AWM 18 by Architectenweb

KVOJ t F KBBSHBOH t é t OVNNFS

architectenweb magazine

praktisch vakblad over bouw en architectuur

w w w . a r c h i t e c t e n w e b . n l

praktisch vakblad over bouw en architectuur

interview %F 0QHBWF WBO .PSHFO project belicht $VMUVVSDMVTUFS &OTDIFEF .VTFVN 7FFOIVJ[FO )FU 4USJKLJK[FS %FO )BBH techniek 4UBUJPOT them@gazine &TUIFUJTDIF *OTUBMMBUJFT

Les Betondakpannen, de laagste CO2-emissie Minder CO2, een beter milieu. Daar kiest u voor met de betondakpannen van MONIER. Een hellend dak voorzien van onze betondakpannen betekent tussen de 50 en 80 procent minder CO2-emissie dan wanneer u een andere dakbedekking toepast. En alleen een betondakpan van MONIER beschikt over het milieulabel DUBOKEUR van NIBE. Daarmee maakt u de beste keuze in duurzame ĂŠn esthetische dakbedekking.

www.monier.nl

ROOFS FOR LIVING

DucoSlide, Zonwering met aluminium schuifpanelen - Optimale hitte- en privacy bescherming - Esthetische â&#x20AC;&#x2DC;Designâ&#x20AC;&#x2122; oplossingen - Manuele of elektrische bediening - Snel en eenvoudig te monteren

V o o r

m e e r

i n f o :

b e l

0 0 3 2 - 5 8 / 3 3

0 0

6 6

o f

k i j k

o p

design in kantoor

www.omann.com

BAX Agenturen Walnotendreef 30 / 3137 HA Vlaardingen T: 010 4743911 / F: 010 4757035 www.baxagenturen.nl info@baxagenturen.nl

ÁÙT ¡Á Å - % 5:± #:ÛÌà:à ¯ ÙÁ-?¯ ÙÁ- Ù%

T ¡ ØÂÅ- Å%Á T ÅÁ Ù *¡ÅÂ

ÅØÂl ÂÂ / Á% ÙÂ Â Â%Â Ù % Â Á Á À %%ÂÙ ÁÅ- Ù ¡% Ù l DÂ

ÀØÁÀ Â ÂÅ-ÂÙ Å Ù Â%Â ØÂÙ ÂÙ

- % ;" 5"Ì# ":à: lll Á T ÅÁÂ Á-

VAN DE REDACTIE INHOUDSOPGAVE

PROJECT BELICHT

eco nomie Sinds Al Gore een groot deel van de wereldbevolking ongerust heeft gemaakt met zijn klimaatfilm ‘de ongemakkelijke waarheid’, is het onderwerp duurzaamheid niet meer het exclusieve domein van de geitenwollen sok. Als een waar virus heeft het zich verspreid: duurzaamheid is HOT! Door alle aandacht die het milieu inmiddels krijgt, ontdekken marketeers dat duurzaamheid verkoopt als warme broodjes. En zodra ergens geld aan te verdienen valt, zullen er bedrijven zijn die met misleidende campagnes daarop proberen in te spelen. Zo verkoopt Toyota bijvoorbeeld de 'verantwoorde' Prius aan mensen die oprecht hun steentje willen bijdragen aan een beter milieu. Toyota vertelt er alleen niet bij dat het gehele productieproces van de Prius zo milieubelastend is, dat het beter was geweest als hun klanten een Hummer hadden gekocht. Mensen keren zich af van bedrijven die onder valse voorwendselen ‘goodwill’ proberen te kweken. Dat is een groot gevaar. Als duurzaamheid een negatieve lading krijgt, zullen minder mensen geneigd zijn zich hard te maken voor een beter milieu. Gelukkig zijn er belangrijke ontwikkelingen gaande die deze negatieve effecten in ieder geval voor een deel kunnen elimineren. De Amerikaanse architect William McDonough en de Duitse biochemicus Michael Braungart zijn grondlegger van het Cradle to Cradle concept. C2C richt zich niet op besparen, maar op slimmer produceren. Het afval van de ene productieketen wordt gebruikt als grondstof voor de volgende productieketen. Méér produceren is daarom niet langer nadelig voor het milieu. Op basis van de C2C productiemethode wordt het veel moeilijker te claimen dat producten duurzaam zijn, terwijl dat niet zo is. Want niet alleen het product, maar ook de totstandkoming ervan en het toekomstig hergebruik, wordt onderworpen aan strenge eisen. Architect Marc van Broekhuijsen neemt in deze editie van AWM het C2C principe onder de loep en presenteert een verrassend plan: wij Nederlanders hebben het vermogen een ware ‘duurzaamheidsrenaissance’ te ontketenen. Dus laat die milieuonvriendelijke Prius lekker in de showroom staan en lees op pagina 94 hoe we op een betere manier een bijdrage kunnen leveren aan het milieu.

36 36 Cultuurcluster, Enschede SeARCH

PROJECTEN KORT

56 56 Woningbouw IJzerstraat Bedaux de Brouwer

PROJECTEN KORT 32 Seminarie Hageveld, Heemstede de MYJ

56 Woningbouw IJzerstraat, Tilburg Bedaux de Brouwer

64 De bernoulliborg, Groningen De Zwarte Hond

68 Provinciehuis Flevoland, Lelystad OZ-P

Jeroen van Oostveen Hoofdredacteur AWM

80 De Eekenhof, Enschede Claus en Kaan

82 Brandweerkazerne, Den Helder VenhoevenCS

jvo@architectenweb.nl

cover: Luuk Kramer

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

OPINIE

94 94 Cradle 2 Cradle Marc van Broekhuijsen

PROJECT BELICHT

46 46 Museum Veenhuizen Kempe Thill

PROJECT BELICHT

TECHNIEK

100

70 Het Strijkijzer

100 Stations

AAArchitecten

THEM@GAZINE

128 128 Esthetische Installaties

PROJECTEN KORT

32 32 Seminarie Hageveld

Hightech Minimalisme

de MYJ

ARCHIPEDIA

PRODUCTINFORMATIE

EN VERDER...

142 bouwstijlen

112 productinformatie 122 nieuw online / bouwproducten

06 07 14 18 20

Streamline Moderne

143 invloedrijke architecten Frank Lloyd Wright, Raymond Loewy

144 beroemde gebouwen Midland Hotel Maracambe, Johnson Wax Administration Building

145 bouwkundige begrippen Multiplex, Siliciumcarbide

van de redactie inhoudsopgave actueel binnenland actueel buitenland column Kees van der Hoeven Boze Buren

24 De Opgave van Morgen 86 nieuw online / projecten 89 column Peter Drijver Bonus

146 150 152 161 162 162

NUMMER 18 - JUNI 2008

publicaties agenda vacatures Arch.maaik advertentie index colofon

fem[h[Z X o Ijh_ae b_ j ^

;BA; 8;JEDBEEA EF ;BA; :;DA87H; FB;A XgZVi^kîZî ^c hijXXd! kVc kdgb cVVg ^c]djY 7Zidcadd`h kVc HijY^d HijXXd hiVVi \VgVci kddg Za` \ZlZchi WZidcZ[[ZXi# LVVg YVc dd` =Zi ^h idZeVhWVVg de \Z hdaZZgYZ \ZkZah idi VVc cViiZ YdjX]Zgj^biZh idZ Gj^biZ kddg XgZVi^ZkZ ^YZZ c Yjh# @dgi \ZoZ\Y WZiZ`Zci ]Zi/ YZc`Zc kVc kdgb! cVVg ^c]djY# IZg dcYZghiZjc^c\ kVc jl XgZVi^ZkZ dcilZgeegdXZhhZc hiVVc YZ dcilZgeeVgicZgh kVc HijY^d HijXXd j idi Y^Zchi db \ZeaZ^hiZgYZ VgX]îZXijjg d[ YZh^\c iZ XdVX]Zc kVc kdgb cVVg ^c]djY# 7ZidcZ[[ZXi ^h c kVc YZ YZXdgVi^ZkZ hijXV[lZg`^c\Zc W^ccZc YZ c^ZjlZ XdaaZXi^Z kVc HijY^d HijXXd Zc ^h c^Zi kVc ZX]i WZidc iZ dcYZghX]Z^YZc#

powered b y S t ri k ol it h

KadZgZc bZi ZZc WZidcWZaZk^c\ ldgYZc \ZgZVa^hZZgY ^c hVbZclZg`^c\ bZi mmm$ÔeehYedY[fji$db

mmm$ij#ij$db

IJH?AEB?J> 8$L$ > e] %-%% ,- ,) *+* > [m (& % &+' *' ') -( > ^c[d5hi"hi#ca > lll#hi"hi#ca A^hhZckZaY . " &( > EdhiWjh *' > ).)% 67 GVVbhYdc`hkZZg

Flex Flexyour yourdesign! design ...for ...forthe thefuture future

RICHT UW PROJECT IN VOOR DE TOEKOMST... ( # ( $ " " ! " ( # & ( # $ ! " ! " " ! ( # " ! % ! " ! ! ! ! " !

www.vangeellegrand.nl

A creation - glazen schoonheid in het kwadraat Doordat de afdekramen van het nieuwe A creation niet vlak op de wand liggen ontstaat een zwevende transparantie met een levendig effect. De ramen van A creation zijn van kleurrijk glas in vijf tinten. Er zijn ook twee kunststofvarianten in de kleuren aluminium en alpin wit. De A creation ramen worden '% !& ) % + + ()' ) %% ) !& ')% +! '- ) $$ ()' , + & -!& + , '( www.jung-catalogus.nl

Vertegenwoordiging voor Nederland; + $ #+)'+ &!* & $*'& )& %!& 1 $ 0 1 ... + &$

! " #$%&&

' $( ' )$*+ !, !--." &+)* /(0%)) ' 1 2 &+)* /(03/) ' 4

ESCLUSIVO Hogedruklaminaat van Arpa is voor elke creatieve kenner het meest voor de hand liggende antwoord op de doorlopende vraag naar sterk, kleurecht Italiaans topdesign. Arpa laminaat heeft een exclusieve uitstraling en biedt u de mogelijkheid om elk interieur verassend snel naar uw hand te zetten. Arpa laminaat is leverbaar in vele kleuren, maten, oppervlaktestructuren en diktes. Digital printing in combinatie met de juiste creatieve inbreng maken het mogelijk om nieuwe, exclusieve en verrassend decoratieve laminaten te ontwerpen. Het stelt Arpa in staat om hoogwaardige reproducties op laminaat te produceren. Elk idee voor zowel binnen als buiten toepassingen kan worden gerealiseerd. Bent u ge誰nteresseerd in de vele mogelijkheden van het hogedruklaminaat van Arpa? Neem dan vrijblijvend contact op met: Arpa nederland bv Nieuw Mathenesserstraat 69 3113 AE Schiedam

Tel. 010 285 73 15 E. verkoop@arpa-nl.com www.arpaindustriale.com

Nederland

Ontwerp: O III Architecten - Amsterdam

Ontwerp: Lennart Otte - Rotterdam Uitvoering: Binnenruimte bv - Rotterdam

Ontwerp: Energize - Utrecht Uitvoering: Het Woud - Weesp

93% KWARTS, 100% HYGIÃ&#x2039;NISCH

Ontdek Silestone op 100% Design 5-7 juni Van Nelle ontwerpfabriek Rotterdam. Hal 3 standnr. 45 Silestone by Dekker Zevenhuizen

/*&68& -*'& 4&3*&

&/+0:

%3&".

'6/

$00-

7*5"-

OEHAOPKJAÂ® SANG>H=@AJ VEFJ QJEAG OEHAOPKJAÂ® EO DAP AJECA GS=NPO KLLANRH=G IAP @A =JPE>=?PANElHA >AO?DANIEJC R=J IE?NK>=JÂ® DEAN@KKN SKN@P @A CNKAE R=J O?D=@AHEFGA >=?PANElJ PACAJ CAC==J AJ >EA@P DAP LNK@Q?P AAJ I=TEIQI ==J DUCElJA

OEHAOPKJAÂ® EO DAP AJECA GS=NPO KLLANRH=G IAP AAJ GAQVA QEP IAAN @=J GHAQNAJ AJ PATPQNAJ OEHAOPKJAÂ® EO AAJ QJEAG IANG RANGNEFC>==N EJ IAAN @=J H=J@AJ RN==C J==N AAJ KNECEJAAH OEHAOPKJAÂ® SANG>H=@ SAECAN EIEP=PEAO

XXX TJMFTUPOF DPN

=JPE>=?PANElHA SANG>H=@AJ

ACTUEEL BINNENLAND

UNSTUDIO ONTWERPT THEATER SPIJKENISSE aanstelling van UNStudio, sprak van ‘een spraakmakend ontwerp dat recht doet aan de ambities van Spijkenisse’.

kreeg de voorkeur vanwege de architectonische en functionele kwaliteit. Ook op het gebied van exploitatiebewust ontwerpen scoorde het Amsterdamse architectenbureau hoog. De raad, die eind april akkoord ging met de

UNSTUDIO

Een jury onder leiding van Ashok Bhalotra heeft het ontwerp van UNStudio geselecteerd voor het nieuwe theater in Spijkenisse. Alle inzendingen waren volgens de deskundigen hoogstaand, maar het theater van Ben van Berkel

O architectenweb.nl/n13784

DRAAIEND ROTONDEHUIS TILBURG GEOPEND

UNSTUDIO

Het draaiende rotondehuis in Tilburg is officieel geopend. Het kunstwerk van architect John Körmeling draait in twintig uur een rondje over de Hasseltrotonde, een van de voornaamste toegangspoorten tot de stad. De onbewoonde doorzonwoning rijdt tergend langzaam over een rail, zodat ze telkens een andere aanblik biedt. De woning moet vervreemding opwekken bij de automobilist die voorbijrijdt. Het werk met de simpele naam Draaiend Huis oogstte de afgelopen jaren zowel bewondering als felle tegenstand. Het laatste vooral door het prijskaartje van 400.000 euro. O architectenweb.nl/n13585

EINDHOVEN KRIJGT MARKANTE FIETSBRUG

in 2009. Op de plaats waar straks de opvallende brug zal verrijzen, ligt nu nog een gelijkvloerse rotonde. Kenmerkend voor de zwevende brug is de circa vijftig meter hoge pyloon, waaraan 24 stalen kabels zijn bevestigd. Deze dragen het brugdek. O architectenweb.nl/n13468

STINKFINGER PRODUCTIES

Over een paar jaar heeft Eindhoven er een landmark bij. Ontwerpbureau ipv Delft bedacht een cirkelvormige tuibrug voor fietsers en voetgangers als overbrugging van een groot kruispunt. De welstandscommissie reageerde onlangs positief en naar verwachting start de bouw

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

‘BINNEN TIEN JAAR STAD OP PALEN IN WESTERSCHELDE’ kwam op het idee doordat in Zeeland discussie was over de plaats van een centraal ziekenhuis, waarbij een scheiding ontstond tussen de gemeenten onder en boven de Westerschelde. Die discussie werd afgerond, maar Tuinhof werkte zijn idee verder uit tot een stad op palen. O architectenweb.nl/n13619

ROTHUIZEN VAN DOORN ‘T HOOFT ARCHITECTEN STEDENBOUWKUNDIGEN

In de Westerschelde moet binnen tien jaar een stad op palen worden gebouwd. Dat is het idee van architect Taco Tuinhof (Rothuizen van Doorn ‘t Hooft Architecten Stedenbouwkundigen). De architect wil een stad maken met een hotel, een congrescentrum, kantoren en ongeveer 150 tot tweehonderd appartementen. Tuinhof

ONTWERPEN STADSKWARTIER NIEUWEGEIN ONTHULD

In april zijn de ontwerpen voor het nieuwe winkelgebied in de binnenstad van Nieuwegein gepresenteerd. Van een naar binnen gekeerd overdekt centrum moet een levendig, open en veelzijdig centrum gemaakt worden waar zich van alles afspeelt. De nieuwe plannen voorzien in speelse gevels, veel variatie, open pleinen, winkelboulevards en smallere straatjes. Aan het Stadskwartier werkten onder meer de architecten Pi de Bruijn (woontorens), Liesbeth van der Pol (marktplein) en Kim Nielsen (stadhuis) mee. De eerste bouwfase moet in 2011 zijn afgerond. O architectenweb.nl/n13652

MEYER & VAN SCHOOTEN ONTWERPT DEFENSIETERREIN Het consortium Komfort gaat het terrein van de Kromhoutkazerne in Utrecht herinrichten. In het samenwerkingsverband zitten onder meer Meyer & Van Schooten Architecten en Karres & Brands Lanschapsarchitecten. Op het complex in Utrecht worden het hoofdkwartier van het Commando Landstrijdkrachten en nog enkele andere defensieonderdelen gevestigd. Behalve kantoren komen er een gezondheidscentrum, sportfaciliteiten, een parkeergarage, legering voor ongeveer honderd medewerkers en een vergadercentrum. Volgend voorjaar zullen de bouwactiviteiten starten. O architectenweb.nl/n13708

VIJF WOONTORENS VOOR HOMERUSKWARTIER

De gemeente Almere heeft vijf partijen geselecteerd die een woontoren in particulier opdrachtgeverschap mogen ontwikkelen. Eind vorig jaar maakte het stadsbestuur bekend dat de toekomstige bewoners van zes

woontorens in de nieuwe wijk Homeruskwartier inspraak hebben in het ontwerp. Vier van de kavels konden vrij worden ingevuld, de andere twee moesten geheel of grotendeels voorzien in een sociaal programma. Onder andere een Kangoeroetoren en een ‘Urban Tree’ zullen worden gerealiseerd. Voor één toren werden alle ingediende plannen afgekeurd. O architectenweb.nl/n13767

NUMMER 18 - JUNI 2008

ACTUEEL BINNENLAND

UYTENHAAK WINT OPDRACHT HOOGHEEMRAADSCHAP Rudy Uytenhaak Architectenbureau is geselecteerd om het nieuwe hoofdkantoor voor het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier te ontwerpen. Vijf gerenommeerde architectenbureaus deden mee aan de prijsvraag, die was uitgeschreven voor het gebouw in Heerhugowaard. Met het ont-

werp, dat een combinatie is van een stadspoort (land) met een singelgebouw (water), legt projectarchitect Marco Romano een link met het arbeidsveld van het Hoogheemraadschap. Het gebouw zal naar verwachting in 2010 worden opgeleverd. O architectenweb.nl/n13814

Winkelcentrum De Passage in Den Haag is woensdag door de Nederlandse Raad van Winkelcentra (NRW) uitgeroepen tot het beste herontwikkelde winkelcentrum van Nederland. Volgens de jury is De Passage ‘een authentiek winkelmonument, dat door zijn historie, schoonheid

en grandeur internationale allure heeft’. Door de herontwikkeling van De Passage is dit winkelcentrum ‘duurzaam behouden voor de toekomst’, aldus de jury. Voor de negentiende NRW Jaarprijs waren zeven winkelcentra genomineerd. O architectenweb.nl/n13770

RUDY UYTENHAAK ARCHITECTENBUREAU

PRIJS VOOR HAAGS WINKELCENTRUM DE PASSAGE

EERSTE GOUDEN A.A.P. VOOR DOK ARCHITECTEN Dok architecten is de winnaar van de eerste Amsterdamse Architectuurprijs. Het bureau ontving de Gouden A.A.P. voor brede school De Kikker. Ook opdrachtgever stadsdeel Osdorp kreeg de onderscheiding. “Het gebouw in zijn totaliteit straalt een duidelijke identiteit uit en is daardoor belangrijk voor de wijk”, staat in het juryrapport. De prijs is door Arcam in het leven geroepen en zal voortaan elk jaar worden toegekend aan opdrachtgever en architect van een in het voorafgaande jaar gerealiseerd project dat volgens een jury boven alle andere uitsteekt. O architectenweb.nl/n13897

‘BRUISEND CENTRUM’ VOOR DEN HELDER Het centrumgebied van Den Helder wordt de komende jaren ingrijpend vernieuwd. De route hiertoe wordt aangegeven in het Uitwerkingsplan Stadshart, dat burgemeester en wethouders vrijgegeven hebben voor inspraak. Als rode draad in de plannen om Den Helder nieuw elan te geven loopt de ontwikkeling van Willemsoord. Deze historische toplocatie, met zicht op Waddenzee en Noordzee, gaat onderdeel uitmaken van het stadscentrum. Een ander speerpunt is het verbeteren van de stationszone met als middelpunt het nieuwe stadhuis op de plek van het postkantoor. O architectenweb.nl/n13906

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

NIEUWS IN HET KORT

STATION BIJLMER ARENA GEBOUW VAN HET JAAR

Studenten 24 uur bezig met project Leidsche Rijn

De gerechtsbunker in AmsterdamOsdorp is sinds Koninginnedag gesloten vanwege â&#x20AC;&#x2DC;groot onderhoudâ&#x20AC;&#x2122;. Het interieur van het onderkomen voor extra beveiligde processen, zoals die tegen Willem Holleeder, wordt gedurende enkele maanden opgeknapt en gemoderniseerd. O architectenweb.nl/n13966

Van dinsdagmiddag 22 april tot woensdagmiddag 23 april zijn bouwkundestudenten van de Technische Universiteit Eindhoven en van de Technische Universiteit Delft non-stop bezig geweest met het ontwerpen van een masterplan voor Leidsche Rijn Centrum. O architectenweb.nl/n13934

Winnaars Houtprijs 2008 bekend

Amsterdams metrostation vernieuwd

De Houtarchitectuurprijs 2008 is toegekend aan Cultuurhuis De Kamers van Korteknie Stuhlmacher Architecten. In de categorie â&#x20AC;&#x2DC;innovatieâ&#x20AC;&#x2122; viel de eer te beurt aan Pyrostone van Pyrostona BV te Zeist. De prijswinnaars ontvingen de Houtprijs bokaal (De Krul). O architectenweb.nl/n13949

In 2009 start Amsterdam met de sloop en nieuwbouw van metrostation Kraaiennest. De aanpak van het metrostation is zowel onderdeel van de Bijlmervernieuwing als van het project Renovatie Oostlijn. Eind 2010 moet het nieuwe station klaar zijn. O architectenweb.nl/n13921

Spring architecten ontwerpt Almelo Nouveau

Koolhaas op lijst invloedrijkste personen

Spring architecten is geselecteerd voor het ontwerp van Almelo Nouveau. Dit 314 meter lange gebouw moet een icoon voor de nieuwe binnenstad van de Twentse plaats worden. In het potvisachtige bouwwerk komen onder meer een hotel en kantoren. O architectenweb.nl/n13992

Rem Koolhaas staat op de nieuwe lijst van honderd meest invloedrijke personen van het Amerikaanse weekblad Time. De 63-jarige oprichter van Office for Metropolitan Architecture (OMA) werd voorgedragen door Richard Lacayo, architectuurcriticus van het magazine. O architectenweb.nl/n13987

KRAAIJVANGER Ă? URBIS

Station Amsterdam Bijlmer ArenA van Jan van Belkum (ARCADIS Architecten) en Neven Sidor (Grimshaw-Architects) is uitgeroepen tot BNA Gebouw van het Jaar 2008. De jury onder leiding van Geert Dales selecteerde het uit vijfentwintig projecten die eerder in regionale voorronden zijn genomineerd. De jury was â&#x20AC;&#x2DC;buitengewoon onder de indruk van het dak dat met zijn weergaloze dynamiek, lichttoetreding en ruimtelijkheid in een even genereus als adembenemend gebaar het station vormt.â&#x20AC;&#x2122; Ook de opdrachtgevers kregen lof om â&#x20AC;&#x2DC;op deze plek zoâ&#x20AC;&#x2122;n waardig icoonâ&#x20AC;&#x2122; te realiseren. O architectenweb.nl/n13915

Bunker Osdorp wegens verbouwing gesloten

,3""*+7"/(&3 t 63#*4 0/58&315 GEMEENTEHUIS HAREN De Europese aanbesteding voor het nieuwe gemeentehuis van Haren is gewonnen door Dirk +BO 1PTUFM ,SBBJKWBOHFS t 6SCJT Zowel bij de stemming van het publiek als bij de stemming van de commissie is het bureau op de eerste plaats geĂŤindigd. Het nieuwe gemeentehuis zal vooral openheid en gastvrijheid tonen.

Het gebouw voegt zich in het bouwblok als een markante hoek. Het ontwerp kenmerkt zich door vloeiende lijnen en een eenvoudige opzet. Het zogenaamde â&#x20AC;&#x2DC;huis van vier seizoenenâ&#x20AC;&#x2122; is een groen gebouw, door onder meer begroeide balkons met bloemvazen. O architectenweb.nl/n13955

Almelo Nouveau

NUMMER 18 - JUNI 2008

ACTUEEL BUITENLAND

3 2

1 4

5 6 7 1 FINLAND

‘ZWITSERS’ KRUIS IN HAVEN VAN HELSINKI Herzog & De Meuron hebben een hotel ontworpen dat qua vorm direct refereert aan het kruis uit de Zwitserse vlag, maar volgens het duo uit het Alpenland is het geen uiting van nationalisme. De plattegrond van het gebouw refereert aan het klassieke stedenbouwkundig patroon van Helsinki, waar het komt te staan. O architectenweb.nl/n13588

2 DUITSLAND

Benthem Crouwel Architekten ontwerpt het Zentralplatz in het Duitse Koblenz. Op het plein komt een opvallend wit cultuurgebouw met daarnaast een winkelcentrum. De passage tussen de gebouwen zorgt voor een betere doorstroming van voetgangers in het stadscentrum. architectenweb.nl/n13505

BENTHEM CROUWEL ARCHITECTS

BENTHEM CROUWEL ONTWERPT PLEIN IN KOBLENZ

3 DENEMARKEN

OFFICE FOR METROPOLITAN ARCHITECTURE (OMA)

OMA ONTHULT ONTWERP BRYGHUSGRUNDEN

Office for Metropolitan Architecture (OMA) heeft haar ontwerp gepresenteerd voor een 27.000 vierkante meter groot project aan de historische kade van Kopenhagen. Het gebouw biedt onder meer plaats aan nieuwe faciliteiten voor het Deense architectuurcentrum. O architectenweb.nl/n13575

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

4 LITOUWEN

Zaha Hadid heeft de competitie gewonnen voor het Guggenheim in de Litouwse hoofdstad Vilnius. De prijsvraag maakt deel uit van een studie naar de ‘architectonische, economische en culturele perspectieven’ voor de vestiging van een nieuw museum in Vilnius. O architectenweb.nl/n13627

ZAHA HADID ARCHITECTS

ZAHA HADID WINT GUGGENHEIMPRIJSVRAAG

MASSIMILIANO FUKSAS ARCHITECT

5 VERENIGDE STATEN

6 CHINA

SPECTACULAIRE TERMINAL FUKSAS IN SHENZHEN Massimiliano Fuksas ontwerpt de nieuwe terminal voor het internationale vliegveld van de Chinese stad Shenzhen. Het 400.000 vierkante meter omvattende complex wordt tot 2035 in drie fasen gerealiseerd. Het bouwwerk bestaat uit een terminal en een ‘verkeersgedeelte’. O architectenweb.nl/n13697

EERSTE WOONTOREN UNSTUDIO IN NEW YORK UNStudio heeft zijn eerste woontoren in New York ontworpen. Het twintig verdiepingen hoge Five Franklin Place is ‘gewikkeld’ in zwartmetalen stroken, die qua kleur refereren aan gietijzer. Dit materiaal komt veel voor in de historische wijk, waar de toren staat. O architectenweb.nl/ n13991

7 TAIWAN

MVRDV BOUWT VILLA IN TAIWAN

XXXXXXXXXXX

MVRDV behoort tot de twintig architecten die een villa ontwerpen voor het project NextGene 20 in Taiwan. De wijk moet net als de Weissenhofsiedlung in Stuttgart (1927) de toekomst van het wonen uitbeelden. De bouw van de villa’s begint in juli. O architectenweb.nl/n13603

NUMMER 18 - JUNI 2008

COLUMN KEES VAN DER HOEVEN

BOZE BUREN Zojuist werd ik eigenaar van de huurwoning die ik al 25 jaar lang bewoon. Eindelijk kunnen we verbouwen en een uitbreiding realiseren met een verdieping rond een patio. Vanwege de afgelegen locatie hebben we gelukkig weinig last van onze buren en zij dus ook niet van ons. Toch kunnen buren een belangrijke rol spelen in je leven. Behulpzaam zoals in het spreekwoord: ‘Een goede buur is beter dan een verre vriend’, maar vaak ook kneuterig en negatief zoals op televisie is te zien bij de Rijdende Rechter. Een schokkend voorbeeld van burenruzie ondervond mijn leermeester Oudejans aan den lijve. In de zestiger jaren kocht hij een stukje grond met prachtig uitzicht in Wallonië en bouwde daar bijna eigenhandig een mooi, eenvoudig vakantiehuis. Hij bracht er zijn lange onderwijsvakanties door en als hij er zelf niet was, stond het huis gastvrij ter beschikking aan bevriende collega’s of studenten zoals wij. Ruim vijftien jaar geleden raakte hij in conflict met een van zijn boerende buren. Op hun gezamenlijke erfgrens bevond zich een oude steengroeve waarin die boer afval begon te storten. Op warme dagen ging dat steeds meer stinken en Oudejans vroeg hem eerst vriendelijk en later nadrukkelijk daarmee op te houden. Na een laatste waarschuwing schakelde hij de gemeente in, die de clandestiene stortplaats vanuit de lucht liet fotograferen. Op de dag dat de formele aanschrijving om de zaak op te ruimen de buurman bereikte, begon de ellende pas goed. De boer hakte eerst alle bomen op de grens om. Vervolgens zette hij daar een tractor met cirkelzaag neer, waarmee hij zijn zoon van ‘s morgens zes tot ‘s avonds negen het hout in kleine stukken liet zagen. Het snerpende lawaai ging dagenlang door, tot de dag dat er bezoek zou komen. Die ochtend stapte Oudejans op zijn buurman af en bood hem zijn vakantiehuis te koop aan: “Henri, buurmans recht is maar een keer te koop, want ik ga hier namelijk weg. En als je het niet kunt betalen, wil ik je het beno-

digde bedrag nog wel lenen ook.” Eenmaal bekomen van deze schrik liet de boer zijn zoon de zagende tractor weghalen en leek de rust weergekeerd. Diezelfde winter nog werd het huis verkocht en moest de familie op zoek naar een andere vakantiebestemming. Zijn echtgenote huurde daartoe een zomerhuis in het Zwarte Woud waar Oudejans tijdens zijn verblijf een hersenbloeding kreeg. Eenmaal terug in Nederland heeft hij nog een jaar geleefd. Kortgeleden hebben we een meer openbaar staaltje van burengerucht mogen meemaken. De ecologische woning van ingenieur Jan Husslage in Steenwijkerland is verwijderd onder druk van de omwonenden. Hij deed kennelijk te lang over de bouw en het lukte de gemeente via de rechter om de grond terug te vorderen en vervolgens het huis gesloopt te krijgen. Zijn levenswerk, dat hij in drie jaar tijd en met eigen handen realiseerde, met een pennenstreek weggevaagd. Waar op school bij kinderen het onderlinge pesten aan banden wordt gelegd, is het in de provinciale nieuwbouwwijk door volwassenen tot kunst verheven. Ikzelf schaam me nog altijd dat ik het was die Oudejans kwam bezoeken op de dag dat het lawaai ophield en zijn sterven begon. Maar ik schaam me bijkans nog meer dat ik in een land woon waarin het getolereerd wordt dat burgertrutten en krentenwegers, gesteund door kleinzielige bestuurders en handenwrijvende juristen, een dergelijk schandaal ten uitvoer kunnen brengen.

Leestip: H.Th. Oudejans (1990), Verstandhoudingsmiddelen (een inleiding tot de r u i m t e daartussen), Publicatieburo Bouwkunde, Delft.

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Terca gevelbakstenen. Trends in vorm en kleur.

Wienerberger werkt voortdurend aan nieuwe trends in keramische bouwmaterialen. Wij houden van de grenzeloze schoonheid en de natuurlijke warmte van gebakken stenen. Samen met u willen we nieuwe ideeĂŤn ontwikkelen. Combineren met vormen, kleuren en patronen. Zoals Te Kiefte Architecten in Borne deed bij het ontwerp voor de eigen huisvesting. Door in de gevel te spelen met verschillende formaten baksteen kreeg het gebouw een bijzondere textuur. Duurzaam en basic. Met de pure uitstraling van baksteen.

Baksteen. Voor mensen gemaakt. Wienerberger B.V. info.nl@wienerberger.com, www.wienerberger.nl

Bright Bri Br rig igh ght g ht Architectural Arch hite tect ctural Illumination inattion and Light Installations tallations

HARD COVER 352 PAGES € 50

FEATURES * Static, dynamic and interactive designs * 38 architectural lighting projects from all over the world * Includes a technical lighting guide * Detailed project descriptions Order now and receive the latest issue of Mark: Another Architecture (value € 19.95) for free! Use the order form below or send an email to fee@framemag.com, mentioning “Architectenweb promotie”

Or complete this form and fax to +31 20 428 0653 Or send this form in an envelope using our freepost service: Frame Publishers, Int. Business Reply Services, I.B.R.S. Number 11216, 1000 PE Amsterdam, Netherlands

Name

PAYMENT Please send me an invoice Please charge my credit card: Visa MasterCard American Express

Company Address Postcode

Nr.

Town

Exp.date

Phone

CVC2 code

Name of cardholder

Signature

Architectenweb Promotie

(MM/YY)

Blijf dagelijks op de hoogte met architectenweb.nl

www.architectenweb.nl/actueel

Elke dag vindt u op architectenweb.nl - het laatste bouwen architectuurnieuws - nieuwsarchief met 10.000+ berichten - specials, interviews en informatie over evenementen - bouwproductgids met het laatste productnieuws - projectgids met projectportfolioâ&#x20AC;&#x2122;s van honderden Nederlandse architecten - vacaturebank met honderden vacatures en kandidaten - architectengids met circa 2.500 architectenprofielen - bedrijvengids met duizenden bouwen architectuurgerelateerde bedrijven - arch.Maaik, de enige echte architectuurstrip ter wereld - controleplannen, gebundelde kennis van ervaren bouwkundigen (i.s.m. CBB) Schrijf u ook online in op onze wekelijkse nieuwsbrief! *) Bron: www.alexa.com

online

Architectenweb.nl heeft dagelijks iets te bieden voor architecten, opdrachtgevers, en iedereen die met de architectuur- en bouwwereld te maken heeft. Breng daarom iedere dag een bezoek aan de populairste* bouwen architectuursite van Nederland zodat u op de hoogte blijft van de laatste ontwikkelingen binnen uw vakgebied.

