EKODEKALOG

1 ja 10 przyjaciół 10000 znajomych 10000000 Polaków

razem możemy ocalić planetę

DYCHA DLA KLIMATU

Katastrofa klimatyczna to największe wyzwanie naszych czasów, problem o skali tak dużej, że aż strach o nim myśleć, a co dopiero samotnie szukać rozwiązań. Nie bez powodu mówi się, że kryzys klimatyczny to przede wszystkim kryzys wyobraźni. Potrzebujemy zatem wskazówek, drogowskazów, a przede wszystkim wspólnoty. W tym ekologicznym dekalogu znajdziesz praktyczne informacje, co jest najważniejsze w codziennym myśleniu i działaniu abyśmy mogli wspólnie uratować nasz świat.

Tak, każdy i każda z nas może mieć swój wkład, być elementem zmiany. Są oczywiście indywidualne strategie i przyzwyczajenia, które powinny stać się częścią naszej codzienności: ograniczenie spożycia mięsa, redukcja śladu węglowego, codzienne oszczędzanie wody. Dużo ważniejsze jest jednak to, co wspólne. Rzeczywiście zaangażowanie każdego z nas to klucz do zmiany, jednak z globalnym kryzysem klimatycznym nie poradzimy sobie w pojedynkę. Potrzebujemy transformacji systemowych, poparcia dla polityki klimatycznej, odpowiedzialności biznesu.

Dlatego czytając ten dekalog, warto mieć ciągle w pamięci słowo “wspólnota”. Tworzenie jej, angażowanie ludzi wokół nas, wspieranie dobrych rozwiązań – takie powinno być najważniejsze zadanie, na to mamy największy wpływ.

I ENERGIA

Energia ułatwia nam życie, ale jej produkcja nieodwracalnie zmienia nasz świat. Używanie paliw kopalnych to największe źródło emisji gazów cieplarnianych do atmosfery, a jej ograniczenie stanowi nasze najważniejsze zadanie w walce z katastrofą klimatyczną. By to zrobić musimy korzystać z dostępnych technologii o niskiej emisji (elektrownie atomowe, fotowoltaika, turbiny wiatrowe) i finansować rozwój nowych. Transformacja energetyczna, zwłaszcza w Polsce, która bazuje na energetyce węglowej, będzie największym wyzwaniem nadchodzących lat.

Co mogę zrobić?

Każdy obywatel: oszczędzam energię i mądrze nią gospodaruję. Na miarę własnych możliwości inwestuję w nowe i wydajne formy jej produkcji (np. panele fotowoltaiczne). Jednak przede wszystkim głosuję na polityków, którzy proponują konkretne rozwiązania na rzecz sprawiedliwej, szybkiej transformacji energetycznej i domagam się spełnienia tych obietnic. Właściciel firmy: w swojej działalności inwestuję w nowoczesne rozwiązania, które obniżają zużycie energii. Polityk: wspieram rozwiązania dla szybkiego rozwoju energetyki niskoemisyjnej (do 2020 roku 20 procent energii w Polsce miało pochodzić z OZE -nie osiągnęliśmy tego celu). Kreuję przepisy, które ułatwią tworzenie mikro- i średnich instalacji OZE. Promuję budowę w Polsce elektrowni atomowej.

Mity, ciekawostki, liczby

• Pięć firm o największej emisji dwutlenku węgla na świecie to: Saudi Aramco, Chevron, Gazprom,

ExxonMobil i National Iranian Oil. Wszystkie zarabiają na produkcji energii z paliw kopalnych.

Pierwsza dwudziestka tego rankingu jest odpowiedzialna za 35 proc. emisji dwutlenku węgla i metanu od 1965 r.

Zmiany, które już się dzieją

• We Francji niedaleko Nicei powstaje doświadczalny termojądrowy reaktor ITER. Cel?

Zbadanie możliwości produkcji na wielką skalę energii z kontrolowanej fuzji jądrowej.

