AWM 10 by Architectenweb

mei 2007 • 2e jaargang • 9,50 • nummer 10

architectenweb magazine

praktisch vakblad over bouw en architectuur

www.architectenweb.nl

praktisch vakblad over bouw en architectuur

interview Elco Brinkman project belicht Woongebouw De Salamander Zaandam – Buitenplaats Drakenburg Baarn - Hoofdkantoor MTV Amsterdam techniek Stadions them@gazine Binnenwanden

ONTMOET ONS OP:

7, 8 & 9 JUNI

dutchdeco, functie en design: naadloos custom-made design hoogwaardige structuurvinyl hygienisch bestand tegen reinigingsmiddelen brandvertragend (b1-genormeerd) uv-bestendig kras- en stootvast milieuvriendelijk drukprocede

WWW.DUTCHDECO.COM

VAN DE REDACTIE | INHOUD project belicht

30 Jeroen van Oostveen, Hoofdredacteur Architectenweb Magazine

Woongebouw de Salamander Loos Architects / De Architectengroep

Werk aan de weg Er is een nieuwe rage: het vinden van oplossingen om Nederland mooier te maken. Vele prominenten, burgers, instanties en de media maken zich zorgen over de groeiende lelijkheid van ons land. En onlangs heeft ook minister Cramer (VROM) het tegengaan van de ‘verrommeling’ van Nederland tot een van haar hoofdprioriteiten gemaakt. Veelgehoorde oorzaak is de bouw van lelijke bedrijventerreinen langs de snelwegen. Het CPB heeft berekend dat 13% van het zicht vanaf al onze snelwegen is “vervuild” met bedrijventerreinen. Er is iets vreemds aan de hand, want de snelweg lijkt mij niet de meest geëigende plek om te genieten van het landschap. Daarnaast heb ik juist de ervaring dat we vandaag de dag nog steeds op grote schaal kunnen genieten van een mooi en aangeharkt landje. Ook langs de snelwegen. Vrijwel elke losliggende straatsteen moet door het CPB zijn meegeteld om de cijfers te kunnen onderbouwen. Maar om toch eens mee te doen met de hype: wat mij betreft ligt niet de oorzaak, maar juist de oplossing voor de verrommeling van ons land langs de snelweg. Want snelwegen bieden met toevoeging van trein- en metroverbindingen grote mogelijkheden om belangrijke ruimtelijke en economische problemen het hoofd te bieden. Stel dat we de randen van de snelwegen rondom de grote steden zeer efficiënt bebouwen, dan creëren we een enorm potentieel aan bedrijfsruimte. De lintbebouwing die zo ontstaat, vermindert de filedruk en maakt door verplaatsing van bedrijven naar de snelweg ruimte voor groen en woningbouw in de stad. Bovendien fungeert het bedrijvenlint als geluidsscherm en hebben werknemers zicht op het achterliggende landschap, dat verschoond is gebleven van versnipperde bedrijventerreinen en de daarvoor benodigde inefficiënte en dure infrastructuur. Ik ben natuurlijk geen planoloog van origine, maar dat iedereen zo zijn zegje doet, maakt de huidige discussie wel interessant en af en toe verrassend. Zo las ik in de Volkskrant dat er serieuze plannen zijn 200.000 kilometer beplanting rondom agrarische gebieden aan te brengen om zo het landschap minder rommelig te maken. Al met al best vermakelijk, zo’n rage.

projecten kort

24 24

Schoolgebouw Piter Jelles Jeanne Dekkers Architectuur

projecten kort 24

Piter Jelles Jeanne Dekkers Architectuur

Boekhandel Maastricht Merkx + Girod architecten

Kantoorinterieur Heerema LÖHMANN’S Architecture · Urban + Industrial Design

Woningen Kloostertuin Wiel Arets Architects

Woningbouw Tilburg De Zwarte Hond

Kantoorgebouw Maximus Architectenbureau Hoogeveen BV

Kantoorinterieur Arval Spring architecten

jvo@architectenweb.nl leestip: www.ruimtelijkeagenda.nl coverfoto: Jannes Linders

architectenweb magazine

project belicht

42 42

Buitenplaats Drakenburg

interview

18 18

Nieuw Nederland Architecten

project belicht

62 62

Hoofdkantoor MTV Networks

Elco Brinkman

techniek

78 78

Mooi kost geld!

them@gazine

98 98

Max van Aerschot architecten

Binnenwanden

Stadions Bubbels, bloemen en een vogelnest

projecten kort

38 38

Light

Kantoorinterieur Heerema LÖHMANN’S Architecture · Urban + Industrial Design

archipedia

productinformatie

en verder...

108 bouwstijlen

88 94

02 03 10 16

van de redactie inhoudsopgave nieuws update column Kees van der Hoeven

72 74

nieuw online / projecten column Peter Drijver

112 116 118 127 128 128

publicaties agenda vacatures Arch. Maaik advertentie index colofon

Art Nouveau

109 beroemde architecten Henry van de Velde

productinformatie nieuw online / bouwproducten

110 beroemde gebouwen Hotel Tassel Toonzaal Smederij Beekman

Augurk en Zomerjurk

Carel wilde wonen

Ingangen Parijse Metro

111 bouwkundige begrippen Bladgoud Vergulden Glazuur Email Tegeltableau

nummer 10 - mei 2007

En valt zij ook op door innerlijke schoonheid?

Schoonheid van gebouwen. Elke architect is daar mee bezig. Want mooi trekt de aandacht. Net als bij een vrouw. Maar haar uiterlijk vervaagt als ze innerlijke schoonheid mist. Porotherm bepaalt mede de innerlijke schoonheid van gebouwen. Qua geluid, qua warmte, qua comfort. Want Porotherm is een keramisch materiaal met buitengewoon aangename eigenschappen. Een beter leefklimaat begint daarom met Porotherm binnenmuurstenen. De basis voor volmaakte schoonheid.

Baksteen. Voor mensen gemaakt. Wienerberger B.V. Infolijn: 0800 - 022 85 80, www.wienerberger.nl

DUCO nst i w C EP 6 tot 0,2

DucoTronic System-CO2…Vraaggestuurde Natuurlijke Ventilatie ‘VNV’

• Eenvoudig, gebruiksvriendelijk ventilatiesysteem • Gecontroleerde ventilatie door CO2 sturing • Natuurlijke ventilatie = gezonde ventilatie • Ventileren waar nodig, volgens de omgeving • Ventileren volgens het BouwBesluit • Inﬁltratie is ook ventilatie • Neemt geen ruimte in • CO2 indicatie op de sensor inschakelbaar

NIEUW CO 2 ges tuurd

• Geluids- en onderhoudsarm

Handelsstraat 19 - 8630 Veurne - Belgium - tel 0032-58/33 00 33 f a x 0 0 3 2 - 5 8 / 3 3 0 0 4 4 - i n f o @ d u c o . e u - w w w. d u c o . e u

MONO AC O U S T I C het naadloos, akoestisch (_ w = 0,85) alternatief voor traditionele plafonds Rockfon customer service 0475 353035 info@rockfon.nl - www.rockfon.nl

HB gebouw Industriepark Kleefse Waard Arnhem - Opdrachtgever Schipper Bosch Vastgoed - Uitvoerder Karbouw Bouwbedrijf

9L@C;@E> @EJG@I8K@FEJ iXd\e# [\li\e# mc`\j^\m\cj \e qfen\i`e^

I\peX\ij fekn`bb\ck Xcldè`ld jpjk\d\e mffi iXd\e# [\li\e# mc`\j^\m\cj \e qfen\iè^ [`\ q`Z_ fe[\ijZ_\`[\e è bnXc`k\`k# ]leZk`feXc`k\`k \e mfid^\mè^% ;XXiYà c\`[k jXd\en\ibè^ d\k XiZ_`k\Zk\e kfk fgmXcc\e[ Zi\Xk`\m\ \e èefmXk`\m\ fgcfjjè^\e% ;\ jkàc mXe I\peX\ij `j m\ie`\ln\e[% Fej e`\ln\ cf^f jkiXXck [\ biXZ_k \e îf\` l`k [`\ ef[`^ `j fd ln gXike\i mffi XiZ_`k\Zkfe`jZ_\ fgcfjjè^\e k\ qàe% D\k Xcldè`ld Xcj dXk\i`XXc [Xk Yà l`kjk\b ^\jZ_`bk `j fd èjgì\i\e[\ XiZ_`k\Zklli k\ i\Xc`j\i\e% Ln Zi\Xk`m`k\`k bfdk kfk c\m\e d\k I\peX\ij% 9\ek l ^\ ek\i\jj\\i[ è [\ XiZ_`k\Zkfe`jZ_\ df^\càb_\[\e mXe [\ gif[lZk\e mXe I\peX\ij6 E\\d [Xe ZfekXZk fg d\k feq\ XiZ_`k\Zk\eX[m`j\lij% Bàb fg nnn%i\peX\ij%ec f] Y\c '+0) Ã ,- (' )'%

N\ Yi`e^ Xcld`e`ld kf c`]\

Hansgrohe zorgt voor doucheplezier! Innovatief en origineel – de producten van Hansgrohe: in eigen huis ontwikkeld, volgens de hoogste kwaliteitseisen en met veel designawards onderscheiden. Deze combinatie zorgt voor zorgeloos en optimaal doucheplezier. Hansgrohe – meer dan 100 jaar de beste ideeën voor de badkamer en keuken. Verkooppunten vindt u op www.hansgrohe.nl of bel 075 – 6461400.

ACTUEEL

Richard Rogers wint Pritzker Prize 2007

Foto: Dan Stevens

De Britse architect Richard Rogers is de winnaar van de Pritzker Prize, de hoogste internationale onderscheiding voor architecten. Aan de onderscheiding is een

geldbedrag van 100.000 dollar verbonden. De 73-jarige Rogers studeerde op de prestigieuze Architectural Association School of Architecture in Londen en daarna op de Universteit van Yale. Rogers werd bekend als medearchitect van het Centre Pompidou in Parijs. Andere bekende ontwerpen van hem zijn het gerechtshof in Antwerpen, Barajas Airport in Madrid en het Millennium Dome in Londen. Q architectenweb.nl/n9143/

Tate Modern breidt spectaculair uit Tate Modern, het museum voor hedendaagse kunst in Londen, heeft het groene licht gekregen voor een grootschalige uitbreiding. Er wordt een nieuwe vleugel gebouwd naar ontwerp van Herzog & De Meuron. Het elf verdiepingen hoge bouwwerk zal voornamelijk bestaan uit glas. De uitbreiding is goed voor 23.000 vierkante meter aan vloeroppervlak. Er zal plaats zijn voor de vaste collectie van het museum, maar ook voor galerijen en performances. De directie hoopt de nieuwe vleugel in te kunnen openen in 2012, wanneer de Olympische Spelen plaatsvinden in Londen. Q architectenweb.nl/n9146/

â&#x20AC;&#x2DC;Beroemdste huisâ&#x20AC;&#x2122; van China verwoest Het eenvoudige stenen huis dat tijdelijk het beroemdste bouwwerk van China was, is verwoest. De woning van Wu Ping en haar familie in Chongqing stond lange tijd symbool voor het groeiende verzet van burgers tegen de soms nietsontziende Chinese projectontwikkelaars. Wu heeft sinds 2004 geweigerd haar woning te verlaten op een plek waar nieuwbouw moet verrijzen. De projectontwikkelaars lieten de woning staan, maar ze groeven rond het huis een diepe en grote bouwput. Beelden van het huis gingen vervolgens de hele wereld over. Q architectenweb.nl/n9178/

architectenweb magazine

Bouw Rustenburg in centrum Zaandam gestart BAM is in het centrum van Zaandam begonnen met de realisering van het project Rustenburg. Het omvangrijke bouwproject omvat een ondergrondse parkeergarage met daarboven een bioscoop, 11.000 vierkante meter winkelruimte en 113 woningen. Architectenbureau Rijnboutt Van der Vossen Rijnboutt heeft een zeventien verdiepingen tellende woontoren ontworpen, die wordt bekroond met een trapgevel. Hierin komen 45 appartementen. De overige woningen zijn vormgegeven als grachtenhuizen, Zaanse pakhuizen en zaagtandwoningen. Eind 2009 is het 50 miljoen euro kostende project gereed. Q architectenweb.nl/n9184/

Bouw nieuw baken in Den Haag gestart

Architectuurprijs Zwolle voor Groene Oase

In Den Haag is het startsein gegeven voor de bouw van woontoren Pharos. Het bijna 75 meter hoge gebouw zal 88 appartementen gaan bevatten, verdeeld over 24 verdiepingen. De toren komt op een markante plek in het uitbreidingsplan van Berlage en wordt daardoor een baken in de stad. De naam Pharos is dan ook ontleend aan de eerste vuurtoren van de wereldgeschiedenis, die in AlexandriĂŤ 1500 jaar het oriĂŤntatiepunt vormde voor de scheepvaart op de Middellandse Zee. Het ontwerp voor de woontoren is gemaakt door Liesbeth van der Pol van Dok architecten. De oplevering is voorzien in 2009. Q architectenweb.nl/n9194/

Het woningbouwproject De Groene Oase in vinexwijk Stadshagen is beloond met de Architectuurprijs Zwolle 2007. Zowel de jury als het publiek kende de prijs toe aan het bouwplan met 44 woningen, waarvoor Feekes & Colijn het ontwerp leverde. In het plan is een bijzondere relatie tussen architectuur en natuur geschapen. De Groene Oase is een open organische structuur, waarbinnen de scheidslijnen tussen private en publieke plekken subtiel worden aangegeven door paden en wegen. De prijs werd uitgereikt tijdens de Zwolse Nacht van de Architectuur. Q architectenweb.nl/n9163/

nummer 10 - mei 2007

ACTUEEL

Bouw Maastoren officieel begonnen De bouw van de Maastoren is officieel begonnen. Dit kantoorgebouw naar ontwerp van Dam & Partners Architecten wordt met 165 meter de hoogste toren van Nederland. De toren komt in de Maas te staan, aan de voet van de Erasmusbrug. Het tweeledige gebouw verschiet naar boven toe van kleur. De natuurstenen plint is donkergrijs, de hoogste verdiepingen zijn wit. De toren krijgt 44 verdiepingen, waarvan twaalf zijn bestemd voor kantoren. Aan de top bevindt zich de boardroom met een panoramisch uitzicht. De oplevering is gepland voor juni 2009. Q architectenweb.nl/n9356/

Houten gevaarte weet Russen niet te bekoren

Dam & Partners Architecten

De bouwer sprak van het achtste wereldwonder, maar de omwonenden noemden het monsterlijk. Ook de autoriteiten in het Russische Archangelsk konden het vermeende hoogste houten bouwwerk ter wereld niet waarderen, want zij besloten het af te breken. Het gevaarte was 45 meter hoog en besloeg 13 verdiepingen, terwijl een plaatselijke wet verordent dat een houten gebouw niet hoger dan twee verdiepingen mag zijn. Nikolai Sutyagin, die zijn woning zelf heeft gebouwd, probeerde de regels te omzeilen door het bouwwerk vanaf de tweede verdieping de vorm van een dak te geven. Q architectenweb.nl/n9196/

Nederlanders exposeren afvalberg in Bilbao Het Nederlandse bureau cazemier&van kempen â&#x20AC;&#x201C; ruimtelijke vormgevers gaat gedumpt afval exposeren als ruimtelijk element. De Trash Mountain is vanaf juni naast 19 andere objecten te zien op de tentoonstelling van de prestigieuze ontwerpwedstrijd Bilbao Jardin 2007. De afvalberg wordt gemaakt van opgestapelde biologisch afbreekbare plastic zakken. Deze zullen na het stapelen worden beplant met Oost-Indische kers. De vuilnisberg zal na zeven weken volledig verteerd zijn en veranderd in een kleurrijke bloemenberg. â&#x20AC;&#x2DC;s Avonds fungeren oliedrums als verlichting. Q architectenweb.nl/n9213/

architectenweb magazine

Oude Haagse havens worden trendy stadswijken De verouderde binnenhavens Laakhaven West en Petroleumhaven in Den Haag worden de komende jaren omgetoverd tot een trendy stadswijk. De oude hijskranen krijgen een opknapbeurt en blijven staan. Ook de bestrating blijft gehandhaafd. In de wijk verrijzen zo’n 1160 nieuwe huizen. Dit zijn vooral appartementen, maar er komen ook statige herenhuizen en eengezinswoningen. Bovendien is er plaats voor 20.000 vierkante meter bedrijventerrein. De eerste bouwactiviteiten beginnen waarschijnlijk nog dit jaar. Het stedenbouwkundig plan is ontworpen door KCAP architects & planners. Q architectenweb.nl/n9254/

AGOVV heeft plannen voor stadion en themapark AGOVV Apeldoorn heeft plannen voor een nieuw stadion en een bijbehorend themapark ‘Experience Apeldoorn’ (EA). De club wil een stadion met één ring, waar zesdui-

zend mensen plaats kunnen nemen. De locatie nabij de A1 leent zich voor multifunctioneel gebruik. EA moet een virtuele wereld worden, waar onder meer imaginair

geskied, gegolfd en getennist kan worden. Verder komen er faciliteiten met namen als ‘Shopping World’ en ‘Casino World’. Het ontwerp voor de multifunctio-

nele tempel is gemaakt door Bureau voor Stedebouw en Architectuur Wim de Bruijn.

Q architectenweb.nl/n9293/

Rem Koolhaas ontwerpt T-shirts voor Prada Rem Koolhaas heeft een eigen T-shirtcollectie ontworpen voor het Italiaanse modemerk Prada. Obvious Classics #1 bestaat uit 27 wit katoenen shirts met ludieke tekeningen over politieke en sociale thema’s, zoals klimaat en culturele identiteit. De voorman van Office for Metropolitan Architecture is geen onbekende voor Prada. Hij ontwierp winkels in New York en Los Angeles, enkele tentoonstellingen en een advertentiecampagne. De shirts komen bij 22 verkooppunten rond de hele wereld te liggen. Het dichtstbijzijnde filiaal vanuit Nederland bevindt zich in Parijs. Q architectenweb.nl/n9238/

nummer 10 - mei 2007

ACTUEEL

Mies van der Rohe Award naar Spanje Het Spaanse Mansilla + Tuñon heeft de Mies van der Rohe Award 2007 ontvangen. Het architectenbureau kreeg de onderscheiding voor het Museum voor Moderne Kunst van Castilla y León (MUSAC). De jury waardeerde de ‘tektonische helderheid’ van het gebouw en de ‘intelligente verwerking van het programma’. Het museum staat in León, een

stad met een rijke historie. De plattegrond van het museum refereert aan de stadsplanning van de Romeinse landmeters. Het bureau uit Madrid werd in 1990 opgericht door voormalige medewerkers van Pritzker Prize-winnaar Rafael Moneo. Q architectenweb.nl/n9364/

Bosch. Met de tweejaarlijkse prijs voor het ‘vitale monument’ wil Bouwfonds de toegankelijkheid van monumenten verhogen. Er waren 54 aanmeldingen voor de prijs.

Naast ‘s werelds eerste draaiende toren komt in Dubai mogelijk ook een dynamische wolkenkrabber. Het Italiaanse Dynamic Architecture heeft een ontwerp en technisch plan gemaakt voor een toren, waarvan iedere verdieping onafhankelijk ten opzichte van elkaar kan draaien. Alleen de kern is onbeweeglijk. Deze wordt volgens architect David Fisher in zes maanden gebouwd, waarna de geprefabriceerde etages afzonderlijk bevestigd worden. De dynamische toren wordt 313 meter hoog, bestaat uit 68 verdiepingen en gaat zo’n 350 miljoen dollar kosten. Er zijn al investeerders geworven.

Q architectenweb.nl/n9305/

Q architectenweb.nl/n9334/

Winnaars monumentenprijs bekend In april zijn de winnaars van de landelijke monumentenprijs bekend gemaakt. In de categorie grootschalige monumenten ging de Bouwfonds Award voor Vitale Monumenten 2007 naar het Kruisherenhotel in

Maastricht. Huis de Wiers in Vreeswijk (Nieuwegein) is de winnaar in de categorie kleinschalige monumenten. De prijzen van 10.000 euro werden uitgereikt tijdens de Nederlandse Restauratiebeurs in Den

Plannen voor dynamische toren in Dubai

architectenweb magazine

Foto: Rien van Rijthoven

NIEUWS IN HET KORT

Veranda wint Parkeergarage Project Prijs De Veranda Parkeergarage van Architectenbureau Paul de Ruiter is bekroond met de Vexpan Parkeergarage Project Prijs. Deze prijs voor de mooiste parkeergarage van Nederland werd uitgereikt tijdens de beurs Parkeervak 2007 in de Brabanthallen in Den Bosch. De Rotterdamse parkeergarage werd gekozen uit zes nominaties. De jury

vond de Veranda (opgeleverd in 2005) een goed voorbeeld van een geslaagde inpassing in de omgeving. Daarnaast was ze zeer te spreken over het materiaalgebruik en waardeerde ze de grote overspanningen, die bijdragen aan de functionaliteit van het complex. Q architectenweb.nl/n9296/

arons & gelauff wint competitie Pontsteiger arons & gelauff architecten heeft de vervolgopdracht voor het ontwerp voor bebouwing op de Pontsteiger gekregen. Het nieuwbouwproject heet Waterpoort en zal woningen en publieke voorzieningen bevatten in de Houthaven te Amsterdam. Q architectenweb.nl/n9369/ Ontwerp paviljoen Serpentine Gallery onthuld Het ontwerp voor de het nieuwe paviljoen bij de Serpentine Gallery is onthuld. De Noorse architect Kjetil Thorsen en beeldend kunstenaar Olafur Eliasson zijn de tekenaars van het prestigieuze bouwwerkje op het landgoed van de kunstgalerie in Londen. Q architectenweb.nl/n9368/

Light House, © UNStudio

NVTG BouwAward voor Oogziekenhuis Het Oogziekenhuis in Rotterdam is onderscheiden met de NVTG BouwAward 2007. De jury vond dat dit ziekenhuis ondernemingsvisie heeft vertaald in een fraaie (interieur)

UNStudio en 3XN ontwerpen visitekaartje Aarhus

architectuur voor een functioneel gebouw. Het ontwerp is geleverd door Architectenbureau Joost Koldeweij. Q architectenweb.nl/n9360/

Duitsland financiert herbouw stadsslot Berlijn De reconstructie van het stadsslot in Berlijn is een flinke stap dichterbij gekomen, nu de Duitse overheid bekend heeft gemaakt het grootschalige project te financieren. Als het in 1950 gesloopte complex is herrezen, moet het dienen als museum voor niet-Europese kunst. Q architectenweb.nl/n9357/ Toestemming voor bouw ‘Calatrava’-campus Het kabinet heeft woningcorporatie Servatius alsnog toestemming gegeven voor de bouw van een studentencampus met kantoren, een sporthal en commerciële ruimten in Maastricht. Het ontwerp voor de campus is gemaakt door Santiago Calatrava. Q architectenweb.nl/n9355/

Correctie De projectgegevens behorend bij Het Sieraad van OIII architecten zijn in Architectenweb Magazine nummer 9 per abuis niet goed afgedrukt. De juiste gegevens kunt u vinden op Q architectenweb.nl/n9241/

UNStudio heeft in samenwerking met het Deense 3XN de internationale competitie voor het ontwerp van het stedelijk gebied rond de haven van Aarhus (Denemarken) gewonnen. Tot het plan behoren een woontoren, enkele lagere appartementengebouwen en een havenboulevard met publieke pleinen, cafés en restaurants. Ben van Berkel spreekt over ‘wonen in een uitzicht’. De gevel van de gebouwen is volgens de architect van binnenuit net zo belangrijk als vanaf de buitenkant. De architectuur vormt vanaf zee gezien een visitekaartje voor de Deense stad. Q architectenweb.nl/n9271/

nummer 10 - mei 2007

COLUMN | KEES VAN DER HOEVEN

Augurk en zomerjurk

In februari 2004 was ik in Londen te gast bij de feestelijke uitreiking van de Royal Gold Medal (de belangrijke jaarprijs van de RIBA) aan Rem Koolhaas. Tijdens de receptie na afloop raakte ik in gesprek met Koolhaas’ echtgenote Madelon Vriesendorp. Zij staat te boek als een van de stichters van OMA, het Office for Metropolitan Architecture en werd zelf bekend met haar bijzondere illustraties voor het beroemd geworden boek Delirious New York uit 1978. Wie kent niet dat prachtige schilderij van die zwoele slaapkamer, waar twee wolkenkrabbers in het tweepersoonsbed uitrusten na het bedrijven van de liefde? Op mijn vraag of ze nog schilderde, vertelde ze dat ze nu vooral tekeningen maakte, in het bijzonder illustraties bij de teksten van Charles Jencks. Ze maakte me toen wel nieuwsgierig, maar ik kreeg ze pas afgelopen maand voor het eerst onder ogen op de kaft van Hunch nummer 11, een periodiek van het Berlage Instituut. Onder de titel Rethinking Representation wordt daarin onder meer verslag gedaan van een recente lezing van Jencks over het gebouw als icoon (hij schreef er ook een boek over, zie de leestip). Hij biedt ons een theoretische beschouwing over bouwprojecten die vanwege hun vernieuwende opzet en uiterlijk dermate beroemd zijn geworden dat ze als beeld inmiddels op ons netvlies zijn gebrand. Met voorbeelden als de kerk van Le Corbusier in Ronchamps, het Sydney Opera House van Utzon, de

Guggenheim-musea in New York en Bilbao, Piano’s concertgebouw in Rome, de bibliotheek in Seattle en het Casa de Musica in Oporto van OMA en ten slotte het SwissRe hoofdkantoor in Londen van Norman Foster. De stelling van Jencks is dat bovengenoemde iconische gebouwen bij ons direct associaties oproepen aan herkenbare beelden uit de natuur of uit ons collectieve visuele geheugen. Madelon Vriesendorp illustreert zijn theorie vervolgens op aansprekende wijze met haar subtiele tekeningen van die associaties. Het pantser van een buideldier bij Piano’s concertgebouw, de overlappende bladen van de artisjok bij Gehry’s Bilbao en vanzelfsprekend de augurk bij Fosters toren. Ze stopt echter niet bij één enkele associatie, maar maakt de beeldverzameling rijker door meer te bieden dan we zelf konden bedenken. Bij Foster dus ook nog een geweerkogel, een bolknak, een dennenappel, een raket en een fallus… En wie had bij Bilbao ooit gedacht aan de opwaaiende zomerjurk van Marilyn Monroe in The Seven Year Itch? Onwillekeurig denk je: hoe zit dat nu met de iconen in ons eigen land? Bieden ze ons ook beelden die direct aankomen of langer blijven hangen? De Utrechtse warmtecentrale van Zeinstra van der Pol die doet denken aan Amerikaanse mijnen, het Scheepvaartcollege van Neutelings Riedijk dat van verre oogt als een periscoop, de Netkous van Zwarts & Jansma of de geknikte hand van de Erasmusbrug? Eigenlijk komt er voor mij maar één vaderlands project in aanmerking als ware icoon; het maakte op mij destijds direct een onuitwisbare indruk. Neem het oerbeeld van het huis op een kindertekening, zet die simpele massa in een computer en trek vervolgens aan één van de knooppunten binnen die tekening. Als je dat drie keer op andere wijze doet, krijg je die sublieme toegangshuisjes op de Hoge Veluwe van MVRDV. Zo’n beeldkracht maakt de drie verschillende materialen zelfs volstrekt overbodig. kavander@xs4all.nl

Leestip: Charles Jencks (2005), The Iconic Building, Rizzoli International Publications Inc., New York.

architectenweb magazine

Blijf dagelijks op de hoogte met architectenweb.nl

architectenweb

www.architectenweb.nl/actueel

Elke dag vindt u op architectenweb.nl - het laatste bouwen architectuurnieuws - specials, interviews en informatie over evenementen - bouwproductgids met het laatste productnieuws - projectgids met projectportfolioâ&#x20AC;&#x2122;s van honderden Nederlandse architecten - vacaturebank met honderden vacatures en kandidaten - architectengids met circa 3.000 architectenprofielen - bedrijvengids met duizenden bouwen architectuurgerelateerde bedrijven - arch.Maaik, de enige echte architectuurstrip ter wereld - bouwkosteninformatie (i.s.m. Archidat) - controleplannen, gebundelde kennis van ervaren bouwkundigen (i.s.m. CBB) Schrijf u ook online in op onze wekelijkse nieuwsbrief! *) Bron: www.alexa.com

online

Architectenweb.nl heeft dagelijks iets te bieden voor architecten, opdrachtgevers, en iedereen die op een andere manier met de architectuur- en bouwwereld te maken heeft. Breng daarom iedere dag een bezoek aan de populairste* bouwen architectuursite van Nederland zodat u op de hoogte blijft van de laatste ontwikkelingen.

