AWM 11 by Architectenweb

JULI s E JAARGANG s s NUMMER

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PRAKTISCH VAKBLAD OVER BOUW EN ARCHITECTUUR

WWW ARCHITECTENWEB NL

PRAKTISCH VAKBLAD OVER BOUW EN ARCHITECTUUR

INTERVIEW *EROEN VAN 3CHOOTEN PROJECT BELICHT 7OONGEBOUW 0ARKRAND !MSTERDAM !GORATHEATER ,ELYSTAD 7OONGEBOUW 5 'EUZEVELD !MSTERDAM TECHNIEK 'EVELRENOVATIE THEM GAZINE 3ANITAIR

! " #$%&&

' $( ' )$*+ !, !--." &+)* /(0%)) ' 1 2 &+)* /(03/) ' 4

9L@C;@E> @EJG@I8K@FEJ iXd\e# [\li\e# mc`\j^\m\cj \e qfen\i`e^

I\peX\ij fekn`bb\ck Xcldè`ld jpjk\d\e mffi iXd\e# [\li\e# mc`\j^\m\cj \e qfen\iè^ [`\ q`Z_ fe[\ijZ_\`[\e è bnXc`k\`k# ]leZk`feXc`k\`k \e mfid^\mè^% ;XXiYà c\`[k jXd\en\ibè^ d\k XiZ_`k\Zk\e kfk fgmXcc\e[ Zi\Xk`\m\ \e èefmXk`\m\ fgcfjjè^\e% ;\ jkàc mXe I\peX\ij `j m\ie`\ln\e[% Fej e`\ln\ cf^f jkiXXck [\ biXZ_k \e îf\` l`k [`\ ef[`^ `j fd ln gXike\i mffi XiZ_`k\Zkfe`jZ_\ fgcfjjè^\e k\ qàe% D\k Xcldè`ld Xcj dXk\i`XXc [Xk Yà l`kjk\b ^\jZ_`bk `j fd èjgì\i\e[\ XiZ_`k\Zklli k\ i\Xc`j\i\e% Ln Zi\Xk`m`k\`k bfdk kfk c\m\e d\k I\peX\ij% 9\ek l ^\ ek\i\jj\\i[ è [\ XiZ_`k\Zkfe`jZ_\ df^\càb_\[\e mXe [\ gif[lZk\e mXe I\peX\ij6 E\\d [Xe ZfekXZk fg d\k feq\ XiZ_`k\Zk\eX[m`j\lij% Bàb fg nnn%i\peX\ij%ec f] Y\c '+0) Ã ,- (' )'%

N\ Yi`e^ Xcld`e`ld kf c`]\

VAN DE REDACTIE | INHOUD project belicht

30 Jeroen van Oostveen, Hoofdredacteur Architectenweb Magazine

De welstandsvrije architect In Nederland kunnen bakkers die vieze broodjes bakken hun deuren sluiten, worden advocaten met tegenstrijdige belangen van de zaak gehaald en ruimen bestuurders het veld wanneer zij schade toebrengen aan een bedrijf. Maar architecten die onze straten vervuilen met slechte en contextloze gebouwen, kunnen gewoon hun werk blijven doen. Welstandscommissies kunnen excessen niet voorkomen. Sterker nog, het huidige welstandsbeleid staat een kwaliteitsverbetering van de Nederlandse architectuur in de weg. De reden hiervoor is simpel: de rol van welstand beperkt zich tot het “sturen” van architecten richting de lokale schoonheidseisen. Maar hiermee krijg je rotte appels niet vers, hooguit wat opgepoetst. Welstand ontneemt architecten de eindverantwoordelijk over hun ontwerp: “Welstand is akkoord, dus ik heb mijn werk goed gedaan.” Dit is een kwalijke zaak, want welstand wordt hierdoor een zondebok waarachter architecten zich kunnen verschuilen. Aan de andere kant van het spectrum staan de Nederlandse toparchitecten met wereldfaam, die zich ook moeten verantwoorden bij de commissie. Dat is toch eigenlijk van de zotte. Net als BNA voorzitter Jeroen van Schooten (zie interview pagina 18) pleit ik voor een professionalisering van de architect. Het wordt hoog tijd dat we architecten weer de eindverantwoordelijkheid geven en ze kunnen afrekenen op hun geleverde prestaties. De oplossing ligt in de invoering van de “welstandsvrije architect”. De welstandscommissie moet zich beperken tot het “inwerken” van jonge architecten en het steekproefsgewijs toetsen van ervaren ontwerpers. Deze commissie nieuwe stijl, bestaande uit een evenwichtige samenstelling van (volks-)vertegenwoordigers, kan architecten die hebben aangetoond het vak te verstaan, het predicaat “welstandsvrije architect” geven. Kan, want het is zeker geen vanzelfsprekendheid. De welstandsvrije architect krijgt meer ruimte voor creativiteit en kan, indien hij dat wenst, zijn ideeën sparren met de welstandscommissie. Welstandsvrije architecten kunnen zich hard opstellen naar onwelwillende opdrachtgevers, want zij zullen hun welstandsvrije predicaat niet op het spel zetten voor aanpassingen die het ontwerp aantasten. En met een welstandsvrije architect is kwaliteit vrijwel verzekerd. Dus waar wachten we nog op, weg met de welstandsvrije wijk, welkom welstandsvrije architect! jvo@architectenweb.nl

Woongebouw Parkrand MVRDV

projecten kort

24 24

Praktijkwoningen Meerssenerweg Bruls & Co

projecten kort 24

Praktijkwoningen Meerssenerweg Bruls & Co

Hoofdkantoor Essent De Architekten Cie.

Bugatti Dusseldorf Gielissen Exhibitions and Interiors

Woonhuis Woerden Ronald Janssen Architecten

Ambassade Rome cepezed

Schutterstoren DKV

coverfoto: Luuk Kramer

architectenweb magazine

project belicht

44 44

Theater Agora

interview

18 18

UNStudio

project belicht

58 58

U3 Geuzeveld

Jeroen van Schooten

techniek

80 80

Professionalisering van de architect

them@gazine

104 104 Sanitair

VenhoevenCS

Gevelrenovatie Second life

projecten kort

68 68

Spatten en spetteren

Schutterstoren DKV

archipedia

productinformatie

en verder...

112 bouwstijlen

92 98

02 03 10 16

van de redactie inhoudsopgave nieuws update column Kees van der Hoeven

74 76

nieuw online / projecten column Peter Drijver

116 120 122 127 128 128

publicaties agenda vacatures Arch. Maaik advertentie index colofon

barok

113 beroemde architecten Francesco Borromini

productinformatie nieuw online / bouwproducten

114 beroemde gebouwen Galeria Spada San Carlo alle Quattro Fontane

Rammelend koper

115 bouwkundige begrippen Concaaf, Convex, Astragaal, Rozet, Putto, Eierlijst

nummer 11 - juli 2007

Vast goed

Koramic dakpannen. Ieder gebouw zijn eigen identiteit.

Een gebouw is meer dan vier muren en een dak. Het is een persoonlijke creatie die iets vertelt over de mensen die er wonen en werken. Juist daarom vinden we het bij Wienerberger zo belangrijk om een groot assortiment aan te bieden. En om voortdurend te zoeken naar nieuwe wegen met keramische bouwmaterialen. Uiteraard horen dakpannen daar ook bij. Want dakpannen geven een gebouw persoonlijkheid. Nieuwe vormen, kleuren, patronen en toepassingen zorgen voor nieuwe mogelijkheden. Zodat u telkens weer een nieuwe dimensie kunt geven aan uw ontwerp.

Keramische dakpannen. Voor mensen gemaakt. Wienerberger B.V. Infolijn: 0800 - 022 85 80, www.wienerberger.nl

DUCO D u c o C s y s t e m… “Natuurlijk”

Energiezuinig

inst EPC-w 9 tot 0,1 • Gelijkwaardigheidsverklaring Cauberg-Huygen • Ventileren met Systeem C volgens NEN1087 • Compleet kwaliteitsgamma aan zelfregelende toevoerroosters (Ventilatieroosters, Susroosters en Suskasten) • Luchtafvoer via de gerenomeerde CVE ECO-fan 2 afvoerzuigunit van Itho • Meerdere RF bedieningsschakelaars mogelijk • Luchtdicht bouwen volgens SBR details • Uniek en eenvoudig EPC-berekeningsprogramma • Volledig draadloos system • Alle componenten kunnen worden ingekocht via de standaard kanalen

Handelsstraat 19 - 8630 Veurne - Belgium - tel 0032-58/33 00 33 f a x 0 0 3 2 - 5 8 / 3 3 0 0 4 4 - i n f o @ d u c o . e u - w w w. d u c o . e u

Ventileren

NIEUW

Glaverbel fa nascere idee innovative nel design di mobili, scaffalature, porte interne, box doccia e tavoli. 40 modelli con motivi geometrici, classici, stilizzati ed esclusivi in vetro trasparente o traslucido.

C O AT I N G S M E T AMBITIE Glaverbel lanceert een compleet nieuw gamma hoogrendementsglas met ongekende verwerkingsmogelijkheden. De Glaverbelcoatings zullen de ambities van architecten en glasprofessionals ongetwijfeld waar maken. www.coatingevolution.com

Glaverbel - Tiel - verkoop.nl@glaverbel.com - www.MyGlaverbel.nl

GI LE C V EOTA R TO G L ILBA ES R A MLEE TI DAEM E BITIE stampati Imagin di

EEN NIE UTW E S DTA I MMEPAT N SO IE VE RO

Glaverbel Italy - Milano - Tel +39 02 626 90 110 - Fax +39 02 657 0101 - gvb.italy@glaverbel.com - www.MyGlaverbel.com

La gamma di vetri

5IF "SU PG -JHIU

0SPTTP EFTJHO 0MMF -VOECFSH

-JHIU JT UIF TUBSUJOH QPJOU GPS NBOZ BSU GPSNT -JHIU GPSNT UIF CBTJT GPS Â¾MN QIPUPHSBQIZ BOE QBJOUJOH *U OPU POMZ HJWFT QFPQMF B TFOTF PG QIZTJDBM BOE NFOUBM XFMM CFJOH CVU BMTP DSFBUFT UIF WJTVBM FOWJSPONFOU GPS BFTUIFUJD FYQFSJFODFT -JHIU JT BO JOTQJSBUJPO CFIJOE BSUJTUJD DSFBUJWJUZ PVS QFSDFQUJPO

0QFO #PY EFTJHO 1SPQFMMFS

BOE BQQSFDJBUJPO TPNFUIJOH UIBU IBT CFFO FYQMPSFE CVU OPU BMXBZT EFÂ¾OFE 'PS VT BU 'BHFSIVMU UIF BSU PG MJHIU JT HSPVOEFE JO BO FYBDU TDJFODF 4PNFUIJOH UIBU DBO CF NFBTVSFE RVBOUJÂ¾FE BOE DPOUSPMMFE 0VS MJHIUJOH UFDIOPMPHZ JT VTFE UP DSFBUF GVODUJPOBM DPNGPSUBCMF FOFSHZ FGÂ¾DJFOU MJHIU 5IJT FYQFSUJTF BMMPXT VT UP QVTI UIF CPVOEBSJFT BOE VTF MJHIU BT UIF SBX NBUFSJBM GPS B WFSZ QFSTPOBM GPSN PG FYQSFTTJPO 5IF "SU PG -JHIU

8BMM EFTJHO $MBFTTPO ,PJWJTUP 3VOF

*O XF JOUSPEVDFE UXP MVNJOBJSF GBNJMJFT JO UIF Â³"SU PG MJHIUÂ³ DPODFQU 8BMM BOE 0SPTTP 5IF TVDDFTT XBT JNFEJBUF 0SPTTP XBT BXBSEFE XJUI SFE EPU EFTJHO BXBSE /PX XF BSF JOUSPEVDJOH 0QFO #PY BOE XBT BHBJO BXBSEFE XJUI SFE EPU EFTJHO BXBSE UIJT UJNF BT Â³CFTU PG UIF CFTUÂ³

XXX GBHFSIVMU OM

D EZON ONG

kras & ruik

S I R ONF

kras & ruik

AM A N E G N A ONA LUCHTZ UIVERE ND

W W W. K N A U F. N L

Knauf Cleaneo Akoestiek: akoestische designplaten met luchtzuiverende gaten. Misschien voelt u zich bij de neus genomen omdat u hierboven niets ruikt. Toch is dat precies wat Knauf beoogt met de introductie van Knauf Cleaneo. Een innovatieve designplaat die behalve geluid ook onaangename geuren en schadelijke stoffen absorbeert. ZĂłnder ooit zijn werking te verliezen. En het mooiste is: u kunt zelf kiezen in welke patronen of motieven u de luchtzuiverende perforaties wilt hebben. Zo kunt u elk interieurproject een unieke uitstraling geven. Dat is knap van u enâ&#x20AC;Ś.Knap van Knauf. Meer weten? Knauf B.V., Utrecht, tel. (030) 2473311, e-mail: info@knauf.nl, www.knauf.nl

A d d i n g t r a n s par ancy to ev er y s pac e. A dj us tab le d esks. SEQ b y Kemb o. I www. kemb o. com T 0318-544444

ACTUEEL

Ontwerp theater Amphion gepresenteerd moet aan het zware programma van eisen. Amphion krijgt een hoefijzervormige zaal met 825 stoelen en een multifunctionele zaal met 300 stoelen, ruime foyers en een theatercafé. In 2009 opent het theater haar deuren voor het publiek. © D/DOCK DESIGN DEVELOPMENT

Het ontwerp van Schouwburg Amphion in Doetinchem van Mecanoo architecten is goedgekeurd. De nieuwe schouwburg komt te liggen in ‘t Loo-kwartier, een nieuwe wijk ten noordoosten van het centrum, vlakbij de winkels en horecagelegenheden van de binnenstad. Volgens directeur Henk Raben komt het ontwerp volledig tege-

Q architectenweb.nl/n9607/

‘Bubbelhal’ als trekpleister voor Lelystad Een samenwerkingsverband waarbij onder andere Dok architecten is aangesloten, heeft als onderdeel van de ontwikkelingscompetitie voor een gebied langs de kust bij Lelystad gewonnen. Het ontwerp betreft een evenementenhal (27.000 m2) met opvallende bubbels. De bollen, die verschillen van omvang, vormen samen een kalm ‘landschap’. Aan de zijde van de Bataviahaven zijn ze groen, en aan de andere kant kleurloos en transparant. In de huid van het gebouw, bestaande uit een constructief raamwerk en panelen, is LED-verlichting geïntegreerd. Bij evenementen lichten de bollen op en komt het gebouw ‘tot leven’. Q architectenweb.nl/n9510/ 10

Geldmuseum in Utrecht geopend In mei is het Geldmuseum in Utrecht geopend. Het gebouw van de Koninklijke Nederlandse Munt werd verbouwd om het museum erin te kunnen vestigen. Van Hoogevest Architecten leverde het ontwerp voor de verbouwing en het interieurontwerp werd verzorgd door D/Dock Design Development. De uitdaging lag in het onderbrengen van een interactief museum in een karakteristiek pand uit 1908. De klassieke architectuur diende daarbij als uitgangspunt. Zo zijn de verhoudingen van de karakteristieke bogen in de hal vertaald naar de segmentbogen aan de buitenzijde. Q architectenweb.nl/n9460/ architectenweb magazine

De Hermitage Amsterdam heeft in mei de plannen voor de ingrijpende verbouwing van een monumentaal pand aan de Amstel gepresenteerd. Hierin zal het museum in 2009 zijn intrek nemen. Met 15.000 vierkante meter vloeroppervlak betreft het een voor Nederlandse begrippen groot museum. Architect Hans van Heeswijk wil het voormalige verzorgingshuis zo ruimtelijk mogelijk maken. ‘Van binnen is het gebouw drie maal lichter en ruimtelijker dan je van buiten verwacht. Ik denk dat het effect adembenemend wordt.’ Bureau Merkx + Girod architecten is verantwoordelijk voor het interieurontwerp. Q architectenweb.nl/n9463/

Nieuwe Hermitage wordt ‘adembenemend’

Adriaan Geuze (West 8 urban design & landscape architecture) mag van de gemeente Rotterdam het ontwerp voor de markering van de ‘brandgrens’ uitvoeren. In het ontwerp wordt het gebied, dat op 14 mei 1940 door Duitse bommen en daaropvolgende branden werd verwoest, gemarkeerd met gekleurde lichtobjecten. Over een lengte van 12 kilometer zullen de komende jaren op ongeveer 25 meter afstand van elkaar bolletjes met LED-verlichting worden geplaatst, die op zonnecellen werken. In de melkglazen armaturen knippert een speciaal ontworpen logo, in de vorm van een vlam. Q architectenweb.nl/n9497/

Adriaan Geuze markeert ‘brandgrens’ Rotterdam

Bouw Bijlmer Parktheater van start

In mei is de eerste paal geslagen van het nieuwe Bijlmer Parktheater in Amsterdam Zuidoost. Dit multifunctionele gebouw, ontworpen door Architectenbureau Paul de Ruiter, beschikt straks over onder meer een ruime foyer, een grote zaal, repetitieruimtes, vergaderfaciliteiten en kantoren. Het kan de ene dag fungeren als school waar wordt gerepeteerd en getraind, terwijl het de andere dag een amateur-theater kan zijn of een plek voor lezingen en debat. Al deze functies zijn verdeeld over drie verdiepingen, die enigszins verschoven zijn ten opzicht van elkaar. Q architectenweb.nl/n9517/

nummer 11 - juli 2007

ACTUEEL

Den Haag akkoord met ontwerp OV-terminal

Eerste paal hoogste woontoren Nederland geslagen

Het college van B&W heeft ingestemd met het definitief ontwerp van de Openbaar Vervoerterminal van station Den Haag Centraal. Dit is een belangrijke stap in de realisatie van het centraal station als onderdeel van het masterplan voor het stationsgebied. Het station ondergaat een metamorfose

tot een internationale vervoersterminal. De terminal naar ontwerp van Benthem Crouwel Architekten krijgt vier ‘voorkanten’. Zowel het dak als de gevels zijn van glas, waardoor het een overzichtelijk en transparant station wordt. Q architectenweb.nl/n9549/

De eerste paal van het hoogste woongebouw van Nederland is geslagen. Woontoren New Orleans op de Wilhelminapier in Rotterdam wordt 158 meter hoog. Het ontwerp is gemaakt door de Portugese architect Alvaro Siza. New Orleans is een van de vijf woontorens die tussen Montevideo (momenteel de hoogste woontoren van Nederland) en het Luxortheater aan de zuidzijde van de pier gebouwd worden. In het gebouw komen respectievelijk 166 en 72 huur- en koopappartementen. Op de begane grond wordt de nieuwe huisvesting van Theater Lantaren/Venster gerealiseerd. De bouw duurt tot 2010. Q architectenweb.nl/n9550/

BMW Welt wil klant merk laten ‘beleven’ In oktober opent BMW Welt in München haar deuren. Het gebouw naar ontwerp van Coop Himmelb(l)au wordt een plek waar klanten het automerk ‘met alle zintuigen kunnen beleven’. Daarnaast zullen er conferenties, tentoonstellingen en concerten plaatsvinden. Het centrum voor merkbeleving en autoverkoop komt in het Olympiapark te staan, vlak naast de BMW-fabriek en het BMW-museum. Het complex bestaat uit een grote hal met een sculpturaal dak en een gedeelte dat uit twee ‘kegels’ is opgebouwd. Q architectenweb.nl/n9508/

architectenweb magazine

Plaza Futura ‘haalt de stad in huis’ Architectenbureau diederendirrix heeft via een Europese aanbesteding de ontwerpopdracht voor theatercomplex Plaza Futura in Eindhoven verworven. Het complex verrijst in een wijk bij het Philips-stadion en zal ruimte bieden aan vijf filmzalen (goed voor 500 bezoekers), twee theaterzalen (300 plaatsen) en een café-restaurant. Ontmoeting van mensen en programma staat centraal bij het plan. Vanwege de transparantie van het gebouw meldt de gemeente dat de architect ‘de stad in huis haalt’. Er is tien miljoen euro beschikbaar voor de nieuwbouw.

Q architectenweb.nl/n9555/

Cepezed ontwerpt Wettelijke Archief Depots Samen met Architectenbureau Cepezed heeft YoungStreet Vastgoed Groep een gebouwconcept voor archiefopslag ontwikkeld. Eind volgend jaar verrijst in

Alphen aan den Rijn het eerste Wettelijke Archief Depot (WAD). Met het depot wordt ingespeeld op de recente actualisering van het Archiefbesluit 1995. Via dit

wettelijk besluit worden grote instellingen en bedrijven verplicht om bepaalde stukken voor lange tijd in bewaring te stellen. Het WAD bestaat uit drie typen archiefruimten,

waarvan twee bestemd zijn voor een bewaartermijn van twintig jaar of meer.

Q architectenweb.nl/n9630/

Brazilianen sturen beste inzending IABR

nummer 11 - juli 2007

FOTO: DIEUWERTJE KOMEN

Het Braziliaanse MMBB Arquitetos heeft de Award voor de beste inzending voor de tentoonstelling Visionary Power van de derde Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam gewonnen. De jury roemde het project Watery Voids in Sao Paulo om zijn realisme en de intelligente wijze waarop het de officiële infrastructuur koppelde aan de problematiek van de favela’s. Het bureau stelt voor de reusachtige waterbassins, die nu overal in Sao Paulo gebouwd worden als oplossing voor de jaarlijkse overstromingen, tegelijkertijd te ontwikkelen als publieke ruimtes. Q architectenweb.nl/n9573/

ACTUEEL

Bouw ‘Poort van Milaan’ begonnen In Milaan wordt de komende jaren het Business Park en Leisure Centre gebouwd naar ontwerp van Erick van Egeraat. Het ongeveer 0,2 vierkante kilometer grote terrein vormt het kloppende hart van een masterplan voor het Milanofiori Noord-gebied, dat in 2003 door dezelfde architect is ontworpen. Dit mas-

terplan is een van de grootste projecten van het Europese continent. Het businesspark met onder meer een bioscoop en hotel is aan de snelweg A7 gelegen en krijgt een eigen treinstation; zo moet het uitgroeien tot de zuidelijke entree tot de Italiaanse zakenstad. Q architectenweb.nl/n9558/

Officieel startsein bouw Van GoghHuis gegeven

Hadid ontwerpt zwevende toren in Dubai Zaha Hadid heeft voor ontwikkelaar Omniyat Properties een kantorencomplex ontworpen dat lijkt te zweven. Het project, dat ongeveer 550 miljoen euro gaat kosten, staat bekend onder de naam ‘Opus’ en zal in het

Business Bay district in Dubai komen te staan. Het 22 verdiepingen tellende gebouw heeft een kubusvorm, die in feite is opgebouwd uit drie aparte torens. In de kubus is een asymmetrisch gat geslagen, dat ‘the void’, de leegte,

genoemd wordt. De bouw zal later dit jaar beginnen en zal naar verwachting in 2010 voltooid zijn.

Q architectenweb.nl/n9565/

In juni is het officiële startsein gegeven voor de bouw van het Vincent Van GoghHuis, op de grond waar de beroemde schilder geboren is. Twee beeldbepalende gebouwen aan de Markt in het Brabantse Zundert worden met elkaar verbonden door een glazen nieuwbouw. Het ontwerp is van Oomen Architecten. Naast permanente en tijdelijke exposities vindt in het Van GoghHuis interactieve educatie plaats. Verder vestigen de plaatselijke VVV en een café-restaurant zich in het gebouw. Achter het Van GoghHuis bevindt zich een tuin van 1200 vierkante meter.

Q architectenweb.nl/n9609/

architectenweb magazine

NIEUWS IN HET KORT

Ector Hoogstad ontwerpt nieuwbouw TU/e

De Technische Universiteit Eindhoven (TU/e) heeft een ontwerp van oud-student Joost Ector geselecteerd voor het eerste bouwproject van een masterplan voor nieuwbouw en renovatie op het campusterrein. Zijn idee werd gekozen uit veertig

inzendingen. De architect van Ector Hoogstad Architecten in Rotterdam tekent het nieuwe gebouw voor centrale studievoorzieningen en de faculteit Wiskunde en Informatica. Volgens een woordvoerder van de TU/e start de nieuwbouw met een oppervlakte van 26.000 vierkante meter volgend jaar. In 2010 kan het gebouw worden betrokken. Q architectenweb.nl/n9598/

Achmea kiest ADP en B+B voor nieuw gebouw Verzekeringsmaatschappij Achmea heeft ADP architectuur design en planning en B+B stedenbouw en landschapsarchitectuur uitgekozen als architecten voor het nieuwe hoofdkantoor in Apeldoorn. Het ontwerp van Marc a Campo, Erik Wiersema en Pieter Boerstra voor de kantoren, gebouwen voor logistieke- en servicefuncties en parkeervoorzieningen voldeed het beste aan de gestelde randvoorwaarden en uitgangspunten. Het terrein is opgezet volgens een campusmodel, waarin de bouwdelen zo zijn gegroepeerd dat ze de buitenruimte ‘omarmen’. In 2012 moet het project zijn opgeleverd. Q architectenweb.nl/n9612/

nummer 11 - juli 2007

Groen licht voor tunnel bij Sagrada Familia Het Spaanse ministerie van Milieu heeft zijn fiat gegeven aan de aanleg van een tunnel in Barcelona voor een hogesnelheidslijn naar Frankrijk. Het traject loopt langs de wereldberoemde kathedraal Sagrada Familia. Tegenstanders vrezen voor schade aan het meesterwerk van Gaudí. Q architectenweb.nl/n9655/ Soeters ontwerpt sportboulevard met kasteel Sjoerd Soeters is aangesteld voor het ontwerp voor een sportboulevard tussen Middelburg en Vlissingen. Naast hockeyvelden en een atletiekbaan komt er een gebouw, dat aan een kasteel of fort doet denken. Hierin wordt een centrum voor sport en gezondheidszorg gehuisvest. Q architectenweb.nl/n9652/ Bouw Hét Steigereiland IJburg van start In juni is het startsein gegeven voor de bouw van Hét Steigereiland Noord op IJburg. Hier zal in de komende drie jaar een markant complex van negen bouwblokken verrijzen met onder meer 450 woningen en twee kinderdagverblijven. Alle

woningen worden medio 2010 opgeleverd. Q architectenweb.nl/n9643/ Forse vermindering woningen in Zuidplaspolder Er worden veel minder woningen gebouwd in de Zuidplaspolder dan aanvankelijk de bedoeling was. De provincie Zuid-Holland is akkoord gegaan met de bouw van 7.000 woningen in plaats van de 15.000 die gepland waren. Q architectenweb.nl/n9651/ Opkomst ‘preferendum’ Arnhem dramatisch laag Slechts 10,3 procent van de inwoners van Arnhem heeft een stem uitgebracht in het zogenoemde preferendum over de drie varianten voor de aanleg van een haven in de binnenstad. De kiezers hadden niet de mogelijkheid om ‘nee’ te zeggen tegen het plan. Q architectenweb.nl/n9641/ Sloop Zwarte Madonna van start De sloop van de Zwarte Madonna in Den Haag is van start gegaan. Carel Weebers roemruchte wooncomplex in het centrum van Den Haag moet plaatsmaken voor twee ministeriële kantoortorens en een woonflat. Q architectenweb.nl/n9632/

Op Het Steigereiland Noord (IJburg)zullen in 2010 meer dan 450 woningen worden opgeleverd.

COLUMN | KEES VAN DER HOEVEN

Rammelend koper

Bij de presentatie van het nieuwe Jaarboek Architectuur in Rotterdam maakte ik kennis met de Utrechtse architect Jaco de Visser. Ik kon hem complimenteren met de prachtige projecten die hij dit seizoen realiseerde: het hoofdkantoor van Koninklijke Visio in Huizen en zijn eigen woon-werkpand Huize de Wiers in Vreeswijk. We spraken over duurzaamheid aan de hand van de geheel koperen bekleding van dat laatste indrukwekkende project. De Visser: “Mijn koperslager kon me niet voorspellen hoe lang die gevel mee zou gaan, want het oudste koperproject dat hij kent houdt zich al 400 jaar uitstekend.” Waar hoor je een architect iets dergelijks nog zeggen? ‘Mijn koperslager’ in een tijd waarin oorspronkelijk vakmanschap in de vaderlandse bouw nog maar nauwelijks wordt gewaardeerd. Want zoals ook bij deze presentatie weer bleek, gaat het de Jaarboekredactie vooral om het signaleren van trends, om duiding van politieke verschuivingen in aandacht en om vergezichten vanuit de architectuurhistorische discipline. Michelle Provoost besprak er vier in haar korte inleiding: de problematiek in de scholenbouw, openbare ruimte en collectiviteit, ‘vernieuwing’ van de stadsvernieuwing en nieuwe stedenbouwkundige patronen – inclusief de zogenaamde ‘langestaart-theorie’. In het Jaarboek zelf komt de zorghuisvesting nog vernietigend ter sprake en besluit de redactie de brede beschouwingen met een interessante tekst over ‘camouflage’ in de architectuur. Met die ‘agenderende’ trends bleef de keuzeverantwoording bij de ongeveer 30 gedocumenteerde projecten echter ruim onder de maat. Provoost dekte zich zelfs nadrukkelijk in tegen de kennelijk verwachte kritiek dat er weinig ‘traditionele’ architectuur is opgenomen: “De redactie spreekt hier liever van ‘historiserende’ projecten en meent dat het origineel dan vaker te prefereren valt boven de kopie”. En zo lopen we de projecten van Soeters

c.s., Molenaar Van Winden en bijvoorbeeld de ontwikkeling van de herbouw van Roombeek in Enschede in dit Jaarboek mis. Wat hebben we dan wel gekregen? Drie keurige renovatieprojecten, vier leuke scholen, drie infrastructurele werken, twee om onduidelijke redenen opgenomen speelplaatsachtige openbare ruimtes (q.e.d.), slechts één mooi zorgcomplex (o ja, die waren immers slecht), een theater, drie kantoorgebouwen, vier woonwijkjes en vijf woonhuizen, waaronder een landhuis in Loenen van de hand van MVRDV. De foto’s showen hun vertrouwde collagetechniek; in dit geval is het oertype landhuis eerst door de fritessnijder getrokken, waarna er via de herschikte samenstelling der delen weer een ‘nieuw’ totaalbeeld ontstaat… en dan hup, meteen in het Jaarboek? Opvallend trouwens hoeveel (meer dan 10) van die 30 projecten net als het laatste een vierkante plattegrond als basis hebben… Is er dit jaar dan niets van waarde te beleven, hoor ik u denken? Natuurlijk wel, want de actuele architectuurproductie kent vanzelfsprekend weer hoogstandjes waar geen enkele redactie omheen kan: het winkelcentrum de Citadel in Almere, het onnavolgbare Instituut voor Beeld en Geluid van Neutelings Riedijk, het ‘groene’ sportcentrum Mercator van Venhoeven CS en zelfs één heus historiserend complex: het puur structuralistische Huis voor Bestuur en Cultuur in Nijverdal van de hand van Claus en Kahn (hoewel Louis Kahn zelf natuurlijk nooit bakstenen onder gebogen betondaken zou hebben geplakt). Het laatste project won ook nog nipt de publieksprijs, die werd georganiseerd door het NPS-televiseprogramma Arena. Terug naar het wat mij betreft mooiste Jaarboekgebouw (en het vakmanschap) van coming man Jaco de Visser. Bij metalen gevels is condensvorming direct achter de huid een van de moeilijkst op te lossen problemen. “Na de afgelopen novemberstorm belde mijn koperslager me nog op om te horen hoe de gevel zich tijdens die bijnaorkaan had gehouden”, verhaalde de Visser, “en ik kon hem vertellen dat de platen er nog prima op zaten, maar wel een hels kabaal hadden gemaakt…, waarop hij antwoordde: Als ze bij wind goed rammelen, is de ventilatie tenminste perfect verzorgd”. kavander@xs4all.nl

Leestip: Daan Bakker, Allard Jolles, Michelle Provoost, Cor Wagenaar (2007), Jaarboek Architectuur in Nederland 2006>07, Nai Publishers, Rotterdam.

architectenweb magazine

Blijf dagelijks op de hoogte met architectenweb.nl

architectenweb

www.architectenweb.nl/actueel

Elke dag vindt u op architectenweb.nl - het laatste bouwen architectuurnieuws - specials, interviews en informatie over evenementen - bouwproductgids met het laatste productnieuws - projectgids met projectportfolioâ&#x20AC;&#x2122;s van honderden Nederlandse architecten - vacaturebank met honderden vacatures en kandidaten - architectengids met circa 3.000 architectenprofielen - bedrijvengids met duizenden bouwen architectuurgerelateerde bedrijven - arch.Maaik, de enige echte architectuurstrip ter wereld - bouwkosteninformatie (i.s.m. Archidat) - controleplannen, gebundelde kennis van ervaren bouwkundigen (i.s.m. CBB) Schrijf u ook online in op onze wekelijkse nieuwsbrief! *) Bron: www.alexa.com

online

Architectenweb.nl heeft dagelijks iets te bieden voor architecten, opdrachtgevers, en iedereen die op een andere manier met de architectuur- en bouwwereld te maken heeft. Breng daarom iedere dag een bezoek aan de populairste* bouwen architectuursite van Nederland zodat u op de hoogte blijft van de laatste ontwikkelingen.

