AWM 17

BQSJM t F KBBSHBOH t ĂŠ t OVNNFS

architectenweb magazine

praktisch vakblad over bouw en architectuur

w w w . a r c h i t e c t e n w e b . n l

praktisch vakblad over bouw en architectuur

interview "SOPME 3FJKOEPSQ project belicht )FU ,BTUFFM "NTUFSEBN 8FTUSBWFO 6USFDIU +PCTWFFN 3PUUFSEBN techniek -VDIUHFCPOEFO #PVXFO them@gazine 7FSMJDIUJOH

Les Betondakpannen, de laagste CO2-emissie Minder CO2, een beter milieu. Daar kiest u voor met de betondakpannen van MONIER. Een hellend dak voorzien van onze betondakpannen betekent tussen de 50 en 80 procent minder CO2-emissie dan wanneer u een andere dakbedekking toepast.

En alleen een betondakpan van MONIER beschikt over het milieulabel DUBOKEUR van NIBE. Daarmee maakt u de beste keuze in duurzame ĂŠn esthetische dakbedekking.

www.monier.nl

ROOFS FOR LIVING

DucoSlide, Zonwering met aluminium schuifpanelen + Optimale hitte- en privacy bescherming + Esthetische ‘Design’ oplossingen + Manuele of elektrische bediening + Snel en eenvoudig te monteren Voor

meer

info:

bel

0032-58/33

00

66

of

kijk

op

VAN DE REDACTIE INHOUD

PROJECT BELICHT

Copy / Paste Twee weken geleden bewees Erick van Egeraat dat het beschermen van je intellectueel eigendom zijn vruchten kan afwerpen. De Russische projectontwikkelaar Capital Group moet Erick van Egeraat 2,5 miljoen euro schadevergoeding betalen, omdat ze zonder zijn toestemming zijn ontwerp voor twee wolkenkrabbers in Moskou hebben gebruikt voor reclamedoeleinden. Ook heeft de ontwikkelaar een andere architect (RMJM) ingeschakeld voor de realisatie van de gebouwen. En dit alles zonder toestemming van de geestelijk vader.

Het succes van Erick van Egeraat staat in een reeks van successen. Zo werd onlangs een exacte kopie van de Notre Dame du Haut van Le Corbusier in China gesloopt. Ook in Nederland zijn er voorbeelden van architecten die succesvol ten strijde zijn getrokken tegen het misbruik van hun intellectueel eigendom. UN Studio heeft zich aangesloten bij stichting Beeldrecht om bijvoorbeeld te voorkomen dat afbeeldingen van de Rotterdamse Erasmusbrug worden gebruikt voor logo’s en reclamedoeleinden. En Pi de Bruijn van de Architekten Cie. kwam in het geweer tegen de Partij voor de Dieren omdat ze een afbeelding van de door hem ontworpen Tweede Kamer stoel gebruikte voor een campagneposter.

Toch hebben we het in Nederland al best goed geregeld. Immers, elk gebouw of ontwerp dat ‘een eigen oorspronkelijk karakter heeft en wat het persoonlijk stempel van de maker draagt’ komt in aanmerking voor bescherming. Zelfs als de auteursrechten zijn overgedragen aan een derde, behoudt de architect het recht zich te verzetten tegen wijzigingen die schade zou kunnen toebrengen aan zijn eer of naam.

Het is bekend dat in opkomende economieën als Rusland, het Midden-Oosten en China het auteursrecht lang niet zo goed is geregeld als in Nederland en dat opdrachtgevers het (daardoor) minder respecteren. Zo kwamen de architecten van MVRDV er pas na een jaar achter dat een door hen ontworpen winkelinterieur in China zonder hun weten gewoon in aangepaste vorm was gebouwd. Helaas kiezen veel architecten er uiteindelijk voor zoiets te laten voor wat het is.

Het succes van Erick van Egeraat heeft daarom een bijzonder tintje. Volgens de advocaat van de Nederlandse architect, Maxim Kulkov, is het de eerste gerechtelijke uitspraak over copyrights tegen een Russische ontwikkelaar. Hopelijk zet Erick van Egeraat een trend en behoren de ongegeneerde copy/paste taferelen van de Russen en Chinezen straks voorgoed tot het verleden.

34 34 Het Kasteel, Amsterdam hvdn

PROJECTEN KORT

32 32 Café Open, Amsterdam de Architekten Cie.

PROJECTEN KORT 28 Eigen Kantoor, Breda Grosfeld van der Velde

32 Café Open, Amsterdam de Architekten Cie.

44 Watertoren, Delft Rocha Tombal

62 Woningbouw, Eindhoven Compen

74 De Rokade, Groningen Arons & Gelauff

76 Kantoor BNA, Amsterdam Jeroen van Oostveen Hoofdredacteur AWM

jvo@architectenweb.nl

4

BAR

coverfoto: Jannes Linders

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECT BELICHT

64 64 Westraven, Utrecht Cepezed

PROJECT BELICHT

48 48 Jobsveem, Rotterdam Mei

INTERVIEW

20 20 Arnold Reijndorp

TECHNIEK

86 86 Luchtgebonden Bouwen

Onze stedenbouw lijdt aan Alzheimer

THEM@GAZINE

112

PROJECTEN KORT

28

112 Verlichting

28 Eigen Kantoor, Breda

LED it be

Grosfeld van der Velde

ARCHIPEDIA

PRODUCTINFORMATIE

EN VERDER...

122 bouwstijlen

98 productinformatie 106 nieuw online / bouwproducten

04 05 12 16 18

Islamitische architectuur

123 beroemde architecten Jean Nouvel, Cesar Pelli

124 beroemde gebouwen Institut du Monde Arabe, Petronas Towers

125 bouwkundige begrippen

Macht en opdracht

80 nieuw online / projecten 83 column Peter Drijver

Arabesk, Geometrie, Jali/Mashrabiya, Mihrab, Minaret

NUMMER 17 - MEI 2008

van de redactie inhoudsopgave actueel binnenland actueel buitenland column Kees van der Hoeven

Breuer

126 130 136 145 146 146

publicaties agenda vacatures Arch. Maaik advertentie index colofon

5

Laa Laat u verleiden door Svedex Qube.

Het onzichtbare draagt bij aan de schoonheid van het zichtbare. Het bewijs daarvan is Svedex Qube, de absolute top in deur-kozijncombinaties. Het glazen schuifdeursysteem is misschien wel de meest elegante doorgang die u zich kunt wensen. Het ranke ontwerp met industriĂŤle elementen is ĂŠcht een lust voor het oog.

www.svedex.nl

material xperience

Todays inspiration is tomorrow’s innovation

23 t/m 26 april 12.00 - 19.00 uur Brabanthallen Den Bosch

material xperience is het vakevenement met materiaalinnovaties voor architecten, interieurarchitecten, ingenieursbureaus en overige creatieve professionals

voor een gratis toegangskaart gaat u naar

www.materialxperience.nl

Discovery; Ontdek de lichtende charme van dit armatuur. Kan zowel op masten als aan wanden.

Monolite; Een zee van licht langs de boulevard of in winkelstraat? Gedurfde oplossing voor sociale veiligheid.

Ma-Tita; De gracieuze lichtoplossing.

Elegant in vormgeving, maar ijzersterk in lichtopbrengst.

Je hebt lantaarnpalen en lichtarmaturen...

De naam van de Metropolis doet misschien grootsteedse allures vermoeden.

Maar de Metropolis lichtarmaturen van Falco schijnen even uitbundig in minder bevolkte gebieden. Waar ze graag hun licht werpen over zaken die u belangrijk vindt: verkeer, veiligheid, controle. En dat veel mooier dan zomaar een METROPOLIS

lantaarnpaal...

MEER WETEN? VRAAG HET 276 PAGINA’S DIKKE FALCO GROTE BUITENBOEK AAN. BEL (0546) 55 44 44 OF KIJK OP WWW.FALCO.NL

Het is soms een heel gepuzzel...

Nieuwsgierig?

Kijk op: www.alcoapuzzel.nl

Harderwijk

tel. 0341-464611

www.alcoa-architectuursystemen.nl

ACTUEEL BINNENLAND

NIEUW STADSEILAND IN HET IJ Binnenkort wordt gestart met de realisatie van WesterIJDock.

Dit complex van vijf gebouwen komt te staan op een nog te bouwen schiereiland in het IJ. Op het schiereiland van 60 bij 180 meter komen onder andere het nieuwe Paleis van Justitie, kantoren, een hotel, appartementen, een passantenhaven, nieuwe huisvesting voor de Rijkspolitie te water en verschillende andere publiek toegankelijke functies. De gebouwen komen te staan op een onder het water gelegen parkeergarage. Naar verwachting zullen de ontwikkelaars het project in 2012 opleveren.

O architectenweb.nl/n12841

DAAD WINNAAR PRIJSVRAAG MAASBOULEVARDBRUG DAAD Architecten heeft de eerste prijs van de ideeënprijsvraag voor de Maasboulevardbrug in Venlo gewonnen. De jury roemde de ‘elegantie en de kracht’ van het winnend ontwerp ‘Vlöch’. Volgens de jury onderscheidde de brug van het Drentse bureau zich door haar eenvoud. Tweede in de categorie ‘professionals’ was het ontwerp ‘De Boemerang’ van Intarcdesign, ‘Festina Lente nieuwe brug over de oude haven Maasboulevard Venlo’ van MoederscheimMoonen was goed voor het brons. Er waren 170 inzendingen binnengekomen, waarvan 83 professionele.

O architectenweb.nl/n12831

JEAN NOUVEL WINNAAR PRITZKER PRIZE 2008 Jean Nouvel heeft ’s werelds belangrijke architectuurprijs The Pritzker Prize gewonnen. De 62-jarige Nouvel is na Christian de Portzamparc (1994) de tweede Fransman die de prijs krijgt.

De jury prijst Nouvels bijdrage aan de hedendaagse architectuur en waardeert het feit dat de Fransman in zijn ontwerpen 12

durf toont. Bekende projecten van Nouvel zijn het Institut du Monde Arabe (1987) in Parijs en de Torre Agbar (2006) in Barcelona. In 2001 ontving de in het Zuid-Franse Fumel geboren architect al de Royal Gold Medal van de Royal Institute of British Architects (RIBA).

O architectenweb.nl/n13451 ARCHITECTENWEB MAGAZINE

TERNEUZEN KRIJGT ONDERGRONDS RAMPENCENTRUM Terneuzen krijgt een groot oefencentrum voor hulpdiensten voor ondergrondse hulpverlening. Op het terrein van Underground kunnen rampen worden nagebootst in bijvoorbeeld tunnels, winkelcentra en metrostations. Politie, brandweer en ambulance kunnen er tegelijk oefenen. Het is de bedoeling dat het centrum een internationaal oefenterrein wordt van 15 hectare groot. Het centrum komt in de Koegorspolder, ten zuiden van Terneuzen. Deze zomer begint de bouw en vanaf 2009 gaat Underground in bedrijf.

O architectenweb.nl/n12891

UNSTUDIO WINT AANBESTEDING KEMPKENSBERG UNStudio is de architect voor het gezamenlijke kantoor van de Informatie Beheer Groep en de Belastingdienst in Groningen.

Het Amsterdamse bureau maakt samen met Lodewijk Baljon Landschapsarchitecten deel uit van het consortium DUO², dat de pps-aanbesteding voor ‘Kempkensberg’ heeft gewonnen. Het consortium onder

leiding van Strukton, Ballast Nedam en John Laing verzorgt niet alleen het ontwerp, de bouw en de financiering van het nieuwe gebouw, maar ook het onderhoud en de facilitaire dienstverlening voor een periode van 20 jaar. In 2011 moet het complex opgeleverd zijn.

O architectenweb.nl/n13024

NIEUW ONDERKOMEN PODIUM VOOR ARCHITECTUUR In maart is de tweede vestiging van Pier K in NieuwVennep geopend. Het door Ector Hoogstad Architecten ontworpen gebouw is het nieuwe onderkomen van het Podium voor Architectuur Haarlemmermeer. Het pand staat in het dorpscentrum aan het Harmonieplein en biedt op 2750 m² ruimte aan de meest

uiteenlopende creatieve activiteiten. De medewerkers van het Podium voor Architectuur zullen in dit gebouw niet alleen kantoor houden, maar ook wisselende architectuurtentoonstellingen, lezingen en workshops verzorgen voor het publiek.

O architectenweb.nl/n12943

IMMENS GLAZEN GOLFGEBOUW OP EEN TERP Een langwerpig glazen gebouw van circa 2000 vierkante meter bovenop een terp verrijst volgend jaar op het toekomstig golfterrein in het Bentwoud bij Benthuizen.. Er is vergader- en clubruimte en een zaal voor festiviteiten en evenementen, een caddystalling, een winkel en een magazijn. Ook zijn er een lobby, kantoor en werkruimte en een dienstwoning ondergebracht. Het gebouw is ontworpen door ZILT architecten uit Amsterdam. Het langwerpige gebouw schermt enerzijds het achterliggende golfterrein af, anderzijds vormt het de toegang tot dit gebied.

O architectenweb.nl/n12959 NUMMER 17 - MEI 2008

13

ACTUEEL BINNENLAND

NEDERLANDSE BUREAUS AAN DE SLAG IN KOEWEIT De architectenbureaus KOW en Archipelontwerpers zijn samen gestart met de eerste studies voor de ontwikkeling van drie recreatie- en woongebieden in Koeweit. Voor de kust van de oliestaat ligt het Green Island, een themapark. Het eiland zal worden herontwikkeld als recreatiegebied voor de Koeweitse bevolking.

Verder worden KOW en Archipelontwerpers ingeschakeld voor het uitbreiden en herinrichten van een pretpark en een resort in het zuiden van Koeweit.

O architectenweb.nl/n13305

CORPUS OPEN VOOR PUBLIEK Koningin Beatrix heeft in maart officieel museum Corpus geopend. Dit gebouw bestaat voor de helft uit een zittend gestalte, waarin bezoekers een reis door de mens kunnen maken. De bouw van Corpus heeft ongeveer twintig miljoen euro gekost. Tijdens de wandeling door het immense lichaam

krijgt de bezoeker voortdurend prikkels. Zo steekt er op de route van het bovenbeen naar de baarmoeder plotseling een enorme splinter naar binnen.

Het gebouw langs de A44 bij Leiden is ontworpen door Wolbrand van der Vis van PBV Architecten.

O architectenweb.nl/n13213

NIEUW KANTOOR VAN HET LOODSWEZEN GEOPEND Prins Willem Alexander heeft half maart het nieuwe kantoor van het Loodswezen in de regio Rotterdam-Rijnmond geopend.

Het Loodswezen verhuist van Hoek van Holland naar een nieuwe plek in de Europoort tegenover de havens van de Maasvlakte. Het terrein bevat een kantoor en een herbouwde

helikopterhangar met helikopterveld, begrensd door een haven voor loodsboten. Het ontwerp van Architektenburo Roos en Ros speelt in op de kwaliteiten en specifieke eigenschappen van de locatie, maar vooral ook de identiteit en uitstraling van het Loodswezen.

O architectenweb.nl/n13224

OMA ONTWERPT COMPLETE STAD IN DUBAI Office for Metropolitan Architecture (OMA) heeft het masterplan voor een complete stad in de emiraat Dubai gemaakt. In Waterfront City kunnen zo’n 400.000 mensen wonen en werken. De stad zal vanaf de grond moeten worden opgebouwd. De stad vormt het centrum van Waterfront (140 vierkante kilometer), een westelijk gelegen eilandengroep die gedeeltelijk het palmeiland Jebel Ali omringen. Het masterplan voor Waterfront City voorziet in alle stedelijke functies, verdeeld over vijf districten. Er komt onder meer een centraal park en een groot gebied speciaal voor moskeeÍn.

O architectenweb.nl/n13159 14

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

NIEUWS IN HET KORT Koningin opent Museum voor Grafische Vormgeving Koningin Beatrix opent op 11 juni het Nationaal Museum voor Grafische Vormgeving de Beyerd in Breda. De Beyerd fungeert als kenniscentrum, onderwijsomgeving, productiehuis, winkel en ontwerperscafé. Architect van de uitbreiding en verbouwing is Hans van Heeswijk.

O architectenweb.nl/n13323

NEDERLANDS WINKELCENTRUM GEOPEND IN BELFAST De skyline van Belfast heeft er een nieuw oriëntatiepunt bij gekregen met de opening van het winkelcentrum Victoria Square van de Nederlandse projectontwikkelaar Multi Development. De aftredende Noord-Ierse premier Ian Paisley sprak volgens de BBC van ‘een nieuw hoofdstuk in de geschiedenis van Belfast en Noord-Ierland’ tijdens de opening. Victoria Square, een project van 550 miljoen euro, verbindt het centrum met de vernieuwde waterkant langs de rivier de Lagan. Letterlijk hoogtepunt van het winkelcentrum vormt een 35 meter hoge koepel, die uitzicht biedt over de stad en de wijde omgeving.

O architectenweb.nl/n13086

ROTTERDAMMAASKANTPRIJS VOOR ADRI DUIVESTEIJN De Almeerse wethouder Adri Duivesteijn (ruimtelijke ordening) is de winnaar van de veertiende RotterdamMaaskantprijs. Deze tweejaarlijkse oeuvreprijs is bestemd voor diegenen die een belangrijke bijdrage hebben geleverd aan de culturele beleving van (landschaps)architectuur of stedenbouw. Met de toekenning van de prijs aan Duivesteijn wil de jury een signaal geven aan iedereen die zich bezig houdt met de kwaliteit van architectuur en openbare ruimte; met aan name bestuurders. Duvesteijn heeft in het verleden onder meer verschillende architectuurplatforms opgericht.

O architectenweb.nl/n13101 NUMMER 17 - MEI 2008

Brunssum verbouwt centrum voor 230 miljoen Het Limburgse stadje Brunssum wil zijn centrum de komende vijftien jaar grondig renoveren.

Het project dat op elf plaatsen in nieuwbouw en een facelift van het winkelgedeelte voorziet, gaat ongeveer 230 miljoen euro kosten.

O architectenweb.nl/n13279

Poppodium Nighttown herrijst als Watt Het failliete Rotterdamse poppodium Nighttown herrijst aan het eind van de zomer onder de naam Watt. Dit moet de eerste duurzame dansclub ter wereld worden, met onder meer een energieopwekkende dansvloer en zonnepanelen en windmolens op het pand.

O architectenweb.nl/n13317

OMA wint opdracht Commonwealth Institute OMA heeft de ontwerpcompetitie voor de verbouwing en uitbreiding van het Londense Commonwealth Institute gewonnen. Het gebouw, ontworpen door Roger Cunliffe (RMJM), behoort tot de belangrijkste naoorlogse gebouwen in Groot-Brittannië. Er worden onder meer woningen toegevoegd aan het complex.

O architectenweb.nl/n13278

Kees Rijnboutt helpt Nijmegen bij Waalsprong Voormalig Rijksbouwmeester en architect Kees Rijnboutt gaat Nijmegen helpen het stedenbouwkundig plan voor het nieuwe centrumgebied van de Waalsprong verder uit te werken. Hij gaat samen met Peter Trimp (T+T Design) het stedenbouwkundig plan verdiepen.

O architectenweb.nl/n13315

KCAP ontwerpt kantoorgebouw op de Blaak Op de plek van het al jaren leegstaande Cebeco-gebouw op de Blaak in Rotterdam zal de komende jaren een kantorencomplex verrijzen. Het gebouw, waarvan de plattegrond om de drie verdiepingen verspringt, is ontworpen door KCAP architects & planners.

O architectenweb.nl/n13339

CORRECTIE

Bij het artikel over de Nieuwbouw van het Martini Ziekenhuis in AWM 16 is per abuis Rob ’t Hart als fotograaf vermeld. Hier had Rob Hoekstra moeten staan.

15

ACTUEEL BUITENLAND

7 6 3

2 4

5 1 NIEUW-ZEELAND

1

TERMINAL MOET ICOON NIEUW-ZEELAND WORDEN Wellington International Airport (WIA) krijgt een zeer bijzondere passagiersterminal. ‘The Rock’ bestaat uit twee pompoenachtige bouwdelen, die worden verbonden door een atrium. De luchthaven is er van overtuigd dat de terminal zal uitgroeien tot een icoon voor Nieuw-Zeeland.

O architectenweb.nl/n12863

2 CHINA GROOTSTE

TERMINAL

TER

WERELD GEOPEND De Chinese hoofdstad Beijing beschikt sinds februari over de grootste luchthaventerminal ter wereld. Het bouwwerk met een vloeroppervlak van 1,3 miljoen vierkante meter is ontworpen door Norman Foster. Ook het Nederlandse NACO behoort tot de joint venture die de terminal heeft gerealiseerd.

O architectenweb.nl/n12887

3 SPANJE CULTUURGEBOUW HERZOG & DE MEURON GEOPEND In Madrid is het Caixa Forum geopend. Het betreft een voormalige energiecentrale, die door Herzog & De Meuron is verbouwd en uitgebreid. In de gevel zijn de restanten van het industriegebouw zichtbaar gelaten. Ondergronds bevinden zich een theater en een publieke ruimte.

O architectenweb.nl/n12835

16

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

4 ABU DHABI FOSTER ONTHULT ONTWERP WTC ABU DHABI Foster & Partners heeft op vastgoedbeurs MIPIM het ontwerp voor World Trade Centre Abu Dhabi onthuld.

Het gebouw wordt gerealiseerd op een schiereiland in een nieuwe stad langs de kust. In het WTC aan de Al Raha Beach komen kantoren, appartementen, winkels en een hotel.

O architectenweb.nl/n13148

5 CHINA ‘UFO’ ZAHA HADID BEGINT AAN WERELDREIS In Hongkong is de reizende tentoonstelling Mobile Art geopend. Deze brede kunstexpositie is opgesteld in een door Zaha Hadid ontworpen mobiel paviljoen.

De Chanel Contemporary Art Container zal de komende twee aaar wereldwijd vijf steden bezoeken.

O architectenweb.nl/n13200

6 RUSLAND TWEE

7 NOORWEGEN NATIONALE OPERA NOORWEGEN OPENT DEUREN In Oslo is het nieuwe gebouw voor de nationale opera geopend. Dit sculpturaal vormgegeven complex is ontworpen door het Noorse bureau Snøhetta. Waar de buitenkant strak en ietwat winters oogt, doet het interieur ‘warm’ aan dankzij het gebruik van hout in de vloeren en wanden.

O architectenweb.nl/n13293 NUMMER 17 - MEI 2008

WINNAARS

PERM

XXI-COMPETITIE De architectenbureaus Bernaskoni (Rusland) en Valerio Olgiati (Zwitserland) zijn de gezamenlijke winnaars van de ontwerpcompetitie Perm Museum XXI. Een jury onder leiding van Peter Zumthor selecteerde ze uit 25 architecten die meedongen naar de prestigieuze opdracht.

O architectenweb.nl/n13394

17

COLUMN KEES VAN DER HOEVEN

MACHT EN OPDRACHT De Olympische Spelen in Beijing komen steeds dichterbij en de aandacht voor China neemt navenant toe. Onze sporters trainen zich suf voor mogelijke medailles, maar tegelijkertijd groeit de kritiek op China’s binnen- en buitenlandse politiek, niet in de laatste plaats door de berichten van Amnesty International over de slechte situatie betreffende de mensenrechten aldaar. Cabaretiers roepen en zingen de sporters toe om maar helemaal niet naar China te gaan en trainers vragen het IOC om heldere standpunten, zodat ze tijdens hun verblijf niet om antwoorden verlegen zitten.

Direct na de keuze voor Beijing begon men daar te bouwen en zo is er nu al veel nieuws te zien. De prachtige stadions en sporthallen worden een voor een opgeleverd en bewonderend besproken in de vakpers.

Voor de belangrijke projecten zijn buitenlandse toparchitecten binnengehaald en in hun voetspoor kwamen de subtop en de gemiddelde ‘corporate’ architect mee. Ook vele Nederlandse architecten werken nu in China., Afgezien van enige kritiek op Koolhaas’ keuze om voor de staatstelevisie te werken, worden ze nog slechts geprezen vanwege zoveel ondernemersgeest. De koopman wint het bij ons meestal van de dominee.

Het verschil met de houding in andere landen is opvallend.

Zien we straks onze Prins van Oranje weer hossend met de hockeymeiden in het Holland House, zijn Britse collega Charles zullen we moeten missen... Die maakte bekend dat hij de Spelen juist zal mijden vanwege de Chinese politiek ten opzichte van Tibet. Deze week schaarde ook de Amerikaanse architect Daniel Libeskind zich in het kamp van de China-weigeraars. Tijdens een lezing in Belfast deed hij een dringend beroep op architecten om zorgvuldiger na te denken alvorens in China opdrachten aan te nemen: “Ik zal nooit werken voor totalitaire regimes! Ik vind dat architecten een veel ethischer houding moeten aannemen.”

Maar goed, de zittende macht trekt nu eenmaal overal ter wereld architecten aan om de gevraagde en vaak mega-

18

lomane bouwwerken uit te voeren. Dejan Sudjic liet ons al zien dat machthebbers juist via gebouwen onsterfelijk willen worden. Naast China zijn de booming regio’s daarvoor te vinden in de Arabische Emiraten en de voormalige Sovjet-Unie. Zo ontwierp Zaha Hadid zelfs een museum ter nagedachtenis van de overleden dictator van Azerbeidjan, hetgeen haar in eigen land op veel kritiek kwam te staan.

En kortgeleden werd Erick van Egeraat nog op televisie gevraagd of hij met zijn eilandenontwerp in de Zwarte Zee van plan was ‘de Albert Speer van Poetin’ te worden.

Zijn antwoord dat dit toch echt een particulier initiatief was, bevredigde niet direct, want hij moest eraan toevoegen dat hij niet zeker wist of zijn opdrachtgevers hun kapitaal op legale wijze hadden vergaard. Maar in vergelijkbare situaties in Europa of de Verenigde Staten moest hij het antwoord op dat soort vragen immers ook schuldig blijven.

Gelukkig is het selectieproces in de USA tenminste helder en is de financiering openbaar na te slaan. Elke Amerikaanse president sticht na zijn pontificaat een Presidential Library en George W. Bush koos kortgeleden publiekelijk de traditionalist Robert Stern als architect voor het gebouw waarmee hij de onsterfelijkheid tegemoet gaat. En er is zelfs een actuele ontwerpprijsvraag voor de aanpassing van het presidentiële Witte Huis aan zijn nog te kiezen opvolger (zie www.whitehouseredux.org). We weten natuurlijk niet wie die nieuwe machtigste man of vrouw ter wereld wordt, maar mijn anticiperende inzending zou eenvoudigweg kunnen bestaan uit een bekende Weeberiaanse zinsnede: “Schilder alles wat nu wit is, gewoon zwart!”

Leestip: Dejan Sudjic (2005). The Edifice Complex. How the rich and powerful shape the world. The Penguin Press, New York.

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Blijf dagelijks op de hoogte met architectenweb.nl

www.architectenweb.nl/actueel

Elke dag vindt u op architectenweb.nl - het laatste bouw- en architectuurnieuws - nieuwsarchief met 6.000+ berichten - specials, interviews en informatie over evenementen - bouwproductgids met het laatste productnieuws - projectgids met projectportfolio’s van honderden Nederlandse architecten - vacaturebank met honderden vacatures en kandidaten - architectengids met circa 2.500 architectenprofielen - bedrijvengids met duizenden bouw- en architectuurgerelateerde bedrijven - arch.Maaik, de enige echte architectuurstrip ter wereld - controleplannen, gebundelde kennis van ervaren bouwkundigen (i.s.m. CBB) Schrijf u ook online in op onze wekelijkse nieuwsbrief! *) Bron: www.alexa.com

online

Architectenweb.nl heeft dagelijks iets te bieden voor architecten, opdrachtgevers, en iedereen die met de architectuur- en bouwwereld te maken heeft. Breng daarom iedere dag een bezoek aan de populairste* bouw- en architectuursite van Nederland zodat u op de hoogte blijft van de laatste ontwikkelingen binnen uw vakgebied.

INTERVIEW ARNOLD REIJNDORP

ONZE STEDENBOUW LIJDT AAN

ALZHEIMER

Doordat stedenbouw niet langer puur een zaak is van de overheid verdwijnen de stedenbouwkundige diensten.

Arnold Reijndorp stelt dat onze steden hierdoor steeds vaker lijden onder een verlies van geheugen en geweten.

DOOR ERIC FRIJTERS EN OLV KLIJN

e verstrengeling van publiek domein en openbare ruimte verdient meer aandacht, aldus stadssocioloog Arnold Reijndorp. Al meer dan twintig jaar doet hij onderzoek naar de relatie tussen stedenbouw en samenleving.

Sinds 2006 is hij bijzonder hoogleraar sociaal-economische en ruimtelijke ontwikkelingen van nieuwe stedelijke gebieden aan de Universiteit van Amsterdam.

Bovendien is hij gastonderzoeker bij het Ruimtelijk Planbureau en heeft hij zitting in de VROM-raad en verschillende andere commissies en kwaliteitsteams. Met de kennis vanuit dat omvangrijke netwerk adviseert hij ontwerpers om verder te kijken dan hun neus lang is, want stedenbouw gaat verder dan de reguliere woonwijk.

D

In tegenstelling tot ons begrip van de stad bestaat de idee ‘openbare ruimte’ nog niet zo lang. Klopt het dat de opkomst ervan samenvalt met het democratiseringsproces van de burgerij?

Er was altijd al een ruimte waar stadsbewoners elkaar ontmoeten op straten

en pleinen. Maar die ruimte was vooral een werk, transport- en marktruimte.

Het concept openbare ruimte, zoals wij dat kennen als een plek van ontmoeting en uitwisseling van ideeën, komt pas tot ontwikkeling na de Franse Revolutie. In de 19de eeuw bevestigt de burgerij haar macht en overal ontstond een vorm van burgerlijke openbaarheid. Deze gelegenheden waren eigenlijk alleen toegankelijk voor burgers van de hogere klasse. In theaters en parken, die meestal eigendom waren van verenigingen en sociëteiten, kwam de burgerij elkaar tegen.

Later vallen die gelegenheden ten prooi aan de democratisering en worden ze voor een veel breder publiek toegankelijk. Daarmee ontstond een nieuw probleem, want de parvenu’s hielden zich nauwelijks aan de etiquette van burgerlijke openbaarheid. Tot die tijd bleef het gebruik van parken beperkt tot een wandeling over de paden, maar de massa ging half-ontkleed in het gras liggen.

Schrijvers als Emile Zola waren op een bepaald moment dan ook tegen het aanleggen van nieuwe parken; dat zouden alleen maar poelen van verderf worden.

De opkomst van het volkspark, gewijd

Langzaam groeit het besef dat de openbare ruimte niet van de overheid is 20

aan sport en andere activiteiten, bleek echter onstuitbaar en kun je ook zien als een antwoord op de ledigheid van het zomaar wat rondhangen.

Wanneer wordt ‘openbare ruimte’ een actief begrip in het stedenbouwkundig ontwerp?

In de jaren ’80 van de vorige eeuw wordt openbare ruimte een onderwerp van belang. Er verschijnen themanummers in tijdschriften, er is een dag van de openbare ruimte. Openbare ruimte wordt een hype en op een bepaald moment vraagt Auke van der Woud zich in een stuk in Archis af, of er soms iets aan de hand is met die openbare ruimte. Vroeger hadden we het immers over straten, pleinen, lanen, of wegen. Nu werden die typen plotseling samengevoegd in het ongedefinieerde begrip ‘openbare ruimte’.

