دیزایینی مەزن

ٌ‫صیزاییُی يّز‬

by Stephen W. Hawking and Leonard Mlodinow ALSO BY STEPHEN HAWKING

A Brief History of Time A Briefer History of Time Black Holes and Baby Universes and Other Essays The Illustrated A Brief History of Time The Universe in a Nutshell FOR CHILDREN

George’s Secret Key to the Universe (with Lucy Hawking) George’s Cosmic Treasure Hunt (with Lucy Hawking) ALSO BY LEONARD MLODINOW

A Briefer History of Time The Drunkard’s Walk: How Randomness Rules Our Lives Euclid’s Window: The Story of Geometry from Parallel Lines to Hyperspace Feynman’s Rainbow: A Search for Beauty in Physics and in Life FOR CHILDREN The Last Dinosaur (with Matt Costello) Titanic Cat (with Matt Costello www.dengekan.com

Page 1

www.dengekan.com

Page 2

‫ناوهڕۆك‌‬ ‫‌‬ ‫‪َٓ -1‬ێُیی ثٌٕٔ‬ ‫‪ -2‬رێسبی یبسب‬ ‫‪ -3‬راستیی چییّ؟‬ ‫‪ -4‬يێژٔ​ِٔ ئّڵتّرَبتیڤّکبٌ‬ ‫‪ -5‬تیۆریی ّْئٕ ضتێک‬ ‫‪ّْ -6‬ڵجژارصَی گّرصٔ​َّٔکّيبٌ‬ ‫‪-7‬يٕعجیزِ صِرکّٔتّکّ‬ ‫‪ -8‬صیزاییُی يّزٌ‬ ‫فّرَّْگۆک‬ ‫سٕپبس ٔ پێزاَیٍ‬ ‫صەرثبرەی صاَەرەکبٌ‬

‫‪Page 3‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫کیی‌وهرگێڕه‌کان‪‌:‬‬ ‫‌‬ ‫‌‬ ‫پێشو‬

‫وه؟‌‬ ‫م‌کتێبو‌بخوێنیتو‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫بۆچیی‌گرینگو‌ ‌‬ ‫ئو‬ ‫‌‬

‫سٕێُّری ْێژا‪:‬‬ ‫کتێجی صیزاییُی يەزٌ‪ ،‬کّ َّْٕٔکّ نّثّرصِستضایّ کتێجێکی ئبسبیی َییە‪ ،‬ئەو کتێجە صٔ​ٔاٌ نە‬ ‫ْەڵکۀتٕٔتریٍ زاَبکبَی ئەو سەرصەيە َٕٔسیٕیبَّ‪ ،‬نە پطت ْەر رستەیەکِّٔ صَیبیەک زاَیبریی‬ ‫ثَٕٔی ْەیە‪ .‬ئّٔ زاَیبرییبَّی ثەرۀ َبسی ئۀ پرسیبراَّت صەثٌّ کە ثە صرێژایی يێژٔ​ٔ‪ ،‬يرۆڤی‬ ‫کۆٌ ٔ يرۆڤی يٕصێرٌ نە سۆیبٌ کرصٔ​ٔە‪ .‬پرسیبرِکبٌ ّْيبٌ پرسیبرٌ‪ ،‬ثەاڵو ِٔاڵيەکبٌ تّٔأ‬ ‫جیبٔازٌ‪ .‬نێرەصا يەثەستًبٌ ئۀە َییە ثڵێیٍ ئەو کتێجە صەتٕاَێت ثە تۀأیی يێطکت ئبسٕٔصە‬ ‫ثکبت ٔ ِٔاڵيی پڕ ثە پێستت ثضاتۀە‪ ،‬ثەڵکٕ يەثەستًبٌ ئۀەیە‪ ،‬ثڵێیٍ ئەو کتێجە صەتٕاَێت‬ ‫پەنکێطت ثکبت ثۆ ضێٕازێکی تر نە ثیرکرصَۀە‪ ،‬ثیرکرصَِّٔیّک تب راصەیّکی ثّرچبٔ‪ ،‬زۆرثەيبٌ‬ ‫پێی َبيۆیٍ‪ .‬یبٌ الی کەو ثەرچبٔيبٌ نە ثەرايجەر ئۀ ِٔاڵيبَەی کە پێطتر ثۆ پرسیبرەکبٌ‬ ‫ٔەريبَگرتَّٕٔتّٔە زیبتر رٔ​ٌٔ صەکبتۀە ٔ نۀاَەیە لەَبعەتەکبَی پێطٕٔيبٌ تٕٔضی صاڕيبٌ ثکبت‪.‬‬ ‫ثۆی ْەیە صٔای سٕێُضَۀەی ئەو کتێجە ثیرکرصَۀەی تبزەت ثۆ صرٔست ثجێت‪ ،‬یبٌ ثیرکرصَۀەکبَی‬ ‫پێطٕٔت صەرثبرەی سرٔضت‪ ،‬تٕٔضی گۆڕاَی ریطّیی ثجێت‪ .‬ئّيّ ثّتَّیب نەصیضی فەنسەفییۀە َب‪،‬‬ ‫ثگرە نە رٔ​ٔاَگەی دّلیمّتی زاَستییطِّٔ ئەگەری رٔ​ٔصاَی ْەیە‪ .‬ثۆ ئِّٔی نّڕٔ​ٔی زاَستییِّٔ‬ ‫ئبسٕٔصِ ثیت‪ ،‬ثۆ ئِّٔی ثزاَی راثرصٔ​ٔی گّرصٔ​ٌٔ چۆٌ ثِٕٔ؟ تَّبَّت تۆ ئّگّر ثبِٔڕصاریص ثیت‪،‬‬ ‫ثۆ ئِّٔی سٕصا نّڕٔ​ٔی زاَستی فیزیبِٔ ثُبسیت‪ ،‬ثّتبیجّتییص نّڕٔ​ٔی زاَستی فیزیبی کٕاَتّئِّ‪،‬‬ ‫پێٕیستت ثّسٕێُضَِّٔی ئّو کتێجّ ّْیّ‪.‬‬ ‫گٕيبَی تێضا َییّ‪ِٔ ،‬ک سٕێُّری کٕرص‪ْ ،‬یچ کتێجێک ثّئَّضازِی ئّو کتێجّ يێطکت صٔ​ٔچبری‬ ‫پرسیبر ٔ گّڕاٌ ثّصٔای ِٔاڵيضا َبکبت‪ .‬ثّاڵو نّّْئٕی گریُگتر‪ ،‬ثّپێچّٔاَّی سّفسّتّی‬ ‫فّنسّفِّٔ‪ ،‬ئّو کتێجّ ثّ يۆصێرَتریٍ زاَستی فیزیب‪ ،‬ثّ فیزیبی کٕاَتّو پڕچّک کرأِ‪ِٔ .‬رِ نّ‬ ‫فیزیبی کٕاَتّو ثگّ‪َّ ،‬ک ثّتَّیب نّڕٔ​ِٔ يبتًبتیکیی ٔ ْبٔكێطّ فیزییبیّ ٔضک ٔ ثریُگّکبَیِّٔ‪،‬‬ ‫ثّڵکٕ نّڕٔ​ِٔ فّنسّفیی ٔ زاَستیی ٔ يّعریفییّکّیِّٔ‪ِٔ .‬رِ ئّو کتێجّ ثشٕێُِّٔ ٔ ثزاَّ چۆٌ‬ ‫يێطکّ گّٔرِکّی ئبیُطتبیُیص صِستجّرصاری کٕاَتّو ثٕٔ‪ ،‬ئّٔ تیۆرییبَّی سّرِتبٔ کۆتبیی‬ ‫گّرصٔ​َٔت ثۆ صِستُیطبٌ صِکٌّ‪.‬‬ ‫ئّگّر تۆ نّژیبَتضا‪ ،‬سۆت ثّ رۆضُجیر ٔ ضبرِزأ پسپۆری يّیضاَّ جۆرثّجۆرِکبَی ژیبٌ صِزاَی‪،‬‬ ‫ئّگّر صِیبٌ کتێجی لٕرسی فّنسّفیی ٔ ِٔاڵيّ سّستّکبَت سٕێُضٔ​ِٔتِّٔ‪ ،‬ئّگّر سەتبٌ کتێجی‬ ‫زاَستییت نّ زاَستّ کبَی فیزیب ٔ کیًیبٔ ثبیۆنۆژیی ٔ جیۆنۆجییضا سٕێُضثێتِّٔ‪ ،‬ئّگّر زۆرثّی‬ ‫کتێجّ ئبسًبَییّکبٌ ٔ ریٕایّتّ صیُییّکبٌ ٔ فّرئٕصِی پێغّيجّرِکبَی سٕصات سٕێُضثێتِّٔ‪ ،‬ثۆ‬ ‫چَّض رۆژێک يێطکی سۆت ئبسٕٔصِ ثکّٔ ئّو کتێجّ ثّلٕٔڵیی ثشٕێُِّٔ‪ .‬ئّٔسب تێضِگّیت ژیبٌ ٔ‬ ‫گّرصٔ​ٌٔ‪ ،‬چییٍ ٔ ثۆچیی پّیضاثَّٕٔٔ چۆٌ یبسبکبَی گّرصٔ​ٌٔ ثّيطێِٕیّ کبرصِکٌّ ٔ کۆَترۆڵی‬ ‫ژیبَی ثَِّٕٔٔرِکبٌ ٔ ّْئٕ کۆيّڵّ ئّستێرِکبٌ صِکٌّ؟ ِٔرِ نّ گّٔرِیی ٔ لٕٔاڵیی فیزیبی‬ ‫کٕاَتّو نّّْرصٔ​ٔ رٔ​ٔی فّنسّفیی ٔ زاَستییِّٔ ثگّ‪ِٔ .‬رِ ئّو کتێجّ ثشٕێُِّٔ کّ چۆٌ‬ ‫‪Page 4‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫تیۆرییّکّی ئبیُطتبیٍ( رێژِیی گطتیی) ٔ تیۆری کٕاَتّيی تێکّڵکرصٔ​ِٔٔ پرسیبرِ ّْرِ‬ ‫سّستّکبَی ژیبٌ ٔ گّرصٔ​ٌٔ‪ ،‬نّ رٔ​ٔاَگّی زاَستی َٕێی فیزیبِٔ ِٔاڵو صِصاتِّٔ‪.‬‬ ‫ِٔرِ ضّڕی فّیهّسٕٔفّکبٌ ٔ زاَبکبٌ ٔ پیبٔاَی ئبییُیی ثشٕێُِّٔ‪ ،‬ثزاَّ ثیرکرصَِّٔکبَی‬ ‫ئّفاڵتۆٌ(پالتۆ) ٔئّریستۆ کّ ثۆچَّضیٍ ّْزار سبڵ لٕرسبییبٌ صاَبثٕٔ‪ ،‬چَّض نّئبست زاَستی‬ ‫فیزیبی يۆصێرَضا صِستّپبچٌّ‪ .‬ثزاَّ َیٕتٍ ٔ ئبیُطتبیٍ سّرِڕای يّزَیی ئّٔاٌ نّ فیزیبصا‪ ،‬ثّاڵو‬ ‫چَّض نّ پێطجیُییّکبَیبَضا ثۆ سٕێُضَِّٔی گّرصٔ​ٌٔ کٕرتیبٌ ْێُبِٔ‪ِٔ .‬رِ نّ دّلیمّتی صیبریکرأ‬ ‫ٔ دّلیمّتی رِْب ثگّ‪ ،‬جیبٔازییّکبَی دّلیمّتی ْەریەکە نە ئبییٍ‪ ،‬فّنسّفّ‪ ،‬زاَست ٔ فیزیبی‬ ‫کٕاَتّو ّْست پێ ثکّٔ ثیبَشٕێُِّٔ‪ِٔ .‬رِ يێطکت ثکّرِِٔ‪ ،‬پبَی ثکّرِِٔ‪ ،‬ثاڵٔی ثکّرِِٔٔ‬ ‫سّرئَّجبو سڕی ثکّرِِٔ‪ ،‬گّضت ثکّ ثّ ثۆضبییضا ٔ ثچۆ صِست نّچیُّکبَی ئبسًبٌ ثضِ‪ ،‬الییتی‬ ‫فیزیبی کٕاَتّو ّْڵگرِٔ تریهیۆٌ تریهیۆٌ سبڵی رٔ​َٔبکیی سۆت ثڕِتێُّ‪ ،‬نّ گّرصٔ​ٌٔ ٔ َٓێُییّکبَی‬ ‫گّرصٔ​ٌٔ ٔ یبسبکبَی سرٔضت ثگّ‪.‬‬ ‫ِٔرِ نّ يّزَیی صیزاییُی ئّو گّرصٔ​َّٔ ثگّ‪ِٔ .‬رِ ثزاَّ سُٕٔرِکبَی گّرصٔ​ٌٔ‪ ،‬سّرٔثُی گّرصٔ​ٌٔ‪،‬‬ ‫ئبسًبٌ ٔ رێسًبَّکبٌ نّ کٕێِٕ صِستیبٌ پێکرصٔ​ِٔٔ ثّرِٔ کٕێ صِڕۆٌ‪ِٔ .‬رِ نّ تیۆرییّکبَی‬ ‫رێسًبٌ‪ ،‬ئێى تیۆریی (‪ ،( M-Theory‬ثّرزِ سرٔضت‪ ،‬دّلیمّتی زاَستیی‪ ،‬صٔ​ٔراییّکبٌ‪ ،‬يێژٔ​ِٔ‬ ‫ئّڵتّرَبتیڤّکبٌ‪ْ ،‬ێڵکبرییّکبَی فّیًُبٌ( ‪ ،)Feynman‬پریُسیپی َبصڵُیبیی‪ ،‬جیٓبَی‬ ‫يبکرۆسکۆپیی ٔ يبیکرۆسکۆپیی‪ ،‬کبیّکبَی کٕاَتّو‪ ،‬ئّنیکترۆصایُبيیکی کٕاَتّيیی‪ ،‬کرۆيۆصایُبيیکی‬ ‫کٕاَتّيیی‪ ،‬يۆصێهی ستبَضِرص‪ ،‬ثّرزِ سۆجێیی‪ ،‬کٕاَتّيی کێطکرصٌ‪ ،‬لٕپبَی فّزا‪ ،‬پێچبَِّٔی فّزأ‬ ‫کبت‪ ،‬يّرجی ثێسُٕٔریی‪ ،‬فرِ گّرصٔ​َٔیی‪ ،‬يٕعجیزِ صِرکّٔتّکبٌ‪ ،‬پریُسیپی ئبَسرۆپیکیی‪،‬‬ ‫کٕارکّکبٌ‪ ،‬کَّٕ رِش‪ ،‬تّلیُِّٔ گّٔرِکّ( ثیُگ ثبَگ)‪،‬‬ ‫سٕپّرَۆڤب‪ ،‬ئبیزۆتۆپّکبٌ‪،‬‬ ‫صیتێريیُیزيی(دەتًییەتی) زاَستیی‪ ،‬يۆصێهی ریبنیزيی ٔاثّستّٔ سّرَِجبو نّ يّزَیی صیزاییُی‬ ‫يّزٌ ثگّ‪.‬‬ ‫صٔاجبر ئێًّ ْیٕاصاریٍ‪ ،‬کّ يبيۆستبیبَی ئبییُیی ٔ ئّٔاَّی پێطُٕێژیی يزگّٔتّکبَی کٕرصستبٌ‬ ‫صِکٌّ‪ ،‬دّيبسّتی صیُییبٌ ّْڵُّستێ ٔ تّکفیری ِٔرگێڕاَی ئّو کتێجّ َّکٌّ‪ .‬الی کّو‪ ،‬ئّيّ‬ ‫ئیطی ئّٔاٌ َییّ‪َ ،‬بٌ ثۆ َبَّٔأ گۆضت ثۆ لّسبة‪ ،‬ئّيّ ثبثّتێکی زاَستیی زۆر لٕٔڵ ٔ پڕ‬ ‫ئبرێطّیّ‪ ،‬ئّيّ فیزیبی کٕاَتّيّ ٔ پێَِٕضیی ثّ جیٓبص ٔ سٕصاَبسیی ٔ فَّضِيێُتبنیزيی صیُییِّٔ‬ ‫َییّ‪ .‬ثّڕاستییص ئّيّ نّ صٔ​ٔر ٔ َزیکِّٔ پێَِٕضیی ثّٔأَِّ َییّ‪ .‬ئّو َیگّراَییّيبٌ نّٔێِٕ‬ ‫سّرچبِٔ صِگرێ‪َّْ ،‬ضێ يّالی فَّضِيێُتبنیستی صیُیی‪ ،‬ثّتبیجّت َّْضێ نّ يّال‬ ‫فَّضِيێُتبنیستّکبَی ّْٔنێر‪ ،‬سۆیبٌ ثّ دبکًی يٕتڵّلی پبیتّستی ّْرێى صِزاٍَ ٔ ثّ ئبرِزٔ​ٔی‬ ‫سۆیبٌ فّتٕای لّتڵ ٔ تّکفیرکرصٌ صِصٌِ‪.‬‬ ‫نّڕاستییضا سٕصا زۆر زۆر نِّٔ گّٔرِترِ يبيۆستبیّکی ئبییُیی ثّ يیتۆصی ضّرعیی صاکۆکیی‬ ‫نێجکبت‪ .‬ئّگّر سٕصای زاَستیی ثَٕٔی ّْثێ‪ْ ،‬یچ کتێجێک نّيێژٔ​ٔی يرۆڤضا ثّئَّضازِی ئّو کتێجّ‪،‬‬ ‫گّٔرِیی ٔ ثّتٕاَبیی سٕصای ضرۆڤّ َّکرصٔ​ِٔ‪ .‬ئّٔ سٕصایّی نَّبٔ کتێجّ ئبسًبَییّکبَضا ّْیّ‪،‬‬ ‫‪Page 5‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫سٕصای صٔ​ٔ تب سێ ّْزار سبڵ نّئّثّری ثیرکرصَِّٔی يرۆڤی کۆَّ ٔ صِستی ثّیّک نّسّر‬ ‫تریهیۆٌ تریهیۆَی ئّٔ گّرصٔ​َّٔی َبٔ ئّو کتێجّصا َبڕٔات‪ .‬تّٔأی کتێجّ ئبسًبَییّکبٌ نّ چَّض‬ ‫ّْزار سبڵی راثرصٔ​ٔصا َٕٔسرأٌ ٔ ثبس نە تەَیب یەک سۆر صەکەٌ نە گەرصٔ​َٔضا‪ ،‬کە ثەچبٔی‬ ‫ئبسبیی ثیُرأە‪ ،‬ثّاڵو ئّو کتێجّ صِيبَجبتِّٔ سّر يێز ٔ کڕگڕاگّی گّرصٔ​ٌٔ‪ 13.7 ،‬ثیهیۆٌ{‬ ‫يیهیبر= ّْزار يیهیۆٌ} سبڵ ثۆ صٔأِ صِيبَگێڕێتِّٔ‪ .‬نّ ثیُگ ثبَگِّٔ ثّچّيکی رێژِیی گطتیی ٔ‬ ‫فیزیبی کٕاَتّو تّفسیری گّرصٔ​ٌٔ ٔ سرٔضت ٔ ژیبٌ صِکبت‪ .‬ثبسی ژيبرەیەک گەرصٔ​ٌٔ صەکبت کە‬ ‫نەتٕاَبی سٕێُضَۀەی ْیچ کۆيپیٕتەرێکی ْۀَٕکەصا َییە‪ ،‬ثبسی ثیهیۆٌ ثیهیۆٌ سۆر صەکبت‪َ ،‬ەک‬ ‫تەَیب یەک صاَە سۆر( ٔەک ئۀەی نە کتێجە ئبسًبَییەکبَضا ْەیە)‪ .‬نّّْئٕی گریُگتر‪ ،‬ئّو کتێجّ‬ ‫سٕٔکبیّتیی ثّ ْیج ئبییُێک ٔ ثّْیچ سٕصایّک َبکبت‪ ،‬ئّو کتێجّ چّيکی صیتێريیُیزيی زاَستیی‬ ‫ٔ ْبٔکێطّ کٕاَتّيییّکبٌ صِچّسپێُێ ٔ ضّڕێکی سّستی زاَستیی نّگّڵ الْٕٔتی سّرِتبییضا‬ ‫صِکبت‪.‬‬ ‫سّثبرِت ثِّٔرگێڕاَی ئّو کتێجّ‪ ،‬پێطجڕکێ نّ ِٔرگێڕاَضا رۆڵێکی ثُّڕِتیی ثیُی‪ْ .‬ێطتب ئّو‬ ‫کتێجّ ثّ زيبَی ئیُگهیزیی صِرَّچٕٔ ثٕٔ‪ ،‬تَّیب چَّض سّرِصأێکی نێ ْبتجِٕٔ َبٔ يیضیبی‬ ‫رۆژئبٔأِ‪ ( ،‬کبيیبر سبثیر) نّ ٔتبرێکی سّرچیغضا‪ ،‬کتێجّکّی ثّسٕێُّری کٕرص َبسبَض ٔ صأای‬ ‫ئِّٔی کرص ئّگّر کّسێک ّْثێ پێکِّٔ ثۆ زيبَی کٕرصیی ِٔریجگێڕٌ‪ ،‬ئّٔ ئبيبصِیّ ْبٔکبریی‬ ‫ثکبت‪ْ .‬بٔکبت ( دٕسێٍ دٕسێُیی) یّکسّر صِستیکرص ثّ ِٔرگێڕاَی ئّو کتێجّٔ ثّش ثّش‬ ‫نّسبیتی صَِگّکبَضا ( ‪ ) www.dengekan.com‬ثاڵٔی کرصِِٔ‪.‬‬ ‫صٔاتر‪ّْ ،‬رصٔ​ٔکًبٌ پێکِّٔ ثڕیبريبٌ صا نِّٔرگێڕاَّکّیضا ثّضضار ثیٍ‪ .‬ئِّٔ ثٕٔ ( کبيیبر)‬ ‫سّرنّثّر ثّکتێجّکّصا چِِٕٔٔ‪ٔ ،‬اتّ ّْو کبری ِٔرگێڕاَّکّی ٔ ّْو کبری پێضاچَِّٕٔٔیطی‬ ‫نّئّستۆ گرت‪َّْٕٔ .‬کّ ئێًّ ئبسٕٔصەیٍ‪ ،‬ثّ صٔ​ٔ کّس تّٔأی ّْٔڵ ٔ تّلّالی زاَستیی ٔ‬ ‫زيبَّٔاَیی سۆيبٌ ثۆ ِٔرگێڕاَی ئّو کتێجّ ثّگّڕ سستِٕٔ‪ .‬ثّصڵُیبییِّٔ ثێ کّيٕکٕڕیی َبثێ ٔ‬ ‫ْیچ ضتێکیص تّٔأ پێرفێکت َبثێ‪ّْ .‬رِٔک صِلّ ئیُگهیزییّکّش ثێ کّيٕکٕڕیی َییّ‪ .‬صیبرِ‬ ‫ثّڕاستیی تێگّیطتٍ نّو کتێجّ ئبسبٌ َییّ‪ ،‬پێُج چبپتّری یّکّيی کتێجّکّ‪ ،‬زیبتر جّست نّ‬ ‫چّيکّ زاَستیی ٔ تبلیکرصَِّٔ زاَستییّکبٌ صِکَِّّٔ‪ .‬سٕێُّر َّْضێجبر تبلّتی صِپڕٔ​ٔکێ ٔ‬ ‫َبتٕاَێ تبلیکرصَِّٔکبٌ ٔ ثۆچَّٕٔ زاَستیی ٔ فّنسّفییّکبٌ ثّیّکِّٔ گرێ ثضاتِّٔ‪ ،‬تب نّ‬ ‫چبپتّری پێُج صِثێتِّٔ‪ .‬نّچبپتّری ضّضِّٔ صِچێتّ َبٔ يّغزای ثبسّکِّٔ‪ .‬ثّٔاتبیّکی تر پێُج‬ ‫چبپتّری یّکّو زیبتر زاَستییٍ ٔ ثۆچَٕٔی تبلیکرصَِّٔ زاَستییّکبٌ کۆصِکَِّّٔ‪ .‬نّچبپتّری‬ ‫ضّضّئِّ‪ ،‬زاَست ٔ فّنسّفّ تێکّڵ ثّ سرٔضت ٔ گّرصٔ​ٌٔ صِثٍ ٔ ثّپطتیٕاَیی تبلیکرصَِّٔکبَی‬ ‫پێُج چبپتّری یّکّو‪ ،‬صِست ثِّٔاڵيضأَِّی پرسیبرِکبٌ صِکٌّ‪.‬‬ ‫ئێًەی ٔەرگێڕ کّ سّڵکی کٕرصستبَی ئێراٌ ٔ کٕرصستبَی عێرالیٍ‪ ،‬زۆر گریُگّ زيبَێکی ْبٔثّش ٔ‬ ‫فّريیی نّ يّیضاَی تێکستضا‪ ،‬ثّتبیجّت نّ تێکستی زاَستییضا ثّیّکِّٔيبٌ ثجّستێتِّٔ‪ .‬سۆزگّ‬ ‫زيبَێکی ْبٔثّش ٔ ستبَضِرصی سّرتبسّریی‪ ،‬یبسٕص َەتۀەیی یبٌ َیطتًبَییًبٌ ّْثٕٔایّٔ‬ ‫کٕرصِ کبَی کٕرصستبَی تٕرکیبٔ سٕریبش نّ زيبَی ئّو کتێجّ ثگّیطتُبیّ‪ .‬ئّيّش جبرێکی تر ئّٔ‬ ‫ثبیّسّ گریُگّی زيبَێکی ْبٔثّضی َٕٔسیٍ‪ ،‬زيبَێکی فّريیی ٔ ستبَضِرص ثۆ ثٕاری پّرِٔرصِٔ‬ ‫‪Page 6‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫سٕێُضٌ ٔ صايٕصِسگب رِسًییّکبٌ ٔ پێَِٕضیی َێٕاٌ کٕرصِکبَی ّْر چٕار پبرچّی کٕرصستبٌ ٔااڵ‬ ‫صِکبتِّٔ‪ .‬صِثێ ثڵێیٍ ثّصاسِّٔ‪ ،‬ثّْۆی َّثَٕٔی یّک زيبَی ْبٔثّضی َٕٔسیٍ نّ ّْرێًی‬ ‫کٕرصستبَی عێرالضا‪ ،‬ثّْۆی کّيتّرسّيیی صِسّ اڵتی سیبسیی ٔ دیزثییِّٔ‪ ،‬تَّبَّت صِڤّری‬ ‫ثبصیُبَی ّْرێًی کٕرصستبَی عێرالیص‪ ،‬نّزيبَی کٕرصیی ئّو کتێجّ َبگٌّ‪ ،‬چَٕکّ َِّٔی َٕێ‬ ‫ثّصایّنێکتّکّی سۆیبٌ صِسٕێٍُ ٔ صَِٕٔسٍ ٔ گریُگیی ثّ یّک زيبَی َیطتًبَیی ٔ ْبٔثّضی‬ ‫َٕٔسیٍ َبصٌِ‪ْ .‬بٔکبت َِّٔکبَی پێطٕٔش نەثبصیُبَضا‪ ،‬زيبَی عّرِثیی زيبَی سٕێُضَیبٌ ثِٕٔ‪.‬‬ ‫ٔەرگێڕاَی ئەو کتێجە ئبسبٌ َەثٕٔ ‪ْ ،‬ەو پێٕیستی ثە زاَیبریی زۆر ّْثٕٔ‪ْ ،‬ەو ثەضێکی زۆر نە‬ ‫تێريّ زاَستییەکبٌ نە زيبَی کٕرصییضا ثَٕٔیبٌ َییە‪ .‬تەَبَەت ثەضێکێبٌ نە زيبَی ئیُگهیزییطضا‬ ‫ٔضە ٔ چّيکی زاَستیی َٕێٍ‪ .‬یّکێک ئّگّر ئبضُبیّتیی ثّ زاَستی زيبٌ ّْثێ‪ ،‬یّکسّر ئّٔ‬ ‫پرسیبرِی ال صرٔست صِثێ‪ ،‬ثۆچیی ثّو زيبَّ؟ نّڕاستییضا تێگّیطتٍ نّو کتێجّ ثۆ کّسێک کّ‬ ‫ثّڕِچّڵّ ک ئیُگهیزیص ثێت‪ ،‬ئبسبٌ َییّ‪ .‬زيبَێکی تب ثڵێی ئبڵۆزی زاَستیی‪ ،‬تژیی نّ تێريی‬ ‫زاَستیی‪ ،‬ثّتبیجّ تییص زاَستی يۆصێرَی فیزیب‪ ،‬صِرثڕیُی فیزیبیی ٔ کٕاَتّيیی‪....‬تبص ‪,‬ثەاڵو‬ ‫ْۀڵضرأە ْەئٕ ئەو تێريە زاَستییبَە‪ ،‬ثە زيبَێکی سبکبر ثە سٕێُەری ئبسبیی ثگەیەٍَ‪ْ .‬بٔکبت‬ ‫نّڕٔ​ٔی زيبَّٔاَییّ ّْڵّی کّو تب زۆر‪ ،‬تێضایّ‪ .‬نّزۆر پبرِگرافضا‪ ،‬رستّیّکیبٌ صاَبِٔ نّڕٔ​ٔی‬ ‫َٕٔسیُی ئّکبصیًییِّٔ ْیچ پێَِٕضییّکی ثّ ثبسّ زاَستییّکبَِّٔ َییّ‪ .‬ثّاڵو ِٔک تّٔس ٔ تٕاَج‪،‬‬ ‫ثّزيبَێکی کۆيیضیضییِّٔ ًََّٕٔیّکیبٌ ْێُبِٔتِّٔ‪.‬‬ ‫ثۆ ًََّٕٔ نّ َٕٔسیُی ئّکبصیًیی ٔ ستبیڵی زاَستییضا پێٕیستّ ٔضّی ( ‪ ) but‬ثّکبر َّیبت‪ ،‬ثّڵکٕ‬ ‫ثّ صِیبٌ تێريی جیبٔاز نّ چّضُی ( ‪however, nevertheless, nonetheless , furthermore,‬‬ ‫‪ ) therefore, though, yet, hitherto‬ئبرگیٕيێُت ٔ پبرِگرافّکبٌ ٔ ئبیضیبکبٌ پێٕیستّ ثّیّکِّٔ‬ ‫ثجّسترێُِّٔ‪ .‬ثۆچیی ٔایبٌ َّکرصٔ​ِٔ؟ چَٕکّ ئّو صٔ​ٔ َٕٔسّرِ‪ ،‬صٔ​ٔ زاَبی فیزیبییٍ‪ ،‬صٔ​ٔ ثیريَّضی‬ ‫گّٔرِی زاَستی فیزیبی کٕاَتّيٍ‪ ،‬صٔ​ٔ ثهیًّتٍ کّ فیکری زاَستیی ٔ فّنسّفّیبٌ تێکّڵکرصٔ​ِٔ‪،‬‬ ‫ئّٔاَّی ثّ کتێجّکّضضا چَّٕٔتِّٔ‪ ،‬زيبَُبس َییٍ‪ ،‬ثّڵکٕ ضبرِزاٌ نّ زاَستی فیزیبصا‪ .‬ثّ‬ ‫پێچّٔاَّی ْەَضێ ئّکبصیًیست ٔ زيبَُبسی کٕرصۀە‪ّْ ،‬ر صِزاٍَ دَٕجّکبریی ٔ رستّسبزیی‬ ‫ثکٌّ‪.‬‬ ‫نّو ئبلبرِِٔ صِثێ ئِّٔ ثڵێیٍ‪ ،‬ثّڕاستیی زيبَی کٕرصیی ْێطتب الٔازیی پێِٕ صیبرِ نّ ئبست زيبَی‬ ‫زاَست ٔ فّنسّفّصا‪ ،‬ثّاڵو نێرِصا جێگّی سۆیّتی ئبيبژِ ثّٔ کّسبَّ ثکرێ‪ٔ ،‬ێڕای ّْر کّيٕکٕڕیی‬ ‫یبسٕص ّْر کێًبسییّک نّ کبرِکبَیبَضا‪ ،‬ثّاڵو سزيّتێکی گّٔرِی زيبَی کٕرصیی (ثّتبیجّتیی‬ ‫زيبَی زاَستیی) اٌ نّ راثرصٔ​ٔصا کرصٔ​ِٔ‪ .‬سٕێُضٌ ثّ زيبَی کٕرصیی نّ کٕرصستبَی عێرالضا(‬ ‫ثّصاسِّٔ جگّ نّ صْۆک ٔ َبٔچّکبَی) ‪ ،‬ثّتبیجّت نّ دّفتبکبٌ ٔ ّْضتبکبَی سەتّی راثرصٔ​ٔصا‪،‬‬ ‫سزيّتێکی گّٔرِی ثّ زيبَی کٕرصیی‪ ،‬ثّتبثیّتیی نّ ثٕارِکبَی زاَستیی ٔ کٕنتٕٔریی ٔ ئّصِثییضا‬ ‫کرص‪ّْ .‬ئٕيبٌ لّرزاری ئّٔ زاَبٔ زيبَُبسّ کٕرصاَّیٍ کّ زيبَی کٕرصییبٌ ثّزيبَی زاَستیی ٔ‬ ‫پّرِٔرصِ ٔ سٕێُضٌ کرص‪.‬‬

‫‪Page 7‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫سّرِڕای ّْر صِستتَّگیی ٔ ّْژارییّک نّزيبَّکّيبَضا‪ْ ،‬ێطتب زۆر گریُگّ ئبيبژِ ثِّٔ ثضرێ‪،‬‬ ‫تَّیب ئّو زيبَّ سۆثەسۆ فّريییّ ٔ ئّو زيبَّ ستبَضِرصِ کٕرصییّ‪ٔ ،‬اتّ زيبَی ِٔرگێڕاَی ئّو‬ ‫کتێجّ‪ ،‬تٕاَبی ئِّٔی ّْیّ‪ ،‬ئّو زيبَّ ئبڵۆزِ فیزیبٔیی ٔ يبتًبتیکیی ٔ زاَستییّ‪ ،‬نّ ئیُگهیزییِّٔ‬ ‫ثۆ زيبَی کٕرصیی ِٔرثگێڕێ‪ .‬جێی سۆیّتی ئبيبژِ ثِّٔ ثضرێ نّ تٕاَبی ْیچ صایّنێکتێکی تری‬ ‫زيبَی کٕرصییضا َییّ ئّو ئّرکّ لٕرسّ نّ ئّستۆ ثگرێ‪ ،‬ثۆیّ ئّرکێکی پیرۆزی َیطتًبَیی ٔ‬ ‫زيبَّٔاَیی ٔ تَّبَّت َّتِّٔییطّ‪ ،‬ئّگّر صِسّاڵتی سیبسیی کٕرص‪ ،‬ئیراصِی َیطتًبَیی ثُٕێُێ ٔ‬ ‫ثّکّڵکِٕرگرتٍ نّ تّٔأی زارأِ کٕرصییّکبَی تر‪ ،‬ئّو زيبَّ کٕرصییّ نّ ْەرێًی کٕرصستبَضا‬ ‫نّالیٌّ زيبَُبسبَی کٕرصِِٔ صِٔڵّيَّضتر ثکرێ ٔ صٔاتریص صِسّاڵت ثّیبسب سبغیجکبتِّٔ‪،‬‬ ‫ّْرِٔک سۆثّسۆ نّ کبیّ زاَستیی ٔ ئّصِثیی ٔ سیبسیی ٔ کٕنتٕٔرییّکبَضا سۆی سبغکرصٔ​ِٔتِّٔ‪.‬‬ ‫نّزيبَی ئیُگهیزییضا‪ٔ ،‬ضّی (‪ )power‬ثّچَّضیٍ ٔاتبی جیبٔاز صێت‪ ،‬ثّپێی رستّکّٔ ثبثّتّکّ‬ ‫ئبڵٕگۆڕی ثّسّرصا صێت‪ ( .‬کبرِثب‪ْ ،‬ێز‪ ،‬صِسّاڵت‪ ،‬فّريبَڕِٔایی‪ ،‬لٕرسبیی‪ ،‬رێسب‪.............‬تبص )‬ ‫ثّکبرصێت‪ .‬ثّّْيبَطێِٕش سٕێُّری کٕرص صِثێ ّْٔڵجضات‪ ،‬رۆڵی ٔضّٔ تێريّ کٕرصییّکبٌ ثّپێی‬ ‫رستّٔ ثبثّتّکّ ّْڵجسَّگێُێ‪ .‬ثّاڵو نّّْئٕی گریُگتر ئِّٔیّ کّ ضبرِزاییت نّ يّعریفّصا‬ ‫ثّضێِٕیّکی ثّرثاڵٔ ّْثێ‪ .‬کّيیی يّعریفّ ٔ َّثَٕٔی ئبضُبیّتیی ثّزاَستی يۆصێرٌ‪،‬‬ ‫کّيطبرِزایی نّ کٕنتٕٔری جیبٔازی ٔاڵتبٌ‪ ،‬کۆيّڵّ سبڵێکی زۆر الٔاز صِثٍ نّّْيجّر تێگّیطتُی‬ ‫ئّو کتێجّصا‪.‬‬ ‫ثۆ ًََّٕٔ کّسێک نّ دّفتبکبٌ ٔ ّْضتبکبَی سەتّی راثرصٔ​ٔصا‪ ،‬کۆنێژی پّرِٔرصِ‪ ،‬یبٌ زاَستیی(‬ ‫ثّضی فیزیب‪ ،‬کیًیب‪ ،‬زیُضِِٔرزاَیی یبسٕص جیۆنۆجی) سٕێُضثێت ٔ نّٔسبِٔ سۆی ثّ رۆضُجیر ٔ پسپۆر‬ ‫ثزاَێت ٔ سۆی ئّپضِیت َّکرصثێتِّٔٔ ئبضُبیّتیی ثّ زاَستی َٕێ ثّگطتیی ٔ فیزیبی يۆصێرٌ‬ ‫ثّتبیجّتیی َّثێ‪ ،‬ثّصڵُیبییِّٔ ثۆ تێگّیطتٍ نّو کتێجّ پێٕیستی ثّسۆيبَضٔ​ٔکرصٌ صِثێ‪ .‬چَٕکّ‬ ‫ْیچ ثٕارێکی زاَستیی‪ ،‬ئَِّٔضِی ثٕاری فیزیب ثّسێرایی گّضّ َبکبت‪ .‬تّٔأی تّکُّنۆژیب‬ ‫جیبٔازِکبٌ‪ ،‬رِگێکی لٕٔڵیبٌ نّزاَستی فیزیبِٔ سّرچبِٔ صِگرٌ‪ .‬نّيبَّش گریُگتر ئِّٔیّ ِٔک‬ ‫تَّیب زاَست‪ ،‬صِستی ثرصٔ​ِٔ ثۆ گّرصٔ​ٌٔ ٔ چیتر ثّتَّیب سۆی ثّزِٔییِّٔ َّثّستیِٕتِّٔ‪ .‬ئب‬ ‫نێرِصایّ ئّو صٔ​ٔ َٕٔسّرِ صِڵێٍ فّنسّفّ يرص‪ ،‬فیزیبی يۆصێرٌ جێگّی گرتِٕٔتِّٔ‪.‬‬ ‫َّْضێک زيبَُبس ٔ ِٔرگێڕی فَّضِيێُتبنیستی کٕرص ٌّْ‪ ،‬ثڕٔایبٌ ثّ ئّفسبَّی زيبَی پّتیی‬ ‫کٕرصیی ّْیّ‪ .‬ئّيّ جگّ نِّٔی زۆر گێالَّیّٔ رِگّزپّستیی َّتِّٔیی تێضا ئبٔێتّ ثِٕٔ‪ ،‬کّ‬ ‫پێیبَٕایّ زيبَی کٕرصیی صِثێ نّ ٔضّی عّرِ ثیی ٔ فبرسیی ٔ تٕرکیی پبکجکرێتِّٔ‪ ،‬ثّڵکٕ کّيتریٍ‬ ‫ضبرِزاییبٌ نّ زيبَُبسییضا َییّ‪ .‬ئێًّ ثّپێچّٔأَِّ‪َّْ ،‬ضێجبر ثۆ ئِّٔی يّثّستّکّ ثّڕٔ​َٔیی‪،‬‬ ‫صٔ​ٔر نّ تّرجّيّی دّرفیی ثگّیَّیٍ‪َ ،‬بچبر پَّبيبٌ ثۆ چّيکّ زاَستییّ عّرِثیی ٔ فبرسییّکبٌ‬ ‫ثرصٔ​ِٔ‪ٔ .‬ێڕای ئِّٔی تێريۆَۆڵۆجییّ ئیُگهیزییّکّ یبٌ فڕاَسییّکّ یبسٕص التیُییّکّيبٌ‬ ‫صاَبِٔتِّٔ‪.‬‬

‫‪Page 8‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫صیبرِ نّ زاَستی فیزیبی َٕێضأ نە تێکستی کٕرصیی َٕێضا‪َّْ ،‬ضێ تێريی ِٔک گّرص ٔ گّرصیهّ ٔ‬ ‫ٔرصیهّ ‪........‬تبص َّيبِٔ‪ ،‬ئێًّ ثۆ )‪) particle‬تَّۆنکّيبٌ صاَبِٔ‪ ،‬ثّاڵو ثۆ )‪ّْ )Molecule‬ر‬ ‫)‪ ) World‬یبٌ (‪ ) Universe‬یبسٕص‬ ‫يۆنیکیٕنًبٌ صاَبِٔتِّٔ‪ .‬زۆرجبر نَّبٔ کتێجّکّصا‪ٔ ،‬ضّی‬ ‫)‪ )cosmos‬ثۆ يّثستی گّرصٔ​ٌٔ ثّکبرْبتٌٕٔ‪ .‬ئێًّ ّْٔڵًبَضأِ جیٓبٌ ٔ گّرصٔ​ٌٔ ٔ گێتیی ثّکبر‬ ‫ثٓێُیٍ‪ .‬ثۆ ثۆضبیی ئبسًبٌ‪ ،‬نّزيبَی ئیُگهیزییضا زۆر تێريی زاَستیی ّْیّ‪َّْ ،‬ضێجبر ثۆ ئِّٔی‬ ‫ٔضّی ثۆضبیی ثۆ يّثّستێکی تر ثّکبرثٓێُیٍ کّ نّسّر زِٔیی ثّکبرصِْێُرێت‪ ،‬ئێًّ فّزا‪ -‬فضبء‬ ‫ی عّرِ ثییًبٌ ثۆ ثۆضبیی ئبسًبٌ ثّکبرْێُبِٔ‪ .‬ئّو صِرثڕیُبَّ نّزيبَی کٕرصییطضا ٌّْ‪ .‬ثۆ‬ ‫ًََّٕٔ زۆرجبر ثّکبرْێُبَی "صَیب" نّ رستّصا "گّرصٔ​ٌٔ" صِگّیَّێت‪.‬‬ ‫تّٔأی فٕٔتُۆتّکبَی کتێجّکّ‪ٔ ،‬اتّ ئّٔاَّی نّصايێُی الپّڕِکبَضا َٕٔسرأٌ‪ ،‬رٔ​َٔکرصَِّٔیّ‬ ‫نّالیٌّ ِٔرگێڕِکبَِّٔ صاَرأٌ‪ .‬نّ صِلّ ئیُگهیزییّکّصا ْیچ فٕٔتُۆتێکی تێضا َییّ‪ ،‬ئێًّ ثۆ‬ ‫ثّرچبٔڕٔ​َٔیی سٕێُّری کٕرص‪ ،‬فٕٔتُۆتّکبًَبٌ صاَبِٔ‪ .‬ثّضێکی زۆری چّيکّکبٌ‪ ،‬یبٌ ئّٔ‬ ‫تّٔسبَّی ثّکبریبٌ ْێُبِٔ‪ ،‬پێَِٕضییبٌ ثّ کٕنتٕٔری رۆژئبٔأِ ّْیّ‪ .‬ئێًّ ّْٔڵًبَضأِ‬ ‫رٔ​َٔکرصَِّٔ کٕرصییّکبٌ‪ ،‬زِٔلی سٕێُّری کٕرص زیبتر ثکبتِّٔٔ نّچّيکّ زاَستیی ٔ ئیُگهیزییّکبٌ‬ ‫ثێزار َّثێ‪ .‬ثّاڵو َّْضێ تٕاَج یبٌ َٕکتّ ّْیّ‪ ،‬ثّڕاستیی کبتێ ِٔریضِگێڕی ثۆ زيبَێکی تر‪،‬‬ ‫يّغزاکّی نّصِست صِصات‪ْ ،‬ۆکبری سّرِکییص ئِّٔیّ‪ ،‬تێگّیطتٍ ٔ جیبٔازییّ کٕنتٕٔرییّکبٌ‪ ،‬زِق‬ ‫صِثُِّٔ‪.‬‬ ‫ْبٔکبت‪ّْ ،‬ئٕ ئّٔ سّرَج ٔ تێجیُییبَّی نَّبٔ ئّو جۆرِ کّٔاَبَّصاٌ{ } ‪ ،‬نّالیٌّ ئێًِّٔ‬ ‫صاَرأٌ‪ .‬ثّکٕرتییّکّی ئّو کّٔاَبَّ ٔ فٕٔتُۆتّکبَیص ثۆ ئِّٔیّ سٕێُّر تێريۆَۆڵۆجییّ زاَستیی‬ ‫ٔ کٕنتٕٔرییّکبٌ ٔااڵ ثکبتِّٔ‪ّْ .‬رِْٔب ثّڕِچبٔکرصَی رێُٕٔسی َٕێی کٕرصیی ٔ گّضّسَّضَّ‬ ‫زيبَّٔاَییّ کبَی زيبَی کٕرصیی ٔ تێکستی کٕرصیی نّو چَّض سبڵّی صٔاییضا‪ّْٔ ،‬ڵًبَضأِ زيبَی‬ ‫کٕرصیی ئّو کتێجّ‪ ،‬ثّ َٕێتریٍ ستبیڵی َٕٔسیٍ صاثڕێژیُِّٔ‪ّْ .‬ر ٔضّٔ َبٔێک ثّ "ڕ" لّڵّٔ‬ ‫صِستپێجکبت نّزيبَی کٕرصییضا‪ ،‬ئێًّ ثّ"ر" الت صايُبِٔ‪ٔ .‬اتّ کبتێک"رِٔاٌ" َٕٔسرأِ يّثّست نّ‬ ‫"ڕِٔاٌ"ِ‪ّْ .‬ر کبتێ سێ "ی" نّ نێکضاَی ٔضّکبَضا‪ ،‬سّر یّک کّٔتجێتٍ‪ ،‬ئۆتۆيبتیکیی "ی"یّک‬ ‫پّڕێُرأِ ٔ صٔ​ٔاَیبٌ يبَّٔتِّٔ‪ .‬ثّاڵو ْێطتب صڵُیبیٍ‪ ،‬پبش چَّضیٍ جبر پێضاچَِّٕٔٔی کّٔکٕژیی‪،‬‬ ‫کۆيّڵێ ّْڵّيبٌ ثّسّرصا تێپّڕیِٕٔ "پّی"يبٌ پێُّثرصٔ​ٌٔ‪.‬‬ ‫ئّگّر چّيکی ( ‪ )theory‬ثّتَّیب نّ رستّیّکضا ْبتجێت‪ ،‬ئێًّ( تیۆری) يبٌ ثّکبر ْێُبِٔ‪ ،‬ثّاڵو‬ ‫کبتێک نّگّڵ چّ يکێکی نێکضرأصا ْبتجێت‪ ،‬ثۆ ًََّٕٔ ِٔک ) ‪ )quantum theory‬ئِّٔ ثّيطێِٕیّ (‬ ‫تیۆریی کٕاَتّو) يبٌ ثّکبرْێُبِٔ‪ .‬نّزيبَی کٕرصییضا‪َّْ ،‬ضێک کّس ثّ تَّیب (تیۆر) ثۆ تیۆری‬ ‫ثّکبر صِْێُێُت‪ ،‬ثّثڕٔای ئێًّ ئِّٔ َّک ّْر ّْڵّیّ‪ ،‬ثّڵکٕ تێُّگّیطتُیطّ نّ يّغزای‬ ‫چّيکّکّ ( تیۆری=سیۆری)‪ ،‬چَٕکّ چّيکێک نّ زيبَی ئیُگهیزییضا ثَّبٔی ( تیۆر‪َ )theor -‬ییّ‪.‬‬ ‫گریًبٌ ثَٕٔیطی ّْثێ‪ٔ ،‬ضّیّکی نّٔ چّضُّ‪ٔ ،‬اتبی تێريی "تیۆری" َبصات‪.‬‬

‫‪Page 9‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫نّ کتێجّکّصا‪ ،‬چَّضیٍ جبر َبٔی کبڵتێچ )‪ْ) Caltech‬بتِٕٔ‪ ،‬ئّو چّيکّ‪ ،‬کٕرتکرأِی ( ئیُستیتیٕتی‬ ‫تّکُّنۆژیی نّ کبنیفۆرَیب‪ ) California Institute of Technology -‬یّ‪ .‬صاَّری صٔ​ِٔيی ئّو کتێجّ‪،‬‬ ‫ٔاتّ نیۆَبرص يهۆصیُۆ نّٔ ئیُستیتیٕتّ ئّيێریکییّ کبر صِکبت‪ .‬نّ کۆتبییضا‪ ،‬ئێًّ زۆر ئبسٕٔصِیٍ‪،‬‬ ‫کّ تَّیب صٔای چٕار يبَگ نّ صِرچَٕٔی کتێجّکّ‪ ،‬ثّ ّْٔڵ ٔ کۆضطێکی زۆر‪ ،‬ثّضَّٔشَٕٔیی ٔ‬ ‫کبتگرتُِّٔ نّژیبَی ئبسبیی سۆيبٌ‪ ،‬تٕاَیًبٌ ئّو کتێجّ ِٔک گریُگتریٍ ٔ يّزَتریٍ کتێت تب‬ ‫َّْٕٔکّ ثۆ زيبَی کٕرصیی ِٔرگێڕصراثێت‪ ،‬نّسّر صِستی ئێًّ ْبتّ َبٔ کتێجشبَّی کٕرصییِّٔ‪.‬‬ ‫ْبٔکبت ْیچ ضتێ ثّ ئَّضازِی ئِّٔ ئێًّ سۆضذبڵ َبکبت‪ ،‬کّ سجّی رۆژ‪ّْ ،‬زاراٌ کّس‪،‬‬ ‫سٕێُضکبری زاَکۆکبٌ ٔ رۆضُجیراَی کٕرصستبٌ ٔ ْۆگراَی زاَست ٔيبيۆستبیبَی ئبییُیی ‪..........‬تبص‬ ‫ثّزيبَی سۆیبٌ ئّو کتێجّ صِسٕێُ​ُّٔە‪ .‬ثّصڵُیبییطِّٔ یّکێک نّيّزَتریٍ کتێجّکبَی کّ نّ‬ ‫صِیّی یّکّيی ئّو ّْزارِیّصا صِرچِٕٔ صِسٕێُ​ُِّٔ‪ .‬ئێًّ صڵُیبیٍ پێص زۆر نّزيبَّ زیُضٔ​ِٔکبَی‬ ‫صَیب‪ ،‬تَّبَّت َّْضێ نّ زيبَّ رۆژئبٔاییّکبَیص کّٔتٕٔیٍ نِّٔرگێڕاَی ئّو کتێجّصا‪ .‬تب‬ ‫َّْٕٔکّ‪ ،‬ئّٔ زيبَبَّی ئّو کتێجّی ثۆ ِٔرگێڕصرأِ‪ ،‬نّ ژيبرِی لبيکّکبَی ّْر صٔ​ٔ صِست تێپّڕ‬ ‫َبکٌّ‪ .‬ثّضبَبزییطِّٔ ئِّٔ زيبَی کٕرصیی ثٕٔ ثّ یّکێک نّٔ زيبَبَبَّ‪.‬‬ ‫نّ کۆتبییضا‪ ،‬جێگّی سۆیّتی سٕپبسی ثّڕێِٕثّری سبیتی صَِگّکبٌ ( گۆراٌ عّثضٔاڵ ) ثکّیٍ‪ ،‬کّ‬ ‫صیزاییُی ثّرگّ کٕرصییّکّی ثّ کّڵِٕرگرتٍ نّ ثّرگی کتێجّکّکّ ( صِلّ سّرِکییّکّ) ثّرگێکی‬ ‫ْبٔضێِٕی ثۆ صیزاییٍ کرص‪.‬‬ ‫نّگّڵ رێز ٔ سۆضّٔیستیی‬ ‫(دٕسێٍ دٕسێُیی ٔ کبيیبر سبثیر) صا‬ ‫فێجریِٕری ‪2011‬‬

‫‪Page 10‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫ٔتبرِکّی کبيیبر سبثیر کّ ئبيبژِيبٌ پێضا‪ ،‬نّسّر ِٔرگێڕاَی ئّو کتێجّ‪ ،‬نّ سبیتی صَِگّکبٌ ٔ‬ ‫ّْفتَّبيّی " ْبٔاڵتی" ژيبرِ ‪ 661‬ی رۆژی ‪ 2010/9/8‬صا ثاڵٔ ثِِٕٔٔ‪ ،‬ئّيّی سٕصارِِٔیّ‪.‬‬

‫یو!‌‬ ‫وه ‌‬ ‫لوپشت‌دروستکردنی‌گو‌ردوونو‌ ‌‬ ‫ئایا‌خودا‌ ‌‬

‫‪Page 11‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫دّٔتی ئّو يبَگّ کتێجێک ثَّبٔی )‪ )The Grand Design‬صِکّٔێتّ ثبزاڕِِٔ ٔ نّئبستی جیٓبَضا‬ ‫صَِگضأَِّیّکی گّٔرِ ی زاَستیی ٔ کٕنتٕٔریی ٔ ئبییُیی ٔ‪ ...‬تبص نێضِکّٔێتِّٔ‪ .‬کتێجّکّ‬ ‫نَّٕٔسیُی پرۆفێسّر ستێفٍ ( ستیڤٍ) ْۆٔکیُگ ) ‪) Stephen Hawking‬کّ فیزیبٔییّکی تیۆریست‬ ‫ٔ کۆسًۆنۆجیستێکی( گّرصٔ​َُٔبس) ضبرِزای ثریتبَییّ نّگّڵ فیزیبٔیی ئّيێریکیی نیۆَبرص يهۆصیُۆ‬ ‫)‪ ) Leonard Mlodinow‬پێکِّٔ َٕٔسیٕیبَّ‪ .‬ثّپێی رۆژَبيّی تبیًز کّ َّْضێ سّرِصأی‬ ‫َٕٔسّراٌ پێیبَٕایّ گّرصٔ​ٌٔ صِتٕاَێ سۆی صرٔست ثکبت چَٕکّ ْبٔکێطّکبٌ‬ ‫صِرسستِٕٔ‪،‬‬ ‫ثّگٕێرِی کۆيّڵێ یبسبی فیزیکیی ّْڵسٕکّٔت صِکٌّ‪ ،‬زاَستی فیزیب پێیٕایّ گّرصٔ​ٌٔ پێٕیستی‬ ‫ثّسٕصایّک َییّ نّپطتیِّٔ ثێت‪.‬‬ ‫يبِٔیّکی زۆر ثٕٔ فّنسّفّ ٔ ئبییٍ لسّیبٌ نّسّر گّرصٔ​ٌٔ ٔ ثٌٕٔ صِکرص‪ ،‬ثّاڵو چَّضیٍ صِیّیّ‪،‬‬ ‫زاَست سّریکّ جێگّی ئّٔ ئبرگیٕيێُتّ نّثٍ َّْبتٕٔاَّی فّنسّفّٔ ئبییٍ ثّتّٔأیی ثگرێتِّٔ‪.‬‬ ‫يبیکڵ ْۆڵضٌ نّزيبَی ْۆٔکیُگِّٔ نّ رۆیتّرزصا صَِٕٔسێ" نّثّر ئِّٔی یبسبیّک ّْیّ ِٔک ْێزی‬ ‫کێطکرصٌ‪ ،‬گّرصٔ​ٌٔ سۆی سۆی صرٔستکرصٔ​ِٔ یبٌ صِتٕاَێ نّْیچِّٔ سۆی صرٔست ثکبت‪ ،‬چێکرصَّ‬ ‫)‪ْ ) creation‬بٔکبتّکبٌ ثّڵگٌّ ثۆ ئِّٔی ضتێک ّْیّ ثۆ ِٔاڵيی ئّٔ پرسیبرِی ثۆچیی گّرصٔ​ٌٔ‬ ‫پّیضاثٕٔ؟ ثۆچیی ئێًّ ّْیٍ؟"‬ ‫"سٕصا ّْیّ ٔ سٕصا َییّ" ثّصرێژایی يێژٔ​ٔی يرۆڤبیّتیی ئبرگیٕيێُتی نّسّر کرأِ‪ ،‬ثّاڵو ْۆٔکیُگ‬ ‫ٔ يهۆصیُۆ صێٍ ثّ يیتۆصێکی زاَستیی ٔ ثّ یبسبی فیزیکیی‪ ،‬گریًبَّکبٌ ثّرثبس ٔ نێکۆڵیُِّٔ‬ ‫صِصٌِ‪ .‬ثّثڕٔای يٍ ِٔرگێڕاَی ئّو کتێجّ ثۆ زيبَی کٕرصیی گریُگییّکی زۆری ّْیّ‪ ،‬چَٕکّ ْیچ‬ ‫ضتێ ثّئَّضازِی زاَستیی گّرصٔ​َُٔبسیی يێطکی يرۆڤ َبکبتِّٔ نّئبست ثٌٕٔ ٔ ئبییٍ ٔ کٕنتٕٔر ٔ‬ ‫يێژٔ​ٔی يرۆڤبیّتییضا‪ .‬کبتێ ثیری يرۆڤ نّ سُٕٔری زِٔیی ٔ کۆيّڵّ ئّستێرِی کبکێطبٌ صِچێتّ‬ ‫صِرِِٔ‪ ،‬سّتبٌ يیهیۆٌ کۆيّڵّ ئّستێرِی تر‪ ،‬ثیهیۆَّْب ّْسبرِی تر ٔ سّتبٌ تریهیۆٌ ئّستێرِی تر‬ ‫ثّ تێهێسکۆة ّْست پێضِکبت‪.‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪24‬‬ ‫ْبٔکبت ئّگّری ثَٕٔی چَّضیٍ سێپتیهیۆٌ ( ) ‪ ٔ )septillion (10‬ثگرِ َۆَیهیۆٌ( ( ‪) nonillion (10‬‬ ‫ٔ گٕٔگۆل( ‪ (googol 10100‬ژيبرِ نّ گبالکسی )‪ ((galaxy‬کۆيّڵّ ئّستێرِ) ٔ ّْسبرِٔ ئّستێرِی تر‬ ‫ٌّْ ‪ ،‬کتێجەکە ژيبرەی گەرصٔ​َٔەکبٌ ثە ‪ 10500‬صەلەثڵێُێ‪ ،‬ئیتر يرۆڤ نّڕێی زاَستی‬ ‫گّرصٔ​َُٔبسییِّٔ صِثێ نّٔ سٕصایبَّ ثکۆڵێتِّٔ کّ نّ ئّفسبَّکبٌ ٔ ئبییُّکبَضا ٌّْ‪.‬‬ ‫َٓێُییّکبَی ئّو گّرصٔ​َّٔ گّٔرِٔ گراَّ نّچییضایّ؟ ثّاڵو ٔریبیی ٔ ئبگبیی ٔ زاَیُێکی زۆری‬ ‫َبٔێت تب ئّٔ پرسیبرِ نّسۆيبٌ ٔ نّفَّضِيێُتبنیستّ يّزّْثییّکبٌ ثکّیٍ‪ ،‬ئبیب سٕصای پطت ئّو‬ ‫‪Page 12‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫گّرصٔ​َّٔ‪ ،‬ئّگّر ثَٕٔی ّْثێ‪ ،‬ئّٔ سٕصایّیّ نّ کتێجّ ئبییُییّکبَضا‪ ،‬نّسّر صزیُی ضمبرتّیّک‪،‬‬ ‫صأای صِستجڕیُی يرۆڤێک صِکبت؟ نّسّر عّضك‪ ،‬صأای ثّرثبرصثبراَی يێیُّ صِکبت! نّسّر پێکێک‬ ‫يّیشٕصارصَِّٔ صۆزِست ثّتٕٔضِّٔ صِکبت؟ یبٌ ثّپێچّٔأَِّ ئّٔ سٕصایّ ئَِّٔضِ يیٓرِثبٌ ٔ‬ ‫گّٔرِیّ کّ ّْئٕ ئبییُّکبٌ یّک نّسّر تریهیۆَی گّٔرِیی ٔ ثّسطُضِیی سٕصایبٌ ثبس‬ ‫َّکرصٔ​ِٔ‪.‬‬ ‫ْۆٔکیُگ ‪ ،‬کّپیبٔێکی َیًچّ ئیفهیجّٔ تٕاَبی لسّکرصَی ثّضێِٕی ئبسبیی ثّصِو َییّ‪ ،‬ثّڵکٕ‬ ‫نّڕێی ئبيێرێکی ئّنیکترۆَییِّٔ (‪ ٔ )synthesizer‬ثّْۆی کۆيپیٕتّرِِٔ صِئبسفێت‪ .‬ثّ يیتۆصێکی‬ ‫زاَستیی زۆر ٔرصِِٔ ئبرگیٕيێُت نّسّر ثٌٕٔ ٔ صرٔستجَٕٔی گّرصٔ​ٌٔ ٔ یبسبکبَی گّرصٔ​ٌٔ ٔ سٕصا‬ ‫صِکبت‪ .‬ئّٔ نّ کتێجی " کٕرتّ يێژٔ​ٔیّکی کبت( ‪ " )A brief History of Time‬صا کّ پتر نّ َۆ يیهیۆٌ‬ ‫کۆپیی ثە ضێٕەی کتێت نێ فرۆضرأِ ‪ ،‬جیب نە چەَضیٍ يیهیۆٌ کۆپی تر نە ئیُتەرَێتۀە صأَهۆص‬ ‫کرأە‪ ،‬صِڵێت" ئّگّر ّْئٕ تێٕرییّکّ ثضۆزیُِّٔ‪ ،‬ئّٔپّڕی سّرکّٔتُی يرۆڤ صِگّیَّێت‪،‬‬ ‫نّٔێطِّٔ ثّ عّلڵی سٕصا ئبضُب صِثیٍ"‪ .‬ئّيّ یص کرۆکی ئبرگیٕيێُتی زاَستییّ نَّێٕاٌ ئبییٍ ٔ‬ ‫زاَیٍ( يەعریفە) ثّگطتیی ٔ زاَست ثّتبیجّتیی‪ .‬يرۆڤ يبفی سۆیّتی نّعّلڵی سٕصا ثکۆڵێتِّٔ‪،‬‬ ‫چَٕکّ تٕاَبی ثیرکرصَِّٔی ّْیّٔ زاَستیص ثّرِٔ ئّٔ يَّزڵّی صِثبت‪.‬‬ ‫نّچبٔپێکّٔتُێکیضا نّگّڵ (‪ ) Diane Sawyer‬نّ کَّبڵی ) ‪ ) ABC‬صا کّ نێی صِپرسێ ئبیب ْیچ‬ ‫رێگّیّک ّْثٕٔ‪ ،‬ئبییٍ ٔ زاَست پێکِّٔ ئبضت ثجُِّٔ؟ نِّٔاڵيضا صِڵێت" جیبٔازییّکی‬ ‫فَّضِيێُتبڵیی ّْیّ نَّێٕاٌ ئبییٍ کّ نّسّر ثّصِستِّٔگرتُی صِسّاڵت صاڕێژرأِ نّگّڵ زاَست‪-‬‬ ‫صا کّ نّسّر نێٕرصثَِّٕٔٔ ٔ ثّڵگّ صاڕێژرأِ‪ .‬زاَست نّ ئبییُی صِثبتِّٔ چَٕکّ کبر صِکبت"‪ .‬نّو‬ ‫رٔاَگّیِّٔ زۆر گریُگّ ‪ ،‬جیبٔازیی نَّێٕاٌ ئبییٍ ٔ سٕصاصا ثکرێ‪ .‬چَٕکّ نّڕاستییضا ئّٔ‬ ‫َٓێُییبَّی نّصرٔستجَٕٔی گّرصٔ​َٔضایّ ثۆ ئِّٔ َییّ کّ يرۆڤّکبَی سّر زِٔیی تبلیجکرێُِّٔٔ‬ ‫ئبنییَّّکبَیص )‪ ( ( alien‬زیُضِِٔرِ ََّبسرأِکبَی گّرصٔ​ٌٔ) ئبزاص ثٍ‪ .‬چَٕکّ يرۆڤی عبلڵ‬ ‫نّسّر زِٔیی‪ ،‬ثّس صِیبٌ ّْزار سبڵێکّ ثَٕٔی ّْیّ‪ ،‬نّکبتێکضا ‪ 13.7‬ثیهیۆٌ سبڵّ گّرصٔ​ٌٔ ثَٕٔی‬ ‫ّْیّ ٔ پێطتریص کّس َبزاَێ چیی ّْثِٕٔٔ چیی َّثِٕٔ ٔ چَّض تریهیۆٌ جۆر نّ ئبنییَّّکبٌ ٌّْ‬ ‫ٔ تّيَّی ثَٕٔیبٌ چَّضِ ٔ ئبیب ئبییُیبٌ ّْیّ یبٌ َب؟ ّْر نّّْيبٌ چبٔپێکّٔتُضا نّ ْۆٔکیُگ‬ ‫صِپرسٍ" گّٔرِتریٍ َٓێُیی کّ ئّٔ دّزثکبت ضرۆڤّی ثکبت‪ ،‬چییّ؟ نِّٔاڵيضا صِڵێ " صِئّێ ثزاَى‬ ‫ثۆچیی گّرصٔ​ٌٔ پّیضاثِٕٔ‪ ،‬ثۆچیی ضتێک ّْیّ نّ ْیچ يّزَترِ؟ )‪why there is something‬‬ ‫‪." (greater than nothing‬‬ ‫کرێضت ٔ يّزَیی ْۆٔکیُگ‪ ،‬نّثٕارِکّی سۆیضا ٔایکرصٔ​ِٔ نّ َێَِٕضِ ئبییُیی ٔ‬ ‫کۆَسێرڤّتیڤّکبَیطضا جێگّی رێز ٔ سۆضّٔیستییّکی ثێئَّضازِ ثێت‪ .‬ئّٔ پێص ئِّٔی پۆستی‬ ‫زاَستیی ٔ ئّکبصیًییّکّی ثّجێجٓێڵی نّزاَکۆی کبيجریج‪ ،‬پۆستّکّی ئیسذبق َیٕتُی( ثبٔکی‬ ‫فیزیب) ی ثّڕێِٕصِثرص‪ .‬ثّاڵو ْۆٔکیُگ َّْٕٔکّ ثّگیبَی فیزیبٔ يۆسی گّرصٔ​َُٔبسیی ئّژيبرص‬ ‫صِکرێت‪ .‬چَٕکّ نّ يێژٔ​ٔی زاَستی فیزیبصا‪ ،‬نّصٔای ثیرصۆزِ رێژِییّکّی ئبیُطتبیٍ ٔ ثیرصۆزی‬ ‫کٕاَتّئِّ )‪ ، (Quantum‬گّٔرِتریٍ ضۆڕضی تیۆریی نّ زاَستی فیزیبٔ گّرصٔ​َُٔبسییضا نّسّر‬ ‫صِستی ْۆٔکیُگ صاْێُرأِ‪ .‬ثۆ سٕێُّری کٕرص زۆر گریُگّ ئّو کتێجّ ثشٕێُێتِّٔ‪ .‬نِّٔش گریُگتر‬ ‫ئِّٔیّ‪ ،‬نّسجّی رۆژی ِٔرگێڕاَی ئّو کتێجّ ثۆسّر زيبَی کٕرصیی‪َّْ ،‬ضێ يّالی ئبییُیی نّصژی‬ ‫زاَستی فیزیب ٔ گّرصٔ​َُٔبسیی ثّلسّی فَّضِيێُتبنیستّ صیُییّکبٌ ٔ ئیساليی سیبسیی‬ ‫‪Page 13‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫َّٔرٔ​ٔژێٍ ٔ ّْڕِضّی سەتّکبَی َبِٔڕاست نّ سٕێُّری کٕرص ٔ عبضمبَی زاَستی فیزیب َّکٌّ!‬ ‫کتێجّکّی ْۆٔکیُگ سٕٔکبیّتیی ثّ صیٍ ٔ ثّسٕصا َبکبت‪ ،‬ثّڵکٕ تٕێژیُِّٔی زاَستییّ ثّ يیتۆصی‬ ‫زاَستیی ٔ فیزیبٔیی نّ گّرصٔ​ٌٔ ٔ گّرصٔ​َُٔبسیی صِکۆڵێتِّٔ‪.‬‬ ‫گٕيبَی تێضا َییّ ئّو کتێجّ ثۆ زۆرثّی زيبَّ زیُضٔ​ِٔکبَی صَیب ِٔرصِگێڕصرێت‪ ،‬ثگرِ پێطجڕکێ‬ ‫صِکرێ نّ ِٔرگێڕاَیضا‪ ،‬ثّصڵُیبییِّٔ نّٔاَّش زيبَّکبَی عّرِ ثیی ٔ تٕرکیی ٔ فبرسیی‪ ،‬ثۆیّ زۆر‬ ‫گریُگّ ثۆ زيبَی کٕرصییص ِٔرثگێڕصرێ‪ .‬نّڕێی ئّو ٔتبرِِٔ رایضِگّیَّى ثّْۆی ئِّٔی کّ پبضشبَى‬ ‫نّزاَستی فیزیبصا ّْیّٔ سّرِتّلێیّکیص نّگّڵ ّْرصٔ​ٔ زيبَی ئیُگهیزیی ٔ کٕرصییضا صِکّو‪،‬‬ ‫ّْرکّسێ نّسۆی راصِثیُێت ٔ ئبيبصِثێت ئّو کبرِ ثکبت‪ ،‬ثّصڵُیبییِّٔ نِّٔرگێڕاَضا یبريّتیی‬ ‫صِصِو‪.‬‬ ‫سەرَجێک سەثبرەت ثەچبپکرصَی کتێجەکە‪ :‬ثەصاسۀە چبپکرصَی چبپی یەکەيی ئەو کتێجە‪ ،‬نە‬ ‫سبَەی ٔەرگێڕاٌ نە سهێًبَیی زۆر صٔاکۀت‪ ،‬چبپی صٔ​ٔەيیص کە ثەڕێٕەیە ْەَضێک ْەڵەی چبپی‬ ‫یەکەيی تێضایە‪ٔ ،‬ەک ْەئٕ ضتێکی رۆتیُیبتی کٕرصیی راست َەکراَۀە‪ْ .‬ەرٔەْب ثەرگی ئەو‬ ‫کتێجە نە چبپی یەکەيضا صاَەَرا ٔ ثێ پرسی ٔەرگێڕەکبَیص ثەرگێکی جیبٔازیبٌ ثۆ صاَبثٕٔ)‪.‬‬

‫‪Page 14‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

www.dengekan.com

Page 15

www.dengekan.com

Page 16

‫‪1‬‬ ‫***‬

‫َٓێُیی ثٌٕٔ‬

‫(‪)The Mystery of Being‬‬ ‫ثَٕٔی ئێًّ تَّیب ثۆ يبِٔیّکی کّيّ ٔ نّٔ يبِٔیّصا ثّضێکی ثچٕکی گّرصٔ​ٌٔ(‪)Universe‬‬ ‫صِپطکُیٍ‪ .‬ثّاڵو ئێًّی يرۆڤ نّٔ ثَِّٕٔٔراَّیٍ ثّ صٔای ضتضا صِگّڕێییٍ‪ ,‬سّرسبو صِثیٍ ٔ‬ ‫صٔاتریص ثّ صٔای ِٔاڵيضا صِگّڕێییٍ‪ .‬نّ ژیبَی ئّو جیٓبَّ پبٌ ٔ ثّریُّصا کّ يیٓرِثبَیی ٔ‬ ‫ستّيکبریی ٔ َیگّراَیی نّ ژێر ئبسًبَی گّٔرِصا ئبٔێتّی یّکٍ‪ ،‬سّڵک پرسیبری زۆر صِکەٌ‪ :‬چۆٌ‬ ‫صِتٕاَیٍ نّ جیٓبَێک ثگّیٍ کّ ئێًّ سۆيبٌ تیبیضا ثیُیِٕتِّٔ؟ گّرصٔ​ٌٔ چۆٌ رِفتبر صِکبت؟‬ ‫سرٔضتی راستیی چییّ؟ ّْئٕ ئّيبَّ نّ کٕێِٕ ْبتٌٕٔ؟ ئبیب گّرصٔ​ٌٔ پێٕیستی ثّ ئبفرێُّر{سبنك}‬ ‫ّْیّ؟ زۆرثّيبٌ ثۆسّرلبڵجٌٕٔ ثّو پرسیبرأَِّ‪ ،‬کبتێکی زۆر تّرسبٌ َبکّیٍ‪ ،‬ثّاڵو زۆرثّی ّْرِ‬ ‫زۆريبٌ ئّو پرسیبراَّ یّسّیبٌ گرتٕٔیٍ ٔ َّْضێ سبت ثیريبَیبٌ صاگیر کرصٔ​ِٔ‪.‬‬ ‫ثّ ضێٕازێکی ثبٔ ئّو پرسیبراَّ يٕڵکی فّنسّفّیّ‪ ،‬ثّاڵو فّنسّفّ يرصٔ​ِٔ‪ .‬فّنسّفّ‬ ‫گّضّسَّضَّکبَی زاَستی َٕێی ّْڵُّگرتِٕٔ‪ ،‬ثّ تبیجّت نّگّڵ زاَستی فیزیبصا‪ ،‬سۆی َۆژٌِ‬ ‫َّکرصٔ​ِٔتِّٔ‪ .‬زاَبیبٌ ثَّٕٔ ثّ ّْڵگری يّضشّڵ ثۆ صۆزیُِّٔ ٔ گّڕاَی ئێًّ ثّصٔای زاَیُضا‬ ‫(يّعریفّ‪ .)knowledge -‬ئبيبَجی ئّو کتێجّ ِٔاڵيضأَِّی پرسیبرِکبَّ‪ ،‬ثّ کّڵکِٕرگرتٍ نّ‬ ‫صۆزیُِّٔ تبزِکبٌ ٔ تێٕرییّ پێطکّٔتِٕٔکبٌ‪ .‬ئّيبَّ پێطرِٔایّتی ئێًّ ثۆ تێڕٔاَیُێکی َٕێ نّ‬ ‫گّرصٔ​ٌٔ صِکٌّ‪ ،‬کّ نّڕٔ​ٔی تراصیسیۆَییِّٔ ٔا َییّ‪ .‬تَّبَّت َّْٕٔکّ نّگّڵ جیٓبَی یّک صٔ​ٔ‬ ‫صِیّ نّئّثّر جیبٔازیی ّْیّ‪ .‬ثّاڵو ْێطتب چّيکّ َٕێکبٌ کبریگّریی َزیکّی یّک سەتّ‬ ‫پێطتریبٌ نّ سّرِ‪.‬‬ ‫ثّپێی چّيکّ تراصیسیۆَییّکبَی گّرصٔ​ٌٔ‪ ،‬تَّّکبٌ نّ سّر رێرِٔێکی صیبریکرأ جٕڵّ صِکٌّ‪،‬‬ ‫ّْرِْٔب يێژٔ​ِٔکبَیطیبٌ صیبریکرأِ‪ .‬ئێًّ صِتٕاَیٍ ثّ ٔرصیی ًََّٕٔکبَیبٌ نّ ّْئٕ‬ ‫سبتِّٔستێکضا صِستُیطبٌ ثکّیٍ‪ .‬سّرِڕای ئّو ئّژيبرصکرصَبَّ کّ ثۆ يّثّستی ژیبَی رۆژاَّ‬ ‫زۆر سّرکّٔتٕٔ ثَّٕٔ‪ ،‬ثّاڵو نّسباڵَی (‪ِ )1920‬کبَضا زاَرا ئّو ًََّٕٔ کالسیکییّ ثّتّٔأیی ثۆ‬ ‫رِفتبرِ ثیُرأِ سّیرِکبٌ نّ پێٕاَّی ئّتۆيیی(‪َ ٔ )Atomic‬یًچّ ئّتۆيیی(‪ )Sub atomic‬صا‬ ‫فیزیبی‬ ‫َبتٕاَرێ ثّکبر ثٓێُرێت‪ .‬نّجیبتی ئِّٔ چٕارچێِٕیّکی جیبٔاز ثّ َبٔی‬ ‫کٕاَتّو(‪ )Quantum physics‬پّژرێُرا‪ .‬تێٕریی کٕاَتّو ‪ Quantum theory‬ثّ ضێٕازێکی ثّرچبٔ‬ ‫‪Page 17‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫پێطجیُییّکبَی ثۆ ئّٔ پێٕاَبَّ راست صِرصِچێت‪ّْ ،‬رِْٔب کبتێک ثۆ جیٓبَی‬ ‫يبکرۆسکۆپیی(‪ 1)Macroscopic‬ژیبَی ڕۆژاَّ ثّکبر صِْێُرێت‪ ،‬پێطجیُییّ کالسیکییّکبَیص صٔ​ٔثبرِ‬ ‫صِکبتِّٔ‪ .‬ثّاڵو فیزیبی کٕاَتّو ٔ کالسیک نّ سّر زۆر چّيکی جیبٔازی دّلیمّتی فیزیب ثَّضٌ‪.‬‬

‫"‪ .....‬ئا ئهمه فهلسهفهی‬ ‫منه‪".‬‬

‫تیۆرییّکبَی کٕاَتّو صِتٕاَرێ نّ ڕێگّی جۆرأجۆرِِٔ فۆريّڵّ ثکرێٍ‪ ،‬ثّاڵو پێضِچێ ٔرصتریٍ‬ ‫ِٔسف نّالیٌّ ریچبرص(صیک) فّیًُبٌ ‪ ِِٔ Richard(Dick) Feynman‬پێطکّش کراثێت‪ ،‬فّیًُبٌ‬ ‫کبرێکتّرێکی چَّض الیَّیی ّْثٕٔ‪ ،‬نّ الیّک نّ پّیًبَگبی تّکُۆنۆژیبی کبنیفۆرَیب کبری صِکرص نّ‬ ‫الیّکی ترِِٔ تّپڵی نّ سّرجبصِکبٌ صِکٕتب‪ .‬ثّ ٔتّی فّیًُبٌ‪ ،‬سیستّيێک ّْڵگری زیبص نّ یّک‬ ‫يێژٔ​ٔ{پێطیُّ} ِ‪ .‬کبتێک ئێًّ ثۆ ِٔاڵيّکبًَبٌ صِگّڕێیٍ ‪ ،‬ئێًّ ثبسی ٔرصِکبریی تێگّیطتُّکبَی‬ ‫فّیًُبٌ صِکّیٍ‪ّْ .‬رِْٔب ئّيّ ثّکبر صِْێُیٍ ثۆ گّڕاٌ ثّ صٔای ئّٔ ثۆچَّٕٔصا کّ پێیٕایّ‬ ‫الی زۆر نّ‬ ‫گّرصٔ​ٌٔ ثّ تَّیب یّک يێژٔ​ٔی َییّ یبٌ تَّبَّت ثَٕٔێکی سّرثّسۆیطی َییّ‪.‬‬ ‫زاَبیبَی فیزیب ئّيّ ثّ ثۆچَٕٔێکی تَٕضڕۆیبَّ سۆی صِرصِسبت‪ .‬نّڕاستییضا ِٔک زۆر ثیرۆکّی تر نّ‬ ‫زاَستی ئّيرۆصا‪ٔ ،‬ا صێتّ پێطچبٔ کّ سّرپێچیی سّنیمّيبٌ صِکبت‪ .‬ثّاڵو سّنیمّ نّ سّر‬ ‫ئّزئَٕی رۆژاَّيبٌ ثَّضِ‪َّ ،‬ک ثَّض ثێت نّ سّر گّرصٔ​َٔێک کّ نّ ڕێگّی ئّٔ تّکُۆنۆژیب‬ ‫سیذرأییّی ثٕاريبٌ پێضِصا ثّ لٕٔڵیی ثرٔاَیُّ ئّتۆو ٔ ثۆ سّرِتبی گّرصٔ​ٌٔ ثگّڕێیُِّٔ‪.‬‬

‫‪ 1‬يبکرۆسکۆپیک‪ ،‬ضتێک ثّچبٔی رٔ​ٔت‪ ،‬ثّثێ ثّکبرْێُبَی زِڕِثیٍ ٔ تّنیسکۆپ ثجیُرێ‪ٔ .‬اتّ تٕاَبی ثیُیٍ ثّچبٔی‬ ‫رٔ​ٔت ٔ لٕٔت‪ .‬ضتێکی گّٔرِ‪.‬‬

‫‪Page 18‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫تب پّیضاثَٕٔی فیزیبی َٕێ‪ ،‬ثّ گطتیی ٔا ثیر صِکرایِّٔ ّْئٕ زاَیبرییّکبَی جیٓبٌ صِتٕاَرێ نّ‬ ‫ڕێگّی ثیُیُی ڕاستّٔسۆِٔ ثّرصِست ثکٌّٔ‪ ،‬ضتّکبٌ چۆٌ ثٍ ثّّْيبٌ ضێِٕش نّ ڕێگّی‬ ‫ّْستّکبًَبَِّٔ ٔێُّ صِکرێٍ‪ .‬ثّاڵو سّرکّٔتُّ ثّرچبِٔکبَی فیزیبی َٕێ کّ ثَّضِ نّ سّر‬ ‫چّيکّکبَی فّیًُبٌ‪ ،‬نّ گّڵ ئّزئَٕی ڕۆژاَّيبَضا یّکُبگرێتِّٔ‪ .‬ثیُیُی سبصِی دّلیمّت نّگّڵ‬ ‫فیزیبی َٕێضا گَٕجبٔ َییّ‪ .‬ثۆ يبيّڵّکرصٌ نّ گّڵ ئّو پبراصۆکسبَّصا (‪)Paradox‬ڕێگّیّک‬ ‫ّْڵضِثژێرێٍ ٔ َبٔی نێضَِێٍ يۆصێهی ریبڵیزيی – ٔاثّستّ(‪ .)Model-dependent realism‬ئّيّ‬ ‫ثَّضِ نّ سّر ئّٔئبیضیبیّی‪ ،‬يێطکًبٌ‪ ،‬تێشرأِکبٌ(‪ )Input‬نّڕێگّی ئَّضايّ ّْستیبرِکبَِّٔ ثّ‬ ‫صرٔستکرصَی يۆصێهێک نّ جیٓبٌ ضرۆڤّ صِکبت‪ .‬کبتێک يۆصێهێکی نّو چّضُّ ثّ سّرکّٔتٕیی‬ ‫رٔ​ٔصأِکبٌ تّتّڵّ صِکبت‪ ،‬دّزيبٌ ثۆ صرٔست صِثێت ثبیّر ثّ تٕسًّ صرٔستکّر ٔ چّيکّکبَی‬ ‫ئبٔێتّیّکی نّٔ چّضُّ ثۆ ثٌٕٔ ثّ دّلیمّتێکی ثّرجّستّ یبٌ دّلیمّتی رِْب ثضِیٍ ‪ .‬ثّاڵو‬ ‫نێرِصا ثۆی ّْیّ کّسێک ثّ رێگّی جیبٔاز ثتٕاَێت ّْيبٌ صۆسی فیزیبیی صرٔست ثکبت‪.‬‬ ‫ئّگّ ر صٔ​ٔ تیۆریی فیزیبی جیبٔاز یبٌ صٔ​ٔ يۆصێهی جیبٔاز‪ ،‬رٔ​ٔصأِکبٌ‪ْ ،‬بٔضێِٕ پێطجیُیی ثکٌّ‪،‬‬ ‫َبتٕاَیٍ ثڵێیٍ یّکێکیبٌ نِّٔی تریبٌ راستترِ‪ .‬ئێًّ ئبزاصیٍ سٕٔص نّ یّکێکیبٌ ِٔرگریٍ کّ‬ ‫گَٕجبٔترِ‪ .‬نّ يێژٔ​ٔی زاَستضا ئێًّ ثّرصِٔاو زَجیرِیّکی ثبضتر ٔ ثبضتر نّ يۆصێهّکبٌ ٔ‬ ‫تیۆرییّکبًَبٌ صۆزیِٕتِّٔ‪ ،‬نّ ئّفالتۆَِّٔ(‪ )Plato‬ثۆ تیۆریی کالسیکی(‪ )Classical theory‬ی‬ ‫َیٕتٍ(‪ )Newton‬تب ثّ تیۆریییّکبَی کٕاَتّيی َٕێ صِگبت‪ .‬سرٔضتییّ ثپرسیٍ ئبیب ئّو زَجیرِیّ‬ ‫ثّ سبڵێکی کۆتبیی یبٌ ثّ تیۆرییّکی کۆتبیی نّ گّرصٔ​ٌٔ صِگٌّ کّ ّْئٕ ْێزِکبَی تێضا ثێت ٔ‬ ‫پێطگۆیی ّْئٕ ئّٔ پێطٓبتبَّ ثکبت کّ ئێًّ صِتٕاَیٍ تێیجگّیٍ یبٌ ئێًّ صِتٕاَیٍ ثێکۆتبیی‬ ‫ثیرصۆزی ثبضتر ثضۆزیُِّٔ‪ ،‬ثێئِّٔی ّْرگیز ثّ کۆتبیی ثگّیٍ؟ ْێطتب ِٔاڵيێکی صڵُیبکّريبٌ ثۆ‬ ‫ئّو پرسیبرِ َییّ‪ ،‬ثّ اڵو ئێستب پبنێٕڕأێکًبٌ ثۆ تیۆریی کۆتبیی ّْیّ ‪ ،‬نّڕاستییضا ئّگّر ّْثێت‬ ‫پێی صِگٕترێ ئێى‪-‬تیۆریی‪ ) M-theory).2‬ئێى تیۆریی تَّیب يۆصێهێکّ صِتٕاَێت ّْڵگری ّْئٕ ئّٔ‬ ‫تبیجّتًَّضییبَّ ثێت کّ ئێًّ ثیری نێ صِکّیُِّٔ ئّو تیۆرییّ ئِّٔیّ کّ ثبسّکّيبٌ نّصٔاییضا‬ ‫زۆرتر ثّ پێی ئّٔ ّْڵضِسَّگێرێت‪.‬‬ ‫ئێى تیۆریی ‪،‬تیۆرییّکی ئبسبیی َییّ‪ .‬ئّٔ ثریتییّ نّ سێزاَێکی گّٔرِ کّ تیۆریییّ جیبٔازِکبٌ‬ ‫نّسۆ صِگرێ‪ّْ ،‬ر کبو نّٔاٌ نّ ئّصاکّی سۆیبَضا نّ صۆسێکی فیزیبییضا ثّ ثبضیی ضرۆڤّی‬ ‫ثیُرأِکبٌ صِکٌّ‪ .‬ئّو تیۆریییّ تب ڕاصِیّک نّ َّسطّ صِچێت‪ّْ .‬رِٔک زاَرأِ کّس َبتٕاَێ‬ ‫ّْئٕ رٔ​ٔثّری زِٔیی نّسّر یّک َّسطّ صاثُێ‪ .‬پرۆجێکتّری ئبسبیی کّ يێرکبتۆر (‪)Mercator‬‬ ‫ثۆ َّسطّی جیٓبٌ ثّکبریٓێُب رٔ​ٔثّرِکبٌ گّٔرِ ٔ گّٔرِتر صِثٍ نّ لٕٔاڵیی ثبکٕٔر ٔ ثبضٕٔرصا‬ ‫ثّالو جّيسّرِکبَی ثبکٕٔر ٔ ثبضٕٔر صاَبپۆضێت‪ .‬ثۆ ّْثَٕٔی َّسطّیەکی يتًبَّ پێکرأ ثۆ‬

‫‪ M theory 2‬صرێژکرأِی ثیرصۆزێکی ترِ کّ َبٔی ( تیۆری رێسًبٌ – ‪ ِ ) string theory‬ثِّٔ صَِبسرێتِّٔ کّ یبَزِ‬ ‫صٔ​ٔرایی ّْیّ‪ .‬چَٕکّ تیۆری رێسًبٌ (کطتّک یبٌ ثٌّ یبسٕص سرێُّ) صِ صٔ​ٔرایی ّْیّ‪ ،‬نّثّر ئِّٔی ئێى تیۆریی ‪11‬‬ ‫صٔ​ٔرایی ّْیّ‪ ،‬ثۆیّ ئّٔ َبِٔی نێُرأِ‪ .‬ئّو ثیرصۆزِیّ نّثٕاری زاَستی فیزیبصا َٕێیّ ٔ نّ َبِٔڕاستی َِّٔصِکبَی‬ ‫سّصِی راثرصٔ​ِِٔٔ لٕرسبیی سۆی صاَبِٔ ( ِٔرگێڕِکبٌ)‪.‬‬

‫‪Page 19‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫ّْئٕ زِٔیی‪َ ،‬بچبریٍ نّ کۆی ّْئٕ َّسطّکبٌ کّڵک ِٔرثگریٍ‪ ،‬کّ ّْر یّکّیبٌ ثۆ َبٔچّیّکی‬ ‫سُٕٔرصارِ‪َّ .‬سطّکبٌ کبتێک نێکّٓڵضِکێطرێٍ‪ّْ ،‬يبٌ صیًٌّ پێطبٌ صِصٌِ‪.‬‬ ‫‪ -M‬تیۆرییص ثّ ّْيبٌ ضێِٕیّ‪ .‬تێٕرییّ جیبٔازِکبٌ نّ سێزاَی ‪ -M‬تیۆریی رَِگجێ زۆر جیبٔاز‬ ‫ثێُّ پێطچبٔ‪ ،‬ثّاڵو صِتٕاَرێ ِٔک ئبيبَجێک ثۆ ّْيبٌ تیۆریی نّ ثّرچبٔ ثگێرصرێٍ‪ .‬ئّيبَّ ِٔک‬ ‫ڤێرژَێک نّ تیۆرییّکبٌ ثّکبر صِْێُرێٍ ثّ تَّیب نّ ئّصایّکی سُٕٔرصارصا‪ ،‬ثۆ ًََّٕٔ کبتێک‬ ‫ثڕێکی کّيی ٔزِی صیبریکرأت ّْثێ‪ِٔ .‬ک کّٔتُّ سّریّکی َّسطّکبٌ نّ پرۆژِی يێرکبتۆرصا‪.‬‬ ‫نێرِصا ئّصای ڤێرژَّ جیبٔازِکبٌ صِکَّّٔ سّریّک‪ ،‬کّ پێطجیُیی ّْيبٌ صیبرصِ(‪)Phenomena‬‬ ‫صِکٌّ‪ .‬ثّاڵو ْیچ َّسطّیّکی تّست ثَٕٔی َییّ کّ ثّ جٕاَیی ثتٕاَێ ّْئٕ رٔ​ٔثّری زِٔیی‬ ‫صِرثشبت‪ّْ ،‬رِْٔبش ْیچ تیۆرییّک ثّ تَّیب ثَٕٔی َییّ تب ثّ جٕاَیی ًَبیطی ّْئٕ‬ ‫ثیُرأِکبٌ ثکبت‪.‬‬

‫خشهی ‌جیهان‪‌ :‬لهوانهیه کۆمهڵێک تیۆریی بهسهریهکهوه بۆ پێشاندانی‬ ‫نه ‌‬ ‫‌‬ ‫گهردوون پێویست بن‪ .‬ههروهک چۆن چهندین جۆره نهخشه بهسهریهکهوه بۆ‬ ‫پێشاندانی زهویی پێویستن ‪.‬‬ ‫ثبسی ئِّٔ صِکّیٍ چۆٌ ‪ – M‬تیۆریی ِٔاڵيی جیبٔاز ثّ چێکرصَی گّرصٔ​ٌٔ صِصاتِّٔ‪ .‬ثّپێی ‪– M‬‬ ‫تیۆریی گّرصٔ​َٔی ئێًّ تبکّ گّرصٔ​ٌٔ َییّ‪ .‬نّثّرايجّرصا‪ -M ،‬تیۆریی پێطجیُیی صِکبت کۆيّڵّ‬ ‫گّرصٔ​َٔێکی زۆر نّ ْیچ (‪ )Nothing‬صرٔست ثٕٔثێتٍ‪ .‬ئّو صرٔستجَٕٔبَّ پێٕست َبکبت ثّْۆی‬ ‫سۆتێّٓڵمٕرتبَضَی ثَِّٕٔٔرێکی نّ سرٔضت‪-‬ثّصِر (‪ )Supernatural‬یبٌ سٕصأِ ثٕٔثێت‪.‬‬ ‫نّکبتێکضا ئّو چَّض گّرصٔ​َٔییّ ثّ ضێٕازێکی سرٔضتیی نّ یبسب فیزیبییّکبَِّٔ سّرچبِٔ صِگرٌ‪.‬‬ ‫ئّيبَّ زاَست پێطجیُیی کرصٔ​ٌٔ‪ .‬ثۆ ّْر گّرصٔ​َٔێک نّصٔاییٍ سبتّکبَیضا ئّگّری زۆر صۆر ٔ‬ ‫پێطیُّ ّْیّ‪ ،‬نّچبٔ ئِّٔی َّْٕٔکّ ٌّْ‪ ،‬پبش ئّٔ يبِٔ زۆرِی ئّٔاٌ صرٔستجَّٕٔ‪ .‬زۆرتریُی‬ ‫ئّو صۆسبَّ ثّ تّٔایی نّگّڵ ئّو گّرصٔ​َّٔی ئێًّ صِیجیُیٍ جیبٔازِ‪ّْ ،‬رِْٔب ثّ تّٔأییص ثۆ‬

‫‪Page 20‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫ژیٍ ٔ ّْر ضێٕازێک نّ ژیبٌ َّگَٕجبٌٔ‪ .‬تَّیب ثّضێکی زۆر کّيیبٌ رێگّ صِصٌِ گیبَهّثّری ِٔک‬ ‫ئێًّیبٌ تێضا ثذّٔێتِّٔ‪.‬‬ ‫ثّيطێِٕیّ نَّبٔ ئّٔ گّرصٔ​َّٔ ثێسّرٔثُّصا‪ ،‬ثًَٕٔبٌ تَّیب جۆرِ گّرصٔ​َٔێک ّْڵ صِثژێرێت‬ ‫نّگّڵ سۆیضا ثگَٕجێت‪ّْ .‬رِْٔب ثّ ثّرأرص نّ گّڵ لّثبرِی ئّو گّرصٔ​َّٔصا ئێًّ زۆر ثچٕٔک ٔ‬ ‫کّو ثبیّسیٍ ‪ ،‬ئّيّیّ نّ ّْستی ئێًّی يرۆڤضا سٕصای صرٔستکّر چێضِکبت‪.‬‬ ‫ثۆ تێگّیطتٍ نّ گّرصٔ​ٌٔ نّ لٕٔڵتریٍ ئبستضا ئێًّ پێٕیستًبٌ ثِّٔیّ ثزاَیٍ گّرصٔ​َّٔکبٌ چۆٌ‬ ‫رِفتبر صِکٌّ ّْرِْٔب ثۆچیی؟‬ ‫ثۆچیی ثڕێ ضت نّثری َّثَٕٔیبٌ‪ ،‬ثَٕٔیبٌ ّْیّ ؟‬ ‫ثۆچیی ئێًّ ّْیٍ؟‬ ‫ثۆچیی کۆيّڵێ یبسبی تبیجّت ٌّْ‪َّ ،‬ک َّْضێکیتر؟‬ ‫ئّيّ گّٔرِتریٍ پرسیبرِکبَی ژیبٌ‪ ،‬گّرصٔ​ٌٔ ٔ ّْئٕ ضتێکّ‪ .‬ئێًّ صِيبَّٔێ نّو کتێجّصا‬ ‫ِٔاڵيیبٌ ثضِیُِّٔ‪ .‬ثّ پێچّٔاَّی ئّٔ ِٔاڵيبَّی نّ رێُٕێُیی ْبیتچکیر ثّرِٔ کۆيّڵّ ئّستێرِ‬ ‫(‪ )The Hitchhiker’s Guide to the Galaxy‬صا ْبتَّٕٔ‪ ،‬ئێًّ َبيبَّٔێ ثّ سبصِیی ئّٔ ِٔاڵيّ‬ ‫ژيبرِ ‪ 42‬ثێت‪.‬‬

‫‪Page 21‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

www.dengekan.com

Page 22

‫‪2‬‬ ‫***‬ ‫رێسای‌یاسا‌‬ ‫(‪)The Rule of Law‬‬

‫" گٕرگّ سکۆڵ صِی ٔیست يبَگ ثترسێُێت تب فڕییّ سّر (صاری‪-‬غّو)‪:‬‬ ‫گٕرگّ ْبتی‪،‬سزيی ْریضڤتُیریص صِیٕیست ثّ صٔای سۆر ثکّٔێت"‬ ‫" گریًُسًبل " ثبَگی ثبَگضِر‬ ‫نّ ئّفسبَّی ڤبکیُگّکبَضا(‪ )Viking‬سکۆڵ ٔ ْبتی صِیبَّٔێت سۆر ٔ يبَگ رأ ثکٌّ‪ .‬کبتێک‬ ‫گّنّگٕرگ صِیبَشۆٌ‪ ،‬گیراٌ(‪ )Eclipse‬رٔ​ٔصِصا‪ .‬کبتێک ئّيّ رٔ​ٔیضا سّڵکی سّر زِٔیی ّْڵپّی‬ ‫صِرثبزکرصَی سۆر ٔ يبَگیبٌ ثٕٔ‪ ،‬ثّ صرٔستکرصَی صَِگّصَِگی ّْرچی زۆرتر‪ْ ،‬یٕاصارثٌٕٔ‬ ‫گٕرگّکبٌ ثترسێٍُ‪ .‬نّ کٕٔنتٕرِکبَی ترصا ْبٔضێِٕی ئّو ئّفسبَّیّ ثَٕٔیبٌ ّْیّ‪ .‬ثّاڵو نّ‬ ‫صٔاییضا سّڵک ثیُییبٌ تَّبَّت ئّگّر صَِگّ صَِگ ٔ زريّزريیص َّکٌّ‪ ،‬سۆر ٔ يبَگ نّ گیراَّکّ‬ ‫صِرثبز صِثٍ‪ .‬صٔای يبِٔیّکیتر ثّ تّٔایی تێگّیطتٍ گیراَّکبٌ ثّ ضێٕازی ّْڕِيّکیی رٔ​ٔ َبصٌِ‪،‬‬ ‫ثّڵکٕ ثّ ضێٕازێکی رێکٕپێک رٔ​ٔصِصٌِ ٔ َبٔثَّبٔیص سۆیبٌ صٔ​ٔثبرِ صِکَِّّٔ‪ .‬ئّو ضێٕازِ زۆرتر‬ ‫ثۆ گیراَی يبَگ صِست صِصات‪ ،‬ضبرستبَییّتی ثبثهیی(‪ )Babylonian‬ئّٔ تٕاَبیّیبٌ ّْثٕٔ يبَگ‬ ‫گیراٌ تب راصِیّک ثّڕاستیی پێطجیُیی ثکٌّ‪ّْ ،‬ر چَّض َّیبٌ صِزاَی راستیی يبَگ گیراٌ ثّ ْۆی‬ ‫پێطپێگرتُی رٔ​َٔبکیی سۆر نّ الیٌّ زِٔییِّٔیّ‪.‬‬ ‫پێطجیُیی گیراَی سۆر زۆر صژٔارتر ثٕٔ‪ ،‬چَٕکّ ئّيّیبٌ تَّیب نّئّصای صااڵَێکضا ثّ پبَیی ‪30‬‬ ‫يبیم‪ّْ 3‬ستی پێضِکرێ‪ّْ .‬ست ثِّٔکرأِ ٔ ضێٕازِکبٌ رٔ​َٔیبٌ کرصٔ​ِٔتِّٔ ( گیراٌ)ِ کبٌ ثّ‬ ‫پێی یبسب فّريبَڕِٔاکبَی سرٔضتٍ َّک ثّ ْۆی ثَٕٔی ئبرِزٔ​ٔی ثّرزِ سرٔضتییِّٔ‪.‬‬

‫‪ -3‬يّثّست نّ يیهّ کّ یّکسبَّ ثّ ‪ 1,609.344‬يّتر‪ِٔ ،‬ک فۆَّتیکّ ئیُگهیزییّکّ ‪ِٔ Mile‬ريبَگرتِٕٔ‪ ،‬يبیم ثّ‬ ‫ثریتبَیی ٔ ثّ ئێڵی لّڵّٔیص ِٔک فۆَّتیکی ئّيێریکیی ( يبیڵ)‪ِٔ .‬رگێڕِکبٌ‬

‫‪Page 23‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫گیران‪ :‬شارستانییهته کۆنهکان نهیان دهزانی هۆکاری گیران چییه بهاڵم‬ ‫شێوازی روودانهکهیان بینیبوو‬

