Βασικές Πρώτες Βοήθειες Αν βρείτε ζωντανό εκβρασμένο ζώο, άρρωστο ή τραυματισμένο, είναι πολύ σημαντικό να του παραχθούν βασικές πρώτες βοήθειες, όπου αυτό είναι δυνατόν. Αυτή η προσπάθεια βοήθειας είναι πολύ σημαντική και μπορεί να είναι καθοριστική για την επιβίωση του ζώου. Σε κάθε περίπτωση, βασική προτεραιότητα είναι η αποφυγή πρόκλησης στρες (αναστάτωση) στο ζώο, καθώς κάτι τέτοιο αποτελεί συνήθη αιτία θανάτου. Αποφύγετε τις απότομες κινήσεις, δυνατούς ήχους, περιττές μετακινήσεις ή εξετάσεις του ζώου καθώς και την παρουσία μεγάλου αριθμού ατόμων γύρω από το ζώο. Ποτέ μην προσπαθήσετε να το μεταφέρετε στα βαθιά• αυτό αποτελεί επίσης συνήθη αιτία θανάτου εκβρασμένων θαλάσσιων θηλαστικών στην Ελλάδα. Τι πρέπει να κάνετε αν βρείτε εκβρασμένο ένα θαλάσσιο θηλαστικό ή μια χελώνα:
www.archipelago.gr
1. Ελέγξτε από απόσταση αν το ζώο κινείται. Για μια χελώνα ή φώκια, μπορεί να είναι φυσιολογικό να βρίσκονται στην ακτή.
3. Κόψτε δίχτυα ή πετονιές που πιθανόν να βρίσκονται στο σώμα του ζώου.
2. Εξετάστε το ρυθμό αναπνοής. Αυξημένος ρυθμός αναπνοής καταδεικνύει στρες, το οποίο μπορεί να αποβεί θανατηφόρο. Ο κανονικός ρυθμός αναπνοής έχει ως εξής:
4.
Τοποθετήστε το ζώο σε οριζόντια θέση και σκάψτε κάτω από τα πτερύγια. Αν είναι δυνατόν γεμίστε τις λακούβες με νερό ώστε να διατηρήσετε το ζώο δροσερό.
Θηλαστικά και χελώνες των Ελληνικών Θαλασσών Πληροφορίες για την καταγραφή παρατηρήσεων και εκβρασμών
Ραχιαίο πτερύγιο Ουρά Ρύγχος Αφτί Μπροστινό πτερύγιο Κητώδη • • •
Μικρά κητώδη (π.χ. κοινό δελφίνι, φώκαινα) = 2-5 αναπνοές/λεπτό Μεσαίου μεγέθους κητώδη = 1 αναπνοή/λεπτό Μεγάλα κητώδη (π.χ. φυσητήρας) = περίπου 1 αναπνοή /20 λεπτά
5. Διατηρήστε το ζώο δροσερό, αν είναι δυνατόν με θαλασσινό νερό, καλύπτοντας το με βρεγμένο ύφασμα ή και φύκια αν υπάρχουν. •
Σιγουρευτείτε ότι ο φυσητήρας, τα μάτια και τα πτερύγια είναι ακάλυπτα και δεν εισέρχεται νερό στο φυσητήρα.
Φώκιες
6. Ποτέ μην αγγίζετε το φυσητήρα ή τα μάτια.
•
7. Αν υπάρχει δυνατή ηλιοφάνεια προσπαθήστε να δημιουργήσετε σκιά εκεί που βρίσκεται το ζώο.
Σύνηθες/Μέσος ρυθμός αναπνοής 5-15 αναπνοές/ λεπτό. Η συνεχόμενη αναπνοή δεν είναι φυσιολογική και μπορεί να καταδεικνύει αναπνευστικό πρόβλημα, ασθένεια, στρες ή θερμοπληξία.
Θαλάσσιες χελώνες •
Ρυθμός αναπνοής έξω από το νερό: τουλάχιστον κάθε 20 λεπτά. Ακόμα και αν δεν έχει εμφανή αναπνοή πιθανώς να είναι ζωντανή. Πρέπει να ελεγχθούν και τα αντανακλαστικά (βλ. παρακάτω)
8.
Προφυλάξτε το ζώο σε περίπτωση άσχημων καιρικών συνθηκών παρέχοντας φυσικό ή τεχνητό καταφύγιο / Σε κρύο καιρό ή υπό δυνατό άνεμο, παρέχετε καταφύγιο με κάποιο σκίαστρο
Επικοινωνία Σε περίπτωση εκβρασμού επικοινωνήστε το συντομότερο δυνατό με το Αρχιπέλαγος, Ινστιτούτο Θαλάσσιας & Περιβαλλοντικής Έρευνας Αιγαίου. Στείλτε μας με e-mail την περιγραφή, φωτογραφίες ή και βίντεο θαλάσσιου θηλαστικού ή χελώνας που παρατηρήσατε.