INTERVIEW | ELCO BRINKMAN

Het einde van de prijsvechters

Mooi

kost geld!

Waar de Bond van Nederlandse Architecten het met een vooruitgeschoven collega moet stellen, wordt Bouwend Nederland vertegenwoordigd door mr. drs. Elco Brinkman. De machtigste man van Nederland is een waarborg voor een rechtstreekse, maar informele lijn naar Den Haag, waar de Minister van Financiën gewoon Wouter heet en de Burgemeester van Amsterdam gewoon Job wordt genoemd. Door | Eric Frijters en Olv Klijn

et gesprek met Elco Brinkman is de negende in de reeks gesprekken, waarin Eric Frijters en Olv Klijn inventariseren wat als dé opgave van morgen moet worden beschouwd. Als de gesprekspartners zich kenmerken door de mate van invloed die zij uitoefenen, dan is Brinkman de ultieme vertolking van macht achter de schermen, aldus het onderzoek van de Erasmus Universiteit uit 2006. Als voorzitter van de belangenvereniging Bouwend Nederland is hij waarschijnlijk als geen ander in staat de sentimenten bij de partijen die deelnemen in het bouwproces te vertalen in een realistisch toekomstperspectief.

Ik zou de rol van architecten en raadgevend adviseurs willen relativeren

Wat is Bouwend Nederland eigenlijk? Bouwend Nederland is de werkgeversorganisatie waarin 95% van de bouwers in Nederland verenigd zijn. Bij Bouwend Nederland zijn bijna alle bedrijven aangesloten die actief zijn in de huizenbouw, de wegenbouw, de waterbouw, de utiliteitsbouw enzovoorts. Beoefenaars van ontwerpende disciplines zoals architecten en raadgevend ingenieurs zijn niet bij Bouwend Nederland aangesloten. Ook de installateurs en de toeleveranciers zijn niet bij ons aangesloten, maar daarmee onderhouden we wel heel intensieve contacten. Bouwend Nederland heeft drie hoofdtaken. Onze eerste taak is belangenbehartiging. Op zowel Europees, nationaal, regionaal en lokaal niveau proberen wij regelgeving te beïnvloeden en komen wij op voor de belangen van onze leden. Een tweede taak is brancheontwikkeling.

Met gerichte programma’s richten wij ons op verdere professionalisering van de aangesloten bedrijven. Onze derde taak is het bieden van diensten aan leden, met advies, informatie en collectieve ledenvoordelen. Hoe bent u daar terecht gekomen? Formeel is mijn betrokkenheid bij Bouwend Nederland tot stand gekomen doordat ik na mijn politieke loopbaan voor het voorzitterschap ben benaderd. Inhoudelijk is het zo dat ik me al lange tijd heb geïnteresseerd voor ruimtelijke vraagstukken, architectuur en stedenbouw. Al tijdens mijn studie heb ik een aantal vakken gevolgd bij planologie en op het gebied van ruimtelijke ordening en wetgeving. In mijn eerste baan als stafmedewerker van Bureau ruimtelijke ontwikkeling groeikernen Noordelijk Deel Randstad, bij de Provincie Noord-Holland, ben ik intensief betrokken geweest bij de ontwikkeling van de groeikernen Almere, Lelystad, Hoorn, Purmerend en Alkmaar. Vervolgens ben ik de politiek in gegaan. Vandaar ook dat ik, toen ik na de politiek een keuze had uit verschillende functies, juist voor dit voorzitterschap heb gekozen. Als we op dit moment om ons heen kijken in Europa, dan is Nederland waarschijnlijk niet het land waar ook de hoogste bouwkundige kwaliteit

architectenweb magazine

nummer 10 - mei 2007

INTERVIEW | ELCO BRINKMAN

gerealiseerd wordt. Tegelijkertijd heeft ons land wel al heel lang een traditie om invloedrijke architecten voort te brengen. Hoe verklaart u dit? Al ver voor mijn aantreden bij Bouwend Nederland is de dominante rol van de hoofdaannemer in het bouwproces versplinterd. Architecten en raadgevend ingenieurs zijn hierdoor meer spraakmakende personen in het proces geworden. Voor de gebruiker van bouwwerken zijn juist deze personen echter relatief abstract en afstandelijk. Tegen de tijd dat een opdrachtgever zijn nieuwe gebouw betrekt zijn de ontwerpers al lang weer met nieuwe gebouwen bezig. Ik zou de rol van architecten en raadgevend adviseurs dus ook willen relativeren. Het zijn uiteindelijk de bouwers die van de wensen van opdrachtgevers werkelijkheid moeten maken. Daar komt bij dat het beroep van architect in Nederland behoorlijk individueel wordt opgevat. Ik wil hiermee niet beweren dat architecten helemaal geen oog

De discipline van stedenbouw is in ons land relatief onderontwikkeld hebben voor samenhang en ensembles, maar de discipline van de stedenbouw is in ons land relatief onderontwikkeld. Internationaal zijn het dan ook vooral moderne gebouwen en niet moderne Nederlandse steden die ons op de kaart zetten. De bouwsector heeft in de afgelopen jaren scherpe kritiek gekregen. Zaken als beroepseer, transparantie en kwaliteit van het werk werden openlijk in twijfel getrokken. Heeft deze zware periode geleid tot nieuwe speerpunten in uw beleid? Behalve met de vraag hoe de bouwsector haar geschonden imago zou kunnen verbeteren, zijn wij als organisatie vooral bezig geweest met het debat over een steeds voller en steeds ontevredener Nederland. We hebben onszelf de vraag gesteld hoe wij als beroepsgroep met het product dat wij maken weer een zekere trots over zouden kunnen bren-

gen? Waren Nederlanders lang trots op hun zelfgemaakte land en de rol die bouwers hierin speelden, in de afgelopen jaren kwamen diezelfde bouwers opeens in een kwaad daglicht te staan. De tegenwoordige burger is veeleisend, maar wordt niet meer op zijn wenken bediend. Diezelfde burger projecteert, volgens ons ten onrechte, zijn onderbuikgevoelens op de bouwsector. Men moet het huidige ongenoegen wel in een breder historisch perspectief zien. Na de grote slag van de wederopbouw, die per definitie kwantitatief en goedkoop moest zijn, brak er een periode aan waarin er meer geld beschikbaar kwam in onze welvaartstaat, maar dat geld werd in toenemende mate op een consumptieve manier besteed. Met betrekkelijk weinig aandacht voor de ruimtelijke consequenties hebben we gezamenlijk allerlei functies over het landschap uitgespreid: wonen werken en winkelen kregen ieder hun eigen plek toegewezen. Ook vanuit de hoek van het vastgoed werd lang de filosofie aangehangen dat het voor ondernemers niet verstandig was om te investeren in een goed kantoorgebouw. Zij moesten juist investeren in de producten die ze verkochten. De geringe aandacht bij opdrachtgevers voor samenhang gecombineerd met een consumptiegericht ruimtegebruik heeft als resultaat dat we nu spreken van een saai en versnipperd landschap. Welke conclusie trekt u hieruit? Elders in de wereld is het volstrekt normaal dat een aantal stedelijke functies wordt gedeeld, boven elkaar bouwen en het verdichten van steden is aan de orde van de dag. Maar een toenemende bevolking heeft in Nederland vooral geleid tot een heftigere strijd om een eigen stukje grond en een steeds groter wordend bebouwd oppervlak. In ons land is het ruimtelijk debat het afgelopen decennium vooral een publiek debat geweest waarin individuele architecten en stedenbouwers wel een rol hebben gespeeld, maar waarin bouwers schitterden door afwezigheid, zij waren vooral bezig met bouwen. Door hun afwezigheid in de discussie wordt bouwers nu wel erg

gemakkelijk kortzichtigheid verweten. Ik constateer dat de uitdaging voor ons als beroepsorganisatie ligt in het aangrijpen van de sores van het moment om het debat een positieve richting te geven. Wat houdt die nieuwe positieve houding in? Het paradoxale is dat in een periode van grote welvaart, toenemende individualiteit en het steeds mondiger worden van consumenten, juist de bouw in hoge mate seriematig is gebleven. Het argument was meestal kostenbesparing, maar volgens mij moeten we het tijdperk van de prijsbrekers definitief achter ons laten. Niet alleen in de bouw, maar nog duidelijker bijvoorbeeld in de reiswereld, is gebleken dat spotgoedkope aanbiedingen in werkelijkheid nooit zo geweldig zijn als ze klinken. Kortom we moeten ervoor zorgen dat mensen weer echt iets te kiezen hebben. Mensen willen een keuze hebben uit verschillende prijsklassen en verschillende kwaliteiten en zijn ook bereid te betalen voor gebouwen die zich van de rest onderscheiden. Voor het wonen betekent dit dat de laagste prijs niet langer het belangrijkste criterium is, maar dat ook ruimtelijke kwaliteit en duurzaamheid een belangrijke rol spelen. De volgende stap is het doorbreken van de institutionele ellende die nu de meeste mensen ervan weerhoudt de stap te zetten om zelf een huis te bouwen. Hoe is deze positieve ontwikkeling te rijmen met het beeld van een sector, die het bouwproces in toenemende mate versnippert door steeds meer gebruik te maken van onderaanneming. Het valt immers niet te ontkennen dat door die werkwijze de afstand tussen bouwer en eindproduct wordt vergroot. Heeft dat geen vĂŠrstrekkende gevolgen voor de prijsontwikkeling en kwaliteit van het geleverde werk? Bouwen gebeurt altijd in opdracht van iemand. Aannemers, zeker in Nederland, bouwen niet op voorraad, ze bouwen alleen voor zekere klanten. In dat opzicht is het bouwen van huizen dan ook iets compleet anders dan het bouwen van

architectenweb magazine

foto Rob Hoekstra Het Bouwhuis langs de A12 van Klunder architecten, waarin Bouwend Nederland gevestigd is

auto’s. Een producent van auto’s kan zich immers veroorloven een bepaald model langer in de showroom te laten staan en desnoods met wat korting te verkopen. Huizen leeg laten staan, omdat er geen kopers zijn, kun je daarentegen niet lang volhouden. Toch kijkt ook de bouwsector over de grenzen van de eigen discipline heen en ziet dat een autodealer niet meer zoveel mogelijk auto’s verkoopt, maar investeert in een band met zijn klanten. In het verlengde daarvan moeten bouwers dus ook steeds meer aandacht schenken aan de bouwkwaliteit die zij leveren, service hoog in het vaandel dragen en bijvoorbeeld om het jaar de klant weer een aantrekkelijk aanbod doen.

nummer 10 - mei 2007

Een min of meer vergelijkbare beweging is ook vanuit de klant zelf merkbaar. Opdrachtgevers snappen best dat een bouwer niet alles zelf kan doen, maar tegelijkertijd willen ze maar één aanspreekpunt hebben, tijdens maar vooral ook na de bouw. Opdrachtgevers willen niet voor elk probleempje iemand anders moeten bellen, ze willen iemand die voor ze klaar staat en die hun wensen begrijpt. Het antwoord vanuit de bouwers is het vroegtijdig samenbrengen van alle specialisten. Het is de bedoeling dat zij gezamenlijk tot gebouwen komen in plaats van het hopeloos opdelen van de verantwoordelijkheden en aansprakelijkheden.

Technisch is het mogelijk ieders persoonlijke wensen te verwezenlijken, en u heeft ook al aangegeven dat steeds meer mensen willen betalen voor kwaliteit. Maar is het eigenlijke probleem niet dat de wensen van consumenten bijna niet gehoord worden door de bouwers zelf? Het seriematige bouwen vindt zoals gezegd zijn oorspong in de vraag naar snelle en goedkope woningen tijdens de wederopbouwperiode. Helaas is deze filosofie ook nu nog latent in de bouwpraktijk aanwezig. Buiten de bouw zijn er echter verschillende voorbeelden van industrieën te vinden waarin een seriematige productie gecombineerd wordt met individuele toepassingen, denk wederom aan de auto-industrie. Elke auto heeft immers vier wielen en een stuur, maar het aantal verschillende uitstralingen en technische varianten die er van één model op de markt zijn is de afgelopen decennia spectaculair toegenomen. Het klinkt logisch om tegen bouwers te zeggen dat ze beter naar de auto-industrie moeten kijken, maar dan vergeet men dat de woningmarkt op dit moment geen gewone markt is. Zo schrijven gemeenten in het algemeen voor hoeveel woningen, van welk type en vaak zelf van welke kleur, op een bepaalde locatie gebouwd mogen worden. Vervolgens laten bouwers hier verschillende prijsberekeningen op los die veelal geënt zijn op serieproductie. Tot slot is er het esthetische oordelen van de Welstand waarmee de individuele wens van de consument snel naar de achtergrond wordt verdrongen. Maar de woningbouwmarkt zou wel een gewone markt kunnen zijn. Het zou een eerste stap in die richting zijn wanneer de overheid haar invloed op het wonen anders zou aanwenden. Zij zou niet meer het accent moeten leggen op toezicht, maar op het scheppen van voorwaarden. De overheid zou bijvoorbeeld ontwikkelaars of bouwers locaties kunnen toewijzen en hen daarbij eisen opleggen met betrekking tot ‘water en blauw’, samenwerken en over meervoudig ruimtegebruik. Je zal zien hoe snel dan naar de wensen van consumenten geluisterd wordt.

INTERVIEW | ELCO BRINKMAN

Een andere ontwikkeling is dat de alliantievorming in de bouw sterk in ontwikkeling is. Als antwoord op specialistische en unieke vragen van opdrachtgevers ontstaan er tegenwoordig intensieve samenwerkingsverbanden waarin de traditionele opposities tussen ontwerpers, bouwers en (lokale) overheden verdwijnen ten einde specifieke antwoorden op unieke vragen te formuleren.

Als oud-politicus heeft u vermoedelijk het nieuwe regeerakkoord al kritisch bekeken op het punt van het ruimtelijk beleid. Waar ziet u de belangrijkste opgaven voor de toekomst? De openbare ruimte in ons land is over het algemeen een verlaten chaos; de grootste opgave voor ontwerpers is

Foto: Pevrij Press

Voor het debat over de invloed van de burgers is voldoende aandacht. Zou dat ook niet zo moeten zijn voor de relatie tussen kosten en de kwaliteit? Dat klopt. Toch zitten we wat dat betreft niet stil. Wij als bouwers willen het passief afwachten achter ons laten. In het kader van een kwalitatief hoogwaardige publieke ruimte proberen we dan ook twee actuele probleemgebieden onder de aandacht te brengen. Ze zijn hoofdzakelijk ingegeven door de recente veranderingen in het klimaat. Ten eerste is dat het probleem van de waterberging. Dat werd lange tijd afgedaan als een technisch vraagstuk. Tegenwoordig zie je dat bouwers en ontwerpers deze problematiek breed opvatten en dat in enkele steden bijvoorbeeld weer singels worden open getrokken. Ten tweede is er de

problematiek van de energieprestatienorm. Vooral in de nieuwbouw hebben we dit probleem goed onder controle, maar de oudbouw stelt ons nog voor een geweldige opgave. Met andere woorden, het is een achterhaald idee om te denken dat bouwers alleen geïnteresseerd zijn in het zo snel en zo goedkoop mogelijk opleveren van gebouwen. De relatie tussen prijsontwikkeling en kwaliteit ligt wat mij betreft genuanceerder, maar de mogelijkheden die bouwers krijgen zijn beperkt. Een voorbeeld hiervan uit de praktijk is dat bouwers de opdracht krijgen kleine naoorlogse woningen rollatorproof te maken, zonder dat de huren omhoog mogen. Wanneer je echter weet, dat zo’n aanpassing bijna altijd ingrijpende constructieve ingrepen verlangen die uiteraard geld kosten, dan kun je begrijpen dat er iets wringt.

Elco Brinkman samen met voormalig minister van VROM, Sybilla Dekker, bij de opening van het Bouwhuis in Madurodam

om in het stedelijk gebied de openbare ruimte te herwaarderen en tegelijkertijd het landschap niet langer als restpost te beschouwen. Als bouwers moeten wij het debat over kwaliteit aanzwengelen. Maar tegelijkertijd moeten we duidelijk maken dat kwaliteit ook iets kost. Inderdaad kan ik het hier niet nalaten even naar het regeerakkoord te wijzen waarin op het punt van het wonen feitelijk staat dat de regering niks gaat doen. Uiteraard kunnen bouwers nog inventiever met materialen en middelen omgaan en kunnen ze proberen nog efficiënter te werken, maar daarmee alleen komen we er niet. Er moet fors geïnvesteerd worden in de publieke ruimte. Hoewel ik de partijpolitieke achtergronden bij het regeringsstandpunt begrijp – de een wil niet spreken over de hypotheekrente, de ander niet over huurliberalisatie – voorspel ik dat niks doen de komende vier jaar niet zal lukken. Een stevig financieel debat op dit punt lijkt mij onafwendbaar. Is het investeren in de publieke ruimte in uw ogen dus de allerbelangrijkste opgave van dit moment? Ja. Het debat moet niet gaan over de vraag hoeveel seniorenappartementen er op termijn nodig zijn. Ook het aantal starterswoningen is betrekkelijk onbelangrijk. Waar we het wel over zouden moeten hebben zijn water en groen. Ook moeten we het erover hebben dat kwaliteit zich uiteindelijk zelf betaalt. De uitdaging voor ontwikkelaars, ontwerpers en bouwers is dus ook een gemiddeld hoger ambitieniveau uit te dragen. Tegelijkertijd moeten we als burgers tegen de politiek zeggen dat men meer financiële ruimte moet bieden. De politiek zou haar ruimtelijke, esthetische en financiële normen best kunnen verruimen door bijvoorbeeld haar grondbeleid te herzien. Het zou goed zijn wanneer kwalitatieve en economische overwegingen weer met elkaar in verband zouden worden gebracht, bijvoorbeeld door op het niveau van stedelijke regio’s de grondexploitatie en de ruimtelijke ordening weer in één hand te brengen.

architectenweb magazine

bouwers zelf ligt. Dat heeft te maken met standaardmaten. Als iedereen immers vrij is zelf de verdiepingshoogte of de breedte van de overspanning te bepalen, dan zullen bijvoorbeeld trap- en betonfabrikanten duurder worden, maar technisch is het mogelijk om producten op maat te leveren. Dus ook in de uitvoering moet worden gezocht naar een nieuwe modus van produceren.

Elco Brinkman: “Ik geef toe dat het een beetje modieus is om Nederland nu opeens lelijk te vinden”

De door u genoemde discussie over water en groen staat los van het vraagstuk over de kwaliteit van de publieke ruimte. Wat staat er voor bouwers inhoudelijk op het spel als het gaat over water en groen? Ik denk dat een groene of blauwe omgeving uiteindelijk voor de meeste mensen belangrijker is dan echt een eigen stukje grond. Wanneer wij er, met andere woorden, voor zorgen dat er goede groene voorzieningen aanwezig zijn zoals parken, of singels, dan is de kans veel groter dat mensen bereid zijn genoegen te nemen met compactere bouwvormen. Ook het debat over rood versus groen is niet een kwantitatief debat maar een kwalitatief debat. Als we investeren in groen door bijvoorbeeld in parken direct grote bomen neer te zetten, dan zul je zien dat je uiteindelijk meer mensen kunt huisvesten dan altijd wordt gedacht. Nog niet zo lang geleden was u in het nieuws als lid van een groep bouwers en ontwikkelaars die vinden dat Nederland lelijk is en weer mooi zou moeten worden. Over het mooi hebben we gesproken, maar wat vind u nu precies zo lelijk aan Nederland? Ik geef toe dat het een beetje modieus is

nummer 10 - mei 2007

om Nederland nu opeens lelijk te vinden. Toch moet je op hetzelfde moment ook constateren dat het huidige beeld van Nederland niet een toevallige samenloop van omstandigheden is. Alles wat je ziet is het gevolg van ruimtelijk beleid dat wij met z’n allen hebben goed gevonden. Ik heb al gezegd dat de bouwers recent de schuld krijgen toegeschoven voor het verrommelen van ons land, maar de werkelijkheid is dat de politiek en het publiek samen de mogelijkheden hiervoor hebben geschapen. Het resultaat is dat een gebied als het Groene Hart eigenlijk voor een groot deel getransformeerd is tot een platte grijze koek van kassen en bedrijventerreinen. Wat is volgens u de oplossing voor dat probleem? Welke rol ziet u bijvoorbeeld weggelegd voor de overheid? Voor een deel ligt hier een ontwerpopgave, maar voor een deel is het ook de overheid die zich anders zou moeten opstellen. Ik denk dat het bijvoorbeeld helemaal geen gek idee is om de verguisde rooilijnplanologie weer nieuw leven in de blazen. De overheid zou dan veel meer vrij kunnen laten. Overigens stuiten we dan direct ook op een nieuw praktisch probleem, dat bij de

Is rol van de overheid in het ruimtelijke proces dus uitgespeeld? De meest gehoorde vrees wanneer de overheidsinvloed op de ruimtelijke ordening zou worden beperkt is dat Nederland dan snel volgebouwd zal raken met ‘dozen langs de snelweg’. Persoonlijk lijkt me dit inderdaad geen aangenaam toekomstperspectief en ik denk dus ook dat de overheid zich niet terug moet trekken! Wat ze wel moet doen is zich anders opstellen. Zoals gezegd moet de overheid partijen dwingen beter samen te werken. De overheid bepaalt dan niet wie er samen werken, maar alleen dat er samengewerkt moet worden op een beperkt stuk grond. Daarmee zou de overheid dus het gevecht van ieder zijn eigen stukje grond, dat ik eerder heb genoemd, radicaal doorbreken. De

De openbare ruimte in ons land is over het algemeen een verlaten chaos opdracht voor de overheid is niet om te bepalen wat mooi of lelijk is want het is onmogelijk op dit punt het standpunt van alle burgers te vertegenwoordigen. De overheid kan wel stellen dat er op een bepaalde plek aantal publieke voorzieningen van een bepaalde omvang gerealiseerd moet worden, en dat partijen in onderlinge samenwerking de daadwerkelijke invulling hiervan moeten bepalen. Het is in dat geval niet zo dat de overheid zich dus niet meer bekommert om de samenhang en de stedenbouwkundige of architectonische uitwerking, maar ze schrijft niet meer voor en neemt een meer voorwaardenscheppende en toetsende rol op zich.

PROJECTEN KORT | SCHOOLGEBOUW PITER JELLES

Schoolgebouw Piter Jelles in Leeuwarden door Jeanne Dekkers Architectuur

Kloek schoolgebouw Door | Olv Klijn Fotografie | Daria Scagliola

De opdracht een nieuw gebouw te ontwerpen voor twee scholen is door Jeanne Dekkers Architectuur aangegrepen om een opvallend krachtig object in het groen te maken.

Schoolgebouwen moeten tegenwoordig aan zeer veel eisen voldoen. Een belangrijke oorzaak hiervoor is gelegen in de steeds veranderende onderwijsvisies. Het standaard schoolgebouw met uniforme klaslokalen wordt niet meer gebouwd. Bijna elk modern onderwijsgebouw is hierdoor uniek te noemen, zeker de school in Leeuwarden die Jeanne Dekkers Architectuur onlangs ontworpen heeft. In opdracht van de openbare scholengemeenschap Piter Jelles maakte Jeanne Dekkers een ontwerp voor de scholen Junior en De Brêge. Vanaf het begin was het duidelijk dat de scholen één gebouw zouden moeten delen. Maar belangrijker nog dan het delen van ruimtes en functies was de gezamenlijke wens een kloek gebouw te maken, dat niet te massief zou zijn en waar iedereen trots op zou kunnen zijn. Het gebouw is ontworpen als een sculptuur in een parkachtige omgeving. De wens van de opdrachtgever de sculptuur reliëf te geven is door Jeanne Dekkers aangegrepen om de verdiepingen van de school te laten verspringen. Door de vloervelden toe te laten nemen verspringt per verdieping de gevel van het gebouw. Het resultaat is een horizontaal gelaagd volume dat op de bovenste verdieping zijn grootste

omvang heeft en richting het maaiveld stapsgewijs in omvang afneemt. De plattegrond van het schoolgebouw is stervormig met een eigen entree voor elk van beide scholen. In het centrum van de ster bevindt zich een vide waaromheen de belangrijkste routes zijn georganiseerd, waardoor die het ruimtelijk hart van het gebouw vormt. De lokalen liggen langs de gevels en hebben lange horizontale bandramen. Hoewel vaak getracht wordt scholen een vriendelijk en geruststellend uiterlijk te geven, wat meestal resulteert in een zekere truttigheid, overheersen in het ontwerp van Jeanne Dekkers dynamiek en vanzelfsprekendheid. De stervorm, de bandramen en de getrapte, bakstenen gevel maken samen een sculptuur die nooit stil lijkt te staan. Tegelijkertijd is er door een ingetogen materialisering geen frivool gebouw ontstaan. Bovendien is het opvallend dat het gebouw voor twee scholen is gemaakt, maar niet oogt als de optelsom van twee entiteiten. Met andere woorden, het geheel is in dit geval zeker meer dan de som der delen. Met recht is dit schoolgebouw dan ook te bestempelen als een kloeke verschijning. www.jeannedekkers.nl Q architectenweb.nl/p6989/ architectenweb magazine

PROJECTEN KORT | ATLASGEBOUW

8 1

entree Junior

entree De BrĂŞge

technieklokaal

lockerruimtes

kantine

kooklokaal

lokalen verzorging

bedrijfshal

kantoren ondersteunend personeel

2 6

5 6 3

10 theorielokalen

11 directie Junior en De BrĂŞge

12 remedial teaching 13 terras 14 muzieklokalen 15 Mediatheek 7

begane grond

architectenweb magazine

10 13

10 12

15 9

9 10

14 11

11 1e verdieping

nummer 10 - mei 2007

2e verdieping

Boekhandel in Maastricht door Merkx + Girod architecten architectenweb magazine

PROJECTEN KORT

1e verdieping

begane grond

Boeken zoeken in serene sferen Fotografie | Roos Aldershoff

Bijzonder succesvolle integratie van een goed gekozen commercieel programma in een waardevol cultureel monument. Aan de Dominicanerkerkstraat in Maastricht fungeert de Dominicanenkerk uit 1267 opnieuw als openbare ruimte. Nadat de kerk achtereenvolgens heeft gefunctioneerd als stal, archief, brandweeropslag, bokshal, tentoonstellingsruimte en carnavalstent doet de huidige functie weer terugdenken aan de periode dat de kerk deel uitmaakte van het klooster. Achter de wijd geopende deuren belandt de bezoeker op een soort overdekt plein, dat dienst doet als boekenwinkel, grand cafĂŠ, leeszaal en concerthal. Merkx + Girod architecten ontwierp de inpandige boekhandel Selexyz Dominicanen als een reusachtige boekenkast, waarvan de staalconstructie los van de bestaande structuur rond de kolommen verrijst. De kast, waarin nummer 10 - mei 2007

tienduizenden boeken zijn uitgestald, is a-symmetrisch in de ruimte gesitueerd, waardoor de zichtlijn van de entree tot het koor en de monumentale hoogte gehandhaafd blijven. De witte kalklagen die lange tijd de seccoâ&#x20AC;&#x2122;s aan het oog onttrokken hebben, zijn verwijderd. Deze schilderingen stammen uit de zeventiende eeuw. Het topstuk bevindt zich op de noordwand. Daar is een voorstelling met Thomas van Aquino gerestaureerd, die dateert uit 1337. De ontwerpers zijn erin geslaagd om een historisch monument terug te geven aan de stad en tegelijkertijd een hedendaagse boekwinkel te creeren, zonder hierbij afbreuk te doen aan de culturele betekenis van de voormalige kerk. (EF) www.merkx-girod.nl Q architectenweb.nl/p6988/ 29

