hogere emissieprijs wordt de prijs voor energie-intensieve bouwmaterialen minder aantrekkelijk ten opzichte van andere materialen zoals biobased bouwmaterialen.

MARKT BOUWMATERIALEN VERANDERT BLIJVEND

Het komende half jaar zullen de prijzen van bouwmaterialen als gevolg van afkoeling van de vraag naar verwachting gemiddeld dalen. Volatiele energieprijzen, beperkte beschikbaarheid van grondstoffen en hoge emissieprijzen zijn de komende jaren echter blijvend. Op langere termijn betekent dit een prijsstijging van bouwmaterialen die zwaar op het milieu drukken. Dit is nodig om de CO2-uitstoot omlaag te brengen, maar levert uitdagingen op voor de bouw.

De duurzaamheidsdoelstellingen zijn niet haalbaar als we op dezelfde schaal nieuwe bouwmaterialen blijven produceren. Hergebruik van materialen kan deels een oplossing bieden voor een gebrek aan beschikbare en betaalbare bouwmaterialen, maar tot de circulaire bouw volledig van de grond is gekomen zullen ook deze secundaire bouwmaterialen duur zijn. Hetzelfde geldt voor bouwmaterialen die met innovatieve energiezuinige en milieuvriendelijke productietechnieken gemaakt worden.

BIOBASED BOUWMATERIALEN

Met biobased bouwmaterialen kan in potentie een groot deel van de materiaalbehoefte worden ingevuld.

bron refinitiv

Voorwaarde is wel dat er voldoende aanvoer is van grondstoffen als hout en vezelgewassen. Europese samenwerking om dit voor elkaar te krijgen lijkt essentieel. En er blijven onderdelen in de bouw die zich minder goed lenen voor biobased bouwmaterialen, zoals zware infrastructurele bouwwerken.

Gedurende de genoemde transities zal de voorlopige aanwezigheid van inefficiënte ketens en onevenwichtigheden in de markt leiden tot hogere prijzen. De transitie naar een duurzame bouweconomie is dus niet alleen omwille van het milieu en klimaat uitermate belangrijk, maar ook vanwege de beschikbaarheid en betaalbaarheid van materialen.

De enige optie voor de sector is om de transitieperiode met hogere prijzen zo kort mogelijk te laten zijn. Dat vraagt om serieuze inspanningen en investeringen in productietechnieken, circulaire processen en biobased bouwmaterialen. Voor bedrijven geldt dat voorbereiding op een toekomst met een groter aandeel circulaire en biobased bouwmaterialen niet vroeg genoeg kan beginnen.

VOLLEDIG RAPPORT INZIEN?

Het ABN AMRO rapport ‘Stand van de Bouw - augustus 2023’ is te downloaden als pdf via de QR-link of op www.bouwenuitvoering.nl

DÉ SPECIALIST IN GROUT & RECYCLING

MEER DAN TWINTIG JAAR ACTIEF IN DE WATERBOUW Baggerwerken

Oeverwerken

afzinken van zinkstukken Levering en transport van bouwmaterialen

Hijs- en heiwerkzaamheden.

Meer informatie? Bel +31 (0) 6 22 50 49 41 of ga naar de website leenmanwaterwerken.nl 14332

Loon en verhuurbedrijf ■ Aannemen van grond-, riool-,straat- en sloopwerken ■ Verhuren van grondmachines ■ (Machinaal) straatwerk ■ Rioleringen ■ Bruggen ■ Beschoeiingen

0346 - 28 12 70 info@jveldhuizen.nl www.jveldhuizen.nl 14334

GESPECIALISEERD IN ALLERLEI SOORTEN

Betonreparaties • Reparaties van beton- en kunststofvloeren

MOBYDICK LOST

UITSTOOTPROBLEMEN OP

Vuile wegen, stof en plakkerig vuil op voertuigen zijn aan de orde van de dag op veel stortplaatsen, laadplaatsen van bulkmaterialen, containerparken en bouwwerven. FRUTIGER biedt als wereldwijde marktleider al meer dan 30 jaar een breed assortiment moderne en praktische oplossingen daarvoor aan.

EEN WIELWASINSTALLATIE

PAKT HET PROBLEEM VAN

VUILE WEGEN AAN

In 1995 ontwikkelde FRUTIGER het eerste doorrijsysteem ter wereld. Met een doorrijsysteem hoeven vrachtwagens niet meer te stoppen om de banden schoon te maken.

