AWM 15 by Architectenweb

februari 2008 • 3e jaargang • € 9,50 • nummer 15

architectenweb magazine

praktisch vakblad over bouw en architectuur

www.architectenweb.nl

praktisch vakblad over bouw en architectuur

interview Adriaan Geuze project belicht Erasmuspark Den Haag, Detentiecentrum Alphen a/d Rijn, Stadshart Almere focus Meervoudig grondgebruik them@gazine Plafonds

Les Betondakpannen, de laagste CO2 emissie Minder CO2, een beter milieu. Daar kiest u voor met de betondakpannen van MONIER. Een hellend dak voorzien van onze betondakpannen betekent tussen de 50 en 80 procent minder CO2-emissie dan wanneer u een andere dakbedekking toepast. En alleen een betondakpan van MONIER beschikt over het milieulabel DUBOKEUR van NIBE. Daarmee maakt u de beste keuze in duurzame ĂŠn esthetische dakbedekking.

www.monier.nl

ROOFS FOR LIVING

DucoSlide, Zonwering met aluminium schuifpanelen - Optimale hitte- en privacy bescherming - Esthetische â&#x20AC;&#x2DC;Designâ&#x20AC;&#x2122; oplossingen - Manuele of elektrische bediening - Snel en eenvoudig te monteren

V o o r

m e e r

i n f o :

b e l

0 0 3 2 - 5 8 / 3 3

0 0

6 6

o f

k i j k

o p

VAN DE REDACTIE | INHOUD project belicht

Kiezen voor het onmogelijke De meeste mensen hebben van nature sympathie voor de ‘underdog’. U kent dat wel, u komt al zappend terecht in een voetbalwedstrijd en kiest direct voor de partij die kansloos achterstaat. U hoopt dat het onmogelijke mogelijk wordt, dat geeft immers de meeste voldoening. Kiezen voor het onmogelijke is niet voor iedereen een spelletje. Voor mensen met idealen, ambities en de wil om grenzen te verleggen is het pure noodzaak. Zo ook voor ingenieur Jan Husslage. Hij kocht drie jaar geleden een kavel in een Steenwijkse villawijk met de ambitie om er voor ` 20.000 eigenhandig een ecologische woning op te bouwen. Recent heeft de gemeente Steenwijkerland via de rechter de kavel teruggevorderd, met als argument dat de contractuele bouwtijd is overschreden. Maar dat is niet de werkelijke reden. De gemeente is gezwicht voor de druk van omwonenden die klagen dat ‘het krot’, dat Husslage van gerecyclede materialen heeft gebouwd, de waarde van hun woningen vermindert. Inmiddels is Husslage uit zijn huis gezet en wil de gemeente het bouwwerk gaan slopen. De strijd is echter nog niet gestreden. Husslage wil de zaak aanvechten bij het Europese Hof voor de Rechten van de Mens. En zoals het een echte ‘wedstrijd’ betaamt, hebben zich legio sympathisanten gemeld die vanuit hun gevoel hebben gekozen voor de ‘underdog’. Ik zal niet ontkennen dat ik ook veel sympathie voel voor de ‘de mens’ Husslage. Zijn intenties en ideeën zijn bewonderenswaardig en verdienen navolging. Maar dat is slechts één kant van de zaak: de andere kant is dat Husslage wel erg naïef is door te denken dat het mogelijk is om in Nederland, nota bene midden in een villawijk, een eigen bouwwerk te fabriceren zonder al te veel rekening te houden met de context, de belangen van omwonenden en de geldende (bouw-)regels. Maar ook de gemeente kan een ernstige vorm van naïviteit worden verweten. Bij de eerste spijker die Husslage in het hout sloeg, hadden de ambtenaren kunnen voorzien dat deze experimentele wijze van bouwen tot grote problemen zou leiden. Doordat ze het experiment niet in de kiem hebben gesmoord, is de gemeente voor een belangrijk deel verantwoordelijk voor de inhumane uithuiszetting van Husslage. Hoe zou deze strijd dan moeten aflopen? Rationeel gezien in een gelijkspel. Toch hoopt je gevoel dat het onmogelijke mogelijk wordt en de ‘underdog’ er in de laatste minuut met de overwinning vandoor gaat.

32 32

Erasmuspark, Den Haag Van Sambeek Van Veen Architecten

projecten kort

26 26

Winkelcentrum het Gyre, Tokio MVRDV

projecten kort 26

Winkelcentrum het Gyre, Tokio

Sugar City, Halfweg

Schaapskooi Almere

Johan Enschedéhof, Haarlem

LOC, Hardenberg

De Spil, Arnhem

MVRDV

Soeters van Eldonk architecten

70F architecture

Jeroen van Oostveen Hoofdredacteur Architectenweb Magazine

Döll - Atelier van Bouwkunst

Mei architecten

Architectuurstudio HH

jvo@architectenweb.nl

leestips: solvir.wordpress.com (steunbetuigingen van sympathisanten) player.omroep.nl/?aﬂID=5018689 (Husslage in NOVA) youtube.com/watch?v=MMQQgWkYduo (Omwonenden aan het woord)

coverfoto: John Lewis Marshall

architectenweb magazine

project belicht

44 44

Detentiecentrum Alhpen a/d Rijn Rijksgebouwendienst / Remco Bruggink

project belicht

62 62

Stadshart Almere OMA / diverse architecten

interview

18 18

Adriaan Geuze

focus

84 84

Meervoudig grondgebruik

Het landschap maak je als mens

them@gazine

108 108 Plafonds

projecten kort

74 74

progression by addition

LOC, Hardenberg Mei architecten

archipedia

productinformatie

en verder...

122 bouwstijlen

100 productinformatie 108 nieuw online / bouwproducten

02 03 10 16

van de redactie inhoudsopgave nieuws update column Kees van der Hoeven

82 85

nieuw online / projecten column Peter Drijver

126 130 134 143 144 144

publicaties agenda vacatures Arch. Maaik advertentie index colofon

Japans metabolisme

123 beroemde architecten Kenzo Tange, Kiyonari Kikutake, Kisho Kurokawa

124 beroemde gebouwen Nagakin Capsule Tower

Weerloos of welkom?

125 bouwkundige begrippen washitsu, tatamimat, shoji, tokonoma

nummer 15 - februari 2008

Opties!

& 3225 + ,+ ' & &! ,. & ) +! 9 $,*! - . & #$ !& <&+)' , ) 6 0 ,+ ' !&/$01 #) + - & ,+ ' !* + & $''* ()' , ) & & - )$!"% & - & '' . ) ! ()'" + . & -!&/$ +'+ & '(( )-$ #+ - & 22 %3 ,!+ ==& *+,#1 ) !+ + & !&+ )! ,)*( ! $!*+ & & ()'" +!&)! + )* #,&& & !" '&* + ) + -'') & ,*+'% % *! & + ()'" +% +! ()' , ) & %'&+ ) .') +1 '') ()' , +! * - & % ) & 222 %3 !&: & .!" &! + + ), 1 %'&+ - & & ) $!"# ()'" + # & '') & *( ! $!* ) %'&+ + % !& :';& 4 . )# & .') & ) $!* ) 1

,+ ' -!&/$ # & '( & *( $* .!": & ,&! # # ) #+ ) & ! & * ) ) 8) &1 $* !"()' , + & - )- ) ! ,+ ' ''# ,*+'% % $ %( &# (( & & -!+) *1

'( ) + - ) ) !+ + 7. )+ '& 1 ',. !"#*,&!- )*!+ !+ )'&!& & 522 %3

,+ ' ,& +! & *! & & $''* ,*+'% % *! & '' . ) ! *+), +,,)-!&/$ / ! &!* *+ & + & ) !&! !& *%! $ & ) & - )+) & &')% ) ,- *+ & ! #) * & *+''+- *+ %!$! ,-)! & $!"# ),#()'

1 1

9L@C;@E> @EJG@I8K@FEJ iXd\e# [\li\e# mc`\j^\m\cj \e qfen\i`e^

I\peX\ij fekn`bb\ck Xcldè`ld jpjk\d\e mffi iXd\e# [\li\e \e mc`\j^\m\cj% <\e Yàqfe[\i gifa\Zk `j _\k XggXik\d\ek\eZfdgc\o XXe [\ JcfkcXXe è Q\`jk d\k qàe Yàqfe[\i\ iXXdgXikà\e \e =iXej\ YXcbfej% ;\ biXZ_k mXe _\k iXXd$ \e [\lijpjk\\d :J */$JC `j [\ fe[\ijZ_\`[\e[\ l`kjkiXcè^% JkiXb \e jcXeb kfk è [\kX`c% <e k\Z_e`jZ_ kfZ_ d\k fe^\b\e[\ gi\jkXk`\j è `jfcXk`\# jkXY`c`k\`k# Y\[`\eè^jmXi`Xek\e# m\iYfi^\e nXk\iX]mf\i \e èYiXXbn\i\e[_\`[ NB) % <\e le`\b\ \`^\ejZ_Xg mXe _\k jpjk\\d `j [Xk _\k \\e YiXe[n\i\e[_\`[ _\\]k mXe *' dèlk\e -' dèlk\e N9;9F % @ek\i\jj\ mffi \\e gif]`c\iè^ fg dXXk6 E\\d ZfekXZk fg d\k [\ XiZ_`k\Zk\eX[m`j\lij mXe I\peX\ij% Bàb fg nnn%i\peX\ij%ec f] Y\c '+0) Ã ,- (' )'

N\ Yi`e^ Xcld`e`ld kf c`]\

VA S T G E L O P E N ?

GLASS UNLIMITED

HET HELPT ALS JE A L L E INFO BIJ DE HAND HEBT

INFORMATIE OVER GLAS NODIG? Hoe vaak komt het niet voor dat u snel even iets wil nazien? In dat geval is het reuze handig om de Architectenmap van AGC bij de hand te hebben. Want daarin vindt u alle brochures over de beglazing van AGC, mĂŠt relevante informatie. Handig! Vraag hem aan via de responsekaart (voor in dit blad) en stuur hem op.

AGC Flat Glass Nederland - Tiel - +31 (0)344 679922 - sales.nederland@eu.agc-flatglass.com - www.YourGlass.nl

Oplossingen voor klimaatverandering komen niet uit de lucht vallen.

Vraag gratis aan! Energiezuinig bouwen met XELLA. $% -. & ) 1 0 ' ) ,"$ $) # . )& ) 0 ) *+'*--$)" ) 0**, # . 0 , ) , ) &'$( . ) ,( - ( )# )" ) 1 . ) , " '" 0$)" 3$%) *).$)/ 3$" ( . # . *).1$&& ' ) 0 ) $ 5) +,* / . ) ) */1( .#* ) $ $% , " ) ) ) &' $) , 0, " ) , ) ,"$ $. , -/'. ,. )$ . '' ) $) ) ,"$ 3/$)$" " */1 ) ( , **& $) ) ($) , ($'$ / ' -. ) */1+,* - - *)3 ,* #/, 9 ) ,"$ 3/$)$" */1 ) ( . : 0**, (44, $)!*,( .$ *0 , *)3 0$-$ *+ //,3 ( */1 ) 4) *0 , ) ,"$ 3/$)$" /$. )1 ) *+'*--$)" ) ( . ) ' 0**, ) ", .$- 2 (+' , 8 *! -.//, ) ( $' ) , 0 ,&**+ 2 '' )'

XELLA. Onderscheidende bouwmerken.

www.xella.nl

een initiatief van BOL Interieuragenturen BV Zuidereinde 156 O 1243 KN â&#x20AC;&#x2DC;s-Graveland T +31 (0)6 532 63 315 O F +31 (0)35-6851473 info@mooiwerken.nl O mooiwerken.nl

ACTUEEL

Kabelbaan Zaha Hadid in Innsbruck open In december is in Innsbruck de Hungerburgbahn geopend, die een directe verbinding van slechts twintig minuten vormt tussen de stad en de 2300 meter hoge berg Nordkette. Zaha Hadid tekende voor het ontwerp, dat onder andere vier stations en de stadsterminal omvat. Blikvangers zijn de stationsdaken, die dankzij de

nieuwste digitale ontwerptechnieken een erg fraaie vorm hebben gekregen. De overkapping bestaat uit gebogen stalen buizen en is bekleed met 1100 glaspanelen. Het Duitse ingenieursbureau Bollinger + Grohm verzorgde het technisch gedeelte van het 50,6 miljoen euro kostende project. Q architectenweb.nl/n11328

Stadion FC Dordrecht op amusementslocatie FC DORDRECHT

Het nieuwe stadion van FC Dordrecht moet onderdeel worden van een multifunctionele locatie langs de Beneden Merwede. Het stadsbestuur heeft toestemming gegeven voor de bouw van het stadion, het liefst in combinatie met een hotel, een megabioscoop en andere amusementsvoorzieningen. Het nieuwe onderkomen moet verrijzen op de locatie die bekend staat als Oostpoort. Dit voormalige EZH-terrein, pal gelegen naast de Papendrechts brug, ligt al jaren braak. Het besluit van het college van B&W wordt in de nog te verschijnen Structuurvisie 2020 vastgelegd. Q architectenweb.nl/n11900 10

Water In Historic City Centres wint prijs Het project Water In Historic City Centres (WIHCC) heeft de European Regional Cultural Champion Award gewonnen. WIHCC ontving de prijs omdat de deelnemende steden volgens de Europese jury er het beste in geslaagd waren om in een Europees samenwerkingsproject het culturele erfgoed in hun steden te promoten bij een breed publiek. WIHCC is een samenwerking tussen de steden Breda, â&#x20AC;&#x2DC;s-Hertogenbosch, Gent, Mechelen, Chester (UK) en Limerick (Ierland). In het kader van het project is onder andere in Mechelen de oude binnenstad opgegraven en opnieuw ingericht naar ontwerp van OKRA Landschapsarchitecten. Q architectenweb.nl/n11397 architectenweb magazine

Hans van Heeswijk ontwerpt gemeentehuis Lansingerland Het nieuwe gemeentehuis van de Zuid-Hollandse gemeente Lansingerland zal worden gebouwd naar ontwerp van Hans van Heeswijk architecten. Zowel het college als de gemeenteraad zijn akkoord met het ontwerpvoorstel van het Amsterdamse bureau. Het complex in Bergschenhoek bestaat uit een sober kantoorgebouw en een transparant gedeelte voor de publieke functies. Volgens de gemeente past het gebouw in de omgeving en sluit het aan bij projecten met de gewenste uitstraling als Greenport en Parkstad. Eind 2010 moet het 40 miljoen euro kostende bouwwerk zijn deuren openen. Q architectenweb.nl/n11170

Jean Nouvel ontwerpt nieuw icoon voor New York New York wordt binnen enkele jaren mogelijk verrijkt met net zoâ&#x20AC;&#x2122;n beeldbepalend gebouw als het Chrysler Building of Seagram Building. Toparchitect Jean Nouvel heeft een wolkenkrabber van 75 verdiepingen ontworpen, die pal naast het Museum of Modern Art (MoMA) komt te staan. MoMA heeft de grond zelf verkocht aan een projectontwikkelaar om er een nieuw gebouw te laten verrijzen. De gevel van de toren lijkt te golven en heeft een speelse vlakverdeling. Een ventilatiesysteem aan de buitenzijde van het gebouw speelt ook een rol in de architectonische vormgeving.

Q architectenweb.nl/n11062 nummer 15 - februari 2008

MVRDV bouwt met Brad Pitt in New Orleans De Amerikaanse acteur Brad Pitt wil minimaal 150 huurwoningen laten bouwen in de door de orkaan Katrina getroffen stad New Orleans. Met zijn project Make It Right hoopt Pitt een steentje bij te dragen aan de heropbouw van de gedeeltelijk verwoeste stad. Dertien architectenbureaus, waaronder MVRDV, leverden een ontwerpbijdrage. De woningen zijn bedoeld voor ontheemde families, zo maakte de acteur bekend. Het eerste huis moet in mei dit jaar klaar zijn. De woningen, die als milieuvriendelijk worden bestempeld, kosten gemiddeld zoâ&#x20AC;&#x2122;n 100.000 euro. Q architectenweb.nl/n11385 11

ACTUEEL Nieuwbouw Tagrijn/De Vorstin kan doorgaan De gemeenteraad van Hilversum is akkoord gegaan met de bouw van De Vorstin. De nieuwbouw van het voormalige poppodium Tagrijn is ontworpen door de Architekten Cie. De werkzaamheden zullen rond april beginnen. Er was 5,9 miljoen euro gereserveerd voor de bouwkosten. Bij de openbare aanbesteding bleek Ballast Nedam te hebben ingeschreven voor een bedrag van 6,7 miljoen euro. Via een aantal bezuinigingen is het budget teruggebracht naar 5,9 miljoen. De oplevering van De Vorstin is gepland in 2009. Q architectenweb.nl/n11503

Deens Maritiem Museum komt in droogdok Het Deens Maritiem Museum krijgt over enkele jaren een spectaculaire nieuwe huisvesting. Het nieuwe museum wordt in en rondom een voormalig droogdok in de plaats Helsingør gebouwd. Het ontwerp van architectenbureau BIG voorziet in een ondergrondse wereld. Deze bestaat uit museumzalen, een auditorium en andere ruimten die met elkaar worden verbonden via loopbruggen die diagonaal het droogdok doorkruisen. De bodem in het dok, in de vorm van een schip, blijft leeg. Er worden publieke evenementen georganiseerd en het kan worden gebruikt als terras. Q architectenweb.nl/n11527

Winnaars competitie Homeruskwartier bekend Oud-minister Sybilla Dekker (VROM) heeft in december bekend gemaakt welke zeven projecten er in het nieuwe Homeruskwartier in Almere zullen worden gerealiseerd. Uit liefst 2200 geldige inschrijvingen was een voorselectie gemaakt van 74 ontwikkelaars. Veertien ontwikkelaars presenteerden op de manifestatie ‘Ik 12

bouw mijn huis in Almere’ hun plannen voor een van de zeven beschikbare velden in het Homeruskwartier. Per veld konden geïnteresseerden zich inschrijven op een van de twee gepresenteerde projecten. De ontwikkelaars met de meeste inschrijvingen wonnen de competitie. Q architectenweb.nl/n11495 architectenweb magazine

Nieuw Philips Museum in Eindhoven gaat daarvoor een renovatie en uitbreiding. Het historische karakter van het gebouw blijft behouden maar het museum krijgt een moderne uitstraling. Het fabriekje krijgt een hoog glazen baken buiten de contour van het gebouw. Het ontwerp is gemaakt door diederendirrix. Q architectenweb.nl/n11551

LUUK KRAMER

Philips gaat de eigen historische collectie permanent tentoonstellen in een nieuw museum op de geboortegrond van het concern in Eindhoven. Het museum komt op de plaats waar Gerard Philips de onderneming in 1891 begon met het maken van gloeilampen. Het oude Philipsfabriekje aan de Emmasingel in de stad onder-

Zuiderkerkprijs 2007 voor ‘Noordkop’

Moskou geeft zegen aan megacomplex

Marlies Rohmer en wooncorporatie De Principaal, architect en opdrachtgever van project Noordkop aan de Spaarndammerdijk in Amsterdam, zijn de gezamenlijke winnaar van de Zuiderkerkprijs 2007. Drieënzestig nieuwbouwprojecten, opgeleverd tussen augustus 2006 en augustus 2007, dongen mee naar de prijs. Het winnende project bestaat uit twintig woningen, een supermarkt, coffeeshop en vier atelierwoningen en voldoet aan alle door de jury geformuleerde kwaliteiten. De jury looft de complexiteit en de rijkdom die architect en opdrachtgever hebben weten te bereiken. Q architectenweb.nl/n11590

De stedenbouwkundige raad van Moskou heeft het project Crystal Island haar fiat gegeven. Hiermee is de komst van dit 2,7 miljoen vierkante meter grote complex een stuk dichterbij. Het entertainment- en zakencentrum is ontworpen door Norman Foster. Eyecatcher van het gigantische complex is een 450 meter hoge toren, waarvan 300 meter bestaat uit een glazen naald. Net als bij de vorig jaar aangekondigde Gazpromtoren in Sint-Petersburg klinkt er kritiek op het effect van zo’n enorm gebouw op de skyline van de historische stad.

nummer 15 - februari 2008

Q architectenweb.nl/n11668 13

ROYAL HASKONING ARCHITECTEN

ACTUEEL

Royal Haskoning succesvol in Vladivostok en Dubai Eind december stemde de Russische president Poetin in met het masterplan voor de Asian Pacific Economic Conference 2012 (APEC) van Royal Haskoning en haar

dochter VHP. Het betreft grootschalige gebiedsontwikkeling voor de stad Vladivostok. Stedenbouwkundige plannen voor Russkii-Island en het ontwerp van de conferen-

tiegebouwen voor de APEC 2012 vormen een belangrijk onderdeel van het masterplan. Verder kreeg het Nederlandse bedrijf de opdracht voor het ontwerp van een hotel in

Dubai in de vorm van een wiel. Het bouwwerk voor de Great Wheel Corporation draait daadwerkelijk rond en is 180 meter hoog. Q architectenweb.nl/n11801

West 8 legt park aan op eiland New York West 8 urban design & landscape architecture heeft via een internationale prijsvraag de opdracht verworven voor de ontwikkeling van een nieuw park voor New York, op Governors Island. Dit eiland is ooit ontdekt door een Nederlander en ligt 800 meter ten zuiden van Manhattan. De architecten hebben geprobeerd een landschap te ontwerpen waarbinnen mensen zich beschermd voelen tegen de lastige natuurlijke en klimatologische omstandigheden. Het park, dat in 2012 klaar moet zijn, is ingedeeld in verschillende ecologische zones. Q architectenweb.nl/n11697

Tweede leven voor Atlantic huis In december is de twee jaar durende renovatie van het Atlantic huis in Rotterdam gestart. Het in 1930 in gebruik genomen pand heeft zowel bijzondere betekenis door de bouwstijl als door de functie. Het was, naar Amerikaans voorbeeld, het eerste bedrijfsverzamelgebouw van de Maasstad. Daarmee werd het een begrip in het toen nog volledig op het havenbedrijf gerichte Scheepvaartkwartier en inspireerde tot naoorlogse multifunctionele gebouwen zoals het Groothandelsgebouw. De laatste decennia was het gebouw vooral een begrip door het grand cafĂŠ Loos in de onderbouw. Q architectenweb.nl/n11521 14

architectenweb magazine

Twee winnaars Rietveldprijs 2007

NIEUWS IN HET KORT

CHRISTIAN RICHTERS

Mitsubishi opent hoogste lifttoren ter wereld De Japanse liftfabrikant Mitsubishi Electric heeft op haar fabrieksterrein in de stad Inazawa de hoogste lifttesttoren ter wereld geopend. De 34 miljoen euro kostende constructie met een hoogte van 173 meter wordt gebruikt om nieuwe liftsystemen te testen. Q architectenweb.nl/n11837

Het Hijmans van den Berghgebouw (Erick van Egeraat associated architects) en Forum â&#x20AC;&#x2122;t Zand (VenhoevenCS) zijn de winnaars van de Rietveldprijs 2007. Het is voor het eerst dat de jury twee gebouwen beloont met de prestigieuze Utrechtse architectuurprijs. Juryvoorzitter Ton Schaap besloot tot deze oplossing, nadat de strijd tussen de twee gebouwen bij de juryleden met twee tegen twee onbeslist bleef. De architecten van beide onderwijsgebouwen ontvangen een bedrag van 7500 euro. De Rietveldprijs wordt elke twee jaar toegekend aan een nieuw gebouw in de Domstad. Q architectenweb.nl/n11517

Stadskiosk terug in Nederlandse steden Het Breukelse bedrijf Stadskiosk wil het fenomeen van de krantenkiosk nieuw leven inblazen. In de centra van Zwolle, Kampen, Almere, Heerenveen en Arnhem moeten dit jaar de eerste stadskiosken verschijnen. Stadskiosk mikt op steden met meer dan 40.000 inwoners. Q architectenweb.nl/n11805 Dubai krijgt eigen Franse stad Dubai gaat een eigen versie van de Franse stad Lyon bouwen. De stad moet ongeveer even groot worden als de Parijse wijk Quartier Latin. Het wordt echter geen regelrechte kopie van Lyon. De bouw zal ongeveer 500 miljoen euro gaan kosten. Q architectenweb.nl/n11862

Concertzaal Fuksas in Straatsburg opgeleverd In Straatsburg zijn de deuren van de Zenith concertzaal geopend voor het publiek. Het gebouw, ontworpen door de Italiaanse architect Massimiliano Fuksas, heeft 10.000 zitplaatsen en heeft met zijn oranje kleur en glazen plint iets weg van een ballon. Q architectenweb.nl/n11857 Venray investeert in openbare ruimte De gemeente Venray investeert in 2008 bijna zeven miljoen euro in de openbare ruimte. Het bedrag is met name zo hoog doordat er een aantal grote projecten op de planning staat. Voorbeelden zijn de reconstructie van de wijk Centrum en de herinrichting van de Westsingel. Q architectenweb.nl/n11854 3XN ontwerpt hoofdkantoor Deutsche Bahn Het Deense 3XN heeft de ontwerpcompetitie voor het nieuwe hoofdkantoor van Deutsche Bahn in Berlijn gewonnen. Het kubusvormige gebouw komt op een van de meest prestigieuze locaties van Europa te staan, namelijk het terrein ten zuiden van de Berliner Hauptbahnhof. Q architectenweb.nl/n11806

Zwitserland start bouw hoogste toren In Basel wordt dit jaar begonnen met de bouw van een veertig verdiepingen hoge toren, die is ontworpen door Herzog & De Meuron. De met roltrappen omringde toren in de thuisstad van het architectenduo wordt met 165 meter het hoogste gebouw van Zwitserland. Q architectenweb.nl/n11847 nummer 15 - februari 2008

3XN ontwerpt hoofdkantoor Deutsche Bahn

COLUMN | KEES VAN DER HOEVEN

Weerloos of welkom? ‘Ook gebouwen komen in de hemel’, schreef architect en historicus Herbert de Roy van Zuijdewijn naar aanleiding van het reinigen van de gevels van het Delftse stationsgebouw in de jaren zeventig van de vorige eeuw. Hij hekelde zo de rigoureuze aanpak van dat schoonmaakproces. Door het gritstralen was het complete patina van het betreffende gebouw verdwenen en er restte nog slechts de bekende ‘roze restauratiekleur’; gerestaureerde monumenten werden in die tijd geacht geheel ‘schoon’ te worden opgeleverd. Maar wat hem betreft was het gebouw toen al halfdood; het stond met één been in de hemel, want het flinterdunne buitenste laagje was daar inmiddels gearriveerd. De titel van zijn toenmalige protest schoot me direct te binnen toen ik hoorde dat op de campus van de TU Eindhoven een van de belangrijkste gebouwen gesloopt dreigt te worden. Het betreft de grote en centraal gelegen W-hal uit 1959 van de hand van de architecten S. van Embden en J. Choisy, een naoorlogs wondertje van techniek en ruimtelijkheid. Het College van Bestuur heeft bij de gemeente een sloopvergunning aangevraagd om op die plek een nieuw gebouw naar ontwerp van architect Joost Ector te realiseren. Een groep bouwkundestudenten kwam in opstand tegen de voorgenomen sloop en organiseerde een openbaar debat. Het bestaande gebouw kende daar krachtige verdedigers, zoals Wouter Vanstiphout (die een waardevolle notitie over de betekenis van de W-hal schreef) en geslaagde voorbeelden van hergebruik elders passeerden de revue. Projectleider Herman Rikhof had de ondankbare taak om in het hol van de leeuw te betogen dat het onmogelijk was gebleken om de bestaande bebouwing bouwfysisch, technisch (en financieel) op te waarderen voor toekomstig gebruik als centrale campusvoorziening en bibliotheek. Vervolgens bleek hoe het project door de opdrachtgever was aangepakt: op een aanbestedingsoproep hadden

tientallen architectenbureaus zich aangemeld; uit die groep werd zeven architecten gevraagd een zogenaamde ‘visiepresentatie’ te geven. Vijf van die zeven brachten plannen met behoud van de bestaande W-hal, twee waaronder Ector Hoogstad Architecten stelden nieuwbouw voor, hetgeen door het College werd omarmd. Mede omdat de anderen “op nadere vragen over bouwfysische onderbouwing van de behoudgedachte geen adequaat antwoord konden bieden”, zoals Rikhof het verwoordde. Het is ontluisterend dat het besluit tot sloop slechts gebaseerd bleek op zo’n flinterdunne visiepresentatie; je zou verwachten dat een zichzelf respecterende universiteit juist alle beschikbare en vernuftige kennis binnen de eigen faculteiten zou hebben ingezet om te zoeken naar een meer duurzame oplossing voor het gestelde probleem. Maar gelukkig kan het College dit door hen geïnitieerde stervensproces niet zonder slag of stoot afronden. Inmiddels is bij de gemeente tevens een aanvraag ingediend om de W-hal de monumentenstatus te verlenen, net zoals bij het Leidschendamse Neherlaboratorium (van dezelfde architect) dat kortgeleden werd opgenomen in de ministeriële lijst met 100 wederopbouwmonumenten. Laten we hopen dat het bijzondere gebouw voorlopig nog niet in de hemel aankomt. Het is vanzelfsprekend mogelijk om (delen van) de W-hal op te nemen in het nieuwe plan, maar je moet er dan wel wat extra energie en denkkracht in willen steken. Ook het studentenprotest toont gelukkig aan dat alles van waarde niet altijd weerloos is. De bestaande W-hal is van grote waarde en behoort mijns inziens daarom juist welkom te zijn. Leestip: Aimée de Back (red.) - Gesloopt gered bedreigd, omgaan met naoorlogse bouwkunst (2004) - episode publishers, Rotterdam.

architectenweb magazine

Blijf dagelijks op de hoogte met architectenweb.nl

architectenweb

www.architectenweb.nl/actueel

Elke dag vindt u op architectenweb.nl - het laatste bouwen architectuurnieuws - specials, interviews en informatie over evenementen - bouwproductgids met het laatste productnieuws - projectgids met projectportfolioâ&#x20AC;&#x2122;s van honderden Nederlandse architecten - vacaturebank met honderden vacatures en kandidaten - architectengids met circa 3.000 architectenprofielen - bedrijvengids met duizenden bouwen architectuurgerelateerde bedrijven - arch.Maaik, de enige echte architectuurstrip ter wereld - bouwkosteninformatie (i.s.m. Archidat) - controleplannen, gebundelde kennis van ervaren bouwkundigen (i.s.m. CBB) Schrijf u ook online in op onze wekelijkse nieuwsbrief! *) Bron: www.alexa.com

online

Architectenweb.nl heeft dagelijks iets te bieden voor architecten, opdrachtgevers, en iedereen die op een andere manier met de architectuur- en bouwwereld te maken heeft. Breng daarom iedere dag een bezoek aan de populairste* bouwen architectuursite van Nederland zodat u op de hoogte blijft van de laatste ontwikkelingen.