Woongebouw De Salamander te Zaandam door LOOS ARCHITECTS / de architectengroep

Radicale sculptuur

met subtiele uitwerking Met het woongebouw De Salamander zijn de architecten erin geslaagd een complexe locatie op inventieve wijze te benutten en tot een sculpturale hoofdvorm van het bouwblok te komen. De vorm van de plattegrond en de opbouw in hoogte zijn een eigenzinnige interpretatie van de omgeving en vormen zowel een krachtige als radicale stedenbouwkundige invulling. Door | Jos Lafeber fotografie | Luuk Kramer

De sobere, gekromde buitengevels van donkere, klampgemetselde baksteen schermen de woningen af van de buitenwereld

e Salamander ligt in een bocht van de Heijermansstraat in Zaanstad. Deze straat is een van de belangrijkste noord-zuidverbindingen in de stad en wordt genoemd in de lijst van de meest vervuilde straten in Nederland. De omgeving wordt tevens gekenmerkt door een grote verscheidenheid aan woningtypes, van twee verdiepingen hoge rijtjeshuizen met pannenkap in het oosten, tot robuuste bakstenen portiekblokken van vijf lagen in het westen. Het verwerken van milieufactoren en het bepalen van een houding tot de omliggende woningen vormden de uitgangspunten van het ontwerpproces. Miguel Loos raakte betrokken bij het ontwerp van De Salamander in de periode dat hij werkte bij de architectengroep, na een architectuurstudie te hebben doorlopen in Berlijn en aan het Berlage Instituut. De basis van het ontwerp werd door Miguel Loos en Bjarne Mastenbroek gelegd. Na het vertrek van Mastenbroek uit de architecten-

Alleen aan de vlakke noorden zuidgevels zijn in de glazen puien de woningen afleesbaar

architectenweb magazine

In scherp contrast met de stoere buitenkant staat de uitwerking van het woningbouwprogramma. Met grote precisie is de bijzondere vorm van het bouwblok ingevuld met een grote variëteit aan woningen. Door gebruik te maken van de krommingen in de bouwmassa en de sterk verlopende hoogte, heeft bijna elk appartement een eigen identiteit gekregen.

situatie

groep werd Loos verantwoordelijk voor het project. In 2005 opende hij zijn eigen bureau: LOOS ARCHITECTS. Het programma van eisen, zoals opgesteld door woningcoöperatie Parteon, heeft gedurende het gehele proces een aantal aanpassingen ondergaan. De van oorsprong gevraagde kantoorruimte werd gewijzigd in woonruimte voor minder validen. Het gerealiseerde gebouw biedt ruimte aan 79 huurappartementen: 24 sociale huurappartementen, 41 vrije sector appartementen en 14 eenheden voor mindervalide jongeren. Revitalisering De bouw van De Salamander is deel van een grootschalige operatie om het leefmilieu in het stadsdeel Zaanstad Zuidoost te verbeteren. In de naast het stadscentrum gelegen Rosmolenwijk, waarin De Salamander gesitueerd is, wordt momenteel een kwaliteitsslag doorgevoerd. De Salamander moest als eerste nieuwbouwproject de toon zetten voor deze revitalisering. Voordat Miguel Loos en Bjarne Mastenbroek bij het project betrokken raakten, voorzag een studie van een ander bureau in een zes verdieping tellende galerijflat, parallel aan de Heijermansstraat. De nieuwe ontwerpinsteek van Loos en Mastenbroek oogt eenvoudig: alle woningen worden bijeengebracht in een gesloten bouwblok rond een binnentuin. De woningen langs de drukke Heijermansstraat worden georiënteerd op het collectieve groen. Aan de buitenzijde van het blok worden de woningen ontsloten met een besloten galerij, die een buffer vormt naar de verkeersader. De buitenwereld ziet deze overdekte galerijen als gekromde gevelschermen, uitgevoerd in donkere bakstenen. In de abstracte gevels zijn in een verspringend patroon gevelopeningen opgenomen. ’s Avonds springen door de openingen de felgroene gevelbekleding van de achterliggende woningen scherp naar voren. De eigenlijke woningen zijn slechts afleesbaar in de vlakke noorden zuidgevel. Achter een sobere gevel van grote glazen puien tussen betonnen penanten hangt een veelheid aan vitrage en gordijnen. Alleen daar toont het introverte blok het veelkleurige leven van zijn bewoners aan de buitenwereld.

nummer 10 - mei 2007

Oplopende daklijn Een van de ontwerpgedachten achter De Salamander is het laten oplopen van het bouwblok via een schuine daklijn. Het gebouw stijgt van twee verdiepingen aan de oostzijde tot vijf lagen aan de Heijermansstraat in het westen. Door de beperkte hoogte van twee verdiepingen sluit de bouwmassa aan bij de eengezinswoningen en blijft de daglichttoetreding in deze woningen gegarandeerd. Door de maximale hoogte wordt een beschermende muur naar de Heijermansstraat opgetrokken en krijgt het binnenterrein optimale beschutting tegen het verkeerslawaai. Op de hoeken van het blok bevinden zich de gemeenschapelijk entrees met lift en trappenhuis. Alle woningen, zowel op de begane grond als op de verdiepingen, worden met galerijen ontsloten. De galerijen zijn aan alle zijden van het blok met elkaar verbonden. Hierdoor kunnen de bewoners een avontuurlijke rondgang door hun Het felle groen van de wanden eigen blok maken. is een krachtig beeldmerk Aan de korte noorden zuidzijde biedt de galerij uitzicht over de binnentuin en aan de langere zijden ligt de galerij aan de buitenzijde. Door de talrijke rechthoekige gevelinsnijdingen ontstaat een wisselend uitzicht over de Zaanse binnenstad. Schijnbare toevalligheden, voortkomend uit het concept van het blok, worden inventief benut. Ter plaatse van de extra verdiepingshoogte worden bijzondere woningen gemaakt, soms met een insteekverdieping, en op de galerijen loopt het schuine dak soms zo hoog op dat een bovenliggende galerij in het zicht komt. Waar door de afronding van de

De krommingen en verschillende bouwhoogten van het ontwerp geven bijna elk appartement een eigen identiteit

PROJECT BELICHT | WOONGEBOUW DE SALAMANDER

dakpatio

mossedumdak

brede galerij

huurwoning

balkons

vide

trappenhuis/lift

bergingen

binnenhof

2 1

10 zorgwoningen 11 zorgvoozieningen/ ontmoetingsruimte 12 smalle galerij

3 1 4

7 e

4 verdieping

1 5 4 2

2e verdieping

6 10

10 9

4 12

begane grond

architectenweb magazine

De gevels aan de binnenkant zijn opgetrokken uit verduurzaamde, verticaal gemonteerde lariksdelen en strookramen met blank geanodiseerde aluminium kozijnen.

hoekverdraaiing in de plattegrond een overmaat aan ruimte overblijft, ontstaat op ontspannen wijze een zentuin.

alleen minder in het zicht, maar ook effectiever om de groene wanden aan te lichten.

Materialisering De materiaaltoepassing van De Salamander is sober maar weloverwogen. Het grote contrast bevindt zich tussen de robuuste buitengevel, die een gevoel van bescherming oproept, en de vriendelijke uitstraling van de gevel van de binnentuin. De buitengevel wordt bepaald door de antracietkleur en het strenge tegelverband van de klampgemetselde dikformaat bakstenen. Het spel van het licht over de gebogen wanden en de schaduwwerking van de frogs in de bakstenen, maken de dramatiek van deze wanden tastbaar. Wordt de buitengevel in hoofdzaak gekenmerkt door zwaarte en eenduidigheid, de gevels rond de binnentuin zijn verfijnder. De gevelopbouw bestaat uit horizontale banden van blank geanodiseerde aluminium raamkozijnen en borstweringen van verticaal gemonteerde lariksdelen. Deze zachthoutsoort is verduurzaamd en de delen zijn afgewerkt met een transparante laklaag met wit pigment. In de gevels van het omsloten binnenterrein is gepoogd het gevelbeeld zo rustig mogelijk te houden. De afwerking van de borstweringen wordt doorgezet in de balustrades en zelfs de aluminium waterslag onder de kozijnen is consequent doorgezet op de balustrade. Tussen het naturel van het bakstenen exterieur en het houten interieur bevindt zich de gevel langs de galerijen. Het felle groen wordt in de wanden met de woningentrees als krachtig beeldmerk ingezet. De merantikozijnen zijn dekkend in deze kleur geschilderd en de gevelbeplating bestaat uit vezelcementplaten die in de fabriek gespoten zijn. Om het effect van de groene platen achter de donkere gevelschermen te versterken, zijn de ‘standaard’-armaturen van de galerijverlichting niet standaard tegen de woningen bevestigd maar onder de galerijplaten gemonteerd. Niet

Vijfde gevel Omdat een groot aantal woningen, zowel buiten als binnen De Salamander, op het dak uitkijkt, is er aandacht besteed aan het dak als ‘vijfde gevel’. Om de beleefbaarheid te vergroten heeft dit dak een sedumafwerking gekregen. In het langzaam oploHet dak doet dienst pende groene vlak hebben de dakuitspaals ‘vijfde gevel’ ringen voor de patio’s, de looppaden en de opstanden voor de luchtbehandeling met grote zorgvuldigheid een plek gekregen. Aanvankelijk bestond er enig onbegrip bij de opdrachtgever voor Loos onconventionele oplossingen. Maar kort na de oplevering hebben de ronde vorm van het gebouw, met

nummer 10 - mei 2007

De galerijen bieden afwisselend zicht op de binnentuin en op de buitenzijde.

PROJECT BELICHT | WOONGEBOUW DE SALAMANDER

zijn lage staart, hoge rug en kop, tezamen met het spel van licht en donker op de gevel hebben de opdrachtgever ertoe geïnspireerd om het gebouw ‘De Salamander’ te noemen. Miguel Loos ervaart deze naam als compliment voor het gebouw. Al met al een knappe prestatie van de architecten, om met de beperkte woningbouwbudgetten en dwingende regelgeving tot een overtuigend resultaat te komen. En na een start onder de vleugels van de architectengroep, toont Loos met De Salamander aan dat hij het volumineuze kneden van woningtypes in de Nederlandse polder tot in het detail is gaan beheersen.

10 9

afschotisolatie

dakbedekking

mos-sedum

ballastlaag

aluminium afdekker

prefab betonnen gevelelement

betonnen breedplaatvloer

houten schuifpui

afwerklaag

10. thermisch verzinkt hekwerk 11. prefeb betonnen balkonplaat 12. thermisch verzinkte hemelwaterafvoer 13. betontegels 14. geisoleerde kanaalplaatvloer

architectenweb magazine

Het geleidelijk oplopende sedumdak, waarop een aantal woningen door het hoogteverschil uitkijkt, is met zorg afgewerkt.

Gerelateerd op architectenweb.nl bouwproduct

SafeWood

projectportfolio

bouwproduct

Cetris速

projectportfolio

Cetris速 cementgebonden houtvezelplaten bestaan alleen uit hout en cement. In de homogene plaat zijn eigenschappen als brandwerendheid, geluiddemping, weer- en vorstbestendigheid samengeperst. De plaat kan fabrieksmatig of door de gebruiker zelf worden afgewerkt. International Building Supplies, IBS Q architectenweb.nl/bp8143/

portret van...

nummer 10 - mei 2007

Miguel Loos

Blok 64 Blok 64 omvat 45 gezinswoningen met een collectief binnenhof en een parkeergarage. De meergezinswoningen zijn als stedenbouwkundig element op de uithoek van het eiland geplaatst, de eengezinswoningen lopen in een slingerbeweging om het intieme binnenterrein heen. Loos Architects Q architectenweb.nl/p6979/

Het brandvertragende hout SafeWood is ge誰mpregneerd met neutraliserende stoffen. Bij verhitting door vuur worden de zich dan ontwikkelende brandbare houtgassen onmiddellijk gebonden. De koollaag die zo op het hout ontstaat, gaat verdere verhitting tegen. Foreco innovatief in hout Q architectenweb.nl/bp5054/

Zilverveste Het uitgangspunt voor woongebouw Zilverveste is een eenvoudig en effici谷nt basisblok, dat dusdanig in zijn stedenbouwkundige context is geplaatst dat een helder volume ontstaat met een krachtige identiteit. Het gebouw biedt verrassende perspectieven naar de Waterplas. Loos Architects / HUB Q architectenweb.nl/p6980/

virtuele tour

De Salamander

Miguel Loos houdt meer van kleurencombinaties dan van afzonderlijke kleuren. Ook qua architectuuropgaven houdt hij van diversiteit. Loos vindt bouwen aan de toekomst het allerbelangrijkste en hij zou aan jonge architecten willen adviseren: blijf jong! Loos Architects

Ook een kijkje nemen bij woongebouw de Salamander? Bekijk dan snel de virtuele tour op architectenweb.nl!

Q architectenweb.nl/n2489/

Q architectenweb.nl/n9307/

PROJECTEN KORT | XXX

Kantoorinterieur in Leiden door LÖHMANN’S Architecture Urban + Industrial Design 38 architectenweb magazine

PROJECTEN KORT

(On)zichtbare blikvanger Fotografie | Jannes Linders

Met veel aandacht voor materiaal, kleur en afwerking heeft LÖHMANN’S Architecture · Urban + Industrial Design een aangenaam, internationaal ogend kantoorinterieur gerealiseerd.

nummer 10 - mei 2007

De belangrijkste reden om in het digitale tijdperk nog een kantoor te ontwerpen blijft de ontmoeting. Op kantoor ontmoet men elkaar immers in vergaderingen, op de gang of in de restauratie en juist deze ontmoetingen blijken een meerwaarde te genereren, waardoor het de voorkeur verdient boven het eenzame telewerken. Een zorgvuldig ontworpen kantoorruimte is dan ook van groot belang. Tegen deze achtergrond is het begrijpelijk dat het internationaal opererende offshore bedrijf Heerema Marine Contractors via een besloten prijsvraag LÖHMANN’S Architecture · Urban + Industrial Design de opdracht gaf het interieur van hun nieuwe kantoor te ontwerpen. Met grote precisie is door LÖHMANN’S nagenoeg alles in het interieur specifiek voor de opdrachtgever ontworpen. Kosten nog moeite zijn gespaard om de juiste materialen, bewerkingen en

kleursamenstelling te garanderen. Zo is onder andere de kleur van de betonvloer door de architect zelf samengesteld in een Duits laboratorium. Het hoogtepunt in het ontwerp is een volledig glazen trap in de entreehal. De realisatie van deze geavanceerde constructie bleek een huzarenstukje, dat is geklaard in samenwerking met de TU Delft. De ongekende controle van de ontwerper over alle details heeft geleid tot een uitzonderlijk hoog afwerkingniveau. Het resultaat van het bijzonder zorgvuldige en streng gecomponeerde ontwerp is paradoxaal genoeg niet een uitgesproken persoonlijk interieur op maat. Deze verwarring ontstaat doordat deze specifieke architectuur van pure en speciaal gemodificeerde materialen, zo’n typische internationale uitstraling genereert. (OK) www.löehmann.nl Q architectenweb.nl/p6987/

Woningen Kloostertuin in Apeldoorn door Wiel Arets Architects

PROJECTEN KORT

Blokwonen Fotografie | Luuk Kramer

Le Clercq Planontwikkeling leverde onlangs vijftig woningen op in een vrije configuratie op. De uitgangspunten van het winnende prijsvraagontwerp van Wiel Arets Architects appelleerden aan een kloostertuin. In het gerealiseerde ontwerp is deze referentie verlaten, zonder dat de architectuur daaronder geleden heeft. In 2000 won Wiel Arets Architects een prijsvraag voor woningbouw in de buurt van Apeldoorn. In dat plan was de stedenbouwkundige opzet gebaseerd op de ruimtelijke principes van het klooster. Vijftig woningen omzoomden een gemeenschappelijke binnentuin. Het duurde zes jaar om het winnende plan in een volstrekt andere hoedanigheid te realiseren.. Bij oplevering in 2006 herkennen 32 twee-onder-een-kap, 10 vrijstaande en 10 rijtjeshuizen die allemaal op een unieke wijze op extreem diepe kavels zijn gepositioneerd. De principiële uitsluiting van auto’s in het gebied is wel gehandhaafd, zodat het

nummer 10 - mei 2007

groen kenmerkend blijft voor de omgeving. Hoewel het stedenbouwkundig plan omwille van de marktvraag naar diversiteit ingrijpend is gewijzigd, is de architectuur hier zeker geen slachtoffer van geworden. Geïnspireerd op vertrouwde typologieën verschijnen de bouwvolumes in de basis als een simpele geometrische vorm, die lichte mutaties vertoont. Met de transformatie van de traditionele kapdaken is minder voorzichtig omgesprongen. Expressief scheefgezakte, stenige mutsen tooien de als woonhuizen herkenbare dozen. De huizen

ontlenen hun prachtige sculpturale abstractie niet enkel aan de vormgeving. De gebouwen zijn vrijwel volledig uitgevoerd in een zwarte kleurstelling van lei- en baksteen. In de origineel uitgewerkte woningplattegronden zijn verdraaiingen opgenomen, die voortkomen uit de oorspronkelijke stedenbouwkundige context. Door de plaatsing van de gevelopeningen te baseren op een gridsysteem, wordt tegemoet gekomen aan de individuele wensen van de eindgebruiker. (EF) www.wielarets.nl Q architectenweb.nl/p7054/

PROJECT BELICHT | BUITENPLAATS DRAKENBURG

De vele gezichten Buitenplaats Drakenburg is een plek waar schijnbare tegenstellingen onverwacht goed samengaan. Eindeloze zichtlijnen snijden zich door gesloten gevels en geprepatineerd zink gaat een frisse wisselwerking aan met cederhout en porfierkasseien. Open en gesloten, eigentijds en klassiek: Drakenburg kent een tijdloze moderniteit die voor de eeuwigheid bestemd lijkt te zijn. door | Marjoleine van Schaik fotografie | Dirk Verwoerd

architectenweb magazine

Buitenplaats Drakenburg in Baarn door Nieuw Nederland Architecten

van Drakenburg e royale zadeldaken van het woonhuis en het stallencomplex zouden, komend vanaf de A1 richting Amersfoort, misschien niet eens zo in het oog springen als ze met riet of met dakpannen bedekt waren. Maar de enorme oppervlakken van geprepatineerd titaanzink maken van buitenplaats Drakenburg, gelegen aan de bosrand bij Baarn, direct een opvallende verschijning. Het is natuurlijk ook een opvallende opdracht om een moderne buitenplaats te ontwerpen waar een opmerkelijk gebouw bij past. Maar het bijzondere aan het ontwerp van Nieuw Nederland Architecten zit niet in de uitgekiende materiaalkeuze, zelfs niet in de verfijnde detaillering. Het is de tijdloze uitstraling die Drakenburg zo bijzonder maakt.

nummer 10 - mei 2007

Toegangspoort De daken en de forse schoorstenen ogen massief en geven het complex aan de noorden oostzijde een gesloten uiterlijk, wat nog versterkt wordt door de hoge courmuur en de cederhouten gevelpuien, die de gebouwen aan deze kant geheel lijken af te schermen. Een ventweggetje langs de Zandheuvelweg leidt naar de oostkant van het terrein, waar de entree wordt gemarkeerd door een stenen zuil waarin met trotse halen de naam Drakenburg is uitgebeiteld. Hier blijkt het complex lang niet zo gesloten als de zware zinken daken en de hoge courmuur van afstand deden vermoeden. Het bijgebouw staat weliswaar haaks op de toegang tot het terrein en beneemt het zicht op het erf, maar in het verlengde van de entree snijdt een brede zichtlijn rigoureus

PROJECT BELICHT | BUITENPLAATS DRAKENBURG

het glazen dakdeel van het bijgebouw fungeert als toegangspoort tot het erf. De zichtlijn verdwijnt in de bosrand in de verte

door de houten en zinken gebouwdelen, dwars over het erf en door het hek van de westelijke courmuur, om ergens in de bosrand aan de horizon te verdwijnen. Het bijgebouw is door de zichtlijn in twee helften gesplitst, maar de indruk van een enkel gebouw blijft gehandhaafd dankzij de glazen voortzetting van het dak tussen de twee gebouwen. De glazen verbinding met het aantrekkelijke doorkijkje naar het erf nodigt uit om eronderdoor te lopen, alsof ze een toegangspoort is tot het terrein.

S P UT P IN G TS TO P ON

PU T

AG D MAT MRE K

PU T

A PU T AG D MAT MRE K

ME RK

(

B %

! MRE K AG D MAT

MRE K AG D MAT

MER K

ME RK

& AG D MAT

ME RK

ME KR

ME RK

! K MRE AG D MAT

ME RK

2 PN AO TRE RED E

ME RK *

MER K AG D MAT

MER K MAT AG D

E P TRE D O T ED AN R E

ME RK

VO ER E VE TINLA TIE O VO ER VE TINLA TIE EO

ME KR

VO ER VE TINLA TIE EO

VO ER E VE TINLA TIE O VO ER VE TINLA TIE EO ME KR

ME RK

De twee hoofdzichtlijnen strekken zich uit tot ver buiten de grenzen van het terrein

In het bijgebouw zijn paardenstallen gevestigd, een hooischuur en een gastenverblijf; ook is er ruimte om autoâ&#x20AC;&#x2122;s te parkeren. Erachter ligt het met porfierkasseien bestrate erf en het woonhuis, dat dwars op het bijgebouw is geplaatst. Het contrast tussen open en dicht is hier opnieuw voelbaar: aan de noordkant wordt het erf besloten door een hoge bakstenen muur, aan de zuidkant is er vrij uitzicht op de achtergelegen weilanden en bossen. Behalve open en dicht, is ook het contrast tussen modern en traditioneel op het erf duidelijk aanwezig. De opzet van de buitenplaats is klassiek: de haakse positie van het woonhuis ten opzichte van het bijgebouw is een vertrouwd kenmerk van de dwarshuisboerderij, het type waartoe het vervallen boerderijtje behoorde dat op de plek stond waar nu het woonhuis is gebouwd. De zadeldaken, hoewel enigszins uitvergroot, zijn eveneens vertrouwd van vorm en de bestrating doet zelfs authentiek aan, ondanks de splinternieuwe bebouwing. Het zijn deze speelse combinaties van vorm en materiaal die het complex een bepaalde tijdloosheid verlenen: het lijkt hier al jaren te staan, zonder dat het gedateerd aandoet. In het exterieur van het woonhuis wordt het contrast tussen open en dicht verder aangescherpt. Aan de linkerkant bestaat de gevel vrijwel geheel uit in stalen profielen gevat glas, maar de rechterkant is een gesloten front van hout en zink, slechts doorbroken door de drie meter hoge stalen toe-

architectenweb magazine

De noordkant van het woonhuis is besloten, de zuidkant juist transparant. Het zware zinken dak lijkt te zweven boven het glas

gangsdeuren. Boven de imposante entree wordt het zinken dak, net als in het bijgebouw, onderbroken door een glazen dakdeel. En net als in het bijgebouw markeert de glazen verbinding een zichtlijn die zich vastberaden dwars door het huis, over het erf en door de muur heen een weg baant naar de omringende weilanden. Alleen de ondoordringbare stalen deuren staan een onbelemmerd uitzicht in de weg. Lichtcorridor De zichtlijnen zijn voor een groot deel bepalend voor de opzet van het complex, maar blijven ook in het woonhuis zelf voelbaar. Het licht dat door de glazen dakdelen naar

Het cederhout is zacht, maar duurzaam en vergrijst met het verstrijken van de tijd

nummer 10 - mei 2007

binnen valt, bereikt niet alleen de verdieping onder de kap, maar door twee vides ook de ondergelegen vertrekken op de begane grond. Aan de noordzijde valt het licht in de entreehal, die via een dubbele trap toegang biedt tot de verdieping. De hal staat in directe verbinding met de tussenkamer aan de zuidkant, die in het verlengde van de entree recht onder de glazen dakdelen ligt. De kamer wordt gevormd door twee vaste vitrinekasten, die de woonkamer van de eetkamer scheiden en toegang bieden tot het terras aan de zuidkant. Het licht van de vide sijpelt vanuit de tussenkamer door tot in de kamers aan weerszijden, in aanvulling op de royale hoeveelheid daglicht dat door de 22 meter brede glazen pui naar binnen stroomt. Hoewel de lichtcorridor het huis op een vrij ondubbelzinnige wijze in tweeĂŤn deelt, is er een veel opvallender tweedeling merkbaar. De scheidslijn wordt gevormd door de binDe noordwand is een gesloten nenmuur die van oost naar front van hout en zink west loopt en zorgt voor een ruimtelijke, maar vooral functionele scheiding tussen de gesloten noordkant en de transparante zuidkant van het woonhuis. Het bestaan van de tussenmuur vloeit in ruimtelijke zin voort uit de bijzondere locatie waar Drakenburg is gerealiseerd. Het terrein, waarin nog steeds de sporen van veer-

PROJECT BELICHT | BUITENPLAATS DRAKENBURG

Het daglicht valt door het glas op de verdieping en bereikt via de vide ook de begane grond

hal

woonkamer

eetkamer

woonkeuken

bijkeuken

badkamer

slaapkamer

overloop

studeerkamer

6 6 2

10 galerie

11 linnenkamer 12 terras 5 3

Begane grond hoofdgebouw

1e verdieping hoofdgebouw

architectenweb magazine

De zinken kap rust verrassend licht op het glas tiende-eeuwse bewoning en een kasteel zichtbaar zijn, bleek nog een eeuwenoude muur te bevatten, die onopgemerkt bewaard was gebleven in de vervallen dwarshuisboerderij die moest wijken voor het nieuwe woonhuis. De historische muur kon in het ontwerp opgenomen worden dankzij de hoofdconstructie van het gebouw. Die bestaat uit stalen kolommen en spanten en is als een kap over de historische muur heen gezet, zodat daar geen gewicht op rust. De verdiepingsvloer is aan de stalen draagconstructie opgehangen en de zinken kap ligt er verrassend licht bovenop: de enorme overstekken van het dak worden gesteund door stalen drukstangen, die de indruk versterken dat de zware zadeldaken door de vrije toepassing van glas en de relatief ranke staalconstructie boven het woongebouw lijken te zweven. Noordkant Aan de noordkant liggen de privĂŠvertrekken, zoals de badkamer en de slaapkamer ten westen van de hal en de bijkeuken en keuken aan de oostzijde. De hal zelf lijkt een speelse variant op een klassieke entree, waarbij de statige, symmetrische trappen met rode lopers zijn vervangen door twee rechte trappen met stoere houten bloktreden waarin aan weerszijden een kleine uitsparing is gemaakt, zodat het De verdieping ligt direct onder de kap, maar door de glaswanden voelt de ruimte open aan

carport

werkplaats

schuur

wijnopslag

zadelkamer

stallen

wasruimte / solarium

gastenverblijf

badkamer

2 8 1

4 9 3

10 hooizolder 6

Begane grond bijgebouw

nummer 10 - mei 2007

1e verdieping bijgebouw

PROJECT BELICHT | BUITENPLAATS DRAKENBURG

Drukstangen ondersteunen de enorme overstekken van het dak

geprepatineerd zink

geprefabriceerde houten dakdoos

semi-structurele beglazing

betonnen breedplaatvloer

houten vloer

aluminium zetwerk, in kleur gemoffeld

stalen drukstang thermisch verzinkt in kleur gepoedercoat

8. 9.

aluminium kozijn, in kleur gemoffeld staalconstructie, brandwerend geschilderd

10. natuursteen vloer, gezandstraald graniet 11. betonvloer, in het werk gestort

12. bestaande vloer oude boerderij

7 8

architectenweb magazine

Langs de glazen pui staan de vertrekken in open verbinding met elkaar

Van de zwarte trap lijkt een houten loper te rollen. Hout, staal, zwart en wit komen in het gehele interieur terug

resultaat toch doet denken aan een loper. In de naastgelegen vertrekken blijkt dat de cederhouten gevelpuien niet zo onverbiddelijk zijn als ze aanvankelijk leken: de houten delen zijn geplaatst in stalen kaders, die opzij geschoven kunnen worden, waardoor de achtergelegen vensters te voorschijn komen en daglicht een weg naar binnen vindt. De vertrekken aan deze kant van het huis zijn kleiner, intiemer en donkerder dan in het zuidelijke deel. Zo zijn de muren in de badkamer bekleed met donkergrijs gezandstraald natuursteen, dat in de rest van het huis op de vloer is toegepast. Hoewel minder nadrukkelijk doorgevoerd, is ook op de verdieping onderscheid merkbaar tussen de intiemere, noordelijk gelegen kamers en de ruim opgezette studeervertrekken en galerie, die via de vide in contact staan met de benedenverdieping. Ten zuiden van de scheidsmuur liggen de vertrekken waar gasten worden verwelkomd, het ‘publieke deel’ voor zover dat van toepassing kan zijn op een woonhuis. De eetkamer, tussenkamer en woonkamer zijn ruim, helder en licht; de vaste inrichting is hier overheersend wit en doordat de natuurstenen vloer onder de glazen pui naadloos overgaat in het terras buiten, lijken de kamers geen werkelijke begrenzing te hebben. Ze vloeien samen met de ruimte buiten het huis. Dat open gevoel wordt versterkt door de zichtlijnen die overal in het woonhuis zijn opgenomen: waar je ook staat,

altijd is er een doorkijkje of een onverwacht uitzicht, terwijl de architectuur toch de beschutting biedt die je van een woonhuis mag verwachten. In het gehele interieur overheersen de materialen natuursteen, hout en staal, die gecombineerd worden met witte muren en vaste inrichting in wit of zwart. Het interieurontwerp is van Herman Zeekaf, die eenzelfde doorvoering van details en gestileerde eenvoud weet te bereiken als in de architectuur zelf is aangewend. De houten ‘loper’ op de trap, de druppelvormige stalen verbindingen in de vaste boekenkast, de verfijnde balustrades rond de vides: de detaillering is perfect uitgevoerd. Er bestaat een onmiskenbare samenhang tussen de omgeving, het huis en de inrichting – als een totaalontwerp. Nieuw Nederland Architecten heeft in antwoord op de bijzondere opdracht voor het ontwerpen van buitenplaats Drakenburg een gebouw neergezet, dat gebouwd lijkt voor de eeuwigheid. De gekozen houtsoorten, het gepolijste roestvaste staal, de natuurstenen vloeren: het zijn duurzame materialen die voorlopig nog wel even meegaan. De staalconstructie biedt bovendien de mogelijkheid om de functie van het gebouw aan te passen aan andere wensen, van andere gebruikers in een andere tijd. Maar voor nu is het de architecten gelukt om de opdrachtgevers een huis te bieden dat precies aan hun wensen voldoet en dat ongetwijfeld ver boven hun verwachtingen is uitgestegen.

nummer 10 - mei 2007

De zuidkant van het woonhuis versmelt dankzij de glazen pui met het landschap. De verhoging waarop het huis ligt, dient om de archeologische resten in de grond te beschermen.