II KONSUMPCJA

Niszczymy planetę, by produkować rzeczy, których nie potrzebujemy. Gdyby jednym słowem opisać przyczyny katastrofy klimatycznej brzmiałoby ono: konsumpcja. Zużywamy ogromne ilości energii i surowców, by stworzyć rzeczy, które bardzo szybko stają się śmieciami.

Co mogę zrobić?

Każdy obywatel: kupuję rozważniej, wybieram towary lepszej jakości, które będą mi służyć przez długie lata. Sięgam po rzeczy używane, dając im drugie życie. A przede wszystkim – kupuję mniej. Sensu i radości życia nie szukam w kolejnym kupionym przedmiocie. To najpotężniejsza z indywidualnych strategii. Właściciel firmy: produkuję rzeczy dobrej jakości, które zaspokajają rzeczywiste potrzeby moich klientów. Tworząc nowy produkt, biorę odpowiedzialność za jego utylizację lub przetworzenie. Oferuję dobry i sprawny serwis. Polityk: wprowadzam podatki, które sprawią, że to producent poniesie odpowiedzialność za środowiskowy koszt swoich towarów.

Mity, ciekawostki

• Skutki katastrofy klimatycznej odczuwają głównie mieszkańcy Globalnego Południa, choć to oni najmniej są za nią odpowiedzialni. Ogromną dysproporcję w poziomie konsumpcji widać w statystykach: Polska emituje 8,8 ton dwutlenku węgla na mieszkańca rocznie. Indie zaledwie 1,9 tony. • „Im bardziej serce danej osoby jest puste, tym bardziej potrzebuje ona rzeczy, które mogłaby kupić, posiadać, konsumować” – papież Franciszek w encyklice „Laudato Si’”

Dobre zmiany, które już się dzieją

• Od marca 2021 r. obowiązuje w Polsce tzw. „prawo do naprawy”. Producenci sprzętów

AGD i RTV muszą zapewnić dostępność części zamiennych przez 7 do 10 lat po zakończeniu produkcji ostatniej partii. • Kilka polskich firm outdoorowych od kilku lat zamiast wyprzedaży w tzw. Black Friday oferuje klientom darmową naprawę swoich produktów.

III GŁÓD

W 2020 roku głodu doświadczyło ponad 720 milionów ludzi na całym świecie. Niedożywionych jest około 10 procent mieszkańców Ziemi. Sytuacja pogarsza się wraz ze zmianami klimatycznymi, które powodują, że coraz więcej ziem w różnych regionach nie nadaje się do uprawy. Dodatkowy wpływ miała pandemia – w ciągu roku liczba głodujących zwiększyła się o 118 milionów.

Co mogę zrobić?

Każdy obywatel: nie wyrzucam jedzenia. Ponad połowa żywności w Unii Europejskiej marnuje się w gospodarstwach domowych. Nie kupuję więcej, niż jestem w stanie zjeść. Właściciel firmy: jeśli produkuję lub sprzedaję żywność, dostarczam jej tyle, ile jestem w stanie sprzedać. Stawiam na lokalne produkty. Nadmiaru nie wyrzucam, a przekazuję organizacjom pomocowym. Polityk: tworzę programy oferujące rolnikom szeroki dostęp do ubezpieczeń od ryzyka klimatycznego. Głosuję za obowiązkiem przekazywania żywności organizacjom pomocowym.

Mity, ciekawostki, cytaty

• To mit, że na świecie jest zbyt dużo ludzi, by wyżywić wszystkich. „Pomimo 300-proc. wzrostu światowej produkcji żywności od połowy lat 60., niedożywienie jest głównym czynnikiem przyczyniającym się do skrócenia średniej długości życia. W świecie obfitości nie ma usprawiedliwienia dla faktu, że miliard ludzi nie ma dostępu do zdrowej diety. To jest niedopuszczalne” – António Guterres, sekretarz generalny ONZ.