INTERVIEW | ADRIAAN GEUZE

Het

landschap maak je als mens Wat is de ruimtelijke opgave van morgen? In het veertiende gesprek van deze interviewreeks geeft Adriaan Geuze, frontman van West 8 en Visiting Professor aan Harvard University, antwoord op deze vraag. Volgens hem is het maken van nieuw land van essentieel belang. We moeten weer trots kunnen zijn op Nederland. Een trots die in het gedrang komt door het verdwijnen van de open gebieden, de toegenomen filedruk en de immigratie. Door | Eric Frijters en Olv Klijn

Met de start van West 8, eind jaren ’80, kreeg landschapsarchitectuur een pragmatische en agenderende dimensie. Onlangs haalde het bureau het nieuws met het voorstel om een reeks eilanden aan te leggen van Duinkerken tot Texel ter bescherming van de Nederlandse kust. In de tussentijd was het even stil. Kunt u uitleggen wat er sindsdien is veranderd? In mijn karakter ligt een enorme betrokkenheid besloten met het land waarin ik woon. Mijn opvatting over het landschap gaat verder dan academische inzichten. Ik praat over mijn eigen leefwereld en mijn perceptie op dat landschap en daarin is niets veranderd. Maar tien jaar

lang heb ik niet zo’n behoefte gehad om op de trom te slaan. Ik vond het nutteloos. Ik zie mezelf vooral als iemand die grenzen onderzoekt. Toen ik op school zat, heb ik min of meer een hekel gekregen aan landschapsarchitectuur. Tot ik erachter kwam dat je zelf bepaalt wat landschapsarchitectuur is. Als ik dus voor mezelf spreek en niet voor het bureau, dan denk ik dat de verandering wel meevalt. Mijn drijfveren en obsessies zijn nog altijd dezelfde. Wat wel is veranderd is, dat het bureau groter is geworden. Lang niet alle projecten zijn agenderend of dienen als voorbeeld. Er is een grote wolk omheen gekomen. Maar in de kern is alles nog exact wat

het was. Anders zou ik ook meteen stoppen. Er is dus niet wezenlijk sprake van ontwikkeling, zowel wat u persoon betreft, als binnen het bureau? De wereld om ons heen ontwikkelt zich stormachtig, die is onvergelijkbaar met twintig jaar geleden. De markt is ontzettend veranderd. We staan nu in een wereld met opdrachtgevers, gemeentes, ontwikkelaars en andere overheden, die ons om advies vragen. Toen wij in de jaren ’80 begonnen, was er geen werk en dus bedachten we het zelf. In de jaren ’90 was er te veel werk en konden we kiezen wat we wilden doen. Een andere grote verandering is dat meer dan de helft van onze omzet niet voortkomt uit opdrachten in Nederland. Mijn werkwereld is Europa. Europeanen werken in Nederland, Nederlanders werken in Europa. Zeker voor architectuur en stedenbouw geldt dat de ontwerp industrie een Europese industrie is. Is dat een nieuwe opgave? Moeten Nederlandse ontwerpers letterlijk meer over de grens heen kijken? Nee, het is geen opgave, het is een feit. De betere bureaus bouwen al in Europa. Het gaat dan niet over specifiek

architectenweb magazine

nummer 15 - februari 2008

INTERVIEW | ADRIAAN GEUZE

Nederlandse thema’s als stadsvernieuwing en woningbouw, maar over complexe stedenbouw en architectuur. Bij landschapsarchitectuur ligt het anders. Het is een discipline die door de cultuur bepaald wordt en die je niet zomaar kunt exporteren. Voor onze projecten buiten Nederland praat ik daarom altijd met de gemeenteraad en lokale bewoners. Ik kan me echter onmogelijk genoeg engageren met die mensen, hun probleem, hun cultuur, hun taal en hun begrip. Dat lossen we op door altijd met lokale partijen samen te werken. De toenemende invloed van Europa kent ook nadelen. Alles is één grote prijsvraag geworden. Elke opdracht wordt Europees aanbesteed. Ik moet soms twee keer solliciteren voor dezelfde opdracht. Ook collega’s zeggen er doodziek van te worden. Het betekent voor ons bureau een enorme uitputtingslag. We hebben op ieder moment wel twee tot drie prijsvragen lopen. Telkens moet je weer je kunstje doen: allemaal de leukste plannen, de beste babbel, het mooiste boekje en de beste panelen. Dan moet je ook nog eens de logica van de site en de opdrachtgever kennen en zijn problemen doorgronden. Dat is wel een heftige verandering.

De Blauwe Eilanden is een voorstel om een serie eilanden in de Noordzee als landaanwinning op te spuiten die tegelijkertijd de golven breken en zo de kust beschermen.

West 8 opereert vanuit een optimistische houding, waarin zowel de kwetsbaarheid als de euforie van de massacultuur tot uitdrukking komt. Betekent dat een definitief afscheid van Sijmons’ lagenbenadering? Ik heb niets tegen de lagenbenadering. We zijn een deel van die traditie, maar daarmee is ook alles gezegd. Het is moeilijk om ‘de lagenbenadering’ als doel der dingen te zien. Een architect heeft bijvoorbeeld een verhaal over de huid, het programma en de constructie. Bij goede architectuur komen die dingen in perfecte symbiose samen. In landschapsarchitectuur ben ik geneigd te zeggen: ‘het landschap maak je als mens’. Het nadenken over de mogelijkheid om ‘natuur te maken’, heeft onmis-

architectenweb magazine

kenbaar met mijn Nederlandse achtergrond te maken. Die lagenbenadering is daarin een middel. Interessanter is de vraag die daarop volgt: waar geef je uiting aan? Wat is het verhaal dat je wilt vertellen? Je vertelt iets wat je niet met woorden, poëzie, of zelfs een foto kunt uitdrukken. Het antwoord op die vragen hangt samen met seizoenswisselingen, stemmingen van de dag, of het regent, of de zon schijnt, of er sneeuw ligt. Daar gaat landschapsarchitectuur over. U beschrijft landschapsarchitectuur door middel van primaire ingrediënten als ecologie, infrastructuur, weercondities, programma’s en mensen. Wat houdt deze benadering precies in? In de media wordt dat slecht geduid, maar landschapsarchitectuur is heel divers. In principe hebben wij ons nooit geïnteresseerd voor het onderzoekende, het notaschrijvende, de structuurvisie of het kaderverhaal. Veel collega’s doen dit met verve, maar wij hebben altijd geprobeerd de ontwerpende kant te zoeken. Daarin hebben we ons nooit beperkt tot één onderwerp. We mengen stedenbouw, buitenruimte, landschap, ecologie en installaties. En dat voelt goed. Heeft deze diversiteit aan werkvelden ervoor gezorgd, dat West 8 een exotische verzameling aan disciplines binnen één organisatie vertegenwoordigt? Ik weet niet hoe bijzonder onze mix is. Alle grote ontwerpbureaus hebben dat tegenwoordig. Het mengt allemaal, tot aan schrijvers en reclamemensen toe. Het gaat ons vooral om de flair van de samenwerking. Productontwerpers hebben we vanaf de eerste dag hier zitten. Anders dan bij de meeste landschapsbureaus is de meerderheid van onze mensen architect, terwijl de landschapsarchitecten in de minderheid zijn. Daarnaast ben ik zelf minstens één dag in de week bezig met lesgeven, essays

nummer 15 - februari 2008

Adriaan Geuze: “De opgave in Nederland is nu: nieuw perspectief maken voor de Nederlanders, zodat ze in hun land geloven en dat we een reden hebben om kinderen te krijgen. Land winnen!”

schrijven en lezingen geven. Daar komt het koeienproject voor de biënnale vandaan en die 800.000 huizen voor het NAi. Dat is niet veranderd. Momenteel hebben we onze boog ook weer gericht op de Nederlandse politiek en willen we een paar substantiële visies aan het debat toevoegen. Dat laatste vormt de aanleiding voor ons gesprek. U bent lid van de werkgroep ‘Laten We Nederland Mooier Maken’. Hoe bent u hierbij betrokken geraakt? Er is een groep bezorgde ondernemers uit de vastgoedwereld, die zich schamen voor het Nederlandse landschap. Zij willen daar op een niet-geïnstitutionaliseerde manier iets aan doen. Dat gegeven vond ik interessant. We zijn van dezelfde generatie en spreken het jargon met vergelijkbare flair. Ook ik ben ondernemer en het toeval wil dat we hetzelfde denken. Als een soort ghostwriter heb ik

mijn vocabulaire ingezet om hun agenda aan te scherpen en de discussie beter te formuleren, zodat het niet naïef overkomt en de focus goed is. Kunt u uitleggen waar die schaamte voor het Nederlandse landschap uit bestaat? Het is ‘shocking’, maar het is een trend dat alles te koop is. Ook het landschap heeft een prijs. Ik neem de Randstad als voorbeeld. Bij het fenomeen Randstad spreken we over een polynucleaire

Ik moet soms twee keer solliciteren voor dezelfde opdracht stad. Dat veronderstelt een leegte. Maar waar is die leegte dan? Wie heeft voor ons besloten dat in Zuid-Holland de leegte is opgeofferd? Heb jij dat ergens gelezen in een nota? Ben jij erover geraadpleegd? Over ons voltrekt zich iets waar we midden in staan, maar we

INTERVIEW | ADRIAAN GEUZE

krijgen er geen vat op. Wij, de makers van landschap bij uitstek, laten dít over ons heen komen!? Ik raak daar behoorlijk van in paniek. Paniek? Kijk, ik vind niets leuker dan een landschap maken en veranderen. Dat is mijn werk. Tegelijk weet ik, dat een mens niet goed functioneert wanneer zijn sociale en fysieke omgeving instort. Als morgen jouw relatie over is, je vrienden je niet meer willen en je ook nog ontslagen wordt, dan zit je over een jaar in een gekkenhuis. Dat kun je niet aan. Hetzelfde gebeurt als je fysiek ontworteld raakt. Het is een feit dat mensen in paniek raken wanneer hun ruimtelijke oriëntatie overhoop wordt gehaald. Dat is precies wat nu gebeurt. Wij zijn opgegroeid met het idee ‘in de leegte staan koeien’ en ‘je fietst in tien minuten de stad uit’. Dankzij een dergelijke beleving kan ik me in de stad oriënteren. In Zuid-Holland is dat een illusie. En op het moment dat je kinderen hebt en ze naar school moet brengen, of naar de sportclub, maar je staat de hele dag in de file en je krijgt je sociale leven niet rond, dan ga je opeens denken: krijg nou wat, dit klopt niet! De werkgroep voelt dit als een tergende en onstuitbare ontwikkeling. Zuid-Holland was altijd de meest dichtbevolkte provincie, maar is nu juist gaan krimpen. De eerste mensen zijn vertrokken. Waarom gaan ze weg? Waar gaan ze heen? Dat zijn interessante vragen. Het antwoord is, dat de middenklasse niet meer met hun gezin in de stad wil wonen. In steden als Rotterdam, Dordrecht, Delft en Leiden verdwijnt de middenklasse en verliest de stad zijn cement. Is er dan een beeld hoe Mooi Nederland eruitziet? Nee, mensen zijn vooral bezig met wat ze zijn kwijtgeraakt en denken terug aan het landschap van hun jeugd. In de krant lezen zij over Chinese toestanden waar men mensen deporteert, omdat

het landschap wordt vervangen door een stuwmeer en over bossen die met voetbalvelden per minuut verdwijnen. Dat is ook het verhaal van Nederland, maar we vertellen het niet, het staat niet in de krant. In Nederland is sinds de jaren ’70 gemiddeld zo’n 36 tot 40 hectare open ruimte per dag verdwenen. Dat is één Vondelpark per dag! Dat is nog al wat in een klein, vol land. Ik denk dat heel veel mensen met deze wroeging zitten, maar het nog niet uiten. Komt dat doordat opdrachtgevers het makkelijker vinden om een weiland vol te bouwen dan een stad te herstructureren? Ja, maar de motor zit ook in het feit dat een groot deel van de doelgroep niet in de stad wil wonen. Zogenaamd ‘omdat daar geen tuintjes zijn...’ Ik weet niet of dat klopt. In Amsterdam Zuid of het Oostelijk Havengebied wil iedereen graag wonen en daar heeft bijna niemand een tuin. De prijzen zijn gigantisch, het is een zeer gewaardeerd woonmilieu. Een veel belangrijker gegeven, dat wordt ontkend door stedenbouw en landschap, is volgens mij het verhaal van de immigranten. Is dat niet wat kort door de bocht? Nee! Iedereen wil het over VINEX hebben. Maar niemand spreekt over de immigranten die in de stad wonen en de middenklasse die daar niet bij wil wonen. En dat we daarom huizen buiten de stad moeten maken. Ook hoor je nooit iemand over het ommeland dat verdwenen is en het landschap zonder eigenschappen dat ontstaat. We creëren nu ons eigen probleem. Over tien jaar zijn die wijkjes zoals die nu gebouwd worden in Ridderkerk of Purmerend verouderd en niet meer hip. Maar die wijken kun je niet renoveren, want die zijn niet duurzaam gemaakt en het landschap is op! Maar het staat ook vast dat we juist in de Randstad verandering moeten accommoderen. Dat kan toch niet

enkel door terug te verlangen naar de weides uit uw jeugd? Als je in de Randstad met vijf miljoen mensen op een kluitje woont en je wilt niet zoals in Londen anderhalf uur in ‘the tube’ aan een lus hangen om buiten te komen, dan moet je de leegte behouden door de steden een ‘vette compactheid’ te geven. Ook kun je nieuwe steden onderdeel van dat systeem maken. Je kunt Almere en Breda zo aanhaken. Met andere woorden, het is niet zo dat er dan niets meer kan. Houd toch op! De mogelijkheden zijn oneindig. Maar dat vraagt planning en dat is nu juist een van de taboes. Wat is dan de opgave van morgen? De opgave in Nederland is nu: nieuw perspectief maken voor de Nederlanders, zodat ze in hun land geloven en dat we een toekomst dromen voor onze kinderen. Land winnen! Zorgen dat we niet belachelijk veel reistijd kwijt zijn, zodat we weer tijd aan vrienden en familie kunnen besteden. We zijn immers Nederlanders en geen Amerikanen. Nederlanders willen gemiddeld genomen niet in een kosmopolitisch milieu wonen. Wij houden van waarden als een kleinschalige overzichtelijke samenleving. Dat kun je truttig vinden, maar dat is toch wat je in de Libelle leest. We willen met de kinderen de stad uit kunnen en naar oma. Dat zijn waarden die je kunt vertalen in een kader waarbinnen alle onverwachte initiatieven zich kunnen manifesteren. We moeten zorgen dat de steden aantrekkelijk worden, zoals dat in jaren ’80 en ’90 gebeurd is in Groningen, Utrecht, Maastricht en in zekere zin ook Amsterdam. Dat blijken steden waar iedereen bij wil horen, omdat met iedere generatie weer een betekenisvolle laag aan de stad wordt toegevoegd, die de stad weer leuker maakt. Nu zijn er veel steden waar het alleen maar rauwer en lelijker wordt. Een andere belangrijke opgave in een klein land als Nederland is het absoluut handhaven van grootschalige open ruimte. Het liefst als moderne landbouw en

architectenweb magazine

JEROEN MENSINK

reactie daarop. Een dergelijke ontwikkeling verandert meer dan welke stedenbouwkundige schets ook. De ordening van de ruimte heeft veel meer te maken met sociaaleconomische tendensen, met ‘hypes’ rond huursubsidie, of de wijze waarop belasting wordt geheven. Dat zijn de dingen, die de maatschappij werkelijk maken. Dat wil niet zeggen dat met de inrichting van de ruimte niet gestuurd zou kunnen worden, maar al generaties lang weigert men om problemen fysiek op te lossen. Ruimte is nu vooral een plek waarin problemen zich voltrekken, in plaats van iets dat helpt een probleem op te lossen. In dat opzicht is een groot verschil zichtbaar tussen waar we nu staan en de generatie die ons met trots vervult: de generatie van Lely, Berlage en Jacq. P. Thysse.

Voor de tweede architectuurbiénnale in Rotterdam plaatste Adriaan Geuze drie acht meter hoge ‘koeien’ langs de belangrijkste snelwegen in de Randstad; om de strakke horizon van het polderlandschap zichtbaar te maken.

als dat niet kan, dan moeten we dat op een andere manier vasthouden. Liever niet in een oud beeld, maar in een beeld dat werkt. Wij kunnen ons niet permitteren het land vol te metselen met nietszeggendheid, want dan verspelen we in Europa op de lange termijn ons vestigingsklimaat. Daar ben ik van overtuigd. Dan gaan de mensen met geld hier niet meer wonen. En dat is zeer riskant. Welke rol ziet u hierbij voor ontwerpers weggelegd? Elke rol! Het landschap van de ruimtelijke ordening is van ons allemaal en iedereen kan er een rol spelen. Zoals Daphne Deckers, die met Wim de Bie in een bootje gaat staan om te zorgen

nummer 15 - februari 2008

dat de A6 niet onder het Naardermeer komt. Daphne Deckers geeft met hulp van media-aandacht sturing aan een krachtenveld en in één dag is de minister op andere gedachten gebracht. Die durft het niet eens in de kamer ter stemming te brengen. Alles heeft invloed, dat heet een moderne samenleving. Tegelijk geloof ik niet dat ontwerpers de wereld maken. Ontwerpers kunnen visies aandragen, kritisch zijn, het debat sterken, prototypes voor oplossingen schetsen of op een artistieke manier uiting geven aan problemen. Maar ruimtelijke ordening is iets anders dan het aanleggen van een tuin. De impact van ontwerpers is daarin nihil. Neem nou een immigratiegolf of de

Ruimtelijke ordening wordt toch vooral decentraal bepaald door lokale overheden? De ontwikkeling van de ruimtelijke ordening houdt me al vijftien jaar bezig. Uit gesprekken met talloze wethouders en het controleren van hun uitspraken met behulp van het kadaster en Google heb ik uitgezocht hoe de grond in ZuidHolland is verdeeld. Wat ik heb ontdekt is exemplarisch voor heel Nederland. Ik ben er achter gekomen dat boeren nauwelijks een rol spelen in de eigendom van gronden. Het zijn juist beleggers en instituten, zoals pensioenfondsen en natuurmonumenten, die de grond bezitten. Ook is me duidelijk geworden dat de Nederlandse bouwsector een enorm probleem heeft. Het werkt zo: lokale overheden wijzen in een bestemmingsplan plekken aan, die ontwikkeld kunnen worden. Dan heeft degene die de grond bezit ontwikkelingsrechten. Die situatie dwingt bouwbedrijven om landbouwgronden op te kopen aan de rand

Het verhaal van de immigranten wordt ontkend door stedenbouw en landschap

INTERVIEW | ADRIAAN GEUZE

van de stad. Dit heet positie innemen. Dit opkopen van gronden gebeurt in het wilde weg, omdat er geen centraal plan is. De overheid voert geen transparant beleid, waardoor de vraag naar en dus de prijs van landbouwgrond stijgt. Is de onduidelijke planningsituatie in Nederland vergelijkbaar met gevallen elders in Europa? Nee, we staan inmiddels alleen. Als we Engeland als voorbeeld beschouwen, dan zie je dat de grond buiten Londen bijna niks kost. Grond buiten Londen is bijna altijd bestempeld als ‘green belt’ en daar mag je niet bouwen. Elke Engelsman weet dat je daar ook over tien jaar niet mag bouwen, dus heeft grondspeculatie geen zin. Dat landschap wordt bovendien aanbeden. Het is een heel romantisch landschap en vertegenwoordigt een belangrijke emotionele waarde. In Nederland is dat dus niet zo. Er staan geen lijnen op de kaart. De ruimtelijke ordening is opgehangen aan het model van Thorbecke waardoor elke wethouder eigenhandig per gebiedje bepaalt hoe het bestemmingsplan werkt en wat wel en niet mag. Op zich is alles vloeibaar. Wat het vandaag niet is, kan het overmorgen wel zijn. Daarvoor kun je lobbyen of de wethouder kan in geldnood komen en de situatie weer gaan heroverwegen. Dat is de situatie waarin we zitten.

De verstedelijking van Nederland in 2010, in kaart gebracht door Must in 2004 voor de presentatie van het NAi op de Architectuurbiënnale van Venetië.

Lokale overheden bestemmen maar lukraak en dat heeft een onsamenhangend en vooral lelijk ruimtelijk resultaat? De materie is nog lastiger. Als je onderzoeken leest hoe geld circuleert, dan constateer je dat bij de steden grote delen van het landbouwareaal zijn opgekocht. Pensioenfondsen en banken nemen het merendeel voor hun rekening. Kleine stukjes land worden over het algemeen gekocht door bouwbedrij-

ven die een bouwclaim nodig hebben. Ze zijn bang dat ze in de toekomst zonder werk zullen zitten. Als bouwbedrijf A hier koopt en bouwbedrijf B daar, dan koopt A toch ook maar wat daar, want stel dat het daar gaat gebeuren, dan krijgt B al het werk. De volgende vraag is: welk geld is dat nou? Dat is ons pensioengeld! De Rabobank financiert haar beleggingen met jouw spaargeld. Dus jouw hypotheek, jouw pensioen en de bouwindustrie vormen een gesloten cirkel. Wij zijn het zelf! Het wrangste is dus, dat wij naar ranzige en onteerde landschappen kijken door toedoen van onze eigen pensioenspaarpotten! Dat verander je niet zomaar.

Ons landschap wordt bewust onteerd met onze eigen pensioenspaarpot

Doen ontwerpers er dan goed aan zich te verbreden en te verdiepen

in de toenemende complexiteit van ruimtelijke vraagstukken? Ja. Het werken in de complexiteit en gekoppeld aan het besef dat je invloed beperkt blijft, dwingen me steeds tot de vraag: Hoe zit het in elkaar? Langzamerhand ben ik erachter gekomen hoe ingewikkeld de wereld is en dat je hier als ontwerper nauwelijks invloed op hebt. Dat heet ook wel volwassen worden. Maar het heeft mijn attitude niet veranderd, want ik ben daardoor niet bescheidener geworden. Als je enkel wilt knutselen, ben je geen ontwerper, maar een ingenieur. Ontwerpers moeten zich ondanks hun beperkte invloed wel degelijk laten leiden door hun drang iets na te laten, of om de wereld te veranderen!

architectenweb magazine

Architectenweb Magazine nu ook digitaal

Probeer AWM digitaal nu 3 maanden gratis Architectenweb Magazine is nu ook digitaal beschikbaar, inclusief een handige zoom-, zoeken printfunctie. Als webabonnee kunt u met uw persoonlijke code de digitale editie altijd en overal lezen.Tevens heeft u toegang tot het AWM archief, met daarin alle eerdere verschenen edities van Architectenweb Magazine. U kunt nu drie maanden lang gratis kennis maken met het webabonnement van Architectenweb Magazine. Kijk voor alle informatie op:

www.architectenweb.nl/awmdigitaal/

Winkelcentrum Gyre in Tokio door MVRDV 26

architectenweb magazine

PROJECTEN KORT

Beauty and the Beast Om het contrast in karakter aan te duiden tussen twee gebouwen in de wijk Omotesando in Tokio maakt MVRDV de vergelijking met Beauty and the Beast. Tegenover de gelikte, wittransparante schoonheid van het Diorcomplex, een ontwerp van het Japanse bureau SANAA, ontwierpen de Nederlandse architecten een donker en grillig beest: het Gyre, een winkelcentrum dat in november 2007 is geopend. Omotesando – de Champs Élysees van Tokio – wordt gekenmerkt door spectaculaire gebouwen waarin vooral grote, internationale modemerken zijn ondergebracht. Geheel in overeenstemming met de aard van de mode-industrie ligt bij deze gebouwen de nadruk veelal op de verleidelijke buitenkant en dienen de façades als een verlengstuk van de uitstraling van het merk. MVRDV ontwierp een gebouw dat overeind moest blijven te midden van deze visuele overdaad van oppervlakkige schoonheid. Omdat het Gyre in tegenstelling tot flagstores verschillende gebruikers heeft, werd een gebouw ontworpen dat in zijn totaliteit een krachtig beeld neerzet. Tegelijkertijd functioneert het goed op het niveau van ‘store in store’ en biedt het de gebruiker de mogelijkheid zich optimaal te etaleren. Bovendien wilde MVRDV de publieke functie van het complex uitdragen zonder dat het gebouw daardoor zijn iconische kwaliteit te laten verliezen.

nummer 15 - februari 2008

architectenweb magazine

PROJECTEN KORT

begane grond

1e verdieping

2e verdieping

Het gebouw telt bovengronds vijf verdiepingen die als de verschillende lagen van Rubiks kubus iets van elkaar zijn verschoven, waardoor terrassen ontstaan op de uitstekende delen. Aan de buitenkant zijn deze terrassen bereikbaar via openbaar toegankelijk trappen en liften, die tezamen een verticaal voetgangersgebied vormen. Zo ontstaat een dynamisch silhouet, dat de toeschouwer uitnodigt het gebouw te betreden of het van alle kanten te bewonderen. Op iedere verdieping zijn grote glazen etalages gerealiseerd waarmee de individuele gebruiker zich kan profileren en waarin tevens toegangen tot de winkels zijn geïntegreerd. Voor de gevelbekleding werd gekozen voor donkere keramische tegels. De terrassen zijn bekleed met artificieel hout. De sculpturale geleding, die kenmerkend is voor veel van de

nummer 15 - februari 2008

3e verdieping

4e verdieping

werken van MVRDV, heeft ook in Tokio een geweldig effect. Voor een relatief bescheiden budget zijn de Nederlandse architecten erin geslaagd een nieuwe ‘beestachtige’ attractie te realiseren in een straat van uiterlijke architectonische schoonheden. (OK) Q architectenweb.nl/p8914 opdrachtgever

Takenake Corporation

ontwerp

MVRDV en Takenake Corporation (www.mvrdv.nl)

aannemer

Takenake Corporation

fotografie

Rob ‘t Hart

realisatie

2007

Sugar City in Halfweg door Soeters van Eldonk architecten 30

architectenweb magazine

PROJECTEN KORT

doorsnede

1e verdieping

2e verdieping

Sugar City Toen suikerfabrikant CSM in 1992 zijn fabriek in Halfweg sloot, kwam ongeveer 100.000 m2 vrij voor herbestemming. Sinds 2000 wordt het industriële terrein herontwikkeld tot een gebied voor werk en ontspanning. De skyline van het project Sugar City wordt beheerst door twee cilindervormige suikersilo’s. Soeters van Eldonk architecten tekende voor de herstructurering van deze gebouwen tot bedrijfs- en kantoorpanden. Een belangrijk thema bij de herontwikkeling was het herinneren aan en transformeren van de industriële aard van het gebied. Jos van Eldonk gaf hieraan gehoor door de silo’s terug te brengen tot de essentie, wat onder meer neerkwam op het slopen van een transporttoren en een verbindingsbrug. Op de begane grond van beide silo’s sneuvelde de bakstenen muur, zodat de draagconstructie werd blootgelegd. Het effect is vervreemdend: de terugspringende, verhoudingsgewijs kleine sokkel lijkt nauwelijks bij machte de zware silo te torsen. Deze indruk wordt versterkt doordat de architecten in de plint een glazen hal realiseerden. Om het industriële karakter van de silo’s te benadrukken koos Van Eldonk voor aluminium gevelbekleding. Voor daglichttoetreding zijn hierin ruitvormige ramen geperforeerd. Dit bleek een tijdrovende klus omdat steeds door de bestaande betonnen schil van 22 cm moest worden gezaagd. Er is daarbij voor een diagonaal patroon gekozen bestaande uit echte ramen en spiegelvlakken. Hierdoor heeft het gebouw zijn abstractie behouden en is het onduidelijk waar zich de vloeren bevinden. Het resultaat is een aantrekkelijk contrast tussen een speels patroon van ruitvormige ramen met spiegelend glas en de industriële logheid van het oorspronkelijke complex. Ook in het interieur is gezocht naar industriële referenties. Zo heeft het gebouw een strakke roestvrijstalen kern met glazen liften die zullen stijgen en dalen door een veelkleurig verlichte schacht. De nieuwe vloeren in het gebouw herinneren aan neogotische Nervi-achtige constructies.(OK) Q architectenweb.nl/p8912 nummer 15 - februari 2008

opdrachtgever

Cobraspen Beheer

ontwerp

Soeters van Eldonk architecten (www.soetersvanEldonk.nl)

architect

Jos van Eldonk

projectteam

Berend Hoffmann, Margon de Vries, April Kong, Jarno van Essen, Albert de Graaf

aannemer

De Nijs, Warmerhuizen

gevelbouw

Sorba

fotografie

John Lewis Marshall

realisatie

2007

Erasmuspark in Den Haag door Van Sambeek en Van Veen Architecten

Ge(s)laagde

transformatie Het Erasmuspark van architectenbureau Van Sambeek & Van Veen is een pilotproject in de transformatie van Den Haag Zuidwest, een van de â&#x20AC;&#x2DC;prachtwijkenâ&#x20AC;&#x2122; op de lijst van minister Vogelaar. Bij het ontwerp draaide het om het behoud van waardevolle elementen, zoals orde, ritme en collectieve groenzones en deze te laten beantwoorden aan hedendaagse behoeften. Door Olv Klijn | fotografie Luuk Kramer

PROJECT BELICHT | ERASMUSPARK

Aan de overgangen tussen publiek en privĂŠ is veel aandacht besteed. Een ritme van balkons, erkers en bloemtafels markeert de grens tussen het domein van het wonen en dat van de straat.

situatie

architectenweb magazine

Kleine verschillen in elementen zoals luifels, balkons, erkers en dakterrassen creëren een gelaagde reeks buitenruimten en markeren subtiel de verschillende soorten woningen in het plangebied.

e aanpak van Den Haag Zuidwest valt onder het Grotestedenbeleid. De herstructurering van ‘naoorlogse woonwijken’ is een van de recentste en ingrijpendste bouwopgaven van dit beleid. De ambitie is om de monotonie van de wijken te doorbreken, verouderde woningtypologieën te vervangen en sociale achterstanden op te lossen. Het stedenbouwkundig plan voor dit gebied stamt uit 1949 en is van de hand van W.M. Dudok en uitgewerkt door J. H. van den Broek. Net als in veel andere Nederlandse steden veranderde ook in Den Haag een icoon van de optimistische wederopbouwperiode in een achterstandsgebied. Grote concentraties van bewoners met lage inkomens, tal van sociale problemen en een ongunstige berichtgeving in de media waren hiervan de belangrijkste oorzaken. Het stedenbouwkundige ideaal van licht, lucht en open ruimte dat deze wijk kenmerkte, raakte in diskrediet. In het kader van het genoemde beleid werd Van Sambeek en Van Veen Architecten gevraagd een ontwerp te maken voor Veld 17, onderdeel van de wijk Vrederust. Het plan van eisen schreef een nieuw te bebouwen oppervlak voor, dat doorsneden werd door een enkel wegtracé uit het oorspronkelijke stedenbouwkundig plan. De bebouwing was gerangschikt in nummer 15 - februari 2008

stroken met woningen, stuk voor stuk met een eigen tuin. Hoe bizar deze eisen waren, bleek toen Van Sambeek & Van Veen Architecten ze vertaalde naar een stedenbouwkundig plan: het resultaat zou een Vinex-wijk zijn met hoge randen, zonder gemeenschappelijk Het bestaande dient als uitgangspunt groen. In plaats van het bestaande voor het ontwerp als uitgangspunt te nemen voor het creëren van nieuwe kwaliteiten, zou er iets totaal nieuws ontstaan. Overtuigd van de mogelijkheden om juist op basis van het bestaande te komen tot de gewenste vernieuwing zocht Van Sambeek en Van Veen naar een andere benadering. In de gekozen aanpak staat het hergebruik en de herinterpretatie van de oorspronkelijke architectonische en stedenbouwkundige principes centraal. Op basis van een analyse van de bestaande structuur zijn door Van Sambeek en Van Veen sterke en zwakke punten geïdentificeerd met betrekking tot bezonning, zichtlijnen en de scheiding tussen publiek en privé. Rekening houdend met deze punten en uitgaande van de eis dat in het nieuwe ontwerp het totale woonoppervlak gelijk zou moeten zijn aan dat van de oorspronkelijke situatie, ontwikkelden de architecten een ‘ideaal grid’ als onderlegger 35