‫ّْرچَّض َّْضێک نّ ضێٕازِ سّرِتبییّکبٌ نّ پێطجیُیی جٕڵّی تَّّ ئبسًبَییّکبَضا ( ‪Celestial‬‬ ‫‪ )body‬سّرکّٔتٕٔثٌٕ‪ ،‬ثّاڵو ثۆ ثبٔ​ٔثبپیراَی ئێًّ ئّستّو ثٕٔ سٕێُضَِّٔ ثۆ زۆرثّی رٔ​ٔصأِکبَی‬ ‫سرٔضت ثکٌّ‪ .‬گڕکبَّکبٌ‪ ،‬زِٔیی نّرزِکبٌ‪ ،‬تۆفبَّکبٌ‪ ،‬تبعَّٕٔکبٌ (‪ ٔ ) pestilences‬صٔ​ٔثبرِ‬ ‫ْبتُِّٔی َیُۆکی لرتێُرأ ّْئٕیبٌ ثّ ثێ ْۆکبر یبٌ ثّثێ يّثّست ثّ ثیریبَضا صِْبت‪.‬‬ ‫ثۆ ضبرستبَییّتّ کۆَّکبٌ‪ ،‬سرٔضتیی ثٕٔ ئّو ْێزِ تێکضِراَّ ثّ پّرستگبیّکی سراپّ یبٌ سٕصای‬ ‫سراپِّٔ ثجّستُِّٔ‪ .‬کبرِسبتّکبٌ زۆرثّی کبت جۆری گَٕبْیبٌ ِٔرصِگرت ٔ ثّ ْۆی تبٔاَێکِّٔ‬ ‫ثَّٕٔ صِرّْق ثّ سٕصاکبٌ کرأٌ‪ .‬ثۆ ًََّٕٔ َزیکّی ‪ 5600‬سبڵ پێص زاییٍ گڕکبَی کێٕی‬ ‫يبزايب(‪ )Mazama‬نّ ئّيێریکب تّلییِّٔ‪ ،‬ثۆ چَّضیٍ سبڵ سۆڵّيێص ٔ ٔرصِثّرص صِثبریی‪ ،‬چَّضیٍ‬ ‫سبڵ صٔاتر چبڵی گڕکبَّکّ ثّ ْۆی ثبرأَِّ ثّ ئبٔ پڕثِِٕٔٔ‪ ،‬صِریبچّیّکی صرٔستکرص کّ ئێستب‬ ‫چبڵّ صِریبچّی پێ صِڵێٍ‪.‬‬ ‫ثّاڵو ْیُضییّ سٕٔرِکبٌ نێکضأَِّیّکی تریبٌ ثۆ ئّو صِریبچّیّ ّْیّ‪ .‬نّڕاستییضا ثّ تّٔأیی‬ ‫نّگّڵ ٔرصِکبریی زاَستی زِٔییُبسیی(‪)Geology‬صا یّکضِگرێتِّٔ‪ ،‬ئّڵجّت نّگّڵ تێّٓڵکێطکرصَی‬ ‫صرايبیّک کّ يرۆڤێک ْۆکبر ثِٕٔ ثۆ رٔ​ٔصاَی کبرِسبتّکّ‪ .‬تٕاَبی يرۆڤ ثۆ تبٔاَکرصٌ ّْيیطّ‬ ‫ٔاصِکبت يرۆڤّکبٌ ڕێگّیّک ثضۆزَِّٔ ثۆ سّرزَِطتکرصَی سۆیبٌ‪ّْ .‬رِٔک ئّفسبَّکّ ثبسی‬ ‫صِکبت نالٔ(‪ )Llao‬سّرۆکی جیٓبَی ژێرِِٔ(‪ )Below world‬صِکّٔێتّ صأی سۆضّٔیستیی کچێکی‬ ‫جٕأَِّ کّ کچی سّرۆکی ْیُضییّ سٕٔرِکبَّ‪ .‬کچّکّ دّزی ثّٔ َییّ‪ ،‬ثۆیّ نّ رێگّی‬ ‫تۆڵّکرصَِِّٔٔ‪ ،‬نالٔ صِیّٔێ ْیُضییّ سٕٔرِکبٌ ثّ ئبگر لّاڵچۆثکبت‪ .‬سۆضجّستبَّ ثّ پێی‬ ‫ئّفسبَّکّ‪ ،‬سکێڵ(‪ )Skell‬سّرۆکی جیٓبَی سّرِِٔ(‪ )Above world‬یبريّتیی يرۆڤّکبٌ صِصا ٔ نّ‬ ‫‪Page 24‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫گّڵ ْبٔتبکّی سۆیضا‪ ،‬نّ جیٓبَی ژێرِِٔ ثّضّڕ صێٍ‪ .‬نالٔ زايضار صِثێت ٔ صِکّٔێتّ َبٔ کێٕی‬ ‫يبزايبِٔ ٔ کَٕێکی گّٔرِ نّ صٔای سۆی ثّ جێضێڵێ ٔ صٔایی ثّ ئبٔ پڕ صِثێتِّٔ‪.‬‬ ‫گٕێُّصاٌ ثّ ّْڵسٕکّٔتی سرٔضت صِثٕٔ ثّ ْۆی ئِّٔی سّڵک نّ ضبرستبَییّتّ کۆَّکبَضا‬ ‫سٕصاکبٌ صاثٓێٍُ ثۆ ئِّٔی فّريبَڕِٔایی ّْئٕ الیَّّکبَی ژیبَی يرۆڤ ثکٌّ‪ .‬سٕصاکبَی‬ ‫سۆضّٔیستیی ٔ سراپّ؛ سۆر ٔ زِٔیی ٔ ئبسًبٌ؛ زِریبکبٌ ٔ چۆيّکبٌ ؛ ثبراٌ ٔ تۆفبٌ تَّبَّت‬ ‫يرۆڤّکبٌ‬ ‫زِٔیی نّرزِ ٔ گڕکبَیص سٕصایبٌ ّْثٕٔ‪ .‬کبتێک سٕصاکبٌ دۆضذبڵ صِثٌٕٔ‬ ‫ثّثبضیی‪،‬ئبضتیی ٔ ئبزاصیی ٔ صٔ​ٔر نّ ثّاڵی سرٔضت ٔ کبرِسبت ٔ َّسۆضیی يبيّڵّیبٌ نّگّڵضا‬ ‫صِکرا‪ .‬ثّاڵو کبتێک لّڵس صِثٌٕٔ‪ٔ ،‬ضکّسبڵیی‪ ،‬جَّگ ‪ ،‬تبعٌٕٔ ٔ پّتب صِْبت‪ .‬ثّ ْۆی ئِّٔی‬ ‫پێَِٕضیی ْۆکبر ٔ رٔ​ٔصأِکبٌ ثّ چبٔ َّصِثیُراٌ ئّو سٕصایبَّ کّس سّری‪ -‬نێضِرَّصِکرصٌ‬ ‫(‪ ٔ )inscrutable‬سّڵکیص صِکّٔتُّ ژێر ثّزِیی سٕصاکبَِّٔ‪ .‬ثّاڵو ثّ ْۆی تبڵسی‬ ‫يیهتیٕسِّٔ(‪()Thales of Miltuse‬صِٔرٔثّری ‪ 546-624‬پ ز) َزیکّی ‪ 2600‬سبڵ پێص ئێستب گۆڕاٌ‬ ‫صِستی پێکرص‪.‬‬ ‫ئبیضیبکّ نِِّٔٔ صێت‪ ،‬سرٔضت نّ سّر َّْضێک پریُسیپ ثیُبکرأِ صِثێت َٓێُییّکّی صِرثکّٔێت‪.‬‬ ‫صٔای ئِّٔ پرۆسێسێکی صٔ​ٔرٔصرێژ ثۆ جێگرتُِّٔی فّريبَڕِٔایی سٕصاکبٌ صِستیپێکرص‪ ،‬ثّٔ ثبِٔڕِی‬ ‫گّرصٔ​ٌٔ نّ ژێر فّريبَڕِٔایی یبسبکبَی سرٔضت صایّٔ ثّ پێی ثّرَبيّیّکی صاڕێژرأ صرٔستکرأِ‬ ‫کّ ڕۆژێک صاصێت فێرثیٍ ٔ ثیشٕێُیُِّٔ‪ .‬ئِّٔی زاَرأِ ثّ پێی يێژٔ​ٔی يرۆڤ‪ ،‬پرسیبری زاَستیی‬ ‫ّْٔڵێکی زۆر َٕێیّ‪ْ .‬بٔضێِٕکبًَبٌ ‪ْ،‬ۆيۆ سبپیُسّکبٌ(‪َ ،)Homo Sapiens‬زیکّی صٔ​ٔسەت‬ ‫ّْزار ‪ 200000‬سبڵ پێص زاییٍ نّ صأێُی ثیبثبَی ئّفریمبِٔ صِرکّٔتٍ‪ّْ .‬رِْٔب زيبَی َٕٔسیٍ‬ ‫تَّیب ثۆ دّٔت ّْزار ‪ 7000‬سبڵ پێص زاییٍ صِگّڕێتِّٔ‪.‬‬ ‫صرٔستجَٕٔی جڤبکّکبٌ نّ صِٔرٔثّری کێهگّ کطتٕکبڵییّکبَی صأَّێڵّصا ثٕٔ‪(.‬ثڕێک نّ کۆَتریٍ‬ ‫کتێجّ َٕٔسرأِکبٌ پێَِٕضییبٌ ثّ َۆرِی ڕۆژاَّی سٕصارصَِّٔی ثیرِِٔ ّْیّ کّ ّْر ْبٔ​ٔاڵتییّک‬ ‫ثۆی ّْثِٕٔ ِٔری ثگرێت) کۆَتریٍ َٕٔسرأی تۆيبرکرأ نّ گّٔرِتریٍ ضبرستبَییّتی گریکی کۆَضا‬ ‫صِگّڕێتِّٔ ثۆ سەتّی َۆیّيی پێص زاییٍ‪ ،‬ثّاڵو ضکۆصارتریٍ کبتی ضبرستبَییّتّکّ " رۆژگبری‬ ‫کۆٌ" چَّض سەت سبڵ صٔایی صِرصِکّٔێت‪ ،‬سّرِتبکّی ثّ َزیکّی ‪ 500‬سبڵ پێص زاییٍ صِزاَرێ‪.‬‬ ‫تبڵس ئّو‬ ‫ثّ پێی ئّریستۆ(‪ 322-384()Aristotle‬پ ز)‪ ،‬صِثێت نّٔ صِٔرٔثّرِصا ثٕٔثێت‬ ‫ثیرکرصَِّٔیّی پّرِپێضا کّ صِکرێت نّ جیٓبٌ تێجگّیٍ‪ ،‬رٔ​ٔصأِ ئبڵۆزِکبَی صِٔرٔثّريبٌ صِکرێ‬ ‫سبصِ ثکرێُِّٔ ثۆ چَّض پریُسیپێک ٔ ضیجکرێُِّٔ‪ .‬ثێئِّٔی َبچبرثیٍ پَّب ثۆ ضیکبری ئّفسبَّیی‬ ‫ٔسٕصاَبسیی ثجّیٍ‪.‬‬ ‫تبڵس ئِّٔ صِصرێتّ پبڵی‪ ،‬یّکّو کّسّ پێطجیُیی گیراَی سۆری نّ سبڵی ‪ 585‬پێص زاییُضا کرصٔ​ِٔ‪،‬‬ ‫صیبرِ ٔرصِکبرییّکی يّزٌ ثٕٔ ثّاڵو ئّگّری ئِّٔ ّْیّ چبَس یبريّتیی صاثێت‪ .‬تبڵس فیگّرێکی‬ ‫سَّگیٍ ثٕٔ ثّاڵو ْیچ َٕٔسرأێکی نّ صٔای سۆی ثّجێُّْێطت‪ .‬يبڵّکّی یّکێک ثٕٔ نّ سَّتّرِ‬ ‫رٔ​َٔبکجیرییّکبَی ئبیۆَیب(‪ )Ionia‬کّ کۆنۆَی گریکّکبٌ ثٕٔ‪ ،‬صِسّاڵتی لّڵّيڕِٔییّکّی ثّ پبَتبیی‬ ‫‪Page 25‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫نّ تٕرکییِّٔ تب ئیتبنیب ثڕی صِکرص‪ .‬زاَستی ئبیۆَیبکبٌ ّْٔڵێکی ثّرچبٔ ثٕٔ ثۆ صِرسستی یبسب‬ ‫ثُچیُّییّکبٌ تب ضرۆڤّی صیبرصِ سرٔضتییّکبَی پێجکرێت‪ّْ .‬رِٔک لۆَبغێکی يّزَیطّ نّ‬ ‫يێژٔ​ٔی ثیرکرصَِّٔی يرۆڤضا‪ .‬تێگّیطتُّکبَیبٌ نّ زۆرثّی دبڵّتّکبَضا ڕێژِیی ثٕٔ‪ ،‬گّیطتٍ ٔ‬ ‫ثبِٔڕکرصٌ ثّٔ ئبکبيبَّ ثّ ضێٕازێکی سّرسٕڕْێُّر نّگّڵ ئَّجبيی يیتۆصِ پێطکّٔتِٕٔکبَی‬ ‫ئّيڕۆصا نّیّکچَٕٔیبٌ ّْیّ‪ .‬ئّيّ سّرِتبیّکی يّزَی پێطبٌ صِصا ثّاڵو نّ سەتّکبَی صٔاییضا‬ ‫زۆرثّی زاَستّکبَی ئبیۆَیب فّرايۆضکراٌ‪ -‬تَّیب جبرٔثبر صِستیبٌ ثۆ صِثرصرایِّٔ ٔ سّرنَّٕێ‬ ‫صِصۆزرأَِّ‪.‬‬ ‫ثّپێی ئّفسبَّکبٌ‪ ،‬یّکّو فۆريّڵّی ثیرکبریی کّ ئێًّ صِ تٕاَیٍ َبٔی ثُێٍ یبسبی سرٔضت‬ ‫صِگّڕێتِّٔ ثۆ کّسێکی ئبیۆَیبیی ثّ َبٔی پیسبگۆرس( فیسبگۆرس‪ 490 - 580()Pythagoras‬پ ز)‪.‬‬ ‫کّ َبسرأِ ثّ ْۆی ثیرصۆزِ ثّ َبٔثبَگّکّی‪ :‬نّ سێ گۆضّیّکی گۆضّ راستضا صٔ​ٔجبی ژێ یّکسبَّ‬ ‫ثّ کۆی صٔ​ٔجبی صٔ​ٔ الکّی تری سێگۆضّکّ ‪ّْ .‬رِْٔب صِگٕترێ پیسبگۆرس پێَِٕضیی ژيبرِیی َێٕاٌ‬ ‫صرێژیی ژێی ئبيێرِ يٕزیکییّکبٌ ٔ ئبٔێتّی ْبريۆَیی صَِگی صۆزیِٕتِّٔ‪.‬‬ ‫نّ زيبَی ئّيڕۆصا ئێًّ ئّو پێَِٕضییّ ثّو ضێِٕیّ ضرۆڤّ صِکّیٍ‪ :‬ضّپۆنی ژيبرِی نّرِنّرِکبَی‬ ‫پّتێکی نّریٕ نّ ژێر کبریگّریی پّستبَێکی جێگیرصا نّ چرکّیّکضا‪ -‬پێَِٕضییّکی پێچّٔاَّیی‬ ‫نەگەڵ صرێژایی پّتّکّصا ّْیّ‪ .‬نّڕٔ​ٔی پراکتیکِّٔ ئّيّیّ ْۆکبری صرێژیی ژێی گیتبری‬ ‫ثبس(‪ )Bass Guitar‬نّگّڵ گیتبرێکی ئبسبییضا‪ .‬نّڕاستییضا ئّگّری ئِّٔ ّْیّ پیسبگۆرس ئّيّی‬ ‫َّصۆزیجێتِّٔ‪ّْ ،‬رِْٔب نّٔاَّضّ ئّٔ ثیرصۆزِیطی َّصۆزیجێتِّٔ کّ َبٔی ئّٔی نێ َرأِ‪ .‬ثّاڵو‬ ‫ثّڵگّ ّْیّ َّْضێک پێَِٕضیی نّ َێٕاٌ صرێژیی ژێ ٔ نّتر (‪ )Pitch‬صا نّ ڕۆژگبری ئّٔصا ّْثَّٕٔ‪.‬‬ ‫ثّو تێڕٔاَیُِّٔ صِتٕاَرێ ثگٕترێ یّکّو فۆريّڵّکرصَی سرٔضت ثّ ضێِٕی يبتًبتیکیی ثّ سّرِتبی‬ ‫فیزیبی تیۆریی(‪ )Theoretical physics‬صاثُرێت‪.‬‬

‫‪.‬‬

‫ئایۆنیا‪ :‬زاناکان له شارستانییهتی ئایۆنیادا یهکهم کهسانێک بوون‪ ،‬دیارده‬ ‫سروشتییهکانیان به پێی یاسا سروشتییهکان نهک پهنابردن بۆ ئهفسانه‬ ‫وخواناسیی‪ ،‬شرۆڤه دهکرد‬

‫‪Page 26‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫جیب نّ یبسبی پیسبگۆرس ثۆ ژێکبٌ تَّیب یبسبی فیزیبی َبسرأ نّٔ سّرصِيەصا‪ ،‬سێ یبسب ثٌٕٔ‪،‬‬ ‫ثّ َبٔی ئّرسّيێضس (‪َ ِِٔ )Archimedes‬بٔ َرأٌ(‪ 212-287‬پ ز)‪ .‬صیبرِ ئّرسّيێضس زۆر نّ‬ ‫فیزیبٔییّ َبٔصارِکبَی سّرصِيی کۆٌ‪ ،‬پهّٔپبیّی ثڵُضترِ‪ .‬ثّ پێی تێريۆَۆڵۆجی ئێستب‪ ،‬یبسبی‬ ‫َٕێڵّکبٌ(‪ )Lever‬صِڵێت ثّ ْێزێکی ثچٕک صِکرێ کێطێکی گّٔرِ ثّرز ثکرێتِّٔ چَٕکّ َٕێڵ‬ ‫صٔریی ڕاگرِ‪-‬پُتی (‪َٕ )Fulcrum‬ێڵّکّ‪ .‬یبسبی‬ ‫ْێزِکّ تَٕضٔتۆڵتر صِکب ثّپێی ڕێژِی‬ ‫سّرئبٔکّٔتٍ(‪ )Buoyancy‬ئِّٔ صِرصِسبت ّْر تَّۆنکّیّک نَّبٔ ضهگبزییضا َغرۆ ثجێ‪ْ ،‬ێزیک ثّ‬ ‫ئبراستّی سّرِِٔ کبر صِکبتّ سّری کّ یّکسبَّ نّ گّڵ کێطی ضهگبزی الصرأصا‪.‬‬ ‫ّْرِْٔب یبسبی ضکبَِّٔی رَٔبکیی جّست نِّٔ صِکبتِّٔ گۆضّی َێٕاٌ ضّثَّگی تیطکێک ٔ‬ ‫ئبٔێُّیّک‪ ،‬یّکسبَّ ثّ گۆضّی َێٕاٌ ضّثَّگّ ضکبِٔکّٔ ئبٔێُّکّ‪ .‬ثّاڵو ئّرسّيێضس ئّيبَّی‬ ‫ِٔک یبسب ََّبسبَض‪ّْ ،‬رِْٔب چ ِٔک ثیُرأ یبٌ پێٕاَّ ضرۆڤّی َّکرصٌ‪ .‬نّ جیبتی ئِّٔ‪ِٔ ،‬ک‬ ‫ثیرصۆزِی يبتًبتیکیی پّتیی ثّ سیستًێکی ثّرَبيّصاڕێژرأ ِٔک ئِّٔی کّ یٕکهیض(‪ )Euclid‬ثۆ‬ ‫زاَستی ئَّضازِ صرٔستی کرصثٕٔ چبرِسّر کرص ‪.‬‬ ‫کبتێک کبریگّریی ئبیۆَیبٌ تّضَّّی سَّض‪ ،‬سّڵکیی ثیُیبٌ گّرصٔ​ٌٔ سیستًێکی َبٔسۆیی ّْیّ‬ ‫کّ صِکرێ نّ ڕێگّی ثیُیٍ ٔ ثّڵگّکبَِّٔ تێیجگّیٍ‪ .‬ئَّبسسیًبَضِر(‪ 546-610()Anaximander‬پ‬ ‫ز) ٔێرای صۆستجٌٕٔ‪ ،‬پێضِچێ سٕێُضکبری تبڵسیص ثٕٔثێ‪ ،‬ثّجۆرێک ثیبَٕٔی صِْێُبیِّٔٔ صِیگٕت‬ ‫چَٕکّ کۆرپّی يرۆڤ َبتٕاَێت ثێ یبريّتیی ثژێت‪ ،‬کّٔاتّ ئّگّر یّکّو يرۆڤ کۆرپّ ثٕٔثێت‬ ‫َّصِيب‪ .‬ئّيّ نّٔاَّیّ یّکّو ئبيبژِ ثێت ثّ پّرِسَّضٌ(‪ .)Evolution‬ثۆیّ ئَّبسسیًبَضِر‬ ‫ثّڵگّی صِْێُبیِّٔ‪ ،‬يرۆڤ صِثێت نّ ثَِّٕٔٔری ترِِٔ گّضّی سَّضثێت کّ کۆرپّکبَیبٌ لبیًترٌ‪.‬‬ ‫نّ سیهیسی (‪ ،)Sicily‬ئیًپیضۆکهیس (‪ 430- 490()Empedocles‬پ ز) ئبيێرێکی صۆزییِّٔ پێی‬ ‫صِگٕترا ئبٔ‪-‬صز ‪ clepsydra‬ثّ کبتژيێری ئبٔیی َبَٔرا‪.‬‬ ‫َّْضێکجبر ِٔک ئّسکٕێیّکی گّٔرِ کّڵکی نێِٕرصِگرت‪ ،‬ثریتیی ثٕٔ نّ گۆیّک ثّ يهێکی کرأِِٔ‪،‬‬ ‫کۆيّڵّ کَٕێکی ثچکۆنّ نّ ثُیضا ّْثٌٕٔ‪ ،‬کبتێک َٕلى صِکرا پڕ نّئبٔ صِثٕٔ‪ .‬ثّاڵو کبتێک يهّکّی‬ ‫صاثپۆضرێ‪ ،‬کبتژيێرِ ئبٔییّکّ ثۆی ّْیّ سّرئبٔ ثکّٔتبیّ‪ ،‬ثێئِّٔی ئبٔ نّکَّٕکبَییِّٔ تێی لڵپێ‪.‬‬ ‫ئیًپیضۆکهیس سّرَجی ئِّٔی صاثٕٔ‪ ،‬ئّگّر يهّکّی صاپۆضی‪ ،‬کبتژيێرِ ئبٔییّکّ پڕ نّئبٔ َّصِثٕٔ‪،‬‬ ‫ئّٔ ثّڵگّی صِْێُبیِّٔ‪ ،‬نّٔاَّیّ ضتێک کّ َبثیُرێت ثجێت ثّ ْۆی ئِّٔی رێ نّئبٔ ثگرێ تب‬ ‫نّکَّٕکبَِّٔ َّچێتّ ژٔ​ٔرِِٔ‪ ،‬ئّٔ ضتّی ئّٔ صۆزیجٕٔیِّٔ ئێًّ َبٔيبٌ َبِٔ ّْٔا‪.‬‬ ‫ّْر نّ صِٔرٔثّری ئّٔ سباڵَّصا‪(،‬صیًۆکریتٕس)(‪ 370 -460( )Democritus‬پ ز) نّ کۆنۆَیّکی ئبیۆٌ‬ ‫نّ ثبکٕٔری یۆَبٌ‪ ،‬نِّٔ رايبثٕٔ چیی رٔ​ٔصِصات ئّگّر تۆ تَّێک ثطکێُیت یبٌ ثیجڕیتِّٔ؟ ئّٔ‬ ‫ئبرگیٕيێُتی ئِّٔی صِکرص َبکرێت ئّو پرۆسێسّ ثێکۆتبیی صرێژِی پێ ثضرێ‪ .‬ثّڵکٕ پێطُیبری‬ ‫ئِّٔی کرص ّْئٕ ضتێک ثّتبیجّتییص ثَِّٕٔٔرِ زیُضٔ​ِٔکبٌ نّ تٕسًی سّرِکیی صرٔستکرأٌ‬ ‫‪Page 27‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫َبکرێت ثیبَجڕیتِّٔ یبٌ کّرتٕپبرچّیبٌ ثکّیت‪ .‬ئّٔ‪ ،‬ئّو تٕسًّ سّرِکییبَّی َبٔ َب ئّتۆو‪ ،‬نّ‬ ‫زيبَی گریکضا ثّ يبَبی "َبثڕصرێ" (‪ )Uncuttable‬صێت‪ .‬صیًۆکریتٕس ثبِٔڕی ٔاثٕٔ ّْئٕ‬ ‫صیبرصِیّکی يبصصیی ثّرئَّجبيی ثّریّککّٔتُی ئّتۆيّکبَّ‪ ،‬نّ رٔاَگّی ئِِّٔٔ َبٔی‬ ‫ئّتۆيیزو(‪ )Atomism‬ی نێضَِرێ‪ّْ .‬ئٕ ئّتۆيّکبٌ نّ ثۆضبییضا صِسٕنێُِّٔ‪ ،‬تب لّڵس َّکرێٍ‪،‬‬ ‫رٔ​ِٔٔ پێطِّٔ صِجٕڵێٍ‪َّْٕٔ .‬کّ ئّو ئبیضیبیّ َبٔی نێُرأِ یبسبی ثّرصِٔايیی ( ‪the law of‬‬ ‫‪.)Inertia‬‬ ‫ئّٔ ضۆڕضّ فیکرییّی کّ ئێًّ ْیچ َییٍ تَّیب ئِّٔ َّثێ صاَیطتٕٔیّکی ئبسبیی ئّو‬ ‫گّرصٔ​َّٔیٍ‪ ،‬ثَٕٔێکی تبیجّتًبٌ َییّ ٔ چّلی ثَٕٔیص َیٍ‪ ،‬یّکّيجبر نّ الیٌّ (ئبریستبرکۆس)‬ ‫(‪ 310-230()Aristarchus‬پ ز) ِِٔ کّ یّکێکّ نّ صٔایّيیٍ زاَب ئبیَٕییّکبٌ ثّر ثبس ٔ نێکۆڵیُِّٔ‬ ‫صرا‪ .‬تَّیب یّکێک نّ ضبکبرِکبَی نّفّٔتبٌ صِرثبز ثٕٔ‪ ،‬ضرۆڤّیّکی ئَّضازِیی نّ لّثبرِٔ‬ ‫سێجّری زِٔیی نّ سّر يبَگ نّ کبتی يبَگ گیراَضا کرصٔ زۆر ثّٔرصیی سّرَجی صا‪ .‬ثّ‬ ‫کّڵکِٕرگرتٍ نّو صاتبیبَّ صِڵێت سۆر‪ ،‬زۆر نّ زِٔیی لّثّترِ‪.‬‬ ‫رَِگّ ئیهٓبيی ئّو ثیرۆکّیّی‪ ،‬تَّّ ٔرصِکبٌ ثّ صِٔری تَّّ گّٔرِکبَضا صِسٕڕێُِّٔ‪َّ ،‬ک ثّ‬ ‫پێچّٔأَِّ‪ ،‬ثِٕٔ ثّ ْۆی ئِّٔی ئّٔ ثجیێت ثّ یّکّو کّس‪ ،‬ثڵێت زِٔیی چّلی سیستًی کۆيّڵّ‬ ‫ئّستێرِکّی ئێًّ َییّ‪ّْ .‬رِْٔب سٕنگّی ّْسبرِکبَی تر زۆر نّ سٕنگّی سۆر گّٔرِترِ‪ .‬ئّيّ‬ ‫َّْگبٔێکی ثچٕٔکّ ثۆ ئّٔ راستییّی زِٔیی ٔەک سۆی تَّیب ّْسبرِیّکّٔ سۆرِکّی ئێًّش‬ ‫ئّيّ ٔاثێ‪ ،‬ثّڵکٕ ثبِٔڕی ٔاثٕٔ ئّٔ‬ ‫ضتێکی تبیجّت َییّ‪ .‬ئبریستبرکۆس گٕيبَی ّْثٕٔ‬ ‫ئّستێراَّی نّ ضّٔاَی ئبسًبَضا صِثیُرێٍ نّڕاستییضا ْیچکبيیبٌ جگّ نّسۆرگّنێکی صٔ​ٔر‪ ،‬ضتێکی‬ ‫تر َییٍ‪.‬‬ ‫نّ ئبیۆَیبی کۆَضا چَّضیٍ لٕتبثشبَّی فّنسّفّ ی گریکیی کۆٌ ّْثٌٕٔ‪ ،‬زاَب کۆَّکبَیبٌ جیبٔاز‬ ‫ثٌٕٔ ٔ زۆرجبر صژثّیّکیص ثٌٕٔ‪ .‬ثّصاسِّٔ تێڕٔاَیُی ئبیۆَییّکبٌ نّسّر سرٔضت‪ -‬ثّٔضێِٕیّی‬ ‫ضرۆڤّیبٌ کرصثٕٔ‪ ،‬نّ یبسب گطتییّکبَیطیبَضا تَّیب چَّض گٕرز ٔ پرَسیپێکی سبصِ صِثیُراٌ‪-‬‬ ‫ٔێرای ئِّٔی کبریگّریی ثّ ْێزیبٌ ّْثٕٔ ثّاڵو تَّیب ثۆ چَّض سّتّیّک ثّکبرْێُراٌ‪ .‬یّک نّ‬ ‫ْۆکبرِکبٌ ئِّٔ ثٕٔ‪ ،‬نّ تیۆرییّکبَی ئبیۆَیبصا جێگّێک ثۆ ئَّضێطّ‪ ،‬کبری ثّيّثّست یبٌ‬ ‫صِستتێِٕرصاَی سٕصاکبٌ نّ کبرٔثبری جیٓبٌ َّصِثِِٕٔٔ ‪.‬‬ ‫ئّو الثرصَّ سّرسٕڕْێُّرِی رۆڵی سٕصاکبٌ‪ ،‬زۆر نّ ثیریبرِکبَی گریکی ثّ لٕٔڵیی ِٔک زۆر نّ‬ ‫سّڵکی ئێستب پّست صِکرص‪ .‬ثۆ ًََّٕٔ فّیهّسٕٔف ئێپیکۆرٔس(‪ 270-341( )Epicurus‬پ ز) نّ‬ ‫ثُبغِّٔ صژ ثّ ئّتۆيیزو ثٕٔ ‪ ،‬ئّٔ صِیگٕت "ثبضترِ رێچکّی ئّفسبَّی سٕصاکبٌ ثگریٍ تب‬ ‫چبرَِٕٔسًبٌ ثّ کۆیهّثَٕٔی ئّٔ فّیهّسٕفبَّی ثّ سرٔضتییّکبٌ َبسرأٌ ثجّسترێتِّٔ"‪.‬‬ ‫ّْرِْٔب ئّریستۆش چّيکی ئّتۆيّکبَی پّسَّض َّصِکرص چَٕکّ ثبِٔڕی ٔاثٕٔ ثَٕٔی يرۆڤ نّ‬ ‫تّ َی ثێ گیبٌ ٔ ضتی يرصٔ​ٔ پێكُّْبتِٕٔ‪ .‬ثبِٔڕی ئبیۆَییّکبٌ صِرثبرِی ئِّٔی گّرصٔ​ٌٔ‬ ‫چّلجَّضی يرۆڤ َییّ لۆَبغێکی گریُگّ نّ تێگّیطتًُبٌ صِرثبرِی گّرصٔ​ٌٔ(‪ ،)Cosmos‬ثّاڵو ئّيّ‬ ‫‪Page 28‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫ثڕٔایّک ثٕٔ کّ تٕٔڕ ّْڵضرا ٔ جبریکی تر ثّ الیضا َّچٕٔیُِّٔ‪ ،‬تب سّرصِيی گبنیهیۆ(‪ٔ )Galileo‬اتّ‬ ‫ثیست سەتّ صٔاتر‪.‬‬ ‫ّْرچَّض ثّضێک نّ رايبٌ ٔ تێگّییطتُّکبَیبٌ صِرثبرِی سرٔضت گریُگ ثٌٕٔ‪ ،‬ثّاڵو زۆرتریٍ‬ ‫ثۆچَٕٔی گریکّ کۆَّکبٌ ثّ پێی زاَستی َٕێ‪ ،‬يتًبَّپێکرأ َییٍ‪ .‬الی کّو چَٕکّ گریکّکبٌ‬ ‫يیتۆصی زاَستییبٌ صاَّْێُب‪ ،‬تیۆرییّکبَیبٌ ثّضێٕازی کرصاریی تبلیی َّصِکرأَِّ‪ .‬ثۆیّ ئّگّر‬ ‫زاَبیّک ثیگٕتبیّ ئّتۆو نّ سّر ْێڵێکی راست صِجٕڵێ تب ثّر ئّتۆيێکی تر صِکّٔێ‪ ،‬یّکێکیتر‬ ‫ّْڵی صِصایّ ٔ صِیگٕت ئّتۆو نّسّر ْێڵێکی ڕاست صِجٕڵێ تب سّرئَّجبو ّْڵضِثّزێتِّٔٔ نّ‬ ‫چبٔسڕ (‪ 4)Cyclops‬صا ئۆلرِ صِگرێ‪.‬‬ ‫نێرِصا ْیچ چّضُّ رێگّیّک ثۆ یّکالکرصَِّٔی چّنّدبَێکبٌ ثَٕٔی َّثٕٔ‪ّْ .‬رِْٔب ْیچ چّضُّ‬ ‫جیبٔازییّکی رٔ​ٌٔ نّ َێٕاٌ یبسبکبَی يرۆڤ ٔ یبسبکبَی فیزیبصا ثَٕٔی َّثٕٔ‪ .‬نّ سەتّی پێُجّيی‬ ‫پێص زاییُضا ئَّبسسیًبَضِر (‪َٕٔ )Anaximander‬سیجٕٔی‪ّْ ،‬ئٕ ضتّکبٌ نّ يبصصِیّكی‬ ‫سّرِتبییِّٔ صێٍ ٔ ثۆیطی صِگّڕێُِّٔ‪ .‬نّثّرايجّرصا " پبصاضت ٔ ثبجی چبکّٔ سراپّ َبصرێُِّٔ"‬ ‫ّْرِْٔب ثّپێی فّیهّسٕٔفی ئبیۆَیی ْیراکهیتٕس(‪ 538- 475()Heraclitus‬پ ز) سۆر صِثێت‬ ‫ثّضێِٕیّک رِفتبر ثکبت ِٔک ئِّٔی صِثێت ثیکبت ئّگیُب سٕصای صاصِٔریی صِیگرێ ٔ سزای‬ ‫صِصات‪.‬‬ ‫چَّض سەت سبڵ صٔاتر ستۆکیس(‪ ،)Stocis‬کّ لٕتبثشبَّیّکی فّیهّسٕٔفّکبَی گریک ثٕٔ‪ .‬نّ‬ ‫صِٔرٔثّری سەتّی سێیّيی پێص زاییٍ‪ ،‬جیبٔازییبٌ نّ َێٕاٌ یبسبکبَی يرۆڤ ٔ یبسبکبَی‬ ‫سرٔضتضا کرص‪ .‬سّرِڕای ئِّٔی یبسبکبَی سرٔضت گّرصٔ​َٔییٍ‪ ،‬ثّاڵيى ئّٔاٌ رێسبکبَی يرۆڤیطیبٌ–‬ ‫ِٔک ستبییطی سٕصا ٔ يهکّچیی ثۆ صایک ٔ ثبٔک‪ -‬سستجِٕٔ ئّو چٕارچێِٕیِّٔ‪ .‬نّالیّکیترِِٔ ئّٔاٌ‬ ‫زۆرثّی کبت پرۆسێسّ فیزیبٔییّکبَیبٌ ثّتێريی یبسبیی ضرۆڤّ صِکرص ٔ ثبِٔڕیبٌ ٔاثٕٔ صِثێت ثّٔ‬ ‫ضێِٕیّ ثّگّڕ ثشرێٍ‪ .‬تَّبَّت نّٔ ثڕٔایّصا ثٌٕٔ تَّۆچکّ ثێ گیبَّکبَیص صِثێت يهکّچی‬ ‫یبسبکبٌ ثٍ‪ ،‬ثۆ ئِّٔی ثبضتر نّ ترافیکی ئّو یبسبیبَّ تێجگّێت‪ ،‬ثیٓێُّ ثّرچبٔی سۆت‪،‬‬ ‫ئّستێرِیّکی گّڕۆکی ثچٕٔک (‪ )Asteroid‬تێجگّیَّی کّ صِثێت نّ سّر ڕێڕِٔێکی‬ ‫ْێهکّیی(‪ )Elliptic‬ثجٕڵێ‪.‬‬ ‫ئّو تراصیسیۆَّ کبریگّرییّکّی نّ سّر ثیريَّضِکبَی صٔای گریک ثۆ چَّضیٍ سەتّ ثّرصِٔاو ثٕٔ‪.‬‬ ‫نّ سەتّی سیبَزِیّيضا فّیهّسٕٔفێکی کریستیبَیی سّرِتبیی تۆيبس ئبکیَٕبس( ‪Thomas‬‬ ‫‪ 1274-1225()Aquinas‬ز) نّو صیضِ کّڵکی ِٔرگرت ثۆ ئِّٔی ثیسّنًێُێت سٕصا ثَٕٔی ّْیّ‪.‬‬ ‫َٕٔسیجٕی " ڕٔ​َّٔ [تَّّ ثێ گیبَّکبٌ] نّسۆِٔ َب ثّڵکٕ ثّيّثّستِّٔ ثّ کۆتبیی صِگٌّ‪ .....‬ثۆیّ‬ ‫کّسێکی زۆر ثهیًّت ثَٕٔی ّْیّ کّ ّْئٕ ضتێکی سرٔضت ثّ ْۆی فّريبَی ئِِّٔٔ ثّ کۆتبیی‬ ‫صِگٌّ‪.‬‬

‫‪4‬سبیکهۆپس ‪ Cyclops‬ئّفسبَّیّکی کۆَی گریگّکبَّٔ ثّٔ فیهّ تَّّ ئّفسَٕٔبٔییبَّ صِگٕتراٌ چبٔێکی سڕیبٌ نّ‬ ‫َبٔچّٔاَضا ّْثِٕٔ‪ِٔ { .‬رگێڕِکبٌ}‬

‫‪Page 29‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫تَّبَّت صٔاتر نّ سەتّی ضبَزِیّيضا ئّستێرَِبسی ثَّبٔثبَگی‬ ‫کێپهّر(‪ 1630-1571()Johannes Kepler‬ز) ثبِٔڕی ٔاثٕٔ ّْسبرِکبٌ‬ ‫ْۆضیبرییبٌ ّْیّ ثۆ یبسبکبَی جٕڵّ ٔ ثّ ْۆی" ثیریبَِّٔ" ّْستی پێضِکٌّ‪.‬‬

‫یْٕبَس‬ ‫ئبڵًبَیی‬ ‫ّْستی تێگّیطتٍ ٔ‬

‫ئّٔ ثیرۆکّ ثبِٔی نّ سّر یبسبکبَی سرٔضت ّْیّ يّثّستی نّپطتِّٔیّ‪ ،‬کّ رَِگضأَِّی‬ ‫ثیرکرصَِّٔی سّرصِيی کۆَّ‪ .‬ثۆچیی یبسبکبَی سرٔضت ثّيطێِٕیّی ٌّْ رِفتبر صِکٌّ؟‬ ‫نّکبتێکضا صِثٕٔایّ ثگٕترایّ چۆٌ ّْڵضِسٕڕێٍ؟ ئّریستۆ کّسێک ثٕٔ رێجّرایّتی ئّٔاَّی صِکرص‪،‬‬ ‫ثبِٔڕیبٌ ثِّٔ َّثٕٔ زاَست نّ سّر تبلیکرصَِّٔکبٌ ثَّضِ‪ .‬پێٕاَی ٔرص ٔ ئّژيبری يبتًبتیکیی نّ‬ ‫ّْر ثٕارێک نّ سّرصِيی کۆَضا ئَّجبيضاَیبٌ زۆر گراٌ ثٕٔ‪ .‬ثُبغّی َٕٔسیٍ نّ ْێًبِٔ ثۆ ژيبرِ‪،‬‬ ‫کّ ثۆ پێٕاَّکرصَی ڕۆژاَّ زۆر گَٕجبٔ ثِٕٔ يێژٔ​ِٔکّی صِگّرێتِّٔ ثۆ سبڵی ‪ 700‬ی زاییُی‪ ،‬کبتێک‬ ‫ْیُضییّکبٌ َّْگبٔێکی زۆر گّٔرِیبٌ ثّرِٔ صرٔستکرصَی ئبيرازێکی ثّْێز ْبٔیطت‪ .‬چّيکی‬ ‫کٕرتکرأِ ثۆ يٕجّة ٔ سبنت تب سەتّی پبَزِیّو ثَٕٔیبٌ َّثٕٔ‪ّْ .‬رِْٔب صِستّٔاژِی یّکسبٌ‬ ‫یبسٕص ئّٔ کبتژيێراَّی چرکّیبٌ صِژيبرص تب پێص سەتّی ضبَزِیّو َّثٌٕٔ‪.‬‬ ‫ثّّْيّدبڵ‪ ،‬ئّریستۆ گرفتی نّ پێٕاَّ ٔ ئّژيبرکرصَضا َّصِثیُی کّ نّ ثّرصِو گّضّسَّضَی‬ ‫فیزیبصا ثّرثّستجٌٕٔ ٔ صِکرا ثّرّْيی ثّپێزیبٌ نێّٓڵێُجێرێ‪ ،‬چَٕکّ ئّو ضتبَّی ثّ پێٕیست‬ ‫َّصِزاَی‪ .‬نّثّرايجّرصا ئّریستۆ فیزیبی سۆی نّ سّر ئّٔ پریُسیپبَّ صاَب کّ ثّالی سۆیِّٔ ثڵُض‬ ‫ثٌٕٔ‪ .‬ئّٔ فبکتّکبَی صاصِپۆضی ٔ جّستی نّ سّر ْۆکبری ضتّکبٌ ثٕٔ ثّٔ ضێٕازِی رٔ​ٔصِصٌِ ثێ‬ ‫ئِّٔی نّ سّر ٔرصِکبریی رٔ​ٔصأِ زاَسییّکبٌ کّيتریٍ کبر ثکبت‪ .‬کبتێک ئَّجبيّکبَی‬ ‫صژایّتییبٌ ّْثٕٔ نّگّڵ ئّٔ ضتبَّی رٔ​ٔ صِصٌِ ٔ َّصِکرا چبٔپۆضییبٌ نێ ثکبت‪ ،‬ئّریستۆ صِْبت‬ ‫چبکسبزیی نّ سّر ئبکبيّکبٌ صِکرص‪ .‬ثّاڵو ئّو چبکسبزییبَّ تَّیب ثۆ ئّٔ دبڵّتبَّ ثٕٔ کّ‬ ‫ضتّکبٌ نّگّڵ یّک یّکیبٌ َّصِگرتِّٔ‪ .‬گریُگ َّثٕٔ چَّض تیۆرییّکّ نّ راستییِّٔ صٔ​ٔر ثٕٔایّ‪،‬‬ ‫ئّٔ صِْبت َّْضێک گۆڕاَکبریی صِکرص ثۆ ئِّٔی کۆتبیی ثّ کێطّکبٌ ثٓێُێت‪.‬‬ ‫ثۆ ًََّٕٔ تیۆرییّکّی صِرثبرِی جٕڵّ صِیگٕت‪ ،‬تَّّ لٕرسّکبٌ کبتێک ثّرصِثُِّٔ سێراییّکّیبٌ‬ ‫َّگۆڕِٔ نّسّر کێطّکبَیبٌ ثَّضِ‪ .‬ثۆ ضرۆڤّکرصَی ئّٔ راستییّ رٔ​َّٔی تَّّکبٌ نّ کبتی‬ ‫ثّرثَِّٕٔٔصا سێراییبٌ زیبص صِکبت پریُسیپێکی تبزِی صرٔست کرص‪ -‬تَّّکبٌ کبتێک ثّرصِثُِّٔ‬ ‫تبٔصاَیبٌ (‪ّْ )Acceleration‬یّ ٔدّزیبٌ نێیّ ثّ ضبصیی ثگّڕێُِّٔ ثۆ ئّٔ ضٕێُّ سرٔضتییّی کّ‬ ‫جێگیر صِثٍ‪ .‬ثۆیّ نّ ئّيڕۆصا ئّيّ زۆرتر ثۆ ضرۆڤّی َّْضێک سّڵکی عّٔايّ تب ثّ تَّّ ثێ‬ ‫گیبَّکبٌ صِگبت‪ٔ .‬ێڕای ئِّٔی تیۆرییّکبَی ئّریستۆ زۆرثّی کبت پێطجیُییّکبَی ثێُرر ٔ پٕٔچ‬ ‫ثٌٕٔ‪ ،‬ثّو دبڵّضِّٔ‪ ،‬تێڕٔاَیُّ زاَستییّکبَی َزیکّی صٔ​ٔ ّْزار ‪ 2000‬سبڵ ثّسّر ڕۆژئبٔاصا‬ ‫زاڵ ثٌٕٔ‪.‬‬ ‫ئّٔاَّی ثّصٔای کریستبَّکبَی گریکضا ْبتٍ نّگّڵ ئّٔ ثبِٔڕِ َّثٌٕٔ کّ پێیٕاثٕٔ گّرصٔ​ٌٔ‬ ‫نّالیٌّ یبسبی سرٔضتی ثێڕِدًِّٔ ثّڕێِٕ صِثرێت‪ّْ .‬رِْٔب صژایّتیی ئِّٔیطیبٌ صِکرص کّ يرۆڤ‬ ‫نّو گّرصٔ​َّٔصا جێگّیّکی ضبَبزیی نَّبٔ گّرصٔ​َٔضا َّثێ‪ .‬نّ يبِٔی سەتّکبَی َبِٔڕاستضا ْیچ‬ ‫‪Page 30‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫چّضُّ سیستًێکی گَٕجبٔی فّنسّفیی ثَٕٔی َّثٕٔ‪ ،‬ثبثّتی ْبٔثّش ئِّٔثٕٔ‪ ،‬گّرصٔ​ٌٔ سبَۆچکّی‬ ‫ٔازییکرصَی سٕصایّ‪ ،‬ئبییُیص ثّ ضێِٕیّکی ضبیستّ سٕێُضَِّٔی نّ سّر صیبرصِکبَی سرٔضت‬ ‫َّصِکرص‪ ،‬نّڕاستییضا نّ سبڵی ‪ 1277‬ز لّضّ ”تێًپیر" ی پبریس ‪Bishop Tempier of Paris‬‬ ‫نّکبتێکضا فّريبَّکبَی (پبپب جۆَی یبَزِ) (‪ )Pope John 11‬ی جێجّجێضِکرص‪ ،‬نیستێکی نّ ‪219‬‬ ‫ّْڵّ ٔ کٕفر ‪ heresy‬کّ ثّ تبٔاٌ ئّژيبر صِکراٌ ریزثَّض کرصثٕٔ‪ .‬نّ َێٕ ئّٔاَّصا کٕفرێک ئِّٔ‬ ‫ثٕٔ‪ ،‬ثبِٔڕثٌٕٔ ثّ یبسبکبَی سرٔضت ضّریک صۆزیُِّٔیّ ثۆ سٕصأَِضی لبصری رِْب‪ .‬سّرَجڕاکێطّ‬ ‫کّ پبپب جۆٌ چَّض يبَگ صٔاتر ثّ ْۆی کبریگّریی یبسبی کێطکرصَی زِٔییِّٔ يرص‪ ،‬کبتێک ثًُیچی‬ ‫کۆضکّکّی ثّسّرصا رٔ​ٔسب‪.‬‬

‫ثّ صرێژایی دٕکًی يّيهّکّتّکّو یّک ضت‬ ‫فێر ثٕٔو ئّٔیص ثّرزثَِّٕٔٔی پهّی گّريبیّ‬ ‫چّيکی َٕێی یبسبکبَی سرٔضت نّ سەتّی دّڤضِیّيضا صِرصِکّٔێت‪ .‬نّٔاَّیّ کێپهّر یّکّو زاَب‬ ‫ثٕٔثێت ثّپێی تێريی ّْستکرصٌ ثّ زاَستی َٕێ ثّثبضیی نّ یبسبکبٌ تێگّضتجێت‪ .‬ثّاڵو ِٔک‬ ‫ثبسًبَکرص ئّٔ ْێطتب صِستی نّ گیبَگّرایی ثۆ تَّّ فیزیبییّکبٌ ثّر َّصِصا‪ .‬گبنیهیۆ(‪-1642‬‬ ‫‪ 1564‬ز) نّ زۆرثّی کبرِ زاَستییّکبَیضا تێريی یبسبی ثّکبر َّصِْێُب (ِٔک نّ ثڕێک کبرِ‬ ‫ِٔرگێڕصرأِکبَیضا صِرصِکّٔێت) ‪ ،‬ثّّْيّدبڵ ٔضّی یبسبی ثّکبر ْێُب ثێت یبٌ َب‪ ،‬پّرصِی نّ‬ ‫سّر کۆيّڵێکی زۆر نّ یبسبکبٌ الصا ‪ّْ ،‬رِْٔب پطتگیریی نّ پریُسیپّ گریُگّکبٌ کرصٔ​ِٔ کّ‬ ‫ثیُیٍ پبیّی زاَستّ ٔ ئبيبَجی زاَستیص تٕیژیُِّٔیّ ثۆ صۆزیُِّٔی ئّٔ پێَِٕضییّ چۆَبیّتییّی‬ ‫نّ َێٕاٌ صیبرصِ فیزیبییّکبَضا ثَٕٔیبٌ ّْیّ‪ ،‬ثّالو رێُّ صێکبرت(‪ 1596-1650()Descartes‬ز)‬ ‫یّکّو کّس ثٕٔ چّيکی یبسبکبَی سرٔضتی ثّڕٔ​َٔیی ٔ ثّ ٔرصیی فۆريۆنّ کرص ِٔک ئِّٔی ئێستب‬ ‫ئێًّ تێگّییطتٕیٍ‪.‬‬ ‫‪Page 31‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫صێکبرت ثبِٔڕی ٔاثٕٔ ّْئٕ صیبرصِ فیزیبییّکبٌ صِثێ ثّ پێی ثّریّککّٔتُی ثبرستبییّ(‪)Mass‬‬ ‫ثزۆکّکبٌ ضرۆڤّ ثکرێٍ کّ نّژێر فّريبَڕِٔایی سێ یبسبی ثَّبٔثبَگ نّیبسبکبَی جٕڵّی‬ ‫صِثٍ‪،‬‬ ‫َیٕتُضاٌ‪ .‬صێکبرت سّنًبَضی ئّو یبسبیبَّی سرٔست ثۆ ّْئٕ ضٕێُێک ٔ ّْئٕ کبتێک‬ ‫ّْرِْٔب ثّڕٔ​َٔیی ثبسی ئِّٔی کرصٔ​ِٔ کّ يهکّچیی تَّّ ثزۆکّکبٌ ثۆ ئّو یبسبیبَّ ثّ يبَبی‬ ‫ئِّٔ َییّ ثیرکرصَِّٔیبٌ ّْیّ‪ّْ .‬رِْٔب نّ گریُگیی ئّٔ ضتّی‪ ،‬ئێستب ئێًّ َبٔيبٌ نێُبِٔ يّرجّ‬ ‫سّرِتبییّکبٌ(‪ )Initial condition‬ثبش تێگّیطتجٕٔ‪.‬‬ ‫ئّو ضیکرصَّٔاَّ ثبس نّ صۆسی سیستى صِکبت نّ سّرِتبی ّْر ئبَٕسبتێکضا ثێت‪ ،‬يرۆڤ صِتٕاَێ‬ ‫پێطجیُیی سیستًّکّ ثکبت‪ ،‬کبتێک کۆيّڵێک نّ يّرجّ سّرِتبییّکبَی پێجضرێت‪ .‬یبسبکبَی سرٔضت‬ ‫ئِّٔ صِستُیطبٌ صِکٌّ‪ ،‬سیستى ثّتێپّڕثَٕٔی کبت گّضّصِکبت‪ .‬ثّاڵو ثێ صِستُیطبَکرصَی‬ ‫يّرجّ سّرِتبییّ صیبریکرأِکبٌ َبکرێت گّضّی سیستًّکّ صیبری ثکرێت‪ .‬ثۆ ًََّٕٔ ئّگّر‬ ‫کۆترێک نّ کبتی سفرصا راستّٔسۆ ِٔک ّْئٕ تَّّکبٌ ثفڕێ‪ ،‬ئّٔ ڕێگّیّی صِیجڕێت ثّ پێی‬ ‫یبسبکبَی َیٕتٍ صیبری صِکرێت‪ ،‬ثّاڵو ئبکبيّکّ ثّ تّٔأیی جیبٔاز صِثێت ئّگّر کۆترِکّ نّکبتی‬ ‫سفرصا نّ سّر تّنێکی تّنّفۆٌ َیطتجێتِّٔ یبٌ ثّ سێرایی ‪ 20‬يبیم نّ کبتژيێرێکضا ثفڕێت‪ .‬ثۆ‬ ‫ئِّٔی یبسبکبَی فیزیب ثّکبرثٓێُرێٍ صِثێت ثزاَرێت کّ صۆسی سیستًّکّ نّ سّرِتبِٔ یبٌ الی‬ ‫کّو نّ کبتێکی صیبریکرأصا چۆٌ ثِٕٔ (ّْرِْٔب صِتٕاَرێ نّ یبسبکبٌ کّڵک ِٔرثگێرێت ثۆ‬ ‫سیستًێک کّ کبت ثّرِٔ صٔأِ ثگّڕێُرێتِّٔ)‪.‬‬ ‫ثّ َۆژَِکرصَِّٔی ثیرٔڕاکبٌ صِرثبرِی ثَٕٔی یبسبکبَی سرٔضت‪ ،‬جۆرێکیتر نّ تێرٔاَیٍ ثۆ‬ ‫گَٕجبَضَی کۆَسێپتی سٕصا نّگّڵ ئّو یبسبیبَّصا صرٔست ثٕٔ‪ .‬ثّ پێی صێکبرت سٕصا صِتٕاَێت‬ ‫تَّیب راستیی ٔ چّٔتیی پێطُیبرِ ئبکبرییّکبٌ یبٌ تیۆرییّکبَی ثیرکبریی ثگۆڕێت‪ ،‬ثّاڵو‬ ‫َبتٕاَێت یبسبکبَی سرٔضت ثگۆڕێت‪ .‬ئّٔ ثبِٔڕی ٔاثٕٔ سٕصا صِ تٕاَێت یبسبکبَی سرٔضت صیزاییٍ‬ ‫ثکبت ثّاڵو ّْڵجژارصَی یبسبکبَی نّصِستضا َییّ‪ .‬سٕصا ئّٔ یبسبیبَّی ّْڵجژارص کّ ئێًّ‬ ‫صِستٕپَّجّی نّگّڵ َّرو صِکّیٍ‪ ،‬چَٕکّ تَّیب کۆيّڵّ یبسبیّکٍ کّ ئیًکبَیبٌ ّْیّ‪.‬‬ ‫ئّيّ نِّٔصِچێت صِستضرێژیی ثۆ سّر صِسّاڵتّکبَی سٕصا ثێت‪ .‬ثّاڵو صێکبرت ئّٔ ْۆکبراَّی‬ ‫صِْێُبیِّٔ کّ یبسبکبٌ گۆڕاَکبرییبٌ تێضا َبکرێت چَٕکّ ئّٔاٌ رَِگضِرِِٔی سٕصأَِضٌ کّ سۆی‬ ‫سبَِٔی سرٔضتّ‪ ،‬ئّگّر ئِّٔ ڕاست ثٕٔایّ‪ ،‬صِکرێت ٔا صاثُرێ‪ ،‬سٕصا ْێطتب ثّ پێی يّرجّ‬ ‫سّرِتبییّکبَی ٔاثّستّ‪ ،‬ئّٔ يبفّی ّْیّ کۆيّڵّ جیٓبَێکی جیبٔاز صرٔست ثکبت‪ ،‬ثّاڵو صێکبرت‬ ‫َکۆڵیی نّ ئەيەش صِکرص‪ .‬ئّٔ صِیگٕت رێکشستُی يبصصِ نّ سّرِتبی گّرصٔ​َٔضا ثّّْر جۆرێک‬ ‫ثٕٔثێت ثّ پێی کبت جیٓبَێک ّْر صرٔست صِثٕٔ نّيّی ئێستبيبٌ ثچێ‪ .‬ثّٔالتریطِّٔ‪ ،‬صێکبرت‬ ‫پّی ثِّٔ ثرصثٕٔ سٕصا ّْر کّ زاَیتی ئّو جیٓبَّی صرٔستی کرصٔ​ِٔ ئیص صِکبت ٔ ثّڕێِٕ صِچێ‪،‬‬ ‫ثّ تّٔأیی صِستجّرصاری ثٕٔ‪ ،‬ثّ تَّیب جێیٓێطت‪.‬‬

‫‪Page 32‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫ْبٔضێِٕی ئّيّ(ثّ َّْضێک جیبٔازییِّٔ) نّ الیٌّ ئیسذبق َیٕتٍ (‪ 1643-1727‬ز) ِٔ صاَرا‪َ .‬یٕتٍ‬ ‫ئّٔ کّسّ ثٕٔ چّيکی َٕێی یبسبی زاَستیی نّ رێگّی سێ یبسبِٔ‪ ،‬یبسبی جٕڵّٔ ٔ یبسبی ْێزی‬ ‫کێطكرصٌ کّ ثۆ سٕڕأَّی زِٔیی ٔ يبَگ ٔ ّْسبرِکبٌ ‪ّْ ،‬رِْٔب ْۆکبری ثّرز ٔ َزيجَِّٕٔٔیی‬ ‫جّزر ٔ يّصی (‪ )Tides‬ئبٔی صِریبکبَی صاْێُبٔ ضرۆڤّی کرصٌ‪.‬‬ ‫ثڕێک نّٔ ْبٔکێطبَّی ئّٔ صایٓێُبٌ نّگّڵ َّْضێک صاَسمّی ثیرکبرییضا‪ ،‬نّثیرصۆزِکبَی ئِِّٔٔ‬ ‫صاتبضرأٌ ٔ تب َّْٕٔکّش نّٔاَّکبَضا صِگٕترێُِّٔ‪ .‬کبتێک تّالرسبزێک‪ ،‬ئبپبرتًبَێک صیزاییٍ‬ ‫صِکبت یبٌ ئَّضازیبرێک ئٕتۆيجیهێک صیزاییٍ صِکبت یبٌ فیزیبٔییّک ثیّٔێت ٔ ثزاَێت چۆٌ‬ ‫يٕضّکێک صِگبتّ سّر ّْسبرِی يّریز(‪ ٔ )Mars‬چۆٌ يبٔەکەی ثپێٕێ‪ ،‬صِثێت ثیر نّٔ ْبٔکێطبَّ‬ ‫ثکبتِّٔ‪ّْ .‬رِٔک ضبعیر پبپب ئّنێکسبَضِر (‪ )Alexander Pope‬گٕتٕیّتی‬ ‫سرٔضت ٔ یبسبکبَی سرٔضت نّ تبریکییضا ضبرصراثَِّٕٔٔ‬ ‫سٕصا صَِگی نّ َیٕتٍ کرص! ّْئٕیبٌ ٔااڵ ثَِّٕٔٔ‪.‬‬ ‫نّو سّرصِيّصا زۆرثّی زاَبکبٌ صِڵێٍ یبسبی سرٔضت‪ ،‬کۆيّڵّ رێسبیّکّ ثَّضٌ نّسّر رێکٕپێکیی‬ ‫ضتّ ثیُرأِکبٌ ٔ پێطجیُییّکبَیطیبٌ صٔ​ٔرتر نّ ّْنٕيّرجی َّْٕٔکّ صِڕۆٌ‪ .‬ثۆ ًََّٕٔ ئێًّ‬ ‫ّْئٕ ڕۆژێک سّرَجی ّْڵٓبتُی سۆر نّ سۆرّْاڵتّٔە‪ ،‬نّ ّْئٕ ثّیبَیبَێکی ژیبَی ڕۆژاَّيبَضا‬ ‫صِصِیٍ‪ ،‬ثّگٕێرِی یبسب" سۆر ّْيیطّ نّ رۆژّْاڵتِّٔ ثّرز صِثێتِّٔ " ئّيّ گطتگیرثَّٕٔ کّ نّ‬ ‫صِرِِٔی سُٕٔرِکبَی ثیُییُی ئێًّ ثۆ ّْڵٓبتُی سۆر صِکرێت ٔ صِضکرێ تبلیجکرێتِّٔ ٔ پێطجیُیی‬ ‫ئبییُضِضی ثۆ ثکرێت‪ .‬نّ الیّکیترِِٔ رستّیّکی ِٔک" کۆيپیٕتّرِکبَی ئّو فّريبَگّیّ رِضٍ"‬ ‫یبسبی سرٔضت َییّ چَٕکّ ئّيّ ثّ تَّیب پێَِٕضیی ثّ کۆيپیٕتّرِکبَی َبٔ فّريبَگّکِّٔ ّْیّ‬ ‫َبتٕاَرێت نّسّر ئّيّ پێطجیُیی ٔا ثکرێت " ئّگّر فّريبَگّکّو کۆيپیٕتّری َٕێتری کڕیی ّْر‬ ‫رِش صِثێت"‪.‬‬ ‫تێگّیطتُی يۆصێرَبَّيبٌ سّثبرِت ثّ تێريی " یبسبی سرٔضت " ثبثّتێکّ فّیهّسٕٔفّکبٌ ثّ‬ ‫صرێژیی ثبسیبٌ کرصٔ​ِٔ‪ ،‬پرسیبرِکّ زۆر نِّٔ يڵترِ کّ پێطتر ثّثیریبَضا صِْبت‪ .‬ثۆ ًََّٕٔ‪،‬‬ ‫فّیهّسٕٔف جۆٌ صِثهیٕ کبڕۆڵ (‪ ،)John W. Carroll‬رستّی" ّْئٕ گۆیّکی ئبڵتٌٕ تیرِکّی نّ‬ ‫یّک يبیم کّيترِ" نّگّڵ رستّی" ّْئٕ گۆیّ یٕراَیۆيییّ ‪ِ 235 -‬کبٌ تیرِکّیبٌ نّ يبیهێک‬ ‫کّيترِ" ثّرأرص کرص‪ .‬ئِّٔی ثّ تبلیکرصَِّٔ ثیُیًبٌ نّ جیٓبَضا پێًبٌ صِڵێت کّ گۆی ئبڵتَٕیی ثّ‬ ‫تیرِی یّک يبیم ثَٕٔی َییّ‪ ،‬صِضکرێ زۆر صڵُیب ثیٍ ّْرگیز ثَٕٔی َبثێت‪ .‬ثّاڵو ئێًّ ْێطتب‬ ‫ثّڵگّیّکًبٌ َییّ ثۆيبٌ ثسّنًێُێت ئّيّ صِثێت یبٌ َب‪ّْ ،‬ر ثۆیّ ئّيّ ثّ یبسب صاَبَرێت‪.‬‬ ‫نّ الیّکیترِِٔ رستّی" ّْئٕ گۆیّ یٕراَیۆيییّ ‪ِ 235 -‬کبٌ تیرِکّیبٌ نّ يبیهێک کّيترِ"‬ ‫صِکرێت یبسبی سرٔضت ثێت‪ .‬ثّ پێی ئّٔ ضتبَّی صِرثبرِی فیزیبی َبٔ​ٔکیی صِیزاَیٍ گۆیّکی‬ ‫یٕراَیۆيی ‪ 235‬یی تیرِکّی تب ‪ 6‬ئیُچ زیبتر گّضّ صِکبت‪ ،‬نّٔ سبڵّصا ثّ ْۆی تّلیُِّٔی‬ ‫َبٔ​ٔکییِّٔ تێک صِچێت‪ ،‬نێرِصا صِتٕاَیٍ صڵُیبثیٍ گۆی نّٔ چّضُّ ثَٕٔیبٌ َییّ( تَّبَّت‬ ‫ئبیضیبیّکی زۆر سراپّ ئّگّر یّکێک ثیّٔێت صاَّیّک نّٔاَّ صرٔست ثکبت!) ئّو ثبثّتّ جیبٔازاَّ‬ ‫‪Page 33‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫پێطبَی صِصەٌ‪َ ،‬بثێت ئّٔ ضتبَّی صِثیُرێٍ ِٔک یبسب گطتگیر ثکرێٍ‪ ،‬زۆرثّی یبسبکبٌ ِٔک‬ ‫ثّضێک نّ یبسبیّکی گّٔرِتر یبٌ ثّسترأِ ثّ سیستًی یبسبکبَی ترِِٔ چبٔیبٌ نێضِکرێ‪.‬‬ ‫نّ زاَستی َٕێضا یبسبکبَی سرٔضت ثّ گطتیی‪ ،‬يبتًبتییکبَّ صاصِڕێژریٍ‪ .‬ئّٔاٌ صِتٕاٍَ ٔرص{صِلیك}‬ ‫یبٌ ثّ َزیکّیی{تّلریجیی} ثٍ‪ .‬ثّاڵو صِثێت ثّثێ جیبٔازیی ثّ تبلیکرصَِّٔ ثسّنًێُرێٍ ئّگّر‬ ‫ثّضێِٕیّکی گطتییص َّثێت الی کّو ثّ پێی َّْضێک يّرج ثٍ‪ ،‬ثۆ ًََّٕٔ ئێًّ صِزاَیٍ‬ ‫نَّّْٕٔکّصا یبسبکبَی َیٕتٍ صِثێت گۆڕاَکبرییبٌ ثّ سّرصا ثێت‪ ،‬ثّتبیجّت کبتێک تَّّکبٌ نّ‬ ‫جٕڵّصا سێراییّکبَیبٌ نّ سێرایی رٔ​َٔبکیی َزیک صِثێتِّٔ‪ .‬ثّيطێٕەیەش ْێطتب ئێًّ یبسبکبَی‬ ‫َیٕتٍ ِٔک یبسب صِْێڵیُِّٔ چَٕکّ ئّٔاٌ الی کّو ثّ رێژِیّکی زۆر ثبش ثۆ ّْر ئبَٕسبتێک کّ‬ ‫تَّّکبٌ‪ ،‬سێراییّکبٌ نّ سێرایی رٔ​َٔبکیی زۆر کّيتر ثٍ‪ ،‬ثّ یبسب ئّژيبرص صِکرێٍ‪.‬‬ ‫ئّگّر سرٔضت نّژێر فّريبَڕِٔایی یبسبکبَضایّ‪ ،‬سێ پرسیبر سّر ّْڵضِصٌِ‪:‬‬ ‫‪ .1‬سّرچبِٔی یبسبکبٌ چییّ؟‬ ‫‪ .2‬ئبیب ّْنٕيّرجی َبئبسب( ضبز) ثۆ یبسب ثَٕٔی ّْیّ ‪ِٔ ،‬ک يٕعجیزِ؟‬ ‫‪ .3‬ئبیب ثّ تَّیب یّک کۆيّڵّ یبسبی يٕيکیٍ ثَٕٔیبٌ ّْیّ؟‬ ‫ئّو پرسیبرِ گریُگبَّ ثّچَّضیٍ ضێٕاز نّالیٌّ زاَبکبٌ‪ ،‬فّیهّسٕٔفّکبٌ ٔ سٕصاَبسبَِّٔ‬ ‫لسّیبٌ نّسّر کرأِ‪ِٔ .‬اڵيی یّکّو پرسیبر ثّ ضێِٕیّکی تراصیسیۆَیی صرأِتِّٔ‪ِٔ .‬اڵيی‬ ‫کێپهّر‪ ،‬گبنیهیۆ ‪ ،‬صێکبرت ٔ َیٕتٍ – ئِّٔ ثٌٕٔ کّ یبسبکبٌ کبری سٕصاٌ‪ .‬ثّ ّْيّدبڵ ئّيّ نّٔ‬ ‫پێُبسّیّ صِرَبچێت کّ گیبَی یبسبکبَی سرٔضت ثّ ثّر سٕصاصا ثجڕیٍ‪ .‬جگّ نّيبَّ ِٔک کتێجی‬ ‫ئیُجیهی کۆٌ ‪َّْ 5‬ضێک سّڵک سیفّتی جٕصا ثّ سٕصا صِثّسطٍ‪ .‬ثّکبرْێُبَی سٕصا ثۆ ِٔاڵيی‬ ‫یّکّو پرسیبر تَّیب ئبڵٕگۆڕی َٓێُییّکّیە ثّ یّکێکی تر‪ .‬ثۆیّ ئّگّر ئێًّ سٕصا ثشّیُّ َێٕ‬ ‫ِٔاڵيی یّکّو پرسیبريبَِّٔ‪ ،‬لّیراَێک نّ پرسیبری صٔ​ِٔيضا صرٔست صِثێت‪ :‬ئبیب يٕعجیزِکبٌ‬ ‫ثّصِر نّ یبسبکبٌ ثَٕٔیبٌ ّْیّ؟‬ ‫ثیرٔڕاکبٌ صِرثبرِی ِٔاڵيی پرسیبری صٔ​ِٔو جیبٔازیی زۆریبٌ ّْیّ‪ .‬ئّفاڵتۆٌ ٔ ئّریستۆ‪ِٔ ،‬ک‬ ‫َبٔصارتریٍ َٕٔسّراَی گریکی کۆٌ‪ ،‬ثبِٔڕیبٌ ٔایّ ثّصِر {ئیستیسُب} ثۆ یبسبکبٌ ثَٕٔی َییّ‪.‬‬ ‫ثّاڵو ئّگّر یّکێک تێرٔاَیُی ئیُجیهیی ّْثێت الی ئّٔ سٕصا َّ تَّیب یبسبکبَی صرٔست‬ ‫کرصٔ​ِٔ نّ ّْيبٌ کبتیطضا صِکرێ نّ رێگّی َٕێژٔ َزأِ صأای ئیستیسُبی نێجکرێت– ثۆ‬ ‫َۆژصاریی َّسۆضییّ صريّکبٌ‪ ،‬کۆتبییٓێُبٌ ثّ ٔضکّسبڵیی زۆر ثّپّنّ‪ ،‬یبٌ صٔ​ٔثبرِ‬ ‫جێگیرکرصَِّٔی یبری کرۆکێت(‪ )Croquet‬نَّبٔ یبرییّکبَی ئۆنۆيپیکضا‪ .‬ثّ پێچّٔاَّی ثۆچَٕٔی‬ ‫صێکبرتِّٔ‪َ ،‬زیکّی ّْئٕی کریستیبَّکبٌ ٔا ثیر صِکَِّّٔ‪ ،‬سٕصا صِتٕاَێت یبسبکبٌ ثّ‬ ‫يّثّستی يٕعجیزِ ڕأِستێُێت‪ .‬تَّبَّت َیٕتٍ ِٔک سّرچبِٔیّک ثیری نّ يٕعجیزِ‬ ‫صِکرصِِٔ‪َ .‬یٕتٍ ثڕٔای ٔاثٕٔ سٕنگّی ّْسبرِکبٌ صِکرێ نّرزۆک ثٍ ثّ ْۆی کێطكرصَی‬ ‫ّْسبرِیّک نّالیٌّ ئّٔی ترِِٔ کّ صِثێت ثّ ْۆی صرٔستجَٕٔی پّضێٕیی ٔ الصاٌ نّ‬ ‫‪5‬‬

‫‪( -‬عّْضی لّصیى ‪)Old testament‬‬

‫‪Page 34‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫رێڕِِٔکّ‪ ،‬ثّتێپّڕثَٕٔی کبت ئّو الصاَّش زیبص صِثێت‪ .‬ئبکبيّکّش صِثێت ثّ ْۆی ئِّٔی‬ ‫ّْسبرِکّ رٔ​ِٔٔ سۆر ثّرثێتِّٔ یبٌ نّ کۆيّڵّی سۆر ثچێتّ صِرِِٔ‪ .‬ثۆیّ سٕصا صِثێت جبرێکی‬ ‫تر رێرِِٔکبٌ ِٔک سۆی نێجکبتِّٔ‪،‬‬ ‫ئّٔ ثبِٔڕی ٔاثٕٔ" ّْڵکرصَی کبتژيێری ئبسًبَیی ‪ ،‬کبرِسبتی ثّصٔأِیّ ئّگّر رۆژێک‬ ‫ثکّٔێتّکبر"‪ .‬ثّ ّْيّدبڵ پییر‪-‬سبیًٌٕ يبرکۆس صی الپالس( ‪Pierre Simon de‬‬ ‫‪ )1749-1827()Laplace‬ثّ کٕرتیی ثّ الپالس َبسرأِ‪ ،‬صِیگٕت الصاَّکبٌ ثّ ضێِٕی کبتییّ‪،‬‬ ‫نّ جیبتی ئِّٔی ّْسبرِکبٌ نّسّریّک کّڵّکّ ثٍ‪ ،‬نّ رِٔگّکبَضا صٔ​ٔثبرِ صِثُِّٔ‪ .‬ثۆیّ‬ ‫ثّيطێِٕیّ سیستًّکّ سۆی رێک صِسبتِّٔ‪ ،‬ثّيپێیّ ئِّٔی تب ئێستب گّرصٔ​ٌٔ نّ تێضاچٌٕٔ‬ ‫صِرثبز ثِٕٔ‪ ،‬پێٕیستی َّکرصٔ​ِٔ سٕصایّک سۆی تێّٓڵمٕرتێُێ‪.‬‬ ‫الپالس ئّٔ کّسّیّ کرێضتی ئِّٔی صِصرێتی ثڕیبری چبرَِسٕٔسسبزی زاَستیی صأِ‪ .‬ئّگّر نّ‬ ‫کبتێکی صیبریکرأصا صۆسی گّرصٔ​ٌٔ ثزاَرێت صِکرێت ثّ تّٔأیی ثّ ْۆی کۆيّڵّ یبسبیّکی‬ ‫تّٔأِِٔ‪ ،‬ئبییُضِ ٔ راثرصٔ​ِٔکّی صیبری ثکرێت‪ .‬ئّيّ ئّگّری يٕعجیزِ ٔ رۆڵێکی چبپٕٔک ثۆ‬ ‫سٕصا َبْێڵێتِّٔ‪ .‬صیتێريیُیزيی(‪{ 6)determinism‬دەتًیەتی} زاَستیی ِٔاڵيێکی زاَستیی‬ ‫َٕێیّ ثۆ پرسیبری صٔ​ِٔو‪ ،‬کّ الپالس فۆريّڵّی کرصٔ​ِٔ‪ .‬نّڕاستییضا ئّيّ یّکێکّ نّ کۆڵّکّکبَی‬ ‫زاَستی َٕێ ّْرِْٔب یّکێک نّٔ پریُسیپبَّیّ ثّصرێژایی ئّو کتێجّ ثبسکرصَی گریُگّ‪.‬‬ ‫ئّگّر تَّیب کبتێک راست ثێت کّ ثّرزِ‬ ‫یبسبی زاَستیی‪ ،‬یبسبی زاَستیی َییّ‬ ‫سرٔضت(‪ )Supernatural‬صِستی تێِٕر َّصات‪ .‬ثۆ َبسیُی زیبتری ئّيّ‪َ ،‬بپهێٌٕ(‪ )Napoleon‬نّ‬ ‫الپالسی پرسیِٕ چۆٌ سٕصا صِسرێتّ َێٕ چٕارچێِٕی ئّو ٔێُّیِّٔ‪ .‬الپالس ِٔاڵيی صأِتِّٔ ‪" :‬‬ ‫ثّرێز‪ ،‬پێٕیستى ثّٔ گریًبَّیّ(‪َّ )Hypothesis‬ثِٕٔ"‬ ‫نّٔ کبتِّٔی يرۆڤ نّ َبٔ ئّو گّرصٔ​َّٔصا صِژی ٔ کبرنێک ّْیّ نّ َێٕاٌ يرۆڤ ٔ تَّّکبَضا‪،‬‬ ‫صِثێت ثّّْيبٌ ضێِٕش صیتێريیُیز يی زاَستیی ثۆ يرۆڤیص راست ثێت‪ .‬زۆر کّس الرییبٌ َییّ‬ ‫نِّٔی کّ صیتێريیُیزيی زاَستیی فّريبَڕِٔایی ثّ سّر پرۆسێسّ فیزیبییّکبَضا صِکبت ثّاڵو‬ ‫دّزیبٌ نِّٔیّ ثّصِری ثکٌّ نّ ّْڵسٕکّٔتّکبَی يرۆڤ چَٕکّ ثّڕای ئّٔاٌ يرۆڤ ٔیستی‬ ‫ئبزاصی ّْیّ‪.‬‬ ‫صێکبرت ثّ يّثّستی صِستگرتٍ ثّ ٔیستی ئبزاصِِٔ‪ ،‬سّنًبَضی نّ َێٕاٌ ثیری يرۆڤ ٔ جیٓبَی‬ ‫فیزیبصا جیبٔازیی ّْیّ ٔ ئّٔاٌ پێڕۆی یبسبکبَی فیزیب َبکٌّ‪ .‬ثّ پێی تێڕٔاَیُی ئّٔ‪ ،‬يرۆڤ‬ ‫صٔ​ٔ ثّضّ‪ ،‬نّش ٔ گیبٌ‪ ،‬نّضّکبٌ جگّ نّ يبضێُێکی ئبسبیی ضتێکی تر َییٍ‪ ،‬ثّالو گیبٌ‬ ‫ثبثّتی یبسب زاَستییّکبٌ َییّ‪ .‬صێکبرت زۆر دّزی نّ تٕێکبریی(‪ ٔ )anatomy‬فیزیۆنۆجی صِکرص‬ ‫تَّبَّت ئَّضايێکی ثچٕٔکیطی نّ َبِٔڕاستی يێطکضا صۆزیجِِٕٔٔ‪ ،‬نّ ژێر َبٔی نٕٔی‬

‫‪ determinism -6‬فّنسّفّی َبچبریی‪ ،‬چبرَِٕٔسی نّ صِست سۆیضا َییّ‪ ،‬ثڕیبری نّسّر صرأِ‪ .‬نێرِصا يّثّستی‬ ‫ثڕیبرٔ دٕکًی زاَستییّ‪ ،‬ئۀەی پێی صەگٕترێ دەتًیەتی زاَستیی‪ِٔ ( .‬رگێڕِکبٌ)‬

‫‪Page 35‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫سُّٔثّریی(‪ِٔ )Pineal gland‬ک کٕرسییّک ثۆ ئِّٔی گیبَی نّسّر صاثُیطێ ‪ ،‬ثبِٔڕی ٔاثٕٔ‬ ‫نّٔ نِٕٔصا ّْئٕ ثیرکرصَِّٔکبَی ئێًّ صرٔست صِثٍ‪ ،‬کّ سّرچبِٔی ٔیستی ئبزاصِ‪.‬‬

‫من وای دهبینم که تۆ لێرهدا له ههنگاوی‬ ‫دووهمدا دهبێت زۆر وردتر بیت‬

‫ئبیب سّڵک ٔیستی ئبزاصیبٌ ّْیّ؟ ئّگّر ئێًّ ٔیستی ئبزاصيبٌ ّْیّ ئّی گّضّسَّضَی‬ ‫صرِستّکبٌ ٔ ثباڵکرصَیبٌ نّ کٕێضایّ؟ ئبیب لّٔزِی سّٔز‪،‬ضیٍ یبٌ ثّکتریب ٔیستی ئبزاصیبٌ‬ ‫ّْیّ؟ یبٌ رِفتبری ئّيبَّ ئۆتۆيبتکییّٔ نّ چٕارچێِٕی یبسبی زاَستییضایّ؟ ئبیب تَّیب‬ ‫ئۆرگبَیزيّ چَّضسبَّییّکبٌ ٔیستی ئبزاصیبٌ ّْیّ یبٌ تَّیب ضیرصِرِکبٌ ّْیبَّ؟ ثۆی ّْیّ‬ ‫ئێًّ ثیر ثکّیُِّٔ ضّيپبَزی ٔیستی ئبزاصی ّْثێ‪ ،‬کبتێک لّپ نّ يۆز صِگرێت یبٌ پطیهّ‬ ‫ّْیّتی کبتێک ثّچڕَٕٔک لَّّفّی يبڵّکبًَبٌ صِصڕێُی‪ ،‬ثّاڵو ئّی صِرثبرِی ئّٔ کريّ‬ ‫نٕٔنّیی(‪ِ)Round Worm‬ی نّ پۆنی ثّکتریبکبَی سیُّرثضایتس ئێهیگبَس( ‪Caenorhabditis‬‬ ‫‪ ٔ ِ 7)elegans‬ثَِّٕٔٔرێکی سبصِیّ تَّیب نّ ‪ 959‬سبَّ صرٔست کرأِ؟ ثۆی ّْیّ ّْرگیز‬ ‫ثیرَّکبتِّٔ " کّ ثّکتریبیّکی تبو لێزَِٔی ِٔک ئّٔ ثجێتّ ثّر ثبس ٔ سّرسٕاٌ" ‪ .‬ثّ پێی‬ ‫صٔاییٍ تبلیکرصَِّٔکبٌ ْێطتب صیبر َییّ ئّو ثّکتریبیّ چ جۆرِ سٕصارصَێک ّْڵضِثژێرێت ئبیب‬ ‫ثّسٕصارصَی سراپ‪ ،‬کبيی صِضکێ یبٌ ثّ صٔای ضتێکی ثبضترصا صِگّڕێت‪ ،‬ئبیب ّْڵپّی ئّو‬ ‫ثّکتریبیّ صِکرێ ثّ ٔیستی ئبزاص َبٔ ثجرێت؟‬ ‫ّْرچَّض ّْست صِکّیٍ ئێًّ يبفی ّْڵجژارصًَبٌ ّْیّ نّٔ ضتبَّی کّ ئَّجبيی صِصِیٍ‪،‬‬ ‫ثّاڵو تێگّیطتُّکبًَبٌ نّ سّر ثُبغّی تَّۆنکّکبَی زاَستی زیُضِِٔرزاَیی ٔا پێطبٌ صِصات‬ ‫پرۆسێسّ زیُضِِٔرزاَییّکبٌ ّْرِٔک رێڕِِٔی ّْسبرِکبٌ ثّ پێی یبسبکبَی فیزیب ٔ کیًیبیّ‪.‬‬ ‫تبزِتریٍ تبلیکرصَِّٔکبٌ نّ زاَستی ّْستّصِيبرصا(‪ )Neuroscience‬ئّيّ پطڕاست صِکبتِّٔ‬ ‫کّ يێطکًبٌ ثّ پێی یبسبکبَی زاَست کبرصِکبت‪ ،‬ئّٔیطّ رِفتبرِکبَی ئێًّ صیبری صِکبت َّک‬ ‫ئّٔ فّريبَبَّی ئبژاَسّکبَی ( ‪ )agency‬صِرِِٔی یبسب پێی ثضٌِ‪.‬‬

‫‪ Caenorhabditis elegans -7‬یبسٕص سیُّرثضایتسی تّڕپۆش‪ ،‬جۆرِ کريێکی ضّفبفّ صرێژاییّکّی یّک يهى ِ(‬ ‫ِٔرگێڕِکبٌ)‬

‫‪Page 36‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫ثۆ ًََّٕٔ نێکۆڵیُِّٔ نّسّر َّْضێ َّسۆش کّ َّضتّرگّریی يێطکیبٌ ثۆ کرأِ صِریشستِٕ‪،‬‬ ‫صِکرێت نّ ڕێگّی تّزٔ​ٔی کبرِثبییِّٔ يێطکیبٌ ثشَِّّٔ گّڕ‪ْ ،‬بٔکبت صِتٕاَرێ ئّٔ دّزِ نّ‬ ‫َّسۆضضا صرٔست ثکرێت ثۆ ئّٔی صِستّکبَی‪ ،‬لبچّکبَی یبٌ نێِٕکبَی ثجٕڵێُێت ثّ يّثّستی‬ ‫لسّکرصٌ‪ .‬لٕرسّ ثبِٔڕ ثکّیٍ کّ ٔیستی ئبزاص ّْیّ کبتێک ّْئٕ رِفتبرِکبًَبٌ ثّ پێی یبسب‬ ‫فیزیبییّکبٌ ئَّجبو صِصرێٍ‪ .‬ثۆیّ ِْٔب صێتّ پێطچبٔ ئێًّ زیبتر نّ يبضێُێکی ثبیۆنۆژیی‬ ‫صِچیٍ ئّٔ ٔیستی ئبزاصِش جگّ نّ ِْٔى‪ْ ،‬یچیتر َییّ‪.‬‬ ‫نّکبتێکضا صصاٌ ثِّٔصا ثُرێ کّ رِفتبری يرۆڤ‪ِٔ ،‬ک فبکت ثّ پێی یبسبکبَی سرٔضت صیبری‬ ‫صِکرێت ّْرِْٔب ِٔک ثّرئَّجبيێکی پڕ نّ نۆژیک صِتٕاَیٍ ثڵێیٍ صِکرێ ئّو رِفتبراَّ نّ‬ ‫ڕێگّی ئبڵۆزِِٔ ٔ ثّجۆرِْب ضێٕازی جیبٔاز صیبری ثکرێٍ‪ ،‬ثّاڵو نّ کرصِِٔصا پێطجیُییکرصٌ‬ ‫يٕيکیٍ َییّ ‪ .‬ثۆ ًََّٕٔ پێٕیستّ لۆَبغی سّرِتبیی ثۆ ّْزاراٌ تریهیۆٌ تریهیۆٌ تَّۆنکّ نّ‬ ‫َبٔ جّستّی يرۆڤضا ثزاَرێ ‪ّْ ،‬رِْٔب ثّئَّضازِی ئّٔ تَّۆنکبَّش صِثێت ْبٔکێطّکبٌ ضیکبر‬ ‫ثکرێٍ کّ َزیکّی چَّض ثیهێٌٕ سبڵێک کبت صِثبت ‪ ،‬ئّيّش نّ کبتی َّفشی سٕٔر تۆزێک‬ ‫زیبترِ!‬ ‫چَٕکّ کّڵکِٕرگرتٍ نّ یبسب ثُچیُّییّکبَی فیزیب ثۆ پێطجیُییکرصَی رِفتبری يرۆڤ‪ ،‬کرصاریی‬ ‫َییّ‪ ،‬ئێًّ نّ تیۆریی کبرا(‪ )Effective theory‬کّڵک ِٔرصِگریٍ‪ .‬نّ فیزیبصا تیۆریی کبرا‬ ‫ثریتییّ نّٔ چٕارچێِٕ صِستکرصِی ثۆ ثّرّْيٓێُبَی صیبرصِیّکی ثیُرأ ثّکبرصِْێُرێ‪،‬‬ ‫ثێئِّٔی ضرۆڤّی پرۆسێسّ سّرِکییّکبٌ ثکرێت‪ .‬ثۆ ًََّٕٔ ئێًّ َبتٕاَیٍ ثّ ٔرصیی ضیکبری‬ ‫کبرنێکی ئّتۆيّکبَی نّضی کّسێک نّگّڵ ئّتۆيّکبَی زِٔیی ثّ ْۆی ْێزی کێطکرصَِّٔ‬ ‫ثکّیٍ‪ .‬ثّاڵو ثۆ ّْئٕ يّثّستێکی پراکتیکیی صِتٕاَیٍ ْێزی کێطکرصَی َێٕاٌ کّسّکّ ٔ‬ ‫زِٔیی ثّ کّڵکِٕرگرتٍ نّ َّْضێک پێٕاَّی کّو‪ِٔ ،‬ک ثبرستبیی تّٔأی يرۆڤّکّ ضرۆڤّ‬ ‫ثکّیٍ‪.‬‬ ‫ثّّْيبٌ ضێِٕ َبتٕاَیٍ ضیکبری ئّٔ ْبٔکێطبَّ ثکّیٍ‪ ،‬کۆَترۆڵی رِفتبری تَّۆنکّ ٔ ئّتۆيّ‬ ‫ئبڵۆزِکبٌ صِکٌّ‪ .‬ثّاڵو ئێًّ تٕاَیٕيبَّ تیۆرییّکی کبرا کّ پێی صِگٕترێ کیًیب گّضّ پێجضِیٍ‬ ‫ثّ ثبضیی ضرۆڤّی ئِّٔ صِکب تَّۆنکّ ٔ ئّتۆيّکبٌ چۆٌ نّ کبرنێکّ کیًیبییّکبَضا رِفتبر‬ ‫صِکٌّ‪ ،‬ثێئِّٔی کبرێکًبٌ ثّ سّر ٔرصِکبریی کبرنێکّکبَِّٔ ّْثێت‪ .‬نّ دبڵّتی يرۆڤضا ئێًّ‬ ‫َبتٕاَیٍ ئّٔ ْبٔکێطبَّ ضیکبر ثکّیٍ کە رِفتبرِکبًَبٌ صیبری صِکبت‪ .‬ئێًّ صێیٍ کّڵک‬ ‫ِٔرصِگریٍ نّ تیۆرییّکی کبرا کّ نّٔێضا ٔیستی ئبزاص ثَٕٔی ّْیّ‪ .‬نێکۆڵیُِّٔ نّ سّر ٔیست ٔ‬ ‫ئّٔ رِفتبرِی کّ نّٔێِٕ صرٔست صِثێت ثریتییّ نّ زاَستی صِرٔ​َُٔبسیی(‪.)Psychology‬‬ ‫زاَستی ئبثٕٔرییص ثریتییّ نّ تیۆرییّکی کبرای تر ثّ پێی چّيکی ٔیستی ئبزاص ‪ ،‬نّگّڵ ئّٔ‬ ‫ئّگّرِی کّ يرۆڤ کۆيّڵێک ڕێگّی جۆرثّجۆری کرصاریی نّ ثّرصِيضایّ ثۆ ئِّٔی ثبضتریُیبٌ‬ ‫ّْڵجژێرێت‪ .‬ئّو تیۆرییّ کبرایّ تَّیب ثّ ضێِٕیّکی َیَِٕبچڵ نّ پێطجیُیی رِفتبرِکبَضا‬ ‫سّرکّٔتٕٔ ثِٕٔ چَٕکّ ِٔک صِثیُیٍ ثڕیبرِکبٌ زۆرثّی کبت ژیراَّ َییٍ ٔ نّسّر ثُچیُّی‬ ‫‪Page 37‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫ضیکبری ّْڵّ ثیُب صِکرێٍ‪ّْ ،‬ر ئّيّیّ صِثیُیٍ‪،‬جیٓبٌ ئّو ثبرٔصۆسّ ئبڵۆزٔ پڕ نّتَّگژِ‬ ‫ئبثٕٔرییّی ّْیّ‪.‬‬ ‫سێیّيیٍ پرسیبر پێًبٌ صِڵێت ئّٔ یبسبیبَّی چبرَِٕٔسی گّرصٔ​ٌٔ ٔ رِفتبری يرۆڤ صیبری‬ ‫صِکٌّ زۆر َبیبثٍ‪ .‬ئّگّر ِٔاڵيّکّت ثۆ پرسیبری یّکّو ئِّٔ ثێت سٕصا گّرصٔ​َٔی صرٔست‬ ‫کرصٔ​ِٔ‪ ،‬ئّو پرسیبرِ یّسّت صِگرێ ئبیب سٕصا ئّٔ ئبزاصییّی ّْثِٕٔ یبسبکبٌ ّْڵجژێرێت؟‬ ‫ئّریستۆ ٔئّفاڵتۆٌ نّ گّڵ صێکبرت‪ ،‬صٔاتریص ئبیُطتبیٍ(‪ )Einstein‬ثبِٔڕیبٌ ٔاثٕٔ ثّصِر نّ‬ ‫پێضأیستیی‪ ،‬پریُسیپّکبَی سرٔضت ثَٕٔیبٌ ّْثِٕٔ‪ ،‬ئّيّش ثۆیّ‪ ،‬چَٕکّ تَّیب رێسبٌ کّ‬ ‫نۆژیکیی ثٍ‪ .‬ئّریستۆ نّگّڵ صِرٔێطّکبَیضا ثبِٔڕیبٌ ثّ رِچّڵّكی یبسب سرٔضتییّکبٌ نّڕٔ​ٔی‬ ‫نۆژیکییِّٔ ّْثٕٔ‪ .‬پێیبَٕاثٕٔ ئّٔ یبسبیبَّ صِکرێ صاتبضرێٍ(‪ )Derive‬ثێ ئِّٔی ثزاَرێ‬ ‫نّڕاستییضا سرٔضت چۆٌ رِفتبر صِکبت؟‬ ‫لٕرسبیی زۆرتر نّسّر ئِّٔثٕٔ کّ تَّّکبٌ ثّ ْۆی يهکّچییبٌ ثۆ رێسبکبٌ چۆٌ رِفتبر صِکٌّ‬ ‫تب نّسّر ئِّٔثێت ئّو رێسبیبَّ سۆیبٌ چۆٍَ؟ ئّيّ ثٕٔ ثّ ْۆی ئِّٔی ئّریستۆ رٔ​ٔ نّ یبسب‬ ‫چۆَبیّتییّکبٌ ثکبت کّ زۆرثّی کبت ّْڵّ صِرصِچٌٕٔ‪ .‬نّ ّْئٕ دبڵّتێکضا سّنًبَضَّکبَیبٌ‬ ‫ثێکّڵک ثٌٕٔ‪ ،‬سّرِڕای ئِّٔی ثۆ چَّضیٍ سەتّ صِستیبٌ ثّسّر ثیرکرصَِّٔ زاَستییّکبَضا‬ ‫گرتجٕٔ‪ ،‬کّس َّیضِٔێرا سۆی نێیبٌ ثضأ ئّيّ ّْر يبیِّٔ تب گبنیهیۆ رٔ​ٔثّڕٔ​ٔی صِسّاڵتی‬ ‫فیکریی ئّریستۆ ثِٕٔٔ سّرَجیضا سرٔضت نّ دّلیمّتضا چۆَّ؟ ئّٔ ثّ ثبِٔڕ ٔ ثّڵگّی‬ ‫رٔ​َِّٔٔ گٕتی َبثێت ِٔک ئِّٔی ئّریستۆ صِیڵێ‪.‬‬ ‫ئّو کتێجّ رِگی صاکٕتبِٔ نّ َبٔ کۆَسێپتی صیتێريیُیزيی زاَستییضا‪ّْ ،‬رِْٔب ئّٔ ٔاتبیّش‬ ‫صِگّیَّێت نّ پرسیبری صٔ​ِٔيضا‪ ،‬کّ ثّصِر ٔ يٕعجیزِ نّ یبسبکبَی سرٔضتضا جێگّیبٌ‬ ‫َبثێتِّٔ‪ .‬ئێًّ صِگّڕێیُِّٔ سّر پرسیبرِ لٕٔڵّکبَی یّک ٔ سێ ‪ ،‬ئّٔ ثبثّتّی چۆٌ یبسبکبٌ‬ ‫صرٔست ثٌٕٔ ٔثۆچییص تَّیب کۆيّڵّ یبسبی يٕيکیٍُ؟ ثّاڵو پێطِٕست نّ ثّضی صاْبتٕٔصا‬ ‫ثبسی ئِّٔ صِکّیٍ چۆٌ یبسبکبَی سرٔضت ضرۆڤّ صِکرێٍ؟ زۆریُّی زاَبکبٌ ثبِٔڕیبٌ ٔایّ‬ ‫یبسبکبٌ رَِگضِرِِٔی يبتًبتیکییبَّی دّلیمّتێکی صِرِکییٍ کّ سّرثّسۆ نّ ثیُّر ٔ ئّٔ‬ ‫کّسّی سّیری صِکب ثَٕٔی ّْیّ‪ .‬ثّاڵو ئێًّ ثیرصِکّیُِّٔ نّ ضێٕازی ثیُیُّکبًَبٌ ٔ فۆريی‬ ‫ئّٔ چّيکبَّی نّ صِٔرٔثّريبَّ‪ ،‬سۆيبٌ نّتَّگّی پرسیبرێک صِصِیٍ‪ ،‬ئبیب ئێًّ نّڕاستییضا‬ ‫ثّڵگّيبٌ ّْیّ ثۆ ئِّٔی ثّ ثَٕٔی دّلیمّتی تَّۆچکّکبٌ ثڕٔا ثکّیٍ؟‬

‫‪Page 38‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

www.dengekan.com

Page 39

‫‪3‬‬

‫***‬ ‫دّلیمّت چییّ؟‬ ‫(?‪)What is Reality‬‬

‫چَّض سبڵێ نّئّثّر ئَّجٕيَّی ضبرِٔاَیی يۆَزا(‪)Monza‬ی ئیتبنیب ّْڵگرتُی‬ ‫زِرصِيبسییبٌ‪ )goldfish) 8‬نَّبٔ لٕتٕٔە{ کەيۆڵە} ضٕٔضّی چّيبِٔصا‪ ،‬نّ يبسییگرِکبٌ لّصِغّ کرص‪.‬‬ ‫ئّٔاَّی پطتیٕاَییبٌ نّيّ صِکرص صِیبَگٕت ّْڵگرتُی زِرصِيبسیی نّ َێٕ ئّو کەيۆڵە ضٕٔضّ‬ ‫کّٔاَّییبَّصا زۆر صڵڕِلبَّیّ‪ ،‬چَٕکّ صِثێت ثّ ْۆی ئِّٔی يبسییّکبٌ تَّّکبَی صِرِِٔ زنتر‬ ‫ثجیٍُ‪ .‬ئّيّش ثیُیُی دّلیمّتیبٌ نێ تێک صِصات‪ .‬ثّاڵو ئبیب چۆٌ ثزاَیٍ ئێًّ نّو ثبثّتّصا‬ ‫راستیٍ کّ دّلیمّت نّ زِرصِيبسییّکبٌ تێک صِچێت؟ کێ َبڵێت ئێًّ سۆيبٌ ِٔک زِرصِيبسیی‬ ‫گّٔرِ نّ َبٔ لٕتٕٔیّکی ضٕٔضّیی چّيبِٔصا َییٍ ٔ َّْضێک ضٕٔضّی ئّستٕٔر‪ ،‬ثیُبییًبٌ تێک‬ ‫َبصٌِ؟‬ ‫ّْگجّی دّلیمّت نّ الی زِرصِيبسیی نّگّڵ دّلیمّتّکّی ئێًّصا جیبٔازِ‪ ،‬ثّاڵو ئبیب کێ صِڵێت‬ ‫ئێًّ صڵُیبیٍ نِّٔی دّلیمّتی زِرصِ يبسییّکبٌ نّدّلیمّتّکّی ئێًّ کّيتر جێگّی يتًبَّیّ؟‬ ‫ثیُیُی زِرصِيبسیّکّ ِٔک ثیُیُی ئێًّ َییّ‪ ،‬ثّاڵو زِرصِيبسییص صِتٕاَێ یبسب زاَستییّکبٌ ثۆ‬ ‫کۆَترۆڵی جٕڵّی تَّّکبَی صِرِِٔی لٕٔتِٕکّ کّ سۆی نّ َبٔ لٕٔتِٕکِّٔ صِیجیُێت فۆريّڵّ‬ ‫ثکبت‪ .‬ثۆ ًََّٕٔ ثّ ْۆی َٕضتبَِِّٔٔ‪ ،‬جٕڵّی ئبزاصاَّی تَّێک نّ سّر ْێڵێکی راست (ئّڵجّت‬ ‫نّ صیضی ئێًِّٔ) نّ الی زِرصِيبسییّک ِٔک جٕڵّی تَّێک نّ سّر ڕێڕِٔێکی چّيبِٔ صێتّ‬ ‫ثّرچبٔ‪ .‬زِرصِيبسیی صِتٕاَێت یبسبکبَی سرٔضت ثّ کّڵکِٕرگرتٍ نّ کبیّیّک کّ چٕارچێِٕکّی‬ ‫چّيبِٔ ثێت فۆريّڵّ ثکبت ٔ ّْيیطّ ثّڕاستی ثزاَێت‪.‬‬ ‫ثۆیّ ئّٔ تٕاَبیّی صِثێت کّ پێطجیُیی ئبییُضِی جٕڵّی تَّّکبٌ نّ صِرِِٔی سبَِٕٔ ضٕٔضّکّی‬ ‫سۆی ثکبت‪ .‬ئّو یبسبیبَّ نّ چٕارچێِٕکّی ئێًّصا زۆر ئبڵۆزتر صِثٍ‪ ،‬ثّاڵو ثّسبصِیی ئبکبيّکبٌ‬ ‫چَٕٔیّکٍ‪ .‬ئّگّر زِرصِيبسییّک تیۆرییّکی نّو چّضُّی فۆريّڵّ کرص ئێًّ صِثێت تێڕٔاَیُّکّی‬ ‫ِٔک کێطبَی ًََّٕٔیّکی صرٔست نّ دّلیمّت ِٔرثگریٍ‪.‬‬

‫‪ goldfish -8‬ثّٔاتبی سٕٔرِيبسیی َبیبت‪ ،‬ثّڵکٕ جۆرێکی رَِگبٔڕَِگی يبسییّ‪ ،‬کّ زۆرتر نّ زێڕ ٔ زیٕ صِچٍ‪ .‬ثّ يبسییّ‬ ‫زِرصِ نّ زيبَی کٕرصییضا َبسرأِ‪ ،‬ئێًّ زِرصِيبسییًبٌ نّجیبتی يبسییّ زِرصِ ثّکبرْێُبِٔ‪.‬‬

‫‪Page 40‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫ًََّٕٔیّکی ثَّبٔثبَگ نّ ٔێُّکرصَی دّلیمّتی جیبٔاز ئّٔ يۆصێهّیّ نّالیٌّ‬ ‫تۆڵّيبی(‪ 9)Ptolemy‬نّ صِٔرٔثّری سبڵی ‪ 150‬ز ( ‪ 85‬ز‪ 165 -‬ز) ثۆ نێکضأَِّی جٕڵّی تَّّ‬ ‫ئبسًبَییّکبٌ پێطکّضکرا‪ .‬تۆڵّيبی کبرِکبَی نّ صٔ​ٔ تٕێی کۆيّڵێ ٔتبری ‪َ 13‬بيیهکّییضا‬ ‫ثاڵٔکرصِِٔ کّ ثّ گطتیی ثّ َبِٔ عّرِثیّکّییِّٔ انكتبة انًجسطي (‪َ 10)Almagest‬بسرأِ‪.‬‬ ‫انًجسطي ثّ ضیکرصَِّٔی ْۆکبری ئّٔ ثیرکرصَّٔاَّ صِست پێضِکبت کّ پێیٕایّ زِٔیی ِٔک‬ ‫گۆیّکی سڕی ثێ جٕڵّٔ تّٔأ جێگیر نّچّلی گّرصٔ​َٔضایّ‪ ،‬ئّو چّلجَّٕٔی زِٔیی ئّگّر‬ ‫ثّرأرص ثکرێ ثّ صٔ​ٔریی نّفّنّکّکبَِّٔ‪ ،‬زۆر کّيّ‪.‬‬ ‫‪11‬‬ ‫سّرِڕای يۆصێهی ْۆنیۆسێُتریک (‪ )Heliocentric model‬ی ئبریستبرکۆس‪ ،‬ئّو ثبِٔڕاَّ الی کّو‬ ‫نّ سّرصِيی ئّریستۆصا نّ الیٌّ زۆرتریُی رٔ​َٔبکجیراَی گریکِّٔ پبرێزگبرییبٌ نێکرأِ‪ ،‬ثّ‬ ‫ْۆکبری عیرفبَیی ٔ سۆفیگّرایی ثبِٔڕیبٌ ٔاثٕٔ‪ ،‬صِثێت زِٔیی سَّتّری گّرصٔ​ٌٔ ثێت‪ .‬نّ يۆصێهی‬ ‫تۆڵّيبیطضا زِٔیی نّ سَّتّرصایّٔ ّْسبرِکبٌ ٔ ئّستێرِکبٌ نّ ئۆرثیتبڵی ئبڵۆزصا کّ ثبزَّ‬ ‫نّسّر ثبزَّی ( سّرثبزَّیی ‪ 12)epicycles‬تێضِکّٔێ ٔ نَّبٔ یّکتریضا صِسٕڕێُِّٔ‪.‬‬

‫گّرصٔ​َٔی تۆڵّيبیی‪ :‬ثّ پێی تێڕٔاَیُی‬ ‫تۆڵّيبی ئێًّ نّ چّلی گّرصٔ​َٔضا صِژیٍ‬ ‫‪ -9‬فۆَّتیکی تۆڵّيبی ‪ Ptolemy‬نّ زيبَی گریک ٔ التیُی کۆٌ ٔ ئیُگیهیزییضا ‪ِ p‬کّ َبسٕێُضرێتِّٔ‪.‬‬ ‫‪ -10‬انكتبة انًجسطي ثّ ئیُگهیزیی ‪ ،al-kitabu-l-mijisti‬نّ التیُییضا ثِٕٔ ثّ ‪ ،Almagest‬تێريێکی کۆَی التیُییّ‪،‬‬ ‫نّڕِچّڵّکضا نّ عّرِثییِّٔ ِٔرگیرأِ ثۆ ثبثّتّ ثیرکبریی ٔ فّزاییّکبٌ ثّکبر صِْێُرا‪.‬‬ ‫‪ 11‬صِکرێ ثّکٕرصیی ثجێ ثّ سۆرچّلیی یبٌ سۆرَبَِٔضیی‬ ‫‪ Epicycles 12‬نّ زيبَی ئیُگهیزییضا ‪ ،‬ئێپی ‪ Epi‬پێطگرێکّ ثّٔاتبی نّسّر‪ ،‬نّصِٔر‪ .............‬صێت‪ٔ ،‬اتّ نّصِٔری‬ ‫ثبزَّکبٌ‪ ،‬یبٌ نّسّر ثبزَّکبٌ‪ ...‬نێرِ ثّصٔأِ سّرثبزَّیی ثّکبر صِْێُیٍ‬