Archipelagos IMERAS: 22730 37533 Για περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης: 69747 44949
Email: info@archipelago.gr
Χρήσιμα τηλέφωνα: Για τραυματισμένες θαλάσσιες χελώνες επικοινωνήστε με τον Αρχέλων - 210 8982600 και 210 8944444 Για τραυματισμένα πουλιά ή χερσαία θηλαστικα επικοινωνήστε με το Σύλλογο Προστασίας και Περίθαλψης Άγριας Ζωής Anima - 2109510075 και 6972664675 Υπουργείο Γεωργίας – Τμήμα CITES - 210 2124568
Οι ελληνικές θάλασσες στηρίζουν έναν από τους σημαντικότερους εναπομείναντες πληθυσμούς θαλάσσιων θηλαστικών και χελωνών στη Μεσόγειο. Παρά το γεγονός ότι τα είδη αυτά διέπονται από αυστηρό καθεστώς προστασίας, αντιμετωπίζουν διάφορες ανθρωπογενείς απειλές, και στη χώρα μας δεν εφαρμόζεται κανένα μέτρο για την προστασία τους, με αποτέλεσμα οι πληθυσμοί τους να παρουσιάζουν σημαντική μείωση. Στην Ελλάδα, με περισσότερα από 18.000 χλμ ακτογραμμής και 220.000 χλμ2 επιφάνεια θάλασσας, η συγκέντρωση δεδομένων για τους πληθυσμούς και εκβρασμούς θαλάσσιων θηλαστικών και χελωνών είναι πολύ δύσκολη. Η έρευνα που υλοποιείται για τα είδη αυτά είναι πολύ περιορισμένη και δυστυχώς οι εκβρασμοί τους σπάνια αναφέρονται ή καταγράφονται. Η συμμετοχή όλων, στην παρατήρηση πληθυσμών και την αναφορά εκβρασμών είναι πολύ σημαντική. Αυτό το φυλλάδιο έχει σκοπό να παρέχει πληροφορίες σχετικά με τον σωστό τρόπο αντίδρασης στην περίπτωση που βρείτε εκβρασμένο ζώο και σε ποιον να απευθυνθείτε.
Είδη θαλάσσιων θηλαστικών και χελωνών στις ελληνικές θάλασσες.
Κητώδη
Φώκια
Ζωνδέλφινο (Stenella coeruloealba)
Μεσογειακή φώκια (Monachus monachus)
Μήκος: 1.8 - 2.5 μ Βάρος: 110 - 170 κιλά
Διατροφή: κυρίως ψάρια και καλαμάρια, αλλά και χταπόδια και οστρακοειδή Οικότοπος: πελαγικό είδος, συναντάται σε μόνιμους πληθυσμούς Κατάσταση Μεσογειακού πληθυσμού: το ποιο κοινό είδος στις ελληνικές θάλασσες και στη Μεσόγειο αλλά οι πληθυσμοί του μειώνονται Κατάσταση με βάση την Κόκκινη Λίστα του IUCN: Μικρή ανησυχία (αξιολογήθηκε το 2008)
Θαλάσσιες χελώνες
Μήκος: 2.6 - 3.8 μ. Βάρος: 300 – 600 κιλά
Διατροφή: κυρίως καλαμάρια και ψάρια Οικότοπος: ηπειρωτικά, παράκτια νερά απότομης γεωμορφολογίας Κατάσταση Μεσογειακού πληθυσμού: δεν υπάρχει εκτίμηση του πληθυσμού αλλά θεωρείται ως σπάνιο Κατάσταση με βάση την Κόκκινη Λίστα του IUCN: Μικρή ανησυχία (αξιολογήθηκε το 2008)
Μήκος: 1.0 - 1.5 μ. Βάρος: περίπου 300 κιλά
Μήκος: 1.9-2.9 μ. Βάρος: 150-300 κιλά
Διατροφή: βαθύβια ψάρια, κεφαλόποδα και μερικές φορές οστρακοειδή Οικότοπος: παράκτιο και πελαγικό είδος, σε ομάδες μόνιμων πληθυσμών Κατάσταση Μεσογειακού πληθυσμού: ο πληθυσμός τους μειώνεται, αλλά υπάρχουν μεγάλες διαφορές ανά πληθυσμιακή ομάδα Κατάσταση με βάση την Κόκκινη Λίστα του IUCN: Μικρή ανησυχία (αξιολογήθηκε το 2008)