Dit nieuwe begrip blijkt inderdaad nieuwe problemen aan te kondigen. In de eerste plaats was er sprake van een gedragsprobleem. Voor de oorlog was de collectieve ruimte in Nederland eigenlijk beperkt tot hoven en binnenterreinen.

Iedereen wist bovendien precies wat een laan was, een straat, of een plein en er was in ieder geval een besef hoe men zich daar moest gedragen.

In de naoorlogse wijken ontstond als gevolg van nieuwe stedenbouwkundige

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

CHRIS PENNARTS NUMMER XX - MAAND 0000

21

INTERVIEW ARNOLD REIJNDORP

Arnold Reijndorp: “In steden als Parijs voel je dat het ontwerp en uitvoering van de openbare ruimte geworteld is in een plaatselijke traditie.”

en architectonische idealen opeens een collectieve open ruimte die in juridische zin voor iedereen toegankelijk was. De situatie werd echt problematisch toen de bevolking van deze wijken gedifferentieerder raakte en de ruimte gebruikt werd door mensen die zich niet zomaar voegde naar de ongeschreven gedragsregels. De openbare ruimte werd een ruimte van conflict en daar was ze niet op ontworpen.

Het tweede probleem doet zich voor bij de overheid. Alle beroemde voorbeelden van Nederlandse stedenbouw gaan over woningbouw en dus over het collectieve domein. Pas in de Vierde Nota werd er voor het eerst beleid ontwikkeld voor de openbare ruimte. Hoewel het ontwikkelen van volkshuisvestingsbeleid op zichzelf positief te noemen was, is in de naoorlogse wijken juist de stedelijke openbare ruimte er uit ontworpen. Je had alleen gemeenschappelijk stedelijk groen en dat was collectieve ruimte. In tegenstelling tot landen als Italië, Spanje en ook Duitsland duurt het dus tot de jaren tachtig tot we gaan nadenken over grootstedelijke ruimtes.

In de jaren ’80 wordt openbare ruimte dus een beleidsthema.

Levert die toegenomen aandacht voor dat onderwerp iets op?

Met het boekje Op zoek naar een nieuw publiek domein hebben Maarten Hajer en ik geprobeerd te zeggen dat er een verschil is tussen het publiek domein en de openbare ruimte. De eerste beperkt zich niet tot de openbare ruimte van de bestaande stad. Een shopping mall is in juridische zin geen openbare ruimte, maar het voelt voor een heleboel mensen wel zo. Het is er prettig en veilig. Je mag er gewoon heen, maar het is in feite private ruimte, ofwel publiek domein met bepaalde regels. Meestal zijn die regels helemaal niet zo anders, maar daar worden ze afgedwongen. Waar wij naar toe willen is dat er opnieuw verbindingen worden gezocht tussen het publieke

22

domein en de klassieke openbare ruimte.

We moeten die ruimtes niet op zichzelf beschouwen, maar samenhangend begrijpen binnen een constellatie van stedelijke ruimte. Dan krijg je een interessant gebied.

In uw opvatting valt het publieke domein niet altijd samen met de openbare ruimte. Heeft u het gevoel dat deze conceptie doordringt bij de mensen die er mee werken?

Het is een raar sociaaldemocratisch idee dat de staat alles regelt en dat de openbare ruimte dus van niemand mag zijn. Langzaam begint echter ook in Nederland het besef door te dringen dat privaat beheerde woondomeinen niet allemaal gated communities zijn en dat het niet allemaal slecht is. Het begint duidelijk te worden dat een ruimte die door particuliere investeerders/beleggers wordt beheerd, door ondernemers uitgebaat kan worden en dat je er als bezoeker toch gebruik van kunt blijven maken.

Publiek en privé kunnen naast elkaar bestaan en je kunt stedenbouwkundig nadenken over regels die dit proces gunstig beïnvloeden. Kortom, langzaam groeit het besef dat de stad niet van de overheid is.

In het buitenland houden zich vaak maar twee lagen met het ontwerp van de stad bezig: architecten en planners/civiel ingenieurs. In Nederland werken we met drie disciplines: architecten, stedenbouwkundigen en landschapsarchitecten. Hebben wij die stedenbouwkundigen als tussenlaag werkelijk nodig?

Misschien kunnen we afstand doen van de stedenbouw als overheidskunst, zoals Berlage het eens omschreef, maar we kunnen het ons niet permitteren om niet op die tussenschaal na te denken over de stad. Traditioneel hadden de grote steden krachtige stedenbouw-

Het nieuwe begrip ‘openbare ruimte’ blijkt nieuwe problemen aan te kondigen kundige diensten en - net als de Rijks Planologische Dienst en provinciale diensten - talloze stedenbouwkundigen in hun gelederen. Die diensten bewaakten op diverse niveaus het stedenbouwkundig geheugen van onze steden en ons land. Tegenwoordig zie je die laag er tussen uit vallen. Stedenbouw en overheid zijn niet langer gekoppeld. Een gevolg van deze ontwikkeling is dat recent landschapsarchitecten steeds belangrijker lij-

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

ken te worden. Zeker op het terrein van de openbare ruimte zijn stedenbouwkundigen behoorlijk door hen verdrongen.

Een andere ontwikkeling is dat er sprake is van onderdruk. Het beroep stedenbouwkunde lijkt in toenemende mate overbodig te worden, doordat er veel architecten zijn die stedenbouwkundige opgaven doen en op die tussenschaal heel goed blijken te functioneren.

NUMMER 17 - MEI 2008

In dat verband wees Dirk Sijmons ons op twee processen die zich tegelijkertijd afspelen en elkaar versterken. Enerzijds verdwijnt bij de overheid de expertise, anderzijds groeit bij opdrachtgevers een discomfort om zich met de culturele aspecten van de opgave bezig te houden. Vallen hierdoor veel opgaven niet in het niets?

Dat is precies de reden dat er een soort

hyperigheid ontstaat in de steden.

Stedenbouw krijgt daar een sterk evenementenkarakter. Er ontstaan vreemde verschijnselen, zoals stadsvisies met 16 VIP-projecten. Langzamerhand wordt merkbaar dat het geheugen van de stad niet zit bij haar eigen diensten, maar zit in mensen zoals ik, die tamelijk veel opdrachten hebben gehad. Ik vertegenwoordig op dit moment meer continuiteit dan de mensen die bij de stad zelf

23

INTERVIEW ARNOLD REIJNDORP

werken. Een stad als Amsterdam beschikt nog wel over en eigen dienst met een eigen cultuur, wat zichtbaar is in de manier waarop die stad gestalte krijgt en in de openbare ruimte. Door reorganisaties en afslankoperaties lijden veel andere stedenbouwkundige diensten echter aan Alzheimer; recente gebeurtenissen zijn uit het geheugen gewist: alleen hetgeen dat echt lang geleden is weten we nog.

Daar hebben we namelijk Belvédère voor en Monumentenzorg. Maar de continuiteit, die elke nieuwe opgave plaatst in de rij van opgaven waar men permanent mee bezig is, ontbreekt.

Kunnen we het stedelijk geweten ook op een nieuwe manier organiseren?

Ik voel me altijd erg prettig in steden als Parijs, Berlijn en ook Maastricht. Daar voel je dat het ontwerp en uitvoering van de openbare ruimte geworteld is in een plaatselijke traditie, die evenzeer samenhangt met goede stratenmakers en hun expertise op het gebied van materiaalgebruik. Die steden ademen niet alleen een traditie in het ontwerp, maar vooral ook in het beheer van de openbare ruimte.

Het in stand houden van het geweten en het geheugen van de openbare ruimte hoeft echter niet persé in de overheid te zitten. Het kan ook een orgaan zijn,

waarbij die continuïteit van het idee van de stad voorop staat. Ik was lid van het kwaliteitsteam van het nieuwe stadscentrum in Almere. Wij hebben een aantal wethouders, directeuren van de dienst, en raadscommissies versleten, maar samen met Floris Alkemade waren we het geheugen en geweten van het plan.

Misschien zijn er ook wel andere vormen om dat te organiseren. Je zou er ook meer de civic culture bij kunnen betrekken, organisaties zoals de Amsterdamse Raad van de Stedenbouw of welstandscommissies kunnen hier een rol in spelen.

Tot nu toe is het idee van een publiek domein alleen van toepassing op de stad. Kunnen we het concept ook projecteren op ons landschap en dat opvatten als een verstrengeling van openbare ruimte en publiek domein?

Door ruilverkaveling is ons landschap veel minder openbaar geworden. Tenzij je landschap als beeldruimte beschouwt, is de toegankelijkheid van het landschap grotendeels verdwenen. De uitdaging is dan ook om de openbaarheid ervan weer terug te brengen, zoals bijvoorbeeld in Engeland en zoals dat nu ook in Limburg van de grond komt. Toch blijft de Nederlandse overheid een claim leggen op dit onderwerp. De algemene denktrant is, dat als

Arnold Reijndorp: “Een shopping mall is ook een openbare ruimte. Het is publiek domein met bepaalde regels.”

24

het openbaar is, dan moet het van de overheid zijn. Die bepaalt wat het is en gaat het onderhouden. Vervolgens heeft de overheid geen geld en verslonst de boel.

Ik ben het in dat opzicht eens met Barry Neeham, die ervoor pleit om stedenbouw niet slechts publiekrechtelijk te bedrijven, maar vooral ook privaatrechtelijk. Het is heel gebruikelijk dat je regels oplegt aan particuliere eigenaren voor de wijze waarop zij hun grondeigendom gebruiken.

Zo is bijvoorbeeld het recht van overpad geregeld en is het dus denkbaar delen van het landschap in beheer te geven bij een grote instellingen zonder dat dit ten koste gaat van de toegankelijkheid.

Ik denk dan niet aan Staatsbosbeheer of Natuurmonumenten, maar aan een commerciële partij. Sterker nog, door te denken in een combinatie van publiek- en privaatrecht, kun je zorgen dat landschap openbaarder wordt. Iets dergelijks kan met regelgeving ook in stedelijke situaties.

Het beeld van het Nederlandse landschap zal in de nabije toekomst worden geproduceerd door nieuwe economische dragers op basis van een nieuwe vraag.

Consumenten krijgen steeds meer vrije tijd, aldus Hans Mommaas, die ontwerpers aanspoort om het ontstaan van een nieuwe opvatting over ‘leisure’ te voorzien van een bijbehorende culturele uitdrukking.

Deelt u het inzicht met hem, dat daarmee een nieuw landschapsbeeld ontstaat?

De ontwerpopgave die in Nederland door ontwerpers gewoon niet wordt gezien, is ingegeven door de vraag: Hoe ziet zo’n leisure-landschap er nu uit? Ik zit met Dirk Sijmons en Han Michel in het kwaliteitsteam voor de regio GroningenAssen. Daar werden we geconfronteerd met precies die vraag toen er een aantal grootschalige leisure functies een plaats moesten krijgen. De eerste planologische reflex was vlekkenplan, infrastructuur en bomenhagen om er voor te zorgen dat je zo weinig mogelijk van het leisurecomplex zag. Toen hebben wij als kwali-

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Openbare ruimte en publiek domein zijn geen synoniemen van elkaar, maar vallen soms wel samen, zoals hier in New York.

teitsteam gezegd dat we het raar vonden dat hoewel er een nieuwe opgave lag, er niet na werd gedacht over een nieuwe oplossing. Op basis van schoolse analyses blijft men gewoon ‘inpassen’, terwijl er een volledig nieuwe en zeer uitdagende ontwerpopgave ligt.

Je ziet hetzelfde gebeuren bij de aanleg van bedrijventerreinen. Er wordt uitgegaan van de verkeerde vooronderstellingen. Het vooropgezette idee is dat er een bedrijventerrein moet komen en dat het er netjes uit moet zien. We vergeten dat we het hier eigenlijk over verstedelijking hebben en dat het dus verstandig is je af te vragen of er slimme combinaties van bedrijven en activiteiten te maken zijn. Als je je dat afvraagt kom je tot nieuwe clusters. Megadisco, tuincentrum en logistieke operaties komen misschien wel bij elkaar. Dat is wat ik bedoel met die vormgeving van het nieuw publiek domein. Wanneer denken we nu eens na over hoe private ontwikkelingen verbonden kunnen worden met de stad.

Het uiteenleggen van het concept ‘publiek domein’ en ‘openbare ruimte’ levert ontwerpers een scala aan nieuwe ingangen op. Toch aarzelen ze om het begrip verder op haar mogelijkheden te onderzoeken?

NUMMER 17 - MEI 2008

Er is een Jaarboek voor stedenbouw & landschap en er zijn vele reisjes georganiseerd naar Barcelona in de jaren ‘80 en ’90. Dus in die zin zijn er voor het inrichten van de openbare ruimte al veel stappen gemaakt. Maar het doordenken van het verschijnsel publieke domein stopt. Nieuwe fenomenen, zoals meubelboulevards en themaparken, zouden ontwerpers aanleiding moeten geven om na te denken over de mogelijkheid van een stedenbouw buiten de woningbouw. Dat is tevens de verklaring van de enorm snelle opkomst van landschapsarchitecten in de stedenbouw. Vanuit hun opleiding hebben zij een interesse voor de vormgeving van plekken meegekregen. Hun activiteit concentreert zich rond vragen als: Hoe richt je plaatsen in voor verschillende activiteiten, hoe om te gaan met afstand houden, hoe breng je dingen bij elkaar?

Ondanks het gemak waarmee we nu een aantal flinke klussen hebben opgesomd die directe aandacht verdienen, lijkt niemand zich om deze opgave te bekommeren.

Waarom houdt niemand zich met deze opgaven bezig?

Ja, dat is wonderlijk, want het zijn vooral erg leuke klussen. Een oorzaak zou kunnen zijn dat geen van deze opgaven samenhangt met een acute problematiek. We hebben het hier niet over ‘probleemwijken’ of iets dergelijks. Het zijn opgaven waar je met het idee van continuïteit over na moet denken. Het probleem wordt niet gezien als een ontwerpprobleem van de relatie tussen stad en land, het wordt beschouwd in termen van regelgeving en als esthetisch probleem. De belangrijkste reden is echter dat deze opgaven op een schaalniveau liggen, waar we nauwelijks aan gewend zijn. Daar moeten nieuwe visies en concepten voor ontwikkeld worden en dat gebeurt niet omdat het inzicht, jammer genoeg, volledig ontbreekt bij ontwerpers en zeer zeker bij bestuurders.

Zijn ontwikkelaars en gemeentes eigenlijk niet steeds meer twee handen op één buik?

Het is in ieder geval zo dat de overheid het zeker niet beter doet dan ontwikkelaars als het gaat om stadsontwikkeling.

De rommel bij Pijnacker en Berkel en Roderijs spreekt voor zich. We accepteren dat ontwikkelaars grondposities hebben, maar die spelen bij het ontwerp geen rol.

De stedenbouwkundige tekent gewoon een plan zoals hij het bedacht had en vervolgens moet de gemeente eindeloos onderhandelen met de grondeigenaren.

Je zou ook eens kunnen kijken of je, in de traditie van Unwin, een goed plan kan maken dat het grondeigendom respecteert.

Het is bovendien zeker niet zo dat de overheid onpartijdig is. De inkomsten voor het grondbedrijf spelen bij elke planontwikkeling een rol. Tot slot lijken we vergeten dat we in Nederland niet verplicht zijn om de vraag van elke projectontwikkelaar die een stuk grond heeft

De opgave is om op alle schalen na te denken hoe je publiek domein creëert 25

CHRIS PENNARTS

INTERVIEW ARNOLD REIJNDORP

Arnold Reijndorp is bijzonder hoogleraar aan de UvA

gekocht te honoreren door er woningbouw op toe te staan. Je kan ook denken; die boerderij die ze hebben opgekocht ligt eigenlijk wel mooi, dat kunnen we wel als park bestemmen. De lokale overheid moet haar middelen aanwenden om weer een neutrale faciliterende positie in in te nemen. De gemeente kan zijn eigen grondposities proberen uit te nutten op een manier waarop je het niet ingewikkelder maakt. Door te ruilen bijvoorbeeld. Het niet honoreren van een woningbouwclaim kan een straf zijn op het te vroeg innemen van grondposities.

Bent u dan meer op de hand van Rudy Stroink, die hele dorpen wil kopen?

Tja dat is ingewikkeld. Aan de ene kant heb je ontwikkelaars. Zij bedienen zich vaak van hit and run tactieken. Ze moeten daarbij alleen uitkijken voor hun imago en hanteren marketingstrategieën om zowel bij de gemeente als bij bewoners goed te liggen. Ik begrijp aan de andere kant echter ook niet waarom de overheid het beter zou weten dan anderen.

Omdat de overheid daarvoor gekozen is?

In Nederland bestaan daar rare ideeën over. Het hameren van Duijvestein op

26

de rol van de overheid om tegelijkertijd het particulier opdrachtgeverschap te bevorderen is tegenstrijdig. In het publieke domein opereren nu eenmaal grote investeerders en opdrachtgevers en de vraag aan de overheid is hoe dit een prettige openbaarheid oplevert. Dat is een andere opgave dan Duijvestein bedoelt.

Net als corporaties moet een gemeente letten op wat de waardeontwikkeling van het gebied op de lange termijn is.

Daar valt hun belang samen met iemand als Stroink. Het sympathieke van zijn ideeën is vooral zijn streven naar meer openbaarheid. Vanaf het moment dat hij het Mediapark heeft opgekocht en met een bulldozer het wachthokje wegduwde, heeft het park een meer openbaar karakter gekregen. Hij hoeft aan het Mediapark geen geld te verdienen door toegang te heffen, of souveniers te verkopen. Hij verdient aan wat het hem over tien of dertig jaar gaat opbrengen.

Zijn redenering is dat een gebied dat levendig en openbaar is en door iedereen prettig ervaren wordt, beter in de markt ligt dan een gebied dat omgeven is met hekken.

Wat is in u opvatting de opgave van morgen?

Het aantal opgaven is talrijk. Het water bijvoorbeeld, de kust, noem maar op.

Maar tot nu toe gaat het over hoe je dat soort grote gebiedsgerichte opgaven aanpakt. Welke kennis, ontwerpvaardigheid en institutionele structuren zijn daar voor nodig? De centrale opgave is echter om op alle schalen na te denken hoe je daar publiek domein creëert. Dat is dus ook de opgave voor de kustontwikkeling.

Tot nu toe hebben we de kust altijd als heilig beschouwd. Het was ondenkbaar dat het nationale belang van kustverdediging zou kunnen samengaan met woningbouw en andere activiteiten. De vraag is of we deze manier van denken kunnen doorbreken. Of we én de toegankelijkheid én de veiligheid van de kust kunnen garanderen door haar (gedeeltelijk) als nieuw publiek domein te ontwikkelen. Natuurlijk hebben we prachtige stranden en duingebieden, maar echte

badplaatsen hebben we nauwelijks.

Waarom kan ook een utilitaire opgave als de tweede Maasvlakte niet samengaan met de ontwikkeling van een nieuw landschap voor plezier en evenementen.

De eerste Maasvlakte heeft laten zien dat die heel goed samen gaan. Een waarom kan het wel op de nieuwe eilanden die we eventueel zouden kunnen aanleggen en niet in de bestaande kuststreek?

De opgave is om het ontwerpen op regionale schaal te stimuleren zodat de nieuwe programma’s daarin aandacht krijgen?

Het is een beetje de aanpak van Hans Mommaas die zich afvraagt waar nu de mogelijkheden liggen in een gebied.

Door met marktpartijen en slimme ondernemers na te denken over nieuwe koppelingen, over netwerken, over hoe geldstromen lopen, kunnen economische dragers worden gevonden.

Ook Luuk Boelens is daarmee bezig. Ik vind eigenlijk dat deze aanpak teveel ontbreekt in het ruimtelijk ontwerpen, waar het meer zou moeten gaan over programma’s. Het verhaal van de stedenbouwkunde en landschapsarchitectuur gaat toch vooral over inpassing. De mogelijkheid om andere programma’s te laten aanschuiven om op die manier geld te genereren en daarmee echt een landschap te maken, wordt nog maar nauwelijks doorgrond. Ik zie het niet als een coalitie van dé ontwerpdiscipline en dé overheid en dé ontwikkelaar, maar als het ontwikkelen van nieuwe ontwerpvaardigheden op basis van nieuwe netwerken. De overheid heeft daarbij twee rollen. Aan de ene kant moet zij een politieke visie formuleren over hoe een stad of gebied moet functioneren. Aan de andere kant heeft zij een regelende en controlerende rol. Het rare is dat beide rollen door de overheid niet meer goed worden gespeeld. In plaats van allerlei dingen te regelen en visie uit te dragen is men aan het ritselen geslagen.

En doordat ze bij gebiedsontwikkelingen vaak veel te dicht op bepaalde processen zit kan ze ook geen nee meer zeggen.

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Architectenweb Magazine nu ook digitaal

PROBEER AWM DIGITAAL NU 3 MAANDEN GRATIS Architectenweb Magazine is nu ook digitaal beschikbaar, inclusief een handige zoom-, zoek- en printfunctie. Als webabonnee kunt u met uw persoonlijke code de digitale editie altijd en overal lezen. Tevens heeft u toegang tot het AWM archief, met daarin alle eerdere verschenen edities van Architectenweb Magazine. U kunt nu drie maanden lang gratis kennis maken met het webabonnement van Architectenweb Magazine. Kijk voor alle informatie op: www.architectenweb.nl/awmdigitaal/

EIGEN KANTOOR TE BREDA DOOR GROSFELD VAN DER VELDE

28

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECTEN KORT

REGIONAAL MODERNISME Op het voormalige terrein van de brandweer in Breda, achter de nieuwe door Neutelings Riedijk ontworpen kazerne, heeft Grosfeld van der Velde Architecten haar eigen kantoor gerealiseerd. In de nieuwbouw is de oude ‘slangentoren’ opgenomen.

H

et plan om het brandweerterrein te transformeren tot campus was voor Grosfeld aanleiding het eigen kantoor op te vatten als een paviljoen, een grote vormstudie. De slangentoren is hiervoor als verticaal element door de architecten extra aangezet met een nieuwe opbouw van negen meter hoogte. Compositorisch is het ontwerp vervolgens in evenwicht gebracht met een horizontaal volume.

De ordening van het programma volgt logisch uit de compositie.

De entree is daar waar de ‘balk’ en de toren elkaar raken. In het horizontale volume is een kantoortuin ingericht, eronder wordt geparkeerd. In de toren zijn de installaties (begane grond), een

NUMMER XX - MAAND 0000

30

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECTEN KORT

ontvangstruimte (1e verdieping), een vergaderruimte (2e), een maquettewerkplaats (3e), kantoren (4e, 5e) en nog een vergaderruimte (6e) ondergebracht.

Met zijn piloti’s en lange horizontale bandraam doet het ontwerp in de verte denken aan de Villa Savoye van Le Corbusier, één van de iconen van het modernisme. Maar Nederland is geen Frankrijk: van de massieve, betonnen constructie van Le Corbusier is hier alleen het beeld nog over. Het kantoor heeft een stalen draagconstructie die, afgestemd op het Hollandse klimaat, keurig is ingepakt in isolatie en afgekleed met houten latten. De betonnen vloeren zijn prefab (kanaalplaten).

Het flinke bandraam loopt in het interieur tot op de vloer. Door de beperkte hoogte van de raamstrook valt het licht niet al te diep in de ruimte. De ‘koofverlichting’ kan niet voorkomen dat het achter in de ruimte wat donkerder is.

Spectaculair is de trap in de slangentoren. Die is per steek gebouwd als een stalen balk met daarop een tot trap gevouwen stalen plaat. Voor de dubbele steektrap betekent dit dat je van de ene steek naar de andere over een kleine kier stapt. Als doorvalbeveiliging hangen, in de ruimte tussen de steken, over vijf verdiepingen lange stalen draden.

Van de vloeren in de toren wordt een derde ingenomen door de trap. In de bescheiden kamers langs de trap is hierdoor steeds plaats voor één tafel in het midden van de ruimte, of twee tafels tegen de wanden. De vijf trappen leiden uiteindelijk naar de ruimte die boven op de oude toren is gebouwd. De verticale belijning van stalen bekleding van de dakopbouw rijmt met de belijning van het hout beneden. Het glas rondom biedt een panoramisch uitzicht over Breda. (MvR) O architectenweb.nl/p9449 NUMMER 17 - MEI 2008

OPDRACHTGEVER

GROSFELD VAN DER VELDE ARCHITECTEN

ONTWERP

GROSFELD VAN DER VELDE ARCHITECTEN

ARCHITECT

PASCAL GROSFELD EN BART VAN DER VELDE

AANNEMER

BOUWBEDRIJF BALEMANS BV BREDA

CONSTRUCTEUR

R2 CONSTRUCTIEADVIESBUREAU BREDA

(WWW.GROSFELDVANDERVELDE.NL)

FOTOGRAFIE

RENÉ DE WIT

REALISATIE

2007

31

CAFÉ OPEN TE AMSTERDAM DOOR DE ARCHITEKTEN CIE.

32

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECTEN KORT

NIEUW LEVEN VOOR EEN SPOORBRUG Aan de Westerdokskade in Amsterdam heeft Pi de Bruijn van de Architekten Cie. boven op de oude draaispoorbrug een transparant café-restaurant ontworpen. Het nieuwe volume past naadloos op de in 1922 door ingenieur P. Joosting ontworpen brugconstructie.

D

at er niet alleen maar spannende dingen gebeuren op het Oosterdokseiland (lees: de bibliotheek van Jo Coenen), bewijst café-restaurant ‘Open’ op het Westerdokseiland. Op een wat obscure locatie – want ingeklemd tussen het spoor, het IJ en de nieuwe woonstrip – heeft de laatste overgebleven draaispoorbrug van Nederland een nieuwe bestemming gekregen.

Het project gaat verder dan de gebruikelijke herbestemmingen van industrieel erfgoed. Met de architectonische toevoeging van het café-restaurant is een infrastructureel object getransformeerd tot een ontmoetingsplek. Pi de Bruijn ontwierp een licht en transparant volume dat als tegenhanger fungeert van de loodzware draaibrugconstructie eronder. De gevels van het restaurant bestaan uit honderd glazen tuimelramen die op tal van manieren, afhankelijk en onafhankelijk van elkaar, kunnen bewegen. Bij een bepaalde stand zorgt dat voor een spectaculair waaiereffect. de Architekten Cie. heeft het casco ontworpen: het interieur is verder ontwikkeld door de opdrachtgever. Het enige offer dat het nieuwe gebruik met zich meebrengt, is dat de spoorbrug niet meer zal draaien, nooit meer twee oevers zal verbinden. In zijn nieuwe functie heeft de brug in metaforische zin wel zijn verbindende functie behouden, zij het nu in het samenbrengen van mensen. (OK)

O architectenweb.nl/p9435 NUMMER 17 - MEI 2008

OPDRACHTGEVER

GERRY MEKES, FLORIAAN HACKMANN, TRISTAN BRINCKMAN

ONTWERP

DE ARCHITEKTEN CIE. (WWW.CIE.NL)

ARCHITECT

PI DE BRUIJN, JASON LEE, HANS HAMMINK, DICK SCHOLTEN

ONTWIKKELAAR/AANNEMER

HEDDES VASTGOED

CONSTRUCTEUR

IMD

INSTALLATIEADVISEUR

HORI

AKOESTISCH ADVISEUR

PEUTZ

FOTOGRAFIE

JOHN LEWIS MARSHALL

REALISATIE

2008

33

HET KASTEEL TE AMSTERDAM DOOR HVDN

KRISTAL Aan de nieuwe toegangsweg tot het ‘Science Park’ in het oosten van Amsterdam heeft HVDN een woongebouw ontworpen met een opvallende gefacetteerde gevel. De detaillering van deze dubbele gevel biedt een zorgvuldig antwoord op de geluidsbelasting van het naastgelegen rangeerterrein.

DOOR MICHIEL VAN RAAIJ FOTOGRAFIE LUUK KRAMER

W

ij houden ervan om een heel complex probleem met een verbluffend eenvoudige ingreep op te lossen”, zegt architect Arie van der Neut over de gevel van ‘Het Kasteel’. Het probleem was in dit geval de geluidbelasting van het rangeerterrein, de oplossing kwam met de zelfontwikkelde dubbele gevel. Het was een ‘geluk’ dat gevelbouwer Vorsselmans zich al bij het voorlopig ontwerp met een prijs aan het ontwerp verbond. Hierdoor hadden de architecten, Arie van der Neut en Vincent van de Klei, een jaar om de gevel uit te denken en te perfectioneren. “Na een aanbesteding hadden we nog maar acht weken gehad tot de bouw was begonnen.”

KCAP had in haar stedenbouwkundige plan voor de Watergraafsmeerpolder een langwerpig bouwblok getekend, waarvan de lange zuidzijde direct aan het spooremplacement was gelegen. Omdat ProRail had bedongen dat het geluid niet haar probleem was, maar dat van de ontwikkelende partijen, moest dit in de nieuwbouw worden opgelost. “Een geluidbelasting op de noordgevel hadden we opgelost met een dichte gevel. Maar als we die oplossing op de zuidgevel hadden toegepast, was de kwaliteit van de woningen onaanvaardbaar verminderd”, legt Van der Neut uit. Om ramen aan deze zijde te kunnen maken werd gekozen voor een dubbele huid met een diepte van 50 cm.

PROJECT BELICHT HET KASTEEL

Daar waar het gebouw geluidsbelast is, verschijnt voor de houten gevel een tweede huid van glas.

Om de gevel natuurlijk te ventileren en tegelijkertijd het geluid buiten te houden zijn tussen de gevelpanelen 45 mm brede ‘kieren’ opengelaten. De tussenruimte is van binnen bekleed met geluidabsorberend materiaal. Het belangrijkste is dat het geluid een omweg moet maken, want: “Geluid dat je niet ziet, hoor je ook niet.”

Van der Neut is vooral trots op de detaillering van de gevel.

Achter in de ‘kieren’ zijn gootjes aangebracht waarin het water kan weglopen, zodat de gevel minder vervuilt. Ook is het kozijn, waarin het enkele glas gevat zit, maar 35 mm dik. Deze maat is voldoende om de toleranties op te vangen van de diagonaal gedraaide glasplaten: alle glasplaten konden vierkant blijven.

Dat scheelt in de kosten.

Het slanke ‘kader’ camoufleert dat de achterliggende aluminium cassettes iets dikker zijn: 60 mm. In cassettes zijn op de hoeken vier stalen hoekprofielen opgenomen die het geheel dragen. De hoekprofielen zijn aan een stalen U-profiel gebout, dat op zijn beurt op een stalen hoeklijn is gelast, die is ingestort in de betonvloer. Via deze hulpconstructie worden de panelen dus in feite aan de vloeren gebout, die hiervoor zijn aangestort.

In het voorlopig ontwerp gingen de architecten nog uit van stalen consoles in plaats van de aangestorte betonvloer, maar de laatste oplossing bleek goedkoper te realiseren. Van buiten ziet het er hetzelfde uit.

Als ruimte is de dubbele gevel fascinerend. Standaard is de tussenruimte een halve meter breed, bij een buitenruimte is hij dieper. Het is een heel smalle ruimte, half binnen – half buiten, die te smal is om er als bewoner daadwerkelijk iets te doen, maar die wel onderdeel is van de woning. Jouw eigen stukje leegte.