INTERVIEW DE OPGAVE VAN MORGEN

DE OPGAVE VAN

MORGEN Onzekere politiek, gebrek aan visie en overregulering hebben bijgedragen aan een stagnerend en verrommelend Nederland. We verkeren in een identiteitscrisis over onze ruimtelijke opvattingen. Maar er gloort nieuw perspectief. DOOR ERIC FRIJTERS EN OLV KLIJN

n politiek opzicht kende de 21ste eeuw een rumoerige, om niet te zeggen gewelddadige start. Ondanks de economische voorspoed en de toenemende hoeveelheid werk voor ontwerpers van gebouwen, steden en landschappen zijn we de schok die twee politieke moorden teweeg hebben gebracht, nog niet te boven. Achter de façade van welvaart en bedrijvigheid gaat grote angst schuil. Dat uit zich bijvoorbeeld in architectuurjaarboeken, waarin de redac-

tie naar eigen zeggen minder experimentele en sprankelende architectuur kon opsommen dan tien jaar geleden. Toentertijd kregen (jonge) architecten in Nederland nog de mogelijkheid hun ideeën te visualiseren door gebouwen te maken. Opdrachtgevers waren hongerig naar differentiatie en internationalisering, zodat Nederland voor zichzelf een comfortabele positie verwierf op de wereldkaart: Superdutch. Hoewel de productie stijgt, is het eens zo geroemde architectuurklimaat, vol optimisme en dadendrang, nu inge-

ELCO BRINKMAN (AWM 10):

“De discipline van stedenbouw is in ons land behoorlijk onderontwikkeld en de openbare ruimte is veelal een verlaten chaos.” 24

stort. Als gevolg van de angst bij opdrachtgevers heeft de nieuwe generatie nog maar weinig kansen gekregen. De ruimtelijke discipline als geheel lijkt zich hier echter niet bijzonder druk over te maken. In plaats van een voortgezet streven naar vernieuwing, zoals in de jaren negentig, zoekt een groeiende groep niet langer naar nieuwe mogelijkheden: die is bereid een stap terug te doen en klakkeloos te produceren waar de markt om vraagt. Voorspoed en achteruitgang gaan zo hand in hand. In de afgelopen twee jaar is onder de noemer ‘de opgave van morgen’ in een serie van zestien interviews de stand van zaken van de ruimtelijke ordening in Nederland in kaart gebracht. De geïnterviewden onderscheidden zich stuk voor stuk door een buitengewone expertise en een uitgebreid netwerk. g

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

NUMMER XX - MAAND 0000

INTERVIEW DE OPGAVE VAN MORGEN

JACQUELINE CRAMER (AWM 13):

ERIC MAAS

“Als we willen zorgen voor een spaarzaam gebruik van grondstoffen, dan moeten we ook letten op bijvoorbeeld de aanpasbaarheid van woningen.” Aangenomen dat zij hiermee daadwerkelijk de inrichting van Nederland bepalen, zijn zij de werktuigen waarin de opgave van morgen tot stand komt. Ter afsluiting van de interviewreeks wordt hier nog één keer teruggekeken op de gesprekken. Als opmaat voor een volledig overzicht dat later dit jaar in boekvorm zal verschijnen, worden hier de belangrijkste uitspraken

sen hoorbaar. Hans Mommaas signaleert een culturele dreiging als gevolg van de inmenging van buitenlandse investeerders in ons landschap. Hij stelt landschappelijke inrichting gelijk met het maken van een boek of een film: het raakt aan onze Nederlandse identiteit. Anders dan een auto, die net zo goed door Japanners als door Fransen gemaakt kan worden, gaat het hier om onze cultuur. “We moeten in Nederland goed nadenken over de vraag hoe wij

ARNOLD REIJNDORP (AWM 17):

“Doordat stedenbouw niet langer puur een zaak is van de overheid verdwijnen de stedenbouwkundige diensten en lijdt daardoor aan verlies van geheugen en geweten.” in samenhang besproken. Op allerlei vlakken dient de opgave van morgen zich aan. Identiteitscrisis De ruimtelijke kwaliteit van Nederland wordt door alle gesprekpartners gekarakteriseerd als onwenselijk, slecht functionerend en zelfs bedreigend. Wij leven in een lelijk, verrommeld en stagnerend Nederland. In de gesprekken leidt dit vrijwel direct naar de agenda voor de Randstad. De interne en externe bereikbaarheid van de steden speelt daarin een prominente rol, net als de enorme verstedelijkingsdruk. Naast de functionele dreiging bestaat er ook een culturele dimensie in de problematiek. Ruimtelijke kwaliteit wint daarin aan belang en de roep om een Mooi Nederland is op veel plaat-

onze ‘eigen’ cultuurindustrie gaan versterken, zodat we ons cultureel ontwikkelingsvermogen van onze fysieke culturele ruimte behouden.” De culturele vervreemding gaat niet alleen op voor het landschap, maar ook voor de Randstad. De mate van verstedelijking wringt met onze cultuur, stelt Joost Schrijnen: “De metropool als cultureel vraagstuk is in feite geen onderdeel van ons cultuurlandschap en dat spanningsveld lijkt nu bijna te groot te worden voor onze samenleving.”

Een falende overheid Hoe heeft het zo ver kunnen komen? “De politiek heeft het openbaar bestuur in Nederland onzeker gemaakt”, stelt Huub Smeets. “Dat proces werd al voelbaar vanaf 2000, maar na Pim Fortuyn is duidelijk geworden dat het democratisch populisme de overhand heeft gekregen.” Onzekere politiek, maakt ook het ambtelijk functioneren onzeker. Dit leidt tot een focus op regelgeving en details, en gaat ten koste van visie. Liberalisering en uitbesteden heeft, anders dan verwacht, niet geleid tot ruimtelijke kwaliteit en al helemaal niet tot meer betaalbare woningen. Bovendien slaagt de overheid er niet in om nieuwe ideaalbeelden te genereren. Of het nu gaat om landschap, infrastructuur, openbare ruimte, of woonkwaliteit, op alle vlakken blijft het overkoepelend perspectief achterwege. Sturing ontbreekt waar die verlangd wordt, terwijl de overheid door overregulering te veel voelbaar is waar ze niet nodig is. Een ander punt waar de geïnterviewden op wezen, betreft de uitholling van de stedenbouwkundige discipline en de ruimtelijke ordening. “Traditioneel hadden de grote steden krachtige stedenbouwkundige diensten, die net als de provinciale diensten en de Rijks Planologische Dienst talloze stedenbouwkundigen in hun gelederen hadden”, herinnert Arnold Reijndorp zich: “Die diensten bewaakten op diverse niveaus het stedenbouwkundig geheugen van onze steden en ons land.” Met het verdwijnen van dit geheugen krijgt de stedenbouw steeds meer een

ADRIAAN GEUZE (AWM 15):

“Wij kunnen ons niet permitteren het land vol te metselen met nietszeggendheid, want dan verspelen we in Europa op de lange termijn ons vestigingsklimaat.” ARCHITECTENWEB MAGAZINE

evenementenkarakter. Met de constatering dat zowel de centrale overheid als de gemeentelijke overheid weigert een regisserende rol op te eisen, moeten we ook vaststellen dat op dit moment de ruimtelijke ontwikkeling het best is samen te vatten met ‘het gebeurt!’ Wim Derksen stelt dat er op dit moment tussen een onverschillige houding enerzijds en een hang naar romantische beelden anderzijds weinig andere ideeën bepalend zijn voor vormgeving van de verhouding tussen de stad en het landschap. Tussen apathie en verouderde idealen zit een ideologisch vacuüm. De door de overheid gehanteerde slogan ‘decentraal wat kan, centraal wat moet’, biedt in de praktijk weinig houvast. Kruideniersmentaliteit We worden bovendien geconfronteerd met een aanmerkelijk versmald en minder inhoudelijk opdrachtgeverschap.

WIM DERKSEN (AWM 8):

“Architecten moeten hun maatschappelijke verantwoordelijkheid nemen. Architecten horen geen lelijke dingen te bouwen!”

zijn, brak er een periode aan waarin er meer geld te besteden was. Dat geld werd echter op een consumptieve manier besteed. Ook vanuit de hoek van het vastgoed werd lang de filosofie aangehangen dat het voor ondernemers niet verstandig was te investeren in een kwalitatief hoogwaardig kantoorgebouw. Zij moesten juist investeren in de producten die ze verkochten. Met betrekkelijk weinig aandacht voor de ruimtelijke consequenties hebben we gezamenlijk allerlei functies over het landschap uitgespreid: wonen, werken en winkelen kregen ieder hun eigen plek toegewezen. Carel Weeber voegt

DIRK SIJMONS (AWM 3):

“Opdrachtgeverschap is aanmerkelijk versmald, minder inhoudelijk en vooral geïnteresseerd in het budgetteren van geld en tijd.” “De opdrachtgever is vooral geïnteresseerd in het budgetteren van geld en tijd, en voelt zich minder op zijn gemak met de culturele kant van de opgave”, waarschuwt Dirk Sijmons. Hij spreekt dan ook van een heuse inflatie van het opdrachtgeverschap. Deze ontwikkeling is zowel bij de overheid gaande, als bij particuliere en institutionele opdrachtgevers. Geen van hen lijkt de culturele dimensie van het opdrachtgeverschap nog aan te durven. Maar, nuanceert Elco Brinkman, “Men moet het huidige ongenoegen wel in een breder historisch perspectief zien.” Na de grote slag van de wederopbouw, die kwantitatief en goedkoop moest

NUMMER 18 - JUNI 2008

hieraan toe dat er ook na de jaren tachtig weinig is veranderd. In feite is de situatie zelfs verslechterd, want de rol die de overheid eerder speelde, is nu overgenomen door projectontwikkelaars. In tegenstelling tot de overheid leeft bij veel projectontwikkelaars het idee dat investeren in ruimtelijke kwaliteit weggegooid geld is. Het genereren

van ruimtelijke kwaliteit, iets waarin Nederland lange tijd voorop heeft gelopen, is ten prooi gevallen aan een andere typisch Nederlandse karaktertrek: de kruideniersmentaliteit. Wil de echte minister van ruimte opstaan? “Mensen raken in paniek als hun ruimtelijke oriëntatie overhoop wordt gehaald”, brengt Adriaan Geuze in. Dat is precies wat nu gebeurt. Opgewonden licht Adriaan Geuze toe dat het concept van de Randstad naast stedelijkheid ook leegte veronderstelt: “Maar waar is die leegte dan? Wie heeft voor ons besloten dat in ZuidHolland de leegte is opgeofferd?” Doordat elke wethouder eigenhandig per gebiedje bepaalt hoe het bestemmingsplan werkt en wat wel en niet mag, is de ruimtelijke ordening volstrekt ondoorzichtig en is de leegte in de Randstad in toenemende mate een illusie. Tijdens het gesprek met Minister Cramer van VROM wordt duidelijk hoe complex het bestuur in Nederland in elkaar steekt. Even ontstond zelfs de indruk dat de minister zelf ook niet meer wist wie het voor het zeggen heeft. “Als ik praat over de kwaliteit van de inrichting van de ruimte, heb- g ben we in het kader van het beleids-

LUUK BOELENS / WIES SANDERS (AWM 6):

“Het sturen van ruimtelijke processen is geen exclusieve overheidstaak. Politici blijken zelden verder te kijken dan de periode waarvoor ze gekozen zijn.” 27

INTERVIEW DE OPGAVE VAN MORGEN

ADRI DUIVESTEIJN (AWM 9):

“Het probleem van deze tijd is dat alles anoniem geworden is. De klant is anoniem, de bouwer is anoniem, het geld is anoniem.” programma drie pijlers gedefinieerd waarover iedereen het eens is,” stelt Jacqueline Cramer. “De eerste pijler gaat over woningbouw en bedrijventerreinen in relatie tot een kwalitatief duurzame leefomgeving, en daarin heb ik dus te maken met mevrouw Van der Hoeven (EZ) en met collega Vogelaar (WWI). De tweede pijler gaat over de inrichting van het landelijk gebied, met name de natuur- en landschapsopgave. Hierbij heb ik te maken met mevrouw Verburg (LNV), die zelf weer sterk inzet op een vitaal platteland. De derde pijler is de klimaatbestendigheid. De opgave heeft hier vooral te maken met water en kust en daar is mevrouw Huizinga (VenW) degene die aan het dossier trekt.” De ruimtelijke agenda is reddeloos versplinterd en de politiek ontkent deze werkelijkheid nog altijd op alle niveaus. Wie is nou de echte minister? “Wat we hier zien, is een symptoom van de identiteitscrisis van Nederland”, constateert Joost Schrijnen. Net als met Winy Maas pleit hij daarom voor één ministerie van Ruimte.

landschap. De belangrijkste drager van het landschap, de landbouw, trekt zich terug. Het gevolg is dat stad en platteland niet zozeer verdwijnen, als wel dat beide op een andere manier zullen worden gebruikt. In het verlengde daarvan voorspelt Ed Taverne dat met het verdwijnen van de traditionele middenlaag uit de Europese steden er een nieuw stedelijk model ontstaat. Als voorbeeld geeft hij de ‘tussensteden’ van Thomas Sieverts. Er ontstaan nieuwe patronen van ste-

uit de hemel, de rivier, of de zee, het water zal een beslissende rol spelen in de verstedelijkingsopgave van de nabije toekomst. Deltaplanologie zou een oplossingsrichting kunnen bieden, stellen verschillende gesprekspartners. Ook wijzen een aantal geïnterviewden op de mogelijkheid het planningsidioom meer te inspireren op de Angelsaksische planningscontext, die burgers meer vrijheden biedt, maar tegelijk veel striktere beschermingscategorieën kent.

BERT NIENHUIS

BEN BERGMANS

Openbare ruimte Een van de grootste opgaven voor ontwerpers is om in het stedelijk gebied de openbare ruimte te herwaarderen en tegelijkertijd het landschap niet langer als restpost te beschouwen. Carel Weeber zette als eerste gesprekspartner de kwaliteit van de openbare ruimte HANS MOMMAAS (AWM 8): op de agenda. Velen “Dé opgave is nu om zelf in hoog na hem brengen in tempo vorm te geven aan de ruimte- eigen bewoordinlijke dimensies van de vrijetijdseco- gen naar voren dat particuliere partijen nomie, om uiteindelijk onze culturele niet erg serieus ruimte te behouden.” worden genomen als producent van openbare ruimte. “Bij jullie overheerst delijkheid. Urbaniteit is zich aan het het standpunt, gesanctioneerd door losmaken van de stad. Dat is een histohet democratisch bestel, dat het ontrische breuk in onze stadscultuur. werp, de controle en het beheer van de openbare ruimte voorbehouden is Klimaatverandering aan de staat.” Het is dan ook een raar Er zijn ook meer concrete opgaven aan sociaal democratisch idee dat de staat te wijzen. Deze liggen vooral op het alles regelt en dat de openbare ruimte gebied van de klimaatverandering, het dus van niemand mag zijn. Arnold duurzaamheidvraagstuk en de mobiReijndorp onderstreept dat in de stelConsumptielandschap liteitsproblematiek. De verandering ling: “Langzaam begint echter ook in De opgave die Dirk Sijmons laat optevan het klimaat heeft vooral gevolNederland het besef door te dringen kenen, beschrijft de omslag van progen voor de wijze waarop wij omgaan dat privaat beheerde woondomeinen ductielandschap naar een consumptiemet water. Of het nu afkomstig is niet allemaal gated communities zijn en dat het niet allemaal slecht is.” JEROEN VAN SCHOOTEN (AWM 11): Je kunt dus stedenbouwkundig naden“Het is dus echt nodig voor architecken over regels die het publiek gebruik van particuliere ruimte gunstig beïnten om over de grenzen van de eigen vloeden. Ruimte die door investeerders discipline heen te kijken en de bouwwordt beheerd en door ondernemers opgave interdisciplinair te benaderen.” wordt uitgebaat, kan toch blijvend

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

door bezoekers worden gebruikt. De stad is niet van de overheid en dat idee zal ook moeten gelden voor het Nederlandse landschap. Dat is immers ook openbare ruimte. Op dat punt is echter nog geen omschakeling in het denken op gang gekomen. Concreet ligt hier dan ook een immense opgave. We moeten de gedachte loslaten dat het landschap exclusief een ondergrond is voor productie. Het wordt tijd dat ontwerpers deze ontwerpopgave, die voortkomt uit de samenhang tussen vrijetijdsbesteding en diverse culturele ambities, serieus nemen. Wonen Op het niveau van de woning en de woonomgeving zijn er verschillende voorstellen gedaan om het wonen te democratiseren. “Stedenbouw voor het wonen hoort geen object van esthetisch ontwerp meer te zijn”, stelt Carel Weeber. “Dat is twintigste eeuws.” Hij krijgt daarin bijval van Adri Duivesteijn. Er moeten meer vrijheden komen voor woonconsumenten. Wel moet op landelijk niveau strategisch worden nagedacht over de vraag waar woonconsumenten de ruimte krijgen. Vooral met het oog op klimaat- en mobiliteitsproblematiek is dat van belang. De overheid is dan verantwoordelijk voor de situering van culturele functies waaromheen het wonen zich clustert. Almere werpt zich in dit opzicht op als proeftuin. Dirk Sijmons spreekt een voorkeur uit voor een mix tussen stedelijke verdichting en het onder strikte voorwaarden ingaan op de vraag naar landelijk wonen. “Ten koste van alles moeten we voorkomen dat het kapitaal en de ontwikkelaars het landelijk gebied

RUDY STROINK (AWM 14):

“In Nederland is projectontwikkeling zo verschrikkelijk comfortabel, dat er geen enkele stimulans is om nieuwe wegen in te slaan.” als makkelijke en goedkope optie verkiezen boven inbreidingsprojecten in de stad of in bestaande dorpen”, zo stelt hij. De overheid De politiek neemt haar eigen ambities niet serieus. Zolang het streven naar een krachtig en mooi Nederland niet wordt gedekt door een reservering in de begroting en een nota ruimtelijke ordening, neigt die intentie naar holle retoriek. Willen we de geschetste pro-

CAREL WEEBER (AWM 2):

“Het hele middenveld van corporaties en ontwikkelaars voor het bouwen van huizen is overbodig.” bleemgebieden en opgaven aanpakken, dan zullen er op een aantal punten drastische veranderingen moeten plaatsvinden. Met stelligheid zegt Wim Derksen: “De politiek moet navolgbare keuzes maken.” Derksen signaleert daarbij een behoefte aan nieuwe ideaalbeelden. “Terwijl de bevolking zich zorgen maakt over het westen van het land, komt VROM met een zeer abstracte Ruimtelijke Hoofdstructuur. Het plan heeft het meest weg van een paar vegen op een kaart. Met dat soort plannen neem je natuurlijk nie-

HUUB SMEETS (AWM 5):

PHILIP DRIESSEN

“Architectuur in Nederland is voor mij een broodnodig tegenwicht tegen populisme en zie ik persoonlijk architectuur vooral als inspiratiemotor en duurzaamheidfactor.” NUMMER 18 - JUNI 2008

mand mee in je gedachtegang en daar komt dus ook geen geld voor vrij.” Ook op het gebied van de openbare ruimte regent het aanbevelingen. Joost Schrijnen: “Als er nu iets is waar de overheid primair haar verantwoordelijkheid in gemeenschapszin moet laten gelden, dan gaat het over de kwaliteit van de openbare ruimte. Dat vind ik ‘very basic’.” De overheid moet ervoor zorgen dat de kwaliteit van de openbare ruimte bijdraagt aan ons identiteitsgevoel. Dat wil overigens

niet zeggen dat je niet publiekprivaat kunt handelen, daarover is iedereen het eens. De opstelling van de overheid moet op alle niveaus fundamenteel veranderen. Die aanpassing heeft verschillende dimensies. Allereerst blijft het in de huidige decentralisatie onvoldoende beantwoord wie wat doet op welk bestuursniveau. De bestuurlijk spaghetti is nog altijd intact, aldus Sijmons. “De recente decentralisatie van het ruimtelijk beleid heeft niets opgelost.” Tegelijkertijd moet de participatie van de burgers productiever worden ingezet. De inspraak moet niet worden afgeschaft, maar moet meer het karakter krijgen van ‘iedere zinnige stem telt mee’, in plaats van ‘de meeste stemmen gelden’. Ten slotte moet de verhouding tus- g

INTERVIEW DE OPGAVE VAN MORGEN

JOOST SCHRIJNEN (AWM 16):

“Hoe gaan we de metropool ontwikkeling managen in een cultuurlandschap dat er niet voor is gemaakt?”

sen ‘ontwerpen’ en ‘toetsen’ in het planningsproces tegen het licht worden gehouden. “Voor ieder uur dat gestoken wordt in het maken van plannen, worden er tien besteed aan milieueffecten, watertoetsen, welstand enzovoort. Die absurde situatie moet veranderen”, aldus Dirk Sijmons. In plaats daarvan zou de overheid kunnen faciliteren in de regie, zeggen zowel Hans Mommaas, als Luuk Boelens en Wies Sanders. Zij stellen een overheid voor die actief het veld verkent en economische actoren in kaart brengt die duurzaam kunnen investeren in ruimtelijke kwaliteit.

Professionele opdrachtgevers zijn alleen nodig om complexe binnenstedelijke opgaven te ontwikkelen. Meer dan streven naar winst op de korte termijn zouden zij zich moeten richten op het investeren in culturele kwaliteit. In hun projecten zouden ze ook de openbare ruimte moeten betrekken. Alleen dan is op de langere termijn meer winst te behalen, zowel voor de investeerder als voor de stad. De ontwerper Ontwerpers dragen om te beginnen eveneens een verantwoordelijkheid

telijke ordening is van ons allemaal en iedereen kan er een rol spelen. Zoals Daphne Deckers, die met Wim de Bie in een bootje gaat staan om te zorgen dat de A6 niet onder het Naardermeer komt. Daphne Deckers geeft met hulp van media-aandacht sturing aan een krachtenveld en in één dag is de minister op andere gedachten gebracht.” De wereld maken we met z’n allen. Voor de ontwerpende discipline dienen zich echter twee opgaven aan. Allereerst lijkt er naast de ontwerper als niet-kritische dienstverlener ruimte voor agenderende ontwerpers. Naast de door opdrachtgevers aangedragen programma’s komen deze kritische ontwerpers zelf met programma’s voor bestaande ruimtes. Zo spelen zij bijvoorbeeld niet alleen in op groei, maar ook op krimp. Ten tweede zouden architecten zich,

WINY MAAS (AWM 12): De opdrachtgever In het algemeen zou het idee van het eindproduct losgelaten moeten worden. In plaats daarvan zou het moeten gaan om een continu transformatieproces. Met die houding kan ruimtelijke kwaliteit het weer winnen van winstmaximalisatie. Voor de woningbouw in meer perifeer gelegen stadsdelen, lijkt het Wilde Wonen van Carel Weeber onstuitbaar. Adri Duivesteijn pleit in dat kader voor een gronduitgifte aan de toekomstige eigenaren, niet aan markpartijen. In plaats van seriematige woningbouw moeten we streven naar unieke producten, tot stand gekomen door eigen initiatief. Burgers zijn heel goed in staat hun eigen huis te bouwen.

“Een architect is specialist in ruimte. Hij of zij visualiseert, interpreteert en accelereert ontwikkelingen om ze ruimtelijk in te zetten.” om ruimtelijke kwaliteit te genereren. “Al die neefjes van projectontwikkelaars die zich architect mogen noemen, zouden heel wat minder bagger af mogen leveren. […] Architecten horen geen lelijke dingen te bouwen”, sneert Derksen met het oog op bijvoorbeeld de eindeloze rij dozen die langs snelwegen wordt opgetrokken. Adriaan Geuze neigt naar een nuancering van de invloed van het ontwerp. “Het landschap van de ruim-

ED TAVERNE (AWM 4):

JANNES LINDERS

“Urbaniteit is zich aan het losmaken van de stad. Dat is een historische breuk in onze stadscultuur.”

veel sterker dan voorheen, moeten opwerpen als specialisten in ruimte. De opkomst van het consumptielandschap, de verhouding tussen stad en land, het waterprobleem, de inpassing van grootschalige infrastructuur en de landelijke woonmilieus, het zijn stuk voor stuk nieuwe opgaven waarin voor de ontwerper een vitale rol is weggelegd. De ontwerper is als ‘agenderend publiek intellectueel voor de ruimte’ in de unieke positie de huidige culturele impasse te doorbreken en de ruimtelijke kwaliteit, vanuit de grond van onze cultuur, weer terug te brengen. f

Benieuwd geworden naar één van de genoemde interviews? Alle edities van AWM zijn na te bestellen op: www.architectenweb.nl/awm/

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Architectenweb Magazine nu ook digitaal

PROBEER AWM DIGITAAL NU 3 MAANDEN GRATIS Architectenweb Magazine is nu ook digitaal beschikbaar, inclusief een handige zoom-, zoeken printfunctie. Als webabonnee kunt u met uw persoonlijke code de digitale editie altijd en overal lezen. Tevens heeft u toegang tot het AWM archief, met daarin alle eerdere verschenen edities van Architectenweb Magazine. U kunt nu drie maanden lang gratis kennis maken met het webabonnement van Architectenweb Magazine. Kijk voor alle informatie op: www.architectenweb.nl/awmdigitaal/

SEMINARIE HAGEVELD TE HEEMSTEDE DOOR DE MYJ

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

WEERSPIEGELING Met een paar trefzekere ingrepen heeft de MYJ het Seminarie Hageveld getransformeerd tot woongebouw. In de bedachtzame aanpak van de architecten wordt de architectuur van het uit 1923 stammende gebouw door de eigentijdse toevoegingen versterkt.

verdag wordt het oude gebouw van architect Jan Stuyt weerspiegeld in de mooie ovaalvormige vijver ervoor. De vormgeving van de vijver is strak en duidelijk eigentijds gedetailleerd. Tegelijkertijd is de poel ook vertrouwd: tot voor kort was hier, precies in deze vorm, een grasperk. Nog voor het gebouw betreden is, toont de architect

NUMMER 18 - JUNI 2008

Sandra Burggraaf de bezoeker hoe behoedzaam het oude gebouw nieuw leven is ingeblazen. Als de avond valt, verschijnen in de vijver lichte, rechthoekige vlakken. Het is het licht uit de ondergrondse parkeergarage dat rechthoeken tekent op het donkere wateroppervlak. De verlichte ramen van het oude gebouw reflecteren in het water en tekenen een tweede patroon van rechthoeken op het oppervlak. Nieuw en oud overlappen. Het gebouwencomplex van het seminarie, een priesteropleiding, bestond vanaf de stichting uit twee delen met elk een voorkant. Als een tweekoppig monster. Terwijl de ene kant met een koepelkerk en een ovaalvormig plateau verwijst naar de St.-Pieter in Rome, lijkt het complex van de andere zijde net een paleis, met zijn lange vleugels en de statige, lange oprijlaan in de as van het gebouw. In het ‘achterhuis’ kregen de leerlingen les en sliepen ze. In het ‘voorhuis’ woonden de priester-leraren. In de jaren zestig is met het opheffen van de priesteropleiding in het achterste deel een atheneum ondergebracht. Toen in de jaren negentig de laatste priesters en nonnen uit het voorhuis vertrokken, kon ook voor dit deel een nieuwe bestemming worden gezocht. Ter continuering van de oorspronkelijke woonfunctie heeft de MYJ voorgesteld het voorhuis te herbestemmen als algemeen woongebouw. Om het complex met zijn ‘voeten’ in het groen te laten staan, is afgezien van privétuinen en zijn de auto’s ondergebracht in een nieuwe parkeergarage onder het voorplein. Om de woningen toch een buitenruimte te geven keert het

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECTEN KORT

Langsdoorsnede

Dwarsdoorsnede

gebouw zich aan het hof binnenstebuiten met een uniform stalen frame, dat voorziet in terrassen en balkons. Alle buitenruimtes zijn voorzien van luiken met lamellen, waarachter de bewoners zich naar wens kunnen terugtrekken. Voor de woningen onder de kap zijn – van buiten nauwelijks zichtbare – dakterrassen gerealiseerd achter het dakschild. Kleine, met zink beklede dakopbouwen verraden de aanwezigheid van de terrassen. Om de voorgevel niet te verstoren zijn ze daar weggelaten. De dakterrassen zijn opgehangen aan de bestaande dakspanten en manifesteren zich in het interieur als kleine doosjes. Voortbouwend op de bestaande structuur zijn uiteindelijk 52 woningen ontstaan die in woningtype variëren van herenhuis tot loft. De woningen worden ontsloten via dezelfde gangen als de priesters altijd gebruikten. De grote verdiepingshoogte is overal gehandhaafd, zodat de woningen absoluut ruim zijn. Goedkoop wonen is het dan ook niet. Door vanuit het karakter van het gebouw te denken heeft de MYJ het Seminarie Hageveld op een heel natuurlijke manier gereanimeerd. Sprekend is dat de hele bestaande gevel opnieuw is beglaasd met 4 mm (ouderwets) getrokken glas, waardoor de detaillering van de roede ongewijzigd kon blijven. Een speciaal folie in het enkele glas zorgt voor een verbeterde isolatie ten opzichte van het origineel. (MvR)

O architectenweb.nl/p9441

NUMMER 18 - JUNI 2008

OPDRACHTGEVER

HOPMAN INTERHEEM GROEP

ONTWERP

DE MYJ ARCHITECTUUR STEDEBOUW RESTAURATIE (WWW.MYJ.NL)

ARCHITECT SAMENWERKING

MIEL KARTHAUS, SANDRA BURGGRAAF BRAAKSMA & ROOS ARCHITECTEN, 3TO ARCHITECTEN

LANDSCHAPSARCHITECT

BUREAU ALLE HOSPER

CONSTRUCTIE

VAN ROSSUM RAADGEVEND INGENIEURS

BOUWFYSICA

ADVIESBUREAU NIEMAN BV

AANNEMER

BOUWBEDRIJF DE NIJS

FOTOGRAFIE

PIETER KERS, DE MYJ

REALISATIE

2007

CULTUURCLUSTER TE ENSCHEDE DOOR SEARCH

FOTOCREDIT

DUWEN PERSEN KNIJPEN In Roombeek heeft SeARCH een cultuurverzamelgebouw ontworpen dat zich tussen de restanten van een oude textielfabriek heeft gewrongen. DOOR MICHIEL VAN RAAIJ FOTOGRAFIE LUUK KRAMER

et is even schrikken als je vanaf de binnenstad van Enschede naar het noorden beweegt, richting Roombeek. Voorbij het station ligt een gemengde wijk met grote industriehallen, enorme parkeerplaatsen en heel veel kleine huizen. Huizen die ooit door de textielbaronnen voor hun arbeiders gebouwd zijn. Voor deze industrie, die in de jaren zestig naar lage lonen landen is verdwenen, is weinig in de plaats gekomen. Het Roombeek vóór de vuurwerkramp zag er ook zo uit. ‘Waar was jij doen het gebeurde?’, is een vraag die je hier hoort. Ook mentaal heeft Enschede een tik gehad. Tot ieders opluchting, euforie zelfs, is het nieuwe Roombeek een succes. De vernieuwde woonwijk, waarvoor Pi de Bruijn van de Architekten Cie. het stedenbouwkundig ontwerp maakte, won eind vorig jaar de Gouden Piramide, de prijs voor inspirerend opdrachtgeverschap. Ook Bjarne Mastenbroek, architectdirecteur van SeARCH en architect van het cultuurcluster, is te spreken over Roombeek: “Er zit een kwaliteit in de openbare 37

PROJECT BELICHT CULTUURCLUSTER

De binnenstraat van het cultuurcluster ‘ontspringt’ vanaf het centrale plein van Roombeek.

ruimte, dat kom je amper tegen in Nederland.” Juist daarom is in het ontwerp voor het cultuurcluster de nadruk komen te liggen op de openbare straat die het complex in het midden doorsnijdt. “De binnenstraat wilden we voeden met zoveel mogelijk indrukken, informatie en verschillen. Het moest een rijke openbare ruimte worden,” vertelt Bjarne Mastenbroek. De voordeuren van alle functies in het complex komen uit op deze straat, die zelf geplaveid is met natuursteen in een craquelé patroon. De twee lange assen die Roombeek doorsnijden, kruisen elkaar bij het plein voor het nieuwe complex. Het plein vormt met het verkeerskruispunt het zwaartepunt van

de nieuwe wijk, het centrum. In taartpunten zijn hier omheen verschillende ‘clusters’ gerealiseerd, waaronder het sociocluster, het zorgcluster van Claus & Kaan en het al genoemde cultuurcluster. Doordat de teruggebrachte Roombeek om het plein heenloopt, is het plein op afstand geplaatst van de wijk en richting het cultuurcluster opgeschoven. Het plein en de binnenstraat van het cultuurcluster zijn zo stevig met elkaar verknoopt. In de oude industriehal aan het plein zit strategisch het museumcafé. Vanaf het plein gezien begint de binnenstraat echter ‘om de hoek’ van het café, zodat je vanaf het plein geen idee hebt wat er in de straat gebeurt en visa versa. Dat komt het gevoel van stedelijkheid wellicht niet ten goede. Wel levert het een mooie spanning op: pas als je de straat inloopt, opent deze zich voor je. Kaatsen In de opdracht van SeARCH was vastgelegd dat wat van de oude textielfabriek J.J. Rozendaal na de vuurwerkramp nog overeind stond, behouden zouden blijven: een pakhuis, twee gebouwen en een lange muur. Samen vormden deze elementen een vierkant waarbinnen de nieuwe functies een plek moesten krijgen. “Ik vond het interessant om een nieuwe architectuur te maken, die letterlijk en figuurlijk heen- en weer kaatst tussen de elementen en daar niet een nieuw element aan toevoegt, maar het opzij duwt, het vergroot en verkleint”, vertelt Bjarne Mastenbroek: “Ik vond het ook leuk de technieken van Enrique Mirailles te gebruiken, voor wie ik een jaar gewerkt heb. Mirailles was altijd bezig te reageren op bestaande elementen. In plaats

gehuisvest in het pakhuis van de voormalige textielfabriek. 38

“De binnenstraat wilden we voeden met zoveel mogelijk indrukken, informatie en verschillen.” ARCHITECTENWEB MAGAZINE

De vaste tentoonstelling van het museum TwentseWelle is

“In plaats van uit te gaan van een steriel concept, heb ik de ruimte tussen de elementen ontworpen”

NUMMER 17 - MEI 2008

PROJECT BELICHT CULTUURCLUSTER

9 8

6 9

5 13 3

11 2

11 12

12 10

Begane grond 1

21 Rozendaal

expositieruimte (TW)

15 lofts

ruimte wisselende tentoonstellingen

loopbrug (TW)

16 opslag 21 Rozendaal

entree Twentse Welle (TW)

10 expeditie (TW)

17 werkplaats

hal (TW)

11 woningen

18 personeelsruimte

museumwinkel (TW)

12 ateliers

19 kantoren

amphitheater (TW)

13 cafĂŠ

20 sterrenwacht

hellingbaan (TW)

14 appartementen

Dwarsdoorsnede 40

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

van uit te gaan van een steriel concept, heb ik de ruimte tússen de elementen ontworpen: de patio, het steegje...”