Μήκος: 1.7 - 2.4 μ. Βάρος: 70 - 135 κιλά
Διατροφή: αφρόψαρα και κεφαλόποδα Οικότοπος: κυρίως πελαγικό είδος, αλλά συναντάται και σε παράκτιες περιοχές Κατάσταση Μεσογειακού πληθυσμού: παρά το όνομά τους, οι πληθυσμοί του μειώνονται δραματικά, με την ΒΔ Μεσόγειο να στηρίζει από τους τελευταίους πληθυσμούς του είδους. Κατάσταση με βάση την Κόκκινη Λίστα του IUCN: Μικρή ανησυχία (αξιολογήθηκε το 2008)
Σταχτοδέλφινο (Grampus griseus)
Μήκος: 2 - 3 μ. Βάρος: 300 - 350 κιλά
Καρέτα (Caretta caretta)
Ρινοδέλφινο
(Tursiops truncatus)
Κοινό δελφίνι (Delphinus delphis)
Φυσητήρας (Physeter macrocephalus)
Μήκος: αρσενικό 16 - 18 μ. / θηλυκό 8 - 12 μ. Βάρος: αρσενικό 57,000 κιλά / θηλυκό 24,000 κιλά
Ζιφιός (Ziphius cavirostris)
Μήκος: 5.1 - 6.9 μ. Βάρος: 2,000 - 3,000 κιλά
Πτεροφάλαινα (Balaenoptera physalus)
Φώκαινα (Phocoena phocoena)
Μήκος: περίπου 20 μ. Βάρος: 40 - 50 τόνοι
Μήκος: 1.3 - 1.8 μ. Βάρος: 50 - 90 κιλά
Διατροφή: μεσοπελαγικά κεφαλόποδα (καλαμάρια), μερικά βαθύβια ψάρια (π.χ. σαλάχια) Οικότοπος: είδος πελαγικό που συναντάται κατά μήκος της ηπειρωτικής ακτογραμμής Κατάσταση Μεσογειακού πληθυσμού: λιγότερα από 2500 ενήλικα άτομα και συνεχώς μειώνονται Κατάσταση με βάση την Κόκκινη Λίστα του IUCN: Τρωτό (αξιολογήθηκε το 2008) Διατροφή: κυρίως βαθύβια κεφαλόποδα αλλά και ψάρια Οικότοπος: πελαγικό είδος, συνήθως σε βαθιά φαράγγια Κατάσταση Μεσογειακού πληθυσμού: σε κάποιες περιοχές είναι σχετικά κοινό είδος αλλά δεν υπάρχουν επαρκή δεδομένα Κατάσταση με βάση την Κόκκινη Λίστα του IUCN: Μικρή ανησυχία (αξιολογήθηκε το 2008)
Διατροφή: ψάρια, κεφαλόποδα και οστρακοειδή Οικότοπος: πελαγικό είδος Κατάσταση Μεσογειακού πληθυσμού: συναντάται τακτικά στη δυτική και κεντρική Μεσόγειο, σπάνιο στο Αιγαίο Κατάσταση με βάση την Κόκκινη Λίστα του IUCN: Κινδυνεύον (αξιολογήθηκε το 2008) Διατροφή: ψάρια και κεφαλόποδα Οικότοπος: παράκτια και ρηχά νερά Κατάσταση Μεσογειακού πληθυσμού: σπάνιες μεταναστεύσεις στο Αιγαίο από τη Μαύρη Θάλασσα Κατάσταση με βάση την Κόκκινη Λίστα του IUCN: Μικρή ανησυχία (αξιολογήθηκε το 2008)
Πράσινη χελώνα (Chelonia mydas)
Μήκος: μέχρι 1.5 μ. Βάρος: περίπου 200 κιλά
Δερματοχελώνα (Dermochelys coriacea)
Μήκος: μέχρι 3 μ. Βάρος: περίπου 400 κιλά
Διατροφή: βαθύβια ψάρια και κεφαλόποδα Οικότοπος: είδος παράκτιο, σε ακατοίκητες νησίδες και περιοχές με δύσκολη πρόσβαση Κατάσταση Μεσογειακού πληθυσμού: συναντάται πλέον μόνο στην ανατολική Μεσόγειο και στην ΒΔ ακτή της Αφρικής. Ο παγκόσμιος πληθυσμός του είδους εκτιμάται λιγότερος από 500 άτομα Κατάσταση με βάση την Κόκκινη Λίστα του IUCN: Κρισίμως κινδυνεύον (αξιολογήθηκε το 2008)