Het glas zelf is donker getint tegen de zon. “Het is één grote zonnebril”, grapt de architect. Op het noorden is het glas voor het beeld ook donker gekleurd. De architecten handelen zeker niet puur pragmatisch, maar hebben duidelijk een schoonheidsideaal voor ogen.

Treffend hierin is de oplossing van het klassieke hoekprobleem.

De Grieken plaatsten op de hoeken van hun tempels de triglieTer plaatse van de hoek springt in het interieur het stramien van 540 cm terug tot 480 cm, zodat de dubbele

36

gevel regelmatig de hoek om kan lopen.

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

T

Situatie

“Geluid dat je niet ziet, hoor je ook niet”

PROJECT BELICHT HET KASTEEL

Het houten bankje op het dek vormt de subtiele afscheiding van de buitenruimte van de benedenwoning.

ven al verder uit elkaar om aan het eind van de architraaf geen stukje ‘over’ te hebben. HVDN kwam het hoekprobleem ook in hun ontwerp tegen, maar lost het precies andersom op. De buitengevel loopt tot de hoek gewoon door, terwijl de beukmaat in het interieur terugspringt van 540 cm naar 480 cm: inderdaad, de diepte van de dubbele gevel.

De gefacetteerde gevel heeft volgens de architect wel iets van een kristal. In ieder geval heeft de gevel een paar zeer uitgesproken eigenschappen. De stand van elk paneel bepaalt zijn kleur: hoe meer het naar de zon is gedraaid, hoe lichter het is.

Tegelijkertijd weerspiegelt het gebouw haar omgeving ook anders. De lucht, de omringende gebouwen en de grond worden in de gevel niet langer weergegeven als één coherent spiegelbeeld, maar worden in stukken opgebroken. Alsof je in een kapotgeslagen spiegel kijkt. Een naar beneden gedraaid paneel weerspiegelt het landschap op een veel hogere plek in de gevel dan gebruikelijk. Een naar boven gedraaid paneel ernaast weerspiegelt een hoger stuk lucht dan anders. Samen vormen de panelen een mozaïek, waarin lichte en donkere vlakken elkaar afwisselen.

38

In contrast met de koude buitenschil is de binnenplaats van het woongebouw juist warm vormgegeven. Doordat deze ruimte in de luwte van het geluid zit, kon hier volstaan worden met een enkele gevel. Hoewel de houten gevels in het hof een heel ander aanzien hebben dan het glazen scherm aan de buitengevel, hebben de architecten feitelijk alleen het buitenblad weggelaten. Bij de toren in de binnenruimte is het zelfs letterlijk zichtbaar: bij de vijfde verdieping is de buitengevel weer geluidsbelast en verdwijnt de houten gevel achter de glazen huid.

De warme ontvangst van de bewoners in de binnenplaats wordt onderstreept met veel groen en een houten dek, waaronder de auto’s geparkeerd staan. In het dek zijn ronde vides aangebracht die de parkeerlaag visueel verbinden met de binnenplaats erboven. Doordat de bomen in weer aparte gaten door het dek steken, wordt de ruimte extra informeel.

De ruimte wordt gedomineerd door dwars in de ruimte geplaatste ‘kant & klaar’ hagen. Doordat ze de binnenruimte is stukken breken, doen ze afbreuk aan het gemeenschapsgevoel.

De verspringende panelen zorgen voor schaduw ‘splinters’ en maken de gevel tactiel.

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

T

Doordat de gevelpanelen onderling in hun verdraaiing steeds verspringen heeft het gevelvlak een reliëf gekregen. Daar waar panelen uitsteken, ontstaan ‘splinters’ schaduw. Ondanks het gladde glazen gevel is het gebouw hierdoor toch tactiel. Met het idee van het kristal verwijst het gebouw onmiskenbaar naar de studies die in het begin van de twintigste eeuw gedaan zijn

naar de bruikbaarheid van kristalvormen in het toen onspruitende Modernisme. Doordat de architecten het kristalmotief tot een dun vlies beperken, sluiten ze tegelijkertijd aan bij de huidige interesse in decoratie en ornament. Het bekende en onbekende wisselen elkaar af.

De gevel is een moza誰ek van lichte en donkere vlakken

PROJECT BELICHT HET KASTEEL

Net als de trappenhuizen zijn de terugliggende galerijen

De gemeenschappelijke stijgpunten manifesteren zich aan

totaal met hout bekleed.

het hof met gekleurde glazen vlakken.

Oorspronkelijk waren ze ook geen onderdeel van de plannen.

De toren, die juist op die plaats staat om de zon niet weg te nemen uit de binnenplaats, is dwars op de zuidwesterwind georiënteerd, zodat het op de binnenplaats vaak stevig waait.

De hagen zijn windremmers.

weer binnen de grenzen. De oplossing voor de woningen in de toren is net zo’n verhaal: doordat de balkons voor de liftschacht en het trappenhuis geplaatst zijn, ontstaat er technisch gezien geen geluidslek naar de woning als een bewoner de gevelpanelen bij het balkon openschuift.

Voor de huizen die aan het dek grenzen, zijn houten bankjes neergezet die naast hun zitfunctie ook dienen als subtiele afscheiding van het terras. Het hele gebouw is op deze manier doordacht en uitgevoerd. De gemeenschappelijke opgangen tonen zich naar de binnenplaats met steeds anders gekleurd glas, ter bevordering van de oriëntatie. Doordat bespaard is in de grootte van deze ruimtes, konden ze duurzamer gematerialiseerd worden. Bijvoorbeeld met natuurstenen vloeren.

Voordat het grote paneel opengeschoven kan worden, moet het ontgrendeld worden met een door de architect ontworpen kleine grendel. “Alles is hier gelukt”, zegt Arie van der Neut.

De tendens dat architecten steeds minder in te brengen hebben in het bouwproces lijkt aan HVDN simpelweg voorbij te gaan.

Arie van der Neut haalt zijn schouders op: “Dit is waar onze opdrachtgevers ons voor vragen.”

In het complex zijn herenhuizen, in twee lagen gestapelde maisonettes en etagewoningen ondergebracht. De buitenruimtes zijn in deze woningtypes steeds verschillend opgelost. De herenhuizen hebben dakterassen, net als de bovenste maisonettes. De onderste maisonettes hebben ter hoogte van de parkeergarage een balkon, aan de zijde die geluidbelast is. Dit was mogelijk doordat de balkons zo laag geplaatst zijn dat ze onderaan het spoorwegtalud zitten. De geluidbelasting is daar

OPDRACHTGEVER

HOPMAN INTERHEEM GROEP

MEDE OPDRACHTGEVER

HEDDES VASTGOED

ONTWERP

HVDN ARCHITECTEN

ARCHITECT

ARIE VAN DER NEUT, ALBERT HERDER,

40

VINCENT VAN DER KLEI, PASCAL BEMELMANS, MONIKA PIEROTH, JEAN-MARC SAURER AANNEMER

HEDDES BOUW

ADVISEUR CONSTRUCTIE

VAN ROSSUM RAADGEVENDE INGENIEURS

ADVISEUR BOUWFYSICA

CAUBERG-HUYGEN, RAADGEVENDE INGENIEURS

REALISATIE

2008

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

3 2

1

1

2 4

Kelder

3

7

6

6 5

4

Begane Grond

8

8

5

4

3e verdieping

9

12e verdieping

13e verdieping

1

parkeergarage

4

maisonnettes

7

entree hof

2

bergingen

5

etagewoningen

8

etagewoningen toren

3

herenhuizen

6

hof

9

penthouses

NUMMER 17 - MEI 2008

9

41

PROJECT BELICHT HET KASTEEL 1

2

5 6

3 7 4 8

9

10

11

1

gezet aluminium

2

multiplex

3

aluminium kozijn

4

aluminium sandwich-paneel

5

mossedum

6

isolatie, afschot

7

(aan)gestorte betonnen vloer/dak

8

eterfcolor beplating, blind bevestigd, h.o.h. 600 mm

12

9

enkelglazen buitenblad

10 dubbelglazen binnenblad

13

11 houten vlonderdelen, 22x120 mm 12 aluminium gezette goot op klang 13 prefab beton

42

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Bij de buitenruimtes in de toren kan de gevel geopend worden. Hier was dat toegestaan, omdat de balkons voor de liftschacht en het trappenhuis zijn geplaatst (en dus niet voor de woning).

Gerelateerd op architectenweb.nl projectportfolio

De Loodsen, Amsterdam

projectportfolio

Lootsbuurt, Amsterdam In de negentiende-eeuwse Lootsbuurt in Amsterdam Oud-West heeft hvdn op een hoeklocatie 30 woningen gerealiseerd. De architectuur sluit met haar raamverdeling en detaillering aan bij de oude architectuur. Een opening in de gevelwand biedt een blik op het binnenterrein. hvdn

Het woongebouw dat hvdn aan de Oostelijke Handelskade realiseerde, bestaat uit een lager deel dat zich voegt naar de oude pakhuizen en een hoger volume dat zich opricht naar de stad. De woningen in de toren zijn overhoeks zodat van het uitzicht geprofiteerd kan worden. hvdn O architectenweb.nl/p9352

O architectenweb.nl/p9353

portret van‌

NUMMER 17 - MEI 2008

Arie van der Neut

virtuele tour

Het Kasteel

Als kind wilde Arie van der Neut mastenmaker worden, in navolging van zijn vader, grootvader en overgrootvader. In zijn vrije tijd zeilt hij nog graag en leest hij Detail. In het vakgebied bewondert hij Herman Zeinstra als architect en persoon.

Nieuwsgierig geworden naar Het Kasteel? Ga dan snel naar architectenweb.nl en bekijk de virtuele tour van het project!

O architectenweb.nl/n13183

O architectenweb.nl/n13181

43

HERBESTEMMING WATERTOREN DELFT DOOR ROCHA TOMBAL

44

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECTEN KORT

MEDITEREN IN EEN WATERTOREN Sinds 1839 is het Nederlandse landschap verrijkt met de watertoren, een uniek industrieel object. Nu de oorspronkelijke functie van watertorens verloren is gegaan, worden er nieuwe bestemmingen voor gezocht. Rocha Tombal architecten kreeg de opdracht een passende herbestemming voor de watertoren in Delft te vinden.

In Nederland kregen al ruim dertig buiten bedrijf gestelde watertorens een andere bestemming, variĂŤrend van woningen en kantoorruimtes tot museale of creatieve instellingen.

Watertorens zijn ingenieus ontworpen bouwwerken, volledig toegespitst op hun functie: het garanderen van een constante waterdruk op de waterleidingen. De mogelijkheden van een watertoren om een ander gebruik te accommoderen zijn meestal beperkt. Vaak zijn ingrijpende en dure aanpassingen noodzakelijk.

De watertoren in Delft, een rijksmonument uit 1895, stond al geruime tijd buiten bedrijf. Plannen om er een klimhal in te vestigen bleken onuitvoerbaar, maar de vestiging van een meditatiecentrum was wel mogelijk. Voor Rocha Tombal architecten vormde het een uitdaging om van de watertoren een openbare NUMMER 17 - MEI 2008

45

begane grond

46

1e verdieping

2e verdieping

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECTEN KORT

bestemming te geven en tegelijkertijd recht te doen aan het historische karakter van dit bijzondere culturele erfgoed. Het openbare karakter van de nieuwe functie van de watertoren bevordert de toegankelijkheid van het gebouw voor een breder publiek.

Met het inventieve ontwerp onderscheiden de architecten drie specifieke zones die ieder een aparte functie huisvesten: op de begane grond is heel symbolisch een waterwinkel gevestigd, daarboven zijn twee multifunctionele zalen die kunnen worden gehuurd, en in het reservoir zelf is een horecagelegenheid gemaakt met een spectaculair dakterras dat uitzicht biedt op Delft.

De oorspronkelijke ontsluiting via ladders is vervangen door een nieuwe, spannend vormgegeven route in de vorm van drie nieuwe aaneengeschakelde trapcompartimenten. De vorm van de compartimenten verandert naarmate je hoger in de toren komt: van orthogonaal in ellipsvormig en ten slotte in een smalle wenteltrap. De trap is zo veel mogelijk losgehouden van de monumentale structuur en door de materiaaltoepassing – een witte coating – is een contrastrijke interventie met de bestaande architectuur gecreëerd. De afwisseling van natuurlijke en kunstmatige lichtinval tijdens de opgaande route bevordert de intensiteit van de beleving van het interieur.

Behalve die intense beleving en het spectaculaire uitzicht over de stad, geeft het bijzondere gebruik van de toren een nieuwe dimensie aan het behoud van erfgoed. Niet alleen is een markant gebouw behouden gebleven, door de nieuwe bestemming van de toren is dit voorheen zo gesloten functionele object een publiek toegankelijk plek in de stad geworden. (OK) O architectenweb.nl/p9094

3e verdieping

NUMMER 17 - MEI 2008

4e verdieping

OPDRACHTGEVER

ANNE-MARIE WEGH EN WERNER BREMER

ONTWERP

ROCHA TOMBAL ARCHITECTEN EN P. KETELAARS (WWW.ROCHA.TOMBAL.NL)

ARCHITECT

ANA ROCHA, MICHEL TOMBAL EN PAUL KETELAARS

AANNEMER

ZEELENBERG’S TIMMERWINKEL, DELFT

CONSTRUCTEUR

SOETERS BOUWTECHNIEK, PAPENDRECHT

E-INSTALLATIES

RENO ELECTROTECHNISCH INSTALLATIEBUREAU, DELFT

W-INSTALLATIES

AAD VALKENBURG INSTALLATIEBEDRIJF, DELFT

FOTOGRAFIE

CHRISTIAN RICHTERS

REALISATIE

2007

5e verdieping

47

PROJECT BELICHT JOBSVEEM

FOTOCREDIT

MEI REDUCEERT TOT

DE KERN Het pakhuis Jobsveem in het Rotterdamse Lloydkwartier is door Robert Winkel van Mei Architecten en stedenbouwers getransformeerd tot woon- en werkgebouw. Het geeft een impuls aan de herontwikkeling van het gebied.

DOOR JOS LAFEBER FOTOGRAFIE JEROEN MUSCH

JOBSVEEM TE ROTTERDAM DOOR MEI

PROJECT BELICHT JOBSVEEM

Het Lloydkwartier gezien vanaf de MĂźllerpier. De revitalisering van het gebied is in de laatste fase.

R

obert Winkel beroept zich voor het concept van de revitalisatie van het Jobsveem eerder op de grote lijn van zijn verhaal dan op de details van zijn tekeningen. Zijn basisgedachte klinkt eenvoudig: beperk je als architect tot een ijzersterke oplossing voor de kern van de opgave en laat veel ruimte bij de overige betrokkenen als het gaat om de oplossingen van secundaire problemen.

Bij de verbouwing van het Jobsveem levert de visie van Robert Winkel prikkelende tegenstellingen op. De afgewogen precisie van de lichthoven staat in scherp contrast tot de grofheid van de onafgewerkte betonnen noordgevel, een voormalige silowand, waarin de aangesmeerde boorgaten nog zichtbaar zijn.

De geschiedenis van het pakhuis en het dagelijks leven plooien zich in dit gebouw moeiteloos om de ingenieuze ingrepen van de architect.

Een tweede leven voor een industrieel monument Het pakhuis Jobsveem werd in 1913 op de Lloydpier in

Rotterdam gebouwd. Na de tweede wereldoorlog verschoven de havenactiviteiten westwaarts en de pakhuizen en loodsen op de pier kwamen leeg te staan. In de jaren tachtig van de vorige eeuw werden alle aanwezige gebouwen - op drie na - gesloopt en kreeg het terrein de bestemming woon- en werkgebied.

Nadat de eerste plannen voor de verbouwing van het Jobsveem - naar een ontwerp van MVRDV - geen doorgang vonden, werd Robert Winkel voor het project benaderd. Hij was al bekend met de problematiek van de industriĂŤle gebouwen op de Lloydpier, vanuit zijn betrokkenheid bij de verbouwing van de Schiecentrale. Voor het puur restauratieve deel van de verbouwing werd Wessel de Jonge Architecten gevraagd.

Herbezinning op Nederlands culturele erfgoed had ertoe geleid dat in 1999 het Jobsveem tot rijksmonument was verklaard.

Bij de bouw van het Jobsveem is een voor het begin van de twintigste eeuw karakteristieke gecombineerde bouwmethode gebruikt. De vrij indeelbare vloervelden van 130 bij 25 meter worden ondersteund door het dragend metselwerk van de gevels en de met beton gevulde gietijzeren kolommen die met hout afgetimmerde stalen balken dragen. Deze uit walsprofielen opgebouwde liggers dragen op hun beurt de houten balklaag waarop houten vloerdelen bevestigd zijn. Beton - modern aan het begin van de eeuw - is toegepast aan de havenzijde, in de betonnen laadperrons en galerijen, waarlangs in het verleden de kranen en elevatoren reden.

Bij de restauratie zijn de constructieve elementen gehandhaafd.

De sfeer in het interieur wordt bepaald door de donkere ronde kolommen met hun zware gegoten balkkoppen en het verfijnde ritme van de plafondbalken. Ook in de gevels resteren vele karakteristieke details, zoals de raamluiken, de stalen balkonhekwerken en de houten goot met gootklossen. De Binnen de atria wordt op spectaculaire wijze de schaal van

50

het gebouw en de omgeving ervaren.

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

T

Situatie

Bij de restauratie zijn de constructieve elementen gehandhaafd

NUMMER 17 - MEI 2008

51

PROJECT BELICHT JOBSVEEM

Na de transformatie blijft de oude functie afleesbaar.

In het donker manifesteert zich de ingreep heel duidelijk.

ontbrekende hijshuisjes die de gootlijst onderbreken zijn zelfs ‘terug’gerestaureerd.

Aan de Bouwbesluiteisen ten aanzien van ontvluchting, waarin twee rook- en brandvrije vluchtwegen worden genoemd, is voldaan op basis van gelijkwaardigheid. De atria zijn buitenruimtes, waar de lucht bij storm fris doorheen kan fluiten. Zodra de infraroodmelders in de atria rook signaleren, gaan de ramen van de naastgelegen woningen automatisch dicht en de rookluiken in het glazen dak open. De glazen woningpuien langs de atria moesten vanuit het oogpunt van doorvalbeveiliging gelaagd worden uitgevoerd en de standaard gelaagde dubbele beglazing bleek uit testen eenvoudig aan de 30 minuten rookwerendheidseis te voldoen.

De daglichtopeningen in de patio tonen zich in de voorgevel als markante forse doorbrekingen van de bakstenen gevels, waarin verder slechts de beduidend kleinere pakhuisramen te zien zijn.

Om de transparantie van de openingen zo groot mogelijk te houden, is gekozen voor twee achter elkaar geplaatste louvres van glazen lamellen, waarvan de openingen verspringen.

Deze brede glasplaten zijn zonder enig frame opgehangen aan verticaal gemonteerde stalen trekstaven. De glimmende RVS-gietstukken waarop het glas bevestigd is, zijn voorzien van een kogelscharnier, waardoor het glas vrij kan bewegen. De trekstangen kunnen tijdens een storm over een afstand van 300 mm naar binnen buigen.

Lowtech oplossingen Het probleem bij het verbouwen van een pakhuis tot een appartementengebouw is het gebrek aan daglicht en uitzicht door de afwezigheid van voldoende kozijnoppervlak in de gevels.

Robert Winkel heeft dit opgelost door op drie plaatsen in het 25 meter diepe gebouw binnenhoven te creëren. Over de volledige diepte van het pakhuis werden de vloeren gesloopt en werden in de gevels en in het dak grote daglichtopeningen gemaakt. In de patio’s werden de verticale stijgpunten gesitueerd: plastisch gevouwen bordestrappen en een glazen panoramalift. Een ogenschijnlijk eenvoudige ingreep die zou leiden tot technische oplossingen waarvan de industriële vormgeving de kern van het ontwerp heeft bepaald.

Doordat het gebouw in vier stukken is opgeknipt ontstonden stabiliteitsproblemen. In de langsrichting is dat opgelost met een stalen vakwerk, dat incidenteel op de verdiepingen terug te vinden is. In de dwarsrichting is de oplossing gevonden door de plaatsing van vierendeelliggers in de patiogevels. Tot één meter hoge HEA-profielen fungeren als horizontale verbindingsstaven van deze liggers en vormen de borstweringen van de kozijnen van de appartementen, die aan de patio grenzen. De vlakken tussen de zware profielen zijn gehe el gevuld met glas, waardoor de daglichttoetreding en het uitzicht van de woningen gegarandeerd konden worden.

52

Op minder prominente plaatsen in de gevel is de architect terughoudender in zijn ontwerp, wat onmiddellijk leidt tot minder stilering en meer mogelijkheden voor andere partijen om aan ARCHITECTENWEB MAGAZINE

De woningen worden via loopbruggen en verticale stijgpunten in de gebouwhoge atria ontsloten.

het gebouw bij te dragen. Aan de noordgevel, een ruwbetonnen voormalige silowand, zijn alle sporen van de tijd nog aanwezig en over neutralere vormgeving van de zwarte stalen vluchttrap die langs deze gevel loopt, zegt de architect dat hij de vormgeving voor een groot deel heeft kunnen overlaten aan de aannemer.

Het dak van het pakhuis bleek in zeer slechte staat en was niet te restaureren

Appartementen In zijn tweede leven biedt het Jobsveem plaats aan 109 appartementen, verdeeld over zes verdiepingen. Deze lofts worden ontsloten vanaf een binnencorridor die met een loopbrug de atria doorsnijdt. De volledige begane grond is beschikbaar als verhuurbare ruimte. Mei architecten en stedenbouwers heeft zelf een deel van deze zes meter hoge commerciĂŤle ruimte in gebruik genomen. Op twee plekken is op de begane grond ruimte voor horeca gereserveerd, waardoor de populariteit van het nieuwe Lloydkwartier verder zal toenemen.

Het dak van het pakhuis bleek in zeer slechte staat en was niet te restaureren. Daardoor ontstond de mogelijkheid om op het dak penthouses te realiseren. Met referentie aan de loodsen die vroeger op de Lloydpier stonden, zijn deze uitgevoerd als eenvoudige stalen loodsconstructies met grote dakportalen die van gevel tot gevel overspannen. Het strakke stalen dak, de zwarte stalen gevelbeplating en de stalen puien distantiĂŤren zich qua materialisering duidelijk NUMMER 17 - MEI 2008

Dwarsdoorsnede, links de waterzijde van het Jobsveem 53

PROJECT BELICHT JOBSVEEM 1

14

2

1

bestaand kozijn

2

betonbalk met HEA-profiel

3

ligger, HEB-profiel

4

console

5

kit op rugvulling

6

stalen anker

7

stalen balk

8

spanstaaf

9

glaslamel

10 gietstuk voor glasbevestiging 3

11 vogelwering 12 klemstuk voor vogelwering 13 kolom, HEB-profiel

4

14 bestaand metselwerk 5

7

6

8 9 10

11 12

13

4

2

13

54

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Langsdoorsnede

2

3 4

4

1

5

5

Plattegrond 1e verdieping

7

7

2 6

6

1

Plattegrond 5e verdieping

1

atrium

5

balkon

2

loopbrug

6

penthouse

3

corridor

7

dakterras

4

loft

NUMMER 17 - MEI 2008

55

PROJECT BELICHT JOBSVEEM

De schorende constructies die de langsstabiliteit garanderen, zijn op diverse plaatsen in het gebouw zichtbaar.

van het pakhuis. Om het authentieke gevelbeeld niet aan te tasten, liggen deze penthouses terug ten opzichte van het gevelvlak.

Zowel de topappartementen als de lofts zijn door hun constructie vrij indeelbaar. De bewoners zijn vrij om de binnenwanden naar eigen wens te plaatsen, alleen de plaats van de leidingschacht en de meterkast ligt vast.

De verdere ingrepen in de gevel die het gebruik en de bewoning van het pakhuis mogelijk moeten maken, zijn ondergeschikt gemaakt aan de originele geveldetaillering. In de laad- en losopeningen, van origine alleen afgesloten met houten luiken, zijn terugliggende vensters met aluminium schuifpuien geplaatst. De luiken zijn schuivend voor het kozijn teruggeplaatst en achter de deuren bevindt zich aan de westgevel een hekje van platgeweven staalgaas, zodat de opening als Frans balkon dienst kan doen.

De grote schuivende laaddeuren op de begane grond zijn vervangen door naar buiten draaiende stolpdeuren. Aan de binnenzijde is een verticaal schuivend scherm van geweven staal aangebracht, dat toetreding van ongewenste gasten en zonlicht kan voorkomen.

De atria zijn ook ontworpen voor mogelijke rookafvoer.

OPDRACHTGEVER

BAM VASTGOED / BAM VOLKER BOUWMAATSCHAPPIJ

ONTWERP

MEI ARCHITECTEN EN STEDENBOUWERS EN WESSEL DE JONGE ARCHITECTEN

Met de genoemde reeks ingrepen is een gebouw ontstaan dat géén puur gerestaureerd monument is geworden, géén perfecte hightech verbouwing en géén woongebouw dat puur is afgestemd op de beleving van de bewoners. Het Jobsveem is een geslaagde combinatie van deze drie. Inventief en gestileerd waar het moet, en ongedwongen waar het kan.

56

ARCHITECT

ROBERT WINKEL / WESSEL DE JONGE

AANNEMER

BAM VOLKER BOUWMAATSCHAPPIJ, ROTTERDAM

CONSTRUCTEUR

PIETERS BOUWTECHNIEK, DELFT

ADVIES INSTALLATIES

REUSER TECHNISCH ADVIESBUREAU, DEN BOSCH

ADVIES AKOESTIEK

DGMR, ROTTERDAM

BOUWFYSICA

DGMR, ROTTERDAM

REALISATIE

2007

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

De vorm van de grote dakportalen manifesteert zich in het interieur van de penthouses.

Gerelateerd op architectenweb.nl projectportfolio

portret van‌

NUMMER 17 - MEI 2008

Kraton 230, Rotterdam

projectportfolio

Schiecentrale, Rotterdam

Het nieuwe onderkomen van RTV Rijnmond maakt deel uit van de herontwikkeling van de Schiecentrale in het Lloydkwartier. Het gebouw stimuleert de vestiging van creatieve bedrijven in het voormalig havengebied.

Mei Architecten en stedenbouwers

Fase 4B is het laatste deel van de herontwikkeling van de Schiehavencentrale. De combinatie van kantoorruimten, woningen en woonwerkeenheden revitaliseert het gebied, dat uitgroeit tot het audiovisuele centrum van de stad. Mei Architecten en stedenbouwers.

O architectenweb.nl/p9452

O architectenweb.nl/p9453

Robert Winkel

virtuele tour

Het Jobsveem

Robert Winkel geeft een bijzondere definitie van architectuur: zoveel mogelijk niet ontwerpen. Met deze beheersing is een aantal opmerkelijke projecten gerealiseerd

Nieuwsgierig geworden naar het Jobsveem?

Ga dan snel naar architectenweb.nl en bekijk de virtuele tour van het project!

O architectenweb.nl/n13438

O architectenweb.nl/n13435

57

Graktit.ws.v.

jaarboe

50 , 9 3 â‚Ź

Architectuur in Nederland jaarboek 2006-2007

De editie 2006/07 van Architectuur in Nederland is voller en rijker dan ooit, want naast de gebruikelijke selectie van de dertig meest opmerkelijke gebouwen die in 2006 ons land hebben verrijkt, loopt er een beeldessay door het boek waarin belangrijke onderwerpen uit de actualiteit van de Nederlandse architectuur worden aangekaart.

Tevens staan er drie essays in, met als belangrijkste thema’s de actuele ontwikkelingen in de scholenbouw en de zorg, collectieve projecten, herstructurering van naoorlogse woonwijken en stedenbouwkundige vernieuwing.

Word nu Architectenweb Magazine abonnee en ontvang het jaarboek “Architectuur in Nederland” t.w.v. €39,50 cadeau!

Gratis jaarboek t.w.v. € 39,50 bij een jaarabonnement op Architectenweb Magazine.

O Ik neem een jaarabonnement (8 nummers) voor €69,- en ontvang als welkomstgeschenk het boek: Architectuur in Nederland ter waarde van €39,50 O Ik neem een jaarabonnement voor €69,- met een éénmalige korting van €20,-.

Ik betaal het eerste jaar €49,-.

Naam: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . m/v Bedrijfsnaam: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Adres: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Postcode/Plaats:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Telefoon: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

E-mail: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Handtekening:

architectenweb

Stuur deze antwoordcoupon in een envelop naar:

Architectenweb Media BV, antwoordnummer 526, 1400 VB BUSSUM. Een postzegel is niet nodig.

Het abonnement geldt tot wederopzegging en wordt door middel van een acceptgiro in rekening gebracht.

U ontvangt het welkomstgeschenk nadat het abonnementsgeld door u is voldaan.

Online aanmelden: www.architectenweb.nl/awm/

Architectenweb Magazine

F I X S C R E E N ÂŽ 10 0 & 15 0 geleider ritsprincipe

De eerste verticale zonwering die windvast en insectenwerend is !

Gezond

leven

begint

bij

gezond

wonen.

Daarom

is

een

efficiÍnte zonwering een must om oververhitting in woningen en kantoren te vermijden. FIXSCREEN Ž van RENSON biedt een uitstekende controle van licht en warmte. Dankzij een intelligent geleidingssysteem zit de screen in iedere positie mooi strak en windvast. Zo behoren klapperende of stukgescheurde doeken definitief tot het verleden en zijn unieke afmetingen tot maximum 18 m² mogelijk. In gesloten toestand is FIXSCREEN Ž 100% insectenwerend, ook bij intensieve ventilatie.

Meer info op www.renson.eu KESTELYN NV (RENSON SUNPROTECTION SCREENS) ,= )ODQGHUV )LHOG ‡ .DONKRHYHVWUDDW ‡ % :DUHJHP 7HO ‡ )D[

H PDLO MRKDQ GHEDHUH#UHQVRQ EH www.renson.eu

%NERGIE BESPAREN BEGINT BIJ "56!

"56! EN 34)%"%, %,42/. INTRODUCEREN IS EEN GEÕNTEGREERD EN ENERGIEBESPAREND SYSTEEM VOOR VENTILATIE EN WARM TAPWATER $E WARMTE VAN DE VENTILATIELUCHT DIE DOOR DE "OX3TREAM WOONHUISVENTILATOR UIT DE WONING WORDT AFGEVOERD WORDT TERUGGEWONNEN EN GEBRUIKT OM EEN WARMTEPOMPBOILER VAN LITER TE VERWARMEN TOT ª #ELSIUS (IERDOOR WORDT OP EEN EFlCIÑNTE EN DUURZAME MANIER ENERGIE GEWONNEN UIT DE VENTILATIELUCHT VAN DE WONING (ET RESULTAAT IS EEN COMFORTABELE MANIER VAN ENERGIE BESPAREN ZOWEL IN DE ZOMER ALS IN DE WINTER )N COMBINATIE MET DE "56! ZELFREGELENDE VENTILATIEROOSTERS UIT DE 3TREAM SERIE BEDRAAGT DE TOTALE %0# REDUCTIE VAN HET SYSTEEM CA $E BESPARING VAN OP GASVERBRUIK KAN VOOR EEN GEMIDDELDE EENGEZINSWONING OPLOPEN TOT $IT KOMT OVEREEN MET CA M AARDGAS

+IJK VOOR MEER INFORMATIE OP WWW BUVA NL

"REMEN ,* "ARENDRECHT 4ELEFOON %MAIL INFO

BUVA NL

WONINGBOUW TE EINDHOVEN DOOR COMPEN ARCHITECTEN

62

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECTEN KORT

plattegrond 1e verdieping

VOLKSHUISVESTING NIEUWE STIJL Aan de periferie van Eindhoven realiseerde Compen Architecten een project waarin een bijzondere woonvorm wordt gecombineerd met studentenhuisvesting. Na een lange aanloopperiode van tien jaar kwam het gebouw in een rap tempo gereed, met voor het bureau kenmerkende zorgvuldig ontworpen en uitgevoerde bouwkundige details.