Wanneer het voertuig voorbij de lichtbarrière aan de ingang rijdt, activeert de wasinstallatie zich vanzelf. Tijdens het doorrijden reinigen de talrijke sproeiers de banden en het chassis met krachtige waterstralen. Daarbij stroomt het waswater automatisch terug in het systeem, waar het opnieuw wordt verwerkt voor de volgende wasbeurt. Een geïntegreerd schraapsysteem of een uitschepsysteem verwijdert het afgespoten slib, dat u vervolgens moeiteloos kunt afvoeren.

In tegenstelling tot een wielwasinstallatie dient een demuckinginstallatie niet om de openbare weg schoon te houden, maar om grof vuil en grove resten te verwijderen van het chassis, de onderkant en de wielen of rupsbanden van bouwvoertuigen.

DEMUCKINGINSTALLATIES

MAKEN VUILE

BOUW VOERTUIGEN SCHOON

STOFBINDINGSSYSTEMEN

TREKKEN STOFDEELTJES

DOELTREFFEND AAN

Een demuckinginstallatie kan rupsvoertuigen tot maximaal de grootte van een Caterpillar D11 reinigen, maar ook kiepwagens en wielladers. Een complete wasbeurt van de voorkant, de zijkant en het chassis neemt met een demuckinginstallatie amper enkele minuten in beslag. Zo kunt u de voertuigen meteen weer inzetten. Daarnaast bespaart u op hulpbronnen, ontlast u het milieu en draagt u bij aan het welzijn van iedereen op de werf.

De stofbindingssystemen van FRUTIGER werken volgens het principe van stofbinding aan minuscule waterdruppeltjes. Hoogwaardige midden- en hogedrukpompen met een druk tussen 20 en 100 bar sproeien via speciale spuitmonden een waternevel met massaal veel, heel fijne waterdruppeltjes.

De haast microscopische druppeltjes zijn doeltreffender omdat ze, naast hun groter aantal en homogenere omvang, langer in de lucht blijven hangen door de lagere vlucht- en valsnelheid. Zo oefenen ze een lagere aantrekkingskracht rondom uit, waardoor zich vaker binden met de stofdeeltjes en die op de grond laten vallen. Dankzij deze beproefde technologie zorgt het gebruikte water voor een doeltreffende stofbinding.

FRUTIGER Company AG

Stegackerstrasse 26

CH-8409 Winterthur

Contactpersoon: Luana Hähni

Tel.: +41 (0) 52 234 11 41

Fax: +41 (0) 52 234 11 00

E-mail: l.haehni@frutiger.ch

NEN-WERKGROEP BRANDVEILIGHEID PV-PANELEN en recente brand Arnhem

Zondag 18 juni 2023 was er sprake van een ernstige brand in de Arnhemse wijk Presikhaaf.

Op de hellende daken van deze woningen zijn op beide dakschilden PV-panelen aangebracht. Dit betrof een opbouwsysteem, op daken afgewerkt met een EPDM-dakbedekking. Het is een dak van een van eerste Nul-op-de-Meter woningen in Nederland.

In media zijn direct vele conclusies getrokken die snel verwezen naar de aanwezigheid van de PV-installatie, nog voordat een onderzoek naar de oorzaak en het verloop is uitgevoerd.

Inmiddels is duidelijk dat de PV-installatie niet de oorzaak is van het ontstaan van de brand. Of de PV-installatie wel een rol had in de verspreiding van de brand is hoogst onzeker, maar het brandweeronderzoek zal daar hopelijk duidelijkheid over geven.

Ondertussen hebben diverse partijen suggesties gedaan om bouw- en installatieregels of voorschriften aan te passen of om nieuwe op te stellen; sommige zijn nogal dwingend gesteld en de meeste zijn niet onderbouwd en lijken voorbarig. Dit is logisch omdat er nog geen onderzoeksresultaten zijn.

Binnen NEN is een werkgroep actief die zich richt op een brandveilige toepassing van PV-panelen in en op de gebouwschil. In opdracht van de overheid en het bedrijfsleven doet deze werkgroep uitgebreid onderzoek naar PV-panelen en brandveiligheid op platte daken, op hellende daken en aan gevels.