INTERVIEW | JEROEN VAN SCHOOTEN

Professionalisering van

de architect In het complexe proces van ontwerpen, bouwen en ruimtelijke ordening informeren Eric Frijters en Olv Klijn bij invloedrijke personen naar hun ideeën over dé ruimtelijke opgave van de nabije toekomst. Sinds januari 2006 is ing. Jeroen van Schooten niet alleen directeur bij Meyer en van Schooten Architecten, ook is hij voorzitter van de Bond van Nederlandse Architecten. Door | Eric Frijters en Olv Klijn

et voorzittersschap is een nevenactiviteit. In tegenstelling tot de dagelijkse praktijk van zijn evenknie bij Bouwend Nederland, is Van Schooten zo’n anderhalve dag per week voor de BNA aan het werk. Hoe invloedrijk is de BNA? En wat kan zij betekenen voor de positie van de architect nu en in de toekomst?

Sinds ruim een jaar bent u, behalve partner op uw architectenbureau Meyer en Van Schooten, ook voorzitter van de Bond van Nederlandse Architecten (BNA). Uw doel is om het vernieuwingsproces van de BNA verder vorm en inhoud te geven. Wat houdt dat precies in? De meeste uitdaging bieden de brainstormsessies, waarin we ons afvragen waar we met de BNA en met

Als beroepsgroep staan we eigenlijk buitenspel

het vak naartoe moeten. Een belangrijk speerpunt daarin is de notie om de architect zijn professionaliteit te laten hervinden. Een van de middelen om dit te bereiken is de Permanente Beroepsontwikkeling (PBO), die in de Wet op de Architectentitel wordt opgenomen. In de toekomst zul je als architect verplicht een deel van je tijd moeten besteden aan studeren en bijscholing. Als BNA gaan we er daarom voor zorgen dat er goede cursussen worden aangeboden. Inhoudelijk moet het aanbod fantastisch zijn en de kosten voor architecten zullen beperkt blijven, want in principe hoeft de BNA er niet op te verdienen. Op deze manier krijgt bovendien het lidmaatschap van onze beroepsorganisatie meer betekenis. Als lid kun je immers snel over accurate kennis en informatie beschikken en heb je een goede toegang tot alle aangesloten bedrijven. Bovendien, opdrachtgevers werken het liefst met bureaus die hun zaakjes goed op orde hebben.

Maar de BNA is er toch niet alleen voor de grote en gevestigde bureaus? Zijn er ook BNA-initiatieven om jonge architecten aan de slag te krijgen? De traditie die we in Nederland hebben opgebouwd, waarbij jonge architecten zoals destijds Benthem & Crouwel, Jo Coenen of Koen van Velzen dat duwtje kregen dat ze nodig hadden, dreigen we met de Europese Aanbestedingen te verliezen. Voorheen was er altijd een Rijksbouwmeester of een woningbouwvereniging die hen benaderde met een opdracht. De BNA organiseert tegenwoordig wel de Jonge Architectenprijsvraag, maar dat is toch iets anders. Minder specifiek voor jonge architecten, maar wel relevant is onze Werkmap Europese Aanbestedingen. Die is niet geschreven voor startende architecten maar bedoeld om opdrachtgevers zich te laten realiseren, dat door alleen te vragen naar een hoge omzet heel veel potentieel onbenut wordt gelaten. Het zou best zo kunnen zijn dat een jonge architect bij zijn voormalige werkgever al prachtige scholen heeft gemaakt, maar bij Europees Aanbesteden de omzeteis niet haalt, terwijl inhoudelijk zijn werk wel een geweldige oplossing kan bieden. Het zou goed zijn als de grotere bureaus jonge architecten onder hun hoede nemen door (tijdelijke) allianties met ze aan te gaan. Vanuit vergelijkbare overwegingen proberen we ook iets te doen aan de zogenaamde Design & Construct-opdrachten waarbij architecten worden gevraagd een ontwerp te maken, dat door de bouwen-

architectenweb magazine

FOTO BERT NIENHUIS

nummer 11 - juli 2007

INTERVIEW | JEROEN VAN SCHOOTEN

de partij mag worden uitgewerkt. Dat is een heel rare constructie, maar als beginnend architect kun je geneigd zijn er toch genoegen mee te nemen. Uiteindelijk is het volgens mij echter onvoorstelbaar dat je een ontwerp maakt, iets doet waar je helemaal vol van bent en slapeloze nachten van hebt, om het vervolgens over te dragen aan een stel collega’s die jouw werk zo uitwerken dat de aannemer een scherpe prijs kan bieden. Toch hebben architecten deze situatie zelf toegestaan. Hoe zit het eigenlijk met de organisatiegraad van architecten in Nederland, hoeveel leden heeft de BNA bijvoorbeeld? Nederlandse architecten zijn niet sterk georganiseerd. Gelukkig is het ledenaantal van de BNA groeiende. Op dit moment zijn er ongeveer drieduizend leden. Er zijn daarentegen zo’n 10.000 architecten in het register ingeschreven, maar daar zitten ook veel mensen bij, die niet praktiserend zijn. Het zou fantastisch zijn als nog veel meer architecten lid zouden worden en daar werken we aan. Behalve het interesseren van aansprekende bureaus om lid te worden houden we ook de contributiestructuur tegen het licht om te kijken of het mogelijk is de BNA toegankelijker te maken.

Het gat tussen opdrachtgever en architect is erg groot geworden Speelt het imago van de BNA u parten? Het is natuurlijk zo dat de meer aansprekende, beroemde bureaus geen lid zijn? Er is een lange periode geweest waarin iedere zichzelf respecterende architect er niet over piekerde om georganiseerd te zijn in een brancheorganisatie. Dat dit nu veranderd is, heeft waarschijnlijk te maken met het feit dat de BNA zich meer richt op beroepsuitoefening. We concentreren ons dus op de zaken waarin architecten zichzelf herkennen en waarvan iedereen vindt dat we het met elkaar zouden moeten regelen. Behalve met cao’s houden we ons zoals gezegd ook bezig met de gang van zaken rondom aanbestedingen

en organiseren we de verkiezing van het gebouw van het jaar. Natuurlijk hebben we het ook nog wel over de vraag waar wij vinden dat het met de maatschappij naartoe zou moeten, maar het is veel lastiger om op dit punt een eenduidig standpunt uit te dragen. Ook worden we regelmatig benaderd om te bemiddelen bij conflicten tussen leden onderling, of met externe partijen. Conflictbemiddeling is voor andere beroeps- of belangenorganisaties een van de pijlers van hun bestaan. Hoe is dat bij de BNA? De BNA beschikt over een goed werkend tuchtsysteem. Dit is een orgaan waar zowel opdrachtgevers, klanten als architecten zelf klachten neer kunnen leggen die door deskundigen beoordeeld worden. De zwaarste straf is het ontzeggen van het lidmaatschap van de BNA, maar dat gebeurt zelden. Als dit wel gebeurt, betekent dit dat het betreffende lid willens en wetens zijn werk niet goed heeft gedaan. Volgens de normen van de BNA leidt zulk verwijtbaar handelen in uitzonderlijke gevallen tot de opzegging van het lidmaatschap. Meestal is dat ook een reden om een rechtzaak te beginnen tegen de betreffende architect, met alle gevolgen van dien. Gelukkig hebben lang niet alle zaken ingrijpende gevolgen. Maar nu ik er vaker mee geconfronteerd word, besef ik hoeveel architecten hun professionele verantwoordelijkheid eigenlijk te gemakkelijk opvatten. Architecten denken vaak dat als er geen contract is en geen honorarium wordt berekend, dat zij als architect niet verantwoordelijk zijn. Dat is in geen geval zo. Zo kun je bijvoorbeeld de situatie indenken dat je aan een kennis vrijblijvend advies geeft over het vervangen van de voorgevel van zijn vakantiehuis. Vervolgens blijkt dat door toedoen van jouw advies schade is veroorzaakt. Als in zo’n geval die kennis de fout bij jou aankaart, kun je jezelf niet verweren door te zeggen dat het een vriendendienst was. Het College van Toezicht zal de kennis uiteindelijk in het gelijk stellen. Op het moment van handelen trad jij immers op als deskundig architect en ben je dus wel degelijk

verantwoordelijk voor de gevolgen van je advies. Veel architecten zijn zich van deze verantwoordelijkheid niet bewust. U pleit ervoor dat architecten niet als bouwmeesters met Zuid-Europese egards worden benaderd. Toch lijken architecten meer en meer buiten spel te staan in het bouwproces en streeft u naar een veranderende rol van de architect. Wat is die veranderde rol? Op dit moment laten we ons als beroepsgroep terugdringen tot, zoals de media het omschrijft ‘geveltoeristen’. Denk maar aan de berichtgeving rondom het Bos & Lommerplein in Amsterdam. Kort na ingebruikname van dit complex moest het al weer worden ontruimd omdat er fouten waren gemaakt tijdens de bouw. In de afwikkeling van de schuldvraag bleef de architect buiten schot, die was immers alleen esthetisch adviseur en had niets met technische problemen te maken. Voor het bureau in kwestie was dit uiteraard prettig, maar het illustreert tevens dat we als beroepsgroep eigenlijk buitenspel staan. Architecten staan tegenwoordig aan de zijlijn en komen alleen nog op de bouwplaats om te kijken wat er gebeurt in plaats van het proces aan te sturen. Aan deze situatie wil ik als voorzitter iets veranderen. Het is te gek voor woorden dat zelfs gerenommeerde bureaus geen bestektekeningen meer mogen maken, geen controle mogen voeren tijdens de uitvoering en alleen door opdrachtgevers worden uitgenodigd voor een voorlopig en definitief ontwerp, om daarna vriendelijk te worden bedankt. Architecten moeten weer meer touwtjes in handen krijgen. Het geveltoerisme dat u omschrijft komt natuurlijk ergens uit voort. Opdrachtgevers zijn sterk geprofessionaliseerd en sturen vooral op economische kenmerken in het bouwproces. Met vooraf bepaalde programma’s, beukmaten, oppervlaktes, plattegronden en een deal met de baksteenfabrikant, is de opgave vernauwd tot de aanzichten. Architecten laten zich echter voor deze praktijken lenen. Hoe

architectenweb magazine

Al eerder in deze reeks gesprekken constateerden wij dat opdrachtgevers steeds minder geïnteresseerd zijn in de culturele en maatschappelijke aspecten van het ontwerp. Merkt u ook iets van een tanend opdrachtgeverschap? Je merkt over de hele lijn dat architecten zich nog te veel laten gebeuren en te weinig de verantwoordelijkheden van hun vak uitdragen. Aan de andere kant is er ook bij opdrachtgevers een ontwikkeling te bespeuren, die niet in het voordeel van de architect werkt. Zo vertelde mijn evenknie van de NEPROM (Vereniging van Nederlandse Projectontwikkeling Maatschappijen) dat ze met een groep ontwikkelaars in Amerika op studiereis waren. Op een goed moment werden ze door een trotse collega ontwikkelaar onthaald, die enthousiast vertelde dat hij een nieuwe bibliotheek ging neerzetten en dat het ontwerp van Rem Koolhaas

nummer 11 - juli 2007

krijg je nu weer die architect terug, die ook z’n culturele en maatschappelijke rol weer serieus neemt? Volgens mij zit de oorzaak van de huidige situatie heel diep. Tijdens de opleiding leer je als architect weinig over regelgeving of het actualiseren van kennis. Het resultaat is nu zichtbaar in een beroepsgroep die zich ontwikkelt als elitaire adviseurs in plaats van als deskundigen, die daadwerkelijk met hun voeten in de cement hebben gestaan. Dat laatste slaat op een gebrek aan concrete bouwervaring, die je moet hebben om als architect niet los te raken van het proces. Tijdens mijn aantreden gaf ik aan dat een architect niet alleen technische kennis in huis moet hebben en de relevante regelgeving moet beheersen. De architect moet verantwoording afleggen voor de maatschappelijke issues die spelen. Tegelijk dragen wij als branchevereniging uit dat architecten die maatschappelijke en culturele verantwoordelijkheid na moeten komen. Als van een architect wordt verwacht, dat deze zich in dit krachtenveld moet kunnen handhaven, dan mag je van een opdrachtgever verwachten dat hij daar evenzeer affiniteit mee heeft. De markt moet zich daar opnieuw voor gaan interesseren.

De traditie van jonge architecten die een extra duwtje krijgen, zoals destijds Jo Coenen met het NAi in Rotterdam, lijkt met de Europese Aanbestedingen verloren te gaan

was. Toen die Nederlanders dat hoorden, begonnen ze hem uit te lachen om het feit dat hij trots kon zijn op een waarschijnlijk (te) duur gebouw. Dat is dus wat er ook aan de hand is: het belang van ontwikkelaars is in toenemende mate eendimensionaal. De interesse lijkt vooral uit te gaan naar winstmaximalisatie en

niemand lijkt meer de verantwoordelijkheid te nemen voor de culturele prestatie, waar de maatschappij nog tientallen jaren mee wordt opgezadeld. Kortom, ze zijn niet meer trots op ons. Het gat tussen de Nederlandse opdrachtgever en de Nederlandse architect is heel groot geworden!

INTERVIEW | JEROEN VAN SCHOOTEN

Is de kern van het probleem waar u over spreekt, gelegen in het feit dat opdrachtgevers zich nergens hoeven te verantwoorden? In tegenstelling tot kleding bijvoorbeeld, staat immers nergens op de gevel: ‘Dit product werd gerealiseerd door...’ Dat zou mooi zijn. Wellicht zou daarmee de motivatie om goede producten af te leveren worden vergroot. Maar het gaat natuurlijk ook om goede wil. Nog te vaak gaan de gesprekken over goedkoop en waterdicht en veel te weinig over kwaliteit. Het is volgens mij niet de vraag hoe we architectuur moeten promoten, maar hoe we ervoor zorgen dat iedereen die erbij betrokken is, echt in het resultaat geïnteresseerd is en overtuigd raakt van de meerwaarde van een architect. Een deel van de oplossing ligt bij ons architecten. Wij moeten ons beter realiseren dat ons product in de eerste plaats dienstverlening is, waaruit op termijn een gebouw voortkomt. Onze dienstverlening kan gewoon vaak beter, maar de Nederlandse architect trekt zich dat nog te weinig aan.

ontwikkelaars heel vaak vervangen worden. Ook de betrokkenheid van architecten bij een project is groot. De architect probeert het optimale resultaat uit een budget te halen, terwijl de bouwer probeert een optimale winst uit z’n budget te halen. Op zich is daar niets mis mee, maar het is goed als opdrachtgevers deze verschillen weer duidelijk voor ogen hebben. Sinds uw aantreden heeft u verschillende keren gewezen op de verantwoordelijkheden van architecten en het feit dat die zijn ingeperkt. Wat moet er aan deze situatie veranderen volgens u? In de eerste plaats moeten architecten hun verantwoordelijkheid nemen. Daar hoort bij dat architecten geen dingen beloven, die ze niet waar kunnen maken, maar ook dat ze zich vooral professioneel, dienstbaar en verantwoordelijk opstellen. Als ik in het recente rapport van de onderzoeks- en veiligheidsadviesraad van Pieter van Vollenhoven lees over de problemen die er rond gebouwen zijn geweest, word ik niet vrolijk. Deels zijn er voorspelbare uitkomsten, dat er bij uitzondering balkons en delen van gevels naar beneden komen en dat dit gevaarlijk is. Maar wat mij echt zorgen baart, is het feit dat een aantal van de geïnterviewde bureaus gewoon te weinig kennis blijkt te hebben van techniek en regelgeving.

Is het niet raar, zeker gezien de status van de Nederlandse architectuur, dat de meest interessante architectuur in het buitenland wordt gerealiseerd? De Nederlandse Architectuur heeft, zeker internationaal, een heel hoge status en

toch gaat het niet goed. Ik maak me met name zorgen over de positie van de architect in het bouwproces. Een deel van de oplossing is het tegengaan van de versnippering, die het architecten alleen nog toestaat om plannen te bedenken, die door anderen worden uitgewerkt. Het is belangrijk om opdrachtgevers uit te leggen wat de betekenis van een architect in het proces kan zijn. Zo moeten we bewijzen dat het beter en goedkoper kan als de architect een meer centrale rol krijgt. Op dit moment wordt zo’n tien procent van alle kosten in de bouw in beslag genomen door faalkosten en dat is natuurlijk een megabedrag. Architecten moeten laten zien dat ze in staat zijn om de communicatie te vereenvoudigen. Door de versnippering in het proces tegen te gaan, kan behoorlijk worden bespaard op alle middelen die opdrachtgevers verspillen aan communicatie. De besparing die daarmee gepaard gaat, kan rechtstreeks terugvloeien in de kwaliteit van het ontwerp. Ook moet de architect weer een vertrouwenspersoon van de opdrachtgever zijn. Want naast een compacter en overzichtelijker proces, kan een architect continuïteit en verantwoordelijkheid bieden. Vergeleken bij andere partijen hebben architectenbureaus een heel laag verloop. De kans dat iemand die aan de opdracht begint ook de oplevering haalt is groot, terwijl projectleiders bij bouwbedrijven of

De bouw van het dure Filmmuseum in Amsterdam-Noord doet de omringende woningen in waarde stijgen: voor dit soort marktmechanismen zouden architecten een interesse moeten ontwikkelen.

architectenweb magazine

hoop dat ook meer architecten op hun strepen gaan staan. Dat ze consequenter zijn en opdrachtgevers laten zien dat ze meer uit hun geld kunnen halen. Om dit te kunnen doen zul je als architect je behalve in de wensen van de opdrachtgever of eindgebruiker ook moeten verdiepen in de motieven van ontwikkelaars. Het is dus echt nodig voor architecten om over de grenzen van de eigen discipline heen te kijken en de bouwopgave interdisciplinair te benaderen. Neem bijvoorbeeld de bouw van het Filmmuseum in Amsterdam-Noord. Dat gebouw kost veel geld, maar doordat het museum er komt kunnen alle woningen die eromheen gerealiseerd worden vijf procent duurder verkocht worden. Dat betekent dat ING Vastgoed, die zowel

Architecten moeten hun verantwoordelijkheid nemen FOTO BERT NIENHUIS

de woningen als het museum medefinanciert, gemakkelijk uit de kosten is. Het ontwikkelen van een interesse voor zulke mechanismen van de markt, is een voorbeeld van het kijken over de grenzen van de architectuur. Jeroen van Schooten: ‘Ik heb altijd gezegd dat ik voor de BNA meer toekomst zie wanneer wij het ‘voor architecten door architecten’ principe doorbreken.’

Zo is op veel bureaus de kennis van het Bouwbesluit niet optimaal. Dat is kwalijk en het is dus ook in die zin, dat we ons als beroepsgroep snel verder moeten professionaliseren. De BNA kan hierbij helpen. Mijn streven is niet ervoor te zorgen dat er op elk bureau iemand komt die het Bouwbesluit van voor naar achter kan opzeggen, maar ik vind wel dat architectenbureaus, zeker de grotere, goed moeten weten waar ze de juiste kennis vandaan kunnen halen. Het is natuurlijk zo dat regelgeving regelmatig verandert. Maar veranderingen zijn geen argument om als bureau je kennisinfrastructuur niet accuraat te houden. Zo kunnen BNA-leden heel eenvoudig door een internetabonnement alle wijzigingen in de regelgeving bijhouden. De kennis is voorhanden en toegankelijk, maar wordt nog te weinig gebruikt. Als we met elkaar wel die professionaliseringsslag maken,

nummer 11 - juli 2007

dan kunnen we ook veel beter waken over onze plek in het bouwproces. Ziet u behalve de eigen verantwoordelijkheid van de architect, de herovering van zijn positie in het proces en de mogelijkheden die een hogere organisatiegraat zouden bieden, nog een grotere opgave? Ik denk dat we een aantal zaken moeten onderscheiden. Het is niet zo dat architecten incapabel zijn, integendeel. Maar een belangrijke opgave is wel om als beroepsgroep uit te dragen, dat we ons iedere dag willen verbeteren. Dat we de kennis in huis hebben. Dat we investeren om onze vakkennis up-to-date te houden. En dat we gedreven zijn om nieuwe kennis te vergaren en te ontwikkelen. Daarnaast is het klimaat gelukkig zo dat we ons weer principiëler kunnen opstellen. Het aantal opdrachten stijgt en ik

Uit het gesprek dat we met Elco Brinkman hadden is ons onder andere opgevallen hoe slim het van Bouwend Nederland was om een ex-politicus als voorzitter te benoemen. Was dat ook niet iets voor de BNA geweest? Het was zeker een geniale zet van de bouwers om hem te benaderen. Brinkman is, hoewel hij natuurlijk zelf nooit aannemer is geweest, wel een ervaringsdeskundige. Hij zal anders dan ik geen enkele moeite hebben de juiste personen in Den Haag aan te spreken. Ik heb altijd gezegd dat ik voor de BNA ook meer toekomst zie wanneer wij het ‘voor architecten door architecten’-principe doorbreken. Uiteindelijk moet volgens mij ook de BNA worden voorgezeten door iemand, die voor de representatie van deze belangenorganisatie toegang heeft tot de juiste bewindslieden. In zekere zin betekent dit de voltooiing van de professionalisering van ons vak.

Praktijkwoningen Meerssenerweg in Maastricht door Bruls en Co

architectenweb magazine

PROJECTEN KORT

Zeven plus één In Maastricht kunnen bewoners zelf bepalen op welke verdieping ze willen wonen of juist willen werken. Op de Meerssenerweg in Maastricht stonden Bruls en Co voor de interessante opgave om een rijtje arbeidershuisjes te vervangen voor een achttal nieuwe woningen. Er werd, onder andere vanuit de gedachte om startende ondernemers op weg te helpen, gekozen voor de aloude typologie van het woon/werkhuis: de praktijkwoning. Doordat het pleintje waaraan de arbeidershuisjes stonden, compleet met twee grote bomen, gehandhaafd kon blijven lijkt er op het eerste gezicht weinig veranderd. In werkelijkheid is er een nieuwe typologie geïntroduceerd waarbij er geen vastgelegde plattegrond is. De bewoners kunnen naar eigen inzicht, mede door de ingenieuze wijze waarop de trappen zijn ontworpen, zelf bepalen op welke verdieping ze wensen te wonen of te werken. De woningen hebben een robuuste uitstraling, mede door het in een stalen frame opgenomen ruige metselwerk dat volgens de architecten naar het tegenoverliggende spoorwegemplacement verwijst. Of ook bij de argeloze voorbijgangers deze relatie in herinnering geroepen wordt is moeilijk na te gaan. Zeker is wel dat in dit project Mathieu Bruls zijn liefde voor materiaal en ambachtelijke detaillering een extra dimensie geeft. Met gebruikmaking van bestaande materialen en technieken wordt immers duidelijk gezocht naar een nieuwe expressie.

nummer 11 - juni 2007

architectenweb magazine

PROJECTEN KORT

1e verdieping

begane grond

2e verdieping

dakverdieping

De gevel van de benedenverdieping is met behulp van een groot raam relatief open gelaten, terwijl de bovenste verdieping geheel is dichtgezet met zogeheten cempanels. Het resultaat hiervan is dat de gevel niet direct prijsgeeft wat zich waar in de woning afspeelt, geheel conform het concept van de flexibel indeelbare praktijkwoning. Opmerkelijk is de keuze voor de woning op de hoek, die behalve in materiaaltoepassing in alle opzichten afwijkt van de rest van het rijtje. Op verzoek van de Welstandcommissie hier een aansluiting te maken naar de bestaande bebouwing is er gekozen voor een klassieke overgang naar de achterliggende kleinschalige bebouwing. Het gevolg is, dat dit los ogende object de strakke expressie nu ontkracht, die van acht woningen op rij uit zou kunnen gaan. Het zijn er nu zeven, plus één. (OK) Q architectenweb.nl/p7171/ opdrachtgever

Servatius Woningstichting

ontwerp

bv Buls en Co (www.brulsenco.nl)

architect

Mathieu Bruls en Björn de Munck

aannemer

Van Kan-Jongen Maastricht

realisatie

2007

fotografie

Leon Abraas

nummer 11 - juli 2007

Uitbreiding hoofdkantoor Essent in Den Bosch door Pi de Bruijn 28

architectenweb magazine

PROJECTEN KORT

Bewogen uitbreiding De architect verwijst naar het bestaande gebouw uit de jaren vijftig bij de uitbreiding van het hoofdkantoor Essent. Bij de renovatie en de uitbreiding van het hoofdkantoor van Essent in Den Bosch heeft Pi de Bruijn gekozen voor een duidelijke verwijzing naar het bestaande gebouw, dat in 1956 door architect C.H. de Bever werd ontworpen. De verschijningsvorm van de nieuwbouw komt qua vorm en materiaalkeuze in sterke mate overeen met het oorspronkelijke gebouw. Van een afstand is bijna niet te zien wat er eerder stond. Van dichtbij is de moderne tijd uiteraard wel zichtbaar. Bijvoorbeeld in het feit dat het bestaande gebouw uit vier lagen bestaat en de nieuwbouw uit zes. Tegenwoordig kunnen we met een lagere verdiepingshoogte toe. Beide gebouwen staan met elkaar in verbinding door een grote open zone, een atrium dat is overdekt met een glazen lensvormige overkapping. Zo wordt de overgang van oud naar nieuw en vice versa zachter, wat een strategische keuze lijkt te zijn. Maar het pakte anders uit: de erven De Bever bleken ontevreden over de wijze waarop De Bruijn omging met het bestaande karakteristieke gebouw. De Bruijn had dit met zijn ingreep niet voorzien en weigerde enige concessie te doen aan het ontwerp, waarna de gang naar de rechter snel was gemaakt. Uiteindelijk is het ontwerp van De Bruijn uitgevoerd volgens plan, maar het is toch jammer wanneer de gemoederen bij een voorgenomen uitbreiding van een gebouw dusdanig hoog oplopen, terwijl het gebouw op dat moment nog niet eens de officiĂŤle monumentenstatus had. (EF) Q architectenweb.nl/p7170/ nummer 11 - juli 2007

opdrachtgever ontwerp

Essent Facilities Pi de Bruijn, de Architekten Cie. www.cie.nl

interieurontwerp ontwerpteam

Volkert Ulrich, de Architekten Cie. Tom Berkhout, Oresti Sarafopoulos, Allard v.d. Hoek, Markus van Aalderen, Michele Stramezzi, Gabriel Friedman, Christina Fuchs, Asleij Incesil

landschapsontwerp

Buro Sant en Co., Den Haag

constructeur

ABT, Delft

realisatie

2007

fotografie

Daria Scagliola / Stijn Brakkee

PROJECT BELICHT | BUITENPLAATS DRAKENBURG Parkrand in Amsterdam Geuzenveld door MVRDV

Tuinstad in bloei Opvallend grote bloempotten sieren de fraaie buitenkamers in het woonblok Parkrand. De buitenkamers bieden een royaal doorzicht en verbinden het park met de stad. Vrijwel iedere woning heeft voeling met het groen in de tuinstad, die nu verrijkt is met een sterk concept van MVRDV. Door | Josine Crone fotografie | Luuk Kramer

PROJECT BELICHT | WOONGEBOUW PARKRAND

Parkrand staat als een fors landhuis langs het Eendrachtspark in Amsterdam Geuzenveld.

arkrand zet de wereld op zijn kop. Het expressieve woonblok zuigt het gerenoveerde Eendrachtspark als het ware via grote gaten naar binnen. Enorme bloempotten met bomen brengen de tuinstad in Parkrand tot leven. De binnentuinen in het blok zijn het voorportaal van het park. Tegelijkertijd zetten de ontwerpers juist de woonkamer buiten: de royale buitenkamers voor gemeenschappelijk gebruik zijn zeer huiselijk ingericht als zitkamer, eetkamer en speelkamer. Deze prikkelende omkering geeft het gebouw een verleidelijke uitstraling. Tuin en stad zijn letterlijk met elkaar verbonden in één gebouw.

situatie

Bijna tien jaar geleden is MVRDV begonnen aan een stedenbouwkundig raamplan voor deze locatie. Bijzonder aan de herontwikkeling van Geuzenveld is dat het Algemeen Uitbreidingsplan (AUP) uit 1934 van Van Eesteren nog steeds van kracht is. Dat betekent onder andere dat de bouwhoogte is beperkt door een vastgestelde belemmeringshoek ten opzichte van de omliggende bebouwing en in dit geval niet hoger mocht zijn dan elf lagen. Een belangrijke eis van de opdrachtgevers was het terugbouwen van meer woningen dan in de drie gesloopte flats zaten, met gemiddeld een groter woonoppervlak en met deels gebouwd parkeren. Behalve deze verdichting was het zichtbaar verbeteren van de relatie met het Eendrachtspark van belang. Deze tegenstrijdige eisen daagden architect Jacob van Rijs van MVRDV uit om een fors gebouw neer te zetten, dat als een landhuis aansluit op het park maar het niet overstemt. Met de bouw van vijf gekoppelde woontorens is in de traditie van de tuinsteden zoveel mogelijk licht, lucht en ruimte gecreëerd. Door de woningen slim te groeperen in de torens zijn er veel hoekwoningen met aan twee of drie zijden ramen en balkons. Een groot deel van de woningen heeft direct zicht op het park. Vanuit de overige woningen is via doorkijkjes voeling met het groen in de wijk. Grafisch beeld De basisvorm van de vijf verbonden torens vloeit voort uit de gewenste openheid naar het park en levert bovendien een spannend lijnenspel op. Veertig meter lange bruggen verbinden de torens op een hoog niveau op spectaculaire

architectenweb magazine

Vanuit de vijf verbonden woontorens heeft vrijwel iedere woning zicht op het park.

wijze. De strenge kleurstelling levert een sterk grafisch beeld op door het nadrukkelijke contrast tussen de ruwe, basaltkleurige buitengevels langs de contour van het blok en de gladde witte binnengevels. Ritmisch verspringende balkons langs drie buitengevels benadrukken de plastiek en dragen functioneel bij aan het buiten wonen in de stad. Van Rijs beschouwt het ontwerp als een opvolger van de Wozoco’s in Osdorp, waar eveneens sprake was van verdichting binnen bestaande structuren. Parkrand biedt echter veel meer variatie in woningtypes: van de 223 woningen zijn er 30 in de sociale huursector en 193 in de vrije sector ontwikkeld. In totaal zijn er 23 verschillende woningtypen met oppervlakken van 87 tot 132 vierkante meter. In diverse portieken zijn op wens van Het Oosten sociale en vrije sectorwoningen gemengd. Op de begane grond zijn enkele bedrijfsruimten ingevoegd. Het bouwblok staat op een half verdiepte parkeerkelder met 80 parkeerplaatsen. De woningen in de twee toplagen zijn vrijwel allemaal maisonnettes, die tegenover elkaar liggen als in een hofje, waar je overigens nog leuk onderdoor kunt kijken! In de topwoningen zijn vanaf ongeveer een meter van de gevel de verdiepingshoge spanten te zien, die de brug dragen. Buitenkamers Door de ruimtelijke organisatie van torens op een plateau zijn grote kamers in de buitenlucht ontstaan. De buitenkamers zijn vrij toegankelijk voor de bewoners en zijn rondom voorzien van drie meter hoge glazen schermen.

nummer 11 - juli 2007

Kroonluchters, bloempotten en buitenmeubels kleden de supergrote woonkamer, eetkamer en speelkamer aan. Het interieur van de buitenkamers is ontworpen door Richard Hutten naar het idee van een ‘huis-in-een-huis’. Iedere kamer heeft een eigen vloerbedekking (bijvoor- Tuin en stad zijn letterlijk verbonden beeld kunstgras in de speelkamer) en ver- in één gebouw lichting. Lichtgevende olifanten, bankjes, speciaal ontworpen glijbanen en poefs verhogen de aantrekkelijkheid. Bijna elke woning heeft vrij gemakkelijk toegang tot de buitenkamers. Zo zijn de wonin-

De balkons hebben zeer transparante afscheidingen van glas zonder balusters, waardoor de beschaduwing van de gevel beperkt blijft.

