AWM 19

KVMJ BVHVTUVT t F KBBSHBOH t é t OVNNFS

architectenweb magazine

praktisch vakblad over bouw en architectuur

w w w . a r c h i t e c t e n w e b . n l

praktisch vakblad over bouw en architectuur

UIFNB

particulier opdrachtgeverschap interview 4UÊQIBOF #FFM project %SJFCFSHFO techniek techniek %PNPUJDB

belicht 7JM-" /. /FX :PSL 7JMMB 4DIJQQFS %F -FFVX focus focus %F 1BSUJDVMJFSF 4UBE them@gazine them@gazine 4BOJUBJS

Brandvertragend behandeld Oregon Pine, geadviseerd, gemonteerd en geleverd door Beka Houtprodukten.

Tuinhout

Gevelbekleding

Binnendeurkozijnen

Boeidelen

SGS-COC-0677

Station Bijlmer ArenA:

BNA Gebouw van het Jaar 2008

Beka Houtprodukten BV Gramsbergen T 0524 56 15 41 F 0524 56 13 38 info@bekahout.nl www.bekahout.nl

Kozijn- en raamhout

Vloerdelen

G L A S S I N N O VAT I O N

IS OUR BUSINESS GLASS UNLIMITED

DE VISIE VAN AGC AGC geeft door innovatie en operationele uitmuntendheid vorm aan de toekomst van glas en bevestigd daardoor zijn positie als Europees leider van innoverende en betaalbare oplossingen om het dagelijks leven van mensen te verbeteren.

Samen met u bouwen aan ‘n wereld met meer glans.

AGC Flat Glass Nederland - Tiel - +31 (0)344 679922 - sales.nederland@eu.agc-flatglass.com - www.YourGlass.nl

DucoWall, Aluminium Lamellenwandsystemen + Ventilatie voor technische ruimtes + Afwerking van dakopbouw en gevels + Perfecte integratie van deuren en hoeken + Snel en eenvoudig te monteren Voor

meer

info:

bel

0032-58/33

00

66

of

kijk

op

VAN DE REDACTIE INHOUDSOPGAVE

FOCUS

Fundament van de architectuur Vroeger bouwde iedereen zijn huis zoals hij dat wilde. Maar die tijden zijn lang voorbij. Al decennia lang laten wij onder druk van woningnood, ruimtegebrek en overmatige regel- en planningszucht onze straten volbouwen door projectontwikkelaars en corporaties.

Wie vandaag de dag zijn eigen woning wil bouwen, mag zich een geluksvogel noemen. Kavels zijn schaars, omdat het merendeel van de bouwgrond in het bezit is van projectontwikkelaars. Gemeentes zijn liever lui dan moe en geven hun grond daarom eerder aan een ontwikkelaar dan aan vijftig burgers. Ook architecten staan niet in de rij voor particuliere opdrachtgevers. Ze vergen veel tijd en aandacht – vaak buiten kantoortijden om – en hebben vaak een ontoereikend budget voor het architectenhonorarium.

Zelfbouwers zijn een uitstervend ras. Het zijn mensen met veel geluk, een diepe portemonnee, een machtig netwerk of met een ongelofelijk doorzettingsvermogen. Niet voor niets daalt het aantal zelfbouwers flink. Werd in 1993 nog 19% van alle woningen in opdracht van particulieren gebouwd, in 2005 was dat nog maar 11% (4% in de Randstad). Is er nog wel toekomst voor de zelfbouwer?

Gelukkig wel. Een aantal grote gemeentes hebben hun koers gewijzigd en maken serieus werk van particulier opdrachtgeverschap.

Almere is inmiddels – dankzij Adri Duivesteijn – de grootste proeftuin voor particulier opdrachtgeverschap en heeft de ambitie om tot 2030 minimaal 20.000 kavels aan particulieren uit te geven. De wijk Roombeek (Enschede) is na de vuurwerkramp voor een belangrijk deel door particuliere opdrachtgevers herbouwd.

Ook de Rijksoverheid ziet inmiddels in dat koerswijziging nodig is om het aantal zelfbouwers substantieel te vergroten. Het Ministerie van VROM heeft voor de bevordering van eigenbouw onlangs 42,5 miljoen euro beschikbaar gesteld en een aantal belangrijke wetswijzigingen doorgevoerd. Om de macht van ontwikkelaars in te dammen kunnen gemeenten nu dwingend een percentage eigenbouw vastleggen en zo de uitgifte van kavels sturen.

Er verschijnt dus licht aan het eind van de tunnel. Maar of de zon definitief gaat schijnen, ligt voor een belangrijk deel in de handen van architecten. De groeiende groep particuliere opdrachtgevers vergt een mentaliteitsverandering en antwoorden op de vraag naar betere dienstverlening en effectievere kostenbeheersing. Maar nog belangrijker: het vergt een herleving voor de liefde voor de villa. Want zoals Stéphane Beel (zie interview pagina 22) het treffend verwoordt: de villa is het fundament van de architectuur.

30 30 De Particuliere Stad Enschede, Amsterdam en Almere

PROJECTEN KORT

84 84 Villa JoJo, Waalwijk M3H

PROJECTEN KORT 46 Villa de Mast, Noord-Brabant Van Aken

50 Villa van Vijven, Almere Next

64 Villa1, Ede Powerhouse Company

68 Huis van G, Vianen Grosfeld Van der Velde

84 Villa JoJo, Waalwijk M3H

100 Daglichthuis, Almere Jeroen van Oostveen Hoofdredacteur AWM

Mirck

102 Villa Röling, Kudelstaart Paul de Ruiter

jvo@architectenweb.nl

6

cover: Pieter Kers

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECT BELICHT

74 74 VilLA NM, New York UNStudio

THEM@GAZINE

134 134 Sanitair Baden in weelde

INTERVIEW

22 22 Stéphane Beel

PROJECTEN BUITENLAND

88 88 Het landschap als inspiratiebron

De villa als fundament

PROJECT BELICHT

52 52 Verfijnd Gedetailleerde Villa

PROJECTEN KORT

46 46 Villa de Mast, Noord-Brabant

DP6

Van Aken

ARCHIPEDIA

PRODUCTINFORMATIE

EN VERDER...

144 bouwstijlen

120 productinformatie 128 nieuw online / bouwproducten

06 07 14 18 20

Minimalisme

145 invloedrijke architecten Alberto Campo Baeza, Luis Barragán

146 beroemde gebouwen Venice House, Casa de Blas, Casa Gilardi

van de redactie inhoudsopgave actueel binnenland actueel buitenland column Kees van der Hoeven Snuf en Snuitje

106 nieuw online / projecten 109 column Peter Drijver Accumulatie

112 148 152 156 165 166 166

NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

techniek Domotica publicaties agenda vacatures Arch. Maaik advertentie index colofon

7

Een inspirerend boek over ontwerp van kantoren.

Bestel gratis via

www.rockfon.nl

HUMANERGY BALANCE Lichtoplossingen voor evenwicht tussen winkelbeleving en energie-efficiëntie

LED spot TEMPURA

LED-techniek in haar mooiste vorm met de allernieuwste LEXEL-technologie Design: EOOS

Schitterend licht tussen 2700 en 6500 Kelvin – tot op de graad precies instelbaar

Perfecte lichtensceneringen zonder UV- en warmtestraling

www.zumtobel.com/tempura

Intelligente oplossingen verbinden lichtkwaliteit met energie-efficiëntie en creëren de juiste stemmingen voor harmonie tussen mens, product, milieu en ruimte

#

* + #

!"

#

, (

#$ # $

&

' ' $ '

% ' ( )

%

%

)

'

)

( - . $ . %" $ /! 01 2 $ & 3 45 6"7 8/ ! %85 %85$ ( 3 45 6"7 8/ ! %85 %89$

I\peX\ij fekn`bb\ck Xcld`e`ld jpjk\d\e mffi iXd\e# [\li\e# mc`\j$ ^\m\cj \e qfen\i`e^ [`\ q`Z_ fe[\ijZ_\`[\e `e bnXc`k\`k# ]leZk`f$ eXc`k\`k \e mfid^\m`e^% ;XXiY`a c\`[k jXd\en\ib`e^ d\k XiZ_`k\Zk\e kfk fgmXcc\e[ Zi\Xk`\m\ \e `eefmXk`\m\ fgcfjj`e^\e% 9\ek l ^\ ek\i\jj\\i[ `e [\ XiZ_`k\Zkfe`jZ_\ df^\c`ab_\[\e mXe [\ gif[lZk\e mXe I\peX\ij6 E\\d [Xe ZfekXZk fg d\k feq\ XiZ_`k\Zk\e$ X[m`j\lij% B`ab fg nnn%i\peX\ij%ec f] Y\c '+0) $ ,- (' )'%

nnn%i\peX\ij%ec N< 9I@E> 8CLD@E@LD KF C@=<

Mod. Com. 2007

Just born, already Great Opera,

award 2008 edition

Design: CS&R Tre Ci Luce, Davide Maggioni

www.treciluce.com

Opera

is a round ďŹ xture with indirect and direct dimmable light output. The family includes suspended luminaires with different dimensions: the version with 180 and 120 cm

diameter are particularly suitable for the lighting of big areas; while the ones with 60 and 45 cm diameter, also available in the ceiling version, have been developed in order to have the same stylish features in smaller rooms as well.

TRE CI LUCE BENELUX Keizersmantel 539 NL-8607 GL Sneek | Phone +31 515414274 | Fax +31 515 850188 | e-mail:janterpstra-benelux@treciluce.com

:C@D8GCLJ FE<

J>>

J^[ =h[[d ED;

K_i\\ `e Fe\1 D`c`\lY\_fl[ <e\i^`\Y\jgXi`e^ :fd]fik J>>

:C@D8GCLJ FE< `j \\e

e\lkiXXc `jfc\i\e[\ _ff^i\e[\d\ekjY\^cXq`e^ d\k le`\b\ gi\jkXk`\j fg _\k ^\Y`\[ mXe k_\id`jZ_\ `jfcXk`\ \e qfee\nXidk\n\i`e^%

L 4 (#' N&d)B ^ 4 '#+0

mfc^\ej <E -.* d\k 8i^femlcc`e^ 0' d\k jgfln (, dd%

:C@D8GCLJ FE< [iXX^k jk\ib Y`a XXe m\id`e[\i`e^ mXe _\k \e\i^`\^\Yil`b k%Y%m% m\inXid`e^ f] m\ibf\c`e^%

J>>

nnn%jX`ek$^fYX`e$^cXjj%Zfd

ACTUEEL BINNENLAND

BOUW KANTOOR AM OP IJBURG GESTART Op het Haveneiland Oost in Amsterdam is gestart met de bouw van een kantoor voor (onder andere) AM Noord-Holland. Het ontwerp voor het gebouw aan de binnenhaven van IJburg refereert aan de industriële havenarchitectuur. NWA architecten heeft het kantoor vormgegeven. Het gebouw, goed voor 3300 vierkante meter bruto vloeroppervlak, telt vijf lagen. De onderste verdieping is bestemd voor horeca. In het kantoor komt een mechanisch parkeersysteem met autolift. Op het dak komen terrassen.

O architectenweb.nl/n14275

VENLO KRIJGT VESTIGING WORLD TRADE CENTER

ROTTERDAM KRIJGT ‘KAAS VAN KOOLHAAS’

OFFICE FOR METROPOLITAN ARCHITECTURE (OMA)

Over een aantal jaren is Rotterdam een forse kubus die als het ware op het centrum is geland, rijker. In de kubus moeten woningen, kantoren, winkels, en mogelijk een nieuw theater en (stads)museum samenkomen. Het ontwerp is gemaakt door Rem Koolhaas (Office for Metropolitan Architecture). Met de kubus, die deels op enkele oude gebouwen rust, wil het bureau een andere typologie in Rotterdam introduceren. Geheel volgens de traditie in de Maasstad werd er meteen een bijnaam geponeerd voor het bouwwerk: de kaas van Koolhaas.

O architectenweb.nl/n14574

vloer. Het Venlose gemeentebestuur heeft de verkoop van de grond aan initiatiefnemer Peters goedgekeurd. Venlo krijgt de achtste WTC-vestiging in Nederland, naast onder meer Amsterdam, Rotterdam en Eindhoven.

O architectenweb.nl/n14255

ALLARD VAN DER HOEK

Venlo krijgt een WTC-vestiging. In de oksel van de snelwegen A67/ A73 op het bedrijfsterrein Venlo Trade Port Oost gaat belegger Marcel Peters een tenminste 80 meter hoge toren bouwen met 50.000 m2 ruimte voor ondernemers, groothandels en een beurs-

NIEUW KANTOOR VOOR ATRADIUS BIJ ZUIDAS Kredietverzekeraar Atradius heeft een nieuw hoofdkantoor betrokken nabij de Amsterdamse Zuidas. Het kristalachtige gebouw is ontworpen door Van den Oever, Zaaijer & Partners. Het ontwerp is gebaseerd op twee met elkaar verweven concepten. Het eerste heet ‘ruimte om te communiceren’. ‘Identiteit scheppen’ is het 14

tweede concept dat is verwerkt in het gebouw. Atradius noemt communicatie als een van de waarden van het bedrijf. Dit komt in het gebouw terug door onder meer de trappen in de vides, die de afdelingen op een snelle en informele manier met elkaar verbinden.

O architectenweb.nl/n14074 ARCHITECTENWEB MAGAZINE

DOMINIQUE PERRAULT MAAKT NEDERLANDS DEBUUT In Groningen wordt het eerste werk van de Franse toparchitect Dominique Perrault in Nederland gerealiseerd. Tegenover het gebouw van de Gasunie verrijst eind 2010 het appartementencomplex La Liberté. Het bouwwerk met opvallende zwart-witte ‘blokken’ wordt een nieuwe markering van de westelijke stadsentree. Het project bestaat uit 120 woningen, ongeveer 3000 vierkante meter kantoorruimte en een ondergrondse parkeergarage voor 165 auto’s. Het programma is verdeeld over twee gebouwen. architectenweb.nl/n14406

FACULTEITSGEBOUW BOUWKUNDE TU DELFT VERWOEST DOOR BRAND Een felle brand heeft het gebouw van de faculteit Bouwkunde van de Technische Universiteit in Delft verwoest. Alle twee- tot driehonderd mensen die bij het uitbreken van de brand in het gebouw waren, konden tijdig vertrekken. De maquettes en stoelen van ontwerpers als Rietveld en de zeldzame boekencollectie zijn behouden gebleven.

De ruim drieduizend studenten volgden in de weken na de brand hun colleges in tenten op het aangrenzende sportveld. Minister Plasterk (Onderwijs) noemde de gebeurtenis de ‘grootste ramp die universitair Nederland ooit heeft getroffen’.

O www.architectenweb.nl/n14108 & O www.architectenweb.nl/n14446

INBO ONTWERPT GEMEENTEHUIS HEUVELRUG groene karakter van de omgeving. Het schetsontwerp en het programma van eisen vormen uiteindelijk in november samen met de investeringskostenraming en het dekkingsvoorsel de basis voor de besluitvorming van de gemeenteraad.

FOTO: TU DELFT

Het college van de Utrechtse gemeente Heuvelrug heeft Inbo (Eindhoven) geselecteerd voor het ontwerp van een nieuw gemeentekantoor. In de visie van het bureau komt een deel van het gebouw onder het maaiveld te liggen, waardoor het gebouw kleiner lijkt. Volgens het college sluit deze visie goed aan bij het

O architectenweb.nl/n14496

AMSTERDAMSE SCHOOL HERLEEFT IN ALMERE

19 HET ATELIER ARCHITECTEN

Stedenwijk Noord in Almere wordt gerenoveerd naar model van de Amsterdamse school. De komende drie jaar worden 750 woningen voorzien van een jasje, dat sterk lijkt op dat van de beroemde architectuurstijl uit het begin van de vorige eeuw. Het project wordt begeleid door 19 Het Atelier Architecten. Van de woningen worden het oude metselwerk, dakpannen, kozijnen, deuren en balkons afgepeld en opnieuw aangebracht. Bij twee proefwoningen (foto) is het eindresultaat al te zien.

O architectenweb.nl/n14277 NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

15

ACTUEEL BINNENLAND

AMSTERDAM DOME KRIJGT BOUWVERGUNNING is volledig ontworpen voor het houden van concerten. Op de gevels zullen via LED-verlichting zowel stilstaande als bewegende beelden worden vertoond. Het ontwerp voor het complex is gemaakt door Benthem Crouwel Architekten.

O architectenweb.nl/n14550

RAU

De Amsterdamse gemeenteraad heeft ingestemd met de bouw van de ‘Amsterdam Dome’ aan de Arena Boulevard in Amsterdam Zuidoost. In de concertzaal zullen grootschalige popconcerten gehouden kunnen worden. De zaal heeft een capaciteit van 15.000 bezoekers en

RAU ONTWERPT KUNSTACADEMIE DEN BOSCH RAU is aangesteld voor het ontwerp van de kunstacademie in Den Bosch. Opdrachtgever Avans Hogeschool noemt de inzending van het Amsterdamse architectenbureau ‘het meest in het oog springende ontwerp’. Er stonden vier bureaus op de ‘shortlist’. Het toekomstige gebouw van de Akademie voor Kunst & Vormgeving St. Joost komt boven op de techniekhal, naast het hoofdgebouw van Avans. De nieuwbouw krijgt een glazen gevel en wordt ingebouwd door een constructie met een gridpatroon. RAU neemt tevens de uitbreiding van het hoofdgebouw aan de achterzijde voor zijn rekening.

O architectenweb.nl/n14211 & architectenweb.nl/n14283

UNSTUDIO

POSTKANTOOR ICOON ‘WEDEROPBOUW’ ROTTERDAM

16

Het monumentale postkantoor aan de Coolsingel moet een icoon worden voor de vernieuwde binnenstad van Rotterdam. Het gebouw wordt een ’24-uurslocatie’, bestaande uit een winkelcentrum en waarschijnlijk een maximaal zeventig meter hoge hoteltoren. Hoewel het pand na de renovatie duidelijk de signatuur van UNStudio draagt, blijft

het in vrijwel originele staat behouden. Het project maakt deel uit van het Binnenstadplan 2008-2020, een visie die het college heeft opgesteld om de binnenstad van Rotterdam een architectonische en economische impuls te geven.

O architectenweb.nl/n14531

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

NIEUWS IN HET KORT

EERSTE AMSTERDAMSE TOREN FOSTER OPGELEVERD Aan de Zuidas is het eerste Amsterdamse hoogbouwproject van Norman Foster opgeleverd.

Het 87 meter hoge gebouw met twee torens wordt het hoofdkantoor van accountantsbedrijf Ernst & Young. Het complex is volgens het Britse architectenbureau duurzamer dan is voorgeschreven volgens de Nederlandse stan-

daarden. Het gebouw ontleent zijn identiteit aan de aluminium kolommen aan de buitenzijde.

Door de diagonale plaatsing en de grote afstand tussen de horizontale kolommen wordt de suggestie gewekt dat de torens minder verdiepingen hebben dan werkelijk het geval is.

O architectenweb.nl/n14630

Amsterdam bouwt vanaf 2015 klimaatneutraal

Seinen op groen voor station Breda

Alle nieuwbouwwoningen in Amsterdam moeten vanaf 2015 klimaatneutraal worden gebouwd, vijf jaar eerder dan de landelijke doelstelling van het kabinet. Bij het gunnen van projecten aan ontwikkelaars gaat de gemeente kijken naar de energieprestaties.

O architectenweb.nl/n14628

Tijdens de vastgoedbeurs Provada in Amsterdam is de realisatieovereenkomst voor het nieuwe station van Breda getekend. Hiermee is de komst van het HSL-station bezegeld. Het ontwerp voor het 200 miljoen euro kostende station is gemaakt door Koen van Velsen.

O architectenweb.nl/n14610

Ook natuur beperkt openheid landschap

‘Nederland verspeelt architectuurpositie’

Het beleid voor plattelandsvernieuwing staat soms op gespannen voet met het beleid dat gericht is op behoud van het landschap. Niet alleen woningbouw, maar ook landbouw en natuur beperken de openheid van het landschap. Dat blijkt uit een studie van Planbureau voor de Leefomgeving.

O architectenweb.nl/n14584

De extreme eisen die gesteld worden bij de Europese aanbesteding van projecten leiden ertoe dat jonge en aankomende architecten nauwelijks meer aan opdrachten komen. “Hierdoor dreigt verschraling”, stelt BNAvoorzitter Jeroen van Schooten.

O architectenweb.nl/n14595

Marlies Rohmer wint Amsterdamprijs

StudioSK (Movares) is gekozen als winnaar in een door het tijdschrift Quest uitgeschreven prijsvraag om een landmark te ontwerpen voor Amsterdam.

Het bureau tekende een blokje gestylede patriciërswoningen op stelten. Een functie hoeft het bouwwerk niet per se te hebben.

O architectenweb.nl/n14637

Marlies Rohmer is een van de winnaars van de Amsterdamprijs voor de Kunsten. De architect ontvangt op 28 augustus in het Muziekgebouw aan ’t IJ een bedrag van 35.000 euro uit handen van burgemeester Job Cohen.

O architectenweb.nl/n14614

Movares ontwerpt landmark voor Amsterdam

JUURLINK [+] GELUK ONTWERPT LAND FORUM Juurlink [+] Geluk heeft de prijsvraag voor het ontwerp van het nieuwe kantorenpark Land Forum in Eindhoven gewonnen. Het moet een internationale toplocatie voor kantoren worden. De integrale aanpak van natuur, ecologie en duurzaamheidtechnieken in het winnend ontwerp werd door de jury zeer gewaardeerd. Ook het uitgesproken karakter van de gebouwen sprak aan. De compositie van gebouwen vormt een opvallend icoon aan de randweg van Eindhoven. Gedurende in de nacht lichten de gebouwen op als een herkenbaar lichtsculptuur.

O architectenweb.nl/n14615

Een nieuw landmark voor Amsterdam zou er volgens StudioSK/Movares uit kunnen zien als een rij grachtenpanden op palen.

NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

17

1 6 3 2 7

5 4

JDS/JULIEN DE SMEDT ARCHITECTS

ACTUEEL BUITENLAND

1 DENEMARKEN

SEARCH EN JDS ONTWERPEN ‘IJSBERG’ AARHUS SeARCH heeft in samenwerking met het Deense Julien De Smedt Architects (JDS), CEBRA en Louis Paillard uit Frankrijk de competitie voor een appartementencomplex in Aarhus gewonnen. Het gigantische gebouw komt te staan op een voormalig industrieel haventerrein.

O architectenweb.nl/n14248

2 BELGIË

BOB VAN REETH ONTWERPT HOLOCAUSTMUSEUM

ATELIERS JEAN NOUVEL

JDS/JULIEN DE SMEDT ARCHITECTS

bOb Van Reeth (awg architecten) is aangesteld voor het nieuwe Holocaustmuseum in Mechelen. De nieuwbouw komt te staan op een plek van een gevangenis, horend bij de Dossinkazerne. Fragmenten van het gebouw zullen bewaard blijven in de muren van de nieuwbouw.

O architectenweb.nl/n14071

3 FRANKRIJK

JEAN NOUVEL KRIJGT OPDRACHT TOUR SIGNAL Jean Nouvel ontwerpt de Tour Signal in Parijs. De winnaar van de Pritzker Prize won een prijsvraag waaraan nog vier wereldberoemde architecten deelnamen. De ongeveer 300 meter hoge toren wordt het op een na hoogste gebouw van de Franse hoofdstad.

O architectenweb.nl/n14368 18

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

4 DUBAI

Zaha Hadid Architects heeft het ontwerp voor het Dubai Opera House onthuld. Dit cultureel centrum herbergt onder meer een operazaal, schouwburg en een kunstmuseum. Het landschappelijk ogende complex komt te staan op een eiland in Dubai Creek.

O architectenweb.nl/n14564

ZAHA HADID ARCHITECTS

HADID ONTHULT ONTWERP DUBAI OPERA HOUSE

5 VERENIGDE STATEN

STUDIO DANIEL LIBESKIND

NIEUW JOODS MUSEUM LIBESKIND GEOPEND In San Francisco is een nieuw Joods Museum naar ontwerp van Daniel Libeskind geopend.

Waar het gelijknamige museum in Berlijn op verschillende manieren meteen aan de Holocaust doet denken, hangt in het nieuwe gebouw in San Francisco een totaal andere sfeer.

O architectenweb.nl/n14562

6 DENEMARKEN

VAN EGERAAT GEEFT AFVALOVEN ROSKILDE GEZICHT

7 VERENIGDE STATEN (EEA) ERICK VAN EGERAAT ASSOCIATED ARCHITECTS

Erick van Egeraat heeft de competitie gewonnen voor het ontwerp van Incineration Line 6, een nieuwe afvalverwerkingcentrale in Roskilde.

Afvalverwerkingsbedrijf Kara/ Noveren zocht een iconisch gezicht voor de functionele architectuur van zijn nieuwe oven.

O architectenweb.nl/n14054

FRANK GEHRY BOUWT TOREN IN MANHATTAN Frank Gehry heeft het ontwerp voor de Beekman Tower in New York onthuld. De 76 verdiepingen hoge toren, waarvan de bouw al is begonnen, komt te staan in Manhattan. Het gebouw heeft met staal beklede, golvende gevels. De golvingen suggereren stromend water.

O architectenweb.nl/n14449

NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

19

COLUMN KEES VAN DER HOEVEN

SNUF EN SNUITJE De gemeente Delft werft via een personeelsadvertentie een nieuwe directeur. In dit geval voor het project Spoorzone en met een salarisindicatie van 167 tot 200 k.

De goede verstaander weet dan dat de letter k hier gebruikt wordt als populaire (of elitaire?) vertaling van de eenheid 1.000 euro. De ondergrens van de geboden vergoeding is natuurlijk strategisch gekozen, want die ligt net onder de zogenaamde Balkenende-norm, namelijk het salaris van de ministerpresident. Publieke functionarissen zouden niet meer mogen verdienen dan die norm. Maar in het geval van de Spoorzone betreft het geen publieke functie hoor ik u zeggen? Het is toch een gewone onderneming? Het Ontwikkelingsbedrijf Spoorzone is inderdaad een publiek private samenwerking met een omvang van rond een miljard euro en we kunnen bij ‘dit grootste project uit de Delftse historie’ de juiste man of vrouw nu eenmaal niet voor minder binnenhalen...

Het valt me mee dat hier nog gewoon een ‘directeur’ wordt gevraagd. Bij de meeste publiek private organisaties heet de leiding inmiddels ‘voorzitter van de Raad van Bestuur’, vanzelfsprekend met de bijbehorende emolumenten. Zo kennen we onder meer de woningcorporaties – ooit in verenigingsverband met dubbeltjes en kwartjes bij elkaar gespaard – waarvan enkele tientallen voorzitters nu ruimschoots meer ontvangen dan de genoemde norm. Toen ik enige tijd geleden een van die voorzitters sprak nadat ik had horen rondzingen dat hij als ministeriabel werd gezien, antwoordde hij me beslist: “Maar, Kees, dat is in mijn geval volstrekt ondenkbaar geworden, ik zou te ver terugmoeten in salaris.” Ik vraag me als zelfstandig ondernemer wel eens af hoe je die veertigduizend euro nou nog op krijgt, en dat elke maand opnieuw. Maar goed, ‘ondernemen’ met andermans geld gaat nu eenmaal een stuk gemakkelijker.

Dat men bij zoveel geld toch telkens nóg meer wil hebben, laat de recente vastgoedfraudezaak weer goed zien.

20

Dubieuze verkopen van pakketten uit de vastgoedvoorraad van pensioenfondsen, via twijfelachtige tussenpersonen en dat slechts ten faveure van de bankrekening van enkele fraudeurs. Ondernemer en mecenas Joop van den Ende kreeg er kortgeleden ongewild mee te maken en Matthijs van Nieuwkerk vroeg hem hoe het nu voelde om “in de wereld van Snuf en Snuitje terecht te zijn gekomen?” Voor de jongeren onder ons: Snuf en Snuitje waren de onhandige en stotterende boeven bij Pipo de Clown, de televisieserie voor kinderen uit de jaren zeventig. Van den Ende (trouwens ooit zelf als clown begonnen) besloot per direct uit het vastgoedbedrijf te stappen dat hij samen met anderen – inmiddels verdachten in die fraudezaak – had opgezet. Hij wilde er absoluut ‘niets meer mee te maken hebben’, maar krijgt nog wel een proces aan zijn broek.

Wie kunnen we nu aanspreken op het graaigedrag van al die quasi-ondernemers?

Wouter Bos die de touwtjes op Financiën in handen heeft? De voorzitter van beleggend Nederland? Of Elco Brinkman, het boegbeeld van onze vaderlandse bouwwereld en onder meer (sic!) trekker van de Amsterdamse Zuid-As? Plotseling zag ik de laatstgenoemde voor me als de Dikke Deur uit Pipo de Clown. Die gaf al zijn geld uit aan taartjes, waardoor hij Pipo niet meer kon betalen. Een herhaalde kreet werd zijn handelsmerk. Ziet en hoort u het ook? Dikke Deur Elco, hoge hoed op en met een kussen boven de broekband, kris kras rennend door de weilanden rond Amsterdam-Zuid en roepend: “Pipo, Koeien!

Pipo, Koeien!”

Leestip: Alexandra den Heijer (red.), Vastgoed in Cijfers (2001), Bouwmanagement en Vastgoedbeheer, faculteit Bouwkunde, TU Delft.

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Blijf dagelijks op de hoogte met architectenweb.nl

architectenweb

www.architectenweb.nl/actueel

Elke dag vindt u op architectenweb.nl - het laatste bouw- en architectuurnieuws - specials, interviews en informatie over evenementen - bouwproductgids met het laatste productnieuws - projectgids met projectportfolioâ&#x20AC;&#x2122;s van honderden Nederlandse architecten - vacaturebank met honderden vacatures en kandidaten - architectengids met circa 3.000 architectenprofielen - bedrijvengids met duizenden bouw- en architectuurgerelateerde bedrijven - arch.Maaik, de enige echte architectuurstrip ter wereld - bouwkosteninformatie (i.s.m. Archidat) - controleplannen, gebundelde kennis van ervaren bouwkundigen (i.s.m. CBB) Schrijf u ook online in op onze wekelijkse nieuwsbrief! *) Bron: www.alexa.com

online

Architectenweb.nl heeft dagelijks iets te bieden voor architecten, opdrachtgevers, en iedereen die op een andere manier met de architectuur- en bouwwereld te maken heeft. Breng daarom iedere dag een bezoek aan de populairste* bouw- en architectuursite van Nederland zodat u op de hoogte blijft van de laatste ontwikkelingen.

INTERVIEW STÉPHANE BEEL

DE VILLA

ALS FUNDAMENT VAN DE ARCHITECTUUR Bij het ontwerp van een woning komen de meest fundamentele vragen van de architectuur aan de orde, stelt de Belgische toparchitect Stéphane Beel. “Met mijn architectuur introduceer ik een ordening die een vertaling is van hoe mensen hun wereld willen inrichten.”

DOOR ERIC FRIJTERS EN OLV KLIJN

n België is het ontwerp van de particuliere woning een vanzelfsprekende opgave voor architecten.

Het lijkt erop dat het genre daar beter tot ontwikkeling is gekomen dan in Nederland. In zijn kantoor in Gent spraken wij met Stéphane Beel over de rol van het villaontwerp voor zijn architectuur, de omgang met opdrachtgevers, de invloed van de locatie en nog veel meer.

I

In tegenstelling tot de situatie in België is het ontwerp van een particulier woonhuis in Nederland een zeldzame opgave. Welke rol speelt het maken van een villa in uw oeuvre?

“Hoewel ik het een van de moeilijkste opgaven vind, interesseert het ontwerp van een huis, een stadswoning,

22

of een compleet ‘buiten’ mij uitermate. Anders dan bij het gerechtsgebouw dat we gebouwd hebben, het gebouw voor de Universiteit van Gent, of de diverse gebouwen die we gerenoveerd of verbouwd hebben, gaat het bij het maken van een woning over essentiële dingen van het leven. Het villaontwerp gaat immers over een intieme driehoeksrelatie tussen de architect, de opdrachtgever en zijn gebouw. Bij meer geïnstitutionaliseerde bouwopdrachten, zoals voor het openbare gebouw, is die verhouding veel afstandelijker. In plaats van het voeren van eindeloze gesprekken over de functionaliteit van een gebouw gaat het bij een woning eerder over meerwaarde en ruimtelijke kwaliteit. Daardoor worden er meer eisen gesteld aan het inlevingsvermogen van de architect.”

U spreekt van ‘essentiële dingen’.

In de architectuurgeschiedenis wordt het ontwerp van een huis veelal als fundamentele vingeroefening gezien. Is dat waar u op doelt?

“Absoluut. Bij het ontwerp van een woning komen de meest fundamentele vragen van de architectuur aan de orde. Een goed woningontwerp heeft namelijk niet alleen betrekking op de functionele organisatie, maar hangt ook samen met de meer indirecte aspecten van architectuurproductie.

Het gaat over ruimtelijkheid en over de omgang met materiaal. Sterker nog, het gaat over het leven zelf en over de vraag hoe iemand zijn leven wil organiseren.

Hoewel het vaak wordt vergeten, zijn de thema’s die in het ontwerp van een woonhuis aan de orde komen, ook te g

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

NUMMER XX - MAAND 0000

23

INTERVIEW STÉPHANE BEEL

Het interieur van Villa M met zicht vanuit de woonkamer, door de patio, in het verblijf met openhaard.

extrapoleren naar andere gebouwen.