Gerelateerd op architectenweb.nl bouwproduct

bouwproduct

NedZink NOVA

portret van...

Derk-jan Wentink en Jochem van der Spek hopen in de toekomst ambitieuze projecten te realiseren. Hun definitie van succes is dat ene telefoontje van de burgemeester van New York voor een ontwerp van het nieuwe World Trade Center. Nieuw Nederland Architecten

Q architectenweb.nl/bp7248/

Q architectenweb.nl/n9257/

Omega

projectportfolio

Q architectenweb.nl/bp8124/

Janisol Omdat de stalen kozijnen van Janisol ramen worden gelast, zijn grote raamoppervlakken mogelijk. De profielen zijn eenvoudig te buigen. De ramen zijn verkrijgbaar in standaarduitvoeringen, maar kunnen ook worden toegepast als kiepschuifdeuren. ODS b.v.

Q architectenweb.nl/bp8123/

Kleine Rieteiland IJburg Om de bewoners optimaal uitzicht over het water en een maximum aan zonlicht te bieden, zijn de woonfuncties en het terras op de verdieping gesitueerd. Op de begane grond bevinden zich 4 slaapkamers met bijbehorend sanitair, een studeerkamer en de garage. Nieuw Nederland Architecten Q architectenweb.nl/p6967/

Omega is een serrezonwering die verblindend licht neutraliseert en zonnewarmte tot 85 procent kan reduceren. Het systeem is geschikt voor zowel vlakke glasoverkappingen als hellende raampartijen. Het doek behoudt altijd de gewenste spanning. Mado zonwering

bouwproduct

Nieuw Nederland Arch.

NedZink NOVA is een geprepatineerde titaanzink die direct een natuurlijk grijze patinatint heeft. Het gelijkmatige middelgrijze oppervlak ontstaat na een volledig computergestuurd walsproces en de daaropvolgende chemische oppervlaktebehandeling. Nedzink b.v.

projectportfolio

Verslavingskliniek Almere De verslavingskliniek in Almere bestaat uit vier bouwlagen en een dakopbouw. In het gebogen bouwdeel zijn alle patiĂŤntenkamers en de kantoorfuncties ondergebracht. In het getrapte bouwdeel aan de achterzijde bevinden zich de woonen recreatiefuncties. Nieuw Nederland Architecten Q architectenweb.nl/p6968/

architectenweb magazine

08" #FOFMVY #7 + 31 (0)20 682 53 05 info@owa.nl www.owa.nl

Graktit.ws.v.

jaarboe

50 , 9 3 Â¤

Architectuur in Nederland jaarboek 2005-2006

De succesvolle publicatie Architectuur in Nederland wordt vanaf dit jaar door een nieuwe redactie samengesteld. Daan Bakker, Allard Jolles, Michelle Provoost en Cor Wagenaar maken een selectie van de meest opmerkelijke architectuur die het afgelopen jaar op Nederiands grondgebied is gerealiseerd. Uit honderden inzendingen werden er ruim negentig geselecteerd voor een bezoek. Zeven dagen en 2500 autokilometers verder bleven zoâ&#x20AC;&#x2122;n dertig projecten over. Deze representeren een doorsnee van wat 2005 heeft opgeleverd.

Word nu Architectenweb Magazine abonnee en ontvang het jaarboek “Architectuur in Nederland” t.w.v. ¤39,50 cadeau!

Gratis jaarboek t.w.v. ¤39,50 bij een jaarabonnement op Architectenweb Magazine. Q Ik neem een jaarabonnement (8 nummers) voor ¤69,- en ontvang als welkomstgeschenk het boek: Architectuur in Nederland ter waarde van ¤39,50

Q Ik neem een jaarabonnement voor ¤69,- met een éénmalige korting van ¤20,-. Ik betaal het eerste jaar ¤49,-. Naam: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . m/v Bedrijfsnaam: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Adres: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Postcode/Plaats:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Telefoon: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E-mail: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Handtekening:

architectenweb

Stuur deze antwoordcoupon in een envelop naar:

Architectenweb Media BV, antwoordnummer 526, 1400 VB BUSSUM. Een postzegel is niet nodig. Het abonnement geldt tot wederopzegging en wordt door middel van een acceptgiro in rekening gebracht. U ontvangt het welkomstgeschenk nadat het abonnementsgeld door u is voldaan.

Online aanmelden:www.architectenweb.nl/awm/

Architectenweb Magazine

Woningbouw Zeeheldenbuurt/Uitvindersbuurt Tilburg door De Zwarte Hond architecten

nummer 10 - mei 2007

PROJECTEN KORT | WONINGBOUW ZEEHELDENBUURT

begane grond Hoogbouw Blok B

1e verdieping Hoogbouw Blok B

architectenweb magazine

Oud en nieuw Fotografie | Stijn Brakkee / Daria Scagliola

Diversiteit is het centrale thema in veel stedenbouwkundige ontwerpen. De Zwarte Hond forceert eigenhandig een veelheid aan straatprofielen en woningtypen om aan de gewenste variĂŤteit tegemoet te komen.

nummer 10 - mei 2007

Voor de herstructurering van de Uitvinders- en Zeeheldenbuurt in Tilburg heeft De Zwarte Hond een ontwerp gemaakt, waarbij ernaar gestreefd is meer openbare ruimte en meer groen toe te voegen. Door oude en nieuwe groenplekken te verbinden met brede groene straatprofielen is er een groen raamwerk ontstaan. Met de aanpassingen in de ruimtelijke structuur zijn op verschillende plaatsen in het plangebied de zichtrelaties verbeterd. Variaties in straatprofielen zorgen voor meer onderscheid in de wijken. Naast het stedenbouwkundig ingrijpen was De Zwarte Hond verantwoordelijk voor de nieuwbouw van woningen. Om ook op die schaal in te zetten op diversiteit ontwikkelde het bureau een veelheid aan woningtypen. Op verschil-

lende plaatsen is inmiddels nieuwbouw gerealiseerd. Bijzonder aan de nieuwbouw is de gedachte om aan opvallende architectonische elementen uit de bestaande bebouwing opnieuw betekenis te geven. Belangrijke toegangen en raampartijen zijn van brede betonnen lijsten voorzien en bijzondere metselverbanden zijn opnieuw toegepast. Het veelvuldig voorkomen van glas-in-lood keert in de nieuwbouw terug als kunsttoepassing van gekleurd glas rondom de centrale entrees van de appartementsgebouwen. Buitengewoon is echter de terugkeer van de Brabantse bijkeuken in de woningplattegronden. (EF)

www.dezwartehond.nl Q architectenweb.nl/p5228/

PROJECTEN KORT | XXX

58 architectenweb magazine

PROJECTEN KORT Kantoorgebouw Maximus in Utrecht door architectenbureau Hoogeveen B.V.

Paviljoenkantoor Fotografie | Rob Hoekstra, Jeroen van Oostveen

Kantoorgebouwen hebben vaak de neiging anoniem te zijn, met vooral veel glas en een indrukwekkende entree. Het kantoorontwerp van architectenbureau Hoogeveen bewijst dat het anders kan. In opdracht van Kroon Vastgoed BV heeft Architectenbureau Hoogeveen in Utrecht een kantoorgebouw ontworpen. Het bureau heeft de opdracht aangegrepen om een doeltreffend gebouw te maken dat met eenvoudige middelen een aantal standaardproblemen van het kantoorgebouw ondervangt. Ten eerste is het rommeligste element, de parkeerplaats, slim in het ontwerp verborgen. Verdeeld over twee rechthoekige locaties, voorzien van houten vlonderdaken en muren van aarden wallen en schanskorven zijn op het maaiveld twee garages gerealiseerd. Op deze garages zijn kantoorblokjes geplaatst, één rechthoekig en één vierkant. Beide kantoren zijn met een balkvormig volume aan elkaar verbonden. De wens van de opdrachtgever om te werken met een prefab betonconstructie is niet als een beperking opgevat. Door te kiezen voor een houten gevelbekleding heeft bureau Hoogeveen de

nummer 10 - mei 2007

betonnen draagstructuur weten te verhullen. Hoge smalle ramen van vloer tot plafond zorgen voor natuurlijk licht in het interieur. Om de gevels van beide volumes meer diepte te geven en bovendien hinderlijk direct zonlicht te filteren, zijn er per verdieping omlopen gerealiseerd met roostervloeren. In een onregelmatig patroon zijn tussen de omlopen matglazen platen bevestigd die een zekere gelaagdheid introduceren. Hoewel het hier om generieke kantoorgebouwen gaat, kiest bureau Hoogeveen niet voor de nietszeggende ontwerpen die voor deze typologie gebruikelijk zijn. Met eenvoudige middelen worden gebouwen gemaakt die aangenaam anders zijn. De argeloze beschouwer zou deze kantoorgebouwen dus ook gemakkelijk kunnen verwarren met een Zwitsers woonblok of zelfs met houten paviljoens uit een mooi park. (EF) www.archhoog.nl Q architectenweb.nl/p6991/

PROJECTEN KORT | XXX Kantoorinterieur Arval in Houten door Spring architecten

60 architectenweb magazine

PROJECTEN KORT

Begane grond

1e verdieping

Lease kantoor Fotografie | Raoul Suermondt

Spring Architecten ontwikkelde voor de tweede keer in tien jaar een kantoorinterieur voor Arval Autolease. In het ontwerp is teruggegrepen op het eilandenconcept dat ook in het vorige interieur werd toegepast. In 1999 ontwierp Spring Architecten een kantoorinterieur voor Arval Autolease. Destijds ontwikkelde Spring een werkplekkenconcept, waarbij een accountteam, bestaande uit twaalf werkplekken, als ĂŠĂŠn eiland in de ruimte is gesitueerd. Acht jaar later maakten zij opnieuw een interieur voor Arval in Houten. Hiervoor werd het eilandenconcept weer nieuw leven ingeblazen en als basis gebruikt voor de vormgeving van het interieur. In de vide van de entreehal springt de skybox in het oog, die als een autonoom element de ruimte typeert. In de skybox bevinden zich twee spreekkamers. In totaal biedt het kantoor ruimte

nummer 10 - mei 2007

aan 180 werknemers. De kantoorvloer wordt grotendeels in beslag genomen door kleine spreekkamers en directiekantoren, die als een op zichzelf staand weefsel de scheiding vormen tussen de verschillende accounteilanden. Vrolijke groen en roodtinten van meubels en andere objecten zorgen tenslotte voor enkele aandachtspunten in het interieur. Een dergelijke gefragmenteerde aanpak zou ten kosten kunnen gaan van de ruimtelijke samenhang, maar het kantoorontwerp biedt goede deeloplossingen voor de afzonderlijke werkplekken, spreekkamers en ontvangstruimtes. www.springarchitecten.nl Q architectenweb.nl/p6994/

Hoofdkantoor MTV Networks te Amsterdam door Max van Aerschot architecten

Pragmatische oplossin De architectuur van de gerenoveerde scheepstimmerwerf op het NDSM-terrein in Amsterdam-Noord poogt niet het jong-snel-en-hippe imago van gebruiker MTV bij te benen. Architect Max van Aerschot en interieurontwerpers QuA hebben niet zozeer een nieuw beeld, als wel een nieuw ruimtelijk kader willen ontwerpen waarin het bedrijf zichzelf kan blijven vernieuwen. Door | Kirsten Hannema fotografie | Luuk Kramer

gen met special effects

PROJECT BELICHT | HET SIERAAD

De noordelijke kopgevel is evenals de westelijke langsgevel in oorspronkelijke staat hersteld. 64

architectenweb magazine

et terrein van de Nederlandsche Dok- en Scheepsbouwmaatschappij, kortweg NSDMterrein, zou niet misstaan als decor in een muziekclip. Als je vanaf het centraal station aan komt varen met het NDSM-veer, presenteert het havengebied aan de westelijke zijde van de noordelijke IJ-oever zich als een bizarre verzameling van zand en kranen, gestapelde studentencontainers, de voormalige werkplaatsen uit de tijd dat het terrein nog een scheepswerf was, en een onderzeeër. Een dynamische omgeving, een plek voor pioniers; twee eigenschappen die ook op MTV van toepassing zijn.

Hooykaas ontworpen kantoorgebouw dat in aanbouw is op het kraanspoor even verderop. Voordat Max van Aerschot de opdracht kreeg voor de renovatie van de timmerwerkplaats (gebouwd op het NSMterrein, in 1930 afgebroken en in 1935 herbouwd op het NDSM-terrein) was hij al enkele jaren betrokken bij de stedenbouwkundige plannen voor het NDSM-terrein, die hij maakte in opdracht van het consortium MediaWharf. Toen MTV zich geïnteresseerd toonde als potentiële huurder, raakte het project in een stroomversnelling; de periode tussen de eerste conceptmaquette en de opening afgelopen maand besloeg precies twee jaar.

De echte pioniers zijn de kunstenaars, architecten, skaters en theatermakers die verenigd zijn in Stichting Kinetisch Noord. Zij dienden eind 1999 een plan in bij de gemeente Amsterdam om de reeds twintig jaar werkloze scheepswerf opnieuw te ontwikkelen tot ‘de grootste broedplaats van Nederland’ en vestigden zich in de NDSM-loods. Een ander gebouw dat een nieuwe impuls kreeg, is de gerenoveerde IJ-kantine met daarboven reclamebureau Lemz en architectenbureau Heren 5.

Max van Aerschot noemt het tekenend voor de snelle wereld van MTV: zien, hebben, kopen. Een wereld die moeilijk te rijmen valt met een sector die zo traag is als de bouw en überhaupt met vastgoed. In het plan dat de architect en de interieurarchitecten QuA maakten is dan ook niet gezocht naar een metafoor of een vormentaal die jongerencultuur, muziek of televisie verbeeldt, maar naar ruimten die de organisatie van MTV representeren.

Deze projecten markeerden het begin van MediaWharf, de herontwikkeling van het 84.000 m2 omvattende gebied tot wat hét nieuwe mediacentrum van Amsterdam moet worden. Echter, om dit centrum op Noord echt bij de stad te betrekken zijn niet alleen creatievelingen, maar ook kritische massa en kapitaal nodig. Die waren verzekerd met de komst van het hoofdkantoor van MTV Networks Benelux, voorheen gevestigd in de Bussumse Studio Concordia. Ook het behoud van de NDSM-veerdienst is dankzij MTV door de gemeente gegarandeerd. Bovendien zal de stap die MTV nu gezet heeft, wellicht andere partijen over de streep trekken om zich ook op het NDSM-terrein te vestigen. Zo besloot IdTV vorig jaar te verhuizen naar het door Trude

Het ontwerp valt uiteen in twee delen: de opnamestudio (met 600 m2 de grootste die MTV internationaal heeft) met daarboven de directievloer en een carré: de centrale hal, waaromheen de niet-hiërarchisch georganiseerde open werkvloeren van de verschillende afdelingen (sales, Nickelodeon, TMF, The Box) liggen. Het Het NDSM terrein zou niet misstaan belangrijkste structurerende element in dit als decor in een muziekclip atrium is – hoe toepasselijk, in een voormalige timmerwerkplaats – hout; brede houten trappen lopen langs de entree en door de voorgevel heen door tot aan het plein waaraan de verschillende loodsen hun toegang hebben. Vanaf deze tribune hebben

situatie

Het niet-dragende metselwerk van de pleingevel is in de langsrichting opengewerkt tot een royale entreepartij met doorlopende vensters op de verdiepingen.

nummer 10 - mei 2007

PROJECT BELICHT | HOOFDKANTOOR MTV 3

3 2 1 4 6

2e verdieping

3e verdieping

2 10

14 1

11 13

12 1

1e verdieping

Begane grond

vide

zone directie

11 edit kamers

kantoren

archief

12 studio

toiletten

vergaderruimtes

13 kleedruimtes

restaurant

regie

14 centrale hal

buitenruimte

10 fietsenstalling

architectenweb magazine

De verkeersbewegingen van de werknemers langs de vide en de ervaring van een veelheid aan architectonische elementen in één open ruimte dragen bij aan de dynamische werking van de centrale hal.

werknemers en bezoekers continu zicht op ‘het product’: de televisieschermen die tonen wat er in de ondergelegen edit-rooms wordt gemaakt. Het hout van de tribune, waarin ook de twee receptiebalies zijn geïntegreerd, loopt over in de vloer van de hal, de lange trap naar de verdiepingen en de lamellen voor de glazen wanden van de ruimten op de begane grond. Verder wordt het beeld bepaald door wat gegeven was: de enorme hoogte van de ruimte, de gietijzeren, groen uitgeslagen draagconstructie en de daklichten. De meest opvallende toevoeging is de kleur rood voor de wanden rond de vide en de doos die boven de entreepartij zweeft.

die duidelijk leesbaar is, zowel voor de aannemer die het moet maken, als voor de gebruiker. Bovendien, zegt Max van Aerschot, geeft het automatisch een interessante spanning tussen het oude en het nieuwe. Wanneer je De dubbele gevel creëert automatisch het gebouw betreedt spanning tussen oud en nieuw en dan meteen dwars door de hal en de glazen schil uitkijkt op de oude gevel en via het raam daarin over het havengebied, is de context direct duidelijk.

Deze doos, het enige element dat je zou kunnen opvatten als een verwijzing naar een televisie, is er een in een reeks van vijf; op de kopgevel aan de IJ-zijde zijn nog twee opvallende volumes – het glazen restaurant en de cor-ten-stalen installatieruimte – aan de bestaande structuur toegevoegd. Binnen is er de akoestische ‘black box’ ofwel opnamestudio; het carré met de kantoren wordt omsloten door een glazen doos. Deze glazen doos is eigenlijk niet echt een doos, want hij is aan de bovenkant open. Het is een rondom doorlopende tweede gevel waarmee de meeste bouwfysische eisen waaraan de bestaande, niet-geïsoleerde gevels uiteraard niet voldoen, zijn ondervangen. Het voordeel van deze oplossing, die de architect reeds in verschillende renovatieprojecten toegepast heeft, is dat ze een structuur oplevert

nummer 10 - mei 2007

Het houten podium dat via de vloer overloopt in de trap naar de verdiepingen, biedt zicht op de TV schermen boven de edit-rooms.

PROJECT BELICHT | HOOFDKANTOOR MTV

3 4

5 6 7

8 9 10

In de gerestaureerde gevels zijn deuren en luiken vervangen door enkel glas.

14 15

daklicht van geisoleerde profielen en polycarbonaat platen

geisoleerde dakplaten

goot, als bestaand

rabbatdelen, als bestaand

diffuus polycarbonaat

bestaand spant

diffuus polycarbonaat in houten kozijn

staalkabel door bestaand spantbeen

bestaande gevel, identiek hersteld

10. stalen console met roostervloer 11. rvs stalen hwa, als bestaand 12. aluminium vliesgevel 13. bestaand metselwerk 14. betonklinkers 15. betontegels 500x500

Dwarsdoorsnede over de westelijke langsgevel met achter het bestaande metselwerk de nieuwe glazen schil.

architectenweb magazine

Zowel aan de buitenzijde als binnen in het gebouw zijn de aansluitingen van materialen ‘op nul’ gedetailleerd.

Niet overal is het glas transparant. Wegens brandwerende eisen is de doos soms van glazen bouwstenen gemaakt en om financiële redenen is hij soms slechts translucent. Zulke ‘pragmatische’ oplossingen dragen bij aan de gelaagdheid en de differentiatie van het ontwerp. Zo zijn de installatiebuizen ingezet als ruimtelijke elementen die een dialoog aangaan met de spanten waar ze doorheen zijn verweven. En door de toevoeging van het volume met het restaurant zijn de vloeren van de kamers van de directie - ook bij MTV net iets belangrijker dan de rest - net iets hoger komen te liggen. In de detaillering is het ontwerp eenduidiger; om de rust in het toch al rijke beeld te bewaren en de scheiding tussen oud en nieuw duidelijk te markeren zijn alle aansluitingen ‘op nul gedetailleerd’ en heeft het glas nergens een kozijn. Ook de draagconstructie waar de nieuwe vloeren op rusten, bestaande uit ronde kolommen van schoon beton, en de balustrades langs deze vloeren – glasplaten – zijn zo onopvallend mogelijk gehouden.

nummer 10 - mei 2007

Hoewel de gevels rondom dezelfde taal spreken, heeft het gebouw vanbuiten twee gezichten: een oud en een nieuw. In overleg met de Rijksdienst voor Monumenten heeft de architect in een kopen een langgevel het metselwerk aangeheeld en op de plaatsen waar ramen en luiken zaten opnieuw (enkel) glas geplaatst. In ruil voor deze zorgvuldige restauratie kreeg hij toestemming de andere twee gevels vrijer te bewerken. Het metselwerk van de pleingevel is naar binnen gevouwen en werkt samen met de doorlopende tribune als een uitnodiging om naar binnen te lopen. De twee horizontale ramen op de verdiepingen, die over de volle lengte van het carré doorlopen, zijn een echo van de transparante entreepartij. Met het uitkragende restaurant op de kop heeft het gebouw een nieuw gezicht naar het IJ gekregen. De installatieruimte ernaast is om logistieke en installatietechnische redenen buiten geplaatst. Terwijl dergelijke elementen in het interieur het architectonische beeld versterken, ontstijgt de roestige installatieruimte zijn functionele karakter niet. Daarmee is het de enige dissonant.

Door de aanwezigheid van de bestaande spanten zijn de open werkvloeren als vanzelf verdeeld in verschillende ruimten

Gerelateerd op architectenweb.nl bouwproduct

Jatoba parket

projectportfolio

Q architectenweb.nl/bp8121/

bouwproduct

Bussolo

projectportfolio

De pendelarmatuur Bussolo leent zich goed voor ophanging in onder meer tentoonstellingsruimten en handelscentra. De lamp bestaat uit een vierdelige cilindervormige behuizing, een reflector en diffuser. Het geheel wordt via een staaldraad opgehangen.

Max van Aerschot

Oostpoortcentre Haarlem Het kantoorgebouw met een verdiept parkeersouterrain vormt een modern bastion aan de stadsrand van Haarlem. Een van de hoeken is uitgespaard, waardoor het gebouw gelezen kan worden als een zich openende hand. Dit is metaforisch voor de ontvangst. Max van Aerschot architect b.v. Q architectenweb.nl/p6981/

Q architectenweb.nl/bpxxxx/

portret van...

De Artisjok Het ontwerp van kantoorpaviljoen De Artisjok is gebaseerd op de gelijknamige bloem. De gevelschermen krullen en overlappen elkaar alsof ze natuurlijk groeien. De draagconstructie bestaat onder meer uit inwendige stalen kolommen die schuin lopen als stengels. Max van Aerschot architect b.v. Q architectenweb.nl/p2369/

Jatoba parket wordt met de ruwe zijde naar boven gelegd. De stroken worden met lijm en nieten bevestigd op een tussenvloer van Bruynzeel Montablocks. De vloer wordt niet geschuurd, gevoegd en afgewerkt. Bruynzeel Vloeren

virtuele tour

Hfd.kantoor MTV Networks

Erkenning is voor Max van Aerschot de definitie van succes. Het leukste aan zijn werk vindt de liefhebber van onder andere Jean Nouvel en de rockband Deftones het proces van verwondering naar oplossing. Max van Aerschot architect b.v.

Ook een kijkje nemen bij het hoofdkantoor van MTV Networks? Bekijk dan snel de virtuele tour op architectenweb.nl!

Q architectenweb.nl/n9260/

Q architectenweb.nl/n9308/

architectenweb magazine

Architecten presenteren zich met een projectportfolio op architectenweb.nl

architectenweb

www.architectenweb.nl/projecten

Belangrijkste kenmerken projectgids - Presentaties van circa 3200 projecten onderverdeeld in de disciplines architectuur, stedenbouw, tuin en landschap en interieur - Handige zoekfunctie op projectsoort, trefwoord en naam architect - Wekelijks aangevuld met nieuwe projecten - Heldere projectpresentaties in woord en beeld Schrijf u ook online in op onze wekelijkse projecten nieuwsbrief! Uw projectportfolio ook op architectenweb.nl? Word lid van Architectenweb.nl en presenteer uw bureau op de grootste architectuursite van Nederland. (meld u aan op www.architectenweb.nl/wordlid).

online

Architecten zijn trots op hun projecten. En vaak terecht. Architectenweb.nl biedt Nederlandse architecten daarom een podium om hun projectportfolio te presenteren aan een breed publiek. Handig als u zich wilt voorbereiden op de keuze van een architect. Maar ook voor diegene met liefde voor architectuur is de architectenweb projectgids een rijke bron om dagenlang in te verdwalen.

NIEUW ONLINE | PROJECTEN

nieuwe projecten op architectenweb.nl

Op deze pagina treft u een selectie aan van projecten die recent zijn toegevoegd aan architectenweb.nl. Voor een volledig overzicht van alle projecten surft u naar www.architectenweb/ projecten

Brede school ’t Koggeschip

Stadscafé met twee appartementen

Het gecompliceerde programma van brede school ’t Koggeschip in de vernieuwde tuinstad Geuzenveld is op heldere wijze vormgegeven in een multifunctioneel concept. Het complex kan functioneren in afzonderlijke compartimenten maar ook als een geheel. GSG architecten b.v.