PROJECT BELICHT | WOONGEBOUW PARKRAND gen op de begane grond voorzien van speciale buitentrappen. Feesten en partijen zijn toegestaan, mits men zich aan de huisregels houdt. Het valt te prijzen dat de opdrachtgever tot het eind toe de budgetten voor een hoogwaardige afwerking van de drie kamers heeft gehandhaafd. Deze toevoeging is essentieel voor het project. Er gaat een optimistisch beeld van uit; hopelijk gaan de gebruikers er met respect mee om. Daar zal de huismeester vast wel op toezien. Geglazuurd behang Om de huiselijkheid in de buitenkamers te verhogen heeft Van Rijs de gevels voorzien van patroonbehang. Niet van papier, maar door in het geglazuurde metselwerk een ruitpatroon aan te brengen met een romantisch effect. De basis voor het metselwerk is Kroonluchters en reuzenbloempot- een vierkante baksteen in het Duitse klinkerforten kleden de buitenkamers aan maat. Deze stenen zijn handmatig geglazuurd door Tichelaar in Makkum. Hierdoor ontstaan in het glazuur kleine oneffenheden met levendige reflecties. Het ruitpatroon is uitgevoerd in een steen die niet volledig, maar druppelvormig is geglazuurd, als het schild van een schildpad. De reflectie is anders dan van de volgeglazuurde

stenen, waardoor het ruitpatroon zich op subtiele wijze aftekent in de gevels. Voor Tichelaar legde deze uitzonderlijke opdracht veel beslag op de capaciteit: negen maanden vóór de start van het metselwerk is het bedrijf begonnen met het glazuren. In het metselwerk zijn de portiekaanduidingen opgenomen. Met zwart geglazuurde stenen zijn de letters V, W, X, Y en Z naar ontwerp van Thonik op een fraaie wijze in de gevels gemetseld. Tussen enkele torens die vrij dicht bij elkaar staan en tussen de bruggen was behoefte aan een akoestisch absorberende steen. Dit metselwerk is uitgevoerd door de stenen op hun kant te verwerken, met de gaten naar buiten. Onder het buitenplafond bleek metselwerk te duur en te zwaar voor de brug. Vandaar dat hier, geheel in de Hollandse huiskamertraditie, is gekozen voor een stucplafond. In de gladde witte gevel zijn enkele woningen met ramen onder de brug, maar deze hebben toch voldoende daglicht door extra ramen en de reflectie van het licht via de witte gevels. Langs de balkons in de buitengevels zijn uitermate transparante afscheidingen toegepast van glas zonder balusters, waardoor de beschaduwing van de gevel door de balkons beperkt blijft. Een glazenwasserinstallatie is bespaard door alle bewegende delen uit te voeren als draaikiepdeuren en te zorgen dat alle ramen van binnenuit te reinigen zijn. Modernisering van de tuinstad Het benutten van de buitenruimte als belangrijk onderdeel van het woonklimaat is bij Parkrand groots aangepakt. Daarmee wordt voortgeborduurd op het wezen van de tuinstad. Waar voorheen de woningen echter kleine balkons en vaak onherbergzame collectieve groenvoorzieningen hadden, heeft Parkrand volwaardige balkons en originele collectieve binnentuinen annex buitenkamers. Volgens Van Rijs kan je best forse ingrepen in de tuinstad doen zonder de structuur van de tuinstad aan te tasten. ‘...Uiteindelijk wordt het daar veel rijker van. Bij Parkrand hebben we vanaf het stedenbouwkundige niveau tot in het detail er consequent een bepaalde logica ingebracht. De combinatie van de verschillende schaalniveaus vind ik interessant. Het is niet alleen scherp gedetailleerd, maar het heeft ook een stedenbouwkundige uitstraling die werkt,’ aldus Van Rijs.

opdrachtgever

Het Oosten Kristal te Amsterdam

architect

MVRDV te Rotterdam (www.mvrdv.nl)

constructeur

Pieters Bouwtechniek te Delft

bouwkundig tekenbureau

WMB te Nijmegen

adviseur installaties

Cauberg Huygen te Rotterdam

adviseur bouwfysica

Cauberg Huygen te Rotterdam

hoofdaannemer

Ballast Nedam Midden te Utrecht

staalbouw

ASK Romein Roosendaal bv

oplevering

2007

Via de royale buitenkamers zijn tuin en stad letterlijk met elkaar verbonden

architectenweb magazine

De binnengevels hebben een romantisch ruitpatroon van handgeglazuurde baksteen.

nummer 11 - juli 2007

PROJECT BELICHT | WOONGEBOUW PARKRAND

2 4 6

5 5

6 4

1 2

kelderverdieping

10 5

11 12

begane grond

11 10

1e verdieping

entree parkeergarage

onderhoudsruimtes

11 appartement

parkeerplaats autoâ&#x20AC;&#x2122;s

centrale hal

12 balkon

fietsentalling

entree gebouw/portiersloge

13 galerij

bergingen

bedrijfsruimtes

(nood)trappenhuis

10 gemeenschappelijk dek

architectenweb magazine

2e t/m 8e verdieping

13 11

9e verdieping

doorsnede

nummer 11 - juli 2007

PROJECT BELICHT | WOONGEBOUW PARKRAND 1

10 Kroonluchter boven de buitenkamer is ontworpen door Richard Hutten en versterkt het â&#x20AC;&#x2DC;huiskamergevoelâ&#x20AC;&#x2122; in de buitenkamers .

betonnen breedplaatvloer

afschotisolatie

stalen HE profiel

bitumineuze dakbedekking

prefab betonnen gevelelement

isolatie

aluminium kozijn

glazen balkonhek

stalen kokerprofiel

10 stalen roostervloer

11 brandwerende bekleding 12 zwevende dekvloer

architectenweb magazine

Gigantische bloempotten sieren de binnentuinen annex buitenkamers.

Gerelateerd op architectenweb.nl bouwproduct

bouwproduct

Brakel Atmos

projectportfolio

De Silodam bestaat uit 157 appartementen, kantoren en publieke ruimtes. Het tien verdiepingen hoge gebouw langs het IJ past tussen de bestaande silo’s die zijn omgebouwd tot wooncomplexen. Daarbij refereert de vorm aan gestapelde havencontainers. MVRDV

Q architectenweb.nl/bp8343/

Q architectenweb.nl/p363/

Koninklijke Tichelaar

projectportfolio

nummer 11 - juli 2007

Van Dool Geveltechniek

Mirador Mirador staat in een buitenwijk van Madrid. Het 22 verdiepingen hoge gebouw dient als een referentiepunt voor de stadsuitbreiding. Tevens vormt het een tegenhanger voor de omliggende bebouwing en een decor voor het achterliggende landschap. MVRDV

Het glazuur op de bakstenen van Koninklijke Tichelaar Makkum wordt gegoten zodat een volle dikke glazuurlaag verkregen wordt. Omdat per kleur op order wordt gewerkt, worden de bakstenen gestookt in periodieke ovens. Dit maakt het productiesysteem flexibel. Koninklijke Tichelaar Makkum Q architectenweb.nl/bp8342/

bouwproduct

Silodam

Brakel Atmos daglichtconcepten ontwikkelt en realiseert verschillende beglazingssystemen. Daarbij zijn vele vormen en constructies mogelijk. De systemen kunnen op verschillende wijzen worden uitgevoerd, zoals brandwerend en met doorvalbeveiliging. Brakel Atmos

Q architectenweb.nl/p7205/

virtuele tour

Parkrand

Van Dool Geveltechniek levert een breed assortiment ramen, deuren en gevels. De producten zijn vervaardigd uit thermisch geïsoleerde en ongeïsoleerde profielen. Ze zijn verkrijgbaar in verschillende profielhoogten en in iedere gewenste RAL-kleur. Van Dool Geveltechniek

Nieuwsgierig geworden naar woongebouw Parkrand? Surf dan snel naar architectenweb voor een virtuele tour van het gebouw!

Q architectenweb.nl/bp8344/

Q architectenweb.nl/n9674/

Showroom in D端sseldorf door Gielissen Interiors & Exhibitions 40

architectenweb magazine

PROJECTEN KORT

Permanente showroom In dĂŠ zelfbenoemde modestad DĂźsseldorf realiseerde Gielissen Interiors & Exhibitions een nieuwe permanente showroom in een oude omgebouwde fabriek. Gielissen Interiors & Exhibitions heeft vestigingen in Nederland en Duitsland en heeft ervaring met het ontwerp en realisatie van zowel blijvende interieurs als kortstondige beursstands. Voor het modehuis Brinkmann Gruppe richt Gielissen een permanente International Showroom in. Gezien de achtergrond van het bedrijf is het niet verwonderlijk dat het ontwerp van de showroom het midden houdt tussen een tijdelijke beursopstelling en een duurzaam interieurontwerp. Het project werd dan ook in vier maanden gerealiseerd. Met de opdracht om van de showroom geen shop-in-shop te maken, is ingezet op het behoud van de specifieke fabriekshalsfeer die Halle 29 kenmerkt. De enorme ruimte ademt rust en openheid. In hoofdzaak zijn de bouwkundige onderdelen uitgevoerd in lichte kleuren, of is de kleur van het metaal in het zicht gelaten. Verdiepingshoge houten panelen en meubilair van hetzelfde materiaal doorbreken deze basis van zakelijk wit. Alle accessoires zijn overweldigend groot. Halverwege de ruimte zweven enorme, zwarte armaturen en reusachtige prints, waarop mooie mensen met dito kleding de bezoekers aanstaren, sieren hier en daar de wand. Je zou kunnen zeggen dat het enige met een menselijke schaal de etalagepoppen zijn, waarmee alle mogelijke kledingcombinaties kunnen worden getoond. (EF)

Q architectenweb.nl/p9621/ nummer 11 - juli 2007

opdrachtgever

Brinkman Gruppe

ontwerp

Gielissen Interiors & Exhibitions (www.gielissen.nl)

architect

Jeroen van Alphen

realisatie

2007

glaspanelen

Saint-Gobain glass

Woonhuis in Woerden door Ronald Janssen Architecten

architectenweb magazine

PROJECTEN KORT

begane grond

1e verdieping

dakverdieping

Open en gesloten Speelse details geven de relatief dichte gevel toch een bijzonder karakter. Ronald Janssen ontwierp voor een echtpaar in Woerden een woonhuis met grootstedelijke allure. Het is verleidelijk om toe te geven aan de gedachte dat we hier te maken hebben met een huis dat op Borneo-Sporenburg in Amsterdam is gebouwd, of anders wel op IJburg. Maar het staat toch echt in Woerden. Misschien is dit te verklaren doordat het stedenbouwkundig plan van West 8 is, of dat het om particulier opdrachtgeverschap gaat? Het ontwerp is in zoverre bijzonder dat rekenschap is gegeven aan de specifieke eisen van de opdrachtgevers; de woning diende geheel rolstoeltoegankelijk te zijn. Vandaar dat er ook een lift in de woning aanwezig is, die verder ruim en licht van opzet is met een strak interieur dat niet koel aandoet. De achtergevel is open; zo heeft de tuinkamer een schuifpui die direct naar de tuin leidt, de woonkamer heeft een grote pui naar een ruim balkon en de slaapkamers hebben grote openslaande deuren. De voorgevel daarentegen verraadt weinig over wat zich er achter bevindt. Deze gevel is opvallend gesloten en minimaal gedetailleerd. Aan deze kant is eigenlijk alleen sprake van een strook kozijnloos uitgevoerde ramen, enkele ‘gaatjes’ van kleine ronde glazen bouwstenen – die ‘s avonds een subtiel lichteffect geven – en een geperforeerd garagehek. Deze speelse details geven de relatief anonieme en dichte gevel een bijzonder karakter. (OK)

opdrachtgever

familie Kersten

ontwerp

Ronald Janssen Architecten www.rjarchitecten.com

projectarchitect

Ronald Janssen

aannemer

Bouw- en Aannemingsbedrijf W. de Wit

constructeur

Bartels ingenieursbureau

bouwfysisch adviseur

La Rotonda

kozijnen

Keers Mijdrecht

staalwerk

Konstruktiebedrijf Kloosterziel en Van Wees

Q architectenweb.nl/p5743/ nummer 11 - juli 2007

fotografie

Luuk Kramer

PROJECT BELICHT | BUITENPLAATS DRAKENBURG

Agoratheater te Lelystad door UNStudio

‘Who’s afraid of red, orange and pink’ Wie is er bang voor rood, roze en oranje? Ben van Berkel en Caroline Bos van UNStudio in elk geval niet. En het knallende kleurgebruik van de gevels, de foyer en de grote zaal van het Agoratheater in Lelystad is slechts één van de architectonische elementen die zij hebben ingezet om een gebouw te maken dat niet alleen een podium voor de kunsten is, maar ook een kunstobject op zich. door | Kirsten Hannema fotogra-

PROJECT BELICHT | AGORATHEATER

Het restaurant op de begane grond is zowel van de binnenkant als van de buitenkant toegankelijk.

ls de trein het station van Lelystad binnenrijdt, straalt de oranje diamant - een voor iedereen herkenbare referentie - je direct tegemoet. Het is een duidelijk signaal aan de bezoeker: hier gebeurt het. Hier, in dit theater, maar ook: hier, in Lelystad. Want het gebouw is meer dan een theaterpodium; als onderdeel van de omvangrijke vernieuwing van het stadshart, waarvoor West 8 in 1999 het stedenbouwkundig plan maakte, moet het heel Lelystad op de kaart zetten.

Het plan voor het Stadshart behelst de verdichting van het gebied rond het station en het stadhuis met een gemengd programma van wonen, werken, winkelen en uitgaan. De modernistische principes waarop het oorspronkelijk ontwerp voor Lelystad uit de jaren ’60 gebaseerd is, worden daarbij verlaten. Het stadshart is voortaan duidelijk gedefinieerd doordat het omzoomd wordt door een ‘groen carré’ van 3000 lindebomen. De opgetilde straatniveaus zijn verdwenen en uiteindelijk zal het nieuwe centrum er in 2010 uitzien alsof het in de loop van de tijd zo gegroeid is: compact en gedifferentieerd, met kantoren als pakhuizen en een homogeen weefsel van pleinen, straten en stegen. De bedoeling is dat deze opzet de herkenbaarheid en ‘gezelligheid’ introduceert die Lelystad vooralsnog ontbeert en het centrum een sterkere identiteit geeft. Dezelfde kwesties spelen op een kleiner schaalniveau in het theater van UNStudio, gebouwd op de plaats van de in 2004 gesloopte oude Agora uit 1976. Over de herkenbaar-

architectenweb magazine

De toneeltoren van de grote zaal is in het gefacetteerde volume weggewerkt; de expeditie-ingang (rechts) is het enige element dat uitsteekt.

heid van het nieuwe gebouw kan men kort zijn; vorm, kleur en hoogte (28 meter) maken dat het zich op elke manier van de bestaande, voornamelijk grijsgetinte bebouwing onderscheidt, maar ook van elk ander theater in Nederland - en zelfs daarbuiten. Wat betreft de identiteit ligt het lastiger. Want wat voor identiteit geef je aan een stad die bekend staat om zijn gebrek aan persoonlijkheid? Ben van Berkel haalde zijn inspiratie uit de nabije omgeving: een zonsondergang in het Markermeer. Of Lelystedelingen dat beeld herkennen in de verzadigde rood-, geel- en oranjetinten is de vraag, maar feit is dat de veranderlijkheid die kenmerkend is voor een zonsondergang en deze zo fascinerend maakt, geslaagd tot uitdrukking is gebracht in de gefacetteerde gevels van staal en geperforeerde aluminium platen die in verschillende lagen zijn aangebracht. Afhankelijk van het licht en de hoek van waaruit je het alzijdige gebouw bekijkt, varieert het beeld van moment tot moment. Die veranderlijkheid maakt dat het theater van buiten een schouwspel oplevert dat blijft boeien. Was het oranje aan de buitenkant al overdadig, het schouwspel zet zich in het interieur onverminderd voort. De gevel aan het plein klapt om en zo wordt de bezoeker als vanzelf het gebouw binnen geleid, langs de ticketbalie en de garderobe, onder de glazen artiestenfoyer door, tot in de publieke foyer. Hier begint als het ware het tweede bedrijf van het stuk: opnieuw word je overvallen door kleur, maar meer nog door de hoogte en het licht dat door een enorm

nummer 11 -juli 2007

daklicht van boven binnenvalt. De witte ruimte, die zich over drie verdiepingen uitstrekt, is georganiseerd door de roze geverfde balustrade die de trappartijen met elkaar verbindt. Als een lint draait deze in één gebaar omhoog tot boven in het atrium, waar hij overgaat in de dakconstructie. De verticale foyer is een zaal op zichzelf, maar dan een waar de bezoekers de voorstelling maken; een nieuw ontmoetingspunt in Lelystad. Volgens Ben van Berkel “zal iedereen er goed uitzien Het beeld van het gebouw in deze foyer” en hangend over de balustrades van moment tot moment kun je jezelf inderdaad prima vermaken met het kijken naar het flanerende publiek dat zich tussen de verschillende bars en zalen heen en weer beweegt. Hoewel het gebouw er ingewikkeld uitziet,

In de strakke aansluiting van de gevelpanelen is het beeld van een geslepen diamant overtuigend

varieert

PROJECT BELICHT | AGORATHEATER

is de plattegrond, mede door de compacte opzet van het gebouw, betrekkelijk eenvoudig. De grote zaal (750 stoelen) ligt centraal en is direct gekoppeld aan de expeditie-ingang. Het kleine vlakke vloertheater (200 stoelen op een inschuifbare tribune) ligt in de hoek boven de ingang. Helemaal bovenin, gekoppeld aan een foyer met uitzicht op het plein, liggen drie multifunctionele ruimten, die dankzij de flexibele indeelbaarheid geschikt zijn voor zowel voorstellingen als congressen en feesten. In de oriëntatie tussen deze ruimten speelt kleur weer een rol. Artiesten vinden hun kamers altijd achter gele deuren en bezoekers herkennen de toegangen tot de zalen op eenzelfde manier: blauw voor algemene ruimten en voor de multifunctionele ruimte op de tweede verdieping, geel voor de kleine zaal, rood voor de grote. De laatste, de zogenaamde Scarletzaal, is een passende climax in een reeks spectaculaire ruimten: een robijn in een diamant. Net als de buitengevels zijn de wanden, inclusief de balkons, opgebouwd uit facetten in verschillende tinten, waarmee de suggestie van schaduw wordt gewekt. Het is een oude truc die de Italiaanse meesters al toepasten, net als het spel dat met het perspectief wordt gespeeld door de zaal naar het podium taps toe te laten lopen.

Maar dergelijke visuele elementen hebben ook een praktische kant. De gefacetteerde wanden hebben een belangrijke akoestische functie, aangezien er geen extra ‘loze’ ruimte is om de akoestiek aan te passen. Achter de facetten, die zich op sommige plaatsen openen, gaan installaties schuil en achter de tapse wanden bestaat ruimte voor trappen naar de technische ruimten. De integrale oplossingen waarbij vorm, functie en techniek versmelten, is kenmerkend voor de manier waarop het hele theater is opgebouwd: als een slakkenhuis zijn de buitengevels en de roze balustrade met het dak in elkaar gevouwen, zodat beeldbepalende elementen ook letterlijk de dragende delen zijn geworden. Daardoor is de foyer, evenals de zalen, geheel kolomvrij. Hoewel een ontwerp als dit theater ondenkbaar en niet maakbaar is zonder hulp van 3D computermodellen, is het vooral de voor UNStudio kenmerkende, haast wiskundige manier van werken die zulke ‘superlogische’ oplossingen mogelijk hebben gemaakt. Het is een werkwijze die bewondering afdwingt en die door zijn integraliteit ook economisch is, zodat het gelukt is een bijzonder theater te bouwen voor een beperkt budget (ca. twintig miljoen euro). Toch is het budget niet toereikend geweest om het ontwerp echt overal als een ware diamant uit te kunnen voeren. Zo is de expeditie eigenlijk net te log om helemaal op te gaan in de geslepen vorm, zoals dat bij de toneeltoren en installatieruimten wel gelukt is. En in de bovenste foyerruimte, waar de gevel door het grote raam naar binnen loopt, verandert het oranje staal in een standaard systeemplafond dat door de gefacetteerde opbouw, waarbij de vierkante panelen op vele plaatsen zijn versneden, rommelig oogt. Maar dat zijn kleine imperfecties in wat in zijn totaliteit met recht een sieraad en een icoon voor Lelystad mag worden genoemd. Niet omdat iedereen het oranje gebouw mooi vindt, maar omdat iedereen er in elk geval íets van vindt. De Amerikaanse abstract-expressionistische schilders Barnett Newman (‘Who’s afraid of red, yellow and blue’), Mark Rothko en Adolf Gottlieb stelden in 1943 in een statement: “To us art is an adventure into an unknown world, which can be explored only by those willing to take the risks”. UNStudio heeft dat risico durven nemen. opdrachtgever

Gemeente Lelystad

ontwerp

UN Studio, Amsterdam (www.unstudio.com)

architect

Ben van Berkel, Caroline Bos

bouwmanagement

BBN, advies

houtenconstructies

Pieters bouwtechniek, Haarlem

advies akoestiek,

DGMR, Arnhem

bouwfysica, brandveiligheid

De knalroze verticale foyer strekt zich uit over de volle hoogte van het gebouw

advies installaties

Valstar Simones, Apeldoorn

lichtadvies

Arup

hoofdaannemer

Jorritsma Bouw, Almere

W-installaties

GTI, Roden

E-installaties

Kempkens Brands, Veenendaal

architectenweb magazine

Met de grote Scarletzaal heeft het theater een climax gekregen die de buitenkant van het gebouw weet te overstemmen

PROJECT BELICHT | AGORATHEATER

6 2 1

begane grond

9 1

entree

balie

receptie

garderobe

foyer

grote zaal

restaurant

expeditieruimte

kleedruimtes

10 artiestenfoyer 11 toiletten 12 kantoren 5

13 kleine zaal

14 bar 15 meervoudig te gebruiken 16 keuken

12 1e verdieping

architectenweb magazine

2e verdieping

doorsnede

nummer 11 -juli 2007

PROJECT BELICHT | AGORATHEATER 2

metalen beplating

HE-profiel

aluminium felsplaat

stalen damwandprofiel

isolatie

systeemplafond

handrail

gelaagd glas

metalen vliesgevel

10 gelaagd isolatieglas 11 prefab betonvloer 12 druklaag 13 afwerklaag

9 8 3

1 3

architectenweb magazine

De foyer met balkon op de tweede verdieping grenst aan de multifunctionele ruimte.

Gerelateerd op architectenweb.nl bouwproduct

TopAkustik®

projectportfolio

bouwproduct

Kalzip®

projectportfolio

Ben v.Berkel / Caroline Bos Ben van Berkel en Caroline Bos wilden als kind pianist, schilder en antropoloog worden. Ze vinden dat een jonge architect blij moet zijn dat hij of zij nooit beroemd zal worden, want dat betekent vrijheid. ,,Je hoeft geen slaaf te zijn van de media.” UNStudio Q architectenweb.nl/n9604/

nummer 11 -juli 2007

Tea House on Bunker Op een bestaande bunker uit 1936 is een nieuwe structuur gebouwd. De met roestvrij staal beklede nieuwbouw heeft een groot panoramavenster en bestaat feitelijk uit een enkele ruimte die dienst doet als theehuis. UNStudio

Bij het Agoratheater zijn verschillende varianten van Kalzip® toegepast. Met onder meer gevelpanelen en geperforeerde platen is een huid ontstaan, waarbij de gevel- en dakvlakken niet van elkaar zijn te onderscheiden. Er zijn verschillende nuances oranje gebruikt. Hafkon b.v. Q architectenweb.nl/bp8264/

portret van...

Mumuth Theater Het Mumuth Theater, behorend bij de universiteit van Graz, belichaamt de relatie tussen architectuur en muziek. Een vloeiend ruimtelijk ‘arrangement’ verbindt de verschillende vertrekken met elkaar. Het theater is dynamisch en heeft een flexibele en rationele opzet. UNStudio Q architectenweb.nl/p7165/

TopAkustik® is een geluidsabsorberende plaat met groeven in diverse uitvoeringen. Er zijn verschillende varianten leverbaar voor toepassingen waarbij bijvoorbeeld brandeisen worden gesteld. De plaat wordt toegepast voor onder meer plafonds, wanden en schermen. Bruynzeel Multipanel b.v. Q architectenweb.nl/bp3401/

Q architectenweb.nl/p6039/

virtuele tour

Agora theater Ook een kijkje nemen in het Agoratheater? Surf dan snel naar architectenweb voor een virtuele tour van het gebouw!

Q architectenweb.nl/n9674/

Graktit.ws.v.

jaarboe

50 , 9 3 â&#x201A;Ź

Architectuur in Nederland jaarboek 2005-2006

De succesvolle publicatie Architectuur in Nederland wordt vanaf dit jaar door een nieuwe redactie samengesteld. Daan Bakker, Allard Jolles, Michelle Provoost en Cor Wagenaar maken een selectie van de meest opmerkelijke architectuur die het afgelopen jaar op Nederiands grondgebied is gerealiseerd. Uit honderden inzendingen werden er ruim negentig geselecteerd voor een bezoek. Zeven dagen en 2500 autokilometers verder bleven zoâ&#x20AC;&#x2122;n dertig projecten over. Deze representeren een doorsnee van wat 2005 heeft opgeleverd.

Word nu Architectenweb Magazine abonnee en ontvang het jaarboek “Architectuur in Nederland” t.w.v. €39,50 cadeau!

Gratis jaarboek t.w.v. 39,50 bij een jaarabonnement op Architectenweb Magazine. Q Ik neem een jaarabonnement (8 nummers) voor €69,- en ontvang als welkomstgeschenk het boek: Architectuur in Nederland ter waarde van €39,50

Q Ik neem een jaarabonnement voor €69,- met een éénmalige korting van €20,-. Ik betaal het eerste jaar €49,-. Naam: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . m/v Bedrijfsnaam: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Adres: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Postcode/Plaats:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Telefoon: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E-mail: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Handtekening:

architectenweb

Stuur deze antwoordcoupon in een envelop naar:

Architectenweb Media BV, antwoordnummer 526, 1400 VB BUSSUM. Een postzegel is niet nodig. Het abonnement geldt tot wederopzegging en wordt door middel van een acceptgiro in rekening gebracht. U ontvangt het welkomstgeschenk nadat het abonnementsgeld door u is voldaan.