Een gerechtsgebouw is in zekere zin ook op te vatten als een groot huis.

Vandaar dat de villa voor mij als vingeroefening geldt.”

Kan het ontwerp van een woning dus de opmaat zijn voor andere ontwikkelingen in uw architectuur?

“Natuurlijk probeer je altijd nieuwe ideeën te ontwikkelen en een stap verder te gaan. Bovendien is elke opgave uniek. De opdrachtgever, de locatie, de samenstelling van het gezin en de onderlinge gevoeligheden zijn altijd weer anders. Alleen al om die reden

vraagt elke opgave om een unieke oplossing en moet je altijd dingen testen. Dat testen probeer ik op een zeer beredeneerde manier te doen, zodat niet de meest premature gedachte de overhand krijgt. Een van de eerste dingen die ik mijn opdrachtgever vraag is: ‘Laat u het toe dat uw woning een experiment wordt voor mijn volgende gebouw?’ Het is voor mij belangrijk die vraag heel cru te stellen. Door de verschillende reacties weet ik vrij precies met wie ik te maken heb. Als een opdrachtgever het spel met het experiment niet toelaat, is er waarschijnlijk ook geen werkelijke interesse voor architectuur. Het ontwerpen van

“Ik vind dat mensen door zichzelf overtuigd moeten worden en niet door mij” 24

een particuliere woning is dan meestal een zeer jammerlijke bezigheid.”

Is vernieuwing de essentie en bestaat er zoiets als de perfecte woning?

“Wat is vernieuwing? Veel zaken lijken vernieuwing, maar zijn enkel visueel anders. De uitdaging is volgens mij om juist minder creatief te zijn, om minder doen. Om je te kunnen ontwikkelen en door te dringen tot de essenties, moet je eerst dingen schrappen.

In het ontwerp van mijn woningen streef ik naar een soort pure vorm, hoewel dat niet helemaal het goede woord is. Wat ik bedoel is dat de architectuur niet het leven in een huis moet bemeesteren, maar juist dingen toe moet laten.

Met mijn architectuur introduceer ik een ordening die een vertaling is van

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

hoe mensen hun wereld willen inrichten. Vervolgens creëert het leven in deze ordening haar eigen chaos. Dat kan niet omgekeerd. Je kunt in architectuur geen chaos maken, waarna in die chaos een bepaalde orde kan heersen.

Natuurlijk ken ik ook voorbeelden van het tegenovergestelde, van mensen die perfect wonen, precies zoals de architect het bedoeld had en geen chaos lijken toe te staan. Tegelijkertijd is bijvoorbeeld hun keuken zo goed als ongebruikt of hun openhaard nog nooit aan geweest. Mijn voorkeur gaat meer uit naar een vorm van wonen waarin de onlogica van mensen is toegelaten. Dan ontstaat de chaos waarover ik zojuist sprak, door toevallige ontmoetingen, confronterende leefstijlen en andere zaken die we absoluut niet kunnen beheersen. De een vindt comfort door zijn huis op te vatten als een klooster. De ander kiest ervoor om zijn woning te organiseren als een stukje gecondenseerd Parijs, zoals Koolhaas’ Villa Dall’Ava, of zoals Berthold Lubetkin met al zijn Afrikaanse artefacten en tapijten woonde in zijn appartement in Londen. In al die gevallen is er sprake van een architectuur die een eigen manier van wonen verdraagt of zelfs stimuleert.”

Op welke wijze verkent u de opgave, de bedoelingen van de opdrachtgevers en de ambities die zij koesteren?

“Ik vind het buitengewoon ingewikkeld als mij wordt gevraagd te maken wat mij goeddunkt. Ik ben juist geïnteresseerd in de werkelijke verlangens van een opdrachtgever. Eén manier om die te verkennen is reacties uitlokken, bijvoorbeeld door een extreem voorstel te doen. Het gaat er mij daarbij niet om te zien hoe ver ik kan gaan, maar om erachter te komen hoe de mensen waarmee ik te maken heb, in elkaar steken. Dat kom je niet te weten met een gewoon gesprek of een rechtstreekse vraagstelling.

NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

Ik vind het heel vervelend als een architect alleen zijn eigen zin wil doordrijven. Hoewel ik uiteraard zelf ideeën over een opgave heb, heb ik ook ervaren dat het vaak interessanter is om in eerste instantie zelf zo min mogelijk te zeggen. Het probleem is namelijk dat wanneer ik iets zeg, de anderen zwijgen. Het is vaak veel interessanter een ander te laten praten en van daaruit dingen te weten te komen, iets te leren. Dat betekent niet dat ik discussies met mensen uit de weg ga, maar ik probeer hen niet te overtuigen iets te doen. Ik vind dat mensen door zichzelf overtuigd moeten worden en niet door mij.”

Is het dus zo dat het ontwerpproces van een woonhuis doorspekt is met sociaal-psychologische methoden van ondervraging en uiteenlopende gesprekstechnieken?

“Mijn interesse wordt vooral gewekt door de verschillen tussen mensen: hoe mensen met elkaar omgaan, hoe zij de buitenwereld tegemoet treden en hun kinderen opvoeden. Ik ben op zoek naar dingen die mij worden

ingefluisterd of die ik zie. Bij het ontwerp van een woonhuis ga je met hele intieme zaken om. Je bent getuige van de wijze waarop een gezin afhankelijk is van elkaar, of juist leeft in een zeker zelfstandigheid. Als architect probeer ik al die leefstijlen te faciliteren.

Net als in de meeste andere relaties speelt ook in de relatie tussen de opdrachtgever en zijn architect het probleem van de informatievoorziening een belangrijke rol. Voor beide partijen gaat het eigenlijk altijd om de vraag: wordt ik juist begrepen en begrijp ik de ander juist? Ondanks alle middelen die mij als architect ter beschikking staan, is het niet eenvoudig om tot een feilloze uitwisseling van ideeën te komen. Dat wordt helemaal moeilijk als het gaat om de ruimtelijke kwaliteiten van bepaalde bouwdelen, of het duiden van functies. Met maquettes, tekeningen, schetsen, bezoeken en gesprekken probeer ik een wederzijds begrip te realiseren, maar dat is meestal ontoereikend. Daarom vraag ik opdrachtgevers vaak ook om in diagramstijl of in geschreven teksten uitdrukking te geven aan hun opvat- g

Zicht vanuit het bos op van Villa P te R. Het carrévormig volume omringt een leegte en lijkt te zweven boven de helling.

25

INTERVIEW STÉPHANE BEEL

“Het doel is dus om precies te geven wat gevraagd is, plus een beetje meer” tingen. Dat leidt vaak tot verassingen.

De opdrachtgevers van ‘Villa M’ wilden bijvoorbeeld een woning waarin geen trap zichtbaar was. Destijds vond ik dat een heel vreemde eis. Al tekenend kwam ik er echter achter dat een trap voor veel architecten geldt als een vrijgeleide voor monumentaliteit.

Dat wilden de toekomstige bewoners absoluut niet.

Achteraf kun je je afvragen of een villa van zestig meter lang en zeven meter breed op zich niet al een monumentaal gebaar is. Maar er zit geen trap in die woning, enkel een paar treden om de twee uitersten van de woning te verbinden. Toen de ruwbouw af was, zei de vrouw van opdrachtgever mij bij een bezoek ter plaatse: ‘Ik heb er nog altijd last mee, maar het is perfect hetgeen we gevraagd hebben’. Ik denk dat dit het mooiste compliment is dat je als architect kunt krijgen. Nooit is

gevraagd om een langgerekte villa, maar het is wel het perfecte antwoord voor de organisatie van dit gezin. Ik vind dat de architectuur dingen mogelijk moet maken en een aantal woonscenario’s moet verenigen. Het doel is dus om precies te geven wat gevraagd is, plus een beetje meer.”

Begint elke opgave altijd met een passende reactie op de locatie?

“Bij sommige locaties zag ik het meteen, wist ik direct hoe ik wilde reageren. Maar dat gebeurt niet altijd, soms is het wachten tot je een bepaalde aanleiding ontdekt. Het is ook wel eens gebeurd dat er nog geen locatie bekend was en dat mensen vroegen of ik wilde helpen een geschikte plek te zoeken, of wilde meehelpen in de keuze tussen een aantal locaties. Het moeilijke aan zulke keuzes is dat ze gemaakt moeten worden in de begin-

fase van een project, waarin je iemand net kent en het lastig is vóór iemand een keuze te maken. Maar gelukkig is het meestal zo dat de ene locatie interessanter is dan de andere. Bovendien biedt iedere situatie uiteindelijk aanknopingspunten om iets te doen. Zelfs bij een verbouwing is het aangereikte krachtenveld van een locatie eigenlijk altijd kansrijk.”

Kunt u een voorbeeld geven waarin het meteen duidelijk was, of juist niet?

“Misschien was het doordat ik juist op dat moment De baron in de bomen van Italo Calvino las, dat het me bij ‘Villa P in R’ meteen duidelijk was wat er mogelijk was. De locatie is gelegen op een helling in het bos. Op de belendende percelen hadden de eigenaren het bos volledig gekapt en de helling van het terrein geëffend.

Naar mijn idee was dat een bizarre vernietiging van de kwaliteiten van de plek. Ik adviseerde mijn opdrachtgever dan ook om de bestaande situatie te handhaven en nu woont hij als een baron in de bomen.

Het idee voor het ontwerp van ‘Villa P in R’ is betrekkelijk snel ontwikkeld, maar het heeft veel tijd gekost om tot de finale maat te komen. Zo hebben we getracht om de woning aan de straatzijde bijna afwezig te laten zijn, terwijl de woning aan de andere kant opvallend aanwezig is.

‘Villa M’ is een voorbeeld van een woning waarbij ik lang gezocht heb naar de juiste reactie. We hadden te maken met een schitterend terrein van één hectare groot. Behalve de oude moestuinen van een belendend kasteel waren er geen restricties. Uiteindelijk vormde de afmetingen van de kavel het belangrijkste aanknopingspunt.

Ik wilde de bewoners van het huis in staat stellen om via het gebruik van hun woning een maximaal deel Zicht op de aangebouwde patio van huis VDV te B. Elke zijde van het huis verhoudt zich anders tot de directe omgeving.

26

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

De Villa DF te K is een ritmisch gearticuleerde balk met een stalen structuur die hoofdzakelijk is ingevuld met glas.

van het terrein te ervaren. Ik heb dus geprobeerd het gebruik van de woning samen te laten vallen met een wandeling over het terrein. In het gerealiseerde ontwerp is het mogelijk om door het gemeenschappelijk gedeelte van de kinderafdeling naar de ouderafdeling te lopen en zo bewust of onbewust de schoonheid van het terrein te ervaren.”

Is dat belangrijk voor u dat bewoners hun eigen woning bewust ervaren?

“Ik heb ervaren dat het belangrijk is om geconfronteerd te worden met je eigen manier van wonen, bijvoorbeeld doordat je terug kunt kijken op je woning. Het bewustzijn dat je ‘in’ je woning bent, maakt het mogelijk je te oriënteren. Ook de mogelijkheid om te zien dat je niet alleen bent, maar samen woont met andere mensen, is heel belangrijk. Feitelijk is ‘Villa P in R’ alleen maar een ‘opgerolde gang’, maar hierdoor ontstaan diverse

NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

mogelijkheden om nieuwe relaties te leggen tussen verschillende functies in de woning. Ook de buitenwereld sluit je op een andere manier in. Dat geldt evengoed bij ‘Villa M’. Daarin ontstaan in de lengterichting van het interieur lange zichtlijnen op het eigen wonen.

Zo kun je vanuit de eetkamer zien dat er iemand aan het koken is, maar zie je niet wat hij of zij maakt. Ook op vijftig meter afstand kun je via de buitenplaatsen vanuit de kinderkamer nog zien of de openhaard brandt. In dit huis voel je de aanwezigheid van anderen.”

Een ander thema in uw werk is de wijze waarop u buitenruimte gebruikt om functies letterlijk meer

lucht te geven. Is dat een bewuste strategie of toevallig het kenmerk van een aantal van uw villaontwerpen?

“Ik denk dat het een evidente strategie is. Buitenruimtes kunnen zowel schakeringen in de plattegrond verruimen, maar eveneens bemiddelen tussen de schaal van de openbare ruimte en de particuliere woning. ‘Villa P in R’ is daar een voorbeeld van. Het binnenkomen is geënsceneerd via een schakering van verschillende soorten buitenruimtes. Als je vanaf de openbare weg de woning wil betreden, moet je eerst door een nauwe opening in het bouwvolume en kom je vervolgens in een patio waar het gebouw je omarmt.

Tegelijkertijd zweeft daar boven de g

“Ik heb ervaren dat het belangrijk is om geconfronteerd te worden met je eigen manier van wonen” 27

INTERVIEW STÉPHANE BEEL

“Ik streef ernaar huizen te ontwerpen die verschillende levens toelaten” afgrond het pad dat van de straat naar de voordeur leidt. Als je vervolgens de woning binnengaat, kijk je direct weer naar buiten door een reusachtig raam.

Op verschillende plaatsen zijn glazen uitsneden in de vloer uitgespaard, die je confronteren met het gegeven dat de woning tussen de boomstammen zweeft.

Bij ‘Huis VDV in B’ zijn specifieke kwaliteiten van buitenruimtes gekoppeld aan aangrenzende ruimtes in het interieur. Hierdoor ontstaat een geëigend gebruik voor verschillende delen in de plattegrond. Bovendien biedt het huis in de vier windrichtingen telkens weer een andere uitzicht. Terwijl bij ‘Huis DF in K’ verschillende typen buitenruimtes de langgerekte plattegrond helpen organiseren door insnijdingen van patio’s en loggia’s. In het geval van ‘Huis A in W’ dringt de groene omgeving tot in het hart van de woning door. Hierdoor wordt het centrum van de woning, evenals bij ‘Villa P in R’, gevormd door een groene buitenruimte. Anders dan bij ‘Villa P in R’ kan in de buitenruimte in de zomer fungeren als extra kamer, zodat er feitelijk een soort zomerwoning ontstaat met nieuwe relaties tussen de verschillende ruimtes die eraan grenzen.”

Uw ontwerpen ogen vaak streng.

Zijn ze werkelijk flexibel genoeg om andere vormen van gebruik toe te laten?

“Ik streef ernaar huizen te ontwerpen die verschillende levens toelaten.

In veel van de woningen die ik heb ontworpen, hebben zich inmiddels veranderingen voorgedaan. Sowieso veranderen gezinssamenstellingen doorlopend. Kinderen gaan buitenshuis wonen, of claimen een bepaalde zelfstandigheid. Ik zeg niet dat ik er altijd in slaag alle veranderingen mogelijk te maken, maar ik probeer

28

zeker die flexibiliteit wel altijd na te streven. Overigens is het vermogen veranderingen te accommoderen bij grotere programma’s beter te realiseren dan bij kleinere.”

Behalve flexibiliteit geeft een huis ook status, of is dat idee gezien de huidige populariteit van boerderettes en notariswoningen achterhaald?

“De keuze voor een huis wordt vaak door een streven naar aanzien ingegeven. Een petit chateau, of een pastoriewoning had misschien eens een bepaalde klassieke uitstraling, maar dat is nu compleet achterhaald. Je kunt je zelfs afvragen wat je wilt uitdrukken als je nu nog in zo’n woning wil verkeren.

Wat mij al lang bijzonder verwondert, is hoe tegenstrijdig verlangens van mensen kunnen zijn. Er zijn bijvoorbeeld talloze mensen die in de modernste auto’s willen rijden, maar tegelijkertijd in de meeste vervelende, onaangename namaakboerderij willen wonen. Denk maar aan de dirigent Herbert von Karajan die 220 km/h over de snelwegen raast in zijn Porsche en dan dat toppunt van moderne technologie moeiteloos parkeert voor zijn nepkasteel. Ik vraag me dan af hoe die man met muziek bezig is, hoe hij een symfonie van Mahler dirigeert? In mijn werk kan ik niet op een zo vluchtige manier met het leven omgaan. Ik probeer juist met de essentie bezig te zijn.”

Wij zijn overvallen door een ander verschijnsel. Wat ons zo verbaast, is het enorme kwaliteitsverschil in het maken van privé huizen in België en Nederland. Kunt u dat verschil verklaren?

“Daar heb ik mij ook over verwonderd.

In de eerste plaats heeft Nederland

veel meer regelgeving. In combinatie met het gebrek aan vakmanschap in de uitvoering levert dat twijfelachtige resultaten op. Ik zeg niet dat de aannemers in België overlopen van vakmanschap, maar toen ik enkele jaren terug zelf in Nederland bouwde, heb ik moeten constateren dat naast een kwakkelend vakmanschap, ook nog eens de professionaliteit ontbreekt om te maken wat de regels voorschrijven. Bij een appartementengebouw in Den Haag hebben wij ons keurig aan alle voorschriften gehouden wat betreft akoestiek en (rest)isolatie, maar toen ik zag hoe slordig het werk werd uitgevoerd, vroeg ik me wel af waar al die regelgeving voor nodig is: als je zo bouwt, haal je natuurlijk geen enkele isolatienorm.

Een ander deel van de verklaring ligt bij de architecten zelf. Als ik door het Nederlandse landschap rijdt, dan valt mij op dat er veel wordt gebouwd naar de eerste schets. De meeste gebouwen die ik zie, zijn premature ideeën in gebouwde vorm, die slechts op één vraag antwoord geven. Er worden nauwelijks complexe vraagstukken opgelost, dingen samengebracht, of verschillende lezingen in één gebouw mogelijk gemaakt. Door die complexiteit uit de weg gaan, of te ontkennen, slaagt de Nederlandse architectuur er maar niet in werkelijke oplossingen aan te dragen. Belgische architecten stellen zich vaak meer op als hoeders van het landschap. We hebben een verantwoordelijkheid voor de gebouwde omgeving, die eist dat wij op een bewuste manier ons vak uitoefenen.

Dat vind ik het grote verschil tussen Nederland en België. Ik zeg niet dat alle architecten in België zo zijn, want soms wordt er ook te belerend gedaan.

Maar als je streng bent voor jezelf, dan ben je ook streng voor iemand anders, f dat is nu eenmaal zo.”

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Architectenweb Magazine nu ook digitaal

PROBEER AWM DIGITAAL NU 3 MAANDEN GRATIS Architectenweb Magazine is nu ook digitaal beschikbaar, inclusief een handige zoom-, zoek- en printfunctie. Als webabonnee kunt u met uw persoonlijke code de digitale editie altijd en overal lezen. Tevens heeft u toegang tot het AWM archief, met daarin alle eerdere verschenen edities van Architectenweb Magazine. U kunt nu drie maanden lang gratis kennis maken met het webabonnement van Architectenweb Magazine. Kijk voor alle informatie op: www.architectenweb.nl/awmdigitaal/

FOTOCREDIT

ROOMBEEK, STEIGEREILAND-ZUID EN ALMERE OVERGOOI

DE PARTICULIERE

STAD

Een groot deel van de volgende generatie woningbouw in Nederland zal particulier ontwikkeld worden. In Enschede, maar ook in Amsterdam en Almere, is nu al zichtbaar hoe deze particulier gebouwde steden eruit gaan zien.

DOOR MICHIEL VAN RAAIJ FOTOGRAFIE WILLEM FRANKEN

FOCUS DE PARTICULIERE STAD

Aan de Museumlaan in Roombeek heeft Benthem Crouwel

In het deel van Roombeek met de laagste beeldregie wis-

een villa ontworpen met een huid van profielglas.

selen traditionele en moderne architectuur elkaar af.

e ogen van Pi de Bruijn beginnen te glinsteren als hij hoort hoe fel de reacties van architecten zijn op delen van Roombeek die onder particulier opdrachtgeverschap zijn gebouwd.

Boerderettes, notariswoningen en moderne villa’s, alles staat er kriskras door elkaar. Zelfs de architecten die er zelf een huis tussen hebben ontworpen, ergeren zich aan het gebrek aan orde en goede smaak.

“Een typische architectenreactie”, lacht De Bruijn, stedenbouwkundig ontwerper en supervisor van Roombeek. Zelf heeft hij er vrede mee dat bepaalde delen van de nieuwe wijk rommelig zijn. Het zijn de stukken met een lage beeldregie, legt De Bruijn uit. “We wisten van tevoren dat dit zou gebeuren.”

beeldregie gekregen. Daar staat tegenover dat op de meest representatieve delen van de wijk – aan de hoofdstraten en op de hoeken – een hoge beeldregie van toepassing is. Voor de tussengebieden geldt een middelhoge beeldregie.

D

In Roombeek is gekozen voor een getrapte beeldregie. In het stedenbouwkundig plan hebben de binnengebieden een lage

Waarom is niet simpelweg overal de hoge beeldregie van toepassing? Omdat er alleen in het getrapte model ruimte is voor iedereen. De delen met een lage beeldregie blijken populair bij particulieren die goedkoop willen bouwen, bijvoorbeeld door een cataloguswoning te kiezen. Onder de hoge beeldregie wordt vooral ambitieuze architectuur gerealiseerd. Hier staan voornamelijk huizen die door architecten zijn ontworpen.

De ruimtelijke sturing zoals die in Roombeek wordt toegepast, is een voorbeeld van wat ‘regie-stedenbouw’ genoemd wordt. De beeldregie met een supervisor en regels die zijn vastgelegd in het bestemmingsplan, verschilt wezenlijk van g

Het stedenbouwkundig ontwerp voor Roombeek wordt gestructureerd door een commerciële oostwest as en een culturele noord-zuid as.

Voor de architectuur langs de belangrijkste assen geldt de hoogste beeldregie. De toepassing van de middelhoge beeldregie geldt voor velden, lijnen of hoeken. Alleen voor de secundaire gebieden geldt de lage regie.

32

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

g

33

FOCUS DE PARTICULIERE STAD

Erick van Egeraat ontwierp in de voor hem kenmerkende vormentaal aan de Museumlaan in Roombeek deze villa.

het Wilde Wonen van Carel Weeber. Als het aan Weeber lag zou alle ruimtelijke sturing afgeschaft worden.

Voor de villabebouwing aan de Museumlaan stelde Pi de Bruijn zelfs nog als extra eis dat die alleen door gerenommeerde architecten ontworpen mocht worden. Er zijn ontwerpen gerealiseerd van onder anderen Benthem Crouwel, Bolles + Wilson en Erick van Egeraat. Dat ook Rob Krier in de laan een huis zou ontwerpen, ligt wat betreft Pi de Bruijn niet voor de hand. Voor deze villa’s denkt hij aan een ‘kubistische stijl’.

De getrapte beeldregie biedt ruimte aan het hele architectuurspectrum. Voor de ontwikkelende partijen biedt deze breedte de zekerheid dat de gereserveerde kavels daadwerkelijk verkocht worden: iedere particulier vindt in het plan immers wel iets naar zijn wens. In een nog jonge markt als deze is dat geen onbelangrijk argument.

In zijn studie naar particulier opdrachtgeverschap wijst het Ruimtelijk Planbureau (RPB) erop dat gemeentes soms nog erg zenuwachtig doen bij een tegenvallende kavelverkoop.

In plaats van direct naar projectontwikkelaars te stappen met de overgebleven kavels zouden de gemeentes meer geduld kunnen hebben en bij zichzelf te rade kunnen gaan of de kavelverkoop bij het publiek wel genoeg bekend is gemaakt.

34

Het brede scala aan mogelijkheden dat particulier opdrachtgeverschap biedt, heeft ook een politieke betekenis. Anders dan bij de ‘gemene deler’-architectuur van de woningcorporaties en projectontwikkelaars, kan de maatschappij zich met particulier opdrachtgeverschap in al haar veelkleurigheid tonen. Het is daarmee op een andere manier democratisch dan we gewend zijn. We wonen niet meer allemaal in een gelijksoortig huis, maar krijgen nu allemaal een gelijke kans zelf een huis te bouwen.

De gelijke mogelijkheden tot ontplooiing bracht ook PvdA’er Adri Duivesteijn, wethouder in Almere, ertoe het particulier opdrachtgeverschap te adopteren. Van oudsher was het pleidooi voor meer particulier initiatief in de woningbouw vooral op rechts te vinden. Maar Adri Duivesteijn heeft goede reden het particulier opdrachtgeverschap te steunen: met de gegroeide welvaart is het ook voor de middenklasse bereikbaar geworden.

In theorie zou particulier opdrachtgeverschap voor elke inkomensgroep haalbaar moeten zijn. In de praktijk blijkt echter dat het beleid enkel gericht is op de midden- en hogere inkomens. De gedachte hierachter lijkt te zijn dat er al genoeg goedkope woningen zijn. De moeilijkheden

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Op Steigereiland-Zuid zijn op grote schaal huizen onder particulier opdrachtgeverschap gebouwd.

die starters op de woningmarkt ondervinden, worden simpelweg genegeerd. Ook de mogelijkheid met een klein huis te beginnen en dit vervolgens in stappen uit te breiden lijkt nog nergens te worden aangeboden. Dit wordt ook gefrustreerd door de koppeling tussen de prijs van de grond en de (verwachte) waarde van het huis daarop. Bij een klein huis met uitbreidingsmogelijkheden betaal je dus meer voor je kavel.

Het aanbieden van vrije kavels ziet het RPB dan ook als een kans voor gemeentes om hogere inkomens aan zich te binden. Een extreem voorbeeld van hoe particulier opdrachtgeverschap gelijk kan staan aan rijkdom is Almere Overgooi: een nog grotendeels braakliggend gebied aan het Gooimeer, net ten oosten van Almere Haven. De naam ‘Overgooi’ verwijst naar de ambitie hier woonmilieu te realiseren dat kan concurreren met het Gooi.

In de eerste fase van Almere Overgooi zijn 124 kavels uitgegeven met een oppervlakte variërend tussen de 1.700 tot 4.500 vierkante meter. De huizen in het nog kale landschap zijn flink aan de maat. De architectuur wisselt tussen historiserend en modern. De soms harde contrasten worden verzacht door de ruimte tussen de woningen. De bijzondere g

NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

Het stedenbouwkundig plan voor Steigereiland definieert verschillende deelgebieden, waaronder Steigereiland-Zuid (boven).

Het middengebied is gereserveerd voor wonen op het water.

35

FOCUS DE PARTICULIERE STAD

De architectuur op Steigereiland-Zuid varieert van traditioneel tot modern tot exotisch.

villa’s die Mirck en NEXT hier hebben ontworpen, komen elders in deze AWM afzonderlijk aan bod.

Dat het ook heel anders kan wil Adri Duivesteijn bewijzen in het Homeruskwartier in Almere Poort. Hier moet een staalkaart van particulier opdrachtgeverschap verrijzen, met woningen onder individueel-, collectief- of mede-opdrachtgeverschap. In het Homeruskwartier worden ook 300 woningen gerealiseerd door particulieren met een laag inkomen. Het betreft een ‘pilot’, waarin de organisatie ‘ik bouw mijn huis betaalbaar’ voor 40% tot 50% mede-eigenaar wordt van het huis.

36

Voor de bebouwing aan de Lonnekenspoorlaan geldt een hoge beeldregie. Dit betekent onder meer dat elk ontwerp door de supervisor goedgekeurd moet worden. Ook geldt voor de bebouwing een aantal regels: de gevels moeten uitgevoerd worden in baksteen (de kleur is wel vrij te kiezen), zadeldaken zijn niet toegestaan (een plat dak of een langskap wel), een huis moet uit ten minste twee of drie verdiepingen bestaan (voor de continuïteit van de wand), de begane grondverdieping moet een hoogte hebben van ten minste 3.30 meter (om werken aan huis te stimuleren) en een 80 cm hoge stoep voor het huis is ook verplicht (voor de afstand tot de straat). De kavelbreedte is niet vastgelegd, die is variabel. Met deze regie is De Bruijn erin geslaagd een wand te realiseren met een duidelijke eenheid, zonder dat de vitaliteit van het g particulier opdrachtgeverschap verloren is gegaan.

VMX ontwierp op Steigereiland-Zuid een huis met een ‘patio’ in de met tegeltjes bekleedde voorgevel.

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

T

Pi de Bruijn claimt dat particulier opdrachtgeverschap ook voordelig kan zijn en illustreert dit met de ‘Belgische wand’ aan de Lonnekenspoorlaan in Roombeek. Doordat de huizen hier zijn geschakeld, is er een voordelige verhouding tussen de oppervlakte van de kavel en die van de woning. Enthousiast vertelt De Bruijn dat gedurende het proces de particulieren onderling vaak samenwerkten. Als voorbeeld noemt hij dat mensen zelf bedenken dat het handiger is om tegelijkertijd met je buren te bouwen, omdat je daarmee kunt besparen op de (tijdelijke) afdichting van de zijkant van je woning. Ook het delen van de fundering en de woningscheidende wand scheelt in de kosten. Het ontbreken van de tussenhandel bij

particulier opdrachtgeverschap zorgt volgens De Bruijn ook voor besparingen. Uit het vorig jaar gehouden onderzoek van het RPB bleek bovendien dat de zelfgebouwde woning bij oplevering vaak al meer waard is dan hij gekost heeft om te bouwen.

NUMMER 19 - JULI 2008

37

FOCUS DE PARTICULIERE STAD

De onder particulier opdrachtgeverschap bebouwde straten hebben een uitgesproken rijke uitstraling.

Tegenover de ‘Belgische wand’ in Roombeek, aan de overzijde van het park, heeft een woningcorporatie een appartementengebouw gerealiseerd waar in de gevel gesuggereerd wordt dat die ook in verschillende huizen verdeeld is. In vergelijking met de particulier ontwikkelde woningen aan de overkant ziet het er uitgesproken armoedig uit.

Het is een fout die op Steigereiland-Zuid op IJburg wordt herhaald. Hier zijn aan de lanen steeds maar aan één zijde vrije kavels uitgegeven. De andere zijde is door projectontwikkelaars bebouwd, vaak met ‘geveltjes’. Het levert een jammerlijk asymmetrisch straatbeeld op. Het is wel bewonderenswaardig dat Amsterdam het op Steigereiland-Zuid aandurfde straat na straat vrije kavels uit te geven. De gemeente toont hiermee aan dat particulier opdrachtgeverschap ook in de Randstad op grote schaal kan worden toegepast en dat er ook stedelijke woonmilieus mee gerealiseerd kunnen worden.

“Uiteindelijk is particulier opdrachtgeverschap ook goedkoper”, vertelt De Bruijn, “omdat het duurzamer is. Neem de 38

Pijp, die is helemaal particulier gebouwd. Het zijn huizen die op zichzelf helemaal niet zo goed gebouwd zijn, maar de korrel is die van de particulier. Als het pand kwalitatief minder wordt, wordt het opgeknapt en is het weer hip.”

“Er is zoveel particuliere energie!”, roept De Bruijn enthousiast. Het is vooral de grote verscheidenheid die hem voldoening schenkt. De voorkeur voor traditionele architectuur deert hem niet: “Modernistische villa’s zien er soms ook gewoon heel armoedig uit.” Wat voor particulier opdrachtgeverschap geldt, is dat het huis écht van jou is. “Dat is wezenlijk anders.

Dat is een vorm van duurzaamheid die veel verder gaat. In Roombeek zijn mensen ook op de langere termijn gelukkig met hun huis.”

“De eigenwijsheid om zó te willen wonen”, vervolgt De Bruijn: “Mensen gaan heel trots op een stoel voor hun deur zitten: ‘Dit is van mij’.” Deze emotionele binding met de woning lijkt ook een stevige bijdrage te leveren aan de betrokkenheid bij de woonomgeving en de sociale controle.

Een rondgang door Enschede, Amsterdam en Almere leert dat je in buurten met particulier opdrachtgeverschap vaker ARCHITECTENWEB MAGAZINE

In de binnengebieden van Steigereiland-Zuid zijn lage, vrijstaande woningen gerealiseerd, zoals deze van Marc Koehler.

gedag gezegd wordt op straat. Dat de straten in deze buurten meer voordeuren tellen, speelt natuurlijk mee.

De woonconsument wordt met particulier opdrachtgeverschap ‘woonproducent’. Gezien de wildgroei aan schuttingen, schuren en uitbouwen in nieuwbouwwijken lijkt dat ‘producent’ toch al diepgeworteld in onze genen. Technisch gezien is het bouwen van een woning door een particulier ook goed te doen, stelt Adri Duivesteijn: er is geen enkele reden waarom alleen ontwikkelaars dat zouden kunnen.

Projectontwikkelaars zouden zich moeten richten op complexe (binnenstedelijke) opgaven, valt Pi de Bruijn Duivesteijn bij. De beschuldigende vinger wijst naar de wederopbouw: “Tot op de dag van vandaag lijden we onder het monsterverbond dat is afgesloten tussen het modernisme en de bouwindustrie.”

De dominante positie van de bouwindustrie werkt door in de ‘posities’ die zij hebben ingenomen rond de steden en dorpen. Voor de woningbouw kunnen we er letterlijk niet meer omheen. Aangezien een nieuwbouwwoning de bouNUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

wers meer oplevert dan de verkoop van een kavel alleen, is het niet zo verwonderlijk dat het door de overheid gewenste percentage particulier opdrachtgeverschap bij lange na niet wordt gehaald. Sterker nog, het aandeel particulier gebouwde woningen is zelfs afgenomen.

De ambitie van Almere om zeker een derde van de 70.000 nieuw te bouwen woningen door particulieren te laten bouwen wordt sterk vergemakkelijkt doordat de gemeente de grond al in eigendom heeft. Dat geluk hebben de meeste andere steden en dorpen niet. Tot voor kort was het voor gemeentes zelfs onmogelijk met marktpartijen te onderhandelen over de ontwikkeling van vrije kavels. Dat de grond eigendom is van de gemeente, noemt het RPB in haar studie zelfs een voorwaarde voor het slagen van particulier opdrachtgeverschap. Volgens het RPB kan alleen de gemeente betaalg bare kavels aanbieden.