PROJECT BELICHT | ERASMUSPARK

In het middengebied zijn de bouwvolumes gegroepeerd rond informele hoven die worden ontsloten door middel van poorten. Deze zullen overgroeid raken en deel uitmaken van een stelsel van beukenhagen op de grens tussen publiek en privĂŠdomein.

architectenweb magazine

voor hun plan. Ze kwamen tot de conclusie dat een grid van 30 x 30 meter de beste mogelijkheden bood om het nieuwbouwplan aan te laten sluiten bij de omringende structuur en tegelijkertijd hiërarchie en variatie te introduceren, elementen die in de onbegrensde ruimte van naoorlogse woonwijken vaak ontbreken. Binnen het gekozen grid bleek het bovendien mogelijk de verhouding tussen bebouwd en onbebouwd terrein gelijk te houden aan de oude situatie, maar ze anders te organiseren. De meest ingrijpende transformatie die Van Sambeek en Van Veen in het ontwerp voor Veld 17 heeft doorgevoerd, is tevens het meest verborgen: het ondergronds parkeren. Door de introductie van half verdiepte parkeergarages aan de randen van het gebied ontstond een grote vrijheid in de compositie van het plan, de overgangen van publiek en privé en de verbijzondering van plekken. Met behulp van de computer zijn verschillende compositievarianten getest. Uit de varianten is een compositie gekozen waarin er in het platte vlak een goede verhouding is tussen noord-zuid en oost-west georiënteerde bouwvolumes. Net als in Dudoks opzet destijds is ook nu gezocht naar een evenwichtige orthogonale compositie. Anders dan toen speelt in de nieuwe compositie echter niet alleen herhaling en regelmaat een rol, maar zijn ook afwijkingen in de compositie opgenomen. Het neutrale computermodel is namelijk geprojecteerd op de locatie. Vervolgens gaven één schuine kavelgrens en een drietal bijzondere boomgroepen uit het oorspronkelijke groenplan aanleiding om meer uitgesproken bijzondere plekken in het plan te maken. Ook de architectuur is door Van Sambeek & Van Veen opgevat als een transformatie van het bestaande. Zo is de bebouwingshoogte van 13 meter gehandhaafd en is het percentage van de gevel dat open is, 37 %, onveranderd gebleven. Ook is het totale vloeroppervlak van de woningen zoals gevraagd constant gebleven, maar de portiekwoningen zijn vervangen door gezinswoningen. Doordat deze De afzonderlijke huizen hebben woningen groter zijn dan voorheen is de dichtheid een eigen expressie gekregen verlaagd van 90 naar 51 woningen per hectare. Met de configuratie van de verschillende volumes is een gevarieerd aanbod van ruimtelijke condities ontstaan: vrijstaande blokken, pleinen, semipublieke hofjes en een nog te realiseren toren, die op een hoek van het plan een verticale verbinding legt met de stad. De neutraliteit van het oorspronkelijke stedenbouwkundig plan is door Van Sambeek & Van Veen vertaald naar gebouwen die geen voor- of achterkant lijken te hebben. Doordat de maatvoering van de ramen is vastgelegd, maar de breedte en hoogte van de woningen varieert, ontstaan er in de gevels proportionele variaties. De individuele huizen in de blokken hebben een eigen expressie gekregen door elk huis van een duidelijke deur te voorzien, door verticale dilataties tussen de woningen te maken en door bijzondere elementen zoals erkers en balkons toe te voegen. De overgang van het publienummer 15 - februari 2008

PROJECT BELICHT | ERASMUSPARK

De introductie van half verdiepte parkeergarages zorgt voor een autovrij middengebied, en levert tevens de mogelijkheid de overgang van privé naar publiek op een bijzondere manier vorm te geven

ke naar het private domein is in de organisatie van de woningen vertaald door de keuken aan de straat te situeren en de slaapkamers en het terras op de verdiepingen te plaatsen. Juist op het niveau van de woningtypologie is er recent scherpe kritiek geuit op de aanpak van naoorlogse wijken in het algemeen. De teneur van die kritiek is dat met het aanpakken van de wijken vooral de ambities van projectontwikkelaars zijn waargemaakt. De introductie van grotere en duurdere woningen heeft immers bijna geruisloos een vervanging van de bevolking tot stand gebracht. Deze ontwikkeling is nog eens versterkt doordat er in de herstructureringswijken relatief veel appartementen zijn gerealiseerd, in plaats van gezinswoningen waar een grote vraag naar is. De sociale problemen van vroeger zijn hiermee letterlijk opgelost in wat onderzoeker Gideon Boie ‘photoshop-urbanisme’ noemt. Tegelijkertijd wordt een historisch waardevol stedenbouwkundig en architectonisch gedachtegoed ingewisseld voor gelijkvormige woongebieden, die weinig verschillen van de gewraakte VINEX-wijken. Het is inderdaad zo dat de huidige volkshuisvesters minder woningen in de naoorlogse wijken terug bouwen, dan zij gesloopt hebben. De gevolgen voor de bevolkingsopbouw van de nieuwe wijken en de (mogelijke) verplaatsing van de problemen naar elders moeten niet worden onderschat. Maar het is de vraag of architecten in deze situatie verandering kunnen brengen. Uiteindelijk zijn de problemen van achterstandswijken nooit alleen met nieuwe woningen op te lossen. In het ontwerp voor Veld 17 heeft Van Sambeek & Van Veen er niet voor gekozen een nieuw standpunt in te nemen met 38

betrekking tot de bevolkingssamenstelling van de geherstructureerde wijk. Wat ze duidelijk wel hebben gedaan, is het stedenbouwkundig en architectonisch gedachtegoed achter deze wijk herinterpreteren en zo van nieuw elan voorzien. Waar het werk van Dudok, Van Tijen, Van den Broek en Bakema, Van Embden en anderen elders door goedbedoelde, maar te ingrijpende vernieuwing dreigt te verworden tot eilanden in een zee van nieuwheid, bewijst Veld 17 dat het anders kan. Vanuit het verlangen als architect om nieuwe ruimtelijke mogelijkheden te ontdekken in een bestaande structuur, is Van Sambeek & Van Veen Architecten erin geslaagd een zinvolle betekenis te geven aan het begrip transformatie.

opdrachtgever stedenbouwer

Haag Wonen / Kristal BV Zuid te Den Haag Van Sambeek & Van Veen Architecten BNA BV te Amsterdam (www.vsvv.nl)

architect

Van Sambeek & Van Veen Architecten te Amsterdam (www.vsvv.nl)

aannemer

Ballast Nedam West te Capelle aan den IJssel

constructeur

Adviesburo Van Eck te Rijswijk

advies installaties

Wolf + Dikken adviseurs te Wateringen

landschapsarchitect

Van Sambeek & Van Veen Architecten BNA BV en Bosch Slabbers tuin-en landschapsarchitecten

prefab gevelelementen

Oosthoek Kemper te Tilburg

fotografie

Luuk Kramer

realisatie

2007

architectenweb magazine

In het ontwerp van de gevels is door Van Sambeek & Van Veen met behulp van de vlakverdeling tussen baksteen, stukwerk en ramen een verwijzing naar de oorspronkelijke bebouwing gemaakt.

nummer 15 - februari 2008

PROJECT BELICHT | ERASMUSPARK 1

aluminium daktrim

kaderopening, gezet aluminium

metselwerk, 100 mm

luchtspouw, 30 mm

isolatie, minerale wol, 100 mm

prefab betonnen gevelelement, 120 mm

afwerkvloer, 50 mm

betonvloer, 210 mm

prefab betonpaneel, wit, 100 mm

10 balkenlaag

11 aluminium plafondbekleding 12 doorvalbeveiliging, gelaagd helder glas in aluminium kader

13 gezette aluminium plaat, 2 mm 14 prefab betonvloer met aangestorte nokken bij de oplegging

15 prefab betonnen bloemtafel 16 ribcasettevloer, 340 mm

10 11

13 14

architectenweb magazine

Met fruitbomen geflankeerde paden verbinden de verschillende binnenhoven met elkaar

Gerelateerd op architectenweb.nl virtuele tour

bouwproduct

Erasmuspark

Erasmuspark Toren De toren is onderdeel van het project voor Veld 17, een transformatie van de structuur van Den Haag Zuidwest. De toren voegt zich in een reeks van bestaande torens en legt op die manier een relatie tussen het Veld en de omringende stad. VSVV Architecten

Q architectenweb.nl/n12100

Q architectenweb.nl/p8875

Baksteen Passion De baksteen Passion onbezand is een strengperssortering van Wienerberger Oosterhout. De sortering is leverbaar in WF en HF. Behalve het type ‘Passion’ zijn in het Erasmuspark ook de types ‘Argenti’ en ‘Fuson’ toegepast. Wienerberger BV

Q architectenweb.nl/bp4910

nummer 15 - februari 2008

projectportfolio

Nieuwsgierig geworden naar het Erasmuspark? Ga dan snel naar architectenweb.nl en bekijk de virtuele tour van het project!

projectportfolio

Kanaalzone, Apeldoorn Het plan voor een gebied in de Kanaalzone in Apeldoorn betreft zowel het stedenbouwkundig ontwerp, de architectonische uitwerking van de verkaveling, als het landschapsontwerp. De bebouwing bestaat uit een reeks figuren die niet op zichzelf staan, maar met elkaar een ‘collectie’ vormen. VSVV Architecten Q architectenweb.nl/p6810

Schaapskooi in Almere Haven door 70F architecture

architectenweb magazine

PROJECTEN KORT

doorsnede

Geen gewone stal De architecten van 70F ontwerpen naar eigen zeggen alles, ‘van hondenhok tot villa’. Dat daarvan geen woord is gelogen, blijkt wel uit één van hun recentste projecten: een schaapskooi in Almere Haven. In opdracht van het natuur- en milieueducatiecentrum Eksternest, onderdeel van de gemeente Almere, ontwierp 70F architecture een stal voor een schaapskudde met een populatie van ongeveer 80 tot 150. De schaapskooi werd gebouwd als een potstal, wat inhoudt dat de mest telkens opnieuw wordt bedekt met een laag stro. Daarbij ontstaat een uiterst vruchtbare compostmengsel, dat na verloop van tijd wordt uitgereden over het land. De dwarsdoorsnede van het langwerpige volume van de stal is enigszins eivormig. In de eivorm is op de kop van het gebouw een verdieping geplaatst. De toegevoegde ruimte is bedoeld als verblijf voor de schaapsherderin, die tijdens het lammeren dag en nacht aanwezig moet zijn. Ook is er ruimte voor een kantoor van de stichting landschapsbeheer. Aan de voorzijde is de verdieping rechthoekig afgesloten en voorzien van ramen, de achterzijde gaat mee in de kromming van de hoofdconstructie. Zowel een belangrijk deel van het skelet als de gevelbekleding van de schaapskooi is uitgevoerd in hout. De gebogen spanten, die in het interieur zichtbaar zijn gebleven, zijn van staal. Aan de buitenkant gaan de stalen spanten bijna volledig schuil achter een reliëf van Western Red Cedar potdekselwerk. Dat de stal een belangrijke publieksfunctie heeft, is af te lezen aan de verzonken raampartij die in de gevel is gerealiseerd. Het is alleen hier dat ook in het exterieur de staalconstructie zichtbaar wordt.(EF)

Q architectenweb.nl/p8911 nummer 15 - februari 2008

opdrachtgever

Gemeente Almere, DMO/NME, dhr Hans Warrink

ontwerp

70F architecture (www.70f.com)

architect

Carina Nilsson (PA) en Bas ten Brinke (PL)

aannemer

Reimert Bouw en Infrastructuur, dhr. Ben v. Nieuwenhuizen

constructeur

Ingenieursgroep van Rossum, dhr. Erik Jonker

E-installaties

R&S techniek Zwolle

W-installaties

Technisch Installatiebedrijf de Reus, Lelystad

fotografie

Luuk Kramer

realisatie

2007

Detentiecentrum in Alphen aan den Rijn door Remco Bruggink / Rijksgebouwendienst

Streng, maar situatie 44

architectenweb magazine

rechtvaardig Met zijn rechthoekige vormen en hagelwitte betonnen gevels maakt het nieuwe detentiecentrum in Alphen aan den Rijn een uiterst sobere, maar geenszins sombere indruk. Want hoewel de hoge muren

en getraliede ramen onomwonden vertellen dat dit een gevangenis is, spreekt het gebouw ook over het modernistische ideaal van licht, lucht en ruimte.

Door Kirsten Hannema | fotografie Rob â&#x20AC;&#x2DC;t Hart

nummer 15 - februari 2008

PROJECT BELICHT | DETENTIECENTRUM

De bouwvolumes verkrijgen een eigen karakter door de variaties in de betonnen gevels, met bamboereliĂ&#x17D;f, klimplanten, en de toevoeging van zwart basalt

e gevangenis is een relatief jonge architectonische opgave. In de middeleeuwen bestond het als gebouwtype nog niet en vervulde het stadhuis veelal een dubbelrol als rechtbank en huis van bewaring. Gevangenisstraffen waren uitzonderlijk, publiekelijke lijf- en doodstraffen de norm. Bij de humanisering van de maatschappij maakte de straf als schouwspel plaats voor opsluiting als tuchtmaatregel en moment van bezinning. Niet dat het Amsterdamse Rasphuis uit 1596 ook maar iets menselijks had. De eerste gevangenen hadden geen enkele vorm van privacy en moesten eten, werken en slapen in een enkele zaal. Pas halverwege de negentiende eeuw werden in Nederland de eerste cellulaire complexen gerealiseerd, waaronder de monumentale koepelgevangenissen in Breda, Arnhem en Haarlem. Stond de gevangenis van Breda nog in het centrum, in Arnhem verrees hij aan de rand van de stad. De misdadigers werden weggestopt, de gevangenissen ook. In de plannen van de twintigste eeuw werden nieuw te bouwen gevangenissen definitief verbannen naar de periferie, zoals in het geval van de Bijlmerbajes. Ook het nieuwe detentiecentrum in Alphen aan den Rijn staat in de periferie, op het bedrijventerrein Rijnhaven.

Het Detentiecentrum is opgeknipt in vijf volumes zodat de gedetineerden de buitenlucht kunnen ervaren bij het bewegen tussen de gebouwen

Het gebouw, ontworpen door architect Remco Bruggink

architectenweb magazine

Door de rondom doorlopende muur en getraliede ramen manifesteert het gebouw zich duidelijk als een gevangenis

namens de Rijksgebouwendienst, is niet te vergelijken met één van de genoemde voorbeelden. Het detentiecentrum is niet uitgesproken monumentaal, zoals de koepelgevangenissen, maar heeft gelukkig meer presentie dan zijn buurman De Geniepoort, het naastgelegen gevangenisgebouw uit de jaren negentig. Het is geen demonstratief ‘humaan’ gebouw, zoals de Bijlmerbajes, toentertijd uitgevoerd met gelaagd glas in plaats van tralies, maar het is ook geen ‘bruut’ bouwwerk dat een afschrikwekkende functie probeert te vervullen zoals gevangenissen dat vroeger wel deden. Bruggink heeft de gevangenis vormgegeven als een abstract gebouw dat duidelijk maakt dat men daarin gevangen zit, simpelweg door de aanwezigheid van de hoge ringmuur, de getraliede ramen en een smalle entreepartij. Het is koel en zakelijk. Maar als het zonlicht op de gevels valt, krijgt het wit even een warme, mediterrane gloed en ‘breekt’ de hardheid van het beton. Streng, maar rechtvaardig, zo zou je het gebouw kunnen typeren. Streng, omdat de organisatie en het beeld van het detentiecentrum in de eerste plaats bepaald worden door de logistieke orde die voor het functioneren van een dergelijk gebouw zo belangrijk is. Rechtvaardig, omdat Bruggink in zijn ontwerp voorop heeft gesteld dat men ook in gevangenschap recht heeft op de ervaring van licht, lucht en ruimte. Het laatste aspect speelt des te meer omdat het

nummer 15 - februari 2008

detentiecentrum een enorm complex is – met ruim 31.000 m2 en 1316 plaatsen het grootste van Nederland. Hiervoor was een betrekkelijk klein terrein van 3,2 ha beschikbaar, waarvan 1,9 binnen de ringmuur. Daarmee is Het is geen humaan gebouw, het detentiecentrum in maar ook geen bruut bouwwerk oppervlak zelfs kleiner dan De Geniepoort met 360 plaatsen, die ernaast ligt. Van de ruim dertienhonderd plaatsen zijn er ongeveer negenhonderd gereserveerd voor reguliere vreemdelingenbewaring, de rest is bestemd voor vreemdelingen die door de rechter voor strafbare feiten zijn

Op het dak van het cellengebouw zijn vier luchtkooien gerealiseerd

PROJECT BELICHT | DETENTIECENTRUM

De binnenhoven bieden ruimte aan de lucht- en sportplaatsen en uitzicht op een groene omgeving

veroordeeld. Juist wegens dit programma viel de keuze op de locatie Alphen aan den Rijn: centraal in het land en dicht bij Schiphol.

Remco Bruggink heeft het complex opgezet als vijf afzonderlijke volumes: het entreegebouw, het receptiegebouw, het magazijngebouw en het isoleergebouw, met erachter het grote H-vormige cellengebouw. Door het programma uit elkaar te trekken, heeft de alles straalt het gebouw architect de gedetineerden én beheersbaarheid uit het personeel willen stimuleren om op weg van het ene naar het andere gebouw de frisse buitenlucht op te snuiven. De opzet ondersteunt bovendien de oriëntatie binnen het omvangrijke complex; Bruggink wilde het verloren gevoel voorkomen, dat je wel eens bekruipt in grote ziekenhuizen. De ruimte in de oksels van het H-vormige hoofdgebouw wordt in beslag genomen door twee sport- en twee luchtplaatsen. Daarmee was het terrein vol en moest voor de zogenaamde luchtkooien uitgeweken worden naar het dak. Als de suggestie van vrijheid de maatstaf is, zijn dit de meest geslaagde ruimten van het gebouw. Hier, onder de fragiele

stalen pergolaconstructie, met uitzicht op de wolken, zou je even kunnen vergeten dat je gevangen zit. Een andere illusie die Bruggink heeft willen scheppen, is de aanwezigheid van natuur. Natuur wordt geacht de gemoedsrust van de gevangenen positief te beïnvloeden en breekt in elk geval de enigszins klinische aanblik van het alom aanwezige wit. Op de binnenplaatsen zijn berken geplant en de gevels van het isoleergebouw zijn begroeid met blauwe regen. Daarnaast is er kunstmatig groen aanwezig: de sportvelden met kunstgras, de betonnen geveldelen met bamboereliëf en de felgroene accenten in het interieur. In het interieur en met name in de cellen was het moeilijker de beoogde ruimtelijkheid en luchtigheid te creëren. De belangrijkste architectonische ingreep is dan ook gedaan in de gangen tussen de cellen. Net als bij de luchtkooien zit de crux in de (over)dimensionering van de ruimte, waarmee het gevoel van massaliteit op een afdeling met 64 personen is voorkomen. De gangen zijn hoog en ruim zeven meter breed. Daarmee zijn ze meteen geschikt als recreatieruimte. De ‘percentageregeling’, die voor elke opdracht van de Rijksgebouwendienst geldt, is hier gebruikt voor toegepaste

doorsnede

architectenweb magazine

Op de as van het gebouw ligt de poort naar de wereld buiten de gevangenis

nummer 15 - februari 2008

PROJECT BELICHT | DETENTIECENTRUM

3 2

entreegebouw

receptiegebouw

isoleergebouw

magazijnen

celgebouw west

celgebouw oost

luchtplaats

kantoren

logeercellen

10 sportzaal 11 luchtkooi 12 installaties

begane grond

9 8

10 6

3e verdieping

5e verdieping

architectenweb magazine

Voor de gemeenschappelijke ruimtes ontwierp Jurgen Bey robuuste stalen meubels

De gedetineerden ontvangen bezoekers aan dit slingerende meubel nummer 15 - februari 2008

PROJECT BELICHT | DETENTIECENTRUM

Om een zeer strak beeld te creëren en vervuiling te voorkomen, ontbreken vellingkanten. In alles straalt het gebouw beheersbaarheid uit, een deugd voor een gevangenis.

Er zijn bijna 700 cellen in het complex, die stuk voor stuk gedeeld worden door twee gedetineerden

in plaats van beeldende kunst. Jurgen Bey ontwierp banken en tafels uit stalen delen, in elkaar gezet met grote bouten, en spierwitte voetbal- en tennistafels. Samen met de betegelde vloeren vormen ze een nogal statisch geheel, dat ook tijdens de vrije uren overzichtelijk blijft. De strikte ruimtelijke orde, uitgesproken ongezellig, verschaft de bewakers juist enige vrijheid in de omgang met gedetineerden.

Voor de jonge architect Bruggink, die zijn carrière begon bij UN Studio en van 2001 tot 2004 als partner bij het Zwitsers/ Nederlandse Blue Architects werkte, was het een geluk dat hij deze grote opdracht kreeg bij de Rijksgebouwendienst. “Het was een kwestie van op het juiste moment op de juiste plaats zijn”, aldus Bruggink. De bijzondere aanbestedingsvorm, via een Design & Build-constructie waarbij de aannemer de aanbestedingsstukken op het niveau van het definitief ontwerp heeft uitgewerkt, pakte goed uit. Nog eens een gevangenis bouwen lijkt dan ook niet uitgesloten. Bij het schrijven van dit artikel was Bruggink druk met het prijsvraagontwerp voor een volgend gebouw.

opdrachtgever

Rijksgebouwendienst, Directie Projecten Den Haag, John van der Geest

ontwerp

Remco Bruggink, namens de

projectteam

Team Rijksgebouwdienst A&A,

Rijksgebouwendienst (www.rgd.nl)

Ook in de constructie en detaillering van het gebouw is alom orde aanwezig. Bruggink heeft bijzonder veel aandacht besteed aan de productie en detaillering van de prefab betonnen gevelelementen met ingestorte tralies en kozijnen, mede gekozen vanwege de beperkte bouwtijd van drie jaar, gerekend vanaf de eerste schets. Behalve met het genoemde bamboereliëf in het entreegebouw en de ringmuur is in de binnengevels gevarieerd met pikzwarte vlakken van gewassen beton met een basaltsplittoplaag – een sprekend contrast met het spierwitte ‘weisszement’-beton.

Maarten van der Hulst (projectleider) landschap

Rijksgebouwendienst, Remco Bruggink i.s.m. Andreas Bogenschuetz

kunst

Studio Jurgen Bey

gebruiker

Dienst Justitiële Inrichtingen, Directe Bijzondere Voorzieningen

constructeur

Rijksgebouwendienst, Fred Verschoor

fotografie

Rob ’t Hart

realisatie

2007

Gerelateerd op architectenweb.nl projectportfolio

Dienstengebouw, Arnhem

projectportfolio

portret van...

Remco Bruggink Voor Remco Bruggink is de definitie van succes het bereiken van perfectie in het heden. Hij houdt er verder geen motto op na. Kiezen tussen vorm en functie vindt hij zinloos: ‘Alsof het een los staat van het ander!’

Q architectenweb.nl/n12066

Rechtbankhal, Zwolle Het ontwerp voor de entreehal van de Zwolse rechtbank is van Jo Kruger. De hal is open en overzichtelijk gehouden, waarbij veel aandacht is besteed aan materialen, textuur en de verlichting. RGD

Het deels onder de grond gelegen gebouw herbergt een cluster van diensten die vroeger verspreid lagen over het terrein, zoals een receptie, mediatheek en depots van het Arnhemse Openluchtmuseum. De gevel is van door stomen verduurzaamd Platohout en de shedkappen zijn bekleed met zink. RGD Q architectenweb.nl/p5807

Q architectenweb.nl/p5808

projectportfolio

Afrikamuseum, Nijmegen De verbouwing bestaat uit een drietal noord-zuid gelegen gangen uitgevoerd in een eenvoudige stalen portaalconstructie. Ze sluiten dwars aan op de oudere bebouwing en ertussen liggen de nieuwe, met baksteen beklede zalen. Vanaf het buitenmuseum oogt de nieuwbouw bijna Miesiaans. RGD Q architectenweb.nl/6833

architectenweb magazine

De groene kleur van de gangen is gekozen met de bedoeling het gemoed van de gedetineerden positief be誰nvloeden

nummer 15 - februari 2008

Graktit.ws.v.

jaarboe

50 , 9 3 `

Architectuur in Nederland jaarboek 2006-2007

De editie 2006/07 van Architectuur in Nederland is voller en rijker dan ooit, want naast de gebruikelijke selectie van de dertig meest opmerkelijke gebouwen die in 2006 ons land hebben verrijkt, loopt er een beeldessay door het boek waarin belangrijke onderwerpen uit de actualiteit van de Nederlandse architectuur worden aangekaart. Tevens staan er drie essays in, met als belangrijkste themaâ&#x20AC;&#x2122;s de actuele ontwikkelingen in de scholenbouw en de zorg, collectieve projecten, herstructurering van naoorlogse woonwijken en stedenbouwkundige vernieuwing.

Word nu Architectenweb Magazine abonnee en ontvang het jaarboek “Architectuur in Nederland” t.w.v. `39,50 cadeau!

Gratis jaarboek t.w.v. á39,50 bij een jaarabonnement op Architectenweb Magazine. Ik neem een jaarabonnement (8 nummers) voor `69,- en ontvang als welkomstgeschenk het boek: Architectuur in Nederland ter waarde van `39,50

Ik neem een jaarabonnement voor `69,- met een éénmalige korting van `20,-. Ik betaal het eerste jaar `49,-. Naam: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . m/v Bedrijfsnaam: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Adres: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Postcode/Plaats:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Telefoon: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E-mail: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Handtekening:

architectenweb

Stuur deze antwoordcoupon in een envelop naar:

Architectenweb Media BV, antwoordnummer 526, 1400 VB BUSSUM. Een postzegel is niet nodig. Het abonnement geldt tot wederopzegging en wordt door middel van een acceptgiro in rekening gebracht. U ontvangt het welkomstgeschenk nadat het abonnementsgeld door u is voldaan.

Online aanmelden:www.architectenweb.nl/awm/

Architectenweb Magazine

@eefmXk`\] \e Zi\Xk`\] nXe[&gcX]fe[ X]n\ibè^jjpjk\\d mffi Yèe\e \e Yl`k\e [ì\Zk fg dli\e d`[[\cj

DLLIGI@EK%EC

;`^`kXc\ ]fkfY\jkXe[\e nfi[\e m\iîffk l`k^\gièk fg \\e jg\Z`Xc\ ]fc`\ \e è [\ dlli ^\ni\m\e%

;\ È =FC@<É nfi[ m\inà[\i[# [\ ]fkf&èbk # Ycà]k è _\k i\c`\]# XZ_k\i è \\e kfgbnXc`k\`k% ;\ gièk bXe nfi[\e Y\jZ_\id[ d\k \\e LM \e îX]Ôk` Y\jk\e[`^\ kiXejgXiXek\ _Xij%

:i\\\i \\e Y\i^cXe[jZ_Xg ife[fd l è ln nfeè^ f] [\ Jòkàej\ bXg\c XXe _\k gcX]fe[% ;\ df^\càb_\[\e qàe fe\è[`^% :I<8K@M@K<@K FG Q@AE KFG D<K DLLIGI@EK%EC DLLIGI@EK%EC EXiZ`jj\ejkiXXk *((*( O; Mfc\e[Xd K% ')00$*-(()'

=% ')00$--..,0 nnn%dlligièk%ec <dX`c è]f7dlligièk%ec

Dlligi`ek `j \\e fe[\i[\\c mXe B@KK<

Holland Design Trade is exclusief distributeur voor NURUS T 0318 646 565 www.nurus.com

Johannes Enschedé Hof te Haarlem door Döll – Atelier voor Bouwkunst

architectenweb magazine

PROJECTEN KORT

Het nieuwste hof naast het oudste Vier jaar na de oplevering van de Toneelschuur heeft architect Henk Döll, wederom in samenwerking met striptekenaar Joost Swarte, een besloten woonproject in Haarlem opgeleverd met een uitgesproken ornamentiek. Het is een stuk stad met harde contrasten. Om de hoek zitten de prostituees achter de ramen, maar de andere kant op kom je langs de Toneelschuur en de vernieuwde Philharmonie van Frits van Dongen. Hier, in een smalle straat, tegenover een nachtclub waarvan de rode loper ’s middags al is uitgerold, heeft Döll een woningbouwproject voor ouderen gerealiseerd. De gevelwand van de straat wordt door de nieuwbouw strak gesloten. Niets wijst op de aanwezigheid van het hof erachter. Verspreid over de gevel zijn ornamenten aangebracht: een naambord, twee gouden plakken, een wapen, een natuurstenen plak. En een groot glas-in-loodraam, ondertekend met ‘JS’, waarop een mensfiguur zijn levensgrote vulpen in de grond rond een alfabetboom doopt. De gevel wordt aan weerszijden afgesloten met een toegang: rechts van staal, links van hout. Tegen de verwachting in biedt niet het mooi gedecoreerde stalen hek toegang tot het hof, maar juist de zware, houten deur. Wanneer je eenmaal binnen bent, sluit de deur zich nummer 15 februari 2008

1 8

3 2 4

1 2

3 begane grond

entree

berging

keuken

woonkamer

slaapkamer

badkamer

bergingen appartementen

entree appartementen

houten deur

10 hof 60

1e verdieping

2e verdieping

9architectenweb magazine

PROJECTEN KORT

automatisch achter je. Hier ben je duidelijk te gast. De grote hoeveelheid bankjes maken de binnenruimte tot een grote huiskamer. Na de rijke gevel aan de straat valt de architectuur van het hof tegen. Het versierde hekwerk met wandelende muziekinstrumenten achter de terrassen op de eerste verdieping is te ver weg om de kale ruimte te verlevendigen. Zo is het aan het aangeplante groen om het hofje tot een prettiger plek te maken. Vanuit het Johannes Enschedé Hof is er een vrije doorgang naar het naastgelegen hofje, de Bakenesserkamer uit 1395, het oudste van Nederland. In tegenstelling tot de Bakenesserkamer bestaat het nieuwe hof maar voor de helft uit grondgebonden woningen, de andere helft zijn appartementen. Een tweede verschil is de ligging. Het oude hof grenst aan een steeg, het nieuwe aan een straat; dit heeft erin geresulteerd dat het Johannes Enschedé Hof een duidelijke

voorkant heeft gekregen. De voorkant wordt gevormd door de drie verdiepingen hoge bouwmassa met de gelijkvloerse appartementen. Niet alleen sluit de bouwhoogte aan bij de bestaande bebouwing in de straat, ook zijn de appartementen op deze manier aan het zicht vanuit het oude hof onttrokken. Vanuit het nieuwe hof gezien verstoren de balkons van de etagewoningen echter de eenvoudige tweedimensionale organisatie van de hoftypologie. Het is een begrijpelijk compromis, maar hiermee blijft het nieuwe hof in de schaduw staan van zijn zes eeuwen oudere buurman. (MvR) Q architectenweb.nl/p8972

opdrachtgever

Woonmaatschappij, Haarlem, i.s.m. De Bakenesserkamer

ontwerp

Döll – Atelier voor Bouwkunst (www.dollab.nl)

architect

Henk Döll

team

Patrick Eichhorn (projectleider), Robert Alewijnse, Koen Bakkers, Christina Fernandez, Frank Huibers, Robert Ovbiabonhia, Friso van der Steen

kunstenaar

Joost Swarte

constructeur

Pieters Bouwtechniek bv, Delft

adviseur installaties

Valk technisch adviesbureau, Putten

adviseur bouwkosten

Basalt Bouwadvies bv, Nieuwegein

aannemer

M.J. de Nijs en Zn bv, Warmenhuizen

realisatie

2007

fotografie

Christian Richters, Lotte Stekelenburg, Jean Paul Mioulet

nummer 15 februari 2008

Stadshart Almere door OMA

Gert Schutte

Silverline

Claus en Kaan architekten

DooWorld

Will Alsop

The Wave

RenĂŠ van Zuuk

Pop- en muziekzaal

Will Alsop

Side by Side

de architekten Cie.