D

e tweeledige functie wordt uitgedrukt in verschillende bouwdelen. De bouwstrook van drie lagen met studenteneenheden ligt evenwijdig aan de rondweg de Boutenslaan. Het vierkante bouwblok van zes lagen met het pension is in de richting van een voormalige spoorlijn gedraaid.

Door de hoekverdraaiing en de hoogte van zes lagen vormt het bouwdeel een herkenningspunt aan de rondweg.

De combinatie van een sociaal pension met studentenhuisvesting in een nieuwbouwsituatie is vrij uniek. Het pension is onder meer gericht op de opvang van dak- en thuislozen. Kortom, het pension is bestemd voor mensen die behoefte hebben aan een stabiele woonomgeving. Het bijzondere aan het project is dat de bewoners zo lang kunnen blijven als verantwoord is en daarbij via de opvangorganisatie NEOS de nodige begeleiding kunnen krijgen. De 24 wooneenheden van het pension worden gecompleteerd door gemeenschappelijke voorzieningen als een woonkamer en een keuken. Bij de studentenhuisvesting is qua woningtype rekening gehouden met andere bewoning in de toekomst. De 32 studenteneenheden zijn namelijk verdeeld over acht grondgebonden woningen. Ook hier delen de bewoners gemeenschappelijke voorzieningen, in dit geval een woonkamer met keuken, een tuin en een fietsenberging.

In vorm en materiaalgebruik is de architectuur de bindende factor. Herkenbare elementen zijn de in antracietgrijs metselwerk uitgevoerde plint en de grote glasschermen met geluidwerende functie. De stalen draagconstructie van de schermen belijnen de gevels horizontaal. Zwarte stalen zonweringen en gemetselde penanten in de laagbouw geven als verticale elementen evenwicht aan de compositie. (MT) O architectenweb.nl/p9448 NUMMER 17 - MEI 2008

OPDRACHTGEVER

DE NIEUWE COMBINATIE, NAMENS WONINGSTICHTING TRUDO

ONTWERP

COMPEN ARCHITECTEN (WWW.COMPEN.NL)

ARCHITECT

FRANS COMPEN EN JOHAN VAN DER RIJT

AANNEMER

STAM + DE KONING

CONSTRUCTEUR

TIELEMANS EINDHOVEN

E-INSTALLATIES

MANSVELD ELEKTROTECHNIEK

W-INSTALLATIES

RODRIE, SANKOMIJ EN FEENSTRA

FOTOGRAFIE

RENÉ DE WIT

REALISATIE

2007

63

KANTORENCOMPLEX WESTRAVEN TE UTRECHT DOOR CEPEZED

INTEGRALE

ESTHETIEK De kantoortoren Westraven aan het knooppunt Ouderijn heeft een ijzersterke metamorfose ondergaan. Samen met de laagbouw aan de voet vormt de toren een eigentijds statement: innovatief, energiezuinig en integraal ontworpen met een esthetiek die past bij de core business van Rijkswaterstaat.

DOOR MACHTELD DE HAAN FOTOGRAFIE WILLEM FRANKEN

PROJECT BELICHT WESTRAVEN

toren een markant aanzien.

voorop dat Westraven van een ‘sick building’ zou transformeren in een voorbeeldige, duurzame en energiezuinige overheidshuisvesting. En dat alles voor een marktconform budget.

Situatie

T

ransparantie is momenteel een modewoord in de architectuur, maar de openheid bij Westraven is werkelijk verbluffend. Licht en lucht dringen diep door in het enorme kantoorcomplex van 53.000 vierkante meter. Dat komt deels door de hoge glazen puien met de slanke gevelconstructies, maar ook de zonering in het complex draagt hieraan bij. Voor de goede samenhang tussen daglichttoetreding en kunstlichtvoorzieningen heeft het project onlangs de Daylight Award 2008 gewonnen.

Integraal ontwerp Al in een vroeg stadium van de planontwikkeling werd besloten om het complex integraal te ontwerpen. Het ruimtelijke concept, de klimaatbeheersing, de daglichtvoorziening en de beleving van het megagrote kantorencomplex hangen daardoor zeer nauw met elkaar samen. De integrale aanpak maakte het daarnaast mogelijk om de installaties geheel af te stemmen op het bouwkundige en constructieve concept. Met deze synergie zijn vele voordelen behaald. Zo is het gebouw naar verwachting zeer energiezuinig. Door de inpassing van de installaties in de vloeren is het vloerenpakket superdun geworden, waardoor ruimte is gewonnen en slechts smalle vloerranden zich in de gevels aftekenen. Constructieve elementen, zoals de ranke stalen kolommen, zijn benut om leidingen voor bijvoorbeeld het luchtkussendak of de verwarmingsconvectoren in te verbergen.

Met als gevolg een zuiver beeld waar glas, staal, aluminium en wit gespoten beton overheersen.

Door de locatie in de oksel van het verkeersknooppunt bij Utrecht was het oude Rijkswaterstaatgebouw een bekend baken. De toren is gebouwd in de jaren zestig, met behulp van het destijds zeer innovatieve Jackblock systeem. Hierbij werd op het maaiveld steeds een verdieping aan de toren toegevoegd door het gebouw op te vijzelen. In tegenstelling tot de torens van de ministeries van Justitie en Binnenlandse Zaken in Den Haag, die met hetzelfde systeem zijn gebouwd, is de RWStoren niet op de nominatie voor sloop gekomen, maar gestript tot op het casco. Een praktisch argument voor behoud van het casco was dat sloop niet zou leiden tot tijdwinst, vanwege de omvangrijke asbestsanering die daarmee gepaard zou moeten gaan.

In de luwte achter het gaas van de tweede gevel kunnen de

In de gerenoveerde toren is 27.000 vierkante meter kantoorruimte gerealiseerd. De overige 23.000 vierkante meter die nodig was voor de centrale huisvesting van alle diensten van RWS, is ondergebracht in een laagbouwstrook aan voet van de toren. Door de laagbouw parallel te leggen aan het druk bevaren Amsterdam-Rijn kanaal, is een optimale relatie gelegd tussen het gebouw en de werkterreinen van RWS, namelijk de droge en de natte infrastructuur.

De laagbouw heeft een langgerekte vorm met vingervormige kantoren, waarbij de positie van de kantoorruimten is afgestemd op het uitzicht op het kanaal. Via de schuin geplaatste binnengevels kan zo’n driekwart van de mensen in de laagbouw uitkijken over het water en voeling houden met de omgeving. Belangrijk voor de opdrachtgevers, Rijkswaterstaat en de Rijksgebouwendienst, was het optimaal benutten van de prachtige locatie. Voor de Rijksgebouwendienst stond bovendien 66

ramen worden geopend.

Zicht vanuit de gaasoverdekte binnentuin op de gerenoveerde kantoortoren.

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

T

De banen van zwart gaas en spiegelend glas geven de

“Je mag best zien aan een gebouw hoe het werkt”

NUMMER 17 - MEI 2008

67

PROJECT BELICHT WESTRAVEN

Doorzicht op de met transparante luchtkussens overkapte hal.

Waterstaatesthetiek Deze wijze van werken is voor cepezed bepaald niet nieuw. Al eerder heeft het architectenbureau innovatieve gevels, vloeren, daken en constructies toegepast met functie-integratie en een hoge mate van prefabricage. Cepezed had zich voor Westraven bovendien ten doel gesteld om een hoog IQ te realiseren per kilogram gebouw, oftewel lichtgewicht bouwen met een maximale intelligentie per component. Dit heeft niet geleid

tot hightecharchitectuur met installaties in het zicht, maar tot een strakke vormgeving die voortkomt uit het streven van de architect om visuele rust te verkrijgen. Ronald Schleurholts, projectarchitect: ‘Wij vonden het zelf interessant om in de vormgeving iets te doen met de waterstaatesthetiek. Zoals de schoonheid van bruggen en sluizen die in de eerste plaats functioneel ontworpen zijn. Je mag best zien aan een gebouw hoe het werkt.’

Een van de meest opvallende ingrepen aan de toren is het doorbreken van het ruimtelijke isolement van de verdiepingen door vides langs de gevels te maken. De vides verspringen ten opzicht van elkaar, zodat iedere bouwlaag vanuit de lifthal direct visueel contact heeft met de buitenwereld. De doorkijkjes zijn een grote verbetering voor de oriëntatie en belevingswaarde in het pand.

Om in de toren de ramen te kunnen openen, is een tweede In de toren zijn vides uitgespaard om ook in de hoogbouw

Langsdoorsnede 68

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

T

de verschillende verdiepingen naar elkaar te openen.

NUMMER 17 - MEI 2008

69

PROJECT BELICHT WESTRAVEN

1

1

4

4

7

7

1

7

7

2 2

1

1

Variant 1

Variant 2

huid aangebracht. Deze is op de noordgevel aan de zijde van de snelweg uitgevoerd in glas vanwege de geluidwering. Voor de drie andere gevels is een goedkopere oplossing gevonden door de toepassing van innovatief gaas als tweede huid. Dit gaas dempt de wind en vormt tevens een permanente voorziening voor de zonwering.

1 2 1

Serre Rondom de kam die gevormd wordt door de laagbouw is een glazen schil gerealiseerd, die als een serre de vingers van de kam omhult. De serre is behalve als klimaatbuffer ook in gebruik als riante ruimte voor het bedrijfsrestaurant. Ter plaatse van de hoogbouw wordt de serre onderbroken door een binnentuin met terras, die zorgt voor een plezierig overloopgebied tussen de bouwdelen.

4 5 6 8 3 6 5 4

2 8 1

11e verdieping 70

De glazen gevel van de serre vormt het panoramaraam op het kanaal. Om het uitzicht te optimaliseren zijn uitzonderlijk smalle gevelkolommen toegepast. Deze profielen meten 80 bij 500 mm en zijn speciaal voor dit werk ontwikkeld. Zij dragen met hun slankheid bij aan het effect van de ingenieurskunst, waarmee Westraven is doordrenkt – mede door de uitgekiende detaillering van de constructies. De kolommen lopen moeiteloos

1

1 kantoren

5 noodtrappenhuis

2 overlegplekken

6 liften

3 vide

7 panoramalift

4 toiletten

8 dubbele gevel

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

1 4

7

7 8 1

1

Tussen de ‘vingers’ van de kantoren in de laagbouw is ruimte gemaakt voor Variant 3

informele ontmoetingen.

door in de dakliggers, die dezelfde afmetingen hebben. In het auditorium, dat tussen twee vingers in staat, is het dak zelfs samengesteld uit een vlechtwerk van deze profielen.

De sfeer in de serre wordt in hoge mate bepaald door de weerspiegelingen van het lijnenspel in het glas van de binnengevels.

In deze ronde gevels met de RVS vloerranden en parallelle uitzetramen ontstaat in combinatie met het gedeeltelijk glazen dak een eindeloos spel van reflecties.

Er is bewust niet gestreefd naar een monoklimaat

Klimaatzones Bij het ontwerp van Westraven is bewust geen monoklimaat nagestreefd. Tussen de kantoren zijn luchtige klimaatzones aangebracht, zoals binnentuinen, serres en een entreehal met een luchtkussenomhulling. De zones spelen een belangrijke rol in de klimaatbeheersing, net als de tweede huid die om de hoogbouw is gespannen. In de kantoorruimten zijn installaties voor verwarming, koeling en ventilatie aangelegd en kunnen de gebruikers hun eigen comfort bepalen met behulp van de ramen en individuele klimaatregeling.

In de serre komt de retourlucht uit de vingers en zal het doorgaans net wat koeler of warmer zijn dan in de kantoren. De binnentuin is niet geklimatiseerd, maar om de wind buitenspel te houden is een boogvormige bespanning met gaas over de tuin aangebracht. Dit gaas is hetzelfde product dat voor de tweede huid in de hoogbouw is ontwikkeld en zorgt voor het uitdempen van turbulentie van de wind. Ook de entreehal vormt een eigen klimaatzone. Hier is een opmerkelijke schil van luchtkussens aangebracht. Boven glasstroken van 3 meter NUMMER 17 - MEI 2008

hoogte zijn over de resterende hoogte van 10 meter gevels van luchtkussens gemaakt, met een luchtkussendak als bekroning.

Door deze materiaalkeuze is een goede warmteweerstand gerealiseerd, terwijl deze ruimte als overgangszone naar de kantoren nauwelijks geklimatiseerd is. Via luiken en toevoerroosters kan de buitenlucht de ruimte goed doorspuien. Door de vier verschillende klimaatzones kent de beleving van het enorme complex ook hierin afwisseling.

Westraven is een uniek project waar de integratie van constructie, klimaat- en bouwkundige voorzieningen heeft geleid tot een uitzonderlijk kwaliteitsniveau. Vooral de ruimtelijke kwaliteit imponeert. Hopelijk werken de klimaatvoorzieningen naar behoren, zodat hier een echt duurzaam rijkskantoor is gerealiseerd.

OPDRACHTGEVER

RIJKSGEBOUWENDIENST

ONTWERP

CEPEZED, DELFT (WWW.CEPEZED.NL)

ARCHITECT

RONALD SCHLEURHOLTS, JAN PESMAN

AANNEMER

BOUWCOMBINATIE WESTRAVEN BV, BUNNIK

CONSTRUCTIEADVIES

ABT, VELP

INSTALLATIEADVIES

GRONTMIJ TECHNICAL MANAGEMENT,

ADVISEUR BOUWFYSICA /

DGMR, ARNHEM

AMERSFOORT BRANDVEILIGHEID REALISATIE

2007

71

PROJECT BELICHT WESTRAVEN 1

3

4

2

1

Zowel in de gevel als in het dak van de serre zijn

5

ETFE luchtkussens toegepast.

6

1

ETFE luchtkussens

2

sprinklerleidingen

3

constructieve stalen goot

4

stalen buis aan kolom voorzien van luchtslang

5

stalen kokerkolom, 8 x 50 cm, tevens luchttoevoerkanaal voor de ETFE-luchtkussens

6

stalen kozijn met helder isolatieglas

7

hoofdtoevoerkanaal ETFE-luchtkussens

8

aluminium ventilatierooster

9

betonfundering

8

7

9

72

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

De wigvormige serres oriënteren het complex op het Amsterdam-Rijnkanaal.

gerelateerd op architectenweb.nl projectportfolio

portret van…

portret van...

NUMMER 17 - MEI 2008

Ambassadegebouw, Rome

projectportfolio

Porsche showroom, Stuttgart

Het bestaande onderkomen van de Nederlandse ambassade is door cepezed aangevuld met een aanbouw die dankzij de schil van cortenstaal oogt als een neutraal en vrijwel detailloos decor voor het volledig gerenoveerde, Renaissancistische hoofdgebouw. cepezed

Behalve een showroom bevat het gebouw kantoren, garagewerkplaatsen en magazijnen. De twaalf meter hoge gevel is grotendeels gesloten uitgevoerd als gladde, roestvaste stalen huid met eenzelfde onderkoelde uitstraling als de auto’s binnen. Alleen de plint is uitgevoerd in glas. cepezed

O architectenweb.nl/p7169

O architectenweb.nl/p9291

Jan Pesman

projectportfolio

Kantoorgebouw, Delft

Jan Pesman heeft geen favoriete kleur en is zich van geen persoonlijk motto bewust. Wel heeft hij een hekel aan vooringenomenheid en het houden van een ‘open mind’ vindt hij het allerbelangrijkste. Als favoriete ontwerper noemt hij Joe Colombo. cepezed

Het onderkomen van cepezed is door henzelf ontworpen als toonbeeld van de innovatieve, integrale ontwerpmethodiek waar het bureau voor staat. Het gebouw bevindt zich aan de rand van de oude binnenstad van Delft en is onderscheiden met de Corus Colorcoat Building Award. cepezed

O architectenweb.nl/n13010

O architectenweb.nl/p9290

Ronald Schleurholts

virtuele tour

Westraven

Cecil Balmond, Charles and Ray Eames en Alessandro Meda behoren tot de favoriete ontwerpers van Ronald Schleurholts. Hij heeft een hekel aan gezeur en het allerbelangrijkste vindt hij een verse espresso in de ochtend. cepezed

Ook een kijkje nemen in het nieuwe kantoor van Rijkswaterstaat? Surf dan naar architectenweb.nl en bekijk de virtuele tour van Westraven!

O architectenweb.nl/n13014

O architectenweb.nl/n13170

73

DE ROKADE TE GRONINGEN DOOR ARONS & GELAUFF

74

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECTEN KORT

DE ROKADE De woontoren die Arons & Gelauff in Groningen heeft ontworpen, is visueel sterk, ruimtelijke effectief en biedt een stevig antwoord op de vraag hoe bestaande steden geïntensiveerd kunnen worden. De bouw van de toren is geïnitieerd door de gemeente en gerealiseerd in opdracht van Woonstichting De Huismeesters.

I

n een tijd waarin veel gemeentelijke initiatieven om stedelijke ontwikkelingen te sturen maar sporadisch effect sorteren, lijkt het beleid van de gemeente Groningen succesvol. In 2003 is met de woningbouwmanifestatie De Intense Stad een ruimtelijk beleid uitgestippeld, waarin vernieuwing en intensivering van de bestaande stad hand in hand gingen. Op een van de zogenaamde verdichtinglocaties is De Rokade verrezen. Het woonprogramma, bestemd voor de nieuwe generatie ‘jonge ouderen’, is over 21 verdiepingen verdeeld en bestaat uit 72 woningen plus twee penthouses. Op de begane grond zijn bedrijfsruimtes opgenomen. Het parkeren is niet ondergronds opgelost, maar in een brede, twee verdiepingen hoge sokkel. Een autolift zorgt voor het verticale transport van de auto’s.

Arons & Gelauff Architecten bedachten een torenconcept dat opmerkelijke kwaliteiten biedt. De kruisvormige plattegrond is zo ingedeeld, dat de bewoners zowel op hun eigen appartement, als op de omgeving uitkijken. De woningen omsluiten met hun haakvorm bovendien altijd een stuk luchtruim, dat zowel tot het publieke domein als de private woning gerekend zou kunnen worden. Opvallend is tevens de vrije indeelbaarheid van de appartementen. Gevels, draagstructuur en installaties zijn zo ontworpen dat de bewoners hun woning op allerlei manieren kunnen indelen.

Op het niveau van de stad is De Rokade een opvallende verschijning. Dit komt vooral door de witte gevel, die gematerialiseerd is met een speciaal voor dit project ontwikkelde wit geglazuurde baksteen. Op schijnbaar willekeurige plaatsen zijn in de gevels ronde vensters geplaatst, wat een bijzondere balans oplevert tussen de open en gesloten gevelvlakken. (OK)

O architectenweb.nl/p9434 NUMMER XX - MAAND 0000

OPDRACHTGEVER

WOONSTICHTING DE HUISMEESTERS

ONTWERP

ARONS & GELAUFF (WWW.ARONSENGELAUFF.NL)

ARCHITECT

FLOOR ARONS, ARNOUD GELAUFF

LANDSCHAPSARCHITECT

KRAAIJVANGER URBIS

AANNEMER

SCHUTTE BOUW

CONSTRUCTEUR

INGENIEURSBUREAU WASSENAAR

FOTOGRAFIE

ALLARD VAN DER HOEK

REALISATIE

2007

75

KANTOOR BNA TE AMSTERDAM DOOR BAR 76

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECTEN KORT

TRANSPARANT IMAGO De verhuizing van de BNA naar de vierde verdieping van Huys Azië aan de Amsterdamse IJ-oevers was deels bedoeld om het nieuwe imago van de beroepsvereniging ook in architectonisch opzicht te versterken. Voor het interieurontwerp werd BAR Architects geselecteerd.

D

e beroepsvereniging was al geruime tijd op zoek naar een volwaardig alternatief voor het voorname grachtenpand aan de Keizersgracht, dat in vele opzichten niet meer voldeed aan de eisen van een eigentijdse huisvesting.

Omdat de standaard-kantoorverdieping van Huys Azië – een ontwerp van Kees Christiaanse – volgens de BNA wel wat tegenwicht kon gebruiken, werd BAR gevraagd een onderscheidend interieurontwerp te maken, passend bij de nieuwe identiteit van de beroepsvereniging. Volgens de BNA zou BAR goed in staat zijn om op eigenzinnige wijze de nieuwe koers vorm te geven.

BAR creëerde een simpel maar doeltreffend ruimtelijk concept, waarin overzicht, transparantie en efficiëntie de boventoon voeren. De verdieping is onderverdeeld in gegroepeerde werkplekken, grotendeels langs de volledig glazen gevels aan de IJ-zijde NUMMER 17 - MEI 2008

77

gesitueerd. Centraal in de ruimte plaatste BAR afzonderlijke (semi-)transparante en afsluitbare blokken van verschillend formaat, die afwisselend als vergaderruimte of concentratiewerkplek kunnen worden gebruikt en tegelijk bibliotheek of bergruimte zijn. Door de ruimtelijke organisatie en de transparantie van de blokken blijft uitzicht over het IJ altijd mogelijk.

Materiaal- en kleurkeuze zijn uitgebalanceerd: het plafond is voorzien van strekmetaal, op de vloer ligt grijs rubber en de scheidingswanden bestaan uit glas in verschillende gradaties van transparantie. Bijzonder zijn de verdiepingshoge kasten,

opgebouwd uit glasgroene acrylaatplaten. Meteen bij binnenkomst valt de zeegroene zweem van dit licht doorschijnende materiaal op, wat visueel een sterk tegenwicht biedt aan het verder sober gehouden meubilair. Het effect van de groengekleurde kastenwanden komt eigenlijk het mooist tot zijn recht zonder de invulling van ordners en boeken. De bedoeling van de architect is echter dat de kasten steeds meer gevuld raken en zo, samen met de kleding van gebruikers en bezoekers, kleur geven aan zowel het interieur als de organisatie. (OK) O architectenweb.nl/p9445

OPDRACHTGEVER

BNA / BOND VAN NEDERLANDSE ARCHITECTEN

ONTWERP PROJECTTEAM

BAR, ROTTERDAM (WWW.BAR.NL) JOOST GLISSENAAR, KLAAS VAN DER MOLEN, HOANG PHONG LAN, ANJA TRAFFAS

INTERIEURBOUWER

SMEULDERS INTERIEUR GROEP, NUENEN

ACRYLAAT KASTEN

TALBOOM; KUNSTOFVERWERKING, BREDA;

GLAZEN WANDEN + BIBLIOTHEEK MARC VAN BOKHOVEN GLAS, HELMOND

78

INRICHTING

PGA, EINDHOVEN

FOTOGRAFIE

ROB ’T HART

REALISATIE

2007

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Architecten presenteren zich met een projectportfolio op architectenweb.nl

www.architectenweb.nl/projecten

Belangrijkste kenmerken projectgids - Presentaties van circa 4.000 projecten onderverdeeld in de disciplines architectuur, stedenbouw, tuin en landschap en interieur - Handige zoekfunctie op projectsoort, trefwoord en naam architect - Wekelijks aangevuld met nieuwe projecten - Heldere projectpresentaties in woord en beeld Schrijf u ook online in op onze wekelijkse projecten nieuwsbrief!

Uw projectportfolio ook op architectenweb.nl? Word lid van Architectenweb.nl en presenteer uw bureau op de grootste architectuursite van Nederland. (meld u aan op www.architectenweb.nl/wordlid).

online

Architecten zijn trots op hun projecten. En vaak terecht. Architectenweb.nl biedt Nederlandse architecten daarom een podium om hun projectportfolio te presenteren aan een breed publiek.

Handig als u zich wilt voorbereiden op de keuze van een architect. Maar ook voor diegene met liefde voor architectuur is de Architectenweb projectgids een rijke bron om dagenlang in te verdwalen.

NIEUW ONLINE PROJECTEN

NIEUWE PROJECTEN OP ARCHITECTENWEB.NL

PURPLE BOX, HEEMSTEDE

HOTEL, NOORWEGEN

De opgave vormde het behoud van de grandeur van het monumentale Seminarie Hageveld in combinatie met een aanpassing die het wooncomfort kon vergroten. De ‘purple box’ werd vrij in de ruimte geplaatst en nadrukkelijk losgehouden van de omgeving.

In de box zijn de keuken, het sanitair en de installatieruimte opgenomen.

BUROBEB O architectenweb.nl/p9112

De opdracht betrof het ontwikkelen van een luxe hotel op de eilandengroep Lofoten-Vesteralen voor de Noorse kust. Het hotel bevat onder meer veertig kamers, een lobby, een restaurant en terrassen aan het water. Natuurlijke bouwmaterialen als geschild rondhout en leisteen vormen de basis voor het ontwerp. Giesen Architektuur

HERSTRUCTURERING, HILLEGERSBERG

TRANSFORMATIE DRIVE IN-WONING, AMSTERDAM

KINDERDAGVERBLIJF, ROTTERDAM

In 2004 werd besloten tot herstructurering van de wijk ‘110 Morgen’ in de Rotterdamse deelgemeente Hillegersberg. De diversiteit van woningtypen wordt vergroot door vervanging van portiek(huur)woningen door grondgebonden woningen en urban villa’s. Het project sluit aan bij de bestaande architectuur. HDZ architekten O architectenweb.nl/p8994

De begane grond is verbouwd tot een royale entree met woonkeuken.

De hoogte van de ingang is beperkt vanwege de oorspronkelijke functie als garage en berging. Dit is gecompenseerd door een ruimtelijke opzet. Zo biedt een horizontaal raam bij binnenkomst direct zicht op de woonkeuken en de tuin. KEESVANHOEK.architect

Met een beperkt budget en een korte bouwtijd is een project tot stand gekomen waarover alle betrokkenen tevreden zijn. De ruimtes zijn neutraal gehouden, terwijl enkele objecten een opvallende kleur hebben gekregen. In de toekomst kunnen zij eenvoudig opnieuw geschilderd worden om aan andere wensen te voldoen.

MDL Architecten O architectenweb.nl/p9026

Op deze pagina treft u een selectie aan van projecten die recent zijn toegevoegd aan architecten web.nl. Voor een volledig overzicht van alle projecten surft u naar www.architectenweb.nl/projecten Uw projectportfolio ook op architectenweb?

Word lid van Architectenweb.nl en presenteer uw bureau op de grootste architectuursite van Nederland.

80

O architectenweb.nl/p8990

O architectenweb.nl/p9054

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

GROW WITH THE FLOW

PROTESTANTSE KERK, ZWOLLE

GEZONDHEIDSCENTRUM, DELFT

Het project is een inzending voor de, op nieuwe woonconcepten gerichte, architectuurprijsvraag Casa Nova van november 2007. De bijdrage van Meijer Architecten bestond uit drijvende, geprefabriceerde woningen die modulair zijn uit te breiden. De woningen zijn via loopbruggen met elkaar verbonden. Meijer Architecten

Het idee van de kerk die midden in de samenleving staat, is hier uitgewerkt door een directe verbinding te maken met het verpleeghuis en de wijk. In het op het oosten georiënteerde gebouw, wordt de persoonlijke godsbeleving centraal gesteld. Een breuk met de traditie is het horizontaal binnenkomend daglicht. RAU

Denkend vanuit recente ontwikkelingen in de gezondheidszorg is gekozen voor een paviljoen dat als openbaar gebouw een impuls geeft aan de omringende wijk. Komend vanuit de stad is het transparante gebouw van ver over het water te zien. De ingang ligt precies in de as van een wijkontsluitingsweg. Splinter Architecten

O architectenweb.nl/p9030

O architectenweb.nl/p9145

O architectenweb.nl/p9048

PARK LAAR, TILBURG

HET RONDEEL, HOUTEN

CLUSTER 6, HAARLEM

In een samenwerking tussen een verkeerskundig bureau, ontwikkelaars en een architectenbureau is een stedenbouwkundige oplossing bedacht voor verkeersknooppunt ’t Laar, de westelijke stadsentree van Tilburg. Het ontwerp versterkt de fysieke, demografische, economische en historische structuur. Tangram Architekten

In het plan voor het bedrijventerrein zijn recreatieve routes en cultuurhistorische monumenten, waaronder een twaalfde-eeuws kasteel, ingepast. Op het terrein bevindt zich een waterpartij met bruggen en kademuren die ogen als een moderne variant van het fort. tlu landschapsarchitecten

Het plan is als eerste bouwblok gerealiseerd binnen het stedenbouwkundig plan ‘Nieuwe Energie’. Als bijzondere uitwerking van de herstructureringsopgave vertelt het gebouw een reeks verhalen, zoals over de nabije binnenstad en de herwaardering en detaillering van metselwerk. Max van Aerschot architect

O architectenweb.nl/p9163

O architectenweb.nl/p9120

O architectenweb/p9079

NUMMER 17 - MEI 2008

81

Grenzeloos combineren, denk Trespa

Trespa Perspectives is een inspiratiebron voor uw gevelontwerp. Nieuwe ideeën krijgen vorm binnen de thema’s Diepte, Ritme en Karakter. Bijvoorbeeld door de combinatiekracht van kleur. Daarmee creëert u uiteenlopende ritmes in uw ontwerpen. Krachtige accenten en variaties van fel naar zacht of van licht naar donker. Met acht nieuwe basiskleuren en een oneindige reeks projectkleuren, kunt u uw creativiteit rustig de vrije loop laten. Geef uw ontwerp een kleurrijk én blijvend mooi karakter, want Trespa is duurzaam, kleurecht, slag- en stootvast.

Trespa is economisch en milieuverantwoord. Laat u ook inspireren.

Trespa International B.V. Verkoop Nederland Postbus 110, 6000 AC Weert Tel.: 31 (0) 495 458 850 Fax: 31 (0) 495 540 535 infonederland@trespa.com www.trespa.com

COLUMN PETER DRIJVER

BREUER Het was 3 maart 2008 precies drieënzestig jaar geleden dat de geallieerde luchtmacht zich vergiste en het Bezuidenhout en de binnenstad van Den Haag bombardeerde. Door het verhaspelen van de coördinaten H042 V064 werd niet de Duitse Widerstandsnester achter de Hauptkamflinie in Festung Benoordenhout getroffen, maar een 19e-eeuwse woonwijk met art nouveau gevels, 17e-eeuwse stadspaleizen, een kerk en een theater rond het Korte Voorhout. In het bombardement sneuvelden aan het Korte Voorhout twee gevelwanden: de 17e-eeuwse ambtswoning van de Commissaris van de Koningin (Huis Buysero van architect Pieter Post), het Provinciehuis, het Ministerie van Onderwijs en het huis van de Franse gezant ertegenover en Hotel Paulez op de hoek met het Lange Voorhout.

Doordat het Korte Voorhout van het Malieveld tot de Lange Voorhout in één keer was weggevaagd, leek de rand van de stad verschoven tot aan de Hofvijver.