‫‪Page 41‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫ئّو يۆصێهّ ئبسبیی سۆی صَِٕاَض چَٕکّ ّْست ثِّٔ َبکّیٍ زِٔیی نّ ژێر پێًبَضا جٕڵّ ثکبت (‬ ‫يّگّر نّ ثٕٔيّنّرزِ یبٌ کبتّ ّْستیبرِکبَضا)‪ .‬صٔاتر فێرسٕازِکبَی ئّٔرٔ​ٔپب نّ سّر ثُبغّی‬ ‫سّرچبِٔ گریکییّکبَِّٔ ِٔریبَگرت‪ٔ ،‬اتّ ئبیضیبکبَی ئّریستۆ ٔتۆڵّيبی ثّ کۆڵّکّی سّرِکیی‬ ‫ثیرکرصَِّٔی سۆرئبٔاییّکبٌ صێُّ ئّژيبرصٌ‪ .‬يۆصێهی تۆڵّيبی صِرثبرِی گێتیی نّ الیٌّ کڵێسّی‬ ‫کبسۆنیکِّٔ صِپّژرێُرێت ٔ ثۆ يبِٔی ّْزارٔ چٕارسەت سبڵ ثّ صۆکتریُی فّريیی صاصَِرێ‪.‬‬ ‫تب سبڵی ‪ّْ 1543‬ر ٔايبیِّٔ تب يۆصێهێکی ئّڵتّرَبتیڤ نّ الیٌّ کٕپێرَیکِّٔ(‪ )Copernicus‬نّ‬ ‫کتێجّکّیضا ٔاتّ نّسّر ضۆڕضی تَّّ ئبسًبَییّکبٌ(‪)De revolutionibus orbium coelestium‬‬ ‫پێطکّضکرا‪ ،‬ئّو کتێجّ یّک سبڵ صٔای يّرگی ثاڵٔکرایِّٔ(ّْرچَّض َبٔثرأ ثۆ يبِٔی چَّضیٍ صِیّ‬ ‫کبری نّسّر کرصثٕٔ)‪ .‬کٕپێرَیک‪ِٔ ،‬ک ئبریستبرکۆس َزیکّی دّڤضِ سەتّ پێطتر‪ ،‬ثبسی گّرصٔ​َٔێکی‬ ‫کرصثٕٔ کّ سۆر نّ چّلّکّیضا ثٕٔ‪ّْ ،‬سبرِکبَیص ثّ صِٔریضا نّ سٕنگّی ثبزَّییضا صِسٕڕأَِّ‪.‬‬ ‫ّْرچَّض ثۆچَّٕٔکّ تبزِ َّثٕٔ ثّاڵو سّرسّستبَّ کّٔتُّ ثّرپّرچضأَِّی‪ .‬يۆصێهّکّی‬ ‫کٕپێرَیک نّگّڵ ئیُجیهضا صٔ​ٔچبری ثّریّککّٔتٍ صِثٌٕٔ‪ ،‬کّ صِڵێت ّْسبرِکبٌ ثّ صِٔری زِٔییضا‬ ‫صِسٕڕێُِّٔ‪ ،‬نّ ڕاستییضا ّْرگیز ئیُجیم ضتی نّو چّضُّی ثّڕٔ​َٔیی ثبس َّکرصٔ​ِٔ‪.‬‬ ‫ثێگٕيبٌ نّٔ سّرصِيّی ئیُجیم َٕٔسرأِ سّڵک ثبِٔڕیبٌ ثّ تّستجَٕٔی زِٔیی ّْثٕٔ‪ .‬يۆصێهی‬ ‫کٕپێرَیک رٔ​ٔثّڕٔ​ٔی تٕڕِیی ئّٔاَّ ثِِٕٔٔ کّ صِیبَگٕت زِٔیی ِٔستبِٔ‪ ،‬ئّو تٕڕِییّ نّ‬ ‫صاصگبییکرصَی گبنیهیۆ(‪ )Galileo‬صا نّ ‪ 1633‬صا ثّ تۆيّتی کٕفرکرصٌ ثّ نٕٔتکّی سۆی گّیطت‪،‬‬ ‫چَٕکّ ثبَگّضّی ثۆ يۆصێهّکّی کۆپێرَیک صِکرص‪ّْ .‬رِْٔب نّّْيجّر ثیرکرصَِّٔیّکی نّٔ‬ ‫چّضُّ‪ ،‬يٕيکیُّ کّسێک ثّرگریی ثکبت نّ ثۆچَّٕٔکبَی کّ نّ گّڵ کتێجی پیرۆزصا صژایّتیی‬ ‫ّْثێت‪ .‬ثّيطێِٕیّ گبنیهیۆ ثّ تبٔاَجبر َبسرا ٔ سزاصرا ثِّٔی کّ صِثێت ژیبَی ثّ صِستجّسّریی‬ ‫نّ يبڵّکّی سۆیضا ثّسّر ثجبت‪ .‬نّگّڵ َبچبرکرصَی ثّ پّضیًبَیی" نّ صٔاییضا ئّٔ نّ ژێر نێِِٕٔ‬ ‫گٕتی " ثّاڵو ْێطتب ّْر صِجٕڵێت( ‪ . "( Eppur si muove‬سّرئَّجبو نّ سبڵی ‪ 1992‬صا کڵێسّی‬ ‫کبسۆنیکیی رۆيب رێزی نّ گبنیهیۆ گرت ٔ سّرزَِطتکرصَی ئّٔی ثّ ّْڵّ َبٔثرص‪.‬‬ ‫ئبیب راستیی چییّ؟ سیستًی تۆڵّ يبی یبٌ کۆپێرَیک‪ ،‬کبيیبٌ صرٔستّ‪ .‬ئِّٔ ڕاست َییّ ثگٕترێت کّ‬ ‫کۆپێرَیک سّنًبَضٔیّتی يۆصێهی تۆڵّيبی ّْڵّیّ‪ِٔ .‬ک دبڵّتی زِرصِ يبسییّکّ‪ّْ ،‬رکّسێک‬ ‫صِتٕاَێ ّْریّکێ نّو صٔ​ٔ يۆصێهّ ثۆ گّرصٔ​ٌٔ ثّکبرثٓێُێ‪ّْ ،‬ئٕ صیبرصِکبَی ئبسًبَیص صِکرێت‬ ‫ثّ یّکێ نّٔ صٔ​ٔ يۆصێهّ نێک ثضرێُِّٔ‪ .‬جب زِٔیی یبٌ سۆر ّْر کبيێکیبٌ ِٔستبٔ ثێت‪ .‬سّرِڕای‬ ‫رۆڵی گفتٕگۆی فّیهّسٕٔفّکبٌ سّثبرِت ثّ سرٔضتی گّرصٔ​َّٔکّيبٌ‪ ،‬ثّاڵو ْبٔکێطّکبَی جٕڵّ‬ ‫نّ يۆصێهی کۆپێرَیکضا کّ سۆر ِٔستبِٔٔ ّْسبرِکبٌ ثّ صِٔریضا صِسٕڕێُِّٔ زۆر نّ يۆصێهّکّی تر‬ ‫ئبسبَترٔ پێطکّٔتٕٔترِ‪.‬‬ ‫جۆرێکیتر نّ دّلیمّتی ئّڵتّرَبتیڤ ئِّٔیّ نّ فیهًی چیرۆکّ زاَستییّکّی يبتریکس(‪)Matrix‬صا‬ ‫رٔ​ٔ صِصات‪ .‬نّٔێضا ثّْۆی کۆيپیٕتّری زیرِکِّٔ َّژاصی يرۆڤ ئبگبصار َییّ نّ جیٓبَێکی‬ ‫‪Page 42‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫السبییکرصَِّٔصا کّ نّڕاستیی صِچێ‪ ،‬يرۆڤ صرٔستکرأِٔ تێیضا صِژیی تب ئّٔ کبتّی کۆيپیٕتّرِکبٌ‬ ‫صِیبٌ ْێڵُِّٔ ثّ ضێُّیی ٔ صڵشۆضیی ٔزِی ثبیۆکبرِثبیی ّْڵجمۆڕێٍُ(ّْرچَّض ئّيّ راستّ)‪.‬‬ ‫يٕيکیُّ ئّيّ ثّ تّٔأیی ئَّضێطّ َّثێت چَٕکّ زۆر نّ سّڵک الیبٌ ثبضترِ کبتّکبَیبٌ نّ َێٕ‬ ‫دّلیمّتی سبستّی ٔێجسبیتّ صِستکرصِکبَضا ِٔک ژیبَێکی تر ثّڕێ ثکٌّ‪.‬‬ ‫چۆٌ ثزاَیٍ ئێًّ تَّیب کبرێکتّری صرايبیّکی صرٔستکرأی کۆيپیٕتّریی َییٍ؟ ئّگّر ئێًّ نّ‬ ‫جیٓبَێکی فبَتّسیی ٔ سبستّصا ثژیٍ پێٕیست َبکبت رٔ​ٔصأِکبٌ ثّ پێی نۆژیکێکی تَٕضٔتۆڵ ثٍ‬ ‫یبسٕص پێڕۆی َّْضێک یبسب ثکٌّ‪ .‬يٕيکیُّ ثێگبَّ‪ -‬گیبَضارِکبٌ (ئبنیٌّ ‪َّْ 13 ) aliens‬ضێک ضت‬ ‫ثکٌّ ثۆ ئِّٔی رَِگّ نّالیبٌ سّرَجڕاکێص یبسٕص سۆش ثێت ٔ ثزاٍَ کبرصأَِّکبَی ئێًّ چۆَّ؟‬ ‫ثۆ ًََّٕٔ ئّگّر يبَگ ثکٌّ ثّ صٔ​ٔ نّتِّٔ یبٌ ّْئٕ سّڵک ثۆ پبرێز نّلّڵّٔیی ثّ ضێٕازێکی‬ ‫ّْڕِيّکیی ثّرِٔ سٕصارصَی کێکی يۆز‪ -‬کرێًیی ْبٌ ثضٌِ‪ ،‬ئّگّر ئبنیَّّکبٌ یبسبیّکی تَٕضٔتۆڵ‬ ‫صاََّێٍ ْیچ چبرِیّکی تر َییّ ثۆ ئِّٔی ثزاَیٍ دّلیمّتێکی تر ّْیّ جیب نِّٔی ِٔک سبستّکّ‬ ‫ّْیّ‪ .‬ئبسبَّ ئّگّر ئّٔ جیٓبَّی ئبنیَّّکبَی تێضاٌ ثّ راست ٔ ئّٔ جیٓبَّی کّ صرٔستکرأِ‬ ‫)‪ )synthetic‬ثّ َبڕاست َبٔ ثجّیٍ‪.‬‬ ‫ثّاڵو ئّگّر َّتٕاَیٍ ِٔک ثَِّٕٔٔر نّ جیٓبَێکی ًِْٔییِّٔ گّرصٔ​َّٔکبَی ئّٔاٌ ثجیُیٍ‪ْ ،‬یچ‬ ‫ْۆکبرێک َبيێُێت ثۆ ئِّٔی گٕيبًَبٌ ّْثێت نّٔ ٔێُّ کێطرأِی دّلیمّت نّ جیٓبَّکّی‬ ‫سۆيبَضا ‪ .‬ئّيّ ڤێرژَێکی َٕێیّ نّٔ ئبیضیبیّی کّ ئێًّ ّْئٕيبٌ یبٌ ًِْٔییٍ (‪ ) figment‬یبٌ‬ ‫نّ سَّٔی ثَِّٕٔٔری ترصایٍ‪.‬‬ ‫ئّو ًََٕٔبَّ صِيبَگّیَُّّ ئّٔ ثّرئَّجبيّی ثۆ ئّو کتێجّ زۆر گریُگّ‪ ،‬ئّٔیص ئِّٔیّ ‪ٔ :‬ێُّیّک‬ ‫یبٌ تیۆرییّکی سّرثّسۆ ثۆ کۆَسێپتی دّلیمّت ثَٕٔی َییّ‪ .‬نّ ثری ئّيّ تێرٔاَیُێکی تر جێکّٔت‬ ‫صِکّیٍ کّ َبٔی نێضَِێٍ يۆصێهی ریبڵیزيی ٔاثّستّ(‪ :)Model dependent-realism‬ئبیضیبکّ‬ ‫ثّيطێِٕیّ صِثێ‪ ،‬تیۆرییّ فیزیبییّکّ یبٌ ٔێُّی گّرصٔ​ٌٔ يۆصێهێکّ(ثّ گطتیی ثّگیبَێکی‬ ‫يبتًبتیکییِّٔ) نّگّڵ کۆيّڵّ رێسبیّکضا‪ ،‬نّٔ رێگّیِّٔ تٕسًّکبَی يۆصێهّکّ ثّ‬ ‫تبلیکرصَِّٔکبَِّٔ صِثّستُِّٔ‪ .‬ئّيّ چٕارچێِٕیّک ثۆ پّیضاثَٕٔی زاَستی َٕێ ئبيبصِ صِکبت‪.‬‬

‫‪ alien-13‬ئبنیٌّ ‪ ،‬ثّٔاتبی ثێگبَّ‪ ،‬کّسی ثێگبَّ ثّٔاڵت ٔ سبک ٔ َبٔچّ‪ ،‬یبٌ گرٔ​ٔپێکی کۆيّاڵیّتیی صێت‪ .‬ثّاڵو‬ ‫نّزاَستی فیزیبصا‪ ،‬ثّتبیجّتیی کّ لسّ نّسّر ثۆضبیی صِکرێ‪ ،‬ثّٔ گیبَهّثّرِ ئبسًبَییبَّ صِگٕترێ نّ ّْسبرِ ٔ‬ ‫ئّستێرِکبَی ترصا ئّگّری ثَٕٔیبٌ ّْیّ‪ .‬نێرِ ثّصٔأِ ئبنیٌّ ثّکبر صِْێُیٍ ( ِٔرگێڕِکبٌ)‬

‫‪Page 43‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫فّیهّسٕفّکبٌ نّ ئّفاڵتۆٌ ثّصٔأِ ثّ سبڵّْبی سبڵ نّسّر سرٔضتی دّلیمّت ئبرگیٕيێُتیبٌ‬ ‫کرصٔ​ِٔ‪ .‬زاَستی کالسیک نّ سّر ئّٔ ثبِٔڕِ ثٕٔ کّ جیٓبَێکی دّلیمیی صِرِکیی ثَٕٔی ّْیّٔ‬ ‫تبیجّتًَّضییّکبَی صیبریکرأِ ٔ سّرثّسۆیّ نّ سۆيبی ثیُّرێک کّ ّْستی پێضِکبت‪.‬‬ ‫ثّ پێی زاَستی کالسیک تَّّ صیبریکرأِکبٌ ثَٕٔیبٌ ّْیّ ٔ تبیجّتًَّضیی فیزیبییبٌ ّْیّ‪ِٔ ،‬ک‬ ‫سێرایی ٔ ثبرستبیی کّ ثّْبکبَیبٌ ثّ ثبضیی پێُبسّ کرأٌ‪ .‬ثّو صیضِِٔ تیۆرییّکبًَبٌ سّرَج‬ ‫صِصَِّ ضرۆڤّی تَّّکبٌ ٔ تبیجّتًَّضییّکبَیبٌ‪ّْ ،‬رِْٔب لّثاڵَضَّکبٌ ٔ تێگّیطتُّکبًَبٌ‬ ‫پێَِٕضیی ثّٔأَِّ ّْیّ‪ّْ .‬ر صٔ​ٔ ثیُّرٔ ثیُرأ ثّضێکٍ نّ جیٓبَێک کّ سۆیبٌ ثَٕێکی‬ ‫ثّرجّستّیبٌ ّْیّ‪ ،‬ثّو پێٕصاَگبَّ‪ّْ ،‬رچّضُّ جیبکبرییّک نّ َێٕاَیبَضا ثبیّسێکی ٔاتبصاری‬ ‫َبثێ‪.‬‬

‫ثّ ٔاتبیّکی تر ئّگّر ئێِٕ ثیُیتبٌ رِِٔیّک کّری ثّڵّک ‪ )zebra)14‬نّ سّر ضٕێٍ نّ گّراجێکی‬ ‫ئٕتۆيجیهضا ضّڕیبَّ‪ ،‬ئِّٔ يبَبی ئِّٔیّ‪ ،‬ئێِٕ ثّ ڕاستیی ثّچبٔی سۆتبٌ ثیُیٕتبَّ ئّٔ کّرگّنّ‬ ‫نّ سّر ضٕێُێک ضّڕِ لّپیبَّ‪ّْ ،‬ئٕ ثیُّرِکبَی تریص کّ سّیر صِکٌّ ّْيبٌ تبیجّتًَّضیی‬ ‫صِثیٍُ‪ .‬کّرِ ثّڵّکّکبٌ ّْيبٌ تبیجّتًَّضییبٌ ّْیّ جب ئّگّر ثیُّر ثیبَجیُێت یبٌ َّیبَجیُێت‪.‬‬ ‫نّ فّنسّفّصا ئّو ضتّ َبٔ َرأِ ریبنیزو(‪. )Realism‬‬ ‫نّ ریبنیزيضا نّٔاَّیّ تێڕٔاَیُّکبٌ صٔ​ٔچبری ئّثڵّلجًَٕٔبٌ ثکٌّ‪ِٔ ،‬ک صٔاتر صِیجیُیٍ‪ ،‬ئِّٔی نّ‬ ‫زاَستی فیزیبی يۆصێرٌ صِیزاَیٍ نّگّڵ ریبنیزيضا تٕٔضی کێطّ صِثٍ ٔ صاکۆکیی نێُبکرێت‪ .‬ثۆ ٔێُّ‬ ‫‪ -14‬ثّ کّری کێٕییص نّزيبَی کٕرصییضا َبسرأٌ‪ .‬نَّێٕاٌ کّری کێٕیی ٔ کّری کّژاڵ ٔ کّری ثّڵّکضا‪ ،‬ئێًّ کّری‬ ‫ثّڵّک ثّکبر صِْێُیٍ‪.‬‬

‫‪Page 44‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫ثّپێی پریُسیپّکبَی فیزیبی کٕاَتّو کّ ضرۆڤّیّکی راستیی سرٔضتّ‪َ ،‬بکرێت تَّۆنکّیّک ضٕێٍ‬ ‫ٔ سێراییّکّی پێکِّٔ صیبری ثکرێت‪ ،‬نێرِصا َبکرێت ثڵێیٍ پێٕاَّکبٌ ئبکبيی ٔرصیبٌ ّْیّ‬ ‫چَٕکّ چَّضایّتییّکبٌ تّ َیب ثۆ کبتێکی صیبریکرأ پێٕرأٌ‪ِٔ .‬ک فبکت نّ زۆر دبڵّتضا تَّّکبٌ‬ ‫ثّ تَّیب ثَٕٔی سّرثّسۆیبٌ َییّ ثّڵکٕ ِٔک ثّضێک نّ صِستّیّک(‪ )Ensemble‬ی تر ثَٕٔیبٌ‬ ‫ّْیّ‪ .‬ئّگّر تیۆری َبَٔرأ ثّ پریُسیپی ْۆڵۆگرافیک(‪ 15)Holographic‬راست ثێت ئێًّ ٔ جیٓبَی‬ ‫چٕار صٔ​ٔرایی ثجیٍ ثّ سێجّری جیٓبَی پێُج صٔ​ٔرایی(‪ ،)Five Dimensional‬ئّٔکبت صۆسی ئێًّ‬ ‫نّو جیٓبَّصا ِٔک صۆسی زِرصِ يبسییّکّی نێضێت‪.‬‬ ‫ریبنیستّ سّرسّستّکبٌ زۆرثّی کبت ْۆکبری سّنًبَضَی تیۆریییّ زاَستییّکبٌ ثۆ چّيکی‬ ‫دّلیمّت ثّ سّرکّٔتُی سۆیبٌ صِزاٍَ‪ .‬ثّاڵو تیۆرییّ جیبٔازِکبٌ صِتٕاٍَ نّ چٕارچێِٕی‬ ‫چّيکی جیبٔازصا ّْيبٌ ئّٔ صیبرصاَّ ثّ سّرکّٔتٕیی ثّرّْو ثٓێٍُ‪ .‬نّڕاستییضا زۆر تیۆریی‬ ‫زاَستیی کّ پێطتر ثّ سّرکّٔتٕٔیی سّنًێُضرأثٌٕٔ نّ صٔاییضا ثّ تیۆریی سّرکّٔتٕٔتر گۆڕاٌ‪،‬‬ ‫ئّٔ تیۆرییبَّش ثّ تّٔایی نّ سّر چّيکی َٕێتری دّلیمّت‪ ،‬ثَّضٌ‪.‬‬ ‫ثّضێِٕیّکی ثبٔ ئّٔاَّی ریبنیزيیبٌ َّصِپّژراَض پێیبٌ صِگٕتٍ ئَّتی ریبنیستّکبٌ‪ ،‬ئّيبَّ‬ ‫جیبٔازییبٌ نّ َێٕاٌ زاَیُی( يّعریفّ) کراصریی ٔ زاَیُی تیۆرییضا صاَبثٕٔ‪ .‬ئّٔاٌ ئبرگیٕيێُتی‬ ‫ئِّٔیبٌ صِکرص‪ ،‬ثیُیٍ ٔتبلیکرصَِّٔ ٔاتبی سۆیبٌ ّْیّ‪ ،‬ثّاڵو تیۆریییّکبٌ ّْڵگری دّلیمّتی‬ ‫راستتر ٔ لٕٔڵتر َییٍ‪ّْ ،‬ر ثۆیّ ئبيێرِ زاَستییّکبٌ نّٔاٌ ثّ کّڵكترٌ‪َّْ .‬ضێ نّ صژِ‬ ‫ریبنیستّکبٌ ثبِٔڕیبٌ ٔاثٕٔ‪ ،‬صِثێت زاَست کٕرت ثکرێتِّٔ تَّیب ثۆ ئّٔ ضتبَّی صِثیُرێٍ‪ّْ .‬ر‬ ‫ثّو ْۆکبرِِٔ زۆر کّس نّ سەتّی َۆزصِیّيضا ثَٕٔی ئّتۆو(‪ )Atom‬ی نّ ثُبغِّٔ ال راست َّثٕٔ‬ ‫کّ ئێًّ ّْرگیز َبیبٌ ثیُیٍ‪.‬‬ ‫جۆرج ثێکّرنیی (‪ )1753-1685()George Berkeley‬تَّبَّت تب ئّٔ ئبستّ رۆیطت‪ ،‬صِیگٕت ْیچ‬ ‫ضتێک جگّ نّ ثیر‪ ٔ 16‬ئبیضیبکبَی ثیر ثَٕٔیبٌ َییّ‪ .‬کبتێک صۆستێکی َٕٔسّر ٔ فّرَّْگُٕٔسی‬ ‫ئیُگهیزیی ص‪.‬سبيٕئێڵ جۆَسۆٌ (‪ )1709-1784()Dr.Samuel Johnson‬نّ َبيّیّکضا ثۆی صَِٕٔسێت‬ ‫َبکرێ َّْضێک نّ لسّکبَی ثێکّرنیی ثّصرۆ ثشرێُِّٔ‪ ،‬ثێکّرنییص نّ ِٔاڵيضا صِڵێت ثچۆرِ‬ ‫تَّیطت تبضّثّرصێک ٔ ثَّٕٔکّ ضّق تێیّٓڵضِ‪ ،‬ئّٔکبت صِڵێی" يٍ ثّصرۆی صِسّئِّ"‪.‬‬ ‫ثّصڵُیبییِّٔ ئّٔ ئبزارِی کّ ص‪ .‬جۆَسۆٌ نّ لبچّکبَیضا صِیجیُییِّٔ‪ ،‬نّ ئبیضیبکبَی يێطکیضا‬ ‫ثَٕٔیبٌ ّْثٕٔ‪ .‬ثۆیّ نّڕاستییضا لسّکّی ثێکّرنیی ثّصرۆ َّسرأِتِّٔ‪ .‬ثّاڵو کبرِکّی ثۆچَٕٔی‬ ‫فّیهّسٕٔف صِیڤیض{صأ​ٔص} ْیٕو (‪ )1776-1711()David Hume‬ثیر صِْێُێتِّٔ کّ َٕٔسیجٕی‬ ‫ّْرچَّض ئێًّ ثُبغّیّکی عّلاڵَییًبٌ َییّ ثۆ ثبِٔڕکرصٌ ثّ دّلیمّتی ضتّکبٌ‪ ،‬نّّْيبٌ‬ ‫‪ْ 15‬ۆڵۆگرافیک ثّٔاتبی ِٔسیّتێک‪ ،‬یبٌ راگّیبَضرأێک ثّصِستی سبَِّٔکّی َٕٔسراثێ صێت ‪ ،‬ثّاڵو نێرِصا‪ٔ ،‬اتّ نّ‬ ‫زاَستی فیزیبصا ‪ holographic principle‬پریُسیپی ْۆنۆگرافیک ثّٔاتبی تبیجّتًَّضییّکی ْێزی کێطکرصَی کٕاتُّو‬ ‫‪ ٔ quantum gravity‬تێٕری رێسًبَّ‪ string theories‬کّ لّثبرِی ثۆضبیی صِصاتّ ثّر ثبس ٔ نێكۆڵیُِّٔ ٔ کۆصی‬ ‫سُٕٔرِکبَی ثۆضبیی صِستُیطبٌ صِکبت‪.‬‬ ‫‪ -16‬ثیر نێرِصا يّثّست نّ ْزرِ یبٌ عّلڵّ (‪.) Mind‬‬

‫‪Page 45‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫کبتیطضا ْیچ چبرِیّکًبٌ َییّ ثّکرصِِٔ‪ ،‬ئّگّر راست َّثٍ‪ .‬يۆصێهی ریبنیزيی –ٔاثّستّ(‪Model-‬‬ ‫‪ )dependent realism‬کۆتبیی ثّ ّْئٕ ئّٔ يُگّيُگ ٔ ئبرگیٕيێُتبَّ ْێُب کّ ّْر صٔ​ٔ‬ ‫لٕتبثشبَّی ریبنیست ٔ صژِ‪ -‬ریبنیستّکبٌ صرٔستیبٌ کرصثٕٔ‪.‬‬

‫ّْرصٔ​ٔکتبٌ ضتێکی ْبٔثّضتبٌ ّْیّ‪ ،‬ص‪ .‬صِیڤیص‬ ‫تَّۆنکّیّکی صۆزیِٕتِّٔ کّس َّیجیُیِٕ ٔ پرۆفێسّر‬ ‫ْیگجیص کۆيّڵّ ئّستێرِیّکی صۆزیِٕتِّٔ‪ ،‬کّس‬ ‫َّیجیُیِٕ‬ ‫ثّپێی يۆصێهی ریبنیزيی ٔاثّستّ ‪ ،‬ئّگەر ثپرسیٍ يۆصێهێک تَّیب ئّٔ کبتّ راستّ کّ نّگّڵ ثیُیُضا‬ ‫یّک ثگرێتِّٔ‪ ،‬ضتێکی ثێًبَبیّ‪ .‬ئّگّر صٔ​ٔ يۆصێم ثَٕٔیبٌ ّْثێت ٔ ّْرصٔ​ٔکیبٌ نّگّڵ ثیُیُضا‬ ‫یّک ثگرَِّٔ ِٔک يۆصێهی زِرصِ يبسییّکّٔ يۆصێهی ئێًّ‪َ ،‬بتٕاَییٍ ثڵێیٍ کبيیبٌ راستترِ‪.‬‬ ‫ّْرکّسێک دّزی نێجێت صِتٕاَێت یّک نّٔ يۆصێالَّ ثّ پێی ثبرٔصۆسی سۆی چَّض ضیبٔترِ‬ ‫ّْڵجژێرێت‪ .‬ثۆ ًََّٕٔ ئّگّر کّسێک نّ َبٔ کّيۆڵّیّکی ضٕٔضّی زِرصِيبسیییضا ثێت يۆصێهی‬ ‫زِرصِيبسیییّکّ ثّکّڵکّ‪ ،‬ثّاڵو ثۆ ئّٔاَّی نّ صِرِِٔی ضٕٔضّکّ ثٍ ‪ ،‬زۆر گّنذۆیبَّ(‬ ‫‪ (awkward‬صِثێت ئّگّر ثیبَّٔێ رٔ​ٔصأِکبَی کۆيّڵّ ئّستێرِیّکی صٔ​ٔر ثّپێی چٕارچێِٕی‬ ‫کّيۆڵّکّی سّر زِٔیی ثپێٌٕ‪ .‬ثّتبیجّت جٕڵّی زِرصِ يبسییّکّ نّ سٕڕأَِّی زِٔیی ثّ صِٔری‬ ‫سۆرصا ٔ سٕالَِّٔی ثّ صِٔری سۆیضا صِچێت‪.‬‬ ‫ئێًّ يۆصێهّکبٌ نّ زاَستضا صرٔست صِکّیٍ ثّاڵو نّّْيبٌ کبتیطضا نّ ژیبَی ڕۆژاَّی سۆيبَضا‬ ‫صرٔستیبٌ صِکّیٍ‪ .‬يۆصێهی ریبنیزيی ٔاثّستّ َّ تَّیب نّ زاَستضا ثّڵکٕ ِٔک يێُتبڵ(‪) mental‬‬ ‫نّٔ يۆصێهّ ْۆضًَّضٔ َیًـچّ ْۆضًَّضاَّضضا کّ ثۆ ضرۆڤّکرصٌ ٔ تێگّیطتُی ژیبَی رۆژاَّ‬ ‫صرٔست صِکرێٍ‪ ،‬ثّکبرصِْێُیٍ‪.‬‬ ‫نّ ّْستکرصٌ ٔ تێگّیطتٍ ثّ جیٓبٌ‪ْ ،‬یچ رێگّیّک َییّ ثۆ الثرصَی ثیُّر – ٔاتّ ئێًّ‪ ،‬نّ ڕێگّی‬ ‫پرۆسێسی َّستّکبًَبٌ ٔ ضێِٕی ثیرکرصَِّٔ ٔ ثّڵگّکبًَبَِّٔ صرٔست صِثیٍ‪ .‬نێکضأَِّکبٌ ٔ‬ ‫تبلیکرصَِّٔکبًَبٌ کّ تیۆریییّکبًَبٌ نّسّری ثَّضٌ‪ -‬راستّٔسۆ کبرَبکٌّ‪ ،‬ثّڵکٕ نّ ڕێگّی جۆرِ‬ ‫زِڕِثیُێکِّٔیّ‪ ،‬کبر صِکٌّ‪ ،‬ستراکتۆری يێطکی يرۆڤ تّرجّيّی صِکبت‪.‬‬ ‫‪Page 46‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫يۆصێهی ریبنیزيی ٔاثّستّ پێَِٕضیی ثّ َبسیُِّٔی تَّّکبٌ نّالیٌّ ئێًِّٔ ّْیّ‪ .‬نّ ثیُیُضا‬ ‫يێطکی کّسّکّ زَجیرِیّک ئبيبژِی نّ ریگّی ّْستّ صِيبری ثیُبیی(‪ ِِٔ)Optic nerve‬پێضِگبت‬ ‫‪ ،‬ئّو ئبيبژاَّ ٔێُّیّکت ثۆ صرٔست َبکبت ِٔک ئِّٔی نّ سّر ضبضّی تّنّفزیۆَّکّت صِیبَجیُی‪.‬‬ ‫ّْستّ صِيبرِ ثیُبییّکبٌ کبتێک ثّر تۆڕی‪-‬چبٔ(‪ )Retina‬صِکٌّٔ ثّ سبڵێکی کٕێر‪ 17‬صِگٌّ‪.‬‬ ‫تَّیب ثّضێک نّڕٔ​ٔی يّیضاَییِّٔ ثّثیُیُێکی ثبضِّٔ‪ ،‬ثیُیُی رٔ​ٔثّرێکی تّسکی یّک گۆضّییّ‬ ‫نّ صِٔرٔثّری َبَِٔضی تۆڕی چبِٔ‪ ،‬رٔ​ٔثّرێک ثّ پبَتبییی پَّجّ کّڵّت صِثێت‪.‬‬

‫صاتبی سبٔی َێرصرأ ثۆ يێطک نّ رِسًێکی چّٔاضّ صِچێ کّ کَٕێکی تێضا ثێ‪ .‬سۆضجّستبَّ‬ ‫يێطکی يرۆڤ ئّو صاتبیبَّ ضییضِکبتِّٔ‪ ،‬تێٓبتِٕٔکبٌ نّ ڕێگّی ّْر صٔ​ٔ چبِِٔٔ کۆصِکبتِّٔ ٔ‬ ‫صرزِکبٌ پڕ صِکبتِّٔ‪ .‬گریًبٌ‪ ،‬تبیجّتًَّضییّ ثیُبییّکبٌ ثۆ کۆيّڵّ ضٕێُێك ثّتّک یّکِّٔ ثٍ‪،‬‬ ‫ثّیّکسبَیی پڕصِکرێُِّٔ‪ّْ .‬رِْٔب يێطک صاتب صٔ​ٔ صٔ​ٔرییّکبٌ نّتۆڕی چبِِٔٔ صِسٕێُێتِّٔ ٔ‬ ‫ّْستی سێ صٔ​ٔرایی نّ ثۆضبییضا صرٔست صِکبت‪ ،‬ثّ ٔاتبیّکی تر يێطک ٔێُّیّکی یبٌ يۆصێهیکی‬ ‫يێُتبڵیی ثیُب صِکبت‪.‬‬ ‫يێطک نّ ثیُبکرصَی يۆصێهضا زۆ ثبضّ‪ ،‬ثۆیّ کبتێک یّکێک چبٔیهکّیّک نّ چبٔ ثکبت کّ صیًَّێک‬ ‫نّ چبِٔکبَییِّٔ سّرثّرِٔسٕار ثشٕێُێتِّٔ‪ ،‬صٔای يبِٔیّک يێطک يۆصێهّکّ صِگۆڕێت ٔ ڕێکی‬ ‫صِسبتِّٔٔ ِٔک سۆی نێضِکبتِّٔ‪ ،‬ئّگّریص چبٔیهکّکبٌ الثجرێٍ‪ ،‬نّسّرِتبِٔ ثۆ يبِٔیّک ٔێُّکبٌ‬ ‫سّرثّرِٔسٕاریی صِثیُێ‪ ،‬پبضبٌ يبِٔیّک صِسبیَّێت تب يۆصێهّکّ ثّپێی صۆسّکّ چبکجکرێتِّٔ‪.‬‬ ‫ئّيّ ئِّٔ پێطبٌ صِصات کبتێک کّسێک صِڵێت " کٕرسییّکى ثیُی" تَّیب يبَبی ئِّٔیّ کّ تیطکی‬ ‫ئّٔ رٔ​َٔبکییّی نّ کٕرسییّکِّٔ ثاڵٔثِٕٔتِّٔ‪ ،‬يێطک صیًَّێکی يێُتبڵیی نّ کٕرسیّکّ ِٔک‬ ‫يۆصێم ثیُب صِکبت‪ .‬ئّگّر يۆصێهّکّ ثۆ کّسێک سّرثّرِٔسٕصار ثێت‪ ،‬ئِّٔیص ّْر راستّ ثّاڵو تب‬ ‫ئّٔ کبتّی کّ کّسێک صِیّٔێت نّسّری صاثُیطێت!‪.‬‬ ‫یّکێک نّٔ گرفتبَّی کّ ریبنیزيی ٔاثّستّ ضیکبری کرصٔ​ِٔ یبٌ الی کّو سۆی نێ صزیِٕتِّٔ‬ ‫يبَبی ٔضّی ثَّٕٔ(‪ .)Existence‬چۆٌ ثزاَى کّ يێزی ژٔ​ٔرِکّو ْێطتب يبِٔ کبتێک نّ ژٔ​ٔرِکّ‬ ‫صِچًّ صِرِِٔ ٔ َبیجیُى؟ چیی صِتٕاَى ثڵێى صِرثبرِی ثَٕٔی ئّٔ ضتبَّی َبتٕاَیٍ ثیبٌ ثیُیٍ ِٔک‬ ‫ئّنیکترۆٌ(‪ِ)Electron‬کبٌ ٔ کٕارک(‪ِ18)Quark‬کبٌ‪ -‬ئّٔ تَّۆنکبَّی کّ پرۆتٌٕ(‪ٔ )Proton‬‬ ‫َیٕترۆٌ(‪)Neutron‬یبٌ نێ پّیضا صِثێت؟ نّٔاَّیّ کّسێک يۆصێهێک ثّ ئَّضێطّیضا ثێت ِٔک‬ ‫يۆصێهی يێزِکّ َبيێُێت‪ ،‬کبتێک صِچًّ صِرِِٔ‪ .‬ثّاڵو صِرصِکّٔێتِّٔ نّ ّْيبٌ ضٕێٍ کبتێک‬ ‫صٔ​ٔثبرِ ثۆ ژٔ​ٔرِکّ صِگّڕێًِّٔ‪ .‬ئّيّ زۆر گّيژاَّیّ‪ ،‬ثۆ ًََّٕٔ چیی صِثێت ئّگّر رٔ​ٔصأێک‬ ‫‪ -17‬سبڵی کٕێر ‪ blind spot‬یبٌ َبٔچّی کٕێر ثّٔ ضٕێُّ صِگٕترێ نّکبتی ئۆتۆيجیم نێشٕڕیُضا‪ ،‬نّ ئبٔێُّی تَّیطتِّٔ‪،‬‬ ‫ئّصایّک َبثیُی نّکبتێکضا ئۆتۆيجیهێکی تر سّریکّ پێص ئۆتۆيجیهّکّی تۆ صِکّٔێت‪ .‬ثّاڵو نێرِصا نّزاَستی ثیُبییضا‬ ‫ثّّْيبٌ يیتۆص ٔ يّثّست ثّکبرصِْێُرێ‪.‬‬ ‫‪ 18‬کٕارک ‪ Quark‬ثّ سّرِکییتریٍ تٕسًّ پێکٓێُّرِکبَی يبصصِ صِگٕترێ‪.‬‬

‫‪Page 47‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫رٔ​ٔثضات ‪،‬کبتێک يٍ نّصِرِِٔو ٔ ثًُیچی ژٔ​ٔرِکّ ثّرثێتِّٔ؟ چیی صِثێت ثّ پێی يۆصێهی يێزِکّ‪-‬‬ ‫کّ َبيێُێت‪ -‬کبتێک –ژٔرِکّ‪-‬ثّجێضێڵـى؟ ئبیب صِتٕاَى يٍ ئّيّ ثّ فبکت ِٔرثگرو صٔاتر کّ‬ ‫صِچًِّٔ ژٔ​ٔرِکّ صِثیُى يێزِکّ ثّ ضکبٔیی نّژێر صارٔپّرصٔ​ٔی ثًُیچّکّصایّ؟ ئّيّ نّثّر ئِّٔی‬ ‫يۆصێهی يێزی َبٔ ژٔ​ٔرِکّ زۆر سبصِترِ ٔ نّگّڵ تبلیکرصَِّٔکبَضا یّک صِگرێتِّٔ‪ ،‬سەرەَجبو‬ ‫ئّيبَّ ّْئٕ ئّٔضتبٌَّ ثّ يێطکی کّسێکضا صێت‪.‬‬ ‫نّ دبڵّتی تَّۆنکّکبَی َیًچّئّتۆيییضا کّ َبیبَجیُیٍ‪ ،‬ئّنیکترۆَّکبٌ يۆصێهێکی ثّسٕٔصٌ ثۆ‬ ‫رٔ​َٔکرصَِّٔی تبلیکرصَِّٔکبٌ‪ِٔ ،‬ک ضٕێُّٔاری ثّجێًبٔ نّ ژٔ​ٔری ّْڵًیی(‪19)Cloud Chamber‬صا‬ ‫ّْرِْٔب سبڵّ رٔ​َٔبکّکبَی نٕٔنّکێکی تّنّفزیۆَیی ٔ زۆر صیبرصِی تریص ثۆ ئّو يۆصێالَّ‬ ‫ثّکّڵکٍ‪ .‬صِگٕترێ ئّنیکترۆَّکبٌ نّ ‪ 1897‬صا ثّ ْۆی زاَبی فیزیبی ثریتبَییِّٔ جّی جّی‬ ‫سۆيسۆٌ(‪ )J. J. Thomson‬نّ تبلیگّی کّیڤێُضیص(‪ )Cavendish‬ی زاَکۆی کبيجریجضا صۆزرایِّٔ‪.‬‬ ‫ئّٔ‪ ،‬تبلیکرصَِّٔی نّ سّر تّزٔ​ٔی کبرِثبیی نّ َبٔ ثۆڕییّکی ثّتبڵی ضٕٔضّصا صِکرص‪ .‬ئّٔ‬ ‫صیبرصِیّ ثّ تیطکی کبسۆص(‪َ )Cathode ray‬بٔزِص کرا‪.‬‬ ‫تبلیکرصَِّٔکبَی ثۆ ئبکبيی زۆرثَّرر پّنکێطی کرصیٍ ‪ ،‬تیطکّ َٓێُییّکبٌ نّ ضتی زۆر ٔرص صرٔست‬ ‫ثٌٕٔ"‪ " corpuscles20‬کّ ثّضێکٍ نّ پێكٓبتّکبَی ئّتۆو‪ ،‬نِِّٔٔ زاَیتی ئّٔاَّ سّرِکییتریٍ‬ ‫یّکّی يبصصٌِ ٔ کّرتٕپبرچّ َبکرێٍ‪ .‬سۆيسۆٌ ئّنیکترۆَی َّصی‪ّْ ،‬رِْٔب ثّ ضێٕازێکی راستّٔسۆ‬ ‫یبٌ رٔ​ٌٔ ئّيّی نّ تبلیکرصَِّٔکبَیضا ضیُّکرصِِٔ‪ .‬ثّاڵو يۆصێهّکّی نّکبری يّیضاَییضا نّ‬ ‫سّرِکییتریٍ زاَستِّٔ تب ثّئَّضازیبریی صِگبت ثّ يسۆگّریی سّنًێُضرأِ‪ّْ ،‬رچَّض تۆ ثڵێی‬ ‫ئّنیکترۆٌ َبثیُرێ ئّيرۆ ّْئٕ زاَبیبَی فیزیب ثبِٔڕیبٌ ثّ ثَٕٔی ّْیّ‪.‬‬

‫‪ cloud chamber 19‬ئبيێرێکّ ثَّبٔی فیزیبٔییّکی سکۆتهَّضییِّٔ َبَٔرأِ ثَّبٔی چبرنس ٔیڵسٍ‪ّْ ،‬رِْٔب ئبيێرِکّ‬ ‫ثّ ‪ Wilson chamber‬صَِبسرێ‪ .‬ثۆ صِستُیطبَکرصَی تٕسًی تَّۆنکّکبٌ ٔ تیطکضأَِّ ئبیۆَییّکبٌ ‪ionizing‬‬ ‫‪. radiation‬‬ ‫‪ Corpuscles 20‬نّ زیُضِِٔرزاَییضا ثّ سڕۆکّی سٕٔرٔ سپیی سٕێٍ صِگٕترێ‪ .‬نّزاَستی فیزیبصا ثّ ضبَّی زۆر زۆر ٔرص‬ ‫صِگٕترێ‪.‬‬

‫‪Page 48‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫تیطکی کبسۆصیی‪ :‬ئێًّ َبتٕاَیٍ ئّنیکترۆَی تَّیب ثجیُیٍ ‪،‬‬ ‫ثّاڵو صِتٕاَیٍ ئّٔ کبریگّرییبَّی صرٔستی صِکٌّ ّْست‬ ‫پێجکّیٍ ٔ ثجیُیٍ‬ ‫کٕارکّکبَیص ثّ پێی ئّٔ يۆصێهّی ضرۆڤّی تبیجّتًَّضییّکبَی پرۆتۆٌ ٔ َیٕترۆٌ نّ َبٔ َبٔکی‬ ‫ئّتۆيضا صِکبت ‪َ ،‬بثیُرێٍ‪ٔ .‬اصِزاَرا‪ ،‬پرۆتۆٌ ٔ َیٕترۆٌ نّ کٕارکّکبٌ صرٔست کراثٍ ‪ ،‬ثّاڵو ئێًّ‬ ‫ّْرگیز کٕارکێک َبثیُیٍ‪ْ ،‬ۆکبرِکّیطی ئِّٔیّ‪ْ ،‬ێزی پێِٕکَِّٕٔٔسبَی َێٕاٌ کٕارکّکبٌ ثّ‬ ‫صٔ​ٔرسستُِّٔیبٌ نّیّکتر زیبص صِثێت ثۆیّ کٕارکی ئبزاص نّ سرٔضتضا ثَٕٔی َییّ‪ّْ .‬يیطّ‬ ‫کٕارکّکبٌ ثّ ضێٕازی سیبَیی(پرۆتۆٌ ٔ َیٕترۆٌ) یبٌ صٔاَیی‪ ،‬کٕارکێک ٔ صژِ کٕارکێک(پبی يیزۆٌ‪-‬‬ ‫‪ 21)pi mesons‬صِرصِکٌّٔ ‪ ،‬ئّيبَّ صِڵێی ثّ الستیک پێکِّٔ نکێُرأٌ‪.‬‬ ‫ئّٔ پرسیبرِی ئبیب صِچێ ثّعّلڵضا‪ ،‬کٕارکّکبٌ نّڕاستییضا ثَٕٔیبٌ ّْثێ‪ ،‬نّکبتێکضا تۆ ّْرگیز‬ ‫َّتٕاَی نێکیبٌ جٕصا ثکّیتِّٔ؟ نّسباڵَی صٔاترصا‪ ،‬پبش ئِّٔی يۆصێهی کٕارک ثۆیّکّيجبر‬ ‫پێطُیبرکرا‪ ،‬ئّو پرسیبرِ يطتٕيڕێکی زۆری ثّصٔای سۆیضا ْێُب‪ .‬ئّٔ ئبیضیبیّی کّ تَّۆنکّ‬ ‫صیبریکرأِکبٌ ثّ ْۆی یّکگرتتُی ژيبرِیّکی جیبٔاز نّ تَّۆنکّ َیًچّ َبٔکییّکبٌ صرٔست‬ ‫ثٕٔثێتٍ‪ ،‬صِثێت ثّ ْۆی گّاڵنّکرصَی پریُسیپێکی سبصِ ٔ سّرَجڕاکێص‪ ،‬ئّٔیص ئِّٔیّ صِثێت‬ ‫صِستجّرصاری تبیجّتًَّضییّکبَیبٌ ثیت‪.‬‬ ‫ّْرچّ َض زاَبیبَی فیزیب سٕٔیبٌ گرتِٕ ثِِّٔٔ کّ تَّۆنکّکبٌ کبتێک صِْێُرێُّ صۆسی ثَِّٕٔٔ‬ ‫نّ ڕێگّی ئبيبر ٔ صاتبکبٌ ٔ پێَِٕضیی تَّۆنکّ ثاڵٔثِٕٔکبَی ترِِٔ صِتٕاَرێ پێٕاَّ ثکرێٍ‪.‬‬ ‫گریُگیی دّلیمّتی ثٌٕٔ ثۆ ئّٔ تَّۆنکبَّی نّ ثُچیُّصا َبثێُرێٍ ثۆ زۆر نّ زاَبیبَی فیزیب‬ ‫‪ pi mesons -21‬نّ فیزیبی ئّتۆيییضا ‪ pion‬کٕرتکرأِی ‪ pi mesons‬ثّ ‪ π‬پبی َبٔزِصکرأِ‪،‬‬ ‫‪,‬‬

‫‪Page 49‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫جێگّی ثبیّسێکی گّٔرِیّ‪ .‬نّ سباڵَی صٔاتریطضا يۆصێهی کٕارک زۆر پێطجیُیی گّٔرِی نێکّٔتِّٔ‪.‬‬ ‫ثۆیّ ئّٔاَّی صژایّتییبٌ صَِٕاَض پبضّکطێیبٌ کرص‪ .‬ثّصڵُیبییِّٔ ئّگّر ّْیّ‪ ،‬سّڵکی ئبنیبٌ‬ ‫ثَٕٔیبٌ ّْثێت کّ سبَِٔی دّڤضِ ثبڵ ثٍ ٔ چبِٔکبَیبٌ تیطکی ژێرسٕٔر ‪ infrared‬ی ّْثێ نّ‬ ‫گٕێچکّکبَیطیبَِّٔ کرێى ثێتّ صِرِِٔ‪ّْ .‬يبٌ تبلیکرصَِّٔی ئێًّ ئَّجبو ثضٌِ ٔ ثّثێ کٕارکیص‬ ‫ضرۆڤّی صیبرصِکّ ثکٌّ‪ .‬ثّ ّْيّدبڵ ثّ پێی يۆصێهی ریبنیزيی ٔاثّستّ ‪ ،‬کٕارکّکبٌ نّ يۆصێهێکضا‬ ‫صِژیٍ نّگّڵ رِفتبری تَّۆنکّ َیًچّ َبٔکییّکبَضا یّک صِگرَِّٔ‪.‬‬ ‫يۆصێهی ریبنیزيی ٔاثّستّ صِتٕاَێت چٕارچێِٕیّک ثۆگفتٕگۆکرصٌ نّسّر ئّو پرسیبراَّ صرٔست‬ ‫ثکبت‪ :‬ئّگّر جیٓبٌ نّ يبِٔیّ کی صیبریکرأی راثرصٔ​ٔصا صرٔستکراثێت‪ ،‬پێص ئِّٔ چیی رٔ​ٔیضأِ؟‬ ‫فّیهّسٕٔفێکی کۆَی کریستیبَی ثّ َبٔی سّیُت‪ .‬ئبٔگٕستیٍ(‪)430-354( )St. Augustine‬‬ ‫گٕتٕیّتی ِٔاڵيّکّی ئَِّٔییّ کّ سٕصا صۆزِسی صرٔست صِکرص ثۆ ئّٔ کّسبَّی ئەو پرسیبراَّ‬ ‫صِکٌّ؟ ثّڵکٕ کبت يٕڵکی ئّو جیٓبَّیّ کّ سٕصا ثۆيبَی صرٔست کرصٔ​ِٔ‪ .‬ثّو پێٕصاَگّ‪ ،‬کبت ثَٕٔی‬ ‫نّپێص صرٔستکرصَی گّرصٔ​َٔضا َّثِٕٔ‪ .‬ئّڵجّت ئّٔ ثبِٔڕی ٔاثٕٔ ئّٔ کبتی صرٔستجَّٕٔ زۆر کۆٌ‬ ‫َییّ‪ .‬ئّيّش یّکێکّ نّيۆصێهّ يٕيکیُّکبٌ ثۆ ئّٔ کّسبَّی دّزیبٌ نێیّ ئّو چیرۆکّ راست‬ ‫ثێت تَّبَّت ئّگّر جیٓبٌ سیشُبر ثێت نّ ثّثّرصثِٕٔکبٌ کّ ثّڵگّی ئٌِّٔ جیٓبٌ زۆر کۆَترِ‬ ‫نِّٔی ئّٔاٌ ثیری نێضِکَِّّٔ‪( .‬ئبیب صاَبَی ثّثّرصثِٕٔکبٌ ثۆ گێهکرصَی ئێًّیّ؟)‪.‬‬ ‫کّسێک صِتٕاَێت يۆصێهێکی جیبٔازتر پێطکّش ثکبت ٔ کبت ثگّڕێُێتِّٔ ثۆ ‪ 13.7‬ثیهیۆٌ سبڵ‬ ‫پێطتر‪ٔ ،‬اتّ تّلیُِّٔ گّٔرِکّ (‪ Big Bang‬ثیگجبَگ)‪ ،‬ئّو يۆصێهّ ثّ پێی ثّڵگَّبيّ يێژٔ​ٔیی ٔ‬ ‫جیۆنۆجییّکبٌ ضرۆڤّی صیبرصِکبَی ئێستبيبٌ صِکبت‪ ،‬ثبضتریٍ رێًُبییکّرِ تب ئێستب ئێًّ ّْيبٌ‬ ‫ثٕٔثێت‪ .‬صٔ​ِٔيیٍ يۆصێم صِتٕاَێت ضرۆڤّی ثّ ثّرصثِٕٔکبٌ ٔ تۆيبری چبالکییّ تیطکییّکبٌ ثکبت‪،‬‬ ‫ّْرِْٔب ئّٔ راستییّش ثسّنًێُێ‪ ،‬رٔ​َٔبکیی کۆيّڵّ ئّستێرِکبٌ کّ چَّضیٍ يیهیۆٌ سبڵی‬ ‫رٔ​َٔبکیی(‪ )Light-Year‬نّ ئێًِّٔ صٔ​ٔرٌ ٔ پێًبٌ صِگٌّ‪ .‬ثۆیّ يۆصێهی تّلیُِّٔ گّٔرِکّ(ثیگ‬ ‫ثبَگ)‪ -‬زۆر ضیبٔتر ٔ ثّ کّڵکترِ نِّٔی پێطٕٔ‪ .‬تب ئّو سبتّش ْیچ يۆصێهێکی راستتر نّيّ ثَٕٔی‬ ‫َییّ‪.‬‬

‫‪Page 50‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫کٕارکّکبٌ‪ :‬چّيکی کٕارکّکبٌ یّکێکّ نّ تٕسًّ‬ ‫سّرِکییّکبَی تیۆرییّ ثُچیُّییّکبَی فیزیب‪ّْ ،‬رچَّضِ‬ ‫زاَرأِ کّ کٕارک ثّ تَّیب َبتٕاَرێت ّْستی پێجکرێت‬ ‫ّْثێت‬

‫َّْضێک کّس پطتگیریی يۆصێهێک صِکٌّ‪ ،‬ثۆ پێص ثیگجبَگًبٌ صِيبَجبتِّٔ‪ْ .‬ێطتب صیبر َییّ‬ ‫يۆصێهێک کبتّکّی نّ ثیگجبَگ تێضِپّڕێ‪ ،‬ثۆ ضرۆڤّی تبلیکرصَِّٔکبًَبٌ نِّٔی ئێستب ثبضتر‬ ‫صِثێت چَٕکّ یبسبکبَی گّضّسَّضَی گّرصٔ​ٌٔ نّٔاَّیّ نّ ثیگجبَگضا تٕٔضی ِٔستبٌ ثٍ‪ .‬ئّگّر‬ ‫ئّٔ يۆصێهّش ثَٕٔی ّْثێ‪ّْ ،‬ستی يۆصێهێکًبٌ ال صرٔست َبکبت کّ کبتی پێص ثیگجبَگ نّسۆ‬ ‫ثگرێ‪ّْ .‬رِْٔب ئبکبيی ثّرچبٔیص ثّصِست َبْێُێ‪ .‬ثّيپێیّش ئێًّ ثّٔ ئبیضیبیِّٔ صَِٕٔسێیٍ کّ‬ ‫ثیگجبَگ ثّسّرِتبی صرٔستجَٕٔی گّرصٔ​ٌٔ صاصَِێ‪.‬‬ ‫يۆصێهێک کبتێک پێی صِڵێٍ يۆصێهی ثبش‪ّْ ،‬ڵگری ئّو تبیجّتًَّضییبَّ ثێت‬ ‫‪ - 1‬جٕاٌ ثێت‪.‬‬ ‫‪ّْ - 2‬ڵگری َّْضێ تٕسًی ّْڕِيّکیی ثێ یبٌ تٕاَبی صِستکبرییکرصَی ّْثێ‪.‬‬ ‫‪ - 3‬ثتٕاَێت ّْئٕ تبلیکرصَِّٔکبَی ٌّْ ضرۆڤّ ثکبت‪.‬‬ ‫‪ٔ - 4‬رصِکبریی تبلیکرصَِّٔ کبَی صاْبتٕٔ پێطجیُیی ثکبت کّ صِتٕاٍَ يۆصێهّکّ ثّ صرۆ‬ ‫ثشَِّّٔ یبٌ َّیسّنًێٍُ‪.‬‬ ‫ثۆ ًََّٕٔ تیۆرییّکّی ئّریستۆ صِڵێت جیٓبٌ نّ چٕار تٕسًی سبک‪ّْٔ،‬ا‪ ،‬ئبگر ٔ ئبٔ صرٔست ثِٕٔ‪،‬‬ ‫تَّّکبَیص ثّپێی ئّو تیۆرییّ صِجٕاڵَِّٔ‪ .‬پێطُیبرِکّ جٕاَّ(‪ ٔ )Elegant‬تٕسًێکی تێضا َییّ کّ‬ ‫ضبیبَی صِستکبریی ثێت‪ .‬ثّاڵو نّ زۆر دبڵّتضا ئّيّ َّیضِتٕاَی پێطجیُیی صیبریکرأ صرٔست ثکبت‬ ‫ٔ تَّبَّت ئّگّر صرٔستیطی ثکرصایّ نّ گّڵ تبلیکرصَِّٔکبَضا یّکی َّصِگرتِّٔ‪ .‬یّک نّٔ‬ ‫‪Page 51‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫پێطجیُییبَّ ئِّٔثٕٔ کّ تَّّ لٕرسّکبٌ صِثێت نّ تَّّ سٕٔکّکبٌ سێراتر ثکَّّٔ سٕارِِٔ چَٕکّ‬ ‫ئبيبَجیبٌ کّٔتُّ سٕارِِٔیّ‪.‬‬ ‫کّس الی گریُگ َّثٕٔ ئّيّ تبلیجکبتِّٔ تب گبنیهیۆ ْبت ٔ کرصی‪ .‬چیرۆکێک ّْیّ صِرثبرِی‬ ‫تبلیکرصَِّٔکّ گٕایّ نّسّر تبِٔری الری پیسب(‪ ِٔ)Pisa‬ثّ ثّرصأَِّی لٕرسبییّکبٌ ئَّجبو صرأِ‪.‬‬ ‫نِّٔ صِچێت ئّو چیرٔکّ ئّفسبَّیی ثێت‪ .‬ثّاڵو ئبگبصاریٍ‪ ،‬گبنیهیۆ لٕرسبییّ جیبٔازِکبَی نّ سّر‬ ‫رٔ​ٔثّرێکی نێژ(‪ ِِٔ)Inclined Plane‬ثّرصأِتِّٔٔ ثیُیٕیّتی ثّّْيبٌ سێرایی صێُّ سٕصارِِٔ‪.‬‬ ‫ئّيّش پێچّٔاَّی پێطجیُییّکبَی ئّریستۆ ثٕٔ‪.‬‬ ‫پێِٕرِکبٌ(‪ criteria‬کرایتێریب) ی سّرِِٔ ثّ تّٔأیی ثبثّتییبٌَّ ‪ .‬ثۆ ًََّٕٔ جٕاَیی ضتێک َییّ‬ ‫ثّ ئبسبَی ثپێٕرێت‪ ،‬ثّاڵو نّ َبٔ زاَبکبَضا زۆر پڕ ثبیّسّ چَٕکّ یبسبکبَی سرٔضت ثّ يّثّستی‬ ‫صِستپێِٕگرتُی ئبثٕٔرییبَّ ٔ کۆکرصَِّٔی ژيبرِیّکی زۆر دبڵّت نّ فۆريّڵّیّکی سبصِصا سۆی‬ ‫جێکّٔت صِکبت‪ .‬جٕاَیی پێَِٕضیی ثّ فۆريی تیۆریییّکِّٔ ّْیّ‪ .‬ثّاڵو زۆریص پێَِٕضیی ثّ‬ ‫ثَٕٔی ئّٔ تٕسًبَِّٔ ّْیّ کّ تٕاَبی رێکشسُتِّٔیبٌ ّْیّ‪.‬‬ ‫ئّٔ تیۆرییّی پڕ ثێت نّ فبکتّری ثێًبَب ثّ جٕاٌ دسبة َبکرێت‪ .‬لسّیّکی ئبَیطتبیٍ ّْیّ‬ ‫صِڵێت تیۆری صِثێت چَّض ثکرێ سبصِ ثێت ثّاڵو ثێتبيیص سبصِ َّثێت‪ .‬تۆڵّيبی‪،‬‬ ‫سّرثبزَّیی(‪ )Epicycle‬ثۆ ڕێرِِٔ ثبزَّییّکبَی تَّّ ئبسًبَییّکبٌ زیبص کرص ثۆ ئِّٔی يۆصێهّکّی‬ ‫ٔرصتر ثتٕاَێت ضرۆڤّی جٕڵّکبَیبٌ ثکبت‪ .‬يۆصێهّکّ صِکرا ثّ زیبصکرصَی سّرثبزَّییّکبٌ نّسّر‬ ‫یّکتر راستتر ثێت‪ٔ .‬ای صاَبثٕٔ زیبصکرصَی سّرثبزَّییّکبٌ ئبڵۆزیی زیبتر صِثێت ثّاڵو ٔرصِکبریی‬ ‫زیبتر ثّ يۆصێهّکّ صِصات‪ ،‬ثّ ثۆچَٕٔی زاَبیبٌ ئّيّ جّڕاَضَی يۆصێهّکّیّ ثۆ ئِّٔی ثتٕاَێت‬ ‫نّگّڵ کۆيّڵێک نّ تبلیکرصَِّٔکبٌ یّک ثگرێتِّٔ‪ ،‬کّ نیستێک نّ زاَیبریی( صاتب ‪ )data‬ثبضترِ‬ ‫ِٔک نّ ئّٔ تیۆرییّی نّ پریُسیپێکی سٕٔصيَّض‪ ،‬تّرِ صِثێت‪.‬‬ ‫نّ ثّضی پێُجّيی ئّو کتێجّصا صِثیُیٍ زۆرکّس ثبِٔڕیبٌ ٔایّ يۆصێهی ستبَضِرص کّ ضیکبری‬ ‫کبرنّیّککرصَی تَّۆنکّ سّرِتبییّکبَی سرٔضت صِکبت يۆصێهێکی ثڵذّ(َبضیریٍ‪.)Inelegant-‬‬ ‫ّْرچَّض ئّٔ يۆصێهّ نّ يۆصێهّ سّرثبزَّکبَی تۆڵّيبی زۆر سّکّٔتٕٔترِ‪ .‬ئّٔ پێطجیُیی زۆر‬ ‫تَّۆنکّی َٕێی کرصٔ​ِٔ پێطئِّٔی صِستُیطبٌ ثکرێٍ‪ّْ .‬رِْٔب ضرۆڤّی ئبکبيی زۆر نّ‬ ‫تبلیکرصَِّٔکبَی ثّ ٔرصییّکی زۆرِِٔ ثۆ يبِٔی چَّضیٍ صِیّ کرصٔ​ِٔ‪ .‬ثّاڵو نّ ّْيبٌ کبتضا ئّٔ‬ ‫تیۆرییّ صِیبٌ کرایتێریبی تێضایّ کّ صِثێ صِستکبریی ثکرێٍ‪ ،‬ثڕِکبَیبٌ صِثێت ثّ پێی‬ ‫تبلیکرصَِّٔکبٌ صاثُرێت نّ جیبتی ئِّٔی سٕصی تیۆریییّکّ سۆی صیبری ثکبت‪ .‬سّثبرِت ثّ سبڵی‬ ‫چٕارِو زاَبیبٌ ّْيیطّ صڵطبص ٔ کبيیبر صِثٍ کبتێک پێطجیُییّ سّرَجڕاکێص ٔ َٕێکبَیبٌ‬ ‫ثسّنًێُرێٍ‪ .‬نّالیّکی ترِِٔ کبتێک يۆصێهێک ّْڵّ ی تێضِکّٔێ‪ ،‬نّکبرصأَِّیّکی ْبٔثّضضا صِڵێٍ‬ ‫تبلیکرصَِّٔکّ راست َّثِٕٔ‪.‬‬

‫‪Page 52‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫تَّبَّت ئّگّر يۆصێهّکّ َّضسّنًێُضرێ َّْضێک صِستجّرصاری َبثٍ ٔ فڕێی َبصٌِ ثّڵکٕ ّْٔڵ‬ ‫صِصٌِ گۆڕاَکبریی ثّسّرصا ثٓێٍُ‪ّْ .‬رچَّض زاَبیبَی فیزیب زۆر سّرسّستبَّ نّ کۆضطضاٌ ثۆ‬ ‫رزگبرکرصٌ ٔ ْێطتُِّٔی تیۆریییّکبٌ‪ ،‬ثّاڵو زۆر صِستکبرییکرصٌ‪ ،‬تیۆرییّکّ نّ جٕاَیی ٔ‬ ‫گّضبِٔیی صِسبت‪ ،‬ثّ ڕاصِیّک گۆڕاَکبرییّکبٌ صِثێت ثّ ْۆی ئِّٔی کّ تیۆرییّکّ ثجێت ثّ‬ ‫صِستکرص ٔ نّ کبرکرصَضا لٕرس ثێ ‪ ،‬تیۆرییّکی نّو چّضُّش ثّ ثڵخ َبٔزِص صِکرێت‪.‬‬ ‫ئّگّر گۆڕاَکبرییّکبٌ پێٕسیتی ثّ تێکّڵکرصَی تبلیکرصَِّٔی َٕێ ثێت‪ ،‬ئِّٔ تیۆرییّکّ‬ ‫صِڕازێُرێتِّٔ‪ ، baroque‬یّکێک نّٔ يۆصێهّ کۆَبَّی کّ ثٕٔ ثّژێر تبلیکرصَِّٔ َٕێکبَِّٔ ثیرۆکّی‬ ‫گّرصٔ​َٔی ِٔستبٔ(‪ )Static universe‬ثٕٔ‪ .‬نّ ‪ِ 1920‬کبَضا زۆرثّی زاَبیبَی فیزیب ثبِٔڕیبٌ ٔاثٕٔ‬ ‫گّرصٔ​ٌٔ ِٔستبِٔ یبٌ لّثبرِکّی َبگۆڕێت‪ .‬ثّاڵو ئێضٔیٍ ّْثڵ(‪ )Edwin Hubble‬ثّ ثاڵٔکرصَِّٔی‬ ‫تبلیکرصَِّٔکبَی پێطبَیضا‪ ،‬گّرصٔ​ٌٔ صِکطێ‪ .‬ثّاڵو ّْثڵ راستّٔسۆ کطبَی گّرصٔ​َٔی ثّصی‬ ‫َّکرص‪.‬‬ ‫ئّٔ سّرَجی صاثِٕٔ ئّٔ رٔ​َٔبکییّی نّ کۆيّڵّ ئّستێرِکبَِّٔ صِرصِچٍ‪ ،‬رٔ​َٔبکییّکّ ّْڵگری‬ ‫ضّثَّگ(‪ )Spectrum‬یبٌ کبرێکتّرێکٍ جێضِستیبٌ پێِٕصیبرِ ٔ نّسّر پێکٓبتّی کۆيّڵّ‬ ‫ئّستێرِکبَیص ثَّضٌ‪ ،‬ئّيّش گۆڕاَی ثّسّرصا صێت‪ ،‬کبتێک کۆيّڵّ ئّستێرِکبٌ نّ چبٔی ئێًِّٔ‬ ‫ثجٕڵێٍ‪ .‬ثۆیّ ّْثڵ ثّ ضیکرصَِّٔی ضّثَّگی کۆيّڵّ ئّستێرِ صٔ​ٔرِکبٌ‪ ،‬تٕاَی سێراییّکبَیبٌ‬ ‫صیبری ثکبت‪ .‬ئّٔ چبِٔڕٔاَی ئِّٔی صِکرص چۆٌ َّْضێک نّ کۆيّڵّ ئّستێرِکبٌ نێًبٌ صٔ​ٔر‬ ‫صِکَِّّٔٔ ثّّْيبٌ ضێِٕش َّْضێکیتر ثضۆزێتِّٔ نێًبٌ َزیک ثجُِّٔ‪ .‬نّثّرايجّرصا ثۆی‬ ‫صِرکّٔت َزیک ثّّْئٕ کۆيّڵّ ئّستێرِکبٌ نّئێًّ صٔ​ٔر صِکَِّّٔٔ‪ .‬ئّٔاَّی صٔ​ٔرتریص ثٍ‬ ‫سێراتر صِکطێٍ‪ .‬سّرئَّجبو ّْثڵ ثۆی صِرکّٔت گّرصٔ​ٌٔ ّْئٕی صِکطێ‪.‬‬ ‫ثّاڵو کّسبَی تر تێضِکۆضبٌ ثۆ ضرۆڤّکرصَی يۆصێهّ کۆَّکّ‪ ،‬گّرصٔ​َٔی ِٔستبٔ ثٓێڵُِّٔ‪ .‬ثۆ‬ ‫ًََّٕٔ زاَبی فیزیبٔیی کبڵتێچ(‪ ،22)Caltech‬فریتز زٔیکی(‪ )Fritz Zwicky‬پێطُیبری کرص‪ ،‬ثّ‬ ‫ْۆکبرێکی تب ئێستبٌ َّزاَرأ ثۆی ّْیّ رٔ​َٔبکیی نّ گّضتّ صٔ​ٔر ٔ صرێژِکبَیضا ثّرِثّرِ ٔزِکّی‬ ‫نّ صِست ثضات‪ .‬ئّو کّيجَِّٕٔٔیّی ٔزِ ْبٔتبیّ نّگّڵ ئّٔ گۆڕاَکبرییبَّی نّ ضّثَّگی‬ ‫رٔ​َٔبکییّکّصا پّیضا صِثێ‪ّْ .‬رِٔک زٔیکی صِیٕیست صِيّالسکێی ‪ّْ mimic‬ثڵ ثکبتِّٔ‪ .‬چَّضیٍ‬ ‫صِیّ صٔای ّْثڵ ْێطتب زۆر نّ زاَبیبٌ نّ صِستگرتٍ ثّ تیۆریی صۆسی‪ِٔ-‬ستبٔ ثّرصِٔايجٌٕٔ‪ .‬ثّاڵو‬ ‫سبصِتریُی يۆصێهّکبٌ ئِّٔی ّْثڵ ثٕٔ ٔاتّ کطبَی گّرصٔ​ٌٔ‪ّْ ،‬ر ئّيّش پّژرێُرا‪.‬‬ ‫نّ گّڕاًَبٌ ثّ صٔای صۆزیُِّٔی ئّٔ یبسبیبَّی دٕکًڕاَی گّرصٔ​ٌٔ صِکٌّ‪ ،‬ئێًّ فۆريّڵّی‬ ‫َّْضێک تیۆری یبٌ يۆصێهًبٌ ِٔک تیۆریی چٕار‪-‬تٕسًیی(‪ ،)Four-Element‬يۆصێهی تۆڵّيبی ‪،‬‬ ‫تیۆریی فهۆگیستۆٌ(‪ ،)Phlogiston Theory‬تیۆریی ثیگجبَگ‪...‬تبص کرصٔ​ِٔ ‪ .‬ثّ پێی ّْرکبو نّو‬ ‫تیۆری ٔ يۆصێالَّ ثێت کۆَسێپتی دّلیمّتی پێکٓبتّ سّرِکییّکبَی گّرصٔ​ٌٔ صِگۆڕێٍ‪ .‬ثۆ ًََّٕٔ‬ ‫تیۆریی رٔ​َٔبکیی نّ ثّرچبٔ ثگرِ‪َ ،‬یٕتٍ ٔا ثیری صِکرصِِٔ رٔ​َٔبکیی نّ تَّۆنکّی زۆر ثچٕٔک ٔ‬ ‫‪ -22‬کٕرتکرأِی ( ئیُستیتیٕتی تّکُّنۆژیی نّ کبنیفۆرَیب‪) California Institute of Technology -‬‬

‫‪Page 53‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫زۆر ٔرص صرٔست ثِٕٔ‪ .‬ئّيّ ضرۆڤّی ئِّٔ صِکبت ثۆچیی رٔ​َٔبکیی نّ سّر ْێڵێکی رێک صِڕٔات‪،‬‬ ‫ّْرِْٔب ئِّٔی نێکضایّ کّ رٔ​َٔبکیی کبتێک نّ َبَِٔضێکِّٔ صِچێتّ َبَِٔضێکی تر تٕٔضی‬ ‫چّيبَِّٔ ٔ ضکبَِّٔ صِثێت ‪ ،‬ثۆ ًََّٕٔ نّ ّْٔأِ ثۆ َبٔ ضٕٔضّ یبٌ نّ ّْٔأِ ثَّبٔ ئبٔصا‪.‬‬

‫ضکبَِّٔ‪ :‬يۆصێهی رٔ​َٔبکیی َیٕتٍ صِتٕاَێ ضرۆڤّی ئِّٔ‬ ‫ثکبت ثۆچیی کبتێک رٔ​َٔبکیی نّ َبَِٔضێکِّٔ صِچێتّ‬ ‫َبَِٔضێکی تر صِضکێتِّٔ‪ ،‬ثّاڵو َبتٕاَێت ضرۆڤّی ئّٔ‬ ‫صیبرصِیّ ثکبت کّ ئێستب ئێًّ ثبزَّی َیٕتُیی پێضِڵێیٍ؟‬ ‫ثّاڵو ّْيبٌ ضت‪ ،‬ثۆ تیۆریی تَّۆنکّ زۆر ٔرصِکبٌ صرٔست َییە‪ ،‬ثّّْيّدبڵ ثۆ رٔ​َٔکرصَِّٔی‬ ‫صیبرصِیّک کّ ّْر ثّ َبٔی َیٕتٍ سۆیِّٔ َبَٔرأِ‪ٔ ،‬اتّ ثبزَّکبَی َیٕتٍ(‪، )Newton’s Rings‬‬ ‫سۆیطی صِرکی پێکرصثٕٔ‪َ ،‬بتٕاَرێ کّڵکی نێ ِٔرثگێرێت‪ .‬ئبٔێُّیّک نّ سّر رٔ​ٔثّرێکی تّست‪،‬‬ ‫ثتٕاَێت رٔ​َٔبکی ثگّڕێُێتِّٔ صاثُێ ٔ رٔ​َٔبکیییّکی یّک رَِگیی ِٔک رٔ​َٔبکیی سۆصیۆيی نێجضِ‪.‬‬ ‫ئّگّر نّ سّرِِٔ سّیری ثکّیت گٕرزێک ثبزَّی تبریک ٔ رٔ​ٌٔ کّ َبَِٔضِکّیبٌ ضٕێُی‬ ‫ثّریّککّٔتُی ئبٔێُّکّٔ رٔ​ٔثّرِکّیّ صِثیُیت‪ .‬ئبسبٌ َییّ ئّيّ ثّ تیۆریی تَّۆنکّی رٔ​َٔبکیی‬ ‫ضرۆڤّ ثکرێت‪ ،‬ثّاڵو ثّ تیۆریی ضّپۆنیی ‪ْ wave theory‬ۆکبرِکّی صِرصِکّٔێت‪.‬‬ ‫‪Page 54‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫ثّ پێی تیۆریی ضّپۆل(‪ )Wave‬ثۆ رٔ​َٔبکیی ثبزَّ تبریک ٔ رٔ​َّٔکبٌ ثّ ْۆی صیبرصِیّکِّٔ کّ‬ ‫پێی صِگٕترێت ثّیّکضاچٌٕٔ (‪ )Interference‬پّیضا صِثٍ‪ .‬ضّپۆنێک نّچّضُی ضّپۆنی ئبٔ ثریتییّ‬ ‫نّ زَجیرِیّک ثّرزَٔزيیی‪ .‬کبتێک ضّپۆنّکبٌ ثّریّکضِکٌّٔ‪ ،‬ئّگّر ّْڵجّزِکبٌ نّیّکتریی ٔ‬ ‫صاثّزِکبَیص نّیّکتری ثکٌّٔ‪ ،‬ضّپۆنّکبٌ یّکتر ثّْێزتر صِکٌّ ٔ ضّپۆنی گّٔرِتر صرٔست‬ ‫صِثێت‪ .‬ئّيّ ٔەک ثّیّکضاچَٕٔی ثُیبتُّر َبَٔرأِ ‪ .‬ثّو صۆسّ صِگٕترێ ضّپۆنّکبٌ "ْبٔڕِٔگٌّ"‪.‬‬ ‫نّ صۆسێکی پێچّٔاَّصا ّْڵجّزی ضّپۆنێک نّ صاثّزی ضّپۆنیکی تر ثضات‪ ،‬ضّپۆنّکبٌ یّکتر کٕێر‬ ‫صِکَِّّٔ‪ ،‬نێرِصا صِگٕترێ ضّپۆنّکبٌ " َب ْبٔڕِٔگٌّ"‪ .‬ثّ ثبرٔصۆسێکی نّو چّضُّ صِگٕترێت‬ ‫ثّیّکضاچَٕٔی تێکضِراَّ‪.‬‬ ‫نّ ثبزَّکبَی َیٕتُضا‪ ،‬نّ ئّصایّک نّ َبَِٔضێکِّٔ کّ سبڵی ثّریّککّٔتُی ئبٔێُّکّٔ‬ ‫رٔ​ٔثّرِکّیّ‪ ،‬ثبزَّ رٔ​َّٔکبٌ جێگیرٌ‪ .‬نێرِصا جیبٔازیی ّْیّ نّ َێٕاٌ ئّٔ ضّپۆالَّی نّ‬ ‫ئبٔێُّکِّٔ صِضکێُِّٔ نّگّڵ ئّٔاَّی نّ رٔ​ٔثّرِکِّٔ صِضکێُِّٔ‪ ،‬ئّٔ جیبٔازییّش ثریتییّ نّ‬ ‫(‪ )1،2،3‬لبت نّ صرێژیی ضّپۆنّکبٌ‪ ،‬ئّيّیبٌ ثّیّکضاچَٕٔی صرٔستکّرِ‪(.‬صرێژیی ضّپۆل )‪Wave‬‬ ‫‪ ) length‬ثریتییّ نّ ئّصای صٔریی َێٕاٌ صٔ​ٔ ّْڵجّز یبٌ صٔ​ٔ صاثّزی ضّپۆنێک)‪ .‬نّ الیّکیترِِٔ‪،‬‬ ‫ثبزَّ تبریکّکبٌ ثّ ْۆکبری ئِّٔ صرٔست صِثٍ کّ جیبٔازیی ئّصا نّ َێٕاٌ ضّپۆنی گّڕأِی‬ ‫(رٔ​ٔثّرِکّٔ ئبٔێُّکّ)صا ثریتییّ نّ (‪ )......، 5/2 ،3/2 ، 1/2‬لبت نّ صرێژیی ضّپۆنّکبٌ‪ ،‬نێرِصا‬ ‫ثّیّکضاچَّٕٔکّ تێکضِرِ‪ٔ -‬اتّ ضّپۆنی گّڕأِی ئبٔێُّکّ ضّپۆنی گّڕأِی رٔ​ٔ​ٔثّرِکّ‬ ‫صِسڕێتِّٔ‪.‬‬

‫‪Page 55‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫ثّیّکضاچٌٕٔ‪ِٔ :‬ک يرۆڤ کبتێک ضّپۆنّکبٌ ثّ یّکضِگٌّ‬ ‫یبٌ یّکتر ثّْێز صِکٌّ یبسٕص یّکتر صِسڕَِّٔ‬

‫نّ سەتّی َۆزصِیّيضا ‪ ،‬تیۆریی ضّپۆنیی ثۆ رٔ​َٔبکیی سّنًێُضرا‪ّْ ،‬رِْٔب صِرکّٔت کّ تێٕریی‬ ‫تَّۆنکّیی َبڕاستّ‪ .‬ثّ ّْيّدبڵ نّ سّرِتبی سەتّی ثیستّيضا‪ ،‬ئبیُطتبیٍ پێطبَیضا ثّ‬ ‫کبریگّریی کبرۆڕٔ​َٔبکیی(‪َّْٕٔ ( )Photoelectric‬کّ نّ تّنّفزیۆَّکبٌ ٔ کبيێرا صیجیتبڵّکبَضا‬ ‫ثّکبر صِْێُرێت) صِتٕاَرێت ثّ نێضاَی تَّۆنکّیّک یبٌ کٕاَتّيێکی رٔ​َٔبکیی نّ ئّتۆو‪،‬‬ ‫ئّنیکترۆَێکی نێضِرپّڕێُرێ‪ .‬ثۆیّ صِرکّٔت رٔ​َٔبکیی ثّ ّْرصٔ​ٔ ضێِٕکّ ٔاتّ تَّۆنکّیی ٔ‬ ‫ضّپۆنیی رِفتبر صِکبت‪ .‬کۆَسێپتی ضّپۆنّکبٌ پێضِچێ ئّٔ کبتّ ْبتجێتُّ ثیری يرۆڤِّٔ‪ ،‬کبتێک‬ ‫يرۆڤّکبٌ زِریب یبٌ گۆالٔێکی ثچٕٔکیبٌ ثیُیِٕ ٔ ٔرصِ ثّرصیبٌ فڕێضأِتّ َبٔی ٔ سّرَجیبٌ صأِ‬ ‫چۆٌ ضّپۆل صرٔست صِثێت‪.‬‬ ‫‪Page 56‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫‪.‬‬ ‫نّڕاستییضا ئّگّر تۆ نّژیبَتب‪ ،‬صٔ​ٔ ٔرصِ ثّرصت فڕێ صاثێتّ َبٔ گۆالٔێکِّٔ‪ ،‬ئّگّری ئِّٔ ّْیّ‬ ‫ثّیّکضاچَٕٔت ثیُیجێت‪ِٔ ،‬ک نّو ًََّٕٔیّصا صِثیُرێت‪ .‬ضهّکبَی تریص ّْئٕیبٌ رِفتبرێکی نّٔ‬ ‫ضێِٕیّیبٌ ّْیّ‪ ،‬ثّ تَّیب ضّراة َّثێت کّ ئّگّر ثّ ثڕێکی زۆر نّ چباڵٔێکضا صاثُرێ‪.‬‬ ‫ئبیضیبی تَّۆنکّکبٌ‪ ،‬نّگّڵ تبٔێر‪ٔ ،‬رصِثّرص ٔ نًضا گَٕجبِٔ‪ .‬ثّاڵو ئّو صٔ​ٔ سرٔضتییّی(‬ ‫‪ )duality‬ضّپۆل ٔ تَّۆنکّ‪ ،‬ئبیضیبیّکّ صِڵێت تَّێک صِتٕاَێ ّْرصٔ​ٔ تبیجّتًَّضیی ضّپۆنیی‬ ‫یبٌ تَّۆنکّیی ّْثێت‪ -‬ئّيّش نّ ئّزئَٕی ڕۆژاَّيبَضا زۆر َبيۆیّ‪ِٔ ،‬ک ئِّٔ ٔایّ‪ ،‬تۆ‬ ‫پّرصاسێک نى ّْڵمٕڕێُی‪.‬‬

‫ثّیّکضاچٌٕٔ نّ گۆالٔێکضا‪ :‬چّيکی ثّیّکضاچٌٕٔ نّ ّْئٕ‬ ‫ژیبَی رۆژاَّی تَّّ کبَی َبٔ ئبٔصا سۆی پێطبٌ صِصا نّ‬ ‫گۆالٔێکِّٔ تب ثّ زِریب صِگبت‬ ‫صٔ​ٔسرٔضتیی ِٔک ئِّٔی نّو صۆسبَّصا ّْیّ‪ ،‬صٔ​ٔ تیۆری زۆر جیبٔاز ضرۆڤّی یّک صیبرصِ ثّ‬ ‫ٔرصِکبرییّکی تّٔأِ صِکٌّ‪ -‬نّگّڵ يۆصێهی ریبنیزيی ٔاثّستّضضا صِسبزێٍ‪ّْ .‬ر تیۆرییّک‬ ‫صِتٕاَێت ضرۆڤّ ٔ ضیکرصَِّٔ ثۆ َّْضێک تبیجّتًَّضیی صیبریکرأ ثکبت‪ ،‬ثّاڵو َبتٕاَییٍ ثڵێیٍ‬ ‫کبو نّو تیۆرییبَّ ثبضترِ یبٌ راستترِ‪ .‬نّ پێَِٕض ثّ یبسبکبَی فّريبَڕِٔای گّرصٔ​َٔۀە‪ ،‬ئێًّ‬ ‫صِتٕاَیٍ ئّيّ ثڵێیٍ‪ٔ :‬اصێتّ پێطچبٔ‪ْ ،‬یچ يۆصێه ێکی يبتًبتیکیی یبٌ تیۆریی ثَٕٔی َییّ کّ‬ ‫ثتٕاَێت ضرۆڤّی ّْئٕ الیَّّکبَی گّرصٔ​ٌٔ ثکبت‪ .‬نّ جیبتی ئّيّ ِٔک نّ ثّضی یّکّيضا‬ ‫ثبسًبَکرص ٔا صیبرِ تۆڕێک نّ تیۆریییّکبٌ کّ َبٔ َرأِ ثّ ‪-M‬تیۆریی ثَٕٔیبٌ ّْثێت‪ّْ .‬ریّک نّ‬ ‫تیۆرییّکبَی ئێى –تیۆریی ثّ ثبضیی صِتٕاَێت نّ َبٔچّیّکی صیبریکرأصا ضرۆڤّی صیبرصِکبٌ‬ ‫ثکبت‪.‬‬ ‫‪Page 57‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫کبتێک سُٕٔرِکبَیبٌ نّ َّْضیک ضٕێُضا صِکَّّٔ سّریّک‪ ،‬تیۆریییّ جیبٔازِکبَی َبٔ تۆڕِکّ یّک‬ ‫ئبکبيیبٌ صِثێت‪ ،‬ثۆیّ ّْئٕ ئّٔ تیۆرییبَّ ِٔک ثّضێک نّ تیۆرییّ سّرِکییّکّ سّیر صِکرێٍ‪.‬‬ ‫ثّاڵو ْیچکبو نّ تیۆریییّکبٌ نَّبٔ تۆڕِکّصا ثّ تَّیب َبتٕاَێت ضرۆڤّی ّْئٕ الیَّّکبَی‬ ‫ّْئٕیبٌ‬ ‫گّرصٔ​ٌٔ ٔ ْێزِکبَی سرٔضت ثکبت‪ .‬تَّۆنکّکبٌ ّْست ثّو ْێزاَّ صِکٌّ‪،‬‬ ‫چٕارچێِٕیّکی فّزایی ٔ (کبت) یبٌ ثۆ سۆیبٌ تب کۆتبیی ّْیّ‪ .‬ئّو ثبرٔصۆسّ کبيی زاَبیبَی‬ ‫فیزیبی کۆَی صاَّيرکبَضِِٔ‪ ،‬کّ سَّٔیبٌ ثّ یّک صاَّ تیۆریی یّکگرتِٕٔ(‪ِٔ)Unified Theory‬‬ ‫صِثیُی‪ ،‬ثّاڵو صٔ​ٔسرٔضتیی نّ چٕارچێِٕی يۆصێهی ریبنیزيی ٔاثّستّصا کبر صِکبت‪.‬‬ ‫ئێًّ نّ چبپتّ ری پێُجضا زیبتر ثبسی صٔ​ٔسرٔضتیی ٔ ئێى تیۆریی صِکّیٍ‪ .‬ثّاڵو نّ پێطضا ثبسی‬ ‫پریُسیپێکی ثُچیُّیی صِکّیٍ کّ تێڕٔاَیُی يۆصێرًَبٌ صِرثبرِی سرٔضت نّسّری ثَّضِ‪،‬‬ ‫ثّتبیجّتییص تیۆری کٕاَتّو‪ ،‬کّ ثّ يێژٔ​ِٔ ئّڵتّرَبتیڤّکبٌ)‪َ ( alternative histories‬بسرأِ‪.‬‬ ‫ثّپێی ئّو تێرٔاَیُّ گّرصٔ​ٌٔ تَّیب یّک ثٌٕٔ یبٌ یّک يێژٔ​ٔی َییّ‪ ،‬ثّڵکٕ ّْئٕ ڤێرژَّ‬ ‫يٕيکیُّکبَی گّرصٔ​ٌٔ ثَٕٔیبٌ ّْیّ کّ َبٔی کٕاَتّيی پبیّثّرز(‪23)Superposition‬ی نێُرأِ‪.‬‬ ‫رَِگّ زۆر ثێتبو ثێت ثڵێیٍ تیۆرییّکّ لسّ نّسّر ئّٔ صۆسّ ثکبت کّ ئێًّ نّ ژٔ​ٔرِکّ صێیُّ‬ ‫صِرِِٔ يێزِکّ َبيێُێت‪ ،‬ثّاڵو ثۆ زۆرثّی صیبرصِکبٌ تیۆرییّکّ نّ يّیضاَی تبلیگّییضا صِرثبز ثِٕٔ‬ ‫ٔ ّْيیطّ ئبکبيّکبَی ثبثّتییبَّ ثِٕٔ‪.‬‬

‫‪ 23‬نّ فّرَّْگی زيبَی عّرِثییضا (سٕپّر پۆزیطٍ) ثّ( تّتجیك) جێکّٔت ثِٕٔ ٔ ثّ فبرسییص (ثّرّْو َّْی)‬ ‫ّْیّ‪ quantum superposition .‬پێَِٕضیی ثّ تبیجّتًَّضییّکبَی يیکبَیکی کٕاَتّئِّ ّْیّ‪ .‬نّ ئّگّری ّْئٕ ئّٔ‬ ‫صۆسّ يٕيکیُبَّ صِکۆڵێتِّٔ نّیّککبتضا ثَٕٔیبٌ ّْیّ‪ .‬نّ زيبَی کٕرصییضا ثّ ثڵُض یبٌ ثّرز ئّو صۆسبَّ ِٔسف‬ ‫صِکرێٍ‪ .‬نێرِصا ئێًّ ثّرزِ صۆر یبٌ ثّرزِ ضٕێٍ ثّکبر صِْێٍُ‪ٔ .‬ايبٌ ثّثبضزاَی کّ ثّرزِضٕێٍ ‪ ،‬ثکّیٍ ثّ ضٕێُجّرز‬ ‫یبٌ پبیّثّرز‪.‬‬

‫‪Page 58‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

www.dengekan.com

Page 59

‫‪4‬‬ ‫***‬ ‫يێژٔ​ِٔ ئّڵتّرَبتیڤّکبٌ‬ ‫(‪)Alternative Histories‬‬

‫نّ سبڵی ‪ 1999‬صا تیًێک نّ زاَبیبَی فیزیبی َّيسبٔیی کۆيّنێک يۆنیکیٕل (‪)Molecule‬یبٌ کّ‬ ‫نّسّر ضێِٕی تۆپی فٕٔتجۆڵ‪ ،‬رٔ​ِٔٔ ثّرثّستێک ْبٔیطت‪ .‬يۆنیکیٕنّکبٌ ّْر یّکّی نّ ‪60‬‬ ‫ئّتۆيی کبرثۆٌ صرٔستکراثٌٕٔ ‪َّْ ،‬ضێجبر ثّو تۆپبَّ صِڵێٍ تۆپّکبَی ثّکی (‪)Buckyballs‬‬ ‫چَٕکّ تّالرسبز فٕٔنّر (‪َّْ )Buckminster Fuller‬ضێ نّٔ فۆريبَّی صرٔست کرصٔ​ِٔ‪.‬‬ ‫گٕٔيّزِ‪ dome‬جیۆصێسیک(‪24)Geodesic‬یّکبَی فٕٔنّر صِکرێ ثّ گّٔرِتریٍ تۆپی پێ نّ ژیبًَبَضا‬ ‫ئّژيبرص ثکرێٍ ٔ ثّّْيبٌ ضێِٕش تۆپّکبَی ثّکی ثچٕٔکتریٍُ‪ .‬ئّٔ ثّرثّستبَّی کّ زاَبکبٌ‬ ‫تۆپّکبَیبٌ ثّرِٔ رٔ​ٔی صِْبٔیطت صٔ​ٔ کّنّثّری{صرز} تێضا ثٕٔ‪ ،‬تۆپّکبٌ صِیبٌ تٕاَی نێِٕی‬ ‫صِرثچٍ نّ پطت صیٕارِکّضِّٔ پّرصِیّکیبٌ صاَبثٕٔ ثۆ ئّژيبرصکرصَی ئّٔ يۆنیکیٕالَّی‬ ‫صِرصِچٌٕٔ‪.‬‬

‫‪ 24‬جیۆصێسیک ‪ geodesic‬نّ يبتًبتیکضا ثیرۆکّیّکی گطتگیرِ‪ ،‬کّ ْێڵێکی راست ٔ ثۆضبییّکی چّيبِٔ تێکّڵ صِکبت‪.‬‬ ‫نّ ‪ْ ِِٔ geodesy‬بتِٕٔ کّ ثّزاَستی پێٕاَّکرصَی لّثبرِٔ ضێِٕی زِٔیی َبسرأِ‪.‬‬

‫‪Page 60‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫تۆپّکبَی ثّکی‪ :‬تۆپّکبَی ثّکی نّ تۆپّ يبیکرۆسکۆپییّکبٌ صِچٍ کّ نّ‬ ‫ئّتۆيی کبرثۆٌ صرٔستکرأٌ‪.‬‬ ‫ئّگّر ئێًّ ثًبَّٔێ تبلیکرصَِّٔیّکی ِٔک ئِّٔی سّرِِٔ ثّاڵو ثّ تۆپی فٕٔتجۆڵی راستّلیُّ‬ ‫ئَّجبو ثضِیٍ پێٕیستًبٌ ثّ یبرییچییّکّ ضّق ثّضێِٕیّک نّ تۆپّکبٌ ثضات ئّيالٔ ئّٔال ثکٌّ‪،‬‬ ‫ّْرِْٔب تٕاَبی ئِّٔی ّْثێت ثّرصِٔاو تۆپّکّ ثّٔ سێراییّ ثٓبٔێژێت کّ ئێًّ صِيبَّٔێ‪ .‬نّ‬ ‫َێٕاٌ یبرییچییّکّٔ تۆڕێکی گّٔرِی گۆڵضا صیٕارێک ثّ صٔ​ٔ صرزی گّٔرِِٔ صاصَِێیٍ‪ .‬زۆرثّی ئّٔ‬ ‫تۆپبَّی یبرییچییّکّ تێی ّْڵضِصا ثّر صیٕارِکّ صِکٌّٔ ٔ صِگّڕێُِّٔ ثّاڵو َّْضێک نّ تۆپّکبٌ‬ ‫نّ یّکێک نّ کّنّثّرِکبَِّٔ تێپّڕ صِثٍ ٔ صِچُّ َبٔ تۆڕی گۆڵّکِّٔ‪ .‬ئّگّر صرزِکبٌ تۆزێک‬ ‫گِّٔرِتر ثٍ صٔ​ٔ ْێڵی ْبٔڕێک نّ تۆپ نّ الیّکّی ترِِٔ صِرصِکٌّٔ ثّاڵو ئّگّر صرزِکبٌ تب‬ ‫راصِیّک زۆر گّٔرِ ثٍ ْێڵی چَّٕٔ صِرِِٔی تۆپّکبٌ ثڕێک نّ یّکتر صٔ​ٔر صِکَِّّٔٔ‪ِٔ ،‬ک نّ‬ ‫ًََّٕٔکّصا صِثیُرێت‪.‬‬ ‫سّرَج ثضٌِ صِثیٍُ ئّگّر ئێًّ یّکێک نّ صرزِکبٌ ثگریٍ نّٔ صرزِِٔ تۆپ َبڕٔات ٔ ئّيّ کبر‬ ‫نّسّر رێڕِٔی صرزِکّی تر صاَبَێت ‪ .‬ئّگّر صرزِکّ ثکّیُِّٔ ئّيّ صِثێت ثّ ْۆی ئِّٔی ژيبرِی‬ ‫تۆپّکبٌ نّ الکّی تر زیبتر ثێت‪ .‬ئّگّر نّٔ صیٕ صرزِکبَِّٔ ژيبرِی تۆپّکبٌ ثژيێریٍ کۆی گطتی‬ ‫تۆپّکبٌ صِکبتّ کۆی تۆپّکبَی ّْر صٔ​ٔ صرزِکّ‪ٔ ،‬اتّ ژيبرِی تۆپّکبَی ّْر صرزێک نّ ژيبرِی‬ ‫تۆپّکبَی صرزِکّی تر جٕصایّ‪ .‬ئّيّ دّلیمّتێکّ نّ ژیبَی ڕۆژاَّی ّْئٕيبَضا رٔ​ٔ​ٔصِصا‪ .‬ثّاڵو‬ ‫ئّيّ ئِّٔ َّثٕٔ کّ تٕێژِرِ َّيسبٔییّکبٌ صۆزییبَِّٔ کبتێک يۆنیکیٕنّکبَیبٌ صِْبٔیطت‪.‬‬ ‫‪Page 61‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫فٕٔتجۆڵی صٔ​ٔ لّڵّضتیی‪ :‬یبریزاَێکی فٕٔتجۆڵ تۆپّکبٌ ثّرِٔ لّڵّضتّکبَی‬ ‫صیٕارِکّ تێّٓڵضِصا ٔ ئّٔ صیًَّّی صِرصِکّٔێ صرٔست صِکبت‪.‬‬ ‫نّ تبلیکرصَِّٔی َّيسبٔییّکبَضا نّڕاستییضا ثّ کرصَِّٔی صٔ​ِٔو صرز‪ ،‬ژيبرِی ئّٔ يۆنیکیٕالَّی‬ ‫صِگّیطتُّ سّر پّرصِکّ زیبصی صِکرص‪ ،‬ثّاڵو ِٔک ٔێُّکّی سٕصارِِٔ ئّيّ صِثٕٔ ثّ ْۆی‬ ‫کّيکرصَِّٔی ژيبرِکّ نّ الکّی ترصا‪ .‬ثّصڵُیبییِّٔ َّْضێک ضٕێٍ ّْیّ کبتێک ّْر صٔ​ٔ صرزِکّ‬ ‫کرأِثٍ ْیچ تۆپێکی ثّکی نێی َبکّٔێت‪ ،‬ثّاڵو کبتێک یّکێک نّ صرزِکبٌ کرأِثێت تۆپّکبٌ نێی‬ ‫صِکٌّٔ‪ .‬ئّيّ تۆزێک سّرسٕڕْێُّرِ‪ ،‬چۆٌ صِکرێت ثّ کرصَِّٔی صرزێکی زیبتر يۆنیکیٕنی کّيتری‬ ‫پێجگبت؟‬

‫‪Page 62‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫فٕٔتجۆڵی ثّکی‪ :‬کبتێک تۆپی يۆنیکیٕل ثّرِٔ صرزِکبَی سّر رٔ​ٔثّرێک‬ ‫تێّٓڵضِصرێٍ‪ ،‬صیًَّی ثّرّْيٓبتٕٔ ثّ یبسبکبَی کٕاَتّو َبيۆ صِثێ‪.‬‬ ‫ٔرصِکبرییّکبٌ پّیضا ثکّیٍ‪ .‬نّ‬ ‫ثّ تبلیکرصَِّٔی‬ ‫ئێًّ صِتٕاَیٍ سّرِصأی ِٔاڵيّکّ‬ ‫تبلیکرصَِّٔکّصا زۆر نّ تۆپّ فٕٔتجۆڵّ يۆنیکیٕنییّکبٌ نّ سبڵی َبِٔراستی پّرصِکّصا صَِیطُِّٔ‪،‬‬ ‫جب نّّْر کّنّثّرێکیبَِّٔ رِتجٕٔثٍ‪ .‬تۆزێک نَّبِٔڕاست ثّٔالِٔتر ژيبرِیّکی زۆرکّو ثّ‬ ‫پّرصِکّ صِگٌّ ثّاڵو َّستێک زیبتر نّ َبِٔڕاست صٔ​ٔرکّٔیُِّٔ صٔ​ٔثبرِ ژيبرِی يٕنیکیٕنّ ثیُرأِ‬ ‫گّیطتِٕٔکبٌ زیبص صِکبت‪ .‬ئّو ضێٕازِ نّگّڵ کۆکرصَِّٔی تۆپّ ْبتِٕٔکبَی ّْر صرزێک ثّ‬ ‫جیبجیب یّک َبگرێتِّٔ ‪ ،‬ثّاڵو نّٔاَّیّ ِٔک نّ ثّضی سێیّيضا ثیُیتبٌ‪ ،‬تێگّیطتجێتٍ ئّو‬ ‫ضێٕازِ تبیجّتًَّضیی ثّیّکضاچَٕٔی ضّپۆنّکبَّ‪ .‬ئّٔ ضٕێُبَّی ْیچ يۆنیکیٕنێکی پێُبگبت‪،‬‬ ‫ثّرايجّرِ ثّ َبٔچبَّی‪ ،‬تێیبَضا ضّپۆنّ رٔ​َٔبکییّ ْبتِٕٔکبٌ نّ صرزِکبَِّٔ جیبٔازیی رِٔگّیبٌ‬ ‫ّْیّ ٔ ثّیّکضاچَٕٔی تێکضِر صرٔست صِثێت‪ّْ ،‬رِْٔب ئّٔ َبٔچبَّی کّ زۆرتریٍ (يۆنیکیٕل)یبٌ‬ ‫ْبٔرِٔگٌّ‪ ،‬ثّيطێِٕیّ‬ ‫پێضِگبت ثّرايجّرِ ثّٔ دبڵّتّی‪ ،‬ئّٔ ضّپۆالَّی پێیضِگٌّ‬ ‫ثّیّکضاچَٕٔی صرٔستکّر رٔ​ٔصِصات‪.‬‬ ‫نّیّکّو صٔ​ٔ ّْزار سبڵی ثیرکرصَِّٔی زاَستییضا ئّزئَٕی ئبسبیی ٔ تێگّیطتُی راستّٔسۆ‪،‬‬ ‫ثُچیُّی ضیکرصَِّٔی تیۆرییّکبٌ ثٌٕٔ‪ .‬نّگّڵ پێطکّٔتُی تّکُّنۆژیب ٔ فرأاَجَٕٔی ئّصای‬ ‫ثیُیُی صیبرصِکبَضا‪ ،‬ئێًّ صِستًبَکرص ثّ صۆزیُِّٔی رِفتبری سرٔضت نّٔ ضٕێُبَّی تب راصِیّکی‬ ‫زۆر نّگّڵ ئّزئَٕی رۆژاَّ ٔ تێگّیطتُّکبًَبَضا یّکی َّصِگرتِّٔ‪ّْ ،‬رِٔک تۆپّکبَی ثّکی‬ ‫گّٔاْیی ثۆ صِصٌِ‪.‬‬ ‫‪Page 63‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫ئّو تبلیکرصَِّٔیّ تَّیب جۆرێکی ًََّٕٔییّ نّ صیبرصِ جۆرثّجۆرِکبٌ کّ َبتٕاٍَ ثکَّّٔ‬ ‫چٕارچێِٕی زاَستی کالسیکِّٔ‪ ،‬ئّيبَّ ثّ زاَستێکی تر ضرۆڤّ صِکرێٍ کّ فیزیبی کٕاَتّيی‬ ‫پێضِگٕترێ‪ .‬نّڕاستییضا ریچبرص فّیًُبٌ َٕٔسیجٕٔی " ّْئٕ َٓێُییّکبَی يیکبَیکی کٕاَتّيی‬ ‫تێضایّ" ِٔک ئِّٔی ئێًّ نّ سّرِِٔ ثبسًبَکرص کّ تبلیکرَِّٔی صٔ​ٔ صرزِکّیّ‪.‬‬ ‫پریُسیپّکبَی فیزیبی کٕاَتّو گّضّی پێضرا نّسّرِتبی صِیّکبَی سەتّی ثیستضا‪ ،‬ثّتبیجّت‬ ‫کبتێک صِرکّٔت تیۆریی َیٕتُیی (‪َ) Newtonian‬بتٕاَێت ضرۆڤّی سرٔضت نّ ئبستی ئّتۆيیی‪-‬یبٌ‬ ‫َیًچّ ئّتۆيییضا ثکبت‪ .‬ثُبغّی ثیرصۆزِ فیزیبییّکبٌ ضرۆڤّی ْێزِکبَی سرٔضت ٔ چۆَیّتی‬ ‫کبرنێکرصَی تَّّکبٌ نّ سّر یّک صِکٌّ‪ .‬تیۆرییّ کالسیکییّکبٌ‪ ،‬ثًََّّٕٔ تێٕری َیٕتٍ نّسّر‬ ‫ئّٔ چٕارچێِٕیّ صرٔستکرأٌ کّ رَِگضأَِّی ئّزئَّٕکبَی ژیبَی رۆژاٌَّ‪ ،‬نّٔێضا تَّّ‬ ‫يبصییّکبٌ ثّتبک ثَٕٔیبٌ ّْیّ ٔ صِتٕاٍَ نّ کۆيّڵّ ضٕێُێکی صیبریکرأ‪ ،‬کۆيّڵّ رێچکّیّکی‬ ‫صیبریکرأ ‪............‬تبص‪....‬صا جێگیر ثکرێٍ‪.‬‬ ‫فیزیبی کٕاَتّو چٕارچێِٕیّکی ثّصِستِّٔ صا ثۆ تێگّیطتٍ نِّٔی‪ ،‬رِفتبری سرٔضت نّ صَیبی‬ ‫ئّتۆيیی یبٌ َیًچّ ئّتۆيییضا چۆَّ؟ ثّاڵو ِٔک نّصٔاییضا ثّ ٔرصِکبریی زۆرترِِٔ صِیجیُیٍ ئّو‬ ‫زاَستّ گّاڵڵّی کۆَسێپێتێکی ثّ تّٔأیی جیبٔاز پێطکّش صِکبت‪ .‬نّٔێضا تَّّکبٌ‪ ،‬ضٕێٍ ٔ رێچکّ‬ ‫ٔ تَّبَّت ئبییُضِ ٔ راثرصٔ​ٔیبٌ ثّ ٔرصیی صیبری َبکرێت‪ .‬تیۆرییّکبَی کٕاَتّو‪ ،‬کۆيّڵّ ْێزێکی‬ ‫ِٔک "کێطکرصٌ" ٔ "کبرۆيٕگُبتیسیی"یبٌ نّ َبٔ ئّو چٕارچێِٕیّصا صاڕضتِٕٔتِّٔ‪ .‬ئبیب ئّٔ‬ ‫تیۆرییبَّی نّ سّر چٕارچێِٕیّک صرٔستکرأٌ ٔ زۆر َبيۆیّ ثّ ئّزئَّٕکبَی رۆژاَّيبٌ کّ نّ‬ ‫الیٌّ فیزیبی کالسیکییِّٔ يۆصێهیبٌ ثۆ صاَرأِ‪ ،‬صِتٕاٍَ ئّو ئّزئَٕبَّ ضرۆڤّ ثکٌّ؟ تیۆرییّکبَی‬ ‫فیزیبی کٕاتُّو صِتٕاٍَ ئێًّٔ صِٔرثّريبٌ کّ سبَِٔی ستراکتۆری ئبڵۆزیٍ ٔ نّ ژيبرِیّکی‬ ‫ثبِٔڕپێُّکرأی ئّتۆو صرٔست کرأیٍ ضرۆڤّيبٌ ثکٌّ؟ نّ کبتێکضا ژيبرِی ئّتۆيّکبٌ زیبترِ نّٔ‬ ‫ئّستێراَّی نّگّرصٔ​َٔضا صۆزرأَّتِّٔ‪.‬‬ ‫چَٕکّ ئّتۆيّکبٌ پێڕۆی پریُسیپّکبَی فیزیبی کٕاَتّو صِکٌّ‪ ،‬صِتٕاَرێ پێطبٌ ثضرێت‪ ،‬کّ‬ ‫تۆپّڵّیّکی گّٔرِ نّ تۆپی فٕٔتجۆڵ ٔ فرۆكّی زِثّالح (‪ ٔ )Jumbo Jets‬ضێهى(‪ ٔ )Turnip‬تَّبَّت‬ ‫ئێًّش ثۆ صٔ​ٔرکّٔتُِّٔ نّ صِرچّی صرزِکبٌ صِثێت ڕێًُبیی ثکرێیٍ‪ .‬ثۆیّ يیکبَیزيی ّْئٕ‬ ‫تَّّکبَی ژیبَی رۆژاَّيبٌ ثّ پێی فیزیبی کٕاَتّو صِلّثڵێُرێ‪ ،‬ثّاڵو یبسبکبَی َیٕتٍ ثریتییّ‬ ‫نّ تیۆرییّکی کبرا کّ ثّ صرٔستیی رِفتبری ّْئٕ پێکٓبتّکبَی ژیبَی ڕۆژاَّيبٌ ضرۆڤّ صِکٌّ‪.‬‬ ‫ئّيّ ثۆی ّْیّ َبيۆ ثێت‪ ،‬زۆر ًََّٕٔ نّ زاَستضا ٌّْ ِٔک رِفتبری کۆيّڵّیّک نّ تَّّکبٌ‬ ‫نّگّڵ رِفتبری تبکّکبَی ّْيبٌ ئّٔ تَّبَّصا تّٔأ جیبٔازِ‪ِٔ .‬اڵيضأَِّی ّْستّصِيبر (‪Neuron‬‬ ‫عّسّة) زۆر زِدًّتّ نّ ِٔاڵيضأَِّی يێطک ثچێت ‪ّْ ،‬رِْٔب پّیضاکرصَی زاَیبریی صِرثبرِی‬ ‫یّک يۆنیکیٕنی ئبٔ َبثێتّ ْۆی ئِّٔی زاَیبریی صِرثبرِی رِفتبری صِریبچّیّک ثزاَیت‪ .‬زاَبیبَی‬ ‫فیزیب ْێطتب سّریکٍ سّثبرِت ثِّٔی چۆٌ یبسبکبَی َیٕتٍ نّ يُضاڵضاَی کٕاَتّئِّ صێُّ صِرِِٔ؟‬ ‫ئێًّ صِزاَیٍ کّ پێکٓێُّرِکبَی ّْئٕ تَّّ کبٌ پێڕۆی یبسبکبَی فیزیبی کٕاَتّو صِکٌّ‪ .‬نّو‬ ‫‪Page 64‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫ئبلبرِضِّٔ یبسبکبَی َیٕتُیص نێکُزیکرصَِّٔیّکی ثبضّ ثۆ نێکضأَِّی تَّّ يبکرۆسکۆپییّکبٌ‬ ‫کّ نّ پێکٓێُّرِکبَی کٕاَتّيٍ‪.‬‬