De Kunstlinie

SANAA

The City

Erna van Sambeek

Lakeside

De Smaragd

Gigon & Guyer

10 De Citadel

Christian de Portzamparc

11 Utopolis

OMA

12 The Angle

S333 Architecten

13 woon- en winkelgebouw David Chipperfield 14 bibliotheek

Meyer en Van Schooten

15 Morph

14 13

12 10 11 8 5 7

Stadshart in de polder De realisatie van een compleet nieuw stadscentrum op een winderige, tussen stad en water ingeklemde vlakte van ruwweg honderd hectare is op zijn zachtst gezegd een uitdagende opgave. Want hoe creĂŤer je vanuit een tabula rasa een vitaal, kloppend stadshart? OMA vond de oplossing in een verticale scheiding van functies. Door | Marjoleine van Schaik Fotografie | Jeroen van Oostveen

PROJECT BELICHT | STADSHART ALMERE

aar verwachting telt Almere in 2015 een kwart miljoen inwoners. Met het oog op de groei formuleerde de gemeenteraad in 1997 haar wensen voor de ontwikkeling van een nieuw stadscentrum op het braakliggende terrein tussen het Stadhuisplein en het Weerwater. Een ambitieuze mix van functies moest worden samengebracht in een splinternieuw stadshart, dat aan diende te sluiten bij het bestaande centrum en dat tegelijkertijd het lokale voorzieningenniveau van Almere centrum zou overstijgen. Het nieuwe stadscentrum, overeenkomstig de ambitie ‘Stadshart Almere’ gedoopt, moest als hoofdkern gaan dienen voor Almere als geheel.

situatie

Voor het stedenbouwkundig plan van het Stadshart werd een competitie uitgeschreven. In het masterplan moest worden voorzien in 900 woningen, 53.000 m2 aan winkeloppervlak, bijna 4500 parkeerplaatsen, diverse uitgaansgelegenheden, een theater, een bibliotheek, een poppodium en een Centrum voor Kunstzinnige Vormgeving. OMA kwam van de vier meedingende bureaus als beste uit de bus. Het bureau vertaalde het complexe programma in een compact ontwerp met als voornaamste eigenschap een verticale scheiding van verschillende functies. De strikte verticale gelaagdheid wordt bewerkstelligd door de introductie van een gebogen maaiveld. Op het maaiveld liggen de winkels, culturele en

Morph programma

woningbouw met winkels

opdrachtgever

Almere Hart CV

architect

SeARCH (www.search.nl)

realisatie

2006

Waar de twee assen van het Stadshart elkaar treffen, ligt een plein dat op verschillende manieren doorzicht biedt op het achterliggende theater van SANAA en het Weerwater. De gevelwand waarlangs het doorzicht op het theater voert, wordt voor een groot deel gevormd door het lage, diepzwarte gebouw van SeARCH. Het gebouw telt twee verdiepingen. De gevel is bekleed met langgerekte stroken zwart geëxtrudeerd aluminium en glas. De winkelplint wordt gevormd door een ononderbroken glazen etalagestrook. Alleen aan de borden op de zwarte strook boven de etalages zijn de afzonderlijke winkels te herkennen; verder is de uitstraling uniform. De bovenverdieping wordt in beslag genomen door een groot warenhuis. Het doorzicht op het Weerwater voert niet langs het gebouw, maar er dwars doorheen. In de knik die het gebouw op de hoek van het plein maakt, is een brede opening gelaten. Erachter is door het abrupte einde van het verhoogde maaiveld een stadsterras ontstaan, dat weids uitzicht biedt op de Esplanade en het Weerwater.

architectenweb magazine

Op het Forum komt de gelaagdheid van het Stadshart duidelijk naar voren. In een enkele oogopslag zijn zowel de infrastructuurlaag en het winkelgebied als de woonlaag te zien

nummer 15 - februari 2008

PROJECT BELICHT | STADSHART ALMERE

doorsnede plangebied

Side by Side programma

144 appartementen

opdrachtgever

Blauwhoed / Eurowoningen bv, Rotterdam

architect

de architekten Cie. (www.cie.nl)

realisatie

2007

Gelegen aan de rand van het Weerwater markeren de twee woontorens de uiterste grens van het Stadshart. Bezien vanaf de overzijde van het water zijn de torens bepalend voor de nieuwe skyline van Almere. De gevels zijn uitgevoerd in industrieel glas. De kozijnen verspringen ten opzichten van elkaar over de gehele gevel, een indicatie van de diverse woningplattegronden erachter. Waar de meeste gebouwen in het stadshart een publieke plint hebben, is de onderste bouwlaag van Side by Side bestemd voor collectieve voorzieningen voor de bewoners.

architectenweb magazine

recreatieve functies en de woningen; eronder ligt een laag die fungeert als kelder, dienstingang en parkeergarage tegelijk. het maaiveld Het plangebied is hoofdzakelijk rechthoekig en ligt ingeklemd tussen het bestaande stadscentrum aan de noordzijde en het Weerwater aan de zuidzijde. Het maaiveld is over het plangebied heen gelegd en vervolgens naar de randen toe afgebogen. Hierbij is aan de noordkant gezorgd voor een naadloze aansluiting met het polderniveau, aan de overige zijden laat de aansluiting ruimte voor de inpassing van toegangen tot de onderlaag en is duidelijk te zien dat het maaiveld omhoog is getild.

gebeurt; tegelijkertijd bieden diverse stijgpunten en lange roltrappen toegang tot de ruim zes meter lager liggende infrastructuurlaag. Het wordt duidelijk dat de lagen wel strikt gescheiden lijken, maar dat ze in feite met chirurgische precisie in elkaar zijn gepast. De laag onder het maaiveld bevat in totaal ruim 2400 parkeerplaatsen, deels publiek en deels privaat, maar is niet eenvoudigweg een parkeergarage; het is een infrastructurele laag met een doorgaande weg, een ov-baan, gratis bewaakte fietsenstalling en expeditiecentra voor de bevoorrading van de winkels. De ontsluiting op het winkelgebied en de woningen

De lagen lijken gescheiden, maar zijn nauwkeurig in elkaar gepast Dat de aansluiting van het Stadshart op de omgeving plaatsvindt aan de noordkant, is door de ligging van het bestaande stadscentrum uit de jaren â&#x20AC;&#x2122;80 een logische keuze. Hield de winkelstraat van het bestaande winkelgebied hier voor de komst van het Stadshart abrupt op, nu zet de verlichte plint van winkels en etalages zich voort aan de overzijde van het Stadhuisplein, dat daardoor van een onbestemde leegte gepromoveerd is tot onderdeel van het stadscentrum. Het maaiveld glooit geleidelijk omhoog, totdat het iets over de helft van het plangebied het hoogste punt van 6,5 meter bereikt. Op dit punt wordt vanaf het maaiveld zichtbaar hoe het Stadscentrum in elkaar steekt. Luchtbruggen in de zijstraten laten zien dat er ook boven het maaiveldniveau iets nummer 15 - februari 2008

De infrastructuurlaag is bedoeld voor autoâ&#x20AC;&#x2122;s en openbaar vervoer, maar ook voor fietsers. Hierdoor is het winkelgebied het exclusieve domein van voetgangers

PROJECT BELICHT | STADSHART ALMERE

Wietse Pottjewijd

boven het maaiveld Vanaf het Stadhuisplein wordt het rechthoekige plangebied in zuidelijke richting doorsneden door een diagonale en een rechte as, met elkaar verbonden door dwarsstraten en pleinen. De assen ontmoeten elkaar uiteindelijk op het hoogste punt van het maaiveld, op het grootste van de in totaal zeven pleinen die het Stadshart rijk is. Het zogeheten Forum biedt doorzicht op het Weerwater en de esplanade waaraan het theater van SANAA ligt en fungeert als hoofdplein van het Stadshart. De woningen op De Citadel staan in een oase van rust, wat sterk contrasteert met de drukte van het winkelgebied

verloopt verticaal; de private parkeergarages hebben per woongebouw een eigen lift, die dwars door de winkelplint voert en zo de woningen op de verdiepingen ontsluit. Sommige winkels zijn als het ware door het maaiveld heen gezakt en hebben daar een extra entree. De laag biedt een oplossing voor een reeks knelpunten die kenmerkend zijn voor compacte stedelijke centra, zoals de paradox van het zo goed mogelijk bereikbaar maken van een autovrij winkelgebied en het vraagstuk van bevoorrading en afvalverwerking. Het is een aan het oog onttrokken bundeling van alle minder aantrekkelijke functies van een winkelgebied, waardoor er op het maaiveldniveau een grotere ontwerpvrijheid is gecreĂŤerd.

In stedenbouwkundig opzicht is de kern van het bovengrondse Stadshart het in vieren gesneden blok De Citadel, het winkel/woongebouw van Christian de Portzamparc, met de roestbruine, polyesterbetonnen gevels. De overige gebouwen van het winkelgebied zijn voornamelijk rondom dit gebouw gepositioneerd. Zowel de rooilijn van de Citadel als die van de andere gebouwen verspringt steeds ten opzichte van het assenstelsel, waardoor de wigvorm als stedenbouwkundig motief telkens terugkeert in de opzet van het bovengrondse deel van het Stadshart. Alle zeven pleinen, vrijwel alle dwarsstraten en zelfs de segmenten van de hoofdassen hebben een taps toelopende vorm, net als afzonderlijke gebouwen, zoals de bibliotheek van Meyer en Van Schooten. De wigvorm zorgt ervoor dat er besloten openbare ruimtes ontstaan en

De Smaragd programma

winkels met 72 appartementen

opdrachtgever

Blauwhoed bv te Rotterdam

architect

Gigon & Guyer, Zurich (www.gigon-guyer.ch )

realisatie

2007

Zowel de vreemde draaiing in het gebouw als de veelkleurigheid maken de woon/winkeltoren van het Zwitserse bureau Gigon & Guyer een opvallende verschijning. De glasgevels zijn oranje aan de zuidoostkant, groen aan de westzijde, op het noorden lichtblauw en naar het oosten zilvergrijs. De eigenzinnige vorm geeft het gebouw een eigen identiteit binnen het stedenbouwkundig collectief van het Stadshart. Het complex bestaat in totaal uit dertien bouwlagen, waarvan draagconstructie van de bovenste acht verdiepingen is uitgevoerd in kalkzandsteen in plaats van beton.

architectenweb magazine

Niet alleen vanaf het Forum, maar ook vanaf het Schippersplein zijn er doorzichten op het achterliggende Weerwater

nummer 15 - februari 2008

PROJECT BELICHT | STADSHART ALMERE

verzachten de overgangen tussen de hoofdassen, de pleinen en de dwarsstraten.

openbare ruimte De combinatie van besloten pleinen, trappen en de lichte glooiing van het maaiveld zorgen voor een boeiend straatbeeld, wat versterkt wordt door de lichtincidentele doorzichten op het achterliggende Weerwater. Dat het Stadhart middenin de polders aan een kunstmatig meer ligt, is niet voelbaar in de ruimtelijke opzet. Die is dusdanig sterk dat de afzonderlijke architectuur in het winkelgebied eigenlijk van minder belang is. Niet dat het wigvorm keert telkens terug als Stadshart geen rijke architectonische proeftuin is, stedenbouwkundig motief maar de individualiteit van bijvoorbeeld de bioscoop van OMA, het zwarte lage winkelgebouw van Bjarne Mastenbroek en de veelkleurige gedraaide toren van Gigon en Guyot is ondergeschikt gemaakt aan de beleving van de openbare ruimte. De aandacht waarmee die is vormgegeven, is op verschillende schaalniveaus te vinden: een goed, functioneel ontwerp is ook goed gedetailleerd. De bestrating is op alle pleinen, straten en trappen van leigrijs Chinees graniet, wat een coherent straatbeeld oplevert. Hetzelfde effect wordt

bereikt met de consequente doorvoering van de winkelplint. De verschillende trappen en stijgpunten zijn duidelijk aangegrepen om de openbare ruimte net wat interessanter te maken, zoals de trap die op het Forum de lucht in steekt, zonder ergens naartoe te leidenâ&#x20AC;Ś maar die ondertussen wel precies het rafelrandje is dat een openbare stedelijke ruimte nodig heeft. Ook de overige zes pleinen en taps toelopende straatsegmenten zijn voorzien van rafelranden, ontmoetingsplekken en schijnbare toevalligheden, veelal in de vorm van trappen. De leukste toevalligheid is misschien wel de getrapte entree tot de bioscoop, eveneens aan het Forum: OMA moet toch geweten hebben dat het maaiveld gebogen loopt, maar bij de realisatie van dit gebouw moest niettemin een oplossing gevonden worden voor de inpassing van de plint, die kaarsrecht was uitgevoerd. functioneel en sociaal De stedenbouwkundige opzet van het plan biedt een sterke ruimtelijke onderlegger waardoor het Stadshart alle kansen krijgt om uit te groeien tot een stadshart. maar een sterke sociale onderlegger is ook nodig: een van de kerneigenschappen van elk succesvol stadshart is dat er een complexe verweving van functionele en sociale functies in besloten ligt. Een wijk met alleen woningen is overdag even doods

Utopolis programma

megabioscoop met horeca

architect

OMA, Rem Koolhaas (www.oma.eu )

ontwerp

Rem Koolhaas, Floris van Alkemade

realisatie

2005

Het Utopoliscomplex van OMA bevat behalve een megabioscoop zes megastores, een supermarkt en een restaurant. Binnen het totale plan voor het Stadshart vervult Utopolis door het programma een belangrijke rol in het genereren van activiteit buiten sluitingstijd. In het ontwerp is hiermee rekening gehouden door de foyers en andere openbare ruimtes aan de straatkant te situeren. Boven de holte die de centrale hal in het ontwerp inneemt, lijken de acht bioscoopzalen te zijn opgehangen aan het plafond.

architectenweb magazine

Rondom het Schippersplein, dat â&#x20AC;&#x2DC;s winters als ijsbaantje dienst doet, zijn de functies verzameld die lastig zijn in te passen in het winkelgebied zoals een entertainment centrum, poppodium en een hotel

nummer 15 - februari 2008

PROJECT BELICHT | STADSHART ALMERE

als een winkelcentrum na sluitingstijd of een kantorenpark in het weekend. Het gevaar bij een functionele gelaagdheid als het Stadshart Almere is dan ook, dat er per laag op bepaalde momenten van de dag of de week ‘stiltezones’ ontstaan, met allerlei sociale problemen als gevolg. Dit is gedeeltelijk ondervangen door de aanwezigheid culturele functies als de bioscoop en het theater, die na sluitingstijd activiteit op en onder het maaiveld genereren. Maar het programma van eisen bevatte ook een poppodium, een hotel en meer voorzieningen en ontmoetingspunten voor de jongeren – van oudsher geen functies die lekker samengaan met dichtbebouwde woongebieden, wat het Stadshart tenslotte is. De lastiger in te passen functies zijn daarom naar de zuidwestelijke uitstulping in het plangebied getrokken, waar de overlast minimaal blijft. Will Alsop tekende voor het ontwerp van de gebouwen rondom het Schippersplein, waaronder het poppodium, het hotel, een restaurant en een winkelgebouw. Het Schippersplein zelf bestaat uit een glooiend heuvellandschap van steen, waarin een slingerende vijver is aangelegd die ’s winters automatisch wordt bevroren zodat er geschaatst kan worden. Het gebiedje voelt opvallend minder coherent aan dan de rest van het Stadshart, maar lijkt goed te functioneren; het is er druk en levendig. Mocht het er zo gezellig worden dat er toch wat geluidsoverlast ontstaat voor

de bewoners, dan kan OMA dat zien als een bevestiging van het succes van haar maaiveldconcept. Want als het Stadshart echt dag en nacht blijft kloppen, is de doelstelling van een vitaal en levendig stadshart tenslotte gehaald.

opdrachtgever

Gemeente Almere / Almere Hart CV

ontwerp

OMA (www.oma.nl)

architect

Floris Alkemade, Rem Koolhaas

projectarchitect

Rob de Maat, Kees van Casteren

ontwerpteam

Juliette Bekkering, Olga Aleksakova,

(MAB Den Haag, Blauwhoed Eurowoningen)

Bina Bhattacharya, Bart Cardinaal, Markus Detteling, Rob Hilz, Philip Koenen, Karen Shanski, Shohei Shigematsu, Mark Watanabe realisatie

1998 - 2009

fotografie

Jeroen van Oostveen, Wietse Pottjewijd,

De Kunstlinie programma

Theater en Kunstencentrum

opdrachtgever

Gemeente Almere

ontwerp

SANAA, Japan (www.sanaa.co.jp)

architect

Kazuyo Seijma, Ryue Nishizawa

realisatie

2007

De Kunstlinie steekt vanaf de Esplanade een heel eind het Weerwater in. Of liever gezegd over het water, want doordat het gebouw op palen in het water is geplaatst, lijkt het te zweven. De reflectie van het meer en de lucht in de glasgevels versterkt de indruk van transparantie en lichtheid die het gebouw uitstraalt. Kenmerkend voor de Japanse architecten ontbreekt het aan hiërarchie tussen de afzonderlijke ruimtes; alleen de drie zalen wijken in hoogte af van de rest van het volume. De scheidingswanden zijn dun en veelal van glas, waardoor series van visueel aaneengeschakelde vertrekken ontstaan. De zichtlijnen eindigen niet op de buitenwanden, maar snijden zich door glazen geveldelen heen, zodat doorzicht op het water of het Stadshart ontstaat. In de niet-hiërarchische opbouw van het gebouw was het van belang dat alle wanden, al dan niet constructief, eenzelfde dikte zouden krijgen. Als gevolg daarvan zijn platte stalen platen als constructieve elementen toegepast – hoogst ongebruikelijk is in de Nederlandse bouwpraktijk.

architectenweb magazine

Aan de zuidgrens van het plangebied staan verschillende woontorens en appartementengebouwen langs het Weerwater. De kade heeft daardoor een veel verstilder karakter dan het drukke winkelgebied

nummer 15 - februari 2008

LOC Hardenberg door Mei architecten en stedenbouwers

architectenweb magazine

PROJECTEN KORT

doorsnede

Een stad in de stad In het Overijsselse Hardenberg is een â&#x20AC;&#x2DC;stad in de stadâ&#x20AC;&#x2122; verrezen. Mei architecten en stedenbouwers realiseerde hier een multifunctioneel complex voor het LOC (Lokaal Opleidingscentrum) en een aantal publiekgerichte instellingen.

Het resultaat is een rechthoekig gebouw met grootstedelijke dimensies dat op verschillende manieren een relatie aangaat met zijn stedelijke context en daardoor een sterk openbaar karakter heeft. Het LOC is direct met de omgeving verweven doordat de architecten de openbare ruimte rondom het gebouw hebben toegelaten tot het interieur van het gebouw. Straten lopen via de brede, uitwaaierende trappen van de drie entrees het gebouw binnen en banen zich een weg door de verschillende verdiepingen. De straten komen samen in de aorta, een groot multifunctioneel binnenplein. Ook wat betreft wandbekleding herinnert het interieur van het LOC aan een stedelijke situatie, doordat in de publieke ruimtes veelal is gekozen voor ruwe,

nummer 15 - februari 2008

1 5

2 6

begane grond

2 7

6 3

1e verdieping

cultureel centrum De Muzerie

bibliotheek

restaurant

catering lokalen

vestiging Gemeente Hardenberg

lokalen De Groene Welle

hoofdstraat

lokalen

onderwijs advies centrum

10 administratie

8 9

2e verdieping

architectenweb magazine

PROJECTEN KORT

onafgewerkte materialen zoals beton en baksteen. Noodzakelijk voor het binnen/buitenconcept is een grote mate van daglichttoetreding. De architecten kozen voor een deels glazen overkapping en ontwierpen vier vides die zich over de gehele breedte van het gebouw uitstrekken. Deze vides worden afgesloten door hoge etalageramen die van buitenaf een diepe blik in het gebouw mogelijk maken en van binnenuit de relatie met de buitenwereld benadrukken.

opdrachtgever

Stichting LOC + Gemeente Hardenberg, Alfa College en AOC de Groene Welle

ontwerp

Mei Architecten en stedenbouwers (www.mei-arch.nl)

aannemer

Alferink van Schieveen bouwtechnisch adviesbureau Zwolle

constructie

De Groot Installatiegroep te Emmen

realisatie

2007

fotografie

Luuk Kramer

Het sobere interieur van het LOC staat in contrast tot de meer uitgesproken gevelbekleding van het exterieur. Hier is gekozen voor een blokvormig metselpatroon van rode baksteen waarin vierkante ramen zijn opgenomen. De bewerkelijke buitengevel loopt via de entrees ook de binnenstraat in om zo de continu誰teit van de publieke ruimte te accentueren. (EF) Q architectenweb.nl/p8910

nummer 15 - februari 2008

ROB TEN APEL

De Spil in Arnhem door Architectuurstudio HH 78

architectenweb magazine

PROJECTEN KORT

De Spil In november werd in Arnhem De Spil geopend, een brede school ontworpen door Architectuurstudio HH. Het is een van de vijf brede scholen die Hertzberger voor de gemeente Arnhem ontwierp.

Op de eerste en de tweede verdieping van het smalle, aan de parkzijde gelegen bouwdeel bevinden zich de leslokalen van de basisscholen. De begane grond biedt ruimte aan de kinderopvang en de peuterspeelzaal. In het kortere bouwdeel zijn de meer wijkgerichte functies, zoals de sportzaal, de ontmoetingsruimte en het wijkcentrum opgenomen. In de interne organisatie van de school worden de twee gebouwdelen gescheiden door een â&#x20AC;&#x2DC;straatâ&#x20AC;&#x2122; die de entrees aan de noorden zuidzijde van het gebouw verbindt. Behalve in de volumes is er een onderscheid in de gevels van de twee gebouwdelen. Het smalle deel heeft een sobere en rustige gevel met grote horizontale bandvensters. Door toepassing van veel glas in de gevel aan de parkzijde heeft dit deel van de school een licht en open karakter. De gevel van het korte bouwdeel wordt sterk bepaald door een bliksemschichtachtige raampartij. In het interieur begeleidt dit raam de brede trap in de vide, die tevens dient als tribune. In de materialisering van de gesloten geveldelen van het nummer 15 - februari 2008

HERMAN VAN DOORN

In De Spil zijn zes instellingen ondergebracht: twee basisscholen, een kinderopvang, een wijkcentrum, een peuterspeelzaal en een gymzaal. De ligging van het schoolgebouw, aan de rand van een centraal gelegen park in de wijk Malburgen-West, is een belangrijk uitgangspunt geweest voor het ontwerp. Hertzberger ontwierp een tweeledig gebouw: een langgerekt, rechthoekig bouwdeel grenzend aan het park en een korter bouwdeel, dat op de wijk gericht is. Beide onderdelen zijn met elkaar verbonden door een vide, die over de verschillende verdiepingen loopt en afgedekt is met glas.

gebouw is een horizontale tweedeling zichtbaar. De onderste bouwlaag is uitgevoerd in antraciet metselwerk, de bovenste verdiepingen zijn voorzien van beplating met witte golfplaat (staal). De eenvoudige en heldere geleding van het gebouw, die zowel is terug te vinden in het volume als in de horizontale opbouw, geven de school een aangename schaal. Waar veel andere ontwerpers van brede scholen enorme gebouwen produceren, oogt De Spil bescheiden. Schijn bedriegt, want ook dit gebouw bevat wel degelijk een fiks programma. Hertzberger weet dit echter ingenieus te verpakken. (OK) Q architectenweb.nl/p8913 79

8 3

5 7 9 4

7 10

begane grond

2e verdieping

1e verdieping

gymzaal

wijkcentrum

kinderopvang

peuterspeelzaal

aula

speellokaal / toneel

multifunctioneel lokaal

openbare basisschool

katholieke basisschool

10 dakterras

opdrachtgever

Gemeente Arnhem, dienst M.O.

ontwerp

Architectuurstudio HH (www.hertzberger.nl)

projectteam

Herman Hertzberger, Cor Kruter, Jop Voorn,

JOP VOORN

Martine Drijftholt, Geert Mol, Pieter Benschop

aannemer

Kuiperbouwgroep b.v, Arnhem

constructie

Van de Laar bv, Eindhoven

fotografie

Herman van Doorn, Jop Voorn, Rob ten Apel

realisatie

2007

architectenweb magazine

Architecten presenteren zich met een projectportfolio op architectenweb.nl

architectenweb

www.architectenweb.nl/projecten

Belangrijkste kenmerken projectgids - Presentaties van circa 3200 projecten onderverdeeld in de disciplines architectuur, stedenbouw, tuin en landschap en interieur - Handige zoekfunctie op projectsoort, trefwoord en naam architect - Wekelijks aangevuld met nieuwe projecten - Heldere projectpresentaties in woord en beeld Schrijf u ook online in op onze wekelijkse projecten nieuwsbrief! Uw projectportfolio ook op architectenweb.nl? Word lid van Architectenweb.nl en presenteer uw bureau op de grootste architectuursite van Nederland. (meld u aan op www.architectenweb.nl/wordlid).

online

Architecten zijn trots op hun projecten. En vaak terecht. Architectenweb.nl biedt Nederlandse architecten daarom een podium om hun projectportfolio te presenteren aan een breed publiek. Handig als u zich wilt voorbereiden op de keuze van een architect. Maar ook voor diegene met liefde voor architectuur is de architectenweb projectgids een rijke bron om dagenlang in te verdwalen.

NIEUW ONLINE | PROJECTEN

nieuwe projecten op architectenweb.nl

Op deze pagina treft u een selectie aan van projecten die recent zijn toegevoegd aan architecten web.nl. Voor een volledig overzicht van alle projecten surft u naar www.architectenweb.nl/projecten

Mix to the Max, Almere

Routeontwerp A2, Maastricht

Het uitgangspunt voor het flexibele ontwerp voor Almere-Buiten is â&#x20AC;&#x2DC;een stad in een gebouwâ&#x20AC;&#x2122; waarbij het stationsplein wordt voortgezet binnen het complex. Mix to the Max geeft ruimte aan een combinatie van sferen, gebruik en beleving. I O U Architecture

De grootschalige aanpak van een aanzienlijk deel van de A2 vormt aanleiding om met verschillende omgevingspartijen de ruimtelijke kwaliteit langs de snelweg te verbeteren. Met behulp van vijf thematische opgaven wordt vooral het contrast tussen stad en land ter hand genomen. MTD Landschapsarchitecten

Q architectenweb.nl/p7686

Q architectenweb.nl/p8010

Villa, Beuningen

Scheperziekenhuis, Emmen

Combigebouw Westeraam, Elst

De kubistische vormen van de villa geven uitdrukking aan de ruimtelijke organisatie van het gebouw en worden geaccentueerd door de toepassing van verschillende materialen. De uitkragende volumes volgen de kavelgrenzen en het verloop van de straat in de nieuwbouwwijk. JOOSTEN architecten

De expressieve dakconstructie zorgt voor de toetreding van daglicht in de hal en begeleidt het binnengaan van het ziekenhuis. De architecten en de opdrachtgever Leveste ontvingen voor dit project de publieksprijs voor het beste gebouw van Drenthe in 2007. a/d amstel architecten

Het ontwerp van het complex is geĂŻnspireerd door de locatie, de vindplaats van de grootste stenen Romeinse tempel van Nederland. Alle functies zijn geconcentreerd rondom een door kolommen geflankeerde binnenhof. Vides en zichtlijnen benadrukken de ruimtelijkheid binnen het gebouw. (ANS 'OVERDE +RAAIJVANGER s 5RBIS

Q architectenweb.nl/p8111

Q architectenweb.nl/p8207

Q architectenweb.nl/p8632

Uw projectportfolio ook op architectenweb? Word lid van Architectenweb. nl en presenteer uw bureau op de grootste architectuursite van Nederland.

architectenweb magazine

Onderhoudswerkplaats NedTrain, Haarlem

X-Ray-Scan, Rotterdam

Daltonschool, Heerhugowaard

Het toekomstige onderhoud van de HSL maakte een uitbreiding van de werkplaatsen van NedTrain noodzakelijk. De nieuwbouw is gedeeltelijk gesitueerd tussen bestaande hallen zodat via het expressief geprofileerde dak zoveel mogelijk daglicht wordt binnengelaten. ADP architectuur design en planning

Het gebouw biedt plaats aan een containerscan waarmee vrachtwagencontainers aan de grens kunnen worden doorgelicht. De hoogwaardige technologie wordt gereflecteerd in het dynamische uiterlijk van het gebouw. De diepe groeven in de aluzinc panelen accentueren de lange, slanke vorm van X-Ray-Scan. GROUP A Q architectenweb.nl/p8433

Daltonschool Columbus is gesitueerd in een parkachtige uitbreidingswijk, naar stedenbouwkundige opzet van het bureau Alle Hosper. De speelruimte en de aula vormen het hart van het gebouw. Hier zijn ook de ruimtelijke verbindingen geconcentreerd. Atelier PRO architekten

BiĂŤnnale, Rotterdam

WY High Tech Campus, Eindhoven

Dynamohal, Delft

De bijdrage van DAF-architecten aan de BiĂŤnnale in Rotterdam bestond uit het ontwerp van twee tentoonstellingen en een tijdelijke conferentieruimte in de Kunsthal. Uitgangspunt bij de inrichting was om de Kunsthal, een gebouw van OMA, volledig ervaarbaar te houden. DAF-architecten

Om het laboratoriumgebouw uit 1968 toekomstbestendig te maken, was een rigoureuze renovatie noodzakelijk. Het gebouw werd ontdaan van alle aanbouwen en kreeg een nieuwe, transparante entree. Het laboratorium transformeerde in een kantoor met testruimten en elektronicalabs. JHK Architecten

De renovatie van de Dynamohal, een Rijksmonument, is onderdeel van de herstructurering van het TU-Noordgebied. Met transparante toevoegingen als glazen balustrades, een glazen toiletblok en glasplaten in de gevel wordt de bijzondere sfeer van het gebouw geaccentueerd. DP6 architectuurstudio

Q architectenweb.nl/p8551

Q architectenweb.nl/p8603

Q architectenweb.nl/p8722

Q architectenweb.nl/p8412

nummer 15 - februari 2008

Q architectenweb.nl/p8508

OPUS Design Jouko J채rvisalo

LEC Design Jouko J채rvisalo

Mobel, Uusi Littoistentie 2-4, FI-20660 Littoinen Finland, www.mobel.fi Nerus Design, Winterswijkseweg 14, 7141 DN Groenlo, T +31(0)544 37 80 88, info@nerusdesign.com, www.nerusdesign.com

COLUMN | PETER DRIJVER

Opties! Leidt massafabricage altijd tot een standaardproduct of kan de individuele wens van de klant worden gerespecteerd door de industrie? Met de komst van de Ford Capri brak voor de autoconsument een nieuwe tijd aan: tien verschillende motoren, een handvol verschillende uitrustingspakketten en diverse losse opties maakten het mogelijk een ‘originele’ Capri samen te stellen. Ook bij de sterk opkomende marktgestuurde woningbouw zijn verschillende uitrustingspakketten en losse opties steeds vaker het middel bij uitstek om de woning aan de behoeften van de eerste kopers aan te passen. In de twintigste eeuw beperkte de keuze zich nog tot de keukenfrontjes, de dakkapel, het tegelwerk en de wandcontactdozen. Nu sloven ontwikkelaars zich uit om van de standaardwoning een gepimpte droomwoning te maken, toegesneden op elke beurs. In het architectonisch ontwerp kan dat overigens tot merkwaardige resultaten leiden. Bij het ontwerp van een rij woningen aan een jachthaven kon elk van de woningen als optie met een tuitgevel worden uitgevoerd, om er een levendig rijtje van te maken. Bij oplevering vorig jaar waren vrijwel alle woningen voorzien van de optionele tuitgevel... Opties zijn uitgegroeid tot een belangrijk middel om het rendement van bouwbedrijf en ontwikkelaar te vergroten: doorgaans zijn er budgetafspraken over de verschillende categorieën woningbouw, maar wordt er over opties niets gezegd. En wanneer bouwers met de gemeenten afspraken maken over de grondprijs, is de verrekening met de opbrengsten van de basiswoning vaak het uitgangspunt. Ver voor het bouwbesluit sketchten Van Kooten en De Bie al een rondleiding met een makelaar langs een eenkamerappartement waarbij het toilet optioneel was. Een ontwikkelaar bracht onlangs omvang en uitrustingsniveau van een woningbouwproject terug tot het absolute minimum zoals omschreven in het Bouwbesluit. Al het overige werd vertaald in aanvullende en prijzige kopersopties die allemaal werden ontworpen en in de maat gezet. In de woonkamer voldoet de tuindeur bijvoorbeeld rekenkundig aan de eis van doorspuibaarheid en ‘dus’ zijn alle

nummer 15 - februari 2008

ramen ofwel weggelaten, ofwel vastgeschroefd, want draairamen zijn duurder. Dat dit tot onvoorziene complicaties leidt bij de aanvraag van een bouwvergunning laat zich raden. Alle opties – en alle denkbare combinaties daarvan – zouden vooraf uitgerekend moeten worden met betrekking tot energieprestatie, daglichttoetreding en ventilatiecapaciteit. Bij voornoemde ontwikkelaar leidde dit tot een merkwaardige situatie: wanneer een koper helemaal geen opties zou kiezen, zou de woning door de ruime kap niet voldoen aan de eis dat 55 procent van het gebruiksoppervlak gebruikt moet kunnen worden als verblijfsruimte. Die ‘standaardwoning’ zou dan ook vanwege die eisen van het Bouwbesluit verplicht (en gratis?) de ‘optie zolderkamer’ moeten hebben: in de kap een verblijfsruimte met dus een vaste trap, dakkapel, separatiewanden, aparte cv-ruimte en brandmelders in alle verblijfsruimten beneden. Al met al zoveel voorzieningen dat de ’optie woonkameruitbreiding’, het dieper uitbouwen van de kleine woonkamer, een goedkoper alternatief is waarmee men direct aan de 55 procents-eis voldoet. Met de huidige trend van geminimaliseerde standaardwoningen kunnen sluwe bouwers bovendien de kopers vóór het tekenen van de koop- en aannemingsovereenkomst al concrete uitspraken laten doen over de te kiezen opties. Door de woningen te verdelen over die kopers met het langste optielijstje en de beste hypotheekvoorwaarden kan andermaal het rendement worden verbeterd. Slimme gemeentes verlangen daarom dat de grondwaarde over de kosten inclusief alle optionele toeters en bellen residueel is: na aftrek van alle bouwkosten, winst en risico en dergelijke blijft er dan een leuk bedrag over voor de gemeente. En zo trekken gemeentelijke overheid en bouwer gewoon weer samen op tegen de bewoner/ eigenaar.

postbus@scala-architecten.nl

De kunststofvloeren van Bolidt zijn mooi en functioneel.