Διατροφή: βαθύβια ψάρια, οστρακοειδή και κεφαλόποδα Οικότοπος: πελαγικό, παράκτιο και χερσαίο είδος - έρχονται στη στεριά μόνο για να γεννήσουν Κατάσταση Μεσογειακού πληθυσμού: σε όλη τη λεκάνη της Μεσογείου αλλά σπάνιο. Οι σημαντικότερες περιοχές ωοτοκίας βρίσκονται σε Ελλάδα, Κύπρο και Τουρκία Κατάσταση με βάση την Κόκκινη Λίστα του IUCN: Κινδυνεύον (αξιολογήθηκε το 1996) Διατροφή: τα ενήλικα είναι χορτοφάγα. Τα νεαρά άτομα τρώνε ασκίδια, μικρά οστρακοειδή, μέδουσες Οικότοπος: πελαγικό, παράκτιο και χερσαίο είδος - έρχονται στη στεριά μόνο για να γεννήσουν Κατάσταση Μεσογειακού πληθυσμού: σημαντική μείωση του πληθυσμού Κατάσταση με βάση την Κόκκινη Λίστα του IUCN: Κινδυνεύον (αξιολογήθηκε το 2004) Διατροφή: μέδουσες, ασκίδια και κεφαλόποδα Οικότοπος: πελαγικό, παράκτιο και χερσαίο είδος - έρχονται στη στεριά μόνο για να γεννήσουν Κατάσταση Μεσογειακού πληθυσμού: μείωση του πληθυσμού (σε άγνωστο βαθμό) Κατάσταση με βάση την Κόκκινη Λίστα του IUCN: Κρισίμως κινδυνεύον (αξιολογήθηκε το 2000)
ΑΠΕΙΛΈΣ Οι απειλές που αντιμετωπίζουν τα θαλάσσια θηλαστικά και οι χελώνες στις ελληνικές θάλασσες είναι: - Συγκρούσεις με σκάφη. Κυρίως ταχύπλοα με θαλάσσιες χελώνες και φορτηγά/επιβατικά με φάλαινες - Θαλάσσια ρύπανση - Υποβάθμιση και καταστροφή των θαλάσσιων οικοσυστημάτων - Πετρελαιοκηλίδες - Ηχορρύπανση από τη χρήση σόναρ του πολεμικού ναυτικού - Ασθένειες και παράσιτα - Υπεραλίευση και μείωση των ιχθυαποθεμάτων - Κλιματικές αλλαγές - Άναρχη ανάπτυξη της παράκτιας ζώνης ΣΗΜΑΣΊΑ ΤΗΣ ΣΥΛΛΟΓΉΣ ΔΕΔΟΜΈΝΩΝ Η συλλογή δεδομένων τόσο κατά την παρατήρηση πληθυσμών θαλάσσιων θηλαστικών και χελωνών, όσο και από εκβρασμούς μπορούν να παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες για την κατάσταση αυτών των σπάνιων ειδών στις θάλασσές μας. Φωτογραφίζοντας τα χαρακτηριστικά σημάδια των διαφόρων ατόμων, είναι δυνατόν να αναγνωριστούν και πάλι στο μέλλον, παρέχοντας πληροφορίες για τη μεταναστευτική πορεία των πληθυσμών τους. Η φωτογραφία και το βίντεο είναι επίσης πολύτιμα εργαλεία και στην καταγραφή των χαρακτηριστικών από νεκρά ή εκβρασμένα ζώα. Οι τοξικολογικές αναλύσεις νεκρών ζώων μπορούν να παρέχουν σημαντικές πληροφορίες για τα αίτια του θανάτου, αλλά και για την κατάσταση της υγείας του πληθυσμού στον οποίο ανήκουν, τις απειλές, τους λόγους για τους οποίους γίνονται εκβρασμοί, καθώς και πληροφορίες για ασθένειες και παράσιτα. Αυτές οι πληροφορίες είναι αναγκαίες για το σχεδιασμό και ανάπτυξη στρατηγικών διαχείρισης και προστασίας, έτσι ώστε να μπορέσουμε να κατανοήσουμε καλύτερα τα αίτια των εκβρασμών και να προστατευθούν ουσιαστικότερα οι εναπομείναντες πληθυσμοί. Είναι σημαντικό όλα τα στοιχεία (και δείγματα όταν αυτό είναι εφικτό) να συλλέγονται σύμφωνα με τις φόρμες παρατηρήσεων ή εκβρασμών.