‫‪25‬‬

‫پێطجیُییّکبَی تیۆریی َیٕتُیی ‪ Newtonian‬نّگّڵ ئّٔ رٔ​ٔصأاَّی نّ ئّزئَٕی ڕۆژاَّی ژیبٌ ٔ‬ ‫صِٔرٔثّريبٌ رٔ​ٔصِصٌِ یّک صِگرَِّٔ‪ .‬ثّاڵو ئّتۆو ٔ يۆنیکیٕنّ تبکّکبٌ ثّ ضێٕازێک کبرصِکٌّ‬ ‫نّ ئّزئَّٕکبَی ژیبَی رۆژاَّيبٌ جیبٔازِ‪ .‬فیزیبی کٕاَتّو يۆصێهیکی تبزِیّ نّ‬ ‫ثّتّٔأیی‬ ‫دّلیمّت‪ٔ ،‬ێُّیّکی َٕێًبٌ نّ گّرصٔ​ٌٔ پێطبٌ صِصات‪ .‬ئّيّ ئّٔ ًََّٕٔیّیّ کّ زۆر نّ چّيکّ‬ ‫فَّضِيێُتبنییّکبٌ نّسّر ضێٕازی تێگّیطتُی راستّٔسۆيبٌ نّ سرٔضت يبَبیّکی ثۆ َبيێُێتِّٔ‪.‬‬ ‫تبلیکرصَِّٔی صٔ​ٔ صرزِکّ یّکّيجبر نّ سبڵی ‪ 1927‬نّ تبلیگّی ثێم(‪ )Bell lab‬نّ الیٌّ صٔ​ٔ زاَبی‬ ‫فیزیبی يّیضاَییِّٔ‪ ،‬کهیُتۆٌ صاڤیسۆٌ ٔ نێستّر گێريّر( ‪Clinton Davisson and Lester‬‬ ‫‪ ِِٔ)Germer‬ئَّجبو صرا‪ .‬ئّٔاٌ نێکۆنیُِّٔیبٌ صِکرص نّسّر ئِّٔی چۆَّ کّ گٕرزِیّک نّ‬ ‫ئّنیکترۆَّکبٌ – ئّٔ تَّبَّی زۆر سٕٔکترٌ نّ تۆپّکبَی ثّکی‪ -‬کبرنێهک نّ گّڵ کریستبڵی نّ‬ ‫َیکم(‪ )Nickel‬صرٔستکرأ صِکەٌ؟ ئّٔ راستییّی تَّۆنکّکبٌ ِٔک ضّپۆنێک نّ ئبٔ رِفتبر صِکٌّ‪،‬‬ ‫یّکێکّ نّٔ تبلیکرصَِّٔ سّرسٕڕْێُّراَّی ثٌٕٔ ثّ ئیهٓبو ثۆ فیزیبی کٕاَتّو‪ .‬ثّْۆی ئِّٔی ئّو‬ ‫رِفتبراَّ نّئبستی يبکرۆسکۆپیکضا َبثیُرێٍ‪ ،‬زاَبکبٌ ثۆ يبِٔیّکی زۆر ٔڕ ثٕٔثٌٕٔ سّثبرِت ثِّٔی‬ ‫چۆٌ تَّّ گّٔرِٔ ئبڵۆزِکبٌ صِتٕاٍَ تبیجّتًَّضیی ضّپۆنیی پێطبٌ ثضٌِ؟‬ ‫ئّگّر ثکرێت رٔ​ٔصأِکّ ثّ تَّّ گّٔرِکبَی ِٔک يرۆڤ یبٌ کّرکّصٌِ(‪ )Hippopotamus‬پێطبٌ‬ ‫ثضرێت ثّتّٔأیی ضتّکبٌ تێکّڵٕپێکّڵ صِثێت‪ ،‬ثّاڵو ّْرِٔک گٕتًبٌ‪ ،‬ثّگطتیی ّْرچَّض‬ ‫تَّّکبٌ گّٔرِتر ثٍ کبریگّرییّ کٕاَتّيییّکبَیبٌ تۆکًّتر پێطبٌ صِصٌِ‪ .‬ثۆیّ َبثێت چبِٔڕٔاَی‬ ‫ئِّٔ ثکٌّ کّ گیبَِّٔراَی ثبسچّی ئبژِاڵٌ ثتٕاٍَ ثّ ْۆی تّنی لّفّسّکبَیبَِّٔ تبیجّتًَّضیی‬ ‫ضّپۆنیی نّ سۆیبٌ پێطبٌ ثضٌِ‪ْ .‬ێطتب زاَبیبَی فیزیب يبٔیبَّ صیبرصِی ضّپۆنیی تَّۆنکّکبٌ ثّ‬ ‫تَّی لّثبرِ زۆر گّٔرِکبٌ تبلیجکَِّّٔ‪ .‬زاَبکبٌ ئبٔاتّسٕازٌ رۆژێک تبلیکرصَِّٔی تۆپّکبَی‬ ‫ثّکی‪ ،‬ثّ ڤبیرۆس ئبڵٕگۆڕ ثکٌّ‪ .‬ئِّٔش ضتێکی سّیرٔسّيّر َییّ ثّڵکٕ ثّ ثَِّٕٔٔری زیُضٔ​ٔش‬ ‫صِکرێ ئَّجبو ثضرێ‪.‬‬ ‫ئّٔ‬ ‫ثّتَّیب چَّض الیَّێکی کّيی فیزیبی کٕاَتّو پێٕیستیبٌ ثّ تێگّیطتٍ ّْیّ ثۆ‬ ‫ئبرگیٕيێُتبَّی ئێًّ نّ ثّضّکبَی صاْبتٕٔی ئّو کتێجّصا ثبسیبٌ صِکّیٍ‪ .‬یّکێک نّ کهیهّ‬ ‫سّرِکییّکبٌ‪ ،‬صٔ​ٔسرٔضتیی ضّپۆل‪/‬تَّۆنکّیّ‪ .‬ثۆ ّْئٕ کّسێک جێگّی سّرسٕڕيبَّ کبتێک‬ ‫تَّۆنکّ يبصییّکبٌ ِٔک ضّپۆل رِفتبر صِکٌّ! ثّاڵو رِفتبری رَٔبکیی ِٔک ضّپۆل چییتر کّس‬ ‫تٕٔضی سّرسٕڕيبٌ َبکبت‪ .‬رِفتبری ضّپۆنی رٔ​َٔبکیی نّالی ّْئٕيبٌ زۆرئبسبیی صێتّ پێطچبٔ‪،‬‬ ‫ئّيّ ِٔک فبکت َزیک ثّيبِٔی صٔ​ٔ سّتّ{سەصە}ضّ جێکّٔت ثِٕٔ‪.‬‬ ‫‪ 25‬سّرَجی سٕێُّر راصِکێطێٍ ثۆ جیبٔازیی نَّێٕاٌ يبکرۆسکۆپیک ٔ يبیکرۆسکۆپیک‪ٔ ،‬اتّ ‪ macroscopic‬نّگّڵ‬ ‫‪ microscopic‬صا‪ .‬یّکّيیبٌ ثّيبَبی پێِٕر ثۆ تَّی گّٔرِ صێت ٔ ئّٔیتریبٌ ثّيبَبی پێِٕر ثۆ تَّی زۆر ثچٕٔک صێت‬ ‫کّ ثّچبٔی ئبسبیی َبثُێرێت‪.‬‬

‫‪Page 65‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫کبتێک گٕرزِیّک رَٔبکیی ثضِیت نّ صٔ​ٔ صرزی صیٕاری تبلیکرصَِّٔکّی پێطٕٔ‪ ،‬صٔ​ٔ ضّپۆل‬ ‫صِرصِچٍ ٔ نّ سّر ضبضّکّ ثّ یّک صِگٌّ‪ .‬نّ َّْضێک ضٕێُیطضا ثّرزیی ٔ َزيیی ضّپۆنّکبٌ‬ ‫ثّیّک ئبراستّ صِکَّّٔ سّر یّک‪ ،‬ئّٔصِو سبڵی رٔ​َٔبک صرٔست صِثٍ‪ .‬نَّّْضێک ضٕێُی ترصا‪،‬‬ ‫ّْڵجّز ٔ صاثّزی ضّپۆنّکبٌ ثّریّک صِکٌّٔ ٔ یّکتری صِسڕَِّٔ‪ .‬ثّيّش سبڵی تبریک صرٔست‬ ‫صِثێت‪ .‬زاَبی فیزیبی ئیُگهیزیی تۆيبس یَّگ(‪ )Thomas Young‬ئّو تبلیکرصَِّٔیّی نّ‬ ‫سّرِتبی سەتّی َۆزصِیّيضا کرص ٔ ثبِٔڕی ثّسّڵک ْێُب کّ رٔ​َٔبکیی‪ ،‬ضّپۆنّ َّک نێطبٔێک نّ‬ ‫تَّۆنکّ ِٔک ئِّٔی َیٕتٍ ثبِٔڕی پێی ثٕٔ‪.‬‬

‫تبلیکرصَِّٔی یَّگ‪ :‬ضێٕازی تۆپّکبَی ثّکی ثّ تیۆریی ضّپۆنی رٔ​َٔبکیی‬ ‫ئبضُبثٕٔ‬ ‫ئّگّر ّْیّ َّْضێک کّس ئِّٔ ّْڵێُجێٍُ‪ ،‬ئِّٔی َیٕتٍ گٕتٕیّتی رٔ​َٔبکیی ضّپۆل َییّ‪،‬‬ ‫ّْڵّی کرصٔ​ِٔ‪ .‬ثّاڵو ئّٔ ڕاستی صِکرص کبتێک صِیگٕت رٔ​َٔبکیی ِٔک نێطبٔێک نّ تَّۆنکّ‬ ‫کبرصِکبت‪ ،‬کّ نّ َّْٕٔکّصا ئێًّ فۆتٌٕ(‪ )Photon‬یبٌ پێ صِڵێٍ‪ .‬ئێًّ سۆيبٌ نّ ژيبرِیّکی زۆری‬ ‫ئّتۆو پێکٓبتٕٔیٍ‪ ،‬رٔ​َٔبکییّک‪ ،‬ئێًّ سۆيبٌ رۆژاَّ ّْستی پێضِکّیٍ نّ ژيبرِیّکی زۆر فۆتۆٌ‬ ‫صرٔستکرأِ‪ .‬تَّبَّت گڵۆپێکی ‪ٔ 1‬اتیی ثّ ثیهیۆٌ ثیهیۆٌ فۆتۆٌ‪ ،‬نّ ّْر چرکّیّکضا صِرصِکبت‪.‬‬

‫‪Page 66‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫فۆتۆَی تبک ثّ ضێِٕیّکی ئبسبیی ِٔک ثّڵگّ دیسبثی ثۆ َبکرێ ثّاڵو ئێًّ نّ تبلیگّصا صِتٕاَیٍ‬ ‫گٕرزِیّکی کزی یّک فۆتۆَیی صرٔست ثکّیٍ‪ .‬صِتٕاَیٍ فۆتۆَّ تبکّکبٌ ِٔک ئّنیکترۆَّکبٌ یبٌ‬ ‫تۆپّ ثّکییّکبٌ صِرثشّیٍ‪ .‬صِکرێت تبلیکرصَِّٔکبَی یَّگ ثّ ثّکبرْێُبَی گٕرزِ رٔ​َٔبکییّک‪،‬‬ ‫فٕتۆَّکبٌ نَّێٕاٌ چَّض چرکّیّکضا ثّر ثّرثّستّکّ ثکٌّٔ‪ .‬ئّگّر ئّيّ ئَّجبو ثضِیُِّٔ‪،‬‬ ‫صٔ​ٔرتر نّ ثّرثّستّکّ نّ سّر پّرصِیّک ثّیّکضاصاَّکبٌ تۆيبر ثکّیٍ‪ ،‬صِثیُیٍ ّْيبٌ‬ ‫ثّیّکضاچٌٕٔ ثۆ صاَّ ثّ صاَّی فۆتۆَّکبٌ رٔ​ٔ​ٔ صِصٌِ‪ .‬ئێًّ صِتٕاَیٍ ّْيبٌ ضێٕازی ثّیّکضاچٌٕٔ‬ ‫نّ ئَّجبيضاَی تبلیکرصَِّٔی صاڤیسۆٌ‪-‬گرايّر(‪ )Davisson-Gramer‬ثۆ ئّنیکترۆٌ یبٌ تۆپّکبَی‬ ‫ثّکی صٔ​ٔثبرِ ثکّیُِّٔ ٔ ّْيبٌ ضتیص نّکبتێکی صیبریکرأصا نّ سّر پّرصِکّ ثجیُرێتِّٔ‪ .‬ثۆ‬ ‫زاَبیبَی فیزیب ئّيّ صۆزیُِّٔیّکی سّر سٕڕْێُّر ثٕٔ‪ .‬ئّگّر تَّۆنکّیّک ثتٕاَێت نّگّڵ ْبٔتب‬ ‫تبکّکبَیضا ثّیّکضاچٌٕٔ ثکبت‪ ،‬يبَبی ٔایّ تبیجّتًَّضیی ضّپۆنیی ثّ تَّیب ْی گٕرزِیّک یبٌ‬ ‫کۆيّڵّیّکی زۆر نّ فۆتۆٌ َییّ ثّڵکٕ ئّيّ ثۆ (تَّۆنکّ)یّکی تبکیص رٔ​ٔصِصا‪.‬‬ ‫یّکێکیتر نّ ثُّٔاَّ سّرِکییّکبَی فیزیبی کٕاَتّو ثریتییّ نّپریُسیپی َبصڵُیبیی ‪Uncertainty‬‬ ‫‪ Principle‬کّ نّ الیٌّ ٔێرَّر ْبیزَجێرگ)‪ ِِٔ)Werner Heisenberg‬نّ سبڵی ‪1926‬صا پێطکّضکرا‪.‬‬ ‫پریُسیپی َبصڵُیبیی پێًبٌ صِڵێت ئێًّ تٕاَبيبٌ سُٕٔرصارِ تب نّیّک کبتضا َّْضێک صاتبی‬ ‫تبیجّت پێکِّٔ ثپێٕیٍ‪ .‬ثۆ ًََّٕٔ َبکرێت( ضٕێٍ) ٔ( سێرایی) تَّۆنکّیّک پێکِّٔ صیبری ثکرێٍ‪ .‬ثۆ‬ ‫ًََّٕٔ ثّ پێی پریُسیپی َبصڵُیبیی‪ ،‬ئّگّر َبسّرٔيڕیی نّ پێٕاَی ضٕێُی تَّۆنکّیّک کّڕِتی‬ ‫َبسّرٔيڕیی نّ پێٕاَی تّٔژو(‪ِ )Momentum‬کّیضا ثکّیت (ثبرستبیی کّڕِتی سێراییّکّی ثکرێت)‬ ‫ئبکبيّکّی ّْرگیز ثچٕکتر َبثێت نّٔ ثڕِ صیبریکرأِی کّ َّگۆڕی پالَک(‪)Plank’s constant‬ی‬ ‫ثّسّرصا صاثڕأِ‪ّْ .‬رچَّض ئّيّ جۆرێک نّ الڵّپّتّییّ‪ ،‬ثّاڵو صِکرێت ثّ سبصِیی ثّو ضێِٕیّ‬ ‫ضیجکرێتِّٔ‪:‬‬ ‫چَّض ثّ ٔرصیی‪ ،‬سێرایی ثپێٕیت يبَبی ٔایّ ثّ ٔرصِکبرییّکی کّيترِِٔ صِتٕاَی ضٕێٍ ثپێٕیت‬ ‫ّْرِْٔب ثّ پێچّٔأَِّ‪ .‬ثۆ ًََّٕٔ ئّگّر َبسّرٔيڕیی نّ ضٕێُضا َیٕ ئَّضازِ ثێت ئّٔکبت‬ ‫َبسّرٔيڕیی نّ پێٕاَی سێراییضا صٔ​ٔ ئَِّٔضِ صِثێت ‪ .‬گریُگّ ثّرأرصێک نّ َێٕاٌ ئّٔ یّکبَّی‬ ‫ِٔک يّتر ٔ کیهۆگراو ٔ چرکّ کّ نّ ژیبَی ڕۆژاَّيبَّصا صِیبٌ پێٕیٍ نّگّڵ َّگۆڕی پالَکضا ثکّیٍ‪.‬‬ ‫َّگۆڕی پالَک زۆر زۆر ثچٕٔکّ‪ ،‬ثّ پێی یّکّکبَی سّرِِٔ ثّْبکّی ثریتییّ نّ َزیکّی‪:‬‬ ‫تَّێکی‬ ‫ئّگّر‬ ‫ئبکبيضا‬ ‫نّ‬ ‫‪6/10,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000‬‬ ‫يبکرۆسکۆپیی ِٔک تۆپێکی فٕٔتجۆڵ ثّ ثبرستبیی یّک نّ سّر سێی کیهۆگرايێک ٔ تیرِکّیطی‬ ‫‪1‬يیهیًّتر ثێ‪ ،‬ثٓێُیٍ‪ْ ،‬ێطتب ئێًّ صِتٕاَیٍ سێراییّکّی زۆر زۆر ثّٔرصیی‪ ،‬تَّبَّت ٔرصتر نّ‬ ‫یّک نّ سّر ثیهیۆٌ ثیهیۆٌ ثیهیۆٌ کیهۆيّتر نّ سّعبتێکضا ثپێٕیٍ‪ْ .‬بٔکبتیص ثّ ْۆی یّکّ‬ ‫پێٕرأِکبٌ کّ ثبرستبیی ‪ 1/3‬تۆپّکّیّ نّگّڵ َبسّرٔيڕیی نّ ضٕێُّکّیضا ثّ ثڕی ‪1/1000‬‬ ‫ثبرستبیی‬ ‫ثّ‬ ‫(ئّنیکترۆٌ)‬ ‫ثۆ‬ ‫یّکّصا‬ ‫ّْيبٌ‬ ‫نّ‬ ‫ثّاڵو‬ ‫ثکّیٍ‪.‬‬ ‫ثّرأرص‬ ‫‪ .000000000000000000000000000001‬ثبرۆصۆسّکّ ثّتّٔأیی جیبٔازِ‪ ،‬ئّگّر ئێًّ ضٕێُی‬ ‫ئّنیکترۆٌ ثّ ٔرصیی ‪ ،‬ثّ لّثبرِی یّک ئّتۆو صیبری ثکّیٍ ثّ پێی پریُسیپی َبصڵُیبیی ّْڵّ‬ ‫ثّ ‪ 1000‬کیهۆيتر نّ چرکّیّکضا کٕرت صِْێُێ یبٌ‬ ‫نّ صیبریکرصَی سێرایی ئّنیکترۆٌ‬ ‫ثّپێچّٔأَِّ زیبص صِکبت‪ ،‬ئّيّش نّّْئٕ رٔ​ٔیّکِّٔ صیبریکرصَێکی ٔرص صِرَبچێ‪.‬‬ ‫‪Page 67‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫"ئّگّر ئّيّ راست ثێت‪ ،‬کّٔاتّ ّْئٕ ضتێک کّ ئێًّ ثّضّپۆنًبٌ‬ ‫زاَیٌٕ‪ ،‬تَّۆنکٌّ‪ّْ ،‬رِْٔب ّْر ضتێک ئێًّ ٔا صِزاَیٍ تَّۆنکّیّ‬ ‫نّڕاستییضا ضّپۆنّ‪".‬‬ ‫تٕاَبی‬ ‫ثّ گٕێرەی فیزیبی کٕاَتّو ّْرچَّض زاَیبرییّکبًَبٌ فرأاٌ ثێت یبٌ ّْرچَّض‬ ‫ئّژيبرصًَبٌ ثّْێز ثێت َبتٕاَیٍ ثّ صڵُیبییِّٔ پێطجیُیی پرۆسێسّ فیزیبییّکبَی صاْبتٕٔ ثکّیٍ‪،‬‬ ‫چَٕکّ نّ صیبریکرصَیبٌ صڵُیب َییٍ‪ .‬نّثّرايجّرصا‪ ،‬ثبرۆصۆسی سّرِتبیی سیستًّکّ ٔ سرٔضت کّ‬ ‫سۆی ئبییُضِی پرۆسێسّکّ صیبریضِکبت نّ کۆيّڵێ پرۆسێسضا‪ ،‬سّرنّثّر َبصڵُیبیی نّگّڵضایّ‪ .‬ثّ‬ ‫ٔاتبیّکی تر سرٔضت َبتٕاَێت تَّبَّت نّ سبصِتریٍ ثبرۆصۆسضا فّريبٌ ثّسّر ئبکبيی‬ ‫پرۆسێسّکبٌ ٔ تبلیکرصَِّٔکبَضا ثکبت‪ .‬نّ جیبتی ئِّٔ‪ ،‬کۆيّڵێک ئّگّر صِسبتّ ثّرصِست کّ‬ ‫ّْرکبو نّ ئّگّرِکبٌ صِتٕاٍَ دّلیمّتی ثٌٕٔ‪ ،‬رَِگڕێژ ثکٌّ‪ .‬لسّیّک ثَّبٔی ئبیُطتبیُِّٔ‬ ‫ّْیّ‪ ،‬گٕایّ سٕصا پێص ثڕیبرصاٌ نّ سّر ّْر پرۆسێسێکی فیزیبیی زاری فڕێ صأِ‪ .‬ئّو ثۆچَّٕٔ‬ ‫ئبیُطتبیُی زۆر لّڵس صِکرص‪ّْ ،‬رچَّض سۆی ٔای صاَبثٕٔ کّ یّکێک ثێت نّٔاَّی ثّ ثبٔکی‬ ‫فیزیبی کٕاَتّو َبسرأ ثٕٔ‪ ،‬ثّاڵو نّ صٔاییضا رِسُّگری کٕاَتّو صِرچٕٔ‪.‬‬ ‫ٔا ثّثیرصا صێت‪ ،‬فیزیبی کٕاَتّو ئّٔ ثبِٔڕِی کّ یبسب‪ ،‬فّريبَڕِٔایی سرٔضت صِکبت ثّژێر پێِٕ‬ ‫صَِێ‪ .‬ثّاڵو دبڵّتّکّ ئّيّ َییّ‪ ،‬ثّڵکٕ رێًُبییًبٌ صِکبت ثّرِٔ فۆريێکی تبزِ نّ‬ ‫صیتێريیُیزو(‪ٔ :)Determinism‬ای صاثُێ سیستًێکًبٌ نّ کبتێکضا ّْیّ‪ ،‬یبسبکبَی سرٔضت ئّگّری‬ ‫گۆڕاٌ نّ صاْبتٕٔ ‪ ،‬ڕاثرصٔ​ٔی سیستًّکّ صیبری صِکٌّ َّک ئِّٔی ثّ صڵُیبییِّٔ چبرَِٕٔسی‬ ‫راثرصٔ​ٔ ٔ صاْبتٕٔی سیستًّکّ صیبری ثکٌّ‪ .‬ئّيّ ثۆ زۆر نّ زاَبکبٌ ثێتبيّ کّ تیۆریییّک‬ ‫‪Page 68‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫ثپّژرێٍُ نّگّڵ تبلیکرصَِّٔکبَضا یّک ثگرێتِّٔ نّ جیبتی ئِّٔی نّگّڵ پێص‪ -‬فّرزِ‬ ‫زیُٓییّکبَیبَضا یّکگرتُِّٔی ّْثێت‪.‬‬ ‫ئّٔ ضتّی زاَست نّ تیۆرییّکبٌ صأای صِکبت تبلیکرصَِّٔیّ‪ .‬ثّاڵو سرٔضتی ئّگّری‬ ‫پێطجیُییّکبَی فیزیبی کٕاَتّو ثّٔ يبَبیّ َبيٕيکیُّ جّست نّسّر پێطجیُییّکبٌ ثکرێتِّٔ‪،‬‬ ‫کّٔاتّ تیۆریییّکبَی کٕاَتّو يّرجی کۆيّڵّ تیۆرییّکی ثبِٔڕ پێکرأیبٌ تێضا َییّ‪ .‬نّگّڵ‬ ‫سرٔضتی ئّگّری ئّو پێطجیُییبَّضضا ئێًّ ْێطتب صِتٕاَیٍ تیۆریییّکبَی کٕاَتّو تبلی ثکّیُِّٔ‪.‬‬ ‫ثۆ ًََّٕٔ ئێًّ صِتٕاَیٍ تبلیکرصَِّٔیّک چَّضیُجبر ئَّجبو ثضِیٍ‪ ،‬کّ ئبکبيّ جیبٔازِکبٌ ٔ‬ ‫گۆڕاَکبرییّکبَیبٌ صِتٕاَێت ئّگّری پێطجیُییّکبٌ ثسّنًێُێ‪ .‬تبلیکرصَِّٔی تۆپّکبَی ثّکی‬ ‫ثٓێُِّٔ پێطچبٔی سۆت‪ ،‬پێطجیُییّکبَی فیزیبی کٕاَتّو پێًبٌ صِڵێت ْیچ ضتێک َبتٕاَێت نّ‬ ‫ضٕێُێکضا جێگیر ثێت چَٕکّ نّ ثُبغِّٔ نّٔێ ثِٕٔ‪ ،‬ئّيّ صِثێت ثّ ْۆی ئِّٔی کّ َبسّرٔيڕیی نّ‬ ‫تّٔژيّکّیضا ثکبتّ ثێکۆتبیی‪ .‬نّڕاستییضا ثّپێی فیزیبی کٕاَتّو ّْر تَّۆنکّیّک ثۆی ّْیّ ِٔک‬ ‫ئّگّر نّ ّْرضٕێُێکی گّرصٔ​َٔضا ثَٕٔی ّْثێت‪.‬‬ ‫ٔاتّ ّْرچَّض ئّگّری ثَٕٔی ئّنیکترۆٌ نّ َێٕ ئبيێری صٔ​ٔ صرزِکّصا زۆر زۆرِ ثّاڵو ئّٔ‬ ‫ئّگّرِش ّْیّ ئّنیکترۆَّکّ نّ جیبتی ئّٔێ نّ ضٕێُێکی زۆر صٔ​ٔرتر ٔاتّ نّ ئّستێرِی ( ‪Alpha‬‬ ‫‪ )Centauri‬ثێت‪ ،‬یبٌ نّ َبٔ ثبثۆڵّکبَی کبفێتریبی فّريبَگّکّتبَضا ثێت‪ِٔ .‬ک صِرئَّجبيێک‪،‬‬ ‫ئّگّر ضّق نّ تۆپێکی ثّکی کٕاَتّو ّْڵجضِی ٔ تۆپّکّ ثّ ئبسًبَضا ثگٕزِرێ‪ َّ ،‬ثڕی‬ ‫زاَیبرییّکّت ٔ َّ ثڕی ضبرِزاییّکّت َبثٍ ثّ ْۆی ئِّٔی ضٕێُی کّٔتُِّٔی تۆپّکّ ثّ ٔرصیی‬ ‫صیبری ثکّیت‪ .‬ثّاڵو ئّگّر تبلیکرصَِّٔکّ ثۆ چَّضیُجبر صٔ​ٔثبرِ ثکّیتِّٔ ئّٔ صاتبیبَّی کۆ‬ ‫صِثُِّٔ پێطبَضِری ئّگّری صۆزیُِّٔی تۆپّکّ نّ ضٕێُّ جیبٔازِکبَضا صِثٍ‪ .‬ئّٔ کّسبَّی‬ ‫تبلیکرصَِّٔکّ ئَّجبو صِصٌِ‪ ،‬ئِّٔ صِسّنّيێٍُ‪ ،‬ئبکبيی تبلیکرصَِّٔکّ نّگّڵ پێطجیُیی‬ ‫تیۆرییّکّصا یّکضِگرێتِّٔ‪ .‬گریُگّ نِّٔ ثگّیٍ ئّگّرِکبَی فیزیبی کٕاَتّو جیبٔازِ نّگّڵ ئّٔ‬ ‫ئّگّراَّی نّ فیزیبی َیٕتُییضا ٌّْ‪ ،‬یبٌ ئّٔ ئّگّراَّی ئێًّ نّ ژیبَی رۆژاَّصا ّْڵًبلۆی پێ‬ ‫صِکّیٍ‪.‬‬ ‫صِکرێت ئّيّ ثّ ثّرأرصکرصٌ نّ َێٕاٌ صٔ​ٔ ضێٕاز‪ ،‬یّکێکیبٌ ثّ ْۆی تۆپّکبَی ثّکی ٔ ئّٔیتریبٌ‬ ‫ثّْۆێ ْبٔیطتُی َێزِ( تیر‪ )dart -‬رٔ​ِٔٔ کَّٕکبَی سّر تّستّی َیطبَگرتُّکّ ثبضتر تێجگّیٍ‪.‬‬ ‫نّ ْبٔیطتُی َێزِصا ئّگّر یبرییچییّکّ ثیرِیّکی زۆری َّسٕصارصثێتِّٔ زۆرثّی سّرِ َێزِکبٌ‬ ‫نّ چّلی پالتفۆريّکّ َزیک صِسبتِّٔ‪ .‬ثّ صٔ​ٔرکّٔتُِّٔ نّ چّق ژيبرِی کَٕی صرٔستکرأ ثّ ْۆی‬ ‫َێزِکبَِّٔ کّو صِثێتِّٔ‪ .‬ثۆ تۆپّکبَی ثّکییص‪ّْ ،‬رَێزِیّک صِتٕاَێت نّ ّْر ضٕێُێک ثکّٔێ‬ ‫ثّگٕێرِی ئّگّرِ جیبٔازِکبٌ‪ ،‬نّ ژیبَی رۆژاَّصا ئّو ضتّ صِکرێت ئبٔا ثبس ثکرێت‪ ،‬ثۆ ّْر‬ ‫َێزِیّک ئّگّرێک ّْیّ نّ سبڵێک ثکّٔێ‪ ،‬ثّ پێچّٔاَّی تۆپّکبَی ثّکی ئّگّرِکبَیبٌ جیبٔازتر‬ ‫ٔ ئبڵۆزترٌ‪ .‬ئّگّرِکبَیص پێَِٕضیی ثّ َّثَٕٔی زاَیبریی تّٔأِِٔ نّسّر صۆسی سّرِتبیی‬ ‫ّْیّ‪.‬‬

‫‪Page 69‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫صِتٕاَیٍ لسّکّ ثّيطێِٕیّ ثبضتر ثکّیٍ‪ ،‬صِتٕاَرێ ثّ ٔرصیی ضٕێُی َێزِکّ صیبری ثکرێت ئّگّر‬ ‫گۆضّکّی ‪ ،‬سٕالَِّٔکّی ‪ ،‬سێراییّکّی ٔ ضتی تریص ثّ ٔرصیی ثزاَرێٍ ٔاتّ صِتٕاَیٍ ضٕێُی‬ ‫کّٔتُی َێزِکّ نّسەر پّرصِکّ ثّ ئبرِزٔ​ٔی سۆيبٌ صیبری ثکّیٍ‪ .‬کّڵکِٕرگرتٍ نّ ئّگّرِکبٌ ثۆ‬ ‫ضرۆڤّی پێطٓبت ٔ رٔ​ٔصأِکبَی ژیبَی رۆژاَّ رَِگضأَّی زاتی سرٔضت نّ پرۆسێسّکّصا َییّ‬ ‫ثّڵکٕ تَّیب چبٔپۆضییکرصًَبَّ نّ َّْضێک الیَّی صیبریکرأی پرۆسێسّکّ‪.‬‬ ‫ئّگّرِکبٌ نّ تیۆریییّ کٕاَتّيییّکبَضا جیبٔازٌ‪ ،‬ئّٔاٌ رَِگضِرِِٔی ّْڕِيّکییّ ثُچیُّییّکبَی‬ ‫سرٔضتٍ‪ ،‬يۆصێهّ کٕاَتّيییّکبَی سرٔضت ّْڵگری َّْضێک پریُسیپٍ کّ َّک ّْر صژایّتیی‬ ‫نّگّڵ ئّزئَٕی ژیبَی رۆژژاَّيبَضا صِکبت ثّڵکٕ نّگّڵ تێگّیطتًُبٌ نّ چّيکی دّلیمّتیص‬ ‫صژایّتیی ّْیّ‪ .‬ئّٔاَّی صِڵێٍ تێگّیطتٍ نّ پریُسیپّکبٌ َبلۆاڵیّ یبٌ لٕرسّ‪ ،‬صۆستگّنێکی‬ ‫ثبضٍ‪ ،‬صۆستگّنێک نّ يّزَتریٍ زاَبیبَی فیزیب ِٔک ئبیُطتبیٍ‪ ،‬تَّبَّت فّیًُبَیطی تێضایّ کّ‬ ‫ضرۆڤّی تیۆریی کٕاَتّيی کرصٔ​ِٔ‪ ،‬ئێًّ ثّ زٔ​ٔیی ثبسی ئّٔ ضرۆڤّکرصَّ صِکّیٍ‪ .‬نّڕاستییضا‪،‬‬ ‫فّیًُبٌ جبرێک َٕٔسیجٕٔی " يٍ ثّٔپّڕی ٔرصِکبرییِّٔ ٔا ثیر صِکّئِّ کّس ثّ تّٔأیی نّ‬ ‫يیکبَیکی کٕاَتّو َّگّیطتِٕٔ" ثّاڵو فیزیبی کٕاَتّو نّگّڵ تبلیکرصَِّٔکبَضا یّکضِگرێتِّٔ‪ ،‬نّ‬ ‫ْیچ تبلیکرصَِّٔیّکضا َّکّٔتِٕٔ ّْرچَّض نّ ّْئٕ تیۆریییّکبَی تری زاَست زیبتر‬ ‫تبلیکرأِتِّٔ‪.‬‬ ‫نّ ‪ِ 1940‬کبَضا فّیًُبٌ تێڕٔاَیُێکی سّرَجڕاکێطی نّپێَِٕض ثّ جیبٔازیی َێٕاٌ جیٓبَی‬ ‫کٕاَتّو ٔ جیٓبَی َیٕتُییِّٔ ّْثٕٔ‪ .‬فّیًُبٌ سّراسیًّ ثٕٔثٕٔ نّ َبٔ پرسیبرێکضا‪ ،‬چۆٌ ضێٕازی‬ ‫ثّیّکضاچٌٕٔ نّ تبلیکرصَِّٔی صٔ​ٔ صرزِکّصا صرٔست صِثٍ؟ جبرێکیتر ثگّڕێرِِٔ سّر‬ ‫تبلیکرصَِّٔکّی ئێًّ نّسّر صٔ​ٔ کّنّثّرِکّ‪ ،‬ئّٔسب صِزاَی ئّگّر ّْرصٔ​ٔ کّنێُّکّ کرأِ ثٍ‬ ‫ضێٕازی ثّ یّکضاچَّٕٔکّ یّکسبٌ َییّ ثّ کۆی ضێٕازی ّْریّکّ نّ صرزِکبٌ ثّ جیبجیب نّکبتێکضا‬ ‫ئّگّر صایجشّیت ٔ ثیکّیتِّٔ‪.‬‬ ‫نّثّرايجّرصا کبتێک ّْرصٔ​ٔ صرزِکّ کرأِ ثٍ ئێًّ صِتٕاَیٍ زَجیرِیّک نّ سبڵی تبریک ٔ رٔ​ٌٔ‬ ‫ثجیُیٍ‪ ،‬تبریک ئّٔ ضٕێُّیّ کّ تَّۆنکّ نّ سّری َبَیطێتِّٔ‪ ،‬ئّگّر یّکێک نّ صرزِکبٌ کرأِثێت‬ ‫ضٕێُی َیطتُِّٔی تَّۆنکّکبٌ صِگۆڕێت‪ .‬ئّيّ نِّٔ صِچێت يبَبی ٔاثێت تَّۆنکّکبٌ نّ کبتی‬ ‫رۆیطتُیبَضا ثّرِٔ صرزِکبٌ زاَیبریی کۆصِکَِّّٔ سّثبرِت ثِّٔی ئبیب کّنێُێک یبٌ ّْرصٔ​ٔکیبٌ‬ ‫کرأٌِ‪ .‬ئّيّش زۆر راصیکباڵَّیّ ٔ صٔ​ٔرِ نّ رِفتبری تَّّکبٌ نّ ژیبَی رۆژاَّصا‪ ،‬کبتێک تۆپێک‬ ‫ثّرِٔ صرزێک ثُێری‪ ،‬صرزِکّی تر کرأِ ثێت یبٌ صاسرأ‪ ،‬کبریگّریی نّسّر ئبراستّی تۆپّکّ‬ ‫َبثێت‪.‬‬ ‫ثّگٕێرِی فیزیبی َیٕتُیی ئّگّر تبلیکرصَِّٔکّ نّ جیبتی يۆنیکیٕل ثّ تۆپی فٕٔتجۆڵ ثکرێت‬ ‫ّْئٕ تَّۆنکّکبٌ نّ رۆیطتُیبٌ ثّرِٔ پّرصِکّ رێچکّێکی تّٔأ رَِگڕێژکرأ صِثڕٌ ‪ْ .‬یچ ضتێک‬ ‫َییّ ثجێت ثّ ْۆی ئِّٔی الصاَێک رٔ​ٔثضات ٔ تَّۆنکّیّک ثکّٔێت نّ تَّۆنکّیّکی تر کّ ثّرِٔ‬ ‫صرزِکّی تَّیطتی ْبٔێژرأِ‪ .‬ثّگٕێرِی يۆصێهی کٕاَتّو صِگٕترێت تَّۆنکّکبٌ نّ ْیچ کبتێکضا نّ‬ ‫‪Page 70‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫َێٕاٌ سبڵی سّرِتب ٔ کۆتبییضا ئبراستّیّکی صیبریکرأیبٌ َییّ‪ .‬فّیًُبٌ تێگّیطتجٕٔ‪ ،‬ئّٔ ضتّی‬ ‫تّرجّيّ َبکرێ ئِّٔیّ صِرچَٕٔی تَّۆنکّکبٌ نّ سّرچبِٔکِّٔ تب ثّ پّرصِکّ صِگٌّ ْیچ‬ ‫چّضُّ رێچکّیەکی تبیجّت ٔ صیبریکرأیبٌ َییّ‪ ،‬ثّڵکٕ ّْئٕ ئّٔ رێچکبَّی کّ صٔ​ٔ سبڵی‬ ‫سّرِتبٔ کۆتبیی پێکِّٔ صِثّستُِّٔ صِتٕاٍَ ثیگرَّ ثّر‪.‬‬ ‫فّیًُبٌ جّستی نِّٔ کرصِِٔ فیزیبی کٕاَتّو نّ فیزیبی َیٕتُیی جیبٔازِ‪ .‬نێرِصا ئّو دبڵّتی صٔ​ٔ‬ ‫صزرییّی تبلیکرصَِّٔکّ ثبثّتی گفتٕگۆکّيبَّ‪ ،‬چَٕکّ نّ جیبتی ئِّٔی تَّۆنکّکبٌ یّک رێچکّ‬ ‫ثگرَّثّر ّْئٕ رێچکّکبٌ نّیّک سبتضا صِگرٌ‪ ،‬ئّو ثّزيّ سّریکّ ثّ تّٔأیی نّ چیرۆکّ‬ ‫سّیبڵییّ زاَستیّکبٌ ثچێت‪ .‬ثّاڵو ٔاَییّ‪ .‬فّیًُبٌ فۆريّڵّی صِرثڕیُێکی يبتًبتیکییبَّی‬ ‫پێطکّضکرص‪ -‬کبرِکبَی فّیًُبٌ نّسّر يێژٔ​ٔی فیزیب جبرێکیتر ّْئٕ یبسبکبَی فیزیبی کٕاَتّيی‬ ‫ثّرّْو ْێُبیِّٔ‪ .‬تیۆری يبتًبتیکیی فّیًُبٌ ٔ ٔێُّ فیزیبییّکبٌ نّگّڵ فۆريّڵّ ئۆریجُبڵّکّی‬ ‫فیزیبی کٕاَتّيضا جیبٔازٌ‪ ،‬ثّاڵو پێطجیُییّکبَی ّْرصٔ​ٔکیبٌ یّک ضتٍ‪.‬‬ ‫ئبیضیبی تبلیکرصَِّٔ صٔ​ٔ کّنێُییّکبَی فّیًُبٌ صِڵێ تَّۆنکّکبٌ نّ چٌٕٔ ثّرِٔ یّکێک نّ‬ ‫کّنێُّکبٌ چَّضیٍ رێچکّیبٌ نّ ثّرصِيضایّ؛ رێچکّکبٌ ِٔک پّتی ثّکرِ صِکێطریٍ‪ ،‬ثّرِٔ‬ ‫یّکّيیٍ کّنێٍ صەڕۆٌ ٔ نّ صٔ​ِٔيیٍ کّنێُِّٔ صِگّڕێُِّٔٔ جبرێکی تر صِچُِّٔ یّکّو؛‬ ‫ثّيطێِٕیّ صرێژِی صِثێ ِٔک ئِّٔ ٔایّ نّ رێستۆراَێک الثضٌِ ٔ ژِيێک ثّچکّ رۆثیبٌ ثشۆٌ‪،‬‬ ‫ئّٔسب چَّض پێچێک ثّصِٔری ّْسبرِی يٕضتّرییضا( ژٔپیتّر‪ ) Jupiter -‬صِصٌِ پێص ئِّٔی‬ ‫ثگّڕێُِّٔ يَّزڵی سۆتبٌ‪ .‬تَّبَّت صِتٕاٍَ ّْئٕ پبَتبیی گّرصٔ​ٌٔ تّی ثکٌّ ٔ ثگّڕێُِّٔ‪ .‬ئّيّ‬ ‫ثۆچَٕٔی فّیًُبَّ‪ ،‬ئّٔ ضییضِکبتِّٔ چۆٌ تَّۆنکّکبٌ زاَیبریی کۆصِکَِّّٔ ٔ چۆٌ صِزاٍَ کبو‬ ‫یّک نّ صرزِکبٌ کرأِیّ‪ ،‬ئّگّر یّکێک نّ صرزِکبٌ کرأِثێت ئّٔ رێچکّیّ صِگرَّ ثّر‪ .‬کبتێک‬ ‫ّْرصٔ​ٔ صرزِکّ کرأِ ثٍ‪ ،‬ئّٔ رێچکبَّی تَّۆنکّکبٌ ثّرِٔ صٔ​ٔصرزِکّ صِثٌّ‪ ،‬نّسّر پّرصِکّ نّ‬ ‫یّک صِکٌّٔ ٔ ثّیّکضاچٌٕٔ صرٔست صِکٌّ‪ٔ .‬ا صێتّ پێطچبٔ کّ ئّيّ ضێتبَّ ثێت‪ ،‬ثّاڵو نّ‬ ‫ئّيرۆصا ثۆ زۆرثّی يّثّستّ فَّضِيێُتبڵییّکبَی فیزیب ثّکبر صِْێُرێ‪ّْ -‬رِْٔب ثۆ يّثّستّکبَی‬ ‫ئّو کتێجّش‪ -‬سّنًێُضرأِ کّ فۆريّڵّکبَی فّیًُبٌ زۆر ثّ کّڵکترٌ نّ ئۆریجُبڵّکّ‪.‬‬

‫‪Page 71‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫رِٔگّکبَی تَّۆنکّ‪ :‬فۆريّڵّی فّیًُبٌ ثۆ تیۆری کٕاَتّو ٔێُّیّک صِکێطێت‬ ‫نِّٔی چۆٌ تَّۆنکّکبٌ ِٔک تۆپّکبَی ثّکی ٔ ئّنیکترۆٌ صیًَّێکی‬ ‫ثّیّکضاچٌٕٔ صرٔست صِکٌّ کبتێک نّ صٔ​ٔ صرزِکِّٔ ثیبَٓبٔیت‬

‫تێرٔاَیُی فّیًُبٌ سّثبرِت ثّ دّلیمّتی کٕاَتّو نّ تێگّیطتُی ئّٔ تیۆرییّی کّ ئێًّ ثّ‬ ‫زٔ​ٔیی پێطکّضی صِکّیٍ‪َ ،‬زیکّ ٔ نّّْيبٌ کبتیطضا زۆر گریُگّ‪ .‬ثۆیّ ثبضتر ٔایّ ثڕێک کبت ثۆ‬ ‫ثبضتر تێگّیطتُی تّرسبٌ ثکّیٍ کّ چۆٌ کبرصِکبت‪ .‬ثیٓێُّ پێص چبٔی سۆت نّ پرۆسێسێکی زۆر‬ ‫سبصِصا‪ ،‬تَّۆنکّێک ثّ ضێِٕیّکی سّرثّست نّ سبڵی (‪ ِٔ )A‬صِست ثّ جٕڵّ صِکبت‪ .‬ثّ پێی‬ ‫يۆصێهی َیٕتُیی تَّۆنکّکّ نّ سّر ْێڵێکی رێک ثّرصِٔاو صِثێت‪.‬‬ ‫صٔای کبتێکی ٔرصی صیبریکرأ صِثیُیٍ تَّۆنکّکّ نّ سّر ّْيبٌ ْێڵ نّ ضٕێُێکی صیبریکرأصا ثّ‬ ‫سبڵی (‪ )B‬گّیطتِٕٔ‪ .‬نّ يۆصێهی فّیًُبَضا ًََّٕٔی کٕاَتّيی تَّۆنکّیّک ّْئٕ ئّٔ رێچکبَّی‬ ‫سبڵی (‪ )A‬صِثّستٍ ثّ (‪ ِٔ)B‬صِگرێتّثّر‪ ،‬ثۆ ّْر رێڕِٔێک ژيبرِیّک رێچکّ کۆ صِکبتِّٔ‪َ ،‬بٔی‬ ‫نێُرأِ رِٔگّ‪ ،‬رِٔگّ ثریتییّ نّ پێطبَضاَی ضٕێٍ نّ سٕنی ضّپۆنێکضا کّ ضّپۆنّکّ یبٌ نّ‬ ‫ثّرزییضایّ یبٌ نّ َزيییضایّ یبٌ نّ ضٕێُێک نّ َێٕاَیبَضایّ‪ .‬رِچّتّی يبتًبتیکیی فّیًُبٌ ثۆ‬ ‫ئّژيبرصکرصَی رِٔگّ ئِّٔيبٌ پێ صِڵێت کبتێک رِٔگّی رێچکّ جیبٔازِکبٌ نّگّڵ یّکضا کۆ‬ ‫صِکرێُِّٔ " فرِیی ئّگّر" ثۆ گّیطتُی تَّۆنکّکّ نّ سبڵی (‪ )A‬ثّرِٔ سبڵی (‪ )B‬صرٔست صِثێت‪.‬‬ ‫صٔ​ٔجبی ئّو فرِیی ئّگّرِ ثڕی راستی ئّگّرِکّیّ‪ ،‬نّ سبڵی یّکّئِّ کّ ثّ سبڵی صٔ​ِٔو صِگبت‪.‬‬ ‫‪Page 72‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫ئّٔ رِٔگّیّی کّ ّْر رێچکّیّک ثّتَّیب ثّضضاریی نّ کۆکرأِی ثیرِکبَی فّیًُبَضا‬ ‫صِکبت(نێرِصا ئّگّری رۆیطتٍ نّ سبڵی (‪ )A‬ثۆ سبڵی(‪ ) )B‬صِکرێت ثٓێُرێتّ ثّرچبٔ نّضێِٕی‬ ‫تیرێکضا کّ صرێژاییّکّی َّگۆڕِ ثّاڵو ئبراستّکّی صِگۆڕێت‪ .‬ثۆ کۆکرصَِّٔی صٔ​ٔ رِٔگّ صِکرێت‬ ‫َٕٔکی تیرێک ثهکێُضرێ ثّ کۆتبیی تیرِکّی ترِِٔ‪ ،‬تیرِ َٕێیّکّ پێطبَضِری تیرێکی تبزِترِ‪ .‬ثۆ‬ ‫کۆکرصَِّٔی رِٔگّی زیبتر صِکرێ ئّو پرۆسێسّ صرێژِ پێجضرێ‪ .‬کبتێک رِٔگّکبٌ نّ سّر ْێڵێکی‬ ‫رێک‪ْ ،‬بٔئبراستٌّ‪ ،‬صرێژییّکّیبٌ ثّ تّٔأیی نّگّڵ یّکضا کۆ صِثێتِّٔ ثّاڵو کبتێک‬ ‫ئبراستّکّیبٌ صژ ثّ یّکّ نّ کبتی کۆکرصَِّٔصا یّکتری صِسڕَِّٔ‪ .‬نّ کۆتبییضا تَّیب یّک تیر‬ ‫صِيێُێتِّٔ‪ .‬ئبیضیبکّ نّو ًََّٕٔیّی ژێرِِٔ ثّ جٕاَیی ضیکرأِتِّٔ‪.‬‬

‫فهینمان‪ :‬کبرییگّریّکبٌ ثّ ْۆی رێچکّ جیبٔازِکبَِّٔ‬ ‫رێچکهکانی ‌‬ ‫‌‬ ‫وهی ‌‬ ‫کۆکردنه ‌‬ ‫‌‬ ‫ثّچّضُی ضّپۆنّکبٌ صِتٕاٍَ یّکتر ثّْێز ثکٌّ یبٌ یّکتر ثسڕَِّٔ‪ .‬تیرِ‬ ‫زِرصِکبٌ ئبيبژِیّ ثۆ کۆکرصَِّٔی رِٔگّکبٌ‪ْ ،‬ێڵّ ضیُّکّش ئبيبژِیّ ثۆ‬ ‫کۆکرصَِّٔی ثڕِکبَیبٌ‪ْ ،‬ێڵێک نّ کهکی یّکّو تیرِِٔ ثۆ سّری صٔاییٍ صاَّیبٌ‬ ‫ثّضی سٕارِِٔی ٔێُّکّصا َٕٔکی تیرِکبٌ نّ‬ ‫ثریتییّ نّکۆکرصَِّٔ‪ .‬نّ‬ ‫ئبراستّی جۆرثّجۆرصاٌ ثۆیّ ثّرئَّجبيّکّیبٌ‪ٔ ،‬اتّ تیرِ ضیُّکّ زۆر ثچٕٔکّ‪.‬‬ ‫تیۆریی فّیًُبٌ ثّڕٔ​َٔیی پێطبَی صِصات‪ ،‬چۆٌ ًََّٕٔی ّْڵێُجرأی َیٕتُیی نّ سرٔضتضا صِکرێت‬ ‫نّ ًََّٕٔ کٕاَتّيییّکِّٔ جبرێکیتر ثضۆزرێتِّٔ‪ّْ ،‬رچَّض ٔا صێتّ پێطچبٔ‪ ،‬ئّو صٔ​ٔاَّ زۆر نّ‬ ‫یّک جیبٔازٌ‪ .‬ثّ پێی تیۆریی فّیًُبٌ رِٔگّی پێَِٕضییضار نّ ّْر رێچکّیّکِّٔ ثێت نّسّر‬ ‫َّگۆڕی پالَک ثَّضِ‪ .‬تیۆرییّکّ صِڵێت ثّ سّرَجضاٌ ثِّٔی‪َّ ،‬گۆڕی پالَک زۆر ثچٕٔکّ کبتێک‬ ‫‪Page 73‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫ثّضضارییکرصَی ئّٔ رێچکبَّی کّ زۆر َزیکٍ نّ یّک کۆصِکرێُِّٔ ٔ رِٔگّکبٌ ثّ ضێِٕیّکی‬ ‫ئبسبیی ٔ زۆر ثّ سێرایی صِگۆڕیٍ ِٔک نّ ًََّٕٔکّی سّرِِٔصا صِرصِکّٔێت‪ .‬ئّيّ صِثێت ثّ ْۆی‬ ‫ئِّٔی سّرجّيی کۆکرصَِّٔیبٌ سفر صِرثچێت‪ .‬ثّاڵو تیۆریییّکّ صِڵێت َّْضێک نّ رێچکّ‬ ‫صیبریکرأِکبٌ (رِٔگّ)کبَیبٌ ثّ ضێٕازێک رٔ​ِٔٔ ْێڵێکی راست يّیهیبٌ ّْیّ‪ ،‬چَٕکّ رِٔگّیّکی‬ ‫گَٕجبٔترٌ‪ ،‬ثّيّش ّْڵسٕکّٔتی تَّۆنکّکبٌ ثّضضارییّکی کبراتر صِکٌّ‪.‬‬ ‫ئِّٔ زاَرأِ ثۆ تَّّ گّٔرِکبٌ‪ ،‬رێچکّکبٌ زۆر َزیکٍ نّٔ پێطجیُییبَّی کّ نّ کۆکرصَّٔی رِٔگّ‬ ‫ْبٔضێِٕکبٌ نّ ثیرصۆزی َیٕتُییضا کرأٌ ٔ ثّضضارییّکی کبریگّریبٌ ّْیّ‪ ،‬ثّاڵو تیۆریی َیٕتٍ‬ ‫تَّیب ئّٔ رێچکبَّی کّ ئّگّرِکّیبٌ نّ سّرِِٔیّ پێطجیُیی صِکبت‪ .‬تَّیب ئّصای گّٔرِش کّ‬ ‫کبریگّر ثێت نێرِصا ئِّٔیّ نّ سفر زیبتر ثێت‪ .‬نێرِصا پێطجیُیی ثۆ تَّّ گّٔرِکبٌ ِٔک ئِّٔیّ کّ‬ ‫تیۆری َیٕتٍ ثبسی صِکبت‪.‬‬

‫رێچکّکبَی نّ ‪ ِٔ A‬ثۆ ‪ B‬رێچکّی کالسیکیی نّ َێٕاٌ صٔ​ٔ سبڵضا ْێڵێکی رێکّ‪.‬‬ ‫رِٔگّکبَی ئّٔ رێچکبَّی َزیکٍ نّ رێچکّ کالسیکّکّ یّکتری ثّ ْێز صِکٌّ ثّاڵو‬ ‫ئّٔ رێچکبَّی نّیّکِّٔ صٔ​ٔرٌ‪ ،‬یّکتری نَّبٔ صِثٌّ‪.‬‬ ‫تب ئێرِ ئێًّ ثبسی ئبیضیبکبَی فّیًُبًَبٌ نّ کۆَتێکستی تبلیکرصَِّٔ صٔ​ٔ کّنێُّکّصا کرصٔ​ِٔ‪ .‬نّٔ‬ ‫تبلیکرصَِّٔیّصا تَّۆنکّکبٌ ثّرِٔ صیٕارێکی صٔ​ٔ صرزیی صِْبٔێژرێٍ ٔ ضٕێُی تَّۆنکّکبٌ نّسّر‬ ‫پّرصِیّک صٔ​ٔر نّ صرزِکبٌ صِپێٕرێٍ‪ ،‬ثّضێِٕیّکی گطتیی نّ جیبتی یّک تَّۆنکّ‪ ،‬تیۆری‬ ‫فّیًُبٌ ئّٔ تٕاَبیّيبٌ صِصاتێ کّ پێطجیُییّکبٌ ثۆ ئّگّرِکبَی سیستًێک‪ ،‬تَّۆنکّیّک یبٌ‬ ‫کۆيّڵّیّک نّ تَّۆنکّکبٌ یبٌ تَّبَّت تّٔأی گّرصٔ​ٌٔ ئَّجبو ثضِیٍ‪ .‬نّ َێٕاٌ صۆسی‬ ‫سّرِتبیی سیستًّکّ ٔ پێٕاَی تبیجّتًَّضییّکبَی لۆَبغی صٔاتری نّ الیٌّ ئێًِّٔ‪ ،‬ئّو‬ ‫‪Page 74‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫نّ َّْضێک رێچکِّٔ صِرثٓێُرێت‪ ،‬کّ پسپۆراَی فیزیب َبٔی يێژٔ​ٔی‬

‫تبیجّتًَّضییبَّ صِکرێت‬ ‫سیستًیبٌ نێُبِٔ‪.‬‬ ‫ثۆ ًََّٕٔ نّ تبلیکرصَِّٔی صٔ​ٔ صرزِکّصا‪ ،‬يێژٔ​ٔی تَّۆنکّکّ ثّ ضێِٕیّکی سبصِ رێچکّکّیّتی‪.‬‬ ‫نّ تبلیکرصَِّٔی صٔ​ٔ صرزِکّصا چبَسی تبلیکرصَِّٔی ّْر تَّۆنکّیّک نّ ضٕێُێکضا ثَّضِ نّسّر‬ ‫ّْئٕ ئّٔ رێچکبَّی تَّۆنکّکّ تٕاَیٕیّتی ثّصِستی ثٓێُێت‪ ،‬فّیًُبٌ ئّگّری ّْر‬ ‫تبلیکرصَِّٔیّک ثّ پێی ّْئٕ ئّٔ يێژٔ​ٔاَّی تبلیکرصَِّٔکّ پێیضا تێپّڕیِٕ ثیُب صِکبت‪َ .‬بٔی‬ ‫يێتۆصِکّی ثّ گٕێرِی فۆريّڵّکرصَی فیزیبی کٕاَتّو " کۆکرأِکبٌ ثّ صرێژایی يێژٔ​ٔ" یبٌ "‬ ‫يێژٔ​ِٔ ئّڵتّرَبتیڤّکبٌ"ی نێُرأِ‪.‬‬ ‫ئێستب صِتٕاَیٍ رێچکّی فّیًُبٌ ثّرِٔ فیزیبی کٕاَتّو ّْست پێجکّیٍ‪ ،‬کبتی ئِّٔیّ کهیهێکی تری‬ ‫پریُسیپی کٕاَتّو تبلی ثکّیُِّٔ‪ ،‬ئێًّ صٔاتر کّڵکی نێ ِٔرصِگریٍ‪ -‬پریُسیپی تبلیکرصَِّٔی‬ ‫سیستى‪ ،‬پێٕیستّ صیسکۆرسّکّی ثگۆڕصرێ‪ .‬ئبیب ئێًّ َبتٕاَیٍ ئِّٔ ِٔک فبکت ثپّژرێُیٍ‪ ،‬کبتێک‬ ‫سّرپّرضتییکبرِکّيبٌ سبڵێکی سّرتّنّیی (‪ mustard‬زِرص ) نّ سّر چَّبگّیّتی ٔ ژیراَّ‬ ‫سّیری صِکبت ثّاڵو صِستی تێِٕرَبصات؟ ثێگٕيبٌ َب‪َ ،‬بتٕاَیٍ‪ .‬چَٕکّ ثّ پێی فیزیبی کٕاَتّو تۆ‬ ‫َبتٕاَیت ثّس تَّیب سّیری سیستًّکّ ثکّیت ٔ َّْضێک ضت ثجیُیت‪ .‬نّ فیزیبی کٕاَتّيضا‬ ‫پێٕیستّ تبلیکرصَِّٔ سۆی تێّٓڵمٕرتێُێ نّٔ ضتّی کّ صِیجیُی‪ .‬ثۆ ًََّٕٔ ثۆ ثیُیُی تَّێک ثّ‬ ‫ضێِٕیەکی ئبسبیی صِثێت تَّّکّ ثّ نێضاَی رٔ​َٔبکیی رٔ​ٌٔ ثکرێتِّٔ‪ .‬نێضاَی رٔ​َٔبکیی نّ سّر‬ ‫کٕنّکّ کبریگّرییّکی زۆر ثچٕٔکی ّْیّ ثّاڵو نێضاَی رٔ​َٔبکییّکی زۆر کزیص نّ تَّۆنکّێکی‬ ‫کٕاَتّو – کّ ثّ فۆتۆٌ نێیضِصِیت – کبریگّرییّکی زۆر صاصَِێ ‪ .‬تبلیکرصَِّٔکبٌ پێطبَی صِصٌِ‬ ‫گۆڕاَی ئبکبيّکبٌ ثّ ضێٕازێکّ تَّیب فیزیبی کٕاَتّو صِتٕاَێت ضرۆڤّیبٌ ثکبت‪.‬‬ ‫ِٔک ًََّٕٔی پێطٕٔ‪ٔ ،‬ای صاثُێ نێطبٔێک تَّۆنکّ ثّرِٔ ثّرثّستی تبلیکرصَِّٔی صٔ​ٔ صرزِکّ‬ ‫صَِێریٍ ٔ صاتبکبَی یّکّو يیهیۆٌ تَّۆنکّ کّ نّٔێِٕ تێپّڕ صِثٍ کۆ صِکّیُِّٔ‪ .‬کبتێک ژيبرِی‬ ‫ئّٔ تَّۆنکبَّی نّسّر ضٕێُّ جۆرثّجۆرِکبَی پّرصِکّصا صَِیطُِّٔ‪ٔ ،‬ێُّ صِکّیٍ‪ .‬صِثیُیٍ‬ ‫ضێٕازی ثّیّکضاچٌٕٔ صرٔست صِثێت‪ّْ ،‬رِْٔب کبتێک رِٔگّ پێَِٕضییضارِکبٌ ثّ ّْرکبو نّٔ‬ ‫ڕێگبَّی کّ سبڵی (‪ )A‬ثّ سبڵی (‪ ِٔ )B‬گرێضِصٌِ پێکِّٔ کۆ صِکّیُِّٔ صِثیُیٍ ئّگّری َیطتُِّٔ‬ ‫نّ ضٕێُّکبٌ رێک ِٔک ئِّٔی پێطٕٔ نّگّڵ صاتبکبَضا صِگَٕجێ‪.‬‬ ‫ئێستب ٔای صاثُێ ئێًّ تبلیکرصَِّٔکّ صٔ​ٔثبرِ صِکّیُِّٔ‪ ،‬ئّيجبرِیبٌ رَٔبکیی نّ صرزِکبٌ‬ ‫صِصِیٍ‪ .‬سبڵی (‪ِٔ )C‬ک سبڵی َبَِٔض‪ ،‬ئّٔ ضٕێُّیّ تَّۆنکّکبَی پێضا صِڕۆٌ‪ .‬صِکرێ یّکێک نّ‬ ‫صرزِکبٌ ثێت‪ .‬ئّيّ َبٔ صَِێیٍ زاَیبریی " کبو – رێچکّ" چَٕکّ ثّ ْۆی ئّئِّ صِزاَیٍ کبو‬ ‫تَّۆنکّ نّ صرزی (‪ ِٔ )A‬صِچێت ثۆ صرزی (‪ )B‬یبٌ ثّ پێچّٔأَِّ صِڕٔات‪ ،‬ئێستب ثّ ْۆی ئِّٔی‬ ‫صِزاَیٍ کبو تَّۆنکّ نّ کبو صرزِِٔ صِڕٔات‪ ،‬کۆی رێچکّکبٌ ثریتیی صِثێت نّ تَّیب ئّٔ رێچکبَّی‬ ‫نّ صرزی یّکّو یبٌ صرزی صٔ​ِٔئِّ صِڕۆٌ‪ ،‬ئّيّ ثّ ْیچ ضێِٕیّک رێچکّکبَی ّْرصٔ​ٔ صرزِکّ‬ ‫پێکِّٔ َبگرێتِّٔ‪.‬‬

‫‪Page 75‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫نّثّرئِّٔی فّیًُبٌ ثّیّکضاچَٕٔی ثّو ضێِٕیّ ضرۆڤّ صِکرص‪ ،‬رێچکّکبَی صرزی یّکّو نّ گّڵ‬ ‫رێچکّکبَی صرزی صٔ​ِٔو ثّیّکضِگٌّ ٔ ئّو صیبرصِیّ صرٔست صِثێت ٔ يّرجیص ئِّٔیّ َّزاَیت‬ ‫کبو تَّۆنکّ نّ کبو صرزِِٔ تێپّڕ صِثێت‪ ،‬ئّو صِستتێِٕرصاَّ ٔاتّ رٔ​َٔکرصَِّٔی یّکێک نّ‬ ‫صرزِکبٌ صِثێت ثّ ْۆی ئِّٔی ثّیّکضاچَّٕٔکّ َّيێُێت‪ .‬نّڕاستییضا کبتێک رٔ​َٔبکییّکّ صِصرێت‬ ‫نّ صرزِکّ‪ ،‬صِثێت ثّ ْۆی ئِّٔی ضێٕازی ثّیّکضاچَٕٔی یّکّو َّيێُێت ٔ ثّیّکضاچَٕٔێکی تر‪،‬‬ ‫َزیک نِّٔی پێطٕٔ نّ جیبتی صرٔست ثجێت! نّيّش زیبتر صِکرێت ئێًّ ئّو تبلیکرصَِّٔیّ ثّ‬ ‫ثّکبرْێُبَی رٔ​َٔبکییّکی زۆر کز صٔ​ٔثبرِ ثکّیُِّٔ‪ ،‬ثّضێِٕیّک تَّۆنکّکبٌ ّْئٕیبٌ نّگّڵ‬ ‫رٔ​َٔبکییضا کبرنێک َّکٌّ‪ .‬نّو دبڵّتّصا صٔ​ٔثبرِ ئّٔ تٕاَبیّيبٌ صِثێت کّ ئّيجبرِ زاَیبریی‪،‬‬ ‫کبو رێچکّ تَّیب ثۆ ثّضێکی صاثڕأ نّ تَّۆنکّکبٌ ثضۆزرێُِّٔ‪.‬‬ ‫ئّگّر ثێیٍ صاتبکبَی تَّّکبَی گّیطتٕٔ‪ ،‬صاثّش ثکّیٍ ثّ پێی زاَیبرییّ ثّ صِستٓبتِٕٔکبٌ (کبو‬ ‫–رێچکّ ) ٔ ئِّٔی صِیجیُیٍ ئِّٔیّ‪ ،‬ئّٔ ثّضّ صاثڕأِی زاَیبرییًبٌ صِرثبرِی رێچکّکّی َییّ‪،‬‬ ‫ثّیّکضاچٌٕٔ صرٔست صِکبت ثّاڵو ئّٔ کۆيّڵّیّی زاَیبرییًبٌ صِرثبرِی رێچکّکّی ثّ صِست‬ ‫ْێُبِٔ ثّیّکضاچٌٕٔ صرٔست َبکٌّ‪ .‬ئّو ئبیضیبیّ يبَبی گریُگی ثۆ چّيکی "راثرصٔ​ٔ" نّگّڵضایّ ‪.‬‬ ‫نّ تیۆری َیٕتُییضا ِٔک کۆيّڵێک نّ رٔ​ٔصأی کبيڵ ضیًبَّ صِکرێت‪ .‬ئّگّر گٕڵضاَێکتبٌ سبڵی‬ ‫ڕاثرصٔ​ٔ نّ ئیتبنیب کڕیجێت ٔ ثکّٔێتّ سّر زِٔیی ٔ ٔرصٔسبش ثێت ٔ يُضاڵّکّتبٌ گێژِگێژ ثّ الیِّٔ‬ ‫صۆضی صايبثێت‪ ،‬صِتٕاَی رٔ​ٔصأِکّ ثگێڕیتّ صٔأِ ثّيطێِٕیّ‪َّْ ،‬ضێ لبيکی ٔرصیهّ پبڵی ثّ‬ ‫گٕڵضاَّکِّٔ َبِٔٔ گٕڵضاَّکّش نّ کّٔتُّ سٕصارِِٔصا‪ ،‬ثِٕٔ ثّ ّْزاراٌ پبرچِّٔ‪ .‬نّ ڕاستییضا ثّ‬ ‫ثَٕٔی صاتبی تّٔأ نّ سّر َّْٕٔکّٔ ثّ کّڵکِٕرگرتٍ نّ تیۆری َیٕتٍ صِتٕاَرێ ًََّٕٔیّکی‬ ‫تّٔأ نّ راثرصٔ​ٔ پێطکّش ثکرێت‪.‬‬ ‫ئّيّ نّگّڵ تێگّیطتُّ زگًبکییّکبًَبَضا یّکضِگرێتِّٔ‪ ،‬جیٓبٌ راثرصٔ​ٔیّکی راست ٔ رِٔاَی‬ ‫ّْیّ‪ ،‬جب ئّگّر سۆضیی ثێت یبٌ ترضیی ثێت‪ .‬يٕيکیُّ ْیچ زیُضِِٔرێک َّیجیُیجێت ثّاڵو ئّگّر‬ ‫زَجیرِیّک ًََّٕٔی یّک نّ صٔای یّکی نێجگریت‪ ،‬راثرصٔ​ٔ ثَٕٔی ّْیّ‪ .‬سّثبرِت ثّ تۆپّ‬ ‫ثّکییّ کٕاَتّيییّکبٌ َبکرێت ثگٕترێت رێچکّێکی راست ٔ رِٔاَیبٌ نّ سّرچبِِٔٔ ثّرِٔ‬ ‫پّرصِکّ ّْیّ‪ .‬ئێًّ يٕيکیُّ ثّ ْۆی تبلیکرصَِِّٔٔ ضٕێُی تۆپیکی ثّکی صِستُیطبٌ ثکّیٍ‪ ،‬ثّاڵو‬ ‫نّ َێٕاٌ تبلیکرصَِّٔکبًَبَضا ئّٔ صِتٕاَێ ّْئٕ رێچکّکبَی تر ثگرێتّ ثّر‪ .‬فیزیبی کٕاَتّو پێًبٌ‬ ‫صِڵێت يّسّنّ َییّ تب چَّض تبلیکرصَِّٔکبًَبٌ گطتگیر ٔ سیستًبتیکٍ نّ سّر َّْٕٔکّ ٔ‬ ‫راثرصٔ​ٔی تبلیُّکرأِ‪ّْ ،‬رِْٔب تب چَّض ئبییُضِیبٌ َبڕۆضُّ‪ ،‬ثّاڵو ثَٕٔیبٌ ِٔک کۆيّڵێک‬ ‫ضّثَّگی ئّگّرِکبٌ نّئبراصایّ‪ .‬ثّ پێی فیزیبی کٕاَتّو گّرصٔ​ٌٔ تَّیب یّک پێطیُّ یبٌ یّک‬ ‫يـێژٔ​ٔی َییّ‪.‬‬ ‫ئّٔ راستییّی راثرصٔ​ٔ تَّیب یّک فۆريی راستٕڕِٔاَی َییّ ثّٔ يبَبیّ کّ تبلیکرصَِّٔکبَی تۆ‬ ‫نّسّر ئێستبی سیستًێک صِیکّی کبریگّریی نّ سّر راثرصٔ​ٔ صاصَِێت‪ .‬ئّيّ ثّ تبلیکرصَِّٔیّک‬ ‫نّ الیٌّ زاَبی فیزیب‪ ،‬جبٌ ٔییهّر(‪ ِِٔ)John Wheeler‬صاکۆکیی نّسّر کرأِ‪ ،‬ئّو تبلیکرصَِّٔیّ‬ ‫َبٔی ّْڵجژارصَی‪ -‬صرَِگ(‪)Delayed-choice‬ی نێُرأِ‪ ،‬نّ رٔ​ٔی ْێڵکبرییِّٔ ‪Schematically‬‬ ‫‪Page 76‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫تبلیکرصَِّٔی ّْڵجژارصَی‪-‬صرَِگ ِٔک تبلیکرصَِّٔی صٔ​ٔ صرزِکّ‪ ،‬کّ پێطتر ثبسًبٌ کرص ٔایّ‪،‬‬ ‫تۆ ئّٔ ّْڵجژارصَّت ّْیّ‪ .‬ئّٔ رێچکّیّی تَّۆنکّکّ صِیجڕێت ثیجیُیت‪ .‬ثّاڵو نّ‬ ‫نّٔێضا‬ ‫تبلیکرصَِّٔی ّْڵجژارصَی‪-‬صرَِگضا تۆ ثڕیبرِکّت ثۆ ثیُیٍ یبٌ َّثیُیُی رێچکّکّ صٔاصِسّی تب‬ ‫ئّٔ کبتّی تَّۆنکّکّ نّ پّرصِ ّْستیبرِکّ صِکّٔێت‪.‬‬ ‫ئبکبيّکبَی تبلیکرصَِّٔی ّْڵجژارصَی‪-‬صرَِگ نّ گّڵ ئبکبيّکبَی زاَیبری کبو –رێچکّ ٔ‬ ‫تبلیکرصَِّٔی صٔ​ٔصرزِکّ چَٕٔیّکٍ‪ ،‬چ ثًبَّٔێ ثیجیُیٍ چ َّيبَّٔێ‪ .‬ثّاڵو نّو دبڵّتّصا ئّٔ‬ ‫رێچکّیّی ّْر تَّۆنکّیّک صِیگرێتّ ثّر‪ -‬کّ راثرصٔ​ِٔکّیّتی‪ -‬صیبریکرأِ‪ ،‬صٔاتر تَّۆنکّکّ نّ‬ ‫صرزِکبَِّٔ تێپّڕ صِثێت یبٌ رِ َگجێ َبچبر کراثێت ثۆ ثڕیبرصاٌ نِّٔی یّک صرز ّْڵجژێرێت‪ ،‬نّو‬ ‫صۆسّصا ثّیّکضاچٌٕٔ صرٔست َبکبت‪ .‬ثّاڵو ئّگّر ّْرصٔ​ٔکیبٌ ّْڵجژێرێت ثّیّکضاچٌٕٔ صرٔست‬ ‫صِکبت‪.‬‬ ‫ٔییهّر تَّبَّت ڤێرژَێکی گّرصٔ​َٔیی نّ تبلیکرصَِّٔکّیضا نّ ثّرچبٔ گرتجٕٔ‪ ،‬تَّۆنکّکبٌ ثریتیی‬ ‫ثٌٕٔ نّ ئّٔ فۆتۆَبَّی نّ کِٕیزار(‪ ِ 26)Quasar‬ثّْێزِکبَِّٔ صِرصِچٍ کّ چَّضیٍ ثیهیۆٌ‬ ‫سبڵی رٔ​َٔبکیی نّ ئێًِّٔ صٔ​ٔرٌ‪ .‬ئّو تیطکبَّ صِتٕاَرێ ثکرێٍ ثّ صٔ​ٔ رێچکِّٔ ٔ جبرێکی تر‬ ‫ثّرِٔ زِٔیی ثّ ْۆی صرِٔضبِٔیی ْێزی راکێطبَی کۆيّڵّ ئّستێرِکبَِّٔ ثُێرصرێُِّٔ‪ .‬ثّ‬ ‫ّْيّدبڵ ئّو تبلیکرصَِّٔیّ نّ صِرِِٔی تٕاَبی تّکُّنۆژیبی ئّيرۆصایّ‪ ،‬ئّگّر ئێًّ ثتٕاَیٍ ثڕی‬ ‫پێٕیست نّو فۆتۆَبَّ کۆ ثکّیُِّٔ صِتٕاَیٍ َبچبریبٌ ثکّیٍ ثّیّکضاچٌٕٔ صرٔست ثکٌّ‪ْ .‬ێطتب‬ ‫ئّگّر ئێًّ ئبيێرێک ثۆ پێٕاَی زاَیبریی کبو‪-‬رێچکّ پێص ئبضکراکرصٌ صاثُێیٍ صِثێت ثّ ْۆی‬ ‫َّيبَی ثّیّکضاچَّٕٔکّ‪ .‬ئّو ّْڵجژارصَی یّک رێچکّ یبٌ صٔ​ٔ رێچکّ چَّضیٍ ثیهیۆٌ سبڵ‬ ‫نّئّپێص صرٔست کرأِ تَّبَّت پێص ئِّٔی زِٔیی یبٌ سۆر صرٔست ثٕٔثێت ‪ ،‬ثّاڵو ْێطتب نّ‬ ‫تبلیگّصا ئێًّ نّ ژێر کبرییگّرییّکّیضایٍ‪.‬‬ ‫نّو ثّضّصا ئێًّ ئّٔ فیزیب کٕاَتّيییّی ثۆ تبلیکرصَِّٔی صٔ​ٔ صرزِکّ ثّکبرصێت‪ ،‬ضیکرصِِٔ‪ .‬نّ‬ ‫صٔاییضا ئێًّ فۆريّڵّی فّیًُبٌ ثۆ يیکبَیکی کٕاَتّو ثۆ ّْئٕ گّرصٔ​ٌٔ ثّکبرصِْێُیٍ‪ .‬صِثیُیٍ‬ ‫ِٔک چۆٌ ثۆ تَّۆنکّکبٌ صِرکّٔت‪ ،‬ثّّْيبٌ ضێِٕ‪ ،‬گّرصٔ​َٔیص ثّ تَّیب یّک يێژٔ​ٔی َییّ‪ّْ .‬ئٕ‬ ‫يێژٔ​ِٔکبَی ثّ کۆيّڵێ ئّگّرِِٔ گرێضرأِ ٔ صِکرێت ثَٕٔیبٌ ّْثێت‪ .‬تبلیکرصَِّٔکبًَبٌ نّسّر‬ ‫صۆسی ئێستبيبٌ کبریگّریی نّ سّر راثرصٔ​ٔ صاصَِێت ٔ يێژٔ​ِٔ جۆر ثّجۆرِکبَی گّرصٔ​ٌٔ صیبری‬ ‫صِکبت‪ّْ .‬رِٔک ثیُیُی تَّۆنکّکبٌ نّ تبلیکرَِّٔی صٔ​ٔ صرزیی کّ کبریگّریی نّسّر راثرصٔ​ٔ‬ ‫ّْثٕٔ‪ .‬ئّو ضیکبرییّ پێطبًَبٌ صِصات چۆٌ یبسبکبَی سرٔضت نّ گّرصٔ​َّٔکّيبَضا نّ تّلیُِّٔ‬ ‫گّٔرِکِّٔ(ثیگ ثبَگ) سّرچبِٔ صِگرٌ‪ ،‬پێص ئِّٔی ئِّٔ تبلیجکّیُِّٔ ئێًّ تۆزێک زیبتر‬ ‫صِرثبرِی یبسبکبٌ ٔ َّْضێک نّٔ َٓێُییبَّی کّ صرٔستی صِکٌّ راصِِٔستیٍ‪.‬‬

‫‪ 26‬کِٕیزارِکبٌ‪ ،‬ئّٔ تَّّ ئبسًبَییّ زۆر زۆر صٔ​ٔراٌَّ نّ ئێًِّٔ‪ ،‬کّ چَّضیٍ تریهیۆٌ جبر ٔزِکّیبٌ نّسۆرِکبَی‬ ‫کۆيّڵّ ئّستێرِکّی ئێًّ زیبترِ‪ ،‬زۆر زۆر پرضُگضارٌ‪ ،‬ثّرصِٔاو صِصرِٔضێُِّٔ ٔ تیطکّ راصیۆییّکبٌ ثّ گّرصٔ​َٔضا ثاڵٔ‬ ‫صِکَِّّٔ‪.‬‬

‫‪Page 77‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

www.dengekan.com

Page 78

‫‪5‬‬

‫***‬ ‫تیۆریی ّْئٕ ضتێک‬ ‫(‪)The Theory of Every Thing‬‬

‫" ئّٔی ضتّی کّ زۆر سّری نێ صِرَبکرێ نّ ثبرِی گّرصٔ​َِّٔٔ‪ ،‬صِکرێ سّری نێضِرثکرێ‪".‬‬ ‫(ئّنجێرت ئبیُطتبیٍ )‬ ‫گّرصٔ​ٌٔ ثۆ تێگّیطتٍ صِضێت ‪ ،‬چَٕکّ نّ ژێر چّکًّی یبسب زاَستییّکبَضایّٔ صِتٕاَیٍ ثڵێیٍ‬ ‫صِکرێ رِفتبرِکبَی ثّ يۆصێم ثکرێٍ‪ .‬ثّاڵو ئّو یبسبیبَّ یبٌ ئّو يۆصێالَّ چییٍ؟ یّکّيیٍ ْێز کّ‬ ‫ثّ ضێٕازی يبتًبتیکیی صِثٕٔایّ ضرۆڤّ ثکرێ‪ْ ،‬ێزی کێطكرصٌ ثٕٔ‪ .‬یبسبی کێطکرصَی َیٕتٍ‪ ،‬نّ‬ ‫سبڵی ‪ 1687‬صا ثاڵٔکرایِّٔ ٔ صِڵێت نّو گّرصٔ​َّٔصا ّْئٕ تَّێک تَّّکبَی تر ثّ ْێزێک‬ ‫ثّثّرأرص نّگّڵ ثبرستبییّکّیضا راصِکێطێت‪ .‬ئّيّ ّْستێکی يّزَی نّسّر ژیبَی فیکریی‬ ‫سّرصِيّکّی سۆی صرٔستکرص‪ .‬چَٕکّ ثۆ یّکّيجبر پێطبَیضا‪ ،‬الی کّو کبرێکتّرێکی گّرصٔ​ٌٔ زۆر‬ ‫ثّٔرصیی ثّ يۆصێم ثکرێ‪ّْ ،‬رِْٔب ئبيێرێکی يبتًبتیکیی ثۆ ئّٔ کبرِ صرٔستکرص‪ .‬ثّگٕێرِی ئّو‬ ‫کۆيّڵّ یبسبیّک ثۆ سرٔضت ثَٕٔیبٌ ّْیّ‪ّْ ،‬يبٌ ئّٔ ئبیضیبیّ ثٕٔ کّ‬ ‫ئبیضیبیّ‬ ‫گبنیهیۆ(‪ 50 )Galileo‬سبڵ پێص َیٕتٍ ثّ تۆيّتی کٕفرکرصٌ نّسّری دٕکًضرا ثٕٔ‪.‬‬ ‫ثۆ ًََّٕٔ کتێجی پیرۆز‪ ،‬چیرۆکی پبڕأَِّی یەضٕع(‪ )Joshua‬ثۆ ِٔستبَی سۆر ٔ يبَگ نّ‬ ‫رێڕِِٔکبَیبٌ صِگێڕێتِّٔ چَٕکّ صأای رۆضُبیی سۆری زیبتری صِکرص ثۆ تّفرٔتَٕبکرصَی‬ ‫ئبيٕرییّکبٌ(‪ )Amorits‬نّ جَّگی کَّعبَضا‪ .‬ثّ پێی کتێجی یەضٕع سۆر َزیکّی یّک رۆژ ِٔستب‪.‬‬ ‫ئّيڕۆ ئێًّ صِزاَیٍ‪ ،‬ئّو ٔتّیّ يبَبی ٔایّ سٕڕأَِّی زِٔیی ِٔستب ثٕٔ‪ .‬ئّگّر زِٔیی ثِٕستێ ثّ‬ ‫پێی یبسبکبَی َیٕتٍ ْیچ ضتێک نّ سّر زِٔیی َبِٔستێ ٔ ّْئٕیبٌ سێراییّکّیبٌ ثّ لّصِر‬ ‫سێرایی زِٔیی صِيێُێتِّٔ (‪ 1100‬يبیم نّ کبتژيێرێک نّ سّر ْێڵی ئیستٕا)‪ٔ -‬اتّ ثبجێکی یّکجبر‬ ‫زۆر ثۆ ئّو صرَِگ ئبٔاثَّٕٔی سۆر صِثێت ثضرێ‪ٔ .‬تُی ْیچکبو نّو ضتبَّ َّثٕٔ ثّ ْۆی ثێزارکرصَی‬ ‫َیٕتٍ‪َ ،‬یٕتٍ ثبِٔڕی ٔاثٕٔ کّ سٕصا ثۆی ّْیّ صِست تێِٕرصاٌ نّ کبرِکبَی سرٔضتضا ثکبت‪.‬‬

‫‪Page 79‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫ْێزی‬ ‫صٔای ئّيّ کبرێکتّرێکی تری سرٔضت ِٔک یبسب یبٌ يۆصێم صۆزرایِّٔ نّ‬ ‫کبرِثبیی(‪ ٔ )Electricity‬يٕگُبتیسیی(‪ )Magnetism‬صا سۆیبٌ صِثیُیِّٔ‪ .‬ئّيبَیص رِفتبریبٌ ِٔک‬ ‫ْێزی کێطکرصٌ ٔاثٕٔ ثّٔ جیبٔازییِّٔ کّ صٔ​ٔ ثبرگّی کبرِثبیی(‪ )Electric‬یبٌ صٔ​ٔ يّگُێتی(‬ ‫يٕگُبتیس‪ )Magnet‬چَٕٔیّک نّ یّک صٔ​ٔر صِکَِّّٔٔ ٔ ئّگّر َبچَٕٔیّک ثٍ یّکتری‬ ‫راصِکێطٍ‪ْ .‬ێزِکبَی کبرِثبیی ٔ يٕگُبتیسیی زۆر ثّ ْێزترٌ نّ ْێزی کێطکرصٌ‪ ،‬ثّاڵو ثّ ْۆی‬ ‫ئِّٔی ژيبرِی ثبرگّ يٕجّة(‪ ٔ )Positive‬سبنت(‪ِ)Negative‬کبَی َبٔ تَّّ يبکرۆسکۆپییّکبٌ ثّ‬ ‫لّصِر یّکٍ ‪ ،‬ثّ پێچّٔاَّی ْێزی کێطكرصٌ کّ زیبص صِثێت‪ْ ،‬ێزِ کبرِثبیی ٔ يٕگُبتیسییّکبَی‬ ‫َێٕاٌ تَّّ يبکرۆسکۆپیّکبٌ ثّ َزیکّیی‪ّْ ،‬ئٕیبٌ یّکتری صِسڕَِّٔ‪.‬‬ ‫ئبیضیبی ئێستبيبٌ صِرثبرِی کبرِثب ٔ يٕگُبتیس ْیی َزیکّی سەت سبڵێکّ ٔاتّ نّ َبِٔراستی‬ ‫سەتّی ّْژصِیّو ثۆ َبِٔڕاستی سەتّی َۆزصِیّو‪ ،‬کبتێک زاَبیبَی فیزیب نّ چَّضیٍ ٔاڵتِّٔ‬ ‫َّْضێک نێکۆڵیُِّٔی تبلیگّیی صرێژیبٌ نّ سّر ْێزِ کبرِثبیی ٔ يٕگُبتیسییّکبٌ ئَّجبيضا‪،‬‬ ‫یّکێک نّ گریُگتریٍ صۆزیُِّٔکبٌ ئِّٔیّ ْێزِکبَی يٕگُبتیسیی ٔ کبرِثبیی پێَِٕضییبٌ نّگّڵ‬ ‫یّکضا ّْیّ‪ :‬ثبرگّیّکی کبرِثبیی کبتێ صِجٕڵێت کبر نّ يٕگُبتیس صِکبت‪ّْ ،‬رِْٔب‬ ‫ثّپێچّٔأَِّ‪ .‬یّکّو کّس نّيّ گّیطت زاَبی فیزیبی صاَیًبرکیی ثّ َبٔی ْبَس کریستیبٌ‬ ‫ئۆرستێض( ‪ )Hans Christian Orsted‬ثٕٔ کبتێک نّ زاَکۆ سّریکی ٔاَّ ٔتُِّٔ ثٕٔ‪ ،‬سبڵی ‪1820‬‬ ‫سّرَجیضا‪ ،‬سٕڕی کبرِثبی ئّٔ پبترییّی ثّکبری صِْێُب کبتێک نّ لیجهًَّب َزیک صِکرێتِّٔ‬ ‫کبریگّریی نّسّر َیطبَضِری لیجهًَّبکّ صاصَِێت ٔ صِیجٕڵێُێ‪ .‬ئّٔ زۆر زٔ​ٔ تێگّیطت‪ ،‬جٕڵّی‬ ‫ٔضّی‬ ‫ّْرِْٔب‬ ‫يٕگُبتیسیی‪،‬‬ ‫ْێزی‬ ‫صرٔستجَٕٔی‬ ‫ْۆی‬ ‫ثّ‬ ‫صِثێت‬ ‫کبرِثبیی‬ ‫کبرۆيٕگُبتیسیی(‪ )electromagnetism‬صاْێُب‪ .‬چَّضیٍ سبڵ صٔاتر زاَبی فیزیبی ثریتبَیی يبیکم‬ ‫فبراصای(‪ )Faraday‬نّ سبڵی ‪1831‬صا ٔتی‪ -‬ثّ زيبَی ئّيڕۆ‪ -‬ئّگّر تّزٔ​ٔی کبرِثبیی ثجێت ثّ ْۆی‬ ‫صرٔستجَٕٔی ثٕاری يٕگُبتیسیی‪ ،‬کّٔاتّ ثٕاری يٕگُبتیسییص صِثێت ثجێت ثّ ْۆی صرٔستجَٕٔی‬ ‫تّزٔ​ٔ​ٔی کبرِثبیی‪.‬‬ ‫چٕارصِ سبڵ صٔاتر فبراصای پێَِٕضیی َێٕاٌ رٔ​ٔ َبکیی ٔ کبرۆيٕگُبتیزيی صۆزییِّٔ‪ .‬کبتێک پێطبَیضا‬ ‫يٕگُبتیسێکی ثّْێز صِتٕاَێت کبریگّریی نّ سّر سرٔضتی جّيسّرگیریی رٔ​َٔبکییی صاثُێت‪.‬‬ ‫فبراصای ئبستی سٕێُضِٔاریّکّی کّيجٕٔ‪ ،‬ئّٔ نّ ثُّيبڵّیّکی ّْژاری ئبسُگّر نّ َزیک نَّضٌِ‬ ‫نّ صایک ثجٕٔ‪ ،‬نّ تّيَّی سیبَزِ سبڵییضا لٕتبثشبَّی ثّ يّثّستی کبرکرصٌ ِٔک َبيّثّر ٔ‬ ‫ثّرگتێگری کتێت نّ کتێجشبَّیّکضا‪ ،‬ثّجێٓێطت‪ .‬ثۆ چَّضیٍ سبڵ ئّٔ کتێجبَّی کّ ثۆ چبککرصٌ‬ ‫ثۆیبٌ صِْێُب صِسٕێُضِِٔٔ نّٔێِٕ فێری زاَست ثٕٔ‪ّْ ،‬رِْٔب َّْضێک تبلیکرصَِّٔی سبصِ ٔ‬ ‫سبکبری نّ کبتی ثێئیطییضا ئَّجبو صِصا‪ .‬نّکۆتبییضا ِٔک یبریضِصِر کبرێکی نّ تبلیگّی‪ ،‬گّٔرِ‬ ‫زاَبی کیًیب‪ْ ،‬بيفری صِیڤی(‪ )Humphry Davy‬صِسکّٔت‪.‬‬ ‫فبراصای صٔای يّرگی صِیڤی جێگّی گرتِّٔٔ يبِٔی‪ 45‬سبڵ تّيَّی ثّڕێ کرص‪ .‬يبتًبتیک ثّ الی‬ ‫فبراصایِّٔ زۆر زِدًّت ثٕٔ‪ّْ ،‬رچَّضی کرص نّ يبتًبتیک ْیچ فێر َّثٕٔ‪ .‬ثۆیّ تب سّری َبیِّٔ‬

‫‪Page 80‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫َّیتٕاَی ًََّٕٔ تیۆرییّکّی ئّٔ صیبرصِ سّیراَّی کّ نّ تبلیگّکّیضا ثّ ئَّضێطّیضا صِْبت‪،‬‬ ‫ثّکرصِِٔ ثجیُێت‪.‬‬ ‫یّکێک نّ گّٔرِتریٍ صاْێُبَّ ْزرییّکبَی فبراصای ئبیضیبی کبیّکبَی ْێز ثٕٔ‪ .‬نّو رۆژاَّصا‬ ‫ثّْۆی ئّٔ کتێت ٔ فیهًبَّی صِرثبرِی ئبنیَّّ چبٔ زنّکبٌ ٔ کّضتییّ ئبسًبَییّکبَیبٌ ثّرّْو‬ ‫صێٍ‪ ،‬زۆرثّی سّڵک نّگّڵ ثبثّتّکّصا ئبضُبیّتییبٌ ّْیّ‪ ،‬ثۆیّ صِثٕٔایّ تبجی ئّٔ صاْێُبَّ‬ ‫نّسّری فبراصای ثکرایّ‪ .‬ثّاڵو نّ سّرصِ يی َێٕاٌ َیٕتٍ ٔ فبراصایضا یّکێکّ نّ گّٔرِتریٍ‬ ‫َٓێُییّکبَی فیزیب ئِّٔ ثٕٔ ٔایبٌ صِزاَی ئّٔ ْێزاَّی کبریگّریی نّ سّر تَّّکبٌ صاصَِێٍ‬ ‫تَّیب نّ کبتێکضایّ نّ َێٕاٌ تَّّکبَضا ثۆضبیی ّْثێت‪ٔ ،‬اتّ ْێز نّ ثۆضبییضا ئبڵٕگۆڕی پێضِکرێ‪،‬‬ ‫فبراصای دّزی نّيّ َّثٕٔ‪ .‬ئّٔ ثبِٔڕی ٔاثٕٔ ثۆ جٕڵّی تَّێک صِثێت ضتێک نێی ثکّٔێت‪ .‬ثۆیّ‬ ‫ٔای ثّ ثیرصا ْبت ثۆضبیی َێٕاٌ ثبرگّ کبرِثبییّکبٌ ٔ يٕگُبتیسییّکبٌ پڕِ نّ نٕٔنّ‪ ،‬کّ ثّ چبٔ‬ ‫َبثیُریٍ‪ ،‬ثّ ضێٕازی فیزیبیی کبری پبڵُبٌ ٔ کێطکرصَّکّکبٌ ئَّجبو صِصٌِ‪.‬‬ ‫فبراصای َبٔی ئّٔ نٕٔالَّی َب ثٕاری ْێز‪ .‬رێگّیّکی ثبش ثۆ ْێُبَّ ثّرچبٔی ثٕارێکی ْێز‪ ،‬ئّيّی‬ ‫سٕصارِِٔیّ‪ .‬ئِّٔش‪ ،‬پێطبَضاَی ْۆڵی ٔاَّ ٔتُِّٔیّ‪ .‬پهێتێکی ضٕٔضّیی کّ پڕِ نّ ٔرصِ ئبسُی‬ ‫پّرش ٔثاڵٔ‪ ،‬نّسّر يٕگُبتێسێک صاصَِرێت ٔ ثّ َّْضێک گرِری ثچٕٔک ثۆ زاڵجٌٕٔ ثّ سّر ْێزی‬ ‫نێشطبَضَضا صِثّسترێتِّٔ‪ٔ ،‬رصِ ئبسُّکبٌ ثّ ْۆی ْێزێکی َّثیُرأِِٔ صِجٕڵێٍ‪ ،‬ثّ ضێٕازێکی‬ ‫تبیجّت ئبراستّ ِٔرصِگرٌ ٔ نّ جّيسّرێکی يٕگُبتیسّکِّٔ ثّرِٔ جّيسّرِکّی تری ثاڵٔ‬ ‫صِثُِّٔ‪ .‬ئّو ضێٕازِ ِٔک َّسطّیّک پێطبَی صِصات‪ ،‬چۆٌ ْێزی يٕگُبتیسیی کبر نّ ثۆضبیی‬ ‫صِکبت‪ .‬نّ ئّيڕۆصا ئێًّ ثبِٔڕيبٌ ٔایّ ّْئٕ ْێزِکبٌ ثّ ْۆی ثٕارِِٔ(‪ )Field‬صِگٕازرێُِّٔ‪ ،‬ئّيّ‬ ‫یّکێکّ نّ چّيکّ گریُگّکبَی فیزیبی َٕێ – ّْرِْٔب ثُبغّی چیرۆکّ زاَستییّکبَیطّ‪.‬‬

‫‪Page 81‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫ثٕارِکبَی ْێز‪ :‬ثٕاری ْێزی يٕگُبتیسیی‪ ،‬کبریگّرییّکّی نّ سّر ٔرصِ ئبسٍ پێطبٌ‬ ‫صرأِ‪.‬‬ ‫ثۆ چَّضیٍ صِیّ تێگّیطتُّکبًَبٌ صِرثبرِی کبرۆيٕگُبتیسیی ِٔک سۆی يبثِِٕٔٔ‪ ،‬کّ ثریتیی ثٕٔ‬ ‫نّ َّْضێک زاَیبریی صِرثبرِی چَّض صاَّیّک یبسبی ئّزئَٕیی(‪ :)Empirical‬ئبيبژِی ئِّٔی کّ‬ ‫َزیکبیّتیی نّ َێٕاٌ کبرِثب ٔ يٕگُبتیس ثّ ضێِٕیّکی َٓێُیی ثَٕٔی ّْیّ؛ یبٌ ئِّٔی َّْضێک‬ ‫پێَِٕضیی ئّٔاٌ ثّ رٔ​َٔبکیییِّٔ صِثّستێتِّٔ؛ ّْرِْٔب کۆَسێپتێکی سبصِی کبیّ يٕگُبتیسییّکبٌ‪،‬‬ ‫یبزصِ تیۆریی کبرۆيۆگُبتیسیی ثَٕٔیبٌ ّْثٕٔ کّ ْیچ کبيیبٌ ثێشّٔش َّثٌٕٔ‪ .‬نّ سباڵَی صِیّی‬ ‫‪ِ1860‬کبَضا زاَبی فیزیبی سکۆتهَّضی جّیًس کالرک يبکسٕێڵ(‪)James Clerk Maxwell‬‬ ‫ثیرکرصَِّٔکبَی فبراصای پّرِپێضا ثۆ َبٔ چٕارچێِٕیّکی يبتًبتیکیی کّ ضرۆڤّی پێَِٕضییّ‬ ‫َٓێُییّکبَی َێٕاٌ کبرِ ثب ٔ يٕگُبتیس ٔ رٔ​َٔبکییی صِکرص‪ .‬ثّرئَّجبو کۆيّڵّیّک ْبٔکێطّ ثٌٕٔ‬ ‫کّ ضیکبری ّْر صٔ​ٔ ْێزی يٕگُبتیسیی ٔ کبرِثبیی صِکرص‪ِٔ .‬ک کۆيّڵێ ْبٔکێطّ ثبسی ْبٔضێِٕ‬ ‫ٔ يبَیفێستجَٕٔی ثٕاری کبرۆيٕگُبتیسیی صِکرص‪ .‬يبکسٕێڵ‪ ،‬کبرِثب ٔ يٕگُبتیسی نّ َبٔ یّک ْێزصا‬ ‫یّکشست‪ّْ .‬رِْٔب پێطبَیضا ثٕارِکبَی کبرۆيٕگُبتیسیی صِتٕاٍَ ِٔک ضّپۆل نّ فّزاصا پّسص ثٍ‪.‬‬ ‫سێرایی ضّپۆنّکّی کّ نّ َبٔ ْبٔکێطّکبَِّٔ صِرصِکّٔت ٔ ثّ ژيبرِیّک پێطبٌ صِصرا‪ ،‬چَّض‬ ‫سبڵ پێطتر ثّ کّڵکِٕرگرتٍ نّ صاتبی تبلیگّیی دیسبثی کرصثٕٔ‪ .‬جێگّی سّرسٕڕيبٌ ثٕٔ نّالی‪،‬‬ ‫چَٕکّ ئّٔ سێراییّ یی دیسبثی کرصثٕٔ سێرایی رٔ​َٔبکییی ثٕٔ کّ ثّ ضێِٕی تبلیگّیی تب رێژِی‬ ‫‪Page 82‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫یّک نّسّت ثّ صرٔستیی دیسبثی کرصثٕٔ‪ .‬ئّٔ صۆزیجٕٔیِّٔ رٔ​َٔبکییی سۆی ضّپۆنی‬ ‫کبرۆيٕگُبتیسیّ!‬ ‫نّ ئّيڕۆصا ئّٔ ْبٔکێطبَّی ضرۆڤّی کبیّ يٕگُبتیسیی ٔ کبرِثبییّکبٌ صِکٌّ َبٔی ْبٔکێطّکبَی‬ ‫يبکسٕێڵی(‪ )Maxwell‬نێُرأِ‪ .‬ثّضێکی کّو نّ سّڵک َبٔیبٌ ثیستِٕٔ‪ .‬ثّاڵو نّٔاَّیّ گریُگتریٍ‬ ‫ْبٔکێطّ ثٍ‪ ،‬زۆرتریٍ ثبزرگبَییبٌ پێِٕ ثکرێ‪ َّ .‬تَّیب ئّٔاٌ فّريبَڕِٔایی نّسّر کّرِسّکبَی‬ ‫يبڵِّٔ ٔ کۆيپیٕتّرِکبٌ صِکٌّ ثّڵکٕ ضرۆڤّی جۆرِکبَی تری ضّپۆنی رٔ​َٔبکییی ِٔک ضّپۆنی‬ ‫يبیکرۆ‪ ،Micro‬راصیۆ‪ ،Radio‬رٔ​َٔبکیی ثُّٔسٕٔر‪ ٔ Infra red‬تیطکی ‪)X-ray( X‬یص صِکٌّ ‪ّْ .‬ئٕ‬ ‫ئّيبَّ تَّیب یّک جیبٔازییبٌ نّگّڵ رٔ​َٔبکیی ثیُرأصا ّْیّ‪ -‬ئّٔیص صرێژیی ضّپۆنّکبَیبَّ‪.‬‬ ‫صرێژیی ضّپۆنی راصیۆیی َزیکّی یّک يّتر یبٌ زۆرترِ نّ کبتێکضا رٔ​َٔبکیی ثیُرأ صرێژیی‬ ‫ضّپۆنّکّی نّ صِٔرٔ​ٔثّری یّک نّ سّر صِ يیهیۆٌ يّترِ ٔ ّْرِْٔب تیطکی‪ِ X -‬کبٌ زۆر‬ ‫کٕرتترٌ َزیکّی یّک نّسّر سّتی يیهیۆَێک يّترِ‪.‬‬ ‫سۆرِکّی ئێًّ ّْئٕ ضّپۆنّ صرێژِکبٌ صِرصِکبت ثّاڵو زۆرثّی تیطکّکّی نّ َبٔچّی ثیُیُیضا‬ ‫چڕ صِثێتِّٔ‪ .‬ثۆی ّْیّ ئّيّ ثّ رێکّٔت َّثێ کّ سۆر ثّ چڕیی ئّٔ صرێژِ ضّپۆالَّ صِرصِکبت کّ‬ ‫ثّچبٔی رٔ​ٔت صِتٕاَیت ثّْێزتریٍ تیطکّکبَی سۆر ثجیُیت‪ .‬چبٔی ئێًّ ثّ ضێِٕیّک گّضّی‬ ‫سَّضٔ​ِٔ‪ ،‬تٕاَبی ئبضکراکرصَی ئّٔ ضّپۆنّ کبرۆيٕگُبتیسییبَّی ّْثێت کّ صِکّٔێتّ ئّٔ‬ ‫َبٔچّیِّٔ‪ ،‬چَٕکّ ئّيّ زۆرتریٍ تیطکّ‪ ،‬پێی صِگبت‪ .‬ئّگّر ئێًّ ثتٕاَیٍ سّرَج ثضِیُّ‬ ‫ثَِّٕٔٔری ّْسبرِکبَی تر‪ ،‬ئّٔاَیص نّٔاَّیّ چبٔیبٌ ثّ ضێٕازێک ثێت ثتٕاٍَ ّْئٕ ئّٔ‬ ‫تیطکبَّ ثجیٍُ کّ ثّ چڕیی نّ سۆرِکبَیبَِّٔ صِرصِچٍ‪ ،‬ئّڵجّت ثّ ْێُبَّ َبٔی َّْضێک‬ ‫کبرێکتّری ِٔک رێگرتُی رٔ​َٔبکییی نّالیٌّ تۆزٔ گبزِکبَی َبٔ ئّتۆيسفێری ّْسبرِکبَِّٔ‬ ‫نّثّرچبٔ صِگیرصرێٍ ‪ .‬ثۆیّ ئّٔ ئبنیبَبَّی کّ چبٔیبٌ ثۆ ثیُییی (تیطکی‪ )X-‬گّضّیبٌ سَّضٔ​ِٔ‬ ‫نّٔاَّیّ ثۆ ئبسبییطی فرۆکّسبَّکبٌ زۆر ثّکّڵک ثٍ‪.‬‬