Dobre zmiany, które już się dzieją

• W wielu państwach duże sklepy i producenci żywności muszą mieć podpisane umowy z organizacjami, które dostarczają ją potrzebującym. • Trwają intensywne prace nad możliwie neutralnymi modyfikacjami genetycznymi roślin, które mogą pozwolić na ich hodowlę w miejscach, gdzie dziś jest niemożliwa np. ze względu na susze, powodzie, wyjałowioną ziemię. Kolejnym przełomem może być rolnictwo bezglebowe, które docelowo pozwoli nam skoncentrować uprawy na znacznie mniejszym obszarze, oddając resztę naturze.

IV MIĘSO

Spożycie mięsa ma ogromny wpływ na planetę. Przemysłowa hodowla zwierząt oznacza: wycinanie drzew, produkcję pasz, olbrzymie zużycie wody. Hodowla zwierząt odpowiada za 14,5% całkowitej spowodowanej przez człowieka emisji gazów cieplarnianych.

Co mogę zrobić?

Każdy obywatel: nie muszę od razu rezygnować. Wystarczy, jeśli ograniczę jedzenie mięsa o połowę (np. do trzech dni w tygodniu) i namówię do tego innych. Właściciel firmy: organizując konferencję, wyjazd integracyjny czy inne wydarzenie zamawiam wegetariański catering. Nawet jedzący mięso wytrzymają bez niego kilka dni. Polityk: mięso jest nieproporcjonalnie tanie w stosunku do obciążenia dla środowiska, dlatego jestem za dodatkowym opodatkowaniem wielkich, przemysłowych gospodarstw, wspierając jednocześnie małych, lokalnych hodowców. Popieram kampanie edukacyjne zachęcające do zmiany nawyków żywieniowych.

Mity, ciekawostki

• Gdyby wziąć wagę i postawić na niej wszystkie ssaki, ludzie stanowiliby 36 procent tej masy.

Zdecydowanie najwięcej ważą nasze zwierzęta hodowlane – 60 procent całej biomasy. Dzikie ssaki na całej planecie to tylko 4 procent. • Równocześnie w ciągu ostatnich 50 lat, ze względu na działalność człowieka, populacja dzikich zwierząt na ziemi zmniejszyła się o 68%!!!

Dobre zmiany, które już się dzieją

• Badania pokazują jednak, że edukacja klimatyczna skutecznie wpływa na zmianę ludzkich przyzwyczajeń, choć niestety globalne spożycie mięsa nadal bardzo dynamicznie rośnie. • Cały czas trwają też badania nad syntetycznym odpowiednikiem mięsa.

V MÓJ NOWOCZESNY DOM

Buduję i mieszkam odpowiedzialnie. Przy 7 miliardach ludzi na Ziemi jesteśmy skazani na życie w dużych miastach. Każdy potrzebuje domu, ale budynek budynkowi nierówny. Dzisiaj musimy stawiać na ekologiczne materiały i nowe technologie zmniejszające zużycie energii.

Co mogę zrobić?

Każdy obywatel: wymieniam ogrzewanie na niskoemisyjne i ocieplam dom. Jeśli to możliwe, instaluję panele fotowoltaiczne, jednocześnie oszczędzając na rachunkach. Kupuję do wyposażenia to, co jest naprawdę potrzebne i staram się korzystać z przedmiotów jak najdłużej. Naprawiam zamiast wyrzucać. Niepotrzebne rzeczy przekazuję dalej, by służyły komuś zamiast stać się śmieciem. Właściciel firmy: jako deweloper oferuję wyłącznie “pasywne” domy i mieszkania, dobrze ocieplone, korzystające z energooszczędnych rozwiązań takich jak pompy ciepła, czy fotowoltaika. Polityk: tworzę prawo, które wprowadzi standard “budynku zeroemisyjnego”. Optuję za normami planowania przestrzennego, dzięki którym nowe osiedla będą miały łatwy dostęp do komunikacji zbiorowej i usług publicznych.

Mity, ciekawostki, liczby

• Około 38% emisji CO2 w Polsce to skutek użytkowania budynków. • Z powodu zanieczyszczeń powietrza w Europie każdego roku umiera przedwcześnie ponad 400 tysięcy osób.