Het wederopbouwplan van Dudok van 1951 voor het Korte Voorhout stelde nieuwe rooilijnen vast, maar de aansluiting op de historische singelgracht werd veronachtzaamd. Een deel van de locatie werd gereserveerd voor nieuwbouw voor de ambassade van Frankrijk en de nieuwe ambassade voor de Verenigde Staten: ongetwijfeld ‘part of the deal’, opdat onze regering het park Zorgvliet met Catshuis kon terugkopen van Washington.

De Amerikaanse ambassade is gebouwd naar ontwerp van de Hongaarse Bauhaus-architect Marcel Breuer, die voor de oorlog naar Engeland en Verenigde Staten was gevlucht. Zijn ontwerp bestaat uit twee haaks op elkaar geplaatste dozen, verbonden door een glazen tussenlid en aan de achterzijde voorzien van een auditorium in vrije vorm. Deze minimale plastiek is – evenals bij zijn ontwerp voor de Rotterdamse Bijenkorf – slechts verlevendigd door de geometrie van de huid. De gevel van muschelkalksteen uit Duitsland (!) is opgesierd met trapeziumvormige vensters en dito granieten panelen eronder. De ingezette planontwikkeling ontmoette felle tegenstand

NUMMER 17 - MEI 2008

van de Haagse burgerij: moderne witte dozen wrongen zich tussen Voorhout en Malieveld en leken er een eigen staat te hebben gevormd. Nog los van de latere aanpassingen en veiligheidsmaatregelen heeft het complex een akelig gapende opening aan het Smidsplein, is de gevel onaangenaam vlak en gesloten, en compenseert de materialisatie geenszins het gemis aan geleding en detail dat eigen is aan deze plek.

Nu de Amerikaanse Ambassade lijkt te gaan verhuizen naar een ‘compound’ buiten de stad – niet naar het Catshuis zoals overwogen in 1948, maar naar Wassenaar – wordt Breuers ambassade eigendom van de gemeente. Breuers Bijenkorf is door Minister Plasterk al wel voorgedragen als monument en ook zijn voormalige vatenfabriek van Leer in Amstelveen, maar de ambassade nog niet. Moet het gebouw een monument worden met een openbare functie? Moet het gebouw opgeknapt worden met als compensatie een toren van 10.000 vierkante meter op het auditorium, zoals Jan Brouwer voorstelde?

Breuers Wassily-stoel ruil je niet in tegen de volgende chroombuizenvariant, zo simpel is dat. Breuers ambassade gaat dus niet tegen de vlakte voor een volgend modernistisch experiment, dat evenzeer gedoemd is te mislukken. De stad heeft echter de kans om de eenheid te herstellen tussen het Malieveld en de Hofvijver, tussen de Voorhout en de Prinsessegracht. Dat kan alleen wanneer de bebouwing op die plek de grandeur én de architectonische canon terugkrijgt van de gebouwen die er tot 3 maart 1945 stonden. De Amerikaanse ambassade van Breuer moet plat voor een nieuw ensemble van huizen, te ontwerpen door de internationale top vier van traditioneel – klassiek – werkende architecten. Als de geplande nieuwbouw ten behoeve van de Hoge Raad hiernaast meegenomen wordt, is dat stedelijk herstel een haalbare kaart. postbus@scala-architecten.nl

83

Nffen\ej\e q`ae m\imlc[

DXo`dXXc fg\e \e fgk`dXXc [`Z_k

D\\i c`Z_k \e il`dk\ FeY\^i\ej[\ df^\c`ab_\[\e d\k mflnnXe[\e

?\k lck`\d\ ^\mf\c mXe mi`a_\`[

D\\i nffeZfd]fik

JfcXiclo `j Xc d\\i [Xe kn`ek`^ aXXi ^\jg\Z`Xc`j\\i[ `e [\ fekn`bb\c`e^ \e gif[lZk`\ mXe mflnnXe[\e% Mffi `\[\i gifa\Zk _\\]k JfcXiclo \\e gXjj\e[\ fgcfjj`e^ d\k mflnnXe[\e f] YXcbfeY\^cXq`e^% Mffi d\\i c`Z_k \e il`dk\ `e qfn\c e`\lnYfln Xcj i\efmXk`\gifa\Zk\e% 8cc\ JfcXiclo gif[lZk\e mfc[f\e XXe [\ _ff^jk\ \`j\e fg _\k ^\Y`\[ mXe n`e[$ \e nXk\i[`Z_k_\`[# ZfejkilZk`\# `jfcXk`\ \e m\`c`^_\`[%

JfcXiclo E\[\icXe[# GfjkYlj ,*# .++' 89 E`am\i[Xc K ',+/ -*(*)*# `e]f7jfcXiclo%ec# nnn%jfcXiclo%ec ^cXjj `e dfk`fe

( ( ( (

Oase

van rust...

...die vloeren van Gerflor

Want onze producten zijn: Geluiddempend Zeer makkelijk te onderhouden Slijtvast Beschermd tegen schimmels en bacteriĂŤn

Gratis jaarboek t.w.v. â‚Ź39,50 bij een jaarabonnement op Architectenweb Magazine

Kijk snel op pagina 58 Telefoon NL +31 (0)40 266 1700 www.gerflor.com

JANNES LINDERS

TECHNIEK LUCHTGEBONDEN BOUWEN

DE VORMING VAN

DE BOVENSTAD Bestaande bebouwing in verticale zin uitbreiden is een jong fenomeen dat geleidelijk meer vaste grond onder de voeten krijgt. Deze uitdagende vorm van intensief grondgebruik biedt kansen om een nieuwe bovenstad te creĂŤren die letterlijk en figuurlijk een extra dimensie geeft aan de stad.

DOOR MARCEL TEUNISSEN

TECHNIEK LUCHTGEBONDEN BOUWEN

H

et toevoegen van één of meerdere bouwlagen aan de gebouwde omgeving manifesteerde zich in het begin van de jaren negentig als een nieuwe oplossing voor de herstructurering van naoorlogse woonwijken. Zo biedt het concrete kansen om het woningbestand te differentiëren door ruimere woningen met meer buitenruimte toe te voegen. Hoewel het verhogen van woongebouwen qua ruimte-economie lucratief is, liggen er gemiste kansen op de loer. Bij het optoppen ontbreekt het nog te vaak aan functionele differentiatie.

Ook wordt het creëren van een spanningsvol architectonisch contrast tussen onder- en bovenbouw regelmatig vermeden of niet ten volle uitgebuit.

Nu heeft niet elke straathoek behoefte aan ‘theater’ en lenen niet alle platte daken zich voor bebouwing met penthouses.

Maar voor de synergie van het optoppen mag nog wel een lans worden gebroken. Want programmatische uitbreiding en architectonische verrijking dragen niet alleen bij aan de diversiteit van de stad (wat haar duurzamer maakt), ook de ‘drager’ wordt gerevitaliseerd.

Dit geldt bijvoorbeeld voor het project Didden Village in Rotterdam van MVRDV. Een oud pakhuis is bekroond met een extra laag, waarin drie slaapkamers in drie kleine huisjes zijn ondergebracht. De ministad bestaat uit 45 m2 bebouwing met daaromheen een terras van 120 m2. De felblauwe polyurethaan coating onderstreept de relatie met de lucht.

Didden Village maakt duidelijk dat het gebrek aan een tuin kan worden gecompenseerd met een buitenruimte op het dak. Eric Vreedenburgh van Archipelontwerpers introduceerde daarom ‘de luchtgebonden woning’ als volwaardige tegenhanger van de zo gewaardeerde grondgebonden woning.

Technische aspecten Een onderbelicht aspect van verticaal uitbreiden is de bouwtechniek. Iedere keer moet een op de situatie toegesneden technische oplossing worden bedacht. Nooit wordt een standaardopgave gesteld. In eerste instantie lijkt de bouwwijze aantrekkelijk doordat funderingskosten achterwege blijven.

Toch liggen de bouwkosten per vierkante meter gemiddeld hoger, want er ontstaan bijna altijd technische (en juridische) problemen. Ondanks de ontwikkeling van het lichte, modulaire geprefabriceerde bouwen moeten er meestal unica worden gemaakt. Vaak moet de stabiliteit van de onderbouw versterkt worden en moeten er nieuwe vluchtwegen worden gerealiseerd, wat in de praktijk lastig kan zijn. Om de overlast voor de bewoners of gebruikers van de onderbouw zoveel mogelijk te beperken is een korte bouwtijd meestal wenselijk, 88

of zelfs noodzakelijk, al kan die worden bekort door noodzakelijke aanpassingen van het bestemmingsplan.

De projecten die tot nu toe in Nederland gerealiseerd zijn, kunnen op diverse manieren worden ingedeeld. Hier is gekozen voor een categorisering naar bouwtechnische typologie.

ADDITIONELE CONSTRUCTIEVE VOORZIENINGEN OP HET DAK Las Palmas, Rotterdam. Benthem Crouwel Architekten Het werkplaatsengebouw Las Palmas, dat relatief laat erkend is als monumentwaardig, is een voorbeeld van compact naoorlogs bouwen. De ingreep bestond uit een cascotransformatie en een uitbreiding op het dak. De renovatie van de onderbouw was er vooral op gericht om te voldoen aan de bouwfysische eisen voor de nieuwe (deels museale) functies.

Het gebouw is destijds gedimensioneerd met de mogelijkheid tot uitbreiding met twee bouwlagen, waarvan er een al tijdens de bouw werd gerealiseerd. De opgave bestond uit het uitbreiden van het bouwvolume met 10% meer vloeroppervlak,

Langsdoorsnede. Het overstek van de dakopbouw bedraagt ruim zeven meter (Benthem Crouwel architecten) ARCHITECTENWEB MAGAZINE

T

Door renovatie en uitbreiding ontwikkelde Las Palmas zich van anoniem gebouw tot eyecatcher van de Wilhelminapier

JANNES LINDERS

FOCUS ONDERWERP

NUMMER 17 - MEI 2008

89

ARCADIS ONTWERPATELIERS

De ovaalvormige uitsnede in het dak accentueert de verbondenheid met de lucht

Doorsnede. Aansluiting van de oudbouw en de lichtgewicht gevel van de opbouw (Arcadis Ontwerpateliers) 90

oftewel 2500 m2. Benthem Crouwel Architekten werkte volumes voor verschillende gebruiksfuncties uit, maar het werd een nieuw kantoor voor projectontwikkelaar OVG, die betrokken was bij de transformatie. Niet alleen het uitzicht werd belangrijk geacht, het kantoor moest ook een beeldmerk worden in de omgeving. De vorm van het witte glimmende volume refereert aan het scheepvaartidioom. Qua materiaalgebruik en detaillering is contrast met de robuuste onderbouw nagestreefd.

Het kantoor wordt gedragen door 21 pendelkolommen die op paddestoelkolommen zijn geplaatst. Door de taps toelopende vorm van de pier is het stramien van deze kolommen waaiervormig. In het kantoor werd echter een regelmatig stramien gewenst. Dit is opgelost door kolommen in oostelijke richting – symmetrisch ten opzichte van elkaar – uit het lood te plaatsen. Voor het zwevend effect zijn de kolommen zo slank mogelijk gemaakt. Geëist werd dat de constructie stabiel zou blijven als ‘een vrachtwagen een kolom onder de opbouw zou wegrijden’. Aan die eis is voldaan, al kunnen er met de verbouwde goederenlift alleen personenauto’s op het dak komen.

Ook is het gelukt de kolommen onbekleed uit te voeren zonder dat ze koudebruggen vormen.

Om drager en opbouw optisch los te maken zijn de verbindende delen parelmoer-donkergrijs geschilderd en wordt het kantoorvolume ’s avonds aangelicht, op de kolommen na .

Voor de noodzakelijke gewichtsbesparing viel de keuze op stalen liggers met kanaalplaten ertussen. De stalen bogen in de kop van het penthouse hebben een asymmetrisch voorgeARCHITECTENWEB MAGAZINE

NIEUW HOLLAND

OCKENBURGH DEN HAAG

TECHNIEK LUCHTGEBONDEN BOUWEN

De stabilerende schorende constructies in de Gekroonde P

De schoorconstructies bestaan uit stalen kokers die tussen

zijn in het gevelbeeld niet zichtbaar

en aan de bestaande betonkolommen zijn bevestigd

vormd profiel ‘met oren’. Door de belasting van de constructie is het totaal gezakt en ontstond een zuivere cilindrische vorm.

CONSTRUCTIEVE VOORZIENINGEN IN DE ONDERBOUW

Kantoor Arcadis, Arnhem, Arcadis Ontwerpateliers Het ruimtelijk concept van de opbouw van het kantoor van Arcadis komt voort uit een analyse van omgevingskwaliteiten.

Met de ingreep van architect Pros ten Hove is ruimte gecreëerd voor een nieuw restaurant en vergaderplekken, waarbij binnen en buiten in elkaar overlopen. De verbondenheid met het landschap wordt benadrukt door het materiaalgebruik en de toepassing van organische vormen.

De constructie van het kantoor van begin jaren zeventig bestaat uit betonnen kolommen en cassettevloeren die niet zijn gedimensioneerd op extra belasting. De stalen opbouw moest daarom zo licht mogelijk worden. Op het dak was een regelmatig grid niet wenselijk. De stalen kolommen konden alleen met extra voorzieningen decentraal ten opzichte van het bestaande grid worden geplaatst. Daarom zijn er in de nieuwe laag die op het betonnen dak is aangebracht, op een aantal plaatsen stalen consoles opgenomen. De hoogtemaat van 20 cm werd bepaald door de gewenste gelijkvloerse aansluiting tussen binnen en buiten.

Vanwege het uitzicht en de gewichtsbesparing bestaan de gevels zoveel mogelijk uit glazen wanden. Alleen de zuidzijde is wegens de hoge zonbelasting gesloten. Hier heeft het gebouw een dakterras met een overstek ter beperking van de zonbelasting en voor beschutting.

De Gekroonde P, Rotterdam, Lüchinger Architects Het begin jaren zestig gebouwde kantoor in het Rotterdamse Wijnhavenkwartier had oorspronkelijk vijf verdiepingen met daarboven een woning. De opdrachtgever Nieuw Holland Projectontwikkeling wenste een verhoging van het kantoorgebouw met drie bouwlagen. Het stabiliserende betonnen casco van het gebouw bestaat uit kolommen en balken loodrecht op de gevel. Dit casco verzorgt de stabiliteit. De stabiliteit evenwijdig aan de straatrichting was niet gewaarborgd, doordat het gebouw tussen twee naastgelegen panden is gebouwd.

Na de sloop van het betonnen casco van de woning werd op de vijfde verdieping een lichte staalconstructie met staalplaatbetonvloeren geplaatst. De kolommen zijn gecentreerd boven de bestaande betonnen kolommen, die in een vierkant grid staan van 2,72 meter. De extra belasting, verminderd met de belasting van de gesloopte woning, kon worden opgenomen door de bestaande draagstructuur. De stabiliteit is gerealiseerd door in de onderbouw en bovenbouw schoorconstructies aan te brengen.

NUMMER 17 - MEI 2008

Weduwe Van der Toorn, Den Haag, Archipelontwerpers Toegesneden op het eigen werkveld van Scheveningen-Haven spreekt Archipelontwerpers over ‘stepping stone-stedenbouw’: een aanpak die formeel losstaat van de gemeentelijke plannen voor herstructurering van dit gebied.

91

Weduwe Van der Toorn en Penthouse Harbour View van Archipelontwerpers vormen een nieuwe stedelijke laag

Verticaal detail op de overgang van Weduwe van der Toorn naar de nieuwbouw (Archipelontwerpers) 92

ARCHIPELONTWERPERS

Op de hoek van een bouwstrook op de kop van de Tweede Scheveningse Haven worden eind 2008 drie luchtgebonden woningen gerealiseerd, vlak bij het eerste optopproject van het bureau. Het dragend metselwerk van het hoekpand en de eenvoudige staalconstructie met daarop een houten balklaag zijn niet berekend op een of meerdere lagen. Daarom is een additionele staalconstructie binnen de huidige plattegrond onvermijdelijk. Voor het funderen hiervan moet op de begane grond van het druk bezochte visrestaurant Weduwe Van der Toorn de vloer worden opengemaakt. Uiteraard stelt dit restricties aan de bouwtijd. Door de hoekverdraaiingen in de onderbouw was een modulair prefab bouwsysteem niet toepasbaar. Er is gekozen voor een op maat gemaakte staalconstructie van warmgewalste profielen met een zo licht mogelijke invulling. De gevels worden uitgevoerd in zink, hout en geëmailleerd wit glas.

De drie nieuwe woningen lijken op één grote luchtgebonden villa; het betreft echter een gelijkvloerse woning en twee maisonnettes. De plattegronden van de woningen zijn met lichte wanden vrij indeelbaar.

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

TECHNIEK LUCHTGEBONDEN BOUWEN

NUMMER 17 - MEI 2008

93

IOU / JOHN LEWIS MARSHALL

De met reflecterend titanium beklede boxen van VU Kinderstad zijn plastisch opgenomen in de transparante opbouw. In tegenstelling tot materialen als zink en koper, behoudt titanium de reflecterende eigenschappen.

STAALFRAMEBOUW OP HET DAK

De draagconstructie van de tweelaagse opbouw bestaat uit gekoppelde stalen portaalspanten, waarbij de liggers van gevel tot gevel overspannen. Ook de klimaatplafonds zijn van staal, al is dit door houtprints binnen niet zichtbaar.

Om oud en nieuw te verbinden is de witte trappenhuizenschacht verhoogd. De ontmoeting van dit verticale element met de nieuwe bouwlagen maakt zichtbaar dat door de architecten Roland Pouw, Rupali Gupta en Bjรถrn van Rheenen is gezocht naar compositorische eenheid met contrasten in materiaalge-

IOU / JOHN LEWIS MARSHALL

VU Kinderstad, Amsterdam, SPONGE Architects & Rupali-Gupta i.s.m. IOU Architecture De tweelaagse opbouw is gesitueerd op de oostvleugel van het VU Medisch Centrum. De functie is het zieke kind, familie en vrienden, die zich onwennig voelen in de ziekenhuisomgeving, een sfeer te bieden waarin ze meer op hun gemak zijn.

Aansluiting tussen geveldelen en de lichte staalplaat

VU Kinderstad biedt zowel beschutting als contact met de

betonvloer (IOU Architecture)

lucht en met de stad

94

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

TECHNIEK LUCHTGEBONDEN BOUWEN

Het grote centrale plein is bereikbaar via een grote trap die de twee verdiepingen en de kinderafdeling vloeiend met elkaar verbindt. Hieromheen ligt de kinderstad met een centrum, straten, huizen, pleinen en lantarenpalen. Bijzonder is de beleving van binnenuit, omdat de gevels van vloer tot plafond in glas zijn uitgevoerd. Dit was alleen mogelijk door de bijdrage van dichte delen in de gevel: uitkragende boxen met prints van mos, honingraat en houtblokken. De boxen en de buitenplafonds zijn bekleed met wigvormige titaniumtegeltjes die in verschillende hoeken zijn geplaatst, waardoor elke tegel het licht op een eigen manier reflecteert.

A3 ARCHITECTEN

bruik. De negende verdieping ligt terug ten opzichte van de massieve bakstenen onderbouw. Door het grote overstek van de 10e verdieping is een plastisch geheel ontstaan.

Kenmerkend voor de Noordzijde van de uitgebreide flat zijn de licht naar voren hellende zinken gevels.

IR. G. VAN DER VEEN BNA

De Dalen, Rozenburg, A3 architecten Als onderdeel van de herstructurering van de wijk de Dalen in Rozenburg zijn aan een vijflaags flatgebouw extra bouwlagen toegevoegd. Aan de rand van het plangebied zijn drie flats hoogwaardig gerenoveerd, waarvan er een is voorzien van extra lagen met royale woningen. Het uitzicht op de Nieuwe Waterweg vormde aanleiding om voor deze flat te kiezen.

Vanwege de regelmatige maten van de bestaande draagstructuur is gekozen voor een hoofddraagconstructie van staal.

Vloeren, wanden, gevels en daken zijn gemaakt uit staalframebouw-elementen. Doordat de dikte van de elementen varieert tussen de 1 en 4 mm zijn de woningen licht en tevens stabiel.

Aan de zuidzijde is de hoofddraagconstructie doorgezet tot voor de galerij, waarop een hardhouten balklaag met hardhouten vloerdelen liggen. Stalen trekstangen aan de galerij dragen de vergrote balkons van de onderliggende woningen.

De zeppelin contrasteert qua vorm met de drager maar

Hanzekwartier, Ommen, Ir. G. van der Veen Architect Het creĂŤren van een tweede maaiveld op platte daken beperkt zich niet langer tot de grotere steden. Door de toenemende vraag naar dure appartementen in het centrum van Ommen wordt een bakstenen appartementengebouw van tien jaar geleden uitgebreid met een penthouse. Typerend voor het gebouw is de historiserende baksteenarchitectuur met betonnen ornamenten. Bij een reductie van het aantal woningen werd destijds gekozen voor de toepassing van schijnkappen. resulteerden uit de reductie van het aantal woningen. In de schijnkappen worden sleuven gemaakt voor uitzicht vanaf het dakterras op de omgeving.

De architect zocht naar contrast in materiaal en beeldtaal. De lichte constructie van de zeppelin-vorm bestaat uit gebogen stalen spanten op liggers die direct steunen op de dragende bouwmuren. Tussen de spanten wordt het dak gevormd door houten gordingen. Op de spanten liggen de bevestigingsprofielen voor de zinken gevelbekleding. De enige vaste elementen in het penthouse zijn de op te trekken leidingkokers en liftschacht.

Verder is de woning vrij indeelbaar.

verwijst ook naar lucht en luchtgebonden bouwen

Aansluiting tussen gevel en dak van de drager en de met zink beklede opbouw (Ir. G. van der Veen Architect)

NUMMER 17 - MEI 2008

95

JHK ARCHITECTEN

In relatie tot de uitwendige vorm heeft JHK architecten een doorlopend geheel gecreëerd van vloer, wand en plafond

GEPREFABRICEERDE OPBOUW

JHK ARCHITECTEN

Kantoor Aristo, Utrecht, JHK architecten Voor uitbreiding van het Aristo-kantoor met een extra zaal bestond gelijkvloers geen mogelijkheid. Omdat de constructie en fundering niet op een extra bouwlaag berekend zijn, viel de keuze op een lichte, zelfstandige eenheid in een contrasterende vormentaal en materialisering. De autonomie maakte het mogelijk de zaal op maaiveldniveau te bouwen en in één keer op het dak te hijsen. Aanvullende constructieve voorzieningen waren niet nodig. De constructie van 18 bij 18 meter bestaat uit vijf evenwijdige stalen ringen. De ringen steunen op drie stalen balken die elk met drie pootjes op de kolommen van de bestaande betonnen constructie zijn gecentreerd. Tussen deze nieuwe zaal en het aangrenzende hogere bouwdeel is een sluis gemaakt die aansluit op het trappenhuis en de technische ruimte, zodat

Op maaiveldniveau is een zaal voor 220 personen gebouwd 96

de luchtbehandelingsinstallatie op de bestaande voorzieningen kon worden aangesloten.

Het nagestreefde contrast komt mede tot uitdrukking in de detaillering. Zo is de rand rondom de grote glasgevels zo smal mogelijk gemaakt. De ronde kopgevels van de zaal zijn aan de buitenzijde bekleed met vlakke, geperforeerde aluminium platen. Het hemelwater loopt daardoor niet langs de gevel naar beneden, maar loopt er doorheen, zodat lekstrepen worden voorkomen. Het hemelwater wordt halverwege de spouw opgevangen in een goot en getransporteerd naar de hemelwaterafvoer van het bestaande onderliggende dak.

GEWICHTSREDUCTIE VAN DE ONDERBOUW Astoria, Den Haag, Archipelontwerpers Het kantoorgebouw is sinds jaar en dag geen waardige entree tot Den Haag vanaf het station. Tot nu toe stagneerde echter de planvorming. Voor de upgrading van de markante plek is in samenspraak met de ontwikkelaar GesteGroep een plan gemaakt door Archipelontwerpers. Daarmee wordt het gebouw getransformeerd naar een woongebouw met publieksgerichte functies op de eerste twee bouwlagen.

Het eind jaren zeventig gebouwde kantoor heeft een betonnen constructie met een niet-dragende baksteengevel. In de beoogde transformatie wordt de bakstenen gevel vervangen door een meer markante lichtgewicht gevel in staal en glas.

Door deze gewichtsbesparing is het mogelijk zes bouwlagen op de bestaande constructie te plaatsen.

De keldervloer functioneert daarbij als fundering op staal voor alle punt- en lijnlasten. De stabiliteit wordt gewaarborgd door een combinatie van dragende wanden en stijve vloeren in het ARCHITECTENWEB MAGAZINE

ARCHIPELONTWERPERS

TECHNIEK LUCHTGEBONDEN BOUWEN

Het kantoor tegenover Den Haag HS is op staal gefundeerd, wat gunstig is voor extra belasting door verticale uitbreiding

bestaande gedeelte en door stalen stabiliteitsverbanden in de nieuwe gevels en onder de vloeren. De nieuwe gevel bestaat uit prefab lichtgewicht betonnen balkons (van ferrocement met een polystryreenvulling), voorzien van gescreend glazen balkonafscheidingen, waarlangs de boomstructuren van weerbestendig Cortenstaal zich verjongen.

ARCHIPELONTWERPERS

Tot slot Bovenstaande projecten tonen het potentieel van bouwtechnische methodes en ontwerpkwaliteiten om qua vorm en programma bestaande steden te verrijken. Op de Nederlandse daken is voldoende ruimte. Er is echter ook mentale ruimte nodig om de ontwikkeling van de bovenstad het benodigde draagvlak te geven.

Een verfrissende transformatie van Astoria kan de

Aansluiting van lichtgewicht balkonvloer en gelamineerde

Stationsbuurt de node gemiste positieve impuls geven

glazen gevelbeplating (Archipelontwerpers)

NUMMER 17 - MEI 2008

97

PRODUCTINFORMATIE

O ENERGIECENTRALE AAN HUIS De veranda is volledig vervaardigd uit aluminium en is geïntegreerd met een zonne-energiecentrale. De fotovoltaïsche cellen in de panelen op het dak zetten lichtenergie om in stroom. De opgewekte elektriciteit wordt door de omvormer in de belendende woning omgezet in bruikbare stroom. De opbrengstmeter laat zien en registreert hoeveel stroom de energiecentrale oplevert. De stroom wordt vervolgens getransformeerd naar de meterkast. Indien er stroomverbruik in de woning is, zal de zelfopgewekte energie daarvoor geheel gratis gebruikt worden. Als er geen verbruik is, dan wordt de stroom teruggeleverd aan het net.

Een systeem van 25m² zonnepanelen produceert 3900 kWh per jaar, dat ongeveer overeenkomt met het huishoudelijk verbruik van één gezin op jaarbasis.

Hetzelfde systeem bespaart de atmosfeer jaarlijks bijna 1 ton aan CO2-uitstoot.

Aliplast Group www.aliplast.com O architectenweb.nl/bp8735

O NIEUWE DEURCOLLECTIE PIET BOON De Nederlandse interieurarchitect Piet Boon geniet op dit moment zowel nationaal als internationaal aanzien. Boon beschouwt de deur als sfeervol ornament in het interieur en heeft een voorkeur voor hele simpele deuren met alleen de deurkruk als een sieraad. Kenmerkend voor zijn tijdloze interieurs is de toepassing van natuurlijke materialen en de symmetrische vormgeving.

De nieuwe collectie binnendeuren bouwt daarop voort. Extra aandacht is besteed aan het gebruik van kwalitatief hoogwaardige materialen en de detaillering.

De collectie omvat leren deuren, meerdere typen eiken deuren en een lijn nog af te lakken deuren.

Vooral de dubbele eiken deur oogt klassiek maar heeft tegelijkertijd een ruig karakter. Karakteristiek is de toepassing van planken met verschillende breedtes. Deze deur is leverbaar met of zonder glasverdeling.

Bod’or BV www.bodor.nl O architectenweb.nl/bp9131

98

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

O VRIJSTAANDE VENTILATIE-UNIT De Brink Advance is een nieuw ventilatieconcept met warmteterugwinning voor toepassing in individuele verblijfsruimtes. De Advance wordt gebruikt als losse unit in één verblijfsruimte of als het hart van een ventilatiesysteem in combinatie met het Brink mechanisch afzuigsysteem. De toepassing leidt tot een forse energiebesparing en een gezond binnenklimaat.

De unit wordt aan de gevelzijde gemonteerd voor een rechstreekse toe- en afvoer van ventilatielucht. Het product met automatische regeling is voorzien van een warmtewisselaar en CO2-, luchtvochtigheid- en temperatuursensoren. Via het display worden de gebruikers geïnformeerd over het binnen- en buitenklimaat. De Advance is zowel geschikt voor het energetisch opwaarderen van bestaande woningen als voor toepassing in de nieuwbouw. De ventilatiecapaciteit bedraagt maximaal 150 m3 per uur.

Brink Climate Systems www.brinkclimatesystems.nl O architectenweb.nl/bp9117

O GEÏNTEGREERD ENERGIEBESPAREND SYSTEEM De bundeling van kennis en ervaring van de bedrijven BUVA en STIEBEL ELTRON (www.stiebel-eltron.nl) heeft geleid tot het integreren van het BUVA Vital Air System (voor ventilatie) met de STIEBEL ELTRON warmtepompboiler WM300 (voor warm tapwater). De kenmerkende aspecten van beide systemen hebben geresulteerd in het innovatieve systeem VASH O. De warmte van de ventilatielucht die door de BoxStreamH O woonhuisventilator uit de woning wordt afgevoerd, wordt teruggewonnen en gebruikt om een warmtepompboiler van 300 liter te verwarmen tot 60° Celsius. Het resultaat is een comfortabele manier van energie besparen, zowel in de zomer als in de winter. In combinatie met de zelfregelende ventilatieroosters uit de Stream-serie bedraagt de totale EPC-reductie ongeveer 0,30. De besparing van VASH O op gasverbruik kan voor een gemiddelde eengezinswoning oplopen tot 30%.

2

2

2

BUVA rationale bouwprodukten www.buva.nl architectenweb.nl/bp9128

NUMMER 17 - MEI 2008

99

PRODUCTINFORMATIE

O LOUNGEN IN DE BADKAMER De LoungePool van Cleopatra is een nieuwe serie strak vormgegeven baden die een aanzienlijke bijdrage levert aan het comfort in de badkamer. Doordat de baden aan de binnenzijde ruimer en 40% dieper zijn dan andere baden, kunnen twee personen zich volledig erin onderdompelen. De buitenmaten komen echter wel overeen met standaard baden, zodat toepassing van de LoungePool in iedere badkamer mogelijk is gemaakt.

De baden zijn ergonomisch ontworpen, met een ‘actieve’ zijde om bijvoorbeeld te lezen en een schuinere zijde om te relaxen. De baden zijn voorzien van naar het lichaam gevormde zitjes, armsteunen en een tiptoetsbediening voor het regelen van de luchtbubbels en massagestralen. De LoungePool is verkrijgbaar in drie modellen, waaronder een familiebad. Daarnaast kan de gebruiker kiezen uit verschillende whirlpoolsystemen.

Cleopatra www.loungepool.nl O architectenweb.nl/bp9026

O SANITAIRE WELLNESS DuschoFree Cube is een nieuw concept op het gebied van douchen en stomen. Karakteristieke elementen zijn de grote, transparante deuren van gehard veiligheidsglas met stabiel beslag, een naar de kamer gekeerde geïntegreerde kast met opbergruimte en een techniekmodule.