14 16

1e verdieping appartementen

Dakaanzicht woningen

2e verdieping woningen

1e verdieping woningen

20 19 19 19 19 18 3 17

Dwarsdoorsnede toren NUMMER 18 - JUNI 2008

Het resultaat van deze benadering is zichtbaar aan de Stroinkbleekstraat, waar de nieuwbouw direct reageert op de behouden gebleven muur. De uit verschillende delen bestaande muur – eerst is hij lager, dan getand en ten slotte wat hoger – lijkt de aanleiding te hebben gevormd ook de nieuwbouw in verschillende delen op te knippen, achter de muur. Zelf noemt Bjarne Mastenbroek ook de wens van de verschillende instanties om binnen het cultuurcluster een eigen identiteit te hebben. De gevel aan de Stroinkbleekstraat biedt uiteindelijk een doorsnede van het programma: ateliers, woningen, het museum TwentseWelle, appartementen en het centrum voor beeldende kunst, 21Rozendaal. Elk gebouwonderdeel reageert anders op de historische muur. De ateliers aan het begin van de straat zijn teruggelegd. De woningen ernaast ‘spieken’ met een uitkragende eerste verdieping over de muur. De met hout beklede uitkragingen vormen intieme patio’s, die het private karakter van de huizen onderstrepen. Verderop bolt het slingerende appartementengebouw naar de muur toe, raakt deze aan, en buigt dan weer terug. In de tussenruimte is plaats voor de oude schoorsteen en een kleine tuin. De vier sheddaken in het midden van de muur zijn een verhaal op zich. Hier bevindt zich de entreehal tot het museum TwentseWelle. Vanuit deze hal leidt een loopbrug en een onderdoorgang naar de grote loods aan de andere kant van de binnenstraat, waar het feitelijke museum ligt. “De sheddaken hebben we vanaf de muur een voor een ‘gemorpht’ tot (1) een onderdoorgang, (2) een winkel, (3) het dak van de loopbrug en (4) de vloer van de loopbrug”, licht Bjarne Mastenbroek toe. Routing De entree tot het museum TwentseWelle bevindt zich aan de binnenstraat in de plint van de toren. Pas nadat je in een kleine hal een kaartje hebt gekocht, kun je de grote hal betreden. Het lijkt zo of je het museum via een achterdeur betreedt. Het is vervolgens zoeken naar het begin van het museum. Als bezoeker moet je eerst de ene kant op lopen, naar het begin van de onderdoorgang, om vervolgens beneden weer terug te moeten lopen. Hoewel het vormenspel van de sheddaken adembenemend is en de getordeerde vlakken prachtig gedetailleerd zijn, valt de routing tegen. Ook het verlaten van het museum heeft een ad-hoc karakter. De bezoeker verlaat het museum vanuit het pakhuis via de loopbrug over de binnenstraat, maar loopt daar tegen een hek aan. Via een kleine opening in de wand en een ranke trap kom je weer uit tegenover de kassa. Terwijl de dramatische ruimte onder de sheddaken erom vraagt het knooppunt te zijn in de organisatie van het museum, is de kans gemist dit ook zo te realiseren. En dat terwijl het eigenlijke museum juist heel helder georganiseerd is. De onderdoorgang leidt onder de binnenstraat door 41

PROJECT BELICHT CULTUURCLUSTER

Aan de Stroinkbleekstraat reageert de nieuwbouw steeds anders op de behouden gebleven muur.

Een onderdoorgang en loopbrug verbindt de hal met de tentoonstellingsruimte aan de overzijde van de binnenstraat. 42

en buigt bij een amphitheater rechtsaf. Het steile theater wordt gebruikt om schoolklassen te introduceren in het museum. De route voert vervolgens met een hellingbaan omhoog, onder een enorme vitrinekast door. De opgezette dieren zie je hier van onderen. Aan het einde van de hellingbaan sta je aan het begin van de lange loods met de tentoonstelling. Voor de westelijke muur is over de hele lengte en hoogte van de loods een vitrinekast gebouwd. “Het museum blinkt niet uit met een geweldige collectie”, verklaart Bjarne Mastenbroek. “Je kunt dan het beste alle vogeltjes bij elkaar zetten, dat heeft tenminste nog wat.” De vitrine is tegelijkertijd het archief van het museum. De Twentse Welle is ontstaan door het samengaan van Natuurmuseum Enschede, Museum Jannink en het Van Deinse Instituut. De door Opera ontworpen tentoonstelling begint bij de oertijd en loopt via de ontwikkeling van Twente en de weefindustrie tot het heden. Voor de museale ruimte heeft SeARCH twee modellen aan de opdrachtgever gepresenteerd: een box-in-box model, waarbij een geconditioneerde ‘black box’ in de loods gezet zou worden, en een daglicht model, waarbij het oude gebouw wel geïsoleerd zou moeten worden, maar de ruimte open kon blijven. “Alleen voor hele bijzondere collecties is de ‘black box’ geschikt”, analyseert Bjarne Mastenbroek. En bovendien: “Vroeger stonden die weefgetouwen natuurlijk ook in vol daglicht, die mensen moesten werken met al die draden.” Niet alle onderdelen van de tentoonstelling kunnen zoveel licht gebruiken. Het daglichtniveau loopt in de hal gradueel op. Hierdoor trekt het uitzicht ARCHITECTENWEB MAGAZINE

In het museumcafé toont SeARCH de voormalig textielfa-

De zonwering van staaldraad verwijst in haar beeld naar de

briek zoals die werd aangetroffen.

textielindustrie in Twente.

aan het eind van de hal je aandacht: onbewust vermoed je dat het licht daar vandaan komt.

eenvoudig te realiseren en gezien het budget ook logischer geweest. Maar ik vond het leuker om op een populaire manier het publiek aan te spreken.” De architect benadrukt dat het geen iconografie is die alleen naar het gewezen verleden verwijst, maar dat het ook een positieve referentie is naar de hoogwaardige textiel-industrie, die nog steeds in Twente bestaat. Zijn vader heeft zijn leven lang weefgetouwen technisch geperfectioneerd, vertelt Bjarne Mastenbroek. Trots voegt hij eraan toe dat er bij dat bedrijf tegenwoordig kunstgras en koolstofvezel wordt gemaakt. De textielindustrie leeft. f

Populair Centraal in het cultuurcluster staat een kleine toren. In het stedenbouwkundig plan was een hoogteaccent voorzien van 28 meter met woningen. “Als je een complex maakt in de vorm van een museum, met wat woningen erbij, is het zonde dat de woningen het beeldbepalende element vormen”, vertelt Bjarne Mastenbroek. De toren huisvest nu de kantoren van het museum. Op de bovenste verdieping zit de sterrenwacht. Het aanzien van de toren wordt gedomineerd door een stalen gordijn dat als zonwering rondom de glazen gevel is gehangen. De zon kan ook met getinte ramen buitengehouden worden, maar voor Bjarne Mastenbroek zou dat een te somber beeld hebben geleverd. De architect voegt eraan toe: “Het voordeel van een stalen gordijn is ook dat je binnen veel meer ervaart dat het zonnig is.” Een nadeel heeft het ook: je kijkt naar buiten door een gaas. Het gordijn hangt vrij om de gevel en is gemaakt van gehaakte ‘wokkels’ staaldraad. Het ruist op de wind en waait af en toe op. Een railing met een rubberen rand voorkomt dat het gordijn het glas kan beschadigen. Het stalen gordijn verwijst als beeld naar de textiel-geschiedenis van Twente en de collectie weefgetouwen van het museum. “Wat we merkten bij ons Posbank-project op de Veluwe, was dat letterlijke dingen soms ook goed werken”, vertelt Bjarne Mastenbroek: “Een architectonische abstractie was hier heel NUMMER 18 - JUNI 2008

OPDRACHTGEVER

GEMEENTE ENSCHEDE, DMO

ONTWERP

SEARCH (WWW.SEARCH-ARCHITECTS.NL)

ARCHITECTEN

BJARNE MASTENBROEK, UDA VISSER

MEDEWERKERS

REMCO WIERINGA, TON GILISSEN, THOMAS VAN SCHAICK, AD BOGERMAN, NOLLY VOS, GUUS PETERS, ALAN LAM, ALEXANDRA SCHMITZ, MÓNICA CARRIÇO, WESLEY LANCKRIET, FABIAN WALLMÜLLER

CONSTRUCTEUR

PIETERS BOUWTECHNIEK, UTRECHT

INSTALLATEUR

INGENIEURSBUREAU KNIPSCHEER, SOEST

CALCULATIE

PRC KOSTENMANAGEMENT, OOSTERBEEK

AANNEMER

HEIJMANS IBC, ARNHEM / VAN DEN BELT BOUW, TWELLO

TENTOONSTELLING

OPERA ONTWERPERS, AMSTERDAM

REALISATIE

2008

PROJECT BELICHT CULTUURCLUSTER

7 8

1 multiplex, 18 mm 2 multiplex, exterieur kwaliteit 3 Rockwool Rhinox isolatie 4 PVC polymeer baanvormige dakbedekking 5 RVS kokerprofiel, 355 mm 6 beglazingsprofiel 7 opaalkleurig plexiglas 8 dubbele gipsplaat 9 tengels 10 houten regels 11 Lewisplaatvloer 12 stalen gordijn, met spanhaken aan rail 13 isolatie, t.b.v. akoestiek 14 betonwand

In de entreehal van het museum TwentseWelle zijn de vier

12 13

Axonometrie van de dakconstructie.

sheddaken ‘gemorpht’. 44

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Over de gehele lengte van het pakhuis loopt een vitrinekast waarin het archief van het museum wordt getoond.

Gerelateerd op architectenweb.nl projectportfolio

portret van…

NUMMER 18 - JUNI 2008

Bostoren

projectportfolio

Scherf 13

Op het landgoed Schovenhorst in Putten wordt deze zomer de Bostoren opgeleverd. De klim omhoog is opgevat als een wandeling die steeds nieuwe perspectieven opent op de omgeving. Boven op het platform is er niet alleen het uitzicht, maar ook een nieuw stukje bos. SeARCH

In Leidsche Rijn heeft SeARCH een kleine wijk ontworpen bestaande uit 182 appartementen en 74 grondgebonden woningen. Door de parkeerplaatsen te concentreren onder de appartementen kon de rest van de wijk autovrij blijven. SeARCH

O architectenweb.nl/p9694

O architectenweb.nl/p8968

Bjarne Mastenbroek

virtuele tour

Cultuurcluster

“Het lijkt wel of OMA een grote injectienaald heeft genomen en het beste uit Herzog & de Meuron heeft gezogen”, antwoordt Bjarne Mastenbroek op de vraag welke architect hij bewondert. Mastenbroek leest graag Herman Hesse en vindt het NRC Handelsblad “de beste krant van Nederland.” SeARCH

Ook een kijkje nemen in het door SeARCH ontworpen cultuurcluster in Enschede? Surf dan naar architectenweb.nl en bekijk de virtuele tour van het cultuurcluster!

O architectenweb.nl/n14076

O architectenweb.nl/n14077

RESTAURATIE DOOR KEMPE THILL IN VEENHUIZEN

EIGENTIJDS

FOTOCREDIT

EERBETOON AAN HET CLASSICISME

PROJECT BELICHT VEENHUIZEN

Door de sloop van de niet waardevolle historische bebouwing is de oorspronkelijk opzet gereconstrueerd.

De vermaarde voormalige Drentse veenkolonie Veenhuizen is in velerlei opzicht een uitzonderlijk dorp. De kolonie telt slechts tweeduizend inwoners, waaronder achthonderd gevangenisbewoners, en heeft ruim honderd rijksmonumenten. De in onbruik geraakte werkplaatsen van het oorspronkelijke gesticht zijn door Atelier Kempe Thill gerestaureerd en in een nieuwe context geplaatst. Nieuwe situatie DOOR JOS LAFEBER FOTOGRAFIE ULRICH SCHWARZ

Oude situatie 48

et is een sober en dienstbaar eerbetoon aan een on-Hollands utopisch classicisme geworden, verlicht met een modern accent. Op de gevels van de statige bakstenen woningen in Veenhuizen staan kreten als ‘orde en tucht’, ‘plichtgevoel’ en ‘bitter en zoet’. De veenkoloniën vormen dan ook merkwaardige dissonanten in de geschiedenis van een land als Nederland, dat zich graag als tolerant afficheert. Merkwaardig, niet alleen vanuit sociaal ARCHITECTENWEB MAGAZINE

De qua vorm en materialisering verwante gebouwen werden door de toevoegingen nadrukkelijker verbonden.

standpunt, omdat onaangepaste individuen met óf zonder hun instemming naar de onherbergzame rand van Nederland werden verplaatst, maar ook in architectonisch en stedenbouwkundig opzicht. De stedenbouwkundige opzet van Veenhuizen berust namelijk op de gedachten van de utopische stedenbouw van de ideaalsteden, zoals die kort na de Franse revolutie leefden, aan het einde van de achttiende eeuw. De belangrijkste representanten van deze stroming zijn de Franse architecten Nicolas Ledoux en Etienne Boullée. Deze inspiratiebronnen maken Veenhuizen extra bijzonder. De bouwwerkzaamheden in Veenhuizen werden in 1823 gestart in opdracht van de ‘Maatschappij van Weldadigheid’. In een onherbergzaam landschap, doorsneden door lange, kaarsrechte ontwateringvaarten, werden lange zichtassen in de vier windrichtingen aangelegd. Monumentale gebouwen domineerden het stedenbouwkundige plan, met een centrale positie voor drie carrévormige gestichten met vierkante binnenhoven. Voor die tijd hadden deze kazerneachtige gebouwen een ongekende omvang: de gevellengte bedroeg 145 meter. De veenkolonie was geheel zelfvoorzienend en zou in de loop der jaren de beschikking krijgen over bijvoorbeeld een eigen energiecentrale, een hospitaal, scholen en vier kerken, NUMMER 18 - JUNI 2008

waaronder een synagoge. Ook meerdere houten metaalbewerkingwerkplaatsen, die waren ondergebracht in de zogenaamde ambachtscluster, maakten deel uit van de aanwezige voorzieningen. In het huidige Veenhuizen bevinden zich nog steeds in gebruik zijnde gevangenisinrichtingen, maar dat zijn moderne accommodaties. De oude inrichtingsgebouwen, voor een deel nog aanwezig, zijn deels gerestaureerd en hebben een nieuwe functie gekregen. In het Tweede Gesticht is bijvoorbeeld het gevangenismuseum ondergebracht. Op initiatief van de Rijksgebouwendienst is een totaalplan voor alle resterende gebouwen ontwikkeld, dat hergebruik beoogt en in de leegstaande gebouwen publieksvoorzieningen wil onderbrengen. De gemeente Noorderveld speelt op deze ontwikkelingen in. Onlangs is de status ‘beschermd dorpsgezicht’ voor Veenhuizen verkregen en vermelding op de werelderfgoedlijst van de Unesco is aangevraagd.

De classicistische geest zou met de ingreep weer tot leven komen 49

PROJECT BELICHT VEENHUIZEN

Plattegrond begane grond cursuscentrum

De buitenzijden van de nieuwe toegangsdeuren zijn uitgevoerd als ‘zwarte spiegels’.

in een lange Europese traditie, die vanaf Palladio via Schinkel en Mies van der Rohe doorloopt tot aan het modernisme van deze eeuw. Dwarsdoorsnede cursuscentrum

Ambachtsmuseum In 2005 kreeg Atelier Kempe Thill van de Rijksgebouwendienst de opdracht om het erf en de gebouwen van de ambachtscluster geschikt te maken voor een openbare functie. Gedacht werd aan een ambachtsmuseum dat zou moeten passen binnen de aspiraties van Veenhuizen als historisch monument en als toeristische trekpleister. Het museum moest huisvesting bieden zowel aan een expositiezaal als aan een aantal werkplaatsen en een educatief centrum.

Na een intensieve gedachtewisseling met Monumentenzorg en de gebruiker van de gebouwen, die beiden aanvankelijk pleit- g

Met de onbelemmerde doorzichten naar buiten verweven zich beelden van heden, verleden en toekomst

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Het jaar 2005 was voor Oliver Thill - die evenals André Kempe in het voormalige Oost-Duitsland is opgegroeid en er gestudeerd heeft - eveneens het jaar waarin hij de Rotterdam-Maaskantprijs voor Jonge Architecten kreeg. De onderbouwing van deze prijs werpt licht op de keuze van de Rijksgebouwendienst voor Atelier Kempe Thill voor een opdracht op deze historische locatie. In het juryrapport wordt namelijk waardering uitgesproken over de gebouwen van Kempe Thill als zijnde stevig verankerd

Het terrein van de ambachtscluster, zoals projectarchitect André Kempe dit aantrof, was in de loop der jaren volgegroeid met een ogenschijnlijk structuurloze veelheid aan gebouwen, schuren, afdaken en aanbouwen. Door een lange periode van leegstand verkeerden de opstallen bovendien in zeer slechte bouwkundige staat. De vraag van de Rijksgebouwendienst naar een openbaar gebouw, beantwoordde André Kempe met een studie naar de bouwkundige kwaliteit van de aanwezige gebouwen, die zou moeten leiden tot sloop van de slechtste gebouwen, gecombineerd met een stedenbouwkundige studie naar het gewenste eindbeeld van de schakeling van gebouwen die zouden resteren.

Onlangs is de status ‘beschermd dorpsgezicht’ voor Veenhuizen verkregen

NUMMER 18 - MAAND 2008

PROJECT BELICHT VEENHUIZEN

Langsdoorsnede ontvangst- en tentoonstellingengebouw

Opschonen De drie gebouwen die casco gerestaureerd werden, zijn de voormalige smederij, die nu dienst doet als ontvangst- en tentoonstellingsgebouw, de oude schilderswerkplaats, die is omgevormd tot cursuscentrum, en de timmerwerkplaatsen, die hun functie feitelijk behouden. De werkzaamheden aan de gebouwen hebben zich in hoofdzaak beperkt tot het ‘opschonen’ van het in- en exterieur. Alle toevoegingen die in de loop der jaren waren aangebracht, zoals verlaagde plafonds, asbest beplating en restanten van installaties, werden verwijderd. Structurele wijzigingen zijn slechts in beperkte mate doorgevoerd. De timmerwerkplaatsen hebben een nieuwe gemeenschappelijke entree gekregen en in het nieuwe ontvangst- en tentoonstellingsgebouw zijn de houten kap en de kapspanten in het zicht gebracht, met het doel de monumentaliteit van de ruimte te vergroten. Voor het aanbrengen van een verdiepingsvloer in dit gebouw is een extra balklaag toegevoegd en in de gevel is een randbalk geplaatst, om de spatkrachten op te vangen. De moderne toevoegingen zijn duidelijk te onderscheiden van de elementen die bij de restauratie betrokken waren. In het interieur wordt als toevoeging alleen de kleur wit toegepast, die op de wanden in zijn abstractie scherp contrasteert met het aanwezige metselwerk. Ook de stalen borstwering van de nieuwe verdiepingsvloer en de stalen balustrade van de trap zijn in deze kleur uitgevoerd. Het meest trekken de glazen puien echter de aandacht. In het interieur als brede, bijna verdiepingshoge, volglazen taatsdeu52

Met beheerste, sobere ingrepen zijn rustgevende interieurs gecreëerd die goed passen bij de nieuwe functies

ren en in het exterieur als – letterlijk – schitterende, gevelhoge glazen puien, die als kenmerkende losse elementen vóór de bakstenen muren zijn geplaatst. Deze brede puien dekken weliswaar de gaten af die waren ontstaan door sloopwerkzaamheden en ze verhullen de in onbruik geraakte dubbele schuurdeuren, maar het zijn op de eerste plaats geslaagde pogingen van Atelier Kempe Thill om de kleine ‘boerderij’-schaal van de erf te tillen naar de schaal van een gebouw met een publieksfunctie. De constructie van deze markante puien bestaat uit een staalconstructie opgebouwd uit UNP-profielen, waarop standaard stalen Jansen-kozijnprofielen zijn gemonteerd, die voorzien zijn van structurele beglazing. Door de reflectie van de glazen deuren, die deels spiegelend zijn uitgevoerd, zijn fragmenten van wolkenluchten en de andere gebouwen te zien. Sober, zonder enige versiering, en met slechts een beperkte relativering van de doorbreking van de symmetrie in de puien brengt Veenhuizen een gepast eerbetoon aan een utopische stroming in de architectuur en stedenbouw die in Nederland slechts bij uitzondering te vinden is. f

OPDRACHTGEVER

VROM RIJKSGEBOUWENDIENST

ONTWERP

ATELIER KEMPE THILL (WWW.ATELIERKEMPETHILL.COM)

ARCHITECT

ANDRÉ KEMPE, OLIVER THILL, DAVID VAN ECK

AANNEMER

JURRIENS NOORD, GRONINGEN

CONSTRUCTEUR

ABT, VELP

ADVIES INSTALLATIES

DE BLAAY – VAN DEN BOGAARD, ROTTERDAM

ADVIES AKOESTIEK

DGMR, ARNHEM

ELEKTRISCHE INSTALLATIES

INSTALLATIETECHNIEK GRONINGEN (ITG), GRONINGEN

REALISATIE

2008

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

ten voor behoud van zoveel mogelijk gebouwen, ontstond een plan dat uitging van het behoud van de meest karakteristieke panden. Na sloop van een aantal gebouwen zou een drietal, in vorm en materialisering sterk verwante gebouwen, strak in het gelid aan een openbaar erf komen te staan. Door de sloop zou tevens het zicht op het open Drentse veenlandschap weer hersteld worden. De classicistische geest van het begin van het vroege Veenhuizen, aan het begin van de negentiende eeuw, zou met deze stedenbouwkundige ingreep weer tot leven komen.

Alle toevoegingen die in de loop der jaren waren aangebracht, werden verwijderd.

NUMMER 18 - MAAND 2008

PROJECT BELICHT VEENHUIZEN

bestaand metselwerk

staalplaat, onzichtbaar bevestigd

10 kokerprofiel

stalen kozijn

UNP staalprofiel

11 staalprofiel HEB

bestaand houten kozijn

12 aluminium zetwerk, 2mm

gehard isolatieglas, 12-10-12 mm

13 zandcement dekvloer met

geïmailleerde zonwerende beglazing

kunsthars afwerking

(‘zwarte spiegel’)

14 stalen latei

PUR isolatieplaat

15 klinkerbestrating (hergebruik

aluminium plaat, 2 mm verlijmd

oude stenen)

8 12 5

6 7 9 13 14

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

De ‘boerderij’-schaal van bebouwing rond het erf werd verheven tot een schaal van een gebouw met een publieke functie.

Gerelateerd op architectenweb.nl projectportfolio

projectportfolio

NUMMER 18 - JUNI 2008

Light Building

projectportfolio

Rijtjeswoningen

Het mobiele minimuseum is in 2001 uitgevoerd voor de rondreizende Parade. De speciaal geproduceerde kratten zijn ontdaan van kleurstof, waarmee de translucente maar ondoorzichtige structuur is verkregen. Atelier Kempe Thill

De toepassing van een volledig gesloten gevel voor de dienstruimtes in combinatie met een beglaasde gevel in de woonzone genereert een lucide vorm die beantwoordt aan de logica van het plan. Atelier Kempe Thill

O architectenweb.nl/p9701

O architectenweb.nl/p9703

Dutch Pavilion IGA Rostock

virtuele tour

Veenhuizen

Het project in Rostock demonstreert de logica en rationaliteit van de Nederlandse landbouwcultuur, Tegelijkertijd worden ook de romantische kwaliteiten aan het licht gebracht. Het uitgangspunt van het ontwerp is het zogenaamde ‘smart screen’. Atelier Kempe Thill

Nieuwsgierig geworden naar het vernieuwde Veenhuizen? Neem dan snel een kijkje op architectenweb.nl en bekijk de virtuele tour!

O architectenweb.nl/p9702

O architectenweb.nl/n14086

WONINGBOUW IJZERSTRAAT TE TILBURG DOOR BEDAUX DE BROUWER 56

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECTEN KORT

3e verdieping

UIT ÉÉN STEEN GEHOUWEN Aan het stadscentrum van Tilburg is een bijzonder stedelijk ensemble toegevoegd, ontworpen door Bedaux de Brouwer. Het woongebouw markeert op eigen wijze de overgang tussen de kleinschalige binnenstedelijke context en het onlangs gerealiseerde woon- en winkelcomplex, een ontwerp van het Spaanse architectbureau Bonell i Gil.

olgens architect Jacq. de Brouwer verdwijnen steeds meer sculpturale objecten uit het stadssilhouet van Tilburg. Als antwoord hierop ontwierp hij een monolithisch gebouwcomplex dat met een ingenieus ontsluitingsconcept een grote diversiteit aan woontypes heeft opgeleverd. Langs de IJzerstraat is een rij grondgebonden woningen gerealiseerd van steeds twee verdiepingen hoog. Deze woningen worden bekroond door een laag appartementen en een enkele laag ‘dakbungalows’ die beiden via een achterliggende dakstraat zijn ontsloten. Aan het eind van de IJzerstraat zijn in een tien verdiepingen hoge toren vier grote lofts opgenomen, boven een dubbelhoge plint met winkelruimte. De ongemakken van de locatie - een smal en donker stadsstraatje met een lange blinde muur - zijn hiermee omgezet in vindingrijke ontwerpoplossingen. In het project worden de programmatische en ruimtelijke mogelijkheden ten volle benut. In de plattegrond is het plan opgebouwd uit vier blokvormige woonelementen, die door de taps toelopende IJzerstraat in perceeldiepte variëren. De woningen in de straat hebben op elke verdieping een ander uitzicht. Op de begane grond is er zicht op het hof. Op de eerste verdieping wordt door de plaatsing NUMMER 18 - JUNI 2008

6e verdieping

8e verdieping

10e verdieping

5e verdieping

7e verdieping

9e verdieping

van de ramen de blik de straat in geleid. De tweede en derde verdieping kijken over de tegenoverliggende bebouwing heen. De uit de wand stekende aluminium kozijnen garanderen een optimaal uitzicht, de bakstenen ‘oren’ aan de gevel vormen privacyschermen. De ranke 35 meter hoge woontoren, die overhoeks in het plan is geplaatst, accentueert de stedelijkheid van het ontwerp. Ook de toren is weer voorzien van de brede, uit de wand stekende kozijnen, die hier nog zijn voorzien van elegante verplaatsbare geperforeerde zonneschermen. Jacq. de Brouwer is erin geslaagd een evenwichtige compositie te realiseren, die desondanks voor passanten in haar ruimtelijke structuur niet direct te doorgronden is. Juist deze combinatie nodigt uit het gebouw op te vatten als sculptuur. Het lijkt uit één steen gehouwen. (OK) O architectenweb.nl/p9693

OPDRACHTGEVER

PIETER VREEDEPLEIN ONTWIKKELING CV; BOUWFONDS MAB EN DE GEMEENTE TILBURG

ONTWERP

BEDAUX DE BROUWER ARCHITECTEN

ARCHITECT

JACQUES DE BROUWER, PETER KEIJSERS

BOUWKUNDE

BDG ARCHITECTEN INGENIEURS ALMERE

AANNEMER

BOUWCOMBINATIE HEERKENS VAN BAVEL / VAN STRATEN

CONSTRUCTEUR

INGENIEURSBUREAU ZONNEVELD ROTTERDAM

DIRECTIEVOERING

GRONDMIJ – KATS & WAALWIJK

(WWW.BEDAUXDEBROUWER.NL)

FOTOGRAFIE

LUUK KRAMER

OPLEVERING

2007

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

A@W

ARCHITECT @WORK

woensdag 10 & donderdag 11 september 13 tot 20 u in Ahoy Rotterdam

- VAKBEURS MET NOVITEITEN VAN MEER DAN 160 FABRIKANTEN EN EXCLUSIEVE VERDELERSS

- SEMINARS EN VISIES OP ARCHITECTUUR - EXPOSITIE 'GLAS EN ARCHITECTUUR' - NETWORKING IN EEN EXCLUSIEVE, PROFESSIONELE SFEER

- INNOVATIEVE BEURSLAY-OUT BY CREATIVE4

architect meets novelties REGISTREER VOOR GRATIS TOEGANG OP WWW.ARCHITECTATWORK.NL CODE 19450

ORGANISATIE Beurzen Adviesbureau T 030/298 22 93 office@architectatwork.nl

TOTAALEVENEMENT MET PRODUCTINNOVATIES EXCLUSIEF VOOR ARCHITECTEN, INTERIEURARCHITECTEN ONTWERPERS EN ANDERE VOORSCHRIJVERS

MEDIAPARTNER

WWW.ARCHITECTATWORK.NL

, & " ' " * & "% $#$" & $ * % $ $ % $ ' % $& $ #$ " & # ' # # & ' " # * %' & " , $ $ $ $ & %$ # # * # " & %$

$ ! %' # $ #)#$ !! $ " & %$ " %' & #$ # $ $ ! ' $ $ # $ $ #)#$ #$ $ " $ & " ( $ " # " $ & % + # & "' " & " " " $ ! ''' " '

433MAXX, beter en sneller isoleren!

I\peX\ij fekn`bb\ck Xcldè`ld jpjk\d\e mffi iXd\e# [\li\e# mc`\j$ ^\m\cj \e qfen\iè^ [`\ q`Z_ fe[\ijZ_\`[\e è bnXc`k\`k# ]leZk`f$ eXc`k\`k \e mfid^\mè^% ;XXiYà c\`[k jXd\en\ibè^ d\k XiZ_`k\Zk\e kfk fgmXcc\e[ Zi\Xk`\m\ \e èefmXk`\m\ fgcfjjè^\e% 9\ek l ^\ ek\i\jj\\i[ è [\ XiZ_`k\Zkfe`jZ_\ df^\càb_\[\e mXe [\ gif[lZk\e mXe I\peX\ij6 E\\d [Xe ZfekXZk fg d\k feq\ XiZ_`k\Zk\e$ X[m`j\lij% Bàb fg nnn%i\peX\ij%ec f] Y\c '+0) $ ,- (' )'%

nnn%i\peX\ij%ec N< 9I@E> 8CLD@E@LD KF C@=<

DE BERNOULLIBORG TE GRONINGEN DOOR DE ZWARTE HOND

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECTEN KORT

NATUURKUNDE Een van de eerste wapenfeiten in de herontwikkeling van de campus van de Rijksuniversiteit Groningen is De Bernoulliborg, ontworpen door De Zwarte Hond. â&#x20AC;&#x2122;s Avonds hult het faculteitsgebouw zich in een blauwe gloed.

NUMMER 18 - JUNI 2008

oor de Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen heeft De Zwarte Hond op het Zernikecomplex aan de noordkant van Groningen een langwerpig gebouw ontworpen, dat uit een hoge plint bestaat, met daarop een aantal schijven in een kamstructuur. Twee atria zorgen ervoor dat daglicht diep in het gebouw doordringt. De Bernoulliborg huisvest een divers programma dat is onderverdeeld in een openbaar en minder openbaar deel. In de twee verdiepingen hoge, volledig beglaasde, plint zijn de voorzieningen ondergebracht die voor iedereen toegankelijk zijn. Hier bevinden zich de collegezalen, een restaurant, twee winkels, de receptie, een tentoonstellingsruimte en de bibliotheek. In de centrale hal trekt de Science LinX de aandacht, waar studenten

interactief de natuurwetenschap kunnen beproeven. Boven de plint is het meer introverte gedeelte van het gebouw gelegen, met de overige werken onderwijsruimtes en kantoren. In zijn totaliteit biedt het gebouw onderwijsfaciliteiten voor 500 studenten en kantoorruimte voor 350 medewerkers. De stapeling van het openbare en minder openbare deel van het programma komt direct tot uitdrukking in de opbouw van de gevel: een transparante plint, met erboven een dubbele gevel met blauw gezeefdrukte glazen panelen. Een, zo nu en dan verspringende lijn, markeert de overgang tussen beide delen. Vooral â&#x20AC;&#x2122;s avonds gaat er een prachtige blauwe ijzige gloed van het gebouw uit. De licht doorschijnende huid onthult de achterliggende staalconstructie. Het is overigens niet de stalen vakwerkconstructie zelf die je ziet, maar een wit plaatmateriaal

RE C E P T I E

Dwarsdoorsnede 66

Langsdoorsnede

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECTEN KORT

dat laat zien waar de draagconstructie zit. Uiteindelijk geeft het gebouw zo haar eigen les natuurkunde. In haar beeld werkt de gevel van De Bernoulliborg als een bewogen foto. Bij elk raam is in de gezeefdrukte gevel niet alleen een groter kader gemaakt, maar zijn ook de hoeken van dat tweede kader afgerond. De contouren van de vierkante ramen achter de tweede gevel worden hierdoor effectief vervaagd. Het resultaat is dat de blauwe gevel het flinke volume samenbindt en als één massief object in de campus plaatst. Met De Bernoulliborg heeft De Zwarte Hond een bijzonder gebouw ontworpen dat hoge verwachtingen schept voor de verdere nieuwbouwplannen op de campus. (OK)

OPDRACHTGEVER

RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN

ONTWERP

DE ZWARTE HOND (WWW.DEZWARTEHOND.NL)

PROJECTTEAM

JURJEN VAN DER MEER, HENK SPOELSTRA, THON KARELSE, RONALD KOEKOEK, WIM FEITH, PAUL VAN BUSSEL, MIRJAM DE JOODE, BONNIE GROENEWOLD, NICOLE LAGARDE, MARCO ARTS, RICARD HERNANDEZ, MARLON REGIEN

ADVISEUR CONSTRUCTIE

INGENIEURSBUREAU WASSENAAR, HAREN

AANNEMER

BAM UTILITEITSBOUW REGIO NOORD GRONINGEN

LANDSCHAPSARCHITECT

WEST 8 URBAN DESIGN & LANDSCAPE ARCHITECTURE

FOTOGRAFIE

JEROEN MUSCH, HARRY COCK

OPLEVERING

2007

O architectenweb.nl/p9691

3e verdieping

NUMMER 18 - JUNI 2008

PROVINCIEHUIS FLEVOLAND TE LELYSTAD DOOR OZ-P

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECTEN KORT

3e verdieping

TRANSFORMATIEPROCES VAN EEN PROVINCIEHUIS Van den Oever, Zaaijer & Partners architecten slaagde erin om een relatief kleine opdracht uit te laten groeien tot een grootscheepse en gefaseerd uitgevoerde renovatie en uitbreiding.

et Provinciehuis Flevoland in Lelystad was door verschillende bij- en aanbouwen uitgegroeid tot een ingewikkeld complex waarin weinig coherentie te ontdekken was. De architecten schuwden in hun geestdrift radicaliteit niet. Ze stelden voor om alle plattegronden te reorganiseren, het gebouw uit te breiden met een extra verdieping en door een nieuwe gevel alle gebouwdelen met een glooiend lijnenspel op vloeiende wijze met elkaar te verbinden. Voor elk publiek gebouw zijn in het algemeen twee zaken van belang: een duidelijke entree en een heldere interne routing. Op beide punten heeft OZ-P verbeteringen ten opzichte van het bestaande doorgevoerd. De ingangspartij werd onder meer voorzien van een nieuwe luifel en een twee verdiepingen hoge glazen gevel. Veel aandacht werd besteed aan een heldere ontsluiting, waarbij vides en ontmoetingsplekken zijn ingezet als ruimtelijk effect en ook als ontmoetingsplek voor ambtenarij en burgers. De nieuwe gevel, die in het exterieur het gebouw tot één geheel smeedt, is samengesteld uit onderhoudsvriendelijke materialen: aluminium vleugelprofielen, ingevuld met keramische tegels en afgewisseld met een onregelmatig patroon van open en dichte delen. Met de ingreep van OZ-P heeft het Provinciehuis duidelijk een gedaantewisseling ondergaan. De architecten zijn zeker geslaagd in hun streven het complex als één geheel te presenteren. Men kan zich echter afvragen of de bonte compositie van de nieuwe gevel dit effect versterkt of juist afzwakt. f O architectenweb.nl/p9698 NUMMER 18 - JUNI 2008

OPDRACHTGEVER

PROVINCIE FLEVOLAND LELYSTAD

ONTWER

VAN DEN OEVER ZAAIJER & PARTNERS ARCHITECTEN

ARCHITECT

W.M. ZAAIJER, L. VOSMER

AANNEMER

AANNEMINGSMAATSCHAPPIJ HEGEMAN NIJVERDAL

ADVIES CONSTRUCTIES

PIETERS BOUWTECHNIEK UTRECHT

ADVIES INSTALLATIES

VALSTAR SIMONIS RAADGEVENDE INGENIEURS RIJSWIJK

ADVIES BOUWFYSICA

ECOFYS UTRECHT

REALISATIE

2007

FOTOGRAFIE

LUUK KRAMER

xxx

FOTOCREDIT

HET STRIJKIJZER IN DEN HAAG DOOR AAARCHITECTEN

IMPULS VOOR HAAGS VERKEERSPLEIN

Op het Rijswijkseplein in Den Haag heeft AAARCHITECTEN met Het Strijkijzer een impuls willen geven aan een plek die door de toenemende verkeersdrukte steeds minder uitgesproken was geworden. DOOR OLV KLIJN FOTOGRAFIE PETER DE RUIG

GERARD STOLK

PROJECT BELICHT HET STRIJKIJZER

Het Strijkijzer is een baken van grootstedelijkheid.