Dobre zmiany, które już się dzieją

• W Krakowie, znanym nie tylko ze smoka ale i ze smogu, od lat miasto wspiera mieszkańców w wymianie ogrzewania na bezpieczniejsze i niskoemisyjne, a od września 2019 roku obowiązuje całkowity zakaz palenia węglem i drewnem. • Stężenie pyłu PM10 spadło w Krakowie w ciągu siedmiu lat o ponad 45%, a poziom rakotwórczych benzo(a)pirenów w mieście zredukowano o 42,82%.

VI WODA

Woda jest niezbędna do życia, to nasz najcenniejszy surowiec. Przywykliśmy, że zawsze mamy do niej dostęp. W dobie zmian klimatycznych musimy nauczyć się nią mądrze gospodarować.

Co mogę zrobić?

Każdy obywatel: piję wodę z kranu, zakładam łąkę zamiast trawnika, biorę prysznic zamiast kąpieli, korzystam ze zmywarki, montuję w domu zbiornik na deszczówkę i instalację odzyskującą tzw. „szarą wodę”. Właściciel firmy: instaluję przepływomierze, by zobaczyć jak zużywam wodę i przeprojektować produkcję, tak by korzystać z niej w obiegu zamkniętym przez zawracanie „wody szarej” lub oczyszczanie ścieków we własnym zakładzie. Polityk: wspieram deregulację i renaturyzację rzek, w prawie budowlanym wprowadzam obowiązkowe instalacje odzyskujące wodę szarą i zbierające deszczówkę.

Mity, ciekawostki, liczby

• Rolnictwo odpowiada za 40 procent zużycia wody w Europie, produkcja energii – 28 procent. Produkcja jednej pary dżinsów wymaga nawet 10000 litrów wody, jednego hamburgera 3000 litrów. • Tylko 1 procent wody na Ziemi nadaje się do picia.

Reszta to woda słona (prawie 97 proc.), zamrożona w lodowcach i podziemna, niezdatna do picia. • Polskie zasoby wody są jednymi z najmniejszych w Europie. Na mieszkańca przypada 1800 m3 wody na rok. Podobnie jest w pustynnym Egipcie.

Dobre zmiany, które już się dzieją

• Polska od roku oferuje dopłaty do oczek wodnych i instalacji magazynujących deszczówkę. • W ciągu ostatnich 40 lat, dzięki np. lepszemu odprowadzaniu ścieków, znacząco poprawiła się jakość wód w europejskich kąpieliskach słodkowodnych i przybrzeżnych. • Duńczycy zrenaturyzowali koryto Skjernu – największej rzeki w kraju.

VII W DRODZE

Podróże kształcą, ale też wymagają wiedzy. Jak nie zniszczyć świata, który tak chętnie jeździmy podziwiać?

Co mogę zrobić?

Każdy obywatel: oszczędzam kilometry i głosuję portfelem, by w podróży wspierać lokalny biznes. Gdzie mogę – przesiadam się z auta na rower. Nie latam na krótkich odcinkach. Szanuję dziką przyrodę: nie schodzę ze szlaków, nie dokarmiam i nie płoszę zwierząt. Znam 7 zasad Leave No Trace. Właściciel firmy: prowadząc biuro podróży stawiam na dłuższe wyjazdy, unikam przelotów samolotami, nie oferuję atrakcji wykorzystujących zwierzęta. Polityk: wspieram rozwiązania, które sprawią, że bardziej ekologiczny transport (np. pociąg) będzie również wygodniejszy i bardziej opłacalny niż podróż samolotem.

Mity, ciekawostki, liczby

• Turystyka generuje prawie 10% światowego produktu brutto i odpowiada za co dwunaste miejsce pracy na świecie. • Jeden międzykontynentalny lot w obie strony to ponad 1 tona wyemitowanego CO2, a zatem tyle co 1,5 miesiąca naszego normalnego życia w Polsce.