Drie sub-werkgroepen en een overkoepelende werkgroep zijn daarmee bezig, aangestuurd door drie normcommissies:

1 Brandveiligheidsaspecten bouwproducten en bouwdelen.

2 Brandveiligheid van bouwwerken.

3 Bouwkundige aspecten van zonne-energiesystemen.

De werkgroep en sub-werkgroepen werken een beoordelingsmethode/testmethode uit, waarmee de brandveiligheid van willekeurige combinaties van PV-installaties met een dak of een gevel kan worden beoordeeld. Dit is een omvangrijk project, opgedeeld in drie fases:

Fase 1: verkenning van de verschillende toepassingen en beschikbare beoordelingsmethoden of een combinatie daarvan.

Fase 2: het ontwikkelen van voorstellen voor de beoordeling van de brandveiligheidsaspecten van PV-panelen in combinatie met dak of gevel.

Fase 3: het opstellen en uitwerken van de beoordelingsmethoden inzake brandveilige toepassing en verwerking hiervan in de relevante NEN-normen.

Momenteel wordt volop gewerkt aan de uitwerking van fase 3, waarbij een goede voortgang is in de uitwerking van de algemene beoordelingsmethode en specifiek voor de toepassing op platte daken.

Binnen het onderzoek naar het opstellen van een brandveilige toepassing van PV-panelen in en op daken en gevels worden alle relevante risico’s en beoordelingsaspecten meegenomen en verwerkt. Uiteraard worden resultaten vanuit onderzoeken naar de brand in Arnhem en ook de eventuele extra aandachtpunten meegenomen in de ontwikkeling. Een belangrijk aandachtspunt hierbij is zeker de relatie van een aanwezige PV-installatie en de blusmogelijkheden.

Natuurlijk zouden partijen niets liever willen dan dat wanneer innovatieve systemen op de markt komen, de overheid de ‘infrastructuur’ al heeft aangepast en klaar staat met een batterij test- en keurmethoden die een veilige introductie verzekeren. Zo is het helaas niet, om heel goede redenen. De ontwikkeling van normen in Nederland op dit gebied loopt weliswaar achter bij de introductie van steeds nieuwe PV-techniek, maar binnen Europa loopt Nederland hiermee voorop.

Voorlopig is de belangrijkste aanbeveling om de analyse en conclusies van het onderzoek naar het brandverloop en brandschade in Arnhem af te wachten. Die

worden binnen de NEN-werkgroep meegenomen in de ontwikkeling van een brandveilige toepassing van PVinstallaties in en op daken en gevels. Het eindresultaat van dat werk duurt nog wel een of enkele jaren. Maar als er tussentijds al voor de markt bruikbare bevindingen zijn, zal de werkgroep die tussentijds naar buiten brengen.

AUTEURS:

Nico Scholten

Expertcentrum Regelgeving Bouw, Rapporteur NEN-werkgroep

Peter van de Leur DGMR, Rapporteur NEN-werkgroep

Chris van der Meijden

Kiwa BDA Dakadvies, Rapporteur en voorzitter NEN-werkgroep

170.000 WARMTE POMPEN

Het aantal warmtepompen dat dit jaar in Nederland is geïnstalleerd staat op circa 110.000. Daarmee heeft de techniekbranche nu al evenveel warmtepompen geïnstalleerd als in heel 2022.

Uiteindelijk denkt de branche dit jaar in totaal 170.000 warmtepompen te plaatsen blijkt uit een prognose van Vereniging Warmtepompen.

Daarvan komen er naar verwachting 120.000 in bestaande woningen. Daarmee overtreft de plaatsing van warmtepompen in de bestaande bouw die in de nieuwbouw voor het eerst ruimschoots. Hybride warmtepompen zijn bezig aan een razendsnelle opmars.

VOORAL HYBRIDE WARMTEPOMPEN

Voorzitter Doekle Terpstra van Techniek Nederland ziet dat de interesse voor duurzame verwarming snel toeneemt. “Sinds de inval van Rusland in Oekraïne en de stijging van de gasprijzen is er vooral veel vraag naar hybride warmtepompen. En de subsidie die de overheid geeft op de aanschaf van een warmtepomp helpt natuurlijk ook.”