Inspiratie Aan het Rijswijkseplein zijn in de negentiger jaren een aantal opvallende architectonische objecten verschenen. Zo realiseerde Carel Weeber er in 1996 samen met Peter Struycken een studentenflat van 62 meter hoog, beter bekend als De Struyck. Gevolgd door Jo Coenen die in 1997 een groot ovaalvormig wooncomplex ontwierp aan de tegenovergelegen

Het Strijkijzer is geïnspireerd op het ‘Flatiron Building’ in New York 72

De verlichte toegangen tot de galerijen op de hoeken geven het gebouw ‘s avonds twee ruggengraten.

Hofwijckstraat. Beide projecten bleken volgens Bontenbal niet in staat een heldere stedelijke ruimte te definiëren. Een ‘landmark’, dat was waar het plein volgens hem behoefte aan had. Geïnspireerd op het beroemde ‘Flatiron Building’ (officieel ‘Fuller Building’ geheten), dat op een vergelijkbare driehoekige kavel in New York ruim een eeuw geleden opzien baarde, ontwierp Bontenbal een toren die deze rol zou kunnen vervullen. Anders dan met de meeste hoogbouwplannen werd het idee van de architect niet onwelwillend door de gemeente ontvangen. Het voorstel bleek te passen in de Haagse Hoogbouw Nota, een beleidskader dat erop gericht is de hoogbouw in de stad verder te concentreren. Wonen als in een hotel Het programma van Het Strijkijzer bestaat uit driehonderd studio’s voor studenten of starters en 51 luxe huurappartementen, onderverdeeld in short-stay verblijven en woningen variërend van 108 m² tot 144 m². De eerste dertig verdiepingen zijn bestemd voor de studio’s. Daarboven, tot de veertigste verdieping, bevinden zich de appartementen. Lawaai en stankoverlast van het drukke verkeer rondom de toren maakte het onmogelijk de woningen van private buitenruimte te voorzien. Een gedeeltelijke oplossing voor dit probleem wordt geboden in de vorm van twee, voor alle bewoners toegankelijke, gezamenlijke serres. De vorm van de plattegronden van Het Strijkijzer is ingegeven ARCHITECTENWEB MAGAZINE

et gebeurt niet elke dag dat het eigen initiatief van een architect beloond wordt. Maar in Den Haag heeft Paul Bontenbal, AAARCHITECTEN, een toren gerealiseerd die zijn persoonlijke antwoord vormt op de verkeersontwikkeling op en rondom het Rijswijkseplein. In de geschiedenis van Den Haag is het Rijswijkseplein lang een markante plek geweest, onder meer door de aanleg van de brug over de Haagse Vliet. Maar in de afgelopen decennia is deze rol vervaagd en is het, vanwege de vele verkeerstromen die het plein doorsnijden, eigenlijk geen plein meer te noemen. In plaats van zich neer te leggen bij deze ontwikkeling sublimeerde Paul Bontenbal zijn ergernis door een ontwerp te maken dat het plein weer op de mentale kaart van de stedeling zou zetten. Het resultaat is een 132 meter hoge toren op een klein driehoekig kavel aan de rand van het plein.

NUMMER 17 - MEI 2008

PROJECT BELICHT HET STRIJKIJZER

In de plint van de toren is ruimte gereserveerd voor semi-openbaar programma, zoals een restaurant.

door de driehoekige vorm van het beschikbare kavel. De toegangen tot de appartementen en de studio’s zijn ondergebracht in de afgeronde hoeken van de toren en bevinden zich aan de drukke Rijswijkseweg, en dus niet aan het plein. Deze keuze is te verklaren door de geringe kavelgrootte, maar lijkt de wens om met de toren aansluiting te zoeken bij het Rijswijkseplein te weerspreken. Van buiten doet Het Strijkijzer niet direct denken aan een woontoren. De zakelijke donkergrijze gevel zou ook voor een bankgebouw niet misstaan. De volledig glazen afgeronde hoeken van het gebouw laten echter zien dat het wel degelijk om bewoners en niet om kantoorklerken gaat. De bouw van de toren werd bepaald door de geringe speelruimte die de bouwplaats bood. De onderste vijf verdiepingen van het gebouw zijn als één blok in situ gestort, waarna de toren wekelijks met twee verdiepingen tegelijk, opgebouwd uit prefabelementen, groeide. De kroon op het dak, volgens Bontenbal een waardige afsluiting van de toren en mooie camouflage voor de glazenwasserinstallatie, veroorzaakt nog enige hoofdbrekens. Bij harde wind ontstaan namelijk luchtstromen die een indringende fluittoon produceren. Door een tijdelijke maatregel is het fluiten gestopt; naar een definitieve oplossing wordt nog gezocht. Ondanks de L-vormige plattegrond heeft Het Strijkijzer, dankzij de uitkragende gemeenschappelijke ruimtes en de

‘kroon’, het voorkomen van een driehoekig gebouw. ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Dwarsdoorsnede

Het Strijkijzer biedt een antwoord op een nieuwe vraag naar stedelijk wonen

NUMMER 17 - MEI 2008

PROJECT BELICHT HET STRIJKIJZER

5 2

8 3

9 10 12 9 8 10

5 12

4 7 6

4e verdieping

Begane grond

16 15

13 14

13 4 5

42e verdieping

Dakaanzicht

hellingbaan

keuken

13 kiosken

café / restaurant

badkamer

14 invaliden toilet

panoramalift

berging

15 uitzichtplatform

liften

10 hal

trappenhuis

11 leidingkoker

studio’s

12 galerij

16 dak

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Het wonen in Het Strijkijzer heeft, in samenhang met de doelgroep waarvoor het ontworpen is, een tijdelijk karakter. Wonen doet hier dan ook denken aan een verblijf in een hotel. Het uitzicht vanuit de meeste vertrekken is in Het Strijkijzer alleen beter dan dat vanuit menig hotelkamer. De kwaliteit blijft ook ’s avonds behouden doordat de verlichting in het hele gebouw zo is aangebracht dat er geen hinderlijke weerschijn in het glas ontstaat en een optimaal uitzicht over de stad gegarandeerd is. Spectaculair is het uitzicht vanuit de gemeenschappelijk entrees per verdieping, die zijn ondergebracht in de halfronde hoeken van de toren. Vanuit de lift betreed je deze ruimten, waarvan de gevel van vloer tot plafond van glazen panelen is voorzien. Een borstwering is De toegangshallen tot de galerijen bieden een panoramisch uitzicht over Den Haag. gezien de samenstelling van de glazen panelen hier niet nodig, maar om een worden. Een panoramalift ontsluit razendsnel de publieke voorgevoel van veiligheid te geven is er toch een minimale baluzieningen boven in het gebouw. Daar, op de 41ste verdieping, strade toegepast. bevinden zich onder andere een geconditioneerde buitenomloop met kiosken, een restaurant en een panoramaterras. Net als in een hotel hebben bewoners van Het Strijkijzer de Spannend is dat de panoramalift zich zowel binnen als buiten beschikking over verschillende voorzieningen zoals een fitnesshet gebouw beweegt, dwars door beide serres voert en zo en ruimte, een wasserette, een strijkservice en een bandenplakserpassant een vluchtige blik in het gebouw mogelijk maakt. vice. Het comfort dat die faciliteiten bieden, is typerend voor de nieuwe vraag naar stedelijk wonen. Dat die vraag vooral invloed Het Strijkijzer biedt een eerste antwoord in de zoektocht naar heeft op het voorzieningenniveau en niet op de organisatie van het opnieuw definiëren van een tot dusver non-descripte plek het wonen, blijkt uit het feit dat de plattegronden van de apparin de stad. Toch levert deze nieuwe toren nog niet direct iets op tementen weinig verrassend zijn. Wellicht dat hier nog een kans voor het functioneren van het plein op het maaiveld: de verligt voor een volgende woontoren. keerssituatie is ongewijzigd en doordat de woningentrees van Opvallend is verder dat voordeursleutels in dit gebouw onthet plein zijn afgekeerd, ontstaat er slechts een indirect contact breken. Een keycard verschaft elke bewoner toegang. Het tussen de bewoners en het plein. ruimteprobleem van de postbussen bij de entrees is eveneens Als fysiek object in de stad is het gebouw echter wel in staat met moderne technologie opgelost. Een roterend ‘paternosterhet plein een volkomen nieuw aanblik te verlenen. Met Het systeem’ haalt na het intoetsen van een persoonlijke code de Strijkijzer is het moeilijk het Rijswijkseplein nog langer achteloos juiste brievenbus te voorschijn. te passeren. En niet alleen overdag is Het Strijkijzer een baken, De krappe binnenstedelijke locatie heeft er tevens voor gezorgd ook ’s nachts blijkt de donkere toren niet uit het beeld van de dat de verhuizing van de driehonderd studiobewoners als stad te verdwijnen. Helder uitgelicht verbindt Het Strijkijzer ’s een bijna militaire operatie georganiseerd moest worden. Elke avonds het Rijswijkseplein met het centrum van Den Haag. f bewoner kreeg één uur de tijd om zijn spullen uit te laden. Van te voren had geen van de bewoners zijn studio ooit gezien. Pas OPDRACHTGEVER VESTIA, DEN HAAG op het moment dat ze met hun inboedel op de stoep stonden, ONTWERP AAARCHITECTEN, DEN HAAG ontvingen zij hun keycard. Hierdoor was het mogelijk de klus in ARCHITECT PAUL BONTENBAL, JAAP VERKADE, twee weken en zonder veel verkeershinder te klaren. LOET VAN BRACHT Toren en de stad Het Strijkijzer is niet alleen een visueel baken in de stad, het probeert ook de stad bij het gebouw te betrekken. Een aantal delen van de toren zijn daarom ontworpen als publiek toegankelijke ruimtes. Zo zal op de begane grond een Grand Café gevestigd NUMMER 18 - JUNI 2008

PROJECTMANAGEMENT

CERES PROJECTEN, DEN HAAG

DIRECTIEVOERING

TWIJNSTRA GUDDE, AMERSFOORT

AANNEMER

BOELE VAN EESTEREN, RIJSWIJK

CONSTRUCTEUR

CORSMIT, RIJSWIJK

INSTALLATEUR

DEEMS, RIJSWIJK

BOUWFYSICA

DGMR, DEN HAAG

REALISATIE

2007

PROJECT BELICHT HET STRIJKIJZER

stalen dakconstructie

isolatie

stalen dakplaat, dikte 152 mm

stalen H-profiel

stalen rooster

staalplaat betonvloer

prefab betonnen draagconstructie

stalen hulpstuk

console voorzien van duplex systeem

10 minerale wol 11 aluminium regelwerk 12 geprofileerde staalplaat 5

11 10 9

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Detail van de gevel met links en rechts de toegangen tot de galerijen en in het midden de gemeenschappelijke ruimtes.

Gerelateerd op architectenweb.nl projectportfolio

portret van…

NUMMER 18 - JUNI 2008

AVRI, Geldermalsen

projectportfolio

Parkeergarage, Amsterdam

Het rivierenlandschap bij Geldermalsen kenmerkt zich door vergezichten, onderbroken door bosschages, boerderijen, molens, kassen en (agro)bedrijfsbebouwing. De nieuwe afvaloverslaghal - 130 bij 54 meter – is ontworpen als een toevoeging aan dit landschap. AAArchitecten

De materialisering van de ‘gevel’ van de drie verdiepingen hoge parkeergarage voor het AMC verwijst naar het bladerspel van bomen. Net zoals bladeren over elkaar heen schuiven, zo overlappen ook de RVS geweven matten. De overlappende matten zorgen voor een moiré effect. AAArchitecten

O architectenweb.nl/p8423

O architectenweb.nl/p9349

Paul Bontebal

virtuele tour

Het Strijkijzer

Als kind al wilde hij architect worden, Paul Bontebal. Architectuur is voor Bontebal het realiseren van een droom. Hij leest alle architectuurmagazines en luistert graag naar Bach. Zijn favoriete architect is een verrassing: Frank Gehry.

Nieuwsgierig geworden naar Het Strijkijzer? Ga dan snel naar architectenweb.nl en bekijk de virtuele tour van het project!

O architectenweb.nl/n13173

O architectenweb.nl/n13170

DE EEKENHOF TE ENSCHEDE DOOR CLAUS EN KAAN 80

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECTEN KORT

doorsnede

MONUMENTAAL

NEO-EXPRESSIONISME Claus en Kaan architecten laten zich met het ontwerp van De Eekenhof in Roombeek van hun expressionistische kant zien. Weinigen konden vermoeden dat het bureau zo’n plastische vormentaal beheerst.

e locatie van het project, de Enschedese wijk Roombeek, heeft daar vermoedelijk veel mee te maken. De wederopbouw van Roombeek wordt in veel opzichten opgevat als een opgave van herstel. In stedenbouwkundige en architectonische zin is de voorkeur gegeven aan een vormentaal die refereert aan het verleden in plaats van aan nieuwe beelden. De zogenaamde neo-stijlen bepalen veel ontwerpbeslissingen. Het gebouw De Eekenhof is hier een waardig voorbeeld van. In zijn verschijning roept het gebouw een aantal (Duitse) expressionistische voorbeelden van begin vorige eeuw in herinnering, met Mendelsohns Einsteintoren als de meest voor de hand liggende. De Eekenhof is met dertig meter het hoogste gebouw van Roombeek. Claus en Kaan architecten ontwierp dit letterlijke hoogtepunt van de wijk als een taps toelopend volume, opgebouwd uit riante terrassen en voorzien van opvallend uitstulpende balkons die zich aan de gevel lijken vast te klampen. De gevels en borstweringen van het gebouw zijn volledig bekleed met baksteen waardoor een golvende huid ontstaat. Achter het baksteen gaat een divers programma schuil, zoals een gezondheidscentrum, appartementen, eengezinswoningen en een woongroep voor gehandicapten. Doordat het programma verdeeld werd over verschillende gebouwdelen is De Eekenhof stedenbouwkundig ingebed in de omliggende kleinschalige bebouwing. Bovendien kon hierdoor een binnenhof worden gemaakt rond een bestaande eikenboom. Indrukwekkend is het centrale trappenhuis, waar een geweldige expressie van uitgaat. Vorm, kleurgebruik en lichtinval - alles is in balans - ademen in één woord monumentaliteit uit. (OK)

O architectenweb.nl/p9697 NUMMER 18 - JUNI 2008

OPDRACHTGEVER

WONINGCORPORATIE DOMIJN, ENSCHEDE

ONTWERP

CLAUS EN KAAN ARCHITECTEN

ARCHITECT

FELIX CLAUS, DICK VAN WAGENINGEN

AANNEMER

TE PAS BOUW, ENSCHEDE

CONSTRUCTEUR

SCHREUDERS BOUWTECHNIEK, HENGELO

ADVIES INSTALLATIES

NIBAG HUISVESTINGSADVIES, UDEN

REALISATIE

2008

FOTOGRAFIE

LUUK KRAMER

BRANDWEERKAZERNE DEN HELDER DOOR VENHOEVENCS 82

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECTEN KORT

DE POËZIE VAN ‘BRANDWEERSTAD’ Sympathie en bewondering voor het vak van brandweerman spreken uit een nieuw gebouw voor het korps in Den Helder, dat onmiskenbaar de signatuur van VenhoevenCS draagt. De functie van het gebouw is van buiten duidelijk herkenbaar, zowel door de transparante voorgevel als door het bijzondere kunstwerk op deze gevel.

on Venhoeven ontwierp een brandweergebouw dat kracht, vertrouwen en paraatheid uitstraalt, en tegelijkertijd als een ambigue vorm in de open ruimte ligt. Het gebouw toont daarnaast door de afgeronde hoeken van het staalplaten dak ook een zekere zachtheid: de brandweer rukt ook uit bij minder catastrofale meldingen, lijkt de boodschap. Het complex bestaat uit een ruimtelijke compilatie van volumes waarmee ordening is aangebracht in het uitgebreide programma van eisen. Dit omvat onder meer wonen, sporten, oefenen, slapen en recreëren. Het architectonisch resultaat is een sculptuur die oprijst uit het asfalt en door de overwegend glazen voorgevel het leven in de brandweerkazerne voor voorbijgangers inzichtelijk maakt. De binnenkomst in de kazerne is indrukwekkend: een glazen wand scheidt de remise met brandweerwagens van de centrale entreehal die verbonden is met het drie verdiepingen hoge atrium. De verschillende ruimten van het gebouw worden via het atrium met elkaar verbonden Zo is op de begane grond onder meer de kantine gesitueerd; op de eerste verdieping kan worden gefitnest en op de tweede verdieping zijn de kantoorunits ondergebracht. Aan de achterzijde bevinden zich de woon- en slaapvertrekken. Het belang van overzicht om snel te kunnen handelen zodra een NUMMER XX - MAAND 0000

Begane Grond

1e verdieping

melding binnenkomt, wordt sterk benadrukt door de stapeling van functies. Het gebouw is als een (brandweer)stad waar je in zou kunnen verdwalen, ware het niet dat er wel degelijk een logische routing is. De stoere en utilitaire uitstraling van het gebouw is binnen consequent doorgezet. Zo is het staalplaten dak zowel in de remise als in de slaapvertrekken en de kantoren in het zicht gelaten. Voor de buitenwereld geeft een kunstwerk van beeldend kunstenaar Marten Winters een extra dimensie aan het brandweervak. Op de voorgevel van het gebouw staan in neonletters de woorden ‘HET BRAND(T) WEER GALOOS’. Een digitaal communicatiesysteem stuurt de letters aan bij een binnenkomende melding, waardoor een al dan niet poëtisch getinte woordcombinatie op de gevel verschijnt, in de trant van de melding. Het gebouw van VenhoevenCS blijkt op tal van niveaus te communiceren over het hoe en waarom van het uitrukken van de brandweer. Door bovendien tegemoet te komen aan de natuurlijke nieuwsgierigheid van voorbijgangers blijkt het gebouw tevens in staat emoties op te roepen. (OK) O architectenweb.nl/p9700

OPDRACHTGEVER

ABC BOUWMANAGEMENT, NAMENS DE GEMEENTE

ONTWERP

VENHOEVENCS ARCHITEKTEN (WWW.VENHOEVEN.NL)

ARCHITECT

TON VENHOEVEN EN PETER HEIDEMAN

AANNEMER

HEIJMANS BOUW LEEUWARDEN

CONSTRUCTEUR

INGENIEURSBUREAU DIJKHUIS BV

INSTALLATIES

HALMOS

FOTOGRAFIE

LUUK KRAMER

REALISATIE

2007

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Architecten presenteren zich met een projectportfolio op architectenweb.nl

architectenweb

www.architectenweb.nl/projecten

Belangrijkste kenmerken projectgids - Presentaties van circa 3200 projecten onderverdeeld in de disciplines architectuur, stedenbouw, tuin en landschap en interieur - Handige zoekfunctie op projectsoort, trefwoord en naam architect - Wekelijks aangevuld met nieuwe projecten - Heldere projectpresentaties in woord en beeld Schrijf u ook online in op onze wekelijkse projecten nieuwsbrief! Uw projectportfolio ook op architectenweb.nl? Word lid van Architectenweb.nl en presenteer uw bureau op de grootste architectuursite van Nederland. (meld u aan op www.architectenweb.nl/wordlid).

online

Architecten zijn trots op hun projecten. En vaak terecht. Architectenweb.nl biedt Nederlandse architecten daarom een podium om hun projectportfolio te presenteren aan een breed publiek. Handig als u zich wilt voorbereiden op de keuze van een architect. Maar ook voor diegene met liefde voor architectuur is de architectenweb projectgids een rijke bron om dagenlang in te verdwalen.

NIEUW ONLINE PROJECTEN

NIEUWE PROJECTEN OP ARCHITECTENWEB.NL

Op deze pagina treft u een selectie aan van projecten die recent zijn toegevoegd aan architecten web.nl. Voor een volledig overzicht van alle projecten surft u naar www.architectenweb.nl/projecten

THEO VAN GOGHPARK, AMSTERDAM ZUIDOOST

DE KEUS VAN DE KOPER, SON

Dit grootste park op Haveneiland is qua oppervlakte vergelijkbaar met het Sarphatipark. Het park bestaat uit een grote verdiepte open ruimte die omzoomd is door een lijst van grasvelden met verschillende soorten bomen. Deze naar binnen gekeerde ruimte vormt een contrast met de lange straten van Haveneiland. 5F 10

De wens van de opdrachtgever was om op elk kavel een unieke woning te realiseren. Dit heeft geleid tot de uitnodiging van drie architecten die voor elk type woning een eigen gevel ontwierpen. Daarbij werd samengewerkt met Thomas Kemme Architectenbureau en Joep Mol architecten. Hilberink Bosch Architecten

O architectenweb.nl/p9139

O architectenweb.nl/p9152

DUBBEL WOONHUIS, UTRECHT

OMLEIDING A4, HALSTEREN

MFA, DORDRECHT

De twee-onder-een-kapwoning op de landelijke locatie aan de rand van de Vecht is met een minimaal budget gerealiseerd. Het natuurlijk materiaalgebruik verwijst naar de aanwezige of verdwenen agrarische bebouwing. Opvallend is de detaillering met structureel verlijmd glas en verzinkte stalen profielen. MONK architecten

Het ecoduct-fietsviaduct is onderdeel van de landschappelijke inpassing van de snelwegomleiding. Het ontwerp is ge誰nspireerd op de romantische boombruggen uit de historische landschapsparken. De brug is gesplitst in een verhard deel voor fietsers en een strook voor de ecologische verbinding. Parklaan Landschapsarchitecten

Als onderdeel van het vernieuwingsproces van de wijk Oud-Krispijn is de multifunctionele accommodatie de Koloriet gerealiseerd. In de traditionele stedenbouwkundige blokachtige structuur van de wijk is het grote gebouw geleed in delen, die refereren aan de schaal van de wijk. Teeuwisse & Willems architecten en adviseurs

O architectenweb.nl/p9342

O architectenweb.nl/p9368

O architectenweb.nl/p9400

Uw projectportfolio ook op architectenweb? Word lid van Architectenweb.nl en presenteer uw bureau op de grootste architectuursite van Nederland.

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

CALANDPARC, AMSTERDAM

KERKPLEIN, DEN HAAG

APPARTEMENTEN, BARENDRECHT

De paviljoenachtige bebouwing van het Calandlyceum in een parkachtige setting heeft plaats gemaakt voor drie urban villas en drie hofjes met laagbouwwoningen. Uitgangspunt van het ontwerp was dat het parkachtige karakter behouden zou blijven met op het groen georiënteerde woningen. Van der Waals/Zeinstra Architekten

Het project is onderdeel van de vernieuwingsoperatie ‘de Kern Gezond’. Ontwerpuitgangspunten zijn het vergroten van het verblijfsgebied voor voetgangers en het autoluw maken van het plein. Dit leidde tot het voorstel voor een gelijkvloerse inrichting waarmee de bolling van het plein benadrukt wordt. Bureau Alle Hosper

Het ontwerp voor twee appartementengebouwen in de Vinexwijk Carnisselande vormt de afronding van het winkelcentrum. De opzet van de gebouwen is symmetrisch, ter versterking van de as van het stedenbouwkundig plan. Getracht is aan te sluiten op de kleinschalige naastgelegen kadewoningen. Schippers Architecten

O architectenweb.nl/p9284

O architectenweb.nl/p9323

O architectenweb.nl/p9338

MELAAN, MECHELEN

CASCO IJOEVER, AMSTERDAM

ZORGWONINGEN, ZUID-SCHARWOUDE

Door het water weer terug te brengen in de Melaan is een deel van het historisch kernweefsel van Mechelen gereconstrueerd. De heringerichte omgeving van de Melaan nodigt uit voor verblijf. Het water is bovendien katalysator voor de stedelijke ontwikkeling, waarbij een integrale aanpak voorop staat. OKRA Landschapsarchitecten

Het op maat ontworpen appartement voor een particulier opdrachtgever is gesitueerd aan de IJoever. Het gegeven dat hier vroeger schepen aanmeerden om vracht uit Zuid-Amerika te lossen, inspireerde bij het toepassen van de materialen. Zo is onder meer gebruik gemaakt van Braziliaans hardsteen en notenhout. Bureau Belle van ‘t Hoff

Woningbouwvvereniging Langedijk kocht de stolp ‘het Vierkant’ om het samen met Esdégé-Reigersdaal te bestemmen als een woonzorgvoorziening voor gehandicapten. Het past in het landelijk beleid mensen met een zorgbehoefte maatschappelijk te integreren. Noordwestzes architecten en ontwerpers

O architectenweb.nl/p9456

O architectenweb.nl/ p9457

O architectenweb.nl/p9482

NUMMER 18 - JUNI 2008

COLUMN PETER DRIJVER

BONUS Zorg, liefde, schoonheid en onderhoud: als we ons allen daarvoor zouden inspannen zou het leven een stuk eenvoudiger zijn. Een eeuw lang is de stad het overzichtelijke poppenhuis waar de sociaaldemocratie haar eigen Walden probeert te scheppen en waarbij coalities met visionaire ontwerpers en bouwheren de zichtbare bakens uitzetten. Dat daarbij de werkelijkheid geweld wordt aangedaan laat zich raden. Onlangs riep projectontwikkelaar Rudy Stroink op het wederopbouw-denken ten aanzien van de stad achter ons te laten. Deze oproep laat zich illustreren door de huidige beleidslijnen die de stadsbesturen van Rotterdam en Den Haag hebben uitgezet. In de respectievelijke stads- en structuurvisie wordt de concurrentiepositie van de eigen stad politiek correct geformuleerd vanuit de noodzaak het landschap rondom de stad zoveel mogelijk te vrijwaren van bebouwing, zonder ook maar één gram zeggenschap te hebben (of te vorderen) in het alsnog volplannen van het Westland, de Westergouwe of de Leidse regio. Naar de stedelijke bevolking toe wordt de gewenste verdichting gelegitimeerd door te wijzen op de noodzaak het voorzieningenniveau van voldoende draagvlak te voorzien: u heeft meer consumerende buren nodig (verdichting) en buren met een betere baan (herstructurering). Gemakshalve wordt vergeten toe te lichten wat dat beoogde voorzieningenniveau precies inhoudt. Ik kan me voorstellen dat Hagenaars ook kunnen leven zonder Automobielmuseum en dat het met een zestiental Blokker-vestigingen in Rotterdam wel welletjes is. Rudy Stroink wijst op de noodzaak de stad, en de economie ervan, te begrijpen en onze inspanningen te richten op de infrastructuur van de stedelijke regio’s. In die visie is plaats voor de stad, het dorp én het open land. De manier waarop er in ons land aan wordt gewerkt, is echter hopeloos versnipperd: een bangelijk en zwak provinciaal bestuur, plus verkokering tussen ruimtelijke

NUMMER 18 - JUNI 2008

ordening, verkeer en vervoer enerzijds en economische zaken anderzijds. De stad is sinds de vroege Middeleeuwen een knooppunt van infrastructuur en markt, economische netwerken waarin de cultuur als vanzelf haar wortels schiet. De stedelijke renaissance die we nu in heel Europa meemaken, in weerwil van alle suburbanisatie, toont aan dat de steden nog steeds de fysieke ontmoetingsplaatsen van die netwerken zijn – internet ten spijt. De kunst is te begrijpen hoe we die netwerken de komende decennia denken te accommoderen. Het is dan ook schrijnend hoe de stadsbestuurders van Rotterdam en Den Haag, gespeend van elk gevoel van stadsschoon, hun masterplannen produceren. De ‘visionaire’ iconen van deze plannen zijn zonder uitzondering hoogbouwplannen. Naar verluidt, staan de marktpartijen in de rij om ze op profijtelijke locaties voor ons te ontwikkelen. De wérkelijke markt is echter iets anders dan de markt van bouwheren, industrie en tussenhandel. De werkelijke markt zijn wij allen, die wel of geen trek hebben om daarvoor straks huur of hypotheek te betalen. Daarbij laten onze bestuurders zich eenzijdig informeren, want dichtheid realiseren kan in veel meer stedelijke typologieën dan hoogbouw: elke historische kern van stad of dorp bewijst dat. Hoeveel kabinetten al ten strijde getrokken zijn tegen de apothekersbonussen weet ik niet, maar het zou best wel eens al vanaf Den Uyl-II geweest kunnen zijn. Die bonussen worden uiteindelijk uit algemene middelen betaald en gaan ten koste van de zorg en liefde voor de patiënt. Als we de economie en infrastructuur van de Randstad op langere termijn kwalitatief veilig willen stellen, moeten we de beste en meest geschikte middelen inzetten en niet te veel geld en aandacht besteden aan de tussenhandel: het gaat om zorg, liefde, schoonheid en onderhoud. postbus@scala-architecten.nl

De esthetische waarde van kunststof

â&#x20AC;&#x153;Zorgvuldig, haast ambachtelijk vormgegeven kozijnen met prachtige profilering en detaillering.â&#x20AC;? Dat waren kort gezegd de bewoordingen van de jury toen zij Domus Bona Ventura van Architectengroep Nederweert uit Budel voordroegen als winnaar van de VKG Architectuurprijs 2007. Dit project is het bewijs dat kunststof een volwassen alternatief vormt voor andere traditionele bouwmaterialen. Wilt u meer weten over dit ontwerp en de andere winnaars of de vele mogelijkheden van kunststof kozijnen? Ga dan naar www.vkgkozijn.nl.

De mooie kant van kunststof

Zelfde gebouw…

andere energienota.

Ook u kunt jaarlijks meer dan 60% op energiekosten besparen met het VBI EcoPrefab Concept® VBI introduceert het EcoPrefab Concept en creëert daarmee een gezonde toekomst voor nieuwe kantoorgebouwen. VBI ontwikkelde dit slimme, energiebesparende klimaatsysteem op basis van de VBI Klimaatvloer. Het VBI EcoPrefab Concept maakt op een handige en

NIEUW

energiezuinige manier gebruik van de thermisch actieve vloer door koude of warmte te bufferen en af te geven. Dit zorgt voor aangename verkoeling in de zomer en comfortabele verwarming in de winter. Het levert de gebruiker een jaarlijkse besparing van meer dan 60% van de energiekosten op. Terwijl de EPC-waarde van het gebouw daalt van 1,5 naar 0,8.

Het VBI EcoPrefab Concept vraagt geen extra investering. U bespaart dus direct op de exploitatie van het gebouw. Dankzij de vrije overspanning van veertien meter ontstaat een vrij indeelbaar kantoorgebouw. Dat alles maakt het VBI EcoPrefab Concept tot het meest efficiënte klimaatsysteem voor nieuwe kantoorgebouwen.

Het VBI EcoPrefab Concept ® Meer comfort, minder energie

K i j k o p w w w. e c o p r e f a b . n l Postbus 31, 6850 AA Huissen Telefoon: (026) 379 79 79 Info: vbi@vbi.nl | www.vbi.nl

MOBILIS

info@mobiliskantoormeubelen.nl www.mobiliskantoormeubelen.nl 0297 360 982

projectmeubilair scheidingswanden directiemeubilair kastenwandsystemen

Nffen\ej\e q`ae m\imlc[

DXo`dXXc fg\e \e fgk`dXXc [`Z_k

D\\i c`Z_k \e il`dk\ FeY\^i\ej[\ df^\c`ab_\[\e d\k mflnnXe[\e

?\k lck`\d\ ^\mf\c mXe mi`a_\`[

D\\i nffeZfd]fik

JfcXiclo `j Xc d\\i [Xe knèk`^ aXXi ^\jg\Z`Xc`j\\i[ è [\ fekn`bb\cè^ \e gif[lZk`\ mXe mflnnXe[\e% Mffi `\[\i gifa\Zk _\\]k JfcXiclo \\e gXjj\e[\ fgcfjjè^ d\k mflnnXe[\e f] YXcbfeY\^cXqè^% Mffi d\\i c`Z_k \e il`dk\ è qfn\c e`\lnYfln Xcj i\efmXk`\gifa\Zk\e% 8cc\ JfcXiclo gif[lZk\e mfc[f\e XXe [\ _ff^jk\ \`j\e fg _\k ^\Y`\[ mXe nè[$ \e nXk\i[`Z_k_\`[# ZfejkilZk`\# `jfcXk`\ \e m\`c`^_\`[%

JfcXiclo E\[\icXe[# GfjkYlj ,*# .++' 89 Eàm\i[Xc K ',+/ -*(*)*# è]f7jfcXiclo%ec# nnn%jfcXiclo%ec ^cXjj è dfk`fe

CRADLE 2 CRADLE RAGE OF RENAISSANCE?

De duurzaamheidswind in Nederland zwelt aan. Na de Club van Rome, het verdrag van Kyoto en Al Gore’s ongemakkelijke waarheid, zijn nu William McDonough en Michael Braungart de nieuwe stormmakers met hun manifest ’Cradle to Cradle‘. DOOR MARC VAN BROEKHUIJSEN

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

OPINIE MARC VAN BROEKHUIJSEN

ot voor kort stond duurzaamheid gelijk aan besparen. Door minder te verwarmen, korter te douchen, geen vlees meer te eten en weinig te reizen werd het milieu ontzien. Ook in de architectuur draaide het om energie- en materiaalbesparende technologie. Dankzij de Amerikaanse architect William McDonough en de Duitse biochemicus Michael Braungart kunnen we dit ‘negatieve’ duurzaamheidsdenken nu achter ons laten. Zij richten zich niet langer op besparen, maar op het slimmer produceren. Als het afval van de ene (productie)keten gebruikt kan worden als grondstof voor de volgende (productie)keten, dan is méér produceren niet langer nadelig voor het milieu. Afval = voedsel De nieuwe benadering van het duurzaamheidprobleem publiceerden McDonough en Braungart in het boek Cradle to Cradle: Afval = Voedsel. De titel, van wieg tot wieg, is een metafoor voor het idee dat alles wat afsterft, nieuw leven behoort te voeden. McDonough en Braungart wijzen ons fijntjes op de verspilling van energie en grondstoffen die voortvloeit uit de traditionele productiegang van fabriek naar vuilnisbelt, van wieg tot graf. Zij stellen daarom voor het idee van afval af te schaffen en voortaan afval als voedsel te zien. Het door Braungart en McDonough bepleite produceren in gesloten kringlopen biedt oplossingen, waar besparen het probleem alleen uitstelt. In een gesloten kringloop speelt het tempo van de productie geen negatieve rol meer. Deze conclusie is van grote betekenis voor de bouwnijverheid, een productiesector die ruwweg 35 procent van de grondstofconsumptie en afvalproductie voor zijn rekening neemt. Een duurzame wereld zal een stap dichterbij komen, als we erin slagen het bouwen sloopafval zonder verlies om te zetten tot grondstof voor nieuw werk. Om de natuurlijke kringloop te vertalen naar de industriële productie definiëren Braungart en McDonough twee werelden: de biosfeer en de technosfeer. Door zuivere materialen toe te passen die volledig afbreekbaar zijn, wordt de biosfeer (natuurlijke kringloop) gevoed. Door zuivere materialen toe te passen die niet afbreekbaar zijn, voeden we de technosfeer (industriële kringloop). In aanvulling hierop pleiten Braungart en McDonough voor twee belangrijke subthema’s: het bouwen op lokale wijze met lokale materialen, plus het beschouwen van gebouwen als levende ‘organen’ die enerzijds gedurende hun bestaan een goede biotoop zijn voor mensen en anderzijds de biosfeer voeden met bijvoorbeeld energie en schone lucht.