Dobre zmiany, które już się dzieją

• Alastair Humphreys w 2011 roku stworzył pojęcie

“mikroprzygody”. Od tego czasu krótkie wyjazdy, pozwalające w niestandardowy sposób odkryć najbliższą okolicę, zyskały tysiące fanów na całym świecie.

VIII PRODUKUJĘ MNIEJ ŚMIECI

95 procent Polaków deklaruje, że segreguje śmieci. To najpopularniejsze działanie proekologiczne. Tymczasem powinniśmy skupić wszystkie siły na tym, żeby produkować mniej śmieci, bo za chwilę w nich utoniemy. W posegregowanych czy nie – to już nie robi różnicy.

Co mogę zrobić?

Każdy obywatel: unikam wszystkiego, co jednorazowe. Nieważne z czego jest zrobione opakowanie, ważne by dało się go użyć ponownie. Kompostuję organiczne resztki, segreguję pozostałe surowce, zwłaszcza szkło i metal. Właściciel firmy: swoje produkty pakuję tak, by pozostawiać jak najmniej odpadów. Korzystam z opakowań jednomateriałowych. Biorę odpowiedzialność za śmieć, którym za kilka lat stanie się mój produkt. Polityk: wprowadzam sprawnie działający system kaucyjny za opakowania wielorazowe (np. butelki szklane). Popieram dodatkowe opłaty od opakowań jednorazowych.

Mity, ciekawostki

• Pięć firm produkujących najwięcej plastiku (według audytu Break Free From Plastic): Coca-Cola (około 200 tys. plastikowych butelek na minutę),

PepsiCo, Nestlé, Unilever i Mondelez International (właściciel m.in. marki Milka). • W 2019 r. statystyczny Polak wyprodukował 336 kg śmieci. Średnia w UE to 502 kg, a mniej od nas wyrzucają tylko Rumuni. • Zaledwie 10% światowych odpadów z tworzyw sztucznych podlega recyklingowi. Od 12% do 15% jest spalanych, a reszta trafia na wysypiska śmieci lub bezpośrednio do środowiska naturalnego. Odpady z bogatych krajów Europy i Ameryki Północnej często są eksportowane do biedniejszych państw np. azjatyckich, gdzie można je tanio (bo mniej ekologicznie) zutylizować.

Dobre zmiany, które już się dzieją

• Parlament Europejski zatwierdził zakaz sprzedaży wyrobów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych takich jak talerze, sztućce, słomki i patyczki do uszu. Znajdziemy je na sklepowych półkach nie dłużej niż do końca 2021 r. • Rocznie w Polsce do recyklingu trafia 2,5 mln ton opakowań. Gdyby spakować je wszystkie na ciężarówki, rząd pojazdów ciągnąłby się od Warszawy do Madrytu.

IX SZUKAM WPŁYWU, WIERZĘ W ZMIANY

Katastrofa klimatyczna to globalny problem o ogromnej skali. Nie rozwiążemy go bez zmian systemowych, ale nie możemy na nie po prostu bezczynnie czekać. Przydatne jest stare powiedzenie: “Myślę globalnie – działam lokalnie”.

Co mogę zrobić?

Każdy obywatel: działam na „swoim podwórku” i wpływam na decyzje mojego regionu. Rozmawiam z rodziną i bliskimi, pokazuję im ten dekalog. Uważam na to, co udostępniam w mediach społecznościowych. Wykorzystuję je, by promować dobre rozwiązania i oddolne inicjatywy. Wymagam od polityków – budowanie poparcia dla polityki klimatycznej to jedno z naszych najważniejszych indywidualnych zadań. Właściciel firmy: tworzę w firmie dział CSR, który mocno wspiera lokalne inicjatywy. Pamiętam, że jako przedsiębiorca, mam dużo większy wpływ i odpowiedzialność niż pojedynczy obywatel. Dbam o to, by moja działalność nie zatruwała najbliższego środowiska. Polityk: zwłaszcza na szczeblu lokalnym tworzę i wspieram inicjatywy, które łączą ludzi w działaniu. Traktuję organizacje pozarządowe jako partnera do pracy na rzecz zmiany.