Online aanmelden:www.architectenweb.nl/awm/

Architectenweb Magazine

Nederlandse Ambassade in Rome van cepezed

architectenweb magazine

PROJECTEN KORT

Sterk contrast in Rome Bij de renovatie van de Nederlandse ambassade versterken het oude en het nieuwe elkaar. Onlangs is de Nederlandse ambassade in Rome na een ingrijpende renovatie officieel heropend. Een feestelijk moment, dat samen viel met een Nederlands cultureel festival. Het ambassadecomplex, bestaande uit een in renaissancestijl gebouwde stadsvilla uit 1929 en een architectonisch minder interessante maar duidelijk aanwezige toevoeging, is door cepezed drastisch aangepakt. Beide gebouwen voldeden niet meer aan de werkwensen van de ambassade en besloten werd om het geheel volledig te moderniseren. Van binnen zijn de twee gebouwen tot een geheel gesmeed. Voor het exterieur is gekozen om een groot contrast tussen de twee bouwdelen tot uitdrukking te brengen. De stadsvilla is in oude luister hersteld terwijl het andere volume meer op de achtergrond is komen te staan. De gevel van het achterliggende gebouw is namelijk geheel bekleed met cortenstaal en ter plaatse van de raamopeningen voorzien van luiken. De nieuwe gevel doet door de minimale detaillering strak en functioneel aan. Het resultaat is een architectonisch ensemble waarbij het nieuwe niet onderdoet voor het oude, beide bouwdelen versterken elkaar. Een krachtig en tegelijk bescheiden gebaar in deze stad waar alles in het teken staat van cultuur. Opmerkelijk detail is dat bij de uitvoering ook de toegang tot de ambassade is aangepakt. Het stenen muurtje en de beplanting op het terrein is vervangen door een robuust en hoog hekwerk. Het kunstwerk Cave canem van Irene Fortuyn en Robert Oâ&#x20AC;&#x2122;Brien uit 1993, twee keramische honden die de ambassade lijken te bewaken, is blijkbaar in deze tijd niet langer afdoende. (EF)

Q architectenweb.nl/p7169/ nummer 11 - juli 2007

opdrachtgever

Ministerie van Buitenlandse Zaken, Dienst Huisvesting Buitenland (DHB)

ontwerp

cepezed, Delft (www.cepezed.nl)

interieur

cepezed i.s.m. Olav van den Brekel, DHB

kunstadvies

Philippien Noordam, DHB

technische installaties

Mark Blankestijn i.s.m. De Blaay van den Bogaard Rotterdam

aannemer

Alba Costruzioni

constructeur

DHV site

site management

Arch. Claudio Catucci

gevelinstallatie

Metalmontaggi

realisatie

2007

PROJECT BELICHT | BUITENPLAATS DRAKENBURG

Woningbouw U3 in Geuzenveld door Venhoeven CS

Een gebouw is vele gebouwen Op een steenworp afstand van U2, een plan dat Venhoeven eerder realiseerde in Geuzenveld, vernieuwt Venhoeven CS met U3 het beproefde strokenconcept uit de jaren vijftig tot een stedenbouwkundige hybride. De architectuur lijkt hier een rechtstreekse reactie op te vormen in plattegrond en verschijning. Het geheel vormt de basis voor een interessante mix van privaat en collectief gebruik naast de openbare ruimte. door | Eric Frijters fotografie | Rob Hoekstra

architectenweb magazine

et samenhangende beeld dat wordt gevormd door het gros van de Nederlandse architectuurproductie, kan het best worden omschreven als een zwerm. Veel architecten doen iets wat lijkt op dat van de buurman, maar dan net een beetje anders. Slechts weinigen lijken in staat om een coherente visie te verwoorden, die aan hun architectuur ten grondslag ligt. Ton Venhoeven vormt hierop een uitzondering. Hij is zich bewust van de verschraling, waarbij architectuur enkel nog over kennis van techniek en regelgeving lijkt te gaan. Hij stelt dat je als architect in steeds wisselende omstandigheden je koers moet weten te bepalen. Daarvoor is theoretische bagage nodig. Door zijn kennis van de architectuurgeschiedenis kan hij zijn werk situeren tussen de bekende architectonische voorbeelden en daarin met hulp van nieuwe interpretaties verbeteringen aanbrengen. In de opvatting van Venhoeven moet architectuur doorlopend

nummer 10 - mei 2007

streven naar het ontwikkelen van verbeterde ontplooiingsmogelijkheden van het individu. Bij Venhoeven draait het vooral om de voortdurend veranderende interpretaties van verschillende ruimtes en gebouwen. In dat opzicht is zijn architectuur postmodern te noemen. Stedenbouwkundige hybride Het ontbreken van vaste betekenissen in de architectuur van Venhoeven CS blijkt onder meer uit de ruimtelijke opzet van U3 in Geuzenveld. De stedenbouwkundige hybride houdt het midden tussen de vertrouwde strokenverkaveling uit de jaren vijftig en een hoftype. U3 bestaat uit drie stroken bebouwing, die zijn samengesteld uit grondgebonden woningen en appartementen. De afstand tussen de stroken is betrekkelijk klein, waardoor een intieme ruimte is ontstaan, die doet denken aan een hof. Daartussen zijn twee verschillende collectieve buitenruimtes opgenomen: een plein op de parkeergarage en een tuin in de volle grond.

PROJECT BELICHT | U3 GEUZENVELD

De ruimte tussen de stroken kan op zichzelf ook weer worden onderverdeeld in verschillende zones, die moeten worden vormgegeven. De erkenning van het belang van deze tussenruimte herleid Venhoeven tot Aldo van Eyck. Beroemd is zijn uitspraak: ‘A city is not a city unless it is also a huge house – a house is only a house if it is also a tiny city’. Van Eyck was altijd op zoek naar bemiddelingsmechanismen, een overgangszone, die het contrast tussen de ene en de ander plek verzacht. In het stedelijk weefsel zijn tussenruimtes nodig, die de overgang tussen verschillende sferen zoals privaat, collectief en openbaar terrein nader vorm kunnen geven. In zijn opvatting bestaat juist in de tussenruimtes de gelegenheid om ontmoetingen te organiseren voor culturele uitwisseling. Waar de tussenruimte bij Van Eyck echter in het teken staat van bemiddeling, interpreteert Venhoeven deze ruimte vooral als plek voor confrontaties binnen de geschapen collectiviteit. Hij voegt in wezen iets toe aan de opvatting van Van Eyck door te veronderstellen dat in de tussenruimte verschillende sferen samenvallen. Het laten samenvallen van sferen is goed afleesbaar in de verschillende poorten die toegang geven tot de ruimte tussen de stroken. Er is naar eigen zeggen ‘behoorlijk gevochten’ om poorten aan te brengen in de stroken aan de Cornelis Outshoornstraat en in het midden van het plan. Doel van de poorten is om bij de gebruikers het gevoel van eenheid en collectiviteit op te roepen met behulp van een gezamenlijke entree. De lengte van de eerste strook reikt over het Cornelis Pieter Postpad. Hierdoor valt de ruimte voor het doorgaande fietsverkeer samen met het wandelende publiek voor een van de gebouwentrees. In ruimtelijke zin zijn de poorten geïnspireerd op de schetsen van Piranesi. De stapeling volumes van uiteenlopende grootte in de poortopeningen leest Venhoeven als een stapeling van gebouwtjes. Met deze ruimtelijke complexiteit van doorzichten en uitpuilende volumes ontstaat een soort stedelijkheid in het klein.

Het plein boven de parkeergarage wordt ingeklemd door twee stroken grondgebonden woningen, die typologisch zijn gebaseerd op het drive-in principe.

Innovatieve plattegronden De nadrukkelijke aandacht voor de samenhang tussen architectuur en stedenbouw in U3 is betrekkelijk nieuw in het werk van Venhoeven. Met veel zorg zijn niet slechts de gebouwvolumes in de stedelijke context geplaatst, maar ook de woningplattegronden zijn een rechtstreekse reactie op de omgeving. Op de koppen van de twee noordelijkste stroken zijn bijvoorbeeld de woningen een kwartslag gedraaid en richten de plattegronden zich op het fietspad. Door deze ingreep zijn vier unieke woningen ontstaan, die zich binnen het geheel slechts onderscheiden door de bijzondere plaatsing van de buitenruimtes. Daarbij komt dat het ‘bouwblok’ nu geen blinde zijden heeft, wat ten goede komt van de sociale veiligheid. Twee woningtypen vormen het fundament van het plan: de drive-inwoning en het appartement. In beide woningtypen is geprobeerd om zoveel mogelijk oppervlak te realiseren

architectenweb magazine

De door Venhoeven nagestreefde stedelijkheid in de architectuur gaat gepaard met een rijke architectonische ervaring. Talrijke doorzichten betrekken de verschillende ruimtes op elkaar.

met een maximum aan flexibiliteit en interpretatiemogelijkheden. De drive-in woning ontleent zijn flexibiliteit aan de volledig open leefverdieping op het eerste niveau. De eerste anderhalve laag van de woning is gebaseerd op een split level principe. Boven de garage is een ruime leefkeuken gesitueerd. Een halve verdieping lager is de ruimte groot genoeg om als kleine woonkamer te fungeren. De ruimte doet riant aan door de ruime verdiepingshoogte en kan ook als werkruimte dienst doen. Op de bovenste verdieping zijn drie slaapkamers en badkamer. Hierdoor blijft de eerste verdieping leeg en zonder programma.

nummer 11 - juli 2007

De appartementen genieten een ander soort flexibiliteit. Er is gepoogd om het idee van de hal als verloren ruimte teniet te doen. Het enige wat nog aan de In het stedelijk weefsel zijn tustraditionele hal doet senruimtes nodig, waarin verschildenken is een tochtlende sferen samenvallen sluis. Meteen daarna betreedt de bewoner een complexe ruimte, waarvan de plattegrond in de basis kruisvormig is en die de verbindingsruimte binnen het woonprogramma vormt. De hal vloeit samen met de keu-

PROJECT BELICHT | U3 GEUZENVELD

De noordelijke strook heeft de aanblik van een stadion, doordat de drive-inwoningen behalve vanuit de privégarages ook vanaf de straat via een trap toegankelijk zijn.

ken, zodat deze deel uitmaakt van de leefruimte. Hierdoor ontstaan interessante kansen voor nieuwe vormen van gebruik in de plattegrond. De bewoners zelf zullen het avontuur aan moeten gaan om te ontdekken wat deze ruimte kan zijn: soms eetzaal, meestal speelkamer, maar ook bibliotheek, of een centrale plek voor de piano behoort tot de mogelijkheden.

Elk

Van architectonische uitstraling naar gebruik In zijn geheel gezien veroorzaakt de ruimtelijke complexiteit van de doorzichten en de gestapelde volumes een gelaagdheid, die ook in de gevelcomposities is terug te vinden. Op verschillende schaalniveaus levert elk onderdeel een andere bijdrage aan het totaalbeeld. Het is als bij Google Earth, waarin elk zoomniveau ‘zoomniveau’ geeft een nieuwe een nieuwe laag laag van verfijning prijs van verfijning prijsgeeft. Op een vergelijkbare manier ontstaat bij het naderen van de gebouwen een zekere dynamiek in het beeld. Op grote afstand functioneren de beglaasde delen van de appartementen bijvoorbeeld als één groot raam. Pas wanneer het gebouw dicht genaderd is, valt het geheel uiteen en zijn de afzonderlijke wooneenheden afleesbaar. Een ander opvallend gegeven is het samenvallen van visueel effect met gebruikskwaliteit. Waar de leefverdiepingen van de drive-in woningen zijn gesitueerd aan de collectieve buitenruimte bestaat de gevel uit twee enorme bewegende glaspanelen. Beide glasdeuren scharnieren naar buiten en

dienen dan als glazen windscherm. Hiermee is de gevel aan de buitenruimte in een handomdraai volledig geopend. De voorkeur voor en inhoudelijke opvatting van postmoderniteit resulteert in de architectuur van Venhoeven CS in de vrolijke decomposities zoals we die kennen van Sjoerd Soeters of Michael Graves. Venhoevens architectuur verwijst naar zichzelf en behoeft daarbuiten geen referenties. Eerder herkennen we sporen van Peter Eisenmans’ ‘house X’, of de licht onderkoelde rationaliteit van metaal en glas in de architectuur van Bernard Tschumi. Nu de bekendheid van Venhoeven toeneemt, lijkt ook het vroegere fanatisme in zijn architectuur een klein beetje van de radicaliteit op te geven in ruil voor intelligente beheersing: “Van Jean Nouvel heb ik geleerd dat in elke opgave een kans verscholen ligt. Deze kans moet je tot ontplooiing brengen. Dit betekent dat niet verzet, maar improvisatie het antwoord is op krachten die tegen je werken.”

opdrachtgever

De Alliantie/ Vesteda

ontwerp

VenhoevenCS (www.venhoevencs.nl)

architect

Ton Venhoeven, Arjen Zaal

aannemer

Bouwbedrijf Van der Waal, Vlaardingen

realisatie

2007

constructeur

Pieters Bouwtechniek, Amsterdam

adviseur EPN

Adviesbureau Peutz, Zoetermeer

adviseur ventilatie

Ingenieursbureau Linssen, Amsterdam

tuinontwerp

DRFTWD Office, Amsterdam

architectenweb magazine

3 4

Kelderverdieping

doorsnede

nummer 11 - juli 2007

1. parkeergarage

6. gemeenschappelijke tuin

2. drive-in garage

7. toegangspoort

3. bergingen

8. drive-in woning

4. toegnag parkeergarage

9. appartement

5. trappenhuis

10. balkons

PROJECT BELICHT | U3 GEUZENVELD

9 5

9 7

FOTO ERIC FRIJTERS

begane grond

Op het maaiveld zijn de drie stroken omgeven door een tuinontwerp van Arno van der Mark. Door deze aanvulling krijgt het plan een intieme sfeer in collectieve tussenruimtes

architectenweb magazine

10 8

FOTO ERIC FRIJTERS

1e verdieping

Op de koppen van stroken is, onder meer door de introductie van miniheuvels, een avontuurlijke speelplek ontstaan.

nummer 11 - juli 2007

PROJECT BELICHT | U3 GEUZENVELD 1

3 4 5

De complexe stapeling volumes is doorgezet in de poorten. Hetzelfde principe wordt steeds op een andere schaal toegepast.

13 12

ballastlaag

afschotisolatie

aluminium daktrim

gevelstuc

gasbeton

gehard gematteerd glas, geschroefd

ventilatierooster

betonvloer, IHWG

plenum plafond

10 houten kozijn 14

11 gehard gematteerd glas, verlijmd 12 afwerklaag 13 gehard gematteerd glas, doorval veilig 14 ophangsysteem t.b.v. hardglas

architectenweb magazine

De gevels van de woningen aan het collectieve plein kunnen geheel worden geopend. De reusachtige glazen deuren in de ruime leefkeukens dienen dan als windscherm.

Gerelateerd op architectenweb.nl bouwproduct

Alsecco sierpleisters

projectportfolio

bouwproduct

Janisol® deuren

projectportfolio

Ton Venhoeven Ton Venhoeven wilde als kind scheepsbouwkundig ingenieur worden. De architect vindt ‘schaalsprongen’ het leukste aan zijn werk, maar hij heeft een hekel aan vergaderen. Verveling dient actief worden bestreden, want zijn motto is ‘never a dull moment’. Venhoeven C.S. Q architectenweb.nl/n7101/

nummer 11 - juli 2007

Sportplaza Mercator Van afstand bezien oogt Sportplaza Mercator als een overwoekerd vestingwerk. Achter de begroeide gevel glinstert een eigentijds thermencomplex met zwembaden, fitnessruimtes en horecagelegenheden. Het gebouw zit vol zichtlijnen en doorkijkjes. Venhoeven C.S. Q architectenweb.nl/p2150/

Janisol® deuren zijn geïsoleerde systemen die worden toegepast als stalen buitendeuren of inkomdeuren. De elementen worden met lasverbindingen samengesteld, zodat een grote stijfheid ontstaat en hoge deuren met relatief smalle profielen mogelijk zijn. Jansen Ltd. Q architectenweb.nl/bp8263/

portret van...

Forum ‘t Zand De brede school Forum ‘t Zand is gelegen aan een archeologisch park met Romeinse resten. Om de waardevolle ondergrond en de omliggende natuur zo veel mogelijk onaangetast te laten, is gekozen voor een compact gebouw met dubbel grond- en ruimtegebruik. Venhoeven C.S. Q architectenweb.nl/p5867/

Er zijn drie Alsecco sierpleisters met oppervlaktestructuur en een sierpleister voor een gladde afwerking. De pleisters blijven jaren onveranderlijk gaaf. Alsecco sierpleisters zijn waterafstotend, waterdampdoorlatend, mechanisch hoogbelastbaar en weersbestendig. Alsecco Q architectenweb.nl/bp8262/

vituele tour

U3 Geuzenveld Nieuwsgierig geworden naar woongebouw U3 Geuzenveld? Surf dan snel naar architectenweb voor een virtuele tour van het gebouw!

Q architectenweb.nl/n9676/

Schutterstoren in Slotervaart door DKV 68

architectenweb magazine

PROJECTEN KORT

Baken aan de Sloterplas Aan de Sloterplas heeft DKV een opvallend baken neergezet voor de wijk Slotervaart. De gezochte expressie werd gevonden in de ronde vorm. door | Marjoleine van Schaik fotografie | Luuk Kramer

Tussen de vierkante woongebouwen en de hoekige kantoren aan de Sloterplas vormt de ronde Schutterstoren een opvallende verschijning. De wooncilinder van DKV is ook bedoeld als een opvallend element, een baken in het stedenbouwkundig plan â&#x20AC;&#x2DC;Meer en Oeverâ&#x20AC;&#x2122; van Kuiper Compagnons. Dit plan bevat een centrale laan met aan de westzijde de oorspronkelijke bebouwingsstructuur van gehoekte bouwblokken en aan de oostzijde drie op zichzelf staande bouwvolumes, waarvan de Schutterstoren de laatste is die is opgeleverd; eerder werden de Zilverreiger en het Waterfort al gerealiseerd. Expressieve cilindervorm Omdat de toegestane bouwhoogte beperkt was tot die van de omringende bebouwing, kon het opvallende karakter van de toren niet in de hoogte gezocht worden. In plaats daarvan bepalen de vorm en de materiaalkeuze de markante verschijning van de woontoren. Voor de expressieve cilindrische vorm vond DKV inspiratie in de typologie van de watertoren, een industrieel bouwwerk met doorgaans een slanke basis die een uitkragend volume draagt. De slanke basis wordt in het geval van de Schutterstoren gevormd door een betonnen kolom, waarin het trappenhuis en de liftschacht zijn opgenomen. De kolom is op maaiveldniveau verbonden met de omgeving door een brede omgang en een loopbrug, die de eveneens ronde, halfopen kelderverdieping overspant. De kelderverdieping, die als een brede slotgracht rond de toren ligt, is parkeergarage en fietsenstalling tegelijk.

nummer 11 - juni 2007

Niet alleen de vorm, maar ook de gevel zelf maken het gebouw herkenbaar. De gevel is opgebouwd uit lichte, aluminium puien met een alternerend ritme van glazen en aluminium delen. Het is een gevelbehandeling die duidelijk de handtekening van DKV draagt.

situatie

kelderverdieping

begane grond

architectenweb magazine

PROJECTEN KORT

appartement type A

nummer 11 - juli 2007

appartement type B

penthouse

Flexibele indeling De hoofdconstructie van het gebouw, bestaande uit een stalen kolommen- en balkenstructuur en de betonnen kern, maakt een flexibele indeling van woningen mogelijk. De lichtgewicht tussenwanden kunnen op elke willekeurige plek geplaatst worden, zodat verschillende woningtypes tot de mogelijkheden behoren en in principe ook met het totaalaantal woningen gevarieerd kan worden. Uiteindelijk is van dit laatste idee afgezien, maar in de toekomst kan het gebouw nog altijd een andere indeling of zelfs functie krijgen, wat de bruikbaarheid en daarmee de duurzaamheid van de toren ten goede komt. Naast de flexibele opzet heeft ook de ronde plattegrond van het gebouw onmiskenbaar invloed op de indeling van het woonprogramma. De woningen zijn gesitueerd rondom een kleine kern met daarin trappen en liften. De leidingkokers en servicezones zijn handig weggewerkt in de wanden tussen de appartementen en de omgaande gang, die de woningen ontsluit. De woningplattegronden, waarin geen rechte hoek te ontdekken is, waaieren vanuit de kern uit in een trapeziumvorm, waarbij de vertrekken die het meeste van daglicht profiteren aan de brede buitenrand liggen. De raampartijen zijn verdiepingshoog en kunnen voor een groot deel worden opengezet. De gesloten indruk die de toren op het straatniveau wekt, wordt zo gecompenseerd door het open karakter van de gevel. (MvS) 72

doorsnede

Opdrachtgever

Proper Stok Woningen

Architect

DKV architecten

Projectteam

Paul de Vroom, Jรถrn Schieman,

Constructeur

Ingenieursbureau Zonneveld

Realisatie

2006

Otto Weyers, Gideon Maasland

architectenweb magazine

Architecten presenteren zich met een projectportfolio op architectenweb.nl

architectenweb

www.architectenweb.nl/projecten

Belangrijkste kenmerken projectgids - Presentaties van circa 3200 projecten onderverdeeld in de disciplines architectuur, stedenbouw, tuin en landschap en interieur - Handige zoekfunctie op projectsoort, trefwoord en naam architect - Wekelijks aangevuld met nieuwe projecten - Heldere projectpresentaties in woord en beeld Schrijf u ook online in op onze wekelijkse projecten nieuwsbrief! Uw projectportfolio ook op architectenweb.nl? Word lid van Architectenweb.nl en presenteer uw bureau op de grootste architectuursite van Nederland. (meld u aan op www.architectenweb.nl/wordlid).

online

Architecten zijn trots op hun projecten. En vaak terecht. Architectenweb.nl biedt Nederlandse architecten daarom een podium om hun projectportfolio te presenteren aan een breed publiek. Handig als u zich wilt voorbereiden op de keuze van een architect. Maar ook voor diegene met liefde voor architectuur is de architectenweb projectgids een rijke bron om dagenlang in te verdwalen.

NIEUW ONLINE | PROJECTEN

nieuwe projecten op architectenweb.nl

Op deze pagina treft u een selectie aan van projecten die recent zijn toegevoegd aan architectenweb.nl. Voor een volledig overzicht van alle projecten surft u naar www.architectenweb/ projecten

Periscoopwoningen, Rotterdam

overBurght, Geldrop

De twaalf periscoopwoningen zijn compact en expressief vormgegeven. Ze staan aan drie zijden in het water, en kijken als â&#x20AC;&#x2DC;periscopenâ&#x20AC;&#x2122; in verschillende richtingen. Per cluster zijn steeds drie woningen ondergebracht in een stevig kernvolume van drie lagen hoog. Joke Vos architecten

In het centrum van Geldrop wordt een plan met ruim 200 woningen gerealiseerd, waarin de stedenbouwkundige opzet, de architectuur en de openbare ruimte nadrukkelijk met elkaar samenhangen. De ligging van de straten vormen een spel van zichtlijnen. Compositie 5 stedenbouw b.v.

Q architectenweb.nl/p5657/

Q architectenweb.nl/p6917/

Winkelcentrum Zuiderburen, Leeuwarden

Bruggenbosch, Enschede

Westzanerpolderbrug, Zaandam

Omdat het winkelcentrum de toegang markeert tot de nieuwe uitbreidingswijk Zuiderburen, is er gekozen voor een expressief gebouw. Grote masten met tuidraden maken de gevraagde kolomvrije overspanning mogelijk, het golvende dak zorgt voor de expressie. Perik Architectuur b.v.

De nieuwbouw van het centrum voor psychogeriatrie toont zich als een verzameling robuuste sculpturen in dialoog met het landschap. De vier appartementengebouwen er omheen hebben dezelfde vormtaal als het hoofdgebouw. In het complex zijn tal van voorzieningen. Jorissen Simonetti architecten

Vanwege de centrale positie in het toekomstige bedrijventerrein Hoogtij moest de lange Westzanerpolderbrug een krachtig beeldmerk worden. De fietsbrug is een ranke compositie van gebogen stalen buizen, die helder en wit afsteken tegen de Hollandse lucht. Royal Haskoning Architecten

Q architectenweb.nl/p6918/

Q architectenweb.nl/p6931/

Q architectenweb.nl/p6955/

Uw projectportfolio ook op architectenweb? Word lid van Architectenweb. nl en presenteer uw bureau op de grootste architectuursite van Nederland.

architectenweb magazine

Historische interpretatie

De Redepassage

Uitbreiding woonhuis Makkum

In het ontwerp is het silhouet van de voormalige traditionele boerderijwoning behouden, wat onder meer is terug te zien in de karakteristieke knik in het dak. Het ontwerp laat zich lezen als een bakstenen volume waarin een rechthoekige doos is geplaatst. JagerJanssen architecten BNA

In het nieuwe ontwerp voor winkelcentrum De Redepassage in Dronten is de gevellijn recht getrokken, waardoor de passage in een keer is te overzien. De glazen delen zijn iets teruggebracht van de gevellijn, zodat de kolommen beter tot hun recht komen. Architektenburo Brink & Fleer

De uitbreiding van een woning in de stijl van de Delftse school is overeenkomstig de ontwerpprincipes van de traditionele bouwstroming gebouwd. Het volume kenmerkt zich door eenvoud, ambachtelijkheid en oog voor detail, overgoten met een modern sausje. Van Overbeek Tromp Architectuur b.v.

Q architectenweb.nl/p6965/

Q architectenweb.nl/p6996/

Q architectenweb.nl/p7011/

Woning familie Sauerland

Novum Pharma

59 woningen in Looër Enk

De opening in de zijgevel brengt het licht tot diep in de woning. De gevel is zo abstract mogelijk gehouden en bestaat uit een leistenen plint, met daarboven het gepleisterde gedeelte. De ramen hebben aluminium kozijnen. Architectenbureau Jules Zwijsen

Het nieuwe hoofdkantoor van het farmaceutische bedrijf Novum Pharma manifesteert zich als een volume van latten, dat ‘zweeft’ boven een transparante basis. Achter de volledig glazen gevel van de begane grond zijn de ontvangsthal en vergaderruimte gesitueerd. CSAR

De 59 eengezinswoningen in drie typen zijn nadrukkelijk familie van elkaar. Zo zijn in de huizen dezelfde materialen toegepast. Verder zijn de horizontale stroken van lichtgrijze baksteen en de scherp gesneden dakhelling aan de straatkant typerend. AAS Architecten

Q architectenweb.nl/p7042/

Q architectenweb.nl/p7056/

Q architectenweb.nl/p7033/

nummer 11 - juli 2007

COLUMN | PETER DRIJVER

Vast goed

De waarde van uw huis kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. Maar wordt de waarde dan helemaal bepaald door het aanbodgestuurde beleid, de ‘sellers-market’ van gemeenten en ontwikkelaars? Kunnen meer bevolkingsgroepen daarbij delen in de waardevastheid van hun onroerend goed? Dat zou mooi zijn. Waarom zouden we per slot dat voorrecht voor rijke corporaties reserveren? En is de waardevastheid van huizen niet vooral beperkt tot het Gewilde Wonen in Bloemendaal, Zeist, Wassenaar, Bergen en Blaricum? Onderzoek in de Verenigde Staten en Engeland heeft aangetoond dat de waardestijging enorm toeneemt wanneer bewoners zich vooraf met elkaar verplichten tot een gekwalificeerde onderhoudsinspanning en toetsbaar welstandsbeleid voor ingrepen als nieuwbouw, vervanging of uitbreiding. Dan is de welstand van het huis onderdeel van de welstand van het ensemble van straat, buurt of wijk. Dat betekent dat huiseigenaren niet meer vrij zijn om de gevel in een weekend wit te schilderen, de kozijnen te laten vervangen door kunststof exemplaren, niet meer zomaar woningbrede dakkapellen kunnen bestellen of kunststof schroten kunnen gebruiken. Ook kunnen ze niet zonder meer de hele voortuin laten bestraten, de hagen uit de grond trek-

ken, de caravan in de voortuin stallen en Velux-ramen inzagen. Natuurlijk zijn we in Nederland direct geneigd dit betutteling te vinden, overregulering of inperking van onze vrijheid en daarmee van onze individuele expressie. Maar een woonbuurt is geen camping en een hypotheek geen stageld: Nederlanders hebben altijd goed kunnen rekenen en dat komt ons hier van pas. Vanaf de tweede bloeiperiode in de Nederlandse stedenbouw en architectuur (de 16e- en 17e-eeuwse stadsuitbreidingen) heeft er een keur aan regels bestaan om het ‘aanzien’ van grachten en straten veilig te stellen. Eenvoudigweg om beleggers in huizen, investeerders in de stad en vastgoed, een garantie voor de toekomst te bieden. Met de opkomst van de centraal gestuurde woningbouwpolitiek van de 20e eeuw is dit stelsel van regels vervallen en vervangen door ‘bestemmingsplannen’ en ‘vlekkenplannen’ waar het de gemeentelijke stedelijke sturing betreft en door het ‘profijtbeginsel’ waar de woningcorporaties vorm, karakter én beheer van het daadwerkelijke vastgoed in een heel stadsdeel verzorgden. Dat deze deregulering geen duurzame rolverdeling is, bewijzen de stadsvernieuwingswijken waar de onderhoudsinspanningen van corporaties soms zo achterlopen dat je je afvraagt wanneer ze weer gaan slopen. Eigen woningbezit – ook wanneer dat bezit maatschappelijk gebonden eigendom is – vraagt sociale binding aan huis en buurt gekoppeld aan een onderhoudsinspanning. De gemeenschappelijke voorzieningen die in de vroege corporatiecomplexen en tuinsteden de binding onder huurders verzorgde, zou nieuw leven ingeblazen kunnen worden. Nu de woningbouw weer individueel bekostigd wordt en marktgestuurd is, is die centrale rol van de corporaties weggevallen. De controle op het ‘aanzien’ is daarmee noodzakelijkerwijs weer toevertrouwd aan het bestuur van de dorpen en steden: buitendienstmedewerkers van bouwtoezicht hebben een belangrijker rol dan ooit. Tegelijkertijd is de woningwet aangepast en is er een heldere beleidsonderlegger onder het Welstandstoezicht gekomen, die een eind maakt aan het speeltuinkarakter van veel Welstands- en Monumentencommissies. Schoonheid, duurzaamheid en economie zijn daarmee weer in hun samenhang op de locale agenda’s geplaatst en de gemeenten kunnen via de OZB direct delen in de meeropbrengsten.

postbus@scala-architecten.nl

architectenweb magazine

5FDI 8PPEÚ 4JEJOH .FU 5FDI 8PPEÚ HFWFMT LJFTU V WPPS EVVS[BBN PQ [JKO NPPJTU 5FDI 8PPEÚ JT FFO VOJFL DPNQPTJFU WBO OBBMEIPVUWF[FMT FO QPMZQSPQZMFFO NFU FFO [±±S IPHF EVVS[BBNIFJE