Marc van Broekhuijsen (Zutphen, 1968) studeerde in 2000 af aan de Academie van Bouwkunst in Amsterdam met een analyse van het Utrecht Centrum Project. Hij heeft als projectarchitect bij Claus en Kaan gewerkt aan De Bazel en Museum Kamp Vught. Vanaf 2007 werkt Marc van Broekhuijsen als architect bij Op ten noort blijdestein.

MALMÖ HUS [ TIGCHELAAR ARCHITECTEN EN ADVISEURS ]

In Almere wordt momenteel de laatste hand gelegd aan appartementengebouw van vijf verdiepingen dat, op de plint na, helemaal is uitgevoerd in hout. Het gebouw bevat 52 woningen voor starters op de woningmarkt. De woningen hebben een flexibele plattegrond, waardoor in de toekomst kleine woningen kunnen worden samengevoegd en grotere woningen kunnen worden gesplitst. De bouwmuren zijn opgebouwd uit kruislings verlijmde en geperste vurenhouten panelen. De ribbenvloeren van gelamineerd Fins vurenhout kunnen 7,5 meter overspannen. Behalve de constructie zijn ook de borstweringen, de vloerdelen op de galerijen en balkons, de hoofdtrap en zelfs de liftschacht in hout uitgevoerd. De vereiste geluidsisolatie en brandveiligheid zijn opgelost in de afbouw. Houtskeletbouw, zeker in geprefabriceerde vorm, brengt behalve flexibiliteit ook een kortere bouwtijd met zich

Renaissance De filosofie van Braungart en McDonough woedt door Nederland met de dynamiek van een Griekse bosbrand. Het is een rage. Daarin schuilt direct een groot gevaar: een rage kan plots luwen. Om de nu door Braungart en McDonough NUMMER 18 - JUNI 2008

mee. Het gebruik van hout geeft tevens een aanzienlijke gewichtsreductie, zodat de fundering lichter kan worden uitgevoerd. Allemaal aspecten die zorgen voor een beperking van de milieubelasting.

OPINIE MARC VAN BROEKHUIJSEN

De villa die Sturm & Wartzeck heeft ontworpen, staat bovenop het basement van een oude boerderij en is gebouwd met natuurlijke, plaatselijk gewonnen materialen.

opgewekte energie niet te verspillen is een renaissance nodig. Cradle to cradle overleeft de rage alleen als het idee op alle schaalniveaus, tot in de poriĂŤn van de samenleving, is doorgedrongen. Toegegeven, we zijn in West Europa ver in ons onderzoek

VILLA VAN DOORN [ ORIGINS ARCHITECTEN ]

naar verduurzaming en er worden veel technieken toegepast. Daken en gevels met vegetatie compenseren de inbeslagname van vruchtbaar aardoppervlak. Door gebruik te maken van betonkernactivering, de warmte van de zon, de warmte/koelte van de aarde en zonnecollectoren kunnen we In het kassengebied van Nieuwveen is een ecologische villa opgeleverd, waarin zowel de vormgeving als de techniek is ingezet om de milieubelasting te minimaliseren en een bijdrage te leveren aan een gezondere leefomgeving. Karakteristiek voor de vormgeving van de woning zijn de grote dakoverstekken. Hiermee wordt in de zomer, als de zon hoog staat, de zon geweerd. â&#x20AC;&#x2122;s Winters schijnt de lage zon onder het dakoverstek door, zodat het huis verwarmd wordt. Daarnaast is er een groot aantal milieubesparende technieken toegepast. Zonnecollectoren en een grijswatersysteem zorgen voor een vermindering van het electriciteits- en watergebruik. Als isolatie is vlaswol gebruikt, een hernieuwbare grondstof. En tenslotte zorgt een warmtepomp ervoor dat de woning vijf maal zoveel energie oplevert als hij gebruikt.

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

vergaand besparen op de energiebalans van een gebouw. Maar alle proefprojecten ten spijt zijn we de middeleeuwen der duurzaamheid nog niet ontstegen. Wat ontbreekt is de grote schaal.

SEARCH INGENIEURSBUREAU [ GEORGE WITTEVEEN ]

Hollandse ingenieursgeest Voor het realiseren van een ‘duurzaamheidsrenaissance’ bestaat in dit land een sterke troef: de aloude Hollandse ingenieursgeest. Die is geworteld in onze genen sinds een handvol Friezen, Franken en een enkele pacifistische Viking hun terpen verlieten om samen een dijk te bouwen. Later gaf Simon Stevin (1548-1620) het ingenieurschap zijn werkelijke betekenis. Hij benoemde de praktijk als onontbeerlijk alter ego voor de theorie, in zijn woorden: spiegheling en daet. Een theorie als cradle to cradle heeft deze praktische uitwerking nodig om te overleven. De ingenieursgeest bestaat uit drie ingrediënten: het intelligent manipuleren van het natuurlijke en gebouwde landschap door concrete ’werken’, het organiseren om schaalvergroting te bereiken en het voeren van het debat op basis van feiten en logica, in plaats van steunend op ideologie of afkomst. De ingenieursgeest als grondhouding stelt ons in staat het collectieve bewustzijn op het spoor van verduurzaming te zetten. Minister Cramer noemde Nederland al het eerste ‘cradle to cradle’-land ter wereld. Dat lijkt voorbarig. De omslag tekent zich al wel af, maar is nog niet overtuigend gerealiseerd. Hoe kunnen wij als ingenieurs de omslag een flinke duw in de rug geven? Een architect of ingenieur componeert gebouwen grotendeels uit geprefabriceerde componenten en materialen. De realisatie van een gebouw volgens de theorie van Braungart en McDonough begint daarom met de selectie van de grondstoffen en componenten die niet toxisch zijn. Het gaat om materiaal-minimalisme: het samenstellen van een gebouw met als belangrijkste criterium de zuiverheid van het materiaal. Welk materiaal is het meest geschikt om gebouwen te construeren? Staal valt al af, omdat het niet onbehandeld toegepast kan worden zonder weg te roesten. Baksteen en beton zijn ook geen gelukkige keuzes, beiden vragen om het afgraven van onze kleilagen. Glas en aluminium zijn niet geschikt, omdat de constructie er maar moeilijk mee uitgevoerd kan worden. Hout blijft daarmee over als het meest logische basismateriaal voor onze gebouwen. Van polders naar bosbouw Hout is constructief sterk, brandwerend, isolerend, bestand tegen het klimaat, herbruikbaar en aanvulbaar. Verder is hout als biomassa een goede energiebron. Voor zowel een zuivere materiaalconsumptie als duurzame energie is hout daarom een logische keuze. De ‘duurzaamheidsrenaissance’ moeten we ontketenen door onze ingenieursgeest, waarmee we ons land al zo succesvol hebben beschermd tegen NUMMER 18 - JUNI 2008

In de haven van Amsterdam wordt op dit moment gebouwd aan één van de nieuwe kantoorpanden van Search Ingenieursbureau. Wat direct opvalt, is het contrast tussen de open zuidzijde en de volledig gesloten noordgevel. De grote overstekken en luiken op alle drie de verdiepingen zorgen ervoor dat elk teveel aan zon effectief buitengehouden kan worden. ’s Avonds worden de luiken gesloten om een ondoordringbaar scherm te vormen als inbraakbeveiliging. Zowel de opdrachtgever als de architect wilden het nieuwe pand volledig laten aansluiten bij het C2C gedachte, waarbij elke vorm van afval wordt voorkomen. Vanuit dit idee is de constructie, met uitzondering van de fundering, volledig opgebouwd uit kruislings verlijmd naaldhout. Ook de kantoormeubels zijn recyclebaar. Het gaat echter niet om materiaalgebruik alleen. Er is gekozen voor een betonnen afdeklaag op de vloeren, zodat vloerverwarming kon worden toegepast.

Konrad Wachsman ontwierp in de jaren dertig van de twintigste eeuw onder andere dit Instituut voor Aardwetenschappen. 97

OPINIE MARC VAN BROEKHUIJSEN

Op ten noort blijdenstein heeft onlangs in Leidsche Rijn een woningbouwproject uitgevoerd in hout.

het water, nu in te zetten om Nederland om te vormen tot een land van houtenergie en houtbouw. Cradle to cradle als theorie, de ingenieursgeest als praktische methode en hout als middel. Om hout beschikbaar te hebben voor onze bouwconsumptie en energievraag moeten we Nederland herbebossen. Bossen zijn het ideale geluidsscherm, de ideale camouflage voor industrieterreinen, de ideale stofbinders. Hout is eeuwig recyclebaar en upcyclebaar. Eeuwenlang lag het voor de hand Nederland in te richten met bakstenen gebouwen, simpelweg omdat klei ruim voorhanden was. Maar onze kleilagen zijn niet aanvulbaar, terwijl onze bossen dat wel zijn. Door Nederland nu te bebossen zijn we binnenkort toegerust om onze bouwindustrie om te schakelen op houtbouw. De zichtbare verandering die bebossing met zich meebrengt, zal goed zijn voor het collectieve duurzaamheidsbewustzijn. Een radicale beeldverandering voor een radicaal andere 98

grondhouding. Lokale bebossing rekent ook af met het uiteindelijk kansloze FSC-keurmerk. Het ‘Forest Stewardship Council’ is de nicotinepleister van de ontbossing. Een surrogaatoplossing die kwalijke bijeffecten bestrijdt, maar het echte probleem niet oplost. Integendeel, door de schijn van een medicijn wordt de kwaal niet aangepakt. Typerend is hoofdkantoor van het Wereld Natuur Fonds in Zeist. De gevel is volgehangen met horizontale lamellen van gelakt tropisch hardhout. Het is ‘oké’ volgens de voorlichter van het WNF, want het betreft hout met FSC-keurmerk. Ook met het FSC-medaille is er nog steeds een woudreus voor omgehakt. Het terugplanten van een jong boompje dat over minimaal 60 jaar enigszins in de buurt komt van zijn geofferde voorvader, is gezien vanuit het perspectief van de bomen een erg slechte ruil. Nee, dan liever lokale houtbouw. Er is minder energie nodig voor transport en meer toezicht op de feitelijke ontbossing. ARCHITECTENWEB MAGAZINE

WOONHUIS MET TANDARTSPRAKTIJK [ MIR ARCHITECTEN ]

In de jaren dertig van de twintigste eeuw werden ook grote overspanningen in hout gerealiseerd, zoals deze Funkhalle in Berlijn.

Massaproductie Een mooi voorbeeld van lokale houtbouw is de villa, alias schuur, van Sturm und Wartzeck in Dipperz, Duitsland. Met onbehandeld hout, toegepast volgens een traditionele houtbouwmethodiek, is een ingetogen onderkomen gebouwd. De villa is een klein juweel dat aan de belangrijkste criteria van cradle to cradle voldoet. Het gekozen materiaal is lokaal gewonnen en zal bij hergebruik de biosfeer voeden. Het huis biedt de bewoners de ideale biotoop door licht en uitzicht en harmonieert met zijn omgeving door gebruikte traditionele bouwmethodiek en vorm. Er is één maar: het is een incident en niet toepasbaar op de noodzakelijke massaproductie in Nederland. Wil het pleit voor bosbouw effectief zijn, dan is een houtbouwsector noodzakelijk die een massaproductie kan voeden. Hoe het ook kan, bewees de Duitse architect Konrad Wachsmann. Na gewerkt te hebben voor Le Corbusier en Oud is hij gaan werken bij de grootste houtfirma ter wereld, Christoph & Unmack. Over zijn ervaringen daar schreef hij een boek, Holzhausbau. Bij Christoph & Unmack ontwierp Konrad Wachsmann houten woningen, hotels, productiehallen, bruggen en stations die allen seriematig geproduceerd werden in oplagen die soms in de honderden lagen. Het kan dus wel. Indien we erin slagen Nederland op tijd te bebossen, de bouwsector in te richten met de efficiëntie van Konrad Wachsman en projecten te realiseren met de kwaliteit van de villa van Sturm und Wartzeck, dan hebben we een renaissance in handen voor het bereiken van het enige acceptabele niveau van verduurzaming: het maximale. NUMMER 18 - JUNI 2008

Door de toepassing van kolommen en vloerelementen van gelamineerd Fins vurenhout is het eerste houten huis op IJburg (2003) volledig vrij van dragende binnenwanden. De dubbele balklaag is slechts 280 mm hoog zodat een maximaal bruikbaar volume beschikbaar was binnen de stedenbouwkundige randvoorwaarden. De slanke dimensionering wordt mogelijk gemaakt doordat de constructie geprefabriceerd is, waardoor de kwaliteit beter beheersbaar is. De niet-dragende wanden in het interieur zijn uitgevoerd in traditionele houtskeletbouw. Aangezien alleen de kolommen dragend zijn, kan de plattegrond in de toekomst naar wens worden veranderd. Dit maakt het huis ook in haar bruikbaarheid duurzaam. Verder wordt in het huis hemelwater opgevangen en gebruikt in een grijswatersysteem.

MARCUS BREDT

NIEUWE VERVOERS

KNOOPPUNTEN In heel Europa worden de grote stations grondig aangepast om de hogesnelheidslijnen te kunnen ontvangen. De groei van het treinverkeer heeft echter ook zijn weerslag op het regionale netwerk, dat op knelpunten slim wordt verbeterd.

DOOR MARCEL TEUNISSEN

MARCUS BREDT

T-vormige staalprofielen zijn de hoofdelementen van de polygonale glaskappen van het Centraal Station Berlijn

rote aantallen treinreizigers zijn beeldbepalend voor de meeste stations. De verwachting is dat de groei van de reizigersaantallen verder doorzet, mede door de aanleg het hogesnelheidsnetwerk door heel Europa. Het gevolg is dat vooral oudere stations hierdoor met capaciteitstekorten kampen. De komst van de hogesnelheidstreinen wordt in veel landen, en ook in Nederland, aangegrepen om verouderde stations te vernieuwen en zelfs weer nieuwe stations te bouwen. Centraal Station Berlijn Het grootste en duurste station van Europa is gebouwd op de plaats van het in 2002 afgebroken Lehrter Stadtbahnhof.

Het station telt vijf bouwlagen waarbij voor de spoortracé’s de niveau’s –2, 0 en +1 zijn gebruikt. Het belangrijkste uitgangspunt van het ontwerp van Von Gerkan, Marg und Partner (gmp) vormt het accentueren van de spoortracé’s met architectonische middelen. Er kruisen namelijk een aantal Oostwest- en Noordzuid-georiënteerde spoortracé’s voor sneltreinen. De S- en U-banen completeren het knooppunt. Het Noordzuid-tracé ligt 15 meter onder maaiveldniveau in een tunnel die onder de rivier de Spree is geboord. De Oostwesttlijn ligt tien meter boven straatniveau met 430 meter lange perrons die over een lengte van 321 meter worden overkapt. De met een filigreine constructie uitgevoerde glaskap doorsnijdt twee bouwvolumes. Tussen deze

Langsdoorsnede Centraal Station Berlijn 102

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

TECHNIEK STATIONS

plafond alsnog door de Deutsche Bahn worden uitgevoerd. Kenmerkend is de toetreding van daglicht op alle niveaus. De kolomvrij overspannende kap werd daarom zo glasachtig mogelijk uitgevoerd. De glasplaten variëren in afmetingen tussen 1,50 bij 1,40 meter tot maximaal 1,70 bij 1,70 meter. Vanwege de wisselende diameters van de glaspanelen is een speciaal siliconenprofiel ontwikkeld. Stijfheid is verkregen door de combinatie van buigstijve raamwerken, bogen, liggers en diagonale voorgespannen kabels. Het Centraal Station Berlijn is een voorbeeld van intensief meervoudig grondgebruik

ROBERT OERLEMANS

bouwvolumes ligt de 45 meter brede en 159 meter lange in Noordzuidelijke richting geprojecteerde stationshal die eveneens met een fijnmazig geconstrueerd glazen tongewelf wordt overdekt. In het oorspronkelijk ontwerp waren de perrons over de volle lengte overkapt. Mede vanwege het feit dat ook het metalen, gewelfde plafond boven de ondergrondse perrons (waarop destijds de benaming ‘kathedraal van techniek’ betrekking had) beduidend goedkoper werd uitgevoerd, spande Von Gerkan met succes een rechtszaak tegen de opdrachtgever aan. Vanwege de schending van het ‘auteursrecht’ moet het

Station Amsterdam Bijlmer ArenA Begin jaren ‘90 is besloten tot een vergroting van de capaciteit van het spoor en de stations op het traject Utrecht - Amsterdam. De gemeente Amsterdam streefde voor de Bijlmer bovendien naar een betere verbinding van de stadsdelen aan weerszijden van het spoor. Met het oog op de toekomstige stedenbouwkundige ontwikkelingen was een station als ruimtelijke verkeersknoop met grootstedelijke ambiance gewenst. In opdracht van ProRail startten Jan van Belkum van ARCADIS-architecten en Neven Sidor van Grimshaw-architects in 1997 met het ontwerp. Het tot BNAgebouw van 2008 uitgeroepen station is op basis van het masterplan van Pi de Bruijn in een schuine hoek geplaatst met de ArenA Boulevard. Vanaf deze brede Boulevard is de g

Kemerkend voor het station Amsterdam Bijlmer ArenA is het contrast tussen de robuuste betonnen onderbouw en de ranke expressieve bovenbouw NUMMER 18 - JUNI 2008

103

De viaducten en perronoverkappingen van station Amsterdam Bijlmer ArenA staan los van elkaar en hebben daardoor hun eigen constructieve krachtenverdeling

De stalen kap op de lange, slanke poten heeft uitkragende, geknikte dakvlakken van hout en glas

stationshal goed toegankelijk. De hal biedt tevens een sociaal veilige verbinding tussen de gebieden aan beide zijden van de sporen. Opvallend is dat de schuine richting van de Boulevard wordt doorgezet in de structurele opzet van het station. Een onderbreking in het dak op de grens van de Boulevard markeert de situatie van de stationshal. In de hal komen de richtingen van spoor en Boulevard samen, waardoor een overzichtelijk beeld is gecreĂŤerd. De ruime hal met roltrappen naar de perrons en tussengelegen winkels en horeca geeft wijds doorzicht naar boven en ontvangt ruimschoots daglicht door de vides in de perrons. De stalen kap en de betonnen viaducten staan los van elkaar. Dit heeft zowel te maken met de krachtenverdeling als met de aparte aanbesteding via design & construct. Het voorstel van de aannemer om de conventionele combinatie van in het werk gestorte kolommen en prefab liggers uit te voeren, impliceerde een forse aanpassing van het eerste ontwerp. Deze methode bleek goedkoper te zijn en sneller te kunnen worden uitgevoerd. Het tekent het project dat een en ander in goed overleg is uitgewerkt. Daarbij behielden de viaducten hun profiel. Voor de vier viaducten is gekozen voor in het werk gestorte enkele paddenstoelkolommen en prefab kokerliggers. De volledig zelfdragende staalconstructie van de kap bestaat uit grote spanten met een asymmetrische boog in de lengterichting van de perrons. Aan weerszijden van deze constructie hangen de perronkappen als V-vormige vleugels van glas, hout en staal. De open ruimtes tussen de dakelementen en boven de perrongevel zorgen voor luchtafvoer bij sterke wind en rookafvoer bij calamiteiten. De onderzijde van de kap is afgewerkt met isolatiemateriaal en geĂŻmpregneerd oregan pine. Station Napels Hoewel het stationscomplex naar ontwerp van Zaha Hadid en Patrick Schumacher in eerste instantie bestemd is voor de hogesnelheidslijn, zullen ook regionale treinen van het De stationshal in Amsterdam bestaat in wezen uit een 70 meter brede voetgangerszone

104

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

spoor gebruik maken en worden voorzieningen gecreëerd voor bussen, taxi’s en personenauto’s. Kantoorruimtes, horecagelegenheden, een politiebureau en een brandweerpost zijn aan de uiteinden van het langgerekte gebouw geconcentreerd. Het stationsgebouw vormt een brug boven het spoortracé, waarbij het totale bouwvolume op vloeiende wijze uit verschillende onderdelen is samengesteld. De organische beeldtaal - afgestemd op het articuleren van beweging en op de vormgeving van hogesnelheidstreinen - bepaalt mede de vormgeving van het interieur, met als geometrische tegenhanger de passage voor de reizigers. De perronkappen zijn verbonden met het overkluizende deel van het gebouw. Voor Zaha Hadid was de belangrijkste uitdaging in het architectonisch ontwerp een goed georganiseerd transportknooppunt te creëren dat tevens functioneert als landmark, ter aankondiging van de stad Napels. De brugconstructie is daarbij de nieuwe, relatief lage maar desalniettemin opvallende stadspoort. Het concept van een brug berust op de wens de perrons optimaal bereikbaar te maken. Hierdoor wordt het stationsgebouw zelf een nieuwe stedelijke verbinding voor voetgangers. Voor de inpassing in de omgeving

ZAHA HADID ARCHITECTS

TECHNIEK STATIONS

Zoals in de meeste stations wordt ook in Napels gestreefd

naar overzichtelijkheid en zo kort mogelijke looplijnen

Met de vormgeving van het nieuwe station van Napels wordt geprobeerd snelheid uit te drukken NUMMER 18 - JUNI 2008

105

SANTIAGO CALATRAVA

Voor het nieuwe station van Luik wordt gebroken met de traditionele voor- en achtergevel

is het landschap zo dicht mogelijk doorgetrokken naar het complex dat in zekere zin uit het zacht glooiende landschap lijkt te verrijzen. De draagconstructie van het stationscomplex bestaat uit twee golvende lijnen van ingeklemde stalen portaalspanten aan de buitenzijde van het hoofdvolume. De aan de buitenzijde in de lengterichting gekoppelde spanten verschillen

bijna allemaal van elkaar qua profiel. Aan de binnenzijde zijn in het horizontale vlak tussen de spanten kruisvormige windverbanden opgenomen. Door deze constructiewijze kan het dak boven de brede centrale voetgangerszone transparant worden uitgevoerd. Station Luik-Guillemins Het nieuwe station in Luik wordt jaren later opgeleverd dan gepland, doordat het gebouwd wordt in een omgeving met weinig ruimte en hoge kwaliteitseisen. Het door Santiago Calatrava en Bureau Greisch ontworpen station ligt aan de hogesnelheidslijn-Oost tussen Brussel en de Duitse grens. Het station met negen sporen ligt naast het verouderde station dat gesloopt zal worden na voltooiing van het nieuwe complex. Kenmerkend voor Luik â&#x20AC;&#x201C; net als voor de anders stations van Calatrava â&#x20AC;&#x201C; is de slanke, transparante overkapping in glas en staal op een organisch gevormde onderbouw van beton. Van de 65.000 kubieke meter gestort beton bestaat 15.000 kubieke meter uit schoon wit beton. Calatrava stelde hoge eisen: van alle onderdelen is op de bouwplaats een proefstuk gemaakt. Het station is ontworpen als een overdekt plein zonder de traditionele voor- en achtergevel, wat de interactie tussen De kap van het nieuwe station van Luik overspant parallel met de richting van de sporen

106

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

TECHNIEK STATIONS

Station Dresden Het oude station van Dresden stamt uit 1898 en is één van de weinige grote gebouwen die het luchtbombardement op de stad in 1945 hebben overleefd. Het gebouw was wel zwaar beschadigd en leidde sindsdien een vervallen bestaan. De vernieuwingsoperatie van Foster & Partners begon met het verwijderen van diverse toevoegingen van de afgelopen honderd jaar. De van origine beglaasde kap was bedekt met hout, waardoor een somber en donker interieur was ontstaan. Een belangrijk aspect van het restauratieproces was dan ook het blootleggen van de originele structuur die werd ingevuld met een huid van glasfiber met een teflon-coating. De kap wordt gedragen door de oorspronkelijke, fijn gedetailleerde bogen met slanke ondersteuningen. De nieuwe huid met een oppervlakte van 30.000 vierkante meter laat in het station rijkelijk daglicht toe, waarmee de inzet van kunstlicht kon worden beperkt. Tijdens de avonduren reflecteert licht gelijkmatig via de onderzijde van de gewelfde constructie terwijl aan de buitenkant van het station de totale constructie een zilverachtig licht uitstraalt. Het centrale deel van het gebouw heeft een kruisvormige arcade die wordt bekroond met een 34 meter hoge vierkante glaskoepel. De beglazing van de koepel is vervangen door transparante, verplaatsbare EFTE-kussens die natuurlijke ventilatie van het station mogelijk maken.

NIGEL YOUNG

binnen en buiten versterkt. De 170 meter lange kap van staal en glas overspant evenwijdig met de sporen. Omdat het treinverkeer niet onderbroken mocht worden is de kap in fasen van vijf spanten gebouwd en werd de staalconstructie op zijn plaats gehouden met een techniek die gewoonlijk in de bruggenbouw wordt toegepast. Het stations heeft verschillende niveaus waardoor de stadsdelen aan weerszijden van het station op diverse manieren zijn verbonden. De entreehal ligt op maaiveldniveau. De perrons liggen een niveau hoger. Vanaf de parkeergarage aan de kant van de heuvels overspannen voetgangersbruggen de sporen. Onder het tracé ligt een 200 meter lange voetgangerstunnel.

In de kappen van het gerestaureerde centraal station van Dresden is gecoat glasfiber toegepast

De restauratie is onderdeel van een herstructurering van het stationsgebied, waarvoor Norman Foster het masterplan maakte. De revitalisering van de omgeving bestond onder meer uit het bouwen van nieuwe winkels en restaurants. De oude wachtruimtes van het station zijn voor een belangrijk deel getransformeerd tot horecagelegenheden. Rotterdam Centraal Station Het is een van de zes Nieuwe Sleutelprojecten die de komende vijftien tot twintig jaar worden uitgevoerd, waarbij vernieuwing wordt gecombineerd met een grootscheepse herinrichting van de omgeving. Belangrijke motieven vormen de uitbreiding van het vervoersknooppunt met de hsl-zuid en de Randstadrail en de daarmee gepaard gaande explosieve reizigerstoename. Er is voor gekozen het gebouw van Sybold van Ravesteijn uit 1957, dat niet op uitbreiding ontworpen is, te slopen, want de onvermijdelijke verminking van het wederopbouwmonument vormde een onaantrekkelijk alterg natief.

Het centraal station in Dresden is in typologisch opzicht bijzonder, vanwege de niveauverschillen tussen de sporen

NUMMER 18 - JUNI 2008

107

De stationshal van het nieuwe Rotterdam CS krijgt driehoekige daken, gevels en luifels

montage, wat impliceert dat de houten staalconstructies na elke bouwfase in zichzelf stabiel moeten zijn, waarbij hinderlijke bouwvoorzieningen tot een minimum moeten worden beperkt. Kenmerkend voor het nieuwe station – de entree naar Nederland voor HSL-reizigers vanuit België en Frankrijk – is de ruime en overzichtelijke opzet en het rijkelijk toetredend daglicht.

TEAM CS

De vernieuwingsoperatie is afhankelijk van de samenwerking tussen de diverse partijen die het proces van ontmantelen en bouwen doordacht moeten inrichten. De belangrijkste betrokken partijen zijn het Team CS (Benthem Crouwel Architekten, Meyer en Van Schooten, West 8), ProRail, Arcadis en het Ingenieursbureau Rotterdam. Daarbij is ProRail verantwoordelijk voor de bouw van het spoordeel in het nieuwe station. Er is gekozen voor gefaseerde

108

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

TECHNIEK STATIONS

ruim en transparant mogelijk opgezet, met vides en glazen wanden voor commerciĂŤle functies. Vanwege de keuze voor ingegoten spoorstaven kan de constructiehoogte van het spoor en het dak van de passage worden gereduceerd tot 87 centimeter. Hiermee krijgt de passage een inwendige hoogte van 3.40 meter. De royale maatvoering en de toepassing van natuurstenen vloeren en trappen geven deze ruimte een luxe uitstraling. Hoe het er allemaal exact uit zal zien is afhankelijk van de uitwerking van de verschillende onderdelen. De verschillende contractvormen variĂŤren daarbij tussen het werken met het traditionele bestek en het bouwen volgens een referentieontwerp. Door gedeeltelijke ondertunneling van het Weena, ontstaat in Rotterdam een groot voetgangersgebied

De gedeeltelijk boven de tunnel van de Randstadrail te bouwen stationshal aan de centrumzijde is licht en hoog en vormt een baken aan de stadsas. De stationshal met een grootste hoogte van 28 meter heeft driehoekig gevormde daken en luifels die in gevouwen en geplooide vormen onder verschillende hellingen liggen. De staalconstructie van het dak bestaat uit vakwerken en gordingen. De stalen hoofddraagconstructie is in de hal alleen zichtbaar aan de randen via zes grote kolommen. Het dak wordt uitgevoerd in glanzend roestvast staal en afgewerkt met houten plafonds. De noordrand van het dak van de stationshal rust op het eerste langsspant van de kap boven de sporen. De kap van 250 bij 150 meter is geprojecteerd op 12 meter boven de perrons en wordt ondersteund door stalen Y-vormige kolommen. De stalen hoofdliggers bestaan uit gelaste kokerprofielen die in doorsnede verlopen. De profielen liggen evenwijdig met de sporen boven de as van de zes perrons. Er is hier gekozen voor een licht en relatief goedkoop houten liggers van 1.35 meter hart op hart. De glazen kappen boven de constructie worden bezeefdrukt met motieven die verwijzen naar het oude stationsgebouw. De nieuwe 50 meter brede, driebeukige passage wordt zo Door de Y-vormige kolommen wordt de overspanningslengte van de stalen hoofdliggers gereduceerd NUMMER 18 - JUNI 2008

Centraal Station Utrecht Het centraal station van Utrecht is al jaren te klein voor het aantal reizigers. Daarom bouwt ProRail een nieuwe OV-terminal naar ontwerp van Benthem Crouwel Architekten en Movares Nederland. Ook deze vernieuwingsoperatie behoort tot de Nieuwe Sleutelprojecten waarin ProRail samenwerkt met gemeentes en tal van andere partijen. Een fundamenteel aspect van de ingreep is dat er gebouwd kan worden zonder dat er winkels hoeven te sluiten en zonder dat de 190.000 reizigers die dagelijks de stationshal doorkruisen al te veel hinder ondervinden. De opgave is extra complex doordat in de omgeving allerlei andere grote g

In de nieuwe passage van Rotterdam CS wordt een visuele en ruimtelijke relatie met de perrons gelegd 109

BENTHEM CROUWEL ARCHITEKTEN

In de golvende kap van de OV-terminal in Utrecht worden glasvlakken opgenomen

bouwprojecten zijn gepland. De OV-terminal wordt veel groter en lichter dan de oude stationshal. De hal wordt in de lengterichting overspannen door slanke stalen kolommen en gebogen liggers die de vorm van het golvend plafond volgen. Deze hal wordt aan beide uiteinden gelijkwaardig ontsloten door middel van verhoogde pleinen. Een doorgaande glazen pui biedt zicht op het spooremplacement. In

De grote glaspui van de OV-terminal in Utrecht biedt wijds uitzicht over de sporen 110

hoofdopzet bestaat de nieuwe hal uit een centrale reizigerszone (met goede ontsluitingen naar alle vervoerssoorten) en commerciële zones aan de randen. Het vloeroppervlak van de commerciële ruimtes wordt vergroot van 3200 naar 7800 vierkante meter. Ook in Utrecht is gekozen voor een gefaseerde bouw. De aanpak bestaat eruit eerst extra ruimte te creëren en vervolgens in onderdelen het stationscomplex aan te passen. Met het oog op een snel bouwproces is zoveel mogelijk gekozen voor prefab. Daarbij is de aanvoer en vooral de verwerking van de bouwmaterialen niet eenvoudig. Omdat de grootste mobiele kranen van Europa nauwelijks voldoende bereik hebben, worden boven de bestaande sporen kleinere torenkranen ingezet. Uiteraard spelen veiligheidsaspecten een grote rol en bovendien is dit wegens de vereiste draagcapaciteit niet op elke plek mogelijk. Station Lelystad Centrum Veel aandacht is de laatste jaren uitgegaan naar de Betuwelijn, de Hogesnelheidslijn-Zuid en de afgeblazen Hogesnelheidslijn-Oost en Zuiderzeelijn. Betrekkelijk geruisloos is er in die periode ook gewerkt aan de voorbereiding ARCHITECTENWEB MAGAZINE

TECHNIEK STATIONS

van de Hanzelijn. Begin 2007 startte ProRail met de bouw. De Hanzelijn is een nieuwe spoorlijn met nieuwe kunstwerken tussen Lelystad en Zwolle die de reistijd tussen beide steden reduceert tot slechts dertig minuten. Beoogd wordt vanuit het Noorden en Noordoosten een betere aansluiting op de Randstad te creëren. Bovendien ontlast de nieuwe verbinding de Gooilijn en de Veluwelijn. In Dronten en Kampen worden nieuwe stations gebouwd. Het centraal station van Lelystad wordt aangepast. Verder komt tussen Hattem en Zwolle een nieuwe brug over de IJssel en wordt tussen Dronten en Kampen gewerkt aan een tunnel onder het Drontermeer. Architect Tjerk van de lune van studioSK, onderdeel van ingenieursbureau Movares Nederland heeft in opdracht van ProRail de ontwerpen gemaakt. ProRail werd daarin bijgestaan door het bureau Spoorbouwmeester en Peter Drijver van Scala-architecten, die het masterplan voor de lijn maakte. Het centraal station van Lelystad uit 1988, naar ontwerp van Peter Kilsdonk, wordt voor de aanleg van de Hanzelijn verdubbeld in oppervlakte. In de beginfase zijn diverse studies verricht naar een geheel nieuwe kap, vanwege de hoge onderhoudskosten van de huidige kap. Er is besloten om het station in zijn huidige ‘postmoderne’ vormgeving uit te breiden. Het gebouw is specifiek voor Lelystad en is voor deze jonge stad te beschouwen als een soort monument. Een niet onbelangrijke bijkomstigheid is dat toentertijd al rekening is gehouden met een mogelijke uitbreiding. Concreet houdt het in dat de specifieke vormgeving wordt gecontinueerd. Te denken valt aan knopen, opleggingen en de entrees. Het beeldbepalende Mero-ruimtevakwerk dient dan ook in hetzelfde uiterlijk te worden uitgebreid. Omdat volgens de nieuwe normen bepaalde buizen van het vakwerk waarschijnlijk zwaarder moeten worden uitgevoerd, heeft projectarchitect Van de Lune gesteld dat dit niet mag resulteren in een grotere diameter van de buis. De oplossing wordt gezocht in de wanddikte of in een hogere staalkwaliteit. Station Kampen-Zuid Het op het baanlichaam geprojecteerde station kan qua hoofdopzet worden gezien als de nieuwe Kamperpoort en toont bovendien aan dat high tech materialen niet a priori nodig zijn om een station van de 21e eeuw te maken. In het ontwerp van studio SK is het in technisch opzicht bijzonder dat het perron aan de stadszijde aan de bovenliggende constructie wordt gehangen. Daardoor zijn er op maaiveldniveau geen kolommen nodig op een vrij grote overspanning. Achter het metselwerkvlak aan de bovenzijde bevindt zich een groot stalen vakwerk waaraan het perron en ook het metselwerk worden bevestigd. In verband met de doorbuiging zullen in het metselwerk dilataties moeten worden opgenomen. Om deze niet al te veel in het zicht te laten, worden de bakstenen in de horizontale ligger verticaal NUMMER 18 - JUNI 2008

Het uit te breiden Mero-ruimtevakwerk is beeldbepalend voor het station Lelystad Centrum

gemetseld. Vanwege de N50 snelweg parallel aan het spoor is het station eenzijdig georiënteerd. Aan de stadskant heeft het gebouw kleinstedelijke allure door de keerwanden van uitgevouwen metselwerk. Aan de kant van de N50 heeft het station een meer landelijk karakter door de gemetselde doosvormen die in de groene taluds zijn ingepast. De nieuwe opgaven In de meeste gevallen wordt de noodzakelijke vernieuwing van de stations gecombineerd met stedelijke vernieuwing van het omringende gebied. Dit maakt de inrichting van het bouwtechnische ontwerpen uitvoeringsproces tot een complexe opgave. De combinatie van grote bouwputten en reizigersstromen vraagt om efficiënte bouwmethodes en doordachte logistieke processen. Het onttrekken van sporen en het sluiten van winkels moet zo mogelijk worden vermeden. Binnen de totale opgave zijn echter niet alleen ontwerp en uitvoering van belang, ook het soort aanbesteding heeft invloed op het eindresultaat. Hoewel de typologie van het station qua hoofdopzet nauwelijks wijzigde, worden de stations in toenemende mate tot complexe vervoersknooppunten. In tal van steden worden de stations steeds groter, met meer bouwlagen, langere perrons en steeds grotere overspanningen. f

Het station van Kampen-Zuid vormt een combinatie van gesloten metselwerk en transparante vlakken 111

PRODUCTINFORMATIE

Nieuwe producten op Light + Building, Frankfurt, 6-12 april 2008

PAROQ De Belgische firma DARK richt zich op innovatieve lichtobjecten die allesbehalve ‘common sense’ zijn. Een minimalistisch design wordt per definitie afgewezen ten gunste van flamboyante vormen, funky materialen en uniciteit. DARK concentreert zich op de romantische en zelfs duistere aspecten van het rijke medium licht. Dit wordt onder meer gedemonstreerd met deze wanden plafondarmatuur van het Zweedse Oldsjö Hultgren Design. Paroque is leverbaar in zwart en wit met zilveren of gouden reflectorlampen.