De nieuwbouw completeert het stedelijk ensemble van de afzonderlijk geschakelde panden. Het naastgelegen bestaande pand wordt bij het nieuwe getrokken en zo ontstaat over twee panden op de begane grond een stadscafé met daarboven twee appartementen. zoarchitecten

Q architectenweb.nl/p6708/

Q architectenweb.nl/p6753/

140 Keer Hollands Glorie

Begraafplaats Gan Hasjalom

Mobiele rookunits

140 Keer Hollands Glorie in Nesselande is een project met een knipoog naar de oud-Hollandse trapgeveltjes. Het architectonisch en stedenbouwkundig thema voor deelplan 6,5 is De Tuinstad: het is een eigentijdse versie van de tuinsteden in de vooroorlogse jaren. FARO architecten b.v.

De beplanting van de begraafplaats en het oplopende sedumdak van de aula vormen een harmonieus geheel en zijn een sluitstuk van het aangrenzende recreatiegebied Middelpolder. Zichtlijnen vanuit het wandelgebied sluiten aan op die van de begraafplaats. Jaap Walvisch architect BNA

Mobiele rookunits zijn ontwikkeld voor instellingen zonder vaste rookruimte. Afhankelijk van het specifieke gebruik kunnen de units worden ingezet als afgesloten binnenruimte of als overkapping. De units zijn ontwikkeld als koppelbare eenheden. Rik Lagerwaard Architect BNA b.v.

Q architectenweb.nl/p6776/

Q architectenweb.nl/p6786/

Q architectenweb.nl/p6796/

foto: Luuk Kramer

Uw projectportfolio ook op architectenweb? Word lid van Architectenweb. nl en presenteer uw bureau op de grootste architectuursite van Nederland.

architectenweb magazine

foto: Christian Richters

Karel de Grote College

Atlas College Ypenburg

Het Boostergemaal-West in het Rembrandtpark in Amsterdam is volledig ingepast in de natuur. De rondingen van stijgende en dalende schanskorven zorgen voor een samenvloeiing van gemaal, talud en water. Het dak van het gemaal is ingericht als balkon met zicht over het park. BUROBEB

De nieuwbouw van het Karel de Grote College is een uitbreiding van een monumentaal pand en bestaat uit langgerekte U-vormige bouwdelen, waarin onder meer de kantine is ondergebracht. De kantine fungeert als verkeersgebied tussen beide vleugels. CLIP Interieurarchitecten

De beperkte footprint van het beschikbare terrein en het forse aantal vierkante meters van het programma van eisen hebben geresulteerd in een ontwerp van een zeer compact gebouw. De hoofdopzet is eenvoudig: een ring van lokalen rondom een aantal grote hallen. DP6 architectuurstudio b.v.

Q architectenweb.nl/p6800/

Q architectenweb.nl/p6821/

Q architectenweb.nl/p6827/

Districtskantoor politie

VN Apotheek

De werkplaats

In het districtskantoor van de politie Hollands Midden is de schijnbare tegenstrijdigheid tussen dienstverlening en wetshandhaving goed zichtbaar. Het architectonisch concept is vertaald in een publieke buitenzijde en een intiem besloten binnenterrein. NOUT architecten BNA

De kleur groen symboliseert gezondheid. Daarom zijn in de nieuwe balie van VN apotheek natuurlijke materialen toegepast in combinatie met groen licht. De translucente panelen van andere balies worden straks ook groen uitgelicht. Ab Interieurarchitecten BNI

Het sociale karakter van het familiebedrijf Stiho Groep is te herkennen in het niet-hiĂŤrarchische ontwerp, waarbij veel aandacht is voor gemeenteschappelijke ruimtes. Stoere materialen in de ruig beklede industriĂŤle doos ondersteunen de identiteit van de organisatie. workshop of wonders

Q architectenweb.nl/p6837/

Q architectenweb.nl/p6846/

Q architectenweb.nl/p6851/

foto: Cornbread Works

Boostergemaal-West

nummer 10 - mei 2007

COLUMN | PETER DRIJVER

Carel wilde wonen

en bouwde op Curaçao welstandsvrij zijn eigen huis. En om zijn investering veilig te stellen, ontwierp hij ook het huis waarop hij uitkijkt, dat van buurman Struycken. Zijn huis is, samen met het huis voor zijn ouders in Veere (jeugdwerk, nu onherkenbaar verminkt) het mooiste wat hij ooit ontwierp. De hype van het ‘Wilde Wonen’ viel samen met de afschaffing van de sovjetwoningbouw die Nederland na de bevrijding in haar greep hield. Woningtekort, massaproductie, galerijflats, Bogaerswoningen –productivisme en een old-boysnetwork van corporaties, eigenwijze architecten, wethouders, ‘kwaliteitsadviseurs’, opdekdeurfabrikanten, bouwsystemen en prijskartels van de handelaren in bouwmaterialen. Deze yakuza maakt in Nederland al meer dan zestig jaar de dienst uit en weet het corporatisme van de wederopbouw ten eigen bate levend te houden – van distributieplanologie tot kozijngaranties. Toen de overheid in de jaren negentig bij de corporaties het infuus eruit trok en hen met een bruidsschat naar buiten stuurde was de ‘Wende’ een feit. Ontwikkelaars sprongen in het gat in de markt en BNA-voorzitter Weeber shockeerde met zijn flirt met de volkstuin. En zoals zo vaak had hij gelijk, maar wist hij het geen richting te geven. Weebers volkstuinwandeling op televisie diende om aan te geven dat ‘de mensen’ op de tuin op

een andere manier omgaan met verbeelding en realiteit en het daarbij niet erg vinden als er een begrijpelijke bandbreedte is waar iedereen zich aan moet houden. Weeber memoreerde en passant dat Nederlanders in het algemeen elke praktische band met bouwen hebben verloren, net als met het slachten van vee. Het particulier opdrachtgeverschap is dus een zaak van lange adem en vereist een andere cultuur. Bouwbesluit, duurzaamheidtoets, GIW en Eigen Huis-lijstjes én de architectenhonoraria maken particulier opdrachtgeverschap voorlopig een hordeloop voor een verlichte hogere inkomensgroep, net als in de 17e en 18e eeuw. De gemeente Almere wil ook de middenklasse motiveren en gaat ‘Wilde Wonen’-wijken bouwen. De gekozen modernistische architecten en stedenbouwers wisten blijkbaar altijd al zo goed wat de bewoner wil. De eerste maquettes laten bloedeloze stedenbouw en dilettante vormverzamelingen zien: daar gáat het dus helemaal niet om, ook niet bij de middenklasse. Het gaat ook helemaal niet om ‘alleen maar zeggenschap over de eigen woning’: voor de grachtengordel golden bebouwingsregels voor alle particuliere opdrachtgevers, maar de stad bleef niet achter en investeerde in de torens van Hendrick de Keyser, grachten, kades en bruggen. Bezie het omgekeerde in het nieuwe Vroondaal bij Den Haag waar de welstandstoets goeddeels is afgeschaft en er een minimale stedenbouwkundige toolbox over woningfront en kavelbreedtes lag. De gemeente pondt echter de grond doodleuk uit zonder zich aan die eigen, eenvoudige regels te houden. Het resultaat is dat stuk voor stuk aantrekkelijke en kostbare woonhuizen zonder de zegen van omringende tuin en bomen zijn verzameld: eerder een overslagterrein van droomhuizen dan een villawijk. Doordat de gemeente zich niet aan de vooraf bekende regels houdt, is er een reëel risico dat de waarde van de individuele investering voor eigenaar en hypotheekverstrekker niet gezekerd is of zelfs achteruitgaat. Dát is precies wat ‘New Urbanism’ in de Verenigde Staten heeft weten vorm te geven door juist bij gebrek aan overheid vooraf voor elkaar bebouwingscodes vast te stellen en voorzieningen te garanderen aan investeerders. En wanneer ‘de mensen’ een kleinschalig schilderachtig centrum met winkels en werkruimten willen en een buurtje met gebogen lanen en huizen en winkels met rieten kappen – dóe dat dan gewoon Adri.

postbus@scala-architecten.nl

architectenweb magazine

MATELUX

DOORSCHIJNEND GLAS M E T S AT I J N G L A N S

MATELUX - Doorschijnend glas met satijnglans Als onuitputtelijke bron van inspiratie voor ontwerpers haakt Matelux volledig in op de huidige trend van minimalisme en pure vormen. Het ďŹ ltert onopvallend het licht en vervaagt silhouetten in een brede waaier van toepassingen, zowel voor binnen als buiten. Glaverbel Nederland - Tiel - Tel. +31 (0)344 67 99 22 - Fax +31 (0)344 67 97 24 - verkoop.nl@glaverbel.com - www.MyGlaverbel.nl

PIONEERING DESIGN THAT DOESN’T COST THE EARTH. WHAT COULD BE MORE STRAIGHTFORWARD? Straightforward tegeltapijt wordt geproduceerd met 100% groene energie en 80% gerecycled materiaal. In het product is Intersept® gebruikt - een anti-microbieel middel dat de groei van micro-organismen tegengaat. Daardoor is Straightforward uitstekend geschikt voor de meest veeleisende omgevingen. Het innovatieve patroon van Straightforward heeft niet alleen een heel bijzondere uitstraling maar maakt ook richtingloos installeren mogelijk. Dat betekent minimaal snijverlies en afval. Het product wordt standaard met het Cool Carpet ® concept geleverd - een CO2-uitstoot compensatieprogramma.

STRAIGHTFORWARD: PRODUCT MET EEN VEELZIJDIGE VISIE

www.interfaceflor.eu

“Beton is een kameleon”

Beton is blauw. Beton is groen. Beton is oranje. Beton is zo vanzelfsprekend dat je bijna zou vergeten dat beton als

De bouwopgave van nu stelt meer eisen aan beton dan het vanzelf-

bouwmateriaal volop in ontwikkeling is. Beton is zoveel meer dan

sprekende grijs, robuust, sterk en zwaar. Om aan de nieuwe eisen

grijs, robuust, bruikbaar, duurzaam, sterk, zwaar en onverwoestbaar…

te voldoen zijn durf, creativiteit, vakbekwaamheid en kennis nodig. Er moeten grenzen worden verlegd.

Specialisten als architecten, constructeurs, technologen en bouwers werken samen om gebouwen te realiseren die functioneel onder-

Het nieuwe Cement&BetonCentrum wil daaraan meewerken door

scheidend en duurzaam zijn, de omgeving verrijken en de gebruiker

initiatieven voor verdere ontwikkeling en toepassing van cement en

het plezier geven van een kwaliteitsproduct. In zulke gebouwen en

beton te nemen of te ondersteunen. Wij bieden faciliteiten voor ieder-

bouwwerken is beton onmisbaar.

een die met beton wil werken en wil meewerken aan de toekomst van een uitermate inspirerend materiaal.

www.cementenbeton.nl

Cement&BetonCentrum

Bubbels, bloemen Grote evenementen zoals de Olympische Spelen vormen vaak aanleiding voor spraakmakende stadionontwerpen. Hoe zitten die enorme bouwwerken in elkaar? Hoe ziet de constructie eruit, hoe wordt de huid vormgegeven om de toeschouwers beschutting te bieden? En hoe ga je als ingenieur of ontwerper om met zichtlijnen en de beleving van de toeschouwers? Door | Jeroen van Nieuwenhuizen

architectenweb magazine

en een vogelnest

Schijnbaar willekeurige staalconstructie van het Olympisch Stadion in Beijing in aanbouw

nummer 10 - mei 2007

TECHNIEK | STADIONS Foto: Arup

Zichtbaar zijn een paar van de 24 enorme spanten en de vakwerken in het dak die kruislings overspannen

Olie voor Athene De twee stalen bogen die in 2004 de twee overkappingen van het Olympisch stadion in Athene in droegen, zijn naast het stadion opgebouwd. Op die manier konden de twee dakhelften, elk 8.500 ton zwaar, apart en tegelijk met het stadion gebouwd worden, zodat ze elkaar tijdens het bouwproces niet belemmerden. Om de bogen, met een spanwijdte van 304 meter en een hoogte van 80 meter, op hun plaats te trekken waren hydraulische cilinders nodig.

architectenweb magazine

Hydraulische cilinders die de staalconstructie tijdelijk optillen

Een vogelnest voor Beijing Het Olympisch stadion in Beijing, dat ook wel het vogelnest wordt genoemd, is tijdens de Olympische Spelen van 2008 de belangrijkste arena. Het stadion is ongeveer 330 meter lang, 220 meter breed en 70 meter hoog. Het bestaat uit een betonnen tribuneconstructie met zeven niveaus, en een stalen constructie die het hele stadion omhult. Tussen de staalconstructie zijn ETFE-kussens bedacht die de 91.000 toeschouwers beschutting moeten geven tegen wind en regen. De stalen constructie weegt 45.000 ton en heeft 24 verschillende enorme spanten aan de buitenzijde. Vanaf die 24 spanten overspannen vakwerken kruislings naar de vakwerk binnenring aan de rand van het dak. Doordat de spanten deel uitmaken van de schijnbaar willekeurige constructie lijkt het geheel op een vogelnest. Tijdens de bouw zijn 78 tijdelijke stalen torens gebruikt om de constructie te ondersteunen. De gehele constructie is vervolgens door hydraulische cilinders synchroon en gelijkmatig opgetild, zodat de koppelstukken verwijderd konden worden. Vervolgens heeft Enerpac de constructie synchroon en gelijkmatig laten zakken totdat die zichzelf droeg. Niet de functie of de vorm, maar het bouwproces heeft het uiteindelijke resultaat bepaald. Tijdens de bouw, in 2004, storte een deel van een nieuwe terminal van het Charles de Gaulle Airport in Parijs in , waarbij twee Chinese doden vielen. Gedurende zes maanden daarna werd de bouw van het ‘vogelnest’ stil gelegd en de constructie gecontroleerd. Tegelijk bleken de bouwkosten het budget te overstijgen, ondanks dat de bouwkosten in China ongeveer 10 procent

bedragen van die in Europa. Om kosten te besparen en tijd te winnen werden de bewegende daken en een deel van het dak uit het ontwerp gehaald, wat een besparing van 15.000 ton staal opleverde. De oorspronkelijke reden om een ‘vogelnest’ te maken, het camoufleren van de constructie die noodzakelijk is om de bewegende dakdelen te dragen, werd daarmee echter ook uit het ontwerp gehaald. Het stadion is een eyecatcher en een knap staaltje engineering, maar het heeft niet de impact zoals bijvoorbeeld de Eiffeltoren die heeft gehad voor Parijs.(1)

Het oorspronkelijke ontwerp met bewegende dakdelen Opdrachtgever

National Stadium Company Ltd

Architect

Herzog & de Meuron samen met Ai Weiwei

Constructeur

Arup en China Architecture Design

Hydrauliek

Enerpac BV

and Research Group

1:Luft Licht Liechtigkeit, Allianz Arena München, Karl-Fritz Roll, blz 2-15, Covertex

Beide dakhelften werden gebouwd op twee schoenen met vier Teflon-glijblokken. Deze blokken zijn vervolgens in een gecontroleerd proces over de fundering getrokken door de hydraulische cilinders met PLC-besturing. De fundering bestond uit zware betonnen balken, met daarop rails die voorzien waren van vastgelaste roestvast stalen platen. Een zeer gelijkmatig en gecontroleerd trekproces, uitgevoerd door Enerpac.

nummer 10 - mei 2007

TECHNIEK | STADIONS

Opvullen van de staalconstructie met de lichtblauwe ETFE kussens

Ginkgobladeren voor Beijing Het ontwerp van het Nederlandse bureau KCAP voor een badmintonarena voor de Olympische Spelen in Beijing wordt gekenmerkt door cirkels. Ook in het hoofdvolume, dat het beeldbepalende element in een parkachtige omgeving vormt, komt de cirkelvorm terug. Het ontwerp voor het gebouw bestaat uit een glazen cirkelvormig dak met een doorsnede van 120 meter, dat slechts door vijf kolommen wordt gedragen. Een glazen wand verbindt het stadion direct met het park eromheen. Een vak-

architectenweb magazine

Gootdetail t.p.v. luchtgevulde EFTEkussens.

Zeepbellen voor Beijing Het grootste ‘bubbelbad’ ter wereld staat in Beijing. Het Beijing National Swimming Centre voor de Olympische Spelen in 2008 bestaat uit een innovatief ruimtevakwerk met ETFE-kussens, gebaseerd op de natuurlijke formatie van zeepbellen. De structuur van de ‘waterkubus’ lijkt volstrekt willekeurig, maar berust in werkelijkheid op onderzoek van de Ierse hoogleraren Weaire en Phelan. Zij vroegen zich af hoe een structuur eruit zou zien die bestaat uit een continue repetitie van die zeepbellen. Uit deze theorie is een fragiel ruimtevakwerk ontstaan, dat het gebruik van staal minimaliseert, maar niettemin zo stijf en stabiel is, dat het aardbevingen kan doorstaan. De krachten die op de constructie worden uitgeoefend worden niet door een paar diagonalen opgenomen, maar verdeeld over allemaal ‘kleine diagonaaltjes’. Hoe fragiel de structuur ook is, ze is sterk genoeg om het eigen gewicht te dragen, wat bij zulke grote overspanningen een belangrijke factor is. De 4000 kussens waar de ‘waterkubus’ mee is bekleed, zijn verdeeld in secties die steeds worden herhaald. Voor het dak bestaat een sectie uit zeven kussens, en voor de gevels uit zestien kussens. Het zwembad, dat 177 x 177 x 31 meter groot is, gedraagt zich als een kas. Een groot deel van de warmte die gedurende de dag wordt ontwikkeld, wordt gebruikt om de baden mee te verwarmen. ’s Nachts geeft de verwarmde massa de warmte af aan het gebouw. Verder dient de zone tussen de dubbele huid om warme lucht in de zomer af te voeren en in de winter juist binnen te houden. In het ontwerp zijn allerhande milieumaatregelen genomen, zoals recycling van afvalwater, opslag van regenwater en warmteterugwinning. Bij brand in een stadion moeten de toeschouwers, in dit

geval 17.000, genoeg tijd hebben om het te verlaten. Dat betekent meestal dat de constructie van een stadiongebouw brandwerend moet worden uitgevoerd, dat er afvoerinstallaties voor rookgas moeten worden aangelegd of dat er sprinklerinstallaties geïnstalleerd moeten worden. Dat zijn dure oplossingen. Doordat de ETFE-folie van de ‘waterkubus’ bij brand juist smelt, en ook nog eens van de hitte af, kan de rook het stadion verlaten en zal de vuurbelasting afnemen. Het ‘bubbelbad’ is een slim, veilig en doordacht ontwerp dat hoogstwaarschijnlijk tot een icoon zal uitgroeien.

Gevelstructuur is gebaseerd op zeepbellen.

Opdrachtgever

Beijing State Assets Management Co

Architect

PTW Architects en China Construction

Constructeur

Arup and CSCEC

Aannemer

China State Construction

Design Institute

and Engineering Corporation Leverancier kussens Foiltec GmbH Fotografie

PTW + CSCEC + ARUP en Foiltec

werkconstructie tussen de vijf kolommen zorgt voor een stabiele en stijve constructie. Om de zoninstraling te temperen en het stadion te mystificeren is een sluier van metalen ginkgobladeren over het volume gedrapeerd. Het glinsterende uiterlijk sluit aan bij de vele waterelementen in het omliggende park. Het ontwerp is gemaakt voor het Department of Development and Planning van de Beijing University of Technology samen met Arup Beijing, maar wordt helaas niet uitgevoerd.

nummer 10 - mei 2007

TECHNIEK | STADIONS

De huid van het stadion bestaat uit 2.874 kussens in de vorm van een wiebertje.

Vulkanisch gesteente voor Siena Iotti + Pavarani architetti hebben samen met Marazzi architetti in 2004 de internationale ontwerpwedstrijd gewonnen voor een stadion in de heuvels bij Siena (ItaliĂŤ). Doordat zij het stadion in het landschap laten verzinken, zijn de constructiekosten lager en gaat het stadion, dat 20.000 toeschouwers kan bevatten, op in het Toscaanse landschap. Glooiende hellingen gaan geleidelijk over in de tribunes van het multifunctionele stadion, dat gebruikt kan worden voor voetbal,

architectenweb magazine

Huid van kussens voor München De Allianz Arena huisvest naast voetbalclub Bayern München ook TSV 1860 München en is puur ontworpen voor het voetbal. Het opmerkelijkst aan dit 66.000 zitplaatsen tellende stadion zijn de gevel en het dak, met een huid die gemaakt is van opgeblazen kussens. Een combinatie van ETFE-folie en programmeerbare monochromatische verlichting hebben het stadion al tijdens de WK in 2006 tot icoon verheven. De huid van het stadion bestaat uit 2.874 kussens in de vorm van een wiebertje met afmetingen tussen de 2 x 7 en 6 x 17 meter. De ETFE-folie, waaruit de kussens zijn gemaakt, is 0,2 mm dik en is volledig recyclebaar. Ze zijn gemonteerd op een staalconstructie en worden door twaalf pompen onder een constante druk van 300 Pascal gehouden. Om wind- of sneeuwbelasting te weerstaan kan de druk tot 800 Pascal opgevoerd worden. Bijkomend voordeel van het ETFE-materiaal is dat het UV-straling nagenoeg geheel doorlaat, zodat het grasveld daar niet van verstoken blijft. Om de temperatuur in het stadion te kunnen reguleren zijn aan de binnenzijde onder het dak uitschuifbare membranen opgehangen. Ook het geluid kan met dit soort membranen worden beïnvloed. Voor de verlichting van de huid van de Allianz Arena zijn 25.500 seriematig geproduceerde armaturen toegepast. De basis zijn standaard fluorescente lampen met rood, blauw en wit licht. De lampen zijn in een doosconstructie geplaatst, die is afge-

dekt met perspex. Om de juiste clubkleuren te krijgen bestaat het perspex uit een speciaal granulaat. De positie van de lampen achter de kussens zorgen samen met de reflectoren voor een gelijkmatige verdeling van het licht. Door de computergestuurde verlichting kunnen in rood, blauw en wit verschillende patronen van gekleurde kussens gegenereerd worden. Daardoor ontstaat een schouwspel dat vooral in de avonduren imponeert (2).

Opdrachtgever

München Stadion GmbH

Architect

Herzog & de Meuron

Ingenieur

Arup

Membranen

Covertex GmbH, Obing

Fotografie

Allianz Arena

2:The China Syndrome, May 21, 2006, The New York Times, Arthur Lubow, article.

concerten en outdoorevenementen. Het deel van het volume dat uit het landschap omhoog steekt, dient om de hoofdtribune beschutting te bieden en er de voorzieningen in onder te brengen.

De draagconstructie bestaat uit beton omdat het goedkoop is en het gebouw meer massa geeft. Om het stadion in het landschap op te nemen hebben de architecten samen met SPI International

gevelelementen ontwikkeld, waarbij in het betonmengsel vulkanisch gesteente is opgenomen.

xxxxxxxxxxx

nummer 10 - mei 2007

TECHNIEK | DUURZAAM BOUWEN

Het Lotustennisstadion dat in Amersfoort gebouwd moet gaan worden, is cirkelvormig en heeft tribunes die naar boven toe steeds steiler worden.

Een Boompioen voor Shanghai Opvallend aan het Qi Zhong-tennisstadion in Shanghai is het enorme ronde stalen vakwerk en het bewegende dak. Het driehoekige vakwerk ondersteunt dit bewegende dak en functioneert tevens als op trekkracht belaste ring rond de tribunes. Het bewegende dak bestaat uit acht bladen en is volgens de architect ge誰nspireerd op de boompioen, de nationale bloem van China. De bloembladen draaien ieder om een scharnierpunt en worden bewogen door motoren langs

architectenweb magazine

De C-factor bepaalt voor een belangrijk deel het zicht van de toeschouwers.

C = 0mm

C = 60mm

C = 90mm

Een Lotus voor Amersfoort Zichtlijnen zijn bij stadions een belangrijke ontwerpfactor. Als maximale afstand van de toeschouwers tot het schouwspel op het veld moet 150 meter in acht worden genomen. De kwaliteit van het zicht kan verder ingekaderd worden door de C-factor. Een C-factor van 120 mm. voor alle zitplaatsen in een stadion wordt als ideaal ervaren. Het Lotustennisstadion dat in Amersfoort gebouwd moet gaan worden, is daarom cirkelvormig en heeft tribunes die naar boven toe steeds steiler worden. Het Lotusstadion zal plaats bieden aan 8000 toeschouwers en moet de tijdelijke voorzieningen voor de Dutch Open tot het verleden laten behoren. Het stadion maakt deel uit van een trainingscentrum met meer dan twintig in- en outdoorbanen, een parkeergarage, voorzieningen en kantoren. Door de ronde vorm van het stadion zijn veel delen van zijn constructie gelijk, wat kostentechnisch gezien gunstig uitpakt. De gevel en het dak zijn van glas en worden ondersteund door een driedimensionale stalen ruimtevakwerkconstructie. Onderdeel van het vakwerk zijn 6 boogspanten. Die lopen door in het dak, waar ze dienst doen als geleiderails voor de zes beweegbare dakdelen, komen samen in het middelpunt. Deze constructie ondersteunt ook de tribunes, waardoor het aantal kolommen tot een minimum kan worden beperkt.

C = 120mm

De zes beweegbare ‘dakbladen’ hebben de vorm van een gelijkzijdige driehoek met ronde zijden, en liggen rond de cirkelvormige opening in het dak. Zes elektromotoren zorgen ervoor dat de bladen zich bij slecht weer om een scharnierpunt en via de geleiderails naar het midden van het dak draaien, als het diafragma van een fotocamera of de bladen van een bloem. Een lotusbloem voor toptennis.

Kolomvrije tribunes

Opdrachtgever

Het dak bestaat uit zes beweegbare ‘dakbladen’

Krijco

Architect

Zwarts & Jansma

Illustraties

Zwarts & Jansma

ronde geleiderails aan de onderzijde van de bladen. Doordat het dak in acht minuten open of dicht kan gaan, kan er zowel in- als outdoortennis worden gespeeld. De bloembladen, die elk twee ton wegen, kunnen tyfoonwinden weerstaan. Het stadion is ingewijd bij de Masters Cup Shanghai 2005-2007, het WK voor mannen. Architect is Mitsuru Senda van EDI en constructeur is China Construction Third Bureau. xxxxxxxxxxx

nummer 10 - mei 2007

PRODUCTINFORMATIE Q Breder kleurenpalet voor AXA raamsluitingen

Het palet van de AXA raamsluitingen is uitgebreid met twee kleuren. Aluminium geslepen F9 is een finish, die nauw aansluit bij de kleur van rvs. Hierdoor is het mogelijk om in combinatie met bijvoorbeeld een rvs AXAflex beveiliger, Habilis raamuitzetter en telescopische uitzetter een afgewogen raamconcept te creëren. De geslepen aluminium F1 finish heeft een zilverachtige kleur. Omdat ook het Curve veiligheidsbeslag en het Klik deurbeslag in deze kleur zijn uitgevoerd, kan zowel het deur- als raambeslag dezelfde stijlvolle uitstraling worden gegeven.

Stenman Holland b.v. - www.axa-hang-sluitwerk.nl Q architectenweb.nl/bp8127/

Q Draagsysteem voor entreematten

Emco heeft speciaal voor de mattenserie Marshall drie typen draagconstructies ontwikkeld, type A, B en C, waarmee onder een entreemat een vrije ruimte gecreëerd kan worden voor opvang van vocht en vuil. Elke constructie bestaat uit een stevig inbouwraam van roestvaste stalen hoekprofielen. Type A en B beschikken over verstelbare poten, waarmee verschillende inbouwhoogten tussen 76 en 280 mm kunnen worden overbrugd. Type C heeft vaste inbouwhoogten van 45, 55 en 65 mm.

De draagconstructies bieden een goede en veilige ondersteuning voor omvangrijke matsystemen. Elke constructie kan op maat worden geleverd, waardoor meerdere varianten mogelijk zijn.