De compleet met onderstel, voorzetpaneel en afvoergarnituur uitgeruste douchebak is vervaardigd van wit gietmineraal. In het dak van de douchebak is LEDverlichting ingebouwd. De deuren bestaan uit een draaibaar deel en een vast deel. De cabine is verder voorzien van een stoomgenerator met een ionisator voor ontkalking, een thermostaat, volumeregeling, een handdouche met drie straalsoorten, douchegarnituur en een hoofddouche met twee straalsoorten. De twee kasten zijn afgesloten met spiegelende deuren. De rechterkast is geheel bestemd voor technische voorzieningen.

Duscholux Nederland www.duscholux.nl O architectenweb.nl/bp9029

100

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

O KUNSTCOLLECTIE VOOR BUITEN De vooraanstaande Engelse fabrikant van behang en wanddecoratie Graham & Brown presenteert dit voorjaar Garden Gallery, een kunstcollectie voor buiten.

De collectie bestaat uit weerbestendige canvas doeken die zijn gedecoreerd met een digitale print. Voor een eenvoudige bevestiging zijn de doeken voorzien van roestvrij stalen ringen.

De collectie is opgebouwd uit drie trendrichtingen: Exotic Garden, Country Garden en Fun Garden. De belangrijkste sfeertrends op het gebied van de tuindecoratie zijn in deze collectie terug te vinden.

Iedere trend heeft zijn eigen kenmerkende afbeeldingen die een sfeervol accent en extra dimensie kunnen geven aan de tuin, de veranda, de patio of het balkon. Afhankelijk van de gekozen afbeelding zijn de canvas doeken leverbaar in de afmetingen 200 x 100, 100 x 100 en 80 x 100 cm.

Graham & Brown Nederland bv www.grahambrown.nl O architectenweb.nl/bp9027

O SHUTTERS MET ELEKTRISCHE BEDIENING Als eerste leverancier in Europa breidt Jasno haar collectie zonweringen uit met de Remote shutter. De elektrisch verstelbare lamellen bieden extra comfort dat onder meer welkom is bij ouderen.

Bovendien is het product geschikt voor moeilijk bereikbare ramen.

De Remote shutter heeft verschillende voorgeprogrammeerde lamelstanden die op de afstandsbediening staan aangegeven. Hiermee kunnen de lamellen eenvoudig worden ingesteld op de steeds wijzigende lichtinval. Het is mogelijk om de shutterpanelen afzonderlijk of tegelijkertijd te bedienen en het infraroodsysteem is ongevoelig voor signalen van andere apparatuur. De motorische, geruisloze aandrijving is weggewerkt aan de achterzijde van de shutterpanelen.

De Remote shutter is tevens uitgerust met een houten bedieningslat aan de voorzijde, waarmee handmatig verstellen mogelijk blijft.

Jasno Shutters bv www.jasnoshutters.com O architectenweb.nl/bp9025

NUMMER 17 - MEI 2008

101

PRODUCTINFORMATIE

O LUCHTZUIVERENDE TL-BUIS De door Lightfresh geïntroduceerde energiebesparende tl-buis is onder meer geschikt voor de aanpak van het zogenaamde sick-building syndroom en in de eliminatie van diverse bacteriën in medische ruimtes.

In de lamp is een ionisator ingebouwd die vervuilde lucht schoonmaakt door het proces van ionisatie. Dat is een natuurverschijnsel dat bijvoorbeeld optreedt tijdens onweer, waarna de lucht merkbaar frisser aanvoelt. De ingebouwde ionisator is een elektrisch apparaat dat via een hoogspanningsgenerator circa vijfmiljoen ionen per cm3 per seconde aanmaakt. Deze ionen hechten zich aan fijnstof, roet, bacteriën, schimmels en pollen. Door deze hechting worden ze zwaarder dan de omringende lucht en slaan neer. Onderzoek wijst uit dat één lamp in een ruimte van 45m3 binnen drie uur 90% van het fijnstof en de bacteriën uit de lucht haalt.

Lightfresh www.lightfresh.nl O architectenweb.nl/bp9030

O RUIM BEMETEN BESTRATING De Giga-Cahors is één van de twee door de leverancier Marlux Klaps op de markt gebrachte series van klinkers.

Aan de basis van de nieuwe producten ligt de groeiende vraag naar grotere steenformaten voor de sierbestrating van grote paden, opritten en terrassen.

De Giga-Cahors is een getrommelde klinker in extra groot wildverband die in de combinatie van vier verschillende formaten (60 x 40 cm, 40 x 40 cm, 40 x 20 cm en 20 x 20 cm) voor speelse effecten kan zorgen.

Het zogenaamde trommelen in een centrifuge is een kunstmatig verouderingsproces waardoor een verweerd uiterlijk ontstaat. De in zeven kleuren leverbare klinker is vooral geschikt voor grote oppervlakten.

Bij kleine hoekjes wordt een combinatie met de Cahors of Stonehedge aangeraden. De Giga-Cahors is eenvoudig te onderhouden en is vorst- en slijtagebestendig.

Marlux Klaps www.marluxklaps.com O architectenweb.nl/bp9129

102

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

O STOEL ALS FAUTEUIL De door Simon Pengelly ontworpen Lotus is een stoel met fauteuilkwaliteiten. De rug en armen vormen een gedeelde kraag met revers die zich vanaf de grond om de zitting vouwen, als bij een lange jas. Kleurcontrasten accentueren dit idee waardoor deze ‘gevoerde jas’ de gebruiker lijkt te omsluiten.

De onderkant van de 79 cm hoge stoel is zowel leverbaar met open als met gesloten voorzijde. De open versie is geschikt voor publieke ruimten om tassen op te bergen onder de stoel en voor extra beenruimte. Lotus heeft kleine wielen, ovale voeten en een glijslede die geschikt is voor een zachte ondergrond maar ook voor een harde ondergrond, door de toepassing van vilten dopjes en zachte wielen. De kwaliteit en het zitcomfort van de fijn besneden stoel is te danken aan een beproefd systeem van vormschuim met een flexibel metalen binnenwerk.

Montis www.montis.nl O architectenweb.nl/bp9040

O SMELTGLAS EN ISOLATIEGLAS Het nieuwe glassysteem SGGS Climaplus CreaLite is voor het eerst toegepast in het nieuwe bedrijfs- en appartementengebouw Furore in Amsterdam. Het betreft een isolerende beglazing, waarvan het buitenblad bestaat uit een 10 mm dikke Crea-lite beglazing (dat bekend werd door het project Beeld en Geluid in Hilversum) terwijl de binnenruit is uitgevoerd in Planilux. De spouwbreedte bedraagt 15 mm.

Daarmee is een combinatie gecreëerd van helder isolerend glas en smeltglas, waarop een patroon van gestileerde golven is aangebracht, een verwijzing naar de klimaatverandering. Het gebouw kreeg daarmee een met een lichte, vijf meter hoge plint en een massieve gemetselde bovenbouw. De ritmering in de bakstenen gevels wordt bepaald door verticale openingen met een diepe negge. Dit patroon is ook zichtbaar in de glazen plint.

Saint-Gobain Glass Solutions www.sasglas.com O architectenweb.nl/bp9132

NUMMER 17 - MEI 2008

103

PRODUCTINFORMATIE

O GLASACHTIGE KEUKENUNIT

Kenmerkend voor de nieuwe lijn van keukenunits Artematica Vitrum is de toepassing van nieuwe technieken en eenvoudige vormen met strakke belijningen. Het meest typerend is echter de rijkelijke toepassing van glas. De dikte van de panelen van gelaagd veiligheidsglas is tot een minimum van 5 mm gereduceerd. Daarmee is een gewichtsbesparing bereikt van 50% ten opzichte van gangbare keukenfronten. Ook de in 10 verschillende kleuren leverbare glazen werkbladen zijn slechts 10 mm dik. De deuren bestaan uit een lightgewicht frame van aluminium, dat wordt ingevuld met glazen

panelen die naar keuze gekleurd of geĂŤtst kunnen worden.

Roestvrij staal is gebruikt voor de gootsteen unit en de stabiliserende achterzijde. De volumes aan de bovenzijde kunnen worden gevuld met keukenaccesoires. De lijn biedt de mogelijkheid de unit naar wens samen te stellen.

Valcucine www.valcucine.it O architectenweb.nl/bp9130

O CAMPUS AIR De firma Lammhults vervolgt de traditie van Scandinavische vormgeving met de Campus Air. De ontwerpers Johannes Foersom en Peter Hiort-Lorenzen hebben samen met het Lammhults ontwikkelingsteam deze nieuwe stoel ontwikkeld. De zitting en de rugsteun van het fijn gestileerde meubel bestaan uit Fiberglas.

De Campus Air kan vanwege het sterke materiaal in vele projecten worden toegepast. Daarbij valt te denken aan scholen, wachtruimtes en kantines. Met de huidige beschikbaarheid van een gegalvaniseerd frame kan de Campus Air ook voor buitengebruik worden ingezet.

De Campus Air is stapelbaar en eenvoudig te vervoeren op een Campus trolley. De stoel is ook koppelbaar. De recyclebare Campus Air is te verkrijgen in zwart, grijs en wit. Andere kleuren zijn verkrijgbaar op aanvraag. De stoel heeft succesvol vlambestendige testen doorstaan.

All Art Kwast www.allartkwast.nl O architectenweb.nl/bp9138

104

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Bouwproducten vindt u eenvoudig en doeltreffend op architectenweb.nl

www.architectenweb.nl/bouwproducten

Belangrijkste kenmerken productgids - Presentaties over circa 3.400 bouwproducten - Handige zoekfunctie op productsoort, trefwoord en naam leverancier - Wekelijks aangevuld met nieuwe bouwproducten - Heldere productbladen in woord en beeld, gericht op de esthetische producteigenschappen - Responsformulier voor het aanvragen van documentatie Schrijf u ook online in op onze wekelijkse nieuwsbrief met productnieuws!

Uw bouwproducten ook op architectenweb.nl? Word dan lid van Architectenweb.nl en presenteer uw bouwproducten op de grootste architectuursite van Nederland. (meld u aan op www.architectenweb.nl/wordlid).

online

U blijft graag op de hoogte van het laatste bouwproductnieuws. Logisch, want kennis van de laatste ontwikkelingen stelt u mede in staat vernieuwende gebouwen te ontwerpen. Maar ook als u zich alleen wilt oriĂŤnteren op wat er zoal op de markt te verkrijgen is, biedt de Architectenweb productgids u de uitkomst. Momenteel vindt u van maar liefst 3.400 bouwproducten uitgebreide productinformatie in woord ĂŠn beeld.

NIEUW ONLINE BOUWPRODUCTEN

NIEUWE BOUWPRODUCTEN OP ARCHITECTENWEB.NL

Op deze pagina treft u een selectie aan van bouwproducten die recent zijn toegevoegd aan de bouwproductgids op architectenweb.nl.

Voor een volledig overzicht van alle bouwproducten surft u naar www.architectenweb.nl/bouwproducten.

KUBISCH ARMATUUR

SCHILDERIJEN VAN VUUR

Met de pendelarmatuur is gezocht naar harmonie tussen architectuur en licht. Cadre is opgebouwd rond twee identieke aluminium extrusies die verbonden zijn met een instelbaar aluminium, gedeeltelijk met leer bekleed, ophangsysteem. De zichtbare aluminium delen zijn afgewerkt in naturel of zwart geanodiseerd chroom. Kreon

Bijzonder in het assortiment van Element4 zijn de gashaarden die geen schoorsteen of rookkanaal nodig hebben. De Van Ruysdael is een ‘vuurschilderij’ dat eenvoudig aan de muur is op te hangen. De haard is voorzien van een gepatenteerde katalysator.

Kenmerkend voor de vormgeving is een zwart glazen frame. Element4

O architectenweb.nl/bp8945

O architectenweb.nl/bp8853

GLAZEN TEGELS

NIEUWE VERSIE VAN DE PK8

INDUSTRIËLE SECTIONAALDEUREN

De serie Alsa Dichroic Tiles is geschikt als afwerking van wanden, vloeren, tafelbladen, bars en balies. De tegels zijn zowel verkrijgbaar met een glad oppervlak als met een een textuur.

Bij een wisselende invalshoek van het licht verandert door de prismatische werking van de textuur de kleur van de tegel. Empirex

De in 2007 geïntroduceerde stoel bestond voorheen als prototype uit 1978 naar ontwerp van Poul Kjærholm.

Met het bekleden van de voorkant met de synthetische stof Divina heeft het ontwerp een laatste ontwikkeling doorgemaakt. Voor de bekleding kan worden gekozen uit zwart, bruin en verschillende grijstinten. Fritz Hansen

Meestal worden als beglazingsmateriaal voor industriële deuren kunststoffen als acryl, SAN of polycarbonaat gebruikt. Deze kunststoffen hebben als nadeel dat bij het schoonmaken krassen kunnen ontstaan. Hörmann voorziet zijn industriële sectionaaldeuren daarom van krasvrije Duratec beglazing. Hörmann

O architectenweb.nl/bp8817

O architectenweb.nl/bp8941

O architectenweb.nl/bp8949

Uw bouwproducten ook op architectenweb.nl?

Word dan lid van Architectenweb. nl en presenteer uw bouwproducten op de grootste architectuursite van Nederland.

106

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

MILIEUVRIENDELIJKE COATING

LUXAFLEX IN DE PLOOI

IJZERSTERKE VERBINDINGSTECHNIEK

In de strijd tegen schimmels levert Inducoat met de Fungi coatings een bijdrage die een bewezen werking combineert met een mooie prijs. Met de coatings wordt de aangroei van bacteriën, schimmels en algen op milieu- en mensvriendelijke wijze voorkomen. De watergedragen coating voldoet aan alle Europese normen. Inducoat

De lijmsystemen van Tweha worden toegepast in gevelbekleding. De sterke verbinding maakt het product geschikt voor verwerking in gelamineerde platen, keramiek, natuursteen, metaal en geëmailleerd glas. Door de toepassing van lijm wordt de spanning in het gevelelement gelijkmatiger verdeeld.

Tweha

O architectenweb.nl/bp8927

Door de vernieuwde asymmetrische vorm van de Duette® stof blijft deze regelmatig geplooid. Dit maakt Duette® met het karakteristieke honingraatpatroon geschikt als zonwering voor grote ramen. Door de isolerende luchtlaag kan de luxaflex ook worden toegepast in lofts, serres en bij grote enkelglas ramen. Luxaflex Nederland O architectenweb.nl/bp8818

GEÏNTEGREERD KOEL- EN VERWARMINGSSYSTEEM

WANDBEKLEDING MET NERFSTRUCTUUR

KERAMISCHE BINNENMUURSTEEN

Met het VBI EcoPrefab Concept kan meer dan 60% energie worden bespaard ten opzichte van traditionele klimaatsystemen, bij een vergelijkbare investering en minder ruimtebeslag.

De installaties voor koeling en verwarming zijn geïntegreerd in de prefab constructie waardoor gebruik gemaakt kan worden van de bouwmassa. VBI

Kivu is een van de twee nieuwe dessins vinyl wandbekleding van Vescom.

De fijne nerfstructuur betreft een figuratie van dieren, mensen en objecten.

Het in 9 kleuren leverbare product is hygiënisch, brandveilig en krasen stootvast. De bekleding is zowel toepasbaar op vaste wanden als op systeemwanden. Vescom Nederland

De met Porotherm opgetrokken binnenwanden zijn krimp- en scheurvrij, mits goed gedetailleerd en verwerkt.

De verschillende soorten stenen zijn geschikt voor dragende binnenmuren en binnenspouwbladen, waarbij een muurlengte tot 16 meter mogelijk is. Porotherm is licht in gewicht en constructief sterk. Wienerberger

O architectenweb.nl/bp8935

O architectenweb.nl/bp8824

O architectenweb.nl/bp8955

NUMMER 17 - MEI 2008

O architectenweb.nl/bp8820

107

d n e v e g n a a n o o t 46 jaar in gevelconstructies

Larserpoortweg 32 Postbus 199 8299 AD Lelystad Tel. 0320 267 878 Fax 0320 267 876 www.robertson.nl

" $ $%%" ( ' ' " ' ' " & " $ # $ ! $

! $ % #$

Ieder project, architectuur en situatie is weer een nieuwe uitdaging voor een verlichtingsconcept. Met meer dan 4000 typen armaturen, individuele lichtontwerpen, uitstekende kwaliteit en talrijke innovaties is TRILUX van alle markten thuis. Een voorbeeld is het gebouw van de firma Herrenknecht in Duitsland, waar architectuur en verlichting samen de bedrijfsactiviteit symboliseert. Meer informatie over TRILUX. www.trilux.nl

HUMANERGY BALANCE Lichtoplossingen voor evenwicht tussen winkelbeleving en energie-efficiëntie

LED spot TEMPURA

LED-techniek in haar mooiste vorm met de allernieuwste LEXEL-technologie Design: EOOS

Schitterend licht tussen 2700 en 6500 Kelvin – tot op de graad precies instelbaar

Perfecte lichtensceneringen zonder UV- en warmtestraling

www.zumtobel.com/tempura

Intelligente oplossingen verbinden lichtkwaliteit met energie-efficiëntie en creëren de juiste stemmingen voor harmonie tussen mens, product, milieu en ruimte

THEM@GAZINE VERLICHTING

LED IT BE! De ontwikkelingen op het terrein van de verlichting voltrekken zich snel. De LightEmitting Diode (LED) verovert de markt nu deze goedkoper geworden lamp in steeds meer producten wordt toegepast. Al lijken de klassieke lichtbronnen deze opmars niet te kunnen stoppen, het betekent niet dat in dit segment geen sprake is van vernieuwing.

DOOR MARCEL TEUNISSEN

De Q-formules van Nimbus behoren tot de systemen waarbij LED’s worden toegepast als ruimteverlichting

V

olgens prognoses zullen de LED’s binnen tien jaar de andere vormen van verlichting hebben verdrongen. Dit lijkt een logische ontwikkeling, nu steeds meer leveranciers zich toeleggen op deze lichtbron. Bovendien is een inhaalslag gemaakt in de reikwijdte van het assortiment van armaturen. En iedereen die nog niet op de hoogte was van de mogelijkheden van de LED’s, wordt door de producenten enthousiast gemaakt door zogenaamd maatwerk.

Voor- en nadelen van de LED Er is geen ander type lamp dat met bepaalde eigenschappen van de LED kan concurreren.

Dit betreft de lange levensduur van meer dan 50.000 uur, het lage energieverbruik, het hoge rendement, de lage oppervlaktetemperatuur, de te verwaarlozen UV- en IR-straling en de compactheid.

Door dit laatste kunnen LED’s op plaatsen worden aangebracht waar andere lichtbronnen in grotere armaturen niet passen.

Vooralsnog zijn er ook beperkingen. Zo is de lumenproductie in vergelijking met bijvoorbeeld een Compact Fluoricent lamp aanzienlijk lager. Dit betekent dat een aanzienlijk aantal LED’s nodig

112

is om dezelfde hoeveelheid licht te produceren. Daarom wordt de LED met zijn geconcentreerde lichtbundel vooral toegepast als sfeer- en accentverlichting en is nog onaantrekkelijk voor grootschalige toepassingen, zoals in de openbare straatverlichting.

Steeds meer reikwijdte Door stapsgewijze innovaties wordt het bereik echter groter.

Leveranciers leggen zich daarbij toe op de lichtkwaliteit in relatie tot het zien. Zo heeft Waldmann een armatuur ontwikkeld waarmee LED-licht wordt toegepast als ruimtelijke verlichting.

De zogenaamde Q-formules van Nimbus kunnen met hun gelijkmatige plafondverlichting voor hetzelfde doel worden gebruikt. De in verschillende formaten leverbare diffusorplaten van acrylglas zijn voorzien van kegelboringen. De werking van de diffusorplaten creëert een homogene verlichting van de ruimte, die met name geschikt is voor werkplekken.

Slankere armaturen en flexibele toepassingen Door de geringe afmetingen van de LED worden steeds rankere armaturen ontwikkeld, zoals de zeer fijne tafellamp Line Z en de

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

De Dahlia van FOC combineert natuurlijke en geometrische

OSRAM is een van de leveranciers die complete systemen

vormen in een patroon van licht en schaduw

levert voor lichtarchitectuur

hanglamp Line C van Nimbus, waarmee het profiel van het verlichtingsarmatuur is geminimaliseerd. Ook slank is het systeemarmatuur Fosnova Liset van Alcoo. Het armatuur is geschikt voor zowel binnen- als buitentoepassingen en via koppel- en hoekstukken naar wens samen te stellen. Het profiel bestaat uit twee compartimenten die zijn in te vullen met TL-buizen van het type T5, LED’s en een lichtrail. Bovendien kan één van de delen fungeren als kabelgoot.

Voor ontwerpers ontstaan zo steeds meer mogelijkheden en begrippen als lichtmanagement en lichtplan zijn dan ook gemeengoed geworden. Omdat veel LED-uitvoeringen beschikbaar zijn in RGB, wordt bovendien veel met kleurwisselingen gewerkt. Zo biedt OSRAM systemen voor dynamisch lichtmanagement met RGB-oplossingen via digitale systemen voor lichtkleursturing. Deze systemen combineren een eenvoudige installatie en bediening met de techniek van de configuratiesoftware. De lichtkleursturing vindt plaats met LED’s of gekleurde fluorescentie- en halogeenlampen.

Het bewust omgaan met gekleurd licht bevindt zich desondanks in een verkennende fase en is niet geheel risicoloos, omdat licht nu eenmaal invloed uitoefent op onze emoties en ons fysieke welbevinden.

een minimalistische vormgeving. Kunstlicht kan lichtkunst zijn, waarbij hoogwaardige technologie niet is uitgesloten.

Wat dat betreft worden meer dan ooit flamboyante lichtobjecten op de markt gebracht, onder meer door Licht is Emotie. Ook met geometrische ontwerpen kan een spel van licht en schaduw worden gecreëerd. De als plafond- of wandlamp toe te passen Dahlia van FOC is als een soort driedimensionale print, laag voor laag opgebouwd uit polyamidepoeder. Dit procédé van selective laser sintering is één van de technieken die onder de naam rapid prototyping wordt samengevat. De vorm is geïnspireerd op de mathematische schikking van bloemblaadjes.

Meer trends Naast LED’s vermomd als gloeilampen of TL’s zijn er ook noviteiten met betrekking tot de meer traditionele lichtbronnen.

Zo manifesteert zich - net als bij vloer-, plafond- en wandafwerkingen - een trend voor de strijd tegen het ‘sick building’ syndroom. De fabrikanten Lightfresh en Pure Delight introduceren TL-buizen die door een ionisatieproces de lucht zuiveren. Erco heeft nieuwe series armaturen ontwikkeld die geheel met spherolitreflectoren zijn uitgerust. Onder meer met het plafondinbouwarmatuur Compar is de al enige tijd bestaande spherolitlamp nieuw leven ingeblazen. Door een bijzondere verscheidenheid van zeven lichtsterkteverdelingen is Compar geschikt voor complexe lichtvraagstukken.

Lichtkunst Er is dus meer onder de zon dan een laag energieverbruik en

NUMMER 17 - MEI 2008

Aangezien een zesde van het energieverbruik in Nederland de verlichting betreft (voor bedrijven kan dat oplopen tot de helft), lijkt de zeer energiezuinige LED de toekomst te hebben. Of dat daadwerkelijk gebeurt, hangt onder meer af van de ontwikkelingen in de dynamische wereld van de verlichting.

De eenvoudig te bedienen hardware van het systeem EASY Color Control lichtsturing van OSRAM

Meer over producten in deze rubriek en aanverwante nieuwe producten: www.licht.verzamelgids.nl www.nimbus-design.com www.erco.nl www.waldmannlighting.com www.lichtisemotie.nl www.freedomofcreation.com

www.osram.nl www.verlichtingshop.com www.lichtwijzer.nl www.lichttotaal.nl www.lightfresh.nl www.puredelight.nl

113

Deze pagina’s bevatten gesponsorde onderdelen

THEM@GAZINE VERLICHTING

Delta Light® nv 0032 - 56 435 735 kathleen@deltalight.com www.deltalight.com

ETAP BV 076 – 548 34 00 Info.nl@etaplighting.com www.etaplighting.com

SPOT ‘B-SIDE’

LICHT OM NAAR TE KIJKEN

Delta Light® brengt met B-SIDE een nieuwe spot op de markt die een antwoord geeft op de vraag naar ecologische, nachtelijke en accentverlichting. B-SIDE is een klein, strak vormgegeven aluminium wand- of plafondarmatuur. Het zichtbare element bestaat uit een 360° roterende draaischijf, waarop diametraal een balkje rust dat 90° kan kantelen. In de kop van dit balkje bevindt zich een powerLED van 1 Watt. De spot kan elk punt belichten in de volledige halve hemisfeer voor de spot, is eenvoudig te draaien en blijft op het punt hangen van het loslaten.

Dit armatuur kan rechtstreeks op zowel een volle als holle wand worden geplaatst en is ook in te bouwen met een hollewanddoos. Het armatuur heeft een diameter van 90 mm en een dikte van 40 mm. Mede vanwege rendabele LED power supply heeft dit designarmatuur vele toepassingsmogelijkheden.

O architectenweb.nl/bp8950

R8 is een nieuw gamma diffusorarmaturen van ETAP. Kenmerkend is het strakke design, de verfijnde afwerking en het efficiënt energieverbruik. De diffusor is dankzij HaloOptics uniform uitgelicht, zonder storende lampaftekening. HaloOptics is een diffusor met een hoge transmissiefactor. In traditionele diffusoren geven onzuiverheden in het materiaal een diffuus effect, waardoor veel licht verloren gaat.

HaloOptics gebruikt transparante kristallen waardoor minder licht verloren gaat en het rendement beduidend hoger is. De techniek is bovenaan in de cilinder verborgen, zodat alleen het lichtgevend element zichtbaar is. R8 is leverbaar als wand-, plafond- en pendelarmatuur, in individuele- en lijnversies. De eenlamps- en tweelampsarmaturen hebben dezelfde diameter, waardoor ze door elkaar kunnen worden toegepast.

Naar wens kan R8 worden uitgerust met noodunits.

O architectenweb.nl/bp9005

114

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

tover & evato 0416 – 661 808 toverdesign@home.nl www.dixheuresdix.com

Waldmann Lichttechniek BV 0344 – 631 019 info@waldmann.nl www.waldmann.com

TUBES

PENDELARMATUUR HYBRID

Het model Tubes van ontwerper Fabrice Berrux voor Dix Heures Dix is een decoratieve, nieuwe lamp met vele toepassingsmogelijkheden. De lamp is verkrijgbaar in een groot aantal uitvoeringen waaronder als hanglamp en als staande lamp. De compositie van Tubes betreft een bundeling van drie of zeven cilindrische vormen die zijn afgewerkt met een filmlaag van polyvinyl chloride. De diameter van Tubes 3 is 40 cm; model Tubes 7 heeft een diameter van 57 cm. Wat betreft de textuur kan worden gekozen voor wit, goud- en aluminiumkleurig of voor een spiegelende afwerking.

De eenvoudig instelbare kabellengte tussen 0.20 cm en 2.00 meter maakt de 45 cm hoge hanglamp geschikt voor hoge ruimtes. De staande lamp is alleen met zeven cilinders uitgevoerd met een hoogte van 164 cm of 179 cm naar keuze en een voet van roestvast staal of epoxy gelakt.

O architectenweb.nl/bp9068

Kenmerkend voor het pendelarmatuur is de kubische vormgeving en de geborstelde aluminium behuizing met 12 LED´s.

Hybrid is de eerste verlichtingsarmatuur in zijn soort waarbij LED-technologie wordt toegepast als ruimtelijke verlichting.

Dit wordt mogelijk gemaakt door speciaal ontworpen optieken die het karakteristieke LED-licht bundelen en gelijkmatig, verblindingvrij in de ruimte leiden. Het aandeel indirect licht dankt de hoge lichtefficiency aan een nieuwe reflectorgeometrie.

Deze reflectortechniek verspreidt het licht van twee lichtsterke- en lichtefficiënte T5 fluorescentiebuizen gelijkmatig en wijds over het plafond en zorgt daarmee voor een aangename atmosfeer. Door de combinatie van LED´s en fluorescentiebuizen biedt hybrid gelegenheid om het licht te sturen.

Manuele simulatie van het daglichtverloop behoort tot de mogelijkheden.

O architectenweb.nl/bp9043

NUMMER 17 - MEI 2008

115

Deze pagina’s bevatten gesponsorde onderdelen

THEM@GAZINE VERLICHTING

MEER PRODUCTEN

Op deze pagina treft u een selectie aan van andere bouwproducten die vallen binnen het thema “vloerafwerking”. Wilt u meer weten over een van deze producten? Surf dan naar www.architectenweb.nl en typ het bijbehorende wwwpagina nummer in.

CLASSIC

GLO-C

De serie pendelarmaturen heeft een basisvorm die gecombineerd kan worden met vele varianten als afscherming. Het armatuur is ook toepasbaar als pendel-downlight voor sfeer- en gangpadverlichting. Voor de bevestiging aan het plafond bestaan diverse mogelijkheden. Het armatuur is geschikt voor diverse typen lampen.

Ansorg

Atomis introduceert als uitbreiding op de armaturen Glo-C en Glo-S, een serie vierkante plafond opbouw- en pendelarmaturen. De sandwichconstructie bestaat uit twee gematteerde hardglazen panelen aan boven- en onderzijde van een gelakt frame. De plafonduitvoering Glo-C wordt zwevend onder het plafond aangebracht.

Atomis

O architectenweb.nl/bp9070

O architectenweb.nl/bp9076

FLOATING CANDLES

LOOP

KOKO

Met dit concept wordt uit diverse losse kaarsmodellen één lamp samengesteld.

Een technologische innovatie maakt een bijna minimale visuele ervaring met een romantiche impact mogelijk. De basis van het concept wordt gevormd door twee kaarsmodellen: één met schotel en geïntegreerde spot en één zonder. BrandVanEgmond

Met Oreo, Globe, Targo, Galeo en Profile is Loop is één van de nieuwe lijnen verlichtingsarmaturen van LICON. De lijn bestaat uit een vloer- en een hangarmatuur met een warme lichtuitstraling. Het armatuur is makkelijk te verstellen door de ring te kantelen.

Op deze manier kan worden gekozen voor directe of indirecte verlichting.

CLA

De hoogwaardige materialen en de strakke vormgeving maakt de nieuwe lijn armaturen geschikt voor vele interieurs. De hanglamp bestaat uit een ronde kunststof koker die de lichtbron en het geïntegreerde, voorschakelapparaat omhult. Zonder verstoring van het lichtbeeld zijn noodstroom-toepassingen mogelijk. Dijkstra Lampen

O architectenweb.nl/bp8979

O architectenweb.nl/bp9136

O architectenweb.nl/bp9010

Volgend thema De volgende keer is het thema “verlichting” installaties” “esthetische

116

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

KUBUS

TACCIA

SFEERBEPALEND LICHT

De LED-buitenverlichting bestaat uit een compact blokje van 124 x 124 mm en een dikte van 60 mm. De versie voor gasontladingslampen is maar een fractie groter. Het product is in of op de wand en ook op een paaltje te plaatsen. Daarnaast bestaan er versies voor façadeverlichting en twee vloerwasher-varianten. Erco

De tafellamp met indirect en reflecterend licht heeft een metalen reflector met glanzend witte afwerking aan de binnenkant en een witte buitenzijde met poedercoating. De lamp heeft een instelbare diffusor van handgeblazen glas. De body is matzwart of aluminiumkleurig. De stalen voet is vernikkeld, gepolijst en gelakt. Flos

IBG Optics is gespecialiseerd in ‘lichtcreaties’. Met de afstandbediening kunnen snel verschillende sferen gecreëerd worden in één en dezelfde ruimte. Door combinaties te maken met rode, groene en blauwe LEDlampjes kan de kleur worden gevarieerd. De kleur kan worden afgestemd op het interieur of op het gemoed.