Een hybride warmtepomp is geschikt voor de bestaande bouw. Het systeem werkt in combinatie met een cv-ketel en bespaart zo’n zestig procent op het gasverbruik.

LEVERTIJD EN VRAAG

Het afgelopen jaar waren warmtepompen moeilijk leverbaar. Dat kwam onder meer door het wereldwijde tekort aan microchips en door corona-lockdowns in Azië.

Volgens directeur Martin Hoekstra van installatiebedrijf ST/Warmte uit Nieuwkoop gaat het momenteel beter met de beschikbaarheid van warmtepompen en aansluitmaterialen, maar de problemen zijn nog niet helemaal opgelost. “We hebben nog altijd levertijden van zo’n drie maanden. We proberen zo goed mogelijk in te spelen op de groeiende vraag door een grotere voorraad aan te houden.”

PRIJS, RENTE, STIKSTOF

Of installateurs dit jaar inderdaad 170.000 warmtepompen gaan plaatsen is afhankelijk van diverse factoren. Zo is nog niet duidelijk welk effect het prijsplafond voor gas zal hebben dat het kabinet heeft ingesteld. Hetzelfde geldt voor de gevolgen van de oplopende rente. Ook de stikstofcrisis speelt een rol. Als er minder nieuwbouwwoningen worden gebouwd, zal met name het aantal geïnstalleerde all-electric warmtepompen achterblijven bij de verwachtingen.

DUIZENDEN WARMTEPOMPMONTEURS NODIG

De technieksector is volop bezig om warmtepompmonteurs op te leiden om aan de snel toenemende vraag te kunnen voldoen. Zowel cv-monteurs als zij-instromers worden opgeleid. Ze kunnen nu zelfs binnen zes maanden het mbo-deelcertificaat ‘Installeren en in bedrijf stellen van hybride warmtepompen’ behalen, maar er zijn ook andere opleidingsmogelijk-

heden. Inmiddels zijn al honderden warmtepompmonteurs opgeleid.

Vanaf 2026 wordt het verplicht om een hybride warmtepomp te plaatsen bij vervanging van de cv-ketel. Dat betekent dat er nog duizenden warmtepompmonteurs extra nodig zijn. Terpstra: ‘Dat is een grote uitdaging, maar we gaan het redden.’

PRODUCTIE WARMTEPOMPEN OPGEVOERD

Sinds de snelle vraagtoename afgelopen jaar hebben fabrikanten geïnvesteerd in de uitbreiding van hun productielijnen. Alle cv-ketelfabrikanten hebben inmiddels hybride warmtepompen in hun assortiment opgenomen. Ze nemen daarmee ook een voorschot op de normering van hybride warmtepompen in 2026. Vanaf dat moment zullen er alleen al in de bestaande bouw meer dan 200.000 hybride warmtepompen per jaar geplaatst worden.

‘Vanaf 2026 wordt het verplicht om ten minste een hybride warmtepomp te plaatsen bij vervanging van de cv-ketel’

Neptunusstraat

T:

TRAININGEN | REPARATIES |

E: info@cmsinfra.nl

I:

OPROEP AAN POLITIEK

De Bouwcampus heeft een oproep gedaan aan de fractievoorzitters van politieke partijen om in hun verkiezingsprogramma’s de vervanging en renovatie van infrastructuur, de herinrichting van stedelijke ondergrond en de verduurzaming van gebouwen en omgeving als essentiële aandachtspunten op te nemen.

Lees meer via de QR-code of op www.bouwenuitvoering.nl

VERSNELCOALITIE

Een samenwerking van partijen uit de markt en de publieke sector, De Versnelcoalitie voor Groene Woninginvesteringen, wil de verduurzaming van Nederlandse koopwoningen versnellen. Naast materiaal- en personeelsschaarste in de isolatiesector en de bouw breed,

ontbreekt het woningeigenaren aan goede informatievoorziening en spaargeld of betaalbare financiering voor het verduurzamen van de woning.