“Hier zijn mensen ook op de langere termijn gelukkig met hun huis.”

39

FOCUS DE PARTICULIERE STAD

In Almere Overgooi heeft ongeveer de helft van de huizen

Een aantal van de in traditionele stijl ontworpen huizen

een historiserende architectuur.

heeft een hoog afwerkingniveau.

Dat lijkt een overdreven conclusie. De nieuwe Grondexploitatiewet die per 1 juli 2008 zal ingaan, geeft gemeentes de bevoegdheid een percentage vast te stellen voor de hoeveelheid vrije kavels in nieuw te ontwikkelen gebieden. Hoe deze wetswijziging in de praktijk uitpakt, is voorlopig afwachten. Gezien de grote voordelen van particulier opdrachtgeverschap voor het leefklimaat in de dorpen en steden, is het moeilijk voorstelbaar dat de marktpartijen daar uiteindelijk niet op in zouden spelen.

benadering: “Het is bijna één op één ontworpen.” Alleen met de volledige regie bij de overheid kon deze precisie bereikt worden.

Ook in Roombeek hadden ontwikkelaars posities ingenomen.

Met de ramp als alibi hebben Pi de Bruijn en projectdirecteur Peter Kuenzli de projectontwikkelaars de deur gewezen. In de ambitie voor Roombeek was voor ontwikkelaars geen plek, vonden zij. Ter compensatie heeft de gemeente de projectontwikkelaars elders in de stad locaties aangeboden. De emotie die bij de herbouw van Roombeek kwam kijken, vroeg volgens De Bruijn om een uiterst delicate en genuanceerde

Het RPB stelt dat het ook heel anders kan. De gemeente zou zich ook verregaand kunnen terugtrekken in de besluitvorming en zou particuliere bouwers zelfs inspraak kunnen geven in de vormgeving van de openbare ruimte. Het particuliere initiatief strekt zich dan uit buiten de eigen woning.

Voorwaarde is wel dat de wegen aangelegd worden vóór de bouw van de woningen. Zo is dit ook in Roombeek gedaan.

De bouw van de woningen onder particulier opdrachtgeverschap vindt plaats over een langere periode. De aanleg van de weg gedurende de bouw van de woningen zorgt voor duur oponthoud van die bouw. Wachten tot het laatste huis is opgeleverd, is ook geen optie. De aanleg van de weg vóór het begin van de bouw heeft bovendien als voordeel dat de installaties direct goed aangesloten kunnen worden op de verschillende netwerken.

In zijn kroniek over Roombeek wijst historicus Bernard Colenbrander er ten slotte op dat in deze wijk de stedenbouw weer losgetrokken is van de architectuur. De kleinere korrel van de particulier gebouwde woning verschilt sterk van de lange lijnen van het stedenbouwkundige plan. De verbintenis tussen de stedenbouw en architectuur, zoals die in het Modernisme was aangegaan, ligt zo definitief achter ons.

In Roombeek, Steigereiland-Zuid en Almere is een enorme diversiteit aan woningen ontwikkeld onder particulier opdrachtgeverschap. Het is eenvoudig te constateren dat de architectuur van de huizen veel rijker en uitgesprokener is dan de pragmatisch vormgegeven rijwoningen. Dat is goed nieuws voor de architectuur. Pi de Bruijn: “Het kan overal.” f

De nu gerealiseerde huizen staan in het eerste deelgebied

40

Particulier opdrachtgeverschap biedt zowel de opdrachtgever als de architect ongekende vrijheid.

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

T

van Almere Overgooi (op de kaart met A gemarkeerd).

NUMMER 18 - MAAND 2008

41

Graktit.ws.v.

jaarboe

â&#x201A;Ź39,50 Architectuur in Nederland jaarboek 2007-2008

De succesvolle publicatie Architectuur in Nederland wordt dit jaar voor de laatste keer samengesteld door Daan Bakker, Allard Jolles, Michelle Provoost en Cor Wagenaar. Zij maken ook dit jaar een selectie van de meest opmerkelijke architectuur die het afgelopen jaar op Nederlands grondgebied is gerealiseerd.

Met projecten van onder meer Arons & Gelauf, BUROBEB, Claus en Kaan, Dynamo Architecten, Friedensreich Hundertwasser, Korteknie Stuhlmacher, Van Sambeek & Van Veen, VMX, Han Westelaken en anderen.

Word nu Architectenweb Magazine abonnee en ontvang het jaarboek “Architectuur in Nederland” t.w.v. € 39,50 cadeau!

Gratis jaarboek t.w.v. € 39,50 bij een jaarabonnement op Architectenweb Magazine.

O Ik neem een jaarabonnement (8 nummers) voor € 69,- en ontvang als welkomstgeschenk het boek: Architectuur in Nederland ter waarde van € 39,50 O Ik neem een jaarabonnement voor € 69,- met een éénmalige korting van € 20,-.

Ik betaal het eerste jaar € 49,-.

Naam: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . m/v Bedrijfsnaam: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Adres: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Postcode/Plaats:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Telefoon: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

E-mail: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Handtekening:

architectenweb

Stuur deze antwoordcoupon in een envelop naar:

Architectenweb Media BV, antwoordnummer 526, 1400 VB BUSSUM. Een postzegel is niet nodig.

Het abonnement geldt tot wederopzegging en wordt door middel van een acceptgiro in rekening gebracht.

U ontvangt het welkomstgeschenk nadat het abonnementsgeld door u is voldaan.

Online aanmelden: www.architectenweb.nl/awm

Architectenweb Magazine

explore the edge between stairs

Harselaarseweg 102

|

Barneveld

|

and

art

T +31 (0)342 405700

e

stairs .com

E-mail nl@eestairs.com

|

Website www.eestairs.com

VILLA DE MAST DOOR VAN AKEN ARCHITECTEN

EINDELOZE

LUXE De contouren van de oorspronkelijke bungalow uit de jaren zestig hebben voor van aken architecten als onderlegger gediend voor een nieuwe villa.

46

PROJECTEN KORT

en woning geheel slopen is in het buitengebied van Noord-Brabant geen optie. Daarnaast beperken vergaande voorschriften de mogelijkheden voor aanpassing van bestaande gebouwen. Toch wenste de nieuwe eigenaar een tweemaal zo groot woonoppervlak met een eigentijdse uitstraling. Margriet Eugelink van van aken architecten kreeg de opdracht hieraan gehoor te geven.

E

De footprint van de oorspronkelijke bungalow werd behouden, evenals de constructieve muren. Om het uitgebreide programma van eisen te honoreren en de bouwhoogte van het oorspronkelijke volume te handhaven werd onder het maaiveld een extra bouwlaag gecreëerd. In dit souterrain zijn onder meer een zwembad, sauna, thuisbioscoop, danszaal, wijnkelder en een parkeergarage voor meerdere auto’s ondergebracht. Een talud zorgt ervoor dat op dit niveau een uitzicht over het landschap wordt gegarandeerd.

Het huis wordt doorsneden door een grote vide waarmee de twee oorspronkelijke vleugels van de bungalow uit elkaar zijn getrokken. In de zo ontstane tussenruimte is de nieuwe, rechthoekige woonkamer gesitueerd die de keuken in de ene vleugel scheidt van de slaapvertrekken in de andere vleugel. De woonkamer grenst aan een groot lounge-terras, dat door een witte stalen pergola is omgeven. Het vormt een opvallende verschijning in het exterieur van de villa, die verder gekarakteriseerd wordt door de grijze basaltstenen gevels met grote glasvlakken en wit stalen louvres.

De villa is strak en minimalistisch gedetailleerd in stijlvolle, maar sobere materialen zoals glas en stucwerk. De zeer riante afmetingen, in combinatie met de ruimtelijke kwaliteiten van het huis en de omringende tuin, maken dat het ontwerp een ongekende en in zekere zin eindeloze luxe uitstraalt, die on-Nederlands aandoet. (OK) O architectenweb.nl/p9888

OPDRACHTGEVER

PARTICULIER

ONTWERP

VAN AKEN ARCHITECTEN, EINDHOVEN

ARCHITECT

MARGRIET EUGELINK

CONSTRUCTEUR

A. REIJENGA, BEST

AANNEMER

BOUWERS MET VISIE (BMV), VELDHOVEN

E-INSTALLATIES

MANSVELD ELEKTROTECHNIEK EN COMMUNICATIETECHNIEK, EINDHOVEN

48

W-INSTALLATIES

INSTALLATIEBUREAU GEBR. VAN HOUT, VELDHOVEN

DIRECTIEVOERING

COR RUTTEN ADVIES VOOR ONTWERP EN BOUW

FOTOGRAFIE

NORBERT VAN ONNA

OPLEVERING

2008

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECTEN KORT

Souterrain

Begane Grond

Langsdoorsnede

Dwarsdoorsnede

NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

49

VILLA VAN VIJVEN TE ALMERE DOOR NEXT

TETRIS NEXT werd door vijf particuliere opdrachtgevers benaderd om op een kavel in Almere voor hen gezamenlijk één villa te ontwerpen.

Begane Grond

1e verdieping

2e verdieping

Doorsnede

ollectief particulier opdrachtgeve¬¬¬rschap viert hoogtij in Nederland. Steeds meer gemeenten stimuleren dergelijke initiatieven, zo ook de gemeente Almere. In de wijk Overgooi – waar 124 grote kavels gereserveerd waren voor de bouw van luxe villa’s – is in dit kader een onconventioneel project gerealiseerd. Vijf opdrachtgevers, die samen een bewonerscollectief vormden, namen het initiatief om een optie te nemen op een van de grootste kavels, een zogenaamd ‘clusterkavel’ met een oppervlak van 5000 m2, om daar een woongebouw voor hun gezinnen te realiseren.

C

De gemeente had als eis dat het één gebouw moest worden.

De inmiddels opgerichte vereniging KaveL kwam in contact met NEXT, die de vereniging, na uitvoerig beraadslagen en een aantal workshops, een ontwerp van één grote villa

52

voorlegde. Hierin zouden vijf woningen worden opgenomen met alle kwaliteiten van vrijstaande woningen. Het concept sprak direct tot de verbeelding van de toekomstige bewoners.

Tijdens het ontwerpproces waren twee zaken van belang: in het gebouw zou de collectiviteit moeten worden gewaarborgd en er diende een groots uitzicht over de dijk op het Gooimeer te worden gegarandeerd. Daartoe tilde NEXT het gebouw op om zo onder het gebouw een overdekt gemeenschappelijk plein te creëren, waarvandaan vijf individuele opgangen naar de woningen leiden. Ondanks het wonen op niveau liggen de woonkamers toch direct aan de tuin, doordat het maaiveld plaatselijk is opgehoogd.

Vijf stroken met een diepte van 25 meter vormen op de eerste bouwlaag de woonetages. De tweede verdieping werd een kwartslag gedraaid, waardoor iedere woning hier een andere

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECTEN KORT

oriëntatie op de omgeving heeft gekregen. Het resultaat zijn zeer verrassende woningen die allemaal verschillen van vorm en indeling – ze lijken als tetrisblokjes in het totaalvolume te zijn gepast. Tijdens het ontwerpproces mochten de families ieder hun voorkeur voor een woning uitspreken. Na deze keuzeronde bleek dat ze allemaal een andere woning hadden gekozen, van enige wedijver was geen sprake. Sterker nog, de vijf verschillende plattegronden genereren zulke specifieke kwaliteiten, die precies tegemoet kwamen aan de individuele woonwensen van de vijf verschillende gezinnen.

Het ontwerp van NEXT onderstreept zowel de individualiteit van de woningen als het collectief van samenwonen en is daardoor meer dan de som der delen. Het opvallende concept onderscheidt zich duidelijk van de overige bebouwing op de

NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

123 ernaast gelegen kavels. Het resultaat komt geheel in overeen met wat de gemeente voor ogen stond: een spraakmakend pilotproject maken. Het zal als referentie dienen voor de tweede fase van Almere Overgooi. (OK) O architectenweb.nl/p9883 OPDRACHTGEVER

VERENIGING KAVEL VILLA VAN VIJVEN

ONTWERP

NEXT ARCHITECTS, AMSTERDAM (WWW.NEXTARCHITECTS.NL)

PROJECTARCHITECT

MICHEL SCHREINEMACHERS

CONSTRUCTEUR

PIETERS BOUWTECHNIEK, ALMERE

KOSTENADVIES EN BESTEK LAAN BOUWKUNDIG ADVIES AANNEMER

BOUWBEDRIJF SIEBENGA, HEERENVEEN

LANDSCHAPSARCHITECT

HUND L&S ARCHITECT

FOTOGRAFIE

LUUK KRAMER, WILLEM FRANKEN, NEXT

OPLEVERING

MAART 2008

53

VILLA SCHIPPER-DE LEEUW TE DRIEBERGEN DOOR DP6

VERFIJND GEDETAILLEERDE

VILLA

PROJECT BELICHT VILLA SCHIPPER-DE LEEUW

Door de transparante opzet van de begane grond is een deel van de tuin vanaf de straatzijde zichtbaar

=Elke opdrachtgever heeft specifieke wensen, maar sommige opdrachtgevers bieden ook specifieke mogelijkheden. DP6 architectuurstudio trof bij het ontwerp en de realisatie van een villa op de Utrechtse Heuvelrug een even deskundige als betrokken opdrachtgever. Het resultaat: een geïnspireerd en vooral prachtig gedetailleerd ruimtelijk woonhuis.

DOOR JOS LAFEBER FOTOGRAFIE CHRISTIAN RICHTERS

n een bocht van een door oude bomen omzoomde weg ligt een open plek in het bos.

Aan de rand van deze plek, in de schaduw van beukenbomen, ligt een twee verdiepingen tellend woonhuis met houten gevels en grote glazen puien. Het met glimmende, metalen golfplaten bedekte schuine dak met grote overstekken steekt scherp af tegen de donkere schaduwen van de bomen.

De bedrieglijk eenvoudig ogende woning, het grote grasveld en het zonnige terras – de tuininrichting is van het bureau Mien Ruys – roepen het ontspannen beeld van een camping op. ‘Altijd buiten en op vakantie’, was het credo van de opdrachtgever, maar dan in een woning waarin niet alleen plezierig gewoond, maar ook wel degelijk gewerkt wordt.

I

Situatie 56

Het avontuur De opdrachtgever is een echtpaar met twee kinderen, waarvan zowel de man als de vrouw een kantoor aan huis hebben. De mannelijke helft van het echtpaar heeft een bouwkundig adviesbureau, zodat een huis ontwerpen én ARCHITECTENWEB MAGAZINE

De gevel aan de tuinzijde is samengesteld uit open en gesloten vlakken

bouwen geen onbekend terrein was. Voorzien van een grof programma van eisen, een globaal budget, referentiefoto’s en een lijstje van voorkeursarchitecten werd het avontuur begonnen dat ‘bouwen’ heet. Na een zoektocht in de Nederlandse architectenwereld viel de keus uiteindelijk op het Delftse architectenbureau DP6 met architect-directeur Robert Alewijnse als ontwerper en Richelle de Jong als ontwerper en projectleider. Vooral tijdens de uitvoering was zij het vaste aanspreekpunt voor de opdrachtgever.

Bij de acceptatie van de opdracht door DP6 woonden de opdrachtgevers nog midden op de locatie, in een woonhuis van de hand van architect Marius Duijntjer. De bouwkundige staat van de woning bleek echter dusdanig slecht, dat behoud en uitbreiden geen optie was.

Voor de nieuwe woning aan de rand van de kavel namen de architecten de bekende typologie van ‘de schuur’ als uitgangspunt: een simpele, lage bouwmassa met een schuin dak en een logische bouwstructuur, die ingevuld zou worden met de voor deze villa zo karakteristieke, in het zicht blijvende, vurenhouten gelamineerde spanten en balken. Fragmenten van de referentiefoto’s van de opdrachtgever werden als inspiratie voor de verdere uitstraling van de woning gebruikt.

Dat betrof beelden van zonnige Australische villa’s, de natuurlijke uitstraling van de onbehandelde houten geveldelen en het glimmende, schuine dak.

Geïnspireerd door de geest van de plek en in nauwe samenNUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

spraak met de opdrachtgever ontwierp DP6 met deze beelden een lichtvoetige en transparante woning. Door de grote, verdiepinghoge glazen puien en de grote schuifdeuren lijken de omringende bomen de feitelijke begrenzing van de binnenruimte te bepalen. Tezamen met het rime van de smalle hardhouten (Louro Preto) delen en de talrijke golven in het dak krijgt de villa een verfijnd uiterlijk.

Centraal in de woning ligt een vide, die vanaf de begane grond via de eerste verdieping zicht biedt op de onderzijde van het schuine dakvlak. De vorm van de vide was bepalend voor de plaatsing van de grote langwerpige eetkamertafel, waarboven een ronde lamp hangt. Samen vormen ze het hart van de woning. Grenzend aan deze vide is op beide verdiepingen de functionele kern opgenomen. Hierin zijn de toiletten, de badkamer en bergruimten ondergebracht.

Op de begane grond liggen aan de voorzijde van de woning – de straatzijde – de beide werkkamers en aan de achterzijde – de tuinkant – is de woonkamer gesitueerd. Houten boekenkasten die als ‘roomdividers’ functioneren, verdelen deze ruimte in een zit- en een studeerplek.

Op de verdieping liggen de slaapkamers, met aan de voor- g

‘Altijd buiten en op vakantie’ was het credo van de opdrachtgever 57

PROJECT BELICHT VILLA SCHIPPER-DE LEEUW

Op Berlagiaanse wijze is op elke plek in het interieur zichtbaar op welke wijze de woning is geconstrueerd

9

7

3

1

10

11

9

2

4

5

6

Begane Grond

8

7

6

1e verdieping

1

woonkamer

7

slaapkamer

2

eetkamer

8

lounge

3

bibliotheek

9

vide

4

keuken

10 overloop

5

bijkeuken

11 badkamer

6

werkkamer

12 berging, cv

11

12

7

kant de beide kinderslaapkamers en aan de tuinkant de slaapkamer van de ouders met een eigen badkamer. Doordat de wanden van de ouderslaapkamer en de badkamers niet tot het dak doorlopen, tonen deze ruimtes zich als zelfstandige volumes onder het dakvlak. Verder is het bijzonder dat één van de beide badkamers daglicht ontvangt door een boven de spiegel gecreëerde lichtkoker die afgedekt is met transparante golfplaten. Van buitenaf zijn deze platen bijna onzichtbaar opgenomen tussen de metalen dakplaten.

Door de talrijke doorkijkjes en de losse ruimtestructuur van de woning, komt het interieur ruimtelijk over en door de combinatie met de lichte tinten van het vurenhout en het stucwerk ontstaat een vriendelijke en open atmosfeer.

Tijdens het ontwerpproces is in een bezuinigingsronde in goed overleg een wijziging doorgevoerd. Het vervangen van de spanten van de eerste twee traveëen van de woning door dragende wanden heeft het oorspronkelijke ontwerp van de gevel, de binnenwanden en de kern echter niet essentieel veranderd. Het concept was van begin af aan om een contrast te maken tussen de transparante tuinkant en een meer gesloten wegkant.

Aan dit uitgangspunt wordt nog steeds voldaan. De enige consequentie was dat er in de kinderslaapkamers geen spant g meer is te zien.

De golvende lijnen in het dakvlak verlenen

58

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

T

de woning een verfijnde ritmering

De typologie van de schuur was een ontwerpuitgangspunt

NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

59

PROJECT BELICHT VILLA SCHIPPER-DE LEEUW

Dwarsdoorsnede

Langsdoorsnede

Detaillering Met de voorkeur van de opdrachtgever voor een eenvoudige materialisering is in samenspraak met DP6 een verfijnde detaillering ontstaan die de aandacht juist afleidt van het detail, om zo de grote lijnen van het ontwerp te onderstrepen.

Deze afwezigheid van materiaal vinden we in de gevel terug in grote en kleine elementen. Zo springt de afwezigheid van de dakgoot onmiddellijk in het oog. Op zich een praktische ingreep – de opdrachtgever wil niet elke week de talloze nootjes van de beukenbomen uit de goot halen – maar met een groot effect.

Het beeldmerk van de villa, het opvallend glimmende dakvlak, blijft volkomen soeverein.

Subtieler is de minimale materiaalinzet ook terug te vinden in de detaillering van de buitenkozijnen. De profielen van de vurenhouten kozijnen zijn niet zichtbaar, doordat ze exact de breedte hebben van het vurenhouten portaal waartegen ze gemonteerd zijn. In het interieur vallen de kozijnen samen met de kolom en aan de buitenzijde worden ze afgedekt met Louro Preto houten deklijsten.

De kozijndetaillering met losse afdeklatten, die in het buitenland vaak wordt toegepast, wijkt af van de Nederlandse standaard, zoals is vastgelegd in bijvoorbeeld de Kwaliteitsvoorschriften Timmerwerk (KVT). Daarom wordt op de kozijndetaillering geen garantie gegeven door de fabrikant. De opdrachtgever, die beroepsmatig veel ervaring heeft met de afhandeling van

bouwschades, heeft zelf de risico’s van bepaalde detailleringen afgewogen en ingeschat. Hij concludeerde dat mogelijke schade gering zou zijn en dus voor hem draagbaar. Zulke afwegingen heeft hij ook gemaakt voor de verdiepingshoge houten schuifpuien, waarvan het randhout niet hoger is dan de kolommen breed zijn. Ook hier nam de opdrachtgever voor lief dat ze over tien jaar mogelijkerwijs zouden kunnen gaan aanlopen.

De betrokkenheid van de opdrachtgever leverde voor de architect ook wel eens verrassingen op. Kort voor het indienen van de bouwaanvraag werd, buiten de inbreng van de architect om, een kelder over de volledige oppervlakte van de woning toegevoegd. Deze kelder heeft echter geen enkele ruimtelijke relatie met de rest van de woning.

De opdrachtgever heeft tijdens de uitvoering de hoofdaanneming voor zijn rekening genomen. Alle onderaannemers werden door hem gecontracteerd en hij coördineerde en controleerde de bouwwerkzaamheden. Een betere kwaliteitscontrole tijdens de bouw, deskundig én betrokken, lijkt bij een ontwerp met bijzondere detailleringen onmogelijk. De consequente uitvoering heeft zeker bijgedragen aan de strakke uitstraling van het gerealiseerde ontwerp en zal mede de reden zijn geweest dat het gebouw genomineerd werd voor de BNA-prijs voor ‘Het gebouw van 2008’.

De nominatie is mede een blijk van waardering voor de grote gemeenschappelijke betrokkenheid van architect én opdrachtf gever.

OPDRACHTGEVER

FAM. SCHIPPER-DE LEEUW

LOCATIE

DRIEBERGEN, UTRECHT

ONTWERP

DP6 ARCHITECTUURSTUDIO

ARCHITECT

ROBERT ALEWIJNSE, CHRIS DE WEIJER, RICHELLE DE JONG & RAQUEL OLIVEIRA

AANNEMER

N.V.T.

ADVISEUR CONSTRUCTIE

PETERS & VAN LEEUWEN, GOUDA

ADVISEUR BOWFYSICA

EPOS EP ADVIES, DELFT

JAAR VAN REALISATIE

2007

Lichtcontrasten versterken de beleving van het interieur 60

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

T

De vides zijn essentiële ruimtebepalende elementen

De opdrachtgever wenste een eenvoudige materialisering

NUMMER 18 - MAAND 2008

61

PROJECT BELICHT VILLA SCHIPPER-DE LEEUW

9 8 5 7

6

2

62

3

4

1

gelamineerde vurenhouten spanten

2

vurenhouten hefschuifpui

3

afzelia onderdorpel

4

hr++ glas, binnenzijde gelaagd

5

stalen golfplaten

6

houten latten voor bevestiging golfplaat

7

tengels op dakplaat

8

folie

9

ge誰soleerde dakplaat

1

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Het decor van het lommerrijke boslandschap is bepalend voor veel plekken binnen de woning

Gerelateerd op architectenweb.nl projectportfolio

Cinemec, Ede

projectportfolio

O architectenweb.nl/p1338

projectportfolio

Floriade 2002, groene stad

projectportfolio

De intensieve bebouwing van het cultuurlandschap is uitgewerkt als een ‘Gelaagde Stad’.

Getoond wordt hoe groen in een stedelijke omgeving geïntegreerd kan worden. De expositieruimtes zijn gestapeld en op verschillende manieren verweven met het groen en de (openbare) ruimte. DP6

NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

Robert Alewijnse

Walterboscomplex, Apeldoorn De vraag naar flexibiliteit resulteerde in een gebouw met een open plattegrond en een vrije indeling. Het enige vaste element op elke verdieping is de kern, met daarin de toiletten, liften en ruimte voor installaties. Rond de kern bevindt zich op elke verdieping een flexibel indeelbare kastenwand. DP6

O architectenweb.nl/p9918

portret van

Lyceum Ypenburg, Den Haag De vestiging van het lyceum markeert de entree van de wijk. Het programma is verdeeld over vier lagen en wordt ruimtelijk verbonden door vides en trappen. De opzet is een ring van lokalen rondom grote hallen. De binnen deze ring gelegen ruimten worden van daglicht voorzien via daklichten en patio’s. DP6 O architectenweb.nl/p6827

Bij de afslag Ede rijzen rode metalen dozen uit het gras. Samen vormen ze het einde van de kilometerslange geluidswal. Door de hoge eisen die worden gesteld aan de geluiddichtheid van de bioscoopzalen kunnen deze met gemak dienst doen als geluidsscherm. DP6

O architectenweb.nl/p2948

virtuele tour

Villa Schipper-De Leeuw

Aan overdreven architctuurfilosofieën heeft Robert Alewijnse geen boodschap. Hij houdt van een pragmatische benadering van het vak. In de praktijk komt dat neer op een nog betere beheersing van het ontwerp- en uitvoeringsproces van de vaak ambitieuze architectuur van het Delftse bureau.

Nieuwsgierig geworden naar deze bijzondere villa in de bosrijke omgeving van de Utrechtse Heuvelrug? Ga dan naar architectenweb.nl en bekijk de virtuele tour van het project.

O architectenweb.nl/n14812

O architectenweb.nl/n14813 63

VILLA1 TE EDE DOOR POWERHOUSE COMPANY

64

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECTEN KORT

REMINISCENTIE In het bosrijke buitengebied van Ede heeft Powerhouse Company een villa ontworpen die zich doelbewust positioneert in de traditie van de moderne architectuur. illa1 is een bijzonder project, niet in de laatste plaats omdat het de oprichting van Powerhouse Company markeert. Het door Nanne de Ru en Charles Bessard geleide bureau werkt tegelijkertijd vanuit Rotterdam en Kopenhagen en werkt ook aan huizen in Denemarken en Frankrijk. Die Europese oriëntatie karakteriseert de nieuwe generatie architecten.

V

Een particuliere opdrachtgever vroeg De Ru en Bessard een villa te ontwerpen in het bos bij Ede. De ontwerpers gaven elk onderdeel van het programma een eigen vleugel rondom een centrale hal, om optimaal te profiteren van de bezonning en het uitzicht. De typische Y-vormige plattegrond geeft iedere woonruimte ideaal daglicht: de studeerkamer heeft noorderlicht, de woonkamer oriënteert zich op het zuiden en de keuken ontvangt van ‘s ochtends tot ‘s avonds zon.

Om te voldoen aan de lokale bouwvoorschriften is de ruimtelijke organisatie van het programma in tweeën gesplitst NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

Situatie 65

Kelderverdieping

Begane Grond 66

in een boven- en een ondergronds deel. Deze opdeling is aangegrepen om een breed scala aan ruimtelijke kwaliteiten te maken: de begane grond is open, licht en transparant; in de kelder overheerst massa en beslotenheid.

In het interieur ontbreken op de begane grond wanden en deuren. Grote ‘meubels’ definiëren de ruimte. In de noordoostvleugel is een notenhouten element over de twee verdiepingen ontworpen, waarin functionele elementen als de trap, de inloopkast, het hemelbed en het bad zijn geïntegreerd. De keuken wordt gevormd door een element van ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECTEN KORT

Noorse leisteen. De patio verdeelt de woonkamer in tweeën en brengt licht in de kelder. Een hellingbaan langs de patio verbindt de woonverdieping met de kelder. Daar zijn de ruimtes ondergebracht die zonder veel daglicht toekunnen: slaapkamers, gastenkamers, badkamers en de garage.

Het exterieur van Villa1 wordt sterk bepaald door het met travertijn beklede kader dat de begane grond in haar geheel omsluit. Het dakvlak creëert grote overstekken aan de oosten zuidzijde, die plaats bieden aan overdekte terrassen. De drie kopse kanten van de Y-vormige plattegrond zijn gesloten. Alleen in de zuidoostgevel is een horizontale strook opengelaten. De uitsparing lijkt te willen benadrukken dat – hoewel de gevel hier gesloten oogt – er via de garage wel degelijk een ondergrondse toegang is tot het huis.

Powerhouse Company besteedde veel aandacht aan de detaillering. Het glas in de gevel is ‘stijlloos’ uitgevoerd, onzichtbaar ingeklemd in verzonken profielen. Doordat de staalconstructie van de begane grond, ontworpen in samenwerking met constructeur Gilbert van der Lee, verwerkt is in de meubelelementen, zijn er bijna nergens kolommen zichtbaar. De stalen boekenkast in de noordoostvleugel is een constructief element dat de stabiliteit van het dak waarborgt.

NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

In zijn detaillering is Villa1 een verfijnde verschijning. Zo is er een grote marmeren schuifwand, een rubberen kruiskolom, een manshoge open haard en een duizelingwekkende garage van RVS met een spiegelend zwart plafond. Veel van deze details verwijzen naar het werk van moderne meesters als Mies van der Rohe. Uit het ontwerp spreekt een totale omvattendheid. Verschillende denkkaders over vorm, detail, materiaal, constructie en modernisme, zijn door De Ru en Bessard geïntegreerd in een indrukwekkende en nadrukkelijk contemporaine villa. (OK) O architectenweb.nl/p9693 OPDRACHTGEVER

PARTICULIER

ONTWERP

POWERHOUSE COMPANY (WWW.POWERHOUSE-COMPANY.COM)

ARCHITECT

NANNE DE RU

TEAM

NOLLY VOS, WOUTER HERMANNS, ANNE LUETKENHUES, BJØRN ANDREASSEN, JOE MATTHIESSEN, ALEXANDER SVERDLOV

INTERIEURONTWERP

NANNE DE RU, CHARLES BESSARD,

CONSTRUCTEUR

BREED INTEGRATED DESIGN, GILBERT VAN DER LEE

AANNEMER

VALLEIBOUW BV, VEENENDAAL

MEUBELMAKER

SMEULDERS IG, NUENEN

LICHT ADVIES

LS2 I.S.M. BERT ROSEBOOM (BEDA)

FOTOGRAFIE

CHRISTIAN VAN DER KOOY, BAS PRINCEN,

ANNE LUETKENHUES

POWERHOUSE COMPANY REALISATIE

2008

67

HUIS VAN G TE VIANEN DOOR GROSFELD VAN DER VELDE

68

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECTEN KORT

Souterrain

1e verdieping

Begane grond

SCHIJNBAAR DETONEREND Op het eerste gezicht detoneert de verschijningsvorm met de traditionele woningen van de ernaast liggende kavels. Het ontwerp van Grosfeld van der Velde bevat echter bijzondere karakteristieke kwaliteiten. e locatie aan de rand van Vianen biedt vrij uitzicht op het zuidwesten. Grosfeld van der Velde diende rekening te houden met het bestemmingsplan dat een goothoogte van maximaal vier meter voorschreef, plus een ‘landelijke karakteristiek’ wat betreft de verschijningsvorm.

D

is een krachtig beeld dat zich, in de rij bestaande (catalogus) woningen, op bijzondere wijze manifesteert. (OK) O architectenweb.nl/p9885

Het woonhuis lijkt uit twee volumes te bestaan die tegen elkaar aanleunen. De bijzondere dakvorm die zo is ontstaan herinnert zowel aan de traditionele mansardekap van boerderijen als aan de karakteristieke landelijke schuurtjes. Om het huis een sobere, landelijke uitstraling te geven werd gekozen voor geslempt metselwerk. Dit is een methode die vaak door boeren wordt gebruikt om met restpartijen stenen te bouwen, waarop een dun cementlaagje werd aangebracht.

Het huis heeft een spannende plattegrond waarbij de ruimtes van de benedenverdieping in een open verbinding staan, elk met een specifieke ruimtelijke kwaliteit. Dit wordt benadrukt door verschillend vormgegeven raamopeningen met antracietkleurige aluminium kozijnen: laag en breed in de werkruimte tot gevelvullend in de woonkamer. De natuurstenen lange ‘balk’ in de woonkamer, die door de glazen pui lijkt heen te steken, is een mooie handreiking naar het landschap. De blik wordt daardoor automatisch naar buiten gericht.

Op de verdieping verbindt een lange gang de vier slaapkamers en de badkamer. Twee grote daklichten brengen licht in het huis dat prachtig weerkaatst op de donkere houten vloerdelen.