Bolidtop速 kunststofvloeren uniek in karakter t vele kleuren en dessins t vloeistofdicht t naadloos goed te reinigen t slijtvast t ideaal voor intensief gebruik

http://ebrochure.bolidt.nl

GPIKPGGTKPIPQY PN PKGWYURNCVHQTO XQQT FG KPIGPKGWT 1R 'PIKPGGTKPI0QY PN JGV PKGWYURNCVHQTO XQQT FG KPIGPKGWT XKPFV W JGV NCCVUVG PKGWYU QXGT KPHTCUVTWEVWWT OKNKGW YCVGT GP DQWY 1R GGP QXGT\KEJVGNKLMG YKL\G DKGFV FG UKVG CEVWGNG GP TGNGXCPVG KPHQTOCVKG XQQT FG KPIGPKGWT &G DGTKEJVIGXKPI XCTKGGTV XCP QPVYKMMGNKPIGP QR DGUVWWTNKLM IGDKGF VQV QROGTMGNKLMG PKGWYUHGKVGP '[GECVEJGT KU FG TWDTKGM 'ZVTGOG 'PIKPGGTKPI YCCTKP VGEJPQNQIKUEJG JQQIUVCPFLGU WKV JGGN FG YGTGNF CCP DQF MQOGP

5EJTKLH W KP XQQT FG 'PIKPGGTKPI0QY PKGWYUDTKGH FKG GNMG FKPUFCI GP FQPFGTFCI GGP QXGT\KEJV DKGFV XCP JGV DGNCPITKLMUVG PKGWYU

YYY 'PIKPGGTKPI0QY PN

D[ CTEJKVGEVGPYGD

De situering van de sportschool boven de winkelpassage en het gevarieerd gebruik van de winkeldaken accentueren de verticale gelaagdheid van de mix van functies in Spazio Zoe termeer

Meervoudig Grondgebruik Bouwgrond wordt in Nederland steeds schaarser, met name in en om de steden. Daarom worden er steeds meer projecten gerealiseerd die zich laten kenmerken door meervoudig grondgebruik. De beschikbare grond wordt daarmee intensief benut.

DARIA SCAGLIOLA

door | Marcel Teunissen

FOCUS | MEERVOUDIG GRONDGEBRUIK

De gelaagde stad: stapelen, scheiden en verbinden Halverwege de jaren ‘80 lanceerde de Rijksoverheid het concept van de ‘compacte stad’. Dit concept vormde de opmaat voor bouwprojecten waarin verschillende functies in een verticale gelaagdheid zijn samengevoegd. Dit betreft onder andere gestapelde structuren binnen één bouwwerk en het ‘optoppen’ van bestaande bebouwing, maar ook met overbouwingen van gebouwen of van infrastructuur wordt gestreefd naar een intensiever grondgebruik. Bij dit soort projecten spelen specifieke problemen rond de constructie, de installatietechniek en de klimaatbeheersing. Ook aan de akoestiek moet extra aandacht worden besteed, vooral wanneer in de stapeling of ingenieuze vervlechting van functies infrastructuur wordt opgenomen.

Infrastructuur kan, met name wanneer het een bundel betreft, een fysieke barrière vormen die op maaiveldniveau het gebruik en de inrichtingsmogelijkheden beperkt. Vooral in stedelijk gebied wordt dit als storend ervaren, nog afgezien van de geluidsoverlast en milieuproblemen die infrastructuur teweeg kan brengen. Vanuit technisch oogpunt hebben de huidige geavanceerde tunnelboortechnieken het ondergronds aanleggen van infrastructuur aantrekkelijk gemaakt. De hoge kosten en de vaak bijkomende complexiteit van de ingreep kunnen echter remmende factoren zijn. Desondanks hebben voortschrijdende ontwikkelingen in de publiekprivate samenwerking gunstige condities geschapen voor de uitvoering van ‘grote projecten’. Dat wordt onderstreept door plannen als de Amsterdamse Zuidas en de Spoorzone Delft, waarbij door rigoureuze ingrepen de infrastructuur onder de grond verdwijnt. Ook een kleiner project als Sijtwende in Leidschendam-Voorburg laat zien hoe, na jaren van impasse, door technisch vernuft en samenwerking tussen verschillende partijen efficiënt gebruik wordt gemaakt van de bouwgrond, door de ondergrondse inpassing van de infrastructuur.

ZUIDAS AMSTERDAM/CIIID

Zuidas Amsterdam De Zuidas moet uitgroeien tot een nieuw stedelijk cen-

BENTHEM CROUWEL

Infrastructuur ondergronds

In het dok voor de Zuidas van Amsterdam worden de sporen en wegen als etagères gestapeld. Daarbij zijn de onderste rijbanen bestemd voor het doorgaande verkeer en de bovenste rijbanen voor het lokale verkeer.

De mogelijkheid om in de Zuidas, in plaats van twee aparte stations, een integrale OV-terminal voor de hsl, trein, metro, bus en tram te maken, droeg bij aan de keuze voor het stapel-dokmodel.

architectenweb magazine

Binnen het nieuwe ondergrondse treinstation van Delft zal het heringerichte maaiveld aan de rand van de oude binnenstad zichtbaar zijn

trum van Amsterdam. Het is het grootste bouwproject van Nederland waarbinnen meervoudig grondgebruik centraal staat. Het totale vastgoedprogramma bedraagt ongeveer 2,5 miljoen vierkante meter, waarvan 43 procent wordt bestemd voor kantoren, 42 procent voor woningen en 15 procent voor voorzieningen. Kenmerkend voor het plangebied is de op een dijklichaam aangelegde infrastructuur: de A10 en trein-, metro- en tramsporen. De infrastructuur speelde een belangrijke rol in de drie modellen die voorafgaand aan de planuitwerking werden bestudeerd, te weten het dijkmodel, het dekmodel en het dokmodel. Met het dijkmodel zou alle infrastructuur bovengronds blijven en incidenteel worden overbouwd. Ook binnen nummer 15 - februari 2008

het dekmodel zou de infrastructuur grotendeels bovengronds blijven en worden voorzien van een overkapping. Uiteindelijk is gekozen voor het dokmodel, waarin de infrastructuur over een lengte van 1200 meter onder de grond wordt aangelegd, zodat daarboven een deel van het nieuwe centrum kan verrijzen. Door de infrastructuur onder het maaiveld te situeren, is de grondopbrengst optimaal. Bovendien neemt de geluidshinder af en de luchtkwaliteit toe. Deze ZuidasDok vormt de slagader van de Zuidas, geaccentueerd door het vanaf 2010 te bouwen ov-knooppunt Station Zuid dat het vijfde station van Nederland wordt. De metrotunnels worden gestapeld om de doorlooptijd van het project te verkorten en een substantieel deel van de uitvoering van het 91

ONTWIKKELINGSBEDRIJF SPOORZONE DELFT

FOCUS | MEERVOUDIG GRONDGEBRUIK

Hoewel er veel nieuwbouw komt, blijft de spoortunnel in Delft grotendeels vrij van bebouwing. Alleen het nieuwe station met het stadskantoor en twee bouwblokken zijn in deze zone gepland.

vastgoedprogramma te versnellen. Veiligheid is daarbij een belangrijk ontwerpuitgangspunt, mede omdat de terminal stopplaats wordt voor de hsl-zuid. Daarbij zal het dok voldoende berekend moeten zijn op het afvloeien van het door de treinen veroorzaakte krachtenspel. Het project moet rond 2035 voltooid zijn en wordt mogelijk gemaakt door samenwerking tussen private partijen en de onderneming Amsterdam Zuidas, die naar verwachting in de tweede helft van 2008 definitief van start gaat.

De bovengrondse sporen worden vervangen door vier ondergrondse sporen in een tunnel, gecombineerd met een nieuw ondergronds station van Benthem Crouwel en een nieuw stadskantoor naar ontwerp van Mecanoo. Het maaiveld wordt onder meer heringericht met een tramlijn langs het water, aansluitend bij het beeld van honderd jaar geleden. Het Masterplan voor de Spoorzone is gemaakt door Joan Busquets. Kenmerkend voor de herinrichting is de afwisseling tussen intensieve bebouwing en groen- en waterstructuren, waarmee tevens een waterbergingprobleem wordt opgelost. Voor de woningen worden plannen ontwikkeld om deze te verwarmen met restwarmte van de nabijgelegen DSM-fabrieken. De geotechnische condities van het gebied zijn uitvoerig onderzocht met sonderingen, kleefmetingen en pulsboringen. Voor de bouw van de tunnel zijn zestien varianten bestudeerd, die variëren in tunnellengte, aslijn, positie van het station en bouwmethode. Zo zijn onder meer de bouw-

QUIST WINTERMANS ARCHITECTEN

Spoorzone Delft Het project Spoorzone in Delft is vooral geënt op herinrichting van stedelijk gebied. Het treinviaduct uit de jaren zestig telt slechts twee sporen en vormt een flessenhals in de spoorverbinding tussen Den Haag en Rotterdam. Het viaduct veroorzaakt geluidsoverlast en milieuproblemen en vormt een barrière aan de rand van het oude centrum. Bovendien is het station niet berekend op de huidige reizigersstromen.

Voor een goede aansluiting op de infrastructuur kruist de Noordelijke Randweg van den Haag op maaiveldniveau met de bestaande hoofdwegen

De keuze voor ondergrondse en bovengrondse inpassing van de nieuwe, gebundelde infrastructuur impliceerde een groot aantal kunstwerken op een betrekkelijk kort traject

architectenweb magazine

A2 STUDIO

Een grote trappartij op het plein aan de centrumzijde vormt de entree naar de ondergrondse passage van het nieuwe stationsgebouw voor Breda

methodes wand-en-dak, cut & cover, boren en afzinken onderzocht. Voor de effecten op de omgeving en de reizigers zijn studies uitgevoerd naar drukgolven, veiligheid, trillingen, geluid, bouwschade en â&#x20AC;&#x201C;hinder. Na evaluatie en toetsing aan de criteria is uiteindelijk gekozen voor een lange tunnel met een ondergronds station. Die zal op basis van het onderzoek gebouwd worden volgens de ook in het Haagse Souterrain van OMA toegepaste wand-en-dakmethode, gebruik makend van diepwanden. De uiteindelijke keuze hangt voornamelijk af van de financiering van het project. Sijtwende-project Het Sijtwende-project, naar een civiel ontwerp van Quist Wintermans Architecten en Kuiper Compagnons is gerealiseerd in een grotendeels onbebouwd gebied. In 1973 werden op de grens tussen de later samengevoegde gemeentes Leidschendam en Voorburg schijfvormige kolommen geplaatst voor het viaduct van de te verlengen Haagse

Landscheidingsweg, N14. Na langdurig onderhandelen werd de draagconstructie dertig jaar later gesloopt. Voor de tweede ontsluitingsweg van Den Haag, inmiddels NORAH (Noordelijke Randweg Haagse regio) gedoopt, werd gekozen voor een betere inpassing in de omgeving via meervoudig grondgebruik en gedeeltelijke ondertunneling. Op lokaal niveau maakte het project een einde aan de verkeersoverlast in het oude centrum van Leidschendam. In 2001 was de ruwbouw van de tunnelsegmenten gereed. De tijdelijke stalen damwanden werden verwijderd, waarna elektromechanische installaties konden worden aangebracht. Sijtwende bestaat uit een aquaduct, een holle dijk en enkele tunnels. Tussen de verkeerstunnels is een middentunnelkanaal aangelegd als vluchtweg, met om de honderd meter een nooduitgang. De derde tunnel voor een Hoogwaardige Openbaar Vervoerverbinding is nog niet in gebruik. Het aquaduct is uitgevoerd in twee fases, omdat de door-

stationsgebouw, Breda, Architectenbureau Van Velsen

nummer 15 - februari 2008

A2 STUDIO

FOCUS | MEERVOUDIG GRONDGEBRUIK

Door een kolommenstructuur met grote overspanningen is de perronhal van het nieuwe station voor Breda een overzichtelijke ruimte waar verschillende vormen van personenvervoer samenkomen

gang van de scheepvaart gegarandeerd moest worden. Voor de waterkering is gebruik gemaakt van een kleilaag, in combinatie met stalen damwanden. De overige ondergrondse gedeeltes van het project zijn uitgevoerd als open bouwputten. Tegen de bovengrondse segmenten zijn trapsgewijs woningen gebouwd, afgewisseld met taluds op de plaatsen waar geen woningen staan. Uiteindelijk is het gelukt 27 hectare aan functies in een plangebied van 22 hectare te situeren, waarbij het parkeren is geïntegreerd in het dijklichaam. Behalve 68 verschillende woningtypen betreft dit een brandweerkazerne en ongeveer 10.000 vierkante meter kantoren.

Stapeling van functies Bij een verticale geleding van verschillende functies binnen één bouwwerk moeten structuren zowel gescheiden als verbonden worden. Vanuit dit soort complexe ontwerpopgaven komen vernieuwende gebouwtypologieën voort, zoals het nieuwe Centraal Station van Breda naar ontwerp van Koen van Velsen in samenwerking van Quadrat. Station Breda Het station vormt, net als het nieuwe station Zuid in Amsterdam Zuidas, een van de zes door het Rijk aangewezen Nieuwe SleutelProjecten. Op lokaal niveau is het station het brandpunt van de herstructurering van het stationsgebied. Er is gekozen voor intensief grondgebruik in een ambitieuze opzet. Behalve voor 20.000 m² kantoren en 6.000 m² winkels, stationsfuncties en een fietsenstalling is op het dak plaats inge-

ruimd voor 720 auto’s en 147 woningen. Volgens de ontwerpvisie van de architect Koen van Velsen moet het stationscomplex een gebouw ‘voor de stad’ worden. Het 280 meter lange en 180 meter brede gebouw omvat een hal met drie treinperrons (onder andere bestemd voor de aansluiting op de hsl-zuid) en een perron voor bussen. De opzet is vergelijkbaar met het in aanbouw zijnde complex bij het Centraal Station in Amsterdam, waar op een betonnen autotunnel een kolommenstructuur wordt geplaatst waardoor het nieuwe busplatform aan het IJ op dezelfde hoogte komt als de treinsporen. In Breda zijn tussen het busperron en de treinperrons de hellingbanen gesitueerd waarlangs auto’s het dak kunnen bereiken. Het parkeren op de stationskap, geflankeerd door woningen en stijgpunten op de hoeken, is voor Nederlandse begrippen een unieke oplossing. Aan de zuidzijde van het station zijn woningen geprojecteerd en een plein, dat de overgang vormt tussen de stad en de ondergrondse traverse. Aan de noordzijde van het plein komen woningen op een onderbouw van commerciële ruimten. Om geluidsoverlast te reduceren, zijn de woningen achter een geluidsscherm en grotendeels parallel met de sporen geplaatst. De dwarsverbinding onder de sporen is ter plaatse van de perrons voorzien van vides voor de toetreding van daglicht. Het licht komt binnen via hoger gelegen vides in het door grote liggers ondersteunde parkeerdak, waardoor tevens vuile lucht wordt afgevoerd. In verticaal opzicht liggen de vides niet overal in één vlak, zodat reizigers op de perrons altijd een droge plek kunnen vinden.

architectenweb magazine

LUUK KRAMER

Het concept van de â&#x20AC;&#x2DC;onderwereldâ&#x20AC;&#x2122; van OMA is uitgewerkt door Christian de Portzamparc waarbij straten zigzaggend uit de blokken zijn gesneden. Deze ingrepen maken de verticale gelaagdheid goed zichtbaar. Si. Irit lorpero etue con vel ut irit adiam, cor

nummer 15 - februari 2008

De Citadel, Almere De Citadel in het nieuwe stadscentrum van Almere is een compact, verticaal gelaagd bouwplan van de Parijse architect Christian de Portzamparc, boven een door OMA ontworpen ‘onderwereld’ met parkeergarages, een busbaan en ingangen naar winkels en woningen. Door de ruime verdiepingshoogte en de toepassing van vides wordt deze onderwereld goed van daglicht voorzien. Liften en trappen verbinden en ontsluiten de verschillende lagen. Het maaiveld, dat tussen de 3,5 tot 6,5 meter boven het natuurlijke maaiveld ligt, is ingericht met verkeersvrije straten en pleinen, geflankeerd door woningen op een plint van winkels. De buitenruimtes van de woningen zijn met elkaar verbonden door bruggen op circa 8 meter boven het maaiveldniveau. De entrees van de woningen zijn gesitueerd aan het ‘woondak’, dat is voorzien van daktuinen met begroeiing en bestrating. De diversiteit in functies wordt benadrukt door contrasten, bijvoorbeeld in het materiaalgebruik.

JINX ARCHITECTEN

FOCUS | MEERVOUDIG GRONDGEBRUIK

De gelaagde functies in de geluidswal worden geaccentueerd door vorm en materiaalgebruik

Meervoudige functies Ook met het combineren van functies die in de regel gescheiden worden uitgevoerd, kan bouwgrond intensiever worden benut. Een voorbeeld is het door Fons Verheijen van VVKH Architecten ontworpen multifunctionele complex ‘The Wall’, aan de Wetering-Zuid bij Utrecht.

VVKH ARCHITECTEN

‘The Wall’, Utrecht Met 810 meter is het opvallende bouwwerk met de rood gecoate beplating het langste van Nederland. Het gebouw wordt volledig geïntegreerd met een geluidsscherm, dat de bewoners van de achterliggende woonwijk Leidsche Rijn moet beschermen tegen het geluid van de A2. Vanwege de urgentie daartoe werd in een eerste fase in 2005 het geluids-

The Wall is een markant voorbeeld van het bouwen langs de Nederlandse snelweg

Geluidswal Vathorst, Amersfoort, JINX architecten

scherm voltooid. Na oplevering omvat het complex circa 50.000 vierkante meter vloeroppervlak, verdeeld over twee gedeeltelijk verdiepte bouwlagen die zijn bestemd voor winkels, horeca en leisure. Daarbij fungeert de fundering van het geluidsscherm als keerwand van de onderste bouwlaag. Over de volle lengte van het dak kan worden geparkeerd. Geluidswal Vathorst Amersfoort Ook JINX architecten stond voor de complexe opgave een gebouw te ontwerpen dat tevens als geluidswal moest functioneren. Net als ‘The Wall’ bij Leidsche Rijn moest het gebouw twee voorkanten hebben, één aan de zijde van de A1 en één aan de zijde langs een ontsluitingsweg van de Amersfoortse wijk Vathorst. Het plastische gebouw rijst op uit het negen meter hoge talud waarin het is geplaatst. De gesloten onderbouw bestaat uit een bedrijfshal met showroom en twee parkeerdekken. Hierop rusten de aan de kant van de snelweg uitkragende, U-vormige kantoorvolumes. Voor de onderbouw is gekozen voor een gevelbekleding van regenwerende roosters, zodat aan de kant van de woonwijk de benodigde gevelopeningen voor de ventilatie van de parkeervoorziening zoveel mogelijk aan het oog onttrokken worden. Overbouwingen Eind jaren ’80 werd met projecten rond de Utrechtse Baan in Den Haag de toon gezet voor het overbouwen van infra-

The Wall, Utrecht, VVKH Architecten

architectenweb magazine

Spazio, Zoetermeer, de Architecten Cie.

DARIA SCAGLIOLA

structuur, waarmee tevens bruggen werden geslagen tussen twee door de snelweg gescheiden stadsdelen. Ook het overbouwen van bestaande bebouwing leidt vaak tot spraakmakende architectuur, zoals het door JHK Architecten ontworpen Unilever-kantoor in Rotterdam-Zuid, waarbij de overbruggende functie tot uitdrukking komt in de vorm van het gebouw. Het met een groot volume overbouwen van een voetgangersgebied is niet geheel zonder risico, gezien de valwinden die het kan veroorzaken. Dit geldt bijvoorbeeld voor de zwevende sportschool in het nieuwe winkelcentrum Zoetermeer Centrum West, een voorbeeldproject van meervoudig grond-

Het overbouwen van infrastructuur stelt architecten en constructeurs voor een nieuwe opgave

nummer 15 - februari 2008

MICHIEL VAN RAAIJ

FOCUS | MEERVOUDIG GRONDGEBRUIK

Er is verwantschap in vorm en functie tussen de Hefbrug uit 1927 en het door JKH architecten ontworpen Unilever-kantoor in Rotterdam

gebruik. Het door de Architekten Cie. ontworpen centrum heeft een vierkante plattegrond, gemarkeerd door vier hoektorens. De parkeergarage bevindt zich onder het winkelgebied dat de begane grond en eerste verdieping in beslag neemt. De winkelstraat, die het plan doorsnijdt en het station met 98

het oude centrum van Zoetermeer verbindt, wordt overbouwd door een discusvormige sportschool. Om het effect van het zweven te benadrukken is gekozen voor een contrasterende vorm en materialisatie.

architectenweb magazine

BURO SANT & CO LANDSCHAPSARCHITECTEN

Karakteristieke elementen van het bestaand stedelijk weefsel worden voortgezet op het niveau van het verhoogde maaiveld

Het verhoogde maaiveld worden met flinke bomen, heft de barrièrewerking van het huidige spooremplacement op. Het verhoogde maaiveld wordt gedragen door een voorgespannen betonconstructie. Voor de waterafdichting van het maaiveld is gekozen voor twee lagen EPDM dakbedekking. Om gewicht te besparen bestaat de grondsamenstelling uit een substraat met lavasteen. Dit houdt het water goed vast en is tevens licht van gewicht. De bomen worden verankerd door stalen kubussen waarin zij goed kunnen wortelen. Meervoudig grondgebruik vormt een logische keuze wanneer er ruimtelijk-economische of financiële winst valt te behalen, maar uiteindelijk zou kwaliteitsverbetering leidend moeten zijn. Wat dat betreft kan met meervoudig grondgebruik de zogenaamde verrommeling van het landschap worden tegengegaan, problemen met fijnstof en geluidshinder worden opgelost en last but not least een grootstedelijk beeld worden gecreëerd. Van oudsher is de organisch gegroeide, fijnmazige verweving van verschillende functies bepalend geweest voor de levendigheid van een stad. Gebruik makend van nieuwe bouwtechnieken sluit het concept van meervoudig grondgebruik op een hoger schaalniveau aan op die traditie.

BURO SANT & CO LANDSCHAPSARCHITECTEN

Voor de herinrichting van de Vierhavenstrip in het Rotterdamse Bospolder-Tussendijken zijn verschillende modellen ontwikkeld. In 2000 is hieruit de variant van Buro Sant & Co Landschapsarchitectuur geselecteerd. Het betreft een bijzondere vorm van meervoudig grondgebruik: een opgetild maaiveld dat als park en als dak van bedrijfsgebouwen functioneert. De strook grond komt vrij na verwijdering van het emplacement van twaalf sporen tussen woonwijken en het havengebied. Met de ingreep worden twee problemen opgelost: de wens van bewoners om meer groen in de wijk te krijgen en de behoefte aan meer ruimte voor bedrijvigheid, die vooral binnen het havenbedrijf speelt. Het project is uniek in Nederland. Het park wordt acht meter boven het maaiveld aangelegd, het is een kilometer lang en het bestrijkt vier hectare. Onder het maaiveld en aan beide uiteinden van het park wordt ongeveer 50.000 m² bedrijfsruimte gerealiseerd. Het betreft ruimte voor kantoren, grootschalige detailhandel, productiebedrijven, kleinschalige horeca en de non-profit sector. Langs de rand van het park worden ongeveer 400 nieuwe woningen gebouwd, waarmee in 2004 een start is gemaakt. Wonen, werken en recreëren komen rond het park bij elkaar. Het park, dat beplant zal

Het ‘huiskamerprofiel’ van de Vierhavenstrip tussen Spangen en het Lloydkwartier in Rotterdam

nummer 15 - februari 2008

PRODUCTINFORMATIE Q Luxe toiletzittingen Met Calmo en Delight presenteert Pressalit twee nieuwe, luxe toiletzittingen die passen in de wellnessbadkamer van vandaag. De zittingen hebben een minimalistisch design en zijn gericht op functionaliteit. Met de speciale dempingtechniek ‘softclose’ zijn storende geluiden van dichtvallende toiletzittingen verleden tijd. Bij Calmo valt het deksel over de closetpot, waardoor het closet en de zitting visueel een eenheid vormen. Calmo is verkrijgbaar in de kleuren wit, pergamon en manhattan. Ook in de vormgeving van de Delight zijn overbodige details vermeden en valt de zitting discreet over de rand van de toiletpot. Delight is verkrijgbaar in de sanitairkleur wit. Voor schoonmaakgemak en hygiëne zijn beide zittingen eenvoudig afneembaar, dankzij de ‘Quick release’ en ‘Lift off’ functies.

Wijnbeek Sanitair B.V. www.pressalit.com Q architectenweb.nl/bp8597

Q Microscopische mistdruppels Het in Nederland geïntroduceerde HI-FOG is een van de grootste innovaties in sprinklertechnologie van de afgelopen honderd jaar. Het systeem verbruikt minimale hoeveelheden water die onder hoge druk rond worden gesproeid als snel verdampende, microscopische mistdruppels. Met HI-FOG wordt de brand onderdrukt door middel van koeling, het wegnemen van zuurstof rond de vlammen en het blokkeren van stralingswarmte ter voorkoming van verspreiding van het vuur. Niet alleen blijven brand- en rookschade beperkt, ook de gebruikelijke waterschade die conventionele sprinklers veroorzaken is met HI-FOG tot een minimum teruggebracht. Het mistsysteem heeft zich wereldwijd bewezen in een reeks specifieke gebouwen en complexen, waaronder musea, hotels en ondergrondse treinstations.

Fire Technology www.firetechnology.nl Q architectenweb.nl/bp8684

100

architectenweb magazine

Q Brandwerend aluminium draairaam Het naar binnen draaiende aluminium raam van het Reynaers CS 38-FP-systeem heeft een slank profiel en een strak uiterlijk. Het raam is goed toepasbaar in nieuwbouwprojecten maar leent zich door de aanzichtbreedte vanaf 33 mm ook voor de vervanging van stalen ramen en deuren. Het op thermische isolatie en onderbreking gebaseerde systeem combineert een zo slank mogelijke doorsnede met sterkte en energie-efficiĂŤntie. Het CS 38-raam is 30 minuten brandwerend en biedt 60 minuten WBDBO (Weerstand tegen BrandDoorslag en BrandOverslag). Na de volgens Europese normen uitgevoerde test werd een classificatie behaald van E-30. Eerder werd de CS 38-deur van Reynaers volgens dezelfde classificatie getest en goedgekeurd.

Reynaers BV www.reynaers.nl Q architectenweb.nl/bp8727

Q Kwarts in de badkamer Het materiaal kwartscomposiet wordt al enkele jaren toegepast in keukenwerkbladen. De toepassing in natte ruimtes is echter een noviteit. Q-artz introduceert een collectie die bestaat uit zes series badmeubelen, in tien soorten gepolijst of mat kwartscomposiet en bijbehorende ladekasten in verschillende houtdecors. Kenmerkend voor de collectie is de combinatie van robuuste, maar stijlvolle eenvoud met functionaliteit. Het materiaal combineert de uitstraling van natuursteen met de voordelen van een industrieel geproduceerd gesteente: kwartscomposiet is kras- en vlekbestendig, hygiĂŤnisch en onderhoudsvriendelijk. Door de verschillende modellen en lengtematen past een Q-artz meubel in vrijwel elke badkamer. Modulaire opbouw behoort tot de mogelijkheden.

Q-artz B.V. www.q-artz.com Q architectenweb.nl/bp8664

nummer 15 - februari 2008

101

PRODUCTINFORMATIE Q Meanderende radiator Met zijn functionele vormgeving leent de designradiator Sonata zich voor toepassing in verschillende vertrekken, met name de badkamer. Met plek voor handdoeken en textiel biedt de radiator een oplossing voor het gebrek aan bergruimte in de badkamer. De handdoeken worden niet alleen verwarmd, met Sonata wordt beslist een stukje design in huis gehaald. De radiator levert met de standaard afmetingen van 1830mm hoogte, 480mm breedte en 310mm diepte een vermogen van maximaal 1486 watt, hetgeen ruim voldoende is voor een badkamer van gemiddeld formaat. Er kan ook gekozen worden voor een geringere hoogte van 1380 of 930mm. Alle hoogtematen zijn ook leverbaar in een diepte van 190mm. De Sonata wordt gepoedercoat in bijna elke RAL-kleur en in een aantal metallic kleuren.