Emco Nederland b.v. – www.emconederland.nl Q architectenweb.nl/bp8128/

architectenweb magazine

Q Douche voor kleurentherapie en sfeer De Hansa Colourshower biedt de mogelijkheid om douchewater te voorzien van gekleurd licht voor kleurentherapie en sfeer. De hoofddouche is voorzien van LED’s die het hele kleurenspectrum voor kleurentherapie bieden. Het palet bestaat uit acht kleuren en gewoon wit licht. De gewenste kleur is in te stellen via een verlicht bedieningspaneel. Er kan ook gekozen worden voor één van de vier voorgeprogrammeerde lichtprogramma’s. Elk van de programma’s is erop gericht het energie-evenwicht te herstellen. De hoofddouche kan worden ingesteld op een ontspannende stortdouche of een stimulerende straaldouche. Ook is er de keuze tussen een beweegbare lichaamsdouche en een handdouche. Het douchesysteem kan worden bediend door middel van druktoetsen. Hansa Nederland b.v. - www.hansa-nederland.nl Q architectenweb.nl/bp8129/

Q Barokke radiator Heatwave is een designradiator met een barok ontwerp. De radiator is gemaakt van kunststof en een speciaal ontwikkeld beton, een combinatie die verrassend goed warmte geleidt. De radiator, die modulair tot maximaal zes eenheden kan worden opgebouwd, biedt een warmteafgifte van 250 watt per module. Dankzij de modulatie is hij geschikt voor zowel grote als kleine ruimtes. Ook kan de radiator om een hoek worden geplaatst. Behalve de versie die op het centraleverwarmingssysteem kan worden aangesloten, is in samenwerking met Droog Design een elektrisch aluminium model ontwikkeld, dat overal te plaatsen is. Konvektco Nederland b.v. – www.theradiatorfactory.com Q architectenweb.nl/bp8130/

nummer 10 - mei 2007

PRODUCTINFORMATIE Q Stoffen Luxaflex® Met de Luxaflex® Facette™ Shades realiseert Luxaflex® een stoffen raambekleding met de functionaliteit van horizontale jaloezieën. De driedimensionale, vlamvertragende stof bestaat uit twee lagen. Deze zijn wisselend doorzichtig en ondoorzichtig en kunnen ten opzichte van elkaar worden bewogen. Zo kunnen lichtinval en de mate van privacy optimaal worden geregeld. Met behulp van een ketting kan de zonwering zowel in open als gesloten toestand op elke willekeurige hoogte worden gezet. Luxaflex® Facette™ Shades is verkrijgbaar in twaalf kleuren, verdeeld over twee groepen: lichte naturel- en frisse pastelkleuren. Luxaflex Promotions Nederland - www.luxaflex.nl Q architectenweb.nl/bp8149/

Q Ergonomische en milieubewuste stoel De RH Ambio is ontworpen volgens de zogenaamde 2PP™filosofie, waarbij de gebruikers gestimuleerd worden om rechtop te zitten en te bewegen. Hierdoor krijgen ze meer lucht in de longen en meer zuurstof in het bloed, wat leidt tot een beter prestatievermogen. De bureaustoel registreert de geringste bewegingen van de gebruikers en kan met behulp van pictogrammen aan het lichaam kan worden aangepast. Naast ergonomie was het milieuaspect belangrijk in het ontwerpproces. In het kussen is het nieuwe natuurlijke en biologisch afbreekbare materiaal Ventec™ gebruikt. Voor het comfort heeft de stoel drie lagen vulling in de zitting. Het zachte deel dat de zitdruk moet verdelen, is gemaakt van paardenhaar dat bij elkaar wordt gehouden door natuurrubber. Daarover komen twee lagen met wol, die warmte en vocht van de zitting afvoeren. De RH Ambio is verkrijgbaar in vier uitvoeringen.

RH Stoelen b.v. – www.rhstoelen. Q architectenweb.nl/bp8134/

architectenweb magazine

Q Panton Junior Bijna vijftig jaar nadat Verner Panton de Panton Chair introduceerde, is er een kinderversie van de stoel verkrijgbaar. Door de vrolijke kleuren en zijn vorm is de stoel altijd populair geweest als zit- en speelobject voor kinderen. De materialen en de proporties van de kinderversie zijn dezelfde als die van het oorspronkelijke model uit 1959, maar de Panton Junior is ongeveer een kwart kleiner. De stoel is verkrijgbaar in de klassieke kleuren oranje, rood, wit en zwart, en in de nieuwe kleuren roze, lichtblauw en geelgroen. De stoel van doorgeverfd polypropyleen heeft een mat oppervlak en is ook geschikt voor buitengebruik.

Vitra Nederland b.v. â&#x20AC;&#x201C; www.vitra.com Q architectenweb.nl/bp8132/

Q Fietsenrek en designelement De CyclePod is een parkeervoorziening voor acht fietsen, die ook als designelement iets toevoegt aan de openbare ruimte. Het rek neemt weinig plaats in beslag, en kan daarom worden ingezet op krappe plaatsen waar toch fietsen moeten worden gestald. Dankzij een draaiplateau kan de CyclePod bijvoorbeeld in een hoek opgesteld worden. Het fietsenrek is leverbaar als halve opstelling tegen de muur en met een overkapping. Er is een uitvoering in polyester en in volledig gerecycled aluminium. Verder kan de CyclePod in meerdere kleuren worden geleverd. Klaver Bike(e)motion - www.klavergroup.nl Q architectenweb.nl/bp8185/

nummer 10 - mei 2007

PRODUCTINFORMATIE Q Nieuwe Flotex ‘Sottsass Collection’ Flotex vloerbedekking is een harde vloerbedekking met een textiele toplaag. Het combineert de warme uitstraling van vloerbedekking met het gebruiksgemak van harde vloeren. De vloer is geschikt voor ruimten waar hoge eisen worden gesteld ten aanzien van duurzaamheid, hygiëne en veiligheid. De onlangs gepresenteerde ‘Sottsass Collection’ is het resultaat van een samenwerking tussen Bonar Floors en de Italiaanse design studio Sottsass Associati. De nieuwe collectie bevat vier dessins, te weten TERRAZZO, WOOL, BACTERIA en KASURI, die door middel van een innovatieve technologie op het textiel geprint worden. De dessins lijken compleet verschillend, maar zijn stuk voor stuk gebaseerd op onregelmatige, ogenschijnlijk willekeurige en organische vormen. Bonar Floors – www.bonarfloors.nl Q architectenweb.nl/bp8208/

Q Speels armatuur met meerdere kleurmogelijkheden

Pokkid is een speels ogende armatuur, die standaard is uitgerust met twee tegelijkertijd werkende lichtbronnen. Een reflectorlamp zorgt voor het accentlicht (verkrijgbaar in verschillende bundelbreedtes) en een halogeen insteeklamp licht de behuizing van kunststof op. De insteeklamp kan worden vervangen door een gekleurde LED-verlichting. Door middel van de LED-sturing kan de armatuur van kleur veranderen,

wat het mogelijk maakt verschillende sferen te creëren. De gependelde Pokkid-armaturen komen het best tot hun recht als ze in formaties gegroepeerd worden.

Wever & Ducré - www.wever-ducre.nl Q architectenweb.nl/bp8207/

92 architectenweb magazine

Bouwproducten vindt u eenvoudig en doeltreffend op architectenweb.nl

architectenweb

www.architectenweb.nl/bouwproducten

Belangrijkste kenmerken productgids - Presentaties over circa 2.400 bouwproducten - Handige zoekfunctie op productsoort, trefwoord en naam leverancier - Wekelijks aangevuld met nieuwe bouwproducten - Heldere productbladen in woord en beeld, gericht op de esthetische producteigenschappen - Responsformulier voor het aanvragen van documentatie Schrijf u ook online in op onze wekelijkse nieuwsbrief met productnieuws! Uw bouwproducten ook op architectenweb.nl? Word dan lid van Architectenweb.nl en presenteer uw bouwproducten op de grootste architectuursite van Nederland. (meld u aan op www.architectenweb.nl/wordlid).

online

U blijft graag op de hoogte van het laatste bouwproductnieuws. Logisch, want kennis van de laatste ontwikkelingen stelt u mede in staat vernieuwende gebouwen te ontwerpen. Maar ook als u zich alleen wilt oriĂŤnteren op wat er zoal op de markt te verkrijgen is, biedt de Architectenweb productgids u de uitkomst. Momenteel vindt u van maar liefst 2.400 bouwproducten uitgebreide productinformatie in woord ĂŠn beeld.

NIEUW ONLINE | BOUWPRODUCTEN

Nieuwe bouwproducten op architectenweb.nl

Op deze pagina treft u een selectie aan van bouwproducten die recent zijn toegevoegd aan de bouwproductgids op architectenweb.nl. Voor een volledig overzicht van alle bouwproducten surft u naar www.architectenweb.nl/bouwproducten/.

Linox Square

Nomad™ Modulaire Matten

Linox Square is een totaalconcept voor deurbeslag met een strakke, minimalistische vormgeving. Door het brede assortiment kan de gebruiker het design consequent doorvoeren in het hele huis. Alle producten zijn gemaakt van geborsteld roestvast staal. Formani Holland

Met Nomad™ Modulaire Matten kan voor iedere entree een uniek design worden ontworpen. De Modulaire Matten, die bestaan uit tegels van 30 x 30 cm, kunnen eenvoudig en in ieder willekeurig patroon gelegd worden. De tegels zijn bestand tegen zeer zwaar verkeer. 3M Nederland b.v.

Q architectenweb.nl/bp7973/

Q architectenweb.nl/bp7974/

Monta parket

Diplomaat

Zoo Designer

Monta parketvloeren bestaan uit twee lagen hout en zijn aan alle zijden voorzien van messing en groef. De in 15 houtsoorten leverbare vloer is uitstekend toepasbaar op vloerverwarming en is geluidsisolerend te leggen met een speciale tussenvloer. Bruynzeel Vloeren

Dankzij de vele verschillende profielsoorten en tapijtkleuren is het bij de entreematten van de serie Diplomaat mogelijk een unieke esthetische oplossing voor de entree te creëren. Het tapijtmateriaal Attaché maakt de matten geschikt voor intensief gebruik. Emco Nederland b.v.

De serie Zoo Designer keramische wanden vloertegels is geïnspireerd op het dierenrijk. Prints van elegante, wilde dieren als de tijger, giraf en zebra zijn op de tegels verwerkt. De tegels zijn verkrijgbaar in de formaten 5x40 cm, 10x40 cm en 40x40 cm. Tegels & Projecten

Q architectenweb.nl/bp7975/

Q architectenweb.nl/bp7976/

Q architectenweb.nl/bp8005/

Uw bouwproducten ook op architectenweb.nl? Word dan lid van Architectenweb. nl en presenteer uw bouwproducten op de grootste architectuursite van Nederland.

architectenweb magazine

Yske

Chase

KWC EVE

De werktafel Yske is ontworpen in samenwerking met architectenbureau Braaksma & Roos. De in hoogte verstelbare tafel bestaat uit een frame van een rvs kokerprofiel en een tafelblad met desktopbekleding. De tafel is tevens elektrisch bedienbaar. Van Der Plas Meubel & Project b.v.

De kapstokken uit de serie Chase van ontwerper Michel van der Kley zijn als het ware binnenstebuiten gekeerd. Doordat de haakjes aan de binnenkant zijn bevestigd, blijft het ontwerp van de kapstok altijd in het zicht. van Esch b.v.

De keukenkraan KWC EVE geeft niet alleen water, maar ook licht. In de uittrekbare vaatdouche is een ringvormige LED-lichtbron geĂŻntegreerd. Deze zorgt voor een fascinerend lichtspel en voor functioneel gemak. Zowel het water, de gootsteen als het werkblad worden verlicht. Hansa Nederland

Q architectenweb.nl/bp8006/

Q architectenweb.nl/bp8010/

Q architectenweb.nl/bp8019/

Jasno Blinds

Trost RG9 Magicus

Opal plafondpanelen

Jasno Blinds zijn uit lindehout vervaardigde lamellen, die leverbaar zijn in breedtes van 50 en 63 mm. De lamellen kunnen worden gecombineerd met de binnenluiken van Jasno en zijn in dezelfde kleuren verkrijgbaar. Jasno Projects

Trost RG9 Magicus is een keramische dakpan met een modulaire maatvoering. Zonder toevoeging van speciale hulpstukken is deze dakpan in een modulair ontworpen project eenvoudig toepasbaar. De pan heeft een klassieke vorm en een grote maatvastheid. Trost Kleidakpannen Nederland b.v. Q architectenweb.nl/bp8055/

De serie Opal plafondpanelen geeft dankzij de zachte wittinten de mogelijkheid een warme sfeer te creĂŤren. Door de goede akoestische prestaties zijn de vlakke inlegpanelen geschikt voor plaatsen waar rust en welzijn de uitgangspunten zijn. Rockfon b.v.

Q architectenweb.nl/bp8047/

nummer 10 - mei 2007

Q architectenweb.nl/bp8068/

/NZE SLEUTEL VOOR ONBEGRENSDE mEXIBILITEIT $E MOBIELE WANDEN VAN %SPERO WORDEN DOOR MIDDEL VAN HET @/NE TURN QUICK SYSTEM SNEL SIMPEL EN ZEKER VERGRENDELD (IERDOOR ZIJN BEDIENINGSGEMAK EN DE TE REALISEREN GELUIDS ISOLATIEWAARDE GEWAARBORGD $E VELE AFWERKINGMOGELIJKHEDEN VARIÑREND VAN MELAMINE DIGITALE PRINT EN lNEER TOT GLAS EN STAALPLAAT EN HET BREDE PRODUCTENSCALA GARANDEREN DAT %SPERO U EEN OPLOSSING BIEDT VOOR UW SPECIlEKE WENSEN +IJK VOOR MEER INFORMATIE DETAILS ÏN ONZE UITGEBREIDE BESTEKSERVICE OP WWW ESPERO NL

0!4%.4%$ /.% 452. 15)#+ 3934%- +%%0 )4 3)-0,%

%SPERO "6 3LUISWEG 0% 7AALWIJK .EDERLAND 4 & % INFO ESPERO NL ) WWW ESPERO NL

THEM@GAZINE | BINNENWANDEN

LIGHT

Binnenwanden zijn onder te verdelen in massieve wanden en uit elementen opgebouwde wanden. De laatste worden geprefabriceerd of in onderdelen op de bouw aangevoerd om vervolgens gemonteerd te worden. De keuze voor het type wand wordt bepaald door vragen zoals: Heeft de binnenwand een dragende functie? Welke geluidseisen zijn er? Heeft de binnenwand een brandwerende functie? Recente innovaties worden echter vooral ingegeven door de aangescherpte Arbo-eisen. Door | Jeroen van Nieuwenhuizen

en binnenwand vervult een scheidingsfunctie. Omdat bij kantoren de indeling regelmatig kan veranderen, worden er aan die scheidingsfunctie andere eisen gesteld dan bij de binnenwanden van een woning het geval is. Fabrikanten spelen daarop in met een ruime keuze aan afwerkingen, isolatiematerialen en kleuren.

Licht van gewicht Door nieuwe, strengere Arbo-eisen is de trend naar ‘lichtgewicht’ in de bouw onomkeerbaar geworden: light is in. Door nieuwe, strengere Arbo-eisen is de trend naar ‘licht gewicht’ in de bouw onomkeerbaar geworden: light is in.

architectenweb magazine

FAAY uit Vianen heeft daarom de breedte van de panelen van binnenwanden teruggebracht van 60 naar 40 centimeter. De FAAY-wandpanelen zijn in twee versies leverbaar: de VP54 Light en de VP70 Light, met een dikte van respectievelijk 54 en 70 mm. De elementen zijn maximaal 3600 mm hoog. Fermarock is een wandsysteem dat op de markt wordt gebracht door Xella, Rockwool en Dingemans. De stalen profielen zijn van Dingemans, de steenwol isolatie van Rockwool en de Fermacell-gipsvezelplaten van Xella. De concurrentie in dit marktsegment is moordend. Er kan worden gekozen uit twaalf standaardsamenstellingen van de wanden om bijvoorbeeld meer geluid te dempen, een hogere brandwerendheid te verkrijgen, of een betere luchtgeluidsisolatiewaarde te bewerkstelligen. Karton De systeemwanden van Spanell hebben een kern van dubbelgevouwen karton en een paneelbreedte van 600 mm. De montage vindt plaats zonder schroeven, spijkers of andere bevestigingsmiddelen, doordat de panelen voorzien zijn van een systeem met messing en groef. De panelen worden geleverd in drie standaardhoogten van 2600, 3000 of 3600 mm. De S75.125-wand van 125 mm dikte heeft volgens de fabrikant een brandwerendheid van 75 minuten en een luchtgeluidsisolatie van 40 dB. Leidingen zijn makkelijk op te nemen in de kartonnen kokers, maar een paneel moet door twee personen getild worden, omdat die meer dan 25 kilogram weegt. Ronde en gekromde vormen Xella heeft al enige tijd gekromde blokken van 30, 60 en 90 graden in de collectie cellenbeton. Xella speelt daarmee in op de trend om met binnenwanden meer ronde vormen te maken. De blokken zijn verkrijgbaar in 70 en 100 mm dikte. Flexiblok van Xella gaat een stap verder. Iedere ronding kan door de klant gekozen worden. De 100GSP-wand van Uniflex is een mobiele paneelwand waarmee ronde of golvende scheidingswanden gerealiseerd kunnen worden. De wanden worden met verschillende afwerkingen geleverd, maar standaard met een kunststof toplaag. Ze zijn goed te gebruiken bij scholen, theaters of andere openbare gebouwen om ruimten op flexibele wijze groter en kleiner te maken. De wandelementen kunnen brandwerend worden uitgevoerd en de geleiderails kunnen worden weggewerkt in het plafond en de vloer. Bewegende wanden Door de toepassing van glasvezelversterkte platen met een kern van schuim combineert DORMA MOVEO een goede geluidsisolatie, een goede brandwerendheid en een gering gewicht met een stabiel en mooi ontwerp. DORMA MOVEO is standaard uitgerust met ComforTronic, waardoor zwengelmechanieken voor bewegende wanden voorgoed tot het verleden behoren. DORMA biedt drie collecties: de Design Collection, de Classic Collection en de Functional Collection. De ontwerper kan binnen de collecties kiezen uit fineer, gelakt metalen oppervlakken, oppervlakken met structuren en robuust plaatstaal.

nummer 10 - mei 2007

Unifor Progetto 25 is een modulair wandensysteem dat is uitgebreid met het SINCRO-element, dat uit drie geschakelde schuivende deuren bestaat. De transparante wanden zijn gevat in een structuur van gepolijst geanodiseerd aluminium. Zowel het schuivende als het vaste element bestaat uit extra helder veiligheidsglas. De module van het SINCRO-element is 3600 mm breed, ieder paneel is 1200 mm. De hoogte van het systeem is minimaal 2250 mm tot maximaal 2850 mm. Schadelijke stoffen Tenslotte is het wel zo gezond om bij binnenwanden rekening te houden met eventuele schadelijke stoffen. Er zijn materialen waaruit schadelijke elementen vrijkomen, zoals formaldehyde, radongas en gammastraling. Formaldehyde is een gas dat vrijkomt uit kunstharsen. Het kan huid, ogen en slijmvliezen irriteren en wordt ervan verdacht kankerverwekkend te zijn. Kunsthars komt onder andere voor in verlijmd hout, zoals spaanplaat, multiplex, mdf en osb. Gips scoort qua schadelijkheid goed door een lage uitstoot van radongas en gammastraling. Meer over producten in deze rubriek en aanverwante nieuwe producten: www.faay.nl www.spanell.nl www.fermarock.nl

www.xella.nl www.uniflex.nl www.dorma.nl

DORMA MOVEO combineert een goede geluidsisolatie, een goede brandwerendheid en een gering gewicht.

Xella speelt met gekromde blokken in op de trend om met binnenwanden meer ronde vormen te maken.

Deze pagina’s bevatten gesponsorde onderdelen

THEM@GAZINE | BINNENWANDEN

Clestra Hauseman b.v. 0180 516 255 clestranl@clestra.com www.clestra.com

Nerus design 0544 378 088 info@nerusdesign.com www.nerusdesign.com

PleinAir

Softwall

PleinAir is een uiterst sobere, volledig transparante wand. Een of twee glasmodules (10 of 12 mm dik) passen in een sober frame met minimale afmetingen. Het glas is gefreesd om een EPDM-verbindingsdichting te creëren, een onzichtbare soepele dichting die de panelen demontabel maakt. PleinAir bestaat in uitvoeringen met gecentreerd enkel glas, gedecentreerd enkel glas of dubbel glas. In de basisversie is het mogelijk om met tussenstukken dubbele beglazing van 8 en 6 millimeter dikte aan te brengen. De wanden laten allerlei typen van decoratie toe, zoals glasgordijnen, linnen en natuurlijke of synthetische vezels. Daarnaast kunnen er maximaal drie lijnen soepele, stijve, vaste of mobiele materialen worden geïntegreerd in de wand. Vijf deuren zijn ontworpen in de geest van PleinAir. Ze vallen op door hun zuivere, sobere lijnen en zijn beschikbaar in staal, hout of glas.

Softwall is een lichtgewicht vrijstaande scheidingswand die in vrijwel elke vorm opgesteld kan worden. De wand is geproduceerd volgens een honingraatstructuur, waardoor hij flexibel en sterk is. Het pakket is in opgevouwen toestand tien centimeter dik en kan uitgetrokken worden tot een wand van zes meter. De Softwall is in twee materiaalsoorten verkrijgbaar. De Paper Softwall is gemaakt van papier en is met name geschikt voor gebruik in een huiselijk omgeving en andere plaatsen waar de wand niet vaak in- of uitgeschoven hoeft te worden. De Textile Softwall is gemaakt van polyethyleen. Dit materiaal is harder, stugger en waterafstotend. De Softwall is in veel maatvoeringen te verkrijgen. Boven de 2,40 meter is hij op maat te maken tot een maximale hoogte van drie meter. Daarnaast is de wand geluidsabsorberend en zowel lichtdoorlatend als lichtabsorberend.

architectenweb.nl/bp8153/

architectenweb.nl/bp8154/

100

architectenweb magazine

Espero b.v. 0416-338955 info@espero.nl www.espero.nl

Zenit 015 214 67 17 info@zenit.nl www.zenit.nl

Visio 85

Graphis-schuifwanden

Visio 85 is een volledig met glas bezette, geluidsisolerende mobiele wand, die bestaat uit afzonderlijk verplaatsbare panelen. Ze zijn opgehangen aan een bovenliggende rail en worden via die rail verplaatst. De panelen zijn opgebouwd uit een zelfdragend aluminium frame, waarop aan beide zijden een geharde glazen afwerking wordt aangebracht. Ieder element heeft een geprint kader van 90 mm rondom, leverbaar in iedere gewenste RALkleur. Het glas binnen dit kader is volkomen helder en kan op iedere gangbare wijze worden bewerkt. Ook is het mogelijk om horizontale jaloezieĂŤn te integreren. De geluidsisolatie wordt gewaarborgd door plaatsing van vergrendelbare klemlijsten aan de boven- en onderzijde van de elementen. De verticale profielen zijn voorzien van akoestische rubberprofielen. De wand wordt verticaal afgesloten met een telescopische wandlijst of een communicatiepaneel. architectenweb.nl/bp6704/

Graphis-schuifwanden, die zijn ontworpen om ruimten te verdelen, vallen op door hun strakke vormgeving. Ook de uitrekbare hendel is een typerend designelement. De wanden bestaan uit een aluminium constructie, die aan twee zijden veiligheidsglas draagt. Door het dubbele glas zijn de wanden optimaal geluidswerend. De wanden zijn leverbaar met gesatineerd glas in vier kleuren, glanzend gelakt glas in twaalf kleuren en grijs reflecterend glas. Ze worden gemonteerd zonder vloerrail en kunnen worden opgehangen in een plafondrail (in- of opbouw) of een wandrail. De glaspanelen worden op maat gemaakt.

nummer 10 - mei 2007

architectenweb.nl/bp8175/

101

Deze pagina’s bevatten gesponsorde onderdelen

THEM@GAZINE | BINNENWANDEN

Meer producten

Unispace

Stixx

De verdiepingshoge glaswanden van Unispace kunnen in profiel worden uitgevoerd, waarbij de wand uit twee schalen bestaat. Daardoor kan een geluidsisolatie tot 59dB worden bereikt. Bij ‘flush glazing’ wordt het glas buiten op het profiel geplakt, zodat de wand geheel vlak is. Unispace architectenweb.nl/bp6730/

Stixx is een modulaire scheidingswand waarmee flexibele en luchtige ruimten gecreëerd kunnen worden. Het design van de afzonderlijke modulen is geïnspireerd op het uiterlijk van geslepen diamanten. De vele randen van de ‘diamantvlakken’ zorgen met hun schittering voor een dynamische uitstraling van de wand. Bonkers Design architectenweb.nl/bp7310/

Faay Light

TechnoWand

WS Comfort

Faay Light-wandpanelen zijn 33 procent lichter dan traditionele Faaypanelen en met hun breedte van 40 centimeter smaller dan de traditionele, 60 centimeter brede panelen. De wandpanelen zijn leverbaar in twee versies: VP54 Light en VP70 Light, met paneeldiktes van respectievelijk 54 en 70 millimeter. Faay Vianen b.v.

In de TechnoWand-glaswanden zijn lamellen of jaloezieën geïntegreerd, die worden bediend met een in het glaspaneel opgenomen draaiknop of -stang. Hiermee kan de mate van privacy worden bepaald. De wanden, waarin hardglazen deuren zijn opgenomen, zijn eenvoudig te plaatsen en te verplaatsen. TechnoWand

architectenweb.nl/bp8155/

architectenweb.nl/bp8156/

WS Comfort is een gemakkelijk verplaatsbaar wandpaneel met een geïntegreerd verwarmingselement, dat ondersteunende verwarming biedt op plaatsen waar de reguliere verwarmingscapaciteit niet toereikend is. Het systeem kan eenvoudig op elke willekeurige plaats geïnstalleerd worden, zonder dat het veel ruimte inneemt. Wandenservice Nederland b.v. architectenweb.nl/bp8157/

Op deze pagina treft u een selectie aan van andere bouwproducten die vallen binnen het thema “Binnenwanden”. Wilt u meer weten over een van deze producten? Surf dan naar www.architectenweb.nl en typ het bijbehorende wwwpagina nummer in. Volgend thema De volgende keer is het thema “Sanitair”.

102

architectenweb magazine

Nofisol

SINCRO

VR100

Nofisol-brand- en geluidschotten zijn speciaal ontwikkeld om boven scheidingswanden en onder verhoogde vloeren te worden geplaatst, met de bedoeling overgangsgeluiden te voorkomen. Ze zijn getest op brandwerendheid in combinatie met een scheidingswand en voorzien van doorvoeringen. Nofisol Europe b.v.

SINCRO is een modulair wandensysteem, waarmee in een open omgeving afgesloten ruimtes worden gecreëerd. Door de uitvoering in glas blijft het geheel transparant. Uniek is het deuropeningsysteem met een overlappend schuifmechanisme, dat zorgt voor een brede deuropening en een ononderbroken glazen wand. SV

architectenweb.nl/bp8158/

architectenweb.nl/bp8160/

VR100 glaswanden worden gekenmerkt door een smal (14 mm) aluminium profiel, waarmee zogenaamde monoblocks in het glasoppervlak worden gecreëerd. De panelen, die eenvoudig kunnen worden gestapeld, geven de wand een strak uiterlijk. Een uitvoering met dubbele beglazing versterkt dit effect. Verbeek & Rinzema Interieurs b.v. architectenweb.nl/bp8161/

Sepaligno

Aquapanel® Cement Board

Dorma Moveo

Het bijzondere aan de Sepalignowand is het ontbreken van de afdeklijsten. Alleen de haarvoeg tussen de wandbeplating is zichtbaar. De wand kan attractiever worden gemaakt door de toepassing van een verdiepinghoge deur en speciale glaspanelen. Sepaligno kan geleverd worden in verschillende kleuren of houtstructuren. Sepawand b.v. architectenweb.nl/bp8162/

Aquapanel® Cement Board is een duurzame bouwplaat, die een solide en draagkrachtige ondergrond vormt in natte ruimtes als badkamers en zwembaden. Het leggen van de platen geschiedt snel en de montagekosten zijn gering. Daarnaast heeft de plaat goede geluidsisolerende en brandwerende eigenschappen. Knauf b.v.