OPDRACHTGEVER ONTWERP

PARTICULIER GROSFELD VAN DER VELDE ARCHITECTEN (WWW.GROSFELDVANDERVELDE.NL)

ARCHITECT

BART VAN DER VELDE, I.S.M. MARCO WEIJERS EN

AANNEMER

BOUWBEDRIJF VAN DEELEN

MARK WILLEMS

Het ontwerp toont onmiskenbaar het contrast tussen de karakteristieken van traditionele architectuur, moderne invloeden, en de zoektocht naar een relatie met het landschap. Het resultaat NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

CONSTRUCTEUR

SIGMA ENGINEERING, DIESSEN

FOTOGRAFIE

MICHEL KIEVITS

OPLEVERING

2007

69

Daylight visualiser 2.0 # ( % !' # % " ((( ' &) %' $& $ % & % & * % $& + # !( ! % "#! # & % & # ( $% #& % # $ ! $ $% ' $% #$ %! '! ! & % & '!!# ' $& $ # ( % . % + ' %%! %# #& % Daglichtconcepten op maat % $ %& % #$ $

# # $%# % ! '!!# $ %& % %!" !$$ % %

&( $%

% ! "% " $ $ ' % ' (! ! ! %( #" ' $ # ( '!!# & %!" !$$ !" % Daglichtstraten

% !! !" % % %!" !$$ '!!# % " %% %$%# % %*" - $$ #, %*" -+ , + %( '!!# ' '!!# $ $% %$%# % # $% $ % !! ! ! &( % ! "% '!!# % " %% $ % $%

;d[h]_[ X[ifWh[d [d ;d[h]_[ m_dd[d :[ m[h[bZ l[hWdZ[hj$ =hedZije\\[d mehZ[d iY^WWhi[h" Z[ [d[h]_[fh_`p[d ij_`][d$ :[ [d[h]_[XWbWdi lWd [[d ][Xekm mehZj ij[[Zi X[bWd]h_`a[h$ IY^ Ye X_[Zj ^_[hleeh _ddelW# j_[l[ efbeii_d][d c[j ^[j j^[cW ;d[h]o 1 [d[h]_[ X[ifWh[d [d [d[h]_[ m_dd[d c[j Z[ ^ee]ij[ [_i[d WWd WkjecWj_i[h_d]" l[_b_]^[_Z [d Z[i_]d$ IY^ Ye D[Z[hbWdZ 8L mmm$iY^k[Ye$db

> j WZh[i leeh aep_`d[d [d pedd[#[d[h]_[

Laat u verleiden door Svedex Qube Het onzichtbare draagt bij aan de schoonheid van het zichtbare. Het bewijs daarvan is Svedex Qube, de absolute top in deur-kozijncombinaties. Svedex Qube is de meest elegante doorgang die u zich kunt wensen. Het ontwerp met industriĂŤle elementen is ĂŠcht een lust voor het oog.

www.svedex.nl

Spelen met licht

Zonweringen Het spel van licht en schaduw is een spel van elk seizoen. Een

met gebruiksgemak, gevangen in een hoogwaardig design met

boeiend lichtspel, waarbij uw Lumenguard de grens vormt tussen

gestileerde vormen. Hoogwaardige materialen verzekeren u

behaaglijke warmte en aangename koelte. Het is een grens die

daarbij van duurzaam gebruiksplezier. Ook in dat opzicht kiezen

u zelf kunt verleggen. Lumenguard geeft u het licht in de hand.

we voor exclusiviteit. Wie de hoogste eisen stelt, kiest daarom

Dat is in essentie de functionaliteit van onze zonwering; verrijkt

voor Lumenguard.

www.lumenguard.nl

UIT DE

PLOOI

Op twee uur rijden van New York heeft UNStudio een vakantiehuis gerealiseerd dat zich lui tussen de heuvels nestelt, maar zich er ook van opricht om uit te kijken over het landschap.

DOOR MICHIEL VAN RAAIJ FOTOGRAFIE CHRISTIAN RICHTERS

VILLA NM DOOR UNSTUDIO IN NEW YORK

PROJECT BELICHT VILLA NM

Een blik op de oostgevel van de villa met links de woonkamer en rechts de slaapkamers.

et idee achter de VilLA NM is zo simpel en effectief dat het bijna pervers is. Met het heuvellandschap als uitgangspunt groeide het idee erop voort te bouwen met een split level organisatie. “Het huis beweegt boven, op en met het landschap mee”, in de woorden van Ben van Berkel. Voor het eerste niveauverschil volgt het huis de glooiing van de heuvel, met het tweede niveauverschil maakt het zich los van de grond om zo ook vanuit een hoger perspectief uitzicht over de omgeving te bieden.

H

Intelligent is het idee om de split level te overbruggen door een aantal vlakken een kwartslag te draaien: een muur die rond zijn horizontale middenas tordeert, vormt een vloer op halve hoogte. Muren vervloeien tot vloeren en vloeren weer tot muren. De ontstane curves vormen vervolgens als vanzelfsprekend de basis van een trap. Ook letterlijk overbrugt de vouw zo het niveauverschil.

Technisch gezien bestaat de ‘twist’ uit vijf getordeerde vlakken.

De trap van de begane grond naar de tussenverdieping is als een door erosie hol geworden pad in Limburg – de twee muren torderen naar elkaar toe. De trap van de tussenverdieping naar de eerste verdieping is juist diagonaal met aan de ene kant een

Het huis beweegt boven, op en met het landschap mee 76

wand die tordeert tot vloer, en aan de andere kant het plafond, dat ombuigt tot wand.

Langs de oostgevel zijn in serie de drie slaapkamers geplaatst.

Om deze ruimtes in het vouwsysteem op te nemen wordt het getordeerde vlak in het trappenhuis aan de buitengevel herhaald. In de ruimte tussen de torderende vlakken ligt een ingewikkelde kamer waarvan de muren transformeren in vloeren, terwijl de vloer zelf ook omhoog loopt en het plafond naar beneden komt. In deze grotachtige tussenruimte is een badkamer gemaakt.

Een andere architect had misschien bedacht alles in de buurt van het trappenhuis aan elkaar te ‘smelten’ tot een soepele en vloeiende brij. Ben van Berkel doet dat niet. Hij disciplineert zichzelf door alleen een relatief eenvoudige tordering te gebruiken. In feite net zoals hij zich eerder bij het Möbius-huis ook moedwillig beperkte tot hoeken van 4, 7 en 11 graden.

“We zijn niet geïnteresseerd in een complexe geometrie, maar in hoe we het geometrische kunnen bevrijden, waar het ene in het andere kan overlopen, het transformatieve in de genetische dimensie van de architectuur”, verklaart Van Berkel.

Het woord ‘genetisch’ valt vaker in het gesprek. Het willen laten verdwijnen van de oude tegenstelling tussen de ‘blob’ en de ‘box’ lijkt inderdaad een soort genetische modificatie van de architectuur. Als architect doe je meestal het een óf het g ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Met het vallen van de avond verdwijnen de reflecties en wordt het leven in het huis zichtbaar.

De bronskleurige coating van het glas versterkt met haar spiegeling het omringende landschap.

NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

77

PROJECT BELICHT VILLA NM

Vanuit de woonkamer gezien biedt het trappenhuis doorzichten naar de keuken beneden en de badkamer boven.

ander. Maar het is de missie van UN Studio om de ‘blob’ en de ‘box’ hetzelfde te laten zijn. Een rechte of kromme lijn, dat zijn allebei lijnen - is het idee.

De beperkte complexiteit van de geometrie in de VilLA NM, maar ook in het Möbius-huis, brengt een opvallende rust over de architectuur. De concentratie van de verdraaide vlakken op één plek in het huis zorgt bij de trap voor een zekere spanning, terwijl het huis eromheen juist lijkt te ontspannen. “De ‘twist’ is ook bedoeld om de uiteinden van het huis zoveel mogelijk te

laten ‘wegzinken’ in de verblijfsplekken”, zegt Ben van Berkel.

“Om de gelegenheid te geven je ook terug te trekken. Het is grappig dat als je zit, je helemaal alleen bent, maar dat zodra je opstaat, het huis zich voor je opent.”

Ook vond de architect het belangrijk dat er een geometrische verandering zou plaatsvinden tússen de verblijfsruimtes. De ‘twist’ scheidt deze ruimtes zo letterlijk en figuurlijk, maar vormt op zichzelf ook weer een verbindende schakel. Het is de plek waar het hele huis is te overzien, waar verschillende gezichten op het landschap zich openen en waar de bewoners elkaar kunnen ontmoeten.

“Het verhaal van de VilLA NM is op dat punt vergelijkbaar met het Glass House van Philip Johnson”, analyseert Ben van Berkel.

De ronde open haard in dat ontwerp draagt ook bij aan de plaatsbepaling en is ook een plek van ontmoeting. Maar een gebouw organiseren rond een haard is volgens Van Berkel achterhaald, omdat niemand tegenwoordig nog in de woonkamer zit. Dit geldt ook voor de totale transparantie in het wonen dat het modernisme voorstond: “Bewoners moeten zich aan elkaar kunnen onttrekken. En als ze elkaar willen ontmoeten, kan dat ook.”

In plaats van de gebruikelijke leuning zijn als doorvalbeveiliging gespannen staaldraden toegepast.

78

De ‘twist’ vervult ook in de draagconstructie een sleutelrol en g ARCHITECTENWEB MAGAZINE

We zijn niet ge誰nteresseerd in een complexe geometrie

Het ritme van de staaldraden wordt herhaald in de maatvoering van de glaspanelen in de buitengevel.

NUMMER 18 - MAAND 2008

79

PROJECT BELICHT VILLA NM

De trap naar het split level wordt gevormd door twee naar elkaar toe torderende vlakken.

zorgt ervoor dat de uitkraging van 6 bij 14 meter gerealiseerd kon worden. In het hart van het gebouw loopt een flinke balk, waar secundaire balken omheen draaien om de tordering te maken. Eigenlijk heel eenvoudig. Toch bleek het betonwerk moeilijk te realiseren in de Verenigde Staten, dit in tegenstelling tot het gemak waarmee in Duitsland en Zwitserland met beton wordt gewerkt.

Moeiteloos vervult de ‘twist’ zo allerlei functies: het maakt de villa contextueel, organiseert het met een split level, zorgt voor interne oriëntatie en communicatie, scheidt de verblijfsgebieden en werkt ook nog constructief. Daar boven op gaat de glaspui ter plaatse van de tordering ook nog eens heel natuurlijk over in een gesloten gevelvlak dat is afgewerkt met spuitbeton.

80

Het glas, daar is Van Berkel erg trots op: “Het pakt de kleur van de omgeving op. Als de zon erop staat, wordt het heel donker, maar van binnen uit gezien is het altijd helder. Het is geen gekleurd glas.” Het glas werd in de jaren zestig en zeventig toegepast in steden als Barcelona en New York. In Canada vond de architect een fabriek die het nog maakte.

Na een ‘blauwe periode’ krijgen de ontwerpen van UN Studio nu elk een eigen kleur. Het idee van het after image – zoals Ben van Berkel en Caroline Bos dat hebben geformuleerd – speelt hierin een sturende rol. De vraag welke ervaring indruk maakt en blijft hangen, beantwoordt UN Studio zelf met stevig gekleurde gebouwen. Staar je naar een felle kleur en sluit je vervolgens je ogen, dan blijkt die inderdaad

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

op je netvlies gebrand. Die indruk wordt verdiept door achter elke kleur steeds een uniek object te ontwerpen. Voor het bureau betekent dit dat de ontwerpen onderling steeds meer van elkaar gaan verschillen, dat elk gebouw met de eigen kleur ook een eigen idee meekrijgt.

In de VilLA NM is de bronskleur van het glas een belangrijk thema geworden: “We hebben veel met de opdrachtgever gediscussieerd over hoe we dat naar binnen konden brengen.

Nu poetst hij de bronzen deurknoppen”, lacht hij: “En rond de open haard is een bronzen plaat aangebracht. Hoewel de opdrachtgever heel erg geïnteresseerd is in hedendaagse architectuur, speelt hij ook met zijn eigen traditie.”

De muren van de badkamer zijn bekleed met marmer.

Met zijn gegroeide ervaring laat hij meer van dat soort knipogen toe in zijn werk, maar ‘losheid’ wil hij het niet noemen: “We hebben ruim zes jaar gewerkt om alles te krijgen zoals we het wilden hebben.” Met de VilLA NM toont UN Studio dat zij volwassen is geworden. Het huis waarmee het bureau tien jaar geleden doorbrak, het Möbius-huis, zuchtte onder de vele ideeën die de toen nog jonge architecten erin kwijt wilden.

Maar intussen heeft de hand van de architect zich ontspannen en aan virtuositeit gewonnen.

Het is een gevonden vrijheid die niet vertaald wordt in losbandigheid, maar in controle. Het ‘less is more’-principe wordt graag uitgelegd als een streven naar een minimale architectuur, maar UN Studio bewijst hier dat het misschien meer gaat om beheersing, om het ‘precies genoeg’ doen. f

Op dinsdag 5 februari 2008 is de VilLA NM een half jaar na oplevering door onbekende oorzaak afgebrand. Ben van Berkel verklaarde er kapot van te zijn en het liefst direct in het vliegtuig te willen stappen om de opdrachtgever ervan te overtuigen het huis opnieuw te laten bouwen: “Het was een uniek project, omdat het volledig integraal was ontworpen: de details, het interieur, de structuur, de omgeving…” De VilLA NM werd zo de VilLA PM. Post Mortem.

Het keukeneiland, ontworpen door Joel Miller, is uitgevoerd in Corian.

OPDRACHTGEVER

ANONIEM

ONTWERP

UN STUDIO (WWW.UNSTUDIO.COM)

ARCHITECT

BEN VAN BERKEL MET OLAF GIPSER EN ANDREW BENN, COLETTE PARRAS, JACCO VAN WENGERDEN, MARIA EUGENIA DIAZ, JAN DEBELIUS, MARTIN KUITERT, PABLO RICA, OLGA VAZQUEZ-RUANO

PROJECT ADVISEUR

ROEMER PIERIK, ROTTERDAM

CONSTRUCTEUR

ROBERT SILMAN ASSOCIATES, NEW YORK, NY

LANDSCHAPSARCHITECT POUDER DESIGN GROUP, PATTERSON, NY

NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

AANNEMER

HENRY AND QUICK CONSTRUCTION, BROOKLYN, NY

REALISATIE

2007

81

PROJECT BELICHT VILLA NM

4

3

5

5

3

6 7

1 2

82

1

woonkamer

7

toilet

2

keuken

8

kelder

3

slaapkamer

9

installatieruimte

4

slaapkamer ouders

10 badkamer

5

badkamer

11 opbergruimte

6

hal

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

De woonkamer, met fauteuils van Cassina, biedt met een schuifdeur toegang tot het terras.

Gerelateerd op architectenweb.nl projectportfolio

portret van…

NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

Pilkington Eclipse

projectportfolio

Möbius Huis, Naarden

Het glas dat in de VilLA NM is toegepast ontleent haar specifieke eigenschappen aan een coating die ontstaat door een gas te laten reageren met de half gesmolten glasplaat.

Het glas reflecteert warmte van buiten, maar is van binnen gezien toch transparant.

Pilkington

Zoals de naam al aangeeft is de organisatie van deze villa afgeleid van de Möbius band: een in zichzelf gevouwen 8-vormige strip.

UNStudio programmeerde de verschillende onderdelen van het huis op de ‘Möbius band’ met het oog op de onderlinge relaties, het uitzicht en de zon. UNStudio

O architectenweb.nl/bp2027

O architectenweb.nl/p432

Ben v. Berkel / Caroline Bos

projectportfolio

Mercedes-Benz, Stuttgart

“Aan gebouwen valt altijd wel iets te vernieuwen, heruitvinden en herontdekken,” dat vinden de partners van UNStudio het leukste aan hun vak. Van Berkel en Bos ontspannen achter de International Herald Tribune, jaren zeventig muziek, en een goed boek.

UNStudio

In 2005 opende het nieuwe Mercedes-Benz Museum haar deuren en verwelkomde vorig jaar bijna een miljoen bezoekers. Het auto museum is georganiseerd langs twee continu cirkelende routes, waartussen gewisseld kan worden.

UNStudio

O architectenweb.nl/n9604

O architectenweb.nl/n7503

83

VILLA JOJO IN WAALWIJK DOOR M3H 84

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECTEN KORT

Doorsnede

SPLIT LEVEL In Waalwijk heeft M3H Architecten een vrijstaand huis gerealiseerd waarin wonen en werken is gecombineerd. De toepassing van het split level heeft een dynamische doorsnede en een atypisch silhouet opgeleverd. an het einde van een doodlopende weg, op een langgerekt kavel van honderd meter diep, heeft M3H een villa ontworpen die als sluitstuk geldt voor een lint van huizen en zodoende naar drie zijden vrij uitzicht heeft. De stedenbouwkundige randvoorwaarden stelden een maximaal bebouwd oppervlak van 12 bij 12 meter, plus ruimte voor een kleine uitbouw. Met een uitkragende opbouw en een grote kelder heeft M3H dit kader volledig uitgebuit.

A

Het programma van het huis bestaat, naast woon- en slaapvertrekken, uit een kantoor aan huis, een atelier, een gastenverblijf, een fitnessruimte en een parkeergarage. De functies zijn over in totaal zes split level niveaus verdeeld, die in tweetallen grofweg drie verdiepingen vormen. Elke verdieping heeft een eigen karakter: in de kelder wordt gewerkt, op de begane grond gewoond, op de verdieping geslapen. De overgangen tussen de clusters werken, wonen en slapen zijn georganiseerd door twee kokers met een trap erin: de trap in de ene koker leidt vanuit het woongedeelte naar beneden het souterrain in, de trap in de tweede koker leidt naar boven de slaapverdieping op.

NUMMER 18 - JUNI 2008

85

Begane Grond

1e verdieping

2e verdieping

Constructief is het huis opgebouwd uit vier in het werk gestorte betonnen schijven. Vooral in de kelder en op de eerste verdieping levert dit in het interieur een lineaire strokenstructuur op.

Het woonniveau daarentegen is vrijwel helemaal opengelaten.

Twee dwars geplaatste kokers scheiden de hoger gelegen woonkamer van de lager gelegen eetkamer en keuken. Het overstek boven de woonkamer meet 12 bij 6 meter. Met enkel een paar pendelkolommen achter in het huis, balanceert de bovenbouw op de twee smalle kokers. In zijn ontwerp zoekt M3H de grens op van wat constructief mogelijk is. Het resultaat is een huis met een verbluffend silhouet, maar ook een huis met 270 graden vrij uitzicht vanuit de woonkamer.

In contrast met de open begane grond hebben de kelder- en de eerste verdieping een meer besloten karakter. Het souterrain is georiĂŤnteerd op een klein talud. De slaapvertrekken zijn voorzien van kleine dakvensters. De witgecementeerde baksteen, waarmee de dichte delen van de gevel is gematerialiseerd, is doorgezet als begrenzing van de terrassen rondom de villa. Het aanvankelijk wankel aandoende huis lijkt zo krachtig geworteld in het landschap. Met zijn uitgebreide terrassen vervloeit de grens tussen het huis en het landschap, terwijl tegelijkertijd het landschap via de panoramische glaspuien diep het huis binnendringt. Huis en landschap zijn hier geen aparte werelden meer. (OK) 86

O architectenweb.nl/p9882

OPDRACHTGEVER

PARTICULIER

ONTWERP

M3H (WWW.M3H.NL)

ARCHITECT

MARC RENIERS, MICHEL WOUD, WOUTER KROEZE,

AANNEMER

NIEUWENHUIZEN DAANDELS, UDEN

CONSTRUCTEUR

KREKON, HEEZE

TUINONTWERP

BERT HULS, OISTERWIJK

FOTOGRAFIE

ALLARD VAN DER HOEK

REALISATIE

2007

KOOSJAN VAN DER VELDEN

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECTEN KORT

NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

87

CADAVAL & SOLÀ-MORALES

PROJECTEN KORT BUITENLAND

HET LANDSCHAP ALS

INSPIRATIEBRON De variĂŤteit van landschappelijke locaties is in het buitenland enorm groot en geeft aanleiding tot specifieke ontwerpbeslissingen. Of het nu gaat om uitzicht op zee of beschutting tegen de al te felle zon, de context vormt een onuitputtelijke inspiratiebron.

DOOR MARCEL TEUNISSEN

SANTIAGO GARCES

Met licht te hanteren vouwwanden van hergebruikt bekistingshout is de woning aan de tuinzijde geheel te openen

eer dan bij andere gebouwtypologieën speelt in het villaontwerp de relatie tot het landschap een centrale rol. Doorslaggevend is de meer landschappelijke dan stedelijke setting van de villa en de daarop afgestemde leefstijl van de bewoners.

Van de uit vier continenten geselecteerde villa’s is er maar één die zich van het landschap afwendt. In het ontwerp van de Villa Fontana is niet het landschap bepalend voor de structuur van het huis, maar een zeer persoonlijk idee van de architect.

In elk van de zes hier gepresenteerde villa’s wedijvert de autonome structuur van het huis met de ordening van de omgeving.

Elke villa gaat op zijn eigen manier de confrontatie aan met het landschap. Want een huis is pas een huis als binnen het landschap een eigen territorium is afgebakend.

M

90

TDA huis, Puerto Escondido, Oaxaca, Mexico.

Cadaval & Sola-Morales De opgave bestond eruit een woning te ontwerpen die bestand was tegen de extreme weersomstandigheden aan de Grote Oceaan en beduidend meer comfort kon bieden dan de gemiddelde Mexicaanse stadswoning. Het budget van de opdrachtgever was evenwel enigszins beperkt, zodat een dure villa niet tot de mogelijkheden behoorde. Het uitgangspunt van Eduardo Cadaval en Clara Solà-Morales was een strandhuis te ontwerpen dat ‘op elke uithoek van de wereld gebouwd zou kunnen worden’.

Gezien de aangename én onaangename aspecten van de locatie concludeerden zij dat het huis zowel openheid als beschutting moest bieden. Nog voordat er maar één schets op papier was gezet, werd gekozen voor uitvoering in gestort beton. Dit had te maken met de vaak extreem hoge tempe-

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

SANTIAGO GARCES

PROJECTEN KORT BUITENLAND

SANTIAGO GARCES

Hout en beton zijn kenmerkende materialen voor het interieur van het TDA Huis

Aan de kant van de oceaan is het TDA huis uitgevoerd als een uitkijktoren met een gesloten onderbouw

Plattegrond begane grond NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

raturen, de zoute zeewind en de beperkt geschoolde lokale bouwvakkers. De tektonische mogelijkheden van beton werden tijdens het ontwerpproces nader onderzocht. Om kosten te besparen werd het hout van de bekisting hergebruikt voor de vloerafwerkingen en kozijnen. De architecten spoorden een timmerbedrijf in Mexico Stad op dat zowel kon bekisten, storten, als recyclen. Omdat men desondanks nog hout tekort kwam, werd ayacahuite toegepast: een goedkope, onbehandelde, waterresistente tropische houtsoort.

Qua vorm is de villa een samenstelling van drie doosvormen met open en gesloten vlakken. Letterlijk open, omdat in sommige delen van de gevel geen ramen maar muskietennetten zijn toegepast. De vierde verdieping van het huis biedt een magnifiek uitzicht over de oceaan. In het uitkragende bouwvolume aan de tuinzijde zijn de slaapruimtes ondergebracht. Het volume op maaiveldniveau functioneert als woonruimte. Conform de wens van de opdrachtgever vergt het huis minimaal onderhoud en is het flexibel in gebruik.

Het in 2008 voltooide TDA Huis is te kwalificeren als een modernistisch ontwerp in een lowtech uitvoering, dat een g antwoord vormt op de specifieke landschappelijke context.

Dwarsdoorsnede 91

SERGIO PIRRONE

De twee bouwlagen van het Huis van Acryl bestaan uit kernen met daaromheen volledig vrije doorgangen

de woning wordt een gevoel van benauwdheid opgeroepen, terwijl van de buitenkant – mede door het niveauverschil – nauwelijks iets zichtbaar is van wat er zich binnen afspeelt.

Rondom de woning is een witte muur opgetrokken die het terras en de tuin omsluit. De wand is bekleed met hetzelfde materiaal als de staalconstructie van de woning: acrylpanelen van slechts 20 millimeter dikte. Van buiten lijkt de woning te zijn opgebouwd uit drie melkwitte, zich verjongende volumes. Bij een blik over de muur zou duidelijk kunnen worden hoe het nu eigenlijk in elkaar zit, maar daar is de muur net iets te hoog voor.

SERGIO PIRRONE

Huis van Acryl, Yamanashi, Japan Takeshi Hosaka In een dal met rijstvelden staat dit woonhuis voor een jong echtpaar met drie kinderen. Kenmerkend voor de locatie zijn de schone lucht, de voor Europese begrippen zeldzame vegetatie en een imposant berglandschap als decor. Een drukke ‘sightseeing’-weg op enige afstand is het enige dat de rust verstoort en door de lokale bevolking als negatief wordt ervaren.

De architecten besloten het huis daarom een grote mate van beslotenheid te geven, maar toch op bijna elke plek visueel contact met buiten mogelijk te maken. Nergens in

Met name het frontale aanzicht van de gevels van het Huis van Acryl biedt een zeer abstract beeld

92

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

SERGIO PIRRONE

PROJECTEN KORT BUITENLAND

De omloop rondom de kern op de begane grond functioneert als verkeers- en verblijfsruimte

Door de ononderbroken glazen puien op de begane grond is er nauwelijks een barrière tussen het interieur en de private buitenruimte. Via de glaspuien is de tuin dan ook vierzijdig bereikbaar, wat ideaal is voor de drie kinderen.

De keuze viel op wit acryl omdat het een materiaal is dat in het volle zonlicht minimaal reflecteert (reflectie beschouwen de architecten als storend) en tegelijkertijd de plasticiteit van het volume goed accentueert. Vorm, materiaal en het ontbreken van kleur dragen bij aan een soort minimalistische zuiverheid die de beleving van het landschap moet intensiveren. Dat geldt ook voor de detaillering, zoals de kozijnloze beglazingen en de voor het oog weggewerkte technische installaties. g

DWARSDOORSNEDE

NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

PLATTEGROND

BEGANE GROND

93

WIELAND GLEICH KEVIN FELLINGHAM

De draagmuren van Huis J zijn gemaakt van stenen uit de directe omgeving

Het bouwen op een talud bood kansen om de dakvlakken te laten verspringen en extra daglicht binnen te laten

94

Huis J, Simonstown, Zuid-Afrika. Kevin Fellingham Architecture + Urbanism De locatie van Huis J aan de rand van de stad markeert zowel de grens tussen natuur en cultuur als tussen de bergen en de zee. Met het woningontwerp voor zijn minder valide ouders stond de architect voor een sterk persoonlijke opgave.

Hoewel is gestreefd naar een optimale inpassing in het landschap, zijn ook veel ontwerpbeslissingen gemotiveerd vanuit de ruimtelijke organisatie van de woning.

Het uitgangspunt was om zoveel mogelijk zichtlijnen binnen de woning en uitzichten op de Westkaap te creĂŤren, maar tegelijkertijd ook beschutting te bieden tegen de vaak felle zeewinden en brandende zon.

Er was een goede aanleiding om gebruik te maken van passieve zonne-energie en natuurlijke ventilatie. Voor een zo gezond mogelijk binnenklimaat zijn in het huis alleen planten geplaatst uit de directe omgeving. Het huis is zozeer met de omgeving versmolten dat de vegetatie van het berglandschap contact maakt met de achterzijde van het huis. Verder zijn de dragende wanden gebouwd met keien van de helling aan de voorzijde.

Het huis is volledig rolstoelvriendelijk, wat niet eenvoudig te realiseren was gezien het fors hellende vlak van de bouwlocatie.

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECTEN KORT BUITENLAND

Plattegrond begane grond

Dwarsdoorsnede.

De hoofdvorm van Huis J bestaat uit evenwijdig georiĂŤnteerde, gesloten bouwvolumes met open ruimtes ertussen, ten behoeve van een zo groot mogelijk gevellengte en terrasoppervlak. De strakke witte volumes contrasteren met de zandstenen draagmuren. Dit roept het beeld op van de bebouwing van het centrum van Simonstown zelf. In het

NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

zonlicht komt de plasticiteit van deze losse volumes het best tot zijn recht. Ramen en deuren zijn zoveel mogelijk geconcentreerd in de vlakken, die bij de hoogste zonnestand beschaduwd zijn. Ook de toepassing van betonnen luifels draagt bij aan de vorming van schaduwplekken. g

95

ALEJO PARK

Huis ST25 Reutlingen, Duitsland Braun Associates Architekten De oriëntatie van de kavel van 22 bij 50 meter in zuidoostnoordwestelijke richting maakte het tot een lastige opgave om een optimale bezonning te combineren met een weids uitzicht op het Schwäbische berglandschap.

Dit is opgelost door de onderste bouwlaag vorm te geven als een sokkel met een groen dak, dat functioneert als buitenruimte. Daarop zijn in een hoekverdraaiing de eigenlijke twee woonlagen gesitueerd, in een langwerpige doosvorm met transparante kopgevels als ‘vensters’. De zijgevels bestaan uit een patroon van gesloten vlakken en smalle, gebouwhoge glasstroken die de dikte van de verdiepingvloer laten zien.

De flexibele ruimtelijke organisatie is afgestemd op bewoning door minimaal zeven personen.

De onderbouw omvat een gemeenschappelijke garage voor vier auto’s, een kantoor voor de opdrachtgever, een verhuurbare woning en installatietechnische ruimtes. De hoger gele-

96

gen achtertuin met zwembad is ook vanuit de onderbouw bereikbaar. Bepalend voor de begane grond en de verdieping met de meer private functies is de verdeling in drie parallele zones in de lengterichting van de doosvorm. De middelste zone bestaat uit een langgerekte voorzieningenkern met de natte ruimtes en de verticale en horizontale ruimtelijke verbindingen.

De buitenzones aan weerszijden van deze kern zijn zo open mogelijk van opzet, wat doet denken aan het principe van de doorzonwoning, maar dan volgens een ultieme interpretatie in de particuliere sector.

Om de ruimtelijke structuur van de woning zo goed mogelijk te laten beleven heeft de architect het interieur licht gehouden. Kenmerkend zijn de houten vloeren, de witte wanden, de toepassing van glas en keramische materialen en de geïntegreerde inbouwmeubelen. Kleur is alleen gebruikt om ruimtelijke verbindingen te accentureren.

Beeldbepalend aan de buitenzijde is de gevelafwerking in keramisch witbeton, een duur en duurzaam materiaal. g

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

ALEJO PARK

PROJECTEN KORT BUITENLAND

Ondanks het relatief beperkte glasoppervlak is de ruimtelijke organisatie van Huis Lock aan de buitenzijde goed afleesbaar

ALEJO PARK

Ugait ero do conse magnisi.

Vides onderbreken het lineaire karakter van de woning en creĂŤren contrasten van licht en donker.

NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

97

CHRISTIAN RICHTERS

De overgang tussen bin-

CHRISTIAN RICHTERS

nen en buiten is geleed

De orthogonale structuur vormt de basis van Huis Lock

Doorsnede

Huis Lock, Ertingen, Duitsland Titus Bernhard Architekten Ook in de ontwerpopgave voor een ruim bemeten woning in Beieren werd de architect geconfronteerd met bijzondere landschappelijke kwaliteiten van de bouwlocatie: in dit geval het uitgestrekte rivierenlandschap van de Donau en de Auen.

Titus Bernard heeft volgens eigen zeggen hierop gereageerd met een ambivalent concept. De ambivalentie bestaat uit het creëren van op het landschap betrokken zichtlijnen en een besloten contact met patio’s. Gezien het uitzicht lag een meerlaags woongebouw voor de hand, maar er werd gekozen voor een zo plat mogelijk bouwvolume met groene daken om de topografie te thematiseren.

De opdrachtgever van Huis Lock kreeg in wezen als ontwerp een ruimtelijke hoofdstructuur aangeboden, een soort matrix die in overleg met de architect verder werd ingevuld.

De onderdelen van het programma van eisen zijn in kleinere bouwdelen geleed, die onderling zijn gerelateerd via de duidelijk gedefinieerde orthogonale, kruisvormige hoofdstructuur. Ook hierin gaat volgens de architect ambivalentie schuil: de woning wordt ervaren als ruimtelijk continuüm, terwijl de verschillende functies als afzonderlijke entiteiten zijn gedacht.

De patio’s zijn belangrijk in het concept. Grote schuifdeuren maken het mogelijk de patio’s bij de woning te betrekken, steeds anders door de wisselende zonnestand. Het interieur wordt daarmee sterk gemodelleerd door contrasten tussen licht en donker.

Plattegrond begane grond

98

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

SHINJI MIYAMOTO

PROJECTEN KORT BUITENLAND

Huis Fontana, Numazu Shizuoka, Japan N Maeda Atelier Bij het ontwerp van deze villa, gesitueerd in een middelgrote Japanse stad, vormde de omgeving niet de primaire inspiratiebron. De architect Norisada Maeda heeft zich met goedkeuring van de opdrachtgever laten inspireren door schilderijen van de Italiaanse avant-gardekunstenaar Lucio Fontana.

De schilder werd beroemd door werken waarin hij met paletmessen sneden in het canvas maakte. Het bijzondere van die werken is onder meer dat de snelle, krachtige bewegingen waarmee de sneden zijn gemaakt, als het ware aan de schilderijen zijn af te lezen. De architect beschouwt dit als â&#x20AC;&#x2DC;spanningsvolleâ&#x20AC;&#x2122; beelden.