HEAT&design wwww.heatanddesign.nl Q architectenweb.nl/bp8728

Q Luxueus schakelen Samenwerking tussen verschillende branches kan leiden tot verrassende resultaten. Zo ontwikkelden Berker, fabrikant van schakelaars en schakelsystemen en Swarovski, leverancier van geslepen kristallen, twee typen kristallen schakelaars. Kristal reflecteert en verstrooit het licht, waardoor de schakelaars als stralende blikvangers functioneren. Berker TS Crystal is de kristallen uitvoering van de Berker TS, met twee verschillende soorten glasplaten en bedieningsknoppen gemaakt van Swarovskikristal. Het hart van de Berker TS Crystal Ball is een facetrijk geslepen kristal met daaronder een gevoelige optische reflexherkenning. Een lichte aanraking volstaat om de Berker TS Crystal Ball te laten schakelen.

Berker B.V. www.berker.com Q architectenweb.nl/bp8729

102

architectenweb magazine

Q Windvaste, insectenwerende zonwering Door het zachter wordende klimaat en de toepassing van grote glaspartijen wint doekzonwering steeds meer aan populariteit. RENSON speelt hierop in en introduceert de windvaste en insectenwerende FIXSCREEN. In gesloten toestand worden licht en warmte gecontroleerd en worden insecten geweerd. FIXSCREEN is samengesteld uit halftransparant doek met glasdraden die vooraf worden omhuld met gekleurd kunststof. Het weefsel is niet vervormbaar en bestand tegen warmte en vocht. De verticale boorden zijn hoogfrequent gelast en de horizontale onderkant is extra versterkt door een omgelegde versterkingsband. Dankzij een slim ritssysteem blijft het doek strak en windvast in elke positie en behoren klapperende, stukscheurende screens tot het verleden.

RENSON N.V. www.renson.be Q architectenweb.nl/bp8730

Q Volledig transparante volglazen deur Met het gepatenteerde systeem VISUR introduceert DORMA de eerste 100% transparante, volglazen pendeldeur. De transparantie wordt bereikt door het wegwerken van de beslagelementen in de omliggende structuren van het deurvlak, zoals bijvoorbeeld in de vloer. De ontwerper heeft daarbij de volledige vrijheid in de keuze voor materialen en kleuren van de omliggende structuren, waardoor VISUR inpasbaar is in ieder interieur. Door het samenvallen van het kader van de deur met de uitsparing in de wand is een vergaande vereenvoudiging bereikt waarbij ieder visueel verstorend detail in het verticale vlak is geĂŤlimineerd. Dat transparantie en slijtagebestendigheid goed samengaan, bewees de duurzaamheidstest met 500.000 gerealiseerde bewegingscycli.

DORMA www.dorma.nl Q architectenweb.nl/bp8731

nummer 15 - februari 2008

103

PRODUCTINFORMATIE Q 2ENTRY Helios Mauriks introduceert een geĂŻntegreerd communicatie- en toegangscontrolesysteem voor binnendeuren, buitendeuren en poorten. 2ENTRY Helios biedt meer comfort en gebruikersgemak dan de conventionele systemen, onder meer omdat het op nagenoeg elke centrale kan worden aangesloten en zowel modulair is op te bouwen als uit te breiden. Het eenvoudig te installeren product is vervaardigd uit hoogwaardig roestvast staal. Door de vlakke uitvoering hoeft 2ENTRY Helios niet noodzakelijkerwijs te worden ingebouwd en is daarbij vandalisme- en weersbestendig. Extra bedradingen zijn overbodig wanneer het systeem wordt uitgebreid met een toetsenbord, een codeslot, een videocamera, een display, een kaartlezer of een spraakmenu. Deze verschillende eigenschappen maken het systeem geschikt voor verschillende soorten gebouwen.

Mauriks Group BV www.mauriksgroup.com Q architectenweb.nl/bp8642

Q Ranke conferentiestoel Avarte heeft haar collectie conferentiemeubelen uitgebreid met onder andere de stoel Neuvos, naar ontwerp van Mikko Paakkanen. Het meubel is een stijlvolle vertaling van de filosofie van Avarte waarmee wordt beoogd elegantie te combineren met functionaliteit. De zitting van het slanke model bestaat uit gevormd plywood. Het oppervlak van de zitting is afgewerkt met technisch wengĂŠ, gebeitst berken of grijs vilt aan de zijde van het zitvlak. De armsteunen zijn leverbaar in gelakt of verchroomd gegoten aluminium. De drager van Neuvos wordt gevormd door een stervormige basis met wielen. De stoel is in hoogte instelbaar en bovendien is in de constructie een kantelmechanisme opgenomen. Daarbij kan de gebruiker nog kiezen uit diverse uitvoeringen, zoals met hoge of lage rug, met of zonder armleuningen en met beklede of onbeklede zitting.

Tunnelma Design www.tunnelmadesign.nl Q architectenweb.nl/bp8733

104

architectenweb magazine

Q Omkeerbare ligstoel Een rotsblok met een holle en bolle zijde in zijn tuin inspireerde architect en designer Wiel Arets voor het ontwerp van de B’kini Chair. Het resultaat is de eerste ligstoel die, door omgekeerd te worden, zowel de mogelijkheid biedt om comfortabel op de buik als op de rug te relaxen. De op het oog eenvoudige, organische lijnvoering en het toegepaste materiaal vormen de basis van deze ergonomisch verantwoorde chaise longue. De stoel is gemaakt van polyethyleen en wordt in zwart en wit geleverd. Het bijpassende kussen, dat voorlopig eveneens verkrijgbaar is in zwart en wit, is volledig handgeknoopt en gemaakt van lycra, waarvan ook zwemkleding wordt gemaakt. Deze stof heeft als prettige eigenschap dat het snel opdroogt zodat men er heerlijk zacht op kan liggen om te zonnen. Gutzz www.gutzz.com Q architectenweb.nl/bp8734

Q Tweegreeps wastafelmengkraan De designrichting Style van Hansgrohe is gericht op eenvoud en een zo tijdloos mogelijk beeld. De nieuwe tweegreepse wastafelmengkraan is een duidelijk voorbeeld van dit concept. Het product vormt een uitbreiding van de Talis S2 serie met ééngreepskranen. Karakteristiek voor het nieuwe ontwerp is de symmetrische, geometrische vorm. De gemakkelijk te bedienen kraan heeft een gebogen uitloop die 150º draaibaar is. Dit gebruiksgemak wordt jarenlang gegarandeerd dankzij de keramische bovendelen. De kraan is eenvoudig te reinigen dankzij de Rubit antikalk perlator, die ook zorgt voor een begrensde waterdoorstroom van 7,2 liter per minuut. Het chromen oppervlak heeft een discrete, maar luxueuze uitstraling.

HansGrohe www.hansgrohe.nl Q architectenweb.nl/bp8736 nummer 15 - februari 2008

105

PRODUCTINFORMATIE Q Energiezuinige stadsverlichting De CitySpirit is een vanuit nieuwe verlichtingstechnologieën ontwikkelde serie van modulaire, esthetisch verantwoorde armaturen voor de openbare ruimte. Met gebruik van de Philips CosmoPolis lampen kunnen de energiebesparingen ten opzichte van reguliere straatverlichting oplopen tot 50%, terwijl de lampen meer licht geven. De armaturen van CitySpirit beschijnen een groot oppervlak, maar veroorzaken geen lichthinder voor bewoners van etagewoningen, doordat ze geen licht naar boven afgeven. De gemeente Venray neemt het voortouw in Nederland en gaat in samenwerking met Essent de komende periode wegen voorzien van armaturen uit het CitySpirit-programma.

Philips Nederland Licht B.V. www.lighting.philips.nl Q architectenweb.nl/bp8737

Q Milieuvriendelijke spiegel AGC Flat Glass Europe introduceert met de Mirox 3G de eerste milieuvriendelijke spiegel van de derde generatie. Het feit dat de spiegel bacteriën kan doden en daarbij aan Europese richtlijnen voldoet, is een wereldprimeur binnen de zogenaamde ROHS-richtlijn (Restriction Of Hazardous Substances), waarmee het gebruik van schadelijke substanties zoals lood wordt beperkt. Met een gepatenteerd procédé is het nu mogelijk Mirox 3G milieuvriendelijk te vervaardigen en daarbij kwalitatief te verbeteren ten opzichte van zijn voorgangers: de spiegel heeft een grotere krasbestendigheid en een grotere duurzaamheid door zijn weerstand tegen corrosie en tegen vocht. Bovendien is Mirox 3G beter bestand tegen de chemische invloed van schoonmaakproducten.

AGC Flat Glass Nederland www.agc-flatglass.eu Q architectenweb.nl/bp8768

106

architectenweb magazine

Bouwproducten vindt u eenvoudig en doeltreffend op architectenweb.nl

architectenweb

www.architectenweb.nl/bouwproducten

Belangrijkste kenmerken productgids - Presentaties over circa 2.900 bouwproducten - Handige zoekfunctie op productsoort, trefwoord en naam leverancier - Wekelijks aangevuld met nieuwe bouwproducten - Heldere productbladen in woord en beeld, gericht op de esthetische producteigenschappen - Responsformulier voor het aanvragen van documentatie Schrijf u ook online in op onze wekelijkse nieuwsbrief met productnieuws! Uw bouwproducten ook op architectenweb.nl? Word dan lid van Architectenweb.nl en presenteer uw bouwproducten op de grootste architectuursite van Nederland. (meld u aan op www.architectenweb.nl/wordlid).

online

U blijft graag op de hoogte van het laatste bouwproductnieuws. Logisch, want kennis van de laatste ontwikkelingen stelt u mede in staat vernieuwende gebouwen te ontwerpen. Maar ook als u zich alleen wilt oriĂŤnteren op wat er zoal op de markt te verkrijgen is, biedt de Architectenweb productgids u de uitkomst. Momenteel vindt u van maar liefst 2.900 bouwproducten uitgebreide productinformatie in woord ĂŠn beeld.

NIEUW ONLINE | BOUWPRODUCTEN

Nieuwe bouwproducten op architectenweb.nl

Op deze pagina treft u een selectie aan van bouwproducten die recent zijn toegevoegd aan de bouwproductgids op architectenweb.nl. Voor een volledig overzicht van alle bouwproducten surft u naar www.architectenweb.nl/bouwproducten.

Liftwanddecoratie

Zuinige radiator

De samenwerking tussen KONE en het Finse designbureau Marimekko heeft geleid tot de KONE Decoâ&#x201E;˘ Design-collectie, een serie opvallende prints voor liftwanden. Er is keuze uit tal van ontwerpen, van zwartwit composities tot figuraties in felle kleuren. KONE Liften en Roltrappen, Gevelliftinstallaties en Deursystemen

Dankzij de strakke zijplaat van de Iguana Plus geeft de radiator tot 40 procent meer warmte af zonder extra energie nodig te hebben. De gebruiker kan hierdoor hetzelfde rendement verkrijgen met kleinere modellen of een kleiner aantal radiatoren, of het energieverbruik kan worden verminderd. Konvekto Nederland bv / Jaga

Q architectenweb.nl/bp8605

Q architectenweb.nl/bp8669

Slijtvaste vloerbedekking

Zuinige pompinstallatie

Decoratief beton

2TEC2 is een nieuw soort projectvloerbedekking. Het voordeel van de structuur van geweven vinyldraden is dat het geen vuil opneemt en daarbij zeer slijtvast is. Ook wat betreft brandwerendheid en contactgeluidsisolatie presteert het in zestig verschillende kleuren en dessins verkrijgbare product goed. Leoxx Q architectenweb.nl/bp8671

De pompinstallatie Aqualift FU is geschikt voor vloerinbouw en kan toegepast worden voor licht verontreinigd water en huishoudelijk afvalwater. De installatie bestaat uit een pompput met een traploos in hoogte verstelbare putdeksel, waardoor sparingen in vloeren en afdekplaten niet nodig zijn. Kessel GmbH Q architectenweb/bp8676

Printbeton biedt een alternatief voor traditionele bestratingen. Voordelen zijn onder meer de duurzaamheid, de vlekbestendigheid en het beperkte onderhoud. Het decoratieve beton is leverbaar in een groot aantal UV-bestendige kleuren en patronen en kan ook binnenshuis als woonbeton worden gebruikt. Printbeton Holland B.V. Q architectenweb.nl/bp8686

Uw bouwproducten ook op architectenweb.nl? Word dan lid van Architectenweb. nl en presenteer uw bouwproducten op de grootste architectuursite van Nederland.

108

architectenweb magazine

Geluidsabsorberende wandpanelen

Armaturenzuil

Gevleugelde verlichting

De Tectum Finalé wandpanelen zijn kamerhoog, stootvast en kunnen eenvoudig worden gemonteerd op een muur zonder stijlen regelwerk, mits die voldoende vlak is. De panelen zijn dankzij het aan de achterzijde aangebrachte glaswol met name geschikt voor ruimten waarin de nagalmtijd moet worden verlaagd. Astrimex BV Q architectenweb.nl/bp8682

De armaturenzuil voor vrijstaande baden is gemakkelijk te monteren en goed toegankelijk dankzij de afneembare achterwand. Losse stelpoten voor de ruwe vloer compenseren oneffenheden. De armaturenzuil is verkrijgbaar in achttien soorten baddecors en fineer. Duravit Nederland BV

Pegasus is een uitbreiding van het buitenverlichtingprogramma van Disano. Het verlichtingselement bestaat uit een mast met een enkelvoudige of dubbele reflector en één of twee separate armaturen. De reflector wordt aan de onderzijde aangelicht, wat een zwevend effect creëert. Attiva Lichtprojecten

Q architectenweb.nl/bp8693

Q architectenweb.nl/bp8700

Hygiëne op hoog niveau

Zinnelijk design

Luchtzuiverend geluidsscherm

Bioguard is een bacteriewerende coating voor plafondtegels. De coating maakt het voor rondzwevende microorganismen onmogelijk zich te hechten en te vermenigvuldigen. Het product werd ontwikkeld voor de gezondheidszorg, maar leent zich ook goed voor toepassing in onderwijsgebouwen. Armstrong Building Products BV Q architectenweb.nl/bp8701

Het badkamerensemble IlBagnoAlessi One, een creatie van de Italiaanse Stefano Giovannoni, is de romantische zielsverwant van het kubieke IlBagnoAlessi Dot. De enorme, uit één stuk gebakken wastafel kon dankzij de doorontwikkeling van een oude fabricagetechniek in serie worden geproduceerd. Laufen Benelux BV Q architectenweb/bp8704

Het geluidsscherm dat met Holland Scherm wordt ontwikkeld reduceert geluid, maar kan ook stikstofdioxide van uitlaatgassen verregaand reduceren en fijnstof doen verminderen. Regenbuien of sproeiers spoelen de schermen weer schoon, waarbij het aflopende water opgevangen en gezuiverd wordt. Tauw Amsterdam Q architectenweb.nl/bp8713

nummer 15 - februari 2008

109

HUMANERGY BALANCE Lichtoplossingen voor evenwicht tussen winkelbeleving en energie-efficiëntie

LED spot TEMPURA

LED-techniek in haar mooiste vorm met de allernieuwste LEXEL-technologie Design: EOOS

Schitterend licht tussen 2700 en 6500 Kelvin – tot op de graad precies instelbaar

Perfecte lichtensceneringen zonder UV- en warmtestraling

www.zumtobel.com/tempura

Intelligente oplossingen verbinden lichtkwaliteit met energie-efficiëntie en creëren de juiste stemmingen voor harmonie tussen mens, product, milieu en ruimte

De toepassing van translucente doeken in het spansysteem van Barrisol maakt het mogelijk objecten diffuus aan te lichten

Progression by addition E Vergeleken met voorgaande jaren zijn er relatief veel nieuwe producten op het gebied van plafonds op de markt gebracht. Leveranciers lijken zich hierbij vooral te richten op thermische en akoestische isolatie en brandwerendheid. Van baanbrekende vernieuwing is bij plafonds echter zelden sprake; in de meeste gevallen gaat het om aanpassingen en uitbreidingen, zodat de term ‘progression by addition’ goed op zijn plaats is.

en voorbeeld van een nieuw product is het TLX clipsysteem van Armstrong, waarmee plafonds eenvoudig en veilig kunnen worden opgehangen. Op het gebied van plafondpanelen is verder StoSilent Modular innovatief te noemen, een loshangend geluiddempend plafondsysteem. De akoestisch werkzame kern bestaat uit geblazen glasgranulaat dat wordt afgewerkt met StoSilent Superfein of de gladpleister StoSilent Top. Ook BASWAphon van Sonogamma is een akoestische pleister op minerale plafondplaten, die direct op de ondergrond wordt verlijmd. Een aantal fabrikanten heeft zich toegelegd op het ontwikkelen van breed toepasbare, antibacteriële plafonds. Zo vervaardigt Doscha luchtzuiverende plafonds met gebruikmaking van schapenwol.

Spannen Spansystemen voor plafonds zijn niet nieuw, maar worden weer veelvuldig toegepast, zoals de plafonds van Barrisol en Mondea. Niet alleen kunnen met deze producten strakke en gladde oppervlakken worden gemaakt, ook de verlichting kan worden geïntegreerd, eventueel boven de opgespannen kunststof folie. De randen van spanplafonds kunnen op diverse manieren worden afgewerkt, van opvallende sierlijst tot strakke, verborgen randafwerking. De meeste toegepaste folies zijn in te delen in brandklasse M1. Koelen Er bestaan verschillende typen plafonds waarin leidingen opge-

112

architectenweb magazine

THEM@GAZINE | PLAFONDS

De koppeling van de TLX-dwarsprofielen van Armstrong via zandlopervormige sleufgaten geeft een duidelijk hoorbare klik

De voegloze, gladde pleister BASWAphon vermindert de nagalmtijd in een ruimte

nomen kunnen worden voor het koelen van een ruimte. Behalve het Comfortplafond, dat al enige tijd op de markt is, biedt Warmteplan een wandverwarmingssysteem aan dat tevens gebruikt kan worden als koelplafond. Comfort Vite is een watervoerend systeem dat aangesloten kan worden op een hr-ketel. Het systeem bestaat uit een licht geprofileerde, stalen beplating waarop als ‘addition’ de leidingen worden gemonteerd.

Hout Evenals Den-2 zijn de panelen van Gustafs gemaakt van houtproducten. De houten plafonds en wanden, al dan niet voorzien van perforaties om de akoestiek te verbeteren, geven een warme en exclusieve uitstraling. Een ruime selectie aan verschillende houtsoorten geeft ontwerpers een breed palet aan keuzes, waarbij patronen van perforaties kunnen worden ingezet als esthetisch element. Daarbij is de perforatiegraad af te stemmen op de doorschijnende verlichting.

Gips Ook Rigips brengt plafonds op de markt met watervoerende leidingen: Clima Top en Rigitone Clima Top. Rigips beweert, evenals andere fabrikanten, dat er met deze plafonds ook verwarmd kan worden, maar hoe de lucht zich in de ruimte verplaatst, is niet duidelijk. Ook kan bij deze vaak naadloos uitgevoerde plafonds de vraag worden gesteld wat te doen als het systeem gebreken vertoont, bijvoorbeeld wanneer er in het plafond is geboord. Voor het product Rigips Climafit, dat Rigips in samenwerking met de SGL Carbon Group produceert, wordt geëxpandeerd grafiet aan het gipsmengsel toegevoegd voor een betere warmte- en koudegeleiding. Volgens Rigips is daarmee een besparing van 30 procent mogelijk ten opzichte van standaard plafondplaten. Het voordeel is dat de temperatuur gelijkmatiger wordt verdeeld wordt, zowel in vergelijking met lokale verwarmingselementen als met de Clima Top panelen. Akoestiek De panelen van Novawall kunnen zowel aan de wand als aan het plafond worden gemonteerd. De met stof beklede panelen hebben een akoestische kern. Novawall biedt een ruime keuze in kleuren, stoffen en akoestische materialen. Bij toepassing van stof van 100 procent Trevira CS polyestertextiel is volgens een testrapport van TNO de brandvoorplantingsklasse 2 haalbaar. Ook met de Den-2 akoestische plafondpanelen kan de akoestiek van een ruimte worden verbeterd. De panelen, zoals de Kanaalplaat, Fox en Virtueell, zijn vervaardigd uit spaanplaat of mdf met kanalen. Ze kunnen worden afgewerkt met fineer, melamine of zelfs met marmoleum. De panelen lenen zich voor toepassing in sportzalen, musea en muziekscholen.

nummer 15 - februari 2008

Verlichting Het Flexilightpanel van LEDNED kan plafonds met tl-armaturen vervangen en is bovendien inpasbaar in een bestaand systeemplafond. Een conventionele tl-armatuur verbruikt circa 88 Watt, terwijl Flexilightpanel niet meer dan 30 Watt nodig heeft. Bij de afwerking van de ruimte kan gespeeld worden met diverse lichtkleuren en afmetingen. De Flexilightpanels zijn inmiddels in gebruik bij de gemeentes Amsterdam en Rotterdam en bij de bedrijven Corus en Sligro.

In het loshangend akoestisch plafond StoSilent Modular zijn verlichtingsarmaturen verwerkt Meer over producten in deze rubriek en aanverwante nieuwe producten: www.plafondweb.nl www.warmteplan.nl www.barrisol.nl www.rigips.de www.gustafs.com

www.den-2.nl www.novawall-benelux.com www.sto.nl www.sonogamma.com www.ledned.nl

113

Deze pagina’s bevatten gesponsorde onderdelen

THEM@GAZINE | PLAFONDS

Durlum Nederland BV O20 682 53 45 durlum@xs4all.nl www.durlum.nl

Hunter Douglas Plafondsystemen Nederland 010 496 22 22 Info.luxalonplafonds@hde.nl www.hunterdouglas.nl

Plafond van strekmetaal

Panelen voor binnen en buiten

Durlum heeft meer dan tien jaar geleden strekmetaal als productgroep opgenomen in haar assortiment. Het product verschilt van de strekmetaalproducten van andere leveranciers in de toepassing in de draagstructuur van plafonds. De basisplaten van waaruit verwerkt wordt, voldoen aan strenge kwaliteitseisen. Daardoor zijn de platen te gebruiken als alle bestaande plafondsystemen. Het product wordt dan ook in zes systeemgroepen aangeboden: het klemsysteem, het cassettesysteem, het hakensysteem, het Warenträgersysteem, het dubbel hakensysteem en het inlegsysteem. Daarbij is de keuze in maatvoering, materiaalsoorten, ruitmaten en kleuren zeer groot. In combinatie met de vormgeving zijn deze plafondsystemen geschikt als ruimtebepalende elementen.

Hunter Douglas heeft de productgroep brede panelen uitgebreid met de Luxalon® 300L. Dit plafond lijkt qua doorsnede op het product Luxalon® 300C. Het grote verschil is echter de recht omgezette zijkant, waarmee een zeer smal lijnenpatroon in het plafond wordt gecreëerd. Daarmee sluit Luxalon® 300L goed aan bij de trend van vlakke en strakke plafonds die momenteel in de markt merkbaar is. Het Luxalon® 300L-paneel kan zowel binnen als buiten worden toegepast. De maximaal leverbare lengte van ruim zes meter verlaagt het aantal stuiknaden in het plafond drastisch. De panelen zijn gemaakt uit licht, sterk, recyclebaar aluminium of staal met een tweelaagse polyesterafwerking. Doordat er geen stof wordt vastgehouden, zijn de panelen eenvoudig te reinigen en geschikt voor toepassingen in omgevingen waar hygiëne belangrijk is.

Q architectenweb.nl/bp8772

Q architectenweb.nl/bp8821

114

architectenweb magazine

Rockfon B.V. 0475 35 30 35 info@rockfon.nl www.rockfon.nl

Saint-Gobain Ecophon B.V. 076 502 00 00 plafonds@ecophon.nl www.ecophon.nl

18.600 baffles

Ecophon Square en Line

Het grote onderwijscomplex ROC Aventus moest een zeer energiezuinig gebouw worden. AGS Architecten koos daarom voor betonkernactivering. Ook aan de akoestiek werden bijzondere eisen gesteld. Onder normale omstandigheden zou een gesloten akoestisch plafond een goede oplossing zijn. Dit was echter niet mogelijk omdat het systeem van betonkernactivering alleen werkt door een directe uitwisseling van temperatuur met open plafonds. Er werd gekozen voor de toepassing van 18.600 baffles in diverse afmetingen. Hiermee zijn esthetisch verantwoorde binnenruimtes gecreĂŤerd die voldoen aan de akoestische eisen en het systeem van de thermische isolatie niet belemmeren. De Rockfon Baffles bestaan uit Rockfon Fibral Alu panelen in een aluminium frame, waarbij de kosten van ophangmaterialen en arbeid zijn geminimaliseerd.

Na de Ecophon DOT zijn met dezelfde vooruitstrevende technologie twee nieuwe lichtvormen gecreĂŤerd en aan de productlijn van Saint-Gobain Ecophon toegevoegd: de Ecophon Square 43 TM en de Ecophon LineTM. Deze strak vormgegeven verlichtingsarmaturen zijn breed toepasbaar in verschillende typen ruimten waar zowel een diffuse lichtopbrengst als akoestische isolatie gewenst is. De integratie van licht in het plafond draagt bij aan een rustig interieurbeeld. De Ecophon Square 43 TM is een vierkant armatuur met afgeronde hoeken dat gecombineerd wordt met een akoestische Ecophon Focus paneel. De Ecophon LineTM bestaat uit een smalle rechte lijn met afgeronde hoeken. De basis is een rechthoekig akoestisch paneel van 600 x 1200 mm van het Ecophon Focus Frost systeem. Het armatuur is asymmetrisch in het paneel geplaatst.

Q architectenweb.nl/bp8783

Q architectenweb.nl/bp8794

nummer 15 - februari 2008

115

Deze pagina’s bevatten gesponsorde onderdelen

THEM@GAZINE | PLAFONDS

Meer producten

Op deze pagina treft u een selectie aan van andere bouwproducten die vallen binnen het thema “plafonds”. Wilt u meer weten over een van deze producten? Surf dan naar www.architectenweb.nl en typ het bijbehorende wwwpagina nummer in.

Mansard®-plaat

Insula ophangsysteem

De lichtgewicht vermiculietplaat is samengesteld uit natuurlijke grondstoffen en kan worden aangebracht onder nieuwe of bestaande plafondconstructies, waarbij altijd 60 minuten WBDBO wordt gerealiseerd. Mansard® kan rechtstreeks onder een houten balklaag of staal trapeziumdak gemonteerd worden zonder voegdekkers. Fipro Q architectenweb.nl/bp8773

Akoestische plafonds worden vaak vrij hangend toegepast vanwege betonkernactivering, om esthetische redenen of om de akoestiek van de ruimte te beïnvloeden. Kenmerkend voor de serie Insula ophangsystemen is de eenvoud, de flexibiliteit en verzorgde detaillering. Saint Gobain API bv

Clippanelen

Flexilight paneel

Luchtzuiverend plafondsysteem

De wanden plafondpanelen van Milin combineren esthetiek, kwaliteit en gebruikersvriendelijkheid. Door het lichte gewicht en het clipsysteem zijn de panelen eenvoudig te monteren, zonder extra verbindingsprofielen. Omdat ook de kop van de panelen van een sluiting wordt voorzien, kan elke plafondlengte worden overbrugd. Milin BV Q architectenweb.nl/bp8777

In vergelijking met traditionele verlichting zijn de modulaire plafondpanelen met LED-verlichting zeer energiezuinig en hebben een lange levensduur. Met een te verwaarlozen CO2-uitstoot en UV-straling is het systeem bovendien milieuvriendelijk. Het licht kan worden gedimd met afstandsbediening. LEDNED

Meer dan de meeste zachte materialen absorbeert gemodificeerde schapenwolvezel geluid door trillingen om te zetten in warmte. Het materiaal heeft daarnaast luchtzuiverende en vochtregulerende eigenschappen. Doscha combineert de wolvezel met hoogwaardig bedrukte panelen volgens het Kairatin Art concept. Doscha BV Q architectenweb.nl/bp8781

Volgend thema De volgende keer is het thema “Vloerafwerkingen ”

116

Q architectenweb.nl/bp8778

Q architectenweb.nl/bp8776

architectenweb magazine

Bedrukt plafond

Tectum-Rock

Acoustic Frames

Met een geprinte routing op een eiland van plafondpanelen voorziet Rockwool in een marktbehoefte. Zo werd voor Postkantoren BV de bewegwijzering gecombineerd met een nieuwe huisstijl. Dergelijke projecten vereisen een hoogwaardige druktechniek alsook een totaalontwerp van de print- en legrichting van de panelen. Rockfon B.V. Q architectenweb.nl/bp8784

De panelen zijn vooral geschikt voor ruimtes die in verbinding staan met de buitenlucht en waar eisen worden gesteld aan de warmte-isolatie van de bovenliggende verdiepingen. Tectrum-Rock bestaat uit een houtwolmagnesiet paneel van 25 mm en een steenwolplaat, waarvan de dikte afhangt van de gewenste isolatie. Astrimex B.V. Q architectenweb.nl/bp8790

Het universeel toepasbare systeem bestaat uit frames met laagfrequente geluiddempende eigenschappen. Het kan worden toegepast als scheidingswand, maar isoleert ook bestaande wanden, plafonds, vloeren en daken aan binnen- of buitenzijde. Kenmerkend is de geluiddemping bij 125Hz en de lichtgewicht constructie. Profi-Projecten Q architectenweb.nl/bp8791

Novawall®

Klimaatplafonds

Naadloze akoestiek

Voor het decoratieve akoestische wand– en plafondbekledingssysteem wordt gebruik gemaakt van een speciaal vervaardigde glasvezelplaat met een hoog geluidsabsorberend vermogen. Het systeem kan worden toegepast op hangende plafondelementen, waarbij verlichting eenvoudig kan worden geïntegreerd. Novawall® Benelux B.V.

Een optimaal binnenklimaat is met name voor kantoren, ziekenhuizen en laboratoria van groot belang. Plafondsystemen waarmee de ruimte kan worden verwarmd en gekoeld, beïnvloeden het binnenklimaat. De klimaatplafonds van Verwol voeren de warmte tochtvrij en geruisloos af, waarmee de kans op een ‘sick building’ afneemt. Verwol

OWAplan plafonds combineren naadloze vormgeving met een groot absorberend vermogen. Het systeem kent weinig beperkingen in afmetingen, kantafwerking, kleurmogelijkheden en de integratie van voorzieningen. De geringe pakkethoogte van minimaal 4 cm maakt OWAplan geschikt voor toepassing bij renovaties. OWA Benelux BV

Q architectenweb.nl/bp8795

Q architectenweb.nl/bp8796

Q architectenweb.nl/bp8797

nummer 15 - februari 2008

117

Een functiebeperking hebben en toch dagelijks comfortabel en veilig kunnen douchen, baden en naar het toilet gaan? Het kan met Linido, wereldwijd specialist in sanitaire hulpmiddelen. Of men nu zelfstandig woont, in een instelling verblijft of er werkt. Of men nu jong is of oud, een lichte of een zwaardere functiebeperking heeft. Linido biedt een breed assortiment aan hulpmiddelen bij de dagelijkse verzorging. Bij het ontwerpen en produceren van deze producten staan bij ons aspecten als veiligheid, bruikbaarheid, duurzaamheid, ergonomie en vormgeving altijd voorop. Deze dragen stuk voor stuk bij aan ons uiteindelijke streven: onze gebruikers dag in dag uit het comfort van veiligheid laten ervaren. Wat kunnen we voor u betekenen?