IBG Optics

O architectenweb.nl/bp9007

O architectenweb.nl/bp9018

O architectenweb.nl/bp9133

TAFELARMATUUR

DYNAMISCH DAGLICHT-PANEEL

LICHTGEVENDE PANELEN

De il303 is een zeer dun tafelarmatuur uit de nieuwe LED-collectie van Integrallight. Het armatuur is uitgevoerd in aluminium met een oplichtende, in diverse kleuren te verkrijgen plaat van transulent acrylaat. Door de PowerLEDs met 13 mm lenzen van 60° komt al het licht ook daadwerkelijk op tafel terecht. Integrallight

De verschillende licht-simulaties maakt de SLS-serie geschikt voor werkomgevingen. Het afgebeelde armatuur bestaat uit een plaatstalen behuizing met een kokerframe. De tl-buizen worden intern afgeschermd met een acylaat diffusor. Door de akoestische omlijsting kan verdere plafondafwerking achterwege. KarmaDesign

Het LagoLED® DEKO Panel wordt vanuit de zijkanten verlicht door geïntegreerde LED-strips. De gepatenteerde Dot Matrix verspreidt het licht over het gehele paneel, waardoor dit homogeen verlicht en de lichtkleurmenging egaal wordt verdeeld. Naast vier standaard maten zijn de panelen ook op maat leverbaar. Lagotronics

O architectenweb.nl/bp9008

O architectenweb.nl/bp9034

O architectenweb.nl/bp9105

NUMMER 17 - MEI 2008

117

THEM@GAZINE VERLICHTING

MEER PRODUCTEN

Op deze pagina treft u een selectie

T aan 8 van andere bouwproducten die

LICHTKUNST IN KUNSTLICHT

MAATWERK IN VERLICHTING

De ontwerpster Sharon Marston ontwerpt kunstzinnige armaturen die worden aangepast aan de ruimte, in kleur, materiaal en grootte. Met afmetingen tot zeven meter hoog zijn de objecten eyecatchers in grotere gebouwen.

Toegepaste materialen zijn onder meer glas, kunststof, zijde, koper, keramiek en glasvezel. Licht is Emotie

Een in een frame opgespannen doek met fotoprint kan door de gebruiker eenvoudig worden ge(de)monteerd. De achter het doek toegepaste armaturen zijn speciaal ontwikkeld om een egale verlichting te garanderen. Toepassingen met kleurlicht en regelingen om de sfeer aan te passen, behoren tot de mogelijkheden.

NLproducts

O architectenweb.nl/bp9137

O architectenweb.nl/bp9060

O architectenweb.nl/bp9031

BUBBLE

SOLINA

OPERA

\Door de diversiteit en de eenvoudige basisvorm leent de serie armaturen zich goed voor sfeervolle verlichtingscomposities. Het armatuur is leverbaar met doorsneden van 600, 1000 en 1800 mm. Bubble is uitgevoerd als hang- en opbouwlamp. Een uitvoering met verkleurend licht behoord ook tot de mogelijkheden. PD Lighting

Vorm, design en lichttechniek maken van de opbouw- en pendelarmaturen een vernieuwende vormgevingstool voor architecten en lichtadviseurs. De armaturen verspreiden zowel direct als indirect licht. Kleurfilters bij de standaardversie met ringvormige fluorescentielamp maken diverse kleurcomposities mogelijk. Zumtobel

Het armatuur Opera van TreCiLuce is ontwikkeld als pendelarmatuur en als plafondarmatuur. Naast diverse uitvoeringen in hout is Opera ook in RALkleuren te verkrijgen. De serie omvat de maten 45 cm 60 cm 120 cm en 180 cm. Deze uitzonderlijke formaten maken Opera geschikt om grote ruimtes te verlichten. TreCiLuce

O architectenweb.nl/bpxxxx

O architectenweb.nl/bp9042

O architectenweb.nl/bp9079

vallen binnen het thema “vloerafDewerking”.

T8 is uitgevoerd als conventionele Wilt u meer weten over TL-buis, met LED-verlichting. een vanuitgerust deze producten?

Surf dan Alsnaar algemene verlichting heeft deze lamp www.architectenweb.nl en diverse toepassingsmogelijkheden, zoals typ het bijbehorende wwwpagina in nummer warenhuizen, in. in het openbaar vervoer en in kasten. Voordelen van T8 zijn de lange levensduur, Volgend themade energiezuinigheid enDede volgende bestendigheid LED keer tegen is hetvocht. thema Light Europe “verlichting”

118

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

5IF "SU PG -JHIU

-JWFSUJ JT PVS MBUFTU MVNJOBJSF JO i5IF "SU PG

5IF PUIFS MVNJOBJSFT JO i5IF "SU PG -JHIUw

-JHIUw DPODFQU "O BSDIJUFDUVSBM MVNJOBJSF

BSF 0QFO #PY 8BMM BOE 0SPTTP 0QFO #PY

UIBU PÄ­FST FYDFQUJPOBM QFSGPSNBODF XJUIPVU

SFDFJWFE UIF SFE EPU EFTJHO BXBSE

DPNQSPNJTJOH UIF BSUJTUSZ PG UIF EFTJHO

BOE 0SPTTP JO

XXX GBHFSIVMU OM

Selux.com

OLIVIO Grande Medio Piccolo

SE’LUX

LICHT CULTUUR 2008 MEER LICHT, MEER WAARDE

ACCENTUEERT IN ELKE STIJL EN OVERAL

ip | windows of a new generation eenvoudig mooi eenvoudig anders eenvoudig IP Hout in combinatie met aluminium (buitenzijde). Slank en intelligent. De veelzijdigheid is verrassend! Kortom het IP raamsysteem van nĂş en de toekomst.

IP Holland BV | Dortherweg 43 | 7214 PT Epse | Tel. 0573-430450 | info@ip-company.nl | www.ip-company.nl

ARCHIPEDIA

De gevel van het Institut du Monde Arabe is voorzien van 50.000 stalen diafragma’s; een hightech variant op de traditionele mashrabiya.

ISLAMITISCHE ARCHITECTUUR De term ‘Islamitische architectuur’ heeft betrekking op de architectuur van gebouwen die voortkomen uit de islamitische cultuur: moskeeën en minaretten, maar ook andere bouwwerken die in hun ontwerp geïnspireerd zijn op islamitische vormen, patronen en stijlkenmerken.

DOOR ESTHER VAN VELDEN

BOUWSTIJLEN Islamitische architectuur De islam is één van de drie wereldgodsdiensten en de bijbehorende bouwkunst is dan ook niet bepalend voor één land of één cultuur. De kern van de traditionele islamitische architectuur wordt gevormd door de moskee; niet alleen een plaats voor de eredienst, maar ook een plaats om elkaar te ontmoeten en ideeën uit te wisselen.

De islam werd rond 600 als monotheistische godsdienst in Arabië gesticht door de profeet Mohammed. De godsdienst bleef zich, ook na de dood van 122

Mohammed in 632, over de wereld verspreiden. Onder de dynastie van de Ummayyaden werd het islamitische rijk enorm uitgebreid en kreeg de nieuwe religie een belangrijke invloed op het leven van de inwoners van het snel groeiende gebied. Veel islamitische landen hadden geen monumentale gebouwen, maar de islam bracht in de oorspronkelijk door nomaden bewoonde gebieden een rijke cultuur.

Wetenschap, kunst en architectuur ontwikkelden zich in hoog tempo tot een niveau dat in veel opzichten dat van Europa in die tijd oversteeg.

De kern van de traditionele islamiti-

sche bouwkunst werd gevormd door de moskee, afgeleid van het woord ‘Mesjid’: de plaats waar mensen neerknielen voor hun god. Vrijwel elke moskee heeft een kleine nis, de mihrab geheten, die de gebedsrichting (qibla) naar Mekka aangeeft. Daarnaast behoren de minbar (preekstoel), de maksaru (omheinde ruimte voor de kalief of diens vertegenwoordiger) en het waterbekken voor rituele reinigingen tot het interieur van een moskee.

Architectonische kenmerken van de moskee zijn verder de koepels, minaretten, portalen, spitsbogen, binnenhoven en weelderige versieringen.

In de loop van de tijd ontstonden er verscheidene soorten moskeeën. Zo werden de djami’s gebouwd, grote vrijdags- of gemeentemoskeeën, die speciaal bestemd waren voor het vrijdaggebed op het middaguur. Deze moskeeën waren in principe niets meer dan rechthoekige, omsloten pleinen. In de twaalfde eeuw ontstond de medresse, ook wel madrasa of ARCHITECTENWEB MAGAZINE

ARCHIPEDIA

onderwijsmoskee genoemd. Hiermee werd de overgang gekenmerkt van openluchtmoskeeën naar gebouwen waar boven het centrale, open deel een koepel of houten lantaarn werd aangebracht. De moskee werd hiermee niet alleen een religieus, maar ook een sociaal en politiek centrum in het islamitische leven.

De islamitische architectuur volgt uit de religieuze traditie dat antropomorfe afbeeldingen worden gemeden – afbeeldingen van dieren of mensen zijn niet toegestaan. Plantmotieven vormen hier een uitzondering op en vormen samen met geometrische patronen en Koefische inscripties (een vroeg-Arabisch geschrift) de meest gebruikte decoratieve elementen in de islamitische architectuur. In de achtste eeuw werden de bloemen- en plantendecoraties gestileerd tot door elkaar gevlochten decoratiemotieven, wat in het westen ‘arabesk’ genoemd wordt.

De islamitische architectuur putte ook inspiratie uit Griekse, Romeinse en Byzantijnse bouwwerken, wat is te herkennen aan het gebruik van zuilen en kapitelen.

Behalve moskeeën bracht het islamitische geloof ook andere unieke bouwwerken voort, zoals de minaret. Vanaf deze vierkante of cilindrische toren, met een platform dat dienst doet als balkon, worden de gelovigen opgeroepen tot gebed. Contact met andere culturen leidde bovendien tot de toepassing van islamitische stijlkenmerken op andere dan puur religieuze gebouwen. Zo ontstonden er mausolea, zoals de welbekende Taj Mahal in India.

De toepassing van unieke kenmerken uit de traditionele islamitische architectuur gebeurt tot op de dag van vandaag. Twee voorbeelden van moderne gebouwen met typische stijlkenmerken uit de islamitische architectuur zijn het Institut du Monde Arabe van architect Jean Nouvel in Parijs en de Petronas Towers in Kuala Lumpur, Maleisië, van architect Cesar Pelli.

NUMMER 17 - MEI 2008

BEROEMDE ARCHITECTEN Jean Nouvel (1945)

in Berlijn (1995) en het Cultuur- en Congrescentrum Luzern (1998). In 1991 ontving de ambitieuze Nouvel de gouden RIBA-medaille Cesar Pelli (1926)

Jean Nouvel werd in 1945 geboren in het Zuid-Franse Fumel. Hij werkte tot 1967 bij de architect Claude Parent en architect-filosoof Paul Virilio.

Nouvel studeerde in Parijs aan de École Nationale Supérieure des Beaux-Arts (ENSBA), waar hij in 1972 zijn diploma behaalde. Hij verwierp de destijds gangbare repressieve bouwkunst door provocerend te werk te gaan. Zo stak hij de wanden van een schoolproject in brand, bekladde een sportschool met verf en schraapte repen pleisterwerk van het Belfort Theatre af.

Zijn eerste gebouw, het ziekenhuis voor algemene chirurgie Val NotreDame in Bezons (1978) zorgde door het bijzondere ontwerp direct voor naamsbekendheid. Met zijn voorliefde voor metaforen en verrassende elementen werd Nouvel de schepper van de ‘kritische’ architectuur. Met de uitdagende vormgeving van zijn gebouwen en zijn radicale opvattingen werd hij bovendien al snel internationaal bekend.

Zijn Institut du Monde Arabe werd alom geprezen om de bijzondere gevelwerking. Zelf zei Nouvel hierover: ‘Het is veel duurder en het werkt niet echt goed. Het is een volmaakt poëtisch systeem.’

Andere werken van Jean Nouvel zijn Hotel Saint James in Bouliac (1989), Fondation Cartier in Parijs (1993), warenhuis Galeries Lafayette

Cesar Pelli werd geboren in Tucumán in Argentinië. Na zijn studies aan de universiteiten van Tucumán en Illinois in Urbana-Champaign, was Pelli van 1954 tot 1964 in opleiding bij de architect Eero Saarinen. Daarna werkte hij enige tijd bij het bureau Daniël, Mann, Johnson en Medenhall, waar hij onder andere werkte aan het ontwerp van het Worldway Postal Center op de luchthaven van Los Angeles (1966).

In 1977 verwierf Pelli de opdracht voor een woontoren voor het Museum of Modern Art, in combinatie met de vernieuwing van het hoofdgebouw. Nog hetzelfde jaar startte hij zijn eigen bureau op in New Haven, Connecticut.

Het bureau heet tegenwoordig ‘Pelli Clarke Pelli Architects’, vernoemd naar de architecten Cesar Pelli, Fred W. Clarke en Rafael Pelli. De gebouwen van Pelli werden in de loop der jaren steeds grootschaliger en commerciëler en bovendien vaak gekenmerkt door een decoratieve hightechstijl. Dit culmineerde in 1966 in het ontwerp van de dubbele Petronas Towers. In totaal heeft Cesar Pelli meer dan honderd prijzen gewonnen voor zijn ontwerpen, waaronder in 1995 de gouden AIA-medaille.

123

ARCHIPEDIA

Het Institut du Monde Arabe biedt onder andere onderdak aan een museum voor kunst uit de Arabische wereld, een bibliotheek en een congres- en vergadercentrum.

Met haar gelaagde gevel sluit het IMA zowel aan bij het historische deel van Parijs, als bij de Arabische wereld en de moderne stedelijke ontwikkelingen.

BEROEMDE GEBOUWEN Institut du Monde Arabe (1987) Het Institut du Monde Arabe, afgekort IMA, staat in het centrum van Parijs en vormt een ontmoetingsplaats voor de twee culturen die erin samensmelten: de Frans-Europese cultuur en de Arabische wereld. Het IMA is gebouwd met het doel de beeldvorming van de Arabische cultuur in Frankrijk te verbeteren. Dit doel is verwerkt in het gebouw, door het elementen van de islamitische architectuur mee te geven.

Het oorspronkelijke idee van het IMA gaat terug tot 1980, toen twintig Arabische landen de stichtingsovereenkomst van het instituut ondertekenden. Libië en Egypte en sloten zich later aan. De Franse regering kocht grond in het historische vijfde arrondissement en de Arabische landen stonden garant voor de bouwkosten. Een jaar later werden zeven jonge architecten gevraagd binnen drie weken met een ontwerp voor het nieuw op te richten instituut te komen. De uitdaging om een nieuw gebouw te bouwen op de grens van het historische deel van de Parijs met de Notre Dame en de modernere ste124

delijke bebouwing in het zuidoosten, werd toegewezen aan de architect Jean Nouvel.

Nouvel tackelde de uitdaging door de culturele gelaagdheid van het instituut te verbeelden in de uiterlijke verschijning van de gevels. Zo doet de licht golvende, gepolijste noordgevel denken aan de Parijse skyline met de Seine. Het gemaskerde, introverte aspect van de islamitische architectuur is op de hightech zuidgevel van het IMA vertaald in toepassing van aluminium, roestvrij staal en ondoorzichtig glas. De bekleding bestaat uit 240 vierkante vakken met in totaal 30.000 stalen diafragma’s die automatisch openen en sluiten naar gelang de sterkte van het invallende licht. Deze in glas en staal uitgevoerde hightech mashrabiya, in de islamitische architectuur traditioneel een houten scherm of rooster, herinneren aan arabeske en geometrische vlakverdeling en zorgen voor kenmerkende mozaïekfiguren op de vloeren van het IMA. Het skelet van het IMA bestaat uit aluminiumbuizen en glaswanden. Het interieur heeft een open karakter, wat een verwijzing vormt naar de open sfeer van de traditionele islamitische moskee.

De Petronas Towers (1991-1998) De Petronas Towers in Kuala Lumpur, de hoofdstad van Maleisië, werden in 1998 met hun 452 meter hoogte voltooid als hoogste gebouw van de wereld. In 1991 schreef de stad Kuala Lumpur een internationale prijsvraag uit voor het ontwerp van een bouwwerk dat het visitekaartje van de stad zou moeten worden. De opdracht ging naar de Amerikaanse architect Cesar Pelli, die de toren ontwierp in samenwerking met de Kuala Lumpur City Center Architects (KLCC Architects). In januari 1992 werd begonnen met de eerste constructieplannen, de oplevering volgde in 1998.

De torens moesten op verzoek van de opdrachtgever verwijzingen bevatten naar de islamitische cultuur en karakteristieke vormen bevatten van de Zuidoost-Aziatische architectuur.

Aanvankelijk werd in het ontwerp uitgegaan van een twaalfpuntige ster, maar op aanraden van de premier van Maleisië werd dit veranderd in een traditioneel islamitische - achtpuntige ster. Deze ontstond door het op elkaar

Niet alleen de diafragma’s, maar ook de licht vormt een geometrisch patroon.

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

bel element worden ontworpen om te kunnen meebewegen met de beide torens. De vorm van de gordijngevel, die is vervaardigd uit glas en roestvrij staal, draagt bij aan de unieke uitstraling van de Petronas Towers.

Het skelet van de Petronas Towers is vervaardigd uit beton en de verdiepingen vormen een combinatie van metaalplaten en stalen tussenbalken.

De twee stalen pinakels zijn afzonderlijk vervaardigd in Japan en Korea en worden door hun op islamitische leest geschoeide hightechontwerp ook wel ‘tijdloze minaretten’ genoemd.

Het islamitische karakter is bij de Patronas Towers terug te vinden in de plattegrond en de decoratie.

leggen van twee vierkanten, waarbij de ronde en hoekige verticale inhammen tussen de punten van de ster werden ingezet om een karakteristieke en ornamentele façade met uitstulpingen te creëren. Bovendien komen de traditioneel islamitische decoratieve motieven terug in herhaalde verstrengelde en geometrische arabesken en in de gebogen en hoekige lijnen die het bouwwerk doorkruisen en de ruimten bepalen. Een en ander verwijst bovendien naar het islamitische principe van eenheid, harmonie, stabiliteit en rationaliteit.

Het besluit om de twee torens tussen de 41e en 42e verdieping te verbinden door middel van een loopbrug, verwijst naar het idee van ‘een toegang tot de hemel, een poort naar de oneindigheid’. De luchtbrug voegt overigens niets toe aan de stabiliteit van beide torens, maar moest juist als een flexi-

De bouw van de Petronas Towers werd gefinancierd door de nationale oliemaatschappij Petronas en de Maleisische regering. Hoewel de torens inmiddels niet meer de hoogste van de wereld zijn, blijven ze met hun islamitische symboliek en westerse techniek een unieke uitwerking van het lokale en tegelijk moderne stadscentrum van Kuala Lumpur.

BOUWKUNDIGE BEGRIPPEN Arabesk Sierlijk decoratiemotief dat bestaat uit een slingerende, herhalende grondlijn, voorzien van bladeren en bloemen. Voor moslims vormt het eindeloze motief, dat veelal hele oppervlakten van een moskee of paleis bedekt, een symbool voor de eenheid van de schepping van Allah.

Geometrie Geometrisch betekent meetkundig.

De term verwijst naar een bouwwijze waarbij wordt uitgegaan van wiskundige vormen en figuren. Rekenkundige afmetingen en onderlinge verhoudingen spelen hierbij een grote rol.

Jali/Mashrabiya Een opengewerkt of geperforeerd marmeren raster aan de buitenzijde van een venster, bedoeld om het stof en de schittering van de zon te filteren. In de islamitische bouwkunst werden ramen van huizen vaak voorzien van gedraaide houten schermen of roosters, mashrabiya geheten.

Mihrab De mihrab is een poortvormige nis in de muur van een moskee en geeft de gebedsrichting aan.

De gebedsnis bestaat uit twee of meer zuilen die een boog of gewelf dragen. De mihrab is in de meeste gevallen weldadig versierd met arabesken en voorzien van een vers uit de Koran.

Minaret Een minaret is een toren, vaak behorend bij een moskee, die door de muezzin vijfmaal per dag wordt gebruikt om de gelovigen op te roepen tot gebed.

De minaret kan zowel rond, vierkant als kegelvormig zijn en wordt vaak bekroond door één of meer bollen met daarboven een maansikkel.

Archipedia is een educatieve, interactieve architectuurencyclopedie in ontwikkeling. In deze rubriek vindt u alvast een extract uit de duizenden artikelen die straks online staan.

Wilt u belangeloos meewerken aan de totstandkoming van Archipedia, door bijvoorbeeld een artikel te schrijven of beeldmateriaal te leveren?

Neem dan contact op met Linda Zenger, 035 – 69 20 874 of mail naar lz@architectenweb.nl

NUMMER 17 - MEI 2008

125

PUBLICATIES

LANDSCHAPSARCHITECTUUR EN STEDENBOUW IN NEDERLAND 2003 – 2007

Landschapsarchitectuur Peter Paul Witsen 2007 Uitgeverij Blauwdruk Paperback ISBN 978 90 7527 1270 224 p 30 x 24 cm € 39,90 Nederlands

In deze nieuwe editie van het jaarboek Landschapsarchitectuur en stedenbouw in Nederland is een selectie gemaakt uit 200 projecten waar de diversiteit van af sprankelt; bekende en minder bekende plannen voor stedelijke herstructurering, openbare ruimte, parken en tuinen, regionale visies en infrastructuur worden uitgebreid besproken. Volgens de samenstellers zijn de inzendingen getoetst op vakmanschap, vernieuwing en voorbeeldwerking. Daadwerkelijke realisatie is geen criterium – een keuze waardoor het jaarboek eerder een afspiegeling is van de landschapsarchitectonische en stedenbouwkundige theorie in Nederland, dan een weergave van de praktijk van de afgelopen vier jaar. Hoewel je ook zou kunnen zeggen dat de veelvoud aan (nog) niet uitgevoerde plannen juist laat zien dat tussen ontwerpersdromen en daadwerkelijke realisatie vaak wetten en praktische bezwaren in de weg staan. Compleet met vierjarenoverzicht en begeleidende essays is de prettig vormgegeven en helder geschreven uitgave een must-have. (MvS)

LARGE PARKS

Landschapsarchitectuur Julia Czerniak, George Hargreaves (red) 2007 Princeton Architectural Press Paperback ISBN 1 56898 624 6 255 p 22,5 x 15 cm € 28,99 Engels 126

Zoals de titel al doet vermoeden, gaat Large Parks over grote landschapsparken, van minimaal 200 hectare om precies te zijn. Dankzij dit selectiecriterium hebben de samenstellers de mogelijkheid om grote stads- en landschapsparken als ontwerpopgave te bestuderen, ongeacht de ontstaansperiode, stedelijke dan wel rurale context, of gebruik.

De essays waaruit het boek is opgebouwd reflecteren die vrijheid; ze gaan, elk vanuit een eigen perspectief, dieper in op het ontwerp, de constructie en de technische aspecten van grote landschapsparken. Hierbij komen niet alleen de bekende parken zoals Hyde Park aan bod, maar ook nieuwe, soms nog niet gerealiseerde ontwerpen. Hoewel het boek wordt gepresenteerd als een handleiding voor het ontwerp van grote parken, wordt het nergens zo concreet dat het echt als handboek kan dienen. Wel zijn de essays intelligent geschreven en divers van aard, zodat de uitgave het inzicht in de werking en de kwetsbaarheid van dergelijke parken flink bevordert. (MvS) ARCHITECTENWEB MAGAZINE

OP DE GROND

Architectuur / Stedenbouw Tracy Metz 2007 Architectura & Natura Press Paperback ISBN 978 90 7686 356 6 104 p 11 x 17 cm € 15,00 Nederlands

De journaliste en schrijfster Tracy Metz is geboren in de Verenigde Staten, maar woont sinds enkele decennia in Nederland. Ze schrijft voor NRC Handelsblad over architectuur, stedenbouw en landschap en heeft zitting in diverse ruimtelijke onderzoekbureaus.

Na boeken als Snelweg en PRET! Leisure en Landschap werkt ze nu aan een boek over binnensteden in Amerika en Europa.

Op de grond bevat een verzameling essays en columns die ze schreef als Loeb Fellow aan de Harvard School of Design in 2006-2007. Een groot aantal actuele vraagstukken betreffende de ruimtelijke ordening en het grondgebruik in de Verenigde Staten passeren de revue in het kleine, vlot geschreven boekje. In rake typeringen worden uiteenlopende onderwerpen belicht als de functie van de overheid en de projectontwikkelaar bij de stadsinrichting of de reden van het grote aantal honden in de Amerikaanse binnenstad. Haar pakkende persoonlijke observaties, overladen met informatie, worden geïllustreerd door een aantal paginagrote kleurenfoto’s. Een plezier om te lezen. (JL)

OTTO NEURATH

Grafische Vormgeving Nader Vossoughian 2007 NAi Publishers Hardcover ISBN 978 90 5662 350 0 208 p 20 x 27 cm € 39,50 Engels NUMMER 17 - MEI 2008

Bijna triomfantelijk schrijft auteur Nader Vossoughian dat van de 34 geanalyseerde steden voor het vierde CIAM congres in 1933 er twee een andere notatietechniek hadden: Zurich en Dessau. De tekeningen waren beïnvloed door de wetenschapper-activist-ontwerper Otto Neurath. Met zijn in Wenen gevestigde Museum voor Maatschappij en Economie had Otto Neurath in de jaren ’20 naam gemaakt met de door hemzelf ontwikkelde grafische taal om statistiek in snel leesbare beelden te presenteren. De toegankelijke beeldtaal was bedoeld om het volk direct aan te spreken en te bewegen tot een sociale revolutie. De revolutie kwam niet, maar de grafische taal van Otto Neurath resoneerde wel. Zelfs de analyses van AMO lijken, al dan niet indirect, erdoor beïnvloed. Binnen de CIAM ontbeerde Otto Neurath echter de steun van de sleutelfiguren, zodat zijn invloed marginaal bleef. De veronderstelde grote rol die Otto Neurath zou spelen in de Moderne Beweging kan het boek dan ook niet waarmaken. Otto Neurath vernieuwde vooral de grafische vormgeving. (MvR) 127

PUBLICATIES

PROTOTYPEN HET WERK VAN CEPEZED

Architectuur Piet Vollaard (red.)

2007 Uitgeverij 010 Paperback ISBN 978 90 6450 613 0 264 p 28 x 21 cm € 34,50 Nederlands

De monografie van Cepezed is een mooi boek. Het oeuvre van Cepezed worden gepresenteerd met veel foto’s, tekeningen, renderingen, en… handtekeningen. Die tekeningen lijken instrumenteel in de tomeloze drang tot innovatie van het architectenbureau, al lees je daar in het boek niets over. Ook is er een duidelijke voorkeur voor de ‘exploded view’, wat gerelateerd kan worden aan Cepezed’s interesse in prefabricage. Naast de documentatie van negen projecten, zijn in het boek ook negen essays opgenomen. Elke tekst is geschreven door een andere auteur en behandelt een ander aspect van de architectuur van Cepezed. In de praktijk blijken de verschillende auteurs elkaar, onbedoeld, te herhalen. Een aantal schrijvers beklaagd zich dat de verschillende pogingen van Cepezed om woningen in serieproductie te nemen tot nu toe bleven steken bij de realisatie van prototypen. Maar zou het prototype niet juist het doel moeten zijn? Het gebouw als eerste exemplaar van een serieproductie die nooit wordt gestart. (MvR)

RAADHUIZEN

Architectuur Herman Prast (red.)

2007 SUN Hardcover ISBN 978 90 8506 414 5 143 p 28 x 25 cm € 24,50 Nederlands 128

In de inleiding wordt gerefereerd aan de traditie dat voor bouwkundestudenten van de Technische Universiteit Delft ‘plandocumentaties’ worden gemaakt.

Met dit fascinerende overzicht van zestien, in Europese steden gebouwde, raadhuizen leeft deze goede traditie voort. Bovendien is deze door bouwkundedocenten samengestelde en geschreven plandocumentatie een aanrader voor iedere architectuurliefhebber. Dat geldt vooral voor de boeiende selectie van 15 moderne raadhuizen en één traditioneel ontwerp, de inzichtelijke afbeeldingen en tekeningen en de stuk voor stuk deskundige, soms wat droge beschrijvingen. Voorafgaand aan de documentatie wordt een historisch overzicht gegeven en een aanzet tot verschillende typologische indelingen. Dit wordt niet expliciet gekoppeld aan de beschrijvingen zelf, de typologische variatie moet de lezer zelf uit de plandocumentatie distilleren. Het maakt de publicatie echter niet minder boeiend. (MT) ARCHITECTENWEB MAGAZINE

RUIMTE EN LEREN

Architectuur Herman Hertzberger 2008 Uitgeverij 010 Paperback ISBN 978 90 6450 645 1 256 p 27 x 21 cm € 29,50 Nederlands

De publicatie Ruimte en leren van Herman Hertzberger vormt een voortzetting op het in 1991 verschenen Ruimte maken, ruimte laten en het in 1999 verschenen De ruimte van de architect. Ook dit derde deel blijkt een bijzondere uitgave waarin een van Nederlands invloedrijkste scholenbouwers een poging doet de architectuur te plaatsen in een culturele context.

Achterliggend idee is dat scholenbouw tegenwoordig nog een van de weinige deelgebieden is binnen de architectuur waarbij door middel van ruimte de menselijke conditie beïnvloed kan worden. Aan de hand van talloze eigen voorbeelden, voorbeelden uit het werk van anderen en anonieme voorbeelden verhaalt Hertzberger over de wisselwerking tussen onderwijs, onderwijssysteem en architectuur. Net als in de voorgaande delen bewierookt Hertzberger ook nu niet unieke hoogtepunten, maar duidt het mechanisme van de architectuur en de werking van de ruimte en haar contravorm. Met de voor hem kenmerkende begrippenparen als ‘De school als microstad’ en ‘De stad als macroschool’ toont Hertzberger het brede spectrum dat voor hem leren omvat. (OK)

W.G. WITTEVEEN EN ROTTERDAM

Stedenbouw Noor Mens 2007 Uitgeverij 010 Hardcover ISBN 978 90 6450 612 3 240 p 28,5 x 24 cm € 45 Nederlands NUMMER 17 - MEI 2008

Willem Gerrit Witteveen heeft de monografie gekregen die hij op grond van zijn werk en persoonlijkheid al langere tijd verdiende. Al leven zijn inspanningen voort in het door hem opgerichte ingenieursbureau Witteveen en Bos, de tragiek van de stadsbouwmeester van Rotterdam in de periode 1924-1945 was dat hij vooral bekend werd door een plan dat niet is uitgevoerd: het Wederopbouwplan voor Groot-Rotterdam. Dat plan werd al snel overschaduwd door het uitgevoerde Basisplan voor Rotterdam van zijn opvolger Cor van Traa. Als representant van de ‘kunstzinnige stedenbouw’ werd Witteveen daarna soms gepositioneerd als traditioneel.