De Dorma Moveo-scheidingswand is gemakkelijk en snel te verplaatsen. Het systeem is uitgerust met de -ComforTronic, die het gebruik van zwengelmechanieken overbodig maakt. Doordat de kern van de gesloten sandwichconstructie uit akoestisch schuim bestaat, biedt de scheidingswand geluid- en rookbescherming. Dorma van Duin Nederland b.v. architectenweb.nl/bp8164/

nummer 10 - mei 2007

architectenweb.nl/bp8163/

103

THEM@GAZINE | BINNENWANDEN

Lindner LS 137

Fermarock

Porotherm

Lindner LS 137 is een structureel glaswandsysteem, waarbij het glas op het profiel is verlijmd. Open voegen vormen de overgang tussen de glaselementen. Door die eigenschappen wordt de constructie minimaal in het zicht gebracht en ontstaat er een gaaf en transparant oppervlak. Lindner Nederland b.v.

Het Fermarock wandsysteem voor nieuwbouw en renovatie is opgebouwd uit KOMO-gecertificeerde producten van drie fabrikanten. Dingemans leverde de stalen profielen, Rockwool de steenwolisolatie en Xella de glasvezelplaten. De wand heeft goede akoestische eigenschappen en kent een hoge brandwerendheid. Rockwool Benelux b.v. architectenweb.nl/bp8166/

Porotherm keramische binnenmuurstenen zijn krimp- en scheurvrij en energiezuinig. De lijmblokken kunnen dankzij een tand-groefverbinding snel op elkaar worden gezet. De Poriso volle binnenmuurstenen combineren een laag gewicht met een hoge druksterkte. Eco Brick-binnenmuurstenen zijn speciaal gemaakt voor wandverwarming. Wienerberger b.v. architectenweb.nl/bp6780/

Scheidingswanden met gekleurd glas

PE-70 Glass-Line

FoldDesign

Saint-Gobain introduceert glazen scheidingswanden met SGG Stadip Color. Dit is gelaagd veiligheidsglas, samengesteld uit twee glaspanelen met daartussen een gekleurde folie. De wanden hebben geen constructieve verbinding met muren, plafond of vloer, maar worden tegen een podium geplaatst. Koninklijke Saint-Gobain Glass architectenweb.nl/bp8168/

Het PE-70 Glass-Line concept bestaat uit een enkele beglazing, die wordt gemonteerd in slanke boven- en onderprofielen. De verticale glasverbindingen worden gefixeerd met een kitvoeg of transparante bies. Het concept sluit naadloos aan op de PE-100 wandsystemen van Plan Effect. Plan Effect b.v.

FoldDesign is een reeks voorgevormde en gefreesde gipselementen voor de droge binnenbouw, waarmee verschillende vormen gecreĂŤerd kunnen worden. Zo kunnen de elementen worden toegepast in een gebogen wand of plafond, of als kolom- en liggerbekleding. Dankzij de prefabricage zijn de elementen snel en eenvoudig te monteren. Lafarge Gips b.v. architectenweb.nl/bp8173/

architectenweb.nl/bp8165/

104

architectenweb.nl/bp8170/

architectenweb magazine

« ÀÌiÕÀÊÛ> \

1 v À

>ÀÛ> « ÀÌiÕÀÊÛ> \

ÌÌiÀ

1 v À ,> `iÀÃ

>ÀÛ> "À> }iL Ý À> V

ÌÌiÀ , ÌÌiÀ`> ÌÊ³Î£Êä®£äÊÓ££ÊÓäÊxä

ÃÌi Ûii ÌÊ³Î£Êä®ÓäÊÎ{ÇÊÓ£ÊÎä ÜÜÜ°ÃÛ° ÀÕÃÃi ÌÊ³ÎÓÊä®ÓÊxÎ£Ê£ÎÊxä ÜÜÜ°ÃÛ°Li

ÌÌiÀ Ê >Ã VÊÜ> `ÃÞÃÌii ÌÜiÀ«ÊÊ À> V Ê Ài â ]Ê6 ÌÌ À Ê*>À } ]Ê °,°-°Ê ÌÌiÀ

> Ì À À V Ì }Ê Ê ÌiÀ iÕÀ«À iVÌi Ê Ê >>ÌÜiÀ

M a k keli j k h a n t e e r b aa r n s n el !

Licht, snel, handig, kostenbesparend! De nieuwe FAAY Light massieve wandpanelen zijn met hun breedte van 40 cm met recht ‘de nieuwe standaard’. Ze zijn namelijk 33% lichter dan traditionele panelen, met volledig behoud van alle unieke FAAY producteigenschappen (zoals de geluid- en brandwerendheid en de ‘ingebouwde’ leidingschachten). Bovendien zijn FAAY Light panelen veel beter handelbaar, ook bij transport van de ene naar de andere verdieping, en geven ze een gladder wandoppervlak, t/m Stabu-klasse A. Meer informatie? Bel of kijk op www.faaylight.nl!

Faay Vianen B.V., Mijlweg 3, 4131 PJ Vianen, Postbus 116, 4130 EC Vianen, T (0347) 37 66 24, info@faay.nl, www.faay.nl

ARCHIPEDIA

De ranke vormen en gietijzeren plantenmotieven maken de ingangen van de Parijse metro een schoolvoorbeeld van Art Nouveau

Art Nouveau Zo rond 1890 waaide er een frisse wind van vernieuwing door alle stoffige negentiende-eeuwse hoeken van Europa. Architecten, kunstenaars en vormgevers lieten het verleden voor wat het was en vonden inspiratie in natuurlijke vormen en sierlijke lijnen. De Art Nouveau of Jugendstil kent veel benamingen, maar het was de invloedrijke kunsthandelaar Samuel Bing die de kunststroming haar algemene naam gaf door in 1895 zijn Parijse galerie om te dopen tot ‘Galerie de l’Art Nouveau’. Door | Marjoleine van Schaik, Ronnie Weessies

Bouwstijlen

Art Nouveau (ca 1890 – 1910) Met Art Nouveau, letterlijk ‘Nieuwe Kunst’, wordt de artistieke nieuwe stijl bedoeld, die aan het einde van de negentiende eeuw het einde van de neo-stijlen inluidde. De bekendste benamingen zijn Art Nouveau en Jugendstil, maar deze tendens was in heel Europa merkbaar en er bestaan dan ook allerlei benamingen voor: Modern Style in Engeland, ‘Coup de Fouet’ oftewel zweepslagstijl, palingstijl of style des Vingt in België, Style Guimard in Frankrijk, Secessionstil in Oostenrijk, stile Liberty of Floreale in Italië en Arte Joven in Spanje. In Nederland spreken we over Jugendstil, Art Nouveau of de slaoliestijl; dit laatste als verwijzing naar een wereldberoemd affiche dat Jan Toorop maakte voor de Delftsche Slaoliefabriek. Dat de stijl in zoveel landen onder zoveel verschillende namen bekend staat, geeft al aan dat het geen een-

108

architectenweb magazine

strakke en geometrische Glasgow School of Art en het zwierige, sierlijke Hotel Tassel in Brussel is het duidelijk zichtbare gebruik van moderne materialen en technieken en een nieuwe opvatting van hoe de ruimtes ten opzichte van elkaar geordend dienden te worden. De voornaamste architecten binnen de Art Nouveau waren Charles Rennie Mackintosh, Hector Guimard, Victor Horta, Antoni Gaudi, Joseph Olbrich en in Nederland Johannes Mutters, de in Wenen opgeleidde L.A.H. de Wolf en Jan Willem Bosboom.

Aan de affiches van Jan Toorop dankt de Nederlandse ‘Slaoliestijl’ zijn naam

duidige stijl is met even eenduidige kenmerken. Een heel belangrijke overeenkomst tussen alles wat tot art nouveau of Jugendstil gerekend wordt, is echter dat men eenvoudig gezegd op zoek was naar iets nieuws. Het belangrijkste is dat de bouwstijl niet langer werd gebaseerd op bouwstijlen uit het verleden; in de Art Nouveau werden in plaats daarvan natuurlijke vormen als inspiratiebron gebruikt. Dat zie je terug in de grillige gietijzeren ornamenten die Guimard bij de metro-ingangen in Parijs toepaste, tot de gestileerde bladgoudmotieven die de buitenkant van het Weense Secessionsgebouw sieren. Een andere overeenkomst tussen uiteenlopende architectuur zoals de

In Nederland staat Den Haag bekend als ‘Art Nouveaustad’, maar ook in Groningen staan wonderschone voorbeelden van de sierlijke stijl, waarin voornamelijk winkels, apotheken en woonhuizen werden opgetrokken. Maar de Art Nouveau beperkt zich niet tot de architectuur alleen. De stroming kwam deels voort uit de Engelse Arts and Crafts-beweging, die het ambachtelijke handwerk promootte en ernaar streefde dat alle kunststromingen de krachten zouden bundelen om een Gesamtkunstwerk te maken, zoals een huis waarin alles – van de meubels tot het servies – op elkaar was afgestemd. Daardoor zijn de sierlijke lijnen en ranke vormen uit de Belgische en Franse Art Nouveau ook te vinden in glaswerk en typografie, en hebben Art Deco meubels de hoekige patronen en motieven die we terugzien in de Oostenrijkse en Schotse architectuur uit deze periode.

Strakke Oostenrijkse ‘Secessionstil’ en krullende ornamentiek in Belgie: beiden behoren tot de Art Nouveau nummer 10 - mei 2007

Beroemde architecten

Henry van de Velde (1863-1957) Henry van de Velde was een van de belangrijkste grondleggers van de art nouveau. Hij introduceerde de golvende lijn in de schilderkunst en architectuur. Tussen 1895 en 1925 had zijn stijl vooral in Duitsland veel invloed op de ontwikkeling van de architectuur en de kunstnijverheid. Voordat Van de Velde, een Antwerpse apothekerszoon, zich aan architectuur wijdde, hield hij zich bezig met muziek, literatuur en schilderkunst. Tijdens zijn schildersopleiding aan de Academie voor Schone Kunsten ontwikkelde hij een eigen stijl, waarin lijnen een belangrijke rol vervulden. Hij vond dat er een enorme kracht en dynamiek uitging van de lineaire, golvende ornamentiek. Toen hij zich eenmaal op de architectuur richtte,was zijn eerste bouwwerk direct een succes. Het was zijn eigen woonhuis in het Belgische Ukkel, dat de aandacht trok van de invloedrijke kunsthandelaar Siegfried Bing. Vooral het veelvuldige gebruik van nieuwe materialen als beton en ijzer en de natuurlijke vormen en lijnen zoals plantenmotieven waren opzienbarend. Het gebouw is ontworpen als organisch geheel; alles in het interieur, van de vorm van de meubels tot aan de japonnen van zijn vrouw en de kleurstelling waarin zij het eten op moest dienen, was op elkaar afgestemd. Bing vroeg Van de Velde in 1896 om het interieur van zijn winkel in Parijs te ontwerpen. Aan deze ‘Maison l’Art Nouveau’ heeft de kunstrichting zijn naam ontleend. Tussen 1902 en 1921 woonde Van de Velde in Duitsland, waar hij in Weimar 109

ARCHIPEDIA

voor groothertog Wilhelm Ernst de Kunstgewerbeschule ontwierp, een kunstacademie waarvan hij zelf directeur werd. In deze functie had hij een grote invloed op de ontwikkeling van de Duitse Jugendstil. In 1907 was hij betrokken bij de oprichting van de Deutsche Werkbund, waarin organisaties uit verschillende kunstrichtingen zich inspanden voor het verbeteren van de kwaliteit van de industriële productie. Toen oprichter Hermann Muthesius in 1914 de Werkbund in de richting van standaardisatie van de producten stuurde, zegde Van de Velde zijn lidmaatschap op. In 1921 vestigde hij zich in Nederland. Hier kreeg hij van de familie KröllerMüller de opdracht voor de bouw van een museum voor haar kunstcollectie op de Hoge Veluwe. Pas tussen 1936 en 1952 werd het Kröller-Müllermuseum gebouwd, in sterk gewijzigde vorm. Terug in België (1925) werd hij hoogleraar aan de Rijksuniversiteit in Gent. Voor deze instelling ontwierp hij de 64 meter hoge Boekentoren, waarin het magazijn van de bibliotheek was ondergebracht. Drie rijen vensters die verticaal over de twintig verdiepingen lopen, zorgen voor de lichtinval in het gebouw, dat opgetrokken is uit gewapend beton. Ook voor zijn beroemde lijn was een belangrijke rol weggelegd, maar dit keer was die recht – de golvende lijnen waarmee Van de Velde beroemd was geworden, was hij intussen zat.

Beroemde gebouwen Hôtel Tassel Hôtel Tassel in Brussel wordt beschouwd als een van de sleutelwerken van de art nouveauarchitectuur en een hoogtepunt in het oeuvre van architect Victor Horta (1861-1947). Het smalle, drie verdiepingen tellende herenhuis werd in 1893 gebouwd in opdracht van professor Tassel. Vergeleken met de gebruikelijke woningen uit die tijd was het woonhuis vernieuwend door de plattegrond en de verregaande toepassing van gietijzer. De plattegrond is opgezet rondom een trappenhuis. Horta verving de gebruikelijke gang door een achthoekige

110

entree met een grote trap, die toegang geeft tot de op verschillende verdiepingen gelegen vertrekken. Deze indeling brak met de gangbare verdeling van de ruimtes over uniforme verdiepingen. IJzer werd niet alleen in de constructie toegepast, maar ook als decoratief materiaal. De gietijzeren versieringen vormen gebogen, soepele lijnen. Een voorbeeld is de compositie van het open hekwerk in het trappenhuis, met bloemmotieven. Deze decoratie wordt op de muren in geschilderde vorm doorgezet en komt terug in de kleinste details, zoals de lampenfittingen. De vrijstaande, met gietijzeren ranken versierde zuilen in het trappenhuis zetten de slangmotieven door die in al het ijzerwerk in het huis te vinden zijn. De classicistische voorgevel is licht gebogen en vormt een unieke combinatie van steen, glas en ijzer. De gevel bevat in het midden een ruime erker met ramen die bovenaan breder wor-

In het trappenhuis van Hotel Tassel (1993) heerst de zwierige ornamentiek die zo typerend is voor de Belgische ‘zweepslagstijl’.

den. Deze ramen worden van elkaar gescheiden door slanke gietijzeren raamstijlen en bekroond met gietijzeren balken. Toonzaal Smederij Beekman Toonzaal Smederij Beekman is een winkelpand aan de Denneweg in Den Haag. Architect Jan Willem Bosboom verbouwde het in 1898 tot een uniek Nederlands voorbeeld van art nouveau. Zwierige versieringen en gebruik van nieuwe materialen als ijzer en glas kenmerken het gebouw. De opdracht tot de verbouwing werd gegeven door meestersmid Egbertus Beekman, die eigenaar van de winkel was. De gevel bestaat uit een grote glazen wand met een smal skelet van gietijzeren kolommen en balken, dat in het zicht bleef. Van buiten kan men over drie volle verdiepingen naar bin-

nen kijken. Ook in het interieur zijn de gietijzeren kolommen in het zicht gelaten. In het winkelpand was een grote vide gerealiseerd. De galerijen op de verdiepingen zijn opgezet rond één grote doorgaande middenruimte van vloer tot dak. Dit was in Nederland nog vrij nieuw. De gevel wordt bekroond met een fries. Hier werd tussen twee zuiltjes de winkelnaam vermeld. Aan de top van de kromme bekroning staat met grote ijzeren letters het bouwjaar 1898, met daarboven een kroontje met de W van Wilhelmina, die in dat jaar tot koningin werd gekroond. Ingangen Parijse metro Tussen 1900 en 1902 werden de bekende ingangen voor de Parijse metro gebouwd. Het ontwerp, in art nouveau stijl, was afkomstig van de Franse architect

architectenweb magazine

Glazuur is de beschermlaag van gesmolten glas, aangebracht op aardewerk om dit te beschermen of te versieren. Door het glazuren wordt het aardwerk minder poreus, waardoor het geschikt wordt voor het bewaren van vloeistof. Email is de beschermlaag van gesmolten glas aangebracht op voorwerpen van metaal, om deze te beschermen. Door toevoeging van gekleurde oxiden wordt de emaillelaag ook decoratief. Tegeltableau is een aaneengesloten tegelvlak, bestaande uit tegels die vaak beschilderd zijn en daarna gebakken en geglazuurd. Tegeltableaus werden al in de oudheid gebruikt en beleefden een nieuw hoogtepunt in de Jugendstil, waarbij gevels en portieken werden voorzien van tegeltableaus. De in gietijzer gevatte glazen luifels doen denken aan insectenvleugels

Hector Guimard, een van de meest vooraanstaande architecten die in deze stijl werkten. Hij verwierf met de entrees roem als schepper van de ‘style métro’ en zelfs de ‘style Guimard’, zoals de Franse Jugendstil ook bekend staat. In 1898 werd er door de gemeente Parijs een prijsvraag uitgeschreven voor het ontwerp van de ingangen van de metrostations in de Franse hoofdstad. Hoewel Guimard niet had deelgenomen aan de prijsvraag, kreeg hij door de tussenkomst van de bevriende voorzitter van de gemeenteraad toch de opdracht voor deze ingangen. De opvallende ingangen hebben glazen luifels die op libellenvleugels lijken en groen geverfde staanders die doen denken aan voelsprieten. Het hekwerk bestaat uit drie verwisselbare gietijzeren standaardelementen, die in natuurlijke vormen zijn gegoten. Zij vormen

tevens de omlijsting voor geëmailleerd staal en glas. Met het verstrijken van de tijd zijn ze een vast onderdeel zijn geworden van het traditionele Parijse stadsbeeld. Van de 140 ingangen zijn er momenteel nog negentig over.

Bouwkundige begrippen Bladgoud is goud dat is geplet, tot een dikte van 0,0001 mm is geplet. Een kilo goud kan zo dun worden gewalst dat het een vlak van 500 m2 beslaat. Dat pletten gebeurt nog steeds voor het grootste deel handmatig. Bladgoud bestaat uit een legering van een of meerdere metalen zoals titanium, zilver en koper. Vergulden is het bedekken van een voorwerp met een laagje goud.

Archipedia is een educatieve, interactieve architectuurencyclopedie in ontwikkeling. In deze rubriek vindt u alvast een extract uit de duizenden artikelen die straks online staan. Wilt u belangeloos meewerken aan de totstandkoming van Archipedia, door bijvoorbeeld kosteloos een artikel te schrijven of beeldmateriaal te leveren? Neem dan contact op met Marjoleine van Schaik, 035 – 69 20 874 of mail naar mvs@architectenweb.nl

nummer 10 - mei 2007

111

PUBLICATIES

The art of placemaking

Stedenbouwkundig ontwerp Ronald Lee Fleming 2007 Merrell Publishers gebonden ISBN 9781858943718 21 x 27,7 cm 383 p € 50,00 Engels

Het besef dat de openbare ruimte in de stad méér is dan de verplichte restruimte rondom de gebouwen, is terug van weggeweest: het publieke domein is weer een ontwerpopgave op zich. Een van de ontwerpelementen in de buitenruimte is kunst. Geen wonder, want kunst kun je inzetten als muurversiering, als plaveisel, als ruimtevormend element, als beschutting, als verlichting, als bewegwijzering, als meubilair, als decoratie of eventueel als combinatie daarvan. In The Art of Placemaking focust Fleming op kunsttoepassingen in de openbare ruimte uit de afgelopen tien jaar. In zes boekdelen met onderwerpen als ‘gateways’, ‘murals’ en ‘sculpture as place setting’ worden zowel geslaagde als minder geslaagde projecten besproken en hun impact op de omgeving aangetoond. Een goed opgezet boek dat zowel geschikt is voor plaatjeskijkers als voor wie zich echt wil verdiepen in de kunst van het plaatsmaken. (MvS)

Toolkit Duurzame Woningbouw

bouwtechniek Pieter Hameetman 2006 Aeneas gebonden ISBN 139789075365788 21 x 29,5 cm 433 p € 49,00 Nederlands 112

De Toolkit Duurzame Woningbouw heeft het formaat van een bijbel – en wat erin beschreven staat, kan dan ook worden gezien als de nieuwe ‘religie’ van de 21e eeuw. Deze tweede editie beschrijft in bijna twintig hoofdstukken de belangrijkste aspecten van duurzame woningbouw. In de bijlage met tabellen worden die aspecten financieel gekwantificeerd, waarmee milieuvriendelijk of duurzaam bouwen tastbaar en meetbaar wordt gemaakt. Is de Toolkit compleet en ‘up to date’, nu hij is geactualiseerd? Dat is haast onmogelijk, want de ontwikkelingen op het gebied van duurzaam bouwen gaan razendsnel en er zijn veel manieren om duurzaam te bouwen. Niettemin, de Toolkit kan getypeerd worden als de nieuwe Neufert voor duurzame woningbouw in Nederland. Voor de doorgewinterde integraal en milieuvriendelijk ontwerpende architect is de dikte van de Toolkit geen probleem. Als de schrijvers ook andere beslissers en ontwerpers over willen halen de Toolkit te gaan gebruiken, is een Toolkit Mini noodzakelijk. (JvN) architectenweb magazine

Urban pioneers

Stedenbouw / Ruimtelijke ordering Senatsverwaltung für Stadsentwicklung (ed.) 2007 Jovis Verlag paperback ISBN 978-3-939633-28-0 21 x 27,7 cm 194 p € 28,00 Duits met Engelse samenvatting

Nu industrieën zich steeds verder naar de periferie van de stad of richting lage-lonenlanden verplaatsen en processen worden gedigitaliseerd, komen er in steden spooremplacementen en opslagstations, rivieroevers en havengebieden vrij. Maar ook tijdens economische recessies en als gevolg van een gewijzigde woningen kantoorvraag komen steeds meer gebouwen leeg te staan. Stadspioniers zijn (creatieve) mensen die tijdelijk en legaal gebruik maken van deze stedelijke structuren. In Berlijn heeft het pionieren een zo grootschalige en succesvolle vorm aangenomen, dat de Dienst Stadsontwikkeling er een boek aan heeft gewijd. Daarin zijn 43 Berlijnse ‘cases’ in kaart gebracht, wordt aan de hand van essays en interviews met betrokken partijen met name het economisch belang van het pionieren onderzocht en zijn voorbeeldprojecten uit andere Europese landen terug te vinden. Het afsluitende hoofdstuk bevat tips voor zowel potentiële pioniers als ontwikkelaars en bestuurders die op deze manier ‘gentrification’ willen stimuleren. (KH)

Cultuurtoeristische Van Dale

Naslagwerk Ton den Boon (red.) 2007 Van Dale Lexicografie bv Gebonden (slappe kaft) 13,5 x 22,5 cm ISBN 9789 0664 896 22 526 p € 34,95 Nederlands (met Engelse, Duitse, Franse, Spaanse en Italiaanse woordenlijst) nummer 10 - mei 2007

Voor wie Haslinghuis iets te zwaar en serieus vindt om mee te nemen op vakantie, biedt van Dale een aardig alternatief: de cultuurtoeristische Van Dale, waarin 5000 termen uit de architectuur, bouwkunde en beeldende kunst zijn verklaard. Hoewel de ondertitel wat algemeen klinkt - woordenboekgids voor de cultuurtoerist - blijkt de soepel gebonden uitgave een serieus vakwoordenboek te zijn dat niet alleen heldere verklaringen en illustraties biedt, maar ook de synoniemen van de lemmata in vijf Europese talen. De gids is enerzijds een reisgids met afbeeldingen en een encyclopedische uitleg van de begrippen en anderzijds een woordenboek met bondige definities en een alfabetische ordening. Echt handig is de meertalige index. Eindig je met een gewoon reiswoordenboekje doorgaans bij het postkantoor of het zwembad, hiermee kom je tenminste nog eens ergens. Excusez-moi, où est le moulin à calotte pivotante...? (MvS)

113

PUBLICATIES

Architectuurgids Rotterdam

Naslagwerk Paul Groenendijk, Piet Vollaard 2007 Uitgeverij 010 Gebonden (slappe kaft) ISBN 9789 064506055 14,5 x 22,5 cm 299 p € 34,95 Nederlands/ Engels

Rotterdam heeft het imago van eigentijdse architectuurstad, de enige metropool in Nederland, waar torenhoge kantoorgebouwen en moderne architectuur het stadsbeeld in het centrum bepalen. De meeste uitgaven over architectuur in deze havenstad richten zich dan ook op de naoorlogse ontwikkelingen in de stad, zoals bijvoorbeeld de Kop van Zuid – modern is nu eenmaal het handelsmerk van de stad. De Architectuurgids Rotterdam biedt daarentegen een volledig en neutraal overzicht van noemenswaardige architectuur in Rotterdam, zowel oud als nieuw. Het boek heeft dezelfde prettige uitstraling, indeling en vormgeving als de eerder verschenen Architectuurgids Nederland 1900 - 2000, afkomstig van dezelfde schrijvers. De architectuurgids Rotterdam biedt een uitgebreide, tweetalige introductie op de stadsgeschiedenis, waarna een geografisch geordend overzicht volgt van ruim 400 gebouwen, stuk voor stuk geïllustreerd en voorzien van een code waarmee het betreffende project terug te vinden is op de stadskaart. Een handig naslagwerk dat een zeer compleet beeld biedt van architectuurstad Rotterdam. (MvS)

Ground-up City Play as a design tool

Architectuurtheorie, kunst en stedenbouw Liane Lefaivre + Döll 2007 Uitgeverij 010 Paperback ISBN 978 90 6450 602 4 24 x 17 cm 128 p. € 29,50 Engels

114

Theorie (Liane Lefaivre) en praktijk (architectenbureau Döll) ontmoeten elkaar in het onderzoeken van een nieuwe (steden)bouwkundige strategie: het spelelement letterlijk en figuurlijk weer een plek geven in onze samenleving. Een fotocompilatie gevolgd door een vraaggesprek tussen de auteurs onderling betrekt je op speelse wijze onmiddellijk bij het onderwerp. Interviews met drie museumdirecteuren en een uitstekend geschreven essay, dat en passant de ontwikkeling van spel in de kunst aanstipt, zetten het op de internationale intellectuele agenda. Vervolgens completeren twee praktijkstudies uit probleemwijken in Rotterdam op overtuigende wijze het betoog van de auteurs. Deze uitgave laat een frisse wind waaien door alle al dan niet hautaine houdingen in architectuur, stedenbouw, politiek én niet te vergeten de huidige integratieproblematiek. Want met Aldo van Eijk en zijn naoorlogse Amsterdamse speelplaatsen als inspiratiebron is dit bovenal een boek met een boodschap. Het is een oproep om spel eindelijk eens serieus te nemen. (MT)

architectenweb magazine

The Architect, the Cook and Good Taste

Architectuurtheorie Petra Hagen Hodgson, Rolf Toyka 2007 Birkhäuser gebonden ISBN 9783764373313 22,5 x 28,5 cm 158 p € 39,00 Engels

Rob Krier werd ooit verweten dat hij, ‘al roerend in zijn Biedermeiersoepje…’, nogal burgerlijke, weinig smaakmakende architectuur brouwde. De beeldspraak is zo sterk, dat het lage waarheidspromillage er niet toe doet – je ziet hem daar gewoon staan, roerend in die grote kookpot met een enorme houten lepel, waardoor aan projecten als Brandevoort voortaan een spruitjesluchtje kleeft. Het lijkt wellicht wat vergezocht om architectuur met haute cuisine te vergelijken – maar als de gedachte zich eenmaal heeft aangediend, blijkt het verzinnen van overeenkomsten een vermakelijke bezigheid. Ook volgens The Architect,the Cook and Good Taste is de relatie tussen beide eeuwenoude kunstvormen de moeite van het onderzoeken waard. Het boek is voortgekomen uit een symposium over architectuur en culinaire cultuur en bevat zeventien artikelen met allerhande invalshoeken. Een kleurrijke uitgave, die beide kunstvormen op interessante wijze aan elkaar koppelt. Bon appétit, zou ik zeggen: een architectuurboek voor fijnproevers. (MvS)