ORGANISCHE BUITENVERLICHTING BRANCH is geen solitair buitenverlichtingsarmatuur. Het door Modular Lighting Instruments geïntroduceerde product is een zelfbouwsysteem waarmee naar individuele behoeftes specifieke configuraties zijn te maken. Het startpunt is de organische basisstructuur van gelakt polycarbonaat. De lichtbronnen kunnen op diverse plaatsen worden aangebracht. Via een universeel verbindingsstuk kunnen verschillende elementen op elkaar bevestigd worden, en naar keuze worden voorzien van lichtbronnen.

EARLY FUTURE Met de futuristisch ogende tafellamp van Ingo Maurer is een nieuwe verlichtingstechniek geïntroduceerd: de Organic Light Emitting Diodes (OLED). De lamp is voorzien van tien OLED-modules die in eerste instantie exclusief voor de lichtobjecten van Maurer door Osram zijn vervaardigd. De lamp van 70 bij 36 bij 30 centimeter heeft een rendement van 20 Lumen per Watt. De nog beperkt leverbare tafellamp is voorzien van een voorschakelapparaat.

DISK De minimalistisch vormgegeven DISK van Belux is uitgevoerd als staande lamp, pendellamp en tafellamp. De ontwerper Daniel Kübler beoogde een lamp te creëren die ‘een kalmerende invloed uitstraalt en vrij is van enigerlei ruimtelijke oriëntatie’. Met het zachte licht en de brede lichtverdeling lijkt die opzet te zijn geslaagd. Twee ronde tl-lampen zorgen voor indirecte ruimteverlichting en directe lees- en werkverlichting. De geslepen lens verdeelt het licht gelijkmatig over de ruimte. 112

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

GRACE UNLIMITED OLIGO breidt de door Ralf Keferstein ontworpen collectie, in gepolijst aluminium uitgevoerde armaturen GRACE uit met een naar eigen inzicht samen te stellen wandverlichting. De gedistingeerd ogende lichtobjecten hebben een modulaire opbouw. De gebruiker kan daarbij kiezen uit drie verschillende soorten lichttechniek, zes gekleurde glasplaten en vijf verschillende modellen, ter afscherming van de lichtbron. Optioneel kan het glas op een andere manier worden voorbehandeld.

CONCERT P3 De Deense firma Lightyears werkt regelmatig samen met gerenommeerde ontwerpers, onder wie Jørn Utzon. Qua vormentaal varieert de architect op een thema dat altijd terugvoert op zijn ontwerp voor het Opera House van Sydney. Karakteristiek voor de lamp Concert P3 is dat de uitstraling van het licht de verschijningsvorm accentueert. Concert P3 is met name geschikt voor grote ruimtes waarin zacht, indirect licht wenselijk is. Voor de toepassing in woningen is een speciale versie ontwikkeld.

HLM STEELLAMP

BUREAULAMP LEED

De alzijdige verstrooiing van het licht van de door Spectral gepresenteerde steellamp creëert vloeiende overgangen van lichtintensiteit en voorkomt schaduwen op wanden. De vormgeving is afgestemd op een minimum aan materiaalgebruik. Het ontwerp van de kop van de lamp is gebaseerd op de meest recente lichttechnologie. Zo zijn voor de verstrooiing van het licht onder meer microprisma’s en een geperforeerde hoogglansreflector toegepast. Naar keuze kan de lamp direct worden aangebracht op een energiezuil.

De nieuwe uitvoering van de in 2007 door Tobias Grau ontworpen bureaulamp LEED is afgestemd op de meest recente LED-technologie. Het lichtrendement van de fijnzinnig vormgegeven lamp met tien LEDlampen van 0,6 Watt is daarmee nagenoeg verdubbeld. De lichtkleur is ongeveer identiek met neutraal wit licht. In Frankfurt werd tevens de eerste oranjekleurige uitvoering gepresenteerd van de met de Lights of the Future 2008 bekroonde LEED.

NUMMER 18 - JUNI 2008

113

PRODUCTINFORMATIE

Nieuwe producten op la Salone di Mobile, Milaan, 16-21 april 2008

TAFELSYSTEEM BABEL Met de door Blå Station geïntroduceerde lijn BABEL heeft ontwerper Fredrik Mattson beoogd de tafel als ruimtelijk object de centrale rol te geven die doorgaans voor het zitmeubilair is weggelegd. Dit is bereikt met elementaire vormen en een eenvoudig, flexibel stapelsysteem. Daarbij wordt de gebruiker gestimuleerd één van de vier standaard hoogtes te bepalen en een kleurencompositie te maken. De ringen hebben een diameter van 90 millimeter. Het tafelblad is leverbaar in drie doorsnedes.

MAGNOLIA Met de royale, uitnodigende, zachte schelpvormige zitting en het zandlopervormig profiel ademt de door Jacco Bregonje ontworpen Magnolia een nagenoeg vrouwelijke sensualiteit. Het sierlijke metalen onderstel van de door Artifort gepresenteerde fauteuil draagt hieraan bij. De passie voor architectuur, en de vorm van de pilaren in het Glaspaleis in Heerlen in het bijzonder, vormde echter de basis van dit ontwerp. De constructie van de fraai beklede Magnolia bestaat uit een volledig ingeschuimde zitschelp boven een roestvast stalen onderstel.

114

SEZA

ELEVENFIVE 08 Het wandsysteem Elevenfive 08 is de evolutie van een ontwerpproces dat Bruno Fattorini in 2004 startte. De meest kenmerkende vernieuwing is het volledig ontbreken van kleur in de wand die speciaal is afgestemd op de integratie van audeovisuele apparatuur, inclusief flat screens. Het systeem is opgebouwd uit een aantal basiselementen: panelen, hangkasten met deuren, schuifladen en draagplanken. Ondanks de toepassing van verschillende houtsoorten heeft het geheel door de afwerking een uniforme uitstraling.

De stoel SEZA is één van de laatste ontwerpen van Ron Arad. Met glooiende vormen en heldere kleuren is de stoel het esthetisch verantwoorde resultaat van design en zitcomfort. SEZA vormt daarbij een synthese tussen de stijl van Arad en de bekende functionaliteit van het meubilair van Amat. Karakteristiek voor het model is de lichte draagconstructie die op vloeiende wijze de vormen van de zitting en de rugsteun bepaalt.

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

HEAVEN Cassina presenteert het werk van topontwerpers, onder wie Philip Starck. Het resultaat van de eerste samenwerking tussen de visionaire Japanse ontwerper Tokujin Yoshioka’s en Cassina is de leunstoel Heaven. De ongrijpbare schetsen van de op herinterpretatie van vorm gerichte Tokujin vonden weerklank bij de fabrikant die traditioneel handwerk met de meest geavanceerde technieken weet te verenigen. Heaven toont aan dat zelfs topdesign kan neigen naar een bijna ‘shabby look’.

BARKRUK LOX Walter Knoll presenteert de door PearsonLloyd ontworpen barkruk Lox. Het zitmeubel nodigt uit tot gecultiveerd genieten en ondanks het op het oog wat grafische ontwerp biedt Lox veel zitcomfort. De stabiele verchroomde stalen voet draagt de vloeiend gevormde zitting en de voetsteun. De draaibare barkruk past zich via een weggewerkt mechanisme aan bij het postuur van de gebruiker. De uitvoering van de kunststof bekleding in wit, zwart of grijs onderstreept het elementaire karakter van het ontwerp.

GHOST COLLECTION De GHOST Collection van Ralph Nauta en Lonneke Gordijn van Studio DRIFT was één van de vele spraakmakende Nederlandse inzendingen. Nauta en Gordijn proberen zich met hun werk van alle stereotiepe vormen en bestaande trends te bevrijden. De GHOST Chair is een futuristisch stoelconcept, waarbij in de uitwerking gebruik is gemaakt van 3D- computerprogramma’s en geavanceerde techniek. De GHOST Chair heeft een ongrijpbare, etherische vorm die gevangen is binnen de rechtlijnige transparante hoofdvorm.

DUNA Karakteristiek voor de door Lievore, Altherr en Molina ontworpen DUNA-collectie is de sensuele lijnvoering. De uitvoering van de schelpvormige zitting is verrijkt met een groot aantal nieuwe kleuren, waardoor de stoel nu in nagenoeg elk interieur past. Daarbij is de totale collectie met de verschillende schelpvormen leverbaar met een nieuw stervormig aluminium onderstel, al dan niet met wieltjes. De schelp is gemaakt van polyethyleen, wat DUNA geschikt maakt voor gebruik buitenshuis. Dat geldt ook voor de optioneel leverbare kussens van polyurethaan.

NUMMER 18 - JUNI 2008

115

PRODUCTINFORMATIE

O MIRRORWALL Het door Herbert Schultes ontworpen spiegelwandsysteem is gebaseerd op twee uitgangspunten: het vergroten van het lichamelijk comfort in de badkamer en het creëren van visuele, neutrale eenheid in de wand. De spiegelwanden van ballet- en fitnessstudio’s vormden de inspiratie. Alle functies zijn in drie componenten gebundeld waarbij een complete spiegelwand als achtergrond functioneert. Daarvoor staat een keramische module met een houten console, die het witte keramiek deels horizontaal doorsnijdt. Op de console rust de keramische wasbak. Onder de console zet een onderkast met keramisch front de keramiek-module voort. Het front is 80 millimeter diep en wordt uit één stuk gegoten. Het ensemble wordt rondom afgewerkt met een stabiel aluminium kader. Wanneer de ruimte onvoldoende verlicht wordt, dan kan variant twee van Mirrorwall hierin voorzien via twee draaibare lichtzuilen met LED’s.

Duravit Nederland www.duravit.nl. O architectenweb.nl/bp9156

O GLITTER & SILVER Acrylaat van hoogwaardige kwaliteit vormt de basis van de samen met een Italiaanse producent ontwikkelde collectie Glitter & Silver. Het gegoten acrylaat is goed te bewerken en geeft schitterende effecten met licht. Opvallend licht maximaliseert deze schittering terwijl doorvallend licht schaduwen creëert en het glinsterend effect reduceert. Het acrylaat is licht, stijf, nagenoeg onbreekbaar, ook buiten toepasbaar en veilig bij brand. De thermoplast kan worden gebogen met warmte. De collectie bestaat uit acht verschillende uitvoeringen in zilver en goud en een combinatie daarvan. Zes types hebben een oppervlakte die aan één zijde glanst en aan de andere zijde mat is uitgevoerd. Twee types hebben aan één zijde een ruwe, ijsachtige structuur. Glitter & Silver heeft diverse toepassingsmogelijkheden maar doet vooral een beroep op de creativiteit van de ontwerper.

Pyrasied Xtreme Acrylic www.pyrasied.nl O architectenweb.nl/bp9251

116

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

O ‘LEVENDE’ BETONMUUR Traxon Technologies en INTRON (www.intron.nl) hebben een ‘levende’ betonmuur ontwikkeld door de verwerking van LED’s in het beton, zonder dat er een verlichtingsarmatuur zichtbaar is. De gebruiker van een ruimte ervaart iets verrassends wanneer de muur door lichtanimaties van uiterlijk verandert. Met de ontwikkeling is ingespeeld op de trend van de industriële uitstraling van interieurs door de verwerking van onafgewerkte betonwanden. Het licht van de LED-boards met ieder 16 individueel aanstuurbare RGB-LED’s is zichtbaar aan de buitenkant van de muur door de in het beton verwerkte optische vezels. De nieuwe Traxon Light Drive maakt het bovendien mogelijk om een wand in zijn geheel handmatig van kleur te doen veranderen. De innovatie biedt diverse toepassingsmogelijkheden, waarbij onder meer valt te denken aan signaal- en displayfuncties.

Traxon Technologies Europe www.traxontechnologies.com O architectenweb.nl/bp9159

O MOBIEL WERKSTATION Het door Michiel van der Kley ontworpen mobiele werkstation Globus is gericht op een flexibele indeling van de agenda in de alledaagse hectiek. De flex-plek heeft twee gedaanten. In gesloten vorm fascineert Globus. Eenmaal geopend toont het werkstation op uitnodigende wijze de multifunctionele kwaliteiten. Het samen met Artifort (www.artifort.com) ontwikkelde product bestaat uit een gegoten aluminium basis op wielen, met daarboven een gegoten tweedelige kunstof bol. In geopende stand worden de wielen geblokkeerd en maakt een draaimechaniek in de stoel het in- en uitstappen heel eenvoudig. De ene helft van de bol voorziet in een comfortabele, ingeschuimde zitting. De andere helft verbergt een tafeltje dat door een verstelbaar mechaniek op de juiste hoogte kan worden ingesteld.

Gispen www.gispen.nl O architectenweb.nl/bp9162

NUMMER 18 - JUNI 2008

117

PRODUCTINFORMATIE

O RAMEN EN DEUREN MET AFSTANDSBEDIENING Ter vergroting van het gebruikscomfort presenteert Alcoa Architectuurystemen een serie aluminium ramen en (hef)schuifdeuren zonder bedieningsgrepen. Deuren zijn soepel via een vingerscan, desgewenst op afstand, te ontsluiten. Een en ander wordt mogelijk gemaakt door een volledig elektrisch slot. Het elektrisch sluitwerk wordt onzichtbaar verwerkt. Voor schuiframen en (hef)schuifdeuren in de RT100-serie is elektrisch beslag ontwikkeld. Het is eenvoudig te monteren met voorgemonteerde beslagdelen en eenvoudige, stekkerbare plug & playkabels. De bediening van het elektrisch beslag kan ook door middel van een infrarood afstandsbediening plaatsvinden. In noodgevallen zijn de ramen en deuren met de hand te bedienen.

Alcoa Architectuursystemen www.alcoa-architectuursystemen.nl O architectenweb.nl/bp9180

O NIEUWE TREDEN AVC lanceert een nieuwe universele trede die op ieder van de verschillende AVC trapsystemen past en er vanuit alle gezichtshoekenverzorgd afgewerkt uitziet. Kenmerkend voor de nieuwe trede is de lichte en elegante vormgeving. De treden kunnen naar keuze met aluminium profielen tussen of op de trapbomen worden gemonteerd. In het laatste geval kan de traptrede tot een breedte van zes meter worden uitgevoerd. Wat betreft de materialen kan worden gekozen diverse soorten hout, natuursteen of glas. Bij een uitvoering in transparante, glazen treden kan iedere trede een uniek uiterlijk worden geven door er een materiaal onder te verwerken. Bovendien kunnen speciale effecten worden gecreĂŤerd met LED-verlichting. Vanwege het modulaire systeem garandeert de producent een levertermijn van maximaal zes weken.

AVC www.avc.eu O architectenweb.nl/bp9197

118

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

O MARMERTEGELS MET RELIËF In samenwerking met de Italiaanse ontwerper Raffaello Galiotto heeft Lithos Design een serie marmertegels ontwikkeld met geometrische oppervlaktestructuren. Met behulp van een digitaal gestuurde zaag- en beitelinrichting worden de marmertegels bewerkt in een twaalftal reliëfdesigns die bijzondere lichten schaduweffecten geven. De patronen sluiten goed op elkaar aan, wat de gebruiker in de gelegenheid stelt naar eigen inzicht composities te maken. De manier van fabriceren is in wezen gebaseerd op oude beeldhouwwerktechnieken, met eigentijdse middelen. Tijdens de bewerking van het marmer worden geen chemicaliën gebruikt. De designs zijn leverbaar in vier kleuren en de maatvoering van de tegels is 60 bij 60 bij 2 centimeter. Het product is geschikt voor diverse soorten interieurs, met name voor de projectinrichting.

Intercodam Tegels www.intercodam.com O architectenweb.nl/bp9223

O MILIEUVRIENDELIJKE ONDERVLOER Het is doorgaans niet eenvoudig om in de gemiddelde badkamer een vlakke ondervloer aan te brengen. Dit geldt niet voor de serie milieuvriendelijke Eco-dec ondervloeren waarmee een comfortabele en vlakke inloopdouche kan worden gecreëerd. Door de dikte van slechts 22 millimeter zijn zelfs een rollator en een rolstoel gemakkelijk te gebruiken. Eco-dec is geproduceerd van volledig gerecycled kunststof en is daardoor opnieuw te gebruiken. De lichtgewicht vloer is precies op maat te zagen in elke gewenste vorm. Vervolgens kan zonder verdere voorbereiding via lijmen de montage plaatsvinden op nagenoeg elke soort ondergrond. De voorgevormde bak is voorzien van het juiste afschot en is ontworpen om te worden afgewerkt met tegels. Een waterdicht membraam en een roestvast stalen tegelvormige sifon zijn leverbaar. Het product voldoet aan de eisen van ISO 14001.

Apollo Aqua www.apollo-aqua.nl O architectenweb.nl/bp9249

NUMMER 18 - JUNI 2008

119

PRODUCTINFORMATIE

O SERPENTIOBUIS Buizen voor hemelwaterafvoer zijn in het algemeen niet de meest oogstrelende onderdelen van het gevelbeeld. Het is zichtwerk waaraan doorgaans niet al te veel aandacht wordt besteed. De Rheinzink速 Serpentiobuis laat zien aan dat hemelwater ook op esthetisch verantwoorde wijze kan worden afgevoerd. De volledig titaanzinken buis met golvende structuur heeft een lengte van 2,5 meter en is verkrijgbaar in diameters van 80 en 100 millimeter. Het nieuwe product is probleemloos te combineren met het standaard hemelwaterafvoersysteem van de leverancier. De gepatenteerde Serpentiobuis is hoogfrequent gelast en opgetrompt. Dat houdt in dat het buiseind wijder is gemaakt waardoor een andere buis met dezelfde diameter moeiteloos in dit buiseind geschoven kan worden. De eenvoudig aan de gevel te monteren buis is verkrijgbaar in de kleur Rheinzink速 Nature grey-pro. Rheinzink Nederland www.wentzel.nl O architectenweb.nl/bp9157

O BOMEN IN BEWEGING Stedelijk groen is vandaag de dag flexibel inzetbaar en kan worden aangebracht op plaatsen waar dat voorheen niet mogelijk was. Daarbij valt te denken aan bomen op leidingen en kabels, in taluds en op ondergrondse parkeergarages. Voor dergelijke plekken ontwikkelt Streetlife in samenwerking met BSI Bomenservice (www.bsi-bomenservice.nl) tal van professionele boombakken met verzorgingssysteem. Zo is in Hoofddorp een multifunctioneel plein boven een parkeergarage ingericht met Streetlife Shrubtubs. Het ingebouwde Treetec systeem biedt de boom een optimale verzorging en beperkt het onderhoud. De boombakken kunnen worden geleverd in diverse uitvoeringen, afwerkingen en afmetingen, al dan niet met zitrand. De uit CorTen staal of gecoat staal vervaardigde bakken kunnen naar keuze worden bekleed met FSC hardhout.

Streetlife www.streetlife.nl O architectenweb.nl/bp9266

120

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Bouwproducten vindt u eenvoudig en doeltreffend op architectenweb.nl

www.architectenweb.nl/bouwproducten

Belangrijkste kenmerken productgids - Presentaties over circa 3.400 bouwproducten - Handige zoekfunctie op productsoort, trefwoord en naam leverancier - Wekelijks aangevuld met nieuwe bouwproducten - Heldere productbladen in woord en beeld, gericht op de esthetische producteigenschappen - Responsformulier voor het aanvragen van documentatie Schrijf u ook online in op onze wekelijkse nieuwsbrief met productnieuws! Uw bouwproducten ook op architectenweb.nl? Word dan lid van Architectenweb.nl en presenteer uw bouwproducten op de grootste architectuursite van Nederland. (meld u aan op www.architectenweb.nl/wordlid).

online

U blijft graag op de hoogte van het laatste bouwproductnieuws. Logisch, want kennis van de laatste ontwikkelingen stelt u mede in staat vernieuwende gebouwen te ontwerpen. Maar ook als u zich alleen wilt oriĂŤnteren op wat er zoal op de markt te verkrijgen is, biedt de Architectenweb productgids u de uitkomst. Momenteel vindt u van maar liefst 3.400 bouwproducten uitgebreide productinformatie in woord ĂŠn beeld.

NIEUW ONLINE BOUWPRODUCTEN

NIEUWE BOUWPRODUCTEN OP ARCHITECTENWEB.NL

Op deze pagina treft u een selectie aan van bouwproducten die recent zijn toegevoegd aan de bouwproductgids op architectenweb.nl. Voor een volledig overzicht van alle bouwproducten surft u naar www.architectenweb.nl/bouwproducten.

CONCEPT VOOR RAAM- EN DEURBESLAG

TOPDOWN™

G1 is het nieuwe concept voor raamen deurbeslag waarin wordt samengewerkt met binnendeurenfabrikant Svedex. Het bespaart architecten tijd omdat ze door twee fabrikanten tegelijk worden geïnformeerd. Een andere troef van het nieuwe concept is de compleetheid, ten behoeve van een uniforme uitrusting. Nemef

In tegenstelling tot de eerder door Eestairs op de markt gebrachte horizontalistische serie FlatRythm, ligt bij de trappen TopDown™ het accent op verticale belijningen. Afhankelijk van de plaatsing van de balustrade kan een haast omarmende veiligheid worden gecreëerd of juist een speelse luchtigheid. Eestairs Nederland

O architectenweb.nl/bp8845

O architectenweb.nl/bp8923

PLUG & DIM

VLOER- EN WANDTEGELS

ALCOVE SOFA HIGHBACK

De serie is ontwikkeld op basis van een nieuw type microschakelaar en draagt bij aan het comfort. De verschillende onderdelen kunnen individueel worden gebruikt of in serie worden geschakeld. De serie is leverbaar in wit, zwart, grijs en rood. Naar wens kunnen twee kleuren binnen één element worden gecombineerd.. Tobias Grau GmbH

Van der Vlerk International Ceramics is agent voor verschillende Duitse, Italiaanse en Spaanse tegelfabrieken die een breed assortiment wanden vloertegels leveren in diverse afmetingen en kleuren. Daarmee kunnen veel wensen voor particuliere- en projectmatige toepassingen vervuld worden. Van der Vlerk International Ceramics

De Alcove Sofa Highback is een opvallend element in de ruimte met zijn zachte rug- en zittingstoffering en zijn hoge, meegevende zij- en rugpanelen. De sofa nodigt uit tot relaxen maar is net zozeer een plek voor communicatie. De kussens van polyurethaanschuim en polyesterwatten dragen bij aan het zitcomfort. VITRA

O architectenweb.nl/bp9091

O architectenweb.nl/bp9095

O architectenweb.nl/bp9111

Uw bouwproducten ook op architectenweb.nl? Word dan lid van Architectenweb. nl en presenteer uw bouwproducten op de grootste architectuursite van Nederland.

122

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

CADRE

STRUCTEAU速

DOMUSLIFT

Met het gependeld verlichtingsarmatuuur wordt gestreefd naar harmonie tussen verlichting en architectuur. Cadre wil niet zweven in de ruimte, maar er zo veel mogelijk deel van uitmaken. Het concept uit twee identieke aluminium extrusies die verbonden zijn met een instelbaar aluminium ophangsysteem. Kreon

De bakstenen onderscheiden zich van andere handvormstenen door hun onbezande oppervlak. Hierdoor ontstaat een helder kleurbeeld waarbij de karakteristieke nerf van de steen goed te zien is. De nieuwe collectie bakstenen wordt in een groot aantal verschillende kleuren in Waalformaat geproduceerd. HUWA-Vandersanden

De liftinstallatie heeft beperkte inbouwmaten en geen liftput of uitloop boven het dak nodig. Hierdoor kan de huislift eenvoudig worden opgenomen in een nieuw plan of in de bestaande bouw. De lift kan worden geplaatst in een bouwkundige schacht of in een zelfdragende schachtconstructie. LTF Liften

O architectenweb.nl/bp8945

Oarchitectenweb.nl/bp8948

O architectenweb.nl/bp9064

ELEKTRONISCH BIDET

CROMETTA 85

SAFEWOOD速 NON-HYGROSCOPIC

Het product is aan een sterke opmars bezig. Voor de Benelux is deze wijze van toilethygi谷ne relatief nieuw, terwijl deze reiniging in veel andere delen van de wereld heel gebruikelijk is. De BidetShop brengt nu in Nederland drie elektronische bidets op de markt waarvan het model BB 800 recent is ge誰ntroduceerd. Bidetshop

De multifunctionele handdouche of doucheset met energiebesparende douchekop vormt onderdeel van een programma waarin het douchecomfort voorop staat. Hiervoor zorgen onder meer de instelbare straalsoorten, de functionaliteit en de robuuste kwaliteit. Crometta 85 verbruikt weinig water. Hansgrohe Nederland

Omdat Safewood niet hygroscopisch is, biedt het nieuwe product bescherming tegen brand, ook in gebouwen waar de luchtvochtigheid hoger is dan 70%, zonder sterkteverlies van het hout. Safewood hoeft daarom niet te worden overgedimensioneerd, hetgeen leidt tot lichtere en goedkopere constructies. Foreco innovatief in hout

O architectenweb.nl/bp9122

O architectenweb.nl/bp9127

O architectenweb.nl/bp9150

NUMMER 18 - JUNI 2008

123

Galloway Residence Mercer Island, USA Miller Hull Architects

U ontwerpt kunstwerken. Laat Ceder uw canvas zijn. Voor de expressieve architect is Western Red Cedar zowel onderscheidend als duurzaam. Een hernieuwbare grondstof rechtstreeks uit de natuur. Ceder zorgt voor duurzame elegantie, warmte, schoonheid en prestige voor de huizen die u creĂŤert. Voor meer informatie, bezoek onze website www.wrcea.org.

www.wrcea.org

www.krpbv.nl

Presenteert het TTE-Systeem

Eenvoudi g Economis ch Ecologisc h Duurzaam

Groene parkeervakken in combinatie met TTE klinkers

Het TTE-Systeem is een terreinverharding die bestaat uit onderling gekoppelde hard kunststoffen roosters met een open structuur. De roosters zijn vervaardigd van gerecyclede kunststoffen. De voordelen van het TTE-Systeem: r ,PTUFOCFTQBSFOE r (PFEF BGXBUFSJOH r (FFO WFS[BLLJOHFO r )PHF CFMBTUCBBSIFJE r &FOWPVEJH MFHHFO r .BLLFMJKL POEFSIPVE

TTE vlonder met Bangkirai tegel

TTE met voorgekweekt gras

TTE gevuld met grind, toegepast op een hellend vlak

Stabiel terras, eenvoudig aangelegd met de TTE vlonder

Tel. 010-5227320 Info@krpbv.nl www.krpbv.nl

TTE als fundatie ter voorkoming van verzakking

Tarkett Nederland Aardenhoek 4, NL-4817 NE Breda - Postbus 5686, NL-4801 EB Breda Telefoon: 076-57 80 760 - Fax: 076-57 80 766 info.nl@tarkett.com - www.tarkett.nl

Bezoek Tarkett op 100%Design: stand 3.32

Stedelijk Museum, â&#x20AC;&#x2DC;s-Hertogenbosch

Acczent Focus Grass Natural

Eiffel Towers

Acczent Focus Pebbles Black & White

Projectvloerbekleding homogene vinyl, heterogene vinyl linoleum en natte cellen systemen voor zorg, onderwijs, kantoren, transport en winkels

Tarkett Nederland handelt met respect voor mens en milieu Bezoek onze website www.tarkett.nl en lees meer over onze recycling projecten in onder meer Flevoziekenhuis Almere en â&#x20AC;&#x2DC;s Heerenloo Verpleeghuis in Julianadorp, over The Green Belt Movement en Tarkett en CO2 compensatie via PATT. En over de sterkste vloeren met milieu- en budgetvriendelijk onderhoud.

HIGHTECH MINIMALISME Het gesloten volume van Bryce zorgt ervoor dat bevestigingspunten aan het zicht onttrokken worden

In tegenstelling tot hoe soms over architectuur en industriële vormgeving wordt gedacht, is esthetiek geen ‘sausje’ achteraf. In de meest zuivere vorm van ‘industrial engineering’ is esthetiek de resultante van een ontwerpproces waarin techniek en vormgeving zich tot elkaar verhouden als yin en yang. DOOR MARCEL TEUNISSEN

owel een flamboyante vormgeving als minimalisme kan het resultaat zijn van synergie tussen vorm en techniek. Op het gebied van de verwarmingselementen beweegt de vormgeving zich inderdaad tussen strak geometrisch en grillig barok. Wat betreft elektrische installaties manifesteert zich de tendens het zichtwerk zo min mogelijk te laten opvallen. Zo worden schakelaars nagenoeg onzichtbaar gemaakt, door ze zoveel mogelijk te verzinken en platter uit te voeren. Technische innovaties manifesteren zich het nadrukkelijkst in de verschillende soorten bedieningsapparatuur. De aanvankelijk in de praktijk wat moeizaam van de grond komende domotica - de term berust op de samenvoeging van domus (woning) en telematica (telecommunicatie en informatica) - krijgt daarmee een aantal stevige impulsen

128

Individueel instelbare verwarming Producenten als DRL The Radiator Company, Brugman en Vasco laten zien dat ook het assortiment designradiatoren wordt verrijkt met kleine innovaties. Het omvangrijke DEF-programma van DRL The Radiator Company omvat een aantal elektrische radiatoren waarmee het vermogen traploos is aan te passen aan de individuele warmtebehoefte. Brugman heeft zich toegelegd op de ontwikkeling van elektrische paneelradiatoren waarmee de gebruiker de temperatuur zo nauwkeurig mogelijk kan regelen. De radiatoren van de serie E-panel zijn daartoe voorzien van geïntegreerde elektronische regeling. De Bryce radiator van Vasco, die onder meer met de Red Dot Product Design Award 2008 is bekroond, bestaat uit zeer dunne, verticale aluminium profielen. Door de wisselende lichtval ziet de radiator er vanuit elke hoek anders uit. Praktische voordelen van de toepassing van aluminium zijn de hoge warmteafgifte en het lage gewicht. Mede vanwege de stijgende prijzen van roestvrij staal, richten producenten zich op nieuwe materiaaltoepassingen voor radiatoren. Een voorbeeld is de MDF-omkleding van de door Jaga gelanceerde radiator Play. Jaga laat tevens zien dat een aanzienlijk deel van de designradiatoren speciaal wordt ontwikkeld voor de badkamer. Naast energiebesparing speelt ‘wellness’ een belangrijke rol in deze tijd. Luchtzuivering Andere bepalende factoren zijn het verminderen van de CO2uitstoot en de strijd tegen het ‘sick building’-syndroom. Na de

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

THEM@GAZINE ESTHETISCHE INSTALLATIES Een aantal luchtreinigers van Sharp is voorzien van een watertank en werkt daarmee ook als luchtbevochtiger

Uitgevoerd als zuilen worden de luchtgordijnen van AirFan ingepast als esthetisch verantwoorde elementen in het interieur

recente introductie van onder meer luchtzuiverende plafonds, spiegels en tl-buizen patenteerde Sharp de zogenaamde plasmacluster-techniek. Met deze luchtzuiveringsmethode wordt met (positieve) waterstofionen en (negatieve) zuurstofionen de binnenlucht gezuiverd van schadelijke stoffen. Deze techniek wordt toegepast via een generator. De apparaten zijn echter ook voorzien van koolfilters voor mechanische reiniging, hetgeen het rendement extra vergroot. De luchtreinigers kunnen bovendien worden gekoppeld aan airconditioning units. Luchtgordijnen Hoewel de airconditioning unit niet heeft uitgediend en het product onder meer via computersturing verder wordt ontwikkeld, worden in steeds meer openbare gebouwen en kantoren luchtgordijnen toegepast, onder meer vanwege het te leveren maatwerk. De primaire functie van een luchtgordijn is het in stand houden van het binnenklimaat, waarbij de kou in de winter en de warmte in de zomer beide moeten worden tegengehouden. Luchtgordijnen schermen de entrees van gebouwen af, in de winter via een ‘barrière’ van warme lucht, die tocht, stof en insecten maar ook onnodig energieverlies voorkomt. Daartoe blazen luchtgordijnen een warme luchtstroom tot op de vloer, die de koude lucht van buiten snel opwarmt en vermengt met de aanwezige lucht binnen. AirFan brengt de TTL-luchtgordijnen op de markt. Deze ook als verticale elementen uitgevoerde luchtgordijnen zijn leverbaar in standaardlengtes tot drie meter en werken met elektrische verwarming en warm water. De gebruiker kan kiezen uit verschillende variaties voor het aanzuigen en uitblazen van de lucht. Een belangrijk motief om te kiezen voor luchtgordijnen is de geruisloosheid en het energiezuinig functioneren. GELU-Frico speelt hier op in met de Comfortline Competence-serie, die is voorzien van een geïntegreerde warmtepomp. De bediening van installaties Technologische ontwikkelingen maken het mogelijk thuis of op de werkplek steeds meer apparatuur centraal, op enige afstand aan te sturen en te bedienen. Mede door de productie van touchpads en touchscreens wordt het gebruik van verschillende soorten installaties steeds comfortabeler. De digitale apparatuur

NUMMER 18 - JUNI 2008

zelf wordt compacter en platter. Fabrikanten brengen systemen op de markt voor de aansturing en bediening van de verlichting, verwarming, ventilatie en de video- en audio-apparatuur. Een voorbeeld van de laatste categorie is de volledig draadloze KP-900 keypad van importeur BMB electronics. De KP-900 kan alle audio- en videoapparatuur in huis aansturen en automatiseert de meest complexe thuisbioscoop-systemen. De keypad is in combinatie met andere apparatuur, zoals System Controllers, ook geschikt voor professionele installaties en kan tot 255 apparaten aansturen. De ontwikkelingen zullen er vermoedelijk toe leiden dat binnen één gebouw één centrale infrastructuur wordt aangelegd waarmee alle noodzakelijke functies met miniscule apparatuur worden aangestuurd en bediend, wat op termijn grote besparingen zal opleveren.