Naast een uitvoerige documentatie van niet uitgevoerde plannen geeft het boek met fraaie illustraties inzicht in ontwerpen die wel zijn uitgevoerd en nog steeds traceerbaar zijn in de stad. Het ideaal van Witteveen - de verbondenheid van kunst en techniek – wordt helder uiteengezet en vormt de rode draad van deze monografie. (MT) 129

AGENDA

TENTOONSTELLINGEN 24 april tot en met Lodewijk Baljon Landschapsarchitecten [1] 15 juni Presentatie van een bureau dat landschapsarchitectuur ziet als een uit ambacht, theorie en kunstzin opgebouwd vak. Het werk dat getoond wordt in de expositie richt zich met name op tuin- en landschapsarchitectuur.

O www.architectuurcentrumnijmegen.nl tot en met 25 april Berlijnse architectuur [2] De Academie van Bouwkunst in Amsterdam presenteert een tentoonstelling over de Duitse architect en stedenbouwkundige Bruno Taut en over zes Berlijnse wijken die voor een plaats op de Unesco-Werelderfgoedlijst genomineerd zijn.

O www.academievanbouwkunst.nl tot en met 10 mei Expositie woningen prijsvraag Eenvoud Tentoonstelling van alle inzendingen voor de prijsvraag Eenvoud, waarbij de deelnemers werd gevraagd een vrijstaande, maar eenvoudige woning te ontwerpen waarin hun eigen wensen en fantasieën doeltreffend tot uiting kwamen.

O www.casla.nl tot en met 17 mei Amsterdamse Nieuwe Oogst [3] Expositie met het werk van leden die de afgelopen twee jaar lid zijn geworden van de BNA Kring Amsterdam. Zo’n dertig Amsterdamse architecten die de afgelopen twee jaar zijn toegetreden, tonen hun werk, waaronder Liesbeth van de Pol en Marlies Rohmer.

O www.arcam.nl

1

tot en met 25 mei Europan 9 Nederland In vier gangen worden de inzendingen die Europan Nederland ontving voor de vier Nederlandse locaties getoond. In elke gang wordt een prijsvraaglocatie in woord en beeld verduidelijkt en kan de bezoeker zich onderdompelen in de hoeveelheid aan innovatieve ideeën van jonge en talentvolle architecten.

O www.nai.nl tot en met 25 juni De nieuwe highlights van het Oostelijk Havengebied [4] Het Oostelijk Havengebied te Amsterdam maakt al een afgeronde indruk. Toch worden er in de nabije toekomst nog minimaal vijf projecten toegevoegd, en niet de minste. Loods 6 AHOI toont maquettes, foto’s, 3D animaties en geluidsfragmenten van de nieuwe gebouwen.

O www.loods6ahoi.nl tot en met 23 Ai Weiwei november Ai Weiwei (1957) is een van de belangrijkste personen in de hedendaagse kunstwereld in China. Recent was hij als adviseur betrokken bij het ontwerp van het Olympisch Stadion in Beijing. Het werk van Ai Weiwei omvat performances, installaties en architectuur.

O www.groningermuseum.nl

2

130

CONGRESSEN EN SEMINARS 8 mei Symposium Bouwen met Hartstocht Onder andere Max van Huut spreekt op dit symposium, dat is georganiseerd naar aanleiding van het plan van de gemeente Hoogeveen om met het project ‘De Zeven Eilanden’ particuliere opdrachtgevers de ruimte te bieden hun droomhuis te bouwen onder organische architectuur.

O www.organische-architectuur-iona.nl ARCHITECTENWEB MAGAZINE

22 en 23 mei Challenging Glass Tweedaagse conferentie over het architectonisch en constructief gebruik van glas. Het evenement is bestemd voor ontwerpers, ingenieurs en onderzoekers.

Voornaamste doel is om promovendi vanuit de hele wereld met elkaar in contact te brengen.

O www.bk.tudelft.nl/challengingglass 31 mei tot en met Olympisch Vuur - Spelen met Toekomst 21 september In deze expositie wordt voorstelbaar gemaakt dat Nederland in 2028 de Olympische Spelen organiseert. Met behulp van schaalmodellen, film, debat en theater worden vragen beantwoord over alle zaken die komen kijken bij de organisatie van zo’n mega-evenement.

O www.nai.nl

3

LEZINGEN EN EXCURSIES 28 april The city and the mall: Hoog Catharijne Revisited Europese steden worden anders beïnvloed door een winkelcentrum zoals Hoog Catherijne dan Amerikaanse steden, waar vergelijkbare shoppingmalls veel voorkomen. Wat is hier de oorzaak van? De Amerikaanse sociologe Saskia Sassen geeft via een lezing haar visie.

O www.tumultdebat.nl

4 15 mei tot en met De stad lezen 20 juni Architectuurcentrum Aorta organiseert in het voor- en het najaar van 2008 een lezingenreeks, die wordt afgesloten met een rondleiding in de stad. In het voorjaar wordt door verschillende sprekers ingegaan op de periode van het ontstaan van Utrecht tot aan 1750.

O www.aorta.nu

PRIJSVRAGEN inzenden tot 1 mei Nationale Staalprijs Sinds 1971 schrijft Bouwen met Staal de Nationale Staalprijs uit. Deze tweejaarlijkse prijs dient als waardering voor het inspirerend toepassen van staal in bouwprojecten. Alle project die geheel of gedeeltelijk in staal zijn uitgevoerd kunnen deelnemen.

O www.bouwenmetstaal.nl inzenden tot 2 juni Bouwfonds Ontwerpprijsvraag 2008 Deze prijsvraag biedt jonge ontwerpers de kans een visie te presenteren op ruimtelijke thema’s waar de vakwereld nu over praat. Ook moet de wedstrijd de discussie over actuele ruimtelijke vraagstukken met de inzet van creatieve energie stimuleren.

O www.nirov.nl inschrijven tot 1 juli European Aluminium Award 2008 Deze prestigieuze tweejaarlijkse aluminiumprijs wordt toegekend aan projecten en producten, waarbij aluminium op een innovatieve manier is toegepast. De Awards zullen eind september worden uitgereikt tijdens de International World Trade Fair ALUMINIUM 2008 in het Duitse Essen.

O www.aluminium-award.eu

NUMMER 17 - MEI 2008

131

Ervaren, gedegen en gegarandeerd

Serres en veranda’s van Gesbo worden gekenmerkt door kwaliteit. Dat maakt ons de ideale partner in het vervolmaken van de wensen van uw klanten. Gesbo heeft jaren ervaring in het bouwen van serres en het samenwerken met aannemers. Bij de bouw van onze serres maken we gebruik van duurzame materialen, die bovendien technisch vooruitstrevend, sterk en vormvast zijn. En tijdens het hele proces van werktekening tot afwerking leggen wij onszelf de hoogste eisen op. Gesbo is gegarandeerd uw perfecte partner bij elk serreproject.

G E S B O To r e n s t r a a t 1 5 , 5 2 6 8 A R H e l v o i r t | T ( 0 4 11 ) 6 4 3 5 5 5 | w w w. g e s b o . n l

| E info@gesbo.nl

Gratis jaarboek t.w.v. â‚Ź39,50 bij een jaarabonnement op Architectenweb Magazine

Kijk snel op pagina 58

E`\ln% >`iX < )) ;i`\ dXk\i`Xc\e mcXb fg [\ nXe[

_^jZ_d`kq%[\ _^jZ_d`kq%[\

?\k e`\ln\ jZ_Xb\cXXigif^iXddX >`iX < )) `j mcXb fg [\ nXe[ ^\ ejkXcc\\i[ jc\Z_kj * dd [le% >`iX < )) `j m\ibi`a^YXXi `e [\ [i`\ dXk\i`Xc\e if\jkmi`a jkXXc# Xcld`e`ld \e k_\idfgcXjk Rql`m\i n`k ^cXeq\e[T% <i blee\e d\\i [Xe )'' ]leZk`\j `e nfi[\e ^\ ek\^i\\i[ Æ mXe [\liZfddle`ZXk`\ kfk _\k >`iX @ejkXYlj BEO &<@9 jpjk\\d% Fe[\ijZ_\`[\e d\k [\ `= XnXi[ \e [\ i\[ [fk XnXi[ )''.% D\\i `e]fidXk`\ m`X1 =Xo "*( ' * +/ $ +. 0, '+# >`iX K\Z_e`jZ_\ Gif]` ?fkc`e\1 K\c '0 '' $ ) *, ++ .) f] nnn%^`iX%ec 8]Y\\c[`e^\e RmXe c`ebj eXXi i\Z_kjT1 >`iX < )) <[\c JkXXc# >`iX < )) 8cld`e`ld# >`iX < )) K_\idfgcXjk# kn\\mfl[`^\ ZfdY`eXk`\ [ilbmcXbjZ_Xb\cXXi d\k m\ik`ZXXc jkXXe[\ n`g &nXe[ZfekXZk[ffj d\k iXe[XXi[\

Wel eens aan moderne erne schuifdeuren gedacht? schu cht?

Eclisse Syntesis DD

Schuifdeursystemen bieden RUIMTE en LICHT. Het schuif-

E

E

N

deuren programma van MARSICA Special Doors & Frames is

O

V

E

R

M

A

A T

omvangrijk. Zoals bijvoorbeeld het assortiment van ECLISSE,

V A Metalglas Sesamo

N

Europaâ&#x20AC;&#x2122;s grootste producent van slimme deursystemen:

R

U

I

M

T

E

Hierdoor wordt een overmaat van ruimte en licht gecreĂŤerd,

Nijverheidsweg 14 2215 MH Voorhout tel. 0252 22 81 18 fax 0252 22 47 46 info@marsica.eu

met nauwelijks beperkingen in hoogte- en breedtematen.

www.marsica.eu

deuren die totaal in de wand verdwijnen als ze even niet

E

N

gewenst zijn, maar op elk moment weer beschikbaar zijn.

L

Metalglas Nicchia V-502

I

C

H

T

UW IDEE KRIJGT VORM

Eiffelgres Grafite Eiffelgres EiffelgresGrafite Grafite Hi-tech porcellanato vloertegels Hi-tech Hi-techporcellanato porcellanatovloertegels vloertegels met leisteenstruktuur.

Een met metleisteenstruktuur. leisteenstruktuur.Een Een bijzonder product van bijzonder product van Imabo. bijzonder product van Imabo.

Imabo.

Imabo heeft Imabo heeft meer meer dan dan40 40vestigingen vestigingen in Nederland.

Niet alle vestigingen in Nederland. Niet alle vestigingen hebben hetzelfde hebben hetzelfde assortiment. assortiment.Kijk Kijkvoor voor locaties en specifiek assortiment locaties en specifiek assortimentop op

www.imabo.nl www.imabo.nl

ACTUEEL Kijk voor meer vacatures en een uitgebreide beschrijving van onderstaande advertenties op www.architectenweb.nl en vul het bijbehorenden wwwpagina nummer in.

Vacature plaatsen of CV online zetten? Surf ook daarvoor naar onze online vacaturebank!

BOUWKUNDIG TEKENAAR ARCHES architecten BNA zoekt een enthousiaste, creatieve, bouwkundig tekenaar (HTS) met oog voor detail. We bieden je een gevarieerde en uitdagende functie, met ruime mogelijkheden om jezelf te ontwikkelen. Naast het zelfstandig uitwerken van een schetsontwerp tot bestektekeningen, krijg je volop de gelegenheid om mee te werken aan het ontwerp van nieuwe projecten.

ARCHES architecten BNA (040) 23 77 957 mail@arches.nl www.arches.nl O architectenweb.nl/v8081

ONTWERPMANAGER

ASSISTENT PROJECTCOÖRDINATOR

Kun jij alle disciplines in één driedimensionaal bouwmodel bij elkaar brengen? Gevraagd wordt het aansturen en/of coachen van meerdere partijen in een vroeg stadium, zoals in het PvE. Je stuurt niet alleen op de gebruikelijke TGKIO-aandachtspunten, maar juist ook inhoudelijk op ontwerptechnische en bouwkundige samenhang.

Dosign Engineering (010) 477 01 01 bouw@dosign.nl www.dosign.nl O architectenweb.nl/v8000

Wij zoeken een assistent projectcoördinator voor een architectenbureau dat onder meer actief is in de gezondheidzorg, onderwijs en woningbouw. Deze persoon ondersteunt de projectcoördinator in de bouw- en ontwerpcoördinatie en is verantwoordelijk voor verslaglegging van bouw- en ontwerpvergaderingen.

PROJECTMANAGER

SENIOR TECHNISCH TEKENAAR

Voor een internationale organisatie zoeken wij een projectmanager New Buildings & Maintenance. De projectmanager is verantwoordelijk voor het voorbereiden conform de specificaties van de opdrachtgever en het uitvoeren en bewaken van de projecten binnen planning en budget. Het betreft nieuw- en verbouwprojecten. Waar mogelijk geeft de projectmanager adviezen.

Dosign Engineering (010) 477 01 01 bouw@dosign.nl www.dosign.nl O architectenweb.nl/v8002

Voor ons kantoor in Zwolle zijn wij op zoek naar een senior technisch tekenaar. Tot de taken behoren het zelfstandig begeleiden van de uitvoeringstrajecten en het bouwtechnisch uitwerken van meerdere projecten tot aan de uitvoering. Wij zoeken iemand met grondige kennis van techniek, wet- en regelgeving en minimaal 8 jaar ervaring in een vergelijkbare functie.

FAME Groep BV (0528) 22 97 00 rmol@famegroep.nl www.famegroep.nl O architectenweb.nl/v8089

SENIOR TECHNISCH COÖRDINATOR

BOUWKUNDIG TEKENAAR

Voor ons kantoor in Zwolle zoeken wij een senior technisch teamleider. In deze functie ben je coördinator van de uitwerkingstrajecten. Wij zoeken een kandidaat die kennis van bouwtechniek weet te koppelen aan een affiniteit met architectuur en die beschikt over uitstekende communicatieve vaardigheden. Minimaal TU niveau en 10 jaar ervaring in een vergelijkbare functie.

FAME Groep BV (0528) 22 97 00 rmol@famegroep.nl www.famegroep.nl O architectenweb.nl/v8088

Voor ons in Apeldoorn gevestigde architectenbureau zoeken wij een ervaren tekenaar die zelfstandig tekenwerk kan verrichten in alle fasen van het ontwerp. De kandidaat controleert tekenwerk van derden en begeleidt andere tekenaars. Wij gebruiken Arkey.

Wij vragen minimaal HBO niveau, aangevuld met verschillende bouwtechnische cursussen en een werkervaring van circa 5 jaar.

Het Architectenhuis borkent & plug BV (055) 52 15 443 info@architectenhuis.nl www.architectenhuis.nl O architectenweb.nl/v8027

136

Dosign Engineering (010) 477 01 01 bouw@dosign.nl www.dosign.nl O architectenweb.nl/v8001

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECTARCHITECT

STARTENDE TEKENAAR

Voor ons in Apeldoorn gevestigde architectenbureau zijn wij op zoek naar een ervaren en enthousiaste projectarchitect met projectleiders-capaciteiten die ons team komt versterken. In deze functie maak je zelfstandig ontwerpen en begeleidt je tekenaars bij de uitwerking van het project. Wij vragen minimaal TU / AvB niveau en 5 jaar werkervaring.

Het Architectenhuis borkent & plug BV (055) 52 15 443 info@architectenhuis.nl www.architectenhuis.nl O architectenweb.nl/8026

Voor een middelgroot architectenbureau zijn wij op zoek naar startende tekenaars. Onder leiding van de projectleider ben je verantwoordelijk voor de bouwtechnische uitwerking van projecten.

Je houdt je bezig met wet zowel woning- als utiliteitsbouw. Wij bieden een marktconform salaris en vragen een afgeronde opleiding HTS Bouwkunde en ervaring met AutoCAD. InterWork Eindhoven (040) 26 52 000 niels@interwork.nl www.interwork.nl O architectenweb.nl/v8080

VASTGOED INSPECTEUR

ASSISTENT PROJECTLEIDER

Ben je bouwkundige en zoek je een afwisselende functie? Een gezellig adviesbureau uit Rotterdam met jonge mensen voert diverse vastgoed inspecties uit. Als inspecteur heb je een afwisselend takenpakket, je werkt deels binnen- en buitendienst. Er is ruimte om te leren en door te groeien. Interesse, reageer dan snel!

InterWork Delft (015) 251 50 00 peter.freriks@interwork.nl www.interwork.nl O architectenweb.nl/v8069

Als assistent projectleider-tekenaar ben jij de spin in het web. Je ondersteunt de projectleider, houdt toezicht op het proces, stuurt overleg aan en geeft doordachte bouwkundige adviezen aan opdrachtgevers, architect en tekenaars. Je hebt een afgeronde opleiding MTS / HTS Bouwkunde, kent AutoCAD en bent een teamspeler die ook zelfstandig goed uit de voeten kan.

InterWork Amsterdam (020) 42 30 855 eelko@interwork.nl www.interwork.nl O architectenweb.nl/v8106

ARCHITECT

BOUWKUNDIG TEKENAAR

Voor een architectenbureau in de omgeving van Apeldoorn met een divers opdrachtenpakket zoeken wij een architect die het team van achtkoppige team komt versterken. In verband met een groeiende portefeuille zijn zij op zoek naar een ontwerper. De kandidaat werkt zelfstandig ontwerpen uit en onderhoudt contacten met diverse partijen. Minimaal TU / AvB, plus 3 jaar ontwerpervaring.

InterWork Arnhem (026) 35 30 980 susanne.doekhi@interwork.nl www.interwork.nl O architectenweb.nlv7954

Voor ons in Delft gevestigde bureau zijn wij op zoek naar een enthousiaste bouwkundig tekenaar die grote affiniteit heeft met ontwerpen. Wij zoeken iemand met minimaal MBO / HBO bouwkunde die bereid is zelfstandigheid op te bouwen. Kennis van het Bouwbesluit strekt tot de aanbeveling. Wij werken met Arkey-vMV, maar ook tekenaars met andere ervaring kunnen solliciteren. ir. Ton Voets Architecten BNA (015) 21 43 941 info@tonvoets.nl www.tonvoets.nl O architectenweb.nl/v8060

BOUWKUNDIG TEKENAAR

ARCHITECT

Voor onze vestiging in Rotterdam zoeken wij per direct een collega. Je hebt bij voorkeur een aantal jaren tekenervaring met Arkey ASD. Heb je minder ervaring, of ervaring met een ander tekenprogramma? Ook dan zien we graag je sollicitatie tegemoet.

Je hebt een bouwkundige opleiding (HTS of MTS Bouwkunde) en kunt na een inwerkperiode zelfstandig werken.

KAW architecten en adviseurs (050) 599 57 33 j.luckassen@kaw.nl www.kaw.nl O architectenweb.nl/v8096

In deze functie ontwerpt u aan meerdere projecten, van schetsontwerp tot aan realisatie. Vanuit uw visie op het vakgebied levert u een duidelijke bijdrage aan de ontwikkeling van het bureau. U heeft een afgeronde universitaire of academische opleiding, plus ervaring in het ontwerpen, aansturen en presenteren van plannen van ontwerp tot en met uitvoering. op ten noort blijdenstein (030) 75 09 750 dia.vollebregt@onb.nl www.onb.nl O architectenweb.nl/v8037

NUMMER 17 - MEI 2008

op ten noort blijdenstein

ARCHITECTEN

EN

ADVISEURS

137

ACTUEEL PROJECTLEIDER

INTERIEURARCHITECT

In samenspraak met de architect coördineert u meerdere projecten, van schetsontwerp tot uitvoering. Als projectleider bewaakt u de planning, het budget en kwaliteit van uw projecten en stuurt u de projectteams aan. U heeft een bouwkundige opleiding op HBO niveau, plus aantoonbare ervaring in een functie als projectleider van meerdere lopende projecten tegelijkertijd. op ten noort blijdenstein (030) 75 09 743 dia.vollebregt@onb.nl www.onb.nl O architectenweb.nl/v8036

Vanuit het Kunstenlab in Deventer werken wij met een team van 8 ontwerpers aan projecten in binnen- en buitenland. Voor een groeiend aantal interieuropdrachten zoeken wij een ambitieuze en zeer ervaren ontwerper die in staat is projecten van ontwerp tot oplevering te begeleiden. Je bent opgeleid aan de Kunstacademie of TU en hebt minimaal 5 jaar ervaring.

Studio Groen+Schild (0570) 610 111 info@studiogroenschild.nl www.studiogroenschild.nl O architectenweb.nl/v8064

ONTWERPER / MANAGER

COMMERCIËLE ONDERZOEKER

De toepassing van duurzame materialen en natuurlijke energiebronnen vormen de basis van de architectuur van de toekomst.

Voor onze nieuwe vestiging in het Adverium te Drachten zoeken wij per 1 juni een gedreven ontwerper-projectleider-bureaumanager die hier enthousiast zijn schouders onder wil zetten. Opleiding HBO of TU niveau, 2 tot 5 jaar ervaring. van der breggen bouw i.d.

(0172) 240 444 breggenbouwid@hetnet.nl www.vanderbreggenbouwid.nl O architectenweb.nl/v8087

VOLA is de Deense fabrikant van kranen en douches naar het ontwerp van Arne Jacobsen. Voor de Benelux zijn wij op zoek naar een Commercieel Project Researcher die bouwprojecten traceert en onderzoekt op relevantie voor VOLA. De onderzoeker ondersteunt de verkoop buitendienst bij de acquisitie. De kandidaat heeft een marketing achtergrond en spreekt uitstekend Engels.

Vola Sanitair BV (020) 36 56 356 tvd@vola.com www.vola.com O architectenweb.nl/v8099

op ten noort blijdenstein

ARCHITECTEN

EN

ADVISEURS

HET ARCHITECTENHUIS zoekt een:

ARCHITECT/PARTNER (functieniveau M/N)

HET ARCHITECTENHUIS is: een middelgroot bureau in Apeldoorn met 18 medewerkers en is werkzaam in vrijwel alle sectoren met de nadruk op woon-zorgprojecten. Het bureau heeft meer dan 40 jaar ervaring in het succesvol realiseren van projecten.

HET ARCHITECTENHUIS biedt: - werkplezier bij één van de mooiste en beste bureaus in de regio - fantastische collega’s - interessante opdrachten - uitstekende arbeidsvoorwaarden

profiel: - een creatieve, enthousiaste en ambitieuze instelling - een afgeronde opleiding TU of A.v.B. - ruime ervaring met ontwerpen en bouwen van projecten in de gezondheidszorg en woon-zorgprojecten - minimaal zes jaar relevante werkervaring als projectleider/ architect van grote projecten - aantoonbare kwaliteit op het gebied van bureaumanagement, planning, organisatie en acquisitie

Uw schriftelijke sollicitatie richten aan: HET ARCHITECTENHUIS vosselmanstraat 504 7311 vx apeldoorn www.architectenhuis.nl

Egtis, de c

hique voo

rdeur!

VOLLEDIG VLAK

Voor meer informatie:

WWW. EGTIS.NL Voor meer informatie over K-vision kunststof kozijnen:

WWW.K-VISION.INFO

ERVAAR DE VOORDELEN VAN EGTIS VOLLEDIG VLAK, DUS MOOIER OP MAAT GEMAAKT IN IEDERE RAL KLEUR GEEN SCHILDERWERK POLITIEKEURMERK VEILIG WONEN profine Nederland bv Regterweistraat 13, NL 4181 CE Waardenburg - Postbus 2, NL 4180 BA Waardenburg, T +31 (0)418 651717 F +31 (0)418 652872 E info@profine-nederland.nl

@eefmXk`\] \e Zi\Xk`\] nXe[&gcX]fe[ X]n\ib`e^jjpjk\\d mffi Y`ee\e \e Yl`k\e [`i\Zk fg dli\e d`[[\cj

DLLIGI@EK%EC

;`^`kXc\ ]fkfY\jkXe[\e nfi[\e m\i^iffk l`k^\gi`ek fg \\e jg\Z`Xc\ ]fc`\ \e `e [\ dlli ^\ni\m\e%

;\ È =FC@<É nfi[ m\in`a[\i[# [\ ]fkf&`ebk # Yc`a]k `e _\k i\c`\]# XZ_k\i `e \\e kfgbnXc`k\`k% ;\ gi`ek bXe nfi[\e Y\jZ_\id[ d\k \\e LM \e ^iX]Ôk` Y\jk\e[`^\ kiXejgXiXek\ _Xij%

:i\\\i \\e Y\i^cXe[jZ_Xg ife[fd l `e ln nfe`e^ f] [\ J`ok`aej\ bXg\c XXe _\k gcX]fe[% ;\ df^\c`ab_\[\e q`ae fe\`e[`^% :I<8K@M@K<@K FG Q@AE KFG D<K DLLIGI@EK%EC DLLIGI@EK%EC EXiZ`jj\ejkiXXk *((*( O; Mfc\e[Xd K% ')00$*-(()'

=% ')00$--..,0 nnn%dlligi`ek%ec <dX`c `e]f7dlligi`ek%ec

Dlligi`ek `j \\e fe[\i[\\c mXe B@KK<

SONESTO® De innovatieve bedenker en leverancier van lockers, postvakken en garderobesystemen.

De in eigen beheer ontworpen producten worden in vele designs, afmetingen en materiaalsoorten aangeboden.

Geplaatst door eigen monteurs, desgewenst ‘turn key’.

SONESTO B.V. De Boeg 4 9206 BB DRACHTEN T. 0512 53 93 94 F. 0512 53 88 01 E. info@sonesto.nl w w w . s o n e s t o . n l

De kunststofvloeren van Bolidt zijn mooi en functioneel.

Bolidtop速 kunststofvloeren uniek in karakter t vele kleuren en dessins t vloeistofdicht t naadloos goed te reinigen t slijtvast t ideaal voor intensief gebruik

http://ebrochure.bolidt.nl

ARCH. MAAIK elke dag een nieuwe strip van arch.maaik op architectenweb.nl

NUMMER 17 - MEI 2008

143

NUMMER 17 - MEI 2008

143

Hét kwaliteitsprofiel van Veka: zeven keer beter

1 Vakkundig verwerkt door erkende fabrikanten van kunststofkozijnen.

2 Kwaliteitsprofielen met KOMO-keur.

3 Keus uit 35 standaard kleuren.

4 Hoge isolatiewaarde, waardoor reductie van de CO2-uitstoot.

5 Technische ondersteuning bij detailering en bestektekenen.

6 Groot assortiment profielen.

7 Recyclingsconcept met eigen retoursysteem.

Wilt u weten wat de zeven sterren van Veka voor u en uw projecten kunnen betekenen? Vraag dan een gesprek aan met Adriaan Hakkert (0344 65 22 34).

VEKA: het kwaliteitsprofiel www.vekakozijn.nl ahakkert@veka.com

+ + + + + + +

advertentie index

colofon

Alcoa Bolidt Buva Continu Engineering Derako Duco EngineeringNow Fagerhult Falco Gerflor Gesbo Gira Het Architectenhuis Imabo IP Company Luxlight Marsica Material Xperience Monier Muurprint PD Lighting Profine Renson Reynaers Robertson Saint Gobain Selux Solarlux Sonesto Svedex Trespa Trilux Veka Velux Zumtobel

Architectenweb Magazine is een uitgave van Architectenweb.nl en verschijnt acht keer per jaar. Architectenweb Magazine is een nieuw praktisch vakblad en is een logisch vervolg op het succes, de bekendheid en de goede waardering van www.architectenweb.nl.

11 143 61 139 133 3 143 119 10 85 132 133 138 135 121 109 134 9 2 141 8 140 60 148 108 6 120 84 142 7 82 110 144 147 111

Redactieadres Postbus 394, 1400 AJ Bussum T (035) 692 08 74 F (035) 692 26 78 I redactie@architectenweb.nl W www.architectenweb.nl Hoofdredactie Jeroen van Oostveen (jvo@architectenweb.nl) Redactie Michiel van Raaij (mvr@architectenweb.nl), Marjoleine van Schaik (mvs@architectenweb.nl), Marcel Teunissen (mt@architectenweb.nl), Ronnie Weessies (rw@architectenweb.nl) Eindredactie Theo Janssen Aan dit nummer werkten verder mee Remco Arnold, Machteld de Haan, Peter Drijver, Eric Frijters, Kees van der Hoeven, Olv Klijn, Jos Lafeber, Sjoerd Reitsma, Karin Roelofse Architectenweb Magazine is een uitgave van Architectenweb Media B.V. Postbus 394, 1400 AJ Bussum media@architectenweb.nl Advertenties Martijn Postmus, Guido Mensink (035) 69 20 874 sales@architectenweb.nl Art-direction en grafische Vormgeving Danny Tupang Huizen, Architectenweb Media B.V. Naarden Druk Thieme GrafiMedia Groep Informatie over abonnementen Losse nummers € 9,50 Jaarabonnement (8 nummers) € 69,nabestellingen € 14,- per nummer (incl. BTW) Alle prijzen zijn onder voorbehoud van prijswijzingen. Het abonnementsgeld dient bij vooruitbetaling te worden voldaan. Voor de betaling ontvangt u een factuur. Abonnementen kunnen per nummer ingaan en worden zonder tegenbericht automatisch verlengd. Opzeggen dient schriftelijk te gebeuren bij Architectenweb.nl, minimaal vier weken voor de verschijningsdatum van het laatste nummer van uw abonnement. Adreswijzigingen dienen schriftelijk te worden doorgegeven.

colofon

Wet op de persoonsregistratie Wij maken u erop attent dat wij enkele door u als abonnee verstrekte gegevens, zoals naam, adres en telefoonnummer, hebben opgenomen in ons gegevensbestand.

Vrijwaring Uitgever en auteurs verklaren dat dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld, Evenwel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook.

© 2008 - Architectenweb Media BV Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen en/of op enigerlei wijze worden gereproduceerd zonder schriftelijke toestemming van Architectenweb Media BV.

Hans Ruijssenaars / Architect

Licht Zonder licht waren wij er niet was er geen verwondering geen architectuur licht is misschien wel het mooiste bouwmateriaal altijd anders altijd in beweging onbarmhartig en kwetsbaar geeft leven maakt zichtbaar licht is

www.velux.nl/daglichtconcepten

I\peX\ij fekn`bb\ck Xcld`e`ld jpjk\d\e mffi iXd\e# [\li\e# mc`\j$ ^\m\cj \e qfen\i`e^ [`\ q`Z_ fe[\ijZ_\`[\e `e bnXc`k\`k# ]leZk`f$ eXc`k\`k \e mfid^\m`e^% ;XXiY`a c\`[k jXd\en\ib`e^ d\k XiZ_`k\Zk\e kfk fgmXcc\e[ Zi\Xk`\m\ \e `eefmXk`\m\ fgcfjj`e^\e% 9\ek l ^\ ek\i\jj\\i[ `e [\ XiZ_`k\Zkfe`jZ_\ df^\c`ab_\[\e mXe [\ gif[lZk\e mXe I\peX\ij6 E\\d [Xe ZfekXZk fg d\k feq\ XiZ_`k\Zk\e$ X[m`j\lij% B`ab fg nnn%i\peX\ij%ec f] Y\c '+0) $ ,- (' )'%

nnn%i\peX\ij%ec N< 9I@E> 8CLD@E@LD KF C@=<