In het huis Fontana zijn de sneden vervangen door zeven lensvormige sneden in het doosvormige, tweelaagse bouwvolume. Deze ingreep behelst meer dan een vormexperiment. Maeda heeft geprobeerd op bijzondere wijze natuurlijke en kunstmatig ingerichte binnentuinen in de woning te integreren. Dit heeft geresulteerd in een ruimtelijk opgezette woning, waarin via de lensvormige binnentuinen extra daglicht kan toetreden.

De vrije ruimtelijke organisatie is mogelijk gemaakt door de toepassing van een staalskelet. Deze constructie is aan de buitenzijde afgewerkt met panelen van gegalvaniseerd staal, uiteraard in het blauw van Fontana.

SHINJI MIYAMOTO

Aan de buitenzijde van Huis Fontana is nauwelijks zichtbaar wat zich binnen afspeelt

Kenmerkend voor Huis Fontana zijn de lensvormige transparante binnenwanden

Lengtedoorsnede

NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

99

DAGLICHTHUIS TE ALMERE DOOR MIRCK

100

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECTEN KORT

Begane Grond

LICHTEND VOORBEELD In de nieuwe wijk Overgooi in Almere realiseerde Mirck een omvangrijke villa, compleet met zwembad en hammam, die grotendeels aan het zicht wordt onttrokken door de massieve buitenmuur van Belgisch leisteen. innen een grid van dertig bij dertig meter is een gelijkvloers woonprogramma ondergebracht voor een gezin met drie kinderen. Binnen ontwaart zich een verrassende variëteit aan open ruimtes, ingegeven door de overal in het zicht gelaten houten kolom- en balkconstructie die maat en structuur geeft. Het sheddak zorgt voor een ongekend grote daglichttoetreding. Gefilterd noorderlicht dringt diep door in het interieur en zorgt voor een aangename binnenruimte.

B

De keuken vormt het hart van het huis, dat aan de ene kant grenst aan een kleine patio die als tussenruimte functioneert met de straat, en aan de andere kant aan de overdekte buitenruimte ligt. Zowel de houten vloer als het keukenblad lopen door en verbinden zo binnen met buiten. Een lange gang scheidt het wonen van het slapen. Vier slaapkamers en de badkamer zijn langs de noordzijde geschakeld. Een tweede, parallelle gang verbindt de kamers onderling.

De verwerking van de leisteen, speciaal voor dit project uit een Belgische groeve uitgegraven, bleek een tijdrovende en kostbare aangelegenheid, vanwege het sorteren van de juiste stenen en het waterpas metselen. Het resultaat is een strakke maar gevarieerde gevel waarin gaten zijn benadrukt met thermisch verzinkte stalen kaders. Het sheddak heeft een koperen afwerking en functioneert als warmtegeleider: in een boiler wordt het opgewarmde water opgevangen.

Het ruimtelijk concept herinnert aan het idee van de universal space dat zich leent voor een grote flexibiliteit in het programma. De toekomst zal uitwijzen in hoeverre die mogelijkheid door de bewoners zal worden benut. (OK) O architectenweb.nl/p9886 NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

OPDRACHTGEVER

FAMILIE VAN DEN BROEK

ONTWERP

MIRCK ARCHITECTS (WWW.MIRCK.EU)

ARCHITECT

SANDER MIRCK, I.S.M. DAVID KÜNZEL

AANNEMER

BOUWBEDRIJF OVERGOOI

CONSTRUCTEUR

INGENIEURSBUREAU BOORSMA, DRACHTEN

FOTOGRAFIE

JOHN LEWIS MARSHALL

OPLEVERING

2007

101

VILLA RĂ&#x2013;LING TE KUDELSTAART DOOR PAUL DE RUITER

MUSEALE VILLA De huisvesting van een private kunstcollectie vormde het uitgangspunt voor de villa die Paul de Ruiter heeft ontworpen aan de Westeinderplas.

102

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECTEN KORT

NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

103

Begane Grond

unstwerken vragen om indirect licht en worden bij voorkeur in een gesloten volume met veel wandoppervlak geplaatst. Belangrijk voor de opdrachtgevers was dat hun verzameling schilderijen en sculpturen optimaal tot haar recht zou komen in hun nieuwe villa. Door de omringende natuur lijkt die vraag een onvervulbaar ideaal, want een gesloten volume staat een maximaal uitzicht in de weg.

Architect Paul de Ruiter koos er daarom voor twee verschillend vormgegeven volumes op elkaar te stapelen. In het onderste volume zijn de woonkamer en de keuken ondergebracht; dit is feitelijk één doorlopende open ruimte. De begane grondverdieping is volledig omgeven door glas, zodat er een vrij zicht op het landschap wordt geboden. Het uitzicht wordt slechts begrensd door de uitkragende bovenverdieping, die tevens voor schaduw zorgt.

K

1e verdieping

Het bovenste volume is in het geheel bekleed met verticale houten latten. Op deze verdieping is de kunstverzameling ondergebracht; die wordt aan weerszijden ingesloten door de slaapvertrekken, op de kopse kanten van de villa. Een groot daklicht laat daglicht toe, dat via een vide tevens doordringt tot in de woonkamer.

De raamopeningen in de gevel gaan schuil achter grote luiken die als zonwering fungeren. De luiken, die door het bureau zelf zijn ontwikkeld, bestaan uit twee horizontale delen die zich bij opening naar boven opvouwen tot een luifel. Vooral wanneer de luiken gesloten zijn, is het contrast tussen beide bouwdelen visueel sterk.

Paul de Ruiter ontwierp een bijzondere villa op de oevers van de Westeinderplas, ingetogen qua verschijning en passend in het waterrijke landschap. (OK) O architectenweb.nl/p9881

OPDRACHTGEVER

PARTICULIER

ONTWERP

ARCHITECTENBUREAU PAUL DE RUITER

ARCHITECT

PAUL DE RUITER

PROJECT TEAM

NOUD PAES, WILLEM JAN LANDMAN,

(WWW.PAULDERUITER.NL)

HELGA TRAKSEL, DIETER BLOK, WILLEKE SMIT

104

GEVELBOUWER

MHB

AANNEMER

VAN SCHEPPINGEN BOUW

LANDSCHAP

COPIJN

FOTOGRAFIE

PIETER KERS

REALISATIE

MAART 2008

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Architecten presenteren zich met een projectportfolio op architectenweb.nl

architectenweb

www.architectenweb.nl/projecten

Belangrijkste kenmerken projectgids - Presentaties van circa 3200 projecten onderverdeeld in de disciplines architectuur, stedenbouw, tuin en landschap en interieur - Handige zoekfunctie op projectsoort, trefwoord en naam architect - Wekelijks aangevuld met nieuwe projecten - Heldere projectpresentaties in woord en beeld Schrijf u ook online in op onze wekelijkse projecten nieuwsbrief!

Uw projectportfolio ook op architectenweb.nl? Word lid van Architectenweb.nl en presenteer uw bureau op de grootste architectuursite van Nederland. (meld u aan op www.architectenweb.nl/wordlid).

online

Architecten zijn trots op hun projecten. En vaak terecht. Architectenweb.nl biedt Nederlandse architecten daarom een podium om hun projectportfolio te presenteren aan een breed publiek.

Handig als u zich wilt voorbereiden op de keuze van een architect. Maar ook voor diegene met liefde voor architectuur is de architectenweb projectgids een rijke bron om dagenlang in te verdwalen.

NIEUW ONLINE PROJECTEN

NIEUWE PROJECTEN OP ARCHITECTENWEB.NL

Op deze pagina treft u een selectie aan van projecten die recent zijn toegevoegd aan architecten web.nl. Voor een volledig overzicht van alle projecten surft u naar www.architectenweb.nl/projecten

WATERWONINGEN, DEDEMSVAART

HEUVELTOP-HUIS, DEN HAAG

De zes waterwoningen worden dit jaar gerealiseerd in een kunstmatig aangelegd meer in Dedemsvaart. De kade is verstevigd door middel van schanskorven. De woningen zijn bereikbaar via steigers, die tevens dienen als carport.

Het wooncomfort wordt vergroot door een royaal terras op het water. Vellinga Menkveld architecten

De drive in woning met royale luifel is deels ingegraven in een bestaande heuvel. De lusvormige autoroute onder het gebouw is geĂŻntegreerd in de tuininrichting. Binnen deze lus is de vijver met koikarpers gesitueerd. Vanaf de top van de heuvel kan men vanuit de woonruimte via een terras afdalen naar de tuin. 123 DV

O architectenweb.nl/p7378

O architectenweb.nl/p8513

VILLA, HOEVEN

WOONHUIS, HOOGEVEEN

WONINGEN, BLAUWE STAD

Landschappelijke kwaliteiten en de interpretatie van de strikte eisen uit het bestemmingsplan waren bepalend voor het woningontwerp. De wens van de opdrachtgever om zoveel mogelijk woonfuncties op het water te oriĂŤnteren werd vertaald in een lineaire structuur, parallel met de rivier de Mark.

LODEHAVERMANSARCHITECTEN

Schoonheim vormt een baken in de nieuwe uitbreidingswijk. De architecten combineerden het compacte stedelijk wonen met het buiten wonen. Met de ronde vorm is zowel gezocht naar een goede inpassing als naar beslotenheid.

De bewoners kunnen zich op eigen grond terugtrekken in de omsloten tuin. Bureau B+O Architecten

In het Oldambt is een nieuw meer gerealiseerd van 800 hectare. Naast uitbreiding van het bestaande natuurgebied en het scheppen van recreatieve voorzieningen worden in Blauwe Stad vijf woongebieden gerealiseerd.

De tien vrijstaande woningen worden gerealiseerd in het plangebied Finse Eilanden. MAAS ARCHITECTEN

O architectenweb.nl/p8974

O architectenweb.nl/p9156

O architectenweb.nl/p9366

Uw projectportfolio ook op architectenweb?

Word lid van Architectenweb.nl en presenteer uw bureau op de grootste architectuursite van Nederland.

106

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

UITBREIDING VILLA, RIJSWIJK

DE LANDMARK, UTRECHT

VILLA, APELDOORN

Omdat de villa in de landgoederenzone ligt, zijn aan-, en opbouwen niet toegestaan. De uitbreiding is gerealiseerd onder het terras waarbij verbinding is gemaakt met de kelder.

Uitgangspunten waren het vermijden van een benauwd gevoel en het leggen van ruimtelijke relaties met de bestaande woning. Bureau Kroner

Het woonhuis wordt in 2009 voltooid op een niet alledaagse locatie in de uitbreidingswijk Leidsche Rijn. Het plastische bouwvolume zal aan de kop van de kleine haven als baken functioneren. In vorm en materiaalgebruik is contrast gezocht met de omringende, lagere bebouwing. Noordwestzes architecten en ontwerpers

Als vervanging van een kleine bungalow is in een bosrijke omgeving een villa gebouwd met een nokhoogte van negen meter. De buitenzijde is in hout uitgevoerd, hetgeen samen met de spitse toppen, leipannen, raamroedes en veranda’s een bij de locatie passende ‘New England-sfeer’ oproept.

Harmonische Architectuur

O architectenweb.nl/p9420

O architectenweb.nl/p9484

O architectenweb.nl/p9264

WOONHUIS SLUIMER, ELST

HUIS JP, BILTHOVEN

VILLA HALSEMA, DRONTEN

Volgens het stedenbouwkundig plan moesten woningen op hoekkavels gericht zijn op aangrenzende straten.

De bewoners wensten echter privacy en uitzicht. Dat is opgelost door de openheid naar de tuin letterlijk vorm te geven en het zicht op straat figuurlijk op te vatten, met kleine ramen.

Van den Berg Architecten Houten

De woning uit het interbellum is aan de achter- en zijkant uitgebreid. Hierdoor zijn de kamers en suite getransformeerd in één grote leefruimte die bestaat uit vier zones met elk een eigen sfeer. Door de toepassing van glasstroken tussen oud en nieuw, worden deze ruimtes voorzien van voldoende daglicht. Change Architects

Het plan is afgestemd op de wensen van de opdrachtgever. De royale plattegronden bieden maximaal woongenot en contact met de tuin. De gevels zijn uitgevoerd in dubbellaags halfsteensverband. Aluminium kozijnen en een witte schijf ter markering van de entree, zijn onderdeel van het strakke lijnenpatroon. Lab32 architecten

O architectenweb.nl/p9495

O architectenweb.nl/p9669

O architectenweb.nl/p9674

NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

107

Flex Flexyour yourdesign! design ...for ...forthe thefuture future

RICHT UW PROJECT IN VOOR DE TOEKOMST...

( # ( $ " " ! "

( # & ( # $ ! " ! " " ! ( # " ! % ! " ! ! ! ! " !

www.vangeellegrand.nl

COLUMN PETER DRIJVER

ACCUMULATIE De ondergang van het gebouw voor Bouwkunde van de TU Delft is voor (oud-)studenten en (oud-)medewerkers in eerste instantie een persoonlijk verlies: een school is voor elk individu een omgeving die veel sporen nalaat. De roemloze ondergang van het door architect Hans Boot (Van den Broek en Bakema) ontworpen gebouw is niet te vergelijken met de extase waarmee het gebouw eind zestiger jaren werd betreden en het gebouw aan de Oude Delft werd achtergelaten. Boot had het gebouw opgezet met goed verlichte, gestapelde dubbelhoge tekenzalen en reeksen kabinetten. In materiaal, proportie en ruimtelijke hoofdopzet was het gebouw een positieve uitzondering op Van Eesterens onmenselijke campus in Delft-Zuid.

Ook bood het gebouw voor het eerst voldoende ruimte aan werken in atelierverband, ruimte die in de binnenstad node werd gemist.

Maar toen een DDR-filmploeg van fabrikant Reiss begin jaren zeventig een documentaire kwam maken over hoe geweldig de honderden geleverde tekentafels voldeden – hun grootste order ooit –, moesten ze onverrichterzake terugkeren. Alle tekentafels stonden nutteloos terzijde: ze werden als prikbord of koffietafel gebruikt, of waren opgeslagen in de kelder. In de ‘kritiese’ jaren zeventig was het onderwijs op zijn kop gezet en kregen de tekenzalen meer en meer het karakter van vergaderzalen. Het gebouw werd uitgewoond door de grote toename van het aantal studenten en medewerkers; de overmaat in vides en hallen – modernisme vreet ruimte – werd verhokt. Hoe flexibel het gebouw in veertig jaar ook is gebleken en hoe welwillend iedereen ook omging met de beperkingen, de ruimtelijke hoofdopzet ging van didactische veronderstellingen uit die minder houdbaar waren dan gedacht.

De TU Delft heeft een overmaat aan onderwijsgebouwen, maar geen faculteit is bereid zijn royale behuizing in te ruilen voor iets kleiners ten gunste van Bouwkunde. En dus gaat de faculteit op zoek naar een nieuw gebouw.

Alles wijst erop dat er een ontwerpwedstrijd komt waar

NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

het concept de ontwerpopgave zal beheersen. Het is te hopen dat het College van Bestuur van de universiteit en het Bestuur van de faculteit zich bezinnen op de gevraagde typologische flexibiliteit, zodat er een universiteitsgebouw wordt ontwikkeld met een langere houdbaarheidsdatum dan zijn voorganger.

Het imposante gebouw aan de Berlageweg is nog voor zijn veertigste geveld door een onbenullige kortsluiting in een van de koffieautomaten. De vijftig aangerukte brandweervoertuigen bleken daarbij alle ongeschikt om in een gebouw van dit formaat een brand te blussen. De brandweer verklaarde laconiek dat het een kwestie was van uit laten fikken en vervolgens van de verzekering. Toen in 2004 de Anna-Amaliabibliotheek in Weimar in lichterlaaie stond, hebben burgers in een lange keten zoveel mogelijk boeken gered. In het nieuwe gebouw voor bouwkunde hoop ik een bronzen wandplaquette aan te treffen dat cultureel zelfbewust handelen van burgers in herinnering brengt en prijst. Achter de schermen is door velen gelobbyd om maquettes, stoelen, kaarten, boeken en tijdschriften te redden uit het machtige kadaver. Ook waar de brand niet gewoed had, en waar zelfs geen waterschade was, bleek de brandweer niet bereid het gebouw te betreden en de inventaris veilig te stellen. Pas toen de waarde van de collectie in klinkende munt werd vertaald (Antiek! Origineel!), is getracht een deel van de inventaris veilig te stellen. Als je je realiseert welke collectie in honderd jaar overdracht van kennis opgeslagen was in de zalen, kabinetten, gangen en krochten van het gebouw, wordt duidelijk welk verlies is geleden. Die geaccumuleerde schat van mentoren en studenten, jongeren en ouderen, vakmensen en leergierigen is een onvervangbaar verlies – niet als antiek, maar als didactisch materiaal. Een school zonder verleden heeft geen toekomst. postbus@scala-architecten.nl

109

=_hW ; (( ;Z[b IjWWb ) cc Zkd$ >[j iY^Wa[bWWhfhe]hWcc[ =_hW ; (( _i lbWa ef Z[ mWdZ ][ dijWbb[[hZ ib[Y^ji ) cc Zkd$ DWWij Z[ d_[km[ cedjW][ce][b_`a^[_Z lbWa ef Z[ mWdZ _i [[d dehcWb[ _dijWbbWj_[ _d [[d ijWdZWWhZ _dXekmZeei eea de] ce][b_`a$

=_hW ; (( 7bkc_d_kc ) cWj[h_Wb[d$ :[ cWj[h_Wb[d he[ijlh_` ijWWb" Wbkc_d_kc [d j^[hcefbWij Qpk_l[h m_j ]bWdp[dZS X_[Z[d Z[ ce][b_`a^[_Z [[d ][Xekm c[j d ^[j ^[jp[b\Z[ Z[i_]d _d j[ h_Y^j[d [d jeY^ ef mWWhZ[ j[ Z_\\[h[dj_ h[d$

) n ()& \kdYj_[i$ >[j iY^Wa[bWWhfhe]hWccW =_hW ; (( lehcj ^[j aWZ[h leeh c[[h ZWd ()& j[ _dj[]h[h[d \kdYj_[i Å lWd Z[khYecckd_YWj_[ jej _dj[bb_][dj ][XekmX[^[[h$ C[[h _d\ehcWj_[ l_W0 <Wn !)' & ) *. # *- /+ &*" =_hW J[Y^d_iY^[ FheÓ >ejb_d[0 J[b &/&& # ( )+ ** -( e\ mmm$]_hW$db %[((

_^jZ_d`kq%[\

=_hW ; (( J^[hcefbWij

Espero: Visio en Visio 85 mobiele glaswanden Glas associëren we met helderheid, zuiverheid, transparantie en reflectie. Steeds meer architecten waarderen de eigenschappen van glas en passen het toe in hun interieurontwerpen.

Espero speelt in op die wensen van architecten met de vernieuwde Viso mobiele glaswanden en de Visio 85 mobiele paneelwanden. De Visio wanden maken flexibele ruimte-indeling op subtiele wijze mogelijk. De Visio 85 combineert flexibiliteit en transparantie met geluidsisolatie. De Visio 85 realiseert een Rwwaarde van 40 dB (lab. waarde) en is daarmee de eerste volledig beglaasde mobiele wand die ook kantoorscheidend kan worden toegepast; eenvoudig, snel en comfortabel te bedienen met één sleutel!

Het glas kan afgewerkt worden op alle voor glas gebruikelijke manieren en de aluminiumprofielen kunnen in elke gewenste kleur gelakt worden.

Laat u inspireren door de kenmerken van glas en de mogelijkheden die de Visio en Visio 85 wanden u bieden in combinatie met de jarenlange ervaring van Espero op het gebied van mobiele wandsystemen.

U de creativiteit, Espero de oplossing!

Meer informatie, ook over onze overige wandtypen Sonico, Flexio en Uno & Duplo, uitgebreide bestekservice en projectpresentatie vindt u op onze website: www.espero.nl Espero BV Sluisweg 26 -28 5145 PE Waalwijk Nederland T 0416 338955 F 0416 332635 E info@espero.nl I www.espero.nl

ONTWIKKELINGEN IN DE

DOMOTICA

Het terrein van de zogenaamde domotica, oftewel de huisautomatisering, is nog niet door elke architect ontgonnen. De domotica is echter wel een steeds belangrijker wordend aspect van het vak, zeker bij de nieuwbouw en renovatie van woningen in het luxesegment.

DOOR GUIDO DE KANTER, LAURENS VAN AGGELEN, THEO WUBBOLTS EN MARCEL TEUNISSEN

et woord domotica is een samenvoeging van het Latijnse woord domus (huis) en informatica.

Ook wordt wel de Angelsaksische term home automation of digital signage gebruikt. Deze termen hebben betrekking op geautomatiseerde aansturing van audio- en videoapparatuur, huishoudelijke apparatuur, verlichting en beveiliging en eventueel van (multimedia-) personal computers. In een domoticasysteem kunnen ook voorzieningen opgenomen worden die tot voor kort zelden elektrisch waren, zoals voor het openen en sluiten van gordijnen en deuren.

Het spreekt voor zich dat elk domoticaconcept maatwerk is.

Dat is inherent aan de enorme verschillen tussen woningen en tussen hun bezitters: eisen en wensen lopen sterk uiteen.

Toch heeft elk systeem voor huisautomatisering min of meer dezelfde basisstructuur van vier onderdelen.

De aanstuureenheid, de zogeheten controller, is het hart van het systeem. De controller is veelal een kast met de grootte van een flinke personal computer, die modulair kan worden gevoed met kaarten en uitbreidingen om de gewenste controllable devices aan te sturen.

Het tweede onderdeel van domotica betreft de â&#x20AC;&#x2DC;bedienbare apparatenâ&#x20AC;&#x2122;: alle elektra en elektronica in een huis. Te denken Een voorbeeld van een weerstation valt daarbij aan home entertainment, huishoudelijke apparag tuur, verlichting en beveiliging.

H

Home automation kan het huiselijk leven comfortabeler en veiliger maken Het derde onderdeel wordt gevormd door een of meer input devices: apparaten waarmee gebruikers het systeem bedienen. De input devices kunnen bescheiden paneeltjes zijn die ingebouwd zijn in een muur, of, aan de andere kant van het spectrum, zeer hightech en met het karakter van een Tablet Personal Computer. Zo’n bedieningsapparaat is draagbaar, heeft een riant kleurenscherm tot wel 17 inch, veelal uitgevoerd als touch screen, waarmee de gebruiker opdrachten kan geven aan het domoticasysteem. Tussen beide uitersten komen talloos veel tussenvormen voor. Van bescheidener uitgevoerde tablets tot zeer compacte afstandsbedieningen voor in de binnenzak.

Een basaal onderdeel van het domoticasysteem zijn sensoren.

Die vertellen het systeem wat de stand van zaken is. Zonder de sensoren zou home automation nooit kunnen werken: ze zijn de ogen, de oren en de tastzin van het systeem.

114

Bedrading of draadloos?

Onderlinge communicatie van de onderdelen van een domoticasysteem geschiedt vanaf de introductie van domotica via bedrading. Draadloze systemen in de vorm van bijvoorbeeld BlueTooth, WiFi en infrarood rukken stevig op. Draadloze communicatie verlost de ‘gecontroleerde apparaten’ echter niet van de noodzaak gevoed te worden met stroom, en dat maakt dat écht draadloze huisautomatisering vermoedelijk altijd een utopie zal blijven. Home automation is vanwege de bekabeling die ervoor nodig is, altijd iets geweest voor nieuwbouw of huizen die grootscheeps gerenoveerd worden. Dat zal niet veranderen. En als er toch draden moeten worden getrokken voor de stroom, kan het lonend zijn ook de communicatie bedraad te laten plaatsvinden.

Draadverbindingen zijn bijna altijd sneller, betrouwbaarder en energiezuiniger dan draadloze systemen.

Home automation kan het leven voor de bewoners van een huis veel comfortabeler en veiliger maken. In de meest geavanceerde vorm kan een domoticasysteem niet alleen iemands aanwezigheid in een kamer opmerken, maar ook diens verlichtings-, muziek- en klimaatvoorkeuren doorvoeren. Die wensen mogen dan ook nog eens per dag van de week verschillen; het systeem houdt er rekening mee.

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

TECHNIEK DOMOTICA

De gebruiker staat een grote hoeveelheid controlemogelijk-

Onderdelen van domotica-systemen zijn in te bouwen maar

heden ter beschikking

ook als losse elementen te hanteren

Home entertainment Een van de terreinen waarop domotica veel extra gemak kan brengen, is de bediening van home entertainment.

Waar deze tak van elektronische amusementsvoorziening steeds complexer wordt, kan een domoticasysteem juist orde scheppen. De bediening van een hele serie apparaten wordt gecentraliseerd in de controller van het domoticasysteem, waarmee het ook nog eens makkelijk wordt om een reeks handelingen onder één ‘knop’ samen te brengen. Zo maakt domotica het mogelijk om met één vingerbeweging het licht te dimmen, gordijnen te sluiten, een projectiescherm te laten zakken, een aangename temperatuur te laten ontstaan en alle nodige apparatuur in te schakelen. Bij traditionele audioen video-apparatuur was het van oudsher een onmogelijke zaak om diverse functies tegelijk te bedienen.

Tot de nieuwste toevoegingen aan home automation behoren functies op het gebied van beveiliging, zoals de toegangsbeveiliging van de deur, compleet met audiovisuele communicatie, en waar nodig draadloos. Het home automationsysteem kan tegenwoordig ook het centrum zijn dat de toegang reguleert tot bepaalde ruimtes in een huis. Tot slot kunnen de door een domoticasysteem gecontroleerde apparatuur en bijvoorbeeld de in huis aanwezige kostbaarheden worden beveiligd met een alarm dat afgaat zodra het betreffende goed ongeoorloofd wordt meegenomen.

Energiebesparing Een belangrijk begrip in deze tijd is energiebesparing. Al lijkt huisautomatisering op het eerste gezicht misschien een Overzichtelijkheid en gebruikscomfort zijn primaire functies van touch screens NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

toonbeeld van overdaad en verspilling, het kan juist overbodig energieverbruik minimaliseren. Doordat een domoticasysteem alle elektra en elektronica in huis kan controleren, hoeven verlichting, verwarming, koeling en entertainment nooit langer aan te staan dan nodig is. Door zijn constante, automatische controle kan het systeem er ook voor zorgen dat de inwoners van een huis optimaal profiteren van licht en warmte uit vernieuwbare bronnen.

Domotica heeft in toenemende mate de wind mee. Door huisautomatisering in te passen in een ontwerpvoorstel kan de architect daar veel waarde aan toevoegen. Opdrachtgevers zullen de nieuwe mogelijkheden en het extra comfort in toenemende mate weten te waarderen.

PERMANENTE TOEGANG TOT DIGITALE INFORMATIE Digitale informatie leek ooit het domein van de freak. Die tijd is voorbij. Digitale informatie is nu overal en altijd toegankelijk: thuis op de bank, in de slaapkamer en als het moet zelfs op het toilet. En niemand die het nog ingewikkeld zal vinden.

Overal en altijd toegang hebben tot digitale informatie is mogelijk geworden dankzij een nieuwe generatie apparaten.

Voor het consumeren van digitale informatie is niet langer alleen een personal computer het aangewezen apparaat.

Een tweede belangrijke ontwikkeling om informatie gemakkelijker te verspreiden en te delen wordt gevormd door draadloze netwerken. Ze winnen sterk aan populariteit. Nu het installeren daarvan eindelijk eenvoudiger is geworden, is in veel huishoudens een Wi-Fi-netwerk – het draadloze protocol voor verzending van bestanden als audio, video en andere data – de gewoonste zaak van de wereld geworden. g 115

Het digitale huis van de toekomst wordt steeds gebruikersvriendelijker

Daarbij is er in steeds meer huishoudens meer dan één computer te vinden en bovendien laat digitale informatie zich ook met behulp van andersoortige apparaten delen.

TouchSmart PC Tijdens ons bezoek aan HP’s SmartHome in Palo Alto (in Californië) werd al snel duidelijk dat ‘het digitale huis’ zeer gebruiksvriendelijk is, meer dan we jaren geleden hadden durven dromen. Het huis in Palo Alto is ingericht om te laten zien wat er vandaag de dag mogelijk is. Alle producten die er te zien zijn, kunnen ook worden aangeschaft. De unieke combinatie van een aantal producten en de speciale

software die ervoor zorgt dat er nieuwe mogelijkheden ontstaan, geven een inspirerend beeld van een nieuwe digitale lifestyle.

Een gewone personal computer is eigenlijk nog niet gebruiksvriendelijk genoeg. Een heldere gepersonaliseerde gebruikersinterface en een aanraakscherm kan daar veel verbetering in brengen. Dat is het idee achter de HP’s TouchSmart PC die in de keuken van dit huis staat. Aan het ontwerp gingen jaren van research vooraf om tot een betere technologie te komen van het aanraakscherm. Door vier kleine cameraatjes in de hoeken van het beeldscherm worden aanrakingen zeer nauwkeurig waargenomen en hoeft er ook geen speciaal pennetje aan te pas te komen.

Sterker nog, het scherm reageert op de aanraking van zowel vingers als willekeurig welk voorwerp dan ook.

Even tijdens het koken een recept zoeken op internet is heel goed mogelijk, want het scherm laat zich gemakkelijk schoonmaken.

De TouchSmart PC heeft een negentien inch breedbeeldscherm. De systeemkast met daarin twee gigabyte geheugen, een 500 gigabyte harddisk, een krachtige videokaart en een tv- en FM-tuner is nagenoeg geheel aan het oog onttrokken. Het draadloze toetsenbord kan netjes worden weggeschoven. Voor veel toepassingen is werken met toetDe TouchSmart PC is een soort verbeterde versie van een gewone personal computer

116

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

TECHNIEK DOMOTICA

sen en muis niet eens nodig. Qua design is het daarmee een apparaat dat nog maar weinig associaties oproept met saaie kantoorcomputers.

Aanraakschermen zijn niet nieuw. De reden dat HP koos voor een andere technologie, heeft bijvoorbeeld te maken met het feit dat de consument hoge eisen stelt aan een goede beeldkwaliteit. Bij de TouchSmart PC is daarom geen speciale laag aangebracht die ervoor zorgt dat het beeld minder contrastrijk is.

De TouchSmart is als ‘gewone’ personal computer te gebruiken, maar ook voor heel andere zaken dankzij de eigenschappen die het apparaat uniek maken. Zo kan er voor huisgenoten snel even digitaal een geel briefje worden achtergelaten of een ingesproken berichtje, al dan niet samen met beeld.

Het delen van informatie “Dit is niet het huis van vandaag en ook niet het huis van morgen”, stelt Karen Reynolds, Executive Communications Manager van HP’s Smart Home. Opvallend is dat de opgestelde computers in het huis niet dominant aanwezig zijn, terwijl ze toch als opslagmedium en besturingscentrum een belangrijke rol spelen. Foto’s, films en muziek, zijn overal in het huis toegankelijk via allerlei soorten apparaten die op het draadloze netwerk zijn aangesloten. Vanuit een menu kan eenvoudig een muziekje worden gezet onder zelfgemaakte digitale foto’s.

Met de afstandsbediening van de MediaSmart LCD HDTV van HP die in de woonkamer staat, beschikt iedereen over alle informatie, ongeacht op welke apparaten ze in huis is opgeslagen. Wie naar een film wil kijken maar op een van de televisiekanalen niets van zijn gading kan vinden, kan via de afstandsbediening een film downloaden. Daarna kan gekozen worden op welk aangesloten apparaat hij wordt weggeschreven.

“Bij de hard- en software die we hier gebruiken, zul je als consument niet snel tegen het probleem aanlopen dat de

NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

“Dit is niet het huis van vandaag en ook niet het huis van morgen” techniek al veel verder is en je apparatuur verouderd is.

Door updates te downloaden kunnen we namelijk voortdurend nieuwe mogelijkheden aan het apparaat toevoegen,” aldus Reynolds.

Wie de beschikking wil hebben over dezelfde mogelijkheden, maar niet in het bezit is van genoemde HP-televisie kan altijd nog een HP MediaSmart Connect – Digital Media Receiver aanschaffen.

Domotica Met het Lifepoint Touchscreen Panel van Lifeware kun je in je woning controle uitoefenen over muziek, verwarming, verlichting en beveiliging. Even de weergave van wat muziek verplaatsen van de woonkamer naar de keuken of een ander vertrek is met het panel snel geregeld. Zelfs is het mogelijk zes verschillende streams tegelijk weer te geven in f meerdere ruimtes.

117

DOMOTICA PRODUCTEN

Bluefinity System is vanwege de riante mogelijkheden geschikt voor nagenoeg elk type gebouw

INTEGRA® SOLAR dakvenster, Velux Het dakvenster op zonneenergie combineert energiebesparing met draadloos bedieningsgemak in één. Daartoe is het venster op de bovenkap voorzien van zonnepanelen die de motor de benodigde energie leveren. Vanwege de afstandsbediening is de techniek vooral lucratief voor vensters die hoog in het dak zijn geplaatst.

Als onderdeel van het via radiografische technologie werkende io-homecontrol® systeem is INTEGRA® SOLAR een domoticaproduct. Met io-homecontrol kan dagelijks op verantwoorde wijze natuurlijk worden geventileerd voor een gezond binnenklimaat. Wanneer het begint te regenen, sluiten de dakvensters

De lichte afstandsbediening maakt het venster

INTEGRA® SOLAR bij uitstek geschikt voor hoge plaatsing 118

automatisch bij de eerste druppels. Het eenvoudig te installeren SOLAR tuimelvenster is verkrijgbaar met onderhoudsarme en grenenhouten afwerking. De vensters kunnen dankzij het geavanceerde systeem ook met andere producten door één afstandsbediening worden bestuurd. En wie genoeg heeft van de zon sluit met dezelfde afstandsbediening de buitenzonweringen of rolluiken voor een behaaglijk binnenklimaat.