Mity, ciekawostki

• Bywa, że ciągle jeszcze myślimy, że konsekwencje zmian klimatycznych nie dotyczą nas,

Europejczyków. To nieprawda: coraz częstsze ekstremalne zjawiska pogodowe, długotrwałe susze i fale upałów to już polska codzienność realnie zagrażająca życiu i zdrowiu ludzi. • Mamy rosnący problem z dostępem do wody.

W czerwcu 2019 roku w Skierniewicach zabrakło jej w kranach. To nie jest tylko pojedynczy przypadek.

Braki odczuwają mieszkańcy coraz większej liczby miejsc w Polsce. • Duża, systemowa zmiana może się udać.

Kilkadziesiąt lat temu wydawało się, że emisją freonów do 2050 roku kompletnie zniszczymy warstwę ozonu chroniącą Ziemię przed szkodliwym promieniowaniem. Dzisiaj emisja freonów jest o ponad 90 procent niższa, atmosfera znów się regeneruje, a do połowy wieku dziura ozonowa zniknie kompletnie. Sposób w jaki poradziliśmy sobie z tym kryzysem (od indywidualnych strategii przez odpowiedzialność biznesu do międzynarodowych umów) jest najlepszym drogowskazem w walce z kryzysem klimatycznym.

Dobre zmiany, które już się dzieją

• Dzięki współpracy naukowców, hodowców, aktywistów i polityków na wielu poziomach mamy dziś w Polsce jedną z największych populacji wilka (około 2500 osobników) w Europie, choć jeszcze 40 lat temu gatunek był na skraju wyginięcia.

Historia wilka to mały, ale obrazowy przykład wpływu każdej istoty na równowagę ekosystemu.

X WSPÓLNOTA

Działając osobno przegramy. Tylko razem mamy wystarczający wpływ, by kształtować rzeczywistość, zmieniać polityczne realia i systemowo walczyć z katastrofą klimatyczną. Najcenniejsze strategie to te, które łączą ludzi we wspólnym celu.

Co mogę zrobić?

Każdy obywatel: głosuję, a w programach partii politycznych uważnie przyglądam się kwestiom klimatycznym. Demonstruję, chodzę na protesty. Angażuję innych, wspieram ich w dążeniu do zmiany. Właściciel firmy: premiuję zaangażowanie pracowników w aktywność społeczną i ekologiczną. Staram się wspólnie z nimi działać na rzecz planety. Polityk: daję zasięg i wspieram oddolne inicjatywy proekologiczne. W rozwiązywaniu kluczowych problemów, takich jak sprawiedliwa transformacja energetyczna, szukam porozumienia i merytorycznej, technicznej dyskusji, a nie politycznej kłótni.

Mity, ciekawostki

• Działalność aktywistów i protesty mogą często wydawać się walką z wiatrakami. Ale to właśnie dzięki dekadom pracy ekologów i oddolnym inicjatywom temat katastrofy klimatycznej jest dziś tak mocno obecny w debacie publicznej i naszej wyobraźni. Możliwość publikacji tego dekalogu też jest efektem tej, z pozoru syzyfowej pracy osób zanngażowanych.

Dobre zmiany, które już się dzieją

• Fala młodzieżowych protestów klimatycznych, zapoczątkowanych przez Gretę Thunberg ma realny wpływ na dzisiejszą politykę. Partie polityczne, które próbują przyciągnąć do siebie młodych ludzi, stawiają zdecydowanie na politykę klimatyczną. Skuteczność protestów ulicznych została wielokrotnie potwierdzona w badaniach socjologicznych. Pamiętamy też polskie przykłady skutecznej walki o środowisko: protest w dolinie

Rospudy, obronę Puszczy Białowieskiej przed wycinką. • EKOwrażliwa edukacja, publikacje medialne, organizacje pozarządowe i aktywiści zmieniają świadomość i nasze myślenie o klimacie.

Wpływają na nasze codzienne zachowania i zmiany przyzwyczajeń.