5FDI Wood

,JFT WPPS EVVS[BNF SFOPWBUJFT PQ [JKO NPPJTU

7SJKIFJE JO POUXFSQ 5FDI 8PPEÚ 4JEJOH JT MFWFSCBBS BMT $IBOOFM 4JEJOH PG #FWFM 4JEJOH .FU FFO mKOCF[BBHEF PG IPVUOFSG PQQFS WMBLUFTUSVDUVVS FO BGHFMBLU JO FMLF HFXFOTUF EFLLFOEF LMFVS PG JO ±±O WBO EF WJFS TUBOEBBSE IPVU LMFVSFO 5FDI 8PPEÚ 4JEJOH JT ,0.0 HFDFSUJmDFFSE FO XPSEU HFMFWFSE NFU KBBS QSPEVDUHBSBOUJF

www.tech-wood.com

Met Alcoa Architectuursystemen maakt u geschiedenis door aan de toekomst te bouwen

Aluminium systemen voor ramen, deuren, serres en gevels

Harderwijk

tel. 0341-464611

www.alcoa-architectuursystemen.nl

-EERßCOMFORT -INDERßKOSTEN -ETßHETßJUISTEßGLAS

"IJßKEUZEßVANßDEßJUISTEßBEGLAZINGßVOORß RENOVATIEßENßNIEUWBOUWßKOMTßVEELßKIJKEN ß $EßJUISTEßINVALßVANßHETßDAGLICHTßISßEENß BEPALENDEßFACTORßVOORßDEßKWALITEITßVANß WONINGßOFßKANTOOR ß$EßINVALLENDEßZONNE STRALENßBRENGENßECHTERßNAASTßNATUURLIJKß LICHTßOOKßWARMTEßBINNEN ß$ATßKANßLEIDENß TOTßHETßONGEWENSTEßSERRE EFFECT ß%ENß BEHEERSTßENßCOMFORTABELßBINNENKLIMAATß KOMTßDEßLEEF ßENßWERKRUIMTEßZEKERßTENß GOEDE ß3AINT 'OBAINß'LASSß3OLUTIONSßBIEDTß VOORßßIEDEREßTOEPASSINGßEENßBEGLAZINGßMETß DEßJUISTEßCOMBINATIEßVANßEIGENSCHAPPEN

6ERSCHILLENDEß EIGENSCHAPPENß INßmmNßBEGLAZING 3''ß#,)-!0,53ß")/#,%!.ß 3ßßßß

:ONNEWARMTEWERENDßßß ß VOORKOMTßSERRE EFFECTßBIJßRUIMTESßß ß METßGROTEßRAMENßß ß IDEAALßVOORßGEVELSßOPßZUIDEN WESTENß ß ENßSERRES ß NEUTRALEßBEGLAZINGßß ß ß ß BEPERKINGßVANßKOELINGSKOSTENßß ß EXTRAßZONNESCHERMENßAANßBUITENZIJDEßß ß ß NIETßNOODZAKELIJKßß ß ß 4HERMISCHßISOLERENDßß ßMINDERßWARMTEVERLIES ßMINDERßßß ß VERWARMINGSKOSTEN ß MILIEUVRIENDELIJKßDOORßLAGERßENERGIEVERBRUIK ß MEERßCOMFORTßDOORßONTBREKENßKOUDEZONEßß ß ß DICHTBIJßHETßRAAM ß POSITIEßVERWARMINGSELEMENTßNIETßPERSEßß ß ß ONDERßHETßRAAM ß ß :ELFREINIGENDß ßLANGERßSCHONEßRAMENßß ß ßEENVOUDIGERßENßMINDERßVAAKßß ß ß TEßONDERHOUDEN ß MILIEUVRIENDELIJKERßDOORßMINDERßGEBRUIKßß ß SCHOONMAAKMIDDELENß ß BESPARINGßOPßONDERHOUDSKOSTENßß ß BEHOUDßVANßHELDERßZICHTßTIJDENSßREGEN ß ßCONDENSATIEßAANßDEßBUITENZIJDEß ß VERDWIJNTßSNELLERßß

-EERßINFO ß +ONINKLIJKEß 3AINT 'OBAINß'LASSß.EDERLANDß.6ß INFO SGGS NLß WWW SGGS NLß

3''ßREALISEERTßDEßBEGLAZINGßVOORßDEßRENOVATIEßVANßHETßUNIEKEß 3UITEHOTELß0INCOFFSßTEß2OTTERDAM ßßß FOTO ß(ANNAHß!NTHONYSZ

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

3ECOND LIFE 'EBOUWEN WAARAAN EEN TWEEDE LEVEN WORDT GEGUND KRIJGEN VEELAL TE MAKEN MET INGRIJPENDE WIJZI GINGEN IN DE GEVEL /NTWERPERS EN TECHNICI WORDEN TOT HET UITER STE GEDREVEN OM DEZE GEBOUWEN TE LATEN VOLDOEN AAN DE MODERNE EISEN TEN AANZIEN VAN VENTILATIE ISOLATIE EN LICHTREGULERING %N HET MOET ER OOK NOG EENS GOED UIT ZIEN /OK NA DE RENOVATIE BLIJFT DE OPMERKELIJKE @HANGCONSTRUCTIE VAN DE HOOGBOUW ZICHTBAAR NUMMER JULI

$OOR \ *EROEN VAN .IEUWENHUIZEN

)N DE KOPGEVEL IS DE MET NATUURSTEEN BEKLEDE BETONKERN GOED ZICHTBAAR

4%#(.)%+ \ '%6%,2%./6!4)%

0HILIPS IN %INDHOVEN

BESTAANDE SITUATIE

NIEUWE SITUATIE

ALUMINIUM BEPLATING

BRANDWERENDE BEKLEDING STALEN LIGGER

PORISO BORSTWERING

NIEUW ALUMINIUM KOZIJN ISOLATIEGLAS

STALEN LIGGER

UITNEEMBAAR STALEN PANEEL

ALUMINIUM KOZIJN ENKELE BEGLAZING

ISOLATIE DAMPREMMENDE LAAG

CONVECTOR OMKASTING

KABELZONE

PREFAB BETONVLOER

AANGEHEELDE DEKVLOER

AFWERKLAAG

AKOESTISCH SCHOT H O H MM

STALEN LIGGER

-$& KOOF

SYSTEEMPLAFOND

BANDRASTERPLAFOND

NIEUWE ALUMINIUM BEPLATING

STALEN LIGGER BRANDWERENDE COATING

,)!' ARCHITEKTEN EN BOUWADVISEURS

$EN (AAG

/PDRACHTGEVER

0HILIPS %LECTRONICS .EDERLAND

"OUWFYSISCH ADVISEUR

$'-2 !RNHEM

#ONSTRUCTEUR

$(6 !)" %INDHOVEN

&OTOGRAFIE

)EMKE 2UIGE

NUMMER JULI

(ET VOORMALIG HOOFDKANTOOR VAN 0HILIPS %LECTRONICS .EDERLAND IN %INDHOVEN DAT AAN HET EINDE VAN DE ZESTIGER JAREN IS ONTWOR PEN DOOR ARCHITECTENBUREAU 2OOSENBURG 6ERHAVE ,UYT DE )ONG VOLDEED NIET MEER AAN DE EISEN DIE TEGENWOORDIG AAN KANTOREN WORDEN GESTELD EN IS DAAROM GERENOVEERD $E RENOVATIE EN HER INRICHTING VAN HET KANTOOR BETREFFEN ZOWEL DE HOOG ALS DE LAAG BOUW %EN DEEL VAN DE LAAGBOUW IS GESLOOPT EN VERVANGEN DOOR NIEUWBOUW IN DE ONDERLIGGENDE VOORMALIGE FIETSENSTALLING $E HOOGBOUW IS GESTRIPT EN HEEFT EEN OPMERKELIJKE CONSTRUCTIE $E VLOEREN ZIJN OPGEHANGEN AAN GROTE STALEN JUKKEN DIE OP DE BOVENSTE VERDIEPING DE KRACHTEN AFVOEREN NAAR EEN ENORME BETONNEN LIGGER 6IA DEZE LIGGER DIE DE CENTRALE BETONNEN KERN MET DE TWEE BETONNEN KERNEN OP DE KOPPEN VAN DE HOOGBOUW VERBINDT WORDEN DE KRACHTEN NAAR DE FUNDERING GELEID $OORDAT DE VLOEREN AAN DE BUITENZIJDE VAN HET GEBOUW ZIJN OPGEHANGEN ONTSTAAN VRIJ INDEELBARE KOLOMLOZE KANTOREN )N DE HOOGBOUW IS BEHALVE DE GEVEL OOK HET INTERIEUR BIJ DE RENOVATIE BETROKKEN /M EEN GOED GEÃ&#x2022;SOLEERDE EN LUCHTDICHTE GEVEL TE KUNNEN CREÃ&#x2018;REN IS DE BESTAANDE 0ORISO BORSTWERING AAN DE BINNENZIJDE DAMPDICHT GEÃ&#x2022;SOLEERD EN ZIJN GEÃ&#x2022;SOLEERDE ALUMINIUM INZETRA MEN IN DE OUDE NIET GEÃ&#x2022;SOLEERDE PROFIELEN GEPLAATST $EZE GEVELRAMEN ZIJN VOORZIEN VAN NEUTRAAL ZONWEREND GLAS /M DE ZON TE WEREN KAN AAN DE BINNENZIJDE EEN ZONWERING WORDEN NEERGELATEN $E BESTAANDE GEÃ&#x2022;SOLEERDE ALUMINIUM GEVELBEPLATING IS VERVAN GEN DOOR EEN NIEUWE ALUMINIUM BEPLATING EN ISOLATIE DIE OP DE GEVEL EN DE STAALCONSTRUCTIE IS AANGEBRACHT !CHTER DE NIEUWE GEVELBEPLATING ONTSTAAT DOOR DE OPEN VOEGEN EEN LICHT GEVEN TILEERDE LUCHTSPOUW !AN DE BINNENZIJDE IS DE VERWARMING DOOR CONVECTORS VERVANGEN DOOR EEN KOELING EN VERWARMING DOOR MIDDEL VAN LUCHT $AARDOOR HANGT HET NIEUWE SYSTEEMPLAFOND LAGER DAN HET OORSPRONKELIJKE MAAR WORDT DE WERKPLEK VOORZIEN VAN GEKLIMATISEERDE VENTILATIELUCHT WAT EEN SUBSTANTIÃ&#x2018;LE VERBE TERING OPLEVERT VOOR DE WERKPLEKKEN (ET ONTWERP VAN ,)!' ARCHITECTEN EN BOUWADVISEURS IN SAMEN WERKING MET 3TEPHEN ,EWIS ASSOCIATES VOOR HET INTERIEUR HEEFT DE BESTAANDE KANTOREN WEER GESCHIKT GEMAAKT VOOR DE KOMENDE JAAR !RCHITECT

SKELET TIJDENS DE BOUW

NIEUWE ENTREE

$E AFWISSELENDE STRO KEN GLAS EN GAASDOEK TEKENEN ZICH AF BIJ ZONSONDERGANG

4%#(.)%+ \ '%6%,2%./6!4)%

7ESTRAVEN IN 5TRECHT $E 2IJKSGEBOUWENDIENST ONTWIKKELT VOOR 2IJKSWATERSTAAT BIJ 5TRECHT HET KANTORENCOMPLEX 7ESTRAVEN (ET PROJECT BESTAAT UIT NIEUWE LAAGBOUW EN RENOVATIE VAN DE BESTAANDE HOOG BOUW $E HOOGBOUW IS GEBOUWD MET HET JACKBLOCK SYSTEEM EEN BOUWSYSTEEM WAARBIJ HET GEBOUW @GROEIT VANUIT DE BOUW PUT DOOR TELKENS DE GESTORTE VERDIEPING OP TE VIJZELEN (ET GEBOUW BESTAAT UIT EEN BETONNEN KERN GEVELKOLOMMEN DIE EEN RANDLIGGER MET ZEEMBALKONS ONDERSTEUNEN EN DAARTUSSEN VRIJ INDEELBARE VLOERVELDEN (ET OORSPRONKELIJKE GEBOUW HAD EEN BUITENZONWERING EN EEN STERKE HORIZONTALE GELEDING DOOR DE ZEEMBALKONS 2ONDOM DE HOOGBOUW WAS IN HET VERLEDEN SPRAKE VAN WINDHINDER $E HOOGBOUW EN DE LAAGBOUW ZIJN DAAROM MET ELKAAR VERBONDEN DOOR MET GAASDOEK OVERSPANNEN WINDLUWE TUINEN EN EEN VERKEERSZONE DIE IS OVERDEKT MET TRANSPARANTE LUCHTKUSSENS VAN %&4% FOLIE $EZE ZONE DOET TEVENS DIENST ALS ENTREE $E HOOGBOUW IS VOORZIEN VAN EEN NIEUWE INRICHTING EEN NIEU WE THERMISCHE SCHIL EN VERSCHILLENDE VIDES MET EEN HOOGTE VAN VIER VERDIEPINGEN $E THERMISCHE SCHIL VAN DE HOOGBOUW IS BIJ DRIE GEVELS OMGEVEN DOOR EEN TWEEDE HUID VAN HORI ZONTALE ELKAAR AFWISSELENDE STROKEN VAN GLAS EN GAASDOEK (ET GAASDOEK EEN TEFLON GECOAT GLASVEZELDOEK TYPE " VAN HET $UITSE 6ERSEIDAG HEEFT EEN ZONWERENDE WERKING EN ZORGT VOOR EEN WINDLUWE RUIMTE ACHTER HET DOEK ZODAT RAMEN VAN DE HOOGBOUW GEOPEND KUNNEN WORDEN $ANKZIJ DE BESCHERMENDE LAAG IS ER NAUWELIJKS SPRAKE VAN VUILAAN HECHTING /NDANKS DE ZONWERENDE EIGENSCHAPPEN HEEFT HET GAASDOEK EEN DICHTHEID DIE ZO LAAG IS DAT ER PRIMA DOOR NAAR BUITEN GEKEKEN KAN WORDEN !AN DE NOORDZIJDE BESTAAT DE GEVEL GEHEEL UIT GLAS (ET GAASDOEK IS ACHTERWEGE GELATEN OMDAT GLAS HET GELUID VAN DE SNELWEG BETER DEMPT EN OMDAT DAAR GEEN ZONWERING NOODZAKELIJK IS $E TWEEDE HUID IS BEVESTIGD OP VERTICALE STALEN STIJLEN DIE METER UIT ELKAAR STAAN /P DE ZWAARDER BELASTE PLAATSEN ZOALS DE HOEKEN VAN HET GEBOUW IS DAT METER $EZE STIJLEN ZIJN BEVESTIGD AAN DE BETONNEN ELEMENTEN VAN DE ZEEMBALKONS $E GLAZEN STROKEN ZIJN DOOR MIDDEL VAN ROZETTEN OP DE STIJLEN GEMONTEERD $E STROKEN GAASDOEK ZIJN VOORGESPANNEN DOOR ÏÏN VAN DE BUISPROFIELEN WAARMEE HET AAN DE BOVEN EN ONDERZIJDE AAN DE VERTICALE STIJLEN IS GEMONTEERD TE VOORZIEN VAN EEN INWENDIG ROTEREND SPANMECHANISME !RCHITECT

#EPEZED "6 $ELFT

/PDRACHTGEVER

2IJKSGEBOUWENDIENST DIRECTIE PROJECTEN

$EN (AAG

!ANNEMER

"ALLAST .EDAM "OUW "AM 5TILITEITSBOUW

(OMIJ TECHNISCHE )NSTALLATIES

EN )MTECH 0ROJECTS

#ONSTRUCTIEF ONTWERP

!"4 6ELP

&OTOGRAFIE

*ANNES ,INDERS

NUMMER JULI

STALEN BALUSTER VERZINKT EN IN KLEUR GECOAT

NIEUWE ALIMINIUM VLIESGEVEL

GELAAGD GEHARD GLAS

TREKANKER

OPKLAPBAAR STALEN ROOSTER

KLIMAATPLAFOND

ONDERHOUDSBALKON

CONVECTORBAK

BESTAAND BALKON BETON

ELEKTRA DATAGOOT

GLASWEEFSELDOEK TEFLON GECOAT ZWART

BESTAANDE HOOGBOUW

VISUALISATIE NIEUWE GEVEL

$E NATUURSTENEN PANELEN ALUMINIUM KOZIJNEN EN ZON WERING GEVEN DE NIEUWE GEVEL EEN CHIQUE UITERLIJK

$E HUID VAN HET STADION BESTAAT UIT KUSSENS IN DE VORM VAN EEN WIEBERTJE

4%#(.)%+ \ '%6%,2%./6!4)%

$E "ANKASTRAAT IN $EN (AAG !AN DE "ANKASTRAAT IN $EN (AAG IS EEN KANTOORGE BOUW UIT DE ZEVENTIGER JAREN DOOR $ENNIS (OFMAN VAN !RCHITEKTENCOMBINATIE "OS 2OSDORFF 7IEBENG OMGETOVERD TOT EEN WOONGEBOUW (ET KARAKTERISTIEKE KANTOOR MET DON KERBRUIN METSELWERK SCHOON BETONNEN GEVELELEMENTEN EN HORIZONTALE RAAMSTROKEN IS VOLLEDIG GESTRIPT $E NIEUWE GEVELS HEBBEN EEN LICHT EN OPEN KARAKTER EN ZIJN VOORZIEN VAN EEN ZORGVULDIGE EN HOOGWAARDIGE DETAILLERING (ET GEBOUW HEEFT EEN HORIZONTALE GELEDING BEHOUDEN EN DOOR DE OPEN GLAZEN HOEKEN WORDT DE ACHTERLIGGENDE BETON CONSTRUCTIE $E GELEDING WORDT ECHTER ONDERBROKEN DOOR DE NIEUWE BALKONS 0ER BOUWLAAG ZIJN TWEE APPARTEMENTEN ONTWORPEN OP DE BOVENSTE VERDIEPING BEVINDT ZICH EEN PENT HOUSE MET TERRAS $E GEVEL BESTAAT UIT GEFRIJNDE 3PAANS #ENIA NATUURSTENEN PANELEN DIE DOOR EEN STALEN KADER GESCHEIDEN WORDEN VAN DE ALUMINIUM GEVEL EN DE ALUMINIUM ZONWERING MET HOUTEN LAMELLEN $E DICHTE GEVELDELEN BESTAAN UIT GEANODISEERDE ALUMINIUM KOZIJNEN MET GESTRAALDE ENKEL GLAS PANELEN WAAR ACHTER DE LICHTGROENE HARDE ISOLATIE ZICHTBAAR BLIJFT $E BALKONS ZIJN VOORZIEN VAN STALEN HEKWERKEN MET EEN 0OLYDROX SABLE COATING EN HOUTEN HANDREGELS $E VULLING VAN DE HEKWERKEN BESTAAT IN EEN AANTAL GEVALLEN UIT EEN GESEALDE STEENWOL DEKEN TUSSEN EEN BUITENBEPLATING VAN GEPERFOREERD STAAL EN EEN GECOATE BINNENBEPLATING OM GELUID TE DEMPEN $E OVERIGE HEKWERKEN BESTAAN UIT GELAAGD GLAS VOORZIEN VAN EEN GEPERFOREERDE FOLIE !LS ZONWERING ZIJN SCHUIFBARE SCHERMEN GEMONTEERD DIE BESTAAN UIT EEN GEANODISEERD ALUMINIUM KADER MET EEN VULLING VAN ONBEHANDELD 2ED #EDAR $E SCHER MEN BIEDEN EVENEENS PRIVACY /M TE VOLDOEN AAN DE HEDENDAAGSE EISEN TEN AANZIEN VAN GELUIDSISOLATIE ZIJN DE BESTAANDE BETONVLOEREN VOORZIEN VAN EEN EXTRA DEKVLOER EN EEN PLAFOND $AARDOOR WORDEN TEVENS DE BENODIGDE NIEUWE LEIDINGEN WEGGEWERKT /NDANKS DEZE AANPASSINGEN HEBBEN DE WONINGEN EEN VRIJE HOOGTE VAN MM VAN VLOER TOT PLAFOND !RCHITECT

NATUURSTEEN PLATEN

ISOLATIE

GEZETTE STALEN PROFIELEN

SCHUIFSCHERMEN

ALUMINIUM KOZIJN

ISOLATIEGLAS

PREFAB BETONNEN BORSTWERING

BESTAANDE BETONVLOER

METALSTUD PLAFOND

BESTAANDE AFWERKVLOER NIEUWE ZWEVENDE DEKVLOER CONVECTOR

$ENNIS (OFMAN VAN !RCHITECTENKOMBINATIE

"OS 2OSDORFF 7IEBENG

/PDRACHTGEVER

2ESIDENTIE VASTGOED ONTWIKKELING

$EN (AAG

!ANNEMER

"AKELS /UWERKERK ,EIDSCHENDAM

#ONSTRUCTEUR

"ROERSMA !DVIESBUREAU VOOR

"ETON EN 3TAALCONSTRUCTIES $EN (AAG

&OTOGRAFIE

&RANCOIS 6ERHOEVEN

NUMMER JULI

BESTAAND GEBOUW

NIEUWE GEVEL

$E SOBERE GEVEL BESTAAT UIT UNIEKE EN RAGFIJN GEDETAILLEERDE BETONNEN KOZIJNEN

4%#(.)%+ \ '%6%,2%./6!4)%

(ET 'ROOT (ANDELS GEBOUW IN 2OTTERDAM "IJ DE RENOVATIE VAN HET 'ROOT (ANDELSGEBOUW WAS HET DE BEDOELING OM ZOWEL DE KANTOORRUIMTES TE ONTWIKKELEN ALS OM DE OORSPRONKELIJKE KWALITEIT FLEXIBILITEIT EN INRICHTING VAN HET MONUMENT TE HERSTELLEN ZODAT HET GEBOUW WEER OPTIMAAL ZOU KUNNEN FUNCTIONEREN )N DE LOOP VAN DE TIJD WAS HET GEBOUW DOOR DE HUURDERS VOOR ZIEN VAN AIRCO UNITS AAN DE GEVEL ALLERLEI RECLAME REUSACHTIGE LUCHTBEHANDELINGSKASTEN OP HET DAK EN ACHT VERSCHILLENDE SOORTEN ZONWERING "IJ DE RENOVATIE IS HET GEBOUW VOORZIEN VAN TOPKOELING ZIJN COMPUTERVLOEREN AANGEBRACHT EN IS HET GEBOUW OP EEN WARMTE KOUDE OPSLAG AANGESLOTEN $AARDOOR WAS HET MOGELIJK OM LAGE TEMPERATUURVERWARMING TOE TE PASSEN DOOR MIDDEL VAN CONVECTORS $E STALEN KOZIJNEN ZIJN HERSTELD DE ALUMINIUM KOZIJNEN ZIJN VERVANGEN EN VOORZIEN VAN DUBBEL GLAS EN DE BESTAANDE HOUTEN KOZIJNEN ZIJN DEELS VERNIEUWD EN DEELS HERSTELD /OK DE ZOGENAAMDE VIJFDE GEVEL HET DAKTERRAS HEEFT ZIJN ORIGINELE PERGOLA S ZITBANKEN EN ZWART WITTE TEGELS TERUG GEKREGEN EN IS VRIJ TOEGANKELIJK GEWORDEN VOOR ALLE GEBRUIKERS VAN HET GEBOUW $E VELE VERFLAGEN ZIJN VAN DE GEVEL VERWIJDERD MET BEHULP VAN HOGE DRUK EN STOOM $AARNA IS HET SCHONE BETON VOORZIEN VAN EEN ADEMENDE COATING ZODAT DE WAPENING NIET AANGE TAST KAN WORDEN DOOR OPEENHOPEND VOCHT )N DE VENSTERS IS WARMTEWEREND GLAS GEPLAATST MET EEN :TA WAARDE VAN WAARDOOR BUITENZONWERING OVERBODIG IS EN DE KARAKTERISTIEKE KENMERKEN VAN HET GEBOUW BEHOUDEN KONDEN BLIJVEN $E BETONNEN GEVELVULLENDE KOZIJNEN ZIJN IN OUDE LUISTER HERSTELD )N DE BETONNEN GEVEL ZIJN ALLE AFDICHTINGEN IN DE ORIGINELE KLEU REN OPNIEUW AANGEBRACHT /OK DE AFTIMMERLATTEN ZIJN ZOVEEL MOGELIJK IN DE OORSPRONKELIJKE AFMETINGEN EN KLEUREN HERSTELD /OK DE KLEUR VAN DE VULBLOKKEN IN HET NIEUWE DUBBELGLAS IS BEPAALD (IER KOMT HET VAKMANSCHAP VAN DE ARCHITECT EN DE UITVOERENDE BOUWVAKKER SAMEN MET ALS RESULTAAT EEN RAG FIJNE DETAILLERING VAN DE GERENOVEERDE BETONNEN GLASGEVELS !RCHITECT

OUDE AFDICHTING NAAR ACHTEREN GEDRUKT

SILHOUET MOGELIJKE ZONWERING

NIEUWE AFDICHTING

MM GESPOTEN -$&

ISOLATIEGLAS

PLAFONDRAND

EIKENHOUTEN GLASLAT

PLAFONDDRAGER

DRAAIKIEP RAAM

CONVECTOR

!RCHITECTENBUREAU VAN 3TIGT "6

!MSTERDAM

/PDRACHTGEVER

'ROOT (ANDELSGEBOUW .6

!ANNEMER

3TRUKTON "6 5TRECHT

#ONSTRUCTEUR

6AN 2OSSUM 2AADGEVENDE )NGENIEURS

!MSTERDAM

NUMMER JULI

BESTAANDE GEVEL

NIEUWE KANTOREN

(ET !TOMIUM IN "RUSSEL

$E 'ROTE %NK IN !RNHEM

(ET !TOMIUM IN "RUSSEL IS GEBOUWD VOOR DE 7ERELDTENTOONSTELLING IN EN ZOU OORSPRONKELIJK ZES MAANDEN BLIJVEN STAAN 'EEN WONDER DAT DE NEGEN BOLLEN EN MET NAME DE HUID VAN DEZE CONSTRUCTIE MET EEN HOOGTE VAN METER AAN HET EINDE VAN DE VORIGE EEUW AAN EEN RENO VATIE TOE WAREN "IJ DE RENOVATIE DIE IN WERD AFGEROND IS DE NIET GEÕSOLEERDE ALUMINIUM GEVELBEPLATING VERVANGEN DOOR SANDWICH ELEMENTEN $E OORSPRONKELIJKE RAMEN VAN PLEXIGLAS HEBBEN PLAATS GEMAAKT VOOR GEBOGEN GLAZEN RAMEN EN DE CONSTRUCTIE IS GESTRAALD EN OPNIEUW GECONSERVEERD $E NIEUWE GEÕSOLEERDE SANDWICH ELEMENTEN HEBBEN EEN @BUITEN HUID VAN ROESTVAST STAAL TYPE , " VAN MM DIK EN EEN @BINNENHUID VAN GEGALVANISEERD STAAL $E BUITENHUID VAN DE SANDWICH ELEMENTEN DIE EEN DIKTE VAN MM HEBBEN IS ELEKTROLYTISCH GEPOLIJST $E BUITENKANT VAN DE BOLLEN WAS OORSPRONKELIJK OPGEDEELD IN DRIEHOEKEN VAN VERSCHILLENDE AFMETINGEN $E NIEUWE GEVELS BESTAAN UIT DRIEHOEKIGE ELEMENTEN PER BOL $E ELEMENTEN ZIJN MET BEHULP VAN SCHIJNVOEGEN WEER OPGEDEELD IN KLEINERE DRIEHOEKEN DIE DEZELFDE AFMETINGEN HEBBEN ALS DE ORIGINELE DRIEHOEKEN (ET RISICO VAN HET NAAR BINNEN SIJPELEN VAN WATER WORDT HIERDOOR BEPERKT

$E 'ROTE %NK ONTWIKKELD DOOR 6ELPERPARC HEEFT RECENT DE 2ENOVATIEPRIJS GEKREGEN (ET IS EEN GOED VOORBEELD VAN EEN TRANSFORMATIE VAN EEN KANTOOR IN WONINGBOUW "IJ HET ONTWERP VOOR DE RENOVATIE MOEST DE BEELDBEPALENDE VOORGEVEL AAN DE 6ELPERWEG BEHOUDEN BLIJVEN $E BESTAANDE VOORGEVEL WAS ECHTER NIET GEÕSOLEERD $E GEVELKOLOMMEN VAN X MM MAKEN DEEL UIT VAN DE BETONCONSTRUCTIE VAN HET GEBOUW %N TUSSEN DEZE TER PLAATSE GESTORTE KOLOMMEN WAREN ONGEÕSOLEERDE PREFAB BETONNEN BORSTWERINGEN EN STA LEN KOZIJNEN AANGEBRACHT $OOR ANDERHALVE METER ACHTER DE BESTAANDE GEVEL EEN GEÕSO LEERDE GEVEL TE PLAATSEN ZIJN GALERIJEN GECREÑERD DIE TOEGANG BIEDEN TOT DE WONINGEN $E BESTAANDE VLOEREN DIE NU DIENST DOEN ALS DE GALERIJ ZIJN AAN DE BOVEN EN ONDERZIJDE MET ISO LATIE INGEPAKT OM DE KOUDEBRUGGEN TE VERKLEINEN (ETZELFDE PRINCIPE IS TER PLEKKE VAN DE LOGGIA S IN DE ACHTERGEVEL TOE GEPAST $E LOGGIA S ZIJN ONTSTAAN DOOR DE BESTAANDE PUIEN TE VERWIJDEREN EN TE VERVANGEN DOOR EEN GLAZEN DOORVALBEVEILI GING 6OOR DE ACHTERGEVEL ZIJN SAMEN MET 2OLLECATE SPECIALE ALUMINIUM KOZIJNEN ONTWIKKELD OMDAT DE GEVELDELEN NAAST DE LOGGIA S WEL ALS VOLWAARDIGE GEÕSOLEERDE EN GEVENTILEERDE GEVEL DIENST MOETEN DOEN