De geavanceerde KP-900 keypad afstandsbediening werkt slechts op vier AAA batterijen

Meer over producten in deze rubriek en aanverwante nieuwe producten: www.jaga.be www.vasco.be www.theradiatorcompany.nl www.sharp.nl www.horos.nl www.mk2

www.airfan.nl www.gelu-frico.com www.bmbelectronics.eu www.designradiator.nl www.ihabitat.nl www.berker.com

129

Deze paginaâ&#x20AC;&#x2122;s bevatten gesponsorde onderdelen

THEM@GAZINE ESTHETISCHE INSTALLATIES

Gira 0049 - 21 95 602 0 info@gira.nl www.gira.com/nl/

Siemens 0032 â&#x20AC;&#x201C; 70 22 21 42 bru-showroom@bshg.com www.siemenshuishoudelektro.be

VLAKKE SCHAKELSERIE

CUBEDESIGN DAMPKAP

Het vernieuwende aspect van de E22 is de nagenoeg volledig vlakke montage op de wand: de afdekramen sleken slechts 3 millimeter uit. De vlakke installatie wordt gerealiseerd met een nieuw montageprincipe. Als alternatief daarvoor kan de schakelaar ook in gebruikelijke inbouwdozen worden gemonteerd. Omdat de afdekramen aan de achterzijde iets terugvallen, lijken de schakelaars voor de wand te zweven. Wat een doorn in het oog is voor veel architecten, is nu een esthetisch verantwoord onderdeel van het interieur. Het programma is uitgevoerd in roestvast staal, aluminium en wit thermoplast. Verder onderscheidt de E22 zich door het assortiment van meer dan 200 functies voor gebouwbeheer. Daarnaast is er een grote keuze aan pictogrammen die uit roestvast staal en aluminium worden gelaserd.

De producent Siemens heeft een nieuw concept ontwikkeld met de vormgeving van de cubeDesign dampkap. Binnen dit concept zijn de meest recente technologische ontwikkelingen op het gebied van huishoudapparatuur en design samengebracht. De door Siemens ontwikkelde beeldkarakteristiek van een strakke, gestyleerde vormgeving krijgt met cubeDesign een bekroning. De elementaire basisvorm van de kubus vormde het ontwerpuitgangspunt. CubeDesign is volledig uitgevoerd in roestvast staal, wat de dampkap onderhoudsvriendelijk maakt. De gebruiker heeft diverse toepassingsmogelijkheden. Daarbij valt te denken aan een ruimtelijke positie eilanddampkap of als wanddampkap. Zowel enkelvoudig of verdubbeld is cubeDesign een esthetisch verantwoorde oplossing in de keuken.

O architectenweb.nl/bp9179

O architectenweb.nl/bp9280

130

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Zumtobel 075 – 62 17 628 info@zumtobel.nl www.zumtobel.com

ACOVA Benelux NV 0032 – 27 25 30 70 info@acova.be www.acova.com

EMOTION TOUCH

HANDOEKRADIATOR ACOVA VESTA

Zumtobel introduceert een sturings- en bedieningselement in één. Met elke aanraking kan de gebruiker de verlichting spelenderwijs regisseren. Bovendien wordt met dit nieuwe lichtmanagementsysteem dankzij de integratie van daglicht en aanwezigheidssensoren energie bespaard. Het lichtbesturingssysteem vereist geen specialisme zoals programmeer- of sturingskennis. De gebruiker kan de lichtwerking naar keuze via de RGB-kleurmenging of via het mengen van verschillend witte lichtkleuren individueel instellen. Op de bedieningsinterface zijn alle benodigde functies bij een eerste blik te overzien. De menusturing is beschikbaar in het Duits, Engels, Frans, Nederlands, Italiaans, Spaans en Russisch. Net zo eenvoudig als de bediening van EMOTION TOUCH is de installatie .

De door King en Miranda ontworpen elektrische handdoekradiator Acova Vesta levert een bijdrage aan de vergroting van het comfort in de badkamer of in de keuken, tijdens alle seizoenen. Het beweegbare paneel is daarbij één van de vernieuwend aspecten. Het in aluminium uitgevoerde verwarmingselement is verkrijgbaar in de afwerkingen mat wit, volcanic en aluminiumkleurig. Door de eenvoudige installatie kan de scharnierende, lichtgewicht Acova Vesta op nagenoeg iedere gewenste plek in diverse soorten ruimtes worden aangebrachtt. De met een timer leverbare radiator van 250 Watt is voorzien van een geïntegreerde warmtefilm. Het product is laag in verbruik en praktisch in gebruik door de snelle opwarming. Acova Vesta is 707 milimeter hoog en 415 millimeter breed.

O architectenweb.nl/bp9255

O architectenweb.nl/bp9281

NUMMER 18 - JUNI 2008

131

Deze pagina’s bevatten gesponsorde onderdelen

THEM@GAZINE ESTHETISCHE INSTALLATIES

MEER PRODUCTEN

Op deze pagina treft u een selectie aan van vanandere andere bouwproducten bouwproducten die vallen die vallen binnen binnen het het thema thema “vloeraf“vlowerking”. Wilt Wilt erafwerking”. u meer u meer weten weten over een van over een deze van deze producten? producten? Surf Surf dan naar naar dan www.architectenweb.nl www.architectenweb.nl en typ typ en het het bijbehorende bijbehorende wwwpagina wwwpanummer gina nummer in. in.

NIKO MYSTERIOUS

DOMINTELL

Dit eerste onzichtbare schakelaargamma kan naadloos ingebouwd worden. Na montage is alleen een discrete ronde rand zichtbaar, afkomstig van een LED-lampje in de schakelaar. De schakelaars kunnen naar wens behangen of geschilderd worden. De reeks bestaat uit drukknoppen voor één tot vier lichtpunten, stopcontacten en tvaansluitingen. Niko O architectenweb.nl/bp9188

Het product is ontwikkeld voor het beheer van apparatuur binnen de woon- en werkomgeving en draagt daarmee bij aan het bedieningscomfort. Tevens worden minder handelingen vereist, omdat functies als het schakelen van verlichting, rolluiken, verwarming, koeling en audio-apparatuur binnen één systeem worden gecombineerd. NL products O architectenweb.nl/bp9217

RADIATOR PLAY

VEEL VUUR

ENERGIEZUIL

Het speelse karakter van Play is gecreëerd door de MDF-gelakte omkasting met zacht afgeronde hoeken. Daarbij kan de gebruiker kiezen voor een breed aanbod van vormen en kleuren. Elke radiator kan horizontaal én verticaal worden opgehangen en is afgewerkt met een geïntegreerde thermostaatknop. Konvectko Nederland BV O architectenweb.nl/bp9232

De DRU sfeerhaard Scenic 70 Slim Line is nu ook in een grotere versie verkrijgbaar: Bij de Scenic 80 Slim Line telt niet alleen het sfeerelement. Met de grote warmteafgifte is de haard geschikt voor de ruimere woonkamer. Door het driezijdige glasraam is het vlambeeld zichtbaar vanuit vele posities. DRU Verwarming BV

De in roestvast staal uitgevoerde energiezuil bestaat uit stopcontacten en een schakelaar en is voorzien van een twee meter lange aansluitkabel. De VSTS 3007 is in hoogte verstelbaar van 460 tot 520 millimeter. Het product is geschikt voor verticale hoekmontage en vormt een aanwinst voor het interieur. FreeDesignKranenShop

O architectenweb.nl/bp9283

O architectenweb.nl/bp9235

Volgend thema De volgende keer is het thema “verlichting” “sanitair”

132

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

MODULAIR VLOERSYSTEEM

KAMERBREDE VLOERBRANDERS

TCP/IP DEURSYSTEEM

Soluflex is een modulair vloersysteem dat geschikt is voor flexibele kantooromgevingen. Het strekt tot aanbeveling om de bekabeling en de vloer tegelijk te installeren. Bij de indeling van de ruimte hoeft bovendien geen rekening te worden gehouden met de aansluitpunten voor elektra, dataverkeer en telecommunicatie. Van Geel Legrand BV O architectenweb.nl/bp9236

Het koppelbare, modulaire systeem van vloerbranders in verschillende afmetingen zorgt ervoor dat de vlambeelden van de gekoppelde branders in elkaar overgaan tot één kamerbreed vuur. Voor de individuele branders is te kiezen voor handbediening, ultrasone afstandsbediening of radiografische afstandsbediening Biko. Kal-fire bv

Elke unit van de deurvideo-installatie wordt op het standaard ethernet aangesloten en alle data, spraak en beeld lopen via de ethernet aansluiting. Het gebruik van het TCP/IP protocol voor alle communicatie zorgt ervoor dat de toegangscontrole- en observatievideosystemen op hetzelfde netwerk functioneren. Vercoma

O architectenweb.nl/bp9237

O architectenweb.nl/bp9256

AUTOMATISCHE INFRAROOD TOILETSPOELING

A CREATION

RADIATOR SCUBA

Visign for More is een contactloos bedieningspaneel voor het toilet, waarbij de gebruiker kan kiezen tussen twee spoelvolumes. Beide technieken, het contactloos doorspoelen door infrarood en de mogelijkheid om tussen twee spoelvolumes te kiezen, worden met dit systeem in een minimalistische vormgeving gecombineerd. Viega Nederland BV O architectenweb.nl/bp9250

Het programma A 500 is uitgebreid met nieuwe afdekramen. De compacte en strakke schakelwippen, contactdozen en andere afdekkingen van A 500 zijn uitgevoerd in wit en aluminium. De nieuwe afdekramen van kleurrijk glas in vijf levendige tinten bieden tal van nieuwe combinatiemogelijkheden. Jung / Hateha BV

Scuba is een van de nieuwe designradiatoren van de Italiaanse leverancier en fabrikant Caleido. Kenmerkend voor de beide productlijnen ‘abstract’ en ‘natuurlijk’ zijn de slanke vormen. De modellen zijn kunstwerken op zich die nauwelijks een asociatie met radiatoren oproepen. De afwerking is er niet minder om. Caleido

O architectenweb.nl/bp9252

O architectenweb.nl/bp9221

NUMMER 18 - JUNI 2008

133

PYROBEL

BRANDVEILIG

PYROBEL, EERLIJK EN BETROUWBAAR De brandwerende beglazing van AGC is al meer dan 30 jaar het synoniem voor veiligheid. Dus als u een brandwerende beglazing zoekt die ook doet wat hij belooft, is Pyrobel de oplossing. Hulp nodig bij de keuze voor uw ontwerp? Vraag de handige Pyrobelwijzer aan via pyrobel@eu.agc-flatglass.com

AGC Flat Glass Nederland - Tiel - +31 (0)344 679922 - pyrobel@eu.agc-flatglass.com - www.YourPyrobel.nl

>ìX < )) 8cldè`ld < e [\j`ê% Kn\\ èjkXccXk`\df^\càb_\[\e% ;i`\ dXk\i`Xc\e%

_^jZ_d`kq%[\

>[j fhe]hWccW =_hW ; (( X_[Zj dWWij Z[ ijWdZWWhZ_dijWbbWj_[ [[d d_[km[ cedjW][ce][b_`a^[_Z mWWhc[[ Z[ W\Z[ahWc[d c e[_j[beei ) cc lbWa ef Z[ mWdZ akdd[d mehZ[d ][ dijWbb[[hZ$ C[j Z[ Zh_[ cWj[h_Wb[d aWd [[d ][Xekm lebb[Z_] _d d Z[# i_]d mehZ[d _d][h_Y^j mWWhX_` ef mWWhZ[ aWd mehZ[d ][Z_\\[h[dj_[[hZ$ ;h akdd[d c[[h ZWd ()& \kdYj_[i mehZ[d ][ dj[]h[[hZ Å lWd Z[khYecckd_YWj_[ jej ^[j =_hW ?dijWXki ADN % ; ?8 ioij[[c$ EdZ[hiY^[_Z[d c[j Z[ _< WmWhZ [d Z[ h[Z Zej WmWhZ (&&-$ C[[h _d\ehcWj_[0 mmm$]_hW$db%[(( 7\X$0 =_hW ; (( 7bkc_d_kc" jm[[lekZ_][ YecX_dWj_[ ZhkalbWaiY^Wa[bWWh % mWdZYedjWYjZeei c[j hWdZWWhZ[" ijWdZWWhZcedjW][ Qb_daiS" cedjW][ lbWa ef Z[ mWdZ Qh[Y^jiS

Veiligheiden encomfort comfortininde deopenbare openbareruimte ruimte Veiligheid

Peukendoofbakken-en enzuilen zuilen // PeukendoofbakkenDorpel-en endrempelplaten drempelplaten // DorpelAfvalbakken-en enzuilen zuilen // AfvalbakkenFietsparkeersystemen // Fietsparkeersystemen Zitmeubilair // Zitmeubilair Planten-en enboombakken boombakken // PlantenMeebuigendeparkeerverbodparkeerverbod// Meebuigende enafzetpalen afzetpalen en RhinoSystemsondersteunt ondersteunteen eengastvrije gastvrije RhinoSystems omgeving, door ergonomische en omgeving, door ergonomische en duurzameproducten productenteteleveren. leveren. duurzame onzekarakteristieke karakteristiekegebruiksgebruiksInInonze vriendelijkepeukendoofbakkenpeukendoofbakken-en en vriendelijke zuilen kunnen uw gasten hun zuilen kunnen uw gasten hun rokersafval op een discrete rokersafval op een discrete en hygiĂŤnische wijze en hygiĂŤnische wijze deponeren. deponeren.

Voor informatie en advies bel Voor en 74 advies met informatie tel. 070- 393 35 bel met tel. op 070- 393 74 35 of kijk ofwww.rhinosystems.nl. kijk op www.rhinosystems.nl.

w ww ww .R.Rhhini nooSSyy stsetemm s.sn.nl l

Al onze producten verhogen Al onze producten verhogen de veiligheid en het comfort de veiligheid en het comfort in uw directe omgeving. in uw directe omgeving.

Intercodam at 100% design 5 ,

INAX

E N

J U N I ,

V A N

LITHOS DESIGN

N E L L E

F A B R I E K ,

R O T T E R D A M

LITHOS DESIGN

CIRT PIEDRA

LITHOS DESIGN

INAX

Intercodam Tegels B.V., Amstel 135, 1018 EN Amsterdam, tel. 020-6225115, internet: www.intercodam.com

ARCHIPEDIA ZUILENORDEN

PHIDIAS

ONLINE PARTHENON

EEN REIS DOOR DE WERELD VAN DE ARCHITECTUUR! Het begon twee jaar geleden met de ambitie om een online architectuurencyclopedie te maken en het bleef niet bij een idee. Een team van schrijvers en fotografen heeft hard gewerkt om deze ambitie uit te laten groeien tot een architectuurencyclopedie met nu al meer dan 1000 artikelen: www.archipedia.nl.

owel de kenner als de leek kunnen via Archipedia een reis maken door de architectuurgeschiedenis: met behulp van de geavanceerde zoekfunctie is het mogelijk razendsnel in de duizenden artikelen en afbeeldingen te zoeken. Er kan gezocht worden binnen een bepaalde periode, een categorie of op trefwoord, maar bladeren in de artikelen en afbeeldingen kan natuurlijk ook.

bent u benieuwd wat de kenmerken van Jugendstil zijn? Archipedia biedt een antwoord op zulke vragen. De artikelen zijn ingedeeld in zes categorieën: invloedrijke architecten, beroemde gebouwen, architectuurstromingen, gebouwtypologieën, architectonische begrippen en bouwkundige termen. Naast deze categorieën worden er ook artikelen geschreven over bijvoorbeeld materialen en architectuurprijzen.

De wegwijzers op uw reis door Archipedia Talloze ‘links’ in de artikelen zijn de wegwijzers in de boeiende wereld van de Nederlandse en buitenlandse architectuur. Wilt u meer weten over de Burj al Arab, heeft u zich altijd al afgevraagd wat een agitator is, of

Waarom Archipedia? In de complexe en omvangrijke wereld van de architectuur ontbrak het tot nu toe aan een helder en compleet overzicht van alles wat er te weten is over architectuur. Alas grootste architectuursite van Nederland wil Architectenweb

INVLOEDRIJKE ARCHITECTEN De categorie ‘invloedrijke architecten’ bevat artikelen over architecten uit alle windstreken en tijden, van Vitruvius tot Rem Koolhaas en van Luis Barragán tot Kisho Kurokawa. Ook kunstenaars en andere personen die van invloed zijn geweest op de architectuur krijgen een plek in deze categorie.

140

BEROEMDE GEBOUWEN Deze categorie vormt een afspiegeling van 5000 jaar bouwgeschiedenis met bouwwerken als het Forum Romanum en de Pont du Gard en gebouwen als de Durham Cathedral, de Beurs van Berlage en het Kolumba Art Museum. De vele foto’s, vaak exclusief voor Archipedia gemaakt, vormen een waardevolle aanvulling.

ARCHITECTUURSTROMINGEN De architectuurgeschiedenis kent tientallen verschillende bouwstijlen en stromingen, zoals het eclecticisme, de prairiestijl, de tendenza en het purisme. Afbeeldingen illustreren de belangrijkste visuele kenmerken en in de artikelen wordt bovendien de, al dan niet internationale, invloed beschreven.

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

deze hiaat graag vullen. Archipedia bevat nu al meer dan duizend artikelen voorzien van foto’s en tekeningen. Bij de naam Archipedia denkt u waarschijnlijk direct aan Wikipedia. Terwijl de kwaliteit van Wikipedia nogal eens ter discussie staat, wordt de kwaliteit van de artikelen van Archipedia door vakkundige redacteuren en fotografen gewaarborgd. Bezoekers van de site kunnen niet zomaar wijzigingen in de teksten aanbrengen, maar zullen in de loop van de tijd wel steeds meer bij de groei van de architectuurencyclopedie betrokken worden. Het is nu al mogelijk om feedback te geven en binnenkort kunt u zelf teksten en/of beelden ter beschikking stellen aan de redactie om zo een bijdrage te leveren aan de uitbreiding van Archipedia.

GEBOUWTYPOLOGIEËN Een gebouwtypologie behandelt de kenmerken van verschillende gebouwtypen, zoals kerken, musea en stations. In deze artikelen zijn verwijzingen opgenomen naar artikelen waarin belangrijke voorbeelden van de betreffende typologie worden beschreven.

NUMMER 18 - JUNI 2008

Een reis die nooit eindigt Hoewel Archipedia al online is, houdt het werk nog niet op. Achter de schermen wordt dagelijks gewerkt om de encyclopedie aan te vullen en up to date te houden. Honderden nieuwe artikelen zijn bijna klaar en fotografen zijn op weg in Rotterdam, Den Haag en Beijing.

Laat u meenemen in de boeiende wereld van de architectuur op www.archipedia.nl

ARCHITECTONISCHE BEGRIPPEN In deze categorie worden begrippen die van invloed zijn op de verschijningsvorm van een gebouw beschreven en uitgelegd. Voorbeelden van architectonische begrippen zijn de verschillende gewelfvormen, wolfseind, geometrie en lambrisering.

BOUWKUNDIGE TERMEN Termen over de veelal technische aspecten van architectuur worden hier beschreven en met tekeningen verduidelijkt. Sommige termen worden al eeuwenlang gebruikt, zoals aanzetsteen, klezoor en cyclopische muur. Intervalfaçade, ruimtevakwerk en rookcompartiment zijn voorbeelden van hedendaagse techniek en regelgeving.

141

De horizontale belijning en de rondingen van het Midland Hotel zijn geïnspireerd op de vormgeving van machines.

STREAMLINE MODERNE De jaren ‘30 van de 20e eeuw stonden in het teken van technologische innovatie, waarbij technologie symbool stond voor maatschappelijke vooruitgang. Ook in de vormgeving van de architectuur speelde technologie een belangrijke rol. DOOR SASKIA BOOM

BOUWSTIJLEN Streamline moderne In de jaren twintig en dertig was men op zoek naar een nieuwe architectuur, die symbool kon staan voor de dynamische twintigste eeuw. De art decostijl die in de jaren twintig had gefloreerd, werd gekenmerkt door rechte lijnen, ornamenten en luxe materialen. De arbeidsintensieve decoraties maakten de architectuurstijl in de praktijk tijdrovend en kostbaar, terwijl er door de afgenomen koopkracht en de stijgende vraag naar woningen juist behoefte ontstond aan een goedkope en snelle bouwwijze. In Europa vertaalde de zoektocht naar een moderne architectuur zich in vormexperimenten van bijvoorbeeld de Belgische Henri van de Velde en de Duitse Eric Mendelsohn. In Amerika werd dit verder doorgevoerd: de architectuur werd ontdaan van ornamenten en decoraties en de rechte lijnen 142

van de art deco maakten plaats voor mechanisch geproduceerde rondingen. Luxe materialen als tropisch hardhout werden ingeruild voor nieuwe en goedkope materialen als plastic, multiplex, chroom, roestvrij staal en terrazzo. De horizontale lijnen, gebogen hoeken, platte daken, ronde ramen, cilindervormige trappen en railingen deden sterk denken aan de vormgeving van machines. Witte of gekleurde muren met strepen versterkten het gestroomlijnde effect. De nieuwe architectuur stond symbool voor de ‘snelheid’ van de dynamische twintigste eeuw en kreeg de toepasselijke naam ‘streamline moderne’. De nieuwe architectuurstijl kwam sterk tot uitdrukking tijdens de Chicago’s Century of Progress World’s Fair in 1933-34. Een tentoonstelling die geheel in het teken stond van de streamline moderne. Niet alleen de

producten hadden gestroomlijnde vormen, ook de gebouwen en expositieruimten waren volgens de nieuwste principes vormgegeven. Een tweede hoogtepunt was de New York World’s Fair in 1939-40. Op de tentoonstellingen werd ‘de wereld van morgen’ getoond, met auto’s, robots, televisies, keukens en steden van de toekomst. De producten die op deze tentoonstellingen te zien waren werden vormgegeven door industrieel ontwerpers, waarvan Raymond Loewy één van de bekendste is. Dit nieuwe beroep bespoedigde de populariteit van de streamline moderne. Als gevolg van de populariteit kreeg de streamline moderne een grote respons. Met name kleine gebouwen als bakkerijen, postkantoren, busstations en wegrestaurants werden vormgegeven volgens de principes van de streamline. Voorbeelden van gebouwen zijn het Johnson Wax Aministration building (1936-39, 1944-51) in Wisconsin van Frank Lloyd Wright, het Midland Hotel (1933) in Morecambe van Oliver Hill, het Pan-Pacific Auditorium (1935) in Los Angeles van Wurdeman and Becket, Bather’s building (1936-37) in San Francisco’s Aquatic Park en Huntridge Theater (1942-44) in Las Vegas van S. Charles Lee. In Engeland ARCHITECTENWEB MAGAZINE

ARCHIPEDIA

heeft de Engelse architect George Coles tal van bioscopen in de stijl ontworpen. Sommige architecten bleven gebruik maken van ornamenten, waardoor de streamline moderne ook wel gezien wordt als voortvloeisel van de art deco. Met de opkomst van de Internationale Stijl kwam de populariteit van de streamline moderne tot een eind en werd deze gereduceerd tot een onderdeel van de Moderne Beweging.

Huntridge Theater (1942-44) in Las Vegas van S. Charles Lee.

INVLOEDRIJKE ARCHITECTEN Frank Lloyd Wright Frank Lloyd Wright werd geboren te

Richland Center, Wisconsin in 1867 en groeide uit tot één van de meest invloedrijke architecten aller tijden. Zijn oeuvre is niet onder één bouwstijl te scharen; Wright had een compleet eigen manier van bouwen en kan worden gezien als een pionier van vele stijlen. In 1887 ging Wright naar Chicago, destijds de broedplaats van de technisch innovatieve Chicago School archiNUMMER 18 - JUNI 2008

tectuur. Hij kwam te werken op het bureau van Henry Louis Sullivan, wiens functionalistische ideeën van grote invloed waren op de jonge architect. In 1889 bouwde Wright zijn eigen huis in Oak Park, Illinois, waar hij vele architectonische experimenten uitvoerde. Na een conflict met Sullivan begon hij in 1894 voor zichzelf en bouwde in 1898 een studio aan zijn huis. Hier werkte hij aan de ontwikkeling van zijn befaamde prairiestijl en ontwierp talloze landhuizen met als hoogtepunt het Robie House (1908-10) in Chicago. Wright wilde terug naar zijn geboortegrond en bouwde een huis met studio in Wisconsin, welke hij ‘Taliesin’ noemde. In 1914 werd Taliesin in brand gestoken en nog datzelfde jaar weer herbouwd. Ook verwierp Wright dat jaar de opdracht voor het Imperial Hotel in Tokyo. Gedurende de Grote Depressie hield Wright zich, bij gebrek aan opdrachten, bezig met schrijven. In 1932 richtte hij Taliesin Fellowship op, een architectuurschool in Wisconsin voor dertig studenten. Enkele jaren later ontwierp hij het Edgar J. Kaufmann House (1935-39), beter bekend als Falling Water en het Johnson Wax Administration building (1936). Laatstgenoemde is een voorbeeld van de streamline moderne architectuur, maar toont tegelijkertijd de individuele stijl van Wright. Het gebouw heeft een gestroomlijnde horizontale belijning met rondingen, maar niet het typerende materiaal en kleurgebruik van de streamline. Wrigt gebruikte massieve bakstenen banden afgewisseld met glazen buizen om de geest van de jaren dertig tot uiting te brengen. Deze ontwerpen bezorgden Wright veel opdrachten. In de jaren erna werkte hij aan de ontwikkeling van de Usonian huizen en in 1943 verwierf hij de opdracht voor het ontwerp van het Guggenheim museum in New York. Het beroemde museum werd door tussenkomst van de Tweede Wereldoorlog pas in 1959 gerealiseerd. Frank Lloyd Wright overleed op 9 april dat jaar in Phoenix, Arizona.

In 1991 werd hij door het American Institute of Architects benoemd tot ‘de grootste Amerikaanse architect aller tijden’. Raymond Loewy Één van de bekendste industriële ontwerpers aller tijden is Raymond

Loewy. Op het hoogtepunt van zijn carrière kwam dagelijks 75% van de Amerikanen in contact met de door hem ontworpen producten. Loewy werd in 1893 in Parijs geboren en diende gedurende de Eerste Wereldoorlog als tweede luitenant in het Franse leger, waarvoor hij in 1919 het oorlogskruis ontving. Hij besloot een schip naar Amerika te nemen, met niets anders dan zijn uniform en veertig dollar op zak. In New York kreeg hij werk als etaleur van warenhuizen en als illustrator voor onder meer het tijdschrift Vogue. Zijn carrière als productvormgever startte in 1929, toen de Britste fabrikant Sigmund Gestetner hem de opdracht gaf om het uiterlijk van een kopieermachine te verbeteren. Loewy ontwierp een gestroomlijnde en eenvoudige vorm, die gedurende veertig jaar het basisontwerp bleef van de machines. In 1934 verwierf hij zijn eerste grote commerciële succes, met het ontwerp van de Coldspot vrieskast voor Sears Roebuck & Company. Het bracht de verkoop van 60.000 stuks naar 275.000 stuks in slechts twee jaar. Loewy omschreef zijn ontwerptechniek als ‘beauty through function and simplification’ en wordt gezien als de uitvinder van de streamline techniek. De S1 locomotief die Loewy in 1937 ontwierp voor de Pennsylvania Railroad is hier een bekend voorbeeld van. Het was de grootste passagierslo143

ARCHIPEDIA

comotief ooit gebouwd en was één van de blikvangers tijdens de New York World’s Fair in 1939. Tijdens zijn leven werkte Loewy voor meer dan tweehonderd bedrijven. Hij gaf les op verschillende universiteiten en richtte drie ontwerpbureaus op in New York, Londen en Parijs. Beroemde creaties van zijn hand zijn het Lucky Strike sigarettenpakje, de Greyhound bus, het Shell-logo, Studebaker auto’s en verschillende Coca Cola ontwerpen, waaronder het herontwerp van het Coca Cola flesje in 1954. Loewy stierf in 1986 als een geroyeerd man. Zijn succesvolle ontwerpen veranderden de vormgeving van producten wereldwijd en betekenden het ontstaan van een nieuw beroep: dat van industrieel ontwerper.

De Studebaker auto, ontworpen door Raymond Loewy.

BEROEMDE GEBOUWEN Midland Hotel Morecambe Het Midland Hotel in Morecambe (Engeland) werd in 1933 ontworpen door architect Oliver Hill, in opdracht van de spoorwegen van Londen, Midland en Schotland (MLS). Het hotel is een goed voorbeeld van de streamline moderne architectuur, met zijn gestroomlijnde horizontale belijning en gebogen vormen. Morecambe groeide halverwege de 19e eeuw uit tot een populair vakantieresort, maar door de depressie in de jaren dertig kon de middenklasse de vakanties niet meer betalen. Morecambe werd de bestemming van de hogere sociale klasse, die een hogere standaard verwachte. Om aan deze eisen te kunnen voldoen besloot de MLS tot de bouw van 144

Oliver Hill maakte de stad Marcombe met het Midland Hotel geschikt als vakantieoord voor de hogere klasse.

een nieuw hotel met veertig kamers, welke het oude Midland Hotel (1848) moest gaan vervangen. In 1932 werd grond aangekocht van de Morecambe Corporation en in 1933 werd het hotel geopend. Het hotel telt drie verdiepingen en heeft een langwerpige gebogen grondvorm, welke parallel loopt aan de promenade langs zee. De achterzijde van het hotel is aan zee gesitueerd, waardoor een groot aantal kamers een prachtig uitzicht heeft. Aan de voorzijde is in het midden een centrale ronde toren geplaatst, met de ingang en een spiraalvormige open trap. Aan de zuidzijde van het gebouw bevindt zich een bastion, de noordzijde is gecompleteerd met een cirkelvormig restaurant. Op het dak is een zonneterras aangelegd, waar de gasten van hun privacy konden genieten. De constructie van het gebouw bestaat uit een stalen frame met betonnen vloeren en bakstenen muren. Een vlakke fundering spreidt de druk over het zanderige oppervlakte. De muren zijn bekleed met een witte laag, bestaande uit cement en siliciumcarbide. Deze laag is gepolijst en geeft de muren een marmeren uitstraling. De ramen hebben eenvoudige lijsten, die zijn behandeld met een mix van siliciumcarbide en stukjes blauw glas. Voor uitstekende delen en de onderkant van de balkons is blauwgroen glas gebruikt. Het gebruik van deze glimmende materialen gaf het hotel in zijn gloriejaren een oogverblindend effect. Na enkele jaren verloor het hotel aan

populariteit en in 1939 werd het de vesting van de Royal Navy, waarna het enkele malen van eigenaar wisselde. Door gebrekkig onderhoud en de zoute zeewind raakte het hotel in vervallen staat. Momenteel wordt gewerkt aan een grootschalige restauratie van het beroemde hotel, die waarschijnlijk in mei 2008 wordt voltooid. Johnson Wax Administration Building Het Johnson Wax Administration Building, ook bekend als de Johnson Wax Headquarters, is een ontwerp van Frank Lloyd Wright in opdracht van S.C. Johnson & Son, Inc. Het gebouw staat in Racine, Wisconsin en is gebouwd tussen 1936 en 1939. Het ontwerp is een voorbeeld van de eigen interpretatie die Wright gaf aan de streamline moderne architectuur. Wright werkte met massieve, ritmisch rondlopende banden van baksteen, waartussen hij beglazing in de vorm van buizen plaatste. Deze banden geven het gebouw een gestroomlijnde uitstraling, waardoor het toepassen van kleur of strepen overbodig werd. De ingang van het gebouw wordt bereikt via een parkeerplaats, waarvan het lage dak wordt ondersteund door kolommen. Deze kolommen lopen door in de verhoogde entreehal, die een ruimtelijk gevoel geeft. Met deze overgang van laag naar hoog wilde Wright de ruimte ‘ineendrukken en weer vrijlaten’. De basis van het gebouw bestaat uit ARCHITECTENWEB MAGAZINE

een hoge hal met werkplekken voor bedienden en typisten. De hal heeft een open plattegrond zonder scheidingswanden en de constructie bestaat uit 54 kolommen, die zijn versterkt met metaal. De kolommen lopen naar beneden taps toe en hebben onderaan een diameter van slechts 23 centimeter. Op de kolommen zijn grote betonnen schijven geplaatst van 5,5 meter in diameter. Deze constructie zorgde voor veel weerstand van constructeurs, die dachten dat de smalle kolommen het zware plafond niet zouden kunnen dragen. Zij meenden dat een kolom moest worden getest door deze met twaalf ton te belasten. Toen de kolom pas bij zestig ton belasting brak, was men overtuigd van het constructief ontwerp. De rode baksteen is zowel in het exterieur als interieur toegepast. Verder gebruikte Wright een crèmekleur voor de kolommen en afwerking. De openingen tussen de grote betonnen schijven zijn opgevuld met glas dat

zacht licht doorlaat. Hierdoor heeft de grote hal een bijna ceremoniële uitstraling. Ook de meubels zijn een ontwerp van Wright en hebben dezelfde rondingen als het gebouw. In eerste instantie ontwierp hij stoelen met drie poten, wat de houding van de werknemers zou verbeteren. Toen opdrachtgever Herbert Johnson van één van de stoelen viel, besloot Wright alsnog om stoelen met vier poten te ontwerpen. Johnson was zeer tevreden met het ontwerp en gaf Wright de opdracht om een Research Tower bij het complex te ontwerpen, die tussen 1944 en 1951 werd gebouwd. De toren telt veertien verdiepingen en heeft dezelfde bakstenen rondingen als het hoofdgebouw. Momenteel is de toren niet meer in gebruik omdat deze niet voldoet aan de hedendaagse eisen voor brandveiligheid. Het Johnson Wax Administration Building en de Research Tower zijn beide benoemd tot National Historic Landmarks in 1976.

De gestroomlijnde vorm van het Johnson Wax Administration Building is opgebouwd uit banden van afwisselend baksteen en glas.

BOUWKUNDIGE BEGRIPPEN

Multiplex Multiplex is een plaatmateriaal dat bestaat uit minstens vijf op elkaar gelijmde lagen hout, waarvan de vezelrichtingen elkaar kruisen. Een plaat multiplex kan verschillende diktes hebben, het aantal lagen hout is echter altijd oneven. Wanneer een plaat drie lagen heeft wordt van origine de term triplex gebruikt.