‫‪Page 83‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫صرێژِ ضّپۆل‪ :‬ضّپۆنی يبیکرۆ ‪ ،‬راصیۆ ‪ ،‬ثُّٔسٕٔر ‪ ،‬تیطکی –‪ّْ X‬رِْٔب رَِگّ‬ ‫جۆرثّجۆرِکبَی رٔ​َٔبکیی تَّیب نّ صرێژیی ضّپۆنّکبَضا جیبٔازییبٌ ّْیّ‪.‬‬ ‫ْبٔکێطّکبَی يبکسٕێڵ صیبری صِکٌّ‪ ،‬سێرایی ضّپۆنی کبرۆيٕگُبتیسیی نّ صِٔرٔثّری ‪300000‬‬ ‫کیهۆيّتر نّ چرکّیّکضایّ یبٌ نّ صِٔرٔ​ٔثّری ‪ 670‬يیهیۆٌ يبیم نّ کبتژيێرێکضایّ‪ .‬ثّاڵو ثبسکرصٌ‬ ‫نّ سێرایی ثێًبَبیّ تب ئّٔ کبتّی چٕارچێِٕ ریفرێُسێکت( ‪ )Reference Frame‬ثۆ پێٕاَی‬ ‫سێرایی ثّ َیسجّت ئِِّٔٔ صیبری َّکرصثێت‪ .‬ئّو ضتّ نّ ژیبَی رۆژاَّصا پێٕیست َبکبت زۆر ثیری‬ ‫نێجکّیتِّٔ‪ .‬کبتێک سێرایی‪-‬پێٕ ‪ 60‬يبیم نّ کبتژيێرێکضا صِسٕێُێتِّٔ‪ ،‬ئّيّ ثّٔ ٔاتبیّ صێت‪ ،‬کّ‬ ‫سێراییّ پێٕرأِکّ ثّ َیسجّت ضّلبيّکِّٔ ثِٕٔ‪َّ ،‬ک ثّ َیسجّت کَّٕرِش(‪ِ)Black Hole‬کّی‬ ‫َبَِٔضی کبکێطبٌ(‪ ِِٔ)Milky Way‬ثٕٔثێت‪.‬‬ ‫ثّاڵو تَّبَّت نّ ژیبَی رۆژاَّضضا َّْضێکجبر َبچبر صِثیت‪ ،‬چٕارچێِٕ‪-‬ریفرێُس صیبری ثکّیت‪ .‬ثۆ‬ ‫ًََّٕٔ کبتێک کٕپێک چبی نّ راڕِٔی فرۆکّیّکی گّٔرِصا نّ کبتی فڕیُضا ثگٕازیتِّٔ‪ ،‬نّٔاَّیّ تۆ‬ ‫ثڵێی سێرایّکّی ‪ 2‬يبیم نّ کبتژيێرێکضایّ‪ ،‬کّسێک نّ سّر زِٔیی نّٔاَّیّ ثڵێت سێراییّکّی‬ ‫‪ 572‬يبیم نّ کبتژيێرێکضایّ‪ٔ .‬اثیر يّکّرِِٔ یّکێک نّو ثیُّراَّ راستترٌ‪ .‬نّ ثیرت ثێت چَٕکّ‬ ‫زِٔیی ثّ صِٔری سۆرصا صِسٕڕێتِّٔ کّسێک کّ نّسّر تَّێکی ئبسًبَیی ثێت لسّکّی نّگّڵ‬ ‫کّستبٌ یّک َبگرێتِّٔ‪ ،‬ئّٔ صِڵیت تۆ ثّ سێرایی ‪ 18‬يبیم نّ چرکّیّکضا صِڕۆیت‪ ،‬ثێئِّٔی‬ ‫ئێرِییّکّی ثە ضٕێُّ فێُکّکّت ثەرێت ٔ ئبيبژەی پێ ثضات‪ .‬نّثّر رۆضُبیی ئّو جیبٔازییبَّصا‬ ‫کبتێک يبکسٕێڵ رایگّیبَض سێرایی رٔ​َٔبکییی ثّٔ ضێِٕیّی نّ ْبٔکێطّکبَِّٔ صێتّ صِرِِٔ‪،‬‬ ‫‪Page 84‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫صۆزیِٕتِّٔ‪ .‬پرسیبرِ ئبسبییّکّ ئِّٔ ثٕٔ‪ ،‬ئبیب سێرایی رٔ​َٔبکیی َبٔ ْبٔکێطّکبَی يبکسٕێڵ ثّ‬ ‫َیسجّت چییِّٔ پێٕرأِ؟‬ ‫ْیچ ْۆکبرێک َییّ ثۆ ئِّٔی ثڕٔا ثِّٔ ثکّیٍ راصِی سێرایی نّ ْبٔکێطّکبَی يبکسٕێڵ ثّ َیسجّت‬ ‫زِٔییِّٔ ثِٕٔ‪ ،‬چَٕکّ ْبٔکێطّکبَی ثۆ ّْئٕ گّرصٔ​ٌٔ ثّکبر صِْبتٍ‪ِٔ .‬اڵيی ئّڵتّرَبتیڤ ئّيّ‬ ‫ثٕٔ‪ ،‬ئّٔ سێراییّ رٔ​َٔبکییّی ثّ ْۆی ْبٔکێطّکبَی يبکسٕێڵِّٔ صیبری صِکرێت ثّ َیسجّت‬ ‫َبَِٔضێکِّٔیّ کّ صِرَبکّٔێ ٔ نّ ّْ ئٕ ضٕێُێکی ثۆضبییضا کبری سۆی صِکبت‪َ ،‬بَِٔضِکّ َبٔی‬ ‫ئیسّری صرِٔضبِٔ(‪ )Luminiferous Ether‬یبٌ ثّکٕرتیی َبٔی ئیسّریبٌ نێُبثٕٔ‪ ،‬نّ ثُّڕِتضا‬ ‫ٔضّیّکی ئّریستۆ ثٕٔ ثۆ ئّٔ يبصصِیّی ئّٔ ثبِٔڕی ٔاثٕٔ ّْئٕ گّرصٔ​َٔی صِرِِٔی گۆی‬ ‫زِِٔیی صاپۆضێِٕ‪.‬‬ ‫ئّو ئیسّرِ گریًبَکرأِ صِثٕٔ ثّ َبَِٔضێک ثۆ ثاڵٔثَِّٕٔٔی ضّپۆنی کبرۆيٕگُبتیسیی‪ ،‬ثّ‬ ‫تّٔأیی ِٔک ثاڵٔثَِّٕٔٔی صَِگ نّ ّْٔاصا‪ .‬ئّگّر ئیسّر ثَٕٔی ّْثٕٔایّ صِثٕٔ ثّ ستبَضِرصێکی‬ ‫رِْب ثۆ ِٔستبٌ(ِٔستبٌ ثّ َیسجّت ئیسّرِِٔ)‪ّْ ،‬رِْٔب پێُبسّی جٕڵّی رِْب(‪)Absolute‬ش‬ ‫صِثٕٔایّ ثکرێت‪ .‬ئیسّر چٕاچێِٕ ریفرێُسێکی سّرِتبیی ثۆ تّٔأی گّرصٔ​ٌٔ صرٔست صِکبت کّ ثّ‬ ‫پێی ئّٔ صِکرێت سێرایی ثپێٕرێت‪ .‬ئیسّر ثۆ زِيیُّی تیۆریییّکبٌ پّژرێُراثٕٔ‪ ،‬ثۆیّ زۆر نّ‬ ‫زاَبکبَی ْبَضا ثّصٔایضا ثگّڕێٍ ٔ نێکۆڵیُِّٔی نّسّر ثکٌّ‪ ،‬یبٌ الی کّو الیَّگری ثَٕٔی ثکٌّ‪.‬‬ ‫یّک نّٔ زاَبیبَّ سٕصی يبکسٕێڵ ثٕٔ‪.‬‬ ‫ئّگّر تۆ ثّ سێرایی نّّْٔاصا ثّرِٔ سّرچبِٔیّکی صَِگ ثچیت‪ ،‬صَِگّکّ سێراتر ثّ تۆ صِگبت‪،‬‬ ‫ئّگّریص ثّ سێرایی نێی صٔ​ٔر کّٔیتِّٔ صَِگّکّ ثّ ْێٕاضیی ثّ تۆ صِگبت‪ .‬ثّ ّْيبَطێِٕ ئّگّر‬ ‫ئیسّر ثَٕٔی ّْثێت صِثێت سێرایی رٔ​َٔبکییی ثّ پێی جٕڵّکّت ثّ َیسجّت ئیسّرِِٔ گۆڕاَی‬ ‫ثّسّر صاثێت‪ .‬نّڕاستییضا ئّگّر رٔ​َٔبکیی ِٔک صَِگ کبری ثکرصایّ‪ِٔ ،‬ک سّڵکبَێک کّ نّ‬ ‫فڕۆکّیّکی َّفّرّْڵگری سێرای سّرٔ​ٔصَِگضا سٕار ثَّٕٔ ٔ لّت ئّٔ صَِگّی کّ نّصٔای‬ ‫فرۆکّکِّٔ صِرصِچێت َبیجیستٍ‪ ،‬صِکرا ثّ سێراییّک نّ َبٔ ئیسّرصا سّفّرثکّیت ٔ پێص ضّپۆنی‬ ‫رٔ​َٔبکییی ثکّٔیت‪.‬‬ ‫ثۆ کبرکرصٌ نّ سّر ئّٔ ْبتَّْٕبتبَّ‪ ،‬يبکسٕێڵ پێطُیبری تبلیکرصَِّٔیّکی کرص‪ .‬ئّگّر ئیسّر‬ ‫ثَٕٔی ّْثێت صِثێت زِٔیی نّ سٕڕأَِّی ثّ صِٔری سۆرصا ثّ َبٔیضا ثڕٔات‪ ،‬ثّ ْۆی ئِّٔی کّ‬ ‫زِٔیی نّ گّضتّکّیضا ثّصِٔری سۆرصا ئبراستّی جۆرثّجۆر ِٔرصِگرێت‪ ،‬صِثێت یّکێک ثتٕاَێت‬ ‫جیبٔازییّکی ثچٕٔک نّ سێرایی رٔ​َٔبکییضا نّ کبتّ جیبٔازِکبَی سبڵضا ثۆ ًََّٕٔ نّ يبَگّکبَی‬ ‫ئبپریم{َیسبٌ} یبٌ جٕالیضا{تّيًٕز} ثّصی ثکبت‪.‬‬ ‫سّیری ئّو ًََّٕٔیّی ژێرِِٔ ثکّ‬

‫‪Page 85‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫جٕڵّ نّ َبٔ ئیسّرصا‪ :‬ئّگّر ئێًّ نّ َبٔ ئیسّرصا جٕڵّ ثکّیٍ صِثێت ئّٔ‬ ‫تٕاَبیّيبٌ ّْثێت کّ ثیُیُی جیبٔازییّکبَی سێرایی رٔ​َٔبکیی نّ ِٔرزِکبَی سبڵضا‬ ‫ثُبسیُِّٔ‪.‬‬ ‫ئّو ئبیضیبیّی يبکسٕێڵ نّ کتێجێکضا ثاڵٔکرأەتۀە کە نەالیەٌ "ئَّجٕٔيَّی پبضبیّتیی"ٔە‬ ‫صەرکرأِ ٔ نّگّڵ سّرپّرضتییکّری کتێجّصا چبٔپێکّٔتُی کرصٔ​ِٔ‪ .‬نّٔێضا ٔا ثیری صِکرصِِٔ‬ ‫تبلیکرصَِّٔکّ َبتٕاَێت سّرکّٔتٕٔ ثێت‪ .‬ثّاڵو نّ سبڵی ‪1879‬صا ثّ يبِٔیّکی کٕرت پێص يرصَی‬ ‫نّ تّيَّی ‪ 48‬سبڵیضا ثّ ْۆی ضێرپَّجّی صِرصَبکی گّصِِٔ‪ ،‬يبکسٕێڵ َبيّیّکی نّ سّر ئّو‬ ‫ثبثّتّ ثۆ ْبٔڕێیّکی َبرص‪َ .‬بيّکّ صٔای يرصَی نّ ژۆرَبڵی (‪) Nature‬صا ثاڵٔ کرایِّٔ‪ .‬صیبرِ نّ‬ ‫ئّنجێرت‬ ‫الیٌّ زۆر کّسِّٔ سٕێُضرایِّٔ‪ ،‬نّ َبٔ ئّٔاَّصا زاَبی فیزیبی ئّيێریکیی‬ ‫يبیکهسۆٌ(‪ )Michelson‬ثٕٔ‪ ،‬ثیرکرصَِّٔکّی يبکسٕێڵ لٕرسبیی نّ سّر صاَبثٕٔ‪ ،‬نّ سبڵی ‪1887‬‬ ‫يبیکهسۆٌ نّگّڵ ئیضٔارص يۆرنی(‪ )Morley‬تبلیکرصَِّٔیّکی زۆر ّْستیبریبٌ ثّ يّثّستی پێٕاَی‬ ‫سێرایی زِٔیی‪ ،‬کبتێک نّ َبٔ ئیسّرصا صِجٕڵێت‪ ،‬ئَّجبيضا‪.‬‬ ‫ئبیضیبکّیبٌ ئِّٔ ثٕٔ جیبٔازیی سێرایی رٔ​َٔبکییی نّ صٔ​ٔ ئبراستّی جیبٔاز ثّ گۆضّی ‪ ِِٔ 90‬صِر‬ ‫ثشٌّ ‪ .‬ئّگّر سێرایی رٔ​َٔبکییی ژيبرِیّکی َّگۆڕ ثّ َیسجّت ئیسّرِِٔ ثێت‪ ،‬تبلیکرصَِّٔکّ‬ ‫صِثێت جیبٔازیی سێراییّکبٌ ثّ پێی ئبراستّی گٕرزِ رٔ​َٔبکیییّکّ صِرثشبت‪ .‬ثّاڵو يبیکهسۆٌ ٔ‬ ‫يۆرنی جیبٔازیی ٔایبٌ ثّصی َّکرص‪ .‬ثّرئَّجبيی تبلیکرصَِّٔکّی ئّٔاٌ ثّئبضکرا تٕٔضی‬ ‫ثّریّککّٔتٍ نّگّڵ يۆصێهی گٕاستُِّٔی ضّپۆنی کبرۆيٕگُبتیسیی نّ َبٔ ئیسّرصا صِثێت‪.‬‬ ‫‪Page 86‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫ّْرِْٔب صِثێتە ْۆی ئِّٔی يۆصێهی ئیسّر فّرايۆش ثکرێ‪ .‬ثّاڵو ئبيبَجی يبیکهسۆٌ نّ‬ ‫تبلیکرصَِّٔکّصا پێٕاَی جٕڵّی زِٔیی ثَّیسجّت ئیسّرِِٔ ثٕٔ‪َّ ،‬ک سّنًبَضٌ یبٌ َّسّنًبَضَی‬ ‫ثَٕٔی ئیسّر‪ .‬ثۆیّ ئّٔ ضتّی کّ صۆزییِّٔ َّیگّیبَض ثّٔ صِرئَّجبيّی ثڵێت ئیسّر ثَٕٔی َییّ‪.‬‬ ‫کّسیص َّگّیطت ثّٔ ئَّجبيّ‪ .‬نّڕاستییضا زاَبی فیزیبی ثّ َبٔثبَگ سێر ٔیهیبو تۆيسۆٌ (نۆرص‬ ‫کێهڤیٍ‪ ) Lord Kelvin‬نّ سبڵی ‪ 1884‬صا گٕتی ئیسّر " تَّیب يبصصِیّکّ کّ صڵُیبٌ نّ‬ ‫صایُبيیکّکّی‪ .‬تَّیب ضتێک‪ ،‬ئێًّ صڵُیبیٍ نّ دّلیمّتّکّی ٔ نّگّڵ يبصصِثَّٕٔکّی ئیسّری‬ ‫صرِٔضبِٔیّ"‪.‬‬ ‫چۆٌ صِکرێ سّرِڕای تبلیکرصَِّٔکّی يبیکهسۆٌ‪-‬يۆرنی ْێطتب ثڕٔايبٌ ثّ ئیسّر ّْثێت‪ِٔ .‬ک‬ ‫ئِّٔی پێطتر ثبسًبَکرص‪ ،‬کّسبَێک رَِگّ ّْٔڵجضٌِ ثّ صاَبَی َّْضێک يّرجی تبیجّت يۆصێهّکّ‬ ‫رزگبر ثکٌّ‪ .‬ثڕێک نّ ئّگّرِکبٌ ِٔک ئِّٔی زِٔیی ئیسّرِکّ نّگّڵ سۆیضا راصِکێطێت کّ يبَبی‬ ‫ٔایّ نّڕاستییضا ئیًّ ثّ َیسجّت ئیسّرِِٔ جٕڵّ َبکّیٍ‪ .‬زاَبی فیزیبی ْۆڵَّضیی ْێُضریک‬ ‫ئبَتٌٕٔ نٕرێُتز(‪ ٔ )Hendrik Antoon Lorentz‬زاَبی فیزیبی ئبیرنَّضیی جۆرج فراَسیس‬ ‫فیتزجیراڵض(‪ )George Francis FitzGerald‬پێطُیبریبٌ کرص‪ ،‬ئّٔ چٕارچێِٕیّی ثّ َیسجّت‬ ‫ئیسّرِِٔ جٕڵّ صِکبت ئّگّری ئِّٔ ّْیّ ثّ ْۆی َّْضێک ْۆکبری يیکبَیکییِّٔ کّ تب ئێستب صیبر‬ ‫َییّ کبتژيێرِکبٌ ْێٕاش صِثُِّٔ ٔ صرێژییّکبَیبٌ صێُِّٔیّک‪ ،‬ثۆیّ کّسێک سێرایی رٔ​َٔبکیی‬ ‫ثپێٕێت‪ ،‬سێراییّکّ ّْر ّْيبٌ سێرایی پێطٕٔ صِثێت‪ّْٔ .‬ڵّکبٌ ثۆ رزگبرکرصَی چّيکی ئیسّر ثۆ‬ ‫يبِٔی ثیست سبڵ صرێژِی کێطب تب ئّٔکبتّی کبريَّضێکی گَّجی فّريبَگّی تۆيبری صاْێُبَّکبٌ‪،‬‬ ‫ٔتبرێکی زاَستیی گریُگیی ثاڵٔکرصِِٔ ئّٔ کّسّش ئّنجێرت ئبیُطتبیٍ (‪ )Albert Enistein‬ثٕٔ‪.‬‬

‫ئبیُطتبیٍ نّ سبڵی ‪1905‬صا کبتێک ٔتبرِکّی ثّ َبَٔیطبَی ( صِرثبرِی ئّنیکترۆصایُبيیکی تَّّ‬ ‫جٕاڵِٔکبٌ)(‪ )Zur Electrodynamik bewegter Korper‬ثاڵٔکرصِِٔ ثیست ٔ ضّش سبڵ تّيَّی ثٕٔ‪.‬‬ ‫ئّٔ گریًبَّیّکی سبصِی کرصثٕٔ‪ّْ ،‬ئٕ یبسبکبَی فیزیب‪ ،‬ثّ تبیجّت سێرایی رٔ​َٔبکیی‪ ،‬ثۆ ّْئٕ‬ ‫تبلیکرصَِّٔکبٌ کّ ثّ سێرایی َّگۆڕ جٕڵّ صِکٌّ صِثێت یّک ضت ثێت‪ .‬ئّو ئبیضیبیّ ثٕٔ ثّ ْۆی‬ ‫ئِّٔی ضۆڕضێک نّ چّيکی فّزا ٔ کبتضا صرٔست ثێت‪ .‬ثۆ تێگّیطتٍ نِّٔی ئّيّ چۆَّ؟ صٔ​ٔ رٔ​ٔصأ‬ ‫ثٓێُّرِ ثّرچبٔی سۆت نّ یّککبتضا نّ َبٔ فرۆکّیّکی گّٔرِصا رٔ​ٔصِصٌِ‪ .‬ثۆ سّیرکّرێک نّ َبٔ‬ ‫فرۆکّکّصایّ صٔ​ٔریی َێٕاٌ صٔ رٔ​ٔصأِکّ سفرِ‪ .‬ثّاڵو ثۆ سّیرکّری صٔ​ِٔو نّ سّر زِٔیی صٔ​ٔ‬ ‫رٔ​ٔصأِکّ ثّ ئَّضازِی سّفّری فرۆکّکّ نّ جیبٔازیی کبتی َێٕاٌ صٔ​ٔ رٔ​ٔصأِکّ صٔ​ٔرییبٌ نّ‬ ‫یّکترِِٔ ّْیّ‪ .‬ئّيّ پێطبٌ صِصات صٔ​ٔ سّیرکّر کّ ثّگٕێرِی یّکتر جٕڵّ صِکٌّ‪ ،‬ئّصای‬ ‫صٔ​ٔریی َێٕاٌ صٔ​ٔ رٔ​ٔصأەکّ ِٔک یّک َبپێٌٕ‪.‬‬ ‫ئێستب ٔایضاثُێ صٔ​ٔ سّیرکّر پرتّیّکی ‪ pulse‬رٔ​َٔبکیی صِثیٍُ نّ کهێُچکّی فرۆکّکِّٔ صِچێت‬ ‫ثۆ َٕٔکّکّی‪ّْ .‬رِٔک ًََّٕٔکّی پێطٕٔ ثۆ پێٕاَی ئّصای صٔ​ٔریی َێٕاٌ صِرچٌٕٔ نّ کهکی‬ ‫ثبڵّفڕِکِّٔ تب گّیطتٍ ثّ ضٕێُی تبلًی فڕۆکّکّ‪ ،‬ئّٔاٌ سبَِٔی رای ِٔک یّک َبثٍ‪ .‬ثّ ْۆی‬ ‫ئِّٔی کّ صٔ​ٔریی ثریتییّ نّ صٔ​ٔریی پێٕرأ‪ ،‬صاثّش نّ سّر ئّٔ کبتّی پێٕیستّ ثۆ ثڕیُی ئّٔ‬ ‫‪Page 87‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫صٔ​ٔرییّ‪ ،‬ئّيّ ئِّٔ صِگّیَّێ ّْر صٔ​ٔ کّسّکّ نّ سّر سێرایی پرتّکّ ْبٔڕاٌ‪-‬سێرایی‬ ‫رٔ​َٔبکیی‪ -‬ثّاڵو ئّٔاٌ نّ سّر کبتی رۆیطتُی پرتّکّ نّ َێٕاٌ صِرچٌٕٔ تب گّیطتٍ ْبٔڕا َییٍ‪.‬‬

‫فڕۆکّیّکی َّفّر ّْڵگر‪ :‬ئّگّر تۆپێک ّْڵجّزێُیتِّٔ نّٔاَّیّ ثیُّرێکی َبٔ‬ ‫فرۆکّکّ ثڵێت نّ گّڕأَِّصا تۆپّکّ صِکّٔێتِّٔ ّْيبٌ ضٕێٍ ‪ ،‬نّ کبتێکضا‬ ‫کّسێک نّ صِرِِٔ جیبٔازییّکی زۆر نّ َێٕاٌ ضٕێُی ّْڵجّزیُِّٔکبَضا ثەصی‬ ‫صِکبت‪.‬‬ ‫چۆٌ ئّو ضتّ سّیرِ رٔ​ٔصِصات کّ صٔ​ٔ سّیرکّر کبتێ سّیری یّک پرۆسێسی فیزیبیی صِکٌّ صٔ​ٔ‬ ‫کبتی جیبٔاز صِژيێرٌ‪ .‬ئبیُطتبیٍ َّیٕیست ضرۆڤّیّکی صِستکرص ثۆ ئّو صیبرصِیّ ثکبت‪ .‬ئّٔ ثّ‬ ‫ضێِٕیّکی نۆژیکیی ٔ سّرسٕڕْێُّر گّیطت ثّٔ صِرئَّجبيّی‪ ،‬پێٕاَی کبت ٔ صٔ​ٔریی ثَّضِ نّ‬ ‫سّر ئّٔ سّیرکّرِی ئّو پێٕاَبَّ ئَّجبو صِصات‪ .‬ئّيّش یّکێکّ نّ کهیهّکبَی ٔتبرِ‬ ‫زاَستیّکّی ‪ 1905‬ی ئبیُطتبیٍ ٔ َبٔی رێژِیی تبیجّت (‪)Special relatvity‬ی نێُرأِ‪.‬‬ ‫صِتٕاَیٍ ثزاَیٍ ئّو ضیکرصَِّٔیّ چۆٌ کبر نّسّر کّرِسّی کبتپێِٕکبٌ صِکبت‪ .‬نّ رێژِیی‬ ‫تبیجّتضا کبتژيێر ثۆ ئّٔ سّیرکّرِی کّ نّ چبٔ کبتژيێرِکِّٔ ِٔستبِٔ سێراتر کبر صِکبت ‪ ،‬ثّاڵو‬ ‫ثۆ ئّٔ سّیرکّراَّی صِجٕڵێٍ کبتژيێرِکّ ْێٕاضتر کبر صِکبت‪ .‬ئّگّر ثێیٍ ثّرأرصێک ثکّیٍ نّ‬ ‫َێٕاٌ ئّٔ پرتّیّی نّ کهکی فرۆکّکِّٔ صِچٕٔ ثۆ َٕٔکّکّی نّگّڵ نێضاَی کبتژيێرێک ‪ ،‬صِثیُیٍ‬ ‫ئّٔ کبتژيێرِی نّسّر زِٔییّ ْێٕاضتر کبر صِکبت‪ ،‬چَٕکّ گٕرزِی رٔ​َٔبکییّکّ ئّصای صٔ​ٔرییّکی‬ ‫زیبتر نّٔ چٕارچێِٕ ریفرێُسەصا صِثڕێت‪ .‬ئّو کبریگّرییّ پێَِٕضیی ثّ يیکبَیزيی کبتژيێرِکِّٔ‬ ‫َییّ‪ ،‬ئّيّ ثۆ ّْئٕ کبتژيێرِکبَّ‪ ،‬تَّبَّت کبتژيێرِ ثبیۆنۆژیکییّکّی سۆیطًبٌ‪.‬‬

‫‪Page 88‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫صرێژثَِّٕٔٔی کبت‪ :‬کبتژيێرِ جٕاڵِٔکبٌ ٔا صێُّ پێطچبٔ ْێٕاش ثجُِّٔ‪ .‬چَٕکّ ئّيّ‬ ‫صِکرێت ثۆ کبتژيێرِ ثبیۆنۆژییّکبَیص ثّ کبر ثٓێُرێت ‪ ،‬صِکرێ ثگٕترێت تّيَّی سّڵک‬ ‫صرێژتر صِثێتِّٔ ثّاڵو صِستجّرصاری ئّو ئبٔاتّ يّثّ ‪ -‬نّ سێراییّکبَی ژیبَی رۆژاَّصا‬ ‫ْیچ کبتژيێرێکی ئبسبیی جیبٔازییبٌ نّگّڵ یّکضا َییّ‬ ‫کبرِکبَی ئبیُطتبیٍ ثّ پێچّٔاَّی ثیرکرصَِّٔی َیٕتٍ پێطبَیضا‪ ،‬چّيکی ِٔستبَی کبت َبتٕاَێت‬ ‫رِْب ثێت‪ .‬ثّ ٔاتبیّکی تر َبکرێت ثۆ ّْر رٔ​ٔصأێک کبتێکی تبیجّت صاثُێیٍ ثّ جۆرێک ثۆ ّْئٕ‬ ‫سّیرکّرێک راست ثێت‪ .‬نّ جیبتی ئِّٔ ّْر سّیرکّرێک کبتی سۆی صِپێٕێ ٔ کبتی پێٕرأ ثۆ صٔ​ٔ‬ ‫ثیُّر ثّ َیسجّت یّکِّٔ کە صِجٕڵێٍ یّکسبٌ َییّ‪ .‬ئبیضیبکبَی ئبیُطتبیٍ صژ ثّ تێگّیطتُّکبَی‬ ‫ئێًّیّ‪ ،‬چَٕکّ جێ صِستیبٌ ثّ ضێٕازێکی ثّرچبٔ نّٔ سێرایییبَّی نّ ژیبَی رۆژاَّصا ّْیّ‬ ‫َبثیُرێت‪ .‬ثّاڵو چَّضیُجبر ئّيبَّ ثّ تبلیکرصَِّٔ سّنًێُضرأٌ‪ .‬ثۆ ًََّٕٔ‪ ،‬ثیٓێُّ ثّرچبٔت‪،‬‬ ‫کبتژيێری ریفرێُسێک کّ نّ َبَِٔضی زِٔییضا ِٔ ستبِٔ‪ ،‬کبتژيێرێکی تر نّ سّر زِٔیی‪ ،‬سێّٓيیٍ‬ ‫کبتژيێر نّ َبٔ فرۆکّیّکضایّ ثّ ئبراستّی زِٔیی یبٌ ثّ صژی سٕڕأَِّی زِٔیی صِفڕێت‪،‬‬ ‫ثّرأرصیبٌ ثکّ‪ .‬ثّ پێی ریفرێُسی ( صِکرێ َیطبَّ صاثُرێ ) کبتژيێرِکّی َبَِٔضی زِٔیی ٔ‬ ‫کبتژيێرِکّی َبٔ فرۆکّکّ کّ ثّرِٔ سۆرّْاڵت صِڕٔات –نّ ئبراستّی سٕڕأَِّی زِٔییضا‪-‬‬ ‫جٕڵّکّی سێراترِ ثّ ثّرأرص نّ گّڵ کبتژيێرِکّی سّر زِٔیی‪ ،‬ثۆیّ صِثێت ْێٕاضتر کبر ثکبت‪.‬‬ ‫ْبٔضێِٕ‪ ،‬ئّگّر کبتژيێری َبَِٔضی زِٔیی ثکرێ ثّ ریفرێُس‪ ،‬کبتژيێری َبٔ فرۆکّکّ‪ ،‬کبتێک‬ ‫فرۆکّکّ ثّرِٔ سۆرئبٔا صِجٕڵیت‪ -‬ثّ پێچّٔاَّی جٕاڵَِّٔی زِٔیی‪ْ -‬ێٕاضتر نّ کبتژيێرِکّی سّر‬ ‫زِٔیی کبرصِکبت‪ ،‬ثۆیّ کبتژيێرِکّ صِثێت سێراتر نِّٔی سّر زِٔیی کبر ثکبت‪.‬‬

‫‪Page 89‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫ئّيّ ثّ ٔرصیی نّ ئۆکتۆثّری سبڵی ‪ 1971‬نّ تبلیکرصَِّٔیّکضا کّ کبتژيێرێکی ئّتۆيیی زۆر‬ ‫ٔرصپێٕ ثّ صِٔری زِٔییضا صِسٕڕایِّٔ ثّصی کرا‪ .‬تۆ صِتٕاَیت سٕاری فرۆکّیّک ثیت ثّرِٔ‬ ‫سۆرّْاڵت ثّ صِٔری جیٓبَضا ثفڕی‪ .‬صِکرێ ژیبَی سۆتبٌ صرێژ ثکَِّّٔ‪ .‬ئّڵجّتّ نّٔاَّیّ صاثِٕضێٍ‬ ‫ثّصِست زۆر سّیرکرصَی فیهًّکبَی َبٔ فرۆکّکِّٔ‪ .‬ثّ ّْيّدبڵ کبرییگّریّکّی زۆر ثچٕٔکّ نّ‬ ‫ّْر سٕنّکێکضا‪َ ،‬زیک ‪ 180‬نّسّر ثیهیۆَی چرکّیّکّ( ّْرِْٔب تۆزێک کّيجَِّٕٔٔش ثّْۆی‬ ‫جیبٔازیی ْێزی کێطکرصَِّٔ رٔ​ٔصِصات‪ ،‬کّ ئێًّ َیبزيبٌ َییّ نّ ئێستبصا ثچیُّ َبٔ ئّٔ ثبسِّٔ)‪.‬‬ ‫ثّ ْۆی کبرِکبَی ئبیُطتبیُِّٔ‪ ،‬زاَبیبَی فیزیب گّیطتٍ ثّٔ صِرئَّجبيّی‪ ،‬سێرایی رٔ​َٔبکیی نّ‬ ‫ّْئٕ چٕارچێِٕی ریفرێُسّکبَضا صِثێت چَٕٔیّک ثێت‪ .‬تیۆرییّکّی يبکسۆێم صِرثبرِی کبرِثبٔ‬ ‫يٕگُبتیس صِڵێت کبت َبتٕاَێت نّ فّزای سێ صٔ​ٔرایی جیب ثکرێتِّٔ نّ جیبتی ئِّٔ فّزا ٔ کبت‬ ‫نّیّکِّٔ صِئبڵێُرێٍ‪ . intertwined‬ئّيّ ِٔک ئِّٔ ٔایّ ئبراستّیّکی چٕارِيی ئبییُضِ‪ /‬راثرصٔ​ٔ‬ ‫ثّ ئبراستّکبَی چّپ‪/‬راست یبٌ سّرٔ​ٔ‪/‬سٕصارٔ​ٔ زیبص ثکرێت‪.‬‬ ‫زاَبیبَی فیزیب ئّو ْبٔسّرگیرییّی فّزا ٔ کبتیبٌ َبَٔبِٔ فّزا‪-‬کبت ”‪ { “space-time,‬کبتی‬ ‫فەزایی} ثّ ْۆی ئِّٔی فّزا‪-‬کبت ئبراستّی چٕارِيیطی نّگّڵضایّ َبٔی صٔ​ٔرایی چٕارِيی‬ ‫نێُرأِ‪ .‬نّ فّزا –کبت صا ئیتر کبت نّ فّزای سێ صٔ​ٔرایی جیب َبکرێتِّٔ ّْرِْٔب چۆٌ لسّکرصٌ‬ ‫نّسّر چّپ‪ /‬راست ‪ ،‬پێطِّٔ‪/‬صٔأِ ‪ ،‬سّرٔ​ٔ‪/‬سٕارٔ​ٔ نّ سّر ئبراستّی سّیرکّرِکّ ثَّضِ‪.‬‬ ‫ئبراستّی کبتیص ثَّضِ نّ سّر سێرایی سّیرکّرِکّ‪ .‬ئّٔ سّیرکّراَّی کّ سێراییّکبَیبٌ جیبٔازِ‬ ‫ئبراستّی جیبٔازیص ثۆ کبت نّ فّزا‪-‬کبت صا صیبری صِکٌّ‪ .‬تیۆرییّ رێژِییّ تبیجّتّکّی‬ ‫ئبیُطتبیٍ يۆصێهێکی َٕێ ثٕٔ کّ چّيکی کبتی رِْب ٔ ِٔستبَی رِْبی َّْێطت( ِٔک ِٔستبٌ ثّ‬ ‫گٕێرەی ئیسّر)‪.‬‬ ‫ئبیُطتبیٍ زٔ​ٔ تێگّیطت ثۆ گَٕجبَضَی ْێزی کێطکرصٌ نّ گّڵ رێژِیی‪َّْ ،‬ضێک گۆڕاَکبری‬ ‫پێٕیستّ‪ .‬ثّ پێی تیۆریی َیٕتٍ ثۆ ْێزی کێطكرصٌ نّ ّْئٕ کبتێکضا تَّّکبٌ ثّ ْێزێک یّکتری ثۆ‬ ‫الی یّک راصِکێطٍ کّ ثڕی ْێزِکّ ثَّضِ نّ سّر صٔ​ٔریی َێٕاَیبٌ نّٔ کبتّصا‪ .‬ثّاڵو تیۆری‬ ‫رێژِیی چّيکی رِْبیی (کبت)ی نّثبرثرص‪ ،‬ثۆیّ ْیچ رێگّیّک َّيبیِّٔ ثۆ ئِّٔی صیبری ثکرێت نّ‬ ‫چ کبتێکضا صِثێت پێٕاَی صٔ​ٔرایی ئَّجبو ثضرێت؟ ثّيجۆرِ صِرکّٔت تیۆریی َیٕتٍ صِرثبرِی‬ ‫کێطکرصٌ نّگّڵ رێژِیی تبیجّتضا یّک َبگرێتِّٔ ٔ صِثێت ثگۆڕصرێت‪ .‬ثّریّککّٔتُی ثۆچَّٕٔکبٌ‬ ‫ٔا صِْبتّ پێطچبٔ کێطّی تّکُیکیی ثٍ‪ّْ ،‬رچَّض ثّ ضێِٕیّک ئیص نّ سّر ٔرصِکبرییّکبٌ‬ ‫ثکرایّ‪ ،‬صِثٕٔایە صِستکبریی تیۆرییّکّ زۆر َّکرێ‪ ،‬ثّاڵو ئّيبَّ جگّ نّ راستیی ضتێکی ئّٔتۆ‬ ‫َّثٌٕٔ‪.‬‬ ‫یبَزِ سبڵ صٔاتر‪ ،‬ئبیُطتبیٍ تیۆرییّکی َٕێی تبزِی کێطکرصَی ثیُبکرص کّ َبٔی رێژِیی‬ ‫گطتی(‪ )General relatvity‬نێُب‪ .‬چّيکی کێطكرصٌ نّ رێژِیی تبیجّتضا ثّ ْیچ ضێِٕیّک ِٔک‬ ‫َیٕتُیی َّثٕٔ‪ ،‬ثّڵکٕ ثَّضِ نّسّر پێطُیبرێکی ثُّثڕاَّ کە پێیٕایّ فّزا‪ -‬کبت تّست َییّ‪ّْ .‬ر‬ ‫نّ سّرِتبِٔ ٔا ضیًبَّ صِکرێت کّ صِچّيێتِّٔ ٔ تێک صِچێت ثّ ْۆی ثبرستبییِّٔ یبٌ ئّٔ‬ ‫‪Page 90‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫ٔزِیّی نّ َبٔیضایّ‪ .‬نێرِصا ٔێُّیّکی ثبش ثۆ چّيبَِّٔ‪ ،‬ثیرکرصَِّٔ نّ رٔ​ٔثّری زِٔییّ‪.‬‬ ‫ّْرچَّض رٔ​ٔثّری زِٔیی صٔ​ٔ –صٔ​ٔراییّ ( چَٕکّٔ تَّیب صٔ​ٔ ئبراستّ نّ سّر زِٔیی ثَٕٔی ّْیّ‬ ‫‪ ،‬ثبکٕٔر‪ /‬ثبضٕٔر نّ گّڵ سۆرئبٔا‪ /‬سۆرّْاڵت )‪ ،‬ئێًّ صِيبَّٔێ ِٔک ًََّٕٔیّک کّڵکی نێ‬ ‫ِٔرثگریٍ چَٕکّ چّيبِٔثَٕٔی صٔ​ٔ‪ -‬صٔ​ٔرایی ‪ْ ،‬ێُبَّ ثّرچبٔی زۆر ئبسبَترِ نّ فّزایّکی‬ ‫چّيبِٔی چٕار‪-‬صٔ​ٔرایی‪.‬‬ ‫ئَّضازِی(‪ )Geometry‬فّزای چّيبِٔ ِٔک رٔ​ٔثّری زِٔیی ْبٔضێِٕی ئّٔ ئَّضازِ‬ ‫یٕلهیضییّ(‪ )Euclidean‬ی ئێًّ پێی ئبضُبیٍ‪َ ،‬ییّ‪ .‬ثۆ ًََّٕٔ نّ سّر رٔ​ٔثّری زِٔیی ‪ ،‬کٕرتتریٍ‬ ‫ئّصای صٔ​ٔریی َێٕاٌ صٔ​ٔ سبڵ – ئێًّ صِزاَیٍ نّ ئَّضازِی یٕلهیضۆسییضا ْێڵێکی راستّ‪ -‬ثریتییّ‬ ‫نّرێگّیّک‪ ،‬صٔ​ٔ سبڵّکّ نّ سّر ثبزَّیّکی گّٔرِ پێکِّٔ صِثّستێتِّٔ‪ ( .‬ثبزَّیّکی گّٔرِ‬ ‫ثریتییّ نّ ثبزَّیّک نّ سّر رٔ​ٔثّری زِٔیی‪َ ،‬بَِٔضِکّی نّگّڵ َبَِٔضی زِٔیی صِکَّّٔ سّر‬ ‫یّک پُت‪ْ .‬ێڵی ئیستیٕا نّگّڵ رٔ​ٔی زِٔیی ًََّٕٔیّکّ نّ ثبزَّی گّٔرِ‪ّْ ،‬رِْٔب ّْر‬ ‫ثبزَّیّکی تر‪ ،‬ثّ ْۆی سٕڕأَِّی ْێڵی ئیستٕا ثّ صِٔری ّْرکبو نّ تیرِ جیبٔازِکبَضا صرٔست‬ ‫صِثٍ ثّ ثبزَّی گّٔرِ صِژيێرصرێٍ)‪.‬‬ ‫ٔای صاثُێ صِتّٔێت نّ َیٕیۆرکِّٔ ثّرِٔ يّصریض گّضت ثکّی‪ ،‬ئّو صٔ​ٔ ضبرِ سبَِٔی یّک‬ ‫پبَتبیی‪ -‬جیۆگرافیی (‪ . ٌ )Latitude‬ئّگّر زِٔیی تّست ثٕٔایّ ‪ ،‬کٕرتتریٍ رێگّ‪ْ ،‬ێڵێکی راست‬ ‫ثّرِٔ سۆرّْاڵت صِثٕٔ‪ .‬ئّگّر ثّيطێِٕیّ ثٕٔایّ صِتتٕاَی صٔای پێٕاَی ‪ 3707‬يبیم ثّيّصریض‬ ‫ثگّیت‪ .‬ثّاڵو ثّ ْۆی ئِّٔی زِٔیی کٕٔڕِ‪ ،‬رێگّی تر ّْیّ‪ٔ ،‬اتّ چّيبِٔ صێتّ پێطچبٔ‪،‬‬ ‫ثّيطێِٕیّش صرێژتر صِثێت‪ ،‬ثّاڵو نّڕاستییضا کٕرتترِ‪ .‬ئّگّر ئێِٕ نّ سّر ثبزَّ گّٔرِکّ کّ‬ ‫سّرِتب صِڕٔات ثّرِٔ ثبکٕٔری رۆژّْاڵت‪ ،‬نّصٔاییضا ثّ ْێٕاضیی رٔ​ٔصِکبتّ سۆرّْاڵت‪ ،‬نّ کۆتبییضا‬ ‫ثّرِٔ ثبضٕٔری سۆرّْاڵت صِڕٔات‪ ،‬صِتٕاٍَ ثّ پێٕاَی ‪ 3605‬يبیم ثّضٕێُّکّ ثگٌّ‪ .‬جیبٔازیی‬ ‫َێٕاٌ صٔ​ٔ رێگّکّ ثّْۆی چّيبِٔ ثَٕٔی زِٔییِّٔیّ‪ ،‬ئّيّش َیطبَّیّکّ نّ ئَّضازِی َب‬ ‫یٕلهیضیی‪ْ .‬ێڵّ ئبسًبَییّکبٌ ئّيبَّ صِزاٍَ ٔ فڕۆکّٔاَّکبَیبٌ ٔا پرۆڤە صِکٌّ ثکَّّٔ سّر‬ ‫ْێڵی ثبزَّ گّٔرِکّ ‪ّْ ،‬رچَّضێک ثتٕاٍَ‪.‬‬ ‫ثّ پێی یبسبکبَی جٕڵّی َیٕتٍ‪ ،‬تَّّکبَی ِٔک گٕنهّ تۆپّکبٌ‪ ،‬يبَگّکبٌ (‪ٔ 27)croissants‬‬ ‫ّْسبرِکبٌ نّ سّر ْێڵێکی راست صِجٕڵێٍ يّگّر ئِّٔی ْێزێکی ِٔک کێطکرصٌ کبر ثکبتّ‬ ‫سّریبٌ‪ .‬ثّاڵو کێطکرصٌ نّ تیۆرییّکّی ئبیُطتبیُضا ْێزێک َییّ ِٔک ْێزِکبَی تر ثّڵکٕ ئبکبيی‬ ‫ئّٔ راستیّیّ کّ ثبرستبیی‪ ،‬فّزا‪-‬کبت تێک صِصات ٔ چّيبِٔی صِکبت‪ .‬نّ تیۆری ئبیُطتبیُضا‬

‫‪ Croissants 27‬کرۆسۆ‪ ،‬فۆَّتیکّکّی نّگّڵ َٕٔسیُّکّیضا جیبٔازِ‪ .‬نّ ثُّچّصا ٔضّیّکی فڕاَسییّٔ نّالتییُیِّٔ‬ ‫ْبتِٕٔ‪ ،‬پبرچّ ّْٔێرێکی چّٔری ّْاڵتٕٔی سٕٔرِِٔکرأِ‪ .‬سٕارصَێکی ثَّبٔثبَگی فڕاَسییّ‪ .‬نّکٕرصییضا َبٔسبجیی‬ ‫ِٔک ّْڵٓبتُی ّْٔیرِکّ ٔ سٕٔرِِٔکرصَی نّ رۆَضا ْبٔتبیّتی‪ ،‬یبسٕص ِٔک نٕٔنیی ٔ چّيبِٔییّکّی يبريبرۆيّکبٌ‬ ‫ّْیّ‪ .‬ثّاڵو نّزيبَی فیزیب ٔ فّنّکضا‪ ،‬ثّٔاتبی ئّٔ يبَگّ یّک ضّٔاَّ صێت کّ ضێِٕی صِيّصاسیبٌ نّ ثۆضبییضا ّْیّ‬ ‫ٔ نّ کرۆسۆ صِچٍ‪.‬‬

‫‪Page 91‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫تَّّکبٌ نّ سّر رێڕِٔی جیۆصیزی(‪)Geodesy‬‬ ‫چّيبِٔصا جٕڵّ صِکٌّ‪.‬‬

‫‪28‬‬

‫یبَّ کّ َزیکتریٍ رێگّی راستٍ نّ َبٔ فّزای‬

‫ْێڵّکبٌ جیۆصیزییٍ نّسّر رٔ​ٔثّری تّست‪ّْ ،‬رِْٔب ثبزَّ گّٔرِکبٌ جیۆصیزیی سّر رٔ​ٔثّری‬ ‫زِٔییٍ‪ .‬نّ کبتی َّثَٕٔی يبصصِ جیۆصیزییّکبَی چٕار‪-‬صٔ​ٔرایی فّزا‪-‬کبتضا ْبٔتبی ْێڵٍ نّ فّزای‬ ‫سێ‪-‬صٔ​ٔراییضا‪ .‬ثّاڵو کبتێ يبصصِ ثَٕٔی ّْثێ‪ ،‬فّزا‪-‬کبت تێک صِچێت‪ ،‬ریگّی تَّّکبٌ نّ فّزای‬ ‫سێ صٔ​ٔرایی ثّ ضێٕازێک کّ تیۆری َیٕتٍ ثّ ْۆی کێطکرصَِّٔ ضیضِکبتِّٔ صِچّيێتِّٔ‪ .‬کبتێک‬ ‫فّزا‪-‬کبت تّست َّثێ رێگّی تَّّکبٌ ثّ ضێِٕی چّيبِٔ صِرصِکّٔێت ِٔک ئِّٔی ْێزێک‬ ‫کبریگّریی نّسّر صاَبثێت‪.‬‬

‫جیۆصیزییّکبٌ کٕرتتریٍ ئّصای َێٕاٌ صٔ​ٔ سبڵی سّر رٔ​ٔثّری زِٔیی‪ ،‬کبتێک نّ‬ ‫سّر َّسطّیکی تّست صِکێطرێٍ ثّ چّيبِٔیی صِرصِکٌّٔ‪.‬‬

‫کبتێک ْێزی کێطکرصٌ ثَٕٔی َییّ نّ تیۆری رێژِ یی گطتیی ئبیُطتبیُضا‪ ،‬جبرێکیتر صِتٕاَێت تیۆری‬ ‫ریژِیی تبیجّت صرٔست ثکبتِّٔ‪ ،‬ثّ َزیکّیی ّْئٕ ئّٔ پێطجیُیبَّی ئّٔیص صٔ​ٔثبرِ ثکبتِّٔ‪،‬‬ ‫ّْرِْٔب تیۆری َیٕتُی کێطکرصٌ ئّگّر کێطکرصَّکّ‪-‬الٔاز ثێت نّ ّْنٕيّرجی سیستًی سۆرییضا‬ ‫ّْيبٌ ضت پێطجیُیی صِکبت‪ -‬ثّاڵو ثّتّٔأیی َب‪ .‬نّڕاستییضا ئّگّر رێژِیی گطتیی نّ‬ ‫سیستًّکبَی جی پی ئیس(‪ )GPS‬ی سّتّالیتی کّضتیٕاَیی)‪ )Navigation‬صا ثّکبر َّْێُرێت‪،‬‬ ‫ّْڵّ جیٓبَییّکبٌ نّ پێٕاَی ضٕێُضا رۆژاَّ ثّ لّصِر صِیبٌ کیهۆيّتر کّڵّکّ صِثٍ! ثۆیّ‬ ‫گریُگی رێژِیی گطتیی نِّٔصا َییّ نّ ئبيێرِکبَی رێًُبییضا‪ ،‬ثۆ صۆزیُِّٔی ریستۆراَتّ َٕێکبٌ‬ ‫ثّکبر ثێت‪ ،‬نّڕاستییضا ئّيّ يۆصێهێکی زۆر جیبٔازی گّرصٔ​َّٔ کّ پێطجیُیی کبریگّرییّ تبزِکبٌ‬ ‫ِٔک ضّپۆنی کێطکرصٌ ٔ کَّٕ رِضّکبٌ صِکبت‪ .‬ثّو پێٕصاَگّ‪ ،‬ریژِیی گطتیی‪ ،‬فیزیب صِثبتّ َبٔ‬ ‫‪28‬‬

‫‪ ، Geodesy‬جیۆصیسی نمێکی زاَستی جیۆنۆجییّ‪ ،‬نّلّثبرِٔ ضێِٕی زِٔیی صِکۆڵێتِّٔ‪.‬‬

‫‪Page 92‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫ئَّضازِِٔ‪ .‬تّکُّنۆژیب َٕێیّکبٌ نّٔ ئبستّ نّ ّْستیبرییضا ٌّْ کّ ثکرێت َّْضێک تبلیکرصَِّٔی‬ ‫زۆر ّْستیبریبٌ نّ سّر رێژِیی گطتیی پێ ئَّجبو ثضرێت‪ ،‬ئّڵجّت نّ ّْئٕیبَضا رێژِیی گطتیی‬ ‫سّرکّٔتٕٔ ثِٕٔ‪.‬‬ ‫ّْرصٔ​ٔکیبٌ ٔاتّ تیۆریی کبرۆيٕگُب تیسیی يبکسٕێڵ ٔ تیۆریی کێطکرصَی ئبیُطتبیٍ‪ -‬رێژِیی‬ ‫گطتیی ِٔ ک فیزیبی َیٕتُیی یبٌ تیۆریی کالسیکیی ضۆرضیبٌ نّ فیزیبصا ثّرپبکرص‪ّْ .‬ئٕ ئّو‬ ‫يۆصێالَّ نّ گّرصٔ​َٔضا تَّیب رٔ​ٔصأی يێژٔ​ٔیی ثٌٕٔ‪ّْ .‬رِٔک نّ ثّضی پێطٕٔصا ثیُیًبٌ نّ ئبستی‬ ‫ئّتۆيیی ٔ َیًچّ ئّتۆيیی‪ ،‬ئّو يۆصێالَّ‪ ،‬نّگّڵ تبلیکرصَِّٔصا یّک َبگرَِّٔ‪ .‬نّ جیبتی ئّيّ‬ ‫ئێًّ َبچبریٍ نّ تیۆری کٕاَتّو کّڵک ِٔرگریٍ‪ .‬نّ کٕاَتّيضا‪ ،‬گّرصٔ​ٌٔ صِتٕاَێت ثّ چڕیی یبٌ ثە‬ ‫فرأاَیی ئّگّری ّْر يێژٔ​ٔیّکی رێگّپێضرأی تری ّْثێت‪ .‬ثۆ ئّژيبری کرصاریی ژیبَی رۆژاَّ‬ ‫ئێًّ صِتٕاَیٍ ثّرصِٔاو نّ تیۆرییّ کالسیکییّکبٌ کّڵک ِٔرگریٍ‪ ،‬ثّاڵو ئّگّر ئێًّ ثًبَّٔێ نّ‬ ‫رِفتبری ئّتۆيّکبٌ ٔ يۆنکیٕنّکبٌ تێجگّیٍ‪َ ،‬یبزيَّضی ئِّٔیٍ کّ نّ ڤێرژَێکی کٕاَتّيی تیۆریی‬ ‫کبرۆيٕگُبتیسیی يبکسٕێڵ کّڵکِٕرگریٍ‪ّْ ،‬رِْٔب ئّگّر ثًبَّٔێ نّ سّرِتبی گّرصٔ​ٌٔ تێجگّیٍ‬ ‫کبتێک ّْئٕ يبصصِ ٔ ٔزِ چر ثٕٔثێتُِّٔ نّ َبٔ لّثبرِکی زۆر ثچٕٔکضا‪ ،‬صِثێت نّ ڤێرژَّ‬ ‫کٕاَتّيییّکّی رێژِیی گطتیی کّڵکِٕرگریٍ‪ْ .‬بٔزِيبٌ‪ ،‬ئێًّ پێٕیستًبٌ ثّٔ تیۆرییبَّیّ کبتێک‬ ‫صِيبَّٔێت نّ رِگٕڕیطِّٔ نّ سرٔضت ثگّیٍ‪ .‬ئّو ڤێرژَّ جێی يتًبَّ َبثێ‪ ،‬ئّگّر َّْضێک نّ‬ ‫یبسبکبٌ کٕاَتّيیی ٔ َّْضێکی تریبٌ کالسیکیی ثٍ‪ .‬ثۆیّ ئێًّ صِثێت ڤێرژَّ کٕاَتّيییّکبَی‬ ‫ّْئٕ یبسبکبَی سرٔضت ثضۆزیُِّٔ‪ .‬ثّو تیۆرییبَّ صِگٕترێت تیۆریی ثٕاری کٕاَتّو( ‪Quantum‬‬ ‫‪.)Field Theory‬‬ ‫صِتٕاَرێت ْێزِ زاَرأِکبَی سرٔضت ثۆ چٕار پۆل صاثّش ثکرێٍ ‪:‬‬ ‫‪ - 1‬کێطکرصٌ ‪ .‬ئّيّ الٔازتریُی چٕارْێزِکّیّ‪ .‬ثّاڵو صرێژئّصاتریٍ ْێزِ ٔ ثّ راکێطبَی‬ ‫تَّّکبٌ کبرصِکبتّ سّر ّْئٕ ضتێکی ئّو گّرصٔ​َّٔ‪ .‬ئّيّ ثّٔ ٔاتبیّی ثۆ تَّّ‬ ‫گّٔرِکبٌ ْێزِکبَی کێطکرصٌ نّگّڵ یّک کۆصِثُِّٔ ٔ صِتٕاٍَ کبریگّریی ّْئٕ‬ ‫ْێزِکبَی تر صاثپۆضٍ ‪.‬‬ ‫‪ - 2‬کبرۆيٕگُبتیسیی‪ .‬ئّيّش ّْر صرێژ ئّصایّ ٔ زۆر ثّ ْێزترِ نّ ْێزی کێطکرصٌ‪ ،‬ثّاڵو‬ ‫ئّيبٌ تَّیب نّسّر ئّٔ تَّۆنکبَّ کبریگّرییبٌ ّْیّ کّ ثبرگّی کبرِثبییبٌ ّْیّ‪،‬‬ ‫صٔ​ٔرسّرِِٔیّ ئّگّر ثبرگّکبٌ چَٕٔیّک ثٍ ٔ راکێطّرِ ئّگّر ثبرگّکبٌ َبچَٕٔیّک ثٍ‪.‬‬ ‫ئّيّ يبَبی ئِّٔیّ ْێزی کبرِثبیی َێٕاٌ تَّّ گّٔرِکبٌ یّکتر صِسڕَِّٔ‪ ،‬ثّاڵو نّ‬ ‫پێِٕری ئّتۆيیی ٔ يۆنکیٕنییضا ْێزِ کبرۆيٕگُبتیسییّکبٌ کّڵّگبٌ‪ .‬ئّو ْێزاَّ‬ ‫ثّرپرسیبری ّْئٕ کبرنێکّ کیًیبیی ٔ ثبیۆنۆژییّکبٍَ‪.‬‬ ‫‪ْ- - 3‬ێزی َبٔ​ٔکیی الٔاز‪ .‬ئّو ْێزِ ْۆکبری راصیۆ ئبکتیڤیتییّ ٔ رۆڵی ژیبریی نّ صرٔستجَٕٔی‬ ‫تٕسًّکبَی َبٔ ئّستێرِکبٌ ٔ سّرِتبی گّرصٔ​َٔضا صِگێڕێت ‪ .‬ئێًّ ْیچ چّضُّ‬ ‫نێکّٔتُێکًبٌ نّگّل ئّو ْێزِ‪ ،‬نّ ژیبَی رۆژاَّصا َییّ‪.‬‬

‫‪Page 93‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫‪ْ - - 4‬ێزی َبٔ​ٔکیی ثّتیٍ‪ .‬ئّو ْێزِ صِثێت ثّ ْۆی يبَِّٔی پرۆتۆَّکبٌ ٔ َیۆترۆَّکبٌ نّ‬ ‫َبٔ َبٔ​ٔکی ئّتۆيضا‪ .‬نّالیّکِّٔ ثَٕٔی ئّو ْێزِ پێٕیستّ ثۆئِّٔی َیٕترۆَّکبٌ ٔ‬ ‫پڕۆتۆَّکبٌ سۆیبٌ ثجّستُِّٔ چَٕکّ ئّٔاٌ سۆیبٌ نّ تَّۆنکّی زۆر ٔرص ثّ َبٔی کٕارک‬ ‫صرٔستکرأٌ کّ پێطتر نّ ثّضی سێیّيضا ثبسًبَکرصٔ​ِٔ‪ْ .‬ێزی ثّتیٍ ّْرِْٔب سّرچبِٔی‬ ‫ٔزِیّ ثۆ سۆر ٔ کبرِثبی َبٔ​ٔکیی‪ ،‬ثّاڵو ّْرِٔک ْێزی الٔاز ئێًّ ثّ ضێِٕی راستّٔسۆ‬ ‫سّرٔسّکٕتًبٌ نّ گّڵیضا َییّ‪.‬‬ ‫یّکّو ْێز ڤێرژَّ کٕاَتّيییّکّی ثۆ صرٔستکرا کبرۆيٕگُبتیسیی ثٕٔ‪َ .‬بٔی ئّنیکترۆصایُبيیکیی‬ ‫کٕاَتّيیی‪ ،‬یبٌ ثّ کٕرتیی (‪ )QED-quantum electrodynamics‬نێُرأِ‪ ،‬نّ سباڵَی ‪ِ 1940‬کبَضا‬ ‫نّالیٌّ ریچبرص فّیًُبٌ ٔ َّْضێک کّسی ترِِٔ گّضّی پێضرا ٔ ثٕٔ ثّ یّکّيیٍ يۆصێم ثۆ تیۆریی‬ ‫ثٕاری کٕاَتّو‪ِٔ .‬ک گٕتًبٌ نّ ّْئٕ تیۆریییّ کالسیکییّکبَضا ْێزِکبٌ ثّ ْۆی کبیِّٔ‬ ‫صِگٕازرێُِّٔ‪ .‬ثّاڵو نّ تیۆرییّکبَی ثٕاری کٕاَتّيضا‪ ،‬ثٕاری ْێزِکبٌ ثّ ْۆی کۆيّڵّ‬ ‫تَّۆنکّیّکی جۆر ثّ جۆرِِٔ کّ ثۆزۆٌ(ثۆسۆٌ‪)Boson‬یبٌ پێضِگٕترێ ٔێُّ صِکرێٍ‪ ،‬ئّو تَّۆنکبَّ‬ ‫ّْڵگری ْێزِکٌّ ٔ ثّ ْبتۆچۆ نّ َێٕاٌ تَّۆنکّکبَی يبصصِصا ْێزِکبٌ صِگٕازَِّٔ‪.‬‬ ‫تَّۆنکّکبَی يبصصِ ثریتیٍ نّ فێريیۆٌ)‪ِ) Fermions‬کبٌ‪ .‬ئّنیکترۆَّکبٌ ٔ کٕارکّکبٌ ًََّٕٔی‬ ‫فێريیۆٍَ‪ .‬فۆتۆَّکبٌ یبٌ تَّۆنکّکبَی صرٔستکّری رٔ​َٔبکیی ًََّٕٔی ثۆزۆٍَ‪ ،‬ئِّٔ ثۆزۆَّ ْێزی‬ ‫کبرۆيٕگُبتیسیی صِگٕازێتِّٔ‪ .‬چیی ثّسّر تَّۆنکّکبَضا صێت‪ ،‬کبتێک ئّنیکترۆٌ‪ ،‬ثۆزۆَێک یبٌ‬ ‫ْێزێکی تَّۆنکّیی نّ سۆی صِرصِکبت؟ سۆی ثّرِٔ صٔأِ صِکطێتِّٔ‪ّْ ،‬رِٔک تۆپێک‪ ،‬کبتێک گٕنهّ‬ ‫تۆپێک صِتّلێُێ‪ ،‬تۆپّکّ تّکبٌ ثۆ صٔأِ صِصات‪ .‬تَّۆنکّ ْێزییّکّ صِکّٔێت نّ تَّۆنکّیّکی‬ ‫تری يبصصِکّٔ ّْڵضِيژرێت‪ ،‬گۆڕاٌ نّ جٕڵّی تَّۆنکّییضا رٔ​ٔصِصات‪ .‬ثّ گٕێرەی(‪ّْ )QED‬ئٕ‬ ‫کبرنّیّککرصَّکبٌ نّ َێٕاٌ تَّۆنکّ ثبرگبٔییّکبٌ ثّگٕێرەی ْێزی کبرۆ يٕگُبتیسییّ‪ِٔ -‬ک‬ ‫گۆڕیُِّٔی فۆتۆَّکبَیص صَِبسرێ‪.‬‬ ‫پێطجیُییّکبَی (‪ )QED‬تبلیکرأَّتِّٔ ٔ نّ گّڵ تبلیکرصَِّٔکبَضا ثّ ٔرصییّکی زۆرِِٔ یّک‬ ‫صِگرَِّٔ‪ .‬ثّاڵو دیسبثبتی يبتًبتیکیی ثّ (‪ )QED‬زۆر لٕرس صِثێت‪ .‬کێطّکّ ثّو ضێِٕیّی‬ ‫سٕارِِٔیّ‪ .‬ئّگّر ثّٔ چٕارچێِٕیّی سّرِِٔ‪ ،‬ئبڵٕگۆڕی تَّۆنکّکبٌ ثکرێ‪ ،‬نّڕٔ​ٔی کٕاَتّئِّ‬ ‫صأای يێژٔ​ٔی ّْئٕ کبرنێککرصَّکبٌ صِکبت‪ -‬ثۆ ًََّٕٔ ّْئٕ ئّٔ رێگبیبَّی تَّۆنکّکبَی ْێز‬ ‫ئبڵٕگۆڕیبٌ پێضِکرێ‪ -‬نّڕٔ​ٔی يبتًبتیکِّٔ زۆر ئبڵۆز صِثێت‪ .‬سۆضجّستبَّ ثّ صرٔستکرصَی يێژٔ​ِٔ‬ ‫ئّڵتّرَبتیڤّکبٌ‪ -‬رێگّی ثیرکرصَِّٔ صِرثبرِی تیۆری کٕاَتّو کّ نّ ثّضی پێطٕٔصا ثبسکرا ئبسبٌ‬ ‫صِکبت‪ -‬فّ یًُبٌ يیتۆصێکی گرافیکی گَٕجبٔی گّضّپێضا کّ يێژٔ​ٔی جیبٔاز تێیضا ثّکبر صێت‪،‬‬ ‫يیتۆصێک َّ تَّیب ثۆ(‪ )QED‬ثّڵکٕ ثۆ ّْئٕ تێٕرییّ کٕاَتّيییّکبٌ ثّکبر صِْێُرێت‪.‬‬ ‫يیتۆصی گرافیکی فّیًُبٌ رێگّیّک صرٔست صِکبت ثۆ ثّرجّستّکرصٌ ٔ ْێُبَّ ثّرچبٔی ّْرکبو‬ ‫نّ يێژٔ​ِٔکبٌ‪ ،‬کبتێک کۆصِکرێُِّٔ‪ .‬ئّو ٔێُبَّ َبٔی ْێڵکبرییّکبَی فّیًُبٌ( ‪Feynman‬‬ ‫‪ )diagrams‬ی نێُرأِ کّ یّکێکّ نّ گریُگتریٍ ئبيرازِکبٌ نّ فیزیبی َٕێضا‪ .‬نّ (‪ )QED‬کۆکرصَِّٔ‬ ‫‪Page 94‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫نّ سّر ّْئٕ يێژٔ​ِٔ يٕيکیُّکبٌ صِتٕاَرێت ثّ کۆکرصَِّٔ نّسّر ّْئٕ ْێڵکبرییّکبَی‬ ‫فّیًُبٌ پێطبٌ ثضرێت‪ِٔ .‬ک ئەو ًََّٕٔیەی صٔأە کّ پێطبَضِری رێگّکبَی پرژاَضٌ (‪29)scatter‬ی‬ ‫صٔ​ٔ ئّنیکترۆَّ ثَّبٔ ْێزێکی کبرۆيٕگُبتیسییضا‪ ،‬نّو ًََّٕٔیّصا ْێڵّ رِپّکبٌ پێطبَضِری‬ ‫ئّنیکترۆٌ ٔ ْێڵّ ضّپۆل صارِکبٌ‪ ،‬فۆتۆٌ پێطبٌ صِصٌِ‪ .‬کبتیص ثریتییّ نّ ثُِّٔ ثۆ سّرِِٔ‪،‬‬ ‫ضٕێُّکبَیص ئّٔ ْێاڵٌَّ ثّیّکضِگٌّ ٔاتّ ئّٔ ضٕێُّیّ کّ فۆتۆٌ نّالیٌّ ئّنیکترۆَِّٔ‬ ‫صِرصِچێت یبٌ ّْڵضِيژرێت‪.‬‬ ‫ْێڵكبریی ( ‪ )A‬پێطبَضِری ئِّٔیّ‪ ،‬صٔ​ٔ ئّنیکترۆَّکّ نّ یّکتر َزیک صِثُِّٔ‪ ،‬فۆتۆَێک صِگۆڕَِّٔ‬ ‫ٔ ئّٔسب صرێژِ ثّ رێگّی سۆیبٌ صِصٌِ‪ .‬ئّيّ سبصِتریٍ رێگّیّ تب صٔ​ٔ ئّنیکترۆٌ نّگّڵ یّکضا ثّ‬ ‫ضێِٕی کبرۆيٕگُبتیسیی کبرنێک ثکٌّ‪ ،‬ثّاڵو ئێًّ صِثێت ّْئٕ يێژٔ​ِٔ يٕيکیُّکبٌ نّ ثّرچبٔ‬ ‫ثگریٍ‪ْ .‬ێڵکبریی جۆری (‪ )B‬پێطبَی صِصات کّ صٔ​ٔ ْێڵ صێُّ َبِِٔٔ‪ -‬صٔ​ٔ ئّنیکترۆٌ‪ّْ -‬رِْٔب صٔ​ٔ‬ ‫ْێڵ صِچُّ صِرِِٔ‪ -‬ثەيجۆرە پرژأَِّ رٔ​ٔصِصات‪ -‬ثّاڵو ثّپێی ئّو ْێڵکبرییّ‪ ،‬ئّنیکترۆَّکبٌ‬ ‫پێص صِرچٌٕٔ صٔ​ٔ فۆتۆٌ ئبڵٕگۆڕ صِکٌّ‪ْ .‬ێڵکبرییّکبٌ تَّیب پێطبَضِری چَّض ئّگّرێکٍ ثّاڵو‬ ‫نّڕاستییضا ثێکۆتبیی نّڕٔ​ٔی ژيبرِِٔ‪ْ ،‬ێڵکبریی ثَٕٔی ّْیّ کّ صِکرێت ثّ ضێٕازی يبتًبتیکیی‬ ‫دیسبثی ثۆ ثکرێت‪.‬‬

‫‪ 29‬نّ فیزیبصا ثّٔاتبی ضکبَِّٔ‪ ،‬یبٌ ثاڵٔثَِّٕٔٔ صێت‪ ،‬ثّاڵو ضکبَِّٔيبٌ ثۆ ‪ reflect‬نّ ثّضّکبَی پێطٕٔصا ثّکبر ْێُب‪.‬‬ ‫پێًبٌ ثبضّ تۆٔصأَِّ یبٌ پرژأَِّ ثۆ ‪ scatter‬ثّکبر ثٓێُیٍ‪.‬‬

‫‪Page 95‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫ْێڵكبرییّکبَی فّیًُبٌ‪ :‬ئّو ْێڵكبرییبَّ پێطبَضِری پرۆسێسێکٍ کّ صٔ​ٔ ئّنیکترۆٌ‬ ‫یّکتری صِپرژێُ​ُِّٔ‬ ‫ْێڵکبرییّکبَی فّیًُبٌ تَّیب ًََّٕٔیّکی رێک یبٌ پۆنێُکرأی چۆَییّتی رٔ​ٔصاَی کبرنێکّکبٌ‬ ‫َییّ‪ْ .‬ێڵکبرییّکبَی فّیًُبٌ ثّڕێسبِٔ ثَّضٌ‪ ،‬رێگّ صِصٌِ نّ رێگّی ْێڵ ٔ نٕٔتکّکبَی ّْر‬ ‫ْێڵکبرییّکِّٔ صِرثڕیُێکی يبتًبتیکییت ثضَِێ‪ .‬ثّپێی ئّگّرِکّ صِڵی (ئّنیکترۆٌ)ِ ْبتِٕٔکبٌ‬ ‫ثّ تّٔژيێکی صیبریکرأی سّرِتبییِّٔ‪ ،‬صێُّ َبِٔٔە ٔ ثّ تّٔژيێکی کۆتبییِّٔ صِچُّ صِرِِٔ کّ‬ ‫ثّ کۆکرصَِّٔی ثّضضارییّکبَی ّْر ْێڵکبرییّکی فّیًُبٌ صێتّ صی‪ .‬ئّيّ تۆزێک سۆيبَضٔ​ٔکرصَی‬ ‫صِٔێ‪ ،‬چَٕکّ ئێًّ گٕتًبٌ ثێکۆتبیی‪ْ ،‬ێڵکبریی فّیًُبٌ ثَٕٔیبٌ ّْیّ‪ّْ .‬رچَّض ئّنیکترۆَّ‬ ‫ْبتِٕٔکبٌ ٔ صِرچِٕٔکبٌ تّٔژو ٔ ٔزِی صیبرکرأی تبیجّت ثّ سۆیبٌ ّْیّ ثّاڵو تَّۆنکّکبَی َبٔ‬ ‫سٕڕی صاسرأی ْێڵکبرییّکّ صِتٕاٍَ ّْڵگری ّْر ثڕێک نّ ٔزِٔ تّٔژو ثٍ‪ .‬گریُگیی ئّيّ‬ ‫نِّٔصایّ کۆکرصَِّٔکّ َّتَّیب نّ سّر کۆکرصَِّٔی ْێڵکبرییّکبَی فّیًُبٌ ثّڵکٕ صِثێت نّسّر‬ ‫ّْئٕ ثڕی ٔزِٔ تّٔژيّکبَیص ئَّجبو ثضرێت‪.‬‬ ‫ْێڵکبرییّکبَی فّیًُبٌ یبريّتییضِرێکی گّٔرِ ثٕٔ ثۆ ْێُبَّثّرچبٔ ٔ دیسبثکرصَی ئّگّری‬ ‫پرۆسێسّکبٌ کّ ثّ ْۆی (‪ ِٔ )QED‬ضرۆڤّ صِکرێٍ‪ .‬ثّاڵو ئّٔاٌ َّیبٌ تٕاَی چبرِسّری صِرصێکی‬ ‫لٕرس ثکٌّ کّ تیۆرییّکّ ثّصِستیِّٔ صِیُباڵَض‪ :‬کبتێک صێیت ثّضضارییکرصَی ژيبرِیّکی‬ ‫ثێکۆتبیی نّ يێژٔ​ِٔ جیبٔازِکبٌ کۆ صِکّیتِّٔ‪ ،‬ثّرئَّجبيّکّت صِثێت ثّ ثێکۆتبیی‪ (.‬ئّگّر ثّضّ‬ ‫‪Page 96‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫نّصٔای یّکّکبٌ نّ کۆکرصَِّٔیّکضا ثّ سێراییّکی گَٕجبٔ ثّرِٔ کّيجَِّٕٔٔ ثچٍ ئّٔکبت‬ ‫يٕيکیُّ کۆکرصَِّٔکّ سُٕٔرێکی ّْثێ ثّاڵو ثّ صاسِّٔ نێرِصا ٔاَییّ)‪ .‬ثّ ضێِٕی تبیجّتیی کبتێک‬ ‫ْێڵکبرییّکبَی فّیًُبٌ کۆصِثُِّٔ ِٔاڵيّکّ ٔاصێتّ پێطچبٔ کّ ثبرستبیی ٔ ثبرگّی ئّنیکترۆٌ‬ ‫ثێکۆتبییٍ‪ .‬ئّيّ ثێًبَب صِثێ‪ ،‬چَٕکّ ئێًّ صِتٕاَیٍ ثبرستبیی ٔ ثبرگّی ئّنیکترۆٌ ثپێٕیٍ ٔ‬ ‫ثێکۆتبیی َییّ‪ .‬ثۆ يبيّڵّکرصٌ نّگّڵ ئّو ثێکۆتبییبَّٔ چبرِسّرکرصَیبٌ ضێٕازێک ثّ َبٔی‬ ‫صٔ​ٔثبرِ‪-‬ئبسبییکرصَِّٔ)‪ )Renormalization‬صرٔستکرأِ‪.‬‬ ‫پرۆسێسی صٔ​ٔثبرِ ئبسبییکرصَِّٔ ثریتییّ نّالثرصَی ئّٔ ثڕاَّی صِثٍ ثّ ثێکۆتبیی نّگّڵ الیَّّ‬ ‫َێگّتیڤّکبَیبٌ ثّ دسبثکرصَێکی يبتًبتیکیی زۆر ٔرصۀِ‪ ،‬ثّْبی الیَّّ سراپ ٔ الیَّّ ثبضّ‬ ‫ثێکۆتبییّکبٌ کّ نّ تیۆریییّکّصا صِصِکٌّٔ ٔ نّ کۆکرصَِّٔصا یّکتری صِسڕَِّٔ‪ ،‬ثّضێکی ثچٕٔکی‬ ‫صیبریکرأ صِيێُێتِّٔ کّ ثریتییّ نّ ثڕی ثبرستبیی ٔ ثبرگّ‪ .‬ئّو صِستکبرییبَّ نّ ریزکرصَِّٔی‬ ‫ضتّکبٌ صِچێت‪ ،‬ثۆ ًََّٕٔ نّ ریزکرصَی ًَرِی ثیرکبریی سٕێُضَگّیّک صِچێت ثۆ ئِّٔی‬ ‫سٕێُضکبرِ کّٔتِٕٔکبٌ صِرثچٍ ٔ ئبسبییکرصَِّٔ ئَّجبو ثضرێت ثۆ ئّٔاَّی گٕيبَی صِرَّچَٕٔیبٌ‬ ‫نّ سّرِ‪ ،‬ئّيّش نّڕٔ​ٔی يبتًبتییکِّٔ گٕيبَبٔییّ‪ .‬ئّٔ ثّرئَّجبيّی ثّ ْۆی ئّو يێتۆصِِٔ ثۆ‬ ‫ثبرگّٔ ثبرستبیی ئّنیکترۆٌ صِرصِکّٔێت صِتٕاَێ ّْر ژيبرِیّکی ّْڕِيّکیی ثێت‪ .‬ئّيّ‬ ‫صِرئَّجبيێکی پێطکّٔتٕٔی ّْیّ کّ زاَبیبَی فیزیب نّٔاَّیّ ثێکۆتبییّ سبنجّکبٌ ثّ رێگّیّک‬ ‫ّْڵجژێرٌ کّ راست ثێت ثّاڵو ثێسٕٔص صِ ثێت ثۆ صیبریکرصَی ثبرستبیی ٔ ثبرگّی ئّنیکترۆٌ ٔاتّ‬ ‫تیۆرییّکّ َبتٕاَێت پێطجیُیی ئّو ضتبَّ ثکبت‪.‬‬ ‫ثّاڵو کبتێ ئێًّ ثبرستبیی ٔ ثبرگّی ئّنیکترۆٌ ثّو رێگّیّ چبرِسّر صِکّیٍ ئّٔسب صِتٕاَیٍ‬ ‫(‪ )QED‬ثۆ پێطجیُیی زۆر ٔرصی تر ثّکبرثێُیٍ کّ ّْئٕیبٌ ثّ ضێٕازێکی ثّرز نّگّڵ‬ ‫تبلیکرصَِّٔکبَضا یّکضِگرَِّٔ‪ .‬ثۆیّ صٔ​ٔثبرِ ئبسبییکرصَِّٔ یّکێکّ نّ پێکٓبتّ ّْرِ گریُگّکبَی‬ ‫(‪ .)QED‬یّکێک نّ سّرکّٔتُّ گّٔرِکبَی (‪ )QED‬نّسّرِتبصا ثریتیی ثٕٔ نّ صرٔست‬ ‫پێطجیُییکرصَی ئِّٔی کّ َبٔی جێگۆڕکێی‪-‬اليت)‪ )Lamb shift‬ی نێُرأِ‪ ،‬گۆڕاَێکی ثچٕٔک نّ ٔزِی‬ ‫یّکێک نّ صۆسّکبَی ئّتۆيی ْبیضرۆجیٍ کّ نّ سبڵی ‪ 1947‬صا صۆزرایِّٔ‪.‬‬

‫‪Page 97‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫ْێڵکبرییّکبَی فّیًُبٌ ریچبرص‪ :‬فّیًُبٌ ئۆتۆيجیهێکی زۆر َبسرأی نێضِسٕڕی کّ‬ ‫ْێڵکبرییّکبَی فّیًُبَی نّ سّر کێطرا ثٕٔ‪ٔ ،‬ێُّکبٌ ثّ ضێِٕیّکی َّْٕریی کێطرأٌ کّ‬ ‫پێطبَضِری ْێڵکبرییّکبَی فّیًُبٍَ‪ِٔ ،‬ک پێطتر ثبسًبَکرص‪ .‬فّیًُبٌ نّ سبڵی ‪ 1988‬صا‬ ‫يرص‪ ،‬کّچیی ئۆتۆيجیهّکّ ْێطتب يبِٔ‪ -‬نّ گّراجێک َزیکی کبڵتچ نّ ثبضٕٔری کبنیفۆرَیب‬ ‫صاَرأِ‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫سّرکّٔتُّکبَی(صٔ​ٔثبرِ ئبسبییکرصَِّٔ) نّ (‪ْ )QED‬بَضِر ثٕٔ ثۆ ئِّٔی سێ ْێزِکّی تری‬ ‫سرٔضت ثّ تیۆری ثٕاری کٕاَتّو ضرۆڤّ ثکرێٍ‪ .‬ثّاڵو صاثّضکرصَی ْێزِکبٌ ثۆ چٕار ْێز نّٔاَّیّ‬ ‫صِستکرصاَّ ٔ ئبکبيی کّيیی زاَیبرییّکبًَبٌ ثێت‪َّْ .‬ضێک ٔاثیر صِکَِّّٔ کّ تیۆری ّْئٕ‬ ‫ضت(‪ )Theory of Every Thing‬صِتٕاَێت ئّو چٕار پۆنّ ْێزِ نّ َبٔ یبسبیّکضا کّ گَٕجبٔ ثێت‬ ‫نّگّڵ تیۆری کٕاَتّو یّک ثشبت‪ .‬ئّيّش ئبيبَجی ثّرز ٔ پیرۆزی فیزیبیّ‪.‬‬ ‫یّکّو َیطبَّ صِریشست ئّو یّکگرتُّ صِضێ راست ثێت‪ ،‬نّ تیۆری ْێزی الٔازِِٔ صرٔست ثٕٔ‪.‬‬ ‫تیۆریی ثٕاری کٕاَتّو ثٕٔ کّ ضرۆڤّی ْێزی الٔازی کرص‪ .‬ثٕاری کٕاَتّو صِڵی َبتٕاَرێ صٔ​ٔثبرِ‬ ‫ئبسبییکرصَِّٔی ثۆ ثکرێت‪َّْ ،‬ضێک ثێکۆتبیی ثَٕٔیبٌ ّْیّ‪ ،‬صٔای الثرصَی ژيبرِیّکی صیبریکرأ‬ ‫نّ چَّضایّتییّکبٌ ِٔک ثبرستبیی ٔ ثبرگّ یّکتر َبسڕَِّٔ‪ .‬ثّ ّْيّدبڵ نّ سبڵی ‪ 1967‬صا‬ ‫عّثضٔسّالو(‪ ٔ )Abdusalam‬ستیڤٍ ٔایُجێرگ(‪ )Weinberg‬تیۆرییّکیبٌ پێطکّضکرص کّ ْێزِکبَی‬ ‫کبرۆيٕگُبتیسیی ٔ ْێزی الٔازی یّک صِسست‪ ،‬ئّو یّکشستُّ ثٕٔ ثّ ْۆی تیًبری ثّاڵی‬ ‫ثێکۆتبییّکبَیص‪ْ .‬ێزِ یّکگرتِٕٔکّ َبٔی ْێزی کبرۆالٔازیی(‪ )Electroweak‬نێُرا‪ .‬ئّو تیۆرییّ‬ ‫‪Page 98‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫صِتٕاَرا صٔ​ٔثبرِ ئبسبییکرصَِّٔی ثۆ ثکرێت‪ّْ ،‬رِْٔب سێ جۆر تَّۆنکّی تبزِیطی پێطجیُیی کرص‬ ‫کّ ثریتیی ثٌٕٔ نّ (‪ ) W+, W–, and Z0‬ثّڵگّیّک نّ سّر ثَٕٔی (‪ )Z0‬سبڵی ‪ 1973‬نّ ‪CERN‬‬ ‫نّ جُێڤ صۆزرایِّٔ‪ .‬سبڵی ‪ 1979‬سّالو ٔ ٔایُجێرگ سّاڵتی َۆثڵی فیزیبیبٌ ثّصِستٓێُب‪ّْ ،‬رچَّض‬ ‫تب سبڵی ‪ 1983‬تَّۆنکّکبَی (‪ْ )Z( ٔ )W‬ێطتب ثّراستّٔسۆیی ٔ ثّتبلیکرصَِّٔ َّصۆزراثَِّٕٔٔ‪.‬‬ ‫یبٌ کرۆيۆصایُبيیکی‬ ‫ْێزی ثّتیٍ صِتٕاَرێ نّ َبٔ تیۆرییّک کّ َبٔی (‪)QCD‬‬ ‫کٕاَتّيیی(‪ )Quantum Chromo dynamics‬نێُرأِ صِکرێ صٔ​ٔثبرِ ئبسبییکرصَِّٔی ثۆ ثکرێت‪.‬‬ ‫ثّگٕێرەی (‪ )QCD‬پرۆتۆٌ ٔ َیٕترۆٌ نّگّڵ زۆر تَّۆنکّی سّرِتبییتر نّ کٕارکّکبٌ(‪)Quarks‬‬ ‫صرٔستکرأٌ کّ تبیجّتًَّضییّکی سّرَجڕاکێطیبٌ ّْیّ ٔ زاَبیبَی فیزیب َبٔی رَِگیبٌ نێُبِٔ‪(.‬‬ ‫نێرِصا صِستّٔاژِی " کرۆيۆصایُبيیک" ٔ رَِگی کٕارکّکبٌ تَّیب ثۆ یبريّتییضاٍَ ئّگیُب ْیچ‬ ‫چّضُّ پێَِٕضییّکی ثّ رَِگّ ثیُرأِکبَِّٔ َییّ)‪ .‬کٕارکّکبٌ نّ سێ رَِگضا کە ثریتییٍ نّ‬ ‫رَِگّکبَی سٕٔر‪،‬سّٔز ٔ ضیٍ صِرصِکٌّٔ‪ّْ .‬رِْٔب ّْرکبو نّکٕارکّکبٌ صژِ‪-‬تَّۆنکّی ْبٔتبی‬ ‫سۆیبٌ ّْیّ ‪ ،‬رَِگی ئّو تَّۆنکّکبَّ ثّ صژِ‪-‬سٕٔر ‪ ،‬صژِ‪-‬سّٔز ٔ صژِ‪ -‬ضیٍ َبٔ َرأٌ‪ .‬ثیرۆکّکّ‬ ‫ئِّٔیّ تَّیب ئّٔ تَّۆنکبَّی ثێڕَِگٍ صِتٕاٍَ ِٔک تَّۆنکّی سّرثّست ثَٕٔیبٌ ّْثێت‪.‬‬ ‫صٔ​ٔ رێگّ ثۆ یّکگرتُی کٕارکّ ثێڕَِگّکبٌ(‪ )Neutral‬ثَٕٔیبٌ ّْیّ‪ ،‬رَِگێک ٔ صژِ رَِگێک یّک‬ ‫صِسڕَِّٔ کّٔاثٕٔ کٕارکێک نّگّڵ صژِکٕارکێک صٔ​ٔاَّیّکی ثێڕَِگ صرٔست صِکٌّ ثّ َبٔی يێزۆٌ‬ ‫کّ تَّۆنکّیّکی سّلبيگیر َییّ‪ّْ .‬رِْٔب کبتێک سێ رَِگّکّ(یبٌ سێ صژِ رَِگّکّ) تێکّڵ‬ ‫صِکرێٍ ثّرئَّجبيّکّ رَِگی َبثێت‪ .‬سێ کٕارک ‪ّْ ،‬ر یّکّی ثّ رَِگێکِّٔ تَّۆنکّی سّلبيگیر‬ ‫صرٔست صِکٌّ کّ َبٔی ثبریۆَّکبَیبٌ ‪ baryons‬نێُرأِ‪ .‬پرۆتۆٌ ٔ َیٕترۆٌ ًَََّّٕٔی ثبریۆٍَ(‬ ‫ّْرِْٔب سێ صژِ کٕارک کّ نّ صژِ تَّۆنکّکبَی ثبریۆٌ صرٔستکرأٌ)‪ .‬پرۆتۆَّکبٌ نّگّڵ‬ ‫َیٕترۆَّکبٌ‪ ،‬ثبریۆٍَ کّ َبٔ​ٔکی ئّتۆو صرٔست صِکٌّ ٔ ثُبغّی ّْئٕ يبصصِ ئبسبییّکبَی‬ ‫گّرصٔ​ٍَٔ‪.‬‬ ‫(‪ )QCD‬تبیجّتًَّضییّکی تریطی ّْیّ‪َ ،‬بٔی سّرثّستیی پبڵیی(‪ 30)Asymptotic Freedom‬نێُرأِ‬ ‫کّ نّ ثّضی سێیّيضا ثێ ئِّٔی َبٔی ثێُیٍ ثبسًبٌ کرصٔ​ِٔ‪ .‬سّرثّستی پبڵیی يبَبی ئِّٔیّ کّ‬ ‫کبتێک کٕارکّکبٌ نّیّکِّٔ َزیکجٍ‪ْ ،‬ێزِ ثّتیُّکبٌ زۆر ثێ گٕڕٌ‪ ،‬ثّاڵو کبتێک نّ یّکتر صٔ​ٔر‬ ‫صِکَِّّٔٔ زۆر ثّگٕڕ صِثٍ ِٔک ئِّٔی ثّ الستیک پێکِّٔ نکێُضراثێتٍ‪ .‬سّرثّستیی پبڵییّ‪ ،‬پێًبٌ‬ ‫صِڵێت ثۆچیی َبتٕاَرێت کٕارکی تَّیب نّ سرٔضتضا ثجیُرێت ّْرِْٔبش َبتٕاَیٍ نّ تبلیگّصا‬ ‫صرٔستیبٌ ثکّیٍ‪ّْ .‬رچَّض ئێًّ َبتٕاَیٍ کٕارکی تَّیب ثجیُیٍ ثّاڵو يۆصێهّکّی صِپّژرێُیٍ‬ ‫چَٕکّ ثّ جٕاَیی ثۆ ضرۆڤّی رِفتبری پرۆتۆَّکبٌ ٔ َیٕترۆَّکبٌ ٔ تَّۆنکّکبَی تری يبصصِ کبر‬ ‫صِکبت‪.‬‬

‫‪ 30‬نّ کۆتبیی کتێجّکّصا ٔاتبی ئّو تێريّ فیزیبییّ ثبسکرأِ‪ ،‬ثّاڵو ئێًّ "پبڵیی" يبٌ ثۆ ‪ Asymptotic‬صاَبِٔ‪ ،‬چَٕکّ‬ ‫نّفیزیبصا ْێڵێکّ پبڵی صأِتِّٔ‪َ ،‬ێٕاٌ چّيبِٔیی ٔ رێکییّکّی َزیکّ ثّسفر‪.‬‬

‫‪Page 99‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫صٔای یّ کگرتُی ْێزِ الٔاز ٔ کبرۆيٕگُبتیسییّکبٌ‪ ،‬زاَبیبَی فیزیب نّ سباڵَی ‪ 1970‬کبَضا ثّ صٔای‬ ‫رێگّیّکضا صِگّڕاٌ تب ْێزی (ثّتیٍ) یص ثٓێُ​ُّ َێٕ ئّو تیۆرییِّٔ‪ .‬ژيبرِیّک تیۆریی ثَٕٔیبٌ‬ ‫ّْیّ کّ َبٔی تیۆرییّ یەکگرتٕٔە يّزَّکبٌ( ‪ )GUT()Grand Unified Theories‬یبٌ نێُرأِ کّ‬ ‫ْێزِکبَی (ثّتیٍ) نّگّڵ ْێزی (الٔاز) ٔ( کبرۆيٕگُبتیسیی) یّک صِسٌّ‪ .‬ثّاڵو زۆرتریٍ‬ ‫پێطجیُییبٌ صِرثبرِی پرۆتۆَّ‪ٔ ،‬اتّ يبصصِیّک کّ ئێًّ نێیضرٔستکرأیٍ ٔ سّرئَّجبو صِثێ‬ ‫صٔ​ٔچبری رزییٍ ‪ decay‬ثێتِّٔ ثّ ضێٕازێکی يبو َبَِٔضیی نّ صِٔرٔ​ٔثّری (‪ )1032‬سبڵضا ‪ ،‬کّ‬ ‫کبتێکی زۆر صٔ​ٔرٔ صرێژِ‪ ،‬نّ کبتێکضا ّْئٕ تّيَّی گّرصٔ​ٌٔ نّ صِٔرثّری (‪ )1010‬سبڵضایّ‪.‬‬ ‫ثّاڵو نّ فیزیبی کٕاَتّيضا کبتێک ثبسی ‪ 1032‬سبڵ صِکرێت يبَبی ئِّٔ َییّ کّ ّْئٕ تَّۆنکّکبٌ‬ ‫َزیکّی ‪ 1032‬سبڵ صِژیٍ‪ .‬ثڕێکیبٌ کّيتر ٔ ثڕێکیطیبٌ زیبتر صِژیٍ‪ .‬ئّيّ يبَبی ٔایّ نّ سبڵێکضا‬ ‫چبَسی ئِّٔ ّْیّ کّ نّ ‪ 1032‬تَّۆنکّ‪ ،‬یّکێکیبٌ تٕٔضی گَّیٍ ثێت‪ِٔ .‬ک ثّرئَّجبيێک ئّگّر‬ ‫سّیری تبَکییّک ثۆ چَّضیٍ سبڵ ثکّی کّ ‪ 1032‬پرۆتۆَی تێضایّ صِثێت چَّض صاَّیّک پرۆتۆٌ‬ ‫ثجیُیت کّ تٕٔضی رزییٍ ثٕٔثێتٍ‪ .‬زۆر لٕرس َییّ تبَکییّکی نّٔ چّضُّ صرٔست ثکرێت ‪،‬‬ ‫تبَکییّكی پڕ نّئبٔ‪ ،‬ثّ ‪ 1032‬پرۆتۆَِّٔ َزیکّی ‪ 1000‬تٌّ ئبٔ صِگرێ‪.‬‬ ‫زاَبکبٌ تبلیکرصَِّٔیّکی نّيطێِٕیّیبٌ ئَّجبيضأِ‪ .‬ئبيبَجی ئبضکراکرصَی ئّو ّْڵِٕضبٌ ٔ‬ ‫رزییُبَّ‪ ،‬جیبکرصَِّٔی ئّو رزیُبَّ نّ رٔ​ٔصأِکبَی تر‪ ،‬ثّ ْۆی تیطکی گّرصٔ​َٔی فّزأِ کّ ئێًّ‬ ‫ثّرصِٔاو نّ ژێر ثۆيجبرصٔيبَیبَضایٍ ثبثّتێکی سبکبر َییّ‪ .‬ثۆ کّيکرصَِّٔی َبڵّی تبلیکرصَِّٔکبٌ‬ ‫نّ لٕٔاڵیی ‪ 3،281‬پێ نّ ژێر کێِٕکبَضا نّ َّْضێک ضٕێُضا ِٔک کبَّکبَی کبيیۆکب(‪ٔ )Kamioka‬‬ ‫کبَی کۆيپبَیب تٕێُّرِِٔکبٌ‪ ،‬نّ ژاپۆٌ ئَّجبو صراٌ‪ .‬تبلیکرصَِّٔکبٌ نّ تیطکی گّرصٔ​َٔیی‬ ‫صِپبرێزراٌ‪ّْ .‬رِٔک ثّرئَّجبيّکبٌ نّ ‪ 2009‬صا پێطبَیضا‪ ،‬تۆێژِراٌ گّیطتٍ ثّٔ صِرئَّجبيّی‪،‬‬ ‫ثّ گطتیی پرۆتۆَّکبٌ ّْڵضِِٔضێُِّٔ ثّاڵو تّيَّی ژیبَیبٌ گّٔرِترِ نّ ‪ 1034‬سبڵ‪ ،‬ئّڵجّت‬ ‫ّْٔاڵێکی زۆر َبسۆضّ ثۆ تیۆرییّ یّکشرأِ يّزَّکبٌ‪.‬‬

‫‪Page 100‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫ثبریۆَّکبٌ ٔ يێزۆَّکبٌ‪ :‬صِگٕترێ ثبریۆَّکبٌ ٔ يێزۆَّکبٌ نّٔ کٕارکبَّی ثّ ْۆی ْێزی‬ ‫ثّتیُِّٔ پێکِّٔ نکێُضرأٌ‪ ،‬صرٔستکرأٌ‪ .‬کبتێک ئّو تَّۆنکبَّ نێکضِکٌّٔ کٕارک‬ ‫صِگۆڕَِّٔ‪ ،‬ثّاڵو کٕارکی تَّیب َبتٕاَرێت ثجیُرێت‪.‬‬ ‫ّْرچَّض پێطتریص ثّڵگّ تبلیکرأِکبٌ نّ پطتگیرییکرصَی (‪ِ )GUT‬کبَضا َّثٌٕٔ ‪ ،‬ثۆیّ زۆرتریٍ‬ ‫زاَبیبَی فیزیب تیۆرییّکی ْبٔتبی تریبٌ ثّ َبٔی يۆصێهی ستبَضِرص( ‪ )Standard Model‬پّژراَضثٕٔ‪،‬‬ ‫کّ تیۆرییّکی یّکگرتٕٔ ثۆ ْێزِکبَی کبرۆالٔاز نّگّڵ (‪ِٔ )QCD‬ک تیۆریی ْێزِ ثّتیُّکبٌ‬ ‫پێطکّش صِکبت‪ ،‬ثّاڵو نّ يۆصێهی ستبَضِرصصا ْێزِ ثّتیُّکبٌ ٔ کبرۆالٔازِکبٌ ثّجٕصا کبریگّریی‬ ‫سۆیبٌ ّْیّ‪ .‬ثۆیّ نّڕاستییضا ئّو صٔ​ٔ ْێزِ یّکیبٌ َّگرتِٕٔتِّٔ‪ .‬يۆصێهی ستبَضِرص يۆصێهیکی زۆر‬ ‫سّرکّٔتِٕٔ ٔ نّگّڵ ّْئٕ ثّڵگّ سّنًێُضرأِکبَی ئێستبصا یّکضِگرێتِّٔ‪ .‬ثّاڵو نّ کۆتبییضا ئّو‬ ‫تیۆریییّ کبيی صڵ َبضکێُێ‪ ،‬سّرِڕای ئِّٔی کبرۆالٔاز نّگّڵ ْێزِ ثّتیُّکبٌ یّک َبسبت‪،‬‬ ‫ّْرِْٔب ْێزی کێطکرصَیطی نّگّڵضا َییّ‪.‬‬ ‫نّٔاَّیّ پێکَِّٔبَی ْێزی ثّتیٍ نّگّڵ کبرۆيٕگُبتیسیی ٔ ْێزی الٔاز لٕرس ثێت‪ ،‬ثّاڵو ئّو‬ ‫کێطّیّ نّ چبٔ کێطّی یّکشستُی (کێطکرصٌ) نّگّڵ ئّٔ سیبَّصا ّْر ْیچ َییّ‪ .‬تَّبَّت‬ ‫صرٔستکرصَی تیۆرییّکی کٕاَتّو ثّ تَّیب ثۆ ْێزی کێطکرصٌ زۆر لٕرستریطّ‪ْ .‬ۆکبری ئِّٔی‬ ‫صرٔستکرصَی تیۆریی کێطکرصَی کٕاَتّو (‪ )Quantum Theory of Gravity‬زۆر لٕرسّ‪ ،‬صِگّڕێتِّٔ‬ ‫ثۆ پریُسیپی َبصڵُیبیی ْبیزَجێرگ(‪ )Heisenberg Uncertainty‬کّ نّ ثّضی چٕارِيضا ثبسًبَکرص‪.‬‬ ‫رٔ​ٌٔ َییّ ثۆچیی؟ ثّاڵو ثّ سّرَجضاٌ ثّٔ پریُسیپّ ثڕی ثٕارِکّ نّگّڵ رێژِی گۆڕاَّکّی ّْيبٌ‬ ‫‪Page 101‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫رۆڵیبٌ ّْیّ کّ سێرایی ٔ ضٕێُی تَّۆنکّیّک نّٔ پریُسیپّصا ّْیبَّ‪ٔ .‬رصیی ٔ راستیی نّ پێٕاَی‬ ‫ّْرکبيێکیبٌ صِثێت ثّ ْۆی نّ کیسچَٕٔی ٔرصیی ٔ راستیی نِّٔی تریبَضا‪ .‬یّکێک نّ گریُگتریٍ‬ ‫ثّرئَّجبيّکبَی ئّو پریُسیپّ ئِّٔیّ ضتێک ثّ َبٔی فّزای ثۆش (‪ ِِٔ )Empty space‬ثَٕٔی‬ ‫َییّ‪.‬‬ ‫چَٕکّ فّزای ثۆش يبَبی ئِّٔیّ‪ّْ ،‬ر صٔ​ٔ ثڕی ثٕار نّ گّڵ رێژِی گۆڕاَّکّی صِثێت سفر ثێت‪.‬‬ ‫(ئّگّر َرسی ثٕارِکبٌ سفر َّثێت فّزا ثۆش َبيێُێتِّٔ)‪ .‬ثّ ْۆی ئِّٔی پریُسیپی َبصڵُیبیی‬ ‫َبْێڵیت ثڕِکبَی ثٕارِکّ ٔ رێژِی گۆڕاَّکّ ثّ رێکیی ِٔک سۆی ثًێُێتِّٔ‪ ،‬فّزا ّْرگیز ثۆش‬ ‫َبثێت‪ .‬نێرِصا صۆسی کّيتریٍ ٔزِ ثَٕٔی ّْیّ کّ پێی صِڵێٍ ثۆضبیی(‪ ،)Vacuum‬ئّو صۆسّ‬ ‫پێَِٕضیی ثّ جرپُیی کٕاَتّو یبٌ ّْڵجّزٔصاثّز (‪ )Fluctuation‬ی ثۆضبیی ‪ -‬تَّۆنکّکبٌ ٔ‬ ‫ثٕارِکبٌ – ِِٔ ّْیّ کّ ّْئٕیبٌ صِنّرێُِّٔ نّصِرِِٔ یبٌ َبِِٔٔی ثٌٕٔ‪.‬‬