Lees meer via de QR-code of op www.bouwenuitvoering.nl

COLOFON

Bouw en Uitvoering (B+U) is informatiebron, platform en vakblad, voor beslissers en toeleveranciers van en binnen de bouw-, infra- en technieksector. Hoofden van dienst en medewerkers van rijk, provincie en gemeente, waterschappen, woningbouwverenigingen e.d., waarbij inbegrepen: directies publieke, openbare en gemeentewerken, openbare bedrijven, architectuur en stadsontwikkeling, bouw- en woningtoezicht, milieu, nuts bedrijven, DVD, relevante publiek-private samenwerkingen, middel baar en hoger technisch onderwijs, openbaar vervoersbedrijven, aannemers utiliteit-, nieuwbouw, civiel, GWW en infra.

ONLINE

www.bouwenuitvoering.nl

AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE

Nick Boersma, Hilbert Buhrs, Tilly van Dongen, René de Feijter, Hans Geerdink, Gerard Heerink, Erik de Jong, Emile Koeman, Gerrit Jan Kuiper, Peter van de Leur, Jolanda Linschoten, Chris van der Meijden, Daan Otto, Jørgen Postma, Anke van Ravensteijn, Betty Rombout, Nico Scholten, Hugo Smits, Erik Steegman, Heidi van Woudenberg.

UITGEVER

Jaco Otto, e-mail: j.otto@aprmediagroep.nl

ABONNEMENTEN

Jaarabonnement*

Buitenland

Losse nummers**

Abonnementen binnen de doelgroep*

Al meer dan een decennium uw vertrouwde partner voor landmeetkundige inwinningsapparatuur en software voor digitaal inmeten en het verwerken, visualiseren en delen van geo-informatie.

€ 85,00

€ 130,00

€ 15,00

€ 39,00

* Prijzen zijn exclusief BTW. ** Prijzen zijn exclusief BTW en verzendkosten.

VORMGEVING

APR media, e-mail: studio@aprmediagroep.nl

DRUK

Veldhuis Media BV, Meppel

UITGAVE

APR media

Postbus 125, 7890 AC Klazienaveen

Telefoon: +31 (0)33 456 70 50

E-mail: info@aprmediagroep.nl

Internet: www.aprmediagroep.nl

ADVERTENTIE- EN ORDERADMINISTRATIE

E-mail: admin@aprmediagroep.nl

ABONNEMENTENADMINISTRATIE

APR media abonneeservice

Daalakkersweg 2 - 72

5641 JA Eindhoven

Telefoon: +31 (0)88 226 66 86

E-mail: abo@aprmediagroep.nl

AANSPRAKELIJKHEID

Aan de inhoud van dit vaktijdschrift is veel zorg en aandacht besteed. Het is echter mogelijk dat de inhoud van deze uitgave omissies bevat. Aan de inhoud van deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. APR media kan niet aansprakelijk worden gehouden voor de directe of indirecte gevolgen van het gebruik, op welke wijze dan ook, van de in deze uitgave aangeboden informatie. APR media geeft geen enkele garantie, noch aanvaardt enigerlei aansprakelijkheid met betrekking tot de inhoud, data, adviezen, verklaringen, producten of ander materiaal in deze uitgave. Overname van artikelen uit deze uitgave is uitsluitend toegestaan met bronvermelding en na schriftelijke toestemming van de uitgever. Alle regels met betrekking tot de Nederlandse intellec tuele eigendomsrechten zijn van toepassing. Voor zover beeldrechten niet zijn genoemd is het redactie en uitgever bij naspeuring helaas niet gelukt deze te achterhalen. Overige beelden fotorechten zijn beschreven bij het artikel, m.u.v. openings- en ondersteuningsbeeld, waarvoor bij123rf.com de beeldrechten zijn verkregen en aangekocht. ©2023 APR media.

ISSN - 0921 - 1667

De juiste software en hardware oplossingen voor iedere projectfase:

•• Landmeetapparatuur

•• 3D machinebesturing

•• Dronemapping

•• 3D laserscanning

•• KLIC graafschadepreventie

•• Training en ondersteuning

Vermogenweg 107

3641 SR Mijdrecht

Telefoon 0297 - 769 101

De deur die de belangrijke dingen in het leven beschermt.

Daloc appartementsdeuren houden niet alleen treinrovers tegen. Ze houden ook vervelende geluiden buiten de deur en zijn vuur- en rookbestendig. Door het unieke design beschermt de deur jou jarenlang en gaat zelf jarenlang mee. Een veilige investering voor jou en alles om je heen.

Lees alles over de ultieme appartementsdeur op daloc.nl