!RCHITECT

(ARMONISCHE !RCHITECTUUR 6OORSTONDEN

#ONIX !RCHITECTEN "RUSSEL

/PDRACHTGEVER

6ELPERPARC "6 "AM 6ASTGOED "UNNIK

/PDRACHTGEVER

!3", !TOMIUM 6:7 "RUSSEL

+LAASSEN 6ASTGOEDONTWIKKELING 6ELP

#ONSTRUCTEUR

!SSOCIATION MOMENTANÏE

#ONSTRUCTEUR

!DAMS BOUWADVIESBUREAU BV

"GROUP 'ÏOCAL "RUSSEL

(OOFDAANNEMER

6/& "OUWCOMBINATIE $E %NK

!ANNEMER

%NTREPRISES *ACQUES $ELENS

"!- 7ONINGBOUW BV $EVENTER

"RUSSEL EN "ESIX "RUSSEL

+LAASSEN "OUWMAATSCHAPPIJ !RNHEM

!RCHITECT

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

4%#(.)%+ \ '%6%,2%./6!4)%

$E -EIDOORN IN 7EESP

-INISTERIE VAN &INANCIÑN IN $EN (AAG

$E -EIDOORN ÏÏN VAN DE FLATS DIE IN HET CENTRUM VAN 7EESP STAAN IS GERENOVEERD .AAR ONTWERP VAN (ANS VAN (EESWIJK !RCHITECTEN ZIJN DE KOPGEVELS EN HET DAK GEÕSOLEERD EN BEKLEED MET METALLIC /RNIMAT PANELEN $E GALERIJEN ZIJN VOOR ZIEN VAN NIEUWE HEKWERKEN MET EEN VULLING VAN STREKMETAAL EN DE ENTREES VAN DE FLATS HEBBEN TRANSPARANTE GLAZEN GEVELS GEKREGEN IN EEN KADER VAN GEPREFABRICEERDE BETON /M DE GELUIDSOVERLAST VAN HET VERKEER TE VERMINDEREN EN HET WARMTEVERLIES TE BEPERKEN ZIJN DE BALKONS AAN DE ANDERE ZIJDE VERANDERD IN SERRES $E SERREPUIEN BESTAAN UIT SLANKE VERDIEPINGSHOGE ALUMINIUM PROFIELEN DIE ONDER EEN KLEINE HOEK ZIJN GEPLAATST OM HINDERLIJKE REFLECTIES TE VOORKOMEN )N DE BOVEN EN ONDERDORPELS VAN DE SERREPUIEN ZIJN VENTILATIE SLEUVEN GEMAAKT OM OP EEN NATUURLIJKE MANIER DE WARMTE IN DE ZOMER AF TE KUNNEN VOEREN $AT WORDT BEVORDERD DOOR ACH TER DE MET ENKEL GLAS GEVULDE PUIEN EEN ANTRACIET KUNSTSTOF EN OPROLBAAR SCREENDOEK TE MONTEREN .EERGELATEN WEERT HET SCREENDOEK DE ZON TERWIJL DE WARME LUCHT TUSSEN HET GLAS EN HET KUNSTSTOF DOEK OMHOOG STIJGT EN HET UITZICHT VANUIT DE WONING BEHOUDEN BLIJFT

$E 003 3AFIRE WON MET DE RENOVATIE EN HERINRICHTING VAN HET -INISTERIE VAN &INANCIÑN AAN DE +ORTE 6OORHOUT DE 0UBLIEKSPRIJS EN DE .EDERLANDSE "OUWPRIJS IN DE CATEGORIE INTEGRAAL ONTWERPEN EN BOUWEN $E 0UBLIEK 0RIVATE 3AMENWERKING BESTAAT UIT !". !-2/ 3TRUKTON '4) "URGERS %RGON EN )33 (ET BESTAANDE GEBOUW WORDT GEKENMERKT DOOR TWEE OPEN HOVEN DE BETONNEN HORIZONTALE ELEMENTEN IN DE GEVELS EN EEN VERFIJNDE DETAILLERING VAN DE KOZIJNEN (ET GEBOUW KAMPTE ECHTER MET INSTALLATIETECHNISCHE PROBLEMEN EN VOL DEED NIET MEER AAN DE EISEN DIE IN DEZE TIJD AAN KANTOREN WORDEN GESTELD )N HET ONTWERP VAN -EYER EN 6AN 3CHOOTEN ARCHITECTEN WORDT DE KLEINE BINNENTUIN EEN ATRIUM MET EEN VERGADERCENTRUM $E GROTE BINNENTUIN WORDT EEN TOEGANKELIJK HOF WAAR TEVENS DE NIEUWE ENTREE IN GEVESTIGD ZAL WORDEN (ET ENERGIEVER BRUIK VAN HET GEBOUW ZAL NA DE RENOVATIE AANZIENLIJK OMLAAG GAAN DOOR HET GEBRUIK VAN EEN WARMTE KOUDE OPSLAG EEN DUBBELE GEVEL EN KLIMAATPLAFONDS

!RCHITECT

-EYER EN VAN 3CHOOTEN !RCHITECTEN "6

!MSTERDAM

(ANS VAN (EESWIJK ARCHITECTEN

/PDRACHTGEVER

!". !-2/ "ANK . 6 "URGERS %RGON "6

!MSTERDAM

'4) .6 )33 .EDERLAND "6

/PDRACHTGEVER

$E 7ONINGBOUW 7EESP

EN 3TRUKTON 'ROEP .6

#ONSTRUCTEUR

3TRACKEE "OUWADVIESBUREAU !MSTERDAM

#ONSTRUCTEUR

!RUP "6 ,ONDON !MSTERDAM

'EVELLEVERANCIER

$E 'ROOT 6ISSER 'ORINCHEM

EN 4 % #ONSULT 5TRECHT

&OTOGRAFIE

,UUK +RAMER

!ANNEMER

3TRUKTON "6 EN 6ASTGOED "6 5TRECHT

!RCHITECT

NUMMER JULI

PRODUCTINFORMATIE Q Kantoorstoel met klare lijn In de traditie van Mies van der Rohe heeft Mario Ruiz de Dynamobel Dis Office Chair ontworpen. Door middel van een minimalistisch lijnenspel van horizontale en verticale lijnen wordt gezocht naar klassieke schoonheid. De stoel is geschikt voor zowel kantoorwerk, vergaderen en directioneel zitten. DIS kan worden geleverd in verschillende afwerkingen, zoals netbespanning, hout en leer. De stoel is comfortabel en voldoet aan alle hedendaagse ergonomische eisen. Gispen – www.gispen.be Q architectenweb.nl/bp8246/

Q Afbeeldingen op metaal Art Punch is een productiewijze waarbij het mogelijk is afbeeldingen zoals foto’s en logo’s op metaal weer te geven. Dit gebeurt door verschillende perforatiegroottes en ponsafstanden in een vlak aan te brengen. Zo wordt de afbeelding van Marilyn Monroe bijvoorbeeld weergegeven door middel van 6200 perforaties in vier verschillende diameters en tien verschillende perforatieafstanden. De perforatiegrootte is variabel van 2 tot 23 mm, waarbij een minimale tussenafstand van 1 mm wordt aangehouden. De afbeeldingen zijn leverbaar als vlakke plaat of als cassette in blanke of gelakte uitvoering. Grote afbeeldingen worden over meerdere platen of cassettes aangebracht, waarbij in elk afzonderlijk vlak een stukje van het beeld wordt geponst. Hierdoor is het mogelijk de afbeeldingen ter grootte van de gevel weer te geven. Ook kunnen de panelen ter versterking van het visuele effect van de achterkant worden aangelicht.

Metal Cladding Systems b.v.- www.metalcladding.nl Q architectenweb.nl/bp8206/

architectenweb magazine

Q Patinagroene koperplaat met oppervlaktebescherming TECU® Patina koperen platen worden in een speciaal ontwikkeld industrieel proces eenzijdig groen gepatineerd. Hierbij wordt geen kunstmatige coating of laklaag op het materiaal aangebracht; de eenzijdige patinering is puur een uit het koper zelf gevormd product. De patinalaag komt overeen met de natuurlijke patina die ontstaat door langdurige blootstelling aan weersinvloeden. De transparante TSP (Temporary Surface Protection) afwerklaag zorgt voor een tijdelijke bescherming van de patina. Verwerking geeft nauwelijks stofvorming en bewerkingssporen zijn bijna onzichtbaar op het materiaaloppervlak. Ook het zetten en buigen van het materiaal hebben geen wezenlijke invloed op de patinalaag. Na montage op het dak of aan de gevel ontwikkelt zich de patinalaag op volkomen natuurlijke maar voor koper typische wijze verder. KME – www.kme.com Q architectenweb.nl/bp8222/

Q Laminaat met uistraling van tegelvloer Castello XL is een collectie laminaatvloeren met een tegelstructuur. De vloer heeft de uitstraling van een echte tegelvloer, maar het materiaal is minder zwaar. Het design stamt uit Milaan en oogt mediterraans. De vloer kan eenvoudig worden gelegd. Het tong-en-groef profiel in het Twin Clic-systeem zorgt ervoor dat de panelen snel in elkaar geklikt kunnen worden. Door een sluiting aan zowel de lange als korte zijde sluiten de panelen zo goed op elkaar aan, dat er een goede bescherming tegen vocht wordt gevormd. Er is een bijpassende randafwerking van folie verkrijgbaar.

Woodpecker b.v. – www.woodpecker.nl Q architectenweb.nl/bp8243/

nummer 11 - juli 2007

PRODUCTINFORMATIE Q Online rekenmodule voor regenwatersystemen GEP heeft een gratis online rekenmodule ontwikkeld waarmee op snelle en eenvoudige wijze regenwatersystemen voor toiletspoeling, wasmachine en tuin ontworpen kunnen worden. De werking en gegevensinvoer zijn eenduidig en overzichtelijk en worden ondersteund met verklarende teksten en toelichtende illustraties. Met behulp van een productassortiment met meerdere technische mogelijkheden kan de gebruiker een specifiek regenwatersysteem ontwerpen dat past bij zijn wensen. Een ingeprogrammeerde pompberekening zorgt voor een optimale pomp en voorkomt fouten in het ontwerp. Het eindresultaat is een gedetailleerd ontwerp van het regenwatersysteem met uitgebreide bestekteksten. De ontwerpen zijn mogelijk van eenvoudige systemen voor woningbouw tot grote industriële regenwatersystemen. Als basis voor de ontwerpen gelden technische voorschriften zoals EN1717.

GEP – www.regenwater.nl Q architectenweb.nl/bp8237/

Q Nieuwe slijtvaste vloerencollectie

De Taralay Premium collectie bestaat uit acht series met een eigen dessin en een uitgebreid kleurengamma. Tot de nieuwe series behoren Zenium, Fusion, Artic, Costa Rica en Indiana. De series Brazilia, Forum en Metallica zijn vernieuwd. Deze heterogene pvc-vloerbedekkingen behoren tot de hoogste slijtklasse. De slijtlaag is niet krasgevoelig en bestand tegen intensief gebruik. Hierdoor is de collectie geschikt voor ruimtes die een slijtvaste vloer vereisen, zoals in het onderwijs en de gezondheidszorg.

De collectie is verkrijgbaar in een 2 mm Compact en 3 mm en 3.25 mm Comfort uitvoering. De Comfort uitvoering heeft een geluiddempende werking van 16 dB. De vloeren zijn voorzien van de gepatenteerde Protecsol® oppervlaktebehandeling, die garant staat voor eenvoudig onderhoud. Alle series zijn op rol verkrijgbaar. Gerflor Benelux – www.gerflor.com Q architectenweb.nl/bp8150/

architectenweb magazine

Q In één richting gelegde haartegel

Network is de eerste haartegel die in één richting kan worden gelegd. De tegel maakt deel uit van de productgroep PatternWorks, waarmee abstracte patronen, kleurrijke strepen en geometrische dessins in tegeltapijten kunnen worden gemaakt. Network is verkrijgbaar in drie verschillende prints met zes kleurcombinaties (grijs, zwart, antraciet, beige en rood en blauw). Het poolmateriaal van Network bestaat uit

een mix van 82.5% polyamide en 17.5% polyester. Door de hoogwaardige kwaliteit is dit product in elke omgeving toe te passen.

Interface Nederland b.v. – www.interfaceflor.eu Q architectenweb.nl/bp8238/

Q Isolatiesysteem tegen vochtproblemen

Het Isover Vario System is een isolatiesysteem voor daken, dat houten constructies permanent beschermt tegen vochtproblemen en houtrot. De klimaatfolie Isover Vario KM Duplex past zijn structuur aan de luchtvochtigheid van de omgeving aan. In de winter heeft de folie een dampdichte functie, waardoor er geen vocht vanuit de woonruimte in de constructie van het dak kan komen. In de zomer opent de folie zich, waardoor eventueel vocht dat naar binnen dringt weer kan drogen. Vocht hoopt zich hierdoor niet langdurig op. Het isolatiesysteem is eenvoudig aan te brengen. De glaswol

nummer 11 - juli 2007

isolatieplaten worden achter het raamwerk van de metalen profielen geschoven. Vervolgens wordt de constructie dichtgemaakt met de klimaatfolie en bijbehorende tapes. Op de metalen profielen kan ieder gewenst afwerkmateriaal aangebracht worden, bijvoorbeeld gipskartonnen platen. Het systeem is ook geschikt voor daken met een dampdichte dakbedekking. Saint-Gobain Isover Benelux b.v. – www.isover.nl Q architectenweb.nl/bp8242/

PRODUCTINFORMATIE Q Profiel met flexibele plaatsen voor verlichting Traffic is een profielsysteem voor LED-, halogeen- en TL-verlichting, dat vrijheid biedt voor de plaatsing van de lichtmodule. De zwart of grijs geanodiseerde basisstructuur wordt volgens de projectvoorschriften op maat gemaakt en kan dan direct geïnstalleerd worden. Doordat de technische opbouw van het profiel het toelaat om over de volledige lengte van de structuur een lichtmodule te plaatsen, kan de lichtmodule achteraf op een willekeurige plek geklikt worden. Het vastklikken van de module geschiedt via een prikfittingsysteem, waarbij de centrale voedingskabel doorgeprikt wordt. De basisstructuur van TRAFFIC wordt standaard voorzien van een driefase centrale voedingskabel, met geïntegreerde DALI-sturing voor de modules. Drie afzonderlijke circuits zorgen er hierbij voor dat verschillende sferen op verschillende momenten opgeroepen kunnen worden. In het aluminium frame kunnen ook andere elektriciteits- en telefoonkabels worden gelegd.

Modular Lighting Nederland b.v. www.modular.nl Q architectenweb.nl/bp8240/

Q Terca Straatbakstenen in XL-formaat Het gamma Terca Straatbakstenen is uitgebreid met twee extra grote baksteentypen in langere, elegante formaten. In vormbak is het zogenaamde Langformaat (circa 240x80x60 mm) verkrijgbaar. Door een combinatie van sterke reducties (kort zuurstof onttrekken in het productieproces) en een speciale stapeling van de stenen in de oven zijn er vijf bijzondere kleurnuanceringen ontstaan. Deze kleuren dragen de namen Paviona, Padova, Bruno, Ravenna en Mastiek. De onbezande variant van de steen is verkrijgbaar in de kleuren Mastiek en Olivia. Het tweede type XL-straatbaksteen, geproduceerd in strengpers, is verkrijgbaar in verschillende genuanceerde kleuren. Het formaat is circa 300x100x52 mm. Wienerberger b.v. – www.wienerberger.nl Q architectenweb.nl/bp8245/

architectenweb magazine

Bouwproducten vindt u eenvoudig en doeltreffend op architectenweb.nl

architectenweb

www.architectenweb.nl/bouwproducten

Belangrijkste kenmerken productgids - Presentaties over circa 2.400 bouwproducten - Handige zoekfunctie op productsoort, trefwoord en naam leverancier - Wekelijks aangevuld met nieuwe bouwproducten - Heldere productbladen in woord en beeld, gericht op de esthetische producteigenschappen - Responsformulier voor het aanvragen van documentatie Schrijf u ook online in op onze wekelijkse nieuwsbrief met productnieuws! Uw bouwproducten ook op architectenweb.nl? Word dan lid van Architectenweb.nl en presenteer uw bouwproducten op de grootste architectuursite van Nederland. (meld u aan op www.architectenweb.nl/wordlid).

online

U blijft graag op de hoogte van het laatste bouwproductnieuws. Logisch, want kennis van de laatste ontwikkelingen stelt u mede in staat vernieuwende gebouwen te ontwerpen. Maar ook als u zich alleen wilt oriĂŤnteren op wat er zoal op de markt te verkrijgen is, biedt de Architectenweb productgids u de uitkomst. Momenteel vindt u van maar liefst 2.400 bouwproducten uitgebreide productinformatie in woord ĂŠn beeld.

NIEUW ONLINE | BOUWPRODUCTEN

Nieuwe bouwproducten op architectenweb.nl

Op deze pagina treft u een selectie aan van bouwproducten die recent zijn toegevoegd aan de bouwproductgids op architectenweb.nl. Voor een volledig overzicht van alle bouwproducten surft u naar www.architectenweb.nl/bouwproducten/.

Pelle

AquaFlow®

De leren vloertegel Pelle bestaat uit een houten frame waar leer overheen is gespannen. De tegel voelt zacht aan, absorbeert geluid en is eenvoudig te reinigen. Pelle is te verkrijgen in verschillende standaardmaten, bewerkingen en kleuren. Nuova Eleganza

AquaFlow® bergt en zuivert regenwater onder wegen en zorgt vervolgens voor een waterbuffer onder de groeiplaats van bomen. Zo wordt de boom ook in droge perioden van water voorzien. Het systeem kan ook worden toegepast bij de verbetering van groeiplaatsen voor stadsbomen. Streetlife

Q architectenweb.nl/bp8177/

Q architectenweb.nl/bp8179/

Optica-serie

CITYLIFE

Duratherm

De Optica-serie van Lightronics bestaat uit drie buitenarmaturen. De AMPULLA en de LUZ worden veel ingezet wanneer lichthinder moet worden tegengegaan of voorkomen, zoals in woonwijken. De OMA is een nostalgische armatuur met een hoog lichtcomfort. Lightronics

CITYLIFE speeltoestellen zijn geschikt voor kleine speelplekken, zoals die veel voorkomen in de stad. Verschillende speelfuncties zijn gecombineerd in één ontwerp, maar de toestellen nemen weinig ruimte in. Ze zijn robuust en transparant vormgegeven. KOMPAN b.v.

Q architectenweb.nl/bp8182/

Q architectenweb.nl/bp8183/

Duratherm wordt toegepast als markering op plaatsen waar een verhoogde attentiewaarde is vereist, maar ook als decoratief element. Bij de methode van Streetprint wordt een print in het opgewarmde asfalt gemaakt, waarna de geprefabriceerde markering wordt ingelegd. StreetPrint Nederland v.o.f. Q architectenweb.nl/bp8188/

Uw bouwproducten ook op architectenweb.nl? Word dan lid van Architectenweb. nl en presenteer uw bouwproducten op de grootste architectuursite van Nederland.

architectenweb magazine

Originele Systeem

Vetrocolor glas

Kedge

Het Originele Systeem bestaat uit steenwol sandwichpanelen voor normale buitenwanden, scheidingswanden en plafonds waaraan geen extreme eisen worden gesteld aan hygiëne en akoestiek. De panelen zijn geclassificeerd als onbrandbaar. Si-Tech b.v.

Vetrocolor glas kent een palet met zeventig kleuren en verschillende oppervlaktebewerkingen en afwerkingen. Het kan zowel binnen als buiten worden toegepast in vloeren en wanden. Elke afmeting tussen 20 bij 200 mm en 1000 bij 2000 mm kan worden geproduceerd. Kolen Groep BV/ Terratorium

Kedge is een ankerpunt voor platte daken, waaraan mensen die werkzaam zijn op het dak zich kunnen verankeren. Het wordt aan de dakbedekking verkleefd, in plaats van dat het door de dakbedekking, isolatie en dampremmende laag heen wordt bevestigd. Kedge Safety Systems b.v.

Q architectenweb.nl/bp8209/

Q architectenweb.nl/bp8214/

Q architectenweb.nl/bp8215/

Hansastela

Alucopal®

Promat® SYSTEMGLAS

Bij de designkraan Hansastela contrasteert het cilindervormige kraanhuis met de hoekige wateruitloop. Het opvallendste element van het ontwerp is de bedieningshendel voor watertoevoer en -temperatuur, die is te besturen als een joystick. Hansa Nederland

Alucopal® is een composietmateriaal dat kan worden toegepast als vlakke gevelplaat of als cassettepaneel. De kern is van polyethyleen, met aan beide zijden een gecoate aluminium toplaag. Het beschikbare palet bestaat uit dertien glanzende en matte dessins. Plastica Plaat b.v.

Promat® SYSTEMGLAS is een gepatenteerd brandwerend glassysteem voor binnen, dat onbeperkt verlengd kan worden. De naden tussen de ruiten worden met siliconen gevuld, waardoor er geen stijlen nodig zijn en de wand volledig transparant is. Promat b.v.

Q architectenweb.nl/bp8223/

Q architectenweb.nl/bp8117/

Q architectenweb.nl/bp8146/

nummer 11 - juli 2007

Skylight systeem Silent Gliss 8800

Een nieuwe benadering creëert een nieuwe unieke ‘look’. De Silent Gliss 8800 biedt een innovatieve en buitengewoon elegante manier van lichtfiltering bij grote glazen daken, lobbies of ruime serres door het combineren van zijprofielen met stofpanelen. De panelen kunnen zowel gekanteld als volledig ingetrokken worden ten behoeve van optimaal daglichtmanagement. Zonprotectie en vrij zicht zijn tegelijkertijd mogelijk. Dit nieuwe concept – panelen aan glazen daken – maakt dat de inkomende zon kan worden gestuurd en gereguleerd naar behoefte. Het gebruik van deze innovatieve methode van lichtfiltering kan de sfeer binnen een ruimte radicaal veranderen. Silent Gliss heeft een specifieke range met stoffen geselecteerd voor deze toepassing. Paneel ondersteunende onderdelen zijn gemaakt van vlamvertragende en UV-resistente materialen.

36 m2

12 m Silent Gliss Benelux www.silentgliss.nl info@silentgliss.nl Tel: +31 (0)30-6050989 Fax: +31 (0)30-6050967 www.silentgliss.be info@silentgliss.be Tel: +32 (0)2 240 03 60 Fax: +32 (0)2 240 03 69

Architectenweb Magazine nu ook digitaal

Probeer AWM digitaal nu 3 maanden gratis Architectenweb Magazine is nu ook digitaal beschikbaar, inclusief een handige zoom-, zoeken printfunctie. Als webabonnee kunt u met uw persoonlijke code de digitale editie altijd en overal lezen.Tevens heeft u toegang tot het AWM archief, met daarin alle eerdere verschenen edities van Architectenweb Magazine. U kunt nu drie maanden lang gratis kennis maken met het webabonnement van Architectenweb Magazine. Kijk voor alle informatie op:

www.architectenweb.nl/awmdigitaal/

actie is geldig tot 1 september 2007

Voor stijl in grootse vorm. Hansastela brengt een stijlvol element in de badkamer. De kraan oogt bescheiden, maar is toch opvallend ongewoon. Met de joystick-bedieningshendel en de brede, rechthoekige uitloop past de kraan bij uitstek in de moderne designbadkamer. De techniek kenmerkt zich door hoge kwaliteit; sinds jaar en dag ĂŠĂŠn van onze belangrijkste waarden. www.hansa.com

Vola Sanitair BV Valkenburgerstraat 23 1011 MG Amsterdam info.nl@vola.com www.vola.com

THEM@GAZINE | SANITAIR

Bij de Dornbracht Rainsky lijkt het alsof het regent en wordt het water gelijkmatig over de gebruiker verdeeld

Spatten & spetteren Wie in 2007 zijn toilet of badkamer wil inrichten volgens de laatste trends kan kiezen uit een overvloed aan stevige en robuuste vormen. Niet alleen in keramiek, maar ook in roestvast staal en natuursteen. Sanitair is vandaag de dag niet alleen mooi ontworpen, maar ook voorzien van allerlei extra functies die het gebruiksgemak vergroten. Door: Jeroen van Nieuwenhuizen

u de ISH in Frankfurt en de Architect@work beurs in Kortrijk achter de rug zijn, zijn de trends voor sanitair in 2007 duidelijk. Naast de robuuste rechthoekige en ronde vormen springt het badkamermeubilair met houten accenten en felle kleuren in het oog. Niet alleen het water, maar ook de luxe en degelijkheid spatten en spetteren er vanaf.

Wastafels De opmars van roestvast staal lijkt niet te stuiten. Stevige poten onder wastafels, ronde grote douchekoppen en rechthoekige kranen. Franke levert een compleet assortiment in roestvast staal, en introduceert dit jaar de nieuwe Inox Plus

De Duravit Blue Moon is te verkrijgen met afwerkingen in verschillende houtsoorten

104

architectenweb magazine

afwerking en de nieuwe accessoirelijn Stratos: kloek, helder en gemakkelijk schoon te maken. Zwart sanitair wordt in ziekenhuizen niet toegepast omdat slecht te zien is of het schoon is. Een aantal fabrikanten brengt het echter opnieuw op de markt, zoals bijvoorbeeld de zwarte keramische wastafels uit de Memento serie van Villeroy & Boch. Maar ook het merk Detremmerie levert zwart badkamermeubilair en toiletten. Kranen Grohe brengt sinds februari van dit jaar met de Allure serie wastafelmengkranen en accessoires op de markt die opvallen door de rechthoekige vormgeving met afgeronde hoeken. Ook de Lineaire serie van Grohe wordt gekenmerkt door een samenspel van ronde en rechte lijnen. De kranen zijn verchroomd en worden bediend met behulp van het Grohe Silkmove bedieningssyteem. Rechthoekige kranen, vaak met afgeronde hoeken, gecombineerd met rechthoekige wastafels met cirkelvormige wasbakken zijn hip in 2007. Leidingen Voor het wegwerken van leidingen en reservoirs in de wanden van sanitaire ruimten biedt het GISeasy systeem van Geberit een goede oplossing. GISeasy is een droogbouwsysteem met in twee richtingen uitschuifbare frames, die een snelle montage mogelijk maken. Bij dit systeem zijn voor toiletten zeer smalle inbouwreservoirs mogelijk met een maximale diepte van 90 mm. Geberit levert daarbij verschillende design bedieningspanelen en Sanblok inbouwreservoirs, die ook in het Duofix systeem passen.

daarentegen afgeronde hoeken, in combinatie met roestvast staal en chroom. Douches Grote doucheDe Square Showerhaed van Lacava kent een koppen zoals zorgvuldige detaillering de RainSky van Dornbracht zijn al langer verkrijgbaar. Maar nu zijn er ook de Raindance Rainmaker Imperial Shower en de Downpour Air Royale van Hansgrohe. Bij deze luxe en grote douches is het mogelijk het water uit de douchekop te mixen met licht en lucht. Ook op de markt zijn de Kohler WaterTile Rain, de Square Showerhead van Lacava en de Cloudburst Shower Head van Adbatnos. Was het douchen vroeger vooral functioneel, tegenwoordig leidt een weldaad van licht, lucht en water tot een ontspannende en aangename belevenis. Meer over producten in deze rubriek en aanverwante nieuwe producten: www.trendir.com www.dornbracht.com www.hansgrohe.nl www.lacava.com www.emco.de

www.villeroy-boch.com/nl www.grohe.nl www.duravit.com www.stoneforest.com www.franke.nl

Te bezoeken: De volgende ISH beurs is van 10 tot 14 maart 2009 in Frankfurt am Main, dichterbij is de ISH China, in Shanghai van 19 - 22 February 2008 en de ISH North America, in Atlanta van 01 - 03 Oktober 2008

Baden Bij de baden vallen de nieuwe vierkante en cirkelvormige modellen op, zoals bijvoorbeeld de ronde Blue Moon Whirlpool van Duravit. Deze whirlpool is voorzien van houten delen als afwerking van de bovenzijde, maar Duravit levert ook baden die geheel omkleed zijn met een houten afwerking. Villeroy & Boch introduceert whirlpools met onzichtbare jets, die pas te voorschijn komen wanneer de massagefunctie wordt ingeschakeld. Opvallende ontwerpen zijn verder de Stone soaking tub van Stone Forest en de vierkante Julien stainless steel Soaking Tub van Troy Adams Design. Badkamermeubilair Ook bij Villeroy & Boch domineert de houten afwerking het badkamermeubilair van de Central Line en City Life. Keramisch sanitair wordt in 2007 vaak gecombineerd met natuursteen, hout, roestvast staal of felle kleuren. Emco heeft verschillende meubelseries zoals Asis, Liaison en Mundo. Het badkamermeubilair uit deze series is opgebouwd uit modulen en kan zowel ingebouwd als opgebouwd worden. De Asis en Liaison series hebben een strakke rechthoekige witte vorm die is gecombineerd met roestvast staal, en zijn voorzien van ingebouwde verlichting. De Mundo serie heeft

nummer 11 - juli 2007

De jets in de whirlpools van Villeroy & Boch kunnen volledig in de wanden verdwijnen

105

Deze pagina’s bevatten gesponsorde onderdelen

THEM@GAZINE | SANITAIR

Vola Sanitair 020 365 63 56 info.nl@vola.com www.vola-sanitair.nl

Aloys F. Dornbracht Gmbh & co 0049 23 71 433 129 www.dornbracht.de info@dornbracht.de

Vrijstaande kraan

Elemental Spa

FS1 is een vrijstaande kraan, die zowel een vrijstaand bad als een bad tegen de wand kan bedienen. De kraan bestaat uit een mengkraan met badinloop en een handdouche. Met behulp van een omstel kunnen de onderdelen afzonderlijk worden gebruikt. Het ontwerp is net als dat van de andere sanitairproducten uit de Vola-collectie, gebaseerd op de geometrische designs van industrieel ontwerper en architect Arne Jacobsen. De hoogte van de oploop, het verticale deel van de kraan, is 1078 mm en het horizontale deel, de uitloop, is 300 mm lang. Naar verwachting is de FS1 vanaf september leverbaar in de uitvoeringen geborsteld roestvrij staal, hoogglans chroom en mat chroom.