Linido B.V. Postbus 70 2640 AB Pijnacker T 015 369 54 40 sales@linido.com www.linido.com

:[ ib_cc[ Xen#_d#Xen efbeii_d] leeh c[[h meedYec\ehj [d [d[h]_[X[ifWh_d] ;h p_`d de] Wbj_`Z l[[b med_d][d d_[j e\ edlebZe[dZ[ ][ ieb[[hZ$ DW#_ieb[h[d lWd Z[p[ med_d][d ][[\j leehZ[b[d" peWbi [[d X[j[h meedYec\ehj" X[ifWh_d] ef l[hmWhc_d]iaeij[d [d c_dZ[h 9E(#k_jijeej$ =ofheY ^[[\j ^_[hleeh =of8en j^[hc_iY^ Yec\ehj edjm_aa[bZ$ :[p[ Xen#_d#Xen efbeii_d] ][[\j leeh [ba jof[ med_d] Z[ c[[ij [\\_Y_ dj[ efbeii_d] ec ^[j ][m[dij[ _iebWj_[d_l[Wk j[ X[h[_a[d$

=of8en leeh [[d efbeii_d] ef cWWj :[ c[[ij[ mWhcj[ ]WWj l[hbeh[d Zeeh ^[j ZWa [d Z[ ][l[b$ =of8en Xh[d]j ZWa [d ][l[b ef ^[j ][m[dij[ _iebWj_[d_l[Wk c[j =ofheY C[jWb IjkZ ioij[c[d$ =of8en ]WWj ZWWhX_` k_j lWd Z[ j^[hc_iY^[ mWWhZ[ lWd Z[ X[ijWWdZ[ ZWa# [d ][l[bYedijhkYj_[ [d ][[\j ^_[hX_` [[d efbeii_d] ef cWWj$

K X[fWWbj ^[j ][m[dij[ Yec\ehjd_l[Wk :[ c_d_ckc[_i leeh j^[hc_iY^[ _iebWj_[ lWd [[d h[delWj_[med_d] b_]j lWij _d ^[j 8ekmX[ibk_j$ K akdj [Y^j[h eea a_[p[d leeh c[[h meedYec\ehj [d c[[h [d[h]_[X[ifWh_d]$ :[ efbeii_d][d leeh Z[ c[[ij ][lhWW]Z[ _iebWj_[d_l[Wki :Wa# [d ][l[b_iebWj_[ c[j =ofheY C[jWb IjkZ ioij[c[d

l_dZj k _d Z[ XheY^kh[ =of8en j^[hc_iY^ Yec\ehj$

>pg9fo El ffb mffi k_\id`jZ_ Zfd]fik D\\i `e]fidXk`\6 ?d Z[ XheY^kh[ =of8en j^[hc_iY^ Yec\ehj l_dZj k k_j][Xh[_Z[ _d\ehcWj_[ el[h dW#_iebWj_[ lWd med_d][d$ K akdj Z[p[ eflhW][d X_` IW_dj#=eXW_d =ofheY D[Z[hbWdZ 8$L$ J[b$ &)*-#)(+'&& e\ a_`a ef mmm$]ofheY$db =ofheY" km ]_Zi _d ]_fi$

Hoefnagels, revolutionair in brandpreventie.

1 1 1 1 1

Conform bouw bouw besluit besluit NEN NEN 60696069 1Conform Thermische isolatie isolatie tegen tegen straling straling 1Thermische Kleine inbouwruimte inbouwruimte 1Kleine van van gewicht gewicht 1LichtLicht 60 Minuten brandwerend brandwerend volgens volgens 160 Minuten 2 2 bouwbesluit bouwbesluit en NEN en NEN 60696069 tot 36m tot 36m

getest getest op rookafgifte, op rookafgifte, 1 1TNOTNO

toepasbaar toepasbaar in vluchtwegen in vluchtwegen (klasse (klasse I) I

DéDéspsepceia cia lislitst ininbrbarnadnddedueruere nn

Als het doek valt, bent u uit de brand. sinds 1884

Firescreen® 72 Het eerste TNO goedgekeurde brandwerend rolscherm kantoorgebouwen

U moet er natuurlijk niet aan denken; brand in uw bedrijfs-

Hoefnagels Brand- en Bedrijfsdeuren is vooraanstaand

ruimtes. Maar als het dan toch gebeurt, is het goed om te weten dat de Firescreen® 72 van Hoefnagels voor een

specialist op het gebied van branddeuren. Wij bieden u

onmiddellijke compartimentering zorgt, zodat een brand zich niet kan uitbreiden. De Firescreen® 72 is een licht-

Van ontwerp, engineering en productie tot montage,

gewicht brand-werend rolscherm van technisch textiel dat

Brandveilig Bouwen Nederland) heeft alles in eigen huis,

door zijn compactheid makkelijk is te installeren in

zo ook de specialisten die u een gedegen advies geven

zorginstellingen, overheidsgebouwen, industrie, kantoren,

over de brandveiligheid van uw gebouw.

ISO 9001

Wilt u meer informatie over onze brandwerende oplossingen?

VCA**

een totaalconcept waar het gaat om branddeuren. E-installatie en service & onderhoud; Hoefnagels (lid van

hotels/ziekenhuizen

als balieafsluiting etcetera.

Kijk op www.hoefnagels.com of bel

Hoefnagels Brand- en Bedrijfsdeuren bv Postbus 5036, 5004 EA Tilburg, T: 0031(0)13 462 59 59, F: 0031(0)13 467 03 71 branddeuren@hoefnagels.com Bezoek onze nieuwe website met productconfigurator, www.hoefnagels.com

013 462 59 59

industrie

. -2-.

(1 ) ) 0 ) ,/2)3

' ). ,!$)$-# &/).

/ '' & ). ) *+ , / **& 0**, &$ -. / ). '.$% 0 ,3 & , 0 ) 4)

) #*" &1 '$. $.

) -. ,& - ,0$

) .,*/1 , + ,.) ,

% # ! ! % " & $ " ! " " " ! " ! ! " "

**, ) &/)-.1 ,& 0 ) &1 '$. $. ,/2)3 ' ). ,!$)$-#

(&) $* %'( )' "# & " +

* $( $ %'( )' %%' $ " " +

*** &),$- "!$( & !$!' $" !$ % &),$- "!$( & !$!' $"

ARCHIPEDIA

De metabolisten zochten in architectuur en stedenbouw naar oplossingen voor de problemen die de naoorlogse massacultuur met zich meebracht. Flexibele, geprefabriceerde structuren werden ingezet om in te spelen op de veranderende behoeften van de stad

Japans metabolisme In navolging van Kenzo Tange formeerden de jonge Japanse architecten Kiyonari Kikutake en Kisho Kurokawa in 1960 de metabolistische beweging. Zij stonden een dynamische en flexibele architectuur en stedenbouw voor, die kon inspelen op de explosieve groei van de naoorlogse Japanse steden.

Bouwstijlen Japans metabolisme (1960 – ca. 1970) Onder invloed van de ideeën van onder anderen Kenzo Tange formeerden de jonge architecten Kiyonari Kikutake en Kisho Kurokawa in 1960 de metabolistische beweging. Het Japanse metabolisme vormde als groepering een reactie op de tamelijk statische eenvoud die de westerse naoorlogse architectuur kenmerkt. Het metabolisme probeerde oplossingen te vinden voor de overbevolking en de problemen van de opkomende massacultuur in het naoorlogse Japan. Veel steden lagen in puin en de behoefte aan nieuwe woningen was 122

enorm. De metabolisten wilden door de bouw van flexibele megastructuren het explosieve groeiproces in goede banen leiden. Een centraal thema was dan ook het streven naar een dynamische architectuur en stedenbouw die mee zou kunnen groeien met de ontwikkeling van de moderne maatschappij. De denkbeelden en activiteiten van de groep, waartoe ook architecten als Masato Ohtaka en Fumihiko Maki gingen behoren, hadden betrekking op ruimtelijke ordening, stedenbouw en architectonisch ontwerp, maar ook op reclame en industriële vormgeving. Veel projecten waren gebaseerd op de hernieuwde opvattingen van de rela-

tie tussen binnen en buiten, privé en openbaar. De private ruimtes werden gezien als bouwsteentjes van een altijd groeiende omgeving, een stad met een architectonische ‘stofwisseling’; net als bij een biologisch organisme konden die bouwsteentjes periodiek worden vervangen. Wereldberoemd in dit opzicht is de Nagakin Capsule Tower in Tokio (1972) van Kisho Kurokawa. In dit appartementencomplex is de opvatting van ‘capsules’ of bouwsteentjes heel letterlijk

De Expo ‘70 vormde het hoogtepunt van de metabolistische beweging architectenweb magazine

Kiyonari Kikutake is een van de belangrijkste representanten van moderne architectuur uit Japan. Inmiddels heeft zijn architectuur een inheems stempel gekregen, maar Kikutake volgt naar eigen zeggen nog steeds de beginselen van het metabolisme, de groepering waarvan hij in de jaren zestig een van de grondleggers was. Het ‘Plan for Tokyo’ uit 1960 belichaamt de metabolistische stedenbouwkundige principes

Kenzo Tange verwierf wereldfaam met het Hiroshima Peace Centre (1949-1956)

zichtbaar gemaakt. De toren bestaat uit losse componenten, prefab capsules die dienen als huis of kantoor en die aan een soort ruggengraat zijn gehangen. Het ontwerp heeft futuristische kwaliteiten en ziet eruit alsof het inderdaad flexibel mee kan groeien met de behoefte van de stad, door er eenvoudig enkele capsules aan toe te voegen of af te halen. Een ander bekend metabolistisch ontwerp is het ‘Plan for Tokyo’ (1960). Alhoewel er niets van het stedenbouwkundige plan van Kenzo Tange werd uitgevoerd, verwierf het toch wereldwijde aandacht vanwege het nieuwe concept waarbinnen de stedelijke structuur van het plan ruimte biedt aan toekomstige groei en verandering van de stad. De Expo ’70 in Osaka, die van 1966 tot 1970 werd gehouden, vormde het hoogtepunt van het metabolisme, maar kenmerkte tegelijkertijd het einde ervan. Na 1970 werden de activiteiten van de metabolisten steeds individueler en raakten ze verder verwijderd van de oorspronkelijke denkbeelden.

1938 en 1940 in dienst bij het bureau van Kunio Maekawa, een vroegere medewerker van Le Corbusier. In 1942 zette hij zijn opleiding voort en richtte in 1946 zijn eigen bureau op. Belangrijke Japanse architecten als Fumihiko Maki en Arata Isozaki zijn hun loopbaan bij het bureau van Tange begonnen. Internationale faam verwierf Tange met het Hiroshima Peace Centre (1949-1956). Het vredesmonument is duidelijk geïnspireerd door het westerse modernisme, maar de constructie van de ruimte verwijst ook naar de traditionele Japanse architectuur. In de jaren hierna ontwierp Tange een aantal gebouwen gebaseerd op dezelfde mengeling van Japanse tradities en moderne architectuur.

Beroemde architecten Kenzo Tange (1913 - 2005)

Na de Tweede Wereldoorlog nam Tange een leidende positie in binnen het Japanse metabolisme. Deze tijd wordt gewoonlijk gezien als Tange’s creatiefste periode, waarin hij zich meer op stedenbouw richtte dan op architectuur. Hiervan getuigt bijvoorbeeld het ‘Plan for Tokyo’ (1960). De tentoonstelling Expo ‘70 in Osaka (1966-1970), waarvoor Tange het masterplan ontwierp, was het hoogtepunt van zijn metabolistische periode en misschien wel van het Japanse metabolisme zelf. Later realiseerde Tange ook veel projecten in het buitenland, zoals in Italië, Frankrijk, China en de Verenigde Staten. Hij overleed in 2005 op 91-jarige leeftijd in Tokio. Kiyonari Kikutake (1928)

Het werk van Kenzo Tange, een van de belangrijkste architecten van de 20e eeuw, wordt gekenmerkt door de combinatie van traditionele Japanse architectuur en westers modernisme. Tange was bovendien een van de voortrekkers van het Japanse metabolisme. Na zijn opleiding tot architect aan de Universiteit van Tokyo was Tange tussen nummer 15 - februari 2008

Kikutake studeerde van 1946 tot 1950 architectuur aan de Waseda Universiteit in Tokio. In 1958 baarde hij opzien met zijn ontwerpen als oplossing voor overbevolking. De oplossing lag volgens hem in het bouwen van steden op zee, zoals Monaco Floating Marine City (1989). De ontwerpen van Marine City en Tower Shaped Community (1958) speelden een belangrijke rol in de vorming van het metabolisme. In 1975 kreeg Kikutake gedeeltelijk de gelegenheid om zijn droom van ‘een gemeenschap op zee’ te realiseren. Voor de Wereldtentoonstelling in Okinawa in 1975 bedacht hij de Aquapolis, waarvan het ontwerp de basis vormde voor het latere Monaco Floating Marine City. Indachtig het metabolische principe bestonden deze drijvende steden uit losse uitwisselbare componenten aan een vaste structuur. Dit idee paste Kikutake ook toe bij de bouw van zijn eigen woonhuis, Sky House in Tokio (1958). Het metabolisme heeft bij Kikutake hoe langer hoe meer een regionaal karakter gekregen. Uit de architectuur van de oude Shinto-tempels distilleert hij een ideaal van tijdelijkheid: de simpele houten tempels kunnen makkelijk aangepast en afgebroken en weer opgebouwd worden. Zo kan architectuur op elk moment aangepast worden aan de continu veranderende noden van de tijd. De adaptatie van Japanse traditionele vormen in moderne architectuur is bijvoorbeeld zichtbaar in het kantoorgebouw van de Grote Tempel in Izumo (1963), het Tokoen Hotel in Yonago (1989-1993) en het Edo-Tokyo Museum in Tokio (1989-1993). Kisho Kurokawa (1934 – 2007) Kisho Kurokawa werd op 8 april 1934 in Nagoya geboren. In 1957 voltooide hij een studie architectuur in Kyoto. Hij vervolgde zijn opleiding in Tokio, waar hij les kreeg van Kenzo Tange. Geïnspireerd door diens ideeën, richtte Kurokawa in 1960 de beweging van het metabolisme 123

ARCHIPEDIA

op samen met zijn studievriend Kiyonari Kikutake. Flexibiliteit is het sleutelwoord in de vroege werken van Kurokawa. Gebouwen moesten volgens hem verwijderbaar, verwisselbaar en aanpasbaar zijn. Vormend voor de ideeën van de groep waren Kurokawa’s ontwerpen Agricultural City Plan (1960), het Helix City Plan (1961) en Nagakin Capsule Tower in Tokio (1972). Ondanks de uiterlijke overeenkomsten heeft Kurokawa’s metabolisme inhoudelijk niet veel met de Europese hightechbeweging te maken. De architect beschouwde gebouwen en steden niet als machines, maar eerder als organismen, met een eigen leven en lotsbestemming. Dit noemde hij the Principle of Life. De afgelopen decennia ontwikkelde Kurokawa een complexe theorie rond het begrip ‘symbiose.’ Dat woord staat volgens Kurokawa voor een veroordeeld zijn tot samenwerking. Het begrip is van toepassing op wereldpolitiek, maar kan ook gelden voor de wereld van de architectuur. Voor de architect betekent symbiose dat hij niet moet proberen los te komen van zijn culturele en sociale vorming en de plek en tijd waarin hij zich bevindt, maar dat hij zich wel in een internationale markt moet positioneren en verkopen. De meeste werken van Kurokawa bevinden zich op het Japanse eilandenrijk, maar ook in Europa en Azië zijn creaties van de architect te bezichtigen, zoals de uitbreiding van het Van Gogh Museum in Amsterdam (1999), het Japans-Duitse Centrum in Berlijn (1998) en een project in de Kazachstaanse hoofdstad Astana. Kurokawa overleed in 2007.

124

De Nagakin Tower, monument van het metabolisme, staat ondanks protesten van Docomomo op de lijst om gesloopt te worden

Beroemde gebouwen Nagakin Capsule Tower De Nagakin Capsule Tower, ook bekend als Nagakintoren, was bij de realisatie in 1972 al direct het architectonisch boegbeeld van de Japanse metabolistengroep, waarvan architect Kisho Kurokawa een van de oprichters was. Het gebouw bestaat feitelijk uit twee zwarte bouwlichamen waaraan in totaal 140 eenogige capsules zijn opgehangen. De witte kubussen hebben slechts een enkele vensteropening, een enorm rond raam.

werkten doordeweeks goedkoop konden wonen. De kubussen zijn stuk voor stuk éénkamerappartementen van 2,5 x 4 x 2,5 m en doen nog het meeste denken aan een scheepshut of containerwoning. De appartementen

Het gebouw was het eerste capsulegebouw dat voor daadwerkelijk gebruik bedoeld was; het was geen abstract experiment. Het idee was om een Capsule Hotel te maken, waar zakenlieden die in het centrum van Tokio

architectenweb magazine

Bouwkundige begrippen

Zowel een deel van de betonnen kernen als de afzonderlijke capsules werden geprefabriceerd en ter plekke gemonteerd, compleet met alle voorzieningen en aansluitingen

zijn voorzien van keukentje, badkamercabine en slaapgelegenheid, radio, tv en wekker.

sen bekleed met gegalvaniseerde versterkte stalen panelen en voorzien van een roestwerende coating.

flexibele constructie De twee bouwkernen zijn opgetrokken uit een staalskelet en gewapend, deels lichtgewicht beton. Net als delen van de kernen werden de kubussen volledig geprefabriceerd, wat een absolute voorwaarde was voor de metabolistische gedachte erachter. Compleet met voorzieningen en aansluitingen werden de kubussen, in feite lichtgewicht stalen dozen, aan een betonnen kern vastgemaakt met vier enorme bouten. Van buiten werden de kubus-

Dankzij de ophangconstructie zijn de kubussen in principe relatief eenvoudig los te koppelen en te vervangen. Hierin komt de gedachte van Kurokawa naar voren, dat gebouwen bovenal flexibel, vervangbaar en aanpasbaar moesten zijn om in te kunnen spelen op de dynamische veranderingen van de groeiende stad. Hoewel Kurokawa had bedacht dat de capsules vervangen konden worden zodra dat nodig was, is het gebouw in de afgelopen veertig jaar nauwelijks onderhouden en daardoor structureel beschadigd. De internationale erfgoedbescherming Docomomo heeft geprobeerd voor het woongebouw een monumentenstatus te verkrijgen, maar vergeefs: de Nagakin Capsule Tower staat op de lijst om gesloopt te worden.

Washitsu Een kamer in ‘Japanse stijl’, waarin traditionele elementen als tatamimatten, shoji en een tokonoma aanwezig zijn. Tegenwoordig is vaak een enkele kamer speciaal als washitsu ingericht, vroeger was het de gebruikelijke inrichting voor het gehele Japanse woonhuis. Tatamimat In de traditionele Japanse architectuur vormt de tatamimat, een strooien mat van 1,8 bij 0,9 meter, de basismaat voor alle verhoudingen in het huis. Shoji Kamerscherm in de traditionele Japanse architectuur, gemaakt van translucent washipapier dat over een houten frame gespannen is. Shoji-schermen komen al voor sinds de tweede eeuw voor Christus. Er bestaan verschillende varianten, zoals de houten tobusuma, het vouwscherm byobu en het schuifscherm fusuma. Tokonoma Smalle alkoof in een traditioneel ingerichte Japanse kamer of washitsu, waarin decoratieve rollen worden opgehangen en vaak natuurlijke elementen als bloemen of bonsaiboompjes staan opgesteld.

Archipedia is een educatieve, interactieve architectuurencyclopedie in ontwikkeling. In deze rubriek vindt u alvast een extract uit de duizenden artikelen die straks online staan. Wilt u belangeloos meewerken aan de totstandkoming van Archipedia, door bijvoorbeeld kosteloos een artikel te schrijven of beeldmateriaal te leveren? Neem dan contact op met Marjoleine van Schaik, 035 – 69 20 874 of mail naar mvs@architectenweb.nl

nummer 15 - februari 2008

125

PUBLICATIES

Al Manakh De verwachtingen waren hooggespannen bij de presentatie van Al Manakh, een speciale editie van Volume. De ambitieuze belofte: “De eerste keer dat de stedelijke ontwikkeling in de Golfregio in zijn geheel gedocumenteerd wordt.”

Stedelijke ontwikkeling Mitra Khoubrou, Ole Bouman, Rem Koolhaas (red.) 2007 Stichting Archis Paperback ISBN 978 90 77966 12 9 22,5 x 18 cm 496 p ` 29,90 Engels

Het middendeel van het boek, geschreven door AMO, maakt die ambitie zeker waar. Per land wordt een architectuurgeschiedenis gegeven en wordt in een serie interviews instructief geschetst hoe in de Golf in de afgelopen decennia steden zijn gebouwd. Al in de jaren zeventig werd, door de ‘starchitects’ van toen, moderne architectuur gebouwd in de woestijn, de ultieme tabula rasa. De andere twee delen van het boek hangen er een beetje bij. Kennisplatform Moutamarat biedt een warrige introductie op alleen Dubai. En Archis sluit het boek af met een ‘wereldagenda’ die niet alleen losstaat van de Golf, maar de uitgave ook tegenspreekt met een opvallend conservatieve en zelfs antiglobalistische retoriek. Koop het boek voor de 300 pagina’s van AMO en vergeet de rest. (MvR)

Bouwen met groen en glas

Bouwtechniek John Bergs (e.a.) 2007 Aeneas Genaaid gebrocheerd ISBN 978 90 75365 86 3 80 p 24 x 22 cm ` 29,95 Nederlands 126

In het voorwoord van de uitgave wordt de term ‘bouwen met groen en glas’ geïntroduceerd als concept waarbinnen de disciplines glastuinbouw, ruimtevaart en psychologie met elkaar worden gecombineerd. Na een overtuigende uiteenzetting van de nieuwe inzichten en technieken volgt een reeks uitwerkingen van de vernieuwende bouwmethode, die daarbij wordt toegesneden op een aantal gebouwtypen en leefvormen en zelfs gelegitimeerd aan de hand van enkele gerealiseerde projecten. Het komt erop neer dat voor een drastische verbetering van het gemiddelde binnenklimaat elk gebouw een eigen ecosysteem zou moeten hebben. Dit wordt ondersteund door visualisaties van ruimtes waarin het goed toeven lijkt. Het concept past volledig in deze tijd en komt zelfs als geroepen, maar het appelleert ook explicieter dan ooit aan een van de belangrijkste doelstellingen van de moderne architectuur: het streven naar een schoon, gezond en aangenaam binnenklimaat. Het is de vraag hoe opdrachtgevers, architecten, stedenbouwkundigen en projectontwikkelaars het boeiende concept zullen oppikken. (MT) architectenweb magazine

Inleiding in de bouwhistorie

Bouwhistorie Ronald Stenvert, Gabri van Tussenbroek 2007 Uitgeverij Matrijs Hardcover ISBN 978 90 5345 316 2 22,5 x 28,5 cm 216 p ` 29,50 Nederlands

Bouwhistorie heeft als doel het vastleggen van de bouwgeschiedenis van een object; van oudsher een werkveld waarvoor de benodigde kennis en vaardigheden voornamelijk in de praktijk worden opgedaan. Dit handboek beoogt dan ook geen complete cursus bouwhistorie te zijn, maar biedt een grondige inleiding op het vak. Na een korte afbakening van de werkzaamheden die behoren tot het terrein van de bouwhistoricus, worden in drie goed uitgewerkte hoofdstukken stapsgewijs het bouwhistorisch onderzoek behandeld; meten en tekenen, documenteren en ten slotte ordenen en presenteren. Behalve inzicht in de diverse methoden en technieken die de bouwhistoricus ter beschikking staan, biedt het boek een overzicht van veel voorkomende bouwmaterialen en hun eigenschappen. Zeer informatief is het gedetailleerde en rijk geïllustreerde overzicht van constructies, dat funderingen en kapconstructies behandelt en alles was daar tussenin zit. Een praktisch handboek dat lekker wegleest en dat bovendien een schat aan bouwhistorische informatie bevat. (MvS)

De diabolische snelweg

Infrastructuur Wim Nijenhuis, Wilfried van Winden 2007 Uitgeverij 010 Gebonden ISBN 978 90 6450 590 4 206 p 24,5 x 30 cm ` 39,50 Nederlands

nummer 15 - februari 2008

Snelwegen maken gewoonlijk geen deel uit van onze esthetische cultuur. Volgens Nijenhuis en Van Winden ontbreekt het ons aan een voorstelling van hoe mooie, op de moderne snelheden toegesneden snelwegen er uit zouden moeten zien en denken we dat er bij snelwegontwerp geen esthetiek aan te pas komt. Een mythe, vinden de auteurs, die ze bijzonder overtuigend doorprikken aan de hand van twee essays en een bespreking van acht snelwegontwerpen. De casestudies worden goed gepresenteerd: glossy pagina’s met foto’s in kleur en zwart-wit, sequels en kaartmateriaal maken de ervaring die de rijkswegen bieden, inzichtelijk; aparte, op eenvoudig wit papier gedrukte katernen in afwijkend formaat bevatten tekst en tekeningen en behandelen de snelweg als object. De begrippen tektoniek en ornament zijn hierbij telkens de kapstokken waaraan de bespreking wordt opgehangen. Goed geschreven en gebaseerd op gedegen onderzoek; de uitgave verschaft een nieuw vizier waardoor snelwegen bezien kunnen worden. Lees het en ga vervolgens een eindje rijden. (MvS) 127

PUBLICATIES

Glass Structures Design and construction of selfsupporting skins

Bouwtechniek Jan Wurm Birkhäuser 2007 Gebonden ISBN 978 3 7643 7608 6 23,5 x 29,7 cm 225 p ` 69,90 Engels

Glass Structures is glashelder geschreven, maar is door de enorme hoeveelheid technische informatie niet altijd toegankelijk voor ontwerpers. Het boek behandelt het materiaal glas en manieren om met glas te construeren en laat aansprekende voorbeelden zien. Tot in detail worden zelfdragende en structureel belastbare glazen constructies belicht. Van het IBM-paviljoen van Renzo Piano uit 1984 tot het ontwerp van Ove Arup voor een ‘glazen ruimtevakwerk’ voor The Battersea Crystal in London, dat de voorkant van het boek siert. De kracht van dit stevige boek zit hem in de illustraties. Schema’s van constructies, foto’s van proeven, computeranimaties, details en gerealiseerde projecten met bijpassende teksten geven inzicht in de aspecten die bij het construeren met glas aan de orde komen. Behalve vlakke, dragende glazen daken komen bij de projecten gebogen en dubbel gebogen glasprojecten aan bod. Het boek maakt de wereld van het construeren met glas volledig transparant. (JvN)

Moderne Architectuur A-Z

Architectuurgeschiedenis Peter Gössel (red) 2007 Uitgeverij Librero, (Taschen) Hardcover ISBN 978 3 8228 5155 5 30,5 x 38,5 cm (band) 1071 p ` 199,00 Nederlands

128

In de inleiding van het omvangrijke, waanzinnig mooi geïllustreerde Moderne Architectuur A-Z, op de cover Modern Architecture ge-noemd, wijst samensteller Peter Gössel op het gevaar om vanuit de eigen en historisch beperkte visie tot een definitie van moderniteit te willen komen. Hij pretendeert dan ook niet een totaaloverzicht van ‘moderne architectuur’ te geven, maar omschrijft dit lexicon als een materiaalverzameling van de verschillende pogingen om met moderniteit om te gaan. De ‘materiaalverzameling’ is een alfabetisch gerangschikt overzicht van in totaal 600 architecten, groeperingen en bureaus van de late 18e tot aan de 21e eeuw. Elk lemma kent niet zozeer een tekstuele, maar eerder een visuele omschrijving: een veelvoud aan architectuurfoto’s, tekeningen en van citaten voorziene portretfoto’s illustreren de bondige teksten, die veelal biografisch van karakter zijn. De uitgave is gesplitst in twee lijvige delen en is met recht een standaardwerk te noemen; zo eentje waar je steeds opnieuw in bladert. (MvS) architectenweb magazine

Monumenten van herrezen Nederland

Monumentenzorg J. van Santen, M. Kuipers (et al, red) 2007 Waanders Uitgevers ism RACM Paperback ISBN 978 90 400 8456 0 21 x 30 cm 127 p ` 19,00 Nederlands

De recente toekenning van de status van ‘topmonument’ aan honderd naoorlogse gebouwen heeft de nodige publiciteit gehad. Doordat een gebouw pas de monumentenstatus mag dragen wanneer het zijn vijftigste verjaardag heeft gevierd, vielen de gebouwen van na 1958 vanzelf buiten de boot. Ook onduidelijkheid over de selectiecriteria zorgde voor kritiek. In deze uitgave zijn de kersverse monumenten geordend onder noemers als ‘verzorgingsstaat’, ‘verzuiling’ en ‘vrije tijd’. De verschillende oplossingen voor vergelijkbare ontwerpopgaven zijn daardoor inzichtelijk gemaakt, maar het is jammer dat de exacte selectiecriteria en de doorslaggevende argumenten van de afzonderlijke gebouwen ontbreken – wie zal zeggen waarom juist dat ene gebouw wel, en dat andere niet de begeerde status heeft verdiend? Nu moeten we het doen met ‘evidente mijlpalen’ die blijkbaar aan een ‘getrapt waarderingssysteem’ zijn getoetst. Hopelijk geeft de RACM meer openheid van zaken in een volgende uitgave, wanneer we in 2018 toe zijn aan benoeming van een nieuwe generatie monumenten. (MvS)

Stedenbouw in het landschap van Pieter Verhagen (1882 – 1950)

Stedenbouw Marinke Steenhuis 2007 NAi Uitgevers Gebonden ISBN 978 90 5662 620 4 512 p 25 x 31 cm ` 49,50 Nederlands nummer 15 - februari 2008

Er worden betrekkelijk veel monografieën en biografieën gepubliceerd, waarbij het werk of het leven van een enkele architect centraal staat. De recent verschenen biografie van Cuypers is daar een prachtig voorbeeld van. Overzichtswerken van invloedrijke stedenbouwkundigen en landschapsarchitecten, laat staan planologen en ingenieurs, zijn beduidend minder overvloedig aanwezig. Extra leuk daarom, dat deze omvangrijke uitgave van Marinke Steenhuis zich volledig richt op het werk en het leven van stedenbouwkundig ingenieur Piet Verhagen (1882 – 1950). Steenhuis weet het oeuvre stevig in de soms wat wankele stedenbouwgeschiedenis van het Interbellum te verankeren en is niet bang om gevestigde ideeën (over bijvoorbeeld de rol van Van Eesteren bij het AUP) te toetsen. Van belang zijn de parallellen die worden getrokken tussen het gedachtegoed van Verhagen en de huidige ruimtelijke problematiek, zoals de verrommeling: zijn werk zou wel eens grote relevantie kunnen hebben voor de hedendaagse stedenbouwkundige praktijk. (MvS) 129

AGENDA

TENTOONSTELLINGEN tot en met Inspiratie Rotterdam 24 februari Het Historisch Museum Rotterdam laat de stad zien door de lens van topfotografen. Foto´s en films tonen het alledaagse Rotterdam van de afgelopen vijftien jaar in een bepaald niet alledaagse mix van onderwerpen, invalshoeken, technieken en stijlen. Q www.hmr.rotterdam.nl

tot en met The Family of Form 24 februari Een tentoonstelling met het werk van drie generaties afgestudeerden van de Design Academy Eindhoven, waaronder Piet Hein Eek en Hella Jongerius. De tentoonstelling was eerder te zien in Salone del Mobile in Milaan en het Institut Neérlandais in Parijs. Q www.designacademy.nl

tot en met De Limes, geheimen ontsluierd [1] 1 maart Het precieze verloop van de Limes grenslijn is een constante studie. De nieuwste geheimen worden in de tentoonstelling prijs gegeven. De bezoeker wordt van het Romeinse verleden gevoerd naar plekken waar de Limes nu weer zichtbaar is. Q www.aorta.nu