‫چٕارچێٕەیەک نّ صِٔری صاثُێ! ثّصاسِّٔ ئِّٔ تیۆریی یّکشرأ صرٔست‬ ‫َبکبت‬

‫کّسێک نّٔاَّیّ ٔاثیر ثکبتِّٔ کّ ّْڵجّزٔصاثّزی ثۆضبیی ثریتییّ نّ جٕٔت تَّۆنکّیی‪ ،‬نّ‬ ‫کبتێکضا پێکِّٔ صِرصِکٌّٔ‪ ،‬یبٌ نّ یّک جیب صِثُِّٔ ٔ نّ کۆتبییضا ثّ یّک صِگٌّ ٔ یّکتریی نّ‬ ‫َێٕصِثٌّ‪ .‬ثّپێی ْێڵکبرییّکبَی فّیًُبٌ ئّيّ ثّ سٕڕێکی صاسرأ نّ لّڵّو صِصرێ‪ .‬ئّو‬ ‫تَّۆنکبَّ‪ ،‬تَّۆنکّی سّیبڵییبٌ َبَٔرأِ‪ .‬ثّ پێچّٔاَّی تَّۆنکّ راستییّکبٌ ئّيبَّ َبتٕاَرێ‬ ‫راستّٔسۆ نّ رێگّی کبرتێکّرِکبَِّٔ ثسّنًێُضرێٍ‪ .‬ثّاڵو کبریگّرییّ َبراستّٔسۆکبَیبٌ ِٔک‬ ‫ئّٔ گۆڕاَّ ثچٕٔکّی نّ ٔزِی ئّنیکترۆَی سٕڕِکبَضا صرٔستی صِکٌّ صِکرێ ثپێٕرێت ٔ نّگّڵ‬ ‫پێطجیُییّ تیۆرییّکبَضا ثّ ضێٕازێکی ثّرچبٔ ٔ ثّ پهّیّکی زۆر َزیک نّ راستییِّٔ یّک ثگرێتِّٔ‪.‬‬ ‫کێطّیّک نێرِصا ّْیّ ئّٔیص ئِّٔیّ تَّۆنکّ سّیبڵییّکبٌ ّْڵگری ٔزٌِ چَٕکّ ثێکۆتبیی نّو‬ ‫‪Page 102‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫جٕٔتّ سّیبڵییبَّ ثَٕٔیبٌ ّْیّ‪ ،‬کّٔاتّ صِثێت ثێکۆتبیی ٔزِش ثَٕٔی ّْثێت‪ .‬ثّ پێی تیۆریی‬ ‫رێژِیی گطتیی ثێت‪ ،‬ئّيبَّ گّرصٔ​ٌٔ ثّ ضێٕازی ثێکۆتبیی ثّرِٔ لّثبرِی ثچٕٔک صەچّيێُ​ُِّٔ‪،‬‬ ‫کّ ثّ رٔ​َٔیی ضتی ٔا رٔ​َٔبصات!‬ ‫ثّاڵی َّسۆضیی ثێکۆتبییّکبٌ ْبٔچّضُّ نّگّل کێطّیّکی تر نّ ّْئٕ تیۆرییّکبَی ْێزِکبَی‬ ‫ثّ تیٍ ٔ الٔاز ٔ کبرۆ يٕگُبتیسییضا رٔصِصات‪ ،‬تَّیب نّٔاَّصا َّثێ کّ صٔ​ٔثبرِ ئبسبییکرصَِّٔ‬ ‫ثێکبتۆییّکبٌ الیبٌ صِثبت‪ .‬ثّٔ جیبٔازییِّٔ نّيبَّصا (صٔ​ٔثبرِ ئبسبییکرصَِّٔ) ثێکۆتبییّکبٌ‬ ‫صِسڕێتِّٔ ثّاڵو سٕڕِ صاسرأِکبَی ْێڵکبرییّکبَی فّیًُبٌ ثۆ کێطکرصٌ‪َّْ ،‬ضێک ثێکۆتبیی‬ ‫صرٔست صِکبت کّ ثّ صٔ​ٔثبرِ ئبسییکرصَِّٔ ّْڵُبيژرێٍ ٔ چبرِسّر َبکرێٍ‪ ،‬چَٕکّ نّ رێژِیی‬ ‫گطتییضا ثّ ئَّضازِی پێٕیست سُٕٔری صٔ​ٔثبرِ ئبسبییکرصَِّٔی ِٔک ثڕی ثبرستبیی ٔ ثبرگّ ثۆ‬ ‫الثرصَی ّْئٕ ثێکۆتبییّ کٕاَتّيییّکبٌ نّ تیۆرییّکّصا َییّ‪.‬‬ ‫ثۆیّ ئێًّ تیۆرییّکی کێطکرصًَبٌ ّْیّ‪ ،‬پێطجیُیی َّْضێک ثڕی صیبریکرأی ِٔک چّيبِٔ ثَٕٔی‬ ‫فّزا‪-‬کبت کّ ثێسُٕٔرِ صِکبت‪ .‬ثّاڵو ثۆ ئّو گّرصٔ​َّٔ ئبسبییّی ثَِّٕٔٔر تێیضا َیطتّجێیّ گَٕجبٔ‬ ‫َییّ‪ .‬ئّيّ يبَبی ئِّٔیّ تَّیب رێگّی يٕيکیٍ ثۆ ثّصِستٓێُبَی تیۆرییّکی گَٕجبٔ ئِّٔیّ‪،‬‬ ‫ّْئٕ ثێکۆتبییّکبٌ ثّضێِٕیّک الثجرێٍ‪ ،‬ثێئِّٔی صٔ​ٔثبرِ ئبسبییکرصَِّٔیبٌ ثّسّرصا ثێت‪.‬‬ ‫نّسبڵی ‪1976‬صا ضیکبرێک ثۆ صۆزِکّ صۆزرایِّٔ ٔ َبٔی نێُرا ثّرزِ کێطکرصٌ (‪)Super Gravity‬‬ ‫پێطگری " ثّرزِ"(‪ )Super‬ثّٔ يبَبیّ پێِٕی َّکرأِ تب زاَبیبَی فیزیب ثیریبٌ ٔا کرصثێتِّٔ کە‬ ‫ثّرزِیی تیۆریی کێطکرصَی کٕاَتّيیی نّٔاَّیّ ثبضتر کبر ثکبت‪ .‬ثّڵکٕ " ثّرزِ" پێَِٕضیی‬ ‫ثّجۆرێکی تبیجّتیی نّ سۆجێییِّٔ ّْیّ کّ تیۆرییّکّ کّڵکی نێِٕرصِگرێت ٔ َبٔی ثّرزِ‬ ‫سۆجێیی (‪ )Super symmetry‬نێُرأِ‪.‬‬ ‫نّ فیزیبصا صِگٕترێت سیستًێک سبَِٔی ْبٔتبیی ٔ سۆجێییّ ئّگّر تبیجّتًَّضییّکبَی ثّ ْۆی‬ ‫گٕاستُِّٔیّکِّٔ گۆڕاَی ثّسّرصا َّیبت‪ .‬ثۆ ًََّٕٔ ثّ ْۆی سٕڕأَِّ نّ فّزاصا یبٌ ٔێُّیّکی‬ ‫زِڕِثیُیی نێجگریٍ‪ ،‬یبسٕص کبتێک ضّکرنّيّیّکی ِٔک صۆَت ّْڵضِگێڕیتِّٔ پطت ٔ ثّری یّک‬ ‫ضتٍ ( يّگّر ئِّٔی چٕکۆنێتی ثّ سّرِِٔ ثێت‪ ،‬ئّٔسب ثبضتر ٔایّ ثّس ثشٕرێت)‪ .‬ثّرزِ سۆجێی‬ ‫جۆرێکّ نّ ْبٔتبییّ زۆر تَّکّکبٌ کّ َبکرێت نّ فّزای ئبسبییضا ثگٕازرێتِّٔ‪ .‬یّکێک نّ‬ ‫گریُگتریٍ َیطبَّکبَی ثّرزِ سۆجێیی ئِّٔیّ تَّۆنکّکبَی ْێز ٔ تَّۆنکّکبَی يبصصِ ْبٔتبٌ‪،‬‬ ‫نێرِصا ْێز ٔ يبصصِ نّ راستییضا تَّیب صٔ رٔ​ٔی یّک صرأٌ ‪ .‬ثّٔ ٔاتبیّ ّْئٕ تَّۆنکّیّکی‬ ‫يبصصیی ثۆ ًََّٕٔ (کٕارک)ێک صِثێت ْبٔڕێیّکی (تَّۆنکّ)ی ّْثێت کّ تَّۆنکّیّکی ْێزِ‪،‬‬ ‫ّْرِْٔب فۆتۆٌ کّ تَّۆنکّیّکی ْێزِ صِثێت ْبٔڕێیّکی (تَّۆنکّ)ی ّْثێت ‪ ،‬کّ تَّۆنکّی‬ ‫يبصییّ‪.‬‬ ‫ئّيّ يبتّٔزِیّکی ّْیّ کێطّی ثێکۆتبییّکبٌ َبْێڵێت‪ .‬ضتّکّ ثّو ضێِٕیّیّ کّ ثێکۆتبییّکبٌ نّ‬ ‫سٕڕِ صاسرأِکبَی تَّۆنکّ يبصییّکبَضا يٕجّثٍ‪ ،‬ثّاڵو ثێکۆتبییّکبَی سٕڕِ صاسرأِکبَی‬ ‫تَّۆنکّکبَی ْێز سبنجٍ‪ ،‬ثۆیّ ثێکۆتبییّکبَی سٕڕی صاسرأی تَّۆنکّی يبصصیی ٔ ثێکۆتبییّکبَی‬ ‫سٕڕی صاسرأی تَّۆنکّی ْێز یّکتر صِسڕَِّٔ‪ .‬ثّصاسِّٔ ئّژيبرصکرصَّکبٌ ثۆ َّْێطتُی‬ ‫‪Page 103‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫ثێکۆتبییّکبٌ نّ ثّرزِ کێطکرصَضا زۆر لٕرس ٔ صٔ​ٔر ٔ صرێژ ثٕٔ‪ ،‬ئِّٔش صِثٕٔ ثّ ْۆی صرٔستجَٕٔی‬ ‫ّْڵّپبچّیی ٔ کّو کّسیص سۆی ثۆ ئبيبصصِ کرصثٕٔ‪ .‬زۆرتریُی زاَبیبَی فیزیب ثبِٔڕیبٌ ٔاثٕٔ کّ‬ ‫ثّرزِکێطکرصٌ نّٔاَّیّ ثۆ یّکگرتُی ْێزی کێطکرصٌ نّگّڵ ْێزِکبَی تر ِٔاڵيێکی راست ثێ‪.‬‬ ‫نّٔاَّیّ ئێِٕ ثیر ثکَِّّٔ راستیی ٔ صرٔستیی ثّرزِ کێطکرصٌ ثۆ تبلیکرصَِّٔ ئبسبٌ ثێت‪-‬تَّیب‬ ‫تبلیکرصَِّٔی تبیجّتًَّضثَٕٔی تَّۆنکّکبٌ َّثێ یبٌ جٕٔتٍ یبسٕص تبکٍ‪ .‬تب َّْٕٔکّ ْیچ‬ ‫چّضُّ ْبٔتبیّکی تَّۆنکّ َّثیُرأِ‪ .‬ثّاڵو دیسبثکرصَّ جۆرثّجۆرِکبٌ کّ زاَبیبَی فیزیب‬ ‫ئَّجبيیبٌ صأِ پێطبَی صِصا ْبٔتبی ئّٔ تَّۆنکبَّی کّ ئێًّ صِیجیُیٍ صِثێت ّْزاراٌ جبر نّ‬ ‫پرۆتۆَێک گّٔرِتر ثێت‪ ،‬ئّگّر زۆرتریص َّثێ‪ .‬ئّو تَّۆنکّیّ ثّ راصِیّک لٕرسّ نّ‬ ‫تبلیکرصَِّٔکبَی ئّيڕۆصا َبثیُرێت‪ ،‬ثّاڵو ْیٕایّک ّْیّ ئّو تَّۆنکبَّ نّ پێکضاصِری‬ ‫ْبصرۆَسی(‪ )Hadrons collide‬نّ ژَێڤ ثضۆزرێُِّٔ‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ئبیضیبی ثّرزِسۆجێیی کهیهی صرٔستجَٕٔی ثّرزِکێطکرصٌ ثٕٔ‪ ،‬ثّاڵو چّيکّکبٌ چَّض سبڵێک‬ ‫زٔ​ٔتر ثّ ْۆی نێکۆنیُِّٔی تیۆرییّکبَی نّ سّر تیۆرییّکی تبزِ ّْڵمٕڵیٕ ثَّبٔی تیۆریی‬ ‫رێسًبٌ)‪ )String Theory‬صِستیبٌ پێکرصثٕٔ‪ .‬ثّپێی تیۆریی رێسًبٌ تَّۆنکّکبٌ سبڵ َییٍ ثّڵکٕ‬ ‫ضێٕازێکٍ نّ نّرزیٍ کّ صرێژییبٌ ّْیّ ثّاڵو ثّرزیی ٔ پبَییبٌ َییّ‪ِٔ -‬ک رێسًبَێکی تَّکی‬ ‫ثێکۆتبیی صرێژ‪ .‬تیۆریییّکبَی رێسًبَیص ثّرِٔ ثێکۆتبییّکبًَبٌ صِثبت‪ .‬ثّاڵو ثبِٔڕ ٔایّ کّ نّ‬ ‫ڤێرژَێکی راست ٔ صرٔستضا ثێکۆتبییّکبٌ یّکتر ثسڕَِّٔ‪ .‬ئّيبَّ الیَّێکی سّیرتریطبٌ ّْیّ‬ ‫ئّٔیص ئِّٔیّ ئّٔاٌ تَّیب کبتێک گَٕجبٌٔ کّ فّزا‪-‬کبت صِ صٔ​ٔرایی ثێت‪ ،‬نّکبتێکضا ئّو فّزا‪-‬‬ ‫کبتّی ئێًّ چٕار صٔ​ٔراییّ‪ .‬صِ صٔ​ٔرایی نّٔاَّیّ ّْست ثزٔێٍ ثێت ثّاڵو ئّٔاٌ صِثٍ ثّ کێطّی‬ ‫جضیی کبتێک نّ ثیرت چٕٔثێت ئٕتۆيجێهّکّت نّ چ ضٕێُێک راگرتجێت؟‬ ‫ئّگّر ئّٔاٌ ٌّْ ثۆچیی ئێًّ َبتٕاَیٍ ئّو فرِ صٔ​ٔراییّ زیبصاَّ ثجیُیٍ؟ ثّ پێی تیۆریی رێسًبٌ‬ ‫ئّٔاٌ نّ َبٔ فّزایّکی زۆر ثچٕٔکضا پێچرأَّتِّٔ‪ .‬ثۆ کێطبَی ًََّٕٔیّک نّيّ‪ ،‬رٔ​ٔثّرێکی صٔ​ٔ‬ ‫صٔ​ٔرایی ثٓێُّ ثّرچبٔی سۆت‪ .‬ئێًّ صِڵێیٍ ئّو رٔ​ٔثّرِ صٔ​ٔ صٔ​ٔراییّ‪ ،‬چَٕکّ ثّ تَّیب صٔ​ٔ‬ ‫ژيبرِ( ثۆ ًََّٕٔ تِّٔرِیّکی ئبسۆیی ٔ تِّٔرِیّکی ستَٕٔیی) ثۆ صیبریکرصَی ّْئٕ سبڵّکبَی‬ ‫سّری پێٕیستٍ‪ .‬صٔ​ٔ صٔ​ٔراییّکی تر ثریتییّ نّ رٔ​ٔثّری لبيیطّ‪-‬پالستیکێکی‪-‬يژیٍ{َبی}‪ .‬ثۆ‬ ‫صیبریکرصَی سبڵێک نّٔ فّزایّ‪ ،‬تۆ پێٕیستت ثِّٔیّ ثزاَیت صرێژی َبیّکّ تب ئّٔ سبڵّ چَّضِ‪،‬‬ ‫ّْرِْٔب سبڵّکّ نّ کٕێی صٔ​ٔرایی ثبزَّی َبیّکّصایّ‪ .‬ثّاڵو ئّگّر َبیّکّ زۆر ثبریک ثێت‬ ‫صِتٕاَیت تَّیب ثۆ صیبریکرصَی ضٕێُی سبڵّکّ کّڵک نّ تِّٔرِی صرێژیی َبیّکّ ِٔرثگریت ٔ‬ ‫ئّستٕٔرییّکّی ٔاتّ صٔ​ٔراییّ ثبزَّییّکّی فّرايۆش ثکّیت ‪ّْ .‬رِْٔب ئّگّر ئّستٕٔریی َبیّکّ‬ ‫یّک نّسّر يیهیۆٌ‪-‬يیهیۆٌ –يیهیۆٌ‪-‬يیهیۆٌ –يیهیۆَی ئیُچێک ثێت َبتٕاَرێ صٔ​ٔراییّ ثبزَّییّکّ‬ ‫ثجیُرێ‪ .‬ئّيّ ًََّٕٔی کێطرأی تیۆرییّکبَی رێسًبٍَ کّ صٔ​ٔرایی زیبصِیبٌ ّْیّ‪ -‬ئّٔاٌ ثّ‬ ‫راصِیّکی زۆر چّيبَّٔتِّٔ یبٌ پێچرأَّتِّٔ نّ ْێڵێکی پێٕاَّیی زۆر ثچٕٔکضا کّ َبتٕاَیٍ‬ ‫ثیجیُیٍ‪ .‬نّ تیۆریی رێسًبَضا فرِ صٔ​ٔراییّکبٌ نّ َبٔ فّزایّکی َبٔسۆییضا صِپێچرێُِّٔ کّ صژِ‬

‫‪Page 104‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫نّگّل فّزای سێ صٔ​ٔرایی کّ ئێًّ نّ ژیبَی رۆژاَّصا پێی ئبضُبیٍ‪ِٔ .‬ک نّ صاْبتٕصا صِیجیُیٍ‬ ‫صۆسّ َبٔسۆییّکبٌ تَّیب صیزِ ثّصِرسۆَّکرصٌ َییّ‪ -‬ئّٔاٌ ثبیەسی فیزیبییبٌ ّْیّ‪.‬‬ ‫نّگّڵ گرفتی صٔ​ٔراییّکبٌ‪ ،‬تیۆریی رێسًبٌ ثّ صِست ثبثّتێکی لٕرسی ترِِٔ صَِبڵێُێت‪:‬‬ ‫صِرکّٔتِٕٔ پێُج تیۆریی رێسًبٌ ٔ چَّضیٍ يیهیۆٌ رێگّ ثۆ پێچبَِّٔی فرِ صٔ​ٔراییّکبٌ ثَٕٔیبٌ‬ ‫ّْیّ کّ ثّرگرییکرصٌ نّ ئّگّری ثَٕٔی تیۆریی رێسًبٌ ثّ تیۆرییّکی تبلبَّ ثۆ ّْئٕ ضتێک‪،‬‬ ‫ضّريّزارت صِکبت‪ .‬نّ صِٔرثّری سبڵی ‪ 1994‬صا َّْضێک صِستیبٌ کرص ثّ صۆزیُِّٔی صٔ​ٔ‬ ‫سرٔضتییّکبٌ – کّ تیۆریی رێسًبَیی جیبٔاز ٔ رێگّی جیبٔاز ثۆ پێچبَِّٔی فرِ صٔ​ٔراییّکبٌ‬ ‫پێطکّش صِکبت‪ .‬نّڕاستییضا رێگّکبٌ جیبٔازٌ ثۆ ضرۆڤّی ّْيبٌ صیبرصِ ِٔک ئِّٔی نّ چٕار‬ ‫صٔ​ٔراییضا ّْیّ ‪ّْ .‬رِْٔب ئّٔاٌ ثِّٔش گّیطتٍ کّ (ثّرزِ کێطکرصٌ)یص پێَِٕضیی ثّ تیۆریی‬ ‫ترِِٔ ّْیّ‪ .‬سبَِٔی تیۆرییّکبَی رێسًبٌ ئێستب ثّ تّٔأیی گّیطتَّٕٔ ثّٔ صِرئَّجبيّی کّ‬ ‫پێُج تیۆرییّکّی رێسًبٌ ٔ ثّرزِ کێطکرصٌ تَّیب َزیک ثَِّٕٔٔیّکٍ نّ تیۆرییّکی زۆر ریطّیی‬ ‫تر کّ ثۆ ّْئٕ ثبرٔصۆسّ جیبٔازِکبٌ راست صِرصِچێ‪.‬‬ ‫تیۆریییّ زۆر ریطّییّکّ ِٔک پێطتر ثبسًبَکرص َبٔی ‪-M‬تیۆریی نێُرأِ‪ .‬کّس َبزاَێت (‪ِ)M‬کّ نّ‬ ‫چییِّٔ ْبتِٕٔ نّٔأَّیّ نّ سّرِکیی (‪ ،)Master‬يٕعجیزِ(‪ )Miracle‬یبٌ َٓێُیی (‪ِِٔ )Mystery‬‬ ‫ِٔرگیراثێت یبٌ نّ ّْر سێکیبَِّٔ ثێت‪ .‬سّڵک ْێطتب تێضِکۆضٍ سرٔضتی (‪– M‬تیۆریی) پّی پێ‬ ‫ثّرٌ‪ ،‬ثّاڵو نّٔاَّیّ ئّيّ يٕيکیٍ َّثێت‪ .‬ثّ پێچّٔاَّی چبِٔڕٔاَی زاَب فیزیبییّ‬ ‫تراصیسیۆَّکبَِّٔ یّک تیۆریی ٔ فۆريّڵّکرصٌ ثۆ ضرۆڤّی سرٔضت ثَٕٔی َییّ‪ .‬نّٔاَّیّ ثۆ راڤەی‬ ‫گّرصٔ​ٌٔ ئێًّ َبچبر ثیٍ تیۆریی جیبٔاز نّ ثبرۆصۆسی جیبٔازصا ثّکبر ثٓێُیٍ‪ّْ .‬ر تیۆرییّک‬ ‫نّٔاَّیّ ڤێرژَێکی دّلیمّت ثێت‪ ،‬ثّاڵو ثّ پێی يۆصێهی ریبنیزيی –ٔاثّستّ کّ تیۆرییّکبٌ ئّٔ‬ ‫کبتّی پێطجیُیّکبَیبٌ ِٔک یّک ثێت صِکَّّٔ سّر یّک ٔاتّ نّٔ ثبرٔصۆسّصا صِکرێت‬ ‫ّْرصٔ​ٔکیبٌ ثّکبر ثٓێُرێٍ‪.‬‬ ‫چ (‪-M‬تیۆریی) ِٔک صاڕضتُێکی تَّیب یبٌ ِٔک رِْێڵّیّک نّ تیۆریییّکبٌ ثَٕٔی ّْثێت ئێًّ‬ ‫ثڕێک نّ تبیجّتًَّضییّکبَی صِزاَیٍ ‪ .‬پێطٕەست‪– M ،‬تیۆریی ّْڵگری یبزصِ صٔ​ٔرایی فّزا‪-‬کبتّ‬ ‫َّک صِ صٔ​ٔرایی‪ .‬تیۆریستّکبَی رێسًبٌ ثۆ يبِٔیّکی صرێژ گٕيبَیبٌ نّ پێطجیُییّکبَی صِ‬ ‫صٔ​ٔرایی ّْثٕٔ‪ .‬پێیبٌ ٔاثٕٔ صِثێت راستجکرێتِّٔ‪ .‬کبرِکبَی صٔایی پێطبَیضا کّ یّک صاَّ صٔ​ٔرایی‬ ‫چبٔپۆضیی نێکرأِ‪– M .‬تیۆریی صِتٕاَێت ْبٔزِيبٌ ّْڵگری رێسًبَّ نّریِٕکبٌ ‪vibrating strings‬‬ ‫‪ّْ ،‬ڵگری تَّۆنکّ سبڵییّکبٌ‪ ،‬ثّرگّ ‪ membranes‬صٔ​ٔ‪-‬صٔ​ٔراییّکبٌ ٔ پّڵّ‪ blob‬سێ‪ -‬صٔ​ٔراییّکبٌ‬ ‫ثێت ّْرِْٔب ئّٔ تَّبَّی کّ ثّرجّستّثَٕٔیبٌ ئبسبٌ َییّٔ نّ فّزاصا ثّ صٔ​ٔرایی تَّبَّت‬ ‫زیبتر نّ َۆ صٔ​ٔرایی صِر صِکٌّٔ‪ .‬ئّو تَّبَە َبٔی پی –ثراَیبٌ (‪ )Brane‬نێُرأِ کّ (‪ P‬ژيبرِی‬ ‫سفر تب َۆ ِٔرصِگرێت)‬

‫‪Page 105‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫َبیّکبٌ ٔ ْێڵّکبٌ‪ :‬صاَّیّک َبی صٔ​ٔ صٔ​ٔراییّ ثّاڵو ئّگّر تیرِکّی ثّ‬ ‫ئَّضازِی پێٕیست کّو ثێت یبٌ نّ ئّصایّکی صٔ​ٔرِِٔ سّیری ثکرێت ٔا صێتّ‬ ‫پێطچبٔ کّ یّک صٔراییّ ِٔک ْێڵێکی راست‪.‬‬ ‫چی صِتٕاَیٍ صِرثبرِی ئّٔ ژيبرِ زۆراَّی رێگّکبٌ ثۆ‬ ‫ئّی صِرثبرِی ژيبرِیّکی ثێئَّضازِ نّ پێچبَِّٔی صٔ​ٔراییّ ثچٕٔکّکبٌ؟ نّ (‪- M‬تیۆریی) صا ئّو‬ ‫زیبصِ صٔ​ٔراییبَّی فّزا َبتٕاَرێ ثّ ّْئٕ رێگّیّک ثپێچرێُِّٔ‪ .‬يبتًبتیکی تیۆرییّکّ رێگّکبَی‬ ‫پێچبَِّٔی فّزای َبِٔکیی{نۆکبڵیی} کّيکرصٔ​ِٔتِّٔ‪ .‬ضێِٕی ٔرصی فّزا نۆکبڵییّکبٌ ثّ ْۆی صٔ​ٔ‬ ‫ثڕی َّگۆڕی فیزیبیی ِٔک ثبرگّی ئّنیکترۆٌ ٔ سرٔضتی کبرنێکی َێٕاٌ تَّۆنکّ سّرِتبییّکبٌ‬ ‫صیبری صِکرێت‪ .‬ثّ ٔاتبیّکی تر ئِّٔ صِرکّٔتّی یبسبکبَی سرٔضت صیبری صِکبت‪ .‬ئێًّ صِڵێیٍ "‬ ‫صِرکّٔتّ‪ " apparent‬يّثّستًبٌ یبسبیّکّ کّ ئێًّ نّ گّرصٔ​َٔضا ثّتبلیکرصَِّٔ صِزاَیٍ‪ -‬یبسبی‬ ‫چٕار ْێزِکّ ٔ سُٕٔرِکبَی ِٔک ثبرستبیی ٔ ثبرگّ‪،‬تبیجّتًَّضیی تَّۆنکّ سّرِتبییّکبٍَ ٔ‬ ‫ثَٕٔیبٌ ّْیّ‪ .‬ثّاڵو یبسب ریطّییّکّ زیبتر نّ ‪-M‬تیۆریی صا صِثیُرێت‪.‬‬ ‫یبسبکبَی ئێى‪-‬تیۆریی ئّٔ ّْنّ صِڕِسسێٍُ ثۆ گّرصٔ​َٔی جیبٔاز ثّ صِرکّٔتّی یبسبی جیبٔازِِٔ‬ ‫ثّ پێی ئِّٔی چۆٌ فّزا َبٔسۆییّکّ پێچراثێتِّٔٔ تێگّیطتًُبٌ ّْثێ؟ ‪- M‬تیۆریی ثڕێک‬ ‫چبرِسّری ّْیّ کّ رێگّ صِصات ثۆ ثَٕٔی ژيبرِیّکی زۆر فّزا َبٔسۆییّ جیبٔازِکبٌ‪ ،‬رَِگّ ثّ‬ ‫ژيبرِی ‪ 10500‬ثێت‪ ،‬ئّيّش يبَبی ئِّٔیّ پێطجیُیی‪ 10500‬گّرصٔ​َٔی جیبٔاز صِکبت ّْر کبيّیبٌ‬ ‫ثّ یبسبی تبیجّت ثّ سۆیِّٔ‪ .‬ثۆ تێگّیطتٍ نّو ژيبرِیّ‪ ،‬ثیر نّيّ ثکِّٔ‪ ،‬ئّگّر َّْضێک‬ ‫ثَِّٕٔٔر ثتٕاٍَ یبسب پێطجیُییکرأِکبٌ ثۆ ّْر گّرصٔ​َٔێک نّ یّک يیهی چرکّصا ضییجکَِّّٔ ٔ نّ‬ ‫ثیگ ثبَگِّٔ صِستیبٌ ثّو کبرِ کرصثێت ‪ 1020‬صاَّیبٌ تب ئّو کبتّ ژيبرصٔ​ِٔ‪ ،‬ثێئِّٔی پطٕٔی‬ ‫چبیی سٕصارصَِّٔیّکیطیبٌ صاثێت‪.‬‬

‫‪Page 106‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫چَّضیٍ سەتّ نّئّثّر َیٕتٍ پێطبَیضا کّ ْبٔکێطّ يبتًبتیکییّکبٌ صِتٕاَرێ ٔا ئبيبصصِ ثکرێٍ ثّ‬ ‫صرٔستییّکی سّرسٕڕْێُّرِِٔ ضرۆڤّی کبرنێکی تَّّکبٌ نّسّر زِٔیی ٔ فّنّکّکبٌ ثکٌّ‪ .‬ئّيّ‬ ‫زاَبکبَی ْبَضِصا ثۆ ئِّٔی ثبِٔڕ ثٓێٍُ ثِّٔی ّْئٕ ٔرصِکبرییّکبَی تّٔأی گّرصٔ​ٌٔ صِکرێ نّ‬ ‫ثّرصِستًبَضا ثێت ثّ يّرجێ ئێًّ صڵُیب ثیٍ کّ تیۆرییّکی تبیجّت ثّ تٕاَبی دیسبثکرصَی‬ ‫ٔرصِِٔ نّ ثّرصِستًبَضا ّْثێت‪.‬‬ ‫َبصڵُیبیی کٕاَتّو ْبت ‪ ،‬فّزای چّيبِٔ ْبت‪ ،‬کٕارکّکبٌ ْبتٍ‪ ،‬رێسًبَّکبٌ ٔ زۆر صٔ​ٔراییّکبٌ‬ ‫ْبتٍ ‪ ،‬نّ صٔاییضا ثّرئَّجبيی کبرِکّ ثٕٔ ثّ ‪ 10500‬گّرصٔ​ٌٔ ّْر یّکّی ثّ یبسبی جیبٔازِِٔ‪،‬‬ ‫تَّیب یّکێکیبٌ ئّو گّرصٔ​َّٔیّ کّ ئێًّی تێضایٍ ٔ زاَیبرییًبٌ صِرثبرِی ّْیّ‪ .‬ئۆيێضی ریطّیی‬ ‫زاَبیبَی فیزیب ثۆ صرٔستکرصَی تیۆرییّکی تَّیب کّ ضیکبری ّْئٕ صِرکّٔتّ یبسبکبٌ ثکبت‬ ‫نّٔاَّیّ َبچبر ثیٍ ٔازی نێ ثێُیٍ‪ .‬ئّيّ نّ کٕێ ئێًّ ثّ جێضِْێڵێت؟ ئّگّر (‪-M‬تیۆریی) ئیجبزِی‬ ‫صِرزٌِ یبسبی صِرکّٔتّ ثّ ئێًّ صِصات‪ ،‬چۆٌ ئێًّ صِگّیٍ ثّ سّرئَّجبيی ئّو‬ ‫‪10500‬‬ ‫گّرصٔ​َّٔی کّ یبسبکبٌ ثۆ ئێًّ رٔ​ٌٔ ٔ ئبضکراٌ ؟ ّْرِْٔب ئّی گّرصٔ​َّٔ يٕيکیُّکبَی تر چۆٍَ؟‬

‫‪Page 107‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

www.dengekan.com

Page 108

‫‪6‬‬

‫***‬ ‫ّْڵجژارصَی گّرصٔ​َّٔکّيبٌ‬ ‫(‪)Choosing Our Universe‬‬ ‫ثّگٕێرِی ئّفسبَّی سّڵکی ثۆضۆَگۆ(‪ )Boshongo‬نّ َبِٔڕاستی ئّفریمب‪ ،‬نّ سّرِتبصا تَّیب‬ ‫تبریکیی ٔ ئبٔ نّ گّڵ سٕصای گّٔرِی ثٕيجب(‪ )Bumba‬ثَٕٔیبٌ ّْثِٕٔ‪ .‬رۆژێک ثٕيجب تٕٔضی زگ‬ ‫ئێطّ ثٕٔ‪ ،‬ثّ سّر سۆرصا رضبیِّٔ‪ .‬نّٔ کبتّصا سۆر ثڕێک نّ ئبِٔکبَی ٔضک کرصٔ زِٔیی صِرکّٔت‪.‬‬ ‫ثّاڵو ْێطتب ثٕيجب ّْر ئێطی يبثٕٔ‪ ،‬تۆزێک زیبتر رضبیِّٔ‪ .‬يبَگ‪ ،‬ئّستێرِکبٌ ٔ ثڕێک نّ‬ ‫ٔ تیًسبح ٔ کیسّڵ ٔ نّ کۆتبییضا يرۆڤ صِرکّٔتٍ‪.‬‬ ‫گیبَهّثّراٌ ِٔک ثّٔر‪leopard‬‬ ‫يبیب(‪)Mayans‬کبَی يّکسیک نّ َبِٔڕاستی ئّيێریکب ْبٔضێِٕی ئّيّ صِرثبرِی سّرصِيێک کّ‬ ‫ثّس سٕصأَِضی صرٔستکّر نّگّڵ ئبسًبٌ ٔ صِریب ثَٕٔی ّْثِٕٔ‪ .‬چیرۆکێک صِگێڕَِّٔ‪ ،‬نّ‬ ‫ئّفسبَّی يبیبکبَضا ئبفرێُّر غّيجبری ئِّٔ ثٕٔ‪ ،‬کّس َبیپّرستێ ثۆیّ زِٔیی‪ ،‬کێِٕکبٌ‪،‬‬ ‫صرِستّکبٌ ٔ زۆرثّی گیبَهّثّراَی صرٔست کرص‪ .‬ثّاڵو گیبَهّثّراٌ لسّیبٌ َّصِکرص ثۆیّ ثڕیبریضا‬ ‫يرۆڤّکبٌ صرٔست ثکبت‪.‬‬ ‫سّرِتب ئّٔاَی نّ لٕڕ ٔ سۆڵ صرٔستکرص‪ ،‬ثّاڵو ئّٔاٌ زۆر ثێًبَب لسّیبٌ صِکرص‪ ،‬ثۆیّ نّ َبٔی ثرصٌ‬ ‫ٔ جبرێکیتر صِستی پێکرصِِٔ‪ ،‬ئّيجبرِیبٌ نّ صار صرٔستی کرصٌ‪ ،‬ثّاڵو زۆر سبٔ​ٔسهیچک ثٌٕٔ‪ ،‬ثۆیّ‬ ‫ثڕیبریضا ئّٔاَیص نَّبٔ ثّرێت‪ ،‬ثّاڵو ئّٔاٌ ثۆ َبٔ صارستبَّکبٌ ّْڵٓبتٍ‪ ،‬ثّ صرێژایی‬ ‫ّْڵٓبتُّکّیبٌ تۆزێک گۆراَکبریی ثّسّر کّيٕکٕڕییّکبَیبَضا ْبت‪ ،‬ئِّٔی نێی ثّرّْو ْبت‬ ‫ئّٔاٌَّ کّ ئّيڕۆ يّیًَٕٔیبٌ پێ صِڵێیٍ‪.‬‬ ‫ئبفرێُّر صٔای ضکستّ ضّريٓێُّرِکّی‪ ،‬نّ کۆتبییضا فۆريّڵّیّکی صۆزییِّٔ کّ کبری صِکرص‪ .‬ئِّٔ‬ ‫ثٕٔ‪ ،‬یّکّو يرۆڤی ثّ کّڵکِٕرگرتٍ نّ گًَّّضبيیی زِرصٔ سپیی صرٔستکرص‪ .‬نّ ئّيڕۆصا ئێًّ‬ ‫ئیسبَۆڵ(‪ )Ethanol‬نّ گًَّّضبيیی صرٔست صِکّیٍ ثّاڵو تب ئێستب پێَِٕضییّک نّ َێٕاٌ سّڵکّ‬ ‫ضبکبرِ صرٔستکرأِکّی ئبفرێُّر‪ ،‬نّ گّڵ ئّٔ ضتبَّی صِیشٕاتِّٔ‪ ،‬جێضِستی سٕصایبٌ پێِٕ صیبر‬ ‫َییّ‪.‬‬ ‫ئّفسبَّی ئبفراَضَی گّرصٔ​ٌٔ‪ِٔ ،‬ک ئّٔاَّی سّرِِٔ ّْئٕی ّْٔڵضاَّ ثۆ ِٔاڵيضأَِّی ئّٔ‬ ‫پرسیبراَّی ئێًّ نّو کتێجّصا ثّصٔایضا صِگّڕێییٍ‪ :‬ثۆچیی گّرصٔ​ٌٔ ثَٕٔی ّْیّ؟ ثۆچیی‬ ‫گّرصٔ​َّٔکّ ثّو ضێِٕیّیّ کّ ْبتِٕٔ؟ تٕاَبییّکبًَبٌ ثۆ ٔاڵيضأَِّی ئّو پرسیبرِ نّ سّرصِيی‬ ‫‪Page 109‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫گرییک(‪)Greek‬ی کۆَِّٔ ثّ ْێٕاضیی گّضّی سَّضٔ​ِٔ کّ زۆرتریٍ گۆڕاَکبرییّکّ نّ سەتّی‬ ‫پێطٕٔصا رٔیضأِ‪ .‬ثّ سّرَجضاٌ ثّٔ ْێزٔ ثبکگرأَضِی نّ ثّضّکبَی پێطٕٔصا ِٔريبَگرتِٕٔ ئێستب‬ ‫ئێًّ ئبيبصِیٍ‪ِٔ ،‬اڵيی پرسیبرِکبٌ ثضِیُِّٔ‪ .‬ضتێکی َٕێ ئّگّر صِرثکّٔێت‪ ،‬ئِّٔیّ کّ گّرصٔ​ٌٔ‬ ‫زۆر تبزِ صرٔست کراثێت یبٌ ثَٕٔی يرۆڤ يبِٔیّکی زۆرکّيّ ثّ پێی يێژٔ​ٔی گّرصٔ​ٌٔ‪.‬‬ ‫پێطکّٔتُّکبَی رِگّزی يرۆڤ نّ زاَیٍ ٔ تّکُّنۆژیبصا یّکجبر سێرایّ ثۆیّ ئّگّر يرۆڤ‬ ‫يیهیۆَّْب سبڵ ثژیبیّ َّْٕٔکّ صِسّاڵتضارییّکّی ثّسّر گّرصٔ​َٔضا یّکجبر زیبتر صِثٕٔ‪.‬‬ ‫ثّ پێی صِلّ کۆَّکبٌ‪ ،‬سٕصا ئبصِو ٔ دّٔای تَّیب نّ ضّش رۆژی ئبفراَضَضا صرٔستکرص‪ .‬لّضّ‬ ‫ئٕضّر(‪ )Ussher‬پێطّٔای ئبیرنَّض(‪ )Ireland‬نّ سبڵی ‪ 1625‬تب ‪ 1656‬تَّبَّت سبڵی سّرِتبی‬ ‫زِٔیی ثّ ٔرصییّکی یّکجبر زۆرِِٔ پێطجیُیی کرصثٕٔ‪ .‬ثّڕای ئّٔ جیٓبٌ نّ کبتژيێر َۆی‬ ‫سّرنّثّیبَی ‪ 27‬ی ئۆکتۆثّری سبڵی ‪ 4004‬ی پێص زاییٍ صِستی پێکرصٔ​ِٔ‪ .‬ئێًّ تێڕٔاَێُێکی‬ ‫جیبٔازيبٌ ّْیّ ‪ ،‬يرۆڤ تبزِ صرٔست ثَٕٔە ثّاڵو سّرِتبی گّرصٔ​ٌٔ ثۆ ‪ 13.7‬ثیهیۆٌ سبڵ نّئّ‬ ‫پێص صِگّڕێتِّٔ ‪.‬‬ ‫یّکّو ثّڵگّی زاَستیی کّ گّرصٔ​ٌٔ سّرِتبی ّْیّ ثۆ سباڵَی ‪ِ 1920‬کبٌ‪ ،‬صِگّڕێتِّٔ‪ِٔ .‬ک نّ‬ ‫ثّضی سێضا ثبسًبَکرص نّٔ کبتّصا زۆرثّی زاَبکبٌ ثبِٔڕیبٌ ٔاثٕٔ گّرصٔ​ٌٔ ِٔستبِٔ ٔ ّْيیطّ‬ ‫ّْثِٕٔ‪ .‬ثّاڵو ثّڵگّی صژ ثّيّ ثّ ضێٕازی َبڕاستّٔسۆ نّسّر ثُبغّی ثیُیُّکبَی ئیضٔیٍ ّْثڵ(‬ ‫‪ ِِٔ)Edwin Hubble‬ثٕٔ‪ ،‬ئّٔ کّڵکی نّ تیهسکۆپێکی ‪ 100‬ئیُچیی نّ سّر کێٕی ٔیڵسٍ( ‪،)Wilson‬‬ ‫گرص ٔ ّْڵّتّکبَی سّر پبسبصیُب(‪)Pasadena‬ی کبنیفۆرَیب(‪ِٔ )California‬رصِگرت‪ .‬ثّ ضیکرصَِّٔی‬ ‫ضّثَّگی ئّٔ رٔ​َٔبکییّی نّ کۆيّڵّ ئّستێرِکبَِّٔ صِْبتٍ‪ّْ .‬ثڵ گّیطت ثّٔ صِرئَّجبيّی‬ ‫َزیکّی ّْئٕ کۆيّڵّ ئّستێرِکبٌ نّ ئێًّ صٔ​ٔر صِکَِّّٔٔ ٔ صٔ​ٔرِکبٌ سێراتر صٔ​ٔر صِکَِّّٔٔ‪.‬‬ ‫نّ سبڵی ‪ 1929‬صا ئّٔ ثّ ثاڵٔکرصَِّٔی یبسبیّک‪ ،‬ثّ پێی رێژِی گريۆڵّثَٕٔی کۆيّڵّ‬ ‫ئّستێرِکبٌ نّگّڵ صٔ​ٔرییّکبَیبَضا نّ ئێًِّٔ کبری صِکرص‪ ،‬پێطبَیضا گّرصٔ​ٌٔ صِکطێت‪ .‬ئّگّر‬ ‫ئّيّ راست ثێت صِثێت گّرصٔ​ٌٔ نّ پێطضا ثچٕٔکتر ثٕٔثێت‪ .‬نّڕاستییضا ئّگّر ئێًّ ثۆ راثرصٔ​ٔیّکی‬ ‫زۆر صٔ​ٔر ثگّڕێیُِّٔ صِگّیٍ ثّضٕێُێک کّ ّْئٕ يبصصِ ٔ ٔزِ نّ ضٕێُێکی زۆر ثچٕٔکضا‪ ،‬ضٕێُێكی‬ ‫نّ راصِثّصِر چڕٔ گّرو‪ ،‬چڕ ثٕٔثێتُِّٔ‪ .،‬ئّگّر ثّ ئَّضازِی پێٕیست ثگّڕێیُِّٔ ثۆ صٔأِ ثّ‬ ‫سّرِتبی ّْئٕ ضتێک صِگّیٍ‪ ،‬ثّٔ رٔ​ٔصأِی کّ َبٔی تّلیُِّٔ گّٔرِکّ (ثیگ ثبَگ) ی نێُرأِ‪.‬‬ ‫ئّٔ ئبیضیبیّی گّرصٔ​ٌٔ صِکطێت تبيی نّصِيضا ضیرییُّ‪ .‬ثۆ ًََّٕٔ ئێًّ يّثّستًبٌ ئِّٔ َییّ‬ ‫کّسێک ثتٕاَێت ثّ رٔ​ٔسبَضَی صیٕاری سبَِٕٔکّی کّ صار تٕٔیّکی گّٔرِ نّدّٔضّکّیضا ثێت‪،‬‬ ‫دّيبيێک نّجێگّی صرٔست ثکبت‪ .‬کطبَی فّزا ثّ يبَبی ئِّٔیّ ئّصای َێٕاٌ صٔ​ٔ سبڵی گّرصٔ​ٌٔ‬ ‫زیبص صِکبت‪ .‬ئبیضیبکّ نَّبٔ ثبسّ سّرثّگۆثَّضِکبَی ‪ِ 1930‬کبَِّٔ ْبتّ صِرِِٔ‪،‬‬ ‫ثّاڵو یّکێک نّ ثبضتریٍ رٔ​َٔکرصَِّٔ يیتبفۆرییّکبٌ ثۆ نّثّرچبٔگرتُی ئّيّ‪ ،‬نّالیٌّ‬ ‫ئّستێرَِبسی زاَکۆی کبيجریج‪ ،‬ئبرسّر ئێضیُگتۆٌ(‪ ِٔ)Arthur Eddington‬پێطکّضکرا ‪ .‬ئێضیُگتۆٌ‬ ‫ثۆچَٕٔی ٔاثٕٔ‪ ،‬کطبَی گّرصٔ​ٌٔ ِٔک کطبَی ثبڵۆٌ ٔایّ ٔ ّْئٕ کۆيّڵّ ئّستێرِکبَیص نّ‬ ‫‪Page 110‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫سبڵّکبَی سّر ثبڵۆَّکّ ئۆلرِیبٌ گرتِٕٔ‪ .‬ئّو ًََّٕٔیّ نّ کطبٌ ثّ جٕاَیی ضرۆڤّی ئِّٔ صِکبت‬ ‫ثۆچیی کۆيّڵّ ئّستێرِ صٔ​ٔرِکبٌ سێراتر نّ کۆيّڵّ ئّستێرِ َزیکّکبٌ صٔ​ٔر صِکَِّّٔٔ‪.‬‬ ‫ثۆ ًََّٕٔ ئّگّر َیِٕتیرِی ثبڵۆَّکّ نّ کبتژيێرێکضا صٔ​ٔلبت ثجێتِّٔ‪ ،‬صٔ​ٔریی َێٕاٌ صٔ​ٔ گەنە‬ ‫ئّستێرِی سّر ثبڵۆَّکّش نّ کبتژيێرِکّصا صٔ​ٔ لبت صِثێتِّٔ‪ .‬ئّگّر نّ کبتێکضا صٔ​ٔریی َێٕاَیبٌ‬ ‫‪ 1‬ئیُچ ثێت صٔای یّک کبتژيێر صٔ​ٔرییّکّ صِثێت ثّ ‪ 2‬ئیُچ ٔ ئّٔاٌ ثّ سێرایی ‪ 1‬ئیُچ نّ‬ ‫کبتژيێرێکضا نّ یّک صٔ​ٔرصِکَِّّٔٔ‪ .‬ثّاڵو ئّگّر نّ سّرِتبِٔ جیبٔازی صٔ​ٔرییبٌ نّ یّکتر ‪ 2‬ئیُچ‬ ‫ثێت صٔای یّک کبتژيێر صٔ​ٔرییّکّ صِثێت ثّ ‪ 4‬ئیُچ‪ ،‬کّٔاتّ ثّ َرسی ‪ 2‬ئیُچ نّ کبتژيێرێکضا نّ‬ ‫یّک صٔ​ٔرصِکَِّّٔٔ‪ .‬ئّيّ ْۆکبری ئِّٔثٕٔ ّْثڵ رایگّیبَض‪ :‬ئّٔ گەنە ئّستێراَّی نّ ئێًِّٔ‬ ‫صٔ​ٔرترٌ ثّ سێراییّکی زیبتر نّ ئێًّ صٔ​ٔر صِکَِّّٔٔ‪.‬‬ ‫گریُگّ نِّٔ ثگّیٍ کطبَی فّزا ئّٔ ٔاتبیّ َبگّیَّێت کّ لّثبرِی تَّّ يبصییّکبٌ ِٔک گەنە‬ ‫ئّستێرِ‪ ،‬سێٕ‪ ،‬ئّستێرەی تەَیب‪ ،‬ئّتۆو یبٌ ّْر تَّێکی تر کّ ثّ ْۆی کۆيّڵێ ْێزِِٔ پێکِّٔ‬ ‫ْێڵڕأَّتِّٔ صِگۆڕێت‪ .‬ثۆ ًََّٕٔ ئّگّر ثێییٍ ثبزَّیّک ثّ صِٔری ثۆڵێک کۆيّڵّ ئّستێرِی سّر‬ ‫ثبڵۆَّکّصا ثکێطیٍ‪ ،‬کبتێک ثبڵۆَّکّ صِکطێت ثبزَّکّ گّٔرِ َبثێتِّٔ‪ .‬ثّڵکٕ ثّ ْۆی ئِّٔی‬ ‫کۆيّڵّ ئّستێرِکبٌ ثّ ْێزی کێطکرصٌ پێکِّٔ ثّسترأَّتِّٔ‪ ،‬کبتێک ثبڵۆَّکّ گّٔرِ صِثێتِّٔ‪،‬‬ ‫ثبزَّکّٔ کۆيّڵّ ئّستێرِکبَی َبٔی لّثبرِ ٔ پّیکّرثَّضییّکّی سۆیبٌ صِْێڵُِّٔ‪ .‬گریُگیی ئّيّ‬ ‫نِّٔصایّ ئێًّ کبتێک صِتٕاَیٍ کطبَّکّ ثپێٕیٍ کّ ئبيرازِکبًَبٌ‪ ،‬لّثبرِکبَیبٌ َّگۆڕ ثێت‪ .‬ئّگّر‬ ‫ّْئٕ ضتێک ثۆ کطبٌ سّرثّست ثێت‪ ،‬کّٔاثٕٔ ئێًّٔ پێٕاَّکبًَبٌ ٔ تبلیگّکبًَبٌ ٔ ّْئٕ‬ ‫ضتێکی تریص ثّ رێژِیّکی َّگۆڕ صِکطێٍ ٔ ئێًّ ْیچ جۆرِ جیبٔازییّک َبثیُیٍ‪.‬‬

‫ثبڵۆَی گّرصٔ​ٌٔ‪ :‬ئّصای کۆيّڵّ ئّستێرِکبٌ نّ ئێًّ زیبتر صِثێت ئّگّر ٔای‬ ‫صاثُێیٍ گّرصٔ​ٌٔ ّْئٕی ثّسّر ثبڵۆَێکی گّٔرِِٔیّ‪.‬‬ ‫‪www.dengekan.com‬‬ ‫‪Page 111‬‬

‫ئِّٔی کّ گّرصٔ​ٌٔ صِکطێت ثۆ ئبیُطتبیٍ ّْٔاڵ ثٕٔ‪ ،‬ثّاڵو ئّگّری ئِّٔی کۆيّڵّ ئّستێرِکبٌ نّ‬ ‫یّک صٔ​ٔرصِکَِّّٔٔ چَّض سبڵێک پێص ثاڵٔثَِّٕٔٔی ٔتبرِ زاَستییّکبَی ّْثڵ ثّ ضێِٕی تیۆریی‬ ‫نّ ْبٔکێطّکبَی ئبیُطتبیُضا صِرکّٔتجٕٔ‪.‬‬ ‫نّ سبڵی ‪1922‬صا زاَبی فیزیب ٔ يبتًبتیکی رٔ​ٔسیی ئّنێکسبَضِر فریضيٌّ(‪)Alexander friedmann‬‬ ‫نێکۆڵیُِّٔی نّسّر ئِّٔ کرص‪ ،‬چیی رٔ​ٔصِصات نّ گّرصٔ​َٔێکضا کّ نّسّر صٔ​ٔ گریًبَّی زۆر سبصِی‬ ‫يبتًبتیکیی ثیُب کراثێت؟ گّرصٔ​ٌٔ نّ ّْئٕ ئبراستّکبَضا چَٕٔیّک صێتّ پێطچبٔ‪ّْ ،‬رِْٔب نّ ّْر‬ ‫سبڵێکِّٔ سّیری ثکّیت یّک ضتّ‪ .‬ئێًّ ئێستب صِزاَیٍ گریًبَّی یّکّيی فریضيٌّ ثّ تّٔأیی‬ ‫راست َییّ‪ -‬سۆضجّستبَّ گّرصٔ​ٌٔ نّ ّْئٕ ئبراستّکبَضا چَٕٔیّک َییّ! ئّگّر ئێًّ نّ‬ ‫ئبراستّیّکِّٔ سّیری سّرِِٔ ثکّیٍ نّٔاَّیّ سۆر ثجیُیٍ‪ ،‬نّ ئبراستّیّکی ترِِٔ يبَگ ٔ نّ‬ ‫ئبراستّیّکی تریطِّٔ نّٔاَّیّ صٔ​ٔرگّی ضّيطّيّ کٕێرِ سٕێُشۆرِکبٌ ثجیُیٍ‪.‬‬ ‫ثّاڵو گّرصٔ​ٌٔ تب راصِیّکی زۆر نّ ّْئٕ ئبراستّکبَضا چَٕٔیّک سۆی صَِٕێُێت کبتێک نّ‬ ‫پێِٕرێکی ‪ scale‬زۆرزۆر ئّصا صٔ​ٔرِِٔ تَّبَّت صٔ​ٔرتر نّ پێِٕری َێٕاٌ کۆيّڵّ ئّستێرِکبَِّٔ‬ ‫سّیری ثکّیٍ‪ .‬ئّيّ زۆرثّی کبت ِٔک سّیرکرصَی صارستبَێک ٔایّ کّ نّسّرِِٔ نَّبٔ‬ ‫فڕۆکّیّکِّٔ سّیری صِکّیٍ‪ .‬ئّگّر ئێِٕ ثّ ئَّضازِی پێٕیست نّ صارستبَّکِّٔ َزیک ثٍ صِتٕاٍَ‬ ‫گّاڵی صارِکبٌ ثّ تبک ٔ تۆق ثجیٍُ یبٌ الی کّو صرِستّ کبٌ ٔ ثۆضبیی َێٕاَیبٌ ثجیٍُ‪ .‬ثّاڵو‬ ‫ئّگّر ئێِٕ زۆر نّ سّرِِٔ سّیری ثکٌّ ثّ ضێٕازێک پَّجّ کّڵّ راثگری يبیهێکی صٔ​ٔجب نّ‬ ‫صرِستّکبٌ صاثپۆضێت صارستبَّکّ صِثێت ثّ سبیّیّکی سّٔزی چَٕٔیّک‪ .‬ئّٔکبت ئێًّ صِڵێیٍ‬ ‫نّو پێِٕرِِٔ صارستبَّکّ چَٕٔیّکّ‪.‬‬ ‫ثّ پێی ئّو گریًبَّیّ‪ ،‬فریضيٌّ تٕاَی ضیکبرێک ثۆ ْبٔکێطّکبَی ئبیُطتبیٍ ثضۆزێتِّٔ‪ .‬نّٔێضا‬ ‫گّرصٔ​ٌٔ صِکطێ ثّٔ ضێِٕیّی ّْثڵ راستییّکّی سّنًبَضثٕٔ‪ .‬نّ يۆصێهّ تبیجّتّکّی فریضيَّضا‬ ‫گّرصٔ​ٌٔ نّ سبڵی سفرِِٔ صِست صِکبت ثّ کطبٌ ٔ لّثبرِکّی صِکطێت تب ْێزی راکێطّری‬ ‫کێطکرصٌ ‪ gravitational attraction‬کّو صِکبتِّٔ ٔ سّرئَّجبو صِثێت ثّ ْۆی صاڕيبٌ ثّسّر‬ ‫سۆیضا‪ ( .‬صٔ​ٔ جۆر ضیکبری تر ثۆ ْبٔکێطّکبَی ئبیُطتبیٍ ّْر ثّ پێی گریًبَّکبَی فریضيٌّ ٌّْ‪،‬‬ ‫نّ یّکێکیبَضا کطبَی گّرصٔ​ٌٔ صرێژِی صِثێت ثۆ ّْيیطّ ثّاڵو تۆزێک ثّ ْێٕاضیی ‪ ،‬نّ یّکێکی‬ ‫تریبَضا سێرایی کطبَی گّرصٔ​ٌٔ کّيضِثێتِّٔ ثّرِٔ سفر ثّاڵو ّْرگیز پێی َبگبت)‪.‬‬ ‫فریضيٌّ چَّض سبڵێکی کّو صٔای ئّو ثّرّْيّ‪ .‬کۆچی صٔایی کرص‪ .‬ئبیضیبکّی ثّ ََّبسرأیی‬ ‫يبیِّٔ تب صۆزیُِّٔکّی ّْثڵ ْبت‪ .‬ثّاڵو نّ سبڵی ‪1927‬صا پرۆفێسّرێکی فیزیب ٔ لّضّیّکی‬ ‫کبسۆنیکیی رۆيب ثّ َبٔی جۆرج نّيبیتر(‪ )Lemaître‬ئبیضیبیّکی ْبٔضێِٕی پێطُیبر کرص‪ :‬ئّگّر‬ ‫ضٕێُپێی يێژٔ​ٔی گّرصٔ​ٌٔ ثۆ راثرصٔ​ٔ ّْڵگریُِّٔٔ ثۆ صٔأِ ثگّڕێیُِّٔ‪ ،‬گّرصٔ​ٌٔ ثّ ثچٕٔکتر ٔ‬ ‫‪Page 112‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫ثچٕٔکتر صِثیُیٍ تب صِگّیٍ ثّ رٔ​ٔصأی ئبفراَضٌ‪ -‬ئێًّ ئێستب پێی صِڵێیٍ تّلیُِّٔ گّٔرِکّ( ‪Big‬‬ ‫‪.)Bang‬‬ ‫زۆرکّس دّزیبٌ نّ ٔێُّکرصَی ثیگ ثبَگ َّثٕٔ‪ ،‬نّڕاستییضا ٔضّی "ثیگ ثبَگ" نّ سبڵی‬ ‫‪ ِِٔ1949‬نّالیٌّ فّنّکُبسی فیزیبٔیی‪ astrophysicist‬کبيجریج فرێض ْۆیڵ (‪ِٔ )Fred Hoyle‬‬ ‫ْبتّ ثّرثبس کّ ثبِٔڕی ٔاثٕٔ گّرصٔ​ٌٔ ثۆ ّْيیطّ صِکطێت‪ ،‬ئّٔ صِستّٔاژِیّضی ِٔک ِٔسفێکی‬ ‫گبڵتّ ئبيێز ثّکبر صِْێُب‪ .‬یّکّيیٍ تبلیکرصَِّٔ ٔ ثیُیُی راستّٔسۆ تب سبڵی ‪ 1965‬ثۆ‬ ‫پطتگیرییکرصٌ نّ ئبیضیبکّی ثَٕٔی َّثٕٔ‪ .‬نّٔ سبڵّصا ضٕێُّٔارێکی الٔاز نّ ضّپۆنی يبیکرۆ نّ‬ ‫فّزاصا صۆزرایِّٔ‪ .‬ئّو ثبکگرأَضی تیطکّ ضّپۆنییّ يبیکرۆگّرصٔ​َٔییّ یبٌ (‪ّْ ،)CMBR‬يبٌ ضتّ‬ ‫کّ نّ فڕَّ يبیکرۆضّپۆنییّکبَضا(‪ )Microwaves‬صرٔست صِثێت ثّاڵو ثّ تٕاَبیّکی کّيترِِٔ‪ .‬ئێِٕ‬ ‫صِتٕاٍَ (‪ )CMBR‬ی سۆتبٌ ثّصاَبَی تّنّڤزێَّٕکّتبٌ نّسّر کَّبڵێکی ثۆش ثجیٍُ‪ -‬چَّض نّ‬ ‫سّتێکی کّو نّٔ تّزرِ سپییبَّی نّ سّر ضبضّکّ صِیجیٍُ ثّٔ ْۆیِّٔ صرٔست صِثێت‪.‬‬ ‫تیطکّکّ ثّ ضێٕازێکی رێکّٔت نّالیٌّ صٔ​ٔ زاَبی تبلیگّی ثێڵ(‪ ِٔ )Bell laboratory‬کبتێک‬ ‫صِیبَٕیست ئبيبرێکی نّٔ چّضُّ نّ ئبَتێُی ‪ antenna‬ضّپۆنّ يبیکرۆکّیبٌ الثّرٌ‪ ،‬صۆزرایِّٔ‪ .‬نّ‬ ‫سّرِتبِٔ ئّٔاٌ ٔا ثیریبٌ صِکرصِِٔ‪ ،‬نّٔاَّیّ ئّو ستبتیکّ پێَِٕضیی ثّ ْێالَّ کۆتری سّر‬ ‫ئێریبنّکّیبَِّٔ ّْثێت‪ .‬ثّاڵو صِرکّٔت کێطّکّیبٌ سّرچبِٔیّکی سّرَجڕاکێطی نّگّڵ سۆیضا‬ ‫ّْڵگرتِٕٔ‪ .‬ئِّٔش (‪ ) CMBR‬ثٕٔ‪ ،‬تیطکێکّ نّ گّرصٔ​َٔی زۆر گّرو ٔ چڕی سّرِتبییِّٔ کّ‬ ‫يبِٔیّکی کٕرت صٔای ثیگ ثبَگ ّْثِٕٔ‪ ،‬صِرچِٕٔ‪ .‬نّ گّڵ کطبَی گّرصٔ​َٔضا‪ ،‬سبرصِِٔثَٕٔیص‬ ‫زیبصی کرصٔ​ِٔ تب ئّٔ جێگّیّی تیطکّکّ ثِٕٔ ثّٔ پبضًبِٔ الٔازِی ئێًّ ئێستب صِیجیُیٍ‪.‬‬ ‫نّ ئێستبصا ئّو ضّپۆنّ يبیکرۆییّ صِتٕاَێت سٕصارصَّکّتبٌ تب ‪ 270‬پهّی گّريی سەتیی ٔاتّ ‪3‬‬ ‫پهّ نّ سّرٔ​ٔ سفری رِْبِٔ ثۆ گّرو ثکبت‪ ،‬تەَبَەت ثۆ ثرژاَضَی گًَّّضبيییص سٕصيَّض َییّ‪.‬‬ ‫ّْرِْٔب ئّستێرَِبسّکبٌ َّْضێک نّ َیطبَّکبَیتر کّ پطتگیری ثیگ ثبَگ ٔ ًََّٕٔی کێطرأی‬ ‫زۆر گّرو ٔ ٔرصی گّرصٔ​َٔی سّرِتبیی صِکٌّ‪ ،‬صۆزیِٕتِّٔ‪ .‬ثۆ ًََّٕٔ نّ ئّصای یّکّيیٍ سٕنّکضا‬ ‫صِثێت گّرصٔ​ٌٔ زۆر گّريتر ثٕٔثێت نّ َبَِٔضی ئّستێرِیّکی ًََّٕٔیی‪. typical‬‬ ‫نّٔ سّرصِيّصا تّٔأی گّرصٔ​ٌٔ صِثێت ِٔک کٕٔرِ ی تێکمرژأی َبٔ​ٔکیی کبری کرصثێت‪ .‬نّگّڵ‬ ‫کطبَی زیبتری گّرصٔ​ٌٔ ٔ سبرصثَِّٕٔٔی ثّ ئَّضازِی پێٕیست کبرنێکّ َبٔ​ٔکییّکبٌ صِثێت‬ ‫ثّرِثّرِ ْێٕاش ثٕٔثێتُِّٔ‪ ،‬ثّاڵو تیۆریییّکّ پێطجیُیی صِکبت کّ صِثێت گّرصٔ​َٔێکی‬ ‫پێکٓبتّیی ثّ جێًبثێت کّ زۆرثّی ثریتیی ثِٕٔ نّ ْبیضرۆجیٍ‪ّْ ،‬رِْٔب َزیکّی نّ سەتب ‪ 23‬ی‬ ‫ْیهیۆو‪ ،‬نّگّڵ َّْضێک َیطبَّ نّ نیسیۆو‪ lithium‬ثَٕٔیبٌ ّْثٕٔثێت (ّْئٕ تٕسًّکبَی تر‬ ‫نّصٔاییضا نَّبٔ ئّستێرِکبَضا صرٔست ثَّٕٔ)‪ .‬دیسبثکرصَّکبٌ ثّ ثبضیی نّگّڵ ثڕی ْیهێٕو ٔ‬ ‫ْبیضرۆجیٍ ٔنیسیۆو کّ ئێًّ صِیجیُیٍ یّک صِگرێتِّٔ‪.‬‬

‫‪Page 113‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫پێٕاَی ثڕی زۆری ْیهیۆو نّگّڵ (‪ )CMBR‬ثّڵگٌّ ثۆ ثیگ ثبَگ‪ ،‬ثۆ گّرصٔ​َٔی سّرِتبیی‪ّْ ،‬رچَّض‬ ‫سّڵک صِتٕاٍَ ٔا ثیرثکَِّّٔ‪ًََّٕٔ ،‬ی کێطرأ نّ ثیگ ثبَگ ضرۆڤّیّکّ جێگّی يتًبَّیّ ثۆ کبتّ‬ ‫سّرِتبییّکّ‪ ،‬ثّاڵو ّْڵّیّ ئّگّر ثڵێییٍ ثیگ ثبَگ ثّتّ ٔأیی ئبکبيی ْزری تیۆریییّکّی‬ ‫ئبیُطتبیُّ ِٔک ئِّٔی ًََّٕٔیّکی راستی نّ سّرچبِٔی گّرصٔ​ٌٔ پێطکّش کرصثێت‪ .‬چَٕکّ‬ ‫تیۆریی رێژِیی گطتیی(‪ )General Relativity‬پێطجیُیی سبڵێک نّ کبتضا صِکبت کّ پهّی‬ ‫گّريییّکّی ٔ چڕییّکّی ٔ چّيبِٔییّکّی گّرصٔ​ٌٔ ّْر ّْئٕیبٌ ثێکۆتبییٍ‪ .‬زاَبیبَی فیزیب ثّو‬ ‫صۆسّ يبتًبتیکییّ صِڵێیٍ تبکیی(‪ .)Singularity‬ثۆ کّسێکی فیزیبیی ئّيّ يبَبی ئِّٔیّ‬ ‫تیۆرییّکّی ئبیُطتبیٍ تٕٔضی صاڕيبٌ(‪ )Break down‬صِثێت‪ ،‬ثۆیّ َبکرێت چبِٔڕٔاَی ئِّٔی نێ‬ ‫ثکّیٍ پێطجیُیی سّرِتبی گّرصٔ​ٌٔ ثکبت ثّڵکٕ تَّیب ثبسی چۆَیّتی صٔای ئِّٔ صِکبت‪.‬‬ ‫ّْرچَّض ئێًّ نّ ْبٔکێطّکبَی رێژِیی گطتیی ٔ تبلیکرصَِّٔکبًَبٌ صِرثبرِی گّرصٔ​ٌٔ ثۆ زاَیُی‬ ‫زیبتریص صِرثبرِی ّْر تّيَّێکی گَّججَٕٔی گّرصٔ​ٌٔ کّڵک ِٔرصِگریٍ‪ ،‬ثّاڵو ئِّٔ راست‬ ‫َییّ ّْئٕ ئّو ًََّٕٔ کێطرأاَّ ثۆ سّرِتبی گّرصٔ​ٌٔ ثگێڕیُِّٔ‪ .‬ئێًّ صێییُّ سّر ثبسی ثُبغّی‬ ‫سّرِکیی گّرصٔ​ٌٔ‪ ،‬صٔاتر ئێًّ َّْضێک ضتی کٕرت صِرثبرِی سّرچبِٔی گّرصٔ​ٌٔ ثبس صِکّیٍ‪ .‬نّ‬ ‫پێطضا ثب َّْضێک ثبسی صۆسی کطبَّکّ ثکّیٍ‪ .‬زاَبیبَی فیزیب ثّيّ صِڵێٍ ّْڵئبٔسبٌ‪ ،‬ئّگّر ئێِٕ‬ ‫نّ زیًجبثۆی ژیبثێتٍ کّ نّٔ صٔاییّصا رێژِی ّْڵئبٔسبَی صرأِکّی ‪ 200,000,000‬نّ سّتی‬ ‫تێپّڕاَض‪ ،‬ثّ ثبضیی نّ يبَبی ّْڵئبٔسبٌ تێضِگٌّ ثّاڵو ّْڵئبٔسبَی گّرصٔ​ٌٔ زۆر نّيّش‬ ‫گّٔرترِ‪ .‬ثّپێی دیسبثکرصَّکبٌ تَّبَّت ثّ ٔریبییطِّٔ پێٕرأِ‪ ،‬کطبَی گّرصٔ​ٌٔ ثّ َرسی‬ ‫ٔاتّ‬ ‫چرکّصایّ‪.‬‬ ‫نّیّک‬ ‫‪1,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000‬‬ ‫‪ .00000000000000000000000000000000001‬ئّيّ يبَبی ئِّٔیّ‪ ،‬صرأێکی ئبسٍ کّ‬ ‫تیرِکّی ‪ 1‬سبَتیًّترِ نّ پڕ گّٔرِ ثجێتِّٔ ثّ ضێٕازێک ثجێت ثّ پبَتبیی یّک يیهیۆٌ جبر‬ ‫گّٔرِتر نّ پبَتبیی کۆيّڵّی کبکێطبٌ‪ .‬ئّيّ نِّٔ صِچێت‪ ،‬صژ ثێت ثّ تیۆریی رێژِیی کّ سُٕٔری‬ ‫سێرایی رٔ​َٔبکیی تێضِپّڕێُێت‪ ،‬چَٕکّ ْیچ تَّێک َبتٕاَێت نّ سێرایی رٔ​َٔبکیی‪ ،‬سێراتر ثێت‪.‬‬ ‫ثّاڵو سُٕرصارثَٕٔی سێرایی ثۆ کطبَی فّزا ثّکبر َبْێُرێت‪.‬‬ ‫ئبیضیبی ئّگّری رٔ​ٔصاَی گرتّیّکی ّْڵئبٔسبٌ ثّ پێی ئّٔ نّ ثّرچبٔگرتُبَّی‪ ،‬صِچَّٕٔ صِرِِٔی‬ ‫تیۆرییّکّی ئبیُطتبیٍ‪ٔ ،‬اتّ رێژِیی گطتیی‪ ،‬یّکّيجبر نّ سبڵی ‪1980‬صا پێطکّضکرا‪ ،‬کّ َّْضێک‬ ‫الیَّی تیۆریی کٕاَتّو دیسبثی ثۆ صِکرا‪ .‬نّثّرئِّٔی ئێًّ تیۆرییّکی تّٔأيبٌ ثۆ تیۆری‬ ‫کٕاَتّيی کێطکرصٌ(‪ ) Quantum Theory Of Gravity‬نّ ثّرصِستضا َییّ ثۆیّ ْێطتب کبری نّسّر‬ ‫صِ کرێت ٔ زاَبیبَی فیزیب ْێطتب صڵُیب َییٍ ئّو ّْڵئبٔسبَّ چۆٌ رٔ​ٔیضأِ‪ .‬ثّاڵو ثّپێی تیۆرییّکّ‬ ‫ئّٔ کطبَّی ثّ ْۆی ّْڵئبٔسبَّکِّٔ رٔ​ٔصِصات ثّ تّٔأیی نّ ّْئٕ ئبراستّکبَضا یّکجۆر َییّ‪،‬‬ ‫ئّيّش پێچّٔاَّی پێطجیُییّکبَی ثیگ ثبَگّ ثبِٔکّیّ‪.‬‬ ‫ئّو َبڕێکییّ گۆڕاَێکی ثچٕٔک نّ پهّی گّريیی (‪ )CMBR‬نّ ئبراستّ جیبٔازِکبَضا صرٔست‬ ‫صِکبت‪ .‬گۆڕاَّکبٌ ثچٕٔکتر نٌِّٔ کّ کّ نّ سباڵَی ‪ِ 1960‬کبَضا ثیُراٌ‪ .‬ئّٔاٌ ثۆ یّکّيیُجبر نّ‬ ‫سبڵی ‪ 1992‬نّالیٌّ سّتّالیتی (‪)COBE‬ی َبسب(‪ ِٔ )NASA‬صۆزرأَِّ‪ّْ .‬رِْٔب نّالیٌّ‬ ‫‪Page 114‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫سّتّالیتێکی تر کّ صٔاتر ثَّبٔی (‪ )WMAP‬نّ سبڵی ‪ 2001‬صا ْبٔێژرا‪ ،‬پێٕراٌ‪ِٔ .‬ک ثّرئَّجبو‬ ‫ئێستب ئێًّ صڵُیبیٍ ّْڵئبٔسبٌ ثّڕاستیی رٔ​ٔیضأِ‪ .‬سّرَجڕاکێص ئِّٔیّ ّْرچَّض گۆڕاَّ‬ ‫ثچٕٔکّکّی (‪ )CMBR‬ثّڵگّیّ ثۆ ّْڵئبٔسبٌ‪ ،‬ثّاڵو ْۆکبرێکی تری ّْڵئبٔسبٌ ثریتییّ نّ‬ ‫چّيکێکی گریُگ ئّٔیص یّکجۆری پهّی گّريیی نّ (‪ )CMBR‬صایّ‪.‬‬ ‫ئّگّر ئێِٕ ثێٍ ثّضێکی ثچٕٔکی تَّێک گّريتر ثکٌّ نّ صِٔرٔثّرِکّی‪ ،‬رأِستٍ تب سبڵّ‬ ‫گّريکرأِکّ صِست ثّ سبرصثَِّٕٔٔ صەکبت‪ ،‬نّگّڵ ئِّٔصا صِٔرٔثّرِکّش صِست صِکبت ثّ‬ ‫گّريجٌٕٔ تب پهّی گّريیی ّْئٕ ضٕێُێکی تَّّکّ چَٕٔیّک صِثێت‪ْ .‬بٔضێِٕی ئّيّ صِکرێت‬ ‫چبِٔڕٔاٌ ثیٍ‪ ،‬گّرصٔ​ٌٔ سّرئَّجبو پهّی گّريییّکّی ثجێت ثّ یّکجۆر‪ .‬ثّاڵو ئّو پرۆسێسّ کبت‬ ‫صِثبت ئّگّر ّْڵئبٔسبٌ رٔییُّصاثێت کبت ثّ ئَّضازِی پێٕیست نّ يێژٔ​ٔی گّرصٔ​ٌٔ ثۆ ئّو‬ ‫ثباڵَسجَّٕٔ َییّ‪ .‬تَّبَّت ئّگّر گٕاستُّٔی گّريیی ثّ سێرایی رٔ​َٔبکییص ثێت نّ ثّرصِستضا‬ ‫َییّ‪ .‬سّرصِيێک ثّ کطبَی زۆر سێرا تَّبَّت سێراتر نّ سێرایی رٔ​َٔبکیی چبرِسّری ئّيّ صِکبت‬ ‫چَٕکّ ئّيّ ثّ ئَّضازِی پێٕیست کبت ثۆ ْبٔتبیی صِستّثّر صِکبت تب ئّٔ ّْاڵٔسبَّی پێص‬ ‫گّرصٔ​َٔی ئێًّ صِیزاَیٍ صرٔست ثجێت‪.‬‬ ‫ّْڵئبٔسبٌ ضرۆڤّی تّلیُِّٔ (‪ )Bang‬نّ ثیگ ثبَگضا صِکبت‪ .‬الی کّو ٔا ّْستی پێضِکرێت کّ‬ ‫کطبَّکّ پێطبَضِری کطبَێکی زۆر زیبترِ نِّٔی کّ تیۆرییّ ثبِٔکّی ثیگ ثبَگی تیۆریی رێژِیی‬ ‫گطتیی نّٔ ئّصا کبتییّی ّْڵئبٔسبَضا پێطجیُیی صِکبت‪ .‬کێطّی يۆصێهی تیۆریییّکبَی ّْاڵٔسبٌ‬ ‫ثۆ ئێًّ نّ کبرپێکرصَضا ئِّٔیّ‪ ،‬صۆسّ سّرِتبییّکّی گّرصٔ​ٌٔ َبچبر ثِٕٔ ثّ َّْضێک رێگّ‬ ‫ئبيبصِ ثکرێت کّ زۆر جێی يتًبَّ َییٍ‪ .‬ثۆیّ يۆصێهی تیۆرییّ کۆَّکّی ّْڵئبٔسبٌ کۆيّڵێک کێطّ‬ ‫الصِثبت ثّاڵو نّ ّْيبَکبتضا کێطّی تر صرٔست صِکبت‪ -‬ئِّٔش پێٕیستی ثّ صۆسێکی سّرِتبیی‬ ‫زۆر تبیجّت ّْیّ‪ .‬سفرثَٕٔی کبت ِٔک ئێًّ ثبسی صِکّیٍ ثبثّتێکّ کّ نّتیۆریییّکبَی چێکرصَی‬ ‫گّرصٔ​َٔضا چبٔپۆضیی نێکرأِ‪.‬‬ ‫ئێًّ َبتٕاَیٍ ثبسی ضرۆڤّی ئّفراَضٌ ٔ سّرچبِٔی گّرصٔ​ٌٔ ثکّیٍ ئەگەر تیۆریییّکّی ئبیُطتبیٍ‬ ‫ٔاتّ رێژِیی گطتیی ثّکبر ثٓێُیٍ‪ .‬رێژِیی گطتیی َبچبرِ جێگّکّی سۆی ثّ تیۆرییّکی زۆر ئبڵۆزی‬ ‫تر ثضات‪ .‬نّٔاَّیّ کّسبَێک ّْثٍ ثڵێٍ تیۆرییّکی زۆر ئبڵۆزتر پێٕیستّ تَّبَّت ئّگّر تیۆریی‬ ‫رێژِیی گطتییص تٕٔضی صاڕيبٌ َّثێت‪ ،‬چَٕکّ رێژِیی گطتیی نّ پێِٕری ثچٕٔکی ستراکتۆری‬ ‫يبصصِصا کّ نّ ژێر فّريبَرِٔایی تیۆریی کٕاَتّيییضایّ ثّکبر َبْێُرێت‪.‬‬ ‫ئێًّ نّ ثّضی چٕارِيضا گٕتًبٌ ثۆ يّثّستی کرصاریی‪ ،‬تیۆریی کٕاَتّو ثۆ نێکۆڵیُِّٔ نّ‬ ‫ستراکتۆری پێِٕرِ گّٔرِکبَی گّرصٔ​َٔضا ثّکبر َبْێُرێت ثّڵکٕ ئّو تیۆریییّ ثۆ ضرۆڤّی سرٔضت‬ ‫نّ پێِٕری يبیکرۆسکۆپییضا ثّکبر صێت‪ .‬ثّاڵو ئّگّر ئێِٕ نّ کبتضا ثۆ صٔأِ ثگّڕێُِّٔ صِگٌّ ثّ‬ ‫ضٕێُێک گّرصٔ​ٌٔ زۆر زۆر ثچٕٔکّ ثّ ئَّضازِی لّثبرِکّی پالَک صِلّثڵێُرێ‪ِٔ ،‬ک یّک ثیهیۆٌ –‬ ‫تریهیۆٌ‪-‬تریهیۆَی سبَتیًّترێک صێتّ ئّژيبرصٌ‪ ،‬نّ صۆسێکی ثّيطێِٕیّصا صِثێت تیۆریی کٕاَتّو‬ ‫ثّکبر ثٓێُرێت‪ّْ .‬رچَّض ْێطتب ئێًّ تیۆرییّکی تّٔأی کٕاَتّيی کێطکرصًَبٌ َییّ ثّاڵو‬ ‫صِزاَیٍ سّرچبِٔی گّرصٔ​ٌٔ رٔ​ٔصأێکی کٕاَتّيیی ثِٕٔ‪.‬‬ ‫‪Page 115‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫ِٔک ئَّجبو ئێًّ تَّیب تیۆریی کٕاَتّو نّگّڵ رێژِیی گطتیی ئبٔێتّ صِکّیٍ –الی کّو ثّ ضێِٕی‬ ‫کبتیی‪ -‬تب تیۆریی ّْڵئبٔسبَی نێ صاثتبضیٍ‪ ،‬ثّاڵو ئّگّر ثًبَّٔێ زیبتر ثگّڕێیُِّٔ ثۆ صٔأِ ٔ نّ‬ ‫سّرِتبی گّرصٔ​ٌٔ تێجگّیٍ صِثێت ّْئٕ ئّٔ ضتبَّی صِرثبرِی رێژِیی گطتیی ٔ تیۆری کٕاَتّو‬ ‫صِیزاَیٍ تێکّڵیبٌ ثکّیٍ‪ .‬ثۆ تێگّیطتٍ نّ ضێٕازی کبرکرصَی ئّيّ‪ ،‬ئێًّ پێٕیستًبٌ ثّ تێگّیطتُی‬ ‫ئّٔ پریُسیپّیّ کّ کێطكرصٌ‪ ،‬فّزا ٔ کبت صِپێچێتِّٔ ‪ .‬نٕٔنجَٕٔی فّزا ئبسبَتر نّ نٕٔنجَٕٔی کبت‬ ‫صِکرێ ثٓێُرێتّ پێطچبٔ‪ .‬ثیر نّ رٔ​ٔثّری گّرصٔ​ٌٔ ثکِّٔ ِٔک يێزێکی تّستی ثیهیبرص‪ .‬رٔ​ٔثّری‬ ‫يێزِکّ الی کّو نّ صٔ​ٔ صٔ​ٔراییضا فّزایّکی تّستّ‪ .‬ئّگّر ثێت ٔ تۆپێک نّ سّر رٔ​ٔثّرِکِّٔ پبڵ‬ ‫پێِٕثُێی ٔ تم ثشٕات نّسّر سّتێکی راست صِجٕڵێت‪ .‬ثّاڵو ئّگّر رٔ​ٔثّری يێزِکّ نٕٔل ثکرێت‬ ‫یبٌ َّْضێک ضٕێُی ِٔک نّ ًََّٕٔکّصا صِثیُرێت (لۆڵت)ی تێجکّٔێت‪ ،‬ئّٔ کبت تۆپّکّ ثّ‬ ‫سٕصارٔسێچیی صِجٕڵێت‪.‬‬

‫لٕپبَی فّزا‪ :‬يبصصِ ٔ ٔزِ‪ ،‬فّزا صِپێچُِّٔ ٔ رێچکّی تَّّکّکبٌ صِگۆڕٌ‬

‫نّو ًََّٕٔیّصا زۆر ئبسبَّ تێجگّیٍ کّ يێزی ثیهیبرص چۆٌ نٕٔل صِثێت چَٕکّ نّ فّزایّکی سێ‬ ‫صٔ​ٔراییضا نٕٔل صِثێت کّ ئێًّ صِتٕاَیٍ ثیجیُیٍ‪ .‬ثّ ْۆی ئِّٔی ثۆ ثیُیُی نٕٔنجَّٕٔکّ ئێًّ‬ ‫َبتٕاَییٍ ثچیُّ صِرِِٔی فّزا‪-‬کبت ِ کّی سۆيبٌ‪ ،‬ثۆیّ ْێُبَّ ثّرچبٔی نٕٔنجَٕٔی کبت نّ‬ ‫‪Page 116‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫گّرصٔ​َٔضا لٕرسترِ‪ .‬ثّاڵو لٕپبَّکّ ّْست پێضِکرێت تَّبَّت ئّگّر ئێِٕ َّضتٕاٍَ ثچُّ صِرِِٔ‬ ‫ثۆ ئِّٔی نّ فّزایّکی گّٔرِترٔ ثّریُترصا سّیری ثکٌّ‪.‬‬ ‫کٕٔڕثَّٕٔکّ صِکرێت نّ سٕصی َبٔ فّزاکِّٔ ئبضکرا ثکرێت‪ٔ .‬ای صاثُێ يبیکرۆ‪-‬يێرٔ​ٔنّیّک َبچبر‬ ‫کراثێت نّ رٔ​ٔثّری يێزِکّصا لّتیس ثێ‪ ،‬تَّبَّت ثێئِّٔی تٕاَبی ّْثێت نّ يێزِکّ ثچێتّ‬ ‫صِرِِٔ‪ ،‬يبیکرۆ يێرٔ​ٔنّکّ صِتٕاَێت نٕٔنیی يێزِکّ ثّ کێطبَی ٔرصی ئّصا صٔ​ٔراییّکبٌ صیبری‬ ‫ثکبت‪ .‬ثۆ ًََّٕٔ صٔ​ٔرایی سٕنگّی ثبزَّیّک نّ فّزای تّستضا ّْيیطّ تۆزێک نّ سێ لبتی ئّصای‬ ‫صٔ​ٔرایی تیرِکّی زیبترِ ( نّڕاستییضا کّڕِتی ژيبرِی پبی ‪ π‬صِکرێت ٔاتّ ثّ َزیکی ‪ .)3.14‬ثّاڵو‬ ‫ئّگّر يێرٔ​ٔنّکّ یّکێک نّٔ ثبزَبَّی کّ صِٔری لۆڵتی ٔێُّکّی سّرِِٔی صأِ‪ ،‬لّصثڕ ثکبت‪،‬‬ ‫تێضِگّیت کبتی تێچَّٕٔکّی یّک نّ سّر سێی ئّٔ کبتّیّ کّ نّ صِرِِٔی لۆڵتّکّ صِیجڕێ‪.‬‬

‫ثّاڵو نّڕاستییضا ئّگّر لۆڵتّکّ زۆر لٕٔڵ ثێت‪ ،‬تێضِگّیت رۆیطتُی يێرٔ​ٔنّکّ نّسّر ثبزَّکّ‬ ‫کٕرت سبیَّترِ نّ لّصثڕِکّ‪ْ .‬بٔضێِٕی ئّيّ ثۆ نٕٔنجَٕٔی گّرصٔ​َّٔکّی ئێًّش راستّ‪-‬‬ ‫صرێژثَِّٕٔٔ یبٌ کٕرتجَِّٕٔٔی ئّصای َێٕاٌ صٔ​ٔ سبڵی فّزا‪ ،‬گۆڕاَی ئَّضازِیی‪ ،‬یبٌ گۆڕاَی‬ ‫ضێِٕکبَیبٌ صِکرێت نّ َبٔ گّرصٔ​َٔضا ثپێٕرێٍ‪ .‬نٕٔنجَٕٔی کبت صرێژثَِّٕٔٔی یبٌ کٕرتجَّٕٔی‬ ‫صِکرێت ّْر ثّو ضێٕازِ ثبس ثکرێت‪.‬‬

‫قوپانی ‌فه‌زا‪-‬کات‪ :‬مادده و وزه کات دهقوپێنن‬ ‫دوورایی کات تێکهڵ به دووراییه فهزاییهکان بێت‬

‫دهبنه هۆی ئهوهی که‬

‫صٔای تێگّیطتٍ نّو ئبیضیبَّ ثب ثگّڕێیُِّٔ ثۆ ثبثّتی صِستپێکرصَی گّرصٔ​ٌٔ‪ِٔ .‬ک ثبسًبَکرص‬ ‫کبتێک سێراییّکبٌ نّ سٕصارِِٔیّ ٔ کێطکرصٌ الٔازِ صِتٕاَیٍ ثّ جیب جیب ثبسی فّزأ کبت ثکّیٍ‪.‬‬ ‫ثّاڵو ثّ گطتیی فّزا ٔ کبت پێکِّٔ تَّرأٌ‪ ،‬ثۆیّ کطبٌ ٔ تٕرتجَِّٕٔٔیبٌ ّْڵگری ثڕێکی صیبریکرأ‬ ‫‪Page 117‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫نّ تێکّڵجَٕٔیبَّ‪ .‬ئّو تێکّڵجَّٕٔ ثۆ سّرِتبی گّرصٔ​ٌٔ گریُگّ‪ ،‬ثّّْيبٌ يیتۆصیص کهیهی‬ ‫تێگّیطتُی صِستپێکرصَی کبتّ‪ .‬ثبثّتی صِستپێکرصَی کبت تۆزێک نّ ثبثّتی لّراغی جیٓبٌ‬ ‫صِچێت‪ .‬نّ سّرصِيێکضا سّڵک ثیریبٌ نّ تّستجَٕٔی جیٓبٌ صِکرصِِٔ‪ ،‬يٕيکیُّ َّْضێک کّس‬ ‫سّریبٌ سٕڕيبثێت چۆٌ ئبٔ نّ نێٕارِکبَییِّٔ َبڕژێت؟‬ ‫ئّيّ ثّ پراکتیک تبلیکرأِتِّٔ کّسێک صِتٕاَێت یّک صِٔری زِٔیی ثضاتِّٔٔ َّضکّٔێتّ‬ ‫سٕصارِِٔ‪ .‬کێطّی ئِّٔی کّ نّ نێٕارِکبَی زِٔیی چی رٔصِصات ثِّٔ چبرِسّرکرا‪ ،‬نّڕاستییضا‬ ‫جیٓبٌ رٔ​ٔثّرێکی تّست َییّ ثّڵکٕ رٔ​ٔثّرێکی کٕٔڕِ‪ .‬کبتیص ٔا صێتّ پێطچبٔ کّ نّ يۆصێهی‬ ‫رێگّی ضّيَّضِفّر صِچێت‪ .‬ئّگّر ئّٔ رێگّیّ سّرِتبیّکی ّْثێت صِثێت کّسێک (ثۆ ًََّٕٔ‬ ‫سٕصا) ضّيَّضِفّرِکّی نّسّر ثّگّڕ سستجێت‪ّْ .‬رچَّض سّرجّو تیۆری رێژِیی ئبیُطتبیٍ کبت‬ ‫ٔ فّزایبٌ پێکِّٔ یّکشستِٕ نّ ژێر َبَٔیطبَی فّزا‪-‬کبت ٔ ّْڵگری َّْضێک تێکّڵییّ نّو صٔ​ٔاَّ‪،‬‬ ‫ثّاڵو ْێطتب کبت جیبٔازِ نّ فّزا چَٕکّ سّرِتبی ّْیّ یبٌ کۆتبیی ّْیّ یبسٕص ّْيیطّ ثّرِٔ‬ ‫پێطِّٔ صِچێت‪ .‬ثّّْيّدبڵ کبتێک ئێًّ َّْضێک کبریگّرییّکبَی تیۆریی کٕاَتّو ثّ تیۆریی‬ ‫رێژِیی زیبص صِکّیٍ‪ ،‬نّ دبڵّتێکی تَٕضا پێچبَِّٔی فّزا صِتٕاَێت رٔ​ٔ ثضات کّ رٔ​ٔصأێکی گریُگّ‬ ‫ثۆ ئِّٔی کبت ِٔک صٔ​ٔراییّکبَی تری فّزا رِفتبر ثکبت‪.‬‬ ‫نّ سّرِتبی گّرصٔ​َٔضا کبتێک گّرصٔ​ٌٔ ثّ ئَّضازِی پێٕیست ثچٕٔک ثٕٔ‪ ،‬رێژِیی گطتیی ٔ تیۆریی‬ ‫کٕاَتّو فّريبَڕِٔایی ْبٔثّضیبٌ ّْثِٕٔ ‪ -‬نێرِصا چٕار صٔ​ٔرایی ثۆ فّزا ٔ سفر صٔ​ٔرایی ثۆ کبت‬ ‫ثَٕٔی ّْثِٕٔ‪ .‬ئّيّ ئّٔ ٔاتبیّ صِگّیَّێ کبتێک لسّ نّسّر سّرِتبی گّرصٔ​ٌٔ صِکّیٍ ئێًّ‬ ‫صِو نّ ثبثّتێکی فڕٔفێاڵٔیی صِژَِیٍ‪ٔ .‬ا صێتّ پێطچبٔ کبتێک زۆر ثۆ صٔأِ صِگّڕێیُّ ثۆ سّرِتبی‬ ‫گّرصٔ​ٌٔ‪ ،‬کبت ثَٕٔی َّثِٕٔ! ثۆیّ صِثێت ئِّٔ ثپّژرێُیٍ کّ ئبیضیب ئبسبییّکّيبٌ صِرثبرِی فّزأ‬ ‫کبت ثۆ زۆر َزیک نّ سّرِتبی گّرصٔ​ٌٔ َبضێت‪ .‬ئّيّ نّ صِرِِٔی ئّزئَّٕکبَی ئێًّیّ ثّاڵو َّک‬ ‫نّ صِرِِٔی ثیر ٔ يبتًبتیک ثێت‪.‬‬ ‫ئّگّر نّ سّرِتبی گّرصٔ​َٔضا ّْر چٕار صٔ​ٔراییّکّ فّزایی ثٌٕٔ ئّی کبت‪ ،‬کّی صِستی پێکرص؟‬ ‫نّڕاستییضا ئّٔ تێگّیطتُّی ٔای صاصَِێت‪ ،‬کبت ِٔک ئبراستّکبَی تری فّزا ّْثِٕٔ‪ ،‬صِیّٔێ‬ ‫گێچّڵّکّ نّکۆڵ سۆی ثکبتِّٔ‪ ،‬ثِّٔی کبت سّرِتبی ّْیّ‪ ،‬ثّّْيبٌ ضێِٕی کّ لّراغی جیٓبًَبٌ‬ ‫نّکۆڵکرصِِٔ‪ٔ .‬ای صاثُێ سّرِتبی گّرصٔ​ٌٔ ِٔک جّيسّری ثبضٕٔر ٔاثِٕٔ‪ ،‬نّٔێضا پهّکبَی پبَیی‪-‬‬ ‫جٕگرافیبیی (‪ )Latitude‬رۆڵی کبت صِگێڕٌ‪ .‬ئّگّر یّکێک ثڕٔات ثّرِٔ ثبکٕٔر پهّکبَی ثبزَّ‬ ‫َّگۆڕِکبٌ‪ ،‬پبَی جٕگرافیبیی(التیتیٕص) پێطبَضِری لّثبرِی گّرصٔ​ٌٔ صِثٍ‪ .‬گّرصٔ​ٌٔ نّ سبڵێکی‬ ‫جّيسّری ثبضٕٔرِِٔ صِست پێضِکبت ثّاڵو ئّو جّيسّرِ ِٔک ّْئٕ سبڵّکبَی تر ٔایّ‪ٔ ،‬اتّ‬ ‫سبڵێکی تبیجّتیی َییّ‪.‬‬ ‫پرسیبری ئِّٔی پێص صِستپێکرصَی گّرصٔ​ٌٔ چی رٔ​ٔیضأِ‪ ،‬پرسیبرێکی ثێًبَب صِرصِچێت‪ .‬چَٕکّ‬ ‫ْیچ ضتێک نّثبضٕٔری جّيسّری ثبضٕٔرصا ثَٕٔی َّثِٕٔ‪ .‬نّو ٔێُّیّصا فّزأ کبت ْیچ چّضُّ‬ ‫سُٕرێکیبٌ َّثِٕٔ‪ -‬ئّٔ یبسبیبَّی نّ جّيسّری ثبضٕٔر ّْثِٕٔ ِٔک ّْئٕ ضٕێُّکبَی تر ٔایّ‪.‬‬ ‫‪Page 118‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫ثّ ّْيبٌ ضێِٕ‪ ،‬کبتێک ئێًّ تیۆریی کٕاَتّو نّگّڵ رێژِیی گطتییضا تێکّڵ صِکّیٍ پرسیبری‬ ‫ئِّٔی پێص صِستپێکرصَی گّرصٔ​ٌٔ چیی رٔ​ٔیضأِ ثێًبَبیّ؟ ثّو پێٕصاَگّ‪ ،‬ئبیضیبی يێژٔ​ِٔکبٌ‬ ‫صِثێت رٔ​ٔثّرِ صاسرأِ ثێسُٕٔرِکبٌ ثٍ‪ ،‬پێی صِگٕترێ يّرجی ثێ‪-‬سُٕریی( ‪No Boundary‬‬ ‫‪.)Condition‬‬ ‫نّ سّتّکبَی پێطٕٔصا‪ ،‬زۆر کّس ثّئّریستۆضِّٔ ثبِٔڕیبٌ ٔاثٕٔ گّرصٔ​ٌٔ صِثێت ّْيیطّ‬ ‫ّْثٕٔثێت تب سۆیبٌ نّ ثبثّتی چۆٌ صرٔستکرأِ ثّ صٔ​ٔر ثگرٌ‪ .‬سّڵک ثبِٔڕیبٌ ٔاثٕٔ گّرصٔ​ٌٔ‬ ‫سّرِتبی ّْیّٔ نّيّ کّڵکیبٌ ِٔرصِگرت ثۆ ئِّٔی ثڵێٍ سٕصا ّْیّ‪ .‬ئّٔ دّلیمّتّی کّ کبت ِٔک‬ ‫فّزا رِفتبر صِکبت ئّنتّرَبتێڤێکی َٕێ پێطکّش صِکبت‪ .‬ئّيّ رِسُّگرتٍ نّ تّيَّی کۆَی‬ ‫گّرصٔ​ٌٔ الصِثبت‪ .‬ثِّٔی گّرصٔ​ٌٔ صِستپێکی ّْیّ‪ .‬ثّاڵو ئِّٔ صێُێتّ ثّرثبس کّ صِستپێکی‬ ‫گّرصٔ​َٔیص ثّ پێی یبسبکبَی زاَست ثِٕٔ َّک پێٕیستی ثّ جٕاڵَضٌ ثٕٔثێت ثّ ْۆی َّْضێ‬ ‫یّزصأَِّ‪.‬‬ ‫ئّگّر سّرِتبی گّرصٔ​ٌٔ رٔ​ٔصأێکی کٕاَتّيیی ثێت صِثێت زۆر صرٔست ثّ ْۆی کۆکرصَِّٔی‬ ‫رٔ​ٔصأِ يێژٔ​ِٔییّکبَی فّیًُبَِّٔ ضرۆڤّ ثکرێت‪ .‬ثّکبرْێُبَی تیۆریی کٕاَتّو ثۆ ّْئٕ گّرصٔ​ٌٔ‬ ‫کّ ثیُّر سۆی ثّضێکّ نّٔ سیستًّی تبلیضِکبتِّٔ ضتێکی زۆر ثّپێچ ٔ پَّبیّ‪ .‬نّ ثّضی چٕارِيضا‬ ‫ثیُیًبٌ چۆٌ تَّۆنکّ يبصییّکبٌ کبتێک ثّرِٔ ضبضّیّک ثّ صٔ​ٔ صرزصا صِْبٔێژرێٍ ِٔک ضّپۆنی‬ ‫ئبٔ ثّیّکضاچٌٕٔ ئَّجبو صِصٌِ‪ .‬فّیًُبٌ پێطبَیضا ئّيّ نِِّٔٔ سّرچبِٔ صِگرێت کّ تَّۆنکّیّک‬ ‫ثّ تَّیب یّک يێژٔ​ٔی َییّ‪ .‬کبتێک تَّۆنکّیّک نّ سبڵی سّرِتبی (‪ ِٔ )A‬ثّرِٔ سبڵی کۆتبیی‬ ‫(‪ )B‬صِچێت تَّیب ثّ یّک رێچکّصا َبڕٔات ثّڵکٕ ْبٔزِيبٌ رێچکّی ثێکۆتبیی ّْیّ صِتٕاَێت‬ ‫ثیگرێتّ ثّر‪ .‬ثۆیّ ثّیّکضاچٌٕٔ ضتێکی سّر سٕڕْێُّر َییّ چَٕکّ نّ یّککبتضا تَّۆنکّکّ‬ ‫صِتٕاَێت نّ ّْر صٔ​ٔ صرزِکِّٔ تێپّڕ ثێت ٔ ثّیّکضاچٌٕٔ نّ گّڵ سۆیضا ثکبت‪.‬‬ ‫ثۆ جٕڵّی تَّێک يێتۆصی فّیًُبٌ پێًبٌ صِڵێت ثۆ دیسبثکرصَی ّْر سبڵێکی صیبریکرأی‬ ‫ثێسُٕٔر ئێًّ پێٕیستًبٌ ثِّٔیّ ّْئٕ يێژٔ​ِٔ يٕيکیُّکبَی تَّۆنکّکّ نّ سبڵی سّرِتبِٔ ثۆ‬ ‫سبڵی کۆتبیی نّ ثّرچبٔ ثگریٍ‪ .‬سّڵک صِتٕاٍَ نّ يیتۆصِکبَی فّیًُبٌ ثۆ دیسبثکرصَی ئّگّری‬ ‫کٕاَتّيی تبلیکرصَِّٔکبَی گّرصٔ​ٌٔ کّڵک ِٔرثگرٌ‪ .‬ئّگّر ئێًّ ئّيّ ثۆ تّٔأی گّرصٔ​ٌٔ ثّکبر‬ ‫ثٓێُیٍ ئّٔکبت سبڵی (‪ )A‬ثَٕٔی َبثێت ٔ ئێًّ ّْئٕ يێژٔ​ِٔکبٌ کۆصِکّیُِّٔ کّ تێرکّری‬ ‫يّرجی ثێسُٕرییٍ نّگّرصٔ​َٔضا ثّٔ ضێٕازِی َّْٕٔکّ تبلیکرأِتِّٔ‪.‬‬ ‫نّو تێڕٔاَیُّصا‪ ،‬گّرصٔ​ٌٔ صِتٕاَێت سۆثّسۆ ثّ ّْئٕ رێگّ يٕيکیُّکبٌ صِست پێجکبت کّ‬ ‫زۆرتریُیبٌ صِثّسترێُِّٔ ثّ گّرصٔ​َّٔکبَی ترِِٔ‪ .‬تب ئّٔ جێگّیّی َّْضێک نّٔ گّرصٔ​َٔبَّ‬ ‫ْبٔضێِٕی گّرصٔ​َّٔکّی ئێًٌّ ثّاڵو زۆریُّیبٌ زۆر نّ گّرصٔ​َٔی ئێًّ جیبٔازترٌ‪ .‬جیبٔازییّکّ‬ ‫ثّ تَّیب نّ ٔرصِکبرییّکبَضا َییّ‪ِٔ ،‬ک ئِّٔی کّ (‪ )Elvis‬ثّ راستیی نّ گَّجییضا يرصثێت یبٌ‬ ‫ضێهى ضیریُیی ثّرچبیی سٕصارصٌ ثێت‪ .‬ثّڵکٕ ئّٔاٌ نّ صِرکّٔتّی یبسبکبَی سرٔضتضا جیبٔازٌ‪.‬‬ ‫نّڕاستییضا زۆر گّرصٔ​ٌٔ ثَٕٔی ّْیّ ثّ کۆيّڵێکی زۆر یبسبی فیزیبیی جیبٔازِِٔ‪َّْ .‬ضێک نّ‬ ‫سّڵک نّو ئبیضیبیّ رازێکی گّٔرِ صرٔست صِکٌّ ٔ َّْضێکجبر َبٔی چّيکی فرِ گّرصٔ​َٔیی‬

‫‪Page 119‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫(‪ )Multiverse‬نێضَِێٍ ثّاڵو نّڕاستییضا ئّيّ ضێٕازێکی تری صِرثڕیُی فّیًُبَّ ثۆ کۆکرصَِّٔی‬ ‫يێژٔ​ِٔ جیبٔازِکبٌ‪.‬‬ ‫ثۆ کێطبَی ئّو ٔێُّیّ‪ ،‬ثب ثبڵۆَّ پێٕاَّییّکّی ئێضیُگتۆٌ(‪ )Eddington‬تۆزێک ثگۆڕیٍ نّ جیبتی‬ ‫ئِّٔی ٔا ثیر ثکّیُِّٔ کّ کطبَی گّرصٔ​ٌٔ ِٔک کطبَی رٔ​ٔثّری ثبڵۆَّکّ ٔایّ‪ًََّٕٔ ،‬کّی ئێًّ‬ ‫نّ صرٔستجَٕٔی کٕاَتّيی سۆثّسۆی گّرصٔ​ٌٔ ِٔک صرٔستجَٕٔی ثڵمی ّْڵى نّ ئبٔی کٕاڵِِٔٔیّ‪ .‬زۆر‬ ‫ثڵمی ٔرص صرٔست صِثٍ ٔ صٔ​ٔثبرِ تیبصِچُِّٔ‪ .‬ئّيّ پێطبَضِری گّرصٔ​َّٔ ثچٕٔکّکبَّ کّ صرٔست‬ ‫صِثٍ ٔ صِکطێٍ ٔ جبرێکی تر صِڕٔسێُِّٔ چَٕکّ لّثبرِکبَیبٌ يبیکرۆسکۆپیّ‪ .‬ئّٔاٌ پێطبَضِری‬ ‫گّرصٔ​َّٔ ئّڵتّرَبتیڤّ يٕيکیُّکبٍَ‪ .‬ثّاڵو جێگّی ثبیّر َییٍ چَٕکّ ئّٔاٌ ثّٔ ئَّضازِیّ‬ ‫َبيێُ​ُِّٔ تب کۆيّڵّئّستێرِکبٌ ٔ ئّستێرِکبٌ گّضّ ثکٌّ‪ ،‬چ ثگبت ثِّٔی ژیبَی ْۆضًَّض‬ ‫ثّرّْو ثٓێٍُ‪ .‬ثّاڵو َّْضێک نّ ثڵمّ ثچٕٔکّکبٌ ثّ ئَّضازِی پێٕیست گّٔرِ صِثٍ ٔ نّ تێکطکبٌ‬ ‫ثّصٔ​ٔر صِثٍ ‪ .‬ئّٔاٌ صرێژِ صِصٌِ ثّ کطبٌ ثّ رێژِیّک رٔ​ٔ نّ زیبصثٌٕٔ صِکٌّ‪ ،‬ثّرصِٔاو ثڵك‬ ‫صرٔست صِکٌّ کّ ئێًّ تٕاَبی ثیُیُیًبٌ ّْیّ‪ .‬ئّيّ ْبٔضێِٕی گّرصٔ​َّٔکبَّ کبتێک صِست صِکٌّ‬ ‫ثّ کطبٌ ثّ رێژِیّکی رٔ​ٔ نّ زیبصثَٕٔی ّْيیطّیی ‪ ،‬یبٌ ثّ ٔاتبیّکی تر گّرصٔ​َّٔکبٌ نّ َبٔ‬ ‫صۆسێکی ّْڵئبٔسبَضاٌ‪.‬‬

‫فرِ گّرصٔ​َٔیی‪ :‬يۆنّلی کٕاَتّيیی صِثێت ثّ ْۆی صرٔستجَٕٔی گّرصٔ​َٔی زۆر ٔرص نّ‬ ‫ْیچِّٔ‪َّْ ،‬ضێک نّيبَّ صِگٌّ ثّ سبڵی لّیراٌ‪ ،‬صٔای ئِّٔ ثّ رێگّی ّْڵئبٔسبٌ‬ ‫صِکطێٍ ٔ ئّستێرِکبٌ ٔ کۆيّڵّ ئّستێرِکبٌ فۆرو صِگرٌ ٔ نّ کۆتبییضا نّ صۆسێکی‬ ‫‪Page‬ک گّرصٔ​َّٔکّی ئێًّصا ئۆلرِ صِگرٌ‪.‬‬ ‫‪ِٔ 120‬‬ ‫‪www.dengekan.com‬‬

‫ِٔک ثبسًبَکرص کطبٌ ثّ ْۆی ّْڵئبٔسبَِّٔ ثّ تّٔأیی چَٕٔیّک َییّ‪ .‬نّ کۆکرصَّٔی‬ ‫يێژٔ​ِٔکبَضا تَّیب یّک يێژٔ​ٔی رێک ٔ چَٕٔیّک ثّ تّٔأیی ثَٕٔی ّْیّ ‪ ،‬ئّٔیص زۆرتریٍ‬ ‫ئّگّری ّْیّ‪ ،‬ثّاڵو زۆر نّ يێژٔ​ِٔکبَی تر کّ تۆزێک َبڕێکٍ ئّگّری ثَٕٔیبٌ ّْیّٔ تب راصِیّکێص‬ ‫ئّگّرێکی ثّرزِ‪ّْ .‬ڵئبٔسبٌ پێطجیُیی سّرِتبی گّرصٔ​ٌٔ ثّ ضێٕازی َبچَٕٔیّک صِکبت کّ‬ ‫ثّسترأِتِّٔ ثّٔ گۆڕاَکبرییّی نّ پهّی گّريیی (‪ )CMBR‬صِثیُرێت‪ .‬ئّو َبڕێکییّ نّ سّرِتبی‬ ‫گّرصٔ​َٔضا جێی سۆضذبڵیّ ثۆ ئێًّ ‪ .‬ثۆچیی؟‬ ‫چَٕٔیّکیی ‪ Homogeneity‬ثبضّ کبتێک تۆ َّتّٔێت چّٔریی نّ ضیرِکّت جیب ثکرێتِّٔ‪ .‬ثّاڵو‬ ‫گّرصٔ​َٔێکی یّکجۆر‪ uniform‬گّرصٔ​َٔێکی ثێزارکّرِ‪َ .‬بڕێکیی سّرِتبی گّرصٔ​ٌٔ زۆر گریُگّ‬ ‫چَٕکّ صِثێت ثّ ْۆی ئِّٔی َّْضێک َبٔچّ‪ ،‬چڕییّکّیبٌ نّ ضٕێُّکبَی تر زیبتر ثێت‪ْ ،‬ێزی‬ ‫کێطکرصَی َبٔچّ چڕترِکّش کطبَّکّی ْێٕاضتر صِثێت ثّ ثّرأرص نّگّڵ صِٔرثّرِکّی‪.‬‬ ‫ّْرِْٔب ْێزی کێطکرصٌ ثّ ْێٕاضیی يبصصِکبٌ ثۆ الی یّکتری راصِکێطێت‪ ،‬ئّيّ نّ کۆتبییضا صِثێت‬ ‫ثّ ْۆی صرٔستجَٕٔی گەنە ئّستێرِ ٔ ّْسبرِٔ ئّستێرِٔ ّْنێکیص ثۆ ثَٕٔی ئێًّ پّیضا صِثێ‪.‬‬ ‫ئێستب ثّ ٔرصیی سّیری َّسطّی يبیکرۆضّپۆنیی ئبسًبٌ ثکٌّ‪ .‬ئّيّ َّسطّیّکی سّرِتبییّ ثۆ‬ ‫ّْئٕ ستراکتۆرێکی گّرصٔ​ٌٔ صِضێ‪ .‬ئێًّ ثّرئَّجبيی ثّرزٔ َزيیی یبٌ رٔ​ٔصأی کٕاَتّيیی‬ ‫سّرِتبی گّرصٔ​َٔیٍ‪ .‬ئّگّر یّکێک ثبِٔڕصارثێت صِتٕاَێت ثڵێت نّڕاستییضا سٕصا یبری ثّ زار‬ ‫صِکبت‪.‬‬