Elemental Spa is de derde zogenaamde rituelenbadkamer van Dornbracht. De producten zijn bedoeld als een eigentijdse interpretatie van natuurlijke waterplaatsen en -bronnen. Het thema van Elemental Spa past bij de keuze voor oorspronkelijke materialen, met oppervlakken die door het gebruik veranderen, zoals corten staal, koper en olijfbomenhout. Doordat de materialen worden gecombineerd met moderne materialen als marmer en spiegelend glas, ontstaat er een levendig contrast. De zes producten hebben alle een eigen naam. De eengreepsmengkranen ITA en IAM voor de wastafel hebben een omhulsel van zijdemat Corian®. Voor het bad kan gekozen worden tussen de eengreepskraan KATA voor installatie in de muur of de tweegreepskraan NOTA voor een vrijstaande installatie. Verder zijn er twee regensproeiers voor de douche. SANGHA is bedoeld voor wandinbouw, SATI voor plafondinbouw. Beide sproeiers hebben een Corian® omhulsel. architectenweb.nl/bp8318/

architectenweb.nl/bp8289/

106

architectenweb magazine

Bathroom Mania! 030 21 45 210 info@bathroom-mania.com www.bathroom-mania.com

Villeroy & Boch Wellness b.v. 030 247 34 00 info.utrecht@villeroy-boch.com www.villeroy-boch.com

Oplichtende baden en wastafels

Squaro Walk-In

WET Design is een collectie sanitaire producten, waarbij licht een belangrijke rol speelt in het design. In combinatie met de kleur van het materiaal geeft de verlichting een bijzonder effect. Het polyethyleen waar de producten van zijn gemaakt, biedt de mogelijkheid felle kleuren te gebruiken. De met de Duitse DesignPlus Award bekroonde serie bestaat uit baden en wastafels. Het bad (1750 x 850 x 600 mm) en de wastafel (480 x 380 x 180 mm) zijn verkrijgbaar in zes kleuren, met of zonder licht. Het bad kan zowel binnen als buitenshuis gebruikt worden.

De douchewand Squaro Walk-In is een functioneel designelement voor in de badkamer. De wand bestaat uit een middenzuil en twee grote glazen draaideuren met Vilboclear-veredeling. Dankzij de deuren, die 180 graden kunnen draaien, kan de gebruiker zelf de grenzen van de doucheruimte bepalen. De deuren dienen als bescherming tegen spatwater en kunnen gemakkelijk van buiten worden schoongemaakt zonder dat daarvoor de natte zone hoeft te worden betreden. De douchewand, die ook als opzetwand voor het bad verkrijgbaar is, is leverbaar in een normale uitvoering en een fitnessuitvoering met een ge誰ntegreerd douchepaneel. Dit paneel kan worden gebruikt voor een regendouche, als handdouche of een douche vanaf de zijkant. Verder beschikt het paneel over een thermostaat, waterregelaar en omstel. Voor de Squaro douchewanden is een uniforme montagevoet ontwikkeld voor flexibele installatie op een tegelvloer, douchebak of bad. architectenweb.nl/bp8322/

architectenweb.nl/bp8317/

nummer 11 - juli 2007

107

Deze pagina’s bevatten gesponsorde onderdelen

THEM@GAZINE | SANITAIR

Meer producten

Soft Touch

Black & White

De lijn Soft Touch Sanitair Unieke badkamerdesign van de Nederlandse ontwerpers Jos van Zijl en Luciën van de Ven bestaat sanitair met een zachte, sterke, onderhoudsvriendelijke en hygiënische coating. De producten kunnen in verschillende vormen en kleuren worden geleverd. B Dutch

Met de tegelcollectie Black & White kunnen er in de badkamer verschillende combinaties van zwart/wit worden gecreëerd. De tegelgroottes en decoratiepatronen, zoals bijvoorbeeld barokke patronen en natuurmotieven, lopen naadloos in elkaar over. Sphinx Tegels

architectenweb.nl/bp8319/

architectenweb.nl/bp8244/

Alape systeemwand

Wash Me

CWS Silversense

De systeemwand van Alape biedt nieuwe vormgevingsmogelijkheden voor het ontwerpen van openbare sanitaire ruimten. Functie-elementen voor wasgelegenheden (zoals een sifon, spiegels en sensorgestuurde armaturen, handdrogers, zeep- en handdoekdispensers) kunnen volledig in de wand worden geïntegreerd. Brugmans Agenturen b.v. architectenweb.nl/bp8313/

De serie Wash Me bestaat uit witte rechthoekige wastafels met een afvoerstop die voor een kleuraccent zorgt. De wastafels zijn beschikbaar in mat of glanzend marmercomposiet en hebben verschillende breedtematen. Het afvoerplugje in flexibel siliconen is verkrijgbaar in zwart, wit, geel, groen, oranje of blauw. Clou b.v.

CWS Silversense is een productlijn toiletapparatuur van slagvast ABS kunststof, uitgevoerd in zilverkleurig metallic. De papierrolhouders, toiletpapierautomaten, handdoekautomaten, zeepschuimautomaten, luchtverfrissers en toiletbrilreinigers combineren de uitstraling van rvs met de duurzaamheid van kunststof. CWS Nederland b.v. architectenweb.nl/bp8290/

Op deze pagina treft u een selectie aan van andere bouwproducten die vallen binnen het thema “Sanitair”. Wilt u meer weten over een van deze producten? Surf dan naar www.architectenweb.nl en typ het bijbehorende wwwpagina nummer in. Volgend thema De volgende keer is het thema “kozijnen, ramen, deuren”.

108

architectenweb.nl/bp8315/

architectenweb magazine

Vero

emcoasis

Xinox

De klassieke Vero wastafel is nu behalve in de 60 centimeter brede versie ook verkrijgbaar in de breedtematen 50, 80 en 100 cm. Twee kraangaten bieden de mogelijkheid om een of twee kranen te monteren. De wastafel is goed te combineren met een in hoogte verstelbaar chromen console met een decoratieve (handdoek)rail. Duravit Nederland b.v. architectenweb.nl/bp8320/

De serie emcoasis is uitgebreid met twee wastafel- en cosmeticamodulen, twee elektromodulen met een ingebouwde radio en een kast. In de modulen zijn verschillende accessoires geïntegreerd. De modulen zijn gemaakt van duurzaam vervaardigd aluminium en zacht groen kristalglas. EMCO Nederland b.v.

De sanitairproducten uit de serie Xinox hebben een InoxPlus afwerking met een dichte structuur, waaraan water en vuil zich minder gemakkelijk hechten. Ook vingerafdrukken zijn niet zichtbaar, zodat het rvs zijn glanzend uiterlijk blijft behouden. Intensief gebruik heeft hier geen invloed op. Franke Roestvrijstaal Nederland b.v.

architectenweb.nl/bp8305/

architectenweb.nl/bp7149/

Barrel

SilkMove®

Julien Bathroom Suite

Barrel is een vrijstaande wastafel naar ontwerp van de Italiaanse designer Carlo Colombo. De tafel is gemaakt van het mineraal onyx, waardoor hij een natuurlijke uitstraling heeft. Barrel heeft een diameter van 60 cm en hij is 80 cm hoog. De bijbehorende kraan is eveneens vrijstaand. Gijs Frankenhuis b.v.

Grohe kranen worden bediend met de SilkMove® technologie. Bij het instellen van de watertemperatuur worden in het binnenwerk keramische schijven over elkaar heen geschoven. De schijven zijn voorzien van een speciaal teflon smeermiddel, die zorgt voor een soepele en duurzaam onderhoudsvrije bediening. Grohe Nederland b.v.

De Julien Bathroom Suite by Troy Adams Design is een badkamer met roestvrij stalen elementen, waaronder een vrijstaande wastafel, een ligbad en toilet. De badkamer is ontworpen volgens Adams’ FusionDesign™ benadering, waarmee hij rvs probeert te ‘feminiseren’ door middel van design. Troy Adams Design

architectenweb.nl/bp8288/

architectenweb.nl/bp8324/

architectenweb.nl/bp8329/

nummer 11 - juli 2007

109

THEM@GAZINE | SANITAIR

Kludi MX XXL

WaterTile Ambient Rain

ProGrip

De mengkraan Kludi MX XXL is in hoogte verstelbaar, waardoor onder de uitloop extra ruimte kan worden gemaakt om bijvoorbeeld een emmer te vullen. De gebruiker kan de kraan met een handbeweging tien centimeter omhoog laten komen en met een druk op de knop glijdt de MX XXL geruisloos terug in de normale positie. Kludi Nederland c.v. architectenweb.nl/bp8333/

WaterTile Ambient Rain douchepanelen bestaan uit vier sproeivlakken, die veel water verspreiden en zo voor een luxe douche zorgen. In de panelen is een systeem voor kleurentherapie geĂŻntegreerd, met lichtprogrammaâ&#x20AC;&#x2122;s die door de gebruiker zelf te bedienen zijn. De panelen zijn gemaakt van geborsteld nikkel. Kohler

ProGrip biedt mensen met een functionele beperking de mogelijkheid zelfstandig op te staan van het toilet. De armgreep stimuleert een natuurlijke sta-op-beweging door steun te bieden aan de onderarm. Doordat de krachten over alle spieren worden verdeeld, vergt het zelfstandig opstaan minder inspanning. Linido b.v.

architectenweb.nl/bp8327/

a rchitectenweb.nl/bp8284/

Venetia

USX doucheconcept

White Stone

De serie Venetia rvs designwastafels omvat vijf modellen, die zijn uitgerust met een push-opensysteem. Hierbij komt de waterstop omhoog wanneer de gebruiker erop drukt. De wastafels zijn dubbelwandig en voorzien van een overloop, die het water terugvoert naar de standaard meegeleverde sifon. Sanmax

Het USX doucheconcept maakt handig gebruik van een recyclemodus, waardoor er vijf tot zes keer zoveel water door de douchekop komt en tegelijkertijd tot 75 procent wordt bespaard op het feitelijke waterverbruik. Het schone douchewater wordt opgevangen in een klein reservoir en vervolgens opnieuw rondgepompt. Sealskin architectenweb.nl/bp8314/

White Stone is een lijn keramische wastafels, waarbij de nadruk ligt op het design. Er is met verschillende ontwerpers gewerkt, waardoor het assortiment een grote diversiteit kent. Ook het scala aan toepassingen is breed, omdat een groot aantal wanden zowel tegen de wand als op een blad is te plaatsen. Groothandel Vegro architectenweb.nl/bp8276/

architectenweb.nl/bp8275/

110

architectenweb magazine

Very wellbeing

IF product design award 2006

Puur design gecombineerd met doucheplezier: De ShowerArc geeft douchen een nieuwe dimensie. Het minimalistische design van een perfecte boog zorgt ervoor dat het water van drie kanten het lichaam bereikt. Dit resulteert in een gevoel van wellbeing. www.cleopatra.nl www.pharobodytime.com

ARCHIPEDIA

bij het plafond van de Sant’Ignazio in Rome vloeit de architectuur naadloos over in de schilderingen van Pozzo. Waar de architectuur eindigt en de illusie begint is nauwelijks te zien.

ITALIAANSE BAROK De barok is een imposante, weelderige bouwstijl waarin architectuur versmelt met schilderen beeldhouwkunst; de stijl kwam tot bloei in het zeventiende-eeuwse katholieke Rome. Perspectivische trucs maakten de straten langer, de pleinen breder en de kerken hoger, zodat ze tot de hemel reikten.

gevormde parel. Om de kerkbezoekers te imponeren werd veelvuldig gebruikt gemaakt van optische illusies, waarbij het perspectief werd gemanipuleerd en licht en schaduw werden ingezet om een zo indrukwekkend mogelijk schouwspel te creëren. De rust van de renaissancearchitectuur moest wijken voor de pracht en praal van de barok.

Door | Marjoleine van Schaik, Ronnie Weessies

Gianlorenzo Bernini (1599-1680) wordt gezien als de eerste bouwmeester die volledig in de barokstijl werkte. In het baldakijn dat hij in 1624 voor de SintPieterskerk in Rome ontwierp, overschrijdt hij voor het eerst het strikte onderscheid tussen architectuur en beeldhouwkunst, een van de hoofdkenmerken van barokke architectuur.

Bouwstijlen Barok Gewoonlijk wordt de periode tussen 1600 en 1780 aangeduid als het tijdperk van de barok en wordt Italië gezien als het land waar de stijl haar vroegste bloeiperiode doormaakte. Vooral in Rome, het centrum van het katholicisme, werd de stijl na de Contrareformatie veelvuldig toegepast. Belangrijke vroege Italiaanse barokarchitecten zoals Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini en Pietro da Cortona bouwden veel in opdracht van de Rooms-katholieke Kerk: de weelderige en overladen bouwstijl moest de macht en rijkdom van de Kerk laten zien op een moment dat allerlei wetenschap112

pelijke ontwikkelingen in de renaissance haar autoriteit op wetenschapsgebied had doen wankelen. Met name de creaties van Borromini zorgden ervoor dat de stijl aanvankelijk minachtend ‘barok’ genoemd werd, een verwijzing naar het Portugese ‘barocco’, een onregelmatig

In de barokke architectuur en stedenbouw speelden brede, indrukwekkende trappen een grote rol. Dit zijn de Spaanse Trappen in Rome (1723-25) architectenweb magazine

Andere kenmerken van de barok zijn de manipulatie van het uiterlijk en interieur van een gebouw, het verhullen van de constructie achter sierlijke elementen, de symmetrische opzet en het opkomen van de trap als architectonisch element. Architecten stapten af van de klassieke bouwregels uit de renaissance en het ovaal werd de belangrijkste vorm in de barokke vormentaal. Perspectivische trucs De manipulatie van de perspectiefwerking van een ruimte werd gerealiseerd door vlakke stukken uit te hollen of juist bollingen aan te brengen. Ook werd vaak gebruik gemaakt van perspectivische trucs, zoals het kleiner maken van architectonische elementen naarmate ze verder weg staan, zodat de afstand nog groter lijkt. Vlakke plafonds werden ingenieus beschilderd om het effect van een enorm koepelgewelf te suggereren. Heel beroemd is het plafond van de Sant’Ignazio in Rome, waar Andrea Pozzo (1642-1709) tussen 1688 en 1690 een illusionistisch meesterwerk heeft gecreëerd. In dat plafond vloeien de architectonische elementen, zoals de kapitelen van de zuilen en de boogvensters, langzaam over in de schilderingen, die de illusie wekken dat het gewelf tot aan de hemel reikt. Baroktrappen Tijdens de middeleeuwen en de renaissance gold de trap gewoonlijk als een puur functioneel element, dat bij voorkeur uit het zicht werd geplaatst en zo weinig mogelijk ruimte innam. Spiltrappetjes en steektrappen waren de meest voorkomende trapsoorten. In de barok kreeg het trappenhuis en ook gewone trappen en traptreden naast een functionele betekenis een architec-

Paus Alexander VII zorgde voor het rechttrekken van straten en pleinen, zoals het Piazza del Popolo (1656) nummer 11 - juli 2007

De colonnades van Bernini omarmen het Sint Pietersplein en dienen als decor voor pauselijke gelegenheden

tonische rol. De bordestrap deed haar intrede, maar ook andere trapsoorten als de T-vormige trap, de Y-vormige trap en trappen met ruime schalmgaten en ronde of ovale vormen kwamen voor. Een van de beroemdste trappen uit de late barok zijn de trappen aan het Piazza di Spagna in Rome, oftewel de Spaanse Trappen in Rome (1723-1725, ontworpen door Francesco de Sanctis). Barokke stedenbouw en symmetrie Niet alleen de architectuur werd symmetrisch opgebouwd, ook in de aanleg van straten en pleinen werd gezocht naar evenwicht in het ontwerp. De illusie van grootsheid en ruimtelijkheid die in de barokke architectuur en schilderkunst werd nagestreefd, bleek vanaf de zestiende eeuw ook prima toepasbaar op het ontwerp van steden. De stedelijke omgeving kon dienst doen als decor voor processies en feesten. Dat is bijvoorbeeld goed te zien aan het Piazza de San Pietro, het Sint-Pietersplein in Rome, dat fungeert als toneel voor pauselijke gelegenheden. Het symmetrische ontwerp, waarin ook het ovaal terugkomt, is gemaakt door Bernini. De opdracht hiervoor was afkomstig van Paus Alexander VII, die 1656 een commissie de bevoegdheid gaf om bestaande straten recht te trekken en pleinen vrij te maken. Ook liet hij het Piazza del Popolo transformeren tot een imponerend plein met twee identieke kerken, die de aansluiting van de Corso op het plein flankeerden. Barok buiten Rome Buiten Italië vond de weelderige barok vooral navolging in landen die de katholieke leer volgden, zoals Beieren, Frankrijk, Oostenrijk en Spanje. Voorbeelden zijn het klooster Melk in Oostenrijk en het Franse paleis van Versailles. In Frankrijk werd een zuivere vorm van barok gehanteerd: ovaal, symmetrisch en met prachtige interieurs.

In de calvinistische regio’s zoals Engeland, Noord-Duitsland en Nederland werd een veel ingetogener stijl toegepast, die eigenlijk meer een aanvulling was op het classicisme dat daar al heerste. Het is geen toeval dat er zoveel barokke kerken, paleizen en openbare werken als fonteinen en trappen zijn, en relatief weinig barokke woonhuizen: de stijl was niet alleen imponerend, maar ook duur. Nadat de barok in Italië minder werd, verschoof het centrum naar Parijs. Hier ging de stijl over in rococo, veel luchtiger en frivoler dan de zware, serieuze barok, en later in de 18e eeuw in het classicisme.

Beroemde architecten

Francesco Borromini 1599 - 1667 Een van de belangrijkste vertegenwoordigers van de Romeinse barok was Francesco Borromini. Hij ontwierp onder andere de San Carlo alle Quattro Fontane (1637-1641), de San Agnese aan de Piazza Navona (16531657) en de San Ivo della Sapienza (1660), allemaal in Rome. Borromini, in 1599 geboren als Francesco Castella, was afkomstig uit een familie van metselaars en steenhouwers. Hij was oorspronkelijk schilder en hield zich bezig met zaken als perspectief en de wiskundige beredenering van vormen. Zo ontwikkelde 113

hij een ovaalvorm, die in de barokke vormentaal een van de belangrijkste elementen zou worden. Hij plaatste daarvoor twee driehoeken tegen elkaar waardoor er een ruit ontstond, tekende aan beide zijden van de middenas een cirkel, en maakte ten slotte binnen de ruit een omtrek rondom de cirkels, waardoor een ovaal ontstond. De vorm komt voor in bijna alle werken van Borromini. Het werk van de architect werd aanvankelijk niet echt gewaardeerd. Hij brak met de heldere, overzichtelijke vormen van de renaissance en creeerde een verwarrend en vertekenend schouwspel. De creaties van Borromini waren vaak aanleiding voor critici om ze minachtend als ‘barok’ te betitelen, een geuzennaam, waaraan de gehele bouwstijl uiteindelijk haar naam zou ontlenen. Borromini werkte aan het begin van zijn carrière voor Bernini, toen die in de jaren twintig van de zeventiende eeuw met de colonnade van het SintPietersplein bezig was. Later zou tussen de twee architecten een bijna spreekwoordelijke rivaliteit ontstaan, wat volgens sommigen duidelijk te zien is aan een van Bernini’s fonteinen: een van de figuren lijkt vol walging zijn hoofd af te wenden van de gevel van een van Borromini’s kerken, die aan dat plein grenst. Of de rivaliteit echt zo groot is geweest dat die terugkomt in de architectuur is niet zeker, maar vaststaat, dat Borromini een rusteloze en ietwat paranoïde persoonlijkheid had. Hij heeft een einde aan zijn leven gemaakt; kort daarvoor had hij bijna al zijn ontwerpen en studies vernietigd, bang als hij was dat anderen zijn werk en ideeën zouden stelen.

Beroemde gebouwen Galleria Spada (1652-1653) In 1549 gaf Girolamo Capodiferro aan de architect Bartolomeo Baronino opdracht een palazzo te bouwen vlakbij het Piazza Navona in Rome. In 1632 werd het gebouw aangekocht door kardinaal Bernardino Spada, die Borromini verzocht om het aan te passen aan de moderne barokke tijd. Borromini begon in 1635 met de werkzaamheden; die omvatten onder andere de verbouwing van de centrale trap en de aanbouw van twee wenteltrappen aan de tuingevel. Ook maakte hij een valse gevel recht tegenover het palazzo, met de bedoeling het gebouw vanaf het bin114

ARCHIPEDIA

De galerij van Borromini (1621) meet slechts 8,8 m. De illusie van diepte wordt gewekt door een oplopend vloeroppervlak en zuilen die steeds kleiner worden en dichter naar elkaar toe gaan staan.

nenhof een grootsere indruk te laten wekken. Met dezelfde gedachte gaf kardinaal Spada aan Borromini opdracht voor de belangrijkste en tegenwoordig beroemdste aanpassing: de perspectivische galerij die Borromini in 1652 ontwierp met hulp van de wiskundige Giovanni Maria do Bitonto. De galerij is bedoeld om het paleis extra groot te laten lijken. Het is een lange gang die uit lijkt te komen in een binnentuin. Aan het einde van de gang staat een levensgroot standbeeld. De meeste mensen die de lengte van de gang schatten, komen uit op zo’n 35 meter; dat is de virtuele diepte van de gang. In werkelijkheid is de galerij slechts 8,8 meter lang. Het is een staaltje optische illusie waar de wiskundig ingestelde Borromini veel voldoening van zal hebben gehad. De illusie wordt bewerkstelligd door de zuilen, die steeds kleiner worden en steeds dichter bij elkaar zijn geplaatst, precies zoals het perspectief in werkelijkheid een lange zuilengalerij zou laten vervormen. Ook heeft Borromini de mozaïekvloer naar achteren toe op laten lopen, wat hetzelfde effect geeft. Het perspectief in de architectuur wordt als het ware overdreven, zodat de gang veel langer lijkt dan in werkelijkheid het geval is. Het verdwijnpunt concentreert zich in het standbeeld aan het einde. Door de illusie die de galerij creëert, lijkt het standbeeld levensgroot; maar wie om de galerij heen loopt en bij het beeldje aankomt, ziet dat het slechts 60 centimeter hoog is. San Carlo alle Quattro Fontane (1634-1667) Francesco Borromini kreeg in 1634

van de orde van de ongeschoeide Trinitariërs de opdracht om in Rome een kerk en een klooster te bouwen. De kavel die de monniken daarvoor hadden aangekocht, was niet ideaal als bouwlocatie; de breedte van 24 meter leek eigenlijk te smal om er een kerk en een deel van het klooster op te bouwen. Bovendien was de straathoek van de huidige Via Quirinale en de Via del Quattro Fontane geen rechte hoek. Om het allemaal nog ingewikkelder te maken, stond er op die straathoek een fontein die niet afgebroken mocht worden. Borromini loste het probleem van de vreemd gevormde kavel op door het

De holle en bolle welvingen in de San Carlino zijn typerend voor het werk van Borromini

architectenweb magazine

Convex Bol. Vaak gebruikt als tegenovergestelde term voor concaaf (hol). Astragaal Smal ringprofiel rondom een zuil, oorspronkelijk deel uitmakend van de schacht en later van het kapiteel. Een met parelvormige knopjes versierde astragaal wordt een parellijst genoemd.

Plattegrond van de San Carlino met kloostertuin, klooster en kerk. De golvende lijnen van de kerkmuren gaan in de koepel over in een zuivere ovaal (rechts)

kleine kerkje, dat ook liefkozend San Carlino (kleine Carlo) wordt genoemd, een langwerpige ovaalvorm te geven. In de afgesneden hoek met de fontein plaatste hij de trap naar de campanile, de klokkentoren, die een eigen gevelopbouw heeft en gericht is op het kruispunt. De hoofdgevel ligt aan de Via Quirinale. De verblijven van de monniken situeerde hij in drie verdiepingen tussen de kerk en de kloostertuin in. De San Carlo alle Quattro Fontane wordt gewoonlijk gezien als het belangrijkste werk van Borromini. Dat komt doordat het gebouw heel kenmerkend is voor zijn persoonlijke, zeer originele stijl. De plattegrond is gebaseerd op de ovaalvorm die Borromini ontwikkelde door twee gelijkzijdige driehoeken samen te voegen tot een ruit, waarna hij daarin twee cirkels paste die, door bogen met elkaar verbonden, een ovaal vormen. In de plattegrond is de ovaalvorm gecombineerd met een Grieks kruis. Pas in de koepel, die het kerkje bekroont, is de zuivere ovaalvorm te herkennen. De wanden van de kerk golven afwisselend naar binnen en naar buiten, in het ritme van hol en bol, dat zo typerend is voor de dynamische architectuurstijl van Borromini. Ook kenmerkend voor de stijl van Borromini

is de manier waarop hij de bezoeker dwingt alle aandacht te richten op de vormen van het gebouw door in het interieur geen kleur toe te passen. De hoofdgevel van de kerk werd weliswaar ontworpen in de jaren dertig van de zeventiende eeuw, maar werd uiteindelijk pas voltooid in 1667, een jaar na Borromini’s zelfmoord. In het ontwerp is duidelijk de originaliteit van Borromini te herkennen, niet alleen in de holle en bolle welvingen, maar ook in de plaatsing van twee kolossale orden recht boven elkaar. De gevel is voltooid door zijn neef Bernardo, die enkele keuzes maakte waar Borromini waarschijnlijk groot bezwaar tegen zou hebben gehad. Zo liet hij door een assistent van Bernini een beeld van de kerkheilige Carlo Borromeo boven de ingang plaatsen. In dit detail is goed het verschil te zien tussen de werkwijzen van de rivalen Bernini en Borromini. De eerste paste een ornament toe om een verhaal te vertellen, de tweede liet de architectuur voor zichzelf spreken.

Rozet Concentrische, regelmatig om een middelpunt gerangschikt bladwerk dat doet denken aan een roos. Een rozet kan van diverse materialen gemaakt worden en verdiept of juist in hoog reliëf worden toegepast als decoratie van gevelbanden, vensters of bijvoorbeeld als middelpunt van een plafond. Putto Naakt, soms gevleugeld kinderfiguurtje, veel voorkomend in schilderen beeldhouwkunst in de renaissance en barok. Putti (of putto’s) die zijn afgebeeld met pijl en boog, verbeelden gewoonlijk de aardse liefde. Ook amoretto (Italiaans). Eierlijst Versieringselement, oorspronkelijk uit de Griekse en Romeinse architectuur, bestaand uit een bolle lijst waarop eivormige figuren zijn aangebracht.

Bouwkundige begrippen Concaaf Hol. Vaak gebruikt als tegenovergestelde term voor convex (bol). In de architectuur wordt met convex-concave ritmes vaak de afwisseling van bolle en holle vormen aangeduid.

Archipedia is een educatieve, interactieve architectuurencyclopedie in ontwikkeling. In deze rubriek vindt u alvast een extract uit de duizenden artikelen die straks online staan. Wilt u belangeloos meewerken aan de totstandkoming van Archipedia, door bijvoorbeeld kosteloos een artikel te schrijven of beeldmateriaal te leveren? Neem dan contact op met Marjoleine van Schaik, 035 – 69 20 874 of mail naar mvs@architectenweb.nl

nummer 11 - juli 2007

115

PUBLICATIES

Bouwen in Nederland 600-2000

Architectuurgeschiedenis Koos Bosma, Aart Mekking (et al) (red) 2007 Uitgeverij Waanders ISBN 9789040089275 Gebonden 688 p 18,0 x 25,0 cm € 39,95 Nederlands

Deze stoere kroniek van 1400 jaar bouwgeschiedenis in Nederland is ontstaan op initiatief van het Prins Bernard Cultuurfonds, nadat de commissie Monumenten in 1990 het idee kreeg voor de publicatie. Vervolgens werden vier hoogleraren architectuurgeschiedenis bijeen geroepen om gezamenlijk de redactie op zich te nemen. Nu, ruim 17 jaar later, is de uitgave eindelijk voltooid. Het resultaat is een opvallend goed geïllustreerd en aantrekkelijk vormgegeven boekwerk, waarin de Nederlandse bouwgeschiedenis chronologisch wordt weergegeven aan de hand van steeds terugkerende onderwerpen zoals opdrachtgeverschap of kerkenbouw. De brede insteek van het boek, dat geen stilistische benadering nastreeft of een encyclopedisch overzicht wil bieden, zorgt ervoor dat zowel de maatschappelijke context als de technische en stilistische aspecten van de Nederlandse architectuurgeschiedenis aan bod komen. In aparte kaders worden kenmerkende gebouwen uitgelicht. Een splinternieuw standaardwerk dat niet alleen in de boekenkast, maar ook op de boekenlijst van de universitaire architectuuropleidingen thuishoort. (MvS)

Bouwmeesters

Architectuur Dikkie Scipio, Simon Franke (red) 2007 NAi Uitgevers Gebonden ISBN 9789056625788 192 p 13,5 x 20 cm €24,50 Nederlands 116

Vanaf september 2005 is er onder de naam architect@nai een reeks lezingen georganiseerd door deVerenigingVrienden van het Nederlands Architectuurinstituut (NAi). Tien architecten, een tuinontwerper en een stedenbouwkundige spraken in het NAi. Deze twaalf lezingen zijn nu in boekvorm verschenen. De lezingen worden in chronologische volgorde gepresenteerd. Elke lezing wordt voorafgegaan door een korte inleiding en een portretfoto van de spreker. Het boek besluit met zes foto’s van het werk van elke ontwerper. Daarnaast hebben Hans van Dijk en Lara Schrijver beiden een essay geschreven voor de bundel. Vooral Van Dijk probeert in zijn verbanden tussen de uiteenlopende sprekers als Quist, Hertzberger of Wytze Patijn te ontdekken. Bouwmeesters is een interessant boek voor degene die de afscheidslezing van Carel Weeber heeft gemist of de voordracht van Frans van Gool over de Oostelijke Handelseilanden in Amsterdam wil nalezen. ( (BvH) architectenweb magazine

Doping in de ruimtelijke ordening

Ruimtelijke ordening Remco Iedema (et al) 2007 Aeneas Paperback ISBN 978 90 75365 82 5 21 x 25 cm 100 p € 24,95 Nederlands

De negatieve connotatie van het woord doping doet al meteen het ergste vermoeden. Waar gaat dit boekje eigenlijk over? Kort samengevat is het antwoord: datgene wat moet worden ingezet om regels en wetten te omzeilen om tot innoverende projecten te komen – en volgens de auteurs is dat doping, oftewel stimulerende middelen, lees stimuleringsbeleid. En op welke wijze kan dit worden ingezet? Daar geeft deze uitgave, die is opgedeeld in vijf hoofdstukken, lukraak onderbroken door korte interviews met beleidsontwikkelaars, projectleiders en managers, helaas geen duidelijk antwoord op. De inhoud blijft ondanks de veelbelovende inleiding hangen op vaag, met veel beeldspraak doorspekt gejeremieer over wat stimuleren nu eigenlijk inhoudt. Het geheel is geïllustreerd met tekeningetjes van fietsers, de sport waar doping traditiegetrouw mee wordt geassocieerd. Inderdaad is er een behoorlijke dosis doping voor nodig om door dit boekje heen te komen. En veel wijzer ben ik er niet van geworden. (MT)