De dakvensters zijn standaard voorzien van HR++ geluidsreducerende veiligheidsbeglazing (35 dB). Het glaselement is aan de buitenzijde gehard en voorzien van een zelfreinigende afwerklaag. Voor eerder ingebouwde dakvensters zijn losse motoren op zonneenergie beschikbaar, zodat ook deze dakvensters draadloos en energiezuinig bediend kunnen worden.

Bluefinity System, Intrologic Building Automation is het automatiseren van functies in en om gebouwen. De integratie van allerlei apparaten binnen één systeem beoogt het woon- en werkcomfort te bevorderen. Bovendien worden gebouwen ‘intelligenter’ gemaakt.

Voorbeelden van te automatiseren functies met het systeem Bluefinity zijn verwarming, zonwering, luchtbehandeling, verlichting, beveiliging, audio en video. Het is ook mogelijk om deze functies op te nemen in een planning, zodat de uitvoering start op het gewenste, vooraf ingestelde tijdstip.

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

TECHNIEK DOMOTICA

Ambien Tech is de meest ultieme vorm van het wegwerken van luidssprekers

Bluefinity bestaat uit modules, die onafhankelijk van elkaar geactiveerd kunnen worden. Dit maakt het systeem geschikt voor (grote) gebouwen met verschillende functies. Te denken valt aan kantoren- en bedrijfsgebouwen en aan de zorg- en horecasector, maar ook voor de inviduele woning zijn goede toepassingsmogelijkheden. Het systeem is naar wens op grote afstand te bedienen, bijvoorbeeld via een beveiligde internetverbinding. De manieren waarop geprogrammeerd kan worden zijn onbegrensd en hangen enigszins af van de creativiteit en wensen van de gebruiker. Zo kan bijvoorbeeld de zonnesterkte aan de zuidkant van een pand worden gemeten, om tijdig de zonneschermen automatisch en op het juiste moment te kunnen laten zakken. Belangrijke uitgangspunten voor de vormgeving zijn het bedieningsgemak en de overzichtelijkheid van het touchscreen.

AmbienTech, Inakustik Strikt genomen behoort dit product niet tot de domotica, maar het kan wel in home entertainment-systemen worden geïntegreerd. Het betreft hoe dan ook een grote innovatie.

De symbiose van goed geluid, techniek en vormgeving leidde tot een programma van twee productgroepen. AmbienTone is een ‘klankmuur’ waarbij de geluidskwaliteit wordt gewaarborgd. Met AmbienTrack worden signaaltoevoer en leidingen met hoogwaardige montagematerialen weggewerkt.

AmbienTone is een zogenaamde vlakmembraanluidspreker waarbij de conventionele ‘motor’ vervangen is door een element dat de vlakke plaat in trilling brengt. Dit vlakke membraan kan letterlijk ‘achter het behang worden geplakt’ en de draden worden onzichtbaar weggewerkt.

De klankeigenschappen zijn goed en vergelijkbaar met gewone conusluidsprekers in een kast. De vlakmembraanluidspreker wordt volledig geïntegreerd in gipsplaat, zodat NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

De klankmuur is eenvoudig te monteren

het geschikt is in nieuwbouw of renovatie.

AmbienTrack is ingebed in een gemodificeerde gipsplaat en te monteren in slechts enkele stappen. Na de montage is de vlakmembraanluidspreker eenvoudig te behangen, te sauzen of zelfs te stucen. Technisch gesproken is er geen onderscheid met gewone luidsprekers. Zo is het frequentiebereik vergelijkbaar, net als de impedantie en het belastbaar vermogen. Met een totale dikte van de dragende gipsplaat van 12,5 mm en een gewicht van 5,8 kg, meet het membaan slechts 700 bij 500 bij 44 millimeter.

Met dank aan: www.avdomotica.com

Overzichtelijkheid, samenhang en bedieningsgemak zijn belangrijke uitgangspunten van het Bluefinity System van Intrologic 119

PRODUCTINFORMATIE

O CULLUS Eén van de grote voordelen van de nieuwe geluidsabsorberende stof Cullus is de grote mate van (letterlijke en figuurlijke) flexibiliteit. Het goed uitwasbare product kan zowel als vrij hangende zonwering worden toegepast als op een ondergrond van tal van materialen worden gefixeerd. De toepassingsmogelijkheden van het product worden op dit moment door architecten en vormgevers verkend.

Cullus is vervaardigd uit het op wetenschappelijke basis ontwikkelde materiaal Trevira CS en wordt geleverd in breedtes van 60 en 140 centimeter in de oppervlaktestructuren grof en fijn. Het product is geïntroduceerd in een witte uitvoering, maar de fabrikant legt zich erop toe om de stof in meerdere kleuren op de markt te brengen. De akoestische testen die met de eierdoosvormige stof zijn uitgevoerd, hebben positieve resultaten opgeleverd met betrekking tot het geluidsabsorberend vermogen.

Nerus design www.nerusdesign.nl O architectenweb.nl/bp9203

O ORCA Het in 2006 geïntroduceerde Puff-Buff design werd bekend door de lichtgewicht opblaasbare objecten, uitbundige vormen en humoristische concepten (als opblaasbare kroonluchters). Puff-Buff is een alternatief voor de minimalistische vormgeving van armaturen. De nieuwe collectie met hang-, vloer- en tafellampen is gemaakt van de lichte materialen polyvinylchloride en aluminium. Het ontwerp van deze lampen is geïnspireerd op de natuur. Daarbij valt te denken aan de heldere structuren van bepaalde zeedieren, microorganismen en bacteriën.

Het nieuwste product in de onconventionele collectie is de opblaasbare Orca. Deze opvallend grote hanglamp met zwartwitte kap heeft een diameter van 80 centimeter. De lamp kan tegen een stootje en is alleen al door het volume een eyecatcher in verschillende soorten ruimtes.

A-konsept www.a-konsept.nl O architectenweb.nl/bp9207

120

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

O DRESSOIR RKNL21 Het ontwerpuitgangspunt voor het dressoir was een vloeiende, driedimensionale S-vorm. De afgeronde bovenzijde is eenvoudig te openen, wat wordt vergemakkelijkt door twee gasveren. Hierdoor ontstaat in wezen een grote, brede lade.

Het 80 centimer hoge dressoir wordt op circa 20 tot 25 centimeter van de vloer bevestigd aan de wand, waarmee een zwevend effect wordt gecreëerd. Met een breedte van 180 centimeter, een diepte van 40 centimeter en een hoogte van 55 centimeter oogt het meubel volumineus.

Dit wordt verzacht door de vloeiende belijningen, de ronde hoeken en het witte oppervlak.

De ontwerper Ronald Knol is een van de vertegenwoordigers van het nieuwe Nederlandse designmerk Odesi. Het betreft een totaalconcept voor de creatie, realisatie en verkoop van ‘Dutch Design’. Centraal staan talentvolle ontwerpers die nieuwe ideeën toetsen aan de inzichten en smaak van deskundigen en liefhebbers.

Odesi www.odesi.nl O architectenweb.nl/bp9226

O NEKTON De serie plastisch vormgegeven lage krukken van de marmersoort Fordacal is ontworpen door architect Zaha Hadid.

Het ontwerpen van meubilair door (beroemde) architecten stoelt op een in de 19e eeuw wortelende traditie die de laatste jaren in binnen- en buitenland weer opbloeit. Daarbij zijn er in de meeste gevallen stilistische raakvlakken tussen de architectuur en het meubilair van de ontwerper in kwestie.

Kenmerkend voor Nekton in dit opzicht zijn de zweepslaglijnen en organische volumes. De vormgeving geeft prikkels om het meubilair ‘aan te raken’. De vier ivoorwitte krukken kunnen zowel individueel worden geplaatst als worden gecombineerd in clusters. De opstelling kan daarbij worden aangepast bij veschillende soorten interieurs. De betonnen varianten voor buitentoepassingen worden nog dit jaar op de markt gebracht.

Established and Sons www.established.com O architectenweb.nl/bp9227

NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

121

PRODUCTINFORMATIE

O NAVIGATOR Het door Fosnova geïntroduceerde verlichtingsarmatuur Navigator onderscheidt zich van de huidige trend van strakke lijnen door de organische vormgeving. Navigator is ontworpen voor het verlichten van onder meer kantoren, vergaderzalen, entreehallen en lobby’s.

Het 1800 millimeter lange pendelarmatuur is gemaakt van een uit één deel gegoten, in meerdere kleuren verkrijgbare kunststof behuizing. De centraal hierin aangebrachte T5 buis zorgt voor de algemene verlichting. De kantelbare spots aan het eind van de behuizing maken accentverlichting mogelijk.

Met de semitransparante uitvoering kan het armatuur via RGB LED’s steeds andere kleuren aannemen. Het wisselen van de kleurschakeringen van deze lichtobjecten kan door de gebruiker zelf worden ingesteld. Door het zogenaamde master slave-principe verlopen de kleurwisselingen van meerdere armaturen parallel.

Attiva BV www.attiva.nl O architectenweb.nl/bp9346

O ARIANNA Maar liefst vier patenten geven uitdrukking aan het innovatieve karakter van het modulaire systeem van wanden en tal van accessoires. De elementen kunnen onder meer worden gebruikt voor scheidingswanden en presentatiepanelen, maar zijn voor diverse doeleinden te gebruiken.

Het lichtvoetig systeem is gemakkelijk op te zetten en te verplaatsen, maar leent zich ook goed voor permanente opstellingen.

De basis wordt gevormd door ranke stalen kolommen die samen met de verbindingsstukken van kunststof zowel een constructieve als een esthetische functie hebben. De gepoedercoate kolommen van ARIANNA zijn leverbaar in opaak-wit, mica-zwart en metallic-grijs.

Wat betreft de uitvoering van de panelen tussen de kolommen kan worden gekozen voor matglas, matglas met ‘bubbles’, matglas met spleten, witte of rode elastische kabels en polyester doek.

Caimi Brevetti www.caimi.com O architectenweb.nl/bp9476

122

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

O CLEAR UP Afvalbakken zijn doorgaans niet de elementen in de openbare ruimte die excelleren door een opvallende vormgeving. Vaak wordt via een robuuste uitvoering de prioriteit gelegd bij duurzaamheid en weers- en vandalismebestendigheid. De Clear Up van Falco toont aan dat het een het ander niet hoeft uit te sluiten. De ranke maar stevige dragende constructie van de Clear Up is vervaardigd uit geperst aluminium.

Ook de zakhouder is uitgevoerd in van aluminium. Dit metalen geheel is afgewerkt met een matte lakfinish.

Ter vergroting van de toepassingsmogelijkheden in de buitenruimte is het product verkrijgbaar in verschillende uitvoeringen: staand op een voet, zijdelings rustend op een standaard en als wandbevestiging.

Ook een kapje tegen het inregenen behoort tot de mogelijkheden. Clear Up is een verzorgd gedetailleerde ‘afvalbak’ waarin men met genoegen iets deponeert.

Falco BV www.falco.nl O architectenweb.nl/bp9300

O GLAZEN STRALINGSPANELEN Het door Heatel geïntroduceerde gekleurde, glazen stralingspaneel vormt één van de noviteiten op het terrein van de strak vormgegeven verwarmingselementen. De warmteafgifte van de panelen vindt plaats via infrarood stralingswarmte. Door de elementaire vorm biedt dit esthetisch verantwoorde product diverse inrichtingsmogelijkheden van verschillende soorten ruimtes, zowel binnen de projectinrichting als binnen de particuliere sector.

De eenvoudig te verplaatsen panelen zijn verkrijgbaar in de kleuren zwart, rood en groen met afmetingen van 700 bij 500 bij 30 millimeter met een vermogen van 500 Watt, en 1000 bij 500 bij 30 millimeter met een vermogen van 1000 Watt. Het staand model van 600 bij 1200 bij 30 millimeter levert een vermogen van 500 Watt. Door de geïntegreerde roestvast stalen handdoekrekken levert dit laatste model een extra bijdrage aan het comfort.

Heatel BV www.heatel.nl O architectenweb.nl/bp9417

NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

123

PRODUCTINFORMATIE

O NIGHTVISION De serie armaturen Nightvision is geschikt voor het aanlichten van gevels en wanden op korte afstand. Door de compacte vormgeving en de uitgebreide keuze aan reflectortypen is voor verschillende situaties een passend lichtplan te realiseren. De armaturen kunnen worden bevestigd met flenzen of met beugels. Door de vlakke uitvoering zijn de armaturen indien gewenst onopvallend in het geheel te integreren.

De egaal verdeelde strijkverlichting is het resultaat van het nieuwe systeem van reflectoren en optisch glas met lengteprisma. Hiermee wordt een lichtwaaier gecreĂŤerd met een horizontaal breedstralende en verticaal smalstralende, dat wil zeggen direct op de wand gerichte, lichtverdeling. De door Roy Fleetwood ontworpen armaturen zijn ontwikkeld voor halogeenmetaaldamp- en natriumhogedruk-lampen. Alle armaturen hebben een robuuste behuizing van gepoedercoat aluminium.

Jung | Hateha BV www.hateha.nl O architectenweb.nl/bp9257

O ROSSOACOUSTIC CP 30 Het filigrijne patroon van de nieuwe scheidingswand is gebaseerd op het principe van een natuurlijke raatstructuur.

Deze celstructuur werd samen met het Fraunhofer Institut fĂźr Bauphysik in Stuttgart ontwikkeld. Rossoacoustic CP 30 is een lichte, mobiele scheidingswand die geluid absorbeert en licht grotendeels doorlaat. De transparante vrijstaande panelen lenen zich goed voor open werkplekken en presentatieruimtes en in principe voor alle plekken die (tijdelijk) akoestisch afgeschermd moeten worden. Een bijzonder detail is de transparante rand ter bescherming van de fijne structuur. De rand is op de hoeken afgerond om het organische karakter van de wand te accentueren.

De nieuwe scheidingswand van Rosso is eenvoudig te verplaatsen. De hoogglans gepolijste aluminium voeten kunnen zonder gereedschap bevestigd worden op de onderplaat. Het product is leverbaar in de materiaaluitvoeringen Clear, Frost en Translucent.

Nimbus Group www.nimbus-group.com O architectenweb.nl/bp9311

124

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

O TEGELS MET BETONDESIGN De tegels Quick-Step® voegen zich goed in de heersende trend van het toepassen van materialen met industriële uitstraling in woninginterieurs. Het product is gebaseerd op twee reproducties van de (dure) Australische betontegel, die bekend staat als de meest ‘elegante’ uitvoering onder de betontegels. Met het oog op toepassingen in woonomgevingen waarin aardkleuren populair zijn, is gekozen voor de gepolijste betontegel in een lichte natuurtint en in een donkere uitvoering.

De tegels worden geleverd in het grote formaat van 62,4 bij 62,4 centimeter en zijn na plaatsing gescheiden door een ragfijne groef. Het lijmloze Uniclic-systeem garandeert een snelle en eenvoudige plaatsing, op nagenoeg elke bestaande vloer. De tegels zijn onderhoudsvriendelijk door de krasbestendige toplaag.

Quick-Step www.quick-step.com O architectenweb.nl/bp9415

O VEGETATIEMATTEN De nieuwe Sempergreen® vegetatiemat is opgebouwd uit een kokosvezelmat, een laagje substraat en verschillende sedumsoorten. Door de groei en ontwikkeling van de beplanting vormt zich gaandeweg een geïntegreerde mat. De vegetatiematten worden op rollen geleverd met een standaard breedte van 1,20 meter en een lengte variërend tussen de 2 meter en de 20 meter.

Voordelen van het product zijn de snelle volwaardige begroeiing, het minimale onderhoud, de akoestisch en thermisch isolerende eigenschappen, de eenvoudige verwerking en het lichte gewicht. Bovendien wordt het hemelwater gelijkmatig afgevoerd en gezuiverd.

De bijna volledig afbreekbare Sempergreen® vegetatiemat is geschikt voor bijna alle typen daken en hellingen. Sedum is in het pakket onmisbaar. Dit plantje is in staat om water in het blad op te slaan en kan daarom goed functioneren op extreme plaatsen..

Sempervirens BV www.sempergreen.com O architectenweb.nl/bp9372

NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

125

PRODUCTINFORMATIE

O ROOKZUIL MET GEKLEURDE HEMEL Er heerst momenteel een gewoonte dat personeel en anderen direct bij de ingang van kantoren meerdere malen per dag een sigaret roken, vaak omdat er geen andere, aangename gelegenheid wordt geboden. Peuken liggen verspreid, asbakken staan direct in het oog en de reuk trekt de gebouwen binnen. De naar keuze te plaatsen rookzuil is dan ook op verzoek van klanten ontwikkeld.

De constructie bestaat uit een verzinkt stalen frame met roestvast stalen zuil waarin twee asbakken zijn ge誰ntegreerd. De in meerdere kleuren leverbare dakpanelen zijn ten behoeve van een bijzondere lichtinval uitgevoerd in honingraad kunststof. De rookzuil is los te plaatsen op een stalen onderplaat of kan vast gemonteerd worden aan ingestorte ankers. Met de toepassing van de zuil kan de entreepartij verschoond blijven van penetrante rookluchten en uitgetrapte peuken.

Van Der Plas www.vanderplas.biz O architectenweb.nl/bp9341

O FORSTER UNICO Het ge誰soleerde deur-, raam- en vastglassysteem in staal en roestvast staal is volledig recyclebaar. De losse componenten waaruit de 100 % metalen profielen bestaan, zijn aan het einde van hun levensduur eenvoudig te scheiden. De profielen zijn leverbaar in een slanke aanzichtbreedte vanaf 30 millimeter.

Het deursysteem is uitgevoerd met enkele en met dubbele deuren, al dan niet met zij- en bovenlichten.

Forster Unico is lichter, sterker en 25% goedkoper dan bestaande brandwerende ge誰soleerde deursystemen.

Een toegevoegde isolator ontbreekt echter.

De stalen profielen kunnen in gelakte uitvoering worden geleverd. In overleg met specialistische bedrijven zijn alle soorten kleurschakeringen en glansgraden in poedercoating mogelijk. Verder kunnen de profielen worden geslepen, geborsteld, gestraald en gepolijst. Op de Forster Unico is in de handel verkrijgbaar hang- en sluitwerk toepasbaar.

Agentor www.agentor.nl O architectenweb.nl/bp9484

126

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Bouwproducten vindt u eenvoudig en doeltreffend op architectenweb.nl

architectenweb

www.architectenweb.nl/bouwproducten

Belangrijkste kenmerken productgids - Presentaties over circa 2.900 bouwproducten - Handige zoekfunctie op productsoort, trefwoord en naam leverancier - Wekelijks aangevuld met nieuwe bouwproducten - Heldere productbladen in woord en beeld, gericht op de esthetische producteigenschappen - Responsformulier voor het aanvragen van documentatie Schrijf u ook online in op onze wekelijkse nieuwsbrief met productnieuws!

Uw bouwproducten ook op architectenweb.nl? Word dan lid van Architectenweb.nl en presenteer uw bouwproducten op de grootste architectuursite van Nederland. (meld u aan op www.architectenweb.nl/wordlid).

online

U blijft graag op de hoogte van het laatste bouwproductnieuws. Logisch, want kennis van de laatste ontwikkelingen stelt u mede in staat vernieuwende gebouwen te ontwerpen. Maar ook als u zich alleen wilt oriĂŤnteren op wat er zoal op de markt te verkrijgen is, biedt de Architectenweb productgids u de uitkomst. Momenteel vindt u van maar liefst 2.900 bouwproducten uitgebreide productinformatie in woord ĂŠn beeld.

NIEUW ONLINE BOUWPRODUCTEN

NIEUWE BOUWPRODUCTEN OP ARCHITECTENWEB.NL

Op deze pagina treft u een selectie aan van bouwproducten die recent zijn toegevoegd aan de bouwproductgids op architectenweb.nl.

Voor een volledig overzicht van alle bouwproducten surft u naar www.architectenweb.nl/bouwproducten.

LES FORETS

GEVELSTEEN AMSTEL NR. 10

De door Pascal Mourgue ontworpen tafel is uitgevoerd in lasergesneden staal. Voor de gelakte afwerking kan worden gekozen uit de kleuren steengrijs of grijsbruin. Het ranke onderstel bestaat uit spiegelend gepolijst roestvast staal. De tafel van 55 bij 55 centimeter is slechts 40 centimeter hoog. Ligne Rosset Nederland

De grofkeramische producten zijn uitgebreid met de strengpers gevelsteen AMSTEL nr. 10 van de steenfabriek MUHR. Vanwege de materiaaleigenschappen is de steen onder meer geschikt voor hoogbouw. De violetkleurige sortering sluit aan bij de smaak van veel opdrachtgevers en ontwerpers. KWG Europe BV

O architectenweb.nl/bp9168

O architectenweb.nl/bp9181

SIKA速 ARTFLOOR

STANDAARD POSTKAST

ECORASTER

De tijdens de Material Xperience 2008 getoonde kunststof Sika速 ArtFloor is zowel geschikt voor openbare gebouwen als voor woongebouwen. De gebruiker kan kiezen uit een groot aantal kleuren en materialen die in de vloer verwerkt kunnen worden. Het maakt iedere Sika速 ArtFloor tot een uniek product. Sika Nederland BV

Het product is onder meer ontwikkeld om kosten te beperken. Er kan worden gekozen uit staande (ondiepe) kasten en liggende (diepe) kasten. Alle kasten zijn onzichtbaar voorzien van een afwatersysteem achter de deur. De gefelste uitvoering voorkomt het gebruikelijke. probleem met poedercoating op de puntlas. Renz Postkasten

De kunststof bermverharding is een duurzame oplossing die onder meer wordt toegepast bij de verbetering van de N31. De ondergrond van zand, granulaat en een straatlaag wordt gevuld met tuinaarde en graszaad.

Kenmerkend zijn de hoge belastbaarheid en de elastische eigenschappen.

Lankhorst Recycling Products

O architectenweb.nl/bp9258

O architectenweb.nl/bp9272

O architectenweb.nl/bp9278

Uw bouwproducten ook op architectenweb.nl?

Word dan lid van Architectenweb. nl en presenteer uw bouwproducten op de grootste architectuursite van Nederland.

128

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

VANDALVISOR速 SPIEGELS

VRIJDRAGENDE SCHUIFPOORT

LICHTGEWICHT MUURAFDEKKER

De spiegel van slagvast polycarbonaat is strak opgesloten in een dubbel stalen frame en kan niet vervormen, mede door de harde kunststof vulling achter de spiegel. Het frame biedt tevens een solide basis voor montage.

Mits goed ge誰nstalleerd, zijn de vandalismebestendige spiegels ook weerbestendig. Intracon Security

De M500 is op afstand elektrisch bedienbaar en wordt volledig geassembleerd ge誰nstalleerd.

Bijzondere eigenschappen zijn flexibiliteit, gebruiksgemak en veiligheid.

De vrije doorgang bedraagt standaard zeven meter. Afhankelijk van de situatie per bouwplaats is de poort links- of rechtsschuivend. Heras Nederland BV

Als alternatief voor de zware betonnen afdekplaat is een aluminium bovenplaat ontwikkeld die zorgt voor een goede afdichting. Wanneer de voorkeur toch naar beton uitgaat, is het mogelijk de afdekplaat om te zetten als muurafdekker, waarna deze in iedere RAL-kleur is te poedercoaten.

Next Schoorsteensystemen

O architectenweb.nl/bp9279

O architectenweb/bp9293

O architectenweb.nl/bp9296

RVS DESIGNELEMENTEN

OMMEKEER VOOR PLATTE DAKEN

BRICKS

Voor schuifdeuren is niet alleen een ruimtebesparende constructie van belang, ook vormgeving speelt vaak een rol. De esthetisch verantwoorde elementen van Elskon zijn gemaakt van hoogwaardig roestvast staal. De lagers in de elementen zorgen ervoor dat deuren soepel en geluidloos geopend kunnen worden. Elskon

Na-isolatie van platte daken is een methode om energieverliezen te beperken. Door het dak uit te voeren als DUO-DAK wordt de ingreep eenvoudig en voordelig. Bij het DUO-DAK wordt een omkeerdak op het bestaande warme dak gemonteerd. De extra isolatie wordt alleen aan de buitenzijde aangebracht. Blauwplaat BV

De van MDF gemaakte kast Bricks heeft geheime planken waarmee bergruimte is te cre谷ren door ze uit te schuiven. Wanneer dit met meerdere planken gebeurt, ontstaat een ritmisch patroon en verandert de 200 centimeter hoge kast in een opvallend ruimtelijk object. De gebruiker bepaalt zelf de vorm. Temporary Art Centre

O architectenweb.nl/bp9305

O architectenweb.nl/bp9306

O architectenweb.nl/bp9310

NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

129

STADSURINOIR VANDAAL BESTENDIG INGEBOUWD IN MUUR VRIJSTAAND MODEL ZELFREINIGEND UITNODIGEND OPEN ONOPVALLEND GESLOTEN VELE DESIGNS

WINKELCENTRA STATIONS PARKEERPLAATSEN STADIONS PARKEN STADSPLEINEN UITGAANSCENTRA RECREATIE

Openbaar urinoir Saniwall Bij de inrichting van de openbare ruimte worden vaak de openbare sanitaire voorzieningen vergeten.

Stankoverlast en schade aan gebouwen door wildplassen is dan het gevolg. Door al in de ontwerpfase van openbare gebieden urinoirs in de plannen op te nemen wordt wildplassen voorkomen.

De Saniwall is een zelfreinigend en uiterst vandalisme bestendig urinoir dat alleen tevoorschijn komt op de tijden dat daar behoefte aan is. Hiertoe worden automatisch de 2 deuren van de Saniwall geopend. In geopende stand vormen deze 2 deuren de schaamschotten waartussen de gebruiker zijn behoefte kan doen. Na ieder gebruik reinigt het urinoir zichzelf automatisch. Buiten de openingstijden sluit de Saniwall automatisch en zal niets meer doen herinneren aan een urinoir.

De Saniwall kan in of aan de muur bevestigd worden. Daarnaast maakt het vrijstaand model de plaatsing in pleinen en andere open gebieden mogelijk.

Kijk voor meer info, afbeeldingen en demoâ&#x20AC;&#x2122;s op: www.saniwall.nl of mail naar info@saniwall.nl

de nieuwe catalogus is uit...

Ja, ik wil graag de nieuwe catalogus van Marike速 ontvangen Bedrijfsnaam:

Marike Europe BV Pegasusstraat 7-9 2516 AR Den Haag

Contactpersoon: Adres: Postcode:

Plaats:

Telefoonnummer:

Faxnummer:

Emailadres:

Website:

Marike速 is a registered trademark by Marike Europe BV, 2003

Postbus 95832 2509 CJ Den Haag T +31(0)70-385 95 80 F +31(0)70-385 02 58 info@marike.com www.marike.com

Voor stijl in grootse vorm.

Hansastela brengt een stijlvol element in de badkamer.

Opvallend zijn de joystick-bedieningshendel en de brede, rechthoekige uitloop.

Hansacube is de nieuwe thermostaatserie voor bad en douche die onmiskenbaar verwijst naar architectuur en design. Stijlvol design voor de moderne badkamer. www.hansa.com

BADEN IN WEELDE Kleine innovaties geven steeds meer comfort in de natte ruimtes, waarin ‘wellness’ een niet meer weg te denken begrip is. In toenemende mate worden totaalconcepten ontwikkeld, waarin naast de watervoorziening de behandeling van licht, lucht en geluid zijn geïntegreerd.

DOOR MARCEL TEUNISSEN

E

r worden zoveel nieuwe sanitaire producten en productlijnen op de markt gebracht dat niet kan worden gesproken van één overheersende trend. In wezen is voor iedere persoonlijke smaak wel iets te vinden. Toch valt te constateren dat een strakke, geometrische vormgeving de toon aangeeft. De functionaliteit wordt uitgebreid en verfijnd, terwijl de inrichting minimalistischer wordt. Dit is geen doel op zich: de hang naar meer hygiëne speelt hierin een rol en uiteraard vergroot een ingetogen, transparant design de ruimtelijke beleving van de badkamer.

Minimalisme De algemene trend van stijlen als klassiek, koloniaal en modern is de minimalistische vormgeving. Vierkanten, rechthoeken, veelhoeken, cirkels en ovalen domineren, zonder dat het ten koste gaat van de ergonomie. Opvallend is het rijkelijk gebruik van glas, niet alleen in wanden en spatschermen, maar ook in wastafelbladen en kastfronten.

Spiegelwanden en spiegelkastsystemen worden onder meer toegepast om badkamers optisch te vergroten. Emco introduceert de lichtspiegelkasten ASIS die geschikt zijn voor zowel

134

grote als kleine badkamers. De lichtdoorlatende decoratieve strepen in het spiegelglas geven sfeervol, diffuus licht. Bij het openen van de deuren verlichten de spiegelkasten de badkamer op volle sterkte. De deuren zijn aan twee zijden voorzien van spiegelglas.

Inloopdouches Ook de inloopdouche is in zekere zin symbolisch voor het minimalistisch beeld. Plakkerige douchegordijnen en douchebakken met hoge opstanden hebben het veld geruimd voor inloopdouches met transparante glazen wanden. De douchegoot (drain) met schuin aflopende vloer maakt een rand overbodig. Een aantal leveranciers biedt de mogelijkheid om de bijbehorende afvoer in te leggen met een tegel. De douchegoot past zo letterlijk naadloos in de douchevloer en hoeft alleen nog maar te worden aangesloten op een afvoerput. Het niet door randen onderbroken vloervlak geeft een ruimtelijk effect in de badkamer.

Materiaalgebruik en kleur Naast de toepassing van glas en roestvast staal is plaatstaal weer in opkomst, vanwege de hardheid en vormvastheid. De

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

THEM@GAZINE SANITAIR De productlijn ASIS van Emco combineert praktisch

nut

met

sfeervolle, ruimtelijke effecten

Nieuwe materiaaltoepassingen van Yessan brengen kleur in de badkamer

kunststof acryl wordt veelvuldig toegepast voor (de steeds groter wordende) baden en douchebakken. De bedrijven Villeroy & Boch en Ucosan hebben een nieuwe kunststof geïntroduceerd.

Quaryl, een combinatie van kwarts en acryl, is een hardere variant van het zachtere acryl.

Ook steenachtige materialen zoals quarts zijn in opmars, terwijl vanwege de warme uitstraling en duurzaamheid houtsoorten als noten, eiken en wengé niet snel uit de gratie zullen raken.

Opvallend zijn ook de ongebruikelijke combinaties van materialen, zoals hout met natuursteen en beton met kurk. Hoewel zwart en grijstonen steeds meer worden toegepast, blijft wit één van de favoriete kleuren in de badkamer, vooral voor keramische producten zoals de wastafel en het toilet, maar ook voor baden van acryl. Steeds vaker wordt wit echter gecombineerd met warme houtsoorten en hun natuurlijke kleuren.

Wellness Niet zo lang geleden was de badkamer de plek voor ‘afspoelen’ en ‘poedelen’. Tegenwoordig is het de plek om te loungen.

Bad-douchecombinaties, stoomcabines, whirlpools, regendouches en bubblebaden vormen niet langer een uitzondering.

Duscholux Aquadrive is één van de fabrikanten die complete wellness-zuilen op de markt hebben gebracht. Het water komt als een tropische regenbui van boven, heilzaam masserend vanaf de zijkant of doelgericht vanuit de hand.

Steeds meer mensen gaan overstag voor de buitenspa. Anders dan wel gedacht werd, is (samen) buiten ‘bubbelen’ geen seizoensgebonden activiteit: het is met name ‘s winters een heilzame belevenis.

Totaalconcepten en modules Steeds minder worden badkamers ingericht met losse elementen. Hoewel een complete badkamerlijn op zich niet nieuw is, zijn de badkamerconcepten verrijkt met verfijndere afwerkingen en allerlei attributen die het comfort vergroten. Met name modulaire concepten waarmee veel aanpassingen mogelijk zijn, winnen aan populariteit.

Sommige bedrijven profileren zich als ‘stylefinders’ om de gebruiker tegemoet te komen in de zee van mogelijkheden.

NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

Voor wie dat liever zelf doet bestaat de mogelijkheid via internet een 3D-badkamer naar persoonlijke voorkeur te ontwerpen.

Technische stufjes Kranen en scheerspiegels met LED-verlichting, handdoekenhouders en baden met ingebouwde LCD-schermen tonen de introductie van specifieke technieken op het terrein van het sanitair.

De vaak gepeperde prijzen van dit soort producten remmen deze ontwikkeling nog wel.

De innovaties zijn echter niet alleen electrotechnisch van karakter, ook verplaatsbare kranen en verbeterde mengkranen vergroten het comfort. Zo introduceert Kludi de kraan S-pointer, waarmee de richting van de waterstraal met één vingerbeweging tien graden versteld wordt. De plaats waar de waterstraal in de wastafel valt, is daarmee aan te passen aan de vorm van de wastafel.

De beleving van water De primaire functie van sanitair – de lichaamsverzorging – is nooit veranderd. Aangezien het nog maar 50 jaar geleden is dat iedere Nederlandse woning standaard werd voorzien van een douche of een bad, mag worden geconclu- Paradise Dry Screen van CWS heeft deerd dat de lichaamsverzorging een flat screen en luidsprekers de laatste jaren een extra dimensie heeft gekregen. Met de nog maar ten dele verkende mogelijkheden die de beleving van water biedt, lijkt voor ons een weelderige toekomst te zijn weggelegd in de sanitaire ruimtes.

Meer over producten in deze rubriek en aanverwante nieuwe producten: www.design-badkamers.af.nl www.badendesign.nl www.baderie.nl www.e-bad.nl www.sanigids.nl www.Sanitair-Online.nl

www.sanitairadw.nl www.sanitair.rubrieken.com www.moviq.nl www.creja-baddesign.nl www.giquadro.com www.sani-well.nl

135

Deze pagina’s bevatten gesponsorde onderdelen

THEM@GAZINE SANITAIR

Burgmans Sanitair BV 010 – 22 71 889 info@burgmanssanitair.nl www.burgmanssanitair.nl

Dornbracht Nederland BV 010 – 52 43 400 info@dornbracht.nl www.dornbracht.com

BETTY BLUE

SYMETRICS

Alape uit Goslar presenteert een wastafel zonder waskom. De gladde oppervlakken en niet zichtbare aan- en afvoermechanismen verhullen de daadwerkelijke functie. Bij het vrij in de ruimte te plaatsen object valt het uit de armatuur stromende water op een volledig horizontaal vlak. Het water verdeelt zich en vloeit naar de buitenzijde door een slechts enkele millimeters breed gootje, richting de verborgen afvoer in de slanke tafelpoten Dankzij het zwaar te belasten geglazuurde staal, kan de ruimte binnen de tafel worden gebruikt voor technische toepassingen. Het concept weerspiegelt de veranderde gebruikswijze van wasgelegenheden en vergroot de inrichtingsmogelijkheden. Dat de nieuwe wastafels geschikt zijn voor alledaags gebruik is reeds bewezen met de toepassing van prototypen in duurdere chique eet- en uitgaansgelegenheden.

O architectenweb.nl/bp9384

De productlijn bestaat uit een groot aantal losse modulen voor de gehele badkamer, die zijn toegesneden op een vaste rastermaat. Binnen dit raster kunnen de modulen vrij geplaatst en gecombineerd worden. Het resultaat is een harmonieus totaalconcept. De basis wordt gevormd door een raster van verticale en horizontale oriëntatielijnen. De kleinste maateenheid is een moduul van 60 bij 60 millimeter.

Symetrics onderscheidt zich verder door nieuwe oplossingen voor de watersturing. Zo is bij de handdouche-systemen de bediening in de slangaansluiting geïntegreerd en alleen voor de handdouche bedoeld. Bovendien wordt met xGate een nieuwe vorm van sturing geïntroduceerd. De module beschikt over twee bedieningselementen: één voor de temperatuurinstelling en één voor de watermenging.

136

O architectenweb.nl/bp9343

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Franke Nederland bv 0492 – 58 51 11 fnl-info@franke.com www.franke.nl

Gijs Frankenhuis BV 053 – 43 31 390 info@frankenhuis.nl www.frankenhuis.nl

ALL IN ONE

ANTONIO LUPI

Voor renovatie of modernisatie van (semi)-openbare wasgelegenheden introduceert Franke een modulair unit-concept voor wastafels op een rij. De compacte wastafelmodule kan solitair worden toegepast en is aan weerszijden uit te breiden met één of meerdere modules. Het zelfdragende installatieelement met in hoogte verstelbare traversen bevat de voorgemonteerde onderdelen met infrarood sensor- en armaturentechniek voor de contactloze afgifte van water, zeep en lucht.

De technische onderdelen zijn volledig verwerkt achter de spiegel en alleen toegankelijk voor geautoriseerd personeel.

Het rvs-gedeelte dat verkrijgbaar is voor de boven- en onderzijde is robuust en gemakkelijk te reinigen. Standaard kan worden gekozen voor rvs of kunststof wastafels, maar de unit kan eveneens worden gecombineerd met andere, in de handel verkrijgbare wastafels.

O architectenweb.nl/bp9381

Gijs Frankenhuis is Nederlands agent voor het gerenommeerde Italiaanse design Antonio Lupi. Eén van de nieuwe producten is het door is het door Nevio Tellatin ontworpen bad Biblio. De strak vormgegeven kuip is uitgevoerd in Corian, een duurzame, massieve kunststof. Biblio wordt geleverd met een Clik-Clak plug, die een extra mogelijkheid biedt om de badkuip te vullen. Het bad is in verschillende uitvoeringen en maten leverbaar. De half vrijstaande- en vrijstaande baden met een ombouw van Corian of hout kunnen ook worden geleverd met een open zijde met vakken.

Biblio valt qua vormgegeving goed te combineren met de in wengé afgewerkte wand- en badmeubels uit de Serie Materia. Ook deze collectie is leverbaar in diverse afmetingen en kleuren.

NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

O architectenweb.nl/bp9466

137

Deze pagina’s bevatten gesponsorde onderdelen

THEM@GAZINE SANITAIR

MEER PRODUCTEN

Op deze pagina treft u een selectie aan van vanandere andere bouwproducten bouwproducten die vallen die vallen binnen binnen het het thema thema “vloeraf“vlowerking”. Wilt Wilt erafwerking”. u meer u meer weten weten over een van over een deze van deze producten? producten?

Surf Surf dan naar naar dan www.architectenweb.nl www.architectenweb.nl en typ typ en het het bijbehorende bijbehorende wwwpagina wwwpanummer gina nummer in. in.

SWING

KOS LIGBADEN EN STOOMCABINE’S

De solitaire wastafel is speciaal ontwikkeld voor waterafstotende wanden.

Na de uitvoering in Belgisch hardsteen is het product nu ook leverbaar in wit Cristalplant. Swing kan ook onderdeel vormen van een ‘all inclusive’ wand met een wandpaneel van zwart eikenhout en een Vola tapkraan in roestvast staal. B Dutch

De Italiaanse fabrikant Kos introduceert regelmatig nieuwe concepten, kleuren, opstellingen en materialen.

Clou importeert het sanitair exclusief voor Nederland. De vrijstaande en in te bouwen ronde ligbaden kunnen worden voorzien van een vrijhangende, roestvast stalen ronde douchegarnituur met verlichting. Clou BV

O architectenweb.nl/bp9454

O architectenweb.nl/bp9390

X-CHANGE™

WASTAFEL BIRKA

SIGMA BEDIENINGSPLATEN

Het systeem biedt de mogelijkheid om kranen in een handomdraai te verwisselen, zonder dat het water moet worden afgesloten. Dit biedt tal van voordelen. Zo kost een facelift van sanitaire voorzieningen in grote gebouwen slechts enkele uren. Het product is verkrijgbaar in de series Venus, Jupiter, Saturn en Star. Damixa

Het klassieke wastafelmeubel is voorzien van volledig uittrekbare laden met Blumotion dempers. De laden zijn standaard voorzien van brede beugelgrepen. Voor meer bergruimte is er een keuze uit kolomkasten in twee hoogten en in drie verschillende uitvoeringen. De sets worden gecompleteerd met spiegels en spiegelkasten.

Dansani O architectenweb.nl/bp9454

De bedieningsplaten voor het toilet Sigma10, Sigma20 en Sigma50 bieden de vrijheid een front te ontwerpen dat past bij de inrichting van nagenoeg elke sanitaire ruimte. De meeste mogelijkheden geeft de rechthoekige, strak vormgegeven serie Sigma50, onder meer door de optie van een uitvoering zonder front. Geberit BV

Volgend thema De volgende keer is het thema “verlichting” “dakafwerkingen”

O architectenweb.nl/bp9458 138

O architectenweb.nl/bp9379 ARCHITECTENWEB MAGAZINE

VERSO

KWC ONO

AXOR CITTERIO M

De Verso is een nieuwe serie in het assortiment keramische producten van Catalano. De wastafel kan worden bevestigd aan de wand of gebruikt als opzetwastafel. De serie wordt gecompleerd door het kubistisch vormgegeven wandcloset, de Verso 53. De wastafels zijn voorzien van voorgestoken kraangaten. Groothandel Vegro O architectenweb.nl/bp9462

De nieuwe serie mengkranen voor de badkamer is ontwikkeld voor liefhebbers van een minimalistische vormgeving. Het roestvast stalen bedieningsmechanisme beweegt door een afgedichte slanke sleuf. Door deze techniek heeft de kraan nauwelijks voegen of kanten waar vuil of kalk zich eenvoudig kunnen vastzetten.

Hansa O architectenweb.nl/bp9352

Kenmerkend voor de nieuwe lijn van kranen en douches in chroom zijn de gestileerde vormen en de glanzende oppervlakken. De slanke vorm van de kranen is mogelijk gemaakt door nieuwe onderdelen met verkleinde diameter. Met de speelse uitloop en de diagonaal geplaatste greep is een dynamisch geheel gecreëerd.

HansGrohe O architectenweb.nl/bp9465

SOLIDSAN®

FIORA SILEX

Q-BEO

Solidsan® is de geregistreerde merknaam voor solid surface, een synthetisch materiaal dat onder meer wordt gebruikt voor wastafels. De composiet is hygiënisch vanwege het gladde en poriënvrije oppervlak. Het in vijf kleuren leverbare materiaal neemt de temperatuur van de omgeving aan, wat als aangenaam wordt ervaren.

Intersan O architectenweb.nl/bp9383

De door Fiora gelanceerde toepassing van polyurethaan is overgenomen met de productie van SILEX wastafelbladen en douchebakken. Deze producten zjn in acht standaard kleuren leverbaar en optioneel in elke gewenste RAL-kleur.

Ten opzichte van natuursteen is het materiaal niet poreus en lichter van gewicht. Jonker Sanitair BV

De basis van het ontwerp is een kubische vorm met ‘soft edges’. De serie is leverbaar met meerdere éénhendel- en wastafelmengkranen en opbouw- en inbouwthermostaten. Het bijzondere van de doucheproducten is dat niet het schuifstuk draait maar de glijstang en dat de handdouche scharniert in plaats van het schuifstuk. Kludi Benelux

O architectenweb.nl/bp9463

O architectenweb.nl/bp9377

NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

139

THEM@GAZINE SANITAIR

VIBRACOUSTICâ&#x201E;˘

HORIZONTAL EN UNDERLINE

IL BAGNO ALESSI DOT

Het bad vormt een innovatieve combinatie van vorm en functie op het gebied van het sanitair comfort. De rustgevende werking van geluidsgolven, kleuren en muziek zijn samengebracht in vier programmaâ&#x20AC;&#x2122;s die de gebruiker laten kennismaken met nieuwe vormen van ontspanning. Het geeft onder meer een rustige hartslag en ademhaling. Kohler O architectenweb.nl/bp9475

Het nieuwe kastenprogramma van Marike is modulair van opbouw. Met de passtukken is het eenvoudig om de kast in een nis te plaatsen. De collecties Horizontal en Underline zijn leverbaar in twee hoogten, twee diepten en vijf breedtematen. Daarbij is het mogelijk te kiezen tussen soft-close deuren of soft-close laden. Marike Europe BV

De nieuwe badkamercollectie is ontworpen door architect Wiel Arets.

Essentieel in het concept is de harmonie van het geheel, op basis van een elementaire vormgeving. Daarom hebben alle wastafel-, bad- en douchekranen dezelfde diameter en lijken op elkaar.

Dezelfde uniformiteit geldt voor alle andere meubels. Oras NV

O architectenweb.nl/bp9392

O architectenweb.nl/bp9464

Q-ARTZ SEVEN

BLOK

SPHINX 300

Het op de toepassing van Silestone kwarts composiet.gebaseerde productgamma is onder meer uitgebreid met de lijn Q-artz Seven. De wastafelopstellingen kunnen zowel in private als openbare ruimtes worden gebruikt.

De materiaaleigenschappen maken de producten echter vooral geschikt voor druk bezochte, natte ruimtes. Q-artz

Met de door Giancarlo Vegni ontworpen collectie worden de grenzen gezocht van het minimalisme.

Karakteristiek voor het product zijn het materiaal Crystal Plant en de ronde vormen. Blok bestaat uit een wastafel, een inbouwmengkraan, een badmengkraan en een douchezuil.

Uitzonderlijk is de garantie van 15 jaar. Tyramax Home & Lifestyle O architectenweb.nl/bp9382

Het nieuwe badkamerconcept brengt de designbadkamer binnen bereik van elke portemonnee en is bovendien geschikt voor de kleinere natte ruimte.

Het robuuste en duurzame concept onderscheidt zich door eenvoud in combinatie met comfort. Sphinx 300 bestaat uit op elkaar afgestemde badkamerelementen. Koninklijke Sphinx BV O architectenweb.nl/bp9342

O architectenweb.nl/bp9380 140

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Vraag GRATIS naar de uitgebreide Sanitair-catalogus met meer dan 500 verschillende RVS-producten Franke Nederland B.V. Lage Dijk 13, 5705 BX Helmond, Tel.: 0492 58 51 11, Fax: 0492 58 52 00 Postbus 157, 5700 AD Helmond, E-mail: ws.nl@franke.com, www.franke.nl

Smart Hygiene Solutions

!" #$% & ! '& !" #$% & !

RENSON comfortoplossingen voor een gezond binnenklimaat !

RAAMVERLUCHTINGEN ; YHLOLJ YHQWLOHUHQ PHW GH UDPHQ GLFKW

SUNCLIPS ® VWUXFWXUHOH ]RQZHULQJ PHW YDVWH & YRUPLJH ODPHOOHQ

LINIUS ® ODPHOOHQZDQGV\VWHHP YRRU HHQ IXQFWLRQHOH HQ HVWKHWLVFKH JHYHOEHNOHGLQJ

ROOSTERS ; HIILFLsQW YHQWLOHUHQ

ICARUS ® VWUXFWXUHOH ]RQZHULQJ PHW YDVWH RI EHZHHJEDUH YOHXJHOODPHOOHQ

RENSON: een organisatie met Europese dimensies!

5(1621 PHW KRRIG]HWHO LQ :DUHJHP %HOJLs LV LQ (XURSD WUHQGVHW WHU RS KHW YODN YDQ QDWXXUOLMNH YHQWLODWLH HQ ]RQZHULQJ 9DQXLW HHQ HU YDULQJ GLH WHUXJJDDW WRW RQW ZLNNHOW 5(1621 FRQFHSWHQ HQ SURGXF WHQ GLH HHQ JH]RQGH HQ FRPIRU WDEHOH ZRRQ ZHUN HQ OHHIRPJHYLQJ QDVWUHYHQ

LOGGIA® HHQ H[WHUQ VFKXLISDQHHO PHW HHQ RQRSYDOOHQG NDGHU

)LUPD &RQWDFW

RENSON: veilig ventileren met de ramen dicht!

3ODDWV

RENSON: dé oplossing voor een goed warmtebeheer!

5(1621 ELHGW GLYHUVH RSORVVLQJHQ RS KHW YODN YDQ EXLWHQ]RQZHULQJ 0HW GH VWUXFWXUHOH DOXPLQLXP ]RQZHULQJV\VWHPHQ ,&$586 ® , 681&/,36 ® HQ /2**,$ ® HQ GH GRHN]RQZHULQJHQ ),;6&5((1 ® en 6&5((19(17 ® ELHGW 5(1621 LPPHUV HHQ FRPSOHHW SURJUDPPD YRRU GH SDUWLFXOLHUH ZRQLQJERXZ YRRU ZLQNHOV HQ KRUHFD]DNHQ DOVRRN YRRU SURMHFWHQ ]RDOV KRVSLWDOHQ UXVWKXL]HQ NDQWRUHQ VFKROHQ

RENSON Ventilation & Sunprotection ,= 9LMYHUGDP 0DDOEHHNVWUDDW :DUHJHP %HOJLs 7HO )D[

MRKDQ GHEDHUH#UHQVRQ EH www.renson.eu

FIXSCREEN® Gp HHUVWH YHUWLFDOH ]RQZHULQJ GLH ZLQGYDVW LV pQ LQVHFWHQ EXLWHQ KRXGW 7RW Pð LQ VWXN

Meer informatie: fax gewoon even deze antwoordstrook naar +32 56 60 28 51 of stuur een mail naar johan.debaere@renson.be

+HW EHGULMI VWHXQW RS HHQ XLWJHEUHLGH YHUNRRSV HQ PDUNHWLQJ DIGHOLQJ HQ HHQ K\SHUPRGHUQH HQ PLOLHXYULHQGHOLMNH SURGXF WLH 'H 5HVHDUFK 'HYHORSPHQW DIGHOLQJ YHU WDDOW LQ VDPHQZHUNLQJ PHW (XURSHVH RQGHU]RHN VLQVWHOOLQJHQ GH ODDW VWH WUHQGV LQ SURGXF WHQ 'DDUGRRU ]LMQ GH SURGXF WHQ YDQ 5(1621 GH QRUP

5(1621 RQW ZLNNHOW HQ SURGXFHHU W YRRUXLWVWUHYHQGH RSORVVLQJHQ YRRU GH QDWXXUOLMNH YHQWLODWLH YDQ JHERXZHQ (HQ JHFRQWUROHHUGH HQ FRQWLQXH YHQWLODWLH LV LPPHUV QRRG]DNHOLMN YRRU HHQ JH]RQG ELQQHQNOLPDDW 0HW GH ]HOIUHJHOHQGH HQ DNRHVWLVFKH UDDPYHUOXFKWLQJHQ GH PXXU HQ UDDPURRVWHUV HQ KHW /,1,86 ® ODPHOOHQZDQGV\VWHHP JDUDQGHHUW 5(1621 HHQ YHLOLJH HQHUJLH]XLQLJH YHQWLODWLH YRRU GH SULYDWH ZRQLQJERXZ HQ YRRU SURMHFWHQ

SCREENVENT ® FRPELQDWLH YDQ YHQWLODWLH HQ ]RQZHULQJ

$GUHV

7HO )D[ ( PDLO :HE

Met het Centre B.I.T. heeft Campo Baeza een oase van rust gerealiseerd te midden van een industrieterrein.

MINIMALISME Het principe ‘less is more’, een uitspraak van de architect Mies van der Rohe, geldt voor veel minimalisten als uitgangspunt. Het minimalisme mag niet opgevat worden als een vaststaande, gedefinieerde stijl, maar moet gezien worden als een beweging in de beeldende kunsten, muziek en architectuur.

DOOR LINDA ZENGER EN ESTHER VAN VELDEN

BOUWSTIJLEN Het minimalisme is in de jaren zestig van de twintigste eeuw ontstaan in de teken- en schilderkunst. Onder invloed van kunstenaars als Donald Judd en Robert Morris werden kunstwerken vervaardigd die gekenmerkt werden door een ontstellende eenvoud. Hoewel dit juist de essentie van het werk was, impliceerden de kunstwerken voor velen een gebrek aan artistieke inspanning. Ondanks de kritiek werd het minimalisme al vrij snel overgenomen door architecten, kunstenaars en muzikanten. De term minimalisme wordt veelal als verwarrend en tegenstrijdig ervaren en vaak incorrect gebruikt waar het gaat om architectuur.

144

Minimalistische gebouwen worden gekenmerkt door eenvoud en objectiviteit: materiaal en ruimte dienen voor zichzelf te spreken. Dit wordt bereikt door het weglaten van (overbodige) elementen en entourages en de toepassing van een zogenaamde open structuur, waarbij de binnenmuren worden weggelaten. Kleuren hebben, als die al gebruikt worden, geen verwijzende functie. Bovendien wordt er veelvuldig gebruik gemaakt van materialen als beton, glas, steen en hout en industrieel vervaardigde elementen, zoals staalplaten, aluminium frames en neonbuizen. Bij minimalistische interieurs worden geen concessies gedaan aan het comfort en geen onnodige effecten opge-

roepen, waardoor de ervaring van de ruimte volledig zintuiglijk wordt.

Licht en lichtinval spelen hierin een grote rol. Huizen en interieurs die volgens het minimalisme zijn ontworpen, waarborgen door dit alles vaak rust, harmonie, helderheid en spiritualiteit.

De relatie met de omgeving vormt een essentieel aspect in de minimalistische architectuur. De architecten zoeken elk op hun eigen wijze naar een manier om hun ontwerp in evenwicht te brengen met de nabije omgeving. Zo is Casa de Blas van Alberto Campo Baeza direct verbonden met de natuur, doordat het gebouw voor de helft in een heuvel is openomen. Bovendien is er op het dak een glazen belvedère aangebracht, die rondom uitzicht biedt over het landschap. In Antoine Predocks Venice House is een ruimtelijke continuïteit met de omgeving gerealiseerd met subtiel gebruik van water en grote glasvlakken die te openen zijn. Verder experimenteren sommige architecten met het ecologische aspect, door in hun ontwerp de nadruk te leggen op respect voor de nabije omgeving en minder energieverbruik.

Het minimalisme houdt een contradictie in doordat de gesuggereerde ARCHITECTENWEB MAGAZINE

ARCHIPEDIA

soberheid en bescheidenheid slechts bereikbaar zijn voor de elite. Om de ruimte te reduceren tot de essentie is een geavanceerde detaillering nodig, waarvoor kosten nog moeite worden gespaard. De architect John Pawson betitelde het minimalisme dan ook als ‘elitair’.

INVLOEDRIJKE ARCHITECTEN Alberto Campo Baeza

in Inca op het eiland Mallorca. Het driehoekige gebouw, dat de vorm van de locatie volgt, omsluit een binnentuin van marmer, glas, sinaasappelbomen en druivenranken. Bij het woonhuis dat Campo Baeza in 2000 voor Francisco de Blas ontwierp, laat hij het gebouw niet een relatie aangaan met de binnenplaats, maar juist met de omgeving.

Naast zijn gebruikelijke spel met licht en geometrie gebruikt Campo Baeza in het ontwerp voor de Caja General de Ahorros in Granada (2001) de wisselwerking tussen licht en materiaal: de muren van albasten platen lijken afhankelijk van de lichtinval doorschijnend of massief.

Luis Barragán

In 1971 voltooide de in 1946 geboren Alberto Campo Baeza zijn studie aan de Technische Hogeschool voor Architectuur in Madrid. Zijn vroege ontwerpen, zoals de openbare school Infantas Elena y Cristina in San Sebastián de los Reyes (1983), zijn al puristisch en eenvoudig van vorm.

Toch is het vooral zijn latere werk dat sterk minimalistisch wordt genoemd.

Dat ademt een weldadige rust uit, met name door het gebruik van kalme neutrale tinten als wit en grijs.

Campo Baeza liet zich voor zijn projecten, veelal gebouwd in zijn thuisland Spanje, sterk inspireren door de omgeving en het klimaat. Hij laat de lokale typologie van de binnenplaats in minimalistische, witte vorm versterken door de helderblauwe luchten. In Casa Gaspar (Cadiz, 1991) zorgen grote, kozijnloos aangebrachte ruiten voor een heldere geometrie van de elkaar doordringende muren. Ook bij grotere projecten speelt hij een geometrisch spel met witte vlakken die naar voren komen en terugwijken.

Een van zijn bekendste gebouwen is het hightech kantorencomplex Centre B.I.T. (1988) op een industrieterrein NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

De in 1988 overleden Luis Barragán wordt gezien als een van de prominentste Mexicaanse architecten.

Hij heeft niet alleen gebouwen ontworpen, maar was ook een befaamd landschapsarchitect en stedelijk planner.

Barragán werd in 1902 in Guadalajara geboren, waar hij in 1923 zijn studie aan de Escuela Libre de Ingenieros afrondde en aan de vervolgopleiding tot architect begon, die hij echter niet afmaakte. In 1924, op zijn eerste reis naar Europa, bezocht hij Frankrijk en Spanje, waar hij zich liet inpireren door de lokale architectuur en schilderkunst.

Na enkele woningen in mediterrane stijl ontworpen en gebouwd te hebben, ging Barragán opnieuw naar Europa. Hij bezocht Parijs, kwam in aanraking met het modernisme en ontmoette Le Corbusier: een reeks gebeurtenissen die in zijn latere werk is terug te zien. Ondanks de internationale invloeden heeft het werk van Barragán altijd een aantal lokale kenmerken behouden, zoals het gebruik van massieve muren, heldere kleuren en water.

Vanaf 1945 vormt zijn werk een com-

binatie van verschillende internationale en lokale stijlen met een altijd helder en harmonieus eindresultaat.

De hoeves van Cuadra San Cristóbal, gebouwd bij Villa Egerström (1968), en de kapel (1955) van het Tlálpanklooster behoren tot zijn bekendste werken.

Hoewel minimalisme niet vaak in verband wordt gebracht met kleur, valt een groot deel van Barragáns werk zeker onder het minimalisme.

Hij reduceert zijn ontwerpen tot de essentie, laat zijn gebouwen opgaan in de omgeving en versterkt dit door het gebruik van kleur. De kleur die hij op grote oppervlakten toepast, wordt als het ware een aspect van het materiaal. Door het gebruik van licht geeft Barragán kleur een eigen dimensie.

Behalve in de uitgestrekte, landelijke projecten gebruikt Barragán de massieve muren, de intensieve kleur en het water ook bij het veel kleinere projecten. Casa Gilardi (1977), bijvoorbeeld, krijgt hierdoor ondanks de stedelijke ligging een rustig en bijna landelijk

In Casa Gaspar heeft Campo Baeza de traditionele Spaanse binnenplaats minimalistisch vormgegeven.

145

ARCHIPEDIA

karakter. Als blijk van internationale erkenning won Barragán in 1980 de Pritzker Prijs. Hoewel zijn werk vaak als universeel wordt beschouwd, heeft hij nooit projecten in het buitenland gerealiseerd en zijn de projecten ondanks de vele internationale invloeden vooral typisch Mexicaans.

BEROEMDE GEBOUWEN Venice House Het Het Venice House is in 1989 gebouwd naar ontwerp van de Amerikaanse architect Antoine Predock. Het huis is gebouwd aan de Ocean Front Walk in het aan de oceaan gelegen Venice, een voorstad van Los Angeles. Het huis vormt door zijn minimalistische uiterlijk een verfrissende bijdrage aan de rij vrijstaande huizen langs de betreffende straat.

Het Venice House wordt gekenmerkt door openheid, dankzij de grote ramen die uitzicht bieden op de voorliggende oceaan. Het grootste raam, gehuld in een opvallend roodgekleurd kozijn, is een taatsraam dat

De belvedère van Casa de Blas biedt een weids uitzicht op de omgeving.

in horizontale positie kan worden gebracht door een scharnierende ophanging. Doordat de scharnieren zich boven ooghoogte bevinden, biedt het geopende raam een onbelemmerd uitzicht op de oceaan, de lucht en het zand.

De voorgevel van het huis is voorzien van een massieve plint van zwart graniet, waardoor inkijk door passanten wordt voorkomen. Door geleidelijke watertoevoer wordt het zwarte granieten oppervlak bedekt met een dun laagje water, dat vervolgens in een ondiepe gracht tussen huis en de straat terechtkomt.

Vanuit de woonkamer lijkt dit water direct in de oceaan te stromen.

De openheid en eenvoud van het gebouw maken het samen met het ingenieuze waterwerk tot een minimalistisch geheel. Hoewel het kan worden afgedaan als een verzameling technische trucs, zorgen ze wel voor de onbelemmerde ruimtelijke continuïteit tussen architectuur en omgeving.

Casa de Blas In Sevilla la Nueva, vlakbij Madrid, staat Casa de Blas: een riante villa die de Spaanse architect Alberto Het Venice House biedt een onbelemmerd uitzicht op de oceaan, de lucht en het zand.

146

Campo Baeza ontwierp voor Francisco de Blas. Het gebouw is 200 vierkante meter groot en is deels in en deels op een heuvel gebouwd met uitzicht op de bergen bij Madrid.

Het huis bestaat uit een betonnen podium waarop met transparant glazen wanden een ruimte van 4,5 bij 9 meter is gedefinieerd. Deze ruimte wordt afgedekt door een dak van 6 bij 15 meter, rustend op slanke stalen kolommen. Deze constructie van glas en staal functioneert als een belvedère die oprijst vanuit het huis en uitzicht biedt over het landschap en een in het platform verzonken zwembad.

Het platform onder de belvedère is een betonnen doos van 9 bij 27 meter en herbergt de traditionele woonfuncties. Door het contrast met de open ruimte erboven wordt het gezien als een toevluchtsoord.

De betonnen constructie is deels in de heuvel geplaatst en wordt om die reden ook wel vergeleken met een grot. Interessant is dat beide onderdelen van het gebouw op een geheel eigen wijze een relatie met de omgeving aangaan. De belvedère boven doet dit met een enorme openheid door het gebruik van veel glas en de betonnen constructie eronder door een letterlijke opname in de natuur (de heuvel).

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

De betonnen onderbouw geeft de bewoners aardse geborgenheid.

In het gebouw is al het overtollige weggelaten. Dit wordt doorgezet in het interieur. Alles is wit, ontdaan van decoraties en straalt een serene rust uit.

Aan de zijde die in de heuvel is ingegraven, heeft het gesloten volume een aantal kleine vierkante ramen.

Daar bevinden zich de dienende ruimten, zoals de keuken en de badkamers. Aan de andere zijde bevinden zich grotere ramen, die onder andere vanuit de woonkamer een ingekaderd uitzicht bieden. De twee delen van de onderbouw worden van elkaar gescheiden door de centraal gesitueerde trap, die het gesloten platform en de transparante opbouw met elkaar verbindt.

Casa Gilardi Casa Gilardi in Mexico-stad werd in 1975 gebouwd voor de jonge kunstverzamelaar Francesco Gilardi.

Luis Barragán kreeg de opdracht om op een beperkt en streng begrensd

kavel een woonhuis te ontwerpen.

Naast de standaardvertrekken moest het woonhuis worden voorzien van een studeerkamer, een zwembad en ruimten voor de bedienden.

Ondanks de enigszins benauwde ligging in de drukke stad straalt het gebouw vooral rust uit.

De voorgevel van het huis bestaat uit een nagenoeg raamloze, kubische, roze gekleurde gevel. Daarachter schuilt een introvert gebouw van drie verdiepingen dat zich op de patio

richt. De grote jacarandaboom die in de patio staat, roept een bijna landelijke atmosfeer op. Op de begane grond bevinden zich de keuken, de ruimten voor de bedienden en achter de patio het zwembadgedeelte.

Op de eerste en tweede verdieping zijn de woon-, studeer- en slaapvertrekken gesitueerd.

Het ontwerp is een goed voorbeeld van minimalistische architectuur, waaraan Barragán, zoals bij al zijn ontwerpen, inheemse vormen en kleuren heeft toegevoegd. Alles wat overbodig is, heeft Barragán uit het ontwerp weggelaten om zo tot de essentie van de opdracht te komen. De manier waarop Barragán kleur toepast, maakt dat kleur een dimensie krijgt en als het ware een materiaal wordt. Zo is de overdekte gang langs de patio intensief geel en wordt deze kleur versterkt door het daglicht dat vanuit de patio door sleuven de gang binnendringt.

Rondom het zwembad overheersen, met uitzondering van de rode schijfvormige kolom, blauwe en andere koele tinten. Ondanks het kleurgebruik is het ontwerp in beginsel behoorlijk sober en streng.

Inheemse vormen en kleuren in de minimalistische architectuur van Barragán.

Archipedia is een educatieve, interactieve architectuurencyclopedie die continu wordt bijgewerkt. In deze rubriek vindt u een extract uit de duizenden artikelen op www.archipedia.nl Wilt u belangeloos meewerken aan de totstandkoming van Archipedia, door bijvoorbeeld een artikel te schrijven of beeldmateriaal te leveren?

Neem dan contact op met Linda Zenger, 035 – 69 93 052 of mail naar lz@architectenweb.nl NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

147

PUBLICATIES

ADOLESCENT ALMERE

Stedenbouw JaapJan Berg, Simon Franke, Arnold Reijndorp 2007 NAi Uitgevers Hardcover ISBN 978 90 5662 570 2 24 x 22 cm 240 p € 39,50 Nederlands / Engels

Almere is de recentst gerealiseerde stad op het Nieuwe Land van de Flevopolder. Lang werd het beschouwd als het ‘lelijke eendje’ van de Nederlandse stedenbouw, maar in de afgelopen jaren groeit de belangstelling voor zowel de toekomst als het verleden van deze bijzondere stad.

Inmiddels telt Almere 180.000 inwoners. Het gehele stadshart is onlangs vernieuwd. Er wordt van uitgegaan dat Almere in de komende decennia met 350.000 inwoners uitgroeit tot de vierde stad van ons land. Volgens de schrijvers van Adolescent Almere markeert dit omslagpunt een nieuwe periode. Almere is niet langer een jonge stad, maar is begonnen aan zijn laatste fase op weg naar volwassenheid.

De publicatie Adolescent Almere toont de idealen, ambities en experimenten die aan deze stad ten grondslag liggen.

Naast een caleidoscopische kijk op het verleden biedt het boek in twee beeldverhalen en een zestal essays van verschillende auteurs een portret van de snelst groeiende stad van Nederland. (OK)

THE ANTIQUITIES OF ATHENS

Architectuurgeschiedenis James Stuart, Nicholas Revett Princeton Architectural Press 2008 ISBN 9781568987231 Hardcover 496 p 22,9 x 30,5 cm $ 78,75 Engels 148

In 1751 reisden James Stuart en Nicholas Revett naar Griekenland om daar drie jaar lang onderzoek te doen naar de architectonische overblijfselen van de Griekse oudheid.

In 1762 publiceerden ze de vruchten van hun arbeid in vier aparte boekdelen. De waarheidsgetrouwe etsen en precieze omschrijvingen vormden het begin van een geheel nieuwe traditie in archeologisch onderzoek en vergrootten de kennis over Griekse architectuur. Hiermee stond het werk van de twee architecten aan de wieg van de Greek Revivalbeweging in de 18e eeuw. In deze luxe heruitgave, ingeleid door Frank Salmon, zijn de vier delen opgenomen, inclusief alle originele afbeeldingen. De oorspronkelijke teksten zijn opnieuw gedrukt. Van elk besproken gebouw wordt eerst de bestaande situatie getoond en vervolgens de reconstructie, gevolgd door detailtekeningen en schilderingen. Het boek is een onwaarschijnlijk mooi naslagwerk voor iedereen met een zwak voor de klassieke oudheid. (MvS)

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

BRICK ‘08

Architectuur M. Klauser, G. Panzenböck (red.)

2008 Callwey Hardcover ISBN 9783766717412 240 p 30 x 24 cm € 59,95 Duits / Engels

Op 3 april 2008 reikte baksteenproducent Wienerberger voor de derde keer de Brick Award uit, de prijs voor de creatiefste baksteenarchitectuur ter wereld.

Uit de 255 inzendingen werden 40 projecten uit 19 landen door een internationale jury geselecteerd en gedocumenteerd in een lijvige publicatie. Naast de vijf winnende projecten kan de liefhebber genieten van 35 projecten van onbekende architecten en coryfeeën als Rogelia Salmona en Peter Zumthor, winnaar van de eerste prijs met het Kolumba Museum in Keulen.

Aan de hand van fraaie illustraties en deskundige teksten wordt getoond dat baksteen als een van de oudste en duurzaamste bouwmaterialen meer dan ooit een onuitputtelijke inspiratiebron is voor ontwerpers.

Naast het met de prijs in de categorie ‘buitengewoon’ bekroonde hoofdkantoor voor het WWF in Zeist van Thomas Rau is Nederland – baksteenland bij uitstek – evenredig en goed vertegenwoordigd met projecten van Jeanne Dekkers, MVRDV en Biq. (MT)

BRIGHT

Architectuur Clare Lowther, Sarah Schultz 2008 Frame / Die Gestalten Verlag ISBN 978 3899553017 352 p Hardcover 23 x 29,7 cm € 50,00 Engels NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

Het architectonische gebruik van licht is volgens de auteurs van Bright in opkomst. Met 38 recente projecten vanuit de hele wereld geeft het boek een beeld van de ontwikkeling en trends op dit gebied.

Elk project wordt geïllustreerd met enkele paginagrote foto’s en een gedetailleerde beschrijving. De projecten variëren van statig aangelichte monumenten tot interactieve kunstinstallaties in de openbare ruimte. De rode lijn in het boek is de meerwaarde van goed toegepast licht voor een bedrijf, een stad of de atmosfeer.

Bij alle diepgang – zelfs kwesties als energieverbruik worden niet gemeden – is het bij uitstek een bladerboek. De schitterende foto’s van kleurige lichtinstallaties en prestigieuze projecten nodigen de lezer daartoe uit. Er zit voor iedereen wel een voorbeeld tussen van hoe het wel, en ook hoe het niet moet. Voor een lichtarchitect is het een inspirerend naslagwerk, aan een anderszins geïnteresseerde lezer biedt het boek een volledig overzicht van de mogelijkheden van licht in architectuur. (MO) 149

PUBLICATIES

EUROPAN 9

Architectuur Olof Koekebakker, Emmie Vos, Aglaée Degros, e.a.

2008 NAi Uitgevers Paperback met cd-rom ISBN 978 90 5662 006 6 128 p 24 x 28 cm € 27,50 Nederlands / Engels

De publicatie van de periodieke Europan prijsvraag heeft altijd iets dubbels. Bij het uitkomen van het boek is de prijsvraag immers al afgerond: de winnaars zijn bekend. Ook het laatste Europan boek kan zie niet helemaal aan dit dilemma onttrekken.. Het is deels juryverslag, deels analyse van de winnende plannen en deels onderzoek. In Europan 9 komt het onderzoek echter niet uit de verf, wat vooral te wijten lijkt aan de breedte van het thema: ‘de duurzame stad en nieuwe openbare ruimte.’

Het boek is de moeite waard door de heldere documentatie van de winnende ontwerpen en de interviews met de winnende teams. Prachtig is de vormgeving door Novak en de fotografie door Theo Bos. De plannen van de verliezers van de prijsvraag zijn te raadplegen op de bijgeleverde cd-rom.

(MvR)

ARCHITECTUUR IN NEDERLAND 2007/08 JAARBOEK

Architectuur Daan Bakker, Allard Jolles, Michelle Provoost, Cor Wagenaar 2008, NAi Uitgevers Paperback ISBN 978 90 5662 050 9 184 p 24 x 32 cm € 39,50 Nederlands / Engels 150

Vatten we het laatste Jaarboek van het NAi op als een barometer van de Nederlandse architectuur, dan moeten we concluderen dat de architectonische kwaliteit van de particulier gebouwde huizen vooralsnog tegenvalt. Onder de 31 geselecteerde projecten zijn maar twee individuele woningen: Didden Village van MVRDV en het woonhuis-kantoor van Courage.

De nadruk in het nieuwste Jaarboek ligt dan ook ergens anders. Bijna de helft van de 31 geselecteerde projecten behelst de transformatie van oude gebouwen en wijken. Zoals de door Dynamo heringerichte NDSM-loods, die ook op de cover staat. Dat het project niet-iconisch is in zijn beeld, zien de auteurs als een kwaliteit. Tot hun eigen teleurstelling lukt het de auteurs echter niet hard te maken dat een opvallend architectonisch beeld duidt op een aan (markt)partijen overgeleverde architect.

Wel bewijst het Jaarboek dat vakkundige architectuur niet altijd opvalt. De door Van Schagen prachtig gerenoveerde portiekflats in Pendrecht zien er nét wat strakker uit dan voorheen. (MvR) ARCHITECTENWEB MAGAZINE

ONZICHTBAAR AMSTERDAM

Techniek Jaap Huisman 2008 Thoth Hardcover ISBN 978 90 6868 4612 € 34,90 224 p Nederlands

Onzichtbaar maar onmisbaar, dat is in het kort de boodschap van Onzichtbaar Amsterdam. Het boek verwoordt hiermee de frustratie van menig ingenieur, die een belangrijk deel van zijn werk in de grond of achter façades ziet verdwijnen. Het in opdracht van het Ingenieurs Bureau Amsterdam (IBA) geschreven boek neemt de lezer op verhalende wijze mee naar de verborgen wereld van fundaties, kunstmatige eilanden, bodemgesteldheid, tunnels, etc. Ook zichtbare ingenieurswerken, zoals bruggen en bestratingen komen aan bod als een soort eerbetoon aan de ingenieurs van het IBA. Moderne projecten zoals de aanleg van de Noord/Zuidlijn onder het historische stationseiland, de stichting van IJburg en de ontwikkeling van de Zuidas illustreren de complexiteit van de opgaven. Daarbij is er de nodige aandacht voor de bereikbaarheid, leefbaarheid, veiligheid en communicatie; vier kernbegrippen die moeten zorgen dat de burgers van Amsterdam de overlast gedogen. De tekst is verluchtigd met zeer veel foto’s, soms echter in een matige drukkwaliteit. (JC)

SYSTEMS IN TIMBER ENGINEERING

Bouwtechniek Josef Kolb 2008 Birkhäuser Verlag Hardcover ISBN 978 3 7643 8689 4 23,5 x 39,5 cm 319 p $ 99,00 Engels NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

Bouwen met hout heeft een enorme vernieuwingslag ondergaan. In het buitenland hebben moderne bouwsystemen in hout een aanzienlijk marktaandeel. De winst ten opzichte van concurrerende bouwmaterialen is vooral te danken aan innovaties op het gebied van houtskeletbouw- en massieve houtbouwsystemen. Deze systemen worden hoofdzakelijk bepaald door hun structuur.

Het is daarom essentieel al bij aanvang van het ontwerp kennis te nemen van de verbindingen en de constructieve verhoudingen.

Het boek gebruikt plannen, schematische tekeningen en fotografie om de actuele staat van de technologie te tonen zoals die wordt toegepast in Zwitserland, een belangrijk land op het gebied van houtbouw. Ook wordt aandacht besteed aan toekomstgerichte toepassingen van houtsystemen.

Systems in Timber Engineering is een uitvoerig, analytisch en visueel georganiseerd werk, dat het onderwerp op geheel nieuwe wijze benadert. Zowel architectonische, als constructieve en energetische aspecten worden uitvoerig besproken aan de hand van de bouwenvelop, de binnenwanden en complete vloersystemen. (EF) 151

AGENDA

TENTOONSTELLINGEN tot en met 27 juli Plan van de maand 2006/2007 Elke maand kiest de Commissie Beeldkwaliteit, een onafhankelijk adviesorgaan dat adviezen uitbrengt over de ruimtelijke inrichting en vormgeving binnen de gemeente Nijmegen, ter informatie en inspiratie een bouwplan dat opvalt vanwege de uitmuntende kwaliteit.

O www.architectuurcentrumnijmegen.nl tot en met Architectuur voor onderwijs [1] 3 augustus De komende jaren zullen in Leiden een aantal nieuwe scholen worden gebouwd voor verschillende vormen van onderwijs. RAP Architectuurcentrum heeft een selectie gemaakt van zes schoolgebouwen met uiteenlopende programma’s van eisen.

O www.rapsite.nl

1

tot en met Nieuwe lading - stedenbouw 13 september De tendensen die in de tentoonstelling worden verbeeld, zijn aanleiding voor een inhoudelijk debat over het vak stedenbouw en de veranderingen die daarin optreden. Wat betekent dit voor de nieuwe generatie ontwerpers en sluiten hun ideeën aan bij de behoefte van de markt?

O www.aorta.nu tot en met Olympisch Vuur – Spelen met toekomst 21 september In deze expositie wordt voorstelbaar gemaakt dat Nederland in 2028 de Olympische Spelen organiseert. Met behulp van schaalmodellen, film, debat en theater worden vragen beantwoord over alle zaken die komen kijken bij de organisatie van zo’n mega-evenement.

O www.nai.nl 22 augustus tot en Mies van der Rohe Award 2007 met 25 september Tentoonstelling van de Mies van der Rohe Award, die in 2007 werd gewonnen door het Spaanse Mansilla + Tuñon. De Award is één van de belangrijkste prijzen voor hedendaagse architectuur in Europa.

O www.vitruvianum.nl tot en met Triënnale Apeldoorn 27 september Nieuw cultureel evenement, dat volledig in het teken staat van landschap.

Landschapsarchitecten en kunstenaars belichten vraagstukken in onder meer het Kröller-Müller Museum, Nationaal Museum Paleis het Loo en Radio Kootwijk.

O www.triennale.nl

2

tot en met Verlangen naar het grid [2] 27 september Van oudsher wordt in de stedenbouw het orthogonale raster ingezet om stadswijken en steden snel en ordelijk op te bouwen en te verdedigen. Het grid is toepasbaar op elk soort terrein en voor bebouwing van elke omvang. Het bergt een grote mate van beheersbaarheid in zich en schept een eindeloze reeks aan mogelijkheden.

O www.casla.nl tot en met Kwaliteit van de openbare ruimte 28 september In samenwerking met verschillende lokale architectuurcentra en gemeenten uit heel Nederland is onderzoek gedaan naar de kwaliteit van de openbare ruimte in diverse gemeenten. De tentoonstelling is uitgebreid met specifieke actuele projecten uit Haarlem.

O www.architectuurhaarlem.nl

152

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

tot en met Straatmeubilair van Amsterdam 1 oktober Tentoonstelling over de bewogen stijlgeschiedenis van straatmeubilair als postbussen en afvalbakken. Een belangrijk keerpunt in deze geschiedenis wordt gevormd door de inbreng van de architecten en kunstenaars van de Amsterdamse school.

O www.hetschip.nl tot en met State Alpha, on the architecture of sleep [3] 5 oktober Sigmund Freud beschouwde de droom als de ‘beschermer van de slaap’. De tentoonstelling ‘State Alpha, on the architecture of sleep’ in het NAi te Maastricht onderzoekt in welke mate hetzelfde gezegd kan worden over de architectuur.

O www.naimaastricht.nl

CONGRESSEN EN EVENEMENTEN 10 en 11 september Architect@Work 2008 De contactdagen voor architecten, ingenieurs en andere voorschrijvers worden voor de tweede keer gehouden in Ahoy, Rotterdam. De beurs onderscheidt zich van anderen door haar focus op het aspect innovatie. Zo zijn er vele productnoviteiten te bewonderen.

O www.architectatwork.nl 13 tot en met 20 10e Internationale Docomomo Conferentie september Deze tiende conferentie heeft als central thema ‘The Challenge of Change – Dealing with the Legacy of the Modern Movement’. Herman Hertzberger en Barry Bergdoli zijn de belangrijkste sprekers tijdens de tiende editie van de Internationale Docomomo Conferentie.

O www.docomomo2008.nl

3

3 tot en met Eeuwfeest Academie van Bouwkunst 5 oktober De Academie van Bouwkunst Amsterdam viert haar honderdjarig bestaan met verschillende activiteiten. Het hoogtepunt van de viering vindt plaats tijdens het Eeuwfeest. Naast een architectuursymposium met internationale sprekers, staan er drie tentoonstellingen op het programma.

O www.academievanbouwkunst.nl

PRIJSVRAGEN Ontwerpwedstrijd voor stadse problemen inschrijven tot Een praktische uitvinding die in de stad gebruikt kan worden. Nicis Institute, het 1 september Maatschappelijk Topinstituut voor de steden, daagt professionele ontwerpers, maar ook handige uitvinders, uit om een ontwerp in te dienen, dat een probleem in de stad oplost.

O www.nicis.nl/ontwerpwedstrijd inschrijven tot Architectural Review Awards 2008 8 september Deze internationale prijsvraag voor architecten jonger dan 45 jaar wordt voor de tiende keer georganiseerd. Doel van de competitie is jonge, talentvolle architecten op te sporen, te erkennen en te lanceren.

O www.arplus.com inschrijven tot Hofjes, nieuw leven voor klassiek model 12 september De opgave betreft het ontwerpen van de buitenruimte van een fictief hofje van 38 x 21 meter. De prijsvraag vraagt om vernieuwende tuinarchitectuur, gebaseerd op de culturele en historische waarden van de opdrachtgever.

O www.bravvo.nl NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

153

( ( ( (

Communicatie en bewegwijzering komen samen...

PARKRIJK SCHIPHOL Communicatie is op een dergelijk groot en uitgestrekt terrein van belang.

Helder en functioneel en de uitstraling ondersteunend zonder in te boeten aan duidelijkheid.

En nu dienen de bezoekers nog hun weg te vinden, vandaag en morgen.

Oase

van rust...

...die vloeren van Gerflor

Want onze producten zijn: Geluiddempend Zeer makkelijk te onderhouden Slijtvast Beschermd tegen schimmels en bacteriĂŤn

Telefoon NL +31 (0)40 266 1700 www.gerflor.com

Met een heldere kijk op de communicatie, de uitstraling, en positionering van het park. Een uitdagende klus, maar zo hebben we ze graag.

Ook op zoek naar een partner die van uitdagingen houdt en als geen ander dingen weet samen te brengen....? bel 020 - 69 103 46 of surf naar www.gss.nl

A@W

ARCHITECT @WORK

08

woensdag 10 & donderdag 11 september 13 tot 20 u in Ahoy Rotterdam

- VAKBEURS MET NOVITEITEN VAN MEER DAN 160 FABRIKANTEN EN EXCLUSIEVE VERDELERS

- SEMINARS EN VISIES OP ARCHITECTUUR - EXPOSITIE 'GLAS EN ARCHITECTUUR' - NETWORKING IN EEN EXCLUSIEVE, PROFESSIONELE SFEER

- INNOVATIEVE BEURSLAY-OUT BY CREATIVE4

architect meets novelties REGISTREER VOOR GRATIS TOEGANG OP WWW.ARCHITECTATWORK.NL CODE 19450

ORGANISATIE Beurzen Adviesbureau T 030/298 22 93 office@architectatwork.nl

TOTAALEVENEMENT MET PRODUCTINNOVATIES EXCLUSIEF VOOR ARCHITECTEN, INTERIEURARCHITECTEN ONTWERPERS EN ANDERE VOORSCHRIJVERS

MEDIAPARTNER

WWW.ARCHITECTATWORK.NL

VACATURES Kijk voor meer vacatures en een uitgebreide beschrijving van onderstaande advertenties op www.architectenweb.nl en vul het bijbehorende wwwpagina nummer in.

Vacature plaatsen of CV online zetten?

Surf ook daarvoor naar onze online vacaturebank!

ARCHITECT Beltman Architecten is een middelgroot architectenbureau te Enschede met een divers opdrachtenpakket. Wij zoeken een jonge, enthousiaste architect met vernieuwende ideeën. Als projectarchitect heb je een grote mate van zelfstandigheid en verantwoordelijkheid. Wij zoeken iemand met een TU achtergrond. Een aantal jaren werkervaring is een pré.

Beltman Architecten (053) 430 22 55 j.haverkate@belmanarchitecten.nl www.beltmanarchitecten.nl O architectenweb.nl/v8498 E L T M A N

A R C H I T E C T E N

MEDEWERKER M&C/ JUNIOR DTP’ER

ARCHITECT

de Architekten Cie. is een internationaal architectenbureau met 90 medewerkers. Ter versterking van onze afdeling Marketing & Communicatie zijn wij op zoek naar een enthousiaste allround medewerker, die de afdeling ondersteunt met dtp-werk, printproducties, presentatiemateriaal voorbereidt en ondersteunt bij Europese aanbestedingen. MBO+/ HBO niveau. de Architekten Cie. (020) 530 93 00 www.cie.nl job@cie.nl O architectenweb.nl/v8472

De Velde Architecten is een ambitieus architectenbureau gevestigd in Kampen. Wij zoeken een ervaren architect die in projectteamverband met een assistent ontwerper, projectleider en tekenaars interessante opdrachten tot een hoog niveau uitwerkt. In alle fases van het project blijf jij verantwoordelijk voor de kwaliteit van het ontwerp. Minimaal TU/AvB en 5 jaar ervaring.

De Velde Architecten (038) 33 262 86 info@develde.nl www.develde.nl O architectenweb.nl/v8441

LANDSCHAPSARCHITECT

BOUWKUNDIG TEKENAAR

Hollandschap is een adviesbureau voor stad- en landschapsinrichting. Wij werken aan grotere en kleinere projecten in Nederland, maar als Eurolandscape ook gevarieerde opdrachten in OostEuropa, Amerika en Azië. Gezien onze groeiend opdrachtenportefeuille zijn wij op zoek naar een ontwerper / landschapsarchitect.

Opleiding minimaal HBO-niveau.

Hollandschap (079) 59 31 819 mail@hollandschap.nl www.hollandschap.nl O architectenweb.nl/v8439

Ter versterking van een middelgroot architectenbureau met veelzijdige projecten in Arnhem zijn wij op zoek naar een tekenaar.

Als tekenaar verricht je zelfstandig tekenwerk in alle fasen van een ontwerp. Ook coördineer en controleer je tekenwerk voor één of enkele projecten. In principe zoeken wij een ervaren tekenaar, maar het bureau leidt ook starters op. Minimaal HBO-niveau.

InterWork Arnhem (026) 35 30 980 susanne.martin@interwork.nl www.interwork.nl O architectenweb.nl/v8445

TRAINEE

BOUWKUNDIG ONTWERPER

Wij zoeken een ambitieuze bouwkundige (MTS/HTS) aan het begin van zijn/haar carrière die zichzelf wil ontwikkelen. In deze functie krijg je de kans een grote organisatie te leren kennen en er ervaring op te doen. De werkgever biedt goede secundaire arbeidsvoorwaarden. Heb je interesse in deze functie en wil je werken in Den Haag, neem dan contact met ons op.

InterWork Delft (015) 251 50 00 peter.freriks@interwork.nl www.interwork.nl O architectenweb.nl/v8514

Voor een architectenbureau gespecialiseerd in utiliteitsbouw zoeken wij een enthousiaste en getalenteerde bouwkundig ontwerper. Je bent vanaf de ontwerpfase bij een project betrokken en werkt het in teamverband uit tot en met de oplevering. Je denkt mee in het ontwerp. Je bent een doener. Je beheerst AutoCAD of Arkey. Minimaal HBO-niveau, 1 tot 2 jaar ervaring.

InterWork Amsterdam (020) 42 30 855 eelko@interwork.nl www.interwork.nl O architectenweb.nl/v8500

156

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

ASSISTENT ONTWERPER

ERVAREN ARCHITECT

Voor een architectenbureau in de regio Zwolle zijn wij op zoek naar een enthousiaste assistent-ontwerper. Het bureau heeft circa 15 medewerkers en werkt aan een gevarieerd portfolio. Je werkt mee aan ontwerpen, hebt contacten met opdrachtgevers en schakelt met de tekenkamer. Naarmate je groeit binnen de organisatie zul je steeds meer zelfstandig kunnen oppakken. HBO/Universitair.

InterWork Arnhem (026) 35 309 80 pouwel.kingma@interwork.nl www.interwork.nl O architectenweb.nl/v8503

Onix is een internationaal architectenbureau met vestigingen in Groningen en Helsingborg (Zweden). Wij zoeken een ervaren architect. Samen met je collega’s vertaal je de wensen van de opdrachtgever naar hoogwaardige architectuur. Je bent enthousiast en hebt een goed conceptueel inzicht. Opleiding AvB/TU en 3 jaar ervaring met stedenbouwkundige en/of landschappelijke opdrachten.

Onix bv (050) 52 90 252 info@onix.nl www.onix.nl O architectenweb.nl/v8488

ASSISTENT ONTWERPER

BOUWKUNDIG TEKENAAR

ONX Architecten is een ambitieus bureau dat in de afgelopen 19 jaar projecten heeft gerealiseerd in de utiliteitsbouw, seriematige woningbouw, appartementenbouw en particuliere bouw. Als assistent ontwerper bieden wij jou een uitdagende functie in een hecht team. Gedurende het ontwerpproces, van schets tot detail, wordt van jou veel initiatief verwacht. Minimaal TU-niveau.

ONX Architecten BNA (023) 53 66 903 secretariaat@onx-architecten.nl www.onx-architecten.nl O architectenweb.nl/v8485

ONX Architecten is een ambitieus bureau dat in de afgelopen 19 jaar projecten heeft gerealiseerd in de utiliteitsbouw, seriematige woningbouw, appartementenbouw en particuliere bouw. Als bouwkundig tekenaar bieden wij jou een uitdagende functie in een hecht team. Je werkt in alle fasen van het bouwproces.

Opleiding HBO-niveau, ervaring Arkey is een pre.

ONX Architecten BNA (023) 53 669 03 secretariaat@onx-architecten.nl www.onx-architecten.nl O architectenweb.nl/v8486

ARCHITECT

JONGE STEDENBOUWKUNDIGE

Wij zoeken een architect met uitstekende communicatieve vaardigheden: iemand die flexibel en doortastend is en werkervaring heeft met betrekking tot ontwerp- en bouwmanagement. Je werkt gelijktijdig aan meerdere projecten en moet zodoende planmatig en onder tijdsdruk kunnen werken. Je bent verantwoordelijk voor alle stadia van een ontwerp, van acquisitie tot directie.

Continu Engineering Arnhem (026) 442 30 50 b.marcus@continu.nl www.continu.nl O architectenweb.nl/v8538

VHP is een eigenzinnig ontwerpbureau voor stedenbouw, architectuur en landschapsarchitectuur. Voor de vernieuwing van ons bureau zoeken wij een talentvolle stedenbouwkundig ontwerper met eigen ideeën. Een teamspeler met ervaring in het ontwerpen en zelfstandig uitwerken van stedenbouwkundige plannen.

Opleiding TU/AvB, 1 tot 2 jaar ervaring.

VHP bv (010) 45 20 744 solliciteren@vhp.nl www.vhp.nl O architectenweb.nl/v8463

STEDENBOUWKUNDIGE

BOUWKUNDIGEN

VHP is een eigenzinnig ontwerpbureau voor stedenbouw, architectuur en landschapsarchitectuur. Voor de vernieuwing van ons bureau zoeken wij een ervaren stedenbouwkundige. Een teamspeler met ervaring in het maken van complexe stedenbouwkundige plannen. Iemand die conceptueel sterk is en ontwerpers kan motiveren. Opleiding TU/AvB, minimaal 5 jaar ervaring.

VHP bv (010) 45 207 44 solliciteren@vhp.nl www.vhp.nl O architectenweb.nl/v8478

VMX heeft plaats voor bouwkundigen die geïnteresseerd zijn in alle fasen (van VO tot oplevering) en van uitdagingen houden (nieuwe materialen en details ontwikkelen). Wij bieden je een baan in een internationale omgeving met zeer uiteenlopende projecten (van woning, tot terminal op schiphol). Opleiding MTS/ HTS, ervaring een pre.

VMX Architects (020) 676 1211 info@vmxarchitects.nl www.vmxarchitects.nl O architectenweb.nl/v8543

NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

157

De Van den Berg Groep is een landelijk architecten- en adviesbureau met vestigingen in IJsselmuiden, Rotterdam, Houten, Helmond, Amsterdam en Joure.

Voor onze vestiging in IJsselmuiden zijn wij op zoek naar een architect / adjunct directeur (m/v).

Architect / Adjunct directeur (m/v) Functieomschrijving: Als ambitieuze senior architect bent u van concept tot ingebruikname betrokken bij de aan u toevertrouwde opdrachten.

U bent hierbij in staat abstract te denken en leiding te geven aan jonge architecten.

Zelfstandig acquisitie voeren ziet u als een uitdaging. Tot uw takenpakket behoort ook relatiebeheer. U bent in staat om, samen met de directeur, ons relatienetwerk te onderhouden en verder uit te breiden.

Wij zoeken een professional die: - een academische of universitaire architectuuropleiding heeft afgerond en beschikt over minimaal 5 jaar werkervaring als architect - een sterke persoonlijkheid met uitstekende managementkwaliteiten combineert - zelfstandig werkend is en een duidelijk bijdrage levert aan de architectuurvisie - kennis heeft van de ontwikkelingen in de branche - helder communiceert - beschikt over uitstekende presentatievaardigheden

Directe aanstelling tot adjunct-directeur is afhankelijk van leeftijd en ervaring. Wij bieden u een uitdagende functie op een dynamisch bureau. De functie kent uitstekende salariĂŤring en secundaire arbeidsvoorwaarden.

Reacties: Uw sollicitatie met CV kunt u binnen 14 dagen richten aan: Van den Berg Groep, Afdeling personeelszaken t.a.v. mevrouw J. Bakker Postbus 337 8260 AH Kampen.

Of per e-mail: sollicitaties@vandenberggroep.nl

Gratis jaarboek t.w.v. â&#x201A;Ź39,50 bij een jaarabonnement op Architectenweb Magazine

Kijk snel op pagina 42

Functionele, innovatieve en duurzame productoplossingen Utiliteit De business unit Utiliteit beschikt over een uitgebreid, wereldwijd leveranciersnetwerk en veel expertise. Elcee is gespecialiseerd in het ontwikkelen, vervaardigen en leveren van roestvaststalen producten voor de utiliteitssector. Knowhow die u terugvindt in onze producten en adviezen.

Dat maakt ons bij uitstek gekwalificeerd voor een vakgebied waarin hoge eisen worden gesteld aan kwaliteit, functionaliteit, duurzaamheid en hygiĂŤne. U kunt bij ons terecht voor:

t t t t t t t t t

Utiliteit sanitair ElceeDesign sanitair ElceeLogic watermanagement Handen & haardrogers Goten en putten Installatierubbers voor PVC leidingen Sectie & mortuarium Speciaalwerk ElceeStone

Halffabrikaten en Gevelcomponenten Binnen de divisie industrie is de business unit Halffabrikaten en Gevelcomponenten gespecialiseerd in het ontwikkelen en leveren van giet- en smeedstukken en bewerkte componenten voor de gevel-, atrium- en balustradebouw.

Deze constructies worden steeds complexer, transparanter en uitdagender ontworpen. Dit vraagt om speciale draag- en bevestigingscomponenten. Elcee heeft de oplossing of ontwikkelt deze voor u.

Ga voor meer informatie naar www.elcee.nl of mail naar info@elcee.nl

Elcee. Leidend in kennis, kwaliteit en service.

Elcee Holland B.V. Kamerlingh Onnesweg 28 3316 GL Dordrecht Postbus 606, 3300 AP Dordrecht Telefoon: +31 (0)78 - 654 47 77

Het licht in de keuken gaat aan.

65% meer lichtopbrengst met de SkyTube Helios!

Uw interesse gewekt? Wat dacht u verder van:

#

#

# %

Wilt u in 20 minuten weten meld u dan aan op

!

of stuur een e-mail naar " ! Hier kunt u ook aanvullende productinformatie aanvragen.

www.sight-light.nl

www.verlichtingvoorhogeruimten.nl

LIGHT STRUCTURES van ARCHXX wordt opgebouwd m.b.v. diverse lengten en wattages, dimbare T5 elementen. De lichtgewicht constructies laten zich uitstekend samenvoegen tot fantasierijke composities

SIGHT LIGHT EDISONSTRAAT 38, 2171 TV SASSENHEIM 0252-422224

Geïsoleerde stalen ramen en deuren.

Forster Unico, het nieuwe geïsoleerde brandwerende profielsysteem.

Milieuvriendelijk: 100% recyclebaar volgens het “cradle to cradle” principe.

Oplossingen voor: 60 minuten brandwerendheid Warmte isolatie Geluidisolatie Inbraakwering Wind- en waterdichtheid

Agentor B.V. Postbus 53 4750 AB Oud Gastel

Tel.: +31 (0)165 - 511155 Fax.: +31 (0)165 - 514011 web: www.agentor.nl Mail: r.gorree@agentor.nl

ARCH. MAAIK elke dag een nieuwe strip van arch.maaik op architectenweb.nl

NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

165

NUMMER 17 - MEI 2008

165

advertentie index

colofon

Agentor Architectatwork Agc Beka hout Bonar Floors Continu Engineering Duco Elcee Enia Espero E-stairs Franke Gerflor Gira Groeneveld Sign Systems Hansa Licht is Emotie Lumanguard Luxlight Marike NL products Renson Reynaers Rockfon Saint Gobain Saniwall Schueco Sight Light Svedex Tegels en projecten Tre Ci Luce Vaculux Van Geel le Grand Velux Zumtobel

Architectenweb Magazine is een uitgave van Architectenweb.nl en verschijnt acht keer per jaar. Architectenweb Magazine is een nieuw praktisch vakblad en is een logisch vervolg op het succes, de bekendheid en de goede waardering van www.architectenweb.nl.

164 155 4 2, 3 10 159 5 160 168 111 44, 45 141 154 110 154 133 167 73 161 132 142 143 11 8 13 131 71 163 72 130 12 162 108 70 9

Redactieadres Postbus 394, 1400 AJ Bussum T (035) 692 08 74 F (035) 692 26 78 E redactie@architectenweb.nl W www.architectenweb.nl Hoofdredactie Jeroen van Oostveen (jvo@architectenweb.nl) Redactie Michiel van Raaij (mvr@architectenweb.nl), Marcel Teunissen (mt@architectenweb.nl), Ronnie Weessies (rw@architectenweb.nl), Linda Zenger (lz@architectenweb.nl) Eindredactie Theo Janssen Aan dit nummer werkten verder mee Remco Arnold, Josine Crone, Peter Drijver, Eric Frijters, Kees van der Hoeven, Olv Klijn, Jos Lafeber, Marieken Oostrom, Sjoerd Reitsma, Karin Roelofse, Marjoleine van Schaik, Esther van Velden, Theo Wubbolts Architectenweb Magazine is een uitgave van Architectenweb Media B.V. Postbus 394, 1400 AJ Bussum media@architectenweb.nl Advertenties Martijn Postmus, Guido Mensink (035) 69 20 874 sales@architectenweb.nl Art-direction en grafische Vormgeving Danny Tupang Huizen, Architectenweb Media B.V. Naarden Druk Thieme GrafiMedia Groep Informatie over abonnementen Losse nummers € 9,50 Jaarabonnement (8 nummers) € 69,nabestellingen € 14,- per nummer (incl. BTW) Alle prijzen zijn onder voorbehoud van prijswijzingen. Het abonnementsgeld dient bij vooruitbetaling te worden voldaan. Voor de betaling ontvangt u een factuur. Abonnementen kunnen per nummer ingaan en worden zonder tegenbericht automatisch verlengd. Opzeggen dient schriftelijk te gebeuren bij Architectenweb.nl, minimaal vier weken voor de verschijningsdatum van het laatste nummer van uw abonnement. Adreswijzigingen dienen schriftelijk te worden doorgegeven.

colofon

Wet op de persoonsregistratie Wij maken u erop attent dat wij enkele door u als abonnee verstrekte gegevens, zoals naam, adres en telefoonnummer, hebben opgenomen in ons gegevensbestand.

Vrijwaring Uitgever en auteurs verklaren dat dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld, Evenwel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook.

© 2008 - Architectenweb Media BV Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen en/of op enigerlei wijze worden gereproduceerd zonder schriftelijke toestemming van Architectenweb Media BV.

TEXTILE FLOORING FOR BUSINESS

# ! ! ! & " ! # # " & & ! ! " # ! ) " ! ) ! ! ! & " ! ! " $ " "

% " ' ( "

Enia Project Tapijt, telefoon: (035) 60 99 599, www.eniacarpets.nl

ULTRALUCE KUBRIK

Licht is Emotie Light is Emotion

www.lichtisemotie.nl +31 (0) 30 636 24 28