‫ثبکگرأَضی يبیکرۆضّپۆل‪ٔ ،‬ێُّی ئبسًبٌ کّ نّ الیٌّ (‪ ِِٔ )WMAP‬ثّ صاتبی دّٔت سبڵ نّ سبڵی‬ ‫‪ 2010‬صا صرٔست کرأِ ‪ .‬ثّرزَٔزيیی پهّی گّريب پێطبَی صِصا – ثّ رَِگی جیبٔاز پێیطبٌ صرأِ ‪ -‬نّ ‪13.7‬‬ ‫ثیهیۆٌ سبڵ نّئّثّرِِٔ صِستی پێکرصِٔ‪ .‬چبڵٕچۆڵّکبَی رَِگّکبٌ ئبيبژِ ثۆ پهّی گّريییّک صِکٌّ‪،‬‬ ‫‪Page 121‬کّيترِ نّ ّْزار پهّی گّريیی ثّگٕێرِی پێِٕری سێُتیگراص‪ .‬ئّيبَّ ئّٔ تٕسًبٌَّ‪ ،‬سّرئَّجبو ثّ‬ ‫‪www.dengekan.com‬‬ ‫گەنە ئّستێرِکبٌ ثٌٕٔ‪ .‬نّالیٌّ تیًی زاَستی (‪ ِٔ )NASA/WMAP‬صرٔستکرأِ‬

‫ئّو ئبیضیبیّ صِثێت ثّ ْۆی تێڕٔاَیُێک ثۆ گّرصٔ​ٌٔ ثّ تّٔأیی نّگّڵ چّيکّ ثبِٔکّصا جیبٔازِ‪،‬‬ ‫يێژٔ​ٔی گّرصٔ​َٔضا ثگَٕجێُیٍ‪ .‬ثّ يّثّستی‬ ‫ٔا پێٕیست صِکبت ثیرکرصَِّٔکبًَبٌ نّگّڵ‬ ‫صرٔستکرصَی پێطجیُیی نّ گّرصٔ​َُٔبسییضا ‪ cosmology‬پێٕیستّ ئّگّری دبڵّتّ جیبٔازِکبَی‬ ‫تّٔأی گّرصٔ​ٌٔ نّ کبتی ئێستبصا دیسبة ثکّیٍ‪ .‬نّ فیزیبصا ثّ ضێٕازی َۆريبڵ سّڵک گریًبَی‬ ‫صۆسّ سّرِتبییّکبَی سیستًێک نّ کبتێکضا صِکٌّ ٔ گّضّکرصَّکّی ثّ پێی کبت ثّ کّڵکِٕرگرتٍ‬ ‫نّ ْبٔکێطّ يبتًبتیکییّکبٌ دیسبة صِکٌّ‪ .‬ثۆ صاَی دبڵّتێک ثّ سیستًێک نّ کبتێکی‬ ‫صیبریکرأصا‪ ،‬یّکێ ثیّٔێ دیسبثی ئّگّری ئّٔ سیستًّ ثکبت‪ ،‬جیبٔاز صِثێ نّکبتێکی ترصا‪.‬‬ ‫گریًبَی ئبسبیی نّگّرصٔ​َُٔبسییضا ئِّٔیّ گّرصٔ​ٌٔ ثّ تَّیب یّک يێژٔ​ٔی صیبریکرأی ّْیّ‪.‬‬ ‫سّڵک صِتٕاٍَ ثّ کّڵکِٕرگرتٍ نّ یبسبکبَی فیزیب چۆَیّتی گۆڕاَکبریی ئّو يێژٔ​ِٔ ثّ پێی کبت‬ ‫ثزاٍَ‪.‬‬ ‫نّ گّرصٔ​َُٔبسییضا ئێًّ ئّيّ ثّ َزیکجَِّٕٔٔی " ثٍ‪-‬ثبٌ" (‪َ )Bottom-Up‬بٔ صَِێیٍ‪ .‬ثّاڵو ئێًّ‬ ‫صِثێت سرٔضتی کٕاَتّيیی گّرصٔ​ٌٔ‪ ،‬ثّپێی کۆکرصَِّٔکبَی فّیًُبٌ دیسبثی ثۆ ثکّیٍ ‪ ،‬فرأاَیی‬ ‫‪ amplitude‬ئّگّر‪ ،‬ئِّٔی کّ گّرصٔ​ٌٔ‪ ،‬ئێستب ثۆ نّو صۆسّ تبیجّتّصایّ؟ ثّ ثّضضارییپێکرصَی‬ ‫ّْئٕ ئّٔ يێژٔ​ٔاَّی کّ تێرکّری يّرجی ثێسُٕٔرٌ نّگّڵ کۆتبیی صۆسی پرسیبرِکّصا صێتّصی‪.‬‬ ‫ثّ ٔاتبیّکی تر نّ گّرصٔ​َُٔبسییضا سّڵک َبثێت نّ ثُِّٔ ثۆ ثبَِّٔ صٔای ثکٌّٔ ِٔک ئِّٔی‬ ‫ثّگریًبٌ صاَراثٕٔ سبڵێکی سّرِتبیی صیبریکرأ ٔ یّک يێژٔ​ٔی گّضّکرصٌ ثَٕٔی ّْثێت‪ .‬نّ جیبتی‬ ‫ئِّٔ صِثێت ثّ صٔای ّْئٕ يێژٔ​ِٔکبَی تر ( نّثبَِّٔ ثۆ ثُِّٔ) ثکّٔیت‪ ،‬نّ ئێستبِٔ ثۆ صٔأِ‪.‬‬ ‫ثڕێک نّ يێژٔ​ِٔکبٌ ئّگّری رٔ​ٔصاَیبٌ زۆر زیبترِ نّٔاَی تر ٔ کۆکرصَِّٔکّ ثّ ضێٕازێکی ئبسبیی‬ ‫نّ ژێر کۆَترۆڵی یّک يێژٔ​ٔصا صِثێت‪ ،‬ئّٔیص ئّٔ يێژٔ​ِٔیّ کّ صِستپێکّری صرٔستکرصَی گّرصٔ​ٌٔ‬ ‫ٔ ئّستێرِکبَّ‪ٔ ،‬اتّ ئّو دبڵّتّ ثّرزتریٍ صۆسی يتًبَّی ّْیّ‪ .‬ثّاڵو نّ ّْيبَکبتضا يێژٔ​ٔی‬ ‫جۆرثّجۆر ثّ صۆسی جۆرثّجۆری گّرصٔ​َِّٔٔ ثَٕٔی ّْیّ‪ .‬ئّيّ صِثێت ثّ ْۆی تێڕٔاَیُێکی زۆر‬ ‫جیبٔازٔ راصیکباڵَّ سّثبرِت ثّ گّرصٔ​َُٔبسیی ٔ پێَِٕضیی َێٕاٌ ْۆکبر ٔ ثّرکبر ( ‪cause and‬‬ ‫‪ . )effect‬ئّٔ يێژٔ​ٔاَّی ثّضضاریی نّ کۆکرصَِّٔکبَی فّیًُبَضا صِکٌّ ثَٕٔێکی سّرثّسۆیبٌ‬ ‫َییّ ثّڵکٕ ثَّضٌ نّ سّر ئِّٔی چیی صِپێٕرێت؟ چَٕکّ ئێًّ يێژٔ​ٔ صرٔست صِکّیٍ ثّ‬ ‫تبلیکرصَِّٔکبًَبٌ َّک يێژٔ​ٔ ئێًّی سٕڵمبَضثێت‪.‬‬ ‫ئّٔ ئبیضیبیّی‪ ،‬گّرصٔ​ٌٔ يێژٔ​ٔیّکی سّرثّسۆ نّ ثیُّری َییّ نّٔاَّیّ نّگّڵ َّْضێک راستیی‬ ‫صیبریکرأصا کّ ئێًّ صِیزاَیٍ تٕٔضی کێطّ ثجێت‪ .‬نّٔاَّیّ يێژٔ​ٔیّک ثَٕٔی ّْثێت ِٔک ئِّٔی‬ ‫يبَگ نّ پَّیری رۆکٕفۆرت)‪ )Roquefort‬صرٔست کراثێت‪ .‬ثّاڵو ئێًّ ثیُیٕيبَّ يبَگ نّ پَّیر‬ ‫صرٔست َّکرأِ‪ .‬ئّيّش ثۆ يطکّکبَی فّزا‪َٕٔ ،‬چّیّکی َبسۆضّ‪ .‬نێرِصا ئّٔ يێژٔ​ٔاَّی پێیبَٕایّ‬ ‫يبَگ نّ پَّیر صرٔستکرأِ ثّضضاری نّ صۆسی ئێستبی گّرصٔ​َّٔکّيبَضا َبکٌّ ثّاڵو نّٔاَّیّ نّ‬ ‫ضتی ترصا ثّضضاری ثکٌّ‪ .‬ئّيّ نّٔاَەیە نّ چیرۆکّ زاَستییّ سّیبڵییّکبٌ ثچێت‪ ،‬ثّاڵو ٔاَییّ‪.‬‬ ‫یّکێک نّ جێکّٔتّ گریُگّکبَی َزیکَِّٕٔٔی ثٍ‪-‬ثبٌ ‪ ،‬ئِّٔیّ‪ ،‬یبسبکبَی سرٔضت نّ سّر يێژٔ​ٔی‬ ‫گّرصٔ​َّٔکّ ثَّضٌ‪ .‬زۆر نّزاَبکبٌ ثبِٔڕیبٌ ٔایّ‪ ،‬تیۆرییّکی تَّیب کّ ضرۆڤّی یبسبکبٌ ٔ‬ ‫َّگۆڕِکبَی فیزیب ِٔک ثبرستبیی ئّنیکترۆٌ یبٌ صٔ​ٔراییّکبَی فّزا‪-‬کبت ثکبت ثَٕٔی ّْیّ‪ .‬ثّاڵو‬ ‫‪Page 122‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫گّرصٔ​َُٔبسیی ثبٌ‪-‬ثٍ(‪ )Top-Down‬فّريبًَبٌ پێضِکبت کّ صِرکّٔتّ یبسبکبَی سرٔضت ثۆ يێژٔ​ِٔ‬ ‫جیبٔازِکبٌ‪ .‬جیبٔازٌ‪.‬‬ ‫ثیٓێُّ ثّرچبٔی سۆت صٔ​ٔراییّکبَی گّرصٔ​ٌٔ ‪ ،‬ثّ پێی (‪-M‬تیۆریی) فّزا‪-‬کبت صِ صٔ​ٔرایی فّزأ‬ ‫یّک صٔ​ٔرایی کبتی ّْیّ‪ .‬ئبیضیبکّ ئِّٔیّ دّٔت صٔ​ٔرایی فّزایی ثّ ضێِٕیّکی زۆر ثچٕٔک‬ ‫صِپێچرێُِّٔ‪ .‬ئێًّ َبتٕاَیٍ ثیبثیُیٍ‪ ،‬ئِّٔی ثۆ ئێًّ صِيێُێتِّٔ ئّٔ ّْنی ثیُیُّیّ کّ‬ ‫گّٔرِتریٍ صٔ​ٔرایی صِيێُێتِّٔ‪ ،‬سێ صاَّیّ ٔ ئبضُبیٍ نّگّڵیبَضا‪ .‬یّکێک نّ پرسیبرِ‬ ‫سّرِکییّکبَی (‪-M‬تیۆریی) ئّيّیّ ‪ :‬ثۆچیی نّ گّرصٔ​َّٔکّی ئێًّصا صٔ​ٔرایی زۆر گّٔرِتر َییّ‪،‬‬ ‫ثۆچیی ّْئٕیبٌ صِپێچرێُِّٔ؟‬ ‫َّْضێک کّس دّزیبٌ نێیّ ثبِٔڕ ثّ ضتێک ثکٌّ ثِّٔی َّْضێک يیکبَیزو ثَٕٔی ّْثێت کّ سێ‬ ‫صٔ​ٔراییّکّش ثّ ضێٕازی سۆثّسۆ ثپێچرێُِّٔ‪ .‬ئبڵتّرَبتیڤی ئّيّ ئِّٔیّ ّْئٕ صٔ​ٔراییّکبٌ ثّ‬ ‫ثچٕٔکیی صِستیبٌ پێکرصثێت ثّاڵو ثّ ْۆکبرێک کّ َبزاَیٍ چییّ سێ صاَّیبٌ کطبٌٔ ٔ ئّٔاَی تر‬ ‫َّکطبٌٔ‪ٔ .‬ا صِرصِکّ ٔێ ْیچ ْۆکبرێکی صایُبيیکیی ثۆ ئِّٔی گّرصٔ​ٌٔ چٕار صٔ​ٔراییّ ثَٕٔی‬ ‫َّثێت‪ .‬ثّپێچّٔأَِّ گّرصٔ​َُٔبسیی ثبٌ‪-‬ثٍ {سّر‪-‬سٕار} پێطجیُیی صِکبت ژيبرِی زۆری صٔ​ٔرایی‬ ‫َبتٕاَرێ ثّ ْیچ پریُسیپێکی فیزیبیی چبرِسّر ثکرێت‪.‬‬ ‫فرأاَیی ئّگّری کٕاَتّيیی ثۆ ّْئٕ ژيبرِیّکی صٔ​ٔراییّ فّزا زۆر ئّصاکبٌ‪ ،‬نّ سفرِِٔ ّْتب‬ ‫صِ ثَٕٔی صِثێت‪ .‬کۆکرصَِّٔی ثڕِکبَی فّیًُبٌ رێگّی ّْئٕ ئّيبَّ ثۆ ّْر يێژٔ​ٔیّکی يٕيکیُی‬ ‫گّرصٔ​ٌٔ صِصات ثّاڵو ئّٔ رٔاَگّیّی؛ گّرصٔ​َّٔکّيبٌ ّْڵگری فّزای سێ صٔ​ٔرایی گّٔرِیّ نّٔ‬ ‫ثّضّ نّ يێژٔ​ِٔکبٌ کّ ّْڵگری ئّٔ تبیجّتًَّضییٌّ ّْڵضِثژێرێت ِٔک ئِّٔی صِثێُرێت‪.‬‬ ‫ثّ ٔاتبیّکی تر ئّٔ ئّگّرِ کٕاَتّيییّی کّ گّرصٔ​َّٔکّيبٌ زۆرتر یبٌ کّيتر نّ سێ صٔ​ٔرایی‬ ‫فّزایی ّْیّ ثێًبَبیّ‪ ،‬چَٕکّ ئێًّ صیبریًبَکرص‪ ،‬گّرصٔ​ٌٔ سێ صٔ​ٔرایی گّٔرِی فّزایی ّْیّ‪.‬‬ ‫ثۆیّ تب فرأاَیی ئّگّر ثۆ فّزای سێ صٔ​ٔرایی گّٔرِ‪ ،‬ثّتّٔأی سفر َّثێت ئّيّ صرٔستّ ‪ ،‬گریُگ‬ ‫َییّ چَّض ثچٕٔکّ ئّڵجّت ثّ ثّرأرصکرصٌ نّگّڵ فرأاَیی ئّگّر ثۆ ژيبرِکبَی تری صٔ​ٔرایی‬ ‫گریُگ ئِّٔیّ صرٔستّ ‪ .‬ئّيّ ِٔک ئِّٔ ٔایّ ئّگّری ئِّٔ دیسبة ثکّیٍ کّ پبپبی َّْٕٔکّ‬ ‫چیُیی{چبییُیی} ثێت‪ .‬ئێًّ صِزاَیٍ ئّٔ ئّڵًبَییّ تَّبَّت ئّگّر چیُییص ثێت ئّگّرێکی ثّرزِ‬ ‫چَٕکّ ژيبرِی چیُییّکبٌ نّ ئّڵًبَییّکبٌ زۆرترٌ‪ .‬ثّّْيبٌ يیتۆص ئێًّ صِزاَیٍ‪ ،‬گّرصٔ​َّٔکّيبٌ‬ ‫رِفتبرِ فّزاییّکّی ثّ ضێِٕی سێ صٔ​ٔراییّ تَّبَّت ئّگّر صٔ​ٔراییّکی گّٔرِی تریص ثّ‬ ‫ئّگّرێکی گّٔرِتریطِّٔ ثَٕٔی ّْثێت‪ .‬ثۆ ئێًّ تَّیب ِٔک ثّضێک نّ يێژٔ​ٔی سێ صٔ​ٔراییّکّ‬ ‫يّثّستًبَّ‪.‬‬ ‫ئّی صِرثبرِی صٔ​ٔراییّ پێچرأِکبٌ صِ تٕاَیٍ ثڵێیٍ چیی؟ جبرێکی تر صِچیُِّٔ ثۆ سزيّتی ( ‪-M‬‬ ‫تیۆریی)‪ ،‬کّ نّو تیۆرییّصا پبضًبِٔی صٔ​ٔراییّکبٌ نّ فّزای ثچٕٔکی َبٔسۆییضا صِپێچرێُِّٔ‪.‬‬ ‫ّْرِْٔب صەچیُۀە ثۆ سزيەتی ّْرصٔ​ٔ ثڕی فیزیبی ِٔک ثبرگّی ئّنیکترۆٌ ٔ سرٔضتی کبرنێکی‬ ‫‪Page 123‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫َێٕاٌ تَّۆنکّ سّرِتبییّکبٌ کّ ْێزِکبَی سرٔضت صیبری صِکبت‪ّْ .‬ئٕ ضتێک ثّ رێکٕپێکیی‬ ‫صِچێتّ پێص ئّگّر تَّیب یّک ضێٕاز یبٌ چَّض ضێٕازێکی کّو ثۆ پێچبَِّٔی صٔ​ٔراییّکبٌ‬ ‫ّْثێت‪ ،‬یبسٕص نّٔاَّیّ ثّ ّْر يّثّستێک ثێت یّک صِرکّٔتّی یبسبکبَی سرٔضت رێگّ ثضات‬ ‫ثیجیُیٍ‪ .‬چَٕکّ فرأاَیی ئّگّری فّزا َبٔسۆییّکبٌ صِکبتّ ‪ 10500‬فّزای جیبٔاز‪ّْ ،‬رکبو نّيبَّ‬ ‫ثّ یبسبی جیبٔاز ٔ ثّ ثەْبی جیبٔاز‪ ،‬ثّ َّگۆڕِ فیزیبییّکبٌ صِگٌّ‪.‬‬ ‫ئّگّر یّکێک يێژٔ​ٔی گّرصٔ​ٌٔ نّ ثُِّٔ ثۆ ثبَِّٔ دیسبة ثکبت ‪ْ ،‬یچ ْۆکبرێک َییّ ثۆ ئِّٔی‬ ‫گّرصٔ​ٌٔ ثگبت ثّ فّزای نۆکبڵیی ثۆ کبرنێکی تَّۆنکّ سّرِتبییّکبٌ ِٔک ئِّٔی نّتَّۆنکّ‬ ‫سّرِتبییّکبَضا ثّضێِٕی يۆصێهێکی ستبَضِرص صِیجیُیٍ‪ .‬ثّاڵو نّ َزیکجَّٕٔٔی ثبٌ ثُضا ئێًّ‬ ‫ئِّٔ صِپّژرێُێٍ‪ ،‬گّرصٔ​ٌٔ صِتٕاَێت ثّ ّْئٕ ضێٕازِ يٕيکیُّکبَی فّزای نۆکبڵیی ثَٕٔی ّْثێت‪.‬‬ ‫نّ َّْضێک نّ گّرصٔ​َّٔکبَضا کێطی ئّنیکترۆٌ سۆی صِصا نّ کێطی تۆپیکی گۆڵف ٔ ْێزی کێطکرصٌ‬ ‫گّٔرِترِ نّ ْێزی يٕگُبتیسیی‪ .‬ئێًّ يۆصێهی ستبَضِرص ثّ ّْئٕ سُٕٔرصارییّکیِّٔ ثّکبر‬ ‫صِْێُیٍ‪ .‬سّڵک صِتٕاٍَ دیسبثی ئّٔ فرأاَیی ئّگّرِ ثۆ فّزا َبٔسۆییّکّ کّ سّرئَّجبيی‬ ‫صِثێت ثّ يۆصێهی ستبَضِرص ثّ پێی يّرجی ثێسُٕریی ثکٌّ‪ِٔ .‬ک ئِّٔی ثبسًبَکرص ئّگّری ئِّٔی‬ ‫گّرصٔ​َٔێک ثّ سێ فّزای صٔ​ٔراییِّٔ ثجێت ثَٕٔی ّْیّ گریُگ َییّ‪ ،‬ئّٔ ئّگّرِ ثّگٕێرِی‬ ‫ئّگّرِکبَی تر ثچٕٔکّ‪ ،‬چَٕکّ پێطتر يۆصێهی ستبَضِرص ضرۆڤّی ئّو گّرصٔ​َّٔی ئێًّی کرصٔ​ِٔ‪.‬‬ ‫تیۆرییّکّی ئێًّ نّو ثّضّصا ضرۆڤّيبٌ کرصٔ​ِٔ ثۆ تبلیکرصَِّٔ صِضێت‪ .‬نّ ًََّٕٔکبَی پێطٕٔصا‬ ‫ئێًّ پێضاگرییًبٌ نّسّر ئِّٔ کرص‪ ،‬رێژِی فرأاَیی ئّگّر ثۆ گّرصٔ​َّٔ زۆر جیبٔازِکبٌ ِٔک‬ ‫ئّٔاَّی ژيبرِیّکی جیبٔاز نّ صٔ​ٔرایی فّزایی گّٔرِیبٌ ّْیّ زۆر گریُگ َییّ‪ .‬رێژِی فرأاَیی‬ ‫ئّگّر ثۆ گّرصٔ​َّٔ صرأسێکبٌ ( یبٌ ْبٔضێِٕ) ثّ ّْيّدبڵ گریُگّ‪ .‬يّرجی ثێسُٕریی جّست‬ ‫نِّٔ صِکبتِّٔ کّ فرأاَیی ئّگّر ثۆ ئّٔ يێژٔ​ٔاَّی کّ گّرصٔ​ٌٔ زۆر ثّضێُّیی صِست پێضِکبت‬ ‫زۆرتریُّ‪.‬‬ ‫فرأاَییّکّ ڕٔ​ٔ نّ کّيجٌٕٔ صِکبت کبتێ ئّٔاٌ زۆر َبرێک ٔ َبئبسبیی ثٍ‪ .‬ئّيّ ئِّٔ صِگّیَّێ‬ ‫سّرِتبی گّرصٔ​ٌٔ صِثێت زۆر َّرو ثٕٔثێت نّگّل کّيتریٍ ضێٕاز کّ پێطبَضِری َبڕێکییجٌٕٔ ثێت‪.‬‬ ‫ِٔک ثبسًبَکرص صِکرێت ئّو َبڕێکییّ ثّ ثیُیُی گۆڕاَکبریی ثچٕٔک نّ يبیکرۆضّپۆنضا کّ نّ‬ ‫ئبراستّ جۆرثّجۆرِکبَی فّزأِ صێٍ صِرثکّٔێت‪ .‬ثّ ضێٕازێکی ٔرص صِرکّٔتِٕٔ ئّيّ نّگّڵ‬ ‫صأاکبرییّ گطتییّکبَی تیۆری ّْڵئبٔسبَضا یّکضِگرێتِّٔ؛ ثّ ّْيّدبڵ پێٕاَی ٔرصی زیبتر‬ ‫پێٕیستّ ثۆ ئِّٔی ثّ تّٔأیی تیۆریی ثبٌ‪-‬ثٍ نّٔاَی تر جیبثکرێتِّٔ یبٌ پطتگیریی نێجکرێت‬ ‫یبسٕص رِتجکرێتِّٔ‪ .‬ئّيّ نّٔاَّیّ ثّثبضیی ثّْۆی سّتّالیتّکبَِّٔ نّ صاْبتٕٔصا ئَّجبو ثضرێت‪.‬‬ ‫سّتبٌ سبڵ نّئّثّر سّڵک ٔاثیریبٌ صِکرصِِٔ کّ زِٔیی تبلبَّیّٔ نّ َبَِٔضی گّرصٔ​َٔضا صاَرأِ‪.‬‬ ‫ثّاڵو ئّيڕۆ ئێًّ صِزاَیٍ سەتبٌ ثیهیۆٌ ئّستێرِ ثّس تَّیب نّ کۆيّڵّ ئّستێرِکّی ئێًّصا‬ ‫ثَٕٔیبٌ ّْیّ کّ رێژِیّکی ثّرچبٔیبٌ سیستًی ّْسبرِیبٌ ّْیّ‪ٔ ،‬ێڕای ئِّٔی سەتبٌ ثیهیۆٌ‬ ‫کۆيّڵّ ئّستێرِی تریطًبٌ ّْیّ‪ .‬ئبکبيّ ضیکرأِکبَی ئّو ثّضّ پێًبٌ صِڵێت گّرصٔ​َّٔکّيبٌ‬ ‫‪Page 124‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫یّکێکّ نّ ژيبرِیّکی یّکجبر زۆر گّرصٔ​ٌٔ ٔ صِرکّٔتّ یبسبکبَیص تبلبَّ َییٍ‪ .‬ئّيّ صِثێت‬ ‫َبئۆيێضيبٌ ثکبت نِّٔی ْیٕاصار ثیٍ تیۆرییّکی کۆتبیی‪ ،‬یبٌ تیۆرییّک ثۆ ّْئٕ ضت‪ ،‬ثَٕٔی‬ ‫ّْثێت‪ .‬ئّٔ تیۆرییّ ی پێطجیُیی ثۆ سرٔضتی فیزیبی رۆژاَّيبٌ ثکبت‪ .‬ئێًّ َبتٕاَیٍ پێطجیُیی‬ ‫صاْبتٕٔیّکی جٕصا ثکّیٍ‪ِٔ ،‬ک ژيبرِی صٔ​ٔراییّ گّٔرِ فّزاییّکبٌ یبٌ فّزا َبٔسۆییّکبٌ کّ‬ ‫صیبریکّری ئّٔ ثڕِ فیزیبییّ ثیُرأاٌَّ (ِٔک ثبرستبیی ٔ ثبرگّی ئّنیکترۆٌ ٔ تَّۆنکّ‬ ‫سّرِتبییّکبَی تر)‪ .‬ئێًّ نّٔ ژيبراَّ ثۆ ّْڵجژارصَی ئّٔ يێژٔ​ٔاَّی ثّضضاری نّ کۆکرصَِّٔکبَی‬ ‫فّیًُبَضا صِکٌّ کّڵک ِٔرصِگریٍ‪.‬‬ ‫ٔا صێتّ پێطچبٔ ئێًّ نّ سبڵێکی پڕ نّ لّیراَی يێژٔ​ٔی زاَستضایٍ‪ .‬ثۆیّ صِثێت ثبِٔڕٔ ئبيبَجًبٌ‬ ‫صِرثبرِی ئِّٔی چ کبتێک تیۆرییّک ثۆ پّژراَضٌ صِضێت‪ ،‬تۆزێک ثگۆڕصرێت؟ ٔا صِرصِکّٔێت‬ ‫ژيبرِ ثُچیُّییّکبٌ ٔ تَّبَّت فۆريی صِرکّٔتّ یبسبکبَی سرٔضت ثّ ْۆی نۆژیک یبٌ پریُسیپی‬ ‫فیزیبییِّٔ َییٍ‪ .‬ژيبرِٔ پێٕاَّکبٌ ( پبرايیتّر‪) parameter‬سّرثّستٍ نِّٔی چ ثڕێک ِٔرصِگرٌ ٔ‬ ‫یبسبکبٌ صِتٕاٍَ ّْر فۆريێکیبٌ ّْثێت تب ثّ تێٕرییّکی سۆ‪-‬گَٕجێُّری يبتًبتیکیی ثجٍ‪ ،‬ئّٔاٌ‬ ‫ثڕی جیبٔاز نّ سّر فۆريی جیبٔاز نّ گّرصٔ​َّٔ جیبٔازِکبٌ ِٔرصِگرٌ‪ .‬ئّيّ نّٔاَّیّ‬ ‫ئبرِزٔ​ِٔکبَی يرۆڤ ثۆ صۆزیُِّٔی ثّستّکێکی ( پبکیج ‪ ) package‬رێک کّ ّْئٕ یبسبکبَی‬ ‫فیزیبی تێضا ثێت تێر َّکبت ‪ ،‬ثّاڵو ٔا صێتّ پێطچبٔ رێگّی سرٔضت ئّيّ ثێت‪.‬‬ ‫نِّٔصِچێت صیًَّێکی پبَٕثّریٍ نّ گّرصٔ​َّٔکبٌ ثَٕٔی ّْثێت‪ .‬ثّ ّْيّدبڵ ِٔک نّ ثّضی‬ ‫صاْبتٕٔصا صِیجیُیٍ ئّٔ گّرصٔ​َٔبَّی ِٔک گّرصٔ​َّٔکّی ئێًّ ژیبَی تێضا ثێت صِگًَّّ‪ .‬ئێًّ نّ‬ ‫گّرصٔ​َٔێکضا صِژیٍ کّ ژیبٌ تێیضا يٕيکیُّ‪ ،‬ثّاڵو ئّگّر گّرصٔ​َٔێک تَّیب یّک تۆز جیبٔاز ثێت نّ‬ ‫گّرصٔ​َّٔکّی ئێًّ‪ ،‬ثَٕٔی ِٔک ئێًّ يٕيکیٍ َییّ‪ .‬چۆٌ صِتٕاَیٍ ئێًّ ئّيّ رێک ثشّیٍ ئبیب‬ ‫ثّڵگّیّک ّْیّ‪ ،‬صٔای ّْئٕ ئّو ضتبَّ! ئبیب گّرصٔ​ٌٔ نّالیٌّ سێر سٕازێکِّٔ‪benevolent‬‬ ‫صیزاییٍ کرأِ؟ یبٌ زاَست تّفسیرێکی تر پێطکّش صِکبت!‬

‫‪Page 125‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

www.dengekan.com

Page 126

‫‪7‬‬ ‫***‬ ‫يٕعجیزِ صِرکّٔتّکّ‬ ‫(‪)The Apparent Miracle‬‬

‫چیُییّکبٌ ثبسی کبتێک صِکٌّ نّ سّرصِيی ثّرِثبثی ْسیب ( صِٔرٔثّری ‪ 2205‬تب ‪ 1782‬پ ز)‬ ‫کبتێک ژیُگّی گّرصٔ​َّٔکّيبٌ نّ پڕ گۆڕا‪ .‬صِ سۆر نّ ئبسًبَضا صِرکّٔتٍ ٔ سّڵکی سّر زِٔیی ثّ‬ ‫ْۆی گّريبی زۆرِِٔ ئبزاری زۆریبٌ چّضت‪ ،‬ثۆیّ ئّيپراتۆر فّريبَی کرص ثّ تیرْبٔێژِ‬ ‫ثَّبٔثبَگّکّیبٌ ثۆ ئِّٔی سۆرِ زیبصِکبٌ ثّرثضاتِّٔ‪ .‬تیرئَّضازِکّ سّاڵتکرا ثّ دّثێک کّ‬ ‫تٕاَبی ئِّٔی پێضِصا ثۆ ّْيیطّ صرێژە ثەژیبٌ ثضات‪ .‬ثّاڵو ژَّکّی نێی صزیی‪ ،‬ثّ ْۆی ئّو‬ ‫تبٔأَِّ ثۆ سّر يبَگ رِتبَضیبٌ‪.‬‬ ‫چیُییّکبٌ نّ ثیرکرَِّٔکّیبَضا راست ثٌٕٔ‪ ،‬کّ سیستًی سۆریی ثّ صِسۆرِِٔ ثۆ ژیبَی يرۆڤ‬ ‫گَٕجبٔ َییّ‪ .‬ثّاڵو نّ ئّيڕۆصا نّٔاَّیّ ئّيّ ّْنێکی ثبش ثێت ثۆ ثرۆَزِ کرصَی پێست! ثّاڵو‬ ‫سیستًی سۆریی ثّ چَّض سۆرِِٔ ّْرگیز نّٔاَّیّ يۆڵّت ثّ گّضّ کرصَی ژیبٌ َّصات‪ْ .‬ۆکبرِکبٌ‬ ‫ثّٔ سبصِییّی ئّفسبَّ چیُییّکّ َییّ‪ .‬نّڕاستییضا زِٔیی صِتٕاَێت تّجرٔثّیّکی ثّچێژ نّ پهّی‬ ‫گّريب ِٔرثگرێت ثۆ يبِٔیّک نّ سٕڕأَِّی ثّصِٔری چَّض ئّستێرِیّکضا‪ .‬ثّاڵو گّريبیّکی‬ ‫یّکجۆری ثّرصِٔاو ثۆ يبِٔیّکی صرێژ نّگّڵ ئّٔ ثبرۆصۆسّی ثۆ ژیبٌ پێٕیستّ یّک َبگرێتِّٔ‪ .‬ثۆ‬ ‫تێگّیطتٍ نِّٔی چیی رٔصِصات؟ ثب سّیری ئّٔ رٔ​ٔصأَّ ثکّیٍ کّ نّ سبصِتریٍ جۆری سیستًی‬ ‫چَّض ئّستێرِیی ثّ صٔ​ٔ سۆرِِٔ رٔ​ٔصِصٌِ‪ .‬ثّ سیستًێکی نّو چّضُّ صِگٕترێت جٕٔت‬ ‫(‪)Binary‬سیستى‪ .‬نّڕاستییضا َیِٕی ّْئٕ ئّستێرِکبَی ئبسًبٌ نّ سیستًێکضاٌ‪ ،‬نّو ضێِٕیّ‬ ‫صِچٍ‪ .‬ثّاڵو تَّیب سیستًّ سبصِ جٕٔتّکبٌ صِتٕاٍَ ّْڵگری جۆرێکی تبیجّت نّ سٕڕأَِّی جێگیر‬ ‫ثٍ ِٔک ئِّٔی نّ ژێرِِٔ صِثیُرێت‪ .‬نّ ّْرکبو نّو ئۆرثیتباڵَّصا َّْضێک کبت ثَٕٔی ّْیّ کّ‬ ‫ئّستێرِکّ یبٌ زۆر سبرصِ یبٌ زۆر گّريترِ نِّٔی کّ ژیبٌ تێیضا گَٕجبٔ ٔ پبرێزرأ ثێت‪.‬‬ ‫ثبرۆصۆسّکّ تَّبَّت زۆر سراپتر صِثێت ثۆ ئّٔ ثۆڵ(‪)Cluster‬اَّی کّ ژيبرِیّکی زۆر ئّستێرِیبٌ‬ ‫ّْیّ‪.‬‬ ‫سیستًّ سۆرییّکّی ئێًّ سۆضجّستبَّ تبیجّتًَّضییّکی تریطی ّْیّ‪ ،‬ثّثێ ئّٔ تبیجّتًَّضییّ‬ ‫نّٔاَّیّ فۆريی ژیبَی پێطکّٔتٕٔ ّْرگیز سّری َّگرتبیّ‪ .‬یبسبکبَی َیٕتٍ رێگّ صِصٌِ ضٕێُی‬ ‫سٕڕأَِّی ّْسبرِکبٌ یبٌ ثّ ضێِٕی ثبزَّیی یبسٕص ثّ ضێِٕی ْێهکّیی(‪ )Ellipse‬ثٍ(ْێهکّیی‪،‬‬ ‫ثبزَّیّکی راکێطرأِ کّ نّ سّرێکِّٔ پبٌ ٔ نّسّرِکّی ترِِٔ تّسکّ)‪ .‬ئّٔ پهّیّی کطبَی‬ ‫ْێهکّیّک ثّ ضتێک پێطبٌ صِصرێت ثّ َبٔی جیبٔازیی چّلی صٔ​ٔ ثبزَّ نّ َبَِٔضِِٔ‬ ‫‪ ،eccentricity‬کّ ژيبرِیّکّ نّ َێٕاٌ سفر ٔ یّکضا ‪ .‬ئّو صٔ​ٔراییّ َزیک نّ سفر يبَبی ئِّٔیّ کّ‬ ‫ْێهکّکّ َزیکّ نّ ثبزَِّٔ‪ ،‬ثّاڵو صٔ​ٔرایی َبَِٔضی َزیک نّ یّک يبَبی ئِّٔیّ کّ زۆر پبٌ‬ ‫‪Page 127‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫ثِٕٔتِّٔ‪ .‬کێپهّر پێی َبسۆش ثٕٔ ّْسبرِکبٌ نّ سّر ثبزَّی سڕ جٕڵّ َبکٌّ ّْرچَّض ئۆرثێتی‬ ‫سٕڕأَِّی زِٔیی‪ ،‬صٔ​ٔریی نّ َبَِٔضِکّیِّٔ َزیکّی نّ سەتب صٔ​ِٔ‪ ،‬يبَبی ٔایّ زۆر َزیکّ نّ‬ ‫ثبزَِّٔ‪ .‬ئّيّش پبڵُّرێکی ثبش ثٕٔ ثۆ ئّٔ چبَسّ ثبضبَّی نّثّرصِيضاثٌٕٔ‪.‬‬

‫جٕٔت ‪ -‬ئۆرثیتبڵّکبٌ‪ :‬ئّٔ ّْسبراَّی کّ ئۆرثیتبڵّکبَیبٌ سیستًی جٕٔت ئۆرثیتبڵییبٌ نّ َبٔ‬ ‫ئّستێرِکبَضا ّْیّ‪ ،‬ئّگّری ثَٕٔی کّضّْٕٔای ضیبٔ ثۆ ژیبَیبٌ تێضا َییّ‪ .‬نَّّْضێ ِٔرزصا زۆر گّرو‬ ‫صِثٍ ٔ نّ َّْضێکیطضا زۆر سبرص صِثٍ‪.‬‬

‫ضێٕازی کّش ٔ ّْٔا نّ سّر زِٔیی ثّ گطتیی ثّ ْۆی الری تِّٔرِی سٕڕأَِّی زِٔیی ثّ گٕێرِی‬ ‫ئّٔ رٔ​ٔثّرِی زِٔیی تێیضا ثّ صِٔری سۆرصا صِسٕڕێتِّٔ‪ ،‬صیبری صِکرێت‪ .‬ثۆ ًََّٕٔ نّ کبتی‬ ‫زستبَضا نّ َیِٕ گۆی ثبکٕٔرِِٔ الرییّکّ ثّ ضێِٕی صٔ​ٔرکّٔتُِّٔیّ نّ سۆر ‪ّْ ،‬رچَّض نّڕاستییضا‬ ‫زِٔیی نّ ّْر کبتێک َزیکترِ نّ سۆر – صٔ​ٔرییّکّ ‪ 91.5‬يیهیۆٌ يبیهّ نّ کبتێکضا نّ سّرِتبی‬ ‫جٕاڵیضا ئّٔ صٔ​ٔرییّ نّ سۆرِِٔ ‪ 94.5‬يیهیۆٌ يبیهّ‪ -‬ثّاڵو کبریگّریی ئّيّ صِکرێت نّچبٔ‬ ‫کبریگّریی الرثَِّٕٔٔکّ چبٔپۆضیی نێجکرێت‪ .‬ثّاڵو صِرّْق ثّ ّْسبرِکبَی تر‪ ،‬ثّ ئۆرثێتبڵی‬ ‫صٔ​ٔریی نّ َبَِٔضی گّٔرِترصا‪ ،‬جیبٔازییّ صٔ​ٔرییّکبٌ نّ سۆرِِٔ صِٔری زیبتری ّْیّ‪.‬‬ ‫ثۆ ًََّٕٔ نّ ّْسبرِی عّتبرص( ‪ )Mercury‬صا ثّ نّ سەتب ثیستی صٔ​ٔریی نّ َبَِٔض پهّی گّريیی‬ ‫َزیکّی ‪ 200‬پهّی فبْرَٓبیت گّريترِ کبتێک نّ َزیکتریٍ سبڵِّٔیّ نّ سۆر(‪ )Perihelion‬ثّ‬ ‫ثّرٔارص ثّ کبتێک کّ صٔ​ٔرتریٍ ئّصای ّْیّ نّ سۆرِِٔ(‪ . )Aphelion‬نّڕاستییضا ئّگّر‬ ‫ئۆرثێتبڵی صٔ​ٔریی زِٔیی نّ َبَِٔضِکّیِّٔ َزیکّی یّک ثٕایّ کبتێک ئێًّ ثّ َزیکتریٍ صٔ​ٔریی‬ ‫سۆر صِگّیطتیٍ زِریبکبٌ صِکٕاڵٌ ٔ کبتێک صِگّیطتیُّ صٔ​ٔرتریٍ ئّصا نّ سۆرِِٔ‪ ،‬سّْۆڵجَّضاٌ‬ ‫ْبٔیٍ ٔ زستبَّکّيبٌ زۆر َبسۆش صِثٕٔ‪ .‬ئۆرثیتبڵ ثّ صٔ​ٔریی زۆر نّ‬ ‫رٔ​ٔی صِصا‪ ،‬پطٕٔی‬ ‫َبَِٔضِِٔ ثۆ ژیبٌ گَٕجبٔ َییّ‪ ،‬ثۆیّ ئێًّ سۆضجّستیٍ کّ ّْسبرِیّکًبٌ ّْیّ‪ .‬صٔ​ٔریی نّ‬ ‫َبَِٔضی ئٕرثێتبڵّکّی َزیکّ نّ سفر‪.‬‬ ‫‪Page 128‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫صٔریی نّ َبَِٔض‪ :‬صٔ​ٔریی نّ َبَِٔض پێٕاَّیّکّ پێطبَضِری ضێِٕ ْێهکّییّ ثّرأرص ثّ‬ ‫فۆريی ثبزَّ‪ .‬ئۆرثیتبڵّ ثبزَّییّکبٌ ثۆ ژیبٌ ضیبٔترٌ ‪ ،‬چَٕکّ ئۆرثیتبڵّ گّٔرِکبٌ ثّرزٔ‬ ‫َزيیی پهّی گّريییبٌ زۆر زۆرِ‪.‬‬

‫ّْرِْٔب ئێًّ چبَسێکی تریطًبٌ ثّپێَِٕض ثّ ثبرستبیی سۆرِکّيبٌ ٔ صٔ​ٔرییّکّيبٌ نێِٕی ّْیّ‪.‬‬ ‫چَٕکّ ثبرستبیی ئّستێرِکبٌ ثڕی ئّٔ ٔزِیّی کّ نێی صێتّ صِرِِٔ صیبری صِکبت‪ .‬گّٔرِتریُی‬ ‫ئّستێرِکبٌ ثبرستبییبٌ َزیکّی سەتجبر نّ ثبرستبیی سۆر لّثّترِ ‪ّْ ،‬رِْٔب ثچٕٔکتریُیبٌ‬ ‫َزیکّی سەتجبر ثبرستبییّکّیبٌ کّيترِ‪ٔ .‬ای صاثُێ‪ ،‬ئّو ئّصای زِٔیی‪-‬سۆرِی ئێستب ِٔک سۆی‬ ‫َّيێُێتِّٔ‪ ،‬ثّ رێژِی نّ سەتب ثیست‪ ،‬سۆر زنتر یبٌ ثچٕٔکتر ثٕٔایّ‪ ،‬ئّٔ صِو یبٌ زۆر نّ ئێستبی‬ ‫ّْسبرِی يّریز (‪ )Mars‬سبرصتر صِثٕٔ‪ ،‬یبٌ زۆر نّ ئێستبی ّْسبرِی ڤێُٕس گّريتر صِثٕٔ‪.‬‬ ‫ثّ ضێِٕی ئبسبیی‪ ،‬ثۆ ّْئٕ ئّستێرِیّک زاَبکبٌ َبٔچّی گَٕجبٔی َیطتّجێجٌٕٔ صیبری صِکٌّ‬ ‫کّ َبٔچّیّکی تّسکّ نّ صِٔرثّری ئّستێرِکّ نّ پهّ گّريییّ جیبٔازِکبَضا ضهّی ئبٔ صِتٕاَێت‬ ‫ثَٕٔی ّْثێت‪َ .‬بٔچّی گَٕجبٔ ثۆ َیطتّجێجٌٕٔ َّْضێکجبر پێی صِگٕترێ َبٔچّی‬ ‫‪Page 129‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫گۆڵضیڵۆکس(‪ 31)Goldilocks‬چَٕکّ يّرجی ثَٕٔی ئبٔ يبَبی ئِّٔیّ‪ِٔ ،‬ک گۆنضیڵۆک‪ ،‬گّضّی‬ ‫ژیبَی ْۆضًَّض پێٕیستیی ثِّٔیّ پهّی گّريیی ّْسبرِکبٌ ثۆ ژیبٌ گَٕجبٔ ثێت‪َ .‬بٔچّی‬ ‫َیطتّجێجٌٕٔ نّ سیستًی سۆری ئێًّصا ِٔک نّ ًََّٕٔکّصا پێطبَضرأِ زۆر ثّرتّسکّ‪.‬‬ ‫سۆضجّستبَّ ثۆئّٔاَّی نّچّضُی ئێًّ‪ ،‬ژیبَیبٌ فۆريی ْۆضًَّضیی ّْیّ زِٔیی کّٔتِٕٔتّ ئّٔ‬ ‫َبٔچّیِّٔ‪.‬‬

‫َبٔچّی گۆڵضیڵۆکس‪ :‬ئّگّر گۆڵضیڵۆکسّکبٌ ّْسبرِ ثٍ‪ ،‬ئّٔاٌ تَّیب صِثێت نّ َبٔچّی‬ ‫سّٔز کّ ثۆ ژیبٌ ضیبٌٔ جێگیر ثجٍ‪ .‬ئّستێرِ زِرصِکّ سۆرِکّی ئێًّیّ‪ ،‬سپییّکبٌ گّٔرِترٔ‬ ‫گّريترٌ ‪ ،‬سٕٔرِکّ سبرصتر ٔ ثچٕٔکترِ‪ .‬ئّٔ ّْسبراَّی کّ زۆر َزیکٍ نّ سۆر گّريٍ ٔ‬ ‫ئّٔاَّ ی زۆر صٔ​ٔرٌ‪ ،‬زۆر سبرصٌ‪ْ ،‬یچیبٌ ثۆ ژیبٌ َبضێٍ‪َ .‬بٔچّی ژیبٌ ثۆ ئّستێرِ سبرصِکبٌ‬ ‫زۆر کّيترِ‪.‬‬

‫‪ 31‬صرِستێکی ئّٔرٔ​ٔپییّ‪ ،‬ثەاڵو گۆڵضیڵۆکس نێرەصا ‪َ ،‬بٔی کچێکی ثچٕٔکە نە ئەفسبَەیەکضا‪ ،‬نەَبٔ صارستبَێکضا‬ ‫ثزرثٕٔە‪ ،‬سۆی کرصٔ​ٔە ثەيبڵی سێ ٔرچضا‪ ،‬سێ لبپ سڵمبٔی نێجٕٔە‪ْ ،‬ەرسێکیبَی تبلیکرصٔ​ٔەتۀە‪ ،‬زۆر گەرو‪ ،‬زۆر سبرص ٔ‬ ‫ضهەتێٍ ثَٕٔۀ ضهەتێُەکەی ْەڵمٕڕاَضٔ​ٔە‪،‬صٔاتر سێ کٕرسیی نێ ثٕٔۀ نەسەر ْەرسێکیبٌ صاَیطتٕٔە‪ ،‬گۀرۀ‬ ‫يبيُبٔەَضیی ٔ ثچٕٔک ثَٕٔە‪ .‬کە نەسەر ثچٕٔکەکە صاَیطتٕٔە‪ ،‬ضکبٔە‪ ،‬پبضبٌ چٕٔەتە لبتی سەرۀەی سبَٕٔەکۀ سێ‬ ‫ژٔ​ٔری سۀتُی تێضاثٕٔە‪ .‬زۆر پبٌ‪ ،‬يبيُبٔەَضیی ٔ ژٔ​ٔرێکی لُج ٔ ثچکۆنە‪.....‬نە ژٔ​ٔرە ثچکۆنەکەصا سۀتٕٔە‪.....‬کبتێ‬ ‫ٔرچە َێرەکۀ يێیەکە نەگەڵ ثەچکەکەیبَضا صێُۀۀ صەثۆڵێٍُ ٔ ثەسۆیبَضا صەکێطٍ‪ ،‬ضتەکبَیبٌ سٕرأۀ ضکبٔۀ‬ ‫ثەکبرْێُرأٌ‪ ،‬گۆڵضیڵۆکس نەسۀ ْەڵضەستێ ٔ تێی صەتەلێُێ سۆی صەرثبز صەکبت‪ .‬کۀاتە گۆڵضیڵۆکس ثەصٔای ضتی‬ ‫گَٕجبٔصا گەڕأە‪.‬‬

‫‪Page 130‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫َیٕتٍ ثبِٔڕی ٔاثٕٔ َیطتّجێجَّٕٔ سّیرِکّيبٌ نّ سیستًی سۆر ثّ رێکّٔت ثّ ْۆی تَّیب‬ ‫یبسبکبَی سرٔضتِّٔ َییّ‪ .‬نّثّرايجّرصا ئّٔ ثبِٔڕی ٔاثٕٔ‪ ،‬سیستًی گّرصٔ​ٌٔ " نّ سّرِتبِٔ‬ ‫نّالیٌّ سٕصأِ صرٔستکرأِٔ تب ئّيڕۆ ثّ ّْيبٌ ثبرٔصۆسِّٔ صِپبرێزرێ‪ .‬ئبسبَّ نّيّ تێجگّیٍ‪،‬‬ ‫ثۆچیی یّکێکی ِٔک َیٕتٍ ثّٔ ضێِٕیّ ثیرثکبتِّٔ؟ رٔ​ٔصأی زۆر صِگًٌّ کّ ثّسّریّکضا صرأٌ‪،‬‬ ‫ثۆ ئِّٔی تٕاَبی ثًَٕٔبٌ ّْثێت ٔ جیٓبَّکّيبٌ ثّ ضێِٕی سٕاستی يرۆڤ صیزاییٍ ثکرێت ثّ‬ ‫ڕاستیی صِثٕٔ ثّ يّتّڵ ئّگّر ثّ تَّیب سیستًی سۆری ئێًّ نّ گّرصٔ​َٔضا ثَٕٔی ّْثٕٔایّ‪.‬‬ ‫ثّاڵو نّ سبڵی ‪1992‬صا ثۆ یّکّيجبر سٕڕأَِّی ّْسبرِیّک ثّ صِٔری ئّستێرِی ترصا جیب نّ‬ ‫سۆرِکّيبٌ ثّ تبلیکرصَِّٔ ثیُرا‪ .‬ئێستب ئێًّ صِزاَیٍ ثّ سەتبٌ ّْسبرِ‪ ،‬یبٌ ّْسبرِی ثێطٕيبر‬ ‫نّ َبٔ چَّضیٍ ثیهێٌٕ ئّستێرِی گّرصٔ​َّٔکّيبَضا ثَٕٔیبٌ ّْیّ‪ ،‬صیبرِ نّگّڵ ثبرۆصۆسی سیستًّ‬ ‫ّْسبرِییّکّی ئێًّصا(سۆرێکی تَّیب)‪ ،‬رێککّٔتُی چبَسی ئّصای صٔ​ٔریی زِٔیی‪-‬سۆر ٔ‬ ‫ثبرستبیی سۆرصا یّک صِگرێتِّٔ‪ .‬ثّڵگّ زاَستییّکبٌ سّثبرِت ثّ زِٔیی‪ ،‬ثۆ سۆضیی ئێًّٔ ژیبَی‬ ‫ئێًّ صیزاییٍ کراثێت کّيتر سّرَجڕاکێص ٔ صڵُیبکّرٌ‪ّْ .‬سبرِی ّْيّجۆر ٌّْ ثڕێکیبٌ‪ -‬یبٌ‬ ‫الی کّو یّکێکێبٌ‪ -‬ثۆ ژیبٌ گَٕجبٌٔ‪ .‬ئبضکرایّ کبتێک ثٌٕٔ نّ سّر ّْسبرِیّک کّ گَٕجبِٔ ثۆ‬ ‫ژیبٌ نێکۆڵیُِّٔی نّ سّر صِکرێت‪ ،‬نێکۆڵیُِّٔکّ سُٕٔرصار صِکرێت ثِّٔی ئبیب ژیُگّکّیبٌ‬ ‫تێرکّری ئّٔ يّرجبَّیّ کّ پێٕیستٍ ثۆ ثٌٕٔ؟‬ ‫صِکرێت رستّکّی پێطٕٔ ثکّیٍ ثّ پریُسیپێکی زاَستیی‪ :‬ثَٕٔی ئێًّ ئّٔ رێسبیبَّ صِسّپێُێت کّ‬ ‫ثۆ صیبریکرصَی کبت ٔ ضٕێُی گَٕجبٔ صِتٕاَیٍ گّرصٔ​َّٔکّيبٌ تبلیجکّیُِّٔ‪ٔ .‬اتّ دّلیمّتی‬ ‫ثًَٕٔبٌ کبرێکتّری ئّٔ ژیُگّیّ صیبری صِکبت کّ ئێًّی تێضایٍ‪ .‬ئّو پریُسیپّ َبٔی پریُسیپی‬ ‫ئبَسرۆپیکی(‪ )Anthropic Principle‬الٔازی نێُرأِ‪ ( .‬کّيێکی تر صِثیُیٍ ثۆ ئبِٔڵُبٔی الٔازی‬ ‫پێِٕ نکێُرأِ)‪ .‬چّيکی ثبضتر نّ جیبتی "پریُسیپی ئبَسرۆپیک" صِستّٔاژِی " پریُسیپی‬ ‫ّْڵجژارصَّ"‪ .‬چَٕکّ پریُسیپّکّ صِگّڕێتِّٔ ثۆ ئِّٔی‪ ،‬چۆٌ زاَیبرییّکبًَبٌ صِرثبرِی ثًَٕٔبٌ‬ ‫رێسبکبَی ّْنجژارصٌ صِسّپێُێت‪ ،‬نّ َبٔ ئّٔ ّْئٕ ژیُگّ يٕيکیُّصا تَّیب ئّٔ ژیُگبَّی ئّو‬ ‫تبیجّتًَّضییبَّیبٌ ّْیّ ٔ ثۆ ژیبٌ صِضێٍ‪ّْ ،‬ڵضِثژێرێت‪.‬‬ ‫ئّيّ نّٔاَّیّ نّ فّنسّفّ ثچێت ثّاڵو پریُسیپی ئبَسرۆپیکی الٔاز صِتٕاَرێت ثۆ پێطجیُیی‬ ‫زاَستیی کّڵکی نێِٕرثگیرێ‪ .‬ثۆ ًََّٕٔ تّيَّی گّرصٔ​ٌٔ چَّضِ؟ ّْرِْٔب کّيێکی تر صِثیُیٍ‪،‬‬ ‫ثۆچیی ثَٕٔی ئێًّ ٔا پێٕیست صِکبت کّ گّرصٔ​ٌٔ ّْڵگری َّْضێک تٕسًی ِٔک کبرثۆٌ ثێت؟‬ ‫صیبرِ کبرثۆٌ ثّ ْۆی سٕٔتبَی تٕسًّ ثچٕٔکّکبَی َبٔ ئّستێرِکبَِّٔ صرٔست صِثٍ‪ .‬کبرثۆٌ صِثێت‬ ‫ثّ ْۆی تّلیُِّٔی سٕپّر َۆڤب(‪ ٔ)Supernova‬نّ تّٔأی فّزاصا ثاڵٔ صِثێتِّٔ ٔ سّرئَّجبو نّ‬ ‫َِّٔیّکی َٕێتری سیستًّ سۆرییّکبٌ ِٔک ثّضێک نّ سیستًی سۆریی چر صِثێتِّٔ‪.‬‬ ‫نّ سبڵی ‪ 1961‬صا زاَبی فیزیب رٔثێرت صیک(‪ )Robert Dicke‬گٕتی ئّو پرۆسێسّ َزیکّی ‪10‬‬ ‫ثیهیۆٌ سبڵ صِسبیَّێت‪ ،‬ثۆیّ ثَٕٔی ئێًّ ثّيپێیّ‪ ،‬يبَبی ئِّٔیّ گّرصٔ​ٌٔ صِثێت الی کّو‬ ‫تّيَّی ئَِّٔضِ کۆٌ ثێت نّگّڵ ژیبَی ئێًّصا ثگَٕجێت‪ .‬نّ الیّکی ترِِٔ تّيَّی گّرصٔ​ٌٔ‬ ‫َبتٕاَێت زیبتر نّ ‪ 10‬ثیهیۆٌ سبڵ ثێت چَٕکّ نّ صاْبتٕٔیّکی صٔ​ٔرصا ّْئٕ سٕٔتّيَّیی‬ ‫‪Page 131‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫ئّستێرِکبٌ تّٔأ صِثێت ٔ ئّٔسبش ئێًّ ئّستێرِی گّريتريبٌ ثۆ يبَِّٔيبٌ پێٕیستّ‪ ،‬ثّاڵو‬ ‫نّڕاستییضا‪ -‬ثّپێی صاتبکبَی ئێستب‪ ،‬رٔ​ٔصأی ثیگ ثبَگ نّ صِٔرٔ​ٔثّری ‪ 13.7‬ثیهیۆٌ سبڵ نّئّثّر‬ ‫رٔ​ٔیضأِ‪.‬‬ ‫ثبثّتی تّيَّی گّرصٔ​ٌٔ ثّپێی پێطجیُییّکبَی ئبَسرٔپیک‪،‬ئّصایّک نّ ثّْبکبٌ ثۆ پبرايیتّری‬ ‫فیزیبیی ثّرّْو صِْێُێت‪ ،‬نّ کبتێکضا صِثٕٔایّ ثّ ٔرصیی ضتّکّ صیبری ثکبت‪ .‬ثۆچیی ئّيّ ٔایّ؟‬ ‫چَٕکّ ثًَٕٔبٌ يٕيکیٍ َییّ ّْڵگری ثڕێکی تبیجّت نّ پبرايیتّرِ فیزیبیّ ئّصا صٔ​ٔرِکبٌ ثێت‪،‬‬ ‫زۆرثّی کبت ثَّضِ نّ سّر کۆيّڵّ پبرايیتّرێک‪ ،‬نّٔ ضٕێُّی صِیبٌ صۆزیُِّٔ زۆر َبگۆڕێٍ‪ .‬ئێًّ‬ ‫چبِٔڕٔاَیی زیبتريبٌ ّْیّ کّ يّرجّ ثُّڕِتییّکبٌ نّ جیٓبَّکّيبَضا ثکَّّٔ ئّصای رێگّ‬ ‫پێضرأی ئبَسرٔپیکییِّٔ ‪ .‬ثۆ ًََّٕٔ ئّگّر صٔ​ٔریی نّ َبَِٔضی ئٕرثێتبڵّکبٌ تَّیب تۆزێک ثێت‬ ‫ثۆ ًََّٕٔ نّ َێٕاٌ ‪ 0‬ثۆ ‪ 0.5‬ئّٔجب رێگّ ثّ ثَٕٔی ژیبٌ صِصرێت‪ .‬ثۆیّ َبثێت سّريبٌ سٕڕ ثًێُێت‬ ‫ئّگّر صٔ​ٔریی َبَٔض ‪ 0.1‬ثێت ٔ نّ َبٔ ّْسبرِکبَی گّرصٔ​َٔضا رێژِیّکی يبلٕٔڵ نّ ّْسبرِ‬ ‫ثَٕٔیبٌ ّْثێت کّ صٔ​ٔریی نّ َبَِٔضِکّیبَِّٔ زۆر ثچٕٔک ثێت‪.‬‬ ‫ثّاڵو ئّگّر ثّيطێِٕیّ ثێت‪ ،‬کبتێ زِٔیی نّ ثبزَّیّکی تّٔأصا ثسٕڕێتِّٔ‪ ،‬ثۆ ًََّٕٔ ثّ صٔ​ٔریی‬ ‫نّ َبَِٔضی ‪ 0.00000000001‬ثسٕڕێتِّٔ‪ ،‬نّڕاستییضا ئّيّ زِٔیی صِکبت ثّ جێگّیّکی تبیجّت ٔ‬ ‫ْبًَبٌ صِصات ضرۆڤّی ئِّٔ ثکّیٍ ثۆچیی ئێًّ سۆيبٌ نّ سبَٕٔیّکی َبئبسبییضا صۆزیجێتِّٔ‪ .‬ئّو‬ ‫ئبیضیبیّ َّْضێجبر َبٔی پریُسیپی رِيّکیی ‪ mediocrity‬نێُرأِ‪.‬‬ ‫چبَسی گَٕجبَی ضتّ پێَِٕضیضارِکبٌ نّگّڵ ضێٕازی ئٕرثێتبڵی ّْسبرِکبٌ‪ ،‬ثبرستبیی سۆر‬ ‫ّْٔرِْٔب‪َ ...‬بٔی نێُرأِ ژیُگّیی‪ ،‬چَٕکّ ئّيّ َێعًّتێکّ ثّ ْۆی صِٔرٔثّريبَِّٔ پێًبٌ صرأِ‪،‬‬ ‫َّک ثّ ْۆی َٕلاڵَّی (‪ )fluke‬یبسبکبَی سرٔضتِّٔ ثێت‪ .‬تّيَّی گّرصٔ​َٔیص فبکتّرێکی‬ ‫ژیُگّییّ‪ ،‬چَٕکّ نّ يێژٔ​ٔی گّرصٔ​َٔضا ّْو کبتی سّرِتبی گّرصٔ​ٌٔ ثَٕٔی ّْیّ ّْو کبتی صٔای‬ ‫صرٔستجَٕٔی گّرصٔ​َٔیص ثَٕٔی ّْیّ‪ .‬ثّاڵو ئێًّ صِثێت نّو چّرسّ( ‪ ) era‬صا ثژیٍ چَٕکّ ئّيّ ثۆ‬ ‫ژیبٌ تَّیب سّرصِيی رێگّ پێضرأِ‪ .‬رێکّٔتی ژیُگّیی ثۆ تێگّیطتٍ ئبسبَّ چَٕکّ ئێًّ تَّیب‬ ‫ثَِّٕٔٔریٍ ثۆ َیطتّجێجٌٕٔ ضیبٔیٍ نّ َبٔ ژيبرِیّکی زۆر ( ثٌٕٔ) ثۆ َیطتّجێجَّٕٔ ضیبِٔکبٌ‬ ‫کّ پطتگیریی ژیبٌ صِکٌّ‪ .‬ثّصڵُیبییطِّٔ پێٕیستّ نّ َبٔچّ ی گَٕجبٔی ژیبَضا ثێت ثۆ ئِّٔی‬ ‫کۆيّکی ژیبٌ ثکبت‪.‬‬ ‫پریُسیپی ئبَسرۆپیکی الٔاز زۆر جێگّی کێطًّکێص َییّ‪ .‬ثّاڵو فۆريێکی ثّ ْێزتر ثَٕٔی ّْیّ کّ‬ ‫ئێًّ نێرِصا ثبسی صِکّیٍ‪ّْ .‬رچَّض ثۆ ثڕێک نّ زاَبیبَی فیزیب ثّچبٔێکی سٕٔکِّٔ سّیری‬ ‫صِکٌّ‪ .‬پریُسیپی ثّْێزی ئبَسرۆپیک ئّو راستییّ پێطُیبر صِکبت کّ ثَٕٔی ئێًّ ئّٔ لّیضٔ‬ ‫ثَّضاَّ صِسّپێُیت‪َّ ،‬ک تَّیب ثّ سّر ژیُگّکّصا ثّڵکٕ ثّ سّر فۆرو ٔ َبِٔڕۆکی یبسبکبَی‬ ‫سرٔضتیطضا‪ .‬ئّو ئبیضیبیّ ثۆیّ صرٔستجٕٔ چَٕکّ ثّ ْۆی ئّٔ تبیجّتًَّضییّ سّیراَّی سیستًی‬ ‫سۆرِِٔ کّ ٔا صێتّ پێطچبٔ ثّ ضێٕازێکی سّرسٕڕْێُّر ثۆ گّضّی ژیبَی يرۆڤ ثّرّْو ْبتِٕٔ‪،‬‬

‫‪Page 132‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫تبیجّتًَّضییّ ثۆ سّراپبی گّرصٔ​َٔیص صِضێت‪ ،‬صیبرِ ئّيّ زۆر لٕرسّ ثۆ‬

‫ّْرِْٔب ئّو‬ ‫ضیکرصَِّٔ‪.‬‬ ‫ئّٔ ثّسّرْبتّی چۆٌ گّرصٔ​َٔێکی سّرِتبیی کّ ثریتییّ نّ ْبیضرۆجیٍ‪ْ ،‬یهیۆو ٔ تۆزێک نّ‬ ‫صِثێت ثّ گّرصٔ​َٔێک الی کّو جیٓبَێک ثّ ژیُگّیّکی ْۆضًَّضِِٔ ِٔک ئێًّ نّ‬ ‫نیسیۆو‬ ‫َبٔسۆیضا پَّب ثضات‪ ،‬چیرۆکیکّ چَّضیٍ کتێجی پێٕیستّ؟ ّْرِٔک چۆٌ نّ پێطِّٔ ثبسًبَکرص‬ ‫ْێزِکبَی سرٔضت‪ْ ،‬ۆکبری صرٔستجَٕٔی تٕسًّ لٕرسّکبٍَ‪-‬ثّتبیجّتیی کبرثۆٌ‪ -‬کّ صِکرێت ثّ ْۆی‬ ‫تٕسًّ سّرِتبییّکبَِّٔ صرٔست ثٕٔثێت ٔ ثۆ يبِٔی چَّضیٍ ثیهیۆٌ سبڵ ثًێُێتِّٔ‪.‬‬ ‫تٕسًّ لٕرسّکبٌ نّ َبٔ ئّٔ کٕراَّی کّ َبٔی ئّستێرِيبٌ نێُبٌٔ صرٔست صِثٍ‪ ،‬ثۆیّ ْێزِکبٌ‬ ‫صِثێ رێگّ ثضٌِ ثّ کۆيّڵّ ئّستێرِکبٌ تب فۆريی سۆیبٌ ِٔرثگرٌ‪ .‬گّضّسَّضٌ نّ ٔرصِ تۆٔی‬ ‫َبڕیک ٔپێکِّٔ نّ سّرِتبی گّرصٔ​َٔضا ثۆ ّْئٕ کۆيّڵّ ئّستێرِکبٌ نّیّکِّٔ َزیکِّٔ‪ .‬ثّاڵو‬ ‫سۆضجّستبَّ ثّ گۆڕاَێکی ثچکۆنّی ‪ 1‬نّ ‪ 100000‬نّ چڕییضا جیبٔازییّک ّْیّ‪ .‬ثّ ّْيّدبڵ‬ ‫ثَٕٔی ئّستێرِکبٌ ٔ صرٔستجَٕٔی تٕسًّکبٌ نّ َبٔ ئّو ئّستێراَّصا ثّس َییّ‪ .‬صایُبيیکی‬ ‫ئّستێرِکبٌ َبچبریبٌ صِکبت سّرئَّجبو ثتّلُِّٔ‪ ،‬ئّٔ تّلیُِّٔیّ صِثێت ثّ ْۆی َبرصَی تٕسًّ‬ ‫لٕرسّکبٌ ثۆ َێٕ فّزا‪ ،‬سّرِڕای ئِّٔی یبسبکبَی سرٔضت َبچبریبٌ صِکبت پبضًبِٔی ئّستێرِکبٌ‬ ‫جبرێکی تر چڕ ثجُِّٔ ثۆ صرٔستکرصَی َِّٔیّکی َٕێ نّ ئّستێرِکبٌ‪ ،‬صِٔرٔثّریبٌ ثّ َّْضێک‬ ‫ّْسبرِ کّ ّْڵگری تٕسًّ لٕرسّ تبزِکبٍَ گّيبرۆ صِصرێت‪.‬‬ ‫نّ ّْيبٌ کبتضا صِثێت َّْضێک رٔ​ٔصأی صیبریکرأ نّ سّرِتبی زِٔییضا رٔ​ٔیبٌ صاثێت ثۆ ئِّٔی‬ ‫رێگّ ثضات ثّ ئێًّ تب گّضّ ثکّیٍ‪ّْ ،‬رِْٔب ژيبرِیّکی زۆر زَجیرِ رٔ​ٔصأ ثۆ ثَٕٔی ئێًّ‬ ‫پێٕیستٍ‪ .‬سّثبرِت ثّٔ رٔ​ٔصأاَّی ثّرئَّجبيیبٌ گّضّسَّضَی گّرصٔ​َّٔ‪ ،‬ثّصڵُیبییِّٔ ئّو‬ ‫گّضّسَّضَبَّ نّ ژێر فّريبَرِٔایی ْبٔسَّگی ْێزِکبَی سرٔضتضایّ‪ .‬ئّو کبرنێککرصَبَّش ثَّٕٔ‬ ‫ثّ ْۆی ئِّٔی ئێًّ پّیضا ثجیٍ‪.‬‬ ‫یّکّيیٍ کّسێک ثّيّی زاَی نّ سباڵَی ‪ 1950‬کبَضا ٔ پێٕاَّیّکی ٔرصی نّ سّر ئِّٔ ئَّجبيضا‬ ‫کّ ئّيّ چۆٌ َیعًّتێکّ؟ فرێض ْۆیڵ(‪ )Fred Hoyle‬ثٕٔ‪ْ .‬ۆیڵ ثبِٔڕی ٔاثٕٔ ّْئٕ تٕسًّ‬ ‫کیًیبییّکبٌ نّ سّرِتبِٔ نّ ْبیضرۆجیُِّٔ صرٔستجَّٕٔ ٔ پێیٕاثٕٔ يبصصِیّکی سّرِتبییّ‪.‬‬ ‫ْبیضرۆجیٍ سبصِتریٍ َبٔ​ٔکی ئّتۆيیی ّْیّ ٔ ثّ تَّیب یّک پرۆتۆَی ّْیّ‪ ،‬یبٌ ثّ تَّیبیّ‬ ‫یبسٕص یّک َیٕترۆٌ ٔ صٔ​ٔ َیٕترۆٌ نّ َبٔ​ٔکّکّیضا ثَٕٔیبٌ ّْیّ‪ (.‬فۆڕيّ جیبٔازِکبَی ْبیضرۆجیٍ‬ ‫یبٌ ّْر َبٔ​ٔکێك ّْيبٌ ژيبرِی پرۆتۆَیبٌ ّْیّ ثّاڵو نّ َیٕترۆَضا جیبٔازٌ ٔ‬ ‫ْیهیۆو ٔ نیسیۆو َبٔ​ٔکی‬ ‫ئّيرۆ ئێًّ صِزاَیٍ‬ ‫ئبیزۆتۆپّکبَیبٌ)‪ )Isotopes‬پێضِگٕترێت‪.‬‬ ‫ئّتۆيّکّیبٌ صٔ​ٔ‪ -‬سێ پرۆتۆَی تێضایّ ٔ نّکبتێکضا گّرصٔ​ٌٔ ثّس تَّیب ‪ 200‬چرکّ تّيَّی ثِٕٔ‪،‬‬ ‫صرٔست ثَّٕٔ‪ .‬نّ الیّکیترِِٔ ژیبٌ ثَّضِ نّ سّر تٕسًی زۆر ئبڵۆزتر‪ ،‬کبرثۆٌ یّکێکّ نّ‬ ‫گریُگتریُّکبَیبٌ ٔ ثۆ ّْئٕ کیًیبی ئَّضايیی‪ ،‬ثُچیُّییّ‪.‬‬

‫‪Page 133‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫یّکێک نّٔاَّیّ ئَّضايی زیُضٔ​ٔی ِٔک کۆيپیٕتّرِ ْۆضًَّضِکبٌ ثّئَّضێطّیضا ثێت کّ نّ‬ ‫تٕسًی ِٔک سیهیکۆٌ(‪ )Silicon‬صرٔست کراثێتٍ‪ .‬گٕيبٌ ّْیّ نّ صرٔستجَٕٔی ژیبَی ِْٔب‬ ‫کّسۆثّسۆ ثێ کبرثۆٌ گّضّ ثکبت‪ْ .‬ۆکبرِکبٌ تّکُیکییٍ ثّاڵو ضێٕازێکی تبلبَّ ثۆ ثۆَضِ‬ ‫کبرثۆَییّکبٌ نّگّڵ تٕسًّکبَی تر صِثێت ئَّجبو ثضرێٍ‪ .‬ثۆ ًََّٕٔ صایۆکسبیضی کبرثۆٌ نّ پهّی‬ ‫گّريی ژٔ​ٔرصا غبزِ ٔ ّْرِْٔب ثۆ يّثّستی ثبیۆنۆژیی زۆر سٕصيَّضٌ‪ .‬ثّ ْۆی ئِّٔی سیهیکۆٌ‬ ‫راستّٔسۆ نّ سطتّی صِٔرِییضا نّ ژێر کبرثۆَضایّ‪ ،‬تبیجّتًَّضییّ کیًیبٔییّکبَیبٌ نّیّکِّٔ‬ ‫َزیکّ‪ .‬ثّ ّْيّدبڵ صایۆکسبیضی سیهیکۆٌ ٔ کٕارتز‪ ، quartz‬نّ َبٔ ثّرصِکبَضا زۆر ثّ کّڵکترٌ‬ ‫ِٔک نّ َبٔ سییّ ئَّضايییّکبَضا‪ . organism’s lungs‬ثّاڵو ْێطتب نّٔاَّیّ فۆريێکی تری ژیبٌ‬ ‫نّسّر ژِيّ سٕصارصَّکبَی سّر سیهیکۆَّکِّٔ گّضّ ثکبت ٔ تَّۆچکّکبٌ کهکیبٌ نّ َبٔ دّٔزی‬ ‫ئبيۆَیب صا سٕڕ ثشٕات‪.‬‬ ‫تَّبَّت ژیبَێکی َبيۆی نّو چّضُّ َبکرێت تَّیب ثّ ْۆی تٕسًّ سّرِتبییّکبَِّٔ گّضّ ثکبت‪.‬‬ ‫ئّٔ تٕسًبَّ تَّیب صِتٕاٍَ صٔ​ٔ ئبٔێتّی پبیّصار کّ ثریتیٍ نّ ْبیضرایضی نیسیۆو‪، lithium hydride‬‬ ‫کّ رِلێکی ثهٕرییُی ثێڕَِگّ‪ ،‬نّ گّڵ گبزی ْبیضرۆجیٍ صرٔست ثکٌّ‪ّْ .‬رصٔ​ٔکیبٌ َبتٕاٍَ صٔ​ٔثبرِ‬ ‫ثّرّْو ثٓێُرێُِّٔ یبٌ َبکرێ ثیر نّ سۆضّٔیستیی ٔ صڵ نّیّکچَٕٔی َێٕاَیبٌ ثکرێتِّٔ‪ّْ .‬رِْٔب‬ ‫ئّٔ فبکتّی کّ پێکٓبتّی ئێًّ کبرثۆَییّ ِٔک سۆی صِيێُێتِّٔ‪ ،‬ئِّٔش ئّٔ پرسیبرِ صِٔرٔ​ٔژێُێ‬ ‫کبتێک کبرثۆٌ کّ َبٔ​ٔکّکّی ضّش پرۆتۆَی تێضایّ چۆٌ تٕسًّ لٕرسّکبَی تر نّ جّستّيبَضا‬ ‫صرٔستکرأٌ؟‬ ‫یّکّو َّْگبٔ کبتێک رٔ​ٔصِصات‪ ،‬کّ ئّستێرِ پیرِکبٌ صِست صِکٌّ ثّ صرٔستکرصَی ْیهێٕو‪،‬‬ ‫کبتێکیص صرٔست صِثێت‪ ،‬صٔ​ٔ ْبیضرۆجیٍ ثّیّکضاصِصٌِ ٔ یّکضِگرٌ‪ .‬ئّو یّکگرتُّ پێطبَضِری‬ ‫ئِّٔیّ چۆٌ ئّستێرِکبٌ ٔزِ ثۆ گّريجَِّٕٔٔی ئێًّ صرٔست صِکٌّ‪ .‬صِتٕاَرێ صٔ​ٔ ئّتۆيی ْیهیۆو‬ ‫ثّیّ کضا ثضرێٍ ثۆ صرٔستکرصَی ثێریهیۆو ‪ ، beryllium‬ئّيّش ئّتۆيێکّ َبٔ​ٔکّکّی چٕار پرۆتۆَی‬ ‫تێضایّ‪ .‬ثّ پێی پریُسیپ کبتێک ثێریهیۆو صرٔستکرا‪ ،‬صِتٕاَێت نّگّل َبٔ​ٔکی ْیهیۆيێکی سێیّيضا‬ ‫یّ ک ثگرێت ثۆ صرٔستجَٕٔی کبرثۆٌ‪ .‬ثّاڵو ئّيّ رٔ​َٔبصات چَٕکّٔ ئّٔ ثێریهیۆيّ ئبیزۆتۆپّی‬ ‫‪ isotope‬صرٔستجِٕٔ سێرا تێک صِچێت ٔ صِثێتِّٔ ثّ ْیهیۆيی َبٔ​ٔکیی‪.‬‬ ‫ثبرۆصۆسّکّ گۆڕاَی ثّ سّرصا صێت کبتێ ئّستێرِکبٌ‪ْ ،‬بیضرۆجیُّکّیبٌ تّٔأ صِثێت‪ .‬کبتێک‬ ‫ئّيّ رٔ​ٔیضا َبٔ​ٔکی ئّستێرِکبٌ تێکضِڕيێٍ ٔ پهّی گّريیی َبسیبٌ ثّ ‪ 100‬يیهێٌٕ پهّی کێڵڤیٍ‬ ‫‪ Kelvin‬صِگبت‪ .‬نّ ثبرۆصۆسێکی ثّٔضێِٕیّصا َبٔ​ٔکّکبٌ نێک صِکٌّٔ‪ ،‬زۆرجبر َبٔ​ٔکی ثێریهیۆو‬ ‫پێص ئِّٔی چبَسی ئِّٔی ّْثێت ثفّٔتێ نّ َبٔ​ٔکی ْیهیۆو صِکّٔێت‪ .‬ثێریهیۆو صِتٕاَێت‬ ‫نّگّ ڵ ْیهیۆو ثۆ صرٔستکرصَی ئبیزۆتۆپێکی کبرثۆٌ کّ پبیّصارِ‪ ،‬یّکجگرێت‪ .‬ثّاڵو ْێطتب کبرثۆٌ‬ ‫رێگّیّکی صٔ​ٔرٔصرێژی نّثّرصِيضایّ تب کۆثجێتِّٔ ثّ يّثّستی صرٔستکرصَی پێكٓبتّ کیًیبییّکبٌ‬ ‫ِٔک پّرصاسێک ضّراثی ثۆرصۆ ‪ Bordeaux‬کّ چێژی نێججّیت‪ ،‬یبٌ ِٔک ثڵێسّی ئبگر يزرادێُی پێ‬ ‫ثکرێت‪ ،‬یبسٕص نّثبرِی گّرصٔ​َِّٔٔ پرسیبری نێجکرێت‪ .‬ثٌٕٔ ثّگطتیی ٔ ثَٕٔی يرۆڤ ثّتبیجّتیی‪،‬‬ ‫پێٕیست صِکبت‪ ،‬کبرثۆٌ نّ َبسی ئّستێرِیِّٔکِّٔ ثّرِٔ ئّستێرِ صرأسێکبٌ کّ نێکِّٔ َزیکٍ‬ ‫‪Page 134‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫ثچێت‪ِٔ .‬ک ثبسًبَکرص‪ ،‬کبتێک ئّستێرِ صِگبتّ لۆَبغی کۆتبیی‪ِٔ ،‬ک سٕپّرَۆڤب صِتّلێتِّٔ ٔ‬ ‫کبرثۆٌ ٔ تٕسًّ لٕرسّکبَی تر ثۆ صرٔستکرصَی ّْسبرِ یّکضِگرَِّٔ‪.‬‬

‫پرۆسێسی سیبَی ئبڵفب ‪ : Alpha‬کبرثۆٌ نَّبٔ زگی ئّستێرِکبَضا ثّ ْۆی‬ ‫ثّیّکضاصاَی سێ َبٔ​ٔکی ْیهیۆو صرٔست صِثێت‪ ،‬ثّگٕێرِی یبسبکبَی‬ ‫فیزیبی َبٔ​ٔکیی رٔ​ٔصأێکی زۆر صِگًَّّ‪.‬‬

‫ئّو پرۆسێسی صرٔستجَٕٔی کبرثۆَّ َبٔی پرۆسێسی سیبَیی ئبڵفبی نێُرأِ چَٕکّ" تَّۆنکّی ئبڵفب"‬ ‫َبٔێکی ترِ ثۆ َبٔ​ٔکی ئبیزتۆپیی ْیهیۆو‪ ،‬چَٕکّ پرۆسێسّکّ پێٕیستی ثّ سێ صاَّ نّيبَّ ّْیّ‬ ‫ّْتب ثّسّرئَّجبو صِگبت ‪.‬‬ ‫فیزیبی ئبسبیی پێطجیُیی ئِّٔ صِکبت َرسی صرٔستجَٕٔی کبرثۆٌ نّ رێگّی ئبڵفبی سیبَییِّٔ‬ ‫صِثێت زۆر کّو ثێت‪ .‬ثّ سّرَجضاٌ نّيّ نّ سبڵی ‪ 1952‬صا ْۆیڵ پێطجیُیی کرص کّ کۆی ٔزِکبَی‬ ‫َبٔ​ٔکی ثریهیۆو نّگّڵ َبٔ​ٔکی ْیهیۆو صِثێت ثَّزیکّیی یّکسبٌ ثێت نّگّڵ ٔزِی ئبیزٔتۆپّ‬ ‫کبرثۆَّ صرٔستجِٕٔکّصا‪ ،‬ئەيە صۆسێکە کە َرسی کبرصأَِّ َبٔ​ٔکییّکبٌ ثّ ضێِٕیّکی ثّریٍ زیبص‬ ‫صِکبت‪ .‬ئّو رٔ​ٔصأەش َبٔی زرَگبَِّٔی ‪ resonance‬نێُرأِ‪ ،‬نّٔ کبتّصا ْیچ ئبستێکی ٔزِ‬ ‫َبسرأ َییّ‪ّْ ،‬ر نّسّر ثۆچَّٕٔکبَی ْۆیڵ ‪ٔ ،‬یهیبو فۆٔڵّر(‪ )William Fowler‬نّ کبڵتێچ(‪)Caltech‬‬ ‫ثّ گّڕاٌ‪ّْ ،‬يبٌ ضتی صۆزییِّٔ‪ ،‬کّ پطتگیرییّکی گریُگ ثٕٔ ثۆ تێڕٔاَییّکّی ْۆیڵ نّ سّر‬ ‫چۆَییّتی صرٔستجَٕٔی َبٔ​ٔکّ ئبڵۆزِکبٌ‪.‬‬ ‫ْۆیڵ َٕسیٕیّتی" يٍ ثبِٔڕ َبکّو ْیچ زاَبیّک ّْثێ‪ ،‬ثّڵگّکبَی تبلیکرصثێتِّٔ ثکّٔێتّ‬ ‫ّْڵِّٔ‪ ،‬یبٌ ثڵێت یبسبکبَی فیزیبی َبٔ​ٔکیی صیزاییُّکّیبٌ ثّ ضێِٕیّکی ئَّمّست ثۆ يّثّستی‬ ‫ئّٔ ئبکبيبَّیّ کّ نّ َبٔ ئّستێرِکبَضا ثّرّْو صێٍ"‪ .‬نّٔ سّرصِيّصا کّس ثّ ئَّضازِی پێٕیست‬ ‫فیزیبی َبٔ​ٔکیی َّصِزاَی تب نّ ئَّضازِی ئّٔ ثّْرِيَّضییّی رێکّٔت تێجگبت کّ نّو یبسب‬ ‫فیزیبیبَّصا ثّرّْو ْبتِٕٔ‪ .‬ثّاڵو ثّ نیکۆڵیُِّٔ نّ سّر راستیی پریُسیپی ئبَسرۆپیکی ثّْێز‪ ،‬نّو‬ ‫‪Page 135‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫سباڵَّی صٔاییضا کّسبَێک صِستیبٌ کرصٔ​ِٔ ثّ پرسیبرکرصٌ نّ سۆیبٌ ئّگّر یبسبکبَی سرٔضت‬ ‫جیبٔاز ثَٕٔبیّ‪ ،‬گّرصٔ​ٌٔ چۆٌ صِثٕٔ؟ ئّيڕۆ ئێًّ صِتٕاَیٍ يۆصیهّکبٌ نّڕێی کۆيپیٕتّرِِٔ صرٔست‬ ‫ثکّیٍ کّ پێًبٌ صِڵێ َرسی کبرصأَِّکبَی ئبڵفبی سیبَیی نّسّر پتّٔیی ْێزِ ثُچیُّیّکبَی‬ ‫سرٔضت ثَّضِ‪.‬‬ ‫ئّژيبرکرصَی نّٔ جۆرِ پێطبَی صِصات کّ گۆڕاَێکی ثچکۆنّی ِٔک ‪ 0.5‬نّسەت نّ جیڕیی ْێزی‬ ‫َبٔ​ٔکیی ثّتیٍ(‪ )Strong Nuclear Force‬یبٌ ‪ 4‬نّ سەتی ْێزی کبرِثبییی َزیکّی سّرجّو‬ ‫کبرثۆَّکبٌ یبٌ ئۆکسیجُّکبَی تّٔأی ئّستێرِکبٌ نَّبٔ صِثبت‪ .‬ئّيّیّ ئّگّری ئّٔ ژیبَّی کّ‬ ‫ئێًّ صِیُبسیٍ‪ .‬ثّئبستّو گۆڕیُی رێسبکبٌ صِثێت ثّ ْۆی ئِّٔی يّرجّکبَی ثَٕٔی ژیبٌ‬ ‫َّيێُێت‪.‬‬ ‫ثّ تبلیکرصَِّٔی يۆصێهّ گّرصٔ​َٔییّکبٌ‪ ،‬کبتێ ثّ کۆيّڵّ رێگّیّکی صیبریکرأ صِگۆڕصرێٍ‪،‬‬ ‫تیۆرییّکبَی فیزیب ثّرّْو صێُیٍ‪ .‬ئّيبَّ صِتٕاَرێ ثّ نێکۆڵیُّ نّ سّر گۆڕاَی یبسبکبَی فیزیب‬ ‫ثّ ضێِٕیّکی رێکٕپێک ثکرێٍ‪ .‬نّيبَِّٔ گّیطتٕٔیٍ ثّٔ صِرئَّجبيّی تَّیب جیڕیی ْێزی َبٔ​ٔکیی‬ ‫ثّ تیٍ یبٌ ْێزی کبرۆيٕگُبتیسیی َییّ کبرییگّری نّ سّر ثًَٕٔبٌ صاصَِێت‪ .‬ثّڵکٕ زۆرتریُی‬ ‫َّگۆڕِ ثُچیُّییّکبٌ ِٔک ئّٔاَّی نّ تیۆریییّکبًَبَضا صِرصِکٌّٔ ثّ ضێٕازێکی ٔرص رێکشرأٌ‪.‬‬ ‫ئّگّر تَّیب ثّ ثڕێکی زۆر کّو ثگٕڕصرێٍ‪ ،‬چۆَبیّتی گّرصٔ​ٌٔ ثّ تّٔأِتیی صِگۆڕێت‪ ،‬ثّيپێیّش‬ ‫نّ زۆرثّی دبڵّتّکبَضا ثۆ ژیبٌ گَٕجبٔ َبثێت‪.‬‬ ‫ثۆ ًََّٕٔ ‪ ،‬ئّگّر ْێزِ َبٔ​ٔکییّکّی تر‪ٔ ،‬اتّ ْێزِ الٔازِکّ ‪ ،‬زۆر الٔازتر ثٕٔایّ‪ ،‬نّ سّرِتبی‬ ‫گّرصٔ​َٔضا ّْئٕ ْبیضرۆجیُّکبَی گّرصٔ​ٌٔ صِثٌٕٔ ثّ ْیهیۆو ثۆیّ ْیچ ئّستیرِیّکی َۆڕيبڵ‬ ‫صرٔست َّصِثٕٔ؛ یبٌ ئّگّر زۆر ثّ ْێزتر ثٕایّ سٕپّرَۆڤبی تّلیِٕ‪ ،‬پێستّکّی نّ سۆی فڕێ‬ ‫َّصِصا‪ ،‬ئّٔسبش َّصِثِٕٔ ْۆی صرٔستجَٕٔی تٕسًّ لٕرسّکبَی گّرصٔ​ٌٔ‪ ،‬تب فۆريی ژیبٌ ثّرّْو‬ ‫ثێت‪ .‬ئّگّر پرۆتۆَّکبٌ ‪ 0.2‬نّ سەت لٕرستر ثَٕٔبیّ تێکضِچٌٕٔ ٔ صِثٌٕٔ ثّ َیٕترۆٌ ٔ‬ ‫ئّتۆيّکبٌ َبجێگیر{َبپبیّصار} صِثٌٕٔ‪ .‬ئّگّر کۆی ثبرستبیی جۆرِکبَی کٕارک کّ پرۆتۆٌ صرٔست‬ ‫صِکٌّ ثَّزیکّی ‪ 10‬نّ سەت ثگۆڕصرێت ئّٔاٌ ثۆ سۆیبٌ َبپبیّصارتر صِثٌٕٔ نّٔ َبٔ​ٔکّ‬ ‫ئّتۆيییّی کّ ئّٔاٌ صرٔستکّریٍ؛ نّڕاستییضا کۆی ثبرستبیی کٕارکّکبٌ ٔا يّزَِضِ صِکرێ جۆرێک‬ ‫چبکسبزییبٌ نّ سّر کرأِ ثۆ ثَٕٔی زۆرتریٍ ژيبرِی َبٔ​ٔکیی پبیّصار‪.‬‬ ‫نّٔاَّیّ یّکێک ٔای صاثُێت چَّض سەت يیهیۆٌ سبڵێک پبیّصاریی نّ ئۆرثیتبڵّکبَضا پێٕیستّ ثۆ‬ ‫ئِّٔی ژیبٌ نّ ّْسبرِکبَضا گّضّ ثکبت ٔ ژيبرِی صٔ​ٔراییّ فّزاییّکبٌ ثۆ ثٌٕٔ رێک ثشرێٍ‪.‬‬ ‫ثۆچیی ئّيّ ٔایّ؟ چَٕکّ ثّ پێی یبسبکبَی کێطکرصٌ‪ ،‬تَّیب نّ سێ صٔ​ٔراییضا ئۆرثیتبڵی ْێهکّیی‬ ‫ئّٔاٌ ِٔک‬ ‫پبیّصار يٕيکیُّ‪ .‬رێرِِٔ ثبزَّییّکبٌ نّ صٔ​ٔراییّکبَی ترصا يٕيکیُّ ثّاڵو‬ ‫ثۆچَّٕٔکبَی َیٕتٍ نّرزۆکٍ‪ ،‬ثۆیّ َبپبیّصارٌ‪ .‬نّ ّْئٕ ئّٔاَّی تر جگّ نّ سێ صٔ​ٔرایی‬ ‫ئبضٕٔثێکی ثچٕٔک ِٔک کێطکرصَی ّْسبرِکبَی تر صِثێت ثّ ْۆی ئِّٔی کّ ّْسبرِکّ نّسٕنگّ‬ ‫ثبزَّییّکّی ثچێتّ صِرِِٔ ٔ ثکّٔێتّ سٕنگّیّکی پێچبٔپێچِّٔ ٔ ثّرِٔ سۆر یبٌ صٔ​ٔرکّٔتُِّٔ نّ‬

‫‪Page 136‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫سۆر ثجٕڵێت‪ .‬نّ ّْرصٔ​ٔ دبڵّتّکّصا یبٌ صِسٕتێیٍ یبٌ ثّضّستّ صِثیٍ‪ّْ .‬رِْٔب نّ سّرٔ​ٔ سێ‬ ‫صٔ​ٔراییِّٔ‪ْ ،‬ێزی کێطکرصَی َێٕاٌ صٔ​ٔ تٌّ زۆر سێراتر نّ سێ صٔ​ٔرایی کّو صِکبت ‪.‬‬ ‫نّ سێ صٔ​ٔراییضا ئّگّر ئّصای َێٕاٌ صٔ​ٔ تٌّ‪ ،‬صٔ​ٔ لبت ثجێتِّٔ ْێزی َێٕاَیبٌ ثّ ضێِٕی ¼ کّو‬ ‫صِکبت نّ کبتێکضا نّ چٕار صٔ​ٔراییضا ئّيّ صِثێت ثّ ‪ ، 1/8‬نّ ‪ 5‬صٔ​ٔراییضا ثّ ‪ّْ .... 1/16‬رِْٔب ثۆ‬ ‫صٔ​ٔراییّکبَی تریص ثّٔ ضێٕەیە صرێژەی صِثێت‪ِٔ .‬ک ثّرئَّجبو ‪ ،‬زیبتر نّ سێ صٔ​ٔرایی‪ ،‬سۆر‬ ‫َبتٕاَێت نّ صۆسێکی پبیّصارصا ثّ ّْيبٌ ثباڵَسی پبڵّپّستۆی َبٔسۆیی ثۆْێزی کێطکرصٌ ثَٕٔی‬ ‫ّْثێت‪ ،‬یبٌ ثەضێکی نێضەثێتۀە‪ ،‬یبسٕص تێکضەڕيێت ٔ صەثێت ثە کَٕە رەش)‪ْ )Black Hole‬ەر‬ ‫کبيێکیبٌ ثێت ژیبَی ئّيڕۆيبٌ تێکضەچٕٔ‪ .‬نە پێٕاَّی ئەتۆيییضا‪ْ ،‬ێزە کبرەثبییەکبٌ ٔ ْێزی‬ ‫کێطکرصٌ ِٔک یّک رەفتبریبٌ صِکرص‪ .‬ئەيە يبَبی ٔایە ئەنیکترۆَی َبٔ ئەتۆيەکبٌ یبٌ‬ ‫صەرصەپّڕێٍ یبٌ ثە رێگەیّ کی پێچبٔپێچ ثەرۀ َبٔ​ٔک صەڕۆیطتٍ‪ .‬ثّّْيّدبڵ ئەتۆو ثەو ضێٕازە‬ ‫يٕيکیٍ َەثٕٔ صرٔست ثێت‪.‬‬ ‫صەرکۀتُی ستراکتۆری ئبڵۆز‪ ،‬تٕاَبی ّْثێ پطتگیریی ثیُەری ْۆضًەَض ثکبت‪ٔ ،‬ا صەرصەکۀێت زۆر‬ ‫نّرزۆک ثێت‪ .‬یبسبکبَی سرٔضت سیستًێکیبٌ پێکٓێُبِٔ زۆر ثە ٔرصیی رێکشرأە ٔ تَّیب صەتٕاَرێت‬ ‫گۆڕاَی زۆر ثچٕٔک ئەَجبو ثضرێت تب گەضەی ژیبٌ ثەو ضێِٕیّی ئێستب تێک َەچێت‪ .‬ئّگّر‬ ‫ٔرصِکبریی ثّضێِٕیّکی رێکّٔت نە یبسب پڕ گرێژَّکبَی فیزیبصا َّثٕٔایّ‪ ،‬يرۆڤ ٔ ْبٔضێِٕی‬ ‫ژیبَی ئێستب صرٔست َەصەثٕٔ‪.‬‬ ‫زۆرتریٍ ٔ سّرَجڕاکێطتریٍ رێکّٔتّ کبٌ ْەڵگری َەگۆڕێکٍ نە ْبٔکێطەکبَی ئبیُطتبیُضا کە پێی‬ ‫صەگٕترێ َەگۆڕی گّرصٔ​َٔیی)‪ٔ .)Cosmological Constant‬ەک گٕتًبٌ نە سبڵی ‪1915‬صا‪ ،‬کبتێک‬ ‫ئبیُطتبیٍ تیۆرییەکەی پێطکەضکرص‪ ،‬ثبٔەڕی ٔاثٕٔ گەرصٔ​ٌٔ ٔەستبٔە‪َ ،‬ە صەکطێ ٔ َە گريۆڵّ صِثێ‪.‬‬ ‫ثە ْۆی ئۀەی ْەئٕ يبصصەکبٌ یەکتری راصەکێطٍ‪ ،‬ئۀ نە َێٕ تیۆرییەکەیضا ْێزێکی تبزەی ثە َبٔی‬ ‫صژە کێطکرصٌ ثۆ ثەرەَگبرثَٕٔۀەی دەزی گەرصٔ​ٌٔ ثۆ صاڕيبٌ نە َبٔ سۆیضا پێطکەضکرص‪ .‬ئەو ْێزە‬ ‫ٔەک ْێزەکبَی تر َەثٕٔ‪ْ ،‬ەرٔەْب نە سەرچبِٔیّ کی تبیجەتیطۀە َبیەت ثەڵکٕ ثەرْەيی فەزا‪-‬‬ ‫کبتە‪ ،‬ئەو َەگۆڕە گّرصٔ​َٔییّ ضرۆڤەی جیڕیی ْێزەکە صەکبت‪.‬‬ ‫کبتێک ئۀە صۆزرایۀە‪ ،‬گەرصٔ​ٌٔ ٔەستبٔ َییە‪ .‬ئبیُطتبیٍ َەگۆڕە گّرصٔ​َٔییّکّی نە تیۆرییەکەی‬ ‫الثرص ٔ ثە گۀرەتریٍ ْەڵەی ژیبَی سۆی َبٔی ْێُب‪ .‬نە سبڵی ‪1998‬صا ثیُیُەکبٌ نە سەر‬ ‫سٕپەرَۆڤبیّ کی زۆر صٔ​ٔر کە گەرصٔ​ٌٔ ثە تبٔصاَۀە صەکطێت‪ ،‬ئِّٔی صِرسست ئّو کطبَّ يٕيکیٍ‬ ‫َییّ يەگەر ئۀەی ْێزێکی صٔ​ٔرسەرۀە نە َبٔ فەزاصا کبریگەری نە سەر صاَبثێت‪ .‬ثۆیە َەگۆڕە‬ ‫گّرصٔ​َٔییّکّ جبرێکی تر گیبَی ثّثّرصا کرایِّٔ‪ .‬ثە ْۆی ئۀەی ئێًە َبزاَیٍ ثڕەکەی سفرە یبٌ‬ ‫َب‪ ،‬پرسیبرێک یّسّيبٌ صِ گرێ‪ ،‬ئبیب ثڕەکەی چەَضە؟ زاَبیبَی فیزیب ْەَضێک ْۆکبریبٌ‬ ‫ثەصەستۀەیە نۀاَەیە ثە ْۆی کبریگەریی يیکبَیکی کٕاَتەيییّٔە ثێت‪ ،‬ثەاڵو ئۀ ثڕەی دیسبة‬ ‫‪ 120‬جبر نّ ْێزِ يٕگُبتیسییّکّیّی گّٔرِترِ‪ٔ .‬اتە ‪ 1‬نەگەڵ‪ 120‬سفر نە ثەرصەيیضا کە‬ ‫کرأە‬ ‫زۆر گۀرەترە نۀ ثڕەی کە ثە ْۆی تەلیُۀەی سٕپەرَۆڤبکۀە ثیُرأە‪.‬‬