Bouwplaats Enschede

Stedenbouwkunde Theo Baart, Ton Schaap 2007 Nai Uitgevers gebonden ISBN 978 90 5662 588 7 30 x 24 cm 128 p € 22,50 Nederlands (of Engels)

nummer 11 - juli 2007

Enschede verlangt naar de toekomst. Die conclusie trekt Ton Schaap in het voorwoord van het boek Bouwplaats Enschede, waarin hij in een omtrekkende beweging van buiten naar binnen een selectie bespreekt van de vele plannen die daar momenteel op stapel staan. Natuurlijk is er Roombeek, maar in Enschede gebeurt meer – heel veel meer. Allereerst komen de buitengebieden aan bod, zoals het UT-terrein, daarna de delen van de stad die al bebouwd zijn of waren, zoals de voormalige industrieterreinen en buitenwijken. Het derde deel is het stadscentrum zelf. De presentatie van de plannen wordt steeds voorafgegaan door fotoreportages van Theo Baart. De fotoreeksen zijn momentopnames van een stad in ontwikkeling. De schetsen, plattegronden en impressies van onder andere mvrdv, Ector Hoogstad en de architecten Cie. laten de vorm en richting van de ontwikkeling zien. Met aanstekelijk optimisme wordt in dit boek het imago van Enschede als terminale industriestad omgebogen tot dat van een stad in volle ontwikkeling. (MvS) 117

PUBLICATIES

De Gulden Snede

Architectuurtheorie C.J. Snijders, M. Gout 2007 Uitgeverij Synthese ISBN 9789062719860 Gebonden 96 p 13,0 x 19,8 cm € 9,95 Nederlands

Veel mensen hebben wel eens van de Gulden Snede gehoord. Ook de afbeelding van de naakte, in een cirkel en een vierkant gevatte ‘Vitriuviusman’ van Da Vinci is tamelijk bekend. Maar wat die schets en bijvoorbeeld de reeks van Fibonacci met elkaar te maken hebben en wat die Gulden Snede nou precies is, en hoe die te herkennen valt in architectuur en natuur, op die vragen blijven veel mensen het antwoord schuldig. Dit boekje, oorspronkelijk van Snijders uit 1969 maar nu bewerkt en aangevuld door Gout, biedt een bondige, volledige verhandeling over de Gulden Snede. Het voorwoord leest wat moeizaam, maar in het eerste hoofdstuk wordt het begrip op heldere wijze verklaard. Korte wiskundige uitleg wordt steeds afgewisseld met teksten over de historische bestudering en toepassing, van Plato en Vitruvius tot het Paleis op de Dam en de tekeningen van Escher. Al met al een handzaam, makkelijk leesbaar boekje dat die mysterieuze ‘mooiste aller verhoudingen’ toegankelijk maakt. (MvS)

Wat is architectuur

Architectuur/theorie H. Engel, F. Claessens (red.) 2007 NAi Uitgevers Hardcover ISBN 9789085061885 17 x 22 cm 224 p € 24,50 Nederlands

118

In Wat is architectuur; architectuurtheoretische verkenningen poneren de samenstellers een boude uitspraak: ‘[…] het ontwerp is het uiteindelijke architectonische product, niet het gerealiseerde gebouw.’ De belangrijkste middelen om tot een ontwerp te komen, zijn vervolgens de tekening, het model en het cognitieve apparaat van architectuur, aldus Engel en Claessens. Hiermee wordt nadrukkelijk niet ‘de hedendaagse architectuur-theoretische praktijk’ bedoeld, maar de kennis die je opdoet door de systematische bestudering van gebouwen. Met behulp van beknopte inleidingen worden verbanden gelegd tussen de verzameling opgenomen teksten. Beiden zijn verbonden aan de Faculteit Bouwkunde van de TU Delft. Het is overduidelijk dat dit boek de neerslag is van jarenlang onderwijs in het vak Architectonische basisbegrippen. Het resultaat is daarom tijdloos en zou twintig jaar geleden dezelfde actualiteit hebben gehad. Het zal niemand verbazen als het bij onderwijsinstellingen nog jaren dienst zal doen als pleidooi om schrijven, tekenen en maquettes bouwen als fundament van het architectonisch ontwerp te blijven beschouwen. (EF) architectenweb magazine

Therme Vals

Architectuur Sigrid Hauser, Peter Zumthor 2007 Scheidegger & Spiess gebonden ISBN 9783858811813 24 cm x 30 cm 192 € 65,00 Engels

Ruim tien jaar nadat Peter Zumthor’s thermencomplex in het Zwitserse Vals geopend werd, kan gesteld worden dat het gebouw zich heeft bewezen als een nieuw referentiepunt in de typologie van het badhuis. Dit boek gaat terug naar de oorsprong van die typologie en de ‘genius loci’ van de locatie met de kenmerkende gneiss steen waaruit vrijwel het hele gebouw is opgetrokken. Drie ingrediënten maken de uitgave tot een zeer compleet boek: essays over de geschiedenis van de badcultuur en over de verschillende onderdelen van het gebouw door auteur Sigrid Hauser; foto’s, helaas alleen van interieur, van Hélène Binet; en persoonlijke toelichtingen op schetsen, referentiebeelden en tekeningen door Peter Zumthor zelf. De ordening van de teksten, als in een woordenboek, is geïnspireerd op het gebouw. Want, zoals Hauser schrijft: ‘Any text can only trace this thought process by taking a circuitous route’. Een boek dat de zintuiglijkheid van Therme Vals voelbaar maakt. (KH)

Architectuur in Nederland. Jaarboek 2006 / 2007

Architectuur Daan Bakker, Allard Jolles, Michelle Provoost, Cor Wagenaar (red.) NAi Uitgevers paperback ISBN 978-90-5662-581-8 24 x 32 cm 184 p € 39,50 Nederlands / Engels nummer 11 - juli 2007

Het Jaarboek 2006 / 2007 biedt een selectie uit noemenswaardige architectuur die het afgelopen jaar op Nederlandse bodem is verrezen. De projectkeuze van de redactie schetst naar eigen zeggen een ‘esthetisch droombeeld van het alledaagse leven in de lage landen’, een bewering die is ontleend aan de diverse functies van de gekozen projecten: woningen, scholen, kantoren, sportsaccommodaties, openbare ruimte, infrastructurele werken en zelfs een psychiatrisch ziekenhuis. Het geschetste droombeeld, opgebouwd uit projecten van onder andere Claus en Kaan, Neutelings Riedijk en MVRDV is natuurlijk weinig representatief voor het echte leven van alledag – anders hadden er wel wat meer cataloguswoningen in gestaan. Daarom slaan het openingsessay over verwachte trends in de architectuur (‘scholen’, ‘collectiviteit’, ‘stadsvernieuwing’ en ‘nieuwe stedenbouwkundige patronen’) en artikelen over de huidige beeldcultuur een architectonisch bruggetje naar de echte wereld, die het afgelopen jaar weer is verrijkt met projecten van onder anderen Jaco de Visser, Dedato en Sanaa. (MvS) 119

AGENDA

EVENEMENTEN 4 t/m 8 juli WiMBY! Hoogvliet Diverse optredens en rondleidingen naar aanleiding van de herstructurering van de wijk Hoogvliet. Onderdeel van Rotterdam 2007, City of Architecture. Q www.wimby.nl

30 augustus Lezing Jose Oubrerie Lezing door architect Oubrerie over Le Corbusier. Oubrerie werkte bij Le Corbusier en voltooide in 2006 de Saint-Pierre kerk te Firminy van hem. Aanvang 20 uur. Q www.nai.nl

t/m 28 oktober De Vlissinger stadswandelingen Stadswandeling door Vlissingen. Elke zondag, behalve op 15 juli en 22 juli. Aanvang 14 uur. Q www.muzeeum.nl

TENTOONSTELLINGEN t/m 7 juli Binnengluren bij de Utrechtse Student Op de tentoonstelling zal het publiek de verschillen in studentenhuisvesting tussen ‘toen’ en ‘nu’ kunnen bekijken en beleven. www.aorta.nu

t/m 31 juli Architecten Estafette Expositie – Flow architecten [1] Expositie van dit jonge Nijmeegse architectenbureau. Q www.architectuurcentrumnijmegen.nl

t/m 26 augustus Rotterdam ontwerpt De tentoonstelling Rotterdam ontwerpt - 400 jaar design en de stad laat zien hoe stad, opdrachtgevers en productontwerpers elkaar door de eeuwen heen beïnvloeden. Q www.hmr.rotterdam.nl

t/m 2 september Visionary Power [2]

Expositie in de Kunsthal met plannen van 15 jonge, internationale architecten voor de toekomst van de stad. Q www.iabr.nl

t/m 2 september Tentoonstelling Jean Prouvé - De poëzie van het tech.object Meubels, tekeningen en maquettes van ontwerper Prouvé. Q www.naimaastricht.nl

t/m 2 september Nieuwe Nederlandse Stad De tentoonstelling de Nieuwe Nederlandse Stad onderzoekt de toekomst van grote stedelijke netwerken van Nederland. Q www.iabr.nl

t/m 2 september Tentoonstelling Le Corbusier [3]

120

Tentoonstelling over deze sleutelfiguur in de twintigste-eeuwse architectuur. Q www.nai.nl

architectenweb magazine

t/m 29 september Follydock Folly-expositie op Heijplaat te Rotterdam Q www.follydock.com

t/m 30 september 350 jaar Haarlemmertrekvaart – Leidsevaart Expositie over de trekvaart. In 2007 is het 350 jaar geleden dat de trekvaart tussen Haarlem en Leiden werd gegraven. Q www.museumdezwartetulp.nl

t/m 30 september Icoon van het Modernisme: Van Doesburgs Aubette De expositie geeft een beeld van een van de weinige gerealiseerde bouwkundige projecten van de veelzijdig kunstenaar Theo van Doesburg (1883-1931). Q www.nai.nl

3 Fondation Le Corbusier, Paris

t/m 30 september Schets of schim Een tentoonstelling over het intuïtieve, irrationele en onderbewuste in architectuur. Q www.museumdrguislain.be

t/m 21 oktober A Better World – Another Power In deze expositie wordt het werk getoond van groepen die met inspraakinitiatieven, spontane creativiteit en activisme een frisse wind laten waaien in de stedenbouwkundige wereld. Expositie in het kader van het 3e Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam. Q www.nai.nl

t/m 6 januari 2008 NIET BESCHREVEN RUIMTE [4] Tentoonstelling over het werk van de Hilversumse architect Koen van Velsen. Q www.museumhilversum.nl

SEMINARS/CURSUSSEN Praktijkcursus “Het meten van geluid”

4 Duccio Malagamba

7 september Introductiecursus geluid meten te Den Bosch. Q www.mollenkramer.nl

Start 11 september Cursus Akoestiek A Cursus over geluidshinder Q www.sonus.nl

PRIJSVRAGEN Inschrijven tot VKG Architectuurprijs 2007 1 oktober Prijs van de Vereniging Gevelelementenindustrie, voor projecten die in 2005 - 2007 zijn opgeleverd. Q www.vkgkozijn.nl

Inschrijven tot Zuid-Hollandse Vormgevingsprijsvraag 2007 13 juli Prijs voor de beste studenten van de Zuid-Hollandse ontwerpopleidingen. Q www.zhvp.nl

nummer 11 - juli 2007

121

VACATURES Kijk voor meer vacatures en een uitgebreide beschrijving van onderstaande advertenties op www.architectenweb.nl en vul het bijbehorenden wwwpagina nummer in.

architect I.v.m. een sterke toename van het aantal grote en middelgrote projecten zijn wij, ter versterking van ons team van 25 medewerkers, op zoek naar een ervaren architect. AvB/TU, min. 5 jaar ervaring met o.a. organisatorische, zakelijke en leidinggevende kwaliteiten. Ons bureau staat voor nieuwe architectuur, veelzijdig en niet in een stijlvorm te vatten, krachtig en oorspronkelijk.

Vacature plaatsen of CV online zetten? Surf ook daarvoor naar onze online vacaturebank!

Bureau B+O Architecten B.V.

(0521) 35 10 14 www.bureaubeno.nl info@bureaubeno.nl Q architectenweb.nl/v6428

assistent ontwerper

calculator

Wij zoeken een ervaren assistent ontwerper. Min. 2 jaar AvB, kennis van AutoCAD en Officepakket, goede communicatieve vaardigheden, zelfstandig en in teamverband kunnen werken, representatief, accuraat en stressbestendig, daadkrachtig en initiatiefrijk. Wij werken aan projecten op het gebied van landschap, stedenbouw, architectuur en interieur op div. locaties in het land.

Binnen de professionele omgeving van onze opdrachtgever wordt je in 3 tot 5 jaar opgeleid tot een allround calculator. Er is voldoende ruimte om je te ontwikkelen in de richting die het beste aansluit bij jouw ambities en mogelijkheden. Jonge en ambitieuze MTS-er of HTS-er Bouwkunde, ambitieus, affiniteit met kosten, fulltime beschikbaar.

Bureau B+O Architecten B.V.

Continu Engineering Maastricht

(0521) 35 10 14 www.bureaubeno.nl info@bureaubeno.nl Q architectenweb.nl/v6427

(043) 711 31 00 www.continu.nl s.steegs@continu.nl Q architectenweb.nl/v6494

projectleider-tekenaar

bouwkundig tekenaar

Wij zijn per direct op zoek naar een ervaren projectleider die bekend is met o.a. het beoordelen/maken van bestekken, begroten van bouwkosten en aansturen van het projectteam. HTS/TU bouwkunde en enkele jaren relevante werkervaring. Gevraagd wordt een projectleider die graag met een breed scala van diverse projecten werkt en zich thuis voelt in het concept van Duurzaam Ontwerpen..

Ondernemende, energieke, inventieve bouwkundigen, die leergierig zijn en realistisch perfectionistisch worden verzocht om te reageren. Bij dit bureau wordt jouw talent ingezet voor een reĂŤle uitdaging! Min. 2 tot 5 jaar ervaring, MBO/HBO-niveau.

Continu Engineering Utrecht

(030) 711 04 10 www.continu.nl n.annokkee@continu.nl Q architectenweb.nl/v6509

projectleider

bouwkundig tekenaar/AutoCad

Voor een gerenommeerd architectenbureau in de regio Rotterdam zijn wij op zoek naar een projectleider met ruime bouwkundige kennis, een goed kostenbesef en leidinggevende capaciteiten, die zorg kan dragen voor de projecten van het bureau.

Dosign is gevraagd om een team van AutoCad tekenaars samen te stellen voor een vooruitstrevend en toonaangevend project in China. U heeft ruime ervaring als bouwkundig tekenaar. De werkzaamheden liggen zowel in de V.O.- als in de D.O.-fase en de standplaats is Rotterdam.

122

Dosign Engineering B.V.

(010) 477 01 01 www.dosign.nl bouw@dosign.nl Q architectenweb.nl/v5791

architectenweb magazine

senior architect

bouwkundig ontwerper

Voor een internationale opdrachtgever zijn wij op zoek naar een senior architect. U werkt in een internationaal samengesteld team van architecten te werken, waarbij u leiding geeft aan de aspecten die betrekking hebben op de Nederlandse besluitvorming. Het team werkt aan een project dat beeldbepalend zal zijn voor de skyline van Rotterdam.

Wij zoeken met spoed een energieke allrounder voor ons team, die er plezier in heeft om de ene maand een Voorlopig Ontwerp mee op te zetten, de andere maand een bouwaanvraag te helpen afronden en tussendoor nog allerlei andere dingen te doen. Min. HTS-bouwkunde, zeer geïnteresseerd in vernieuwende gebouwen, groot verantwoordelijkheidsbesef, bent precies en hebt je werk op tijd af.

Dosign Engineering B.V.

Frantzen et al architecten bv

(010) 477 01 01 www.dosign.nl bouw@dosign.nl Q architectenweb.nl/v5791/

(020) 788 99 18 www.frantzen.nl office@frantzen.nl Q architectenweb.nl/v6504

tekenaar gezocht

bevlogen architect (Rotterdam)

Wij zijn voor ons bureau op zoek naar een enthousiaste tekenaar/projectleider op HBO niveau met minimaal 2 tot 5 jaar werkervaring. Er wordt wel verwacht dat je goed met AutoCad en eventueel met SketchUp kunt werken en tekenen.

De uitdaging: werken in een dynamische omgeving met enthousiaste collega’s binnen een professionele en creatieve organisatie. Ons grote netwerk geeft jou de mogelijkheid om je breed te oriënteren en te ontwikkelen. Een zelfstandige, afwisselende functie met de bijbehorende verantwoordelijkheden, volop ontplooiingskansen en coaching in een groeiende organisatie.

Architectenbureau Hoogeveen b.v.

Inbo Adviseurs Stedenbouwkundigen Architecten

(020) 643 48 48 www.architectenbureau-hoogeveen.nl s.dinkla@archhoog.nl Q architectenweb.nl/v6471

(010) 496 19 00 www.inbo.com denise.haas@inbo.com Q architectenweb.nl/v6498

teamplayer (bouwkundig tekenaar, Rotterdam)

ambitieuze assistent ontwerper (Arnhem)

Ben jij een bouwkundige met MTS/HTS opleiding die nauwkeurig is en graag in teamverband werkt? Bij een fraai bureau werk je mee aan bijzondere projecten in alle fasen van het bouwproces. Je bent onderdeel van een team dat werkt aan diverse en originele projecten. Wij bieden uitstekende arbeidsvoorwaarden.

Op zoek naar een plek om je te ontwikkelen tot assistent ontwerper en meer? Wij zoeken voor zowel een groot, vooraanstaand en internationaal georiënteerd bureau (wo/ut) als voor een kleiner bureau (8 medewerkers, nieuwbouw en renovatie) een assistent ontwerper. HTS/TU of (studerend aan) AvB. Vaste baan en ruime doorgroeimogelijkheden. Prima salaris, pensioen, reiskosten, opleiding.

InterWork

(015) 251 50 00 www.interwork.nl peter.freriks@interwork.nl Q architectenweb.nl/v6520

(026) 365 35 25 www.interwork.nl eric@interwork.nl Q architectenweb.nl/v6521

bouwkundig tekenaar… (Amsterdam)

projectleider (Eindhoven)

… voor bijzondere architectuur in ontwikkeling! Wil jij bijdragen aan vernieuwende architectuur met speciale materialen? Wil jij ontwerpen, onderzoeken en verschillende projecten zelfstandig uitwerken? Reageer dan! HTS Bouwkunde, v/a 1-3 jaar teken ervaring AutoCad. Middelgroot bureau te Amsterdam waar kansen liggen voor jong en oud! Prima secundaire arbeidsvoorwaarden.

Voor een groeiend architecten- en ingenieursbureau in Helmond zijn wij op zoek naar een projectleider met een HTS bouwkunde opleiding met enkele jaren ervaring. Het betreft een uitdagende en afwisselende baan in een gevarieerd team. Heb je leidinggevende kwaliteiten en wil je jezelf verder ontwikkelen? Neem dan contact op.

nummer 11 - juli 2007

InterWork

(020) 423 08 55 www.interwork.nl eelko@interwork.nl Q architectenweb.nl/v6524

(040) 265 20 00 www.interwork.nl niels@interwork.nl Q architectenweb.nl/v6525

123

VACATURES bouwkundig tekenaar

AutoCAD tekenaar

Wij zoeken een jonge, enthousiaste en ervaren bouwkundig tekenaar / assistent projectleider met min. MBO werken denkniveau, enige relevante werkervaring, ervaring met Arkey computertekenen, affiniteit met interieur en kunnen werken in teamverband. Je taken betreffen o.a. het uitwerken van ontwerpen naar bestek- en uitvoeringstekeningen en het assisteren van de projectleider.

Vanwege de groei van ons bureau zoeken wij op korte termijn een (aankomend) AutoCAD tekenaar voor het uitwerken van definitief ontwerp en bestek- en werktekeningen onder begeleiding en verantwoordelijkheid van een projectleider en projectarchitect. Affiniteit met architectuur, HTS niveau, teamspeler, accuraat, stressbestendig, 20-25 jaar.

InTex architecten

Poolen Architekten b.v.

(026) 334 10 42 www.intexarchitecten.nl info@intexarchitecten.nl Q architectenweb.nl/v6034

(033) 461 24 86 www.poolen.nl info@poolen.nl architectenweb.nl/v6038

projectvoorbereider RDH Breda

bouwkundig tekenaar

Wij zoeken een enthousiaste, gemotiveerde en deskundige medewerker met een professionele instelling, die de ontwerpen uitwerkt tot een uitvoeringsgereed plan. Je levert vanuit je specifieke kennis en expertise een belangrijke inhoudelijke bijdrage aan de multidisciplinaire projectteams. HBO-niveau, min. enkele jaren bouwkundige CAD-ervaring, voor 38 uur per week.

Ter versterking van ons team zijn wij op zoek naar een bouwkundig tekenaar. Wij verwachten van je dat je het gehele bouwproces van voorlopig ontwerp tot in het detail beheerst. MBO/HBO bouwkunde, ruimtelijk inzicht, bekend met huidige bouwregelgeving. Wij bieden een goed salaris, goede arbeidsvoorwaarden en een grote mate van zelfstandigheid. GeĂŻnteresseerd? Neem dan contact met ons op!

Rothuizen van Doorn â&#x20AC;&#x2DC;t Hooft Architecten Stedenbouwkundigen

(0113) 27 68 69 www.rdh.nl, jwj@rdh.nl Q architectenweb.nl/v6518

S-Tek B.V.

(0318) 628 004 www.s-tek.nl js@s-tek.nl Q architectenweb.nl/v5638

Âş:W] _d ZW] k_j ^[j Yec\ehj lWd l[_b_]^[_ZÂť %EN FUNCTIEBEPERKING HEBBEN EN TOCH DAGELIJKS COMFORTABEL EN VEILIG KUNNEN DOUCHEN BADEN EN NAAR HET TOILET GAAN (ET KAN MET ,INIDO WERELDWIJD SPECIALIST IN SANITAIRE HULPMIDDELEN /F MEN NU ZELFSTANDIG WOONT IN EEN INSTELLING VERBLIJFT OF ER WERKT /F MEN NU JONG IS OF OUD EEN LICHTE OF EEN ZWAARDERE FUNCTIEBEPERKING HEEFT ,INIDO BIEDT EEN BREED ASSORTIMENT AAN HULPMIDDELEN BIJ DE DAGELIJKSE VERZORGING "IJ HET ONTWERPEN EN PRODUCEREN VAN DEZE PRODUCTEN STAAN BIJ ONS ASPECTEN ALS VEILIGHEID BRUIKBAARHEID DUURZAAMHEID ERGONOMIE EN VORM GEVING ALTIJD VOOROP $EZE DRAGEN STUK VOOR STUK BIJ AAN ONS UITEINDELIJKE STREVEN ONZE GEBRUIKERS DAG IN DAG UIT HET COMFORT VAN VEILIGHEID LATEN ERVAREN 7AT KUNNEN WE VOOR U BETEKENEN

,INIDO " 6 0OSTBUS !" 0IJNACKER 4 SALES LINIDO COM WWW LINIDO COM

J^[ Yec\ehj e\ iW\[jo

Onze visie op de techniek:

‘Een continue investering in kennis en scholing’ Economische

ontwikkelingen

houden

niet

bij

onze

landsgrenzen. De wereld is ons afzetgebied, al decennia lang. Met name de laatste jaren raakt deze globalisering in een stroomversnelling, waarbij vooral de explosieve groei en booming economie van China sterk tot de verbeelding spreken. Nieuwe, interessante afzetmarkten vormen voor ons normaal gesproken een positief signaal. Toch zijn er ook doemscenario’s, waarbij zowel Europa als Amerika worden overvleugeld door deze sterke, opkomende economieën. Verbeterde bedrijfsprocessen Een vergelijking met de jaren tachtig lijkt op zijn plaats. Toen waren het de Aziatische tijgers zoals Japan en Korea die dominant op de wereldmarkt dreigden te worden. Wij behielden echter onze positie via verbeteringen van onze bedrijfsprocessen. Een belangrijk punt van aandacht, ook in de toekomst. Het is vooral de techniek die hierin een grote rol speelt. Wij denken aan I.C.T. en internet. Ook conventionele technieken zoals de werktuigbouw en elektrotechniek dragen ertoe bij dat wij steeds efﬁciënter kunnen produceren. ‘Optimalisatie door innovatie’ was het credo van de jaren negentig. Een credo dat nog niets aan actualiteit heeft ingeboet en ongetwijfeld steeds belangrijker zal worden. Investeren in technisch onderwijs Overheid en bedrijfsleven zullen samen de innovatieve kwaliteiten van onze technische sector moeten verstevigen. Wat dat betreft voelen wij onszelf ook aangesproken. Wij moeten investeren in noodzakelijke ontwikkelingen in deze sector. In algemeen technisch onderwijs bijvoorbeeld, maar ook in specialistische cursussen en trainingen. Hierbij denken wij niet alleen aan geld, maar ook aan het imago van de techniek, dat best eens opgepoetst mag worden.De structurele aanwezigheid van een hoogwaardig kennis- en arbeidspotentieel is essentieel voor de groei van onze economie. ‘Eigen kweek’ is in dit verband erg belangrijk, omdat import uit het buitenland maar een tijdelijke oplossing betekent. Mens blijft belangrijkste schakel Sinds 1985 detacheren wij middelbaar en hooggeschoolde technici. Specialisten in het ontwerpen, voorbereiden en begeleiden van technische constructies. Wij onderscheiden ons door kwaliteit en door liefde voor de techniek en de technicus. Want hoever de technische ontwikkelingen ook zullen gaan, de mens blijft de belangrijkste schakel in elk innovatief proces. En worden de kracht en duurzaamheid van een constructie niet bepaald door de kwaliteit van deze schakel? Door het verbindende menselijke element? Dosign onderkent dit en specialiseert zich daarom in de toegevoegde waarde van gemotiveerde mensen. Dosign Engineering heeft kantoren in Rotterdam, Amsterdam en Tilburg. Kijk voor meer informatie op onze internetsite.

www.dosign.nl

MIPOLAM • CREATION • TARALAY • TARASAFE • TARAFLEX

www.keramium.nl

passie voor keramiek

inspireren & combineren

GEVELSTENEN • DAKPANNEN • WAND- EN VLOERTEGELS

Oase

van rust...

Bergen op Zoom, Zeelandhaven 7, T 0164 - 27 15 00 Vlissingen, Marie Curieweg 9-13, T 0118 - 69 00 25 Terneuzen, Kennedylaan 32, T 0115 - 68 06 12 Keramium is onderdeel van LOGUS bouwen afbouwmaterialen

...die vloeren van Gerflor RODECA, VOOR ELKE SITUATIE ... EEN TRANSPARANTE OPLOSSING Want onze producten zijn: • Geluiddempend • Zeer makkelijk te onderhouden • Slijtvast • Beschermd tegen schimmels en bacteriën

Werk: Boekestijn te Maasdijk Moen & van Oosten Architekten Fotograﬁe: Marcel van Kerckhoven

• Transparant • Laag gewicht • Betaalbaar • Duurzaam

Telefoon NL +31 (0)40 266 1700 www.gerflor.com

• Isolerend

Rodeca Systems b.v. Koperweg 11n 2401 LH Alphen a/d Rijn Tel.: (0172) 41 67 47 Fax: (0172) 41 90 90 www.rodeca.nl E-mail: info@rodeca.nl

ARCH.MAAIK elke dag een nieuwe strip van arch.maaik op architectenweb.nl

nummer 11 - juli 2007

127

colofon

advertentie index

architectenweb

Alcoa

Cleopatra

111

Dosign

125

Duco

Fagerhult

Gerflor Glaverbel

126 6

Hansa

102

Hansgrohe

129

Kembo

Knauf

Linido

124

Logus

126

Reynaers Rodeca

1 126

Saint Gobain

130

Silent Gliss

100

Techwood

Thonet Vola Wienerberger

0 103 4

Architectenweb Magazine is een uitgave van Architectenweb.nl en verschijnt acht keer per jaar. Architectenweb Magazine is een nieuw praktisch vakblad en is een logisch vervolg op het succes, de bekendheid en de goede waardering van www.architectenweb.nl. Redactieadres Postbus 394, 1400 AJ Bussum T (035) 692 08 74 F (035) 692 26 78 I redactie@architectenweb.nl W www.architectenweb.nl Hoofdredactie Jeroen van Oostveen (jvo@architectenweb.nl). Redactie Marjoleine van Schaik (mvs@architectenweb.nl), Ronnie Weessies (rw@architectenweb.nl). Eindredactie Theo Janssen. Aan dit nummer werkte verder mee Remco Arnold, Peter Drijver, Eric Frijters, Kirsten Hannema, Bart van Hoek, Kees van der Hoeven, Olv Klijn, Josine Crone, Jeroen van Nieuwenhuizen, Karin Roelofse. Architectenweb Magazine is een uitgave van Architectenweb Media B.V. Postbus 394, 1400 AJ Bussum media@architectenweb.nl. Advertenties Architectenweb Media B.V. Martijn Postmus (035) 69 20 874, info@architectenweb.nl. Art-direction en grafische Vormgeving Danny Tupang Huizen, Architectenweb Media B.V. Naarden. Druk Thieme GrafiMedia Groep Informatie over abonnementen Losse nummers € 9,50 Jaarabonnement (8 nummers) € 69,nabestellingen € 14,- per nummer (incl. BTW) Alle prijzen zijn onder voorbehoud van prijswijzingen. Het abonnementsgeld dient bij vooruitbetaling te worden voldaan. Voor de betaling ontvangt u een factuur. Abonnementen kunnen per nummer ingaan en worden zonder tegenbericht automatisch verlengd. Opzeggen dient schriftelijk te gebeuren bij Architectenweb.nl, minimaal vier weken voor de verschijningsdatum van het laatste nummer van uw abonnement. Wet op de persoonsregistratie Wij maken u erop attent dat wij enkele door u als abonnee verstrekte gegevens, zoals naam, adres en telefoonnummer, hebben opgenomen in ons gegevensbestand.

colofon

Vrijwaring Uitgever en auteurs verklaren dat dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld, Evenwel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook. Uw project in Architectenweb Magazine? Stuur de projectinformatie dan naar de redactie t.a.v. Jeroen van Oostveen, en wie weet verschijnt uw project binnenkort in Architectenweb Magazine! © 2007 - Architectenweb Media BV Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen en/of op enigerlei wijze worden gereproduceerd zonder schriftelijke toestemming van Architectenweb Media BV.

" ! ! ! ! " #

)+ ! ' $# & $) # ($ !( ' $# & " #

, ! & # # ! , #

( ), ! " ! &$" #$ ,$* ! ( '( # # ( $# & $) * # )+ & " # ( * # #) ,$# # & # ( + & *$$& ) $ #

, ! & # # ! , # ( #( # + & & *$!)( *$$& ( $# & $) * # )+ & " # # & #*!$ * # '(& ! # +$& ( ( $& # ' *) ! &$ # * &*$! #' *$!'( ( # '( * & # ) $ '%$ ! # " ( ! # + ( & $" ! ('( *) !& '( # ( * &+ & #