Siliciumcarbide Siliciumcarbide, ook wel carborundum genoemd, werd in 1893 door Edward Goodrich Acheson (1856-1931) uitgevonden. Het is een zeer harde stof die wordt gebruikt als industrieel schuurmiddel, bijvoorbeeld bij slijpen en polijsten. Volgens het United States Patent Office was siliciumcarbide één van de tweeëntwintig patenten die verantwoordelijk waren voor de industriële vooruitgang aan het begin van de twintigste eeuw. Volgens de National Inventors Hall of Fame was de massaproductie van nauwkeurige metalen deeltjes praktisch onmogelijk geweest zonder deze uitvinding.

Archipedia is een educatieve, interactieve architectuurencyclopedie die continu wordt bijgewerkt. In deze rubriek vindt u een extract uit de duizenden artikelen op www.archipedia.nl Wilt u belangeloos meewerken aan de totstandkoming van Archipedia, door bijvoorbeeld een artikel te schrijven of beeldmateriaal te leveren? Neem dan contact op met Linda Zenger, 035 – 69 93 052 of mail naar lz@architectenweb.nl NUMMER 18 - JUNI 2008

145

PUBLICATIES

CRUCIAL WORDS

Architectuur Gert Wingårdh en Rasmus Wærn (red.) 2008 Birkhäuser Paperback ISBN 978 3 7643 8645 0 206 p 24 x 17 cm $ 39.95 Engels

Van de eerste bijdrage, getiteld ‘architects’, tot het laatste hoofdstuk ‘why’, spant Crucial words bladzijde na bladzijde een lange boog. Tussen de eerste, gepassioneerde woorden van Massimiliano en Elisa Fuksas over de betrokkenheid en inzet van architecten tot het laatste pleidooi van Orhan Pamuk voor de beleving van architectuur meandert het verhaal langs een variëteit van op alfabet gerangschikte onderwerpen: Van ‘atmosphere’ via ‘nordic’ naar ‘wheelchair’, geschreven door bekende auteurs als Denise Scott Brown, Joseph Rykwert en Hans Ibelings. Als centrale thema’s noemen de Zweedse samenstellers van het boek ervaring, natuur en het lichaam, en in mindere mate de invloed van politiek en commercie op de architectuur. De dertig hoofdstukken, in niet-alledaags Engels geschreven, laten zich het best samenvatten in de afsluitende woorden van Orhan Pamuk. Deze Turkse Nobelprijswinnaar, die drie jaar architectuur heeft gestudeerd, houdt een innemend pleidooi om het begrip ‘architectuur’ niet te beperken tot de genesis, het ontwerp van het gebouw, maar het op te rekken tot het moment waarop de laatste gebruiker het gebouw verlaat. Ofwel, ‘there’s more to the picture than meets the eye’. (JL)

NANO MATERIALS

Bouwtechniek Sylvia Leydecker 2008 Birkhäuser Paperback ISBN 978 3 7643 7995 7 192 p 24 x 17 cm $ 49,00 Engels 146

Nanotechnologie spreekt tot de verbeelding en krijgt dikwijls een sleutelrol in de technische ontwikkelingen van de 21e eeuw toebedeeld. Het ongrijpbare, haast mythische karakter van deze technologie leidt er echter toe dat het begrip te pas en te onpas wordt gebruikt. Het boek Nano Materials schept echter duidelijkheid en biedt een royaal scala aan exemplarische toepassingen. Bekende, uiteraard, zoals zelfreinigende coatings met lotuseffect of fotokatalytische werking. Maar ook minder bekende, zoals luchtreinigende stoffen, die bijvoorbeeld zijn te verwerken in gordijnen. Of phase change materials (PCM’s), die zorgen voor een passieve temperatuur regulatie door gebruik te maken van de energie die vrijkomt als een materiaal overgaat van vast naar vloeibare of van vloeibare naar vluchtige staat. Door de praktische opzet met een gedegen inleiding en de vele aantrekkelijke voorbeelden van toepassingen biedt Nano Materials bruikbare informatie voor wie met deze materie aan de slag wil gaan. (JC)

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PIET ELLING: EEN SAMENSTEMMENDE EENHEID

Architectuur Wim de Wagt 2008 Thoth Hardcover ISBN 978 90 6868 427 8 16 x 24 cm 520 p € 39,90 Nederlands

Piet Elling (1897-1962) start zijn carrière op het bureau van K.P.C. de Bazel en werkt later ondermeer voor J. Duiker en Van Tijen en Maaskant. Zijn hele leven ontwerpt hij in een consistent modernistische, functionalistische stijl, zodat hij geldt als een zuivere representant van de Nieuwe Zakelijkheid. Gedurende de wederopbouwperiode is hij hoogleraar aan de TH Delft en wordt hij één van de toonaangevende architecten van Nederland. In zijn oratie stelt Elling dat architecten na de Tweede Wereldoorlog een bijdrage dienen te leveren aan de levensomstandigheden, ook al beschikken ze over beperkte mogelijkheden. Met zijn ontwerpen voor diverse omroepgebouwen verwerft Elling zijn grootste bekendheid. Alles bij elkaar schrijft Wim van de Wagt een prachtig boek over een bijzonder goede architect, die vooralsnog voor velen buiten beeld is gebleven en zijn hele leven streefde naar een samenstemmende eenheid, zowel in zijn architectuur als in zijn privéleven. (EF)

RUÏNES IN NEDERLAND XIX-XXI

Geschiedenis Lara Almarcegui 2008 Episode Publishers Paperback ISBN 978 90 5973 092 2 208 p 18 x 12 cm € 19,50 Nederlands & Engels NUMMER 18 - JUNI 2008

Een grote verassing, dit overzicht van jonge ruïnes. In een compacte gids heeft Lara Almarcegui 154 ruïnes verzameld van gebouwen uit de negentiende en twintigste eeuw. In de definitie van de auteur is sprake van een ruïne als er gaten vallen in de gevel. Voor jonge ruïnes is dat een zeer bruikbaar kader. Het is interessant te lezen waardoor de gebouwen in onbruik zijn geraakt. In de gids passeert een grote variatie aan ruïnes, van nooit gerealiseerde gebouwen tot kantoren uit de jaren zestig. Er komen opvallend veel boerderijen, melkfabrieken en baksteenfabrieken voorbij, al lijkt geen sprake van een selectie. Elke ruïne is getypeerd met een foto en een korte geschiedenis. Ook een adres ontbreekt niet, zodat de ruïnes relatief eenvoudig te bezichtigen zijn. Juist doordat een onbekend aspect van Nederland in kaart is gebracht, nodigt het boekje je ertoe uit je ervan te vergewissen dat ze echt bestaan. (MvR)

147

PUBLICATIES

SUBURBAN TRANSFORMATIONS

Stedenbouw Paul Lukez 2007 Princeton Architectural Press Paperback ISBN 13 978 15 6898 683 8 192 p 21,5 x 28 cm € 35,00 Engels

In Suburban Transformations presenteert Paul Lukez op overtuigende wijze een ontwerpmethode voor de verguisde ‘suburbs’. Hij noemt zijn theorie, die in feite voortborduurt op het gedachtegoed van bewegingen als het New Urbanism, het ‘Adaptive Design Process’. De ontstaansgeschiedenis van de locatie en veranderingsprocessen in de gebouwde omgeving spelen bij dit ontwerpproces een belangrijke rol. Op heldere wijze zet Lukez zijn onderzoeksmethodiek uiteen, die er vooral op berust de locatie op verschillende manieren in kaart te brengen. Het tweede deel bevat enkele casestudies van uiteenlopende aard. Zo worden onder andere Massachussetts, Shenzhen en Amsterdam aan zijn methode onderworpen. Het pleit voor Lukez dat hij in dit boek de stap van theorie naar ontwerp ook daadwerkelijk maakt; het verleent zijn methode een tastbaarheid en praktische toepasbaarheid die in dergelijke uitgaven vaak ontbreekt. (MvS)

THE WORLD OF MADELON VRIESENDORP

Kunst Shumon Basar, Stephan Trüby 2008 AA Publications Hardcover ISBN 978 1 902902 63 0 328 p 23 x 17 cm £ 26,50 Engels 148

Het werk van Madelon Vriesendorp wordt vooral gekend door de schilerijen die ze maakte voor Rem Koolhaas’ Delirious New York. Als ondersteunend bewijs voor het Manhattanism schilderde ze wolkenkrabbers die de liefde bedrijven en betrapt worden. Ook in The World of Madelon Vriesendorp nemen deze schilderijen een centrale plaats in, al steelt haar recentere werk de show. Het boek is verschenen ter gelegenheid van de tentoonstelling over haar werk eerder dit jaar in de AA in Londen. Via interviews, essays, foto’s en afbeeldingen wordt een uitgebreid en zeer persoonlijk portret geschetst van de kunstenaar Madelon Vriesendorp. Het is knap hoe het de auteurs lukt in de enorme diversiteit van kunstuitingen toch gemeenschappelijke noemers te destilleren als ‘De productiviteit van afleiding’. Leuk zijn ook de interviews met Rem Koolhaas, Zaha Hadid en schrijver Douglas Coupland. Al met al is het boek een juweeltje. Volgend jaar in het NAi? (MvR) ARCHITECTENWEB MAGAZINE

WITHOUT AND WITHIN

Theorie Mark Pimlott 2007 Episode Publishers Paperback ISBN 978 90 5973 034 2 336 p 24 x 17 cm € 37,50 Engels

Overdekte winkelcentra, vliegvelden, lobby’s van kantoren, musea zijn volgens Mark Pimlott allemaal voorbeelden van het ‘continue interieur’. In Without and within onderzoekt de auteur de eigenschappen van deze ‘oneindige’ interieurs en voert hij het ontstaan ervan terug op de urbanisatie van het Amerikaanse grondgebied in de achttiende eeuw. Het is een intrigerend betoog dat – indirect – ook vergelijkbare ontwikkelingen in Nederland ter discussie stelt. Without and within, buiten en binnen, is het resultaat van een driejarig onderzoek dat Mark Pimlott uitvoerde als praktijkhoogleraar aan de TU Delft. De auteur vertelt zijn verhaal in zes losjes op elkaar aansluitende essays. Het boek houdt het midden tussen architectuurgeschiedenis en architectuurtheorie en mondt uit in een wat voorspelbare kritiek op het continue interieur. Opvallend is dat ook het werk van OMA het moet ontgelden. Voor oplossingen wijst Mark Pimlott in de richting van de Smithsons en Archigram. Mark, dat is ruim veertig jaar geleden. (MvR)

AMERIKAANSE DROMEN

Architectuur Herman van Bergeijk (red.) 2008 Uitgeverij 010 Paperback ISBN 978 90 6450 593 5 189 p 17 x 24 cm € 24,50 Nederlands & Engels NUMMER 18 - JUNI 2008

Bij het openslaan van Amerikaanse dromen, Frank Lloyd Wright in Nederland is zijn invloed op de Nederlandse architectuur direct zichtbaar. Waar kwam Wright’s populariteit vandaan? Op deze vraag wordt in reeks essays antwoord gegeven. Eén van de schrijvers behandelt Wright’s belangstelling voor de media (en visa versa) en hoe hij via de media een breed publiek wist te interesseren voor moderne architectuur. Een tweede auteur beschrijft hoe meer radicale kunstenaars en architecten, als Van Doesburg, Oud en Duiker, Wright’s gedachtegoed gebruikten om hun eigen ideeën aan te spiegelen. Hoewel de op zichzelf staande artikelen elkaar enigszins overlappen, vullen ze elkaar goed aan. Een duidelijke relatie tussen de afbeeldingen en de tekst blijft helaas wel achterwege. De afbeeldingen, die als zelfstandige ‘hoofdstukken’ in het boek zijn opgenomen, leggen de nadruk op het louter overnemen van Wright’s vormentaal, terwijl in de artikelen juist betoogd wordt dat zijn invloed veel verder voerde. (LZ)

149

AGENDA

TENTOONSTELLINGEN EN EVENEMENTEN tot en met 20 juni S(e)oul Space: Towards a New Urbanity in Korea De Zuid-Koreaanse hoofdstad Seoul is volgens sommigen de dichtst bebouwde stad ter wereld. Het grootste deel van de bebouwing is van de afgelopen vier decennia. De tentoonstelling in het Berlage Instituut presenteert het werk van zes Koreaanse architecten, die stuk voor stuk deze nieuwe stedelijkheid onderzoeken. O www.berlage-institute.nl 31 mei tot en met Olympisch Vuur – Spelen met toekomst [1] 21 september In deze expositie wordt voorstelbaar gemaakt dat Nederland in 2028 de Olympische Spelen organiseert. Met behulp van schaalmodellen, film, debat en theater worden vragen beantwoord over alle zaken die komen kijken bij de organisatie van zo’n mega-evenement. O www.nai.nl 5 tot en met 7 juni 100% Design De zevende editie van dit vakevenement voor interieurdesign biedt met meer dan honderd stands een gevarieerd aanbod aan deelnemers. Drie hallen van de Van Nelle Ontwerpfabriek bieden ruimte aan veel nieuws op het gebied van kantoor-, projecten woninginrichting. O www.100procentdesign.nl

7 juni tot en met 28 Hutongs van Beijing [2] september Dwalend door het oude Beijing heeft de Franse fotograaf Ambroise Tézenas de grootschalige bouwwerkzaamheden in de stad gedurende vijf jaar vastgelegd. De gefotografeerde straten en gebouwen zijn stille getuigen van de economische vooruitgang van de metropool. O www.kunsthal.nl 11 juni tot en met Triënnale Apeldoorn [3] 28 september De Internationale Triënnale Apeldoorn zet honderd dagen lang het landschap, de tuin en cultuur centraal. Het festival biedt een podium voor debat, maar er worden ook fiets- en wandeltochten uitgezet. O www.triennale.em-cultuur.nl

150

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

21 en 22 juni Dag van de Architectuur De Dag van de Architectuur staat dit jaar in het teken van politiek en architectuur. Gebouwen waar de instanties van de wetgevende, rechtsprekende en uitvoerende macht zitten, worden opengesteld. Maar ook gebouwen waar de afgelopen tijd veel om te doen is geweest, openen de deuren. O www.dvda.nl

CONGRESSEN EN SEMINARS 19 tot en met 21 juni ‘Dagen van Roombeek - a city recreates itself’ Drie dagen lang staat Roombeek in het teken van stedenbouw en architectuur. Er worden onder meer verschillende bijeenkomsten en een congres georganiseerd. O www.enschede.nl 11 juni Architectural footprints Symposium over de ‘ecological footprint’ van de gebouwde omgeving. Het gaat hierbij niet alleen om energieverbruik in de gebruiksfase, maar ook om de winning van grondstoffen voor bouwmaterialen. Tijdens het symposium zal ook het jaarboek van de faculteit Bouwkunde worden uitgereikt. O www.bk.tudelft.nl

LEZINGEN EN EXCURSIES 8 en 29 juni Rotterdam Klassiekers Lezingenreeks over architecten die belangrijk zijn geweest voor de stad Rotterdam. In deze tweede edities komen respectievelijk Hugh Maaskant en J.H. van den Broek aan bod. O www.airfoundation.nl 18 juni Op zoek naar ruimte om te wonen Nirov Flitsdebat rond de vraag: waar ligt de ruimte om de woningmarkt open te breken? Aan de debattafel zitten onder meer Rudy Stroink (TCN) en Ineke Hulshof (Hulshof Architecten). O www.nirov.nl

3 NUMMER 18 - JUNI 2008

151

VACATURES Kijk voor meer vacatures en een uitgebreide beschrijving van onderstaande advertenties op www.architectenweb.nl en vul het bijbehorenden wwwpagina nummer in. Vacature plaatsen of CV online zetten? Surf ook daarvoor naar onze online vacaturebank!

INTERIEURARCHITECT Voor onze vestiging in Staphorst zijn wij op zoek naar een interieurarchitect met ervaring in projectinrichting. Je maakt zelfstandig interieurontwerpen, beheerst de benodigde presentatietechnieken en vertegenwoordigt Brink naar de opdrachtgever. Je bent ambitieus, ondernemend en communicatief en hebt minimaal HBOniveau of Academie voor Beeldende Kunsten. Brink Kantoormeubelen (0522) 46 97 85 info@beleefbrink.nl www.beleefbrink.nl O architectenweb.nl/v8195

BOUWKUNDIG TEKENAAR

Tot de taken van deze functie behoort het compleet uittekenen van zowel nieuwbouw- als renovatieprojecten. Ook bereid je presentaties voor. Je woont interne- en externe werkbesprekingen bij en onderhoudt contact met de architect en de opdrachtgever. Je bent initiatiefrijk en functioneert goed in een team. Je hebt een afgeronde opleiding MTS of HTS en enige jaren ervaring. Continu Engineering Breda (076) 515 67 04 f.verlaan@continu.nl www.continu.nl O architectenweb.nl/v8272

Dhondt Stedenbouw en Architectuur is een middelgroot architectenbureau en stedenbouwkundig adviesbureau. In aanvulling op ons team zijn wij op zoek naar een jonge en ambitieuze bouwkundige. Je werkt bouwkundige ontwerpen uit tot bestek- en werktekeningen. Daarnaast assisteer je de projectleider. Minimaal HBO of MBO-niveau en minstens een jaar werkervaring. Dhondt Stedenbouw en Architectuur (076) 522 95 20 info@dhondt.nl www.dhondt.nl O architectenweb.nl/v7244

ONTWERPMANAGER

ASSISTENT PROJECTCOÖRDINATOR

Kun jij alle disciplines in één driedimensionaal bouwmodel bij elkaar brengen? Gevraagd wordt het aansturen en/of coachen van meerdere partijen in een vroeg stadium, zoals in de fase van het programma van eisen. Je stuurt niet alleen op de gebruikelijke Tijd-Geld-Kwaliteit-Informatie-Organisatie, maar juist ook inhoudelijk op ontwerptechnische en bouwkundige samenhang. Dosign Engineering (010) 477 01 01 www.dosign.nl bouw@dosign.nl O architectenweb.nl/v8000

Wij zoeken een assistent projectcoördinator voor een architectenbureau dat onder meer actief is in de gezondheidzorg, onderwijs en woningbouw. Deze persoon ondersteunt de projectcoördinator in de bouwen ontwerpcoördinatie en is verantwoordelijk voor verslaglegging van bouwen ontwerpvergaderingen.

PROJECTMANAGER

COÖRDINATOR ARCHITECTUURCENTRUM

Voor een internationale organisatie zoeken wij een projectmanager ‘New Buildings & Maintenance’. De projectmanager is verantwoordelijk voor het voorbereiden van de projecten conform de specificaties van de opdrachtgever en het bewaken van de planning en het budget. Het betreft nieuw- en verbouwprojecten. Waar mogelijk geeft de projectmanager bouwkundige adviezen. Dosign Engineering (010) 477 01 01 www.dosign.nl bouw@dosign.nl O architectenweb.nl/v8002

Het Drents Architectuurcentrum (DAC) is begin 2006 opgericht. Om het centrum verder vorm te geven, zijn wij op zoek naar een enthousiaste en gedreven coördinator met een pioniersmentaliteit. In deze functie organiseer je allerlei activiteiten en ben je verantwoordelijk voor de dagelijkse gang van zaken. Je bent iemand die moeiteloos netwerken opbouwt. Minimaal HBO-niveau. Drents Architectuurcentrum (0592) 300 568 info@architectuurcentrum.nl www.drentsarchitectuurcentrum.nl O architectenweb.nl/v8271

152

Dosign Engineering (010) 477 01 01 www.dosign.nl bouw@dosign.nl O architectenweb.nl/v8001

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

BOUWKUNDIG TEKENAAR

PROJECTARCHITECT

Wij zijn op zoek naar een bouwkundig tekenaar die zich samen met zijn collega’s wil inzetten voor architectuurprojecten met kwaliteit. Afhankelijk van je ervaring en het project werk je een ontwerp uit tot definitief ontwerp of tot bestek- en werktekeningen. Verder overleg je met alle betrokken partijen, zoals adviseurs, aannemers en leveranciers. Minimaal HBO-niveau. Ector Hoogstad Architecten (010) 440 21 21 e.vandergrinten@ectorhoogstad.com www.ectorhoogstad.com O architectenweb.nl/v6879 Ector Hoogstad Architecten

EEA is een internationaal architectenbureau dat met ruim 150 medewerkers aan uitdagende projecten werkt in Nederland, Europa en Rusland. Voor ons bureau zoeken we projectarchitecten. Je bent verantwoordelijk voor één of meerdere projecten en geeft leiding aan een multidisciplinair team. Je spreekt goed Engels en hebt 5-10 jaar ervaring in alle fasen van complexe projecten. Erick van Egeraat associated architects (010) 436 96 86 eea.nl@eea-architects.com www.eea-architects.com O architectenweb.nl/v7651

BOUWKUNDIG TEKENAAR

JUNIOR PROJECTLEIDER

EEA is een internationaal architectenbureau dat met ruim 150 medewerkers aan uitdagende projecten werkt in Nederland, Europa en Rusland. Voor ons bureau zoeken wij bouwkundig tekenaars. Je beheerst AutoCAD 2D (en liefst ook 3D) en spreekt goed Engels (en liefst ook Duits). Je hebt enige jaren ervaring tot in de fasen van bestek, bouwvoorbereiding en uitvoering. Erick van Egeraat associated architects (010) 436 96 86 eea.nl@eea-architects.com www.eea-architects.com O architectenweb.nl/v7649

Voor een middelgroot architectenbureau zijn wij op zoek naar een junior projectleider. In deze functie begeleid je zelfstandig projecten en onderhoud je contacten met de betrokken partijen. Ook begeleid je de bouwkundig tekenaars. De kandidaat heeft minimaal MBO of HBO niveau en ongeveer vijf jaar ervaring in zowel utiliteitsbouw als woningbouw. InterWork Eindhoven (040) 265 2000 niels@interwork.nl www.interwork.nl O architectenweb.nl/v8261

VASTGOED INSPECTEUR

ASSISTENT PROJECTLEIDER

Voor een in Rotterdam gevestigd adviesbureau zoeken wij een junior vastgoed inspecteur. Voor deze functie zoeken wij kandidaten met een bouwkundige opleiding of achtergrond. Je inspecteert voornamelijk woningbouw. Je werkt in een jong team. Werkervaring als inspecteur of werkvoorbereider is een pre, maar geen voorwaarde. InterWork Delft (015) 25 15 000 peter.freriks@interwork.nl www.interwork.nl O architectenweb.nl/v8069

In deze functie sta je in het middelpunt van het bouwkundige proces. Binnen het bureau assisteer je de projectleider, op locatie volg je de uitvoering. Verder werk je samen met de tekenaars en ondersteun en controleer je het tekenwerk. Je werkt in een jong team bij een ambitieus en creatief bureau. Wij vragen minimaal een afgeronde MTS of HTS opleiding. Ervaring is een pré. InterWork Amsterdam (020) 42 30 855 eelko@interwork.nl www.interwork.nl O architectenweb.nl/v8242

ASSISTENT ONTWERPER

STILIST / INTERIEUR ONTWERPER

Voor een architectenbureau met twintig medewerkers in de buurt van Utrecht zoeken wij in verband met een groeiend portfolio meerdere assistent ontwerpers. In deze functie werk je aan zowel woningbouw als utiliteitsbouw en heb je veel contact met de opdrachtgever. Je schetst ontwerpen, tekent een voorlopig ontwerp en schakelt met de tekenkamer. Minimaal een TU / AvB. InterWork Arnhem (026) 35 30 980 susanne.doekhi@interwork.nl www.interwork.n O architectenweb.nl/v8239

Als interieur architect bij Sinot Yacht Design werk je aan de inrichting van superjachten. In samenwerking met senior ontwerpers vervaardig je onder andere stijlconcepten en ‘moodboards’ en selecteer je meubels, decoratieve objecten en materialen. Je hebt minimaal drie jaar ervaring in een soortgelijke functie, spreekt Engels en beheerst Photoshop en Illustrator. Sinot Yacht Design (035) 539 53 80 frank.born@sda.nl www.sda.nl O architectenweb.nl/v8197

NUMMER 18 - JUNI 2008

153

Architectenweb is een toonaangevende uitgeverij op het gebied van architectuur, bouw en techniek. Tot ons crossmediale portfolio behoort Architectenweb.nl, AWM, Archipedia en EngineeringNow. Vijf jaar na oprichting is Architectenweb.nl het best gewaardeerde en meest bezochte internetplatform in de architectuur- en bouwbranche. Ook AWM (Architectenweb Magazine) heeft zich in korte tijd een stevige positie verworven tussen de gevestigde vakbladen. Architectenweb stelt zich tot doel architecten, bouwkundigen en ingenieurs op een toegankelijke wijze te informeren en te inspireren. Onze uitgaven zijn instrumenteel voor iedereen die op de hoogte wil zijn van de laatste ontwikkelingen binnen het vakgebied.

Gezien onze groei zijn we per direct op zoek naar een:

Ervaren vakredacteur architectuur (m/v) voor 32-40 uur per week De functie Je produceert, beoordeelt en redigeert kopij en beeld voor het vakblad AWM. Het is jouw taak dat de uiteenlopende artikelen waarvoor je verantwoording draagt, binnen de planning, gemaakte afspraken en de bladformule worden geproduceerd. Je bent een ’spin in het web’, en hebt contact met fotografen, freelance redacteuren, vormgever en drukker. Het beschikken over goede communicatieve vaardigheden is daarom een must. Samen met een klein team van (vak)redacteuren en de hoofdredacteur vorm je de kern van de productie van AWM.

Wij vragen Je hebt een buitengewone belangstelling voor architectuur en bent op de hoogte van de laatste ontwikkelingen binnen het vakgebied. Je bent in staat de geschikte thema’s, projecten en producten te kiezen binnen de AWM bladformule. Je hebt een vlotte pen en uitstekende mondelinge en schriftelijke uitdrukkingsvaardigheden. Je bent nauwkeurig, proactief en kunt goed omgaan met deadlines. Je hebt aantoonbare journalistieke ervaring en hebt bij voorkeur een afgeronde architectuuropleiding en/of ervaring ‘in het veld’.

Wij bieden Het succes van Architectenweb is voor een belangrijk deel te danken aan de professionaliteit en creativiteit van onze medewerkers. We bieden je de mogelijkheid om samen met dit enthousiaste team van mensen het succes van Architectenweb verder uit te breiden. Je werkt in een jong team met hoge ambities. De verhoudingen zijn informeel, maar op het vlak van prestaties ligt de lat hoog.

Meer weten? Voor meer informatie kun je terecht bij Jeroen van Oostveen, hoofdredacteur AWM. Telefoon 035 – 69 20 874, e-mail jvo@architectenweb.nl. Stuur je sollicitatie voor 1 juli naar: Architectenweb Media BV, t.a.v. de heer J.M. van Oostveen, Postbus 394, 1400 AJ Bussum.

je bereikt meer met architectenweb

Selux Benelux

info@selux.nl

OLIVIO Grande Medio Piccolo

MEER LICHT, MEER WAARDE

ACCENTUEERT IN ELKE STIJL EN OVERAL

EXTERIOR I OLIVIO

LICHT CULTUUR 2008

POLUX

Gestart als producent van standaard bouwproducten zoals dakgoten, dakkapellen deurluifels en dakrand afwerkingen, maakt Polux BV tegenwoordig een breed scala producten in composiet, waaronder gevels. Zowel gevelvullende elementen als ook esthetische panelen en plaatmaterialen. Als bouwkundige organisatie van huis uit is deze specialisme uitgegroeid tot het grootste onderdeel van de organisatie waarbij de hoogwaardige productie methodiek nog altijd centraal staat.

Van simpele dakgoten naar dakapellen tot complete gevels

Meer informatie? Montage uitgevoerd door Polux

Polux bv Postbus 165 1600 AD Enkhuizen Tel.: 0228 359 567 Fax: 0228 359 568 E-mail: info@polux.nl Website: www.polux.nl

ÂŽ

TIBE

steni

steni panelen

- flexibel in vorm, kleur en formaat

steni Nederland Hambakenwetering 1, 5231 DD â&#x20AC;&#x2DC;s-Hertogenbosch Tel: +31 (0)73 844 02 50 Fax: +31 (0)73 844 02 51 E-mail: info@steni.nl

( ( ( (

Het blijft de

DUNSTE! Â&#x160;

EUR WALL De dunste spouwisolatie met de laagste lambdawaarde onder alle isolatiematerialen en EPBD-conform.

...die vloeren van Gerflor

Want onze producten zijn: Geluiddempend Zeer makkelijk te onderhouden Slijtvast Beschermd tegen schimmels en bacteriĂŤn

van rust...

Oase

ERENDE BEKL ECT ED EFL R T

In het kader van de energieprestatieregelgeving heeft Recticel Insulation Eurowall geoptimaliseerd. Deze polyurethaan isolatieplaat heeft een nieuwe sponning met tand-en groef kliksysteem aan de 4 zijden, hetgeen garant staat voor een betere luchtdichtheid. Bij de dikkere Eurowall versies is een grotere sponning voorzien. Hierdoor worden koude bruggen vermeden en warmteverliezen aanzienlijk gereduceerd. Aan de luchtspouwzijde is de plaat voorzien van een reflecterende bekleding. De han dige afmetingen en de randafwerkingen garanderen een perfecte verwerking tot in de kleinste hoekjes. De schuim structuur van Eurowall is gemakkelijk en precies te versnijden. De vakman ervaart hierbij geen irritatie van loskomende vezels.

Geen wonder dat Eurowall uw voorkeur geniet.

Surf naar www.eurowall-recticel.nl en download onze nieuwe Eurowall brochure

Postbus 1 - 4040 DA KESTEREN Tel. +31 (0)488.48.94.00 - Fax +31 (0)488.48.31.87

Telefoon NL +31 (0)40 266 1700 www.gerflor.com

insulation_info@recticel.com - www.eurowall-recticel.nl

OSRAM Benelux B.V.

www.osram-benelux.com

De LED-verlichting van OSRAM kleurt elke omgeving ! Wie vorm én kleur op de juiste wijze weet te combineren, boekt schitterende resultaten. OSRAM verstaat die kunst als geen ander. De LED-verlichtingsoplossingen van OSRAM kleuren elke omgeving. Het brede kleurenpalet en de hoge kleurverzadiging staan daarvoor garant. Het lage stroomverbruik en de lange levensduur zorgen voor een aantrekkelijke ﬁnanciële verlichting. De geringe warmteontwikkeling maakt LED breed toepasbaar: van bijzondere lichteffecten tot efﬁciënte algemene verlichting.

Meer informatie over de systeemgarantie en over de exacte garantievoorwaarden vindt u op www.osram-benelux.com

Een niet te missen sfeervol en inspirerend vakevenement Drie dagen, ĂŠĂŠn locatie, het trefpunt voor vakpubliek met een uitgebreid aanbod aan hedendaags interieurdesign Donderdag en vrijdag uitsluitend vakpubliek, zaterdag open voor alle publiek, registreer je voor toegang met korting via

www.100procentdesign.nl

ARCH. MAAIK elke dag een nieuwe strip van arch.maaik op architectenweb.nl

NUMMER 18 - JUNI 2008

161

NUMMER 17 - MEI 2008

161

advertentie index

colofon

Ansorg Arrchitect@work Arpa Bax Agenturen Cosentino Derako Duco Van geel Legrand Gerflor Gira AGC Jung Intercodam Krp Monier Luxlight Mark Metten Stein+Design Osram Paleco PD lighting Polux Reynaers Recticel Insulation Rimadesio Rhino Systems Rockwool Benelux Saint Gobain Selux Sinetica Solarlux Steni Strikolith Tarkett Thonet VBI VKG Wienerberger Wrcea 100%design

Architectenweb Magazine is een uitgave van Architectenweb.nl en verschijnt acht keer per jaar. Architectenweb Magazine is een nieuw praktisch vakblad en is een logisch vervolg op het succes, de bekendheid en de goede waardering van www.architectenweb.nl.

164 59 12 4 13 135 3 9 158 135 134 10 137 126 2 60 22 163 159 88 125 158 63 160 5 136 62 61 155 92 93 157 8 127 11 91 90 21 124 160

Redactieadres Postbus 394, 1400 AJ Bussum T (035) 692 08 74 F (035) 692 26 78 I redactie@architectenweb.nl W www.architectenweb.nl Hoofdredactie Jeroen van Oostveen (jvo@architectenweb.nl) Redactie Michiel van Raaij (mvr@architectenweb.nl), Marjoleine van Schaik (mvs@architectenweb.nl), Marcel Teunissen (mt@architectenweb.nl), Ronnie Weessies (rw@architectenweb.nl), Linda Zenger (lz@architectenweb.nl) Eindredactie Theo Janssen Aan dit nummer werkten verder mee Remco Arnold, Marc van Broekhuijsen, Peter Drijver, Eric Frijters, Kees van der Hoeven, Olv Klijn, Jos Lafeber, Sjoerd Reitsma, Karin Roelofse Architectenweb Magazine is een uitgave van Architectenweb Media B.V. Postbus 394, 1400 AJ Bussum media@architectenweb.nl Advertenties Martijn Postmus, Guido Mensink (035) 69 20 874 sales@architectenweb.nl Art-direction en grafische Vormgeving Danny Tupang Huizen, Architectenweb Media B.V. Naarden Druk Thieme GrafiMedia Groep Informatie over abonnementen Losse nummers € 9,50 Jaarabonnement (8 nummers) € 69,nabestellingen € 14,- per nummer (incl. BTW) Alle prijzen zijn onder voorbehoud van prijswijzingen. Het abonnementsgeld dient bij vooruitbetaling te worden voldaan. Voor de betaling ontvangt u een factuur. Abonnementen kunnen per nummer ingaan en worden zonder tegenbericht automatisch verlengd. Opzeggen dient schriftelijk te gebeuren bij Architectenweb.nl, minimaal vier weken voor de verschijningsdatum van het laatste nummer van uw abonnement. Adreswijzigingen dienen schriftelijk te worden doorgegeven.

colofon

Wet op de persoonsregistratie Wij maken u erop attent dat wij enkele door u als abonnee verstrekte gegevens, zoals naam, adres en telefoonnummer, hebben opgenomen in ons gegevensbestand. Vrijwaring Uitgever en auteurs verklaren dat dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld, Evenwel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook.

& ' () * + + + #' ' # % + , - - % + + + # + . / ' % # + , * + ' , . ', ' ', ' * ' 0

1 # ' (2. 3 , - - + - / + +, * + * +'# ' 4 + # - - '% + - + # 0 ( + ' - + # # . + + * +' + - + * + ' - + . ' . 0

3 ' + 5 .6 * - 7 8 ' 9 2 % ## + '. # . - - - . - - + - 9 - + + ' + . + * + ' * + ' + 9 3 +' + + . # # % / 9 : # + * - + / .. - # - + 5 '; ' - - 5 .6 * + ; < 7 8 ' , = ; > . '' 6 & 5 .6 51 !

% % %

! " # $

New Lighting Tool: Classic «Classic» is een serie pendelarmaturen waarin een decoratief uiterlijk gecombineerd wordt met aspecten van technische verlichting. De serie armaturen, waar Arik Levy tekende voor het design, is bovenal toepasbaar als pendeldownlight voor sfeer en gangpad verlichting. «Classic» heeft een basisvorm, die gecombineerd kan worden met vele varianten als afscherming. Als lichtbron kunnen lichtbronnen met een E 27 lampvoet, zoals compact ﬂuorescentie en gloeilampen, worden toegepast, alsmede de energie efﬁciënte G12 gasontladingslichtbron. Design: Arik Levy.