‫‪Page 137‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫ئّيّ يبَبی ٔایّ ئّٔ ْۆکبرِی ثۆ دیسبثکرصَّکّ ثّکبر ْبتِٕٔ ّْڵّیّ یبٌ ثڕێک ضتی چبالکی‬ ‫تر ثَٕٔیبٌ ّْیّ‪ِٔ .‬ک يٕعجیزِش‪ ،‬کبریگّریی ژيبرِ گِّٔرِکّ صِسڕێتِّٔ ٔ ثّ ضێِٕیّکی‬ ‫گّٔرِثَٕٔی‬ ‫چبِٔڕٔاٌ َّکرأ تَّیب کّرتێکی ثچٕٔک صِْێڵیتِّٔ‪ .‬ضتێک کّ زاَرأِ ئِّٔیّ‬ ‫َّگۆڕی گّرصٔ​َٔیی صِثِٕٔ ْۆی ئِّٔی گّرصٔ​َّٔکّيبٌ ثتّلێتِّٔ‪ ،‬پێص ئِّٔی کۆيّڵّ ئّستێرِکبٌ‬ ‫فۆرو ِٔرگرٌ‪ ،‬ئّيّش ئِّٔ صِگّیَّێ‪ ،‬ئّٔ ژیبَّی ئێًّ َّْٕٔکّ پێی ئبضُبیٍ‪ ،‬ئّستّو صِثٕٔ‪.‬‬ ‫چۆٌ صِتٕاَیٍ ئێًّ ئّو رێکّٔت ٔ يٕعجیزاَّ پێکِّٔ ثگَٕجێُیٍ؟ چبَس ثّ ٔرصتریٍ ضێِٕکبٌ‬ ‫ثَٕٔیبٌ ّْیّ‪ ،‬جیب نّ سرٔضتی ریطّیی یبسبکبَی فیزیب ِٔ ک جۆرێکی تری چبَس ثَٕٔیبٌ ّْیّ‪،‬‬ ‫جٕصا نِّٔی ئێًّ نّ ژیُگّکّصا فبکتّرِکبٌ صِصۆزیُِّٔ‪ .‬ئّيّ َبکرێت ثّ ئبسبَیی ضرۆڤّ ثکرێت ٔ‬ ‫نّ کبریگّریی چّيکّکبَی فیزیب ٔ جێکّٔتّ فّنسّفّییّکبٌ زۆر لٕٔڵترِ‪ .‬گّرصٔ​َّٔکّيبٌ ٔ‬ ‫یبسبکبَی ثۆ یّک صیزاییٍ صرٔ​ٔيبٌ کرأٌ ئّٔیص پطتگیرییکرصَی ژیبَی ئێًّیّ‪ ،‬ئّگّر ئێًّ ثۆ‬ ‫ثٌٕٔ ّْیٍ‪ ،‬ثٕارێکی زۆر کّو ثۆ صِستکبرییکرصٌ يبِٔتِّٔ؟ ئّيبَّ ئبسبٌ َییّ ضرۆڤّ ثکرێٍ ٔ‬ ‫ْبٔزِيبٌ پرسیبرێکی ئبسبییّ ثۆچیی ئّيّ ٔایّ؟‬ ‫ثڵێیٍ ئّو پێکِّٔگَٕجبَضَبَّ ثّڵگّیّ ثۆ کبری سٕصا‪ .‬ئّٔ ئبیضیبیّی‬ ‫زۆرکّس دّزیبٌ نێیّ‬ ‫پێیٕایّ گّرصٔ​ٌٔ صیزاییٍ کرأِ ثۆ َیطتّجێکرصَی جۆری يرۆڤ نّ سّرچبِٔی صِلّ ئبییُیی ٔ‬ ‫ئّفسبَّییّکبَی َزیک ّْزاراٌ سبڵ نّئّثّرِٔ ْبتَّٕٔ‪ .‬نّ ریٕایّتێکی يێژٔ​ٔیی ضێِٕ‬ ‫ئّفسبَّیی سّڵکی يبیب (‪ )Mayan Popol Vuh‬صا ْبتِٕٔ‪ ،‬سٕصاکبٌ رایبَگّیبَضٔ​ِٔ" ئێًّ ْیچ ضکۆ‬ ‫ٔ ضبَبزییّکًبٌ نّٔ ضتبَّی کّ صرٔستًبٌ کرصٔ​ِٔ پێُّگّیطتِٕٔ تب يرۆڤ صرٔست ثٕٔ‬ ‫سۆضّٔیستیی صِرکی پێجّسطرا"‪ .‬صِلێکی يیسریی نّ ‪ 2000‬سبڵی پێص زاییُضا صِڵێت " يرۆڤّکبٌ‬ ‫‪ ،‬يبَگبکّی سٕصا‪ ،‬ثّ ثبضی ئبيبصصِکبرییبٌ ثۆ کرأ ثٕٔ ‪ .‬ئّٔ]سٕصای سۆر[ ئبسًبٌ ٔ زِٔیی ثۆ سٕصی‬ ‫ئّٔاٌ صرٔست کرص‪ .‬نّ ٔاڵتی چیٍ فّیهّسٕفی تبئۆیست ‪ Taoist‬یٕ کۆٔ(‪ 400( )Yu-K’ou‬پ ز)‬ ‫ئبیضیبکّی نّ رێگّی کبرێکتّرێکی چیرۆکِّٔ ثبس کرصٔ​ِٔ " ئبسًبٌ پێُج جۆر صأَّێڵّی ثۆ‬ ‫گّضّکرصٌ صرٔستکرص ‪ ،‬ثّ تبیجّتیی ثۆ سٕصی ئێًّ‪ ،‬يبسییّکبٌ ٔ پّنِّٔرِکبَی ثّرّْو ْێُب "‬ ‫نّ کٕنتٕٔری رۆژئبٔاصا‪ ،‬صِلّ کۆَّکبٌ ثبسی صیزاییٍ ثّ صِستی لّصِر نّ چیرۆکی ئبفراَضَضا‬ ‫صِکٌّ‪ ،‬ثّاڵو جیٓبَی کریستیبَیی کۆٌ ثّ ضێِٕی تراصیسیۆَیی نّ ژێر کبریگّریی ئّریستۆصایّ کّ‬ ‫ثبِٔڕی ٔاثٕٔ " نّ جیٓبَێکی ْۆضًَّضی سرٔضتییضا َّسطّکبٌ ثّ پێی َّْضێک صیزاییُی‬ ‫ئَّمّست صرٔستکرأٌ"‪ .‬ئبییُ​ُبسی کریستیبَیی سەتّکبَی َبِٔڕاست تۆيبس ئبکیَٕبس ‪Thomas‬‬ ‫)‪ )Aquinas‬ئبیضیبکّی ئّریستۆی ثۆ جیٓبٌ ِٔک ْۆکبرێک ثۆ ثَٕٔی سٕصا ثّکبرْێُب نّ سەتّی‬ ‫ّْژصِیّيضا زاَبیّ کی تری ئبیُیی کریستیبٌ زۆر زیبصِڕِٔیی کرصٔ صِی گٕٔت کهکی کّرٔێطک‬ ‫ثۆیّ سپییّ ثۆ ئِّٔی ئێًّ ثتٕاَیٍ نّڕأصا ئبسبَتر تیری تێجگریٍ‪.‬‬ ‫تێڕٔاَیُێکی َٕێتری کریستیبٌ چَّض سبڵ نّئّثّر نّ الیٌّ سّرۆکی لّضّکبَی ‪archbishop‬‬ ‫ڤییَّبٔە کریستۆف ضۆَجۆرٌ)‪ )Christoph Schonborn‬پێطکّضکرا‪َٕٔ .‬سیجٕٔی " ئێستب‪ ،‬نّ‬ ‫سّرِتبی سەتّی ثیست ٔ یّکّيضا ‪ ،‬ثّڵگّ زاَستییّکبٌ ثبسی َّْضێک ضتی ِٔک َیۆصارٔیُیزو‬ ‫‪Page 138‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫‪ ٔ neo-Darwinism‬فرِگّرصٔ​َٔیی ]‪ multiverse [many universes‬صِکٌّ ‪ ،‬گریًبَّیّکی صاْێُرأ‬ ‫ثۆ صیزاییٍ نّ زاَستی َٕێیضا ثّ ثّڵگّی ثّْێز صِصۆزَِّٔ‪ ،‬ثّيّثّست ٔ ثّ ئَّمسّست‪ ،‬نّ زاتی‬ ‫سٕصا صٔ​ٔر صِکَِّّٔٔ‪ .‬کڵێسّی کبسۆنێک جبرێکیتر ثّرگریی نّ سرٔضتی يرۆڤ صِکبت ثّ‬ ‫راگّیبَضَی ئِّٔی صیزاییٍ ٔ زاتی سرٔضت‪ ،‬راستیی ٔ الزو ٔ يّنزٔيی یّکترٌ ‪.‬نّ گّرصٔ​َُٔبسییضا‬ ‫ثّڵگّی ثّْێز ثۆ يّثّست ٔ صیزاییٍ کّ کبرصیُبڵ ئبيبژِی پێکرصٔ​ِٔ‪ ،‬رێکشستُی ٔرصی یبسب‬ ‫فیزیبییّکبَّ ِٔک نّ پێطضا ثبسًبَکرص‪.‬‬ ‫گٕایّ يرۆڤ َبَِٔضی گّرصٔ​َّٔ‪ ،‬يۆصێهّکّی‬ ‫سبڵی ِٔرچّرسبٌ نّ رِتکرصَِّٔی زاَستییضا‬ ‫کٕپێرَیکیی‪ Copernican‬سیستًی سۆریی‪ solar system‬ثٕٔ ‪ ،‬کّ زِٔیی َبَِٔضی سیستًی سۆریی‬ ‫صاگیر َبکبت‪ .‬سّیر نِّٔصایّ کٕپێرَیکۆس سۆی تێڕٔاَیُی ثۆ جیٓبٌ ئَّسرۆپۆيۆفیزيبَّ‬ ‫‪ anthropomorphic‬ثٕٔ کّ پێیٕاثٕٔ يرۆڤ َبَِٔضِٔ تَّبَّت ثۆ گّیبَضَی ئبرايیی ثّ ئێًّ ثّ‬ ‫پێچّٔاَّی يۆصێهّ سۆر َبَِٔضِکّیِّٔ صِیگٕت زِٔیی َزیکّ نّ َبَِٔضی گّرصٔ​َِّٔٔ‪ّْ" :‬رچَّض‬ ‫زِٔیی نّ َبَِٔضی جیٓبَضا َییّ ثّاڵو ئّصاکّی نّٔ َبَِٔضِِٔ ثّ ثّرأرص ثّ ئّستێرِ‬ ‫زۆر کّيّ‪ ".‬ثّ صاْێُبَی تّنیسکۆپ ٔ تبلیکرصَِّٔکبَی سەتّی‬ ‫ئۆلرِگرتِٕٔکبٌ‪fixed stars‬‬ ‫دّڤضِیّو صِری سست‪ّْ ،‬سبرِکّی ئێًّ تَّیب ّْسبرِ َییّ يبَگ ثّ صِٔریضا ثسٕڕێتِّٔ کّ‬ ‫کرێضتێکی ثبش ثٕٔ ثّٔ پریُسیپّی ئێًّ ّْڵگری ضٕێُێکی تبیجّت نّ گّرصٔ​َٔضا َییٍ‪.‬‬ ‫نّو سباڵَّی صٔاییضا ئێًّ ضتی زیبتريبٌ صِرثبرِی گّرصٔ​ٌٔ صۆزییِّٔ‪ ،‬نّ ثبغێکی جۆراجۆری‬ ‫ّْسبرِ صِچێت‪ ،‬ثّاڵو صۆزیُِّٔکبَی ئّو صٔاییّی رێکشستُّ ٔرصِکبَی زۆرێک نّ یبسبکبَی‬ ‫سرٔضت صِتٕاَێت الی کّو َّْضێک کّس نّ ئێًّ ثجبتِّٔ ثۆ ئبیضیب کۆَّکّ‪ ،‬نّچّضُی ئِّٔی‪،‬‬ ‫ئّيّ صییزاَێکی يّزَّ ٔ صِثێت صیزاییُّرێکی يّزٌ ئَّجبيی صاثێت‪ .‬نّ ٔاڵتّ یّکگرتِٕکبَی‬ ‫ئّيێریکب ثّ ْۆی ئِّٔی صِستٕر رێ نّ سٕێُضَی پرۆگرايّ ئبییُیّکبٌ نّ لٕتبثشبَّکبَضا صِگرێت‪،‬‬ ‫ثّو ضێٕازِ نّثیرکرصَِّٔ صِگٕترێت صیزاییُی ْۆضًَّض‪ ،‬ثێئِّٔی َبٔی ثٓێٍُ ‪ ،‬ثّاڵو ّْر ئِّٔ‬ ‫صِگّیَّێ کّ سٕصا صیزاییُّرِکّیّ‪.‬‬ ‫ثّاڵو ئّيّ ِٔاڵيی زاَستی َٕێ َییّ‪ .‬ئێًّ نّ ثّضی پێُجّيضا ثیُیًبٌ گّرصٔ​َّٔکّيبٌ ٔا‬ ‫صِرصِکّٔێ تَّیب یّکێکّ نّ گّرصٔ​َّٔ ثێئّژيبرِکبٌ ثّاڵو ثّ یبسبی جیبٔازِِٔ‪ .‬ئبیضیبی‬ ‫فرِگّرصٔ​َٔیی ئّٔ ثیرکرصَِّٔیّ َییّ صاْێُراثێت ثۆ ئّژيبرکرصَی يٕعجیزِ نّ رێکشستُی ٔرصصا‪.‬‬ ‫ئّٔ ثّرئَّجبيی يّرجی ثێسُٕرییّ نّ َبٔ تیۆریییّکبَی گّرصٔ​َُٔبسیی َٕێضا‪ٔ .‬اتّ يٕعجیزِ َییّ‬ ‫ٔ يّرجی ثێسُٕٔرییّ‪.‬‬ ‫ثّاڵو ئّگّر ئِّٔ راست ثێت ‪ ،‬کّٔاثٕٔ پریُسیپی ئبَسرۆپیکی ثّْێز صِتٕاَێ ثّ ضێِٕیّکی کبرا‬ ‫نّگّڵ الٔازِکّصا ْبٔتبثێت‪ .‬صاَبَی رێکشستُی یبسبی ٔرصی فیزیبیی نّ سّر ّْيبٌ ضٕێٍ ثّ پێی‬ ‫فبکتّرِ ژیُگّییّکّيبٌ‪ ،‬ثّٔ ٔاتبیّ صێت گّرصٔ​َّٔکّيبٌ ثۆ َیطتّجێجٌٕٔ ضیبِٔ ‪ -‬ئێستب ّْئٕ‬ ‫گّرصٔ​ٌٔ ِٔک یّک ضت‪ -‬تَّیب یّکێکّ نّ زۆر گّرصٔ​َٔی تر ّْرِْٔبش سیستًی سۆرییص تَّیب‬ ‫یّکێکّ نّ زۆر سیستًی تر‪ .‬ئّيّ يبَبی ئِّٔ صِصات ثّ ّْيبٌ رێگّ رێککّٔتُی ژیُگّیی سیستًّ‬ ‫‪Page 139‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫سۆرییّکّيبٌ ضتێکی ئبسبییّ ثّ ْۆی ئِّٔی ثّ ثیهیۆٌ نّو جۆرِ سیستًبَّ ثَٕٔیبٌ ّْیّ‪ ،‬ثۆیّ‬ ‫رێکشستُّ ٔرصِکّی یبسبکبَی سرٔضت صِتٕاَرێ ثّ ْۆی ثَٕٔی فرِ گّرصٔ​َٔییِّٔ ضرۆڤّ ثکرێت‪.‬‬ ‫زۆرکّس نّ تّيَّیبَضا جٕاَیی ٔ ئبنۆزیی سرٔضتیبٌ ثۆ سٕصا گّڕاَضٔ​ِٔتِّٔ کّ نّٔ کبتّصا‬ ‫ضرۆڤّیّکی زاَستییبٌ ثۆی َّثِٕٔ‪ّْ .‬رِٔک صارٔیٍ ٔ ٔاالس( ‪ )Darwin and Wallace‬صِرکّٔتّ‬ ‫يٕعجیزِی صیزاییُی فۆريی ژیبَیبٌ ضرۆڤّ کرص‪ ،‬ثێئِّٔی ثبسی ثَِّٕٔٔرێکی ثّرز ثکٌّ‪ .‬چّيکی‬ ‫فرِگّرصٔ​َٔیی صِتٕاَێت ضرۆڤّ ی رێکشستُی ٔرصی یبسب فیزیبییّکبٌ ثکبت ثێئِّٔی پێٕیست ثّ‬ ‫ئبفرێُّرێکی سێرسٕاز ّْثێت تب گّرصٔ​ٌٔ ثۆ ثّرژَِِٔضییًبٌ صرٔست ثکبت‪.‬‬ ‫ئبیُطتبیٍ جبرێک نّ الی یبريّتیضِرِکّی سۆی‪ ،‬ئێرَێست سترأس(‪ )Ernst Straus‬ئّو پرسیبرِی‬ ‫ْێُبیّ گۆڕێ " ئبیب سٕصا ْیچ چبرِیّکی تری ّْثِٕٔ کبتێک گّرصٔ​َٔی صرٔستکرص؟"‪ .‬نّ کۆتبیی‬ ‫سەتّی ضبَزصِیّيضا کێپهّر سۆی لبَیع کرصثٕٔ کّ سٕصا گّرصٔ​َٔی ثّ پێی ثڕێک پریُسیپی‬ ‫يبتًبتیکیی تّٔأ کّيبڵ صرٔستکرصٔ​ِٔ‪َ .‬یٕتٍ پێطبَیضا ْبٔضێِٕی یبسبکبَی ثۆ ئبسًبٌ ثّکبر صێٍ‬ ‫صِکرێت ثۆ زِٔییص ثّ کبر ثێٍ‪ْ .‬بٔکێطّ يبتًبتیکییّکبَی ثّ يّثّستی راگّیبَضَی ئّو یبسبیبَّ‬ ‫گّضّ پێضا‪ ،‬کۆيّڵّ یبسبیّک زۆر جٕاٌ ثٌٕٔ ٔ ئیهٓبيجّسطی زۆرتریُی ئبییُضارِ‬ ‫فَّضِيێُتبنیستّکبٌ ثٌٕٔ‪ِٔ .‬ک زۆرێک نّ زاَبکبَی سەتّی ّْژصِیّو‪ ،‬زۆرتریٍ يّرايیبٌ نّ‬ ‫کّڵکِٕرگرتٍ نّو یبسبیبَّ ئِّٔ ثٕٔ‪ ،‬پێطبَی ثضٌِ سٕصای يّزٌ يبتًبتیکزاَێکی ثهیًّت ثِٕٔ‪.‬‬ ‫ثّرصِٔاو نّ سّرصِيی َیٕتُضا ثّ تبیجّتییص نّ سّرصِ يی ئبیُطتبیُضا‪ ،‬ئبيبَجی فیزیب ئِّٔ ثِٕٔ‬ ‫َّْضێک پریُسیپی سبصِی يبتًبتیکیی نّ جۆری ئِّٔی کێپهّر ثضۆزَِّٔ‪ ،‬ثّ کّڵکِٕرگرتٍ نِّٔ‬ ‫تیۆرییّکی یّکگرتٕٔ یبٌ ّْئٕ ضت ٔ ثۆ ّْئٕ ٔرصِکبرییّکبَی ْێزٔ يبصصِ کّ نّسرٔضتضا‬ ‫صِیبَجیُیٍ ثّ کبر ثێت‪ .‬نّ کۆتبیی سەتّی َۆزصِیّو ٔ سّرِتبی سەتّی ثیستّيضا يبکسٕێڵ ٔ‬ ‫ئبیُطتبیٍ تیۆریییّکبَی کبرِ ثبیی ‪ ،‬يٕگُبتیسیی ٔ رٔ​َٔبکییبٌ یّک سست‪ .‬نّ ‪ 1970‬کبَضا يۆصێهی‬ ‫ستبَضِرص ِٔک تیۆرییّکی تبلبَّ ثۆ تیۆرییّکبَی َبٔ​ٔکیی ثّتیٍ (‪َ ، )Nuclear strong‬بٔ​ٔکیی‬ ‫الٔاز (‪ ٔ )Nuclear Weak‬کبرۆيٕگُبتیسیی(‪ )Electromagnetic‬صرٔست ثٕٔ ‪ .‬صٔاتر تیۆریی‬ ‫رێسًبٌ(‪ -M ٔ )String Theory‬تیۆریی ثّ يّثّستی نّسۆگرتُی ْێزی کێطکرصٌ ْبتُّ کبیِّٔ‪.‬‬ ‫ئبيبَج صۆزیُِّٔی تیۆرییّکی تَّیب ثٕٔ ضرۆڤّی ّْئٕ ْێزِکبٌ ثکبت‪ّْ ،‬رِْٔب ضرۆڤّی ئّٔ‬ ‫ژيبرِ ثُچیُّییبَّش ِٔک جیڕیی ْێزِکبٌ ٔ ثبرستبیی ٔ ثبرگّی تَّۆنکّ سّرِتبییّکبٌ کّ ئێًّ‬ ‫لسّيبٌ نێیبَکرصٔ​ِٔ‪ ،‬ثکبت‪.‬‬ ‫ئبیُطتبیٍ ثّيّ زۆر ئۆيێضِٔار ثٕٔ" سرٔضت زۆر جٕاٌ رێکشرأِ‪ ،‬ثۆی ّْیّ نۆژیکێکی يٕيکیٍ‬ ‫نّپطت ْێزی ئّو یبسب چبرَِٕٔسسبزأَِّ ّْثێ‪ ،‬نّ َبٔ ئّو یبسبیبَّصا تَّیب ئّٔ َّگۆڕاَّی‬ ‫کّ ثّ تّٔأِتیی ثّ ضێٕازی عّلاڵَیی ٌّْ رۆڵ صِگێڕٌ (َّگۆرِکبٌ َب‪ ،‬نّٔ رٔ​ِِٔٔ‪ ،‬ثڕِ‬ ‫ژيبرِییّکبٌ کبيبٌَّ کّ صِکرێ ثگۆڕصرێٍ ثێ ئِّٔی تیۆریییّکّ تێک ثچێت)"‪ .‬تیۆرییّکی تبلبَّ‬ ‫نِّٔ َبچێت رێکشّری ٔرصی ّْثێت ثۆ ئِّٔی رێگّ ثضات ئێًّ ثجیٍ‪ .‬ثّاڵو نّ ژێر رۆضُبیی‬ ‫پێطکّٔتُّکبَی ئّو صٔاییّصا ئێًّ سَّّٔکّی ئبیُطتبیٍ ثّيطێِٕیّ ِٔرصِگێڕیٍ‪ ،‬ثّ تیۆرییّکی‬ ‫‪Page 140‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫تبلبَّ ّْو ئّو گّرصٔ​َّٔٔ ّْو گّرصٔ​َّٔکبَی تر ضرۆڤّ ثکبت‪ .‬ثّاڵو ثّ ضّثَّگێک نّ یبسبی‬ ‫جیبٔاز ّْڵی صِسَّگێُیٍ‪ ،‬کّٔاثٕٔ ‪ -M‬تیۆریی ثۆی ّْیّ ئّٔ تیۆرییّ ثێت‪ .‬ثّاڵو ‪ -M‬تیۆریی تبلبَّ‬ ‫ثێت‪ ،‬یبٌ نّالیٌّ پریُسیپێکی سبصِی نۆژیکییِّٔ صأای نێکراثێت‪ ،‬ئبیب ئێًّ صِتٕاَیٍ ِٔاڵيی ئّو‬ ‫پرسیبرِ ثضِیُِّٔ‪ ،‬ثۆچیی ‪ – M‬تیۆریی ثێت؟‬

‫‪Page 141‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

www.dengekan.com

Page 142

‫‪8‬‬ ‫***‬ ‫صیزاییُی يّزٌ‬ ‫( ‪)The Grand Design‬‬

‫نّو کتێجّصا ئێًّ ثبسی ئِّٔيبٌ کرص‪ ،‬چۆٌ رێکشستٍ نّ جٕڵّی تَّّ ئبسًبَییّکبَی ِٔک سۆر‪،‬‬ ‫يبَگ ٔ ّْسبرِکبَضا پێطبَضِری ئٌِّٔ ثّ پێی یبسب َّگۆڕِکبٌ صِجٕڵێٍ ٔ ئّيّ ثبضترِ نِّٔی‬ ‫ثڵێیٍ ثّ پێی دّز ٔ ئبرِزٔ​ٔی سٕصا یبٌ ضّیتبٌ صِجٕڵێٍ‪ .‬نّ سّرِتبصا ئّو یبسبیبَّ تَّیب نّ‬ ‫ئّستێرَِبسیی (‪( )Astronomy‬یبٌ ‪ Astrology‬کّ یّکسبَّ ثّ ‪)Astronomy‬صا صِرصِکٌّٔ‪ .‬رِفتبری‬ ‫ضتّکبٌ نّ سّر زِٔیی زۆر ئبڵۆزِ ٔ نّ ژێر کبریگّریی زۆر ضتضایّ کّ ضبرستبَییّتّ سّرِتبییّکبٌ‬ ‫ثّ ْیچ ضێِٕیّک تٕاَبی ئِّٔیبٌ َّثِٕٔ تێی ثگٌّ ٔ ضێٕازێکی رٔ​ٌٔ ثۆ یبسبکبَی فّريبَڕِٔا نّ‬ ‫سّر صیبرصِکبٌ صیبری ثکٌّ‪ .‬ثّرِ ثّرِ نّ زۆر ضٕێُی جیبٔاز جگّ نّ ئّستێرَِبسیی‪ ،‬یبسب تبزِکبٌ‬ ‫صۆزرأَِّ‪ .‬ئّيبَّ ثٌٕٔ ثّ ْۆی صرٔستجَٕٔی صیتێريیُیزيی زاَستیی(‪)Scientific Determinism‬‬ ‫{دەتًیەتی زاَستیی} ‪ :‬ثّ ْۆی کۆيّڵێک یبسبِٔ‪ ،‬ئّگّر صۆسی گّرصٔ​ٌٔ نّ کبتێکی صیبریکرأصا‬ ‫زاَرأ ثێت‪ ،‬صِتٕاَیٍ گّضّسَّضَّکّی نّٔ کبتِّٔٔ ثۆ پێطِّٔ پێطجیُیی ثکّیٍ‪.‬‬ ‫ئّو یبسبیبَّ صِثێت نّ ّْئٕ کبتێک ٔ ّْئٕ ضٕێُێکضا راست ثٍ؛ ئّگیُب یبسبیبٌ پێُبگٕترێت‪.‬‬ ‫نێرِصا ْیچ ثّصِرێک{ئیستیسُب} یبٌ يٕعجیزِیّک ثَٕٔی َییّ‪ .‬سٕصا یبٌ ضّیتبٌ َبتٕاٍَ‬ ‫صِستتێِٕرصاٌ نّ کبرکرصَی گّرصٔ​َٔضا ثکٌّ‪ .‬نّ کبتێکضا صیتێريیُیزيی زاَستیی ثۆ یّکّيجبر‬ ‫پێطکّضکرا‪ ،‬یبسبکبَی جٕڵّی َیٕتٍ ٔ ْێزی کێطکرصٌ تَّیب یبسب َبسرأِکبٌ ثٌٕٔ‪ .‬ئێًّ ضرۆڤّی‬ ‫ئِّٔيبٌ کرصٔ​ِٔ چۆٌ ئّو یبسبیبَّ ثّ ْۆی ئبیُطتبیُِّٔ نّ تیۆرییّکّیضا‪ٔ ،‬اتّ رێژِیی گطتیی‬ ‫گّضّیبٌ سَّض؟ ّْرِْٔب چۆٌ یبسبکبَی تر کّ فّريبَڕِٔایی الیَّّکبَی تری گّرصٔ​ٌٔ صِکٌّ‬ ‫صۆزرأَِّ؟‬ ‫یبسبکبَی سرٔضت پێًبٌ صِڵێٍ چۆٌ سرٔضت رِفتبر صِکبت‪ ،‬ثّاڵو ِٔاڵيی ثۆچیی ٔایُٓبصَِِّٔ؟‬ ‫پرسیبرِکبَی ئێًّ ّْر نّ سّرِتبی ئّو کتێجِّٔ ْێُبٔيبَّتّ ثّرثبس ئّيبَّ ثٌٕٔ‪:‬‬

‫ثۆچیی َّْضێک ضت نّ جیبتی ْیچ ثَٕٔیبٌ ّْیّ؟‬ ‫ثۆچیی ئێًّ ّْیٍ؟‬ ‫ثۆچیی ئّو کۆيّڵّ یبسبیّ ٌّْ َّک َّْضێکی تر؟‬

‫َّْضێک نّ سّڵک دّزیبٌ نِّٔیّ ِٔاڵيی ئّو پرسیبراَّ ثِّٔ ثضَِِّٔ سٕصایّک ثَٕٔی ّْیّ کّ‬ ‫صرٔستکرصَی گّرصٔ​ٌٔ ثّو رێگبیّ ّْڵضِثژێرێت‪.‬‬ ‫ژیراَّیّ ثپرسیٍ کێ یبٌ چیی گّرصٔ​َٔی صرٔست کرصٔ​ِٔ؟ ثّاڵو ئّگّر ِٔاڵيّکّ سٕصا ثێت‬ ‫پرسیبرِکّيبٌ صِچێتّ سّر ئِّٔی ئّی کێ سٕصای صرٔست کرصٔ​ِٔ؟ نّو تێرٔاَیُِّٔ ئِّٔ‬ ‫پّژرێُرأِ َّْضێک ضت ٌّْ پێٕیستیبٌ ثّ ئبفرێُّر َییّ‪ .‬ئّو ضتّ َبٔی سٕصای نێُرأِ‪ .‬ئّيّ‬ ‫‪Page 143‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫ثّ یّکّو ئبرگیٕيێُتی ْۆکبر‪ ،‬ثۆ ثَٕٔی سٕصا َبسرأِ‪ .‬ئێًّ صِڵێیٍ صِکرێت ِٔاڵيی پرسیبرِکبٌ نّ‬ ‫َبٔصڵ ٔ صِرٔ​َٔی زاَستِّٔ ثضرێُِّٔ‪ ،‬ثێئِّٔی پَّب ثۆ ثَٕٔی ْیچ سٕصایّک ثّریٍ‪.‬‬ ‫ثّ پێی ئبیضیبی يۆصێهی ریبنیزيی ٔاثّستّ (‪)Model-dependent Realism‬کّ نّ ثّضی سێیّيضا‬ ‫پێًبٌ َبسبَضٌ‪ ،‬يێطکی ئێًّ تێٓبتِٕٔکبٌ (‪ )input‬نّ کۆئَّضايی ّْستّکبَِّٔ ِٔرصِگرێت صٔای‬ ‫تّرجّيّکرصَیبٌ يۆصێهێک نّ جیٓبَی صِرِِٔ صرٔست صِکبت‪ .‬ئّو چّيکّ يێُتبڵییبَّ تَّیب ئّٔ‬ ‫دّلیمّتّیّ‪ ،‬ئێًّ صِتٕاَیٍ ثیزاَیٍ‪ْ .‬یچ يۆصێهێکی َبٔاثّستّ(‪ )Model-independent‬ثۆ‬ ‫تبلیکرصَِّٔی دّلیمّت ثَٕٔی َییّ‪ .‬ئّيّ ئِّٔ صِگّیَّێت يۆصێهیکی ثبش ثیُبکرأ دّلیمّتی‬ ‫تبیجّت ثّ سۆی صرٔست صِکبت‪ًََّٕٔ .‬یّک کّ صِتٕاَێ یبريّتیی ثیرکرصَِّٔيبٌ صِرثبرِی‬ ‫دّلیمّت ٔ ئبفرێُّر ثضات‪ ،‬گّيّی ژیبَّ(‪ )Game of life‬کّ نّالیٌّ يبتًبتیکزاَی گَّجی کبيجریج‬ ‫ثّ َبٔی جۆٌ کۆَِٕی(‪ )John Conway‬نّ سبڵی ‪ 1970‬صا صاْێُرا‪.‬‬ ‫ٔضّی "گّيّ" نّ َبٔ گّيّی ژیبَضا ٔضّیّکی ّْڵشّڵّتێُّرِ‪ْ .‬یچ چّضُّ ثرأِیّک یبٌ‬ ‫صۆڕأێک ثَٕٔی َییّ؛ نّڕاستییضا یبریچیی ثَٕٔی َییّ‪ .‬یبریی{گّيّ} ژیبٌ نّ دّلیمّتضا یبریی‬ ‫َییّ ثّڵکٕ کۆيّڵێک یبسبیّ‪ ،‬فّريبَڕِٔایی ثّسّر گّرصٔ​َٔی صٔ​ٔ صٔ​ٔراییضا صِکبت‪ .‬ئّيّ‬ ‫گّرصٔ​َٔێکی دّتًییّ (‪ :)deterministic‬سّرِتب پّیکّرثَّضییّک یبٌ يّرجی سّرِتبیی ثیُب‬ ‫صِکٌّ ٔ صٔاتریص یبسبکبٌ صیبری صِکٌّ کّ نّ صاْبتٕٔصا چیی رٔ​ٔ صِصات؟‬ ‫جیٓبَّ سَّٔیُّکّی کۆَِٕی)‪ ( Conway‬چُیُێکی چٕارگۆضّییّ‪ِٔ ،‬ک تّستّیّکی ضّترَِج‬ ‫ثّاڵو ثّ ضێٕازێکی ثێکۆتبیی نّ ّْئٕ ئبراستّکبَضا صِکطێ‪ّْ .‬ر چٕار گۆضّیّک صِتٕاَێت نّ‬ ‫صۆسێک یبٌ صٔ​ٔ صۆسضا ثێت‪ :‬زیُضٔ​ٔ(پێطبَضرأ ثّ سّٔز) یبٌ يرصٔ​ٔ(پێطبَضرأ ثّ رِش)‪ّْ .‬ر‬ ‫چٕارگۆضّیّک ّْضت صرأسێی ّْیّ‪ ،‬سّر‪،‬سٕصار ‪ ،‬چّپ ٔ راست‪ ،‬چٕار صاَّی تر نّ رێگّی َٕٔکی‬ ‫ّْر چٕاگۆضّیّکِّٔ ثَٕٔیبٌ ّْیّ‪ .‬کبت نّو جیٓبَّصا ثّرصِٔاو َییّ ثّاڵو ثّضێِٕی پچڕ پچڕ ثۆ‬ ‫پێطِّٔ صِچێت‪ْ .‬یچ چّضُّ رێکشستُێک نّ چٕارگۆضّ يرصٔ​ِٔکبٌ یبٌ زیُضٔ​ِٔکبٌ نّ ئبراصا َییّ‪،‬‬ ‫ژيبرِی صرأسێ زیُضٔ​ِٔکبٌ ثّ پێی ئّو یبسبیبَّی سٕصارِِٔ صیبری صِکبت‪ ،‬چیی رٔصِصات؟‬ ‫‪ .1‬چٕارگۆضّیّکی زیُضٔ​ٔ ثّ صٔ​ٔ یبٌ سێ صرأسێی زیُضٔ​ٔ رزگبری صِثێت( يبَِّٔ)‪.‬‬ ‫‪ .2‬چٕارگۆضّیّکی يرصٔ​ٔ ثّ سێ صرأسێی زیُضٔ​ِِٔٔ‪ ،‬صٔ​ٔثبرِ صِثێتِّٔ ثّ سبَّیّکی‬ ‫زیُضٔ​ٔ(ژیبَِّٔ)‪.‬‬ ‫‪ .3‬نّ ّْئٕ دبڵّتّکبَی ترصا سبَّکبٌ صِيرٌ یبٌ ثّ يرصٔ​ٔیی صِيێُ​ُِّٔ‪.‬‬ ‫نّ دبڵّتێکضا چٕارگۆضّیّکی زیُضٔ​ٔ ژيبرِی صرأسێکبَی سفر یبٌ یّک ثێت‪ ،‬صِگٕترێت نّ‬ ‫ثّ ْۆی‬ ‫تَّیبییضا گیبَی صِرچِٕٔ؛ ثّاڵو ئّگّر زیبص نّ سێ صأسێی ّْثێت صِگٕترێ‬ ‫لّرِثبڵغییِّٔ يرصٔ​ِٔ‪.‬‬ ‫ّْئٕ يّسّنّکّ ئّيّیّ‪ :‬ثۆ ّْر يّرجێکی سّرِتبیی صرأ‪ ،‬ئّو یبسبیبَّ‪ َِّٔ ،‬نّ صٔای َِّٔ‬ ‫صرٔست صِکٌّ‪ .‬چٕارگۆضّیّ کی زیُضٔ​ٔی صاثڕأ یبٌ صٔ​ٔاَی تَّیطت یّک نّ َِّٔی صٔاییضا صِيرٌ‬ ‫‪Page 144‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫چَٕکّ ثّ ئَّضازِی پێٕیست صرأسێیبٌ َییّ‪ .‬سێ چٕارگۆضّی زیُضٔ​ٔ نّ سّر تیرِکّ{َٕٔکی‬ ‫چٕارگۆضّکبٌ} تۆزێک زیبتر صِژیٍ ‪ .‬صٔای َّْگبٔی یّکّو‪ ،‬صٔاییٍ صاَّ نّ چٕار گۆضّکبٌ صِيرێت‬ ‫ٔ ئِّٔی صِيێُێتِّٔ چٕارگۆضّکبَی َبَِٔضِ ٔ نّ َِّٔی صٔ​ِٔيضا صِيرٌ‪ّْ .‬ئٕ چٕارگۆضّ‬ ‫الثّالکبَی تر ثّيطێِٕیّ تۆزیبٌ ثّثبصا صِچێ‪.‬‬ ‫ثّاڵو ئّگّر سێ چٕارگۆضّی زیُضٔ​ٔ ثّ ضێِٕی ئبسۆیی نّ سّر یّک ْێڵ ثٍ‪ ،‬صٔ​ٔثبرِ َبَِٔض صٔ​ٔ‬ ‫صرأسێی صِثێت ٔ رزگبری صِثێت‪ ،‬نّ کبتێکضا صٔ​ٔ صاَّ چٕارگۆضّی کۆتبییّکّ صِيرٌ‪ ،‬ثّاڵو نّو‬ ‫کبتّصا سبَّکبَی سّرٔ​ٔ ٔ سضارٔ​ٔی َبَِٔض صٔ​ٔ صرأسێیبٌ صِثێت ٔ صٔ​ٔثبرِ صِژێُِّٔ‪ ،‬ثۆیّ ْێڵّکّ‬ ‫صِثێت ثّ ستٌٕٔ‪ .‬ثّ ّْيبَطێِٕ نّ َِّٔی صاْبتٕٔصا ستَّٕٔکّ صِثێتِّٔ ثّ ْێڵێکی ئبسۆیی ٔ‬ ‫ّْرِْٔب ثّيطێِٕیّ صرێژِی صِثێ‪ .‬ئّو پّیکّرثَّضییّ نّرِنّرکّرِ َبٔی نێُرأِ‬ ‫ثهیُکّر(‪.)Blinker‬‬

‫بلینکهر‌هکان‪ :‬بلینکهرهکان جۆرێکی سادهی تهنه ئاڵۆزهکانی گهمهی‬ ‫‌‬ ‫‌‬ ‫ژیانن‬ ‫ئّگّر سێ چٕارگۆضّی زیُضٔ​ٔ ثّ ضێِٕی )‪ (L‬ثٍ‪ ،‬رِفتبرێکی تبزِ رٔ​ٔ صِصات‪ .‬نّ َِّٔی صاْبتٕٔصا‬ ‫ئّٔ چٕارگۆضبَّی نّ ‪ِ L‬کّصا صاَرأٌ صِژێُِّٔ‪ ،‬ئِّٔی ثّرّْو صێت ثهۆکێکی (‪ ِ )2×2‬کّ پێی‬ ‫صِگٕترێت ژیبَی ثّرصِٔاو‪ ،‬چَٕکّ نّ َِّٔیّکِّٔ ثۆ َِّٔیّکی تر گۆڕاَی ثّ سّرصا َبیّت‪ .‬زۆر‬ ‫جۆر نّ ضێِٕکبٌ نّ َِّٔ سّرِتبییّکبَضا ثَٕٔی ّْیّ‪ ،‬ثّاڵو ّْر زۆر زٔ​ٔ صِگٌّ ثّ ژیبَێکی‬ ‫ثّرصِٔاو ‪ ،‬یبٌ يرصٔ​ٔ ‪ ،‬یبٌ صِگّڕێُِّٔ ثۆ فۆريّ سّرِتبییّکّ ثۆ ئِّٔی پرۆسێسّکّ صِست پێ‬ ‫ثکَِّّٔ‪.‬‬

‫ردهوام‪ :‬ههندێک له تهنه ئاڵۆزهکان له گهمهی ژیاندا به جۆرێک‬ ‫سهندنی ‌ژیانی ‌به‌ ‌‬ ‫شه ‌‬ ‫گه ‌‬ ‫‌‬ ‫گهشه دهکهن و یاساکان دیاری دهکهن که ههرگیز ناگۆڕێن‬

‫‪.‬‬ ‫ّْرِْٔب پرۆسێسکی تر ّْیّ‪ ،‬گالیضِر(‪)Glider‬ی پێ صِگٕترێت‪ .‬ضێِٕکّی صِگۆڕێ ٔ صٔای چَّضیٍ‬ ‫َِّٔ ثۆ فۆريّ سّرِتبییّکّ صِگّڕێتِّٔ‪ ،‬ثّاڵو ثّ صۆسێکِّٔ کّ یّکێک نّ چٕارگۆضّکبَی‬ ‫‪Page 145‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫صِکّٔێتّ َٕٔکی چٕارگۆضّکبَِّٔ‪ .‬ئّگّر سّیری ئّو گّضّسَّضَبَّ ثّ تێپّڕثَٕٔی کبت ثکّیت‪،‬‬ ‫ئّٔاٌ ٔا صِرصِکٌّٔ کّ نّ سّر تَّّٔکّ صِکطێٍ‪ .‬کبتێک ئّو گالیضِراَّ نّ یّک ثکٌّٔ َّْضێک‬ ‫رِفتبری َبيۆ رٔ​ٔصِصٌِ‪ ،‬رِفتبرِکبَیص ثَّضٌ نّ سّر ضێِٕی گالیضِرِکّ ٔ کبتی پێکضاصاَّکّ‪.‬‬

‫رهکان‪ :‬مۆرفه گالیدهرییهکان بهتێپهڕبوونیان بهم شێوازانهدا‪ ،‬دهگهڕێنهوه بۆ‬ ‫گالیده ‌‬ ‫‌‬ ‫سهرهتاییهکهی خۆیان که به یهک چوار گۆشه له نووکهکانیانهوه پێیشان دهدرێت‬

‫فۆرمه‬

‫چ ضتێکی سّرَجڕاکێص نّو گّرصٔ​َّٔصا‪ ،‬ثّٔ ثُچیُّ فیزیبییّ زۆر سبصِیِّٔ ثَٕٔی ّْیّ؟‬ ‫ّْرچَّض الیَّّ کیًیبییّکّی صِتٕاَێت ئبنۆزتر ثێت‪ .‬تَّی ئبڵۆز ثّ پێٕاَّی جۆرثّجۆرِِٔ‬ ‫ثَٕٔیبٌ ّْیّ‪ .‬نّ ثچٕٔکتریٍ پێٕاَّکبَضا‪ ،‬فیزیبی فَّضِيێُتبنیی پێًبٌ صِڵێت تَّیب چٕارگۆضّ‬ ‫يرصٔ​ِٔکبٌ ٔ زیُضٔ​ِٔکبٌ ثَٕٔیبٌ ّْیّ‪ .‬نّ پێٕاَّی گّٔرِترصا گالیضِرکبٌ (‪ ،)Glider‬ثهیُکّرِکبٌ‬ ‫(‪ ٔ )blinker‬ثهۆکی ژیبَی ثّرصِٔاو ثَٕٔیبٌ ّْیّ‪ّْ .‬رِْٔب نّ پێٕاَّی زۆر گّٔرِترصا تَّی زۆر‬ ‫ئبنۆزتر ثَٕٔیبٌ صِثێت ِٔک تفَّگّکبَی گالیضِر(‪ ٔ )Glider Gun‬ضێٕازِ چّلیِٕکبٌ کّ ثّ ضێِٕی‬ ‫ِٔرزیی‪ ،‬گالیضِرِ تبزِکبَی تێضا نّصایک صِثٍ‪ ،‬صٔاتریص ْێالَّی دّٔأَِّیبٌ ثّجێ صێڵٍ ٔ ثّرِٔ‬ ‫تیرِکبٌ ثّر صِثُِّٔ‪.‬‬ ‫ئّگّر سّرَج نە یبریی ژیبَی گّرصٔ​ٌٔ ثۆ ّْر پێٕاَّیّکی تبیجّت نّکبتێکی صیبریکرأصا ثضەیت‪،‬‬ ‫صِتٕاَیت یبسبکبَی فّريبَڕِٔاش کّو ثکّیتِّٔ ثۆ ئّصای ئّٔ پێٕاَّیّ‪ .‬ثۆ ًََّٕٔ‪ ،‬نّپێٕاَّیّکضا‬ ‫تَّّکّ تَّیب چَّض چٕارگۆضّیّکّ‪ ،‬صِتٕاَرێ ئّو یبسبیّت ّْثێت " ثهۆکّکبٌ َبجٕڵێٍ" یبٌ‬ ‫"گالیضِر ثّ ضێِٕی تیرِیی صِجٕڵێت" کبتێک ئّٔاٌ نّ یّکتر صِکٌّٔ یبسبی جۆرثّجۆر‪ ،‬ثَٕٔی‬ ‫صِثێت‪ .‬صِکرێت تّٔأی فیزیب نّ ّْر ئبستێکضا ثّ تَّّ چَّض تٕسًییّکبٌ صرٔست ثکرێتِّٔ‪.‬‬ ‫یبسبکبٌ ثۆ سۆیبٌ‪ ،‬ثَّٕٔکبٌ ٔ چّيکّکبَیبٌ نّگّڵضایّ کّ ْیچ پێَِٕضییّکیبٌ ثّ یبسب‬ ‫ثُچیُّییّکبَِّٔ َییّ‪ .‬ثۆ ًََّٕٔ چّيکی جٕڵّ ٔ ثّریّککّٔتٍ نّ یبسب ثُچیُّییّکّصا ثَٕٔی‬ ‫َییّ‪ .‬ئّيّش ثبسی ئّٔ ژیبٌ ٔ يرصَّی چٕارگۆضّ جێگیرِکبٌ ثّتَّیب صِکبت‪ .‬ثۆیّ نّ‬ ‫گّرصٔ​َّٔکّيبَضا ٔ نّ گّيّی ژیبًَبَضا دّلیمّتّکّت ثَّضِ نّ سّر ئّٔ يۆصێهّی ثّ کبری‬ ‫صِْێُیٍ‪.‬‬

‫‪Page 146‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫یدهر‪ :‬تفهنگی گالیدهر نزیکهی ‪ 01‬جار گهورهتره له‬ ‫تایی‌تفهنگی‌گال ‌‬ ‫‌‬ ‫ندیی‌سه ‌‬ ‫ره‬ ‫‌‬ ‫یکهربه‌‬ ‫په ‌‬ ‫‌‬ ‫گالیدرهکه‬

‫کۆَِٕی ٔضبگرصِکبَی‪ ،‬جیٓبَی نّٔ ضێِٕیّیبٌ صرٔستکرص‪ ،‬چَٕکّ صِیبٌ ٔیست ثزاٍَ گّرصٔ​َٔێک ثّ‬ ‫رێسبی ریطّییِّٔ زۆر سبصِیّ ِٔک ئِّٔی کّ پێُبسّیبٌ کرصٔ​ِٔ‪،‬صِتٕاَێ تَّی ئبنۆز نّسۆثگرێ‬ ‫کّ کۆپیی َّکرێُِّٔ‪ .‬نّ جیٓبَی گّيّی ژیبَضا‪َّْ ،‬ضێک تَّی چَّض تٕسًیی ثَٕٔی ّْیّ‪،‬‬ ‫صِکرێت ثکرێٍ ثّ یبسب ثۆ ّْيبٌ جیٓبٌ ٔ ثۆ ّْيبٌ َِّٔ‪ ،‬ئبیب ّْيبٌ ضت صِکرێت ثۆ جۆرِکبَی‬ ‫تر ثگَٕجێت؟‬ ‫ثّو صیضِِٔ‪ ،‬کۆَِٕی ٔ ضبگرصِکبَی َّک ّْر پێطبَیبَضا ئّيّ صِکرێت ثّڵکٕ تَّبَّت پێطبَیبَضا‬ ‫ئّو تَّبَّ صِکرێ ْۆضًَّضیص ثٍ! يّثّستًبٌ چییّ؟ ثب ٔرصتر ثیٍ‪ ،‬ئّٔاٌ پێطبَیبَضا کۆيّڵێکی‬ ‫گّٔرِ نّ چٕارگۆضّکبٌ کّ سۆ صٔ​ٔثبرِکّرٌِِٔ " يّکیُّکبَی ّْڵکرصَی گّرصٔ​ٌٔ " ٌ‪ .‬ثۆ‬ ‫يّثّستی ئێًّ‪ ،‬ئّيّ ٔاتبی ئِّٔ صِگّیَّێ‪ ،‬ثۆ ّْر دیسبثکرصَێک‪ ،‬کۆيپیٕتّرێک نّ جیٓبَی‬ ‫فیزیبییضا صِتٕاَێت ئَّجبيێکی ْبٔضێِٕ ثّصِستِّٔ ثضات‪ .‬ئّگّر يّکیُّکّ ثّ تێٓبتٕٔی ضیبٔ‪ ،‬تێر‬ ‫کراثێت‪ -‬ئّيّ پڕچّککرصَی گّيّی ژیبَی ژیُگّی جیٓبَّ‪. Game of Life world environment-‬‬ ‫ثۆیّ ثڕێک نّ َِّٔکبٌ صٔاتریص يّکیُّکّ صِچُّ صۆسێکِّٔ کّ صِرچِٕٔ سٕێُرأِکّی‬ ‫پێَِٕضییضارِ ثّ ئبکبيی دیسبثکرصَی کۆيپیٕتّرِکِّٔ‪.‬‬

‫‪Page 147‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫وه‪ :‬به تێپهڕبوونی کات تفهنگی گالیدهریی فۆرمی خۆی‬ ‫نه ‌‬ ‫تفهنگی ‌گالیده‌ری ‌دوای ‌‪‌ 111‬‬ ‫‌‬ ‫دهگۆڕێ‪ ،‬گالیدهرێک له خۆی دهردهکات ‪ ،‬دواتر دهگهڕێتهوه بۆ ههمان فۆرم و ههمان شوێنی‬ ‫پێشوو ‪ ،‬ئهم پرۆسێسه بێکۆتایی دووباره دهبێتهوه‬

‫ثۆ تێگّیطتٍ نّ چۆَییّتی ئّو کبرِ‪ ،‬رٔ​ٔصأێک نّ ثّرچبٔ ثگرِ کّ گالیضِرِکبٌ نّگّڵ ثهۆکێکی‬ ‫سبصِی‪ 2×2‬ی زیُضٔ​ٔصا نّیّک صِکٌّٔ‪ .‬ئّگّر گالیضِرِکبٌ تَّیب نّ راستّ رێیّکِّٔ َزیک ثجُِّٔ‪،‬‬ ‫ئِّٔ ثهۆکّکّ نّ صۆسی ِٔستبٔصایّ‪ ،‬ثەيەش نّ سّرچبِٔی گالیضِرِکبٌ َزیک صِثێتِّٔ یبٌ صٔ​ٔر‬ ‫صِکّٔێتِّٔ‪ .‬نێرِصا ثهۆکّکّ صِتٕاَێت السبیی یبصِِٔریی کۆيپیٕتّر ثکبتِّٔ‪ِٔ .‬ک فبکت‪ ،‬صِکرێت‬ ‫ّْئٕ َّسطّ ثُّڕِتییّکبَی کۆيپیٕتّرێکی يٕصێرٌ ِٔک صِرٔازِ(‪)Gate‬کبَی (‪ )OR( ٔ )AND‬ثّ‬ ‫کّڵکِٕرگرتٍ نّ گالیضِرِکبٌ صرٔست ثکرێت‪ .‬ثّيطێِٕیّ ْبٔکبت کّ َیطبَّ کبرِثبییّکبٌ نّ‬ ‫کۆيپیٕتّرصا ثّ کبر صِْێُرێٍ‪ ،‬نێطبٔی گالیضِرِکبَیص صِتٕاَرێت ثۆ َبرصٌ ٔ ئَّجبيضاَی‬ ‫پرۆسێسّکبٌ ثۆ ثّصِستٓێُبَی زاَیبریی ثّ کبر ثٓێُرێٍ‪.‬‬ ‫نّ یبری ژیبَضا ‪ِٔ ،‬ک ژیبَی ئّٔ جیٓبَّی سۆيبٌ‪ ،‬ضێٕازی سۆ صٔ​ٔثبرِکرصَِّٔی تَّّکبٌ زۆر‬ ‫ئبڵۆزِ‪ .‬لّثاڵَضَێک کّ ثَّضِ نّ سّر کبرِ کبَی يبتًبتیکزاٌ جۆٌ ڤۆٌ َیٕيٌّ( ‪John Von‬‬ ‫‪ ،)Neumann‬ثچٕٔکتریٍ لّثبرِ نّ ضێِٕی سۆ صٔ​ٔثبرِکّرِِٔکبٌ نّ یبری ژیبَضا ثریتییّ نّ صِ‬ ‫تریهیۆٌ چٕارگۆضّ ‪ -‬ئّيّش َزیک ثّ ژيبرِی يۆنیکیٕنّکبَی سبَّیّکی نّضی يرۆڤ‬ ‫صِسّيڵێُرێت‪.‬‬ ‫یّکێک صِتٕاَێت پێُبسّی ثَِّٕٔٔرِ زیُضٔ​ِٔکبٌ ِٔک سیستًێکی ئبڵۆز ثّ لّثبرِی صیبریکرأ کّ‬ ‫پبیّصارٌ ٔ صِتٕاٍَ سۆیبٌ صرٔست ثکَِّّٔ‪ ،‬ثکبت‪ .‬ئّٔ تَّبَّی نّسّرِِٔ ثبسًبَکرصٌ يّرجی‬ ‫سۆصرٔستکرصَِّٔیبٌ تێضایّ ثّاڵو ئّگّری ئِّٔ ّْیّ پبیّصار َّثٍ‪ :‬ئبضٕٔثێکی ثچٕٔک نّ صِرِِٔ‬ ‫نّٔاَّیّ رَِّٔلی يیکبَیزيّکّ تێک ثضات‪ّْ .‬رِْٔب ئبسبَّ ثیٓێُیُّ ثّرچبٔيبٌ ئّگّر یبسبی‬ ‫کّيێک ئبڵۆز رێگّ ثّ سیستًی ئبنۆز ثّ ّْئٕ ضێٕازِکبَی ژیبٌ ثضات‪َّْٕٔ .‬کّ ثَِّٕٔٔرێکی نّٔ‬ ‫‪Page 148‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫جۆرِ نّ يێطکی سۆتضا صاثُێ‪ ،‬تَّێک نّ جیٓبَی کۆَِٕیِّٔ کّ ِٔاڵيی ثزٔێُّرِ ژیُگّییّکبٌ‬ ‫صِصاتِّٔ ٔ ثڕیبر صِصات‪ ،‬ئبیب ئّٔ جۆرِ ژیبَّ ئبگبی نّسۆیّتی؟ ئبیب ْۆضی ثّسّرسۆیِّٔ ّْیّ؟‬ ‫ئّو پرسیبرِ ثّ تّٔأیی سّڵک صِکبت ثّ صٔ​ٔ ثّضِّٔ ‪َّْ .‬ضێک نّ سّڵک ثبِٔڕیبٌ ٔایّ‬ ‫سٕصئبگبیی تبیجّتًَّضیی يرۆڤّ‪ٔ .‬یستی ئبزاصیبٌ صِصاتێ ثّٔ ٔاتبیّی‪ ،‬تٕاَبی ّْڵجژارصَی گٕتبرٔ‬ ‫کرصِِٔی جیبٔازیبٌ صِثێت‪.‬‬ ‫چۆَّ کّسێک صِڵێت ثَِّٕٔٔرێک ٔیستی ئبزاصی ّْیّ؟ ئّگّر ئّٔ کّسّ ثگبت ثّ ئبنیَّێکی‬ ‫ََّبسرأ‪ ،‬چۆٌ ئّٔ کّسّ صِتٕاَێت ثڵێت ئبنیَّّکّ تَّیب رۆثۆتّ یبٌ ْۆضًَّضیی تبیجّت ثّسۆی‬ ‫ّْیّ ؟ رِفتبری رۆثۆتێک ثّ پێچّٔاَّی ثَٕٔی ٔیستی ئبزاصِِٔ ثّ ئبسبَیی صِرصِکّٔێت‪ .‬سّڵک‬ ‫صِتٕاٍَ ثّو ضێٕازِ رۆثۆت نّ ثَِّٕٔٔر جیب ثکَِّّٔ‪ .‬چَٕکّ کبتێک رِفتبرِکبَی پێطجیُیی ثکرێت‬ ‫ئِّٔ رۆثۆتّ‪ِٔ .‬ک نّ ثّضی صٔ​ٔصا ثبسًبَکرص‪ .‬پێطجیُییکرصٌ ثۆ تَّی ئبڵۆز ٔ گّٔرِ زۆر لٕرس‬ ‫َبيٕيکیُّ ‪ .‬ئێًّ َبتٕاَیٍ تَّبَّت ثّ ضێِٕی ٔرص ْبٔکێطّکبٌ ثۆ صٔ​ٔ یبٌ سێ تَّۆنکّ کّ کبرنێک‬ ‫نّگّڵ یّکتر صِکٌّ ضیکبر ثکّیٍ‪ .‬ثۆیّ ثێگبَّیّک{ئبنیَّێک} کّ نّ ّْزاراٌ تریهیۆٌ تریهیۆٌ‬ ‫تَّۆنکّ صرٔست کرأِ تَّبَّت ئّگّر ثێگبَّکّ رۆثۆتیص ثێت‪ ،‬يٕيکیٍ َییّ ئێًّ ثتٕاَیٍ ئّٔ‬ ‫ّْئٕ ْبٔکێطّیّ ثۆ پێطجیُیی رِفتبرِکبَی ضیکبر ثکّیٍ‪ .‬ثۆیّ صِڵێیٍ ّْئٕ سیستًێکی ئبڵۆز‬ ‫ٔیستی ئبزاصی ّْیّ ‪َّ -‬ک ِٔک الیَّێکی ثُچیُّیی ثّڵکٕ تَّیب ِٔک تیۆرییّکی کبرا‪ .‬صصاَُبٌ ثّ‬ ‫ثێتٕاَبیی سۆيبَضا ثۆ ئَّجبيضاَی دیسبثکرصَّکبٌ ثّ يبَبی ئِّٔ َییّ َّتٕاَیٍ پێطگۆیی‬ ‫کرصِِٔکبٌ ثکّیٍ‪.‬‬ ‫ًََّٕٔی یبریی ژیبَّکّی کۆَِٕی پێطبَی صِصات‪ ،‬کۆيّڵێک یبسبی زۆر سبصِش صِتٕاَێت ثجێت ثّ‬ ‫ْۆی صرٔستجَٕٔی الیَّی زۆر ئبڵۆزی ِٔک ژیبَی ْۆضًَّض‪ .‬صِثێت زۆر کۆيّڵّ یبسب ثّو‬ ‫تبیجّتًَّضییِّٔ ثَٕٔی ّْثێت‪ .‬ئِّٔ چییّ نّ یبسب ثُچیُّییّکبَی سرٔضتِّٔ ّْڵضِثژێرێت( صژ ثّ‬ ‫یبسب صِرکّٔتِٕٔکبٍَ) کّ گّرصٔ​ٌٔ ثّڕێِٕ صِثٌّ؟ ِٔک نّ گّرصٔ​َٔی کۆَِٕیضا ْبتجٕٔ ‪ ،‬یبسبکبَی‬ ‫گّرصٔ​َّٔکّی ئێًٌّ گّضّی ئّٔ سیستًّ‪ ،‬ثّصۆسێکِّٔ نّ کبتێکی صیبریکرأصا صیبری صِکٌّ‪ .‬نّ‬ ‫جیٓبَی کۆَِٕیضا ئێًّ ئبفرێُّریٍ – ئێًّ صۆسّ سّرِتبییّکّ ی گّرصٔ​ٌٔ ثّ صیبریکرصَی تَّّکبٌ‬ ‫ٔ ضٕێُّکبَیبٌ نّ سّرِتبی یبرییّکّصا صِستُیطبٌ صِکّیٍ‪.‬‬ ‫نّ گّرصٔ​َٔێکی جٕاڵٔصا‪ْ ،‬بٔتبی تَّّکبٌ ِٔک گالیضِرِکبَی یبری ژیبٌ‪ ،‬تَّّ‬ ‫صاثڕأِکبَی(‪ )Isolated bodies‬يبصصٌِ ‪ّْ .‬ر کۆيّڵّ یبسبیّک‪ ،‬کبتێ ضرۆڤّی جیٓبَێکی‬ ‫ثّرصِٔايی َّپچڕأ ِٔک ئِّٔی سۆيبٌ صِکٌّ چّيکی ِٔزِیبٌ نّگّڵضایّ ‪ ،‬کّ ثڕێکی پبرێزرأِ‪،‬‬ ‫يبَبی ٔایّ نّ کبتضا گۆڕاَی ثّ سّرصا َبیّت‪ٔ .‬زِی فّزای سبڵیی‪َّ empty space‬گۆڕ صِثێت ٔ‬ ‫ثّصِر نّ کبت ٔ ضٕێٍ‪ ،‬سّرثّسۆ صِثێت‪ .‬ئێِٕ صِتٕاٍَ ئّو ٔزِ َّگۆڕِی ثۆضبیی صِستُیطبٌ ثکٌّ‪،‬‬ ‫ثّ پێٕاَی ٔزِی ّْر لّثبرِیّک نّ فّزا ثّ پێی ٔزِی ّْيبٌ لّثبرِ نّ فّزای ثۆضضا‪ ،‬ثۆیّ ئێًّ‬ ‫صِتٕاَیٍ ئّو َّگۆڕِ ثّ سفر صاثُێیٍ‪ .‬یّکێک نّ صأاکبرییّ فیزیبییّکبَی ّْر یبسبیّکی سرٔضت‬ ‫صِثێت ئّيّ پطتڕاست ثکبتِّٔ کّ ّْئٕ تَّێکی صاثڕأی گّيبرۆصرأ ثّ فّزای سبڵیی‪ٔ ،‬زِکّی‬ ‫يٕجّثّ‪ ،‬ثّٔاتبیّکی تر ّْرکّسێک کۆکرصَِّٔی تَّّکبٌ نّئّستۆ ثگرێ پێٕیستّ کبر ثکبت‪.‬‬

‫‪Page 149‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫چَٕکّ ئّگّر ٔزِی تَّێکی صاثڕأ سبنت ثێت‪ ،‬ئِّٔ صِتٕاَرێ تَّّکّ نّ جٕڵّ راثگیرێ‪ ،‬ئّٔسبش‬ ‫ٔزِی سبنجی تَّّکّ ٔ ٔزِ يٕجّکّی ثباڵَسی یّکتریی صِکٌّ‪ .‬ئّگّر ئّيّ راست ثٕٔایّ ْیچ‬ ‫ْۆکبرێک َبيێُێتِّٔ ثۆ ئِّٔی تَّّکبٌ نّ ّْر ضٕێُێک ٔ نّ ّْئٕضٕێُێک صِرَّکّٔتُبیّ‪ .‬ثۆیّ‬ ‫فّزای سبڵیی نّرزۆکّ‪ .‬ثّاڵو ئّگّر ئّيّ ٔزِی تێجچێ ثۆ صرٔستکرصَی تَّێکی صاثڕأ ‪ ،‬فّزای‬ ‫نّرزۆکی ٔا رٔ​َٔبصات‪ ،‬چَٕکّ ِٔک ثبسًبَکرص ٔزِی ّْئٕ گّرصٔ​ٌٔ صِثێت ثّ َّگۆڕی ثًێُێتِّٔ‪.‬‬ ‫ئّيّیّ ْۆکبری ئِّٔی گّرصٔ​ٌٔ ثّ ضێِٕی نۆکبڵیی پبیّصارِ‪-‬ثّٔ يبَبیّی ضتّکبٌ نّ ّْر ضٕێُێک‬ ‫نّ سۆڕا ٔ نّ ْیچِّٔ صِرَبکٌّٔ‪.‬‬ ‫ئّگّر ٔزِی گطتیی گّرصٔ​ٌٔ ّْيیطّ ِٔک يّرج پێٕیست ثێ ثّ سفر ثًێُێتِّٔ‪ٔ ،‬زِیطی تێجچێ‬ ‫ثۆ صرٔستکرصَی تَّێک‪ ،‬چۆٌ صِثێت ّْئٕ گّرصٔ​ٌٔ نّ ْیچ صرٔست ثکرێت؟ ئّيّیّ ْۆکبری ئِّٔی‬ ‫صِثێت یبسبیّکی ِٔک ْێزی کێطکرصٌ ثَٕٔی ّْثێت‪ ،‬چَٕکّ ْێزی کێطکرصٌ راکێطّرِ ٔ‬ ‫ٔزِکّیطی سبنجّ‪ :‬ضتێک ثۆ ئِّٔی سیستًێکی صاسرأی کێطکرصٌ نّ یّک جیب ثکبتِّٔ صِثێت کبر‬ ‫سّرف ثکبت‪ِٔ .‬ک جیبکرصَِّٔی سیستًی زِٔیی ٔ يبَگ‪ٔ ،‬زِی سبنت صِتٕاَێت ْبٔسَّگیی ئّٔ‬ ‫ٔزِ يٕجّثّی کّ ثۆ صرٔستکرصَی يبصصِ پێٕیستّ راثگرێت‪ .‬ثّاڵو ثّ تّٔأیی ثّٔ سبَبییّ َییّ‪.‬‬ ‫ثۆ ًََّٕٔ ٔزِی سبنجی ْێزی کێطکرصَی زِٔیی کّيترِ نّ یّک نّسّر ثیهیۆَی ئّٔ ٔزِ يٕجّثّی‬ ‫کّ تَّۆنکّ يبصییّکبَی زِٔیی نێ صرٔستکرأِ‪ .‬تَّێکی تر‪ ،‬ثۆ ًََّٕٔ ئّستێرِیّک ٔزِی سبنجی‬ ‫کێطکرصَی زیبترِ‪ّْ ،‬رِْٔب چَّض ثچٕٔکتر ثێت ئّو ٔزِ سبنجّ گّٔرِترِ (چَٕکّ تب ثچٕٔک ثێت‪،‬‬ ‫ثّضّ جۆرثّجۆرِکبَی نّیّکترییِّٔ َزیکٍ)‪ .‬ثّاڵو پێص ئِّٔی ٔزِ سبنجّکّ گّٔرِتر نّ ٔزِ‬ ‫يٕجّثّکّی يبصصِ صِرثکّٔێ‪ ،‬ئّستێرِکّ تێک صِڕيێت ٔ صِثێت ثّ کَّٕ رِش(‪ ) Black Hole‬کّ‬ ‫سۆی ٔزِکّی يٕجّثّ‪ .‬ئّيّ ْۆکبری ئِّٔیّ ثۆچیی فّزای ثۆش جێگیرِ؟ چَٕکّ تَّی ِٔک ئّستێرِ‬ ‫یبٌ کَّٕ رِش َبتٕاٍَ نّ ْیچِّٔ صِرثکٌّٔ‪ ،‬ثّاڵو ّْئٕ گّرصٔ​ٌٔ صِتٕاَێت نّْیچِّٔ پّیضا‬ ‫ثجێ‪.‬‬ ‫ْۆکبر ئۀەیە‪ ،‬چَٕکّ کێطکرصٌ‪ ،‬فۆرو ثّ فّزأ کبت صِصات‪ .‬رێگّ صِصات کّ فّزا‪-‬کبت(‪space-‬‬ ‫‪ )time‬ثّ ضێٕازی نۆکبڵیی پبیّصار{ جێگیر} ثێت ثّاڵو ثّ ضێٕازی گڵۆثبڵ{سّراپبی گّرصٔ​ٌٔ}‬ ‫َبپبیّصار ثێت‪ .‬نّ پێٕاَی سّراپبی گّرصٔ​َٔضا‪ٔ ،‬زِی يٕجّثی يبصصِ صِتٕاَێت ثّ ْۆی ٔزِی سبنجی‬ ‫کێطکرصَِّٔ ْبٔسَّگییّکّی راثگیرێت‪ ،‬ثۆیّ ْیچ چّضُّ کۆت ٔ ثَّضێک نّ سّر صرٔستجَٕٔی‬ ‫سّراپبی گّرصٔ​ٌٔ ثَٕٔی َییّ‪ .‬چَٕکّ یبسبیّکی ِٔک کێطکرصٌ ثَٕٔی ّْیّ ‪ ،‬گّرصٔ​ٌٔ تٕاَیٕیّتی‬ ‫ٔ صِتٕاَێت سۆی نّ ْیچِّٔ ٔ ثّٔ ضێٕازِی نّ ثّضی ضّضضا ثبسًبَکرص صرٔست ثکبت‪.‬‬ ‫صرٔستجَٕٔی سۆثّسۆ ‪ْ Spontaneous‬ۆکبرِ ثۆ ئِّٔی َّْضێک ضت نّثری ْیچ ّْثٍ‪ ،‬ثۆچیی‬ ‫گّرصٔ​ٌٔ ّْیّ؟ ثۆچیی ئێًّ ّْیٍ؟ ئّيّ پێٕیست ثَِّٔبکبت ئێًّ نّ سٕصا ثپبڕێییُِّٔ تب فٕٔ‬ ‫ثّضتێکضا ثکبت ٔ ثۆ سۆیطی ثذّٔێتِّٔ‪ ،‬یبٌ سٕصا کبرێکی ٔاثکبت‪ ،‬گّرصٔ​ٌٔ ثّرصِٔاو ثێت‪.‬‬

‫‪Page 150‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫ئّٔ یبسب ثُچیُّییبَّی ئێًّ ثبسًبَکرص ثۆچیی صِثێت ّْثٍ؟ تیۆریی کۆتبیی صِثێت يکۆو ثێت ٔ‬ ‫پێطگۆیی ثێئّيالٔئّٔالی ئَّجبيی ئّٔ ثڕاَّ ثکبت کّ ئێًّ صِتٕاَیٍ ثیبَپێٕیٍ‪ .‬ثیُیًبٌ‪ ،‬صِثێت‬ ‫یبسبیّکی ِٔک کێطکرصٌ ثَٕٔی ّْثێت ٔ نّ ثّضی پێُجّ يضا ثیُرا‪ ،‬تیۆری کێطکرصٌ ثۆ ئِّٔی‬ ‫پێطجیُیی ثێئّيالٔئّٔالی ئَّجبيی ئّٔ ثڕاَّ ثکبت صِثێت تیۆرییّکی تر ثّ َبٔی سٕپّر‬ ‫سۆجێی(‪ )Supersymmetry‬نّ َێٕاٌ ْێزِکبَی سرٔضت ٔ ئّٔ يبصصِیّی‪ ،‬کبری نّ سّر صاصَِێت‬ ‫ثَٕٔی ّْثێت‪.‬‬ ‫(‪ )M‬تیۆریی گطتگیرتریٍ سٕپّرسۆجێیی تیۆری کێطکرصَّ‪ .‬نّثّر ئّو ْۆیبَّ ئێى تیۆریی ِٔک‬ ‫تیۆرییّکی کبيڵ ثۆ گّرصٔ​ٌٔ تَّیب کبَضیضِ‪ .‬ئّگّر ئّٔ سُٕٔرصار(‪ )finite‬ثێت‪ ،‬ئّيّ ْێطتب پێٕیستی‬ ‫ثّ سّنًبَضَّ‪ -‬ئّيّش صِثێتّ جۆرِ يۆصێهێکی گّرصٔ​ٌٔ کّ سۆی‪ ،‬سۆی صرٔست صِکبت‪ .‬ثۆیّ ئێًّ‬ ‫صِثێت ثّضێک ثیٍ نّو گّرصٔ​َّٔ ‪ ،‬چَٕکّ ْیچ يۆصێهیکی تر َییّ جێی يتًبَّ ثێت‪.‬‬ ‫(‪ )M‬تیۆریی‪ ,‬تیۆرییّکی یّکگرتِٕٔ‪ ،‬ئبیُطتبیٍ ئبٔاتّسٕاز ثٕٔ ثیضۆزێتِّٔ‪ .‬ئّٔ فبکتّی‪ ،‬ئێًّی‬ ‫ثَِّٕٔٔر ِٔک يرۆڤ ّْیٍ‪ -‬سۆيبٌ کۆکرأِی تَّۆنکّ ثُچیُّییّکبَی سرٔضتیٍ‪ٔ -‬ايبٌ نێضِکبت‬ ‫تێگّیطتًُبٌ ثۆ ئّٔ یبسبیبَّی فّريبَڕِٔای ئێًّ ٔ گّرصٔ​َّٔکّيبٌ صِکٌّ ّْثێ‪ .‬ئّيّش‬ ‫سّرکّٔتُێکی گّٔرِیّ‪ .‬ثّاڵو نّٔاَّیّ يٕعجیزِی راستیی ثریتیی ثێت نّ پٕستّی ئّٔ سّرَجّ‬ ‫نۆژیکییبَّی صِثێت ثّ تیۆرییّکی تبلبَّ ِٔاڵو ثضرێتِّٔ‪ ،‬ئّٔیص صِتٕاَێت پێطجیُیی ٔ ضرۆڤّی‬ ‫گّرصٔ​َٔێکی پبَٕثّریٍ ثکبت کّ نّ ضتی جۆرثّجۆرٔ سّرَجڕاکێص نێٕاَهێِٕ‪ .‬ئّگّر تیۆرییّکّ ثّ‬ ‫تبلیکرصَِّٔ ثسّنًێُرێ ئِّٔ صِثێت ثّ سّرکّٔتٕٔتریٍ ثّرئَّجبيی گّڕاٌ نّ ‪ 3000‬سبڵی‬ ‫راثرصٔ​ٔصا‪ ،‬ئّٔسب ئێًّش صیزاییُی يّزًَبٌ صۆزیِٕتِّٔ‪.‬‬

‫‪Page 151‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫فّرَّْگۆکی چّيکّکبٌ‬

‫‪ Alternative histories‬يێژٔ​ِٔ ئّڵتّرَبتیڤّکبٌ‪ :‬فۆريّڵّیّکی تیۆری کٕاَتّيّ‪ ،‬گریًبَّی ّْر‬ ‫تبلیکرصَِّٔیّک ثّ پێی ّْئٕ يێژٔ​ِٔ يٕيکیُّکبٌ ثّرِٔ ئبلبری ئّٔ تبلیکرصَِّٔیّ صِثبت‪.‬‬ ‫‪ Anthropic principle‬پریُسیپی ئبَسرۆپیک‪ :‬ئبیضیبیّکّ‪ ،‬ئێًّ صِتٕاَیٍ صِرئَّجبيێکی نێ‬ ‫ثّصِستجٓێُیٍ صِرثبرِی یبسب صِرکّٔتّکبَی فیزیب کّ ثَّضٌ نّ سّر دّلیمّتی ثَٕٔی ئێًّ‪.‬‬ ‫‪ Antimatter‬صژِ يبصصِ‪ّْ :‬ر تَّۆنکّیّکی يبصصیی صژێکی تبیجّت ثّ سۆی ّْیّ‪ ،‬ئّگّر ئّٔ صٔ​ٔاَّ‬ ‫ثّ یّک ثگٌّ یّکتری نَّبٔ صِثٌّ ٔ ٔزِیّکی پّتیی ثّجێ صِْێڵٍ‪.‬‬ ‫‪ Apparent laws‬صِرکّٔتّ یبسبکبٌ‪ :‬یبسبکبَی سرٔضت ِٔک ئِّٔی نّ گّرصٔ​َٔضا صِیبَجیُیٍ‪-‬‬ ‫یبسبکبَی چٕار ْێزِکّ ٔ پبرايیتّرِکبَی نّ ضێِٕی ثبرستبیی ٔ ثبرگّصا کّ تبیجّتًَّضیی تَّۆنکّ‬ ‫سّرِتبییّکبٍَ‪ -‬نّگّڵ زۆرثّی یبسب ثُچیُّییّکبَی (‪ )M‬تیۆریی کّ رێگّی ثَٕٔی چَّضیٍ‬ ‫گّرصٔ​َٔی جیبٔاز ثّ یبسبی جیبٔازِِٔ صِصٌِ‪ ،‬یّک َبگرَِّٔ‪.‬‬ ‫‪ Asymptotic freedom‬سّرثّستیی پبڵیی‪ :‬تبیجّتًَّضییّکی ْێزی ثّتیُّ‪ ،‬صِثێتّ ْۆکبری‬ ‫الٔازثَٕٔی ْێزِکّ نّ ئّصای کٕرتضا‪ .‬نێرِصا ّْرچَّض کٕارکّکبٌ نّ َبٔ َبٔ​ٔکضا ثّ ْۆی ْێزی‬ ‫ثّتیُِّٔ لّتیسٍ‪ ،‬ثّاڵو ئّگّر ْیچ ْێزێکی تر ّْست پێُّکٌّ تب راصِیّک نّ َبٔ َبٔ​ٔکضا‬ ‫صِتٕاٍَ سّرثّستبَّ ثجٕڵێُِّٔ‪.‬‬ ‫پرۆتۆَیی ٔ َیٕترۆَیی‪،‬‬

‫‪ Atom‬ئّتۆو‪ :‬یّکّی ثُچیُّیی يبصصِی ئبسبییّ‪ ،‬صرٔستجِٕٔ نّ َبٔ​ٔکێکی‬ ‫ثّ ئۆرثیتبڵّ ئّنیکترۆَییّکبٌ گّيبرۆ صرأِ‪.‬‬ ‫‪ Baryon‬ثبریۆٌ‪ :‬جۆرێک تَّۆنکّی سّرِتبییّ‪ِٔ ،‬ک پرۆتۆٌ ٔ َیٕترۆٌ‪ ،‬نّ سێ صاَّ کٕارک‬ ‫صرٔستکرأٌ‪.‬‬ ‫‪ Big bang‬ثیگ ثبَگ‪ ،‬تّلیُِّٔ گّٔرِکّ‪ :‬سّرِتبی زۆر گّرو ٔ چڕی گّرصٔ​َّٔ‪ ،‬تیۆری تّلیُِّٔ‬ ‫گّٔرِکّ ٔای صاصَِێت‪ 13.7 ،‬ثیهیۆٌ سبڵ نّئّثّر ئّو ثّضّی گّرصٔ​ٌٔ کّ صِتٕاَیٍ نّ ئّيڕۆصا‬ ‫ثیجیُیٍ لّثبرِکّی تَّیب چَّض يیهیًّترێک ثِٕٔ‪ .‬ئێستب گّرصٔ​ٌٔ پبٌ ٔ ثّریُّٔ نّچبٔ سّرِتبِٔ‬ ‫سبرص ثِٕٔتِّٔ‪ ،‬ثّاڵو ئێًّ صِتٕاَیٍ پبضًبِٔی ئّٔ صِٔرِ سّرِتبییّ نّ ثبکگرأَضی تیطکی‬ ‫يبیکرۆضّپۆنیی کّ نّ ّْئٕ ضٕێُێکی فّزاصا تّسطبٌ ثَّٕٔتِّٔ‪ ،‬ثجیُیٍ‪.‬‬

‫‪Page 152‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫‪ Black hole‬کَّٕ رِش‪ّْ :‬رێًێکی صاثڕأی فّزا‪-‬کبت ِ ثّْۆی ْێزی کێطکرصَی نّ راصِثّصِر‬ ‫گّٔرِِٔ نّ پبضًبِٔی گّرصٔ​ٌٔ صاصِثڕێت‪.‬‬ ‫‪ Boson‬ثۆزۆٌ‪ :‬تَّۆنکّیّکی سّرِتبییّٔ ّْڵگری ْێزِ‪.‬‬ ‫‪َ Bottom-up approach‬زیکجَِّٕٔٔی ثٍ ‪-‬ثبٌ‪ :‬نّ گّرصٔ​َُٔبسییضا ئبیضیبیّکّ نّسّر کۆيّڵێ‬ ‫گریًبٌ ْبتِٕٔ‪ ،‬ئّٔیص ئِّٔیّ گّرصٔ​ٌٔ یّک يێژٔ​ٔی نّگّڵ سبڵێکی پێُبسّکرأی صِستپێکرصَی‬ ‫سّرِتبیی ّْیّ‪ ،‬ثبرٔصۆسی ئێستبی گّرصٔ​َٔیص صِگّڕێتِّٔ ثۆ گّضّسَّضٌ نّٔ سبڵّ‬ ‫سّرِتبییِّٔ‪.‬‬ ‫‪ Classical physics‬فیزیبی کالسیکیی‪ :‬صِکرێ ّْر تیۆرییّکی فیزیبیی ثێت کّ پێیٕایّ گّرصٔ​ٌٔ‬ ‫تَّیب یّک يێژٔ​ٔی تّٔأ صیبریکرأی ّْیّ‪.‬‬ ‫‪َّ Cosmological constant‬گۆڕی گّرصٔ​َُٔبسیی‪ :‬پبرايیتّرێکّ نّ ْبٔکێطّکبَی ئبیُطتبیُضایّ‪،‬‬ ‫دّزی ثّ کطبَی زاتیی فّزا‪-‬کبت ّْیّ‪.‬‬ ‫‪ْ Electromagnetic force‬ێزی کبرۆيٕگُبتیسیی‪ :‬صٔ​ِٔ​ِو ْێزی ثّتیُی سرٔضت نَّبٔ چٕار‬ ‫ْێزِکّی سرٔضتضایّ ‪ .‬نّ َێٕاٌ ئّٔ تَّۆنکبَّی ثبرگّی کبرِثبییبٌ ّْیّ کبر صِکبت‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ Electron‬ئّنیکترۆٌ‪ :‬تَّۆنکّیّکی سّرِتبیی يبصصِیّ‪ ،‬ثبرگّکّی سبنجّ ٔ ثّرپرسّ نّ‬ ‫تبیجّتًَّضیی کیًیبیی تٕسًّکبٌ‪.‬‬ ‫‪ Fermion‬فێريیۆٌ‪ :‬صۆسێکی يبصصیی تَّۆنکّ سّرِتبییّکبَّ‪.‬‬ ‫‪ Galaxy‬کۆيّڵّ ئّستێرِ‪ :‬سیستًێکی گّٔرِ نّ ئّستێرِکبَّ‪ ،‬يبصصِی َێٕئّستێرِیی ٔ يبصصِی‬ ‫تبریک پێکِّٔ ثّ ْۆی ْێزی کێطکرصَِّٔ صِيێُ​ُِّٔ‪.‬‬ ‫کێطکرصٌ (‪ :)Gravity‬الٔازتریٍ ْێزِ نّ چٕار ْێزِکّی سرٔضت‪ .‬تَّّکبٌ ثّ ْۆی ئِّٔی ثبرستبییبٌ‬ ‫ّْیّ یّکتری راصِکێطٍ‪.‬‬ ‫‪Heisenberg uncertainty principle‬پریُسیپی َبصڵُیبیی ْبیزَجێرگ‪ :‬یبسبیّکی تیۆریی کٕاَتّيّ‪،‬‬ ‫صِڵێت َّْضێک نّ جٕٔت تبیجّتًَّضییّ فیزیبییّ صیبریکرأِکبٌ َبکرێت ثّ ٔرصیی صڵشٕازِِٔ‬ ‫ثزاَرێٍ‪.‬‬ ‫‪ Meson‬يێزۆٌ‪ :‬جۆرێک تَّۆنکّی سّرِتبییٍ نّ کٕارکێک ٔ صژِ کٕارکێک صرٔستکرأٌ‪.‬‬ ‫‪ M-theory‬ئێى ‪ -‬تیۆریی‪ :‬تیۆرییّکی ریطّیی فیزیبیّ ٔ کبَضیضِ ثۆ تیۆریی ّْئٕ ضت‪.‬‬ ‫‪ Multiverse‬فرِگّرصٔ​َٔیی‪ :‬چَّضیٍ کۆيّڵّ گّرصٔ​ٌٔ‪.‬‬ ‫‪َ Neutrino‬یٕتریُۆ‪ :‬تَّۆنکّیّکی سّرِتبیی زۆر سٕٔکّ‪ ،‬تَّیب ْێزی َبٔ​ٔکیی الٔاز ٔ ْێزی‬ ‫کێطکرصٌ کبریگّرییبٌ نّ سّری ّْیّ‪.‬‬ ‫‪َ Neutron‬یٕترۆٌ‪ :‬جۆرێکّ نّ ثبیرۆَی کبرِثبیی نّگّڵ پرۆتۆَضا َبٔ​ٔکی ئّتۆو پێک صِْێٍُ‪.‬‬ ‫‪ No-boundary condition‬يّرجی ثێ سُٕریی‪ :‬يّرجی ئِّٔی کّ ثُّچّی يێژٔ​ٔی گّرصٔ​ٌٔ‬ ‫رٔ​ٔثّری صاسرأٌ‪ ،‬ثێئِّٔی سُٕٔریبٌ ّْثێت‪.‬‬ ‫‪ Phase‬رِٔگّ‪ :‬ضٕێُێک نّ ثّرزیی ٔ َزيیی ضّپۆنێک‪.‬‬

‫‪Page 153‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫‪ Photon‬فۆتۆٌ‪ :‬ثۆزۆَێکّ ّْڵگری ْێزی کبرۆيٕگُبتیسییّ ٔ تَّۆنکّیّکی کٕاَتّيی رٔ​َٔبکییّ‪.‬‬ ‫‪ Probability amplitude‬فرأاَیی ئّگّر‪ :‬نّ تیۆریی کٕاَتّيضا ژيبرِیّکی ئبڵۆزِ کّ صٔ​ٔجبی ثڕِ‬ ‫رِْبکّی ئّگّريبٌ صِصاتێ‪.‬‬ ‫‪ Proton‬پرۆتۆٌ‪ :‬جۆرێک ثبریۆَّ ثّ ثبرگّی يٕجّثِّٔ نّگّڵ َیٕترۆَضا َبٔ​ٔکی ئّتۆو صرٔست‬ ‫صِکٌّ‪.‬‬ ‫‪ Quantum theory‬تیۆریی کٕاَتّو‪ :‬تیۆرییّکّ صِڵێ ضتّکبٌ تَّیب یّک يێژٔ​ٔی صیبریکرأیبٌ َییّ‪.‬‬ ‫‪ Quark‬کٕارک‪ :‬تَّۆنکّیّکی سّرِتبییّ ثّ ثبرگّی کبرِثبیی پچڕپچڕِِٔ کّ ْێزی ثّتیٍ‬ ‫صَِبسێتِّٔ‪ .‬پرۆتۆَّکبٌ ٔ َیٕترۆَّکبٌ ّْریّکّیبٌ نّ سێ کٕارک صرٔستکرأٌ‪.‬‬ ‫صیزاییٍ کرأِ ثۆ‬ ‫‪ Renormalization‬صٔ​ٔثبرِ ئبسبییکرصَِّٔ‪ :‬تّکُیکێکی يبتًبتیکییّ‬ ‫چبرِسّرکرصَی ئّٔ ثێکۆتبییبَّی نّ تیۆریی کٕاَتّئِّ سّر ّْڵضِصٌِ‪.‬‬ ‫‪ Singularity‬تبکی‪ .:‬سبڵێکّ نّ فّزا‪-‬کبت تێیضا ثڕێکی فیزیبیی صِثێتّ ثێکۆتبیی‪.‬‬ ‫‪ Space-time‬فّزا ‪-‬کبت‪ :‬فّزایّکی يبتًبتیکییّ‪ ،‬سبڵّکبَی صِثێت ثّ کّڵکِٕرگرتٍ نّ ّْرصٔ​ٔ‬ ‫ئّصای فّزا ٔکبت صیبری ثکرێٍ‪.‬‬ ‫‪ String theory‬تیۆریی رێسًبٌ‪ :‬تیۆرییّکی فیزیبیّ تێیضا تَّۆنکّکبٌ ثّ ضێٕازی نّریُِّٔکبَیبٌ‬ ‫ضرۆڤّ صِکرێٍ ِٔک رێسًبَێکی صرێژی ثبریک‪ ،‬صرێژییبٌ ّْیّ ثّاڵو ثّرزیی ٔ پبَییبٌ َییّ‪.‬‬ ‫‪ْ Strong nuclear force‬ێزی َبٔ​ٔکیی ثّتیٍ‪ :‬نّ چٕار ْێزِکّی سرٔضتضا ثّْێزتریُیبَّ‪ .‬ئّو ْێزِ‬ ‫پرۆتۆٌ ٔ َیٕترۆٌ نّ َبٔ َبٔ​ٔکی ئّتۆيضا صِْێڵێتِّٔ‪ّْ .‬رِْٔب ْۆی يبَِّٔی پرۆتۆٌ ٔ َیٕترۆٌ‬ ‫سۆیطیبَّ‪ ،‬ئّيّ ثۆیّ پێٕیستّ چَٕکّ ئّيبٌ سۆیبٌ نّ تَّۆنکّی ٔرصتر ٔاتّ کٕارکّکبٌ‬ ‫صرٔستکرأٌ‪.‬‬ ‫‪ Super gravity‬ثّرزِ راکیطبٌ‪ :‬تیۆرییّکی کێطکرصَّ جۆرێکی تبیجّت نّ سۆجێی ‪of symmetry‬‬ ‫نّگّڵضایّ ثّ َبٔی ثّرزِ سۆجێی‪. supersymmetry.‬‬ ‫‪ Super symmetry‬ثّرزِ سۆجێیی‪ :‬جۆرێکی َبسک نّ سۆجێییّ‪َ ،‬بتٕاَرێ ثّ رِفتبرگۆڕیُی نّ‬ ‫فّزای ئبسبییضا ثجّسترێتِّٔ‪ .‬یّکێک نّ گریُگتریٍ سیفبتّکبَی سٕپّرسۆجێیی{ ثّرزِ سۆجێیی}‬ ‫ئِّٔیّ کّ تَّۆنکّ ْێزییّکبٌ ٔ تَّۆنکّ يبصییّکبٌ‪ّْ ،‬رِْٔب يبصصِ ٔ ْێز ِٔک صٔ​ٔ رٔ​ٔی یّک‬ ‫صرأ تێیضا صێُّ ئّژيبرصٌ‪.‬‬ ‫‪َ top- down approach‬زیکجَِّٕٔٔی ثبٌ ‪-‬ثٍ‪َ :‬زیکجَِّٕٔٔیّکّ ثۆ گّرصٔ​َُٔبسیی‪ ،‬ضٕێُپێی‬ ‫يێژٔ​ِٔکبَی گّرصٔ​ٌٔ نّ سّرِِٔ ثۆ سٕصارِِٔ ّْڵضِگرێ ثّٔاتبی ئِّٔی نّ ئێستبِٔ ثّرِٔ صٔأِ‬ ‫صِگّڕێتِّٔ ‪.‬‬ ‫‪ْ Weak nuclear force‬ێزی َبٔ​ٔکیی الٔاز‪ :‬یّکێک نّ چٕار ْێزِکّی گّرصٔ​َّٔ‪ْ ،‬ێزی الٔاز‬ ‫ثّرپرسّ ثّرايجّر راصیۆئّکتیڤیتیی‪ّْ ،‬رِْٔب رۆڵێکی ثُچیُّیی نّ صرٔستجَٕٔی تٕسًّکبَی َبٔ‬ ‫ئّستێرِکبٌ ٔ سّرِتبی گّرصٔ​َٔضا ّْیّ‪.‬‬

‫‪Page 154‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫سٕپبس ٔ پێزاَیٍ‬ ‫)‪(Aknowledgement‬‬ ‫گّرصٔ​ٌٔ صیزاییُی ّْیّ ٔ کتێجیص ثّّْيبٌ ضێِٕ‪ ،‬ثّاڵو ثّ پێچّٔاَّی گّرصٔ​َِّٔٔ کتێت ثّ‬ ‫ضێٕازی سۆثّسۆ نّ ْیچِّٔ پّیضا َبثێت‪ .‬کتێت پێٕیستی ثّ ئبفرێُّرێک ّْیّ ثّاڵو ئّٔ چێکرصَّ‬ ‫تَّیب َبکّٔێتّ سّرضبَی َٕٔسّراَی کتێجّکّ‪ .‬ثۆیّ نّ پێص ّْئٕ ضتێکِّٔ سٕپبسی ّْڵّ‬ ‫چُّکبًَبٌ ٔاتّ ثێس راضجبٔو (‪ ٔ )Beth Rashbaum‬ئبٌ ْبریس )‪) Ann Harris‬ثۆ ئّٔ پطٕٔ‬ ‫صرێژییّ ثێسُٕٔرِ صِکّیٍ کّ نّئّستۆیبٌ گرت‪.‬‬ ‫کبتێک پێٕیستًبٌ ثّ سٕێُضکبر ثٕٔایّ‪ ،‬ئّٔاٌ سٕێُضکبری ثّرصِستًبٌ ثٌٕٔ‪ّْ ،‬رِْٔب کبتێک‬ ‫پێٕیستًبٌ ثّ يبيۆستب ثٕٔایّ ئّٔاٌ يبيۆستب ثٌٕٔ‪ّْ .‬ر کبتێکیص پێٕیستًبٌ ثّ ْبَضِر ثٕٔایّ‪،‬‬ ‫ئّٔاٌ ْبَضِر ثٌٕٔ‪ .‬ئّٔاٌ نّسّر کڵێطّی کتێجّکّ ّْڵٕێستیبٌ ّْثٕٔ‪ .‬کبتێک لسّکرصٌ نّ سّر‬ ‫ضٕێُی صاَبَی کۆيبیّک ثٕٔایّ یبٌ کبتێک لسّکرصٌ نّ سّر يٕيکیٍ َّثَٕٔی جێگّکرصَِّٔی‬ ‫رٔ​ٔثّرێکی چّيبِٔی سبنت ثّ تِّٔرِی سۆجێیِّٔ نّ فّزایّکی تّستضا‪ ،‬ئّٔاٌ رایبٌ ّْثٕٔ‪.‬‬ ‫ّْرِْٔب سٕپبسی يبرک ْیهەری (‪) Mark Hillery‬صِکّیٍ ثۆ سٕێُضَِّٔی کڵێطّکبٌ ٔ زۆر ضتی‬ ‫ثّکّڵکی ثۆیبٌ زیبصکرص؛ کبرنۆس نۆَٔستبیٍ (‪ )Carole Lowenstein‬یبريّتیی زۆری ثۆ صیزاییُی‬ ‫َبِِٔٔی کتێجّکّ صایٍ ؛ صِیڤیض ستیڤیُسٍ( ‪ ( David Stevenson‬رێًُبیی کرصیٍ ثۆ تّٔأکرصَی‬ ‫ثّرگّکّی؛ ّْرِْٔب نۆریٍ َۆڤێک ( ‪ )Loren Noveck‬نّ ٔرصِکبرییّکبَضا سّرَجی ّْثٕٔ‪ ،‬نّ‬ ‫َّْضێک ّْڵّی چبپ رزگبری کرصیٍ‪.‬‬ ‫ثۆ پیتر ثۆنیُگێر(‪ )Peter Bollinger‬سٕپبسی ثێ پبیبٌ ثۆ ْێُبَی َّْٕر ثۆ َبٔ زاَست ٔ‬ ‫تێکّڵکرصَیبٌ‪ّْ ،‬رِْٔب نّ ضیکرصَِّٔکبَت ٔ ّْٔڵّکبَت ثۆ ئِّٔی نّ راستیی ّْئٕ ٔرصِکبرییّک‬ ‫صڵُیبثیٍ‪ّْ .‬رِْٔب ثۆ سیضَی ْبریس(‪ ) Sidney Harris‬زۆر سٕپبس ثۆ کبرتَّٕٔ سّرَجڕاکێطّکبَت‬ ‫ٔ ّْستی ثّرزت ثۆ ئّٔ ضتبَّی رٔ​ٔثّڕٔ​ٔی زاَبکبٌ صِثُِّٔ‪ .‬نّ گّرصٔ​َٔێکی ترصا صِثٕٔ تۆ زاَبی‬ ‫فیزیب ثٕٔیتبیّ‪ّْ .‬رِْٔب سٕپبسی تیًّکّيبٌ ‪ ،‬ئّنزٔکێريٌّ ٔ سٕزاٌ گیُزثێرگ( ‪Al Zuckerman‬‬ ‫‪ ) and Susan Ginsburg‬ثۆ یبريّتییّکبَیبٌ صەکەیٍ‪ْ ،‬بٔکبت ْبَضاَّکبَیبٌ ثّرز صَِرسێُیٍ‪.‬‬ ‫ئّگّر صٔ​ٔ پّیبو ثَٕٔی ّْثێت ئّٔاٌ ثّثّرصِٔايیی صِیبَضایُێ‪ " ،‬پێص ّْئٕضتێ‪ ،‬کبتی تّٔأ‬ ‫ثَٕٔی کتێجّکّیّ" ّْرِْٔب "َیگّراٌ يّثّ صِرثبرِی کّی تّٔأی صِکّی تۆ سّرئَّجبو ّْر‬ ‫پێی صِگّی" ‪ .‬ئّٔاٌ ثّ ئَّضازِی پێٕیست صاَب ثٌٕٔ ثۆ ئِّٔی ثزاٍَ کّی کبتی ٔتُی ضتّکبَّ‪.‬‬

‫‪Page 155‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫ّْرِْٔب نّ کۆتبییضا سٕپبسًبٌ ثۆ یبریضِصِری تبیجّتیی ستیڤٍ ‪ ،‬جٕصیز کرۆٔسضێڵ )‪Judith‬‬ ‫‪ ) Croasdell‬کّ نّ کبری کۆيپیٕتّرییضا یبريّتییضِر ثٕٔ‪ّْ ،‬رِْٔب سبو ثالکجێرٌ) ‪Sam‬‬ ‫‪ ٔ )Blackburn‬یٕاٌ گۆصٔیٍ )‪ ( joan Godwin‬ئّيبٌ ثّس نّثبری يۆراڵییِّٔ َب‪ ،‬ثّڵکٕ ثّ کرصِِٔ‬ ‫یبريّتییضِريبٌ ثٌٕٔ‪ْ ،‬بٔکبت نّثبری تّکُیکییطِّٔ یبريّتییضريبٌ ثٌٕٔ‪ .‬ثێ ئّٔاٌ ئّو کتێجّ‬ ‫َّصَِٕٔسرا‪ٔ ،‬ێڕای ّْئٕ ضتێک ئّٔاٌ صِیبَزاَی ثبضتریٍ يّیشبَّ ثۆ دّٔأَِّ نّ کٕێ پّیضا‬ ‫صِثێ‪.‬‬

‫‪Page 156‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫صِرثبرِی صاَّرِکبٌ‬ ‫ستیڤٍ ْۆٔکیُگ نّ زاَکۆی کبيجریج ثۆ يبِٔی سیی ‪ 30‬سبڵ پرۆفێسّری نٕکبسیی ‪Lucacian32‬‬ ‫يبتًبتیک ثٕٔ‪ِٔ ،‬رگری چَّضیٍ سّاڵت ٔ رێزنێُبٌ ثِٕٔ‪ ،‬ثّو صٔاییّش‪ ،‬يّصانیبی سّرۆکبیّتیی ثۆ‬ ‫سّرثّستیی ِٔرگرت‪ .‬کتێجّکبَی ثۆ سٕێُّری گطت ثٕارِکبَّ‪ ،‬نّٔاَّ ثبثّتّ کالسیکییّکبٌ‪ ،‬کٕرتّ‬ ‫يێژٔ​ٔیّکی کبت )‪ ،) A brief History of Time‬کۆيّڵّ ٔتبرێکی کۆکرأِ سّثبرِت ثّ کَّٕ‬ ‫رِضّکبٌ ٔ ثێچِٕٔ گّرصٔ​َّٔکبٌ(‪ ،( Baby Universes‬گّرصٔ​ٌٔ نّ تٕێکڵضأ کٕرتیهّ يێژٔ​ٔیّکی‬ ‫کبت)‪.( A briefer History of Time‬‬ ‫نیۆَبرص يهۆصیُۆ فیزیبییّکّ نّ کبڵتێچ )‪ ، )Caltech‬ثبضتریٍ ٔ پڕفرۆضتریٍ صاَّرِ ثۆ کتێجی (‬ ‫پیبسّی سّرسۆش‪ :‬چۆٌ ّْڕِيّکییّکبٌ ژیبًَبٌ ثّڕێِٕ صِثٌّ)‪ ،‬پَّجّرِی یٕلهیضیی‪ ،‬چیرۆکی‬ ‫ئَّضازِیی نّ ْێڵّ تّریجّکبَِّٔ ثۆ زِثَّگّ‪-‬ثۆضبیی(‪ ،33)Hyperspace‬کۆنكّ زێڕێُّی فّیًُبٌ‪:‬‬ ‫گّڕاٌ ثّصٔای جٕاَیی نّ فیزیبٔ نّژیبَضا‪ ،‬نّگّڵ کتێجی کٕرتیهّ يێژٔ​ٔیّکی کبت( ‪A Briefer‬‬ ‫‪ّْ .(History of Time‬رِْٔب ثۆ زَجیرِ فّزاییّ تّنّڤزیۆَییّکبَی ( گّضتی ئّستێرِ‪َِّٔ :‬ی‬ ‫صاْبتٕٔ)ی صَِٕٔسی‪ .‬نّ ثبضٕٔری پبسبصێُب(‪) Pasadena‬ی کبنیفۆرَیب صِژی‪.‬‬

‫‪ّْ -32‬ڵگری ئّو پۆستّ ٔاتّ ‪ ،Lucasian Chair of Mathematics‬پێی صِگٕترێ پرۆفێسّری نٕکبسیی‪ ،‬ئّو پۆستّ‬ ‫پرێستیژتریٍ ‪ prestigious‬پۆستی ئّکبصیًییّ نّّْئٕ جیٓبَضا‪ ،‬سبڵی ‪ 1663‬نّالیٌّ ْێُری نٕکبس ‪Henry Lucas‬‬ ‫ِِٔ صاَرأِ‪ ،‬کّ سۆی ئَّضايێکی زاَکۆی کبيجریج ثٕٔ نّ پبرنّيبَی ثریتبَیب‪ ،‬نٕکبسیی ثۆ َبٔی نٕکبس صِگّڕێتِّٔ‪.‬‬ ‫سّرصِيێک ئیسذبق َیٕتٍ ئّو پۆستّی ّْثِٕٔ ٔ نّ سێپتێًجّری ‪ ِِٔ 2009‬صٔای ئِّٔی ستیڤٍ ْۆٔکیُگ ٔازی ْێُب‪،‬‬ ‫ئّو پۆستّ صرأِ ثّ فیزیبٔیی تیۆرییست يیکبئیم گریٍ ( يبیکڵ گریٍ‪ ،) Michael Green-‬یّکێکّ نّ رائیضِکبَی تیۆریی‬ ‫رێسًبٌ‪.‬‬ ‫‪ Hyperspace 33‬ثّٔ ثۆضبییبَّ صِگٕترێ کّ چٕار یبٌ زیبتر صٔ​ٔراییبٌ ّْیّ‪ْ .‬بیپّر نێرِصا ثّٔاتبی فرِ‪ ،‬یبٌ زِثَّگ‬ ‫صێت‪ ،‬ئێًّ زِثَّگّ ثۆضبییًبٌ ثّکبرْێُبِٔ‪.‬‬

‫‪Page 157‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬

‫ثّرگی صٔأِی کتێجّکّ‬ ‫یّکّيیٍ ضبکبری سّرِکییّ نّ يبِٔی صِیّیّکضا‪ ،‬نّالیٌّ يّزَتریٍ ثیريَّضاَی جیٓبَِّٔ‬ ‫َٕٔسرأِ‪.‬‬ ‫کّی ٔ چۆٌ گّرصٔ​ٌٔ صِستی پێکرص؟ ثۆچیی ئێًّ نێرِیٍ‪،‬ثۆچیی َّْضێک ضت نّ جیبتی ْیچ‬ ‫ثَٕٔیبٌ ّْیّ؟ سرٔضتی دّلیمّت چییّ؟ ثۆچیی یبسبکبَی سرٔضت‪ ،‬زۆر ثّچبکیی رێکشرأٌ کّ‬ ‫رێگّ ثّ ثَٕٔی ثَِّٕٔٔرِکبَی نّچّضُی ئێًّ صِصٌِ؟ سّرئَّجبو صِرکّٔتّی 'صیزاییُی يّزٌ' ی‬ ‫گّرصٔ​َّٔکّيبٌ‪ ،‬ئبیب ثّڵگّی سێرسٕازێکی ئبفرێُّرِ کّ ضتّکبَی نّجٕڵّصا صاَبِٔ؟ یبٌ زاَست‬ ‫رٔ​َٔکرصَِّٔی تری ّْیّ‪.‬‬ ‫ریطّییتریٍ کۆيّڵّ پرسیبرێکٍ نّ َبٔ جّرگّی فّنسّفِّٔ صِرثبرِی رِچّڵّکی گّرصٔ​ٌٔ ٔ سٕصی‬ ‫ژیبٌ کراثێتٍ‪ .‬ثّاڵو َّْٕٔکّ کۆيّڵّ پرسیبرێکی يبيُبَِٔضییٍ‪ ،‬کبتێ زاَبیبٌ ٔ فّیهّسٕٔفبٌ ٔ‬ ‫سٕصاَبسّکبٌ‪ْ ،‬بٔڕا َّثٍ‪ ،‬نێرِصا ثّیّکتری صِگٌّ‪ .‬نّ صیزاییُی يّزَضا‪َٕ ،‬ێتریٍ ثیرکرصَِّٔی‬ ‫زاَستیی صِرثبرِی َٓێُییّکبَی گّرصٔ​ٌٔ‪ ،‬ثّزيبَێکی زۆر صاَبیبَّ ٔ سبکبراَّ صاڕێژرأِ‪.‬‬ ‫صیزاییُی يّزٌ‪ ،‬صٔا ثیرکرصَِّٔکبٌ صِرثبرِی يۆصێهی ریبنیزيی ٔاثّستّ رٔ​ٌٔ صِکبتِّٔ( ئّٔ‬ ‫ئبیضیبیّی پێیٕایّ‪ ،‬تَّیب یّک ڤێرژَی دّلیمّت ثَٕٔی َییّ)‪ّْ ،‬رِْٔب صِرثبرِی چّيکی فرِ‬ ‫گّرصٔ​َٔیی‪ ،‬ضٕێُێک چَّضیٍ گّرصٔ​َٔی جیبٔازی تێضایّ‪ّْ .‬رِْٔب ئبیضیبی َٕێی تێضایّ سّثبرِت‬ ‫ثّ تیۆریی ثبٌ‪-‬ثٍ ی گّرصٔ​َٔیی ( ئّٔ ئبیضیبیّی پێیٕایّ گّرصٔ​ٌٔ یّک يێژٔ​ٔی ثّتَّیب َییّ‪،‬‬ ‫ثّڵکٕ ّْئٕ ئّگّرێک ثۆ يێژٔ​ِٔ جیبٔازِکبٌ ثَٕٔیبٌ ّْیّ)‪ّْ .‬رِْٔب لّثاڵَضَی زۆر سّرَجڕاکێص‬ ‫صِرثبرِی ئێى تیۆریی نّسۆ صِگرێ ٔ ئِّٔش ثّر ثبس صِصات‪ ،‬ئبیب ئێى تیۆریی ئّٔ ثیرصۆزِ‬ ‫یّکشرأِیّ‪،‬ئبیُطتبیٍ تّٔأی ژیبَی ثّصٔایضا صِگّڕا؟‬ ‫ئّو کتێجّ‪ ،‬رٔ​ٌٔ ٔ رِٔاَّ‪ٔ ،‬ێڕای ئِّٔی صڵ صاصِسٕرپێُێ‪ ،‬ثّٔااڵیی رێًُبییًبٌ صِکبت ثۆ‬ ‫صۆزیُِّٔی ئّٔ ضتبَّی کّ ّْرچیی تێگّیطتُێکیًبٌ تب َّْٕٔکّ ّْیّ‪ ،‬سّر ثّرِٔسٕصار‬ ‫ّْڵضِگێڕێتِّٔ‪ّْ .‬ڕِضّ نّ سیستًی فیکرییًبٌ صِکبت‪ ،‬کّ زۆر نّاليبٌ ضیرییُّ‪ .‬ثّڵێ ْیچ‬ ‫کتێجێ َبتٕاَێ ِٔک صیزاییُی يّزٌ ثکبت‪ ،‬کتێجێکّ زاَیبرییت پێضِثّسطێ‪ ،‬نّّْيبٌ کبتیطضا‬ ‫صِتٕرٔ​ٔژێُێ‪.‬‬ ‫" ئۀ صەتٕاَێ ئبڵۆزییەکبَی ف یزیبی گەرصٔ​َُٔبسیی ٔااڵ ثکبتۀۀ ثیکبتە تێکەڵەیەک نە سبصەکبریی‬ ‫ٔ ثهیًەتیی‪ .................‬ئۀ سبٔەَی يێطکێکە کە تٕاَبیەکی نەڕاصەثەصەری ْەیە" ‪.‬‬

‫‪Page 158‬‬

‫‪www.dengekan.com‬‬