3 februari U bevindt zich hier [2] tot en met 27 april De tentoonstelling, onderdeel van het project U bevindt zich hier, is opgezet volgens een aantal ‘kaarten’. Er is onder meer te zien hoe de stad Leiden verandert van het jaar nul tot 2030. Ook zijn er kaarten als kunst en kaarten van mooie herinneringen te zien. Q www.ubevindtzichhier.nu

9 februari De koers van de stad tot en met 11 april De werkzaamheden in en om Amsterdam geven ene goed beeld van de veranderingen op korte termijn. Minder duidelijk afleesbaar is echter tot welke nu nog onzichtbare nieuwe projecten het huidige bouwen leidt. Op de tentoonstelling wordt dit zichtbaar gemaakt. Q www.arcam.nl

9 februari De droom van Piranesi [3] tot en met 18 mei De Italiaan Giovanni Battista Piranesi (1720-1778) is een van de belangrijkste

architecten en vormgevers van de achttiende eeuw. Hij creëerde nieuwe en spannende ontwerpen door bestaande elementen uit de oudheid te combineren, passend bij de eisen van zijn tijd. Q www.teylersmuseum.nl

1 maart Happening [4] tot en met 4 mei Het NAi presenteert een architectuurinstallatie, ontworpen door de Nederlandse architect Wiel Arets. De installatie, die de bezoeker kan betreden, is erop gericht architectuur en de emotionele invloed die een architectonische ruimte kan oproepen, bewust te ervaren. Q www.nai.nl

tot en met De Wereld van de Forens 22 juni De Wereld van de Forens onderzoekt het fenomeen forensen. Waar komt het idee vandaan om wonen en werken te scheiden? Welke gadgets zijn er in de loop van de tijd voor de forens ontwikkeld? Wat zijn de ideeën voor de toekomst? Q www.museumhilversum.nl

130

architectenweb magazine

CONGRESSEN EN SEMINARS 20 februari Bouwtrends in de praktijk Tijdens dit workshopprogramma van de TU Eindhoven staan de laatste ontwikkelingen in materialen, systemen en constructie centraal. Deelnemers maken kennis met de nieuwste toepassingen in de bouw. Q http://w3.tue.nl

BouwRAI 2008 1 tot en met De vele veranderingen en eisen die gesteld worden aan de bouwopgave vragen 3 april om een platform waar kennis, ervaring, concepten en producten elkaar vinden. BouwRAI 2008 speelt hierop in met een gericht inhoudelijk programma. Q www.bouwrai.nl

LEZINGEN & EXCURSIES 12 februari Vera Yanovshtchinsky Sinds 1997 leidt Vera Yanovshtchinsky haar eigen bureau in Den Haag. Het werk van de in 1952 geboren architect varieert van grootschalige stedenbouwkundige plannen en woongebouwen tot kleinere woningbouwprojecten en inpassingsprojecten. Q www.arcam.nl

Lezing van Michael Braungart, een van de ontwikkelaars van het duurzaamheidconcept cradle-to-cradle. Het werk van hem en van William McDonough is inspirerend, omdat het niet alleen een weg naar een groene wereld zoekt, maar ook laat zien waartoe de menselijke creativiteit in staat is. Q www.rodehoed.nl

MARCO OVEREEM

5 maart Designers van een Groene Wereld

3 tot en met Studiereis Dubai en Abu Dhabi 8 maart De studiereis richt zich op de lessen voor Nederland in het positioneren van een stedelijke regio in de wereldwijde trends van bereikbaarheid, kenniseconomie, wonen en toerisme. De reis zoekt inspiratie in de uitvoering van de regionale strategie van Dubai en Abu Dhabi. Q www.nirov.nl

PRIJSVRAGEN tot en met 3rd International VELUX Award 8 maart Deze prijs is bestemd voor uitmuntende studentenprojecten op het gebied van zon- en daglicht. Er wordt gezocht naar de grenzen van daglicht in architectuur, zowel in esthetisch opzicht als in functionaliteit, duurzaamheid en interactie tussen gebouw en omgeving. Q www.velux.com/iva

tot en met IdeeĂŤnprijsvraag Atelier Malkovich 16 maart Deze prijsvraag is een zoektocht naar het ideale atelier/studio voor de hedendaagse kunstenaar. Ontwerp een vrijstaand ateliergebouw, een vernieuwende en functionele studio die voldoet aan de eisen die de werksituatie van de hedendaagse kunstenaar met zich meebrengt. Q www.nieuwenmeer.nl/Malkovich

tot en met Vondelpark Ontwerpopgave Repetitief Meubilair 28 maart Sinds 1999 is de gemeente Amsterdam bezig met het renoveren van het Vondelpark. Het park wordt en beter geschikt gemaakt voor toekomstig gebruik. Deelnemers aan de prijsvraag moeten een ontwerpvisie voor het repetitief meubilair inzenden. Q www.oudzuid.amsterdam.nl/sport_en_recreatie/vondelpark/nieuws/vorm_vondelpark nummer 15 - februari 2008

131

Beton is hot / cool*

Thermische massa - de verborgen schat Door intelligent gebruik van de thermische massa van beton kan het energiegebruik in gebouwen drastisch worden gereduceerd. Thermische massa optimaliseert de voordelen van gratis zonnewarmte, vertraagt en dempt piektemperaturen en reduceert het energieverbruik voor verwarming en koeling. Door het verminderde energieverbruik draagt beton bij aan beperking van de CO2uitstoot, de hoofdveroorzaker van het broeikaseďŹ&#x20AC;ect. Beton is dus veel meer dan een duurzaam, constructief bouwmateriaal. De bouwfysische kwaliteiten kunnen bijdragen aan een comfortabel en energiezuinig binnenklimaat.

Dat vergt een nieuwe manier van denken. Het bouwkundig en installatietechnisch ontwerp moeten worden afgestemd op het actief inzetten van thermische massa. Integratie van architectuur, constructie en klimaatinstallatie is de grote uitdaging van de komende jaren. Het Cement&BetonCentrum onplooit activiteiten om deze integratie van ruimte, materiaal en installatie te bevorderen. Door kennisontwikkeling en kennisoverdracht. Beschikbare publicaties vindt u op onze website www.cementenbeton.nl.

*) Omcirkel uw keuze en doe de check op www.cementenbeton.nl

www.cementenbeton.nl

Cement&BetonCentrum

Architectenweb is een jonge crossmedia uitgever met veel ambitie die in korte tijd een markleidende positie heeft verworven in de architectuurbranche. Het succes van Architectenweb is voor een groot deel te danken aan de professionaliteit en creativiteit van onze medewerkers. Ter versterking van ons team zoeken wij:

Projectleider Archipedia (m/v) 16 – 24 uur Weet je veel over architectuur? Vind je het leuk om leiding te geven aan een team van gemotiveerde mensen? Als projectleider Archipedia ben je verantwoordelijk voor het coördineren en het verder ontwikkelen van de online architectuurencyclopedie Archipedia. Je werkzaamheden bestaan uit het inhoudelijk aansturen van auteurs, fotografen en stagiairs bij het schrijven van teksten en het vervaardigen en verzamelen van beeldmateriaal. Je hebt daarnaast een sturende rol in de verdere ontwikkeling en groei van de encyclopedie. Wij vragen Voor deze functie zoeken wij kandidaten met ruime kennis van / interesse in de architectuur met een achtergrond in bijvoorbeeld architectuurgeschiedenis of bouwkunde. Je combineert sterke redactionele vaardigheden met een bijzonder vlotte pen. Je kunt zelfstandig werken, maar je functioneert ook goed in teamverband en weet mensen te motiveren. Het is voor jou geen probleem om in een informele werkomgeving een leidinggevende rol op je te nemen.

Technisch redacteuren (m/v)

freelance

Als freelance technisch redacteur voor de ingenieurssite EngineeringNow.nl ben je verantwoordelijk voor het maken van digitale themadossiers in een van de volgende disciplines: Bouw & Architectuur / Infrastructuur / Water & Geotechniek / Energie & Milieu. Je werkzaamheden bestaan uit het uitvoeren van research over een bepaald thema (bijvoorbeeld windenergie) en het schrijven van informatieve artikelen hierover, waarbij diverse nationale en internationale technieken, concepten en bouwwerken worden besproken. Wij vragen Voor deze functie zoeken wij kandidaten “uit het veld” met een brede technische kennis en ervaring. Je bent in staat zelfstandig research te verrichten en technische themadossiers te schrijven die informatief én van toegevoegde waarde zijn voor “de ingenieur”. Je hebt contacten binnen de ingenieurswereld en je technische kennis is up-to-date. Je hebt een vlotte pen en bent gewend onder de druk van harde deadlines te werken.

Office Manager (v/m) 24 – 32 uur per week Jij regelt het wel! Als office manager zorg je ervoor dat alles organisatorisch op rolletjes loopt. Eigenlijk pak je alles aan wat op je pad komt. Je biedt ondersteuning op maat. Je bent flexibel, hebt gevoel voor kwaliteit en bent het centrale aanspreekpunt in het bedrijf. Je leidt kantoor en administratie in goede banen en bent betrokken bij de bedrijfsvoering. Je bent de schakel tussen verschillende afdelingen, houdt de personeeldossiers op orde en zorgt dat de zieke medewerkers een bloemetje krijgen. Je werkt zelfstandig maar maakt ook graag deel uit van een team. Wij vragen Voor deze functie zoeken wij een kandidaat op HBO niveau met ervaring in een soortgelijke functie. Je bent een echte regelneef en beschikt over goede contactuele eigenschappen. Je kunt zelfstandig en zeer accuraat werken. Je bent een initiatiefrijk persoon met een flexibele en stressbestendige opstelling. Het werken met MS-Word en Excel is voor jou geen probleem. Leeftijdsindicatie: 30 - 40 jaar.

Wij bieden je de mogelijkheid om samen met dit enthousiaste en betrokken team van mensen op informele wijze het succes van Architectenweb verder uit te breiden. Salaris in overleg en afhankelijk van leeftijd en ervaring. Meer informatie kun je inwinnen bij Jeroen van Oostveen, directeur van Architectenweb, telefoon 035 – 69 20 874, e-mail jvo@architectenweb.nl. Stuur je sollicitatie voor 1 maart naar: Architectenweb BV, t.a.v. de heer J.M. van Oostveen, Postbus 394, 1400 AJ BUSSUM.

je bereikt meer met Architectenweb

VACATURES Kijk voor meer vacatures en een uitgebreide beschrijving van onderstaande advertenties op www.architectenweb.nl en vul het bijbehorenden wwwpagina nummer in.

Startende bouwkundigen/civieltechnici 3D BluePrint is een jong en innovatief architecten- en ingenieursbureau op het gebied van architectuur en technisch projectmanagement. Door uitbreiding van de opdrachtenportfolio zijn wij op zoek naar startende bouwkundigen en/of civieltechnici. 1 tot 2 jaar ervaring, opleiding op WO/HBO-niveau. We bieden een interessante en verantwoordelijke functie met doorgroeimogelijkheden.

Vacature plaatsen of CV online zetten? Surf ook daarvoor naar onze online vacaturebank!

3D BluePrint Technologies BV, Arch.en Ing. (020) 68 48 900 www.3dblueprint.nl edgar.van.niekerk@3dblueprint.nl Q architectenweb.nl/v5593

Architect

Ontwerpmanager

Archipunt zoekt voor Odeon Architecten (Eindhoven) een jonge ambitieuze architect die toe is aan een nieuwe uitdaging binnen een veelzijdig bureau en die beschikt over een creatieve en pragmatische aanpak. Je hebt een afgeronde opleiding TU of AVB en meerdere jaren ervaring, sterke communicatieve vaardigheden en interesse om je te ontwikkelen tot partner binnen het bureau.

Kun jij alle disciplines in één driedimensionaal bouwmodel bij elkaar brengen? Gevraagd wordt het aansturen en/of coachen van meerdere partijen in een vroeg stadium, zoals in het PvE. Niet alleen op de gebruikelijke TGKIO-aandachtspunten sturen, maar juist ook inhoudelijk op ontwerptechnische en bouwkundige samenhang.

archipunt (050) 31 33 636 www.archipunt.nl info@archipunt.nl Q architectenweb.nl/v7716

Dosign Engineering (010) 477 01 01 www.dosign.nl bouw@dosign.nl Q architectenweb.nl/v7393

Assistent Projectcoördinator

Projectmanager

Voor een architectenbureau dat onder meer actief is in de gezondheidzorg, onderwijs en woningbouw zijn wij op zoek naar een assistent projectcoördinator. Deze persoon ondersteunt de projectcoördinator in de bouwen ontwerpcoördinatie en is verantwoordelijk voor verslaglegging van bouwen ontwerpvergaderingen.

Voor een internationale organisatie zoeken wij een projectmanager New Buildings & Maintenance. De projectmanager Is verantwoordelijk voor het voorbereiden (o.m. goed gedefinieerde uitvraag) conform de specificaties van de opdrachtgever en het binnen planning en budget uitvoeren en bewaken van de projecten op het gebied van nieuwbouw en verbouw en geeft waar mogelijk bouwkundige adviezen.

Dosign Engineering (010) 477 01 01 www.dosign.nl bouw@dosign.nl Q architectenweb.nl/v7367

Dosign Engineering (010) 477 01 01 www.dosign.nl bouw@dosign.nl Q architectenweb.nl/v7272

Projectleider

Uitdaging voor een ervaren technisch tekenaar!

Wij zoeken een ervaren, enthousiaste projectcoördinator die meerdere grote projecten kan aansturen en de communicatie en coördinatie kan verzorgen van alle bij het werk betrokken disciplines. Hij coördineert het projectteam, organiseert aanbesteding en bouwen werkvergaderingen (functiegroep 03 M). Opleiding: HBO/WO-niveau en minimaal 5 jaar relevante werkervaring.

Voor een speciaal nieuwbouwproject van een ziekenhuis zoeken wij een technisch tekenaar. De complexiteit van de tekeningen en details en omvang van het project vragen om een ervaren bouwkundige. Je werkt bij een middelgroot vooraanstaand bureau in Den Haag in een team van professionals waar goede kansen liggen voor jouw toekomst. Uitstekende arbeidsvoorwaarden. Neem snel contact op met:

Het Architectenhuis Apeldoorn (055) 521 54 43 info@architectenhuis.nl www.architectenhuis.nl Q architectenweb.nl/v7745

134

InterWork Delft (015) - 251 50 00 www.interwork.nl peter.freriks@interwork.nl Q architectenweb.nl/v7723

architectenweb magazine

Bouwkundig tekenaar

Jonge bouwkundige

Uitzoeken, onderzoeken, overleggen, tekenen en ondernemen. Wil jij veelzijdigheid in je werk? In de functie van bouwkundig tekenaar is ruimte om zelfstandig te functioneren. Wij vragen MBO-HBO Bouwkunde. Ervaring is niet noodzakelijk, maar wel een pré. Wij bieden een prima salaris en ambitieuze opleidingsmogelijkheden. Solliciteer nu en bereid je voor op de leukste baan die er is!

Voor een architectenbureau in de omgeving van Utrecht zijn wij op zoek naar een jonge, gedreven bouwkundige op HBO-niveau. Ervaring is niet noodzakelijk. Wel vragen wij om technisch inzicht, leergierigheid, handigheid met Autocad en de ambitie om in een team te werken. Na een startperiode van een jaar biedt het bureau mogelijkheden om door te groeien.

InterWork Amsterdam (020) 42 30 855 www.interwork.nl Eelko@interwork.nl Q architectenweb.nl/v7725

InterWork Arnhem (026) 3530980 www.interwork.nl Susanne.Doekhi@interwork.nl Q architectenweb.nl/v7748

Bouwkundig tekenaars

Architect-directeur

Voor een bouwkundig adviesbureau in Den Bosch zijn wij op zoek naar meerdere bouwkundig tekenaars. Gevraagd wordt om een bouwkundige opleiding MTS of HTS en vertrouwdheid met AutoCAD en/of Arkey ASD. Werkervaring strekt tot aanbeveling. Het bureau biedt een zeer informele werksfeer, goede salariëring en betrokkenheid bij diverse mooie projecten.

Voor een middelgroot architectenbureau in Brabant zijn wij op zoek naar een architect-directeur met brede ontwerpervaring. Het werkgebied is nationaal. Ervaring in de gezondheidszorg en onderwijssector is een pré. De architect-directeur zal een duidelijke signatuur voor het bureau bepalen, zowel creatief als organisatorisch. WO-niveau, minimaal 10 jaar ervaring.

InterWork Eindhoven (040) 265 20 00 www.interwork.nl eindhoven@interwork.nl Q architectenweb.nl/v7668

Kamsteeg Executive Search (040) 206 01 60 info@kamsteegsearch.nl www.kamsteegsearch.nl Q architectenweb.nl/v7739

Bouwkundig tekenaar

Projectleider (m/v)

Voor de uitbreiding van ons team zijn wij op zoek naar een allround bouwkundig tekenaar voor tekenwerkzaamheden van voorlopig ontwerp tot en met uitvoeringstekeningen. Minimaal MBO-niveau. Ben je vakkundig, heb je een grote mate van zelfcontrole, ervaring en kennis van bouwregelgeving, ben je sociaal, communicatief en nieuwsgierig, dan zien we jouw reactie graag tegemoet.

Je bent als zelfstandig projectleider verantwoordelijk voor de uitwerking van meerdere projecten. Je hebt een belangrijke projectmanagementtaak vanaf het definitief ontwerp tot en met de directievoering en eindoplevering. Wij vragen minimaal HBO-niveau, grondige kennis van bouwproces en regelgeving, analytische denken werkwijze en een flexibele instelling. Leeftijd ca. 35-45 jaar.

KLEIN architecten (050) 31 82 400 www.kleinarch.nl info@kleinarch.nl Q architectenweb.nl/v7615

OPL Architecten (030) 25 11 005 www.oplarchitecten.nl info@oplarchitecten.nl Q architectenweb.nl/v7554

Eerste bouwkundig tekenaar (m/v)

Architect

Je bent verantwoordelijk voor het zelfstandig of in teamverband uitwerken van projecten. Je werkt samen met architecten, assistent-ontwerpers en projectleiders en onderhoudt externe contacten met diverse bouwpartners. Minimaal MBO en enige jaren ervaring in utiliteits- en/of woningbouw. Wij bieden een dynamische functie met veel ruimte voor eigen initiatief. Leeftijd ca. 25-35 jaar.

Als projectarchitect ben je verantwoordelijk voor ontwerp en detaillering van zowel utilitaire projecten als woningbouw. Je bent een conceptontwikkelaar, communicatief en zelfstandig en hebt oog voor opdrachtgeversbelangen. Je werkt samen met collega’s binnen ons bureau en onderhoudt veel externe contacten. TU Bouwkunde of Academie van Bouwkunst, 2 tot 5 jr ervaring. Leeftijd 30 tot 40 jr.

OPL Architecten (030) 25 11 005 www.oplarchitecten.nl info@oplarchitecten.nl Q architectenweb.nl/v7553

nummer 15 - februari 2008

OPL Architecten (030) 251 10 05 info@oplarchitecten.nl www.oplarchitecten.nl Q architectenweb.nl/v7747

135

VACATURES Bouwkundige

(Junior) interieurarchitect

Wij zoeken een enthousiaste medewerker met HTS achtergrond voor het uitwerken en eventueel begeleiden van projecten. Een bouwkundige die wil groeien naar de functie van assistent ontwerper. Iemand met aandacht voor het bouwkundig detail, die zich wil verdiepen in alle fases van een bouwproject en die zelfstandig en breed inzetbaar is. Ervaring met Vectorworks is een pre.

Creativiteit en het talent om te inspireren, dát vragen wij van onze ontwerpers! Heb je minimaal een afgeronde HBO opleiding Architectonische Vormgeving op het gebied van Interieurontwerp of vergelijkbaar, ervaring met AutoCad systemen en grafische programma’s en vind je in iedere ontwerpvraag - klein of groot een uitdaging? Dan komen wij graag met jou in contact.

Osório Lobato Architecten (070) 36 31 700 www.osoriolobato.nl info@osoriolobato.nl Q architectenweb.nl/v7581

Rietmeijer Huisvestingsadviseurs (036) 545 80 00 www.rietmeijer.nl werving@rietmeijer.nl Q architectenweb.nl/v7664

Bouwkundig ontwerpers

Interieurontwerper / stilist

Vanwege een groeiende opdrachtenportefeuille zijn we op zoek naar zowel tekenende projectleiders met ervaring als jonge enthousiaste ontwerpers/tekenaars, die zich in alle fases van het ontwerp thuis voelen en het detailleren graag in eigen hand houden. Een TU-opleiding of een Academie na HTS/HBO-bk is een goede basis. Kennis en ervaring zijn welkom, motivatie is doorslaggevend.

Wij zoeken een zelfstandige, ervaren interieurontwerper / stilist met HBO-opleiding of gelijkwaardig. Taken zijn het maken van ontwerptekeningen, ontwerp van interieurconcepten en meubels. Excellente smaak, goed vormgevoel, ruimtelijk & technisch inzicht zijn vereist. Beheersing van Acad, Photoshop, Illustrator en Office pakketten. Stressbestendig, scherp en flexibel.

SCALA architecten (070) 363 84 76 postbox@scala-architecten.nl www.scala-architecten.nl Q architectenweb.nl/v7752

Yacht Profiles & Interiors

Sinot Design Associates (035) 539 53 80 office@sda.nl www.sda.nl Q architectenweb.nl/v7315

Gratis jaarboek t.w.v. `39,50 bij een jaarabonnement op Architectenweb Magazine

Kijk snel op pagina 54 136

architectenweb magazine

www.krpbv.nl

Presenteert het TTE-Systeem

Eenvoudi g Economis c Ecologisc h h Duurzaam

Groene parkeervakken in combinatie met TTE klinkers

Het TTE-Systeem is een terreinverharding die bestaat uit onderling gekoppelde hard kunststoffen roosters met een open structuur. De roosters zijn vervaardigd van gerecyclede kunststoffen. De voordelen van het TTE-Systeem: r ,PTUFOCFTQBSFOE r (PFEF BGXBUFSJOH r (FFO WFS[BLLJOHFO r )PHF CFMBTUCBBSIFJE r &FOWPVEJH MFHHFO r .BLLFMJKL POEFSIPVE

TTE vlonder met Bangkirai tegel

TTE met voorgekweekt gras

TTE gevuld met grind, toegepast op een hellend vlak

Stabiel terras, eenvoudig aangelegd met de TTE vlonder

Tel. 010-5227320 Info@krpbv.nl www.krpbv.nl

TTE als fundatie ter voorkoming van verzakking

Winnaar van de Good Design Award 2007: de vrijstaande badmengkraan met handdouche, FS1.

Vola Sanitair BV Valkenburgerstraat 23 1011 MG Amsterdam Tel. 020 â&#x20AC;&#x201C; 3656356 info.nl@vola.com www.vola.com

Gielissen Neos heeft zich al vele malen gekwaliﬁcieerd als specialist èn partner als het gaat om de realisatie van zeer spraakmakende projecten. Speciﬁeke maatwerkinterieurs voor diverse segmenten in de markt voor elk doel, elke vorm en grootte. Waarbij projectmanagement, engineering en vakmanschap een hoofdrol spelen in de meeste brede zin van het woord. Maar waarbij ook het aspect van duurzaamheid veel aandacht krijgt. Kortom kiezen voor Gielissen, is kiezen voor een perfect resultaat!

Onze competenties - Projectmanagement - Engineering - Productie - Montage - Transport - Service & onderhoud

Gielissen Neos Interieurprojecten Graandijk 3 Postbus 6032 5700 ES Helmond Tel. +31 (0)492 53 15 31 Fax +31 (0)492 53 15 99 neos@gielissen.nl

www.gielissen.com

Ervaren, gedegen en gegarandeerd

Serres en veranda’s van Gesbo worden gekenmerkt door kwaliteit. Dat maakt ons de ideale partner in het vervolmaken van de wensen van uw klanten. Gesbo heeft jaren ervaring in het bouwen van serres en het samenwerken met aannemers. Bij de bouw van onze serres maken we gebruik van duurzame materialen, die bovendien technisch vooruitstrevend, sterk en vormvast zijn. En tijdens het hele proces van werktekening tot afwerking leggen wij onszelf de hoogste eisen op. Gesbo is gegarandeerd uw perfecte partner bij elk serreproject.

G E S B O To r e n s t r a a t 1 5 , 5 2 6 8 A R H e l v o i r t | T ( 0 4 11 ) 6 4 3 5 5 5 | w w w. g e s b o . n l | E i n f o @ g e s b o . n l

K^Zg bd\Za^_`]ZYZc! k^Zg eg^_hc^kZVjh ^c c### GV^a +'%%$+(%%$+(%'$+*%%

9Z ZaZìg^hX]Z \dgY^_cgVâh Y^Z VVc Va jl Z^hZc kdaYdZc### :fdgc\\k Xjjfik`d\ek \c\bki`jZ_\ ^fi[àeiX`c jpjk\d\e JkXe[XXi[ d\k è]iXiff[ X]jkXe[$ Y\[`\eè^ & >$IX`c :8E$9LJ èk\cc`^\ek`\ Êfe YfXi[Ë & -)''# -*'' \e -,'' dXbb\càb fe[\icè^ k\ bfgg\c\e & XXe k\ jcl`k\e fg ;fdfk`ZX jpjk\d\e & iX[`fîXÔjZ_\ Y\[`\eè^ df^\càb & )+M jpjk\d\e# [lj ^\\e \c\bkifdfek\li ef[`^1 >$IX`c 55 dff` Y\k\i

6[hiVcYWZY^Zc^c\ <ZVhhZbWaZZgY Zc hiZ``ZgàVVg OZZg ]d\Z `lVaîZî <ZWgj^`hkg^ZcYZa^_` 7ZigdjlWVVg 7ZiVVaWVgZ eg^_h Kddg `Vciddg! i]j^h Zc odg\hZXidg

>f\cjk E\[\icXe[ 9M# Cfi\ekqjkiXXk ((# -.(- 8; <[\# K "*( ' *(/ -+/('' >f\cjk 9\c^`\ 9M98# <lifgXgc\`e +(# Ylj ($; *-)' CXeXb\e# K "*) ' +.-0.*.*`e]f7^f\cjk%ec# nnn%^f\cjk%ec

Laboratoriumplein 43 7411 CH Deventer

T 0570 67 00 07 F 0570 60 88 05 info @ m2uur.nl www.m2uur.nl

design & construct van creatieve geveloplossingen

ARCH.MAAIK elke dag een nieuwe strip van arch.maaik op architectenweb.nl

nummer 15 - februari 2008

143

colofon

advertentie index

architectenweb

Agc

BlĂĽ Station

Bolidt Bruynzeel Interfinish

86 121

Cement en Beton

132

Continu Engineering

137

Derako

142

Duco

Dutch Deco

4, 5

Gesbo

141

Gielissen Neos

140

Goelst

141

Hoefnagels Groep

120

Isostone

110

Jung

145

Krp

138

Linido

118

M2uur

142

Mobel

Monier

Muurprint

Nurus

Reynaers

Saint-Gobain Gyproc

119

Vola

139

Wienerberger

146

Xella Zumtobel

Architectenweb Magazine is een uitgave van Architectenweb.nl en verschijnt acht keer per jaar. Architectenweb Magazine is een nieuw praktisch vakblad en is een logisch vervolg op het succes, de bekendheid en de goede waardering van www.architectenweb.nl. Redactieadres Postbus 394, 1400 AJ Bussum T (035) 692 08 74 F (035) 692 26 78 I redactie@architectenweb.nl W www.architectenweb.nl Hoofdredactie Jeroen van Oostveen (jvo@architectenweb.nl). Redactie Michiel van Raaij (mvr@architectenweb.nl), Marjoleine van Schaik (mvs@architectenweb.nl), Marcel Teunissen (mt@architectenweb.nl), Ronnie Weessies (rw@architectenweb.nl). Eindredactie Theo Janssen. Aan dit nummer werkte verder mee Remco Arnold, Peter Drijver, Eric Frijters, Kirsten Hannema, Kees van der Hoeven, Olv Klijn, Josine Crone, Sjoerd Reitsma, Marijke Troost, Jeroen van Nieuwenhuizen, Karin Roelofse. Architectenweb Magazine is een uitgave van Architectenweb Media B.V. Postbus 394, 1400 AJ Bussum media@architectenweb.nl.

111 Advertenties Martijn Postmus, Guido Mensink (035) 69 20 874, sales@architectenweb.nl. Art-direction en grafische Vormgeving Danny Tupang Huizen, Architectenweb Media B.V. Naarden. Druk Thieme GrafiMedia Groep Informatie over abonnementen Losse nummers ` 9,50 Jaarabonnement (8 nummers) ` 69,nabestellingen ` 14,- per nummer (incl. BTW) Alle prijzen zijn onder voorbehoud van prijswijzingen. Het abonnementsgeld dient bij vooruitbetaling te worden voldaan. Voor de betaling ontvangt u een factuur. Abonnementen kunnen per nummer ingaan en worden zonder tegenbericht automatisch verlengd. Opzeggen dient schriftelijk te gebeuren bij Architectenweb.nl, minimaal vier weken voor de verschijningsdatum van het laatste nummer van uw abonnement. Wet op de persoonsregistratie Wij maken u erop attent dat wij enkele door u als abonnee verstrekte gegevens, zoals naam, adres en telefoonnummer, hebben opgenomen in ons gegevensbestand.

colofon

Vrijwaring Uitgever en auteurs verklaren dat dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld, Evenwel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook. Uw project in Architectenweb Magazine? Stuur de projectinformatie dan naar de redactie t.a.v. Jeroen van Oostveen, en wie weet verschijnt uw project binnenkort in Architectenweb Magazine! ÂŠ 2007 - Architectenweb Media BV Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen en/of op enigerlei wijze worden gereproduceerd zonder schriftelijke toestemming van Architectenweb Media BV.

KNX Ruimtecontroller – functioneel en elegant De nieuwe Ruimtecontroller verenigt de bediening van vele functies binnen het KNX systeem in één enkele compacte unit. Naast verlichting, jaloeziën en klimaatregeling is nu ook audiosturing mogelijk. De vlakke vormgeving en luxe materialen van Flat Design maken het geheel compleet.

Vertegenwoordiging voor Nederland: Hateha Elektrotechnische Handelsonderneming B.V. · Tel.: 071-3419009 · www.hateha.nl Voor nadere informatie: www.jung-catalogus.nl

Dat klinkt als muziek in de oren

Zoâ&#x20AC;&#x2122;n enorm assortiment strengpers gevelbakstenen maakt componeren wel makkelijk. Met meer dan 150 verschillende soorten biedt Wienerberger nu onder het merk Terca

Sla uw slag

het grootste assortiment strengpers gevelbakstenen van Nederland. Mooi in de maat en

www.tercastrengpers.nl w.terc castrengpers.nl

variabel van toon. Een uitdaging om fraaie gebouwen mee te componeren die opvallen

Doe e mee mee en en win win

door strakke verbanden. Een ďŹ&#x201A;uwelen gloed of schitterende glans accentueert hun aanwezigheid. Op www.tercastrengpers.nl geven we u een indruk van onze bijzondere strengperscollectie. Daar kunt u alle informatie of monsters aanvragen en tevens mooie prijzen winnen.

Terca strengpers gevelbakstenen. Voor een strakke performance. Wienerberger B.V. info.nl@wienerberger.com, www.wienerberger.nl