De Nederlandse architectuur 1000 | 2007

Architectuur Mariëlle Hageman, fotografie Jan Derwig 2007 Thoth Gebonden ISBN 9789 068684483 18,5 x 13 cm 384 p € 14,95 Nederlands nummer 10 - mei 2007

De vele architectuurgidsen die op dit moment voor Nederland of een deel daarvan bestaan, lijken op het eerste gezicht enorm op elkaar. In bondige, goed geïllustreerde artikelen wordt steeds een vogelvluchtperspectief geschetst van de architectuur in een bepaald gebied of een bepaalde periode. Wat de ene uitgave van de andere onderscheidt, is de opzet en daarmee de bruikbaarheid. In dat opzicht biedt de geactualiseerde tweede druk van deze gids iets extra’s: in plaats van de gebruikelijke chronologische of geografische ordening worden de 350 gebouwen allereerst thematisch geordend onder noemers als zorg en onderwijs, wonen in de stad en infrastructuur. Het voordeel hiervan is dat je gelijksoortige gebouwen uit verschillende perioden naast elkaar kunt zien. Voor wie zich een beeld wil vormen van bijvoorbeeld Nederlandse scholenbouw of de ontwikkeling van kerkarchitectuur is dit kleine dikke boekje erg handig; wie een overzichtelijk chronologisch overzicht behoeft, komt van een koude kermis thuis. (MvS) 115

AGENDA

EVENEMENTEN 24 mei t/m 24 juni architecture@night.rotterdam2007 Zes locaties aan de rivieroevers van de Maas worden op een bijzondere manier verlicht. De ontwerpen zijn het resultaat van European Lighting Designers’ Association workshops waarin gerenommeerde internationale ontwerpers samenwerken met veelbelovende studenten. Q www.rotterdam2007.nl

24 mei Publieksdebat over infrastructuur: Is er leven na de magneet-

zweeftrein? Discussie over vragen en thema’s op het gebied van infrastructuur: van sneltram via ringweg tot Zuiderzeelijn. Aanvang: 20:00 - 22:00 uur. Q www.platformgras.nl

26 mei Workshop maquettebouw Het ACN organiseert i.s.m. Maquettebouw Otten een creatieve workshop maquettebouw. Van 11.00 tot 15.00 uur. Q www.architectuurcentrumnijmegen.nl

2 juni Ontwerp zelf voor Groningen Maak samen met een architect of stedenbouwkundige een ontwerp voor een concrete locatie. Ter gelegenheid van de Dag van de Bouw. Van 11:00 - 17:00, aanmelden verplicht. Q www.platformgras.nl

23 en 24 juni Dag van de Architectuur Verschillende activiteiten door heel Nederland met als thema Tijdelijk Verblijf. Q www.dvda.nl

TENTOONSTELLINGEN t/m 2 juni Herman Hertzberger’s Amsterdam Tentoonstelling naar aanleiding van de 75 verjaardag van architect Hertzberger. Q www.arcam.nl

t/m 3 juni Moderniteit in de Tropen Architectuur in Nederlands-Indië uit de periode 1850 tot 1950. Q www.nai.nl

t/m 10 juni ‘Dutch Mountains’

2 photography by Ruud Peijnenburg

Dutch Mountains’ is gewijd aan het werk van architect Francine Houben. Vier jaar lang was Francine Houben stadsbouwmeester van Almere met als taak verbeeldende visies te ontwikkelen voor het Almere van de toekomst. Q www.casla.nl

t/m 17 juni Expositie De Lindenberg Expositie over het Cultureel Centrum De Lindenberg (1963-1972) in Nijmegen. Q www.architectuurcentrumnijmegen.nl

t/m 24 juni Wij leven hoog Expositie over daktuinen. Q www.rondeeldeventer.nl

3 Folhapress Photo Agency

116

24 mei t/m 1 juli Theo van Doesburg en De Stijl [1] Expositie over Van Doesburg (1883-1931) die 90 jaar geleden De Stijl oprichtte. Qwww.rapsite.nl architectenweb magazine

25 mei t/m Brick: the exhibition [2] 1 juli Expositie met de resultaten van het architectuurproject Brick. Q www.ekwc.nl

t/m 7 juli Binnengluren bij de Utrechtse Student In de tentoonstelling zal het publiek de verschillen in studentenhuisvesting tussen ‘toen’ en ‘nu’ kunnen bekijken en beleven. Q www.aorta.nu

24 mei t/m Visionary Power [3] 2 september Expositie in de Kunsthal met plannen van 15 jonge, internationale architecten voor de toekomst van de stad. Q www.iabr.nl

26 mei t/m Tentoonstelling Le Corbusier [4] 2 september Tentoonstelling over deze sleutelfiguur in de twintigste-eeuwse architectuur. Q www.nai.nl

4 Fondation Le Corbusier, Paris

26 mei t/m Follydock [5] 29 september Folly-expositie op Heijplaat te Rotterdam. Q www.follydock.com

24 mei t/m A Better World – Another Power [6] 21 oktober In deze expositie wordt het werk getoond van groepen die met inspraak-initiatieven, spontane creativiteit en activisme een frisse wind laten waaien in de stedenbouwkundige wereld. Expositie in het kader van het 3e Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam. Q www.nai.nl

SEMINARS/CURSUSSEN 24 mei Eerste Nationaal Brandveiligheidscongres SBR wil met dit congres de bewustwording over brandveiligheid in Nederland verder vergroten. Het congres stelt het integrale karakter van brandveiligheid aan de orde: van ontwerp tot gebruik. Van 9:00 tot 18:00 uur. Q www.sbr.nl

30 mei Bouwrecht in de praktijk Middagcrsus voor bouwbedrijven over alle juridische aspecten van het bouwbedrijf. Q www.sbr.nl

6 Beeld Jeanne van Heeswijk

PRIJSVRAGEN t/m 22 juni contractworld.award 2008 Internationale prijs voor interieurontwerp Inschrijven en inleveren tot 22 juni en uitslag op 12 januari 2008 Q www.contractworld.com

t/m 8 juli

StudentenSTAALprijs Prijs voor studenten, die tijdens hun afstuderen de mogelijkheden van staal in civiele en bouwkundige constructies hebben onderzocht en/of optimaal hebben benut. Inschrijven tot 8 juli, inleveren tot 30 juli en uitslag op 11 oktober Q www.bouwenmetstaal.nl

nummer 10 - mei 2007

117

VACATURES Kijk voor meer vacatures en een uitgebreide beschrijving van onderstaande advertenties op www.architectenweb.nl en vul het bijbehorenden wwwpagina nummer in.

architect Wij zijn op zoek naar een zelfstandige, initiatiefvolle, flexibele architect/bouwkundig ingenieur voor 32 uur per week, met ten minste drie jaar ervaring. De werkzaamheden zijn onder andere het technisch uitwerken en detailleren van (deel-)plannen in samenwerking met de architect.Kennis van weten regelgeving wordt verondersteld.

Vacature plaatsen of CV online zetten? Surf ook daarvoor naar onze online vacaturebank!

Bullhorst Architecten Stednebouwers

(070) 364 66 77 info@bullhorstarchitecten. www.bullhorstarchitecten.nl Q architectenweb.nl/v5878/

Projectleider

Junior projectleider

Wij zijn op zoek naar een ervaren projectleider met minimaal een HTS-opleiding. U heeft reeds enkele jaren ervaring als (assistent) projectleider bij een architectenbureau. Daarnaast beschikt u over een flinke dosis organisatietalent en bent u in staat om flexibel te coördineren.

Gevraagd wordt om een junior projectleider, die uiteindelijk kan doorgroeien tot zelfstandig projectleider. Werkzaamheden zijn bouwkundig tekenwerk, analyseren van bouwkundige stukken, schrijven van rapporten, etc. Je bent een analytische persoonlijkheid met minimaal een afgeronde opleiding MTS of HTS bouwkunde en 1 a 2 jaar werkervaring.

Continu Engineering Rotterdam

Continu Engineering Amsterdam

010 - 288 50 00 www.continu.nl r.korstanje@continu.nl Q architectenweb.nl/v6175/

(020) 311 80 90 www.continu.nl h.mahieu@continu. Q architectenweb.nl/v6190/

Bouwkundig tekenaar

architect

Voor onze opdrachtgever zijn wij op zoek naar een bouwkundig tekenaar die tevens als opzichter gaat functioneren. Je houdt toezicht en bewaakt het ontwerp in de uitvoering. Minimaal een afgeronde MTS-Bouwkunde opleiding en minimaal één jaar ervaring in een dergelijke functie. Regio Ede -Barneveld. Een goed salaris met goede arbeidsvoorwaarden.

Wij zoeken een architect die zelfstandig kan werken, de meest verrassende creatieve ontwerpen maakt en oplossingen bedenkt. Wij bieden een prettige werkomgeving waar je zeer zelfstandig werkt binnen een professioneel team van vakidioten. Je functioneert minimaal op HBO niveau, kunt overweg met AutoCAD en hebt een bewezen track record.

Continu Engineering Arnhem

(026) 442 30 50 www.continu.nl s.hendriks@continu.nl Q architectenweb.nl/v6204/

Decoration Empire

0182-583341 info@decorationempire.nl

Bouwkundig tekenaar/interieurtekenaar

jonge ambitieuze bouwkundige medewerker

Jij brengt in nauwe samenwerking met een ontwerper een interieurconcept tot leven, van de eerste schets tot en met de werken detailtekeningen. Je bent medeverantwoordelijk voor de vervolgprojecten en je onderhoudt de contacten met derden. We vragen MTS bouwkunde of ruime werkervaring als interieurtekenaar. Je levert kwaliteit, hebt passie voor het vak, loyaliteit en gevoel voor humor.

Opleiding op HBO- of MBO-niveau, minimaal 1 jaar relevante werkervaring en ervaring met CAD-tekenen. Voor het uitwerken van bouwkundige ontwerpen tot bestek- en werktekeningen voor woonen utiliteitsgebouwen. Daarnaast behoort bij de functie het assisteren van de projectleider.

118

Desarc Concept & Design

Dhondt Stedenbouw en Architectuur

(055) 576 14 30 www.desarc.nl info@desarc.nl Q architectenweb.nl/v5876/

(076) 522 95 20 www.dhondt.nl info@dhondt.nl Q architectenweb.nl/v5541/

architectenweb magazine

Projectleider

Bouwkundig tekenaar/AutoCAD

Voor een gerenommeerd architectenbureau in de regio Rotterdam zijn wij op zoek naar een projectleider met ruime bouwkundige kennis, een goed kostenbesef en leidinggevende capaciteiten, die zorg kan dragen voor de projecten van het bureau.

Dosign is gevraagd om een team van AutoCAD tekenaars samen te stellen voor een vooruitstrevend en toonaangevend project in China. De werkzaamheden liggen zowel in de V.O.- als in de D.O.-fase en de stadplaats is Rotterdam. U heeft ruime ervaring als bouwkundig tekenaar.

Dosign Engineering B.V.

(010) 477 01 01 www.dosign.nl bouw@dosign.nl Q architectenweb.nl/v5791/

(010) 477 01 01 www.dosign.nl bouw@dosign.nl Q architectenweb.nl/v5893/

Sr architect

3D - illustrator

Wij zijn vor ene internationale opdrachtgever op zoek naar een senior architect. U werkt in een internationaal samengesteld team van architecten te werken, waarbij u leiding geeft aan de aspecten die betrekking hebben op de Nederlandse besluitvorming. Het team werkt aan een project dat beeldbepalend zal zijn voor de skyline van Rotterdam.

(EEA) Erick van Egeraat associated architects is voor de vestiging in Rotterdam op zoek naar een Render Professional met tenminste 3 jaar ervaring met renderings en animaties. Affiniteit met de architectuur van EEA en uitstekende beheersing van de Engelse taal is gewenst. Wij bieden een uitdagende positie in een dynamische werkomgeving.

Dosign Engineering B.V.

EEA/Erick van Egeraat associated architects

(010) 477 01 01 www.dosign.nl bouw@dosign.nl Q architectenweb.nl/v5894/

(010) 436 96 86 Mevrouw M. Wanten www.eea-architects.com eea.nl@eea-architects.com

Bouwkundig tekenaar met passie voor tekenen

Bouwkundige (Utrecht)

Een middelgroot architectenbureau in de regio Breda met een grote diversiteit aan projecten zoekt een bouwkundig tekenaar. Een bouwkundige achtergrond met een MTS/HTS diploma en maximaal drie jaar werkervaring is gewenst. Heb je een passie voor tekenen en wil je graag jezelf ontwikkelen op dit gebied, dan past deze uitdaging bij jou.

Voor een klein tot middelgroot architectenbureau in Utrecht zoeken wij een bouwkundige met een MTS/HTS bouwkunde opleiding en enkele jaren ervaring. Het betreft een uitdagende tekenfunctie (AutoCad, ervaring met ADT is een prĂŠ) in een gevarieerd team. Hoogstaande en afwisselende opdrachtenportefeuille, met de nadruk op projecten in de zorg. Uitstekende arbeidsvoorwaarden.

InterWork Eindhoven

Interwork Arnhem

(040) 265 20 00 www.interwork.nl niels@interwork.nl, Niels van Loon Q architectenweb.nl/v6241/

(026) 353 09 80 www.interwork.nl eric@interwork.nl, Eric Diergaarde Q architecteweb.nl/v6242/

Bouwkundig Tekenaar (vestiging Alkmaar & Amsterdam) Wij zoeken een bouwkundig tekenaar met HTS achtergrond, 1-3 jaar werkervaring en kennis van AutoCAD, die meewerkt vanaf het schetsontwerp in ons jonge team. Je bent nauwkeurig, leergierig en bereid te leren van je fouten. Ben jij op zoek naar de combi tussen bouwkunde en werken met plezier? Solliciteer dan! Prima salaris, reiskosten en pensioen.

nummer 10 - mei 2007

autocad tekenaars Wij zoeken twee Autocad tekenaars voor het uitwerken van bestek- en werktekeningen onder begeleiding en verantwoordelijkheid van een projectleider. Affiniteit met architectuur, opleiding HTS niveau, teamspeler, kennis van Autocad 2006, accuraat, stressbestendig, leeftijd 20-25 jaar.

InterWork Amsterdam

Poolen Architekten b.v.

(020) 423 08 55 www.interwork.nl eelko@interwork.nl, Eelko van Mastrigt Q architectenweb.nl/v6243/

033-4612486 www.poolen.nl info@poolen.nl Q architectenweb.nl/v5658/

119

Onze visie op de techniek:

‘Een continue investering in kennis en scholing’ Economische

ontwikkelingen

houden

niet

bij

onze

landsgrenzen. De wereld is ons afzetgebied, al decennia lang. Met name de laatste jaren raakt deze globalisering in een stroomversnelling, waarbij vooral de explosieve groei en booming economie van China sterk tot de verbeelding spreken. Nieuwe, interessante afzetmarkten vormen voor ons normaal gesproken een positief signaal. Toch zijn er ook doemscenario’s, waarbij zowel Europa als Amerika worden overvleugeld door deze sterke, opkomende economieën. Verbeterde bedrijfsprocessen Een vergelijking met de jaren tachtig lijkt op zijn plaats. Toen waren het de Aziatische tijgers zoals Japan en Korea die dominant op de wereldmarkt dreigden te worden. Wij behielden echter onze positie via verbeteringen van onze bedrijfsprocessen. Een belangrijk punt van aandacht, ook in de toekomst. Het is vooral de techniek die hierin een grote rol speelt. Wij denken aan I.C.T. en internet. Ook conventionele technieken zoals de werktuigbouw en elektrotechniek dragen ertoe bij dat wij steeds efﬁciënter kunnen produceren. ‘Optimalisatie door innovatie’ was het credo van de jaren negentig. Een credo dat nog niets aan actualiteit heeft ingeboet en ongetwijfeld steeds belangrijker zal worden. Investeren in technisch onderwijs Overheid en bedrijfsleven zullen samen de innovatieve kwaliteiten van onze technische sector moeten verstevigen. Wat dat betreft voelen wij onszelf ook aangesproken. Wij moeten investeren in noodzakelijke ontwikkelingen in deze sector. In algemeen technisch onderwijs bijvoorbeeld, maar ook in specialistische cursussen en trainingen. Hierbij denken wij niet alleen aan geld, maar ook aan het imago van de techniek, dat best eens opgepoetst mag worden.De structurele aanwezigheid van een hoogwaardig kennis- en arbeidspotentieel is essentieel voor de groei van onze economie. ‘Eigen kweek’ is in dit verband erg belangrijk, omdat import uit het buitenland maar een tijdelijke oplossing betekent. Mens blijft belangrijkste schakel Sinds 1985 detacheren wij middelbaar en hooggeschoolde technici. Specialisten in het ontwerpen, voorbereiden en begeleiden van technische constructies. Wij onderscheiden ons door kwaliteit en door liefde voor de techniek en de technicus. Want hoever de technische ontwikkelingen ook zullen gaan, de mens blijft de belangrijkste schakel in elk innovatief proces. En worden de kracht en duurzaamheid van een constructie niet bepaald door de kwaliteit van deze schakel? Door het verbindende menselijke element? Dosign onderkent dit en specialiseert zich daarom in de toegevoegde waarde van gemotiveerde mensen. Dosign Engineering heeft kantoren in Rotterdam, Amsterdam en Tilburg. Kijk voor meer informatie op onze internetsite.

www.dosign.nl

THE DOORS DESIGN OP MAAT The Doors is gespecialiseerd in schuifdeuren, draaideuren, vouwdeuren en multifunctionele spanpanelen. Maar levert ook complete kastwanden met kastinterieurs. Maatwerk is het motto. Met als uitgangspunt dat functie en design perfect moeten combineren en harmoniĂŤren, of juist contrasteren.

www.thedoors.nl

Kastwanden met draaideuren, in elke gewenste kleur

The Doors - Movi Design, schuif-, draaien vouwdeuren

Mezzo kastinterieur, ontworpen door Karel Boonzaaijer en Dick Spierenburg

VEMA Security

Hoevelaken Tel.: +31 (0)33 - 253 50 14 info@vemasecurity.nl www.vemasecurity.nl Elektromechanische sloten - Cilinders - Vluchtwegtechniek - Deurdrangers - Kaartlezers - Biometrie - Toegangscontrole - Deurautomaten An ASSA ABLOY Group company

* Met dank aan Sire

Raamsdonksveer Tel.: +31 (0)162 - 58 23 33

Voor stijl in grootse vorm. Hansastela brengt een stijlvol element in de badkamer. De kraan oogt bescheiden, maar is toch opvallend ongewoon. Met de joystick-bedieningshendel en de brede, rechthoekige uitloop past de kraan bij uitstek in de moderne designbadkamer. De techniek kenmerkt zich door hoge kwaliteit; sinds jaar en dag ĂŠĂŠn van onze belangrijkste waarden. www.hansa.com

Een sluitend antwoord op elke vraag DORMA realiseert alle denkbare toepassingen op het gebied van deuren en wanden. Met onze vijf divisies Deurtechniek, Vluchtwegtechniek & Toegangscontrole, Glasbeslagtechniek, Automatische Deuren en Mobiele Wanden bieden wij klanten wereldwijd een sluitend antwoord op elke vraag. Onze innovatieve concepten vertalen uw wensen en ideeën direct naar de praktijk. De mobiele scheidingswand DORMA MOVEO is hier een voorbeeld van. DORMA MOVEO® Ruimten indelen: snel, ﬂexibel en zeer eenvoudig Een zeer geavanceerd constructieprincipe, gebaseerd op een hightech productiemethode en nieuwe materialen, kenmerkt DORMA MOVEO. Het resultaat: lage paneelgewichten, exceptionele stabiliteit en geluidsdemping tot maar liefst 55 dB. De ingebouwde halfautomaat ComforTronic® zorgt voor een ongeëvenaarde opbouwsnelheid en gebruiksbetrouwbaarheid, hierdoor loopt alles op rolletjes: sneller, eenvoudiger en veiliger. Openen, sluiten en inrichten. Met systeem knowhow van DORMA.

Deurtechniek

Automatische deuren

Glasbeslagtechniek

Mobiele Wandsystemen

DORMA van Duin Nederland B.V. Dalwagen 45 6669 CB Dodewaard Tel. +31 (0)488 418100 Fax +31 (0)488 418190 info@dorma.nl www.dorma.nl Vluchtwegtechniek en toegangscontrole

RODECA, VOOR ELKE SITUATIE ... EEN TRANSPARANTE OPLOSSING

/OK DESIGN BEGINT BIJ "56!

Alphen a/d Rijn NOUT Architecten BNA

â&#x20AC;¢ Transparant â&#x20AC;¢ Laag gewicht â&#x20AC;¢ Betaalbaar â&#x20AC;¢ Duurzaam â&#x20AC;¢ Isolerend

Rodeca Systems b.v. Koperweg 11n 2401 LH Alphen a/d Rijn Tel.: (0172) 41 67 47 Fax: (0172) 41 90 90 www.rodeca.nl E-mail: info@rodeca.nl

(ARDGLAS "56! HARDGLAS RAMEN BIEDEN VELE MOGELIJKHEDEN OM GEVELS IN DE WONING EN UTILITEITSBOUW EEN SPECIlEKE UITSTRALING TE GEVEN

!FHANKELIJK VAN TYPE EN UITVOERING AFMETINGEN EN GEKOZEN KLEURSTELLING KUNNEN "56! HARDGLAS RAMEN

DRAAIENDE DELEN ACCENTUEREN OF JUIST @ONZICHTBAAR IN EEN GEVEL LATEN OPGAAN "56! HARDGLAS RAMEN ZIJN TOEPASBAAR

IN WONINGBOUW EN UTILITEITSBOUW ZOWEL BIJ NIEUWBOUW ALS RENOVATIEPROJECTEN %EN MODERN EN EXCLUSIEF DESIGN ZIJN

DE STERKE KENMERKEN VAN "56! HARDGLAS

"REMEN ,* "ARENDRECHT 4ELEFOON %MAIL INFO

) %!$"' &( $' #!

BUVA NL

+IJK VOOR MEER INFORMATIE OP WWW BUVA NL

e l e m e nT o f h o s p i t a l i t y

Melis Lighting introduceert een nieuw revolutionair verlichtingsconcept: elemenT. Vanuit de meest elementaire vormen ontstaat een serie stijlvolle projectarmaturen, die een nieuw licht werpen op eigentijds interieurdesign. Een unieke combinatie van aluminium en Hi-Mac s, voorzien van uiterst moderne verlichtingstechniek. Kortom: het ideale concept voor kantoren, restaurants, hotels, winkels en woningen. Laat u inspireren door elemenT van Melis Lighting. Vraag naar de brochure.

Award 2006

Melis Lighting BV

Watermanstraat 36

5015 TE Tilburg

P.O. Box 2038

T +31 (0)13-456 39 00 F +31 (0)13-455 43 67 info@melis-lighting.nl

K^Zg bd\Za^_`]ZYZc! k^Zg eg^_hc^kZVjh ^c c### GV^a +'%%$+(%%$+(%'$+*%%

5001 CA Tilburg

The Netherlands

w w w. m e l i s e l e m e n t . c o m

9Z ZaZìg^hX]Z \dgY^_cgVâh Y^Z VVc Va jl Z^hZc kdaYdZc### :fdgc\\k Xjjfik`d\ek \c\bki`jZ_\ ^fi[àeiX`c jpjk\d\e JkXe[XXi[ d\k è]iXiff[ X]jkXe[$ Y\[`\eè^ & >$IX`c :8E$9LJ èk\cc`^\ek`\ Êfe YfXi[Ë & -)''# -*'' \e -,'' dXbb\càb fe[\icè^ k\ bfgg\c\e & XXe k\ jcl`k\e fg ;fdfk`ZX jpjk\d\e & iX[`fîXÔjZ_\ Y\[`\eè^ df^\càb & )+M jpjk\d\e# [lj ^\\e \c\bkifdfek\li ef[`^1 >$IX`c 55 dff` Y\k\i

6[hiVcYWZY^Zc^c\ <ZVhhZbWaZZgY Zc hiZ``ZgàVVg OZZg ]d\Z `lVaîZî <ZWgj^`hkg^ZcYZa^_` 7ZigdjlWVVg 7ZiVVaWVgZ eg^_h Kddg `Vciddg! i]j^h Zc odg\hZXidg

>f\cjk E\[\icXe[ 9M# Cfi\ekqjkiXXk ((# -.(- 8; <[\# K "*( ' *(/ -+/('' >f\cjk 9\c^`\ 9M98# <lifgXgc\`e +(# Ylj ($; *-)' CXeXb\e# K "*) ' +.-0.*.*`e]f7^f\cjk%ec# nnn%^f\cjk%ec

ARCH.MAAIK elke dag een nieuwe strip van arch.maaik op architectenweb.nl

nummer 10 - mei 2007

127

colofon

advertentie index

architectenweb

Arco Reuver

123

Bonar Floors

Brickhouse Buva Cement & Beton Centrum

8 125 77

Clestra Hauserman

124

Continu Engineering

121

Dorma van Duin

124

Dosign Engineering

120

Duco

Dutch Deco

Espero Faay Glaverbel Hansa Hansgrohe

97 75 123

Owa

Rockfon

Hoofdredactie Jeroen van Oostveen (jvo@architectenweb.nl). Redactie Marjoleine van Schaik (mvs@architectenweb.nl), Ronnie Weessies (rw@architectenweb.nl).

9 76

Rimadesio

Redactieadres Postbus 394, 1400 AJ Bussum T (035) 692 08 74 F (035) 692 26 78 I redactie@architectenweb.nl W www.architectenweb.nl

107

Interface Reynaers

Architectenweb Magazine is een uitgave van Architectenweb.nl en verschijnt acht keer per jaar. Architectenweb Magazine is een nieuw praktisch vakblad en is een logisch vervolg op het succes, de bekendheid en de goede waardering van www.architectenweb.nl.

7 105 6

106

The Doors

122

Vema Security

122

Wienerberger

Eindredactie Theo Janssen. Aan dit nummer werkte verder mee Remco Arnold, Peter Drijver, Eric Frijters, Kirsten Hannema, Bart van Hoek, Kees van der Hoeven, Olv Klijn, Egbert Koster, Jeroen van Nieuwenhuizen, Karin Roelofse. Architectenweb Magazine is een uitgave van Architectenweb Media B.V. Postbus 394, 1400 AJ Bussum media@architectenweb.nl. Advertenties Architectenweb Media B.V. Martijn Postmus (035) 69 20 874, info@architectenweb.nl. Art-direction en grafische Vormgeving Danny Tupang Huizen, Architectenweb Media B.V. Naarden. Druk Thieme GrafiMedia Groep Informatie over abonnementen Losse nummers 造 9,50 Jaarabonnement (8 nummers) 造 69,nabestellingen 造 14,- per nummer (incl. BTW) Alle prijzen zijn onder voorbehoud van prijswijzingen. Het abonnementsgeld dient bij vooruitbetaling te worden voldaan. Voor de betaling ontvangt u een factuur. Abonnementen kunnen per nummer ingaan en worden zonder tegenbericht automatisch verlengd. Opzeggen dient schriftelijk te gebeuren bij Architectenweb.nl, minimaal vier weken voor de verschijningsdatum van het laatste nummer van uw abonnement. Wet op de persoonsregistratie Wij maken u erop attent dat wij enkele door u als abonnee verstrekte gegevens, zoals naam, adres en telefoonnummer, hebben opgenomen in ons gegevensbestand.

colofon

Vrijwaring Uitgever en auteurs verklaren dat dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld, Evenwel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook. Uw project in Architectenweb Magazine? Stuur de projectinformatie dan naar de redactie t.a.v. Jeroen van Oostveen, en wie weet verschijnt uw project binnenkort in Architectenweb Magazine! 息 2007 - Architectenweb Media BV Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen en/of op enigerlei wijze worden gereproduceerd zonder schriftelijke toestemming van Architectenweb Media BV.

gen o da i 2007 b m Ke 15 jun ur 14 & -19.00 u 0 16.0