AWM 23

februari 2009 • 4e jaargang • € 9,50 • nummer 23

architectenweb magazine

praktisch vakblad over bouw en architectuur

w w w . a r c h i t e c t e n w e b . n l

praktisch vakblad over bouw en architectuur

interview Robert Winkel project De Maasberg Overloon, Bijlmer Sportcentrum Amsterdam, Star Place Kaohsiung opinie Attractie Tilburg techniek Drijvende woningen them@gazine Vloerbedekking

In 2001 werd de Sint-Ghileniuskerk in Waarschoot (B) door brand verwoest. Aan Stramien Architecten uit Antwerpen werd de opdracht verstrekt de kerk opnieuw op te bouwen en deze bouw tevens aan te grijpen als een impuls voor de dorpskern. Evenwijdig met het oude kerkschip - als ruĂŻnetuin gericht - liggen thans een nieuw kerkgebouw en een cultureel centrum.

Als afscheiding tussen de kerkzalen heeft de architect bewust gekozen voor een glazen mobiele wand van Espero. De sobere kleurstelling van de proďŹ elen en het gebruik van gematteerd glas dragen bij aan de serene sfeer van het interieur, waarbij wisselende (dag)lichtomstandigheden toch zichtbaar blijven in beide ruimtes.

Een mooi voorbeeld van eenheid in vorm en functie door toepassing van het Visio 85 mobiele glazen wandsysteem.

Vraag onze documentatie aan met meer voorbeelden en overige informatie, ook over onze andere wandtypen Sonico,Visio, Flexio en Uno & Duplo.

Uitgebreide bestekservice en projectpresentatie vindt u op onze website: www.espero.nl

Espero BV Sluisweg 26-28 5145 PE Waalwijk Nederland T 0416 338955 F 0416 332635 E info@espero.nl I www.espero.nl

[[ VAN DE REDACTIE INHOUDSOPGAVE

PROJECT

Material Xperience 2009 beleef de nieuwste materialen Normaal kraak ik op deze plek een kritische noot. Dit keer zet ik echter even mijn principes opzij om – met enige trots – uw aandacht te vragen voor een wereldwijd uniek evenement dat door Architectenweb, Materia en VNU exhibitions wordt georganiseerd.

Van 9 tot en met 14 februari vindt Material Xperience 2009 plaats, gelijktijdig met de Bouwbeurs in de jaarbeurs (Media Plaza) te Utrecht. Gedurende zes dagen worden de nieuwste materialen op het gebied van architectuur en interieur tentoongesteld: driedimensionale tegels, technische textielen, schok absorberende vloeistoffen, fascinerende smart materials, biopolymeren, klimaatregulerende coatings. En dat is niet alles, zes toonaangevende architecten uit de hele wereld komen spreken over de rol die materiaal speelt in hun ontwerpen.

Eén van de sprekers is de geïnterviewde in deze editie van AWM: Robert Winkel. Zijn bureau Mei architecten is ondermeer bekend van het experimentele gebruik van materialen, zoals het zelfontwikkelde gevelelement voor Kraton 230 (zie AWM 13). Een andere zeer interessante spreker is Cristiano Ceccato, voorheen directeur van Research & Consulting voor Gehry Technologies en nu werkzaam bij Zaha Hadid. Cristiano is gespecialiseerd in de ontwikkeling van ontwerpoplossingen voor complexe vormen met behulp van parametrische technologie en computerprogrammering.

Graag wil ik u, als lezer van AWM, bij deze uitnodigen de tentoonstelling te bezoeken en een van de lezingen bij te wonen. Voor vrijkaarten en het definitieve programma verwijs ik u door naar de website van het evenement: www.materialxperience.nl Een overzicht van de sprekers: 1.

Cristiano Ceccato - Zaha Hadid / Gehry 2.

Atto Harsta - Stichting Living Daylights/Aldus bouwinnovatie 3.

Robert Winkel - Mei architecten 4.

Jan Jongert - 2012 architecten / Superuse 5.

Els Zijlstra - Materia 6.

Neri Oxman - MIT

38 38 Jeugdinrichting De Maasberg UArchitects

PROJECT

48 48 Star Place UNStudio

PROJECTEN 32 Woonhuis IJburg Rocha Tombal

36 Natuurbelevingscentrum Oostvaardersplassen Drost + Van Veen

38 Jeugdinrichting De Maasberg Na het congres ‘Ken de Architect’ is Material Xperience het tweede Materia/Architectenweb evenement sinds Architectenweb het kenniscentrum deze zomer overnam. Veel meer plannen staan nog op stapel: we houden u op de hoogte.

Jeroen van Oostveen Hoofdredacteur AWM

UArchitects

48 Star Place UNStudio

56 Wacht- en werkgebouw begraafplaats ONIX

60 Sportcentrum Bijlmer Vera Yanovshtchinsky Architecten

70 Project X René van Zuuk

jvo@architectenweb.nl

4

coverfoto: Christian Richters

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

PROJECT

INTERVIEW

TECHNIEK

60

22

86

60 Sportcentrum Bijlmer Vera Yanovshtchinsky Architecten

PROJECT

70 70 Project X RenĂŠ van Zuuk

22 Robert Winkel

86 Drijvende woningen

Niche-architectuur

OPINIE

74 74 Robert-Jan de Kort

Wonen op het water

THEM@GAZINE

106 106 Vloerafwerkingen

Attractie Tilburg

De vloer duurzaam bedekt

ARCHIPEDIA

PRODUCTINFORMATIE

EN VERDER...

112 Jan Hoogstad

98 productinformatie

04 05 12 15 16 18 20

van de redactie inhoudsopgave nieuws agenda nieuws buitenland achtergrond column Kees van der Hoeven Eerste of laatste jump?

83 column Peter Drijver De knuffelmodernist

116 120 125 126 126

NUMMER 23 - FEBRUARI 2009

boeken vacatures Arch.maaik advertentie index colofon

5

. -2-.

(1 ) ) 0 ) ,/2)3

' ). ,!$)$-# &/).

/ '' & ). ) *+ , / **& 0**, &$ -. / ). '.$% 0 ,3 & , 0 ) 4)

) #*" &1 '$. $.

) -. ,& - ,0$

) .,*/1 , + ,.) ,

% # ! ! % " & $ " ! " " "

! " !

! " "

**, ) &/)-.1 ,& 0 ) &1 '$. $. ,/2)3 ' ). ,!$)$-#

(&) $* %'( )' "# & "

+

* $( $ %'( )'

%%' $ " "

+

*** &),$- "!$( & !$!' $" !$ % &),$- "!$( & !$!' $"

:kYeIl^c &'% ÈOGÉ

9Z Èdco^X]iWVgZÉ 9jXdIl^c &'% ÈOGÉ XdbW^cZZgi cVijjga^_`Z kZci^aVi^Z Zc Wj^iZcodclZg^c\ ^c c jc^Z` \ZkZahnhiZZb! YVi kVc ZZc YZbe^c\bdjhhZ kddgo^Zc ^h# >YZVVa Yjh kddg egd_ZXiZc bZi \Zaj^YhWZaVhi^c\# 7^_ YZ hidgbkVhiZ È;^mÉ j^ikdZg^c\ Wa^_[i ]Zi YdZ`! ZZcbVVa V[\ZgdaY! Wgj^`WVVg W^_ l^cYhidiZc idi l^cY`gVX]i &%#

=Va &! HiVcY 8%&&

mmm$ZkYe$[k

C6IJG6A 8DB;DGI >CH>9:

KZci^aVi^Z Zc odclZg^c\ ^c c hnhiZZb

&$#'&+&' ! '#$ #&& " " )##% ("&' " ( '((% & " + ) $$ %

% ' #$ $ % ' $% & "' ' & " !(& % ," " & #*%##!&

% #(* %##'' & ) #$' " " " ) ( (" ' & )##% ' ## &' ' #! #%'

& " %' ##% #!$ ' ! ' " " " " % ' " & "

"' "' '#$ #&& " " ) " (!'# #( " " % ,"' " ' * ' ' $ % ' " "& ' & * ' *

"# ! "

G L A S S I N N O VAT I O N

IS OUR BUSINESS GLASS UNLIMITED

GLASS XPERIENCE Zo eenvoudig als de basisingrediĂŤnten van glas zijn, zo divers is het eindproduct. Het glas van AGC (voorheen Glaverbel) wordt gebruikt in de woning- en utiliteitsbouw, zowel interieur als exterieur. Door bewerking ontstaat een divers gamma.

Kortom glas is meer dan zand, natrium en kalk. Glas is een Xperience.

Bezoek ons tijdens de Material Xperience van 9 tot en met 14 februari in de Jaarbeurs in Utrecht.

Gratis toegangskaarten zijn te verkrijgen via www.YourGlass.nl

M AT E R I A L X P E R I E N C E AGC Flat Glass Nederland - +31 (0)344 679922 - sales.nederland@eu.agc-flatglass.com - www.YourGlass.nl

P O W E R E D

B Y

Sapa Building System

XXX TBQBCVJMEJOHTZTUFN OM

J gZcdkZgZc! l^_ Zc\^cZgZc

M_` hWa[d [dj^eki_Wij Zeeh [[d X_`ZhW][ j[ b[l[h[d WWd _d][d_[kp[ [d ifhWWacWa[dZ[ WhY^_j[Yjkkh" cWWh ZWWhdWWij p_`d ^[j eea Z[ ab[_d[ Z_d][d Z_[ [[d fhe`[Yj _[ji X_`pedZ[hi ][l[d P_` X[fWb[d ^[j l[hiY^_b jkii[d ][c_ZZ[bZ[ amWb_j[_j [d ^[j Zeeh _[Z[h ][m[dij[ ^ee]ij[ d_l[Wk Hig^`di]Zgb g^X]i o^X] heZX^Ò Z` de YZ egd[Zhh^dcZaZ bVg`i Zc YdZi VaaZh db YZ kV`bVc iZ dcYZghiZjcZc# L^_ W^ZYZc ]Zb YZ oZ`Zg]Z^Y YVi ]Zi lZg` haVV\i! c^Zi VaaZZc Yddg ZZc eZg[ZXi egdYjXi bVVg dd` Yddg VYk^ZoZc! WZ\ZaZ^Y^c\ de YZ Wdjl"

eaVVih! \VgVci^Zh Zc dcoZ IZX]c^hX] 6hhdgi^bZci EgdYjXi HZgk^XZ I6EH # L^_ o^_c cVVhi aZkZgVcX^Zg dd` ZZc eVgicZg kddg YZ deYgVX]i\ZkZg! VgX]^iZXi! egd[Zhh^dcZaZ kZglZg`Zg Zc Y^hig^WjiZjg# 6ah dcYZghiZjc^c\ kddg ]Zi kddgWZgZ^YZc!

e] (& % &+' *& ), *% > [m (& % &+' *' ') -( > ^c[d5hig^`di]Zgb#ca > lll#hig^`di]Zgb#ca A^hhZckZaY . " &( > EdhiWjh *' > ).)% 67 GVVbhYdc`hkZZg

YZiV^aaZgZc Zc j^ikdZgZc kVc \ZkZa"^hdaVi^Z" hnhiZbZc `jci j YZh`jcY^\Z ^c[dgbVi^Z ^cl^ccZc W^_ ]Zi Hig^`di]Zgb 6Yk^Zh 8ZciZg# =Zi 6Yk^Zh 8ZciZg W^ZYi kg^_Wa^_kZcY VYk^Zh Zc VcilddgY de kgV\Zc# =Zi ^h ') jjg eZg YV\ WZgZ^`WVVg k^V lll#hig^`di]Zgb#ca!

Zc i^_YZch `VciddgjgZc dd` k^V ]Zi \gVi^h iZaZ[ddccjbbZg/

%-%% " ,-,)*+*# VaaZZc ^c CZYZgaVcY

[[ NIEUWS BINNENLAND

CENTRUM AMSTERDAM KRIJGT ‘RODE LOPER’ Amsterdam krijgt een nieuw visitekaartje. Het gebied vanaf het Centraal Station langs het Damrak naar de Vijzelstraat gaat de komende jaren op de schop en moet de ‘rode loper’ van de stad worden. Voetgangers zijn daar volgens de gemeente de belangrijkste verkeersdeelnemers en krijgen daarom meer ruimte in het gebied. Auto’s en tram moeten ruimte maken voor trottoirs en fietspaden, terwijl de gemeente het centrum bereikbaar wil houden voor het autoverkeer. In het gebied komen meer bomen en pleinen.

De rode loper loopt parallel aan de ondergrondse Noord-Zuidlijn.

Door die metrolijn krijgen de straten duizenden extra passanten te verwerken. De aanleg van een rode loper maakt deel uit van het project 1012, waarmee de gemeente het stadshart, het gebied op en rond de Wallen, een beter gezicht wil geven.

Voordat de plannen definitief vastgesteld worden, krijgen belanghebbenden langs het tracé de kans te reageren op de plannen. Ook moet de financiering van de plannen nog vastgesteld worden.

NIEUWE EYECATCHERS VOOR HAAGS STATIONSGEBIED De ontwerpen voor de omgeving van het vernieuwde station Den Haag Centraal zijn gepresenteerd. Met ontwerpen van Office for Metropolitan Architecture, Wiel Arets Architects en Zwarts & Jansma Architecten wordt de verbouwing van het station en zijn omgeving gecompleteerd. Het Haags Startstation Erasmuslijn (HSE), het beginpunt van de RandstadRailverbinding met Rotterdam, krijgt een futuristisch ogend station (ontwerp: Moshé Zwarts) boven het busplatform.

Het nieuwe Anna van Buerenplein moet de herinneringen aan de voormalige parkeergarage op die plek doen vervagen. Op het plein wordt een zeventig meter hoog transparant gebouw van glas en staal opgetrokken, ontworpen door Wiel Arets Architects. Op straatniveau kunnen bezoekers naar een museum of café/restaurant. De bovenverdiepingen zijn gereserveerd voor kantoren (11.500 m²) en 74 woningen. Maar een echte eyecatcher voor de toekomstige skyline van Den Haag wordt de creatie van Rem Koolhaas op het Koningin Julianaplein. Het 93 meter hoge gebouw oogt als een toegangspoort tot de stad, waar straks gewerkt, gewoond en gewinkeld zal worden.

12

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

ARCHITECTENSELECTIE WESTLAND VERTRAAGD

Op het Campagneplein in Enschede is een dertig meter hoge klimmuur in gebruik genomen. Het bijzondere is dat de wand is opgenomen in het ontwerp van een studentencomplex. Het resultaat is een sculpturaal gebouw met 87 woningen en ruim 2500 klimgrepen, dat vanaf een afstand een ‘knik in de heup’ lijkt te hebben. De klimmuur is de op een na hoogste in Nederland en is een cadeau van de opdrachtgever aan de zeer actieve en succesvolle klimvereniging van de Universiteit Twente. Het ontwerp is gemaakt door Arons en Gelauff architecten.

JEROEN MUSCH

De plannen voor het nieuwe gemeentehuis van Westland worden uitgesteld.

De gemeente is tot dat besluit gedwongen doordat er nog geen overeenstemming kon worden bereikt over de aankoop van de benodigde grond aan de Verdilaan in Naaldwijk. Ook met de architectenselectie wordt ‘pas op de plaats gemaakt’, zo zegt de gemeente. Pas na 1 maart komt een eventuele keuze voor een architect weer aan de orde. De procedure heeft tot nu toe veel voeten in aarde gehad. In juli vorig jaar trokken maar liefst zeven van de twaalf architectenbureaus zich terug uit de aanbesteding. Zij vonden dat de opdrachtgever te hoge en onredelijke eisen had gesteld.

STUDENTEN ENSCHEDE KUNNEN KLIMMEN AAN HUIS

QUIST WINTERMANS ARCHITEKTEN

GRACHTENGORDEL VOORGEDRAGEN ALS WERELDERFGOED

ROTTERDAM KIEST VOOR GEKNIKTE RIJNHAVENBRUG Het college van Burgemeester en Wethouders van Rotterdam heeft gekozen voor het ontwerp van Quist Wintermans Architekten voor de nieuw te bouwen Rijnhavenbrug.

De brug krijgt een knik en moet een open karakter krijgen waarin de voetganger centraal komt te staan. De brug sluit met zijn industriële

uiterlijk en vorm goed aan bij de Rijnhaven, aldus de gemeente.

Quist Wintermans verkreeg de voorkeur boven de andere meedingende architecten Dissing + Weitling en ZUS. Bewoners van Katendrecht en de Kop van Zuid konden eind vorig jaar hun voorkeur uitspreken voor een van de

ontwerpen, waarna de uitkomsten werden beoordeeld door een begeleidingscommissie, bestaande uit vertegenwoordigers van bewoners en bedrijven. Nu de keuze is gemaakt, kan het ontwerp uitgewerkt worden. Dit jaar wordt gestart met de bouw; eind 2011 moet de brug gereed zijn.

Nederland gaat de grachtengordel van Amsterdam bij werelderfgoedorganisatie Unesco voordragen voor plaatsing op de lijst van werelderfgoed.

De nominatieaanvraag voor het 17e-eeuwse binnenstadsgebied was eigenlijk gepland voor vorig jaar. Amsterdam kreeg de voorgenomen voordracht toen echter niet op tijd rond, omdat Unesco te laat met aanvullende eisen kwam.

Afgelopen najaar leverde Amsterdam haar deel van de benodigde papierwinkel in bij minister Ronald Plasterk, die de verantwoordelijkheid draagt voor de voordracht en nominatie. Het kabinet heeft nu met die voordracht ingestemd.

In de zomer van 2010 zal de algemene vergadering van Unesco bepalen of het grachtengebied definitief de status van werelderfgoed krijgt.

NUMMER 23 - FEBRUARI 2009

13

[[ NIEUWS BINNENLAND

TILBURGSE KUNSTTOREN VERRAADT PASSEREND WILD Langs de Burgemeester Letschertweg in Tilburg komt een achttien meter hoge kunsttoren te staan. De Hidden Lives Tower is opgebouwd als het nest van een vogel, maar dan met metalen buizen. In de constructie met kriskras door elkaar lopende buizen komen zeven witte epoxy-bollen. Hierin zitten witte ledlampen, die oplichten als er dieren door de nabijgelegen faunapassage lopen. Iedere lichtbol ‘vertegenwoordigt’ een tunnel en diersoort: hoe meer dieren er door een bepaalde tunnel komen, hoe feller de bol brandt. Architect en kunstenaar Lars Spuybroek heeft de torenconstructie ontworpen.

RUDY UYTENHAAK ARCHITECT VAN HET JAAR

TREINSTELLENHAL NEDRAIL (GERARD VAN BEEK FOTOGRAFIE)

Architectenbureau Rudy Uytenhaak uit Amsterdam is gekroond tot Architect van het Jaar 2008. Het kreeg de onderscheiding onder meer voor het ontwerp van de Nederlandse ambassades in Jordanië en Australië. JagerJanssen Architecten won de door Architectenweb geïnitieerde Publieksprijs. De jury – bestaande uit Machiel van Dorst, Bernard Hulsman en Robert Winkel – prees het bureau van Rudy Uytenhaak omdat het al jaren veel werk maakt van duurzaamheid. Bovendien uitte de jury bewondering voor de intensieve studie van het bureau naar ‘verdichting’ en prees de volharding van Uytenhaak om dit thema in de politiek aan te kaarten. Aan de ‘hoofdprijs’ – die vorig jaar werd ingesteld door ArchitectenWerk – is een geldbedrag van 5000 euro verbonden.

De stemming van de Publiekprijs verliep via Architectenweb.nl. De pagina werd maar liefst zesduizend keer bezocht. Er werden 1.382 stemmen uitgebracht, waarvan meer dan 28% op JagerJanssen Architecten. Het Rotterdamse bureau werd gevolgd door Paul de Ruiter uit Amsterdam (17,9%) en Faro Architecten uit Lisserbroek en Zutphen (16,6%).

14

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

DRIE KERKEN WINNEN PRIJSVRAAG VSBFONDS Drie kerken hebben de prijsvraag Erfgoed op Eigen Benen van het VSBfonds gewonnen. De Onze Lieve Vrouw van Lourdeskerk in Zuidermeer ontving de hoofdprijs, een bedrag van 100.000 euro. De Heilig Hart van Jezuskerk in Hengelo kan 50.000 euro op zijn rekening bijschrijven en naar de Sint-Jozefkerk in Helmond ging 30.000 euro. De prijsvraag was uitgeschreven in verband met het Jaar van het Religieus Erfgoed, waartoe 2008 was uitgeroepen. Uitgangspunt was het stimuleren van plannen om leegstaande kerkelijke gebouwen een tweede leven te geven.

AGENDA tot en met 22 februari Wie maakt ons land? Het Land van Gouden Piramides In deze tentoonstelling zijn de vijf genomineerden van de Gouden Piramide 2008 en de winnaars van de afgelopen vijf jaar te zien. www.nai.nl tot en met 1 maart [afb] ‘Onze wereld mooier maken’ Expositie over Vera Yanovshtchinsky architecten, dat sinds 1996 probeert ‘onze wereld mooier te maken’. www.architectuurcentrumnijmegen.nl tot en met 11 maart Stilte en Stedelijkheid Tentoonstelling over de Franse architect Christian de Portzamparc, die midden in het drukke stadsleven oases van rust en ruimte creëert. www.casla.nl 30 jan tot en met 28 feb VORM Vondelpark Tentoonstelling over de vijf winnende ontwerpen voor de ideeënprijsvraag voor nieuw meubilair in het Amsterdamse Vondelpark. www.arcam.nl 9 tot en met 14 februari Internationale Bouwbeurs Het thema is Bouwen in Balans, waarmee wordt ingespeeld op de trend en behoefte om de goede balans te vinden tussen een gezonde leefomgeving en duurzame ontwikkeling.

CHRISTIAAN DE BRUIJNE

9 tot en met 14 februari Material Xperience 2nd edition Materia presenteert tijdens de Internationale Bouwbeurs de nieuwste materialen volgens een eveneens vernieuwend en prikkelend concept aan (interieur)architecten en ingenieurs. www.materia.nl

123DV MAAKT BESTE RESTAURANTONTWERP Divinatio, een restaurant ontworpen door Architectenbureau 123DV, is verkozen tot beste restaurantontwerp van het jaar.

Daarvoor ontving het bureau een van de Venuez Hospitality & Style Awards 2008, die tot de belangrijkste Nederlandse horecaprijzen gerekend worden. 123DV is er in Divinatio volgens de jury ‘briljant’ in geslaagd om ‘in een uitdagend, doch logistiek zeer lastig ingedeeld pand, een prachtig, functioneel restaurantinterieur te creëren’. Lange zichtlijnen zorgen voor overzicht en uitzicht en de nisjes creëren intimiteit, volgens het juryrapport.

DEN HAAG WIL CAMPUS ACHTER HOLLANDS SPOOR Den Haag wil op het gebied achter station Hollands Spoor een uitgebreid terrein creëren voor onderwijs en studenten. De gemeente spreekt over een onderwijscampus met een onderwijsinstelling, studentenwoningen, winkels en horeca. Volgens wethouder Marnix Norder (PvdA, bouwen en wonen) moet Laakhavens achter het station voor de student een dynamische ontmoetingsplek worden ‘waar eigenlijk alles gebeurt wat te maken heeft met hoger onderwijs en wonen’. Daarbij denkt hij onder meer aan cafés en winkels die ook na de college-uren bijdragen aan de levendigheid en gezelligheid.

tot en met 27 februari Tuinarchitectuur_nu!

Debattenreeks over de status quo van de hedendaagse tuinarchitectuur, met onder meer aandacht voor het gebrek van een opleiding waarmee de titel tuinarchitect behaald kan worden. www.makeblijde.nl inschrijven tot 13 maart Gouden Piramide 2009 De Rijksprijs voor inspirerend opdrachtgeverschap in de architectuur, stedenbouw, landschapsarchitectuur, infrastructuur en ruimtelijke ordening. www.goudenpiramide.nl inschrijven tot 27 maart Designing in Teheran Internationale ontwerpwedstrijd voor twee gebouwen met meerdere verdiepingen in Teheran, de hoofdstad van Iran. www.benettongroup.com/designinginteheran

‘Onze wereld mooier maken’ Vera Yanovshtchinsky architecten

NUMMER 23 - FEBRUARI 2009

15

[[ NIEUWS BUITENLAND

5 7 2 6 3

4 1

1 QATAR

LAATSTE PUBLIEKE GEBOUW I.M. PEI INGEWIJD In Doha, de hoofdstad van Qatar, is het museum voor islamitische kunst ingewijd.

De 91-jarige architect I.M. Pei noemt het zijn laatste publieke gebouw. Het gebouw is gecomponeerd met gestapelde ‘blokken’ rond een centrale toren. Hierin bevindt zich een atrium, dat (van buiten onzichtbaar) is overdekt met een koepel.

2 ITALIË

AMBER PRESENTEERT MASTERPLAN ENTREE MONZA Amber Architectures heeft een plan ontworpen voor het terrein van de voormalige Colombofabriek in Monza, een stad in de regio van World Expo 2015. Op de prominente locatie verrijst een multifunctioneel ensemble dat met een eigentijdse en duurzame vormgeving een subtiele herinnering oproept aan de voormalige industriële bebouwing.

3

VERENIGDE STATEN

KUNSTENCAMPUS COOP HIMMELB(L)AU GEREED Central Los Angeles Area High School #9 van Coop Himmelb(l)au is af. De school voor beeldende en podiumkunsten zal in bij de start van het komende schooljaar in gebruik genomen worden. Centraal in de kunstencampus ligt een publiek toegankelijk theater, dat tevens dienst doet als ontmoetingsruimte voor studenten.

16

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

4 ZUID KOREA

MVRDV heeft de prijsvraag voor het concept van een nieuw stadscentrum voor de toekomstige stad Gwanggyo in ZuidKorea gewonnen. Het plan bestaat uit een serie begroeide heuvelachtige gebouwen met grote programmatische diversiteit.

MVRDV

MVRDV WINT PRIJSVRAAG ZUID-KOREA

5 DUITSLAND

Atelier Kempe Thill gaat een deel van een vervallen nazihotel op het Duitse Rügen opnieuw vormgeven. In het 12.000 vierkante meter grote gedeelte van het complex komt een jeugdhotel. De bouwwerkzaamheden starten naar verwachting eind dit jaar.

DE ARCHITEKTEN CIE.

ATELIER KEMPE THILL VERNIEUWT ‘NAZIHOTEL’ RÜGEN

6 ALBANIË

DE ARCHITEKTEN CIE. WINT TORENPRIJSVRAAG TIRANA ATLIER KEMPE THILL

de Architekten Cie. heeft de prijsvraag voor de Station Towers in Tirana gewonnen. De torens, die voorzien in een gemengd programma, zijn onderdeel van het nieuwe stedenbouwkundige plan van het Franse Architecture-Studio voor de hoofdstad van Albanië.

7 DUITSLAND

HERZOG & DE MEURON ONTWERPT ‘KUNSTCONTAINER’ Herzog & De Meuron heeft een spectaculair ontwerp gemaakt voor de nieuwbouw van het Küppersmühle-museum in de Duitse stad Duisburg. Indachtig de havengeschiedenis van de locatie krijgt de nieuwbouw de vorm van een uit de kluiten gewassen zeecontainer, die bovenop de oudbouw (oorspronkelijk een silo) wordt geplaatst.

NUMMER 23 - FEBRUARI 2009

17

[[ ACHTERGROND

REM KOOLHAAS - † PIERRE CUYPERS - † ALDO VAN EIJCK - † GERRIT RIETVELD - BEN VAN BERKEL

HERTZBERGER - THEO VAN DOESBURG - ADRIAAN GEUZE - MART STAM - MICHIEL DE KLERK - † JAC

JAN WILS - KAS OOSTERHUIS - MELS CROUWEL - SJOERD SOETERS - PI DE BRUIJN - RENE VAN ZU DICK VAN GAMEREN -

CEES DAM -WILLEM JAN NE

† PIETER POST -

† HANS VAN DER LAAN -

VAN EESTEREN -

DON MURPHY -JACOB

† SYBOLD VAN

RAVESTEIN - JAN HOOG

† JAN DUIKER -

JEANNE DEKKERS - † A

†

- † LIEVEN DE KEY - †

FRITS

DE JONG

PEUTZ KEES

RIJNBOUTT - † PIET KRA

VERHEIJEN † CASPER ALBERTS

VOOGT - PETER BEDAUX - M

MAX VAN HUUT - ABEL CAHEN - † PIET ELLING - KAMIEL KLAASSE - JOS VAN ELDONK -

BOSCH - HERMAN ZEINSTRA - JACQUES DE BROUWER - † HENRI EVERS - † SALOMON DE BREY - † W

HERDENKINGSMUNT ALS

COMPACTE INFORMATIEDRAGER Hoeveel informatie kun je kwijt op een muntstuk? De Belgische architect en kunstenaar Stani Michiels stelde op basis van ruim 1.000.000 treffers op het internet een ranglijst samen van 109 architecten en vertaalde die in een eigentijds ontwerp voor de Nederlandse herdenkingsmunt. De munt vormt daarmee een momentopname van de faam van Nederlandse architecten anno 2008. DOOR MEREL DIRKX

H

et is kenmerkend voor de Nederlandse architectuurwereld dat architecten hun ideeën niet alleen uitdragen via hun ontwerpen, maar ook via eigen publicaties. Dat, samen met de op bijzondere wijze tot stand gekomen rangorde, vormt de grondslag voor het ontwerp van de Nederlandse herdenkingsmunt van 2008, die als thema ‘Nederland en Architectuur’ draagt.

Dit keer ging het niet zozeer om het herdenken van een historisch moment, maar is de munt geslagen ter ere van het succes van de Nederlandse architectuur in heden en verleden. Het ministerie van Financiën had voor het ontwerp van de munt een besloten competitie georganiseerd, waarvoor binnenlandse en buitenlandse architecten en kunstenaars waren uitgenodigd. De competitie werd gewonnen door architect en kunstenaar Stani Michiels.

18

Elke Nederlandse euromunt toont aan de ene zijde het portret van onze koningin en aan de andere zijde de monetaire waarde. Michiels heeft deze conventie aangehouden, maar is er toch in geslaagd om zowel het belang van de Nederlandse architecten als die van hun publicaties in zijn munt te verwerken. Het portret van koningin Beatrix, op de voorkant van de munt, wordt gevormd door de namen van 109 beroemde Nederlandse architecten. De buitenste zijn met het blote oog nog goed te lezen, maar naar het midden toe worden de letters zo klein dat de namen onleesbaar zijn. Aangezien er slechts 109 namen op de munt pasten en een verschil in plaatsing en lettergrootte een bepaald verschil in reputatie van de architecten veronderstelt, was Michiels genoodzaakt om via een bijzondere methode te bepalen welke namen er op de munt zouden komen en in welke volgorde. Een chronologische of alfabetische ordeARCHITECTENWEB MAGAZINE

L - † HENDRIK BERLAGE -WINY MAAS - ERICK VAN EGERAAT - WIEL ARETS - JO COENEN - HERMAN

COB VAN CAMPEN - FRANCINE HOUBEN - LARS SPUYBROEK - CAREL WEEBER - KEES CHRISTIAANSE

UUK - † PIET BLOM - † HENDRIK DE KEYSER - WIM QUIST -RUDY UYTENHAAK - FRITS VAN DONGEN -

EUTELINGS - HUBERT JAN HENKET - MARLIES ROHMER - KOEN VAN VELSEN -LIESBETH VAN DER POL

- † CARL WEBER - HANS VAN HEESWIJK - BJARNE MASTENBROEK - NATHALIE DE VRIES - † CORNELIS VAN RIJS - † DANIEL MAROT - WYTZE PATIJN - MARC KOEHLER - † ALFRED TEPE - † HUGH MAASKANT

GSTAD - MICHIEL RIEDIJK - † JOS CUYPERS - † JAN POSTEL - † JAN JANS - † PIETER OUD - GUNNAR DAAN

ABE BONNEMA - † JAAP BAKEMA - FELIX CLAUS - TEUN KOOLHAAS - JAN BENTHEM - † WILLEM DUDOK -

† EDUARD CUYPERS - JEROEN VAN SCHOOTEN - TON VENHOEVEN - HANS RUIJSSENAARS - JAN

AMER - MATTHIJS BOUW - † WILLEM VAN TIJEN - † ALPHONS BOOSTEN - JAN PESMAN - FONS

MICK EEKHOUT - ERNA VAN SAMBEEK - † DIRK ROOSENBURG - † MART VAN SCHIJNDEL - † TON ROBERTO MEYER - HANS VAN BEEK - † GERARD JOL - † MICHIEL BRINKMAN - KEES KAAN - THEO

WILLEM MAAS - † TJEERD KUIPERS - † ADRIAAN DORSTMAN - † WILLEM KROMHOUT - MICHIEL COHEN.

ning zou betekenen dat architecten met een recent geboortejaar of een bepaalde achternaam ondanks hun enorme bekendheid toch onleesbaar op de munt zouden verschijnen.

De kunstenaar heeft er daarom voor gekozen om de 109 architecten met de meeste referenties op het internet op de munt te plaatsen. Daarvoor gebruikte hij een lange lijst van dode en nog levende architecten van Nederlandse bodem. Deze lijst haalde hij via een gratis softwareprogramma door de zoekmachine van Yahoo.com, waarbij hij de volledige namen tussen aanhalingstekens plaatste met ‘architect’ als losse zoekterm erbij. Rem Koolhaas staat boven aan de populariteitslijst die zo ontstond; hij heeft meer dan 807.000 treffers op het internet. Met 531 referenties is Michiel Cohen de laatste architect wiens naam op de munt prijkt. Zo bepaalt niet de kunstenaar zelf, maar het internet de reputatie van de architecten en daarmee de plaatsing van de namen op de munt. De afbeelding van de koningin ontstaat door de lijndiktes binnen de afzonderlijke letters te laten verschillen.

De andere zijde, met daarop de waarde van de munt, toont de omtrek van ons land. die wordt gevormd door een rondgaande beeltenis van de ruggen van bekende architectuurboeken, geschreven door architecten.

Ook aan het ontwerp van deze kant van de munt ging een onderzoek vooraf. Het was NUMMER 23 - FEBRUARI 2009

voor de kunstenaar een probleem om te bepalen met hoeveel boeken Nederland in een optimale vorm kon worden weergegeven. Uiteindelijk heeft Michiels ervoor gekozen om 27 recente publicaties van verschillende dikten rond de rand van de munt te plaatsen. De ruggen vormen samen een skyline, alsof het gebouwen zijn. Binnen de afbeelding van Nederland stellen 12 vogels de hoofdsteden van de Nederlandse provincies voor. Ook deze afbeeldingen zijn niet willekeurig gekozen: elke vogel is typerend voor de provincie waarin die geplaatst is.

De muntzijde toont dus de waarde van publicaties van architecten in het heden en de portretkant representeert de huidige bekendheid van Nederlandse architecten uit de geschiedenis. De rangorde is tijdgebonden en daarom, in aanvulling op het jaartal 2008, een tweede aanduiding van het tijdvak waarin de munt is geslagen.

De

afbeelding

van

Nederland

wordt

gevormd door een skyline bestaande uit 27 recente publicaties van architecten Lees meer over Stani Michiels ontwerp op pythonide.blogspot.com

19

COLUMN KEES VAN DER HOEVEN

EERSTE OF LAATSTE JUMP? Al jaren hebben wij tijdens het winterseizoen een muis in huis. We tolereren zijn aanwezigheid, maar moeten vervolgens wel alles wat eet- of knaagbaar is achter slot en grendel houden. Anders liggen er de volgende morgen – in plaats van kruimels – van die kleine zwarte muizenpoepjes op de broodplank, of zijn de kabeltjes van mijn koptelefoon vakkundig doorgeknaagd. Vanwege onze opruimdiscipline kon hij nog maar op één plek terecht om aan zijn gerief te komen: de vuilnisbak. Zo’n staande bak met een kantelend deksel.

Na enkele weken training lukte het hem (of haar?) zelfs om met één ferme sprong rechtstreeks vanaf de vloer in die bak te geraken. Via de grijze plastic vuilniszak klom hij dan na gedane zaken weer terug uit zijn luilekkerland. Het deksel dichtplakken met tape hielp niet; onze geïmproviseerde sluiting bleek telkens weer tandtechnisch te zijn verwijderd. Toen we laatst op vakantie gingen, haalden we om mogelijke stank te voorkomen de vuilniszak eruit. Thuisgekomen na twee weken moest ik dus weer een nieuwe vuilniszak aanbrengen. Ik verwijderde de klep en schrok me vervolgens rot... want daar lag onze muis, verstild en verstijfd op de bodem van de bak. Zijn laatste jump.

Het trieste beeld bleef me bij en ik moest er weer aan denken toen Ole Bouman me vroeg om een lezing te geven bij de uitreiking van de AM NAi Prijs voor jonge architecten. Ik schetste daar een beeld van mijn eerste stappen in de architectenpraktijk en sprak vooral over de zaken die fout kunnen gaan. Toentertijd wisten we namelijk nog weinig, met name van alles wat komt kijken bij de uitvoeringsfase van bouwprojecten. Zelf werd ik bij de uitvoering van een groot kantoorgebouw vakkundig gesteund door de ervaren architect Karel Rosdorff. Later hielp hij ook anderen uit de brand, zoals de toen nog jonge architecten van Mecanoo bij de bouw van een universiteitsgebouw in Wageningen. Het is daarom zo goed dat de Wet op de Architectentitel wordt uitgebreid met

20

een tweejarige beroepservaringfase na de opleiding, althans als die wijziging wordt aangenomen door de Tweede Kamer.

Want tijdens het overleg over de nieuwe Nota Architectuur in oktober bleek al dat mevrouw Alexandra Vietsch van het CDA (zelf opgeleid tot architect) daar heel anders over denkt. Ze wees die ervaringsperiode resoluut af en illustreerde dat juist aan de hand van Mecanoo: “Dat idee snap ik, alleen wijst de praktijk anders uit. Ik noemde drie internationaal beroemde architecten (Houben, Van Egeraat en Döll – red.) die geen van allen afgestudeerd waren maar toch opdrachten deden.” En even verder stelt ze dat het plan slechts leidt tot goedkope arbeidskrachten: “Volgens mij is het dus contraproductief. Dat de bureaus en de architectenorganisaties het willen, kan ik mij heel goed voorstellen.

Die hebben dan gewoon twee jaar extra stagiairs.”

Terwijl Francine Houben nota bene zelf in een recent interview zegt over vroeger: “In architecture you really have to learn so much. So in my earlier work we didn’t know as much about details or materialization as we do now.”

Het wordt tijd dat we mevrouw Vietsch voor eens en voor altijd duidelijk maken dat ze op het verkeerde spoor zit. Ze ontneemt jonge architecten zo de mogelijkheid om deskundig begeleid hun eerste stappen in de praktijk te zetten. Ze willen dat zelf ook, getuige de vele positieve reacties uit het ‘Experiment’ onder auspiciën van de Rijksbouwmeester. Dat door Jo Coenen juist werd opgezet om te voorkomen dat hun eerste jump meteen ook hun laatste zou zijn.

Leestip: Janneke van Bergen, Katja Hogenboom (Red.) – iDeal, Jonge architecten over idealen in de architectuur (2008) – Projectbureau het Experiment, Den Haag.

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Blijf dagelijks op de hoogte met architectenweb.nl

architectenweb

www.architectenweb.nl/actueel

Elke dag vindt u op architectenweb.nl - het laatste bouw- en architectuurnieuws - specials, interviews en informatie over evenementen - bouwproductgids met het laatste productnieuws - projectgids met projectportfolio’s van honderden Nederlandse architecten - vacaturebank met honderden vacatures en kandidaten - architectengids met circa 3.000 architectenprofielen - bedrijvengids met duizenden bouw- en architectuurgerelateerde bedrijven - arch.Maaik, de enige echte architectuurstrip ter wereld - bouwkosteninformatie (i.s.m. Archidat) - controleplannen, gebundelde kennis van ervaren bouwkundigen (i.s.m. CBB) Schrijf u ook online in op onze wekelijkse nieuwsbrief! *) Bron: www.alexa.com

online

Architectenweb.nl heeft dagelijks iets te bieden voor architecten, opdrachtgevers, en iedereen die op een andere manier met de architectuur- en bouwwereld te maken heeft. Breng daarom iedere dag een bezoek aan de populairste* bouw- en architectuursite van Nederland zodat u op de hoogte blijft van de laatste ontwikkelingen.

[[ INTERVIEW ROBERT WINKEL

NICHE

ARCHITECTUUR

We naderen een tijdperk waarin de rol van de architect wezenlijk zal gaan veranderen.

Volgens Robert Winkel, oprichter van Archined en architect/eigenaar van Mei Architecten, gaat architectuur over samenwerken. In plaats van zijn werk met copyrights af te schermen wenst hij het met zoveel mogelijk anderen te delen.

DOOR ERIC FRIJTERS EN OLV KLIJN

n het laatste jaarboek is Mei Architecten met maar liefst drie projecten vertegenwoordigd. Hoewel dit succes voor de buitenwereld misschien onverwachts komt, is het een direct gevolg van een breed vertakt netwerk, een duidelijk eigen opvatting over architectuur en een oprechte interesse in mensen. Aan Robert Winkel de vraag hoe hij de toekomstige positie van de architect inschat.

I

U bent eigenaar-directeur van Archined, lid van de Rotterdamse welstandscommissie, lid van de adviescommissie van het Stimuleringsfonds voor Architectuur, jurylid van Archiprix, de Maaskantprijs, Europan 10, de ‘Architect van het Jaar’-verkiezing en vermoedelijk nog meer. We zouden bijna vergeten dat u ook architect bent met een eigen bureau. Wat is de verklaring voor zoveel nevenactiviteiten?

Dat is het systeem. Als je naam eenmaal op een lijstje staat, word je vaker

22

genoemd en als je van tijd tot tijd steekhoudende dingen zegt of originele oplossingen kunt bedenken, dan wordt dat snel opgepikt. Aan de andere kant werkt het systeem ook zo dat te veel aanwezigheid het tegenovergestelde effect teweeg kan brengen.

Een andere verklaring voor de vertakking van mijn werkzaamheden is dat ik oprecht geïnteresseerd ben in mensen, in samenwerken, in dingen delen.

Vanuit die interesse denk ik na over de rol van de architect en hoe anderen die opvatten, door steeds opnieuw te bevragen wat architecten doen.

Betekenen al die activiteiten inhoudelijk iets voor elkaar, behalve dat u mensen leert kennen en er gigantische netwerken ontstaan?

Is er een kruisbestuiving tussen die verschillende activiteiten, of loopt alles parallel?

Ik ben me nooit zo bewust geweest van mijn netwerkcapaciteiten. Misschien komt het doordat ik veel van Jezus heb geleerd. Hoewel ik absoluut niet gelovig ben, heb ik wel ruim drie meter

boeken over hem staan. De geschiedenis van het Christendom in het algemeen en die van Jezus in het bijzonder is fascinerend. Vooral de eerste 1000 tot 1500 jaar van het christendom zijn verbluffend. Als je die geschiedenis van buitenaf en vanuit het fenomeen beschouwt, vind je zowel in het Nieuwe, als in het Oude Testament een geweldige uitleg over hoe ons maatschappelijk systeem werkt. De Bijbel bevat universele wijsheden die je altijd en overal kunt gebruiken. Vertaald naar architectuur betekent dit voor mij dat mijn interesse eerder uitgaat naar fenomenen dan naar gebouwen. Ik ben geïnteresseerd in mensen en mensen hebben gebouwen nodig. Dat is een omkering waar ik veel waarde aan hecht.

Archined is in vijftien jaar uitgegroeid tot een groot mediakanaal.

Was het idee achter Archined ingegeven door uw interesse voor mensen in plaats van voor gebouwen?

Archined gaat over delen, samen met andere architecten. Piet Vollaard en ¡

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

NUMMER XX - MAAND 0000

23

[[ INTERVIEW ROBERT WINKEL

ik hadden een keer een bookmarklijst gemaakt van architectenbureaus en vervolgens kwamen we op het idee om die te delen met anderen. Zo is het eigenlijk begonnen. In de oceaan van informatie die internet heet, vonden wij dat architecten vindbaar moeten zijn. Aanvankelijk rekenden we ons snel rijk, maar de financiële opbrengsten vielen behoorlijk tegen. We hebben tot voor kort jarenlang verlies geleden.

Overigens is mijn positie bij Archined in de loop van de tijd wel anders geworden. Het is namelijk bijna niet meer te combineren met een eigen bureau. Piet is inmiddels hoofdredacteur en doet alle inhoudelijke dingen. Ik ben iedere twee weken bij het algemeen overleg.

Wat ik wel al twaalf jaar doe, is societynieuws, dat vooral gezellig is en niet zoveel tijd vergt.

Beschouwt u het als een nieuwe ontwikkeling dat architectuurpraktijken zich verbreden?

Ik denk dat veelzijdigheid belangrijk is. Als architect ben je volgens mij geen kunstenaar. Als kunstenaar kun je autonoom zijn en in een hokje gaan zitten, een tekening maken en kijken of er wat mee gebeurt. Een schrijver is al bijna geen kunstenaar; hij kan wel op zichzelf blijven, maar moet toch nadenken over de communicatie met een publiek. Maar een gebouw is voor 99,9 procent een gebruiksobject, want

een gebouw dat niet gebruikt wordt is een follie of wordt afgebroken. Je moet als architect daarom rekening houden met de gebruiker en veel van hem weten. Dat kan je doen door de krant te lezen en televisie te kijken.

Maar misschien moet je ook wel een ander medium inzetten om er achter te komen hoe het werkt. De een noemt het R&D, de ander noemt het schrijven, het is in elk geval een belangrijk middel om betere architectuur te maken.

Ik weet overigens niet of dit een breed op te vatten nieuwe ontwikkeling in ons vak is. Ik ben überhaupt niet zo geïnteresseerd in mainstream-architectuur. Wat mij persoonlijk interesseert, zijn bijvoorbeeld lelijke gebouwen.

Ultieme lelijkheid of gemeenheid boeit me, terwijl al die mooie dingen, tja, het zal allemaal wel. Al het mooie en wat ervan afgeleid is, beschouw ik als indifferent. Dat is ook mijn welstandsverhaal. Je moet niet te veel ingrijpen, want je hebt al die indifferente dingen juist nodig om andere dingen heel mooi te laten zijn.

Behalve een te grote nadruk op wat mooi is, heeft u ook wel eens beweerd dat je als architect vooral niet te veel moet reizen. Wat betekent dat?

Wat ik bedoel, is dat je ook dicht bij huis inspiratie kunt vinden. Bovendien is reizen uitputtend. Onlangs heb ik in drie dagen Polen ‘gedaan’. Ik voelde me alsof ik door de gehaktmolen was gehaald. Ik snap niet hoe andere mensen het volhouden en dan ook nog slimme dingen kunnen zeggen. Het betekent niet dat ik altijd met tegenzin op reis ga. Zo ben ik met het NAi naar Dubai geweest en dat was geweldig.

Die reis ging voor mij echter niet over architectuur, maar over fun, want dat is Dubai.

De onconventionele doorvalbeveiliging van Schiecentrale 4B bestaat uit geweven doek van roestvrij staal dat langs de galerij is gespannen

24

Hoe definieert u dan architectuur?

Architectuur is wat op dat moment bij de mensen in die periode past. Het probleem is alleen dat gebouwen in Nederland 100 tot 200 jaar bestaan.

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Bezien vanuit dat tijdsaspect gaat architectuur niet alleen over de directe opdrachtgevers waarmee u in het hier en nu te maken heeft.

Ook gaat het over de verlangens van mensen die over tien of twintig jaar gebouwen van uw hand gebruiken. In hoeverre speelt dat aspect mee in uw architectuur?

We proberen gebouwen zo te maken, dat ze open staan voor aanpassingen in de toekomst. Dat is onder andere zichtbaar in de Schiecentrale 4b. Ik ben daarom fel tegen copyright op gebouwen door architecten. Na de oplevering is een gebouw niet meer van mij en sta ik toe dat het aangetast wordt.

Onze gebouwen zitten meestal zo in elkaar dat je gemakkelijk de gevel eraf kan halen en de hoofddraagconstructie overblijft. Het liefst gebruik ik geen tunnelkisten, hoewel ook ik daar soms niet aan ontkom.

In de Schiecentrale hebben we ons idee over architectuur vrij ver doorgevoerd. Dat betekent bijvoorbeeld dat we alle installaties in het zicht hebben gelaten. Alles is opbouw geworden, want dat is het meest flexibel en kun je later weer weghalen. Dat we zo ver konden gaan in onze ideeën, is tevens het gevolg van de bijzondere manier waarop dit gebouw is aanbesteed. Het is een gebouwcomplex van 55.000 m² met een bouwsom van 45 miljoen euro. Dat is in zijn geheel aanbesteed in een Design & Construct-contract met 1:200 tekeningen, dertig handgetekende details plus een uitgebreide beschrijving van wat er niet en wat er wel moest gebeuren.

Hoe is die aanbesteding in zijn werk gegaan?

Voordat we het gebouw op deze manier konden aanbesteden, hebben

NUMMER 23 - FEBRUARI 2009

BEELDFABRIEK

Ik kan wel gebouwen maken die nu heel goed bij de sfeer passen, maar je moet als architect ook goed bedenken wat er over 200 jaar met een gebouw gebeurt. Dan krijgt het een heel andere invulling.

Impressie van het project De Vier Werelden in Spijkenisse. Dit gebouwencomplex bestaat uit 253 appartementen, toegespitst op diverse doelgroepen

we een aantal dingen heel goed uitgezocht. Dat uitzoekwerk heeft vooral betrekking op het productniveau, want daar zijn we goed in. Ik ben daardoor tot de ontdekking gekomen dat het eigenlijk heel bizar is dat we alle fouten uit een gebouw proberen te halen.

Ik maak daarbij onderscheid tussen gebruiksfouten en schoonheidsfouten.

Natuurlijk moet je gebruiksfouten uit een gebouw halen: het is gewoon irritant als een gebouw niet werkt. Maar esthetische fouten zijn eigenlijk vaak heel fijn in gebouwen.

Als architect ben je opgeleid om te controleren, om het ontwerp precies uit te tekenen en het over te brengen aan de bouwer. We gebruiken daarvoor de bouwtekening, maar dat is een heel slecht, beperkt medium. Zelfs een goede aannemer kan in een tekening

namelijk moeilijk zien wat voor mij als architect echt belangrijk is. Daarom proberen wij altijd een paar uur met de bouwer om te tafel te gaan zitten om heel precies uit te leggen en op papier te zetten wat we vooral niet willen. Dat is in de klassieke aanbestedingsprocedure vrijwel onmogelijk.

In het geval van de Schiecentrale 4b hebben we gebruik gemaakt van technieken uit de offshore- en procesindustrie. Tegen de bouwer zeiden we dat alle pijperij in het zicht zou blijven. Vervolgens hebben we het gehad over ons idee van de beleving van het gebouw. De rol die je dan als architect inneemt, gaat veel minder over controleren en veel meer over het communiceerbaar maken van het concept in gewone mensentaal. Als je het gebouw met je aannemer bespreekt ¡

“Ultieme lelijkheid of gemeenheid boeit me” 25

[[ INTERVIEW ROBERT WINKEL

“De architect die alle wijsheid in pacht heeft, bestaat niet meer” en hij of zij drie keer heeft geknikt en het kan navertellen, kun je erop vertrouwen dat het goed gaat. En gaat het niet goed, dan ligt het aan mij. In onze praktijk blijkt dat het dan eigenlijk nooit verkeerd gaat. Van tevoren zoeken wij namelijk heel veel uit. We huren daartoe waar nodig experts in.

We nemen onze verantwoordelijkheid heel serieus en daarmee scheppen we vertrouwen bij de opdrachtgever en de bouwer.

Wat betekent dit voor de interne organisatie van het bureau?

Het wordt allemaal kennisintensiever.

Het gebeurt nog te weinig, maar er moet veel meer kennis onderling worden uitgewisseld. We werken hard aan het opbouwen van een vaste kern die al die kennis heeft. Daarnaast huren we specialisten in. Belangrijk is ook dat onze mensen hun kennis op peil houden door cursussen te doen. Ik stimuleer dat niet alleen zodat zij geïnformeerd blijven, maar ook omdat het goed is even weg te zijn van het

bureau. Daar moet je als bureau dus in investeren en het betekent dat je wellicht minder geld verdient. Het levert daarentegen wel leukere projecten op en op den duur misschien wel weer meer geld.

De kennis waar u tot nu toe over gesproken heeft, is vooral technische kennis. Zijn er in uw manier van architectuur produceren nog andere vormen van kennis die sterker ontwikkeld moeten worden?

Technische kennis en kennis van materialen, wetgeving en het proces: daarvoor worden we uiteindelijk gevraagd.

Onze rol als architect is ook dat we het integrale overzicht hebben, waarmee we vertrouwen wekken, daar zit onze kracht. Wat ik persoonlijk echter ook belangrijk vind, is dat we producten bedenken die zo snel mogelijk vermarkt kunnen worden. Het gaat erom iets te bedenken dat andere mensen leuk kunnen vinden. Dat houdt in dat je zo snel mogelijk een ontwerp moet maken dat krachtig in elkaar zit en

De onderzijde van de balkons van De Vier Werelden is voorzien van teksten die aan de identiteit van Spijkenisse refereren

26

waarmee je de doelgroep bereikt.

De architect die als enige vooraf alle wijsheid in pacht heeft, bestaat volgens mij niet meer. Bewijzen dat je kunt helpen om een proces op gang te brengen middels een ontwerp, dat is wel heel goed mogelijk. Je gebruikt macht dan niet als argument, maar het argument als machtsmiddel. Dat is natuurlijk een wijsheid uit de Bijbel, maar het vormt ook de grondslag van ons democratisch model en is het tegenovergestelde van hoe het bijvoorbeeld vaak in Rusland en China gebeurt.

Moeten we hier uit concluderen dat u niet in Rusland of China zou bouwen?

Tot voor kort zou ik ja hebben gezegd, maar ik merk dat ik aan het veranderen ben. Ik ben me bewust van de autocratische regimes in andere landen van de wereld, maar ik ben ook nieuwsgierig naar hoe ik reageer op bepaalde situaties. Niet dat ik akkoord ga met mensonterende omstandigheden, maar ik moet bekennen dat bijvoorbeeld Rusland me intrigeert en ik steeds vaker nadenk over wat ik daar zou kunnen toevoegen.

Op de website van Mei Architecten wordt gesproken van een nieuwe ontwerpmethode, die gaat over het produceren van architectuur in teamverband. Betekent dit ook een nieuwe positie voor de architect?

Het probleem waar ik steeds tegenaan loop, is dat alles wat gemaakt wordt uit conventies bestaat. Onlangs nog liet ik iemand de Schiecentrale zien en na afloop vond hij: ‘Eigenlijk ben je een provocatieve architect’. Ik dacht: hoezo provocatief? Maar de buitenwereld beschouwt onze onorthodoxe oplossingen blijkbaar zo. Het geweven doek dat langs de galerij als doorvalbeveiliging werkt, de dranghekken voor de ramen en de aangehangen bergingen zijn inderdaad onconventioneel, maar zeker niet bedoeld om mensen schrik aan te jagen. Wat wij in feite doen, is het vertalen van een idee dat in team-

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

BEELDFABRIEK

De ongebruikelijke verspringende situering van de open balkons van De Vier Werelden maakt onderling contact gemakkelijk

verband ontstaat. In dat proces opereren wij als regisseur en brengen samenhang in de ideeën die door de andere partners in het bouwproces worden aangedragen. Samen met de overige partijen in het bouwproces beantwoorden we niet veel meer dan de expliciete vraag van de opdrachtgever.

Deze methode leidt tot onconventionele oplossingen en toepassingen van materialen. Ook is het een bewuste keuze van u om vroegtijdig in het ontwerpproces aanwezig te zijn. Betekent dat een duidelijke verschuiving ten opzichte van de klassieke wijze waarop architectuur wordt bedreven?

Het ligt er maar aan hoe ver je terugkijkt in de geschiedenis. In het 19deeeuwse Engeland was een architect bijvoorbeeld ook vaak projectontwikkelaar. Wat dat betreft moet je con-

NUMMER 23 - FEBRUARI 2009

stateren dat het modernisme vele gaten heeft geslagen in ons geheugen.

Eigenlijk is er een veel langere traditie, waarin architecten niet alleen het exterieur, maar ook het interieur en de meubels voor gebouwen ontwierpen.

Absurd genoeg wordt tegenwoordig een dergelijke aanpak als onconventioneel gezien.

In plaats van je blind te staren op de moderne voorbeelden is het voor jonge architecten, denk ik, veel interessanter om de geschiedenis van voor 1920 te bestuderen. Een fantastisch boek in dat kader is Sterrenstof. Honderd jaar mythologie in de Nederlandse architectuur van Auke van der Woud over Berlage en Cuijpers. Hij relativeert hun

aandeel in de vaderlandse architectuur en laat zien hoe een gefalsificeerde geschiedschrijving van enkelen een historische conventie bewerkstelligt voor velen. Kortom, laat alle referenties van het modernisme van na de oorlog even varen en ervaar de rijkdom die dan bovenkomt en waar je helemaal vrolijk van wordt.

In deze interviewreeks proberen we af te tasten wat nu de mogelijkheden zijn voor architecten om hun vak inhoud en relevantie te geven.

Het maken van een gebouw kan hiervan een voorbeeld zijn, maar uit de veelheid aan activiteiten die u onderneemt, blijkt dat er op nog ¡

“Er wordt te veel in conventies gedacht en dat moet je doorbreken” 27

[[ INTERVIEW ROBERT WINKEL

Is dat een verwijt aan vakgenoten en andere professionals? De oproep om beter te leren kijken klinkt bijna een manifest waardig.

Het is niet zo zeer een verwijt, maar het is wel zonde als architecten het niet doen. Ik denk dat architecten er baat bij hebben om te proberen van hun geconditioneerde manieren van kijken af te komen. Zoals al aangestipt aan het begin van ons gesprek is ook hier Archined, of beter nog

De Long Tail: een breed aanbod voor een klein publiek heeft een groter marktpotentieel dan de marktleider op zich.

HAY KRANEN

vele andere manieren met architectuur kan worden omgesprongen.

Hoe ziet u in de toekomst het scala aan eindproducten veranderen?

Wij hebben inderdaad een breed speelveld waarop we ons bewegen. Pim van de Ven, mijn compagnon, houdt zich zelfs bezig met de vraag of projectontwikkeling voor ons een toegevoegde waarde heeft. Maar of je nu ontwerpt of ontwikkelt, het belangrijkste is dat je goed leert kijken en niet start met vooroordelen. Er wordt te veel in conventies gedacht en dat moet je doorbreken als je tot vernieuwende oplossingen wil komen. Of je nu architect of toneelspeler bent, het maakt niet zo veel uit; het instrumentarium is een middel en geen doel. Het is een bureau waar je aan werkt, of een tekening. Je moet het middel voorbij en naar het doel kijken. Je moet gebouwen maken waar mensen zich in kunnen bewegen en zich gemakkelijk voelen. Dat wil niet zeggen dat je als architect geen lol mag hebben. Dat wil ook niet zeggen dat het niet mooi mag worden. Sterker nog, beeldanalyse zou zelfs op de universiteiten en academies veel meer prioriteit moeten krijgen. In plaats van ons zorgen te maken over de standaard aan regels en instrumenten, moeten we ons bezig houden met de productie van dingen waar gebruikers en opdrachtgevers trots op kunnen zijn.

het internet als geheel een interessant voorbeeld. Voorheen waren de filters heel duidelijk. Als je dit en dat las, dan was je overal van op de hoogte. Maar dat is al lang niet meer zo. Daarom is het nu zo belangrijk om met mensen in contact te komen die jouw belangstelling delen, zodat je iets voor elkaar kunt betekenen. Een van de duidelijkste voorbeelden van de veranderingen in het mediatijdperk is verwoord in het verhaal The Long Tail van Chris Anderson (redacteur van Wired magazine). Anderson beschrijft het proces aan de hand van de opkomst van muziekwinkels op internet. Eerst kwam Amazon.com; dat had geen winkels, maar een goedkoop pakhuis, en kon het zich veroorloven om de meer impopulaire titels te verkopen.

Vervolgens was daar iTunes. Die deden het zelfs zonder pakhuis en daarmee is het hele muziekaanbod op internet vrijwel eindeloos geworden. Daar komt de benaming ‘long tail’ ook vandaan.

Wat vroeger alleen voor insiders te koop was, kan nu via internet aan elke belangstellende worden aangeboden. Het aanbod en de verdiensten van de voormalige ‘niche’, muziek op internet, vormt een bedreiging voor de gespecialiseerde muziekwinkels. De enige voorwaarde die geschapen moet worden, is dat aanbieder en potentiële

“De nieuwe architect is een samenwerkende architect” 28

afnemer met elkaar in contact komen.

Dit is wat Archined voor architecten beoogt te doen.

Wat verandert daarmee voor architecten?

Architecten kunnen zelf aan deze ontwikkeling bijdragen. Zij zouden veel meer voor elkaar en voor anderen kunnen betekenen wanneer ze hun websites zouden gebruiken als zender.

Daarmee kunnen ze laten zien wie ze zijn en wat ze doen. Er moeten niet alleen projecten op een website te zien zijn, maar vooral ook verhalen. Het wordt pas interessant als architecten echt vertellen waarmee ze bezig zijn, zodat je op een website kunt ontdekken of je met iemand zou willen en kunnen samenwerken. De nieuwe architect is namelijk een samenwerkende architect.

Binnenkort gaan we onze eigen website opnieuw inrichten. Dan zal de informatie over projecten met details te downloaden zijn om zo tot een grotere uitwisseling te komen. In internettermen heet dat ook wel creative commons. In plaats van ons werk met copyrights af te schermen willen we het delen. Tot nu toe zijn wij de enigen die deze niche in architectuur van een invulling voorzien. Het is eigenlijk een heel eenvoudig verhaal over dingen willen delen. Een menselijk verhaal ook, vandaar dat het zinvol is om het verhaal van Jezus te lezen: de Bijbel is immers ook te lezen als een fantastisch marketingverhaal. ¡

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Architectenweb Magazine nu ook digitaal

PROBEER AWM DIGITAAL NU 3 MAANDEN GRATIS Architectenweb Magazine is nu ook digitaal beschikbaar, inclusief een handige zoom-, zoek- en printfunctie. Als webabonnee kunt u met uw persoonlijke code de digitale editie altijd en overal lezen. Tevens heeft u toegang tot het AWM archief, met daarin alle eerdere verschenen edities van Architectenweb Magazine. U kunt nu drie maanden lang gratis kennis maken met het webabonnement van Architectenweb Magazine. Kijk voor alle informatie op: www.architectenweb.nl/awmdigitaal/

:C@D8GCLJ FE<

J>>

J^[ =h[[d ED;

K_i\\ `e Fe\1 D`c`\lY\_fl[ <e\i^`\Y\jgXi`e^ :fd]fik J>>

:C@D8GCLJ FE< `j \\e

e\lkiXXc `jfc\i\e[\ _ff^i\e[\d\ekjY\^cXq`e^ d\k le`\b\ gi\jkXk`\j fg _\k ^\Y`\[ mXe k_\id`jZ_\ `jfcXk`\ \e qfee\nXidk\n\i`e^%

L 4 (#' N&d)B ^ 4 '#+0

mfc^\ej <E -.* d\k 8i^femlcc`e^ 0' d\k jgfln (, dd%

:C@D8GCLJ FE< [iXX^k jk\ib Y`a XXe m\id`e[\i`e^ mXe _\k \e\i^`\^\Yil`b k%Y%m% m\inXid`e^ f] m\ibf\c`e^%

J>>

nnn%jX`ek$^fYX`e$^cXjj%Zfd

BouwBeurs 2009 begint bij BUVA...

9 t/m 14 februar i 2009

HAL 2 stand B 030 Jaarbeu rs Utrecht

1 WM 300

2 BoxStream

2

1

8 3

Type 100 i.c.m.

Type 400R

ISO-PLUS 4000

3 8

9 activPilot

draai-kiep beslag 4

7

4 Ergo-Remote 9 5 10 10 BUVA-ISOSTONE速

6

raamdorpel 6 BUVA-ISOSTONE速 onderdorpel

7 Atlas scharnier

5 Soft-Line beslag

BUVA beursinnovaties BouwBeurs 2009 Bezoek onze stand van 9 t/m 14 februari tijdens de internationale BouwBeurs 2009 in Jaarbeurs Utrecht. BUVA presenteert hier haar nieuwe serie hardglas, BUVA ISO-PLUS 4000. Het onderscheid met de huidige series is dat de bevestiging van het beslag, zoals scharnieren en sluitingen nu volledig onzichtbaar is. Tevens kunnen de ramen, draaiende delen en vast glas, worden voorzien van prints die aan de binnenzijde worden aangebracht.

Bremen 5 2993 LJ Barendrecht

Kom voor meer informatie over dit en al onze andere producten naar Hal 2, stand B030.

Kijk voor meer informatie op www.buva.nl

Telefoon: 0180 69 75 00 Email: info@buva.nl

Duurzaam & Doordacht.

WOONHUIS MOLENAAR-WINKEL OP IJBURG, AMSTERDAM DOOR ROCHA TOMBAL

32

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

doorsnede

EEN HALF HUIS

Op Steigereiland, IJburg, heeft Rocha Tombal een woonhuis ontworpen dat zich met een dichte wand afkeert van de straat en zich volledig richt op de tuin.

DOOR MICHIEL VAN RAAIJ FOTOGRAFIE CHRISTIAN RICHTERS

I

n de gesloten voorgevel is alleen aan de straat een ruimte uitgespaard. De gevel is er als het ware naar achteren geschoven om de trap zichtbaar te maken.

Het trappenhuis is hier transparant, terwijl hij verder massief is.

Een glazen vlies sluit de uitgespaarde ruimte naar de straat af.

De beglaasde ruimte markeert op heldere wijze de entree tot het huis. Rocha Tombal noemt de entreehal ‘de etalage’, er zo op duidend dat de ruimte gezien kan worden als verlengde van de straat. Het eigenlijke huis begint pas achter de hal.

Vanaf de entree loopt de trap achter de voorgevel verder omhoog. Na de met daglicht overgoten entreehal transformeert de trap in een donkere, gesloten ruimte. Een slakkenhuis. Met het beklimmen van de trap beweeg je weer naar het licht toe.

De trap naar de vierde verdieping wordt weer vol belicht, hier door een smalle glasstrook in het dak. “Het licht signaleert het begin en einde van het trappenhuis”, aldus Rocha Tombal.

In de organisatie kan het woonhuis gezien worden als een bewerking van het oud-Hollandse woonhuis met één gang langs de woningscheidende wand en een centraal trappenhuis.

Doordat alle dienende ruimtes, zoals toiletten, bijkeuken, bergingen, badkamers en leidingkokers, centraal in het door Rocha NUMMER 23 - FEBRUARI 2009

33

[[ PROJECT WOONHUIS MOLENAAR-WINKEL

begane grond

1e verdieping

Tombal ontworpen huis zijn gepositioneerd, is het mogelijk eromheen te lopen. De ruimtelijke organisatie met één gang in het Oudhollandse huis is zo in spiegelbeeld verdubbeld tot een organisatie met twee gangen.

In de diepte is de organisatie van het huis juist gehalveerd ten opzichte van het oud-Hollandse huis. In plaats van een centraal trappenhuis, dat het voor- en achterhuis scheidt, begint het door Rocha Tombal ontworpen huis juist bij de trap. Zo bezien is het feitelijk een achterhuis, een half huis.

Het concept heeft een heldere functie: alle kamers zijn op de tuin georiënteerd.

Qua oppervlakte meten de vloeren van het woonhuis zes bij elf meter. Opgeteld komt de vier verdiepingen hoge woning daarmee op 260 vierkante meter vloeroppervlak. Het huis begint op de begane grond met de open keuken en de (dubbelhoge) woonkamer. De ramen kaderen twee zeer verschillende uitzichten in: de tuin en de lucht. Via een steile trap wordt vanuit de woonkamer de werkkamer bereikt, die zich boven de keuken bevindt. Voor de bewoners vormt de trap een alternatieve route richting de keuken als zij de zeer publieke entreehal wensen te vermijden.

34

2e verdieping

3e verdieping

Op de tweede verdieping zijn achter een berging en een badkamer twee slaapkamers ondergebracht. De slaapkamer van de opdrachtgevers neemt de bovenste verdieping van het huis in beslag. Het bed staat letterlijk centraal op deze verdieping.

Ervoor ligt een door een daklicht verlichte badkamer met een dubbele douche en een sauna. In het verlengde van het bed is een dakterras gerealiseerd. De rechterwand van de slaapkamer is uitgevoerd als kledingkast. Hoewel de consequent symmetrische opzet van de plattegrond op de bovenste verdieping zo wordt verlaten, is de ruimte in zijn beleving nog steeds symmetrisch.

Kijk voor meer projecten van Rocha Tombal op www.architectenweb.nl/a3655

OPDRACHTGEVER

HESTER MOLENAAR EN MAURICE WINKEL

ARCHITECT

ROCHA TOMBAL ARCHITECTEN (WWW.ROCHA.TOMBAL.NL)

TEAM

ANA ROCHA, MICHEL TOMBAL, ENRIQUE OTERO NEIRA, IWONA WOZNIAKOWSKA, TJERK BOOM, ANNE DESSING, VOLKER GOLDSTEIN

ADVIES CONSTRUCTIE ARONSOHN BV, ROTTERDAM ADVIES BOUWFYSICA

CLIMATIC DESIGN CONSULT, AMSTERDAM

AANNEMER

GIJS EN VAN CLEEF BV, NAARDEN

REALISATIE

2008

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

NUMMER 23 - FEBRUARI 2009

35

NATUURBELEVINGCENTRUM OOSTVAARDERSPLASSEN DOOR DROST + VAN VEEN ARCHITECTEN

36

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

NATUURBELEVING OP ZIJN BREEDST

Drost + van Veen ontwierp aan de rand van De Oostvaardersplassen een compact gebouw met een scherpe contour, dat volledig uit hout is opgebouwd.

DOOR OLV KLIJN FOTOGRAFIE BEN TE RAA

D

aar waar land, bos, water en rietvelden samenkomen werd op een dijklichaam De Oostvaarders gepositioneerd: een informatiecentrum waarin tevens kan worden vergaderd.

Ondanks de strenge bescherming die natuurgebied De Oostvaardersplassen geniet, besloten beheerder Staatsbosbeheer en de gemeente Almere dat het gebied gereguleerd toegankelijk moest worden gemaakt voor recreanten. Zo werden er meer toegangen gecreĂŤerd, fiets- en wandelroutes aangelegd en werd er een prijsvraag uitgeschreven voor de bouw van een natuurbelevingcentrum, die door Drost + van Veen architecten is gewonnen.

Om de natuur zo weinig mogelijk te verstoren diende er snel te worden gebouwd. De in Finland duurzaam geproduceerde Lenotec massief houten wanden en vloeren werden ter plekke in elkaar gezet en maakten het acht meter diepe overstek van de eerste verdieping mogelijk. De buitengevel is bekleed met ruitvormige delen, ingevuld met verduurzaamd vurenhout dat in een diagonaal patroon is toegepast. Hierdoor wordt de schuine belijning van de zijgevels nog meer benadrukt. Om de entree en het kraaiennest te accentueren is het hout in de diepe nissen felgeel geschilderd.

De ingang bevindt zich onder aan de dijk: het dijklichaam is als het ware gebruikt om het gebouw overheen te draperen.

Het gebouw verbreedt zich naar het water toe en is daardoor veel groter dan het vanaf de ingang lijkt te zijn. Op de begane grond is het restaurant ondergebracht, op de eerste verdieping bevinden zich onder meer een educatieruimte, een auditorium en een panoramaruimte. Het ultieme uitzicht biedt echter het felgele kraaiennest: een beschutte observatieruimte op het dak.

Openstelling van het centrum voor het publiek volgt in het voorjaar, maar het is goed voorstelbaar dat de belofte van natuurbeleving hier overtuigend zal worden ingelost.

Bekijk meer houtbouw op www.architectenweb.nl/hout

NUMMER 23 - FEBRUARI 2009

OPDRACHTGEVER

GEMEENTE ALMERE

ONTWERP

DROST + VAN VEEN ARCHITECTEN BV, ROTTERDAM

PROJECTARCHITECTEN

EVELIEN VAN VEEN, SIMONE DROST

(WWW.DROSTVANVEEN.NL) PROJECTMEDEWERKERS ONNO GROEN, KEES DE WIT, JOS LAFEBER, BERNHARD JAARSMA, PERRY KLOOTWIJK AANNEMER

REIMERT, ALMERE (WWW.REIMERT-ALMERE.NL)

REALISATIE

2008

37

HUMAAN &

JUSTITIﾃ記E JEUGDINRICHTING DE MAASBERG TE OVERLOON DOOR UARCHITECTS VOOR DE RGD

TRANSPARANT

[[ PROJECT DE MAASBERG

De gesloten jeugdinrichting de Maasberg is als een gast in het landschap boven het maaiveld geplaatst

‘Hoe bouw je een gevangenis die niet op een gevangenis lijkt?’ Dit was de hoofdvraag bij het ontwerp voor de gesloten jeugdinrichting De Maasberg. Voor de Rijksgebouwendienst heeft UArchitects een mensvriendelijk gebouw ontworpen dat openheid combineert met veiligheid, om de jongeren te begeleiden naar een succesvolle terugkeer in de maatschappij.

DOOR JOSINE CRONE FOTOGRAFIE NORBERT VAN ONNA

langsdoorsnede 40

I

n de bossen bij Boxmeer staat de justitiele jeugdinrichting De Maasberg, dependance van JJI De Hunnerberg in Nijmegen. Direct na de poort valt een paviljoen op, dat door het gebruik van natuurlijke materialen zeer goed past tussen de rijzige bomen. Het gebouw naar ontwerp van UArchitects voor de Rijksgebouwendienst (RGD) vervult door zijn functie en ligging een sleutelrol op het terrein van De Maasberg aangezien het de bezoekersfaciliteiten en de onderwijsruimten huisvest. Die voorzieningen zijn nodig omdat dit deel van PI Maashegge sinds kort als justitiële jeugdinrichting is bestemd. Hier verblijven gestraften en uit huis geplaatste jongeren van tussen twaalf en achttien jaar.

dwarsdoorsnede ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Een prachtige compositie van verticale en horizontale bankirai lamellen begeleidt de entreetrap

Op dit moment bestaat de groep uit vierentwintig jongeren. Vanaf 2009 is er plaats voor nog eens veertig jonge bewoners in een nieuw woonverblijf, dat eveneens door UArchitects voor de Rijksgebouwendienst is ontworpen.

Het paviljoen vormt een prachtige compositie van houten structuren in stalen kaders. Verticale en horizontale lamellen van bankirai hardhout wisselen elkaar op uitgekiende wijze af. Zonder dat het direct zichtbaar is, blijkt dat er sprake is van zowel open als gesloten structuren. Zo is bij de entree een kunstige houten wand gebouwd met dichte horizontale delen onder de trap en open verticale delen als balustrade. Het daglicht valt subtiel tussen de lamellen door op de trap.

In de gevels zijn naast de gesloten delen glazen puien gemaakt, al dan niet voorzien van houten lamellen.

Doordat de opbouw modulair is, zijn de geveldelen naar wens te verplaatsen als er behoefte is aan een andere gevelindeling.

Het bankirai hout geeft het gebouw een warme uitstraling. Aan de warme sfeer draagt ook het roestkleurige cortenstaal van de gevouwen bordestrap en hellingbaan bij. De gevouwen trap komt op een vanzelfsprekende wijze uit de bosgrond omhoog en begeleidt je naar de entree.

Overigens bleek het cortenstaal voor de hellingbaan wat glad bij regen, vandaar dat proeven worden gedaan om NUMMER 23 - FEBRUARI 2009

de hellingbaan stroever te maken met behulp van rubberen noppen.

Glazen barrières Een dergelijke transparante architectuur is voor een gesloten inrichting zeldzaam. Er is geen tralie te bekennen en de beveiligingsapparatuur valt nauwelijks op. Dit is gebeurd op uitdrukkelijk verzoek van de directie van De Hunnerberg. Men benadrukt daarmee het uitgangspunt dat een succesvolle terugkeer in de maatschappij voor de jongeren van groter belang is dan druk uitoefenen in de vorm van controle en straf. Een hekwerk rondom de inrichting is uiteraard onvermijdelijk als eerste veiligheidsbarrière, maar binnen het hek bestaat de bebouwing uit losse woon-, werk- en sporteenheden. Tussen de gebouwen zijn bewust geen corridors ontworpen, aangezien deze in de echte maatschappij ook ontbreken. De jongeren moeten dus naar buiten als ze naar school gaan en worden daarbij ¡ zonodig begeleid door een toezichthouder.

Een dergelijke transparantie is voor een gesloten inrichting zeldzaam 41

[[ PROJECT DE MAASBERG

Veiligheidsinstallaties zijn zorgvuldig weggewerkt, zoals de elektrische deurbediening in de brede houten trapleuning

Het gebouw staat als een gast in het landschap, waar het opgaat tussen de bomen Voor de veiligheid bestaat de tweede barrière uit de gevels van de gebouwen, die voorzien zijn van speciaal veiligheidsglas en ramen met een maximale opening (130 mm).

Met deze middelen en voorzieningen als detectiepoorten en elektrisch te bedienen deuren bleek het mogelijk de veiligheidsnormen te halen zonder gebruik van afschrikwekkend ogende middelen. De installatietechnische onderdelen zijn zoveel mogelijk weggewerkt achter plafonds en ingelaten in wanden. Zo is boven aan de buitentrap de elektrische deurbediening fraai ingebouwd in de houten trapleuning.

42

Tijdelijk karakter De omgeving van De Maasberg inspireerde de architecten tot een ontwerp dat vrijkomt van het maaiveld. “Het gebouw is als een gast in het landschap gezet, waar het opgaat tussen de bomen”, aldus UArchitects. “Om het losse karakter te benadrukken hebben we het gebouw vormgegeven als een autonoom object dat vrij van het maaiveld op pootjes is geplaatst. Op één plek gaan de leidingen naar beneden, maar verder loopt het bos onder het gebouw door. Daarmee komt de continuïteit van het bos tot zijn recht.”

Hierdoor lijkt het alsof het gebouw te gast is in het landschap, alsof het hier tijdelijk staat. Met dit karakter sluit het gebouw aan bij zijn functie: ook de jongeren verblijven hier tijdelijk.

De lichtheid van het ontwerp komt letterlijk tot uitdrukking in de keuze voor een stalen skelet van kolommen met balken met houten en glazen invullingen. Op den duur zal het hout vergrijzen, waardoor het met het grijze staal een ¡ ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Tegen de hoge wand langs de vide is een gedicht van één van de jeugdige bewoners afgebeeld

NUMMER 19 - JULI / AUGUSTUS 2008

43

[[ PROJECT DE MAASBERG

Zicht op de wachtruimte voor bezoekers op de eerste verdieping

1

entree

2

detectiepoort

3

wachtruimte bezoekers

4

bezoekerszaal

5

stilte ruimte

6

berging altaar

7

kantoor

8

vergaderzaal

9

berging

16

14

15

15

9

15

15

1e verdieping

10 toiletten 11 wachtruimte visitatie 12 visitatieruimte 13 spreekruimte 14 gang

10

11

9

15 leslokaal 16 installaties

12

3

13 4

5

6

7

8

2

begane grond 44

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

In de justitiële inrichting voor opleiding van jeugdigen gaan openheid en veiligheid samen

eenheid in kleurnuances gaat vormen. Omdat het gebouw binnen één jaar ontworpen en gerealiseerd moest worden, was de keuze voor een snel te monteren bouwconcept trouwens zeer praktisch.

Een theatraal element is de vluchttrap aan de achterzijde.

De afzonderlijke treden zijn opgehangen aan stalen hoeklijnen. Het resultaat oogt eenvoudig, maar het heeft in de voorbereiding enig onderzoek gevergd om op deze wijze een stabiele trap te construeren.

Verfijnde detaillering De verfijnde detaillering en het gebruik van relatief kwetsbare materialen voor een gesloten instelling is opmerkelijk, omdat het gebouw daarmee vandalismegevoeliger is dan bijvoorbeeld met steenachtige materialen. Het is een bewuste keuze in de zoektocht naar het antwoord op de vraag: ‘Hoe zorgen we ervoor dat we op een respectvolle manier met de jongeren omgaan?’ Die vraag kwam op alle niveaus terug. Een belangrijke doelstelling van de penitentiaire inrichting is dat de jongeren weer structuur krijgen in hun dagelijkse leven en dat zij op een respectvolle manier met hun omgeving leren omgaan. Dat vereist een gebouw dat respectvol met de jongeren omgaat. De penitentiaire inrichting verwacht van de jongeren dat zij de blik naar De afzonderlijke treden van de vluchttrap zijn op fraaie buiten richten en dat komt in de transparante architectuur ¡ wijze opgehangen aan stalen hoeklijnen goed tot uitdrukking.

NUMMER 23 - FEBRUARI 2009

45

[[ PROJECT DE MAASBERG 1

6

2 3 7

4

8

5 5

9

10 11 12 4

14 13

15

16

1

dakbedekking

2

steenwol isolatie, 120 mm

3

betonnen druklaag, 60 mm

4

prefab betonnen vloer, 200mm

5

stalen L-profiel, 200/100/10mm

6

aluminium dakrand

7

stalen U-profiel, UNP 240

8

75/44 bankirai latten in stalen frame

9

aluminium verwarmingsrooster

10 betonnen afwerklaag, 80 mm 11 betonnen druklaag, 60 mm 12 houten balk 17

13 stalen kolom, 100/100/10 mm 14 houten kozijn, meranti 15 aluminium afschot 16 gegalvaniseerd staal, donkergrijs 17 stalen kolom, UNP 220

46

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Een opvallend licht en luchtig element is de vluchttrap aan de achterzijde

Dromen en dichten Een vide verbindt de entree beneden met de hal naar de leslokalen boven. De routing tussen de verschillende vertrekken is niet gescheiden voor bezoekers en bewoners.

Vermenging is net als in de buitenwereld in beperkte mate toegestaan, onder toezicht. Als het bezoek is vertrokken, vindt er een controle plaats van de jeugdige bewoners.

Naast de vier leslokalen, bezoekersruimte en vergaderkamers is er een bescheiden stilteruimte. Op de glazen schuifwand van dat vertrek zijn symbolen van diverse religies geprint. Voor een viering kan de ruimte worden vergroot door de wand met de bezoekersruimte te openen.

Op verschillende plaatsen is het gebouw voorzien van opvallende kunstwerken, die in samenwerking met de bewoners tot stand zijn gekomen. Zo is tegen de hoge wand langs de vide een zeer toepasselijk gedicht van één van de jeugdige bewoners afgebeeld. Een schildering in de bovenhal verbeeldt de gedachten van de jongeren en is NUMMER 23 - FEBRUARI 2009

door henzelf aangebracht. Een ander imposant kunstwerk bevindt zich bij de bezoekersruimte, op de wand boven de pui naar de stilteruimte. Kunstenares Natalie Brands heeft het thema binnen/buiten verbeeld in geschilderde satellietschotels met droombeelden van de jongeren. De kunstwerken dragen ertoe bij de tijdelijke bewoners van de penitentiaire inrichting een warm thuis te bieden in de bosrijke omgeving van Boxmeer. ¡ Bekijk meer projecten van UArchitects op: www.architectenweb.nl/a3882

OPDRACHTGEVER

RIJKSGEBOUWENDIENST

ARCHITECT

UARCHITECTS VOOR DE RGD

CONSTRUCTEUR

SIGMA ENGINEERING

DIRECTIEVOERING

RU BOUWADVIES, DEN BOSCH

AANNEMER

BAM UTILITEITSBOUW

OPLEVERING

2008

47

STAR PLACE IN KAOHSIUNG, TAIWAN DOOR UNSTUDIO

MADE IN HEAVEN In het ontwerp van het Star Place-winkelcentrum in Kaohsiung laat UNStudio zien in staat te zijn een beperking om te kunnen zetten in een kans. Voor zijn opdrachtgever werkte het architectenbureau een gegeven ontwerp met een paar trefzekere ingrepen om tot een helder georganiseerde lichtarchitectuur.

DOOR MICHIEL VAN RAAIJ FOTOGRAFIE CHRISTIAN RICHTERS

PROJECT STAR PLACE

2

1

winkels

2

luchtbrug

3

winkelpassage

4

vide

5

panoramaliften

6

noodtrappenhuis

3 1

4 1

5

1 1 6

6

6

doorsnede

1

glazen vin

5

aluminium bekleding lamel

2

ledlijn

6

stalen constructie vliesgevel

3

roestvrijstalen glasklem

7

aluminium raamkozijn vliesgevel

4

stalen kokerprofiel lamel

8

gelaagd glas vliesgevel

3

2

1

5

1

5

1 3 2

3

doorsnede 4

50

8

7

6

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

B

ij het ontwerp van het Star Place-winkelcentrum werd UNStudio geconfronteerd met een voorlopig ontwerp dat was gemaakt door Dynasty Design Corp en HCF Architects. UNStudio diende hierop voort te bouwen. Het bleek niet mogelijk de draagconstructie om te vormen tot een versie zonder kolommen. Wel kon UNStudio een vide en een nieuwe gevel introduceren.

De winkels in Star Place zijn verdeeld over twaalf verdiepingen.

Per verdieping zijn twee tot zeven winkels ondergebracht. Met de vide verbond UNStudio de verdiepingen onderling en creeerde het architectenbureau als een verticale winkelpromenade.

Doordat de vide aan de gevel is gelegd, biedt zij ook uitzicht over de stad. Als gevolg van de kleine footprint is het winkelcentrum typologisch tegengesteld aan het Amerikaanse model: het is niet horizontaal, maar verticaal georganiseerd; het is niet gesloten, maar open naar de stad.

Ter onderstreping van de dynamiek in de vide zijn de roltrappen elke verdieping tien graden gedraaid en zijn de drie panoramaliften in de ruimte geplaatst. Het plafond van de verdiepingen loopt, via een cirkel waarin verlichting is ondergebracht, vloeiend over in de onderzijde van de roltrappen. De massieve aanblik van de onderzijde van de roltrappen wordt vakkundig verminderd met een vouw waarin een strook kunstlicht is aangebracht. doorsnede

NUMMER 23 - FEBRUARI 2009

51

PROJECT STAR PLACE

Voor het Star Place winkelcentrum wenste UNStudio een gelaagde façade. Met het moirépatroon en de vliesgevel erachter zijn er letterlijk twee lagen. Om het moiré beeld sterk uit te laten komen is de ‘achtergrond’ ontworpen als een schaalloos vlak, waarin de verdiepingen niet afleesbaar zijn. De gevel wordt geleed door horizontale aluminium lamellen met een onderlinge afstand van een meter.

De glazen vinnen, die het moiré patroon vormen, zijn tussen de lamellen geplaatst. De vinnen zijn gemaakt van gelamineerd glas dat door zijn lage ijzergehalte extra transparant is. Tevens zijn de vinnen bedrukt met witte stippen. UNStudio verklaart dat door de extra transparantie van het materiaal en het strategisch gekozen stippenpatroon het uitzicht van binnen naar buiten nauwelijks wordt belemmerd. De stippen geven de vinnen overdag een witte kleur. ’s Avonds verandert dit beeld, doordat de vinnen door ledlijnen van onderen worden verlicht. De witte kleur van de stippen is strategisch gekozen: het neemt de intensiteit en de kleur van de leds over.

De vinnen zijn ontworpen en geproduceerd op basis van een parametrisch opgezet model. Per verdieping hebben de vinnen exact dezelfde oriëntatie: ze staan parallel opgesteld. Naar boven toe verdraaien ze per verdieping één graad. Het moiré patroon ontstaat uit de interferentie van de richting van de vinnen en de kromming van de gevel.

In het Star Place-winkelcentrum toont Ben van Berkel hoe een beperking op gebouwniveau toch kansen kan bieden op het niveau van de uitwerking en detaillering. Een mooi voorbeeld hiervan is de integratie van de ledlijn in de bevestiging van de glazen vinnen. Het is een mate van afwerking die Ben van Berkel zelf niet onbescheiden het ‘Made in Heaven Effect’ noemt.

OPDRACHTGEVER

PRESIDENT GROUP, KAOHSIUNG, TAIWAN

ARCHITECT

UNSTUDIO (WWW.UNSTUDIO.COM)

TEAM

BEN VAN BERKEL, CAROLINE BOS, ASTRID PIBER MET GER GIJZEN, CHRISTIAN VEDDELER, MIRKO BERGMANN, ALBERT GNODDE, SEBASTIAN SCHOTT, FREDDY KOELEMEIJER, KATJA GROEGER, JIRKA BARS, ANDREAS BRINK, SIMON

Het moiré patroon heeft niet toevallig zijn gekozen vorm. Naar boven toe wordt het patroon zeer transparant, om het uitzicht vanuit het restaurant op de bovenste verdieping zo min mogelijk te verstoren. Het centrum van het moiré patroon valt samen met het centrum van het gebouw: de vide. Op een abstract niveau representeert het patroon zo dus de ordening van het gebouw.

52

KORTEMEIER, SHU YAN CHAN UITWERKING ONTWERP

DYNASTY DESIGN CORP, TAIPEI; HCF ARCHITECTS, TAIPEI

LICHTONTWERP

UNSTUDIO, ARUP LIGHTING, AMSTERDAM

ANIMATIE LICHTONTWERP

UNSTUDIO, AOP, HASINGSHU; LIGHTLIFE, COLOGNE

REALISATIE

2008

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

GEZE inspireert!

Met passie, gedrevenheid en hoogwaardige techniek werken wij dagelijks aan de techniek van morgen. Van inspirerende designs en slimme producten tot en met praktische oplossingen voor het openen en sluiten van ramen en deuren. Producten die zich naast functionaliteit ook onderscheiden door hun vormgeving. GEZE verstaat de kunst van het creĂŤren. Ontdek GEZE en bezoek ons tijdens de Bouwbeurs 2009 (van 9 t/m 14 februari). U vindt ons in Hal 1, standnummer D 020. www.geze.nl

innovatie in raam- en deurtechniek

8iZ_`k\Zklli bXe e ^ qf Y`aqfe[\i q`ae# qfe[\i m\ic`Z_k`e^ `j _\k `eZfdgc\\k%

?[Z[h fhe`[Yj" WhY^_j[Yjkkh [d i_jkWj_[ _i m[[h [[d d_[km[ k_jZW]_d] leeh [[d l[hb_Y^j_d]iYedY[fj$ C[j c[[h ZWd *&&& jof[d WhcWjkh[d" _dZ_l_Zk[b[ b_Y^jedjm[hf[d" k_jij[a[dZ[ amWb_j[_j [d jWbh_`a[ _ddelWj_[i _i JH?BKN lWd Wbb[ cWhaj[d j^k_i$ ;[d leehX[[bZ _i ^[j ][Xekm lWd Z[ \_hcW >[hh[dad[Y^j _d :k_jibWdZ" mWWh WhY^_j[Yjkkh [d l[hb_Y^j_d] iWc[d Z[ X[Zh_`\iWYj_l_j[_j iocXeb_i[[hj$ C[[h _d\ehcWj_[ el[h JH?BKN$ mmm$jh_bkn$db

[ďŹ bre C] Netherlands as distributed in the Netherlands by CFS Nederland tel. +31 (0) 162 452 086 info@cfsnederland.nl www.fibreC.com

concrete skin | cladding - flooring | exterior - interior

[ďŹ bre C]

[[ PROJECT BEGRAAFPLAATS LANGEDIJK

WACHT- EN WERKGEBOUW BEGRAAFPLAATS LANGEDIJK DOOR ONIX

56

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

WACHT

MOMENTEN Het wachtgebouw dat Onix voor een begraafplaats in het Noord-Hollandse Langedijk ontwierp, heeft een sterke verankering in het omringende landschap.

DOOR OLV KLIJN FOTOGRAFIE PETER DE KAN, SAPH

T

raditiegetrouw bevindt zich bij de ingang van begraafplaatsen een gesloten wachtgebouw waarin kan worden gewacht op de rouwstoet; Onix heeft ervoor gekozen om dit moment van betreden te markeren met een langgerekte overgangszone in de vorm van een betonnen sculptuur die zich verheft tot een poortgebouw.

Het parkachtige ontwerp van de begraafplaats in Langedijk, een ontwerp van Karres en Brands landschapsarchitecten, ligt in het verlengde van een openbaar park. De entree tot de begraafplaats wordt gevormd door een dam, die tegelijk het park met de begraafplaats verbindt. Het wachtgebouw strekt zich uit van voor de dam tot ver voorbij het poortgebouw.

Het wachtgebouw is uitgevoerd in ruw beton dat door de underlaymentplaten van de bekisting een duidelijke textuur heeft gekregen. Massieve houten staanders definiĂŤren het overdekte deel en dienen tevens als ondersteuning voor de NUMMER 23 - FEBRUARI 2009

57

[[ PROJECT BEGRAAFPLAATS LANGEDIJK

situatie

betonnen dakplaat. De zware houten staanders en de bijna klassiek aandoende ordening van vlakken en verhoudingen verleent het overdekte deel dat als toegangspoort fungeert, een onmiskenbare monumentaliteit. Door de langgerektheid van het bouwwerk vormen de dam, het naastgelegen wandelpad en het poortgebouw tezamen een aaneenschakeling van wachtmomenten. Zowel het gegeven van een toegangspoort als een transitiezone draagt een sterke symbolische lading in zich die versterkt wordt door de monumentaliteit van het geheel.

Het tweede gebouw vervult geen symbolische functie, maar fungeert als werkgebouw. Het doet dienst als werkplaats, opslagruimte en kantoortje voor de gemeente die het park onderhoudt. Het contrast met het wachtgebouw is groot: in materialisering en verschijningsvorm is het veel bescheidener, het ligt half verzonken in het landschap en is bekleed met hout. Het hellende dak is deels begroeid met gras. Alleen in de werkplaats valt daglicht naar binnen, door een verspringing in het dakvlak is ruimte ontstaan voor een strook ramen.

De twee gebouwen zijn in elkaars verlengde gepositioneerd, elk aan een uiteinde van de begraafplaats. Hierdoor hebben de gebouwen onderling geen directe interactie met elkaar, maar elk op hun eigen manier wel met het tussengelegen landschap: accentueert het monumentale wachtgebouw het landschap en de dam, het werkgebouw voegt zich gewillig naar zijn omgeving. Uit de plattegrond van beide gebouwen 58

en hun situering is goed te zien dat de lijnen die de begraafplaats definiëren, in de architectuur zijn doorgezet.

Onix heeft het afscheidsritueel en de route die naar de laatste rustplaats leidt zorgvuldig vertaald in een architectuur die een relatie aangaat met de parkachtige omgeving. Hoewel van een andere schaal, ligt de vergelijking met de door Asplund en Lewerentz ontworpen begraafplaats Skogskyrkogården in Stockholm voor de hand, temeer daar de architectuur noordsclassicistisch aandoet. Met de begraafplaats in Langedijk laat Onix zien dat ook binnen een Nederlandse context het samengaan van architectuur en landschap tot een sterk ontwerp kan leiden.

Lees meer over het noords classicisme en begraafplaats Skogskygården op www.architectenweb.nl/archipedia

OPDRACHTGEVER

GEMEENTE LANGEDIJK

ARCHITECT

ONIX (WWW.ONIX.NL)

ONTWERPTEAM

BERIT ANN ROOS EN HAIKO MEIJER

PROJECTTEAM

RENÉ HARMANNI, ANNEMIEKE MEEMS

AANNEMER

DEKKER, KRABBENDAM

CONSTRUCTEUR

BOUWCENSUS, SCHAGEN

REALISATIE

2008

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

NUMMER 23 - FEBRUARI 2009

59

SPORTCENTRUM BIJLMER DOOR VERA YANOVSHTCHINSKY ARCHITECTEN

UITZICHT EN

OVERZICHT

[[ PROJECT SPORTCENTRUM BIJLMER

‘s Avonds lichten de fitnessruimte op de eerste verdieping en het zwembad op de begane grond op

Het Sportcentrum Bijlmer is een eigentijdse ontmoetingsplek waar veel te zien is en je gezien mag worden. Vera Yanovshtchinsky Architecten maakte van een traditioneel gesloten gebouwtypologie een open en aantrekkelijk bouwwerk dat een sociale functie moet gaan vervullen in het getransformeerde stadsdeelcentrum Bijlmermeer.

DOOR MACHTELD KORS FOTOGRAFIE LUUK KRAMER

I

k ben erg tevreden dat het aanvankelijke idee waar we het ontwerp op gebaseerd hebben, goed werkt.” Sjoerd Beerends, projectarchitect en directielid van Vera Yanovshtchinsky Architecten, komt met zijn vrouw en kinderen het zwembad uitproberen en geeft een toelichting op het concept en de realisatie van het Sportcentrum Bijlmer. Het uitgangspunt voor het ontwerp van het Sportcentrum met zwem- en sportfaciliteiten, multifunctionele ruimte en horeca, is ‘zien en gezien worden’. Een thema dat geïnspireerd is op de gebruiken van niet-westerse culturen, waarin flaneren en lonken veel gebruikelijker is dan in de Nederlandse samenleving. “In dit gebouw kunnen bezoekers recreëren, sporten en elkaar ontmoeten. De lichte ruimtes en de frisse kleuren moeten het gevoel geven dat je even op vakantie bent”, zegt Beerends. situatie 62

Het Sportcentrum Bijlmer maakt deel uit van de grootschalige ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Het kleurijke en overzichtelijke recreactiebad biedt badgasten een kruidenbad, poedelbad, wildwater kreek en massagefonteinen

transformatie van het stadsdeelcentrum Bijlmermeer en de naastgelegen F-buurt. Rein Geurtsen tekende het masterplan en gaf deze het thema ‘terug naar de straat’ mee. Zowel de stedenbouwkundige als de architect onttrekken de thematiek van hun ontwerpen aan de verschillende leefstijlen in een multiculturele samenleving. Ontwerpen geïnspireerd op thema’s als ‘zien en gezien worden’ en ‘terug naar de straat’ moeten de Bijlmer het elan geven dat bij de multiculturele samenstelling van de bewoners past.

Rein Geurtsen situeerde in zijn masterplan aan het Anton de Komplein, waar meerdere malen per week een markt is, een sportcentrum met zwembad en multifunctionele ruimten. Vroeger werden dergelijke introverte gebouwen aan de rand van een wijk geplaatst, maar dit sportcentrum moet een belangrijke sociale functie gaan vervullen in de wijk. De gemeente Amsterdam vroeg Vera Yanovshtchinsky Architecten een uitnodigend gebouw te ontwerpen dat zich opent naar de omgeving.

De Bijlmer vierde vorig jaar zijn veertigste verjaardag ironisch genoeg met de sloop van een deel van de ‘honingraat’-flats.

Wat begon als een voorbeeld van moderne naoorlogse stedenbouw, ontwikkelde zich tot een wijk waar de sociaal maatschappelijke problemen zich opstapelden. Op 25 november 1968 werd de eerste woning in de Bijlmermeer opgeleverd.

Nu vier decennia later wordt de wijk radicaal getransformeerd om het woon- en leefklimaat te verbeteren. De hoogbouwwijk wordt verbouwd tot een veelzijdig stedelijk gebied met een netwerk van straten waarin hoge en lage bebouwing elkaar afwisselen. Wonen, werken en recreëren zijn niet langer strikt gescheiden. Er wordt gestreefd naar een gevarieerd en veilig openbaar gebied. ‘Terug naar de straat’ dus.

Een ruwe diamant In plaats van een rechthoekige gesloten doos, is het Sportcentrum Bijlmer een gebouw dat meerdere gezichten heeft, met gevels uitgevoerd in glas en ruwe baksteen. De plattegrond van het sportcentrum is veelhoekig; als een ruwe diamant sluiten de verschillende gevelvlakken steeds onder een andere hoek op elkaar aan. De gesloten gevels van de sporthal en de voorzieningenstrook zullen in de toekomst aan het oog worden onttrokken door woningbouw met een hoogte ¡

NUMMER 23 - FEBRUARI 2009

Het sportcentrum moet een belangrijke sociale functie in de wijk vervullen 63

[[ PROJECT SPORTCENTRUM BIJLMER

Het recreatiebad biedt een doorzicht naar het 25-meterbad

van drie tot zeven lagen, eveneens ontworpen door Vera Yanovshtchinsky Architecten. De blinde gevels ogen levendig, doordat ze uitgevoerd zijn in een metselverband met een ruwe, lichtgekleurde baksteen. De stenen, twee soorten, zijn gemetseld zonder lintvoeg en met stootvoeg.

De pleinfaçade aan het toekomstige Bijlmerpark is beeldbepalend en vormt het visitekaartje van het Sportcentrum Bijlmer.

De gevels zijn volledig uitgevoerd in glas en geven voorbijgangers een goed zicht op de zwembaden op de begane grond en de fitnessruimte op de eerste verdieping. De badgasten en sporters hebben vanuit het interieur een weids uitzicht over de omgeving en profiteren van de royale lichtinval. De zwembaden en fitnessruimte zijn tot laat op de avond open, zodat het gebouw ’s avonds transformeert in een baken van licht.

In de spouw van de glazen vliesgevel is een lamellensysteem

De badgasten en sporters hebben een weids uitzicht over de omgeving

langsdoorsnede 64

opgenomen dat gekoppeld is aan lichtsensoren. Bij overmatig zonlicht sluiten de lamellen automatisch. Ze kunnen handmatig worden gesloten, bijvoorbeeld als in de zwembaden meer privacy gewenst is.

In één oogopslag Het thema ‘zien en gezien worden’ begint bij de entree van het sportcentrum. Een tachtig centimeter hoge, betonnen plint rondom het gebouw fungeert als zitelement en als verhoogd maaiveld voor beplanting. Voorbijgangers, markt- en sportcentrumbezoekers kunnen de banken gebruiken om elkaar te ontmoeten, een praatje te maken en voorbijgangers te bekijken.

De bestrating van het marktplein loopt naadloos over in de luie trap die naar de entree van het sportcentrum leidt.

De hoge entreehal, achter de glazen gevel, vormt het hart van het gebouw. Hier zijn in een oogopslag alle bestemmingen zichtbaar: de zwembaden, de sportzaal, de fitnessruimte en de horecaruimte. Dankzij kleurvlakken, lichtinval en doorkijkjes vinden bezoekers op een natuurlijke wijze hun weg verder het gebouw in.

Bij binnenkomst is de verdiept gelegen sportzaal als eerste ¡

dwarsdoorsnede ARCHITECTENWEB MAGAZINE

g

Een hoge, betonnen plint rondom het gebouw fungeert als zitelement en als verhoogd maaiveld voor beplanting NUMMER 22 - DECEMBER 2008 / JANUARI 2009

65

[[ PROJECT SPORTCENTRUM BIJLMER

1

2

3

3 5 4

1

2

3

4

5

6

3 6

7

1e verdieping

8 10 15 3 18 11 17 16 3

4

5

6

13

2

12

3

1

kantoren

2

eet- en zitgelegenheid

3

technische ruimte

1

9

luchtbehandeling 14 19

20

begane grond

4

multifunctionele ruimte

5

tribune

6

grote zaal cardio/fitness

7

kleine zaal cardio/fitness

8

bergingen

9

verplaatsbare vluchttrap feest

10 patio 11 zitgelegenheid 12 bar 13 keuken 14 hal

23

24 19

15 peuterbad 16 recreatiebad

21

17 doelgroepenbad

22

18 wedstrijdbad

23

19 kleedruimten 20 wisselruimten

19

21

21 oestellenberging 23

22 sportzaal 23 opstelplaats verplaatsbare vluchttrap feest 24

24 kruipruimte

kelder 66

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Vanaf de tribune is het 25-meterbad met daglicht overgoten en is er een weids uitzicht op de omgeving

zichtbaar. De sportzaal is multifunctioneel en kan bijvoorbeeld gebruikt worden voor grote feesten. Bij evenementen worden er verrijdbare trappen in de zaal geplaatst die via de publiekstribune een directe verbinding leggen met de hal. Rechts van de balie hebben badgasten een overzicht over de zwembaden.

Een patio aan het eind van de horecaruimte brengt daglicht diep het gebouw in en nodigt bezoekers uit verder te wandelen.

aan de achterzijde van het gebouw vormt een â&#x20AC;&#x2DC;ruggengraatâ&#x20AC;&#x2122;, waarin alle installaties zijn verwerkt en waar zich de kantoren en personele ruimtes bevinden. De doorlopende wand, fel groen van kleur, bindt de verschillende functies in het gebouw samen.

Hoewel de combinatie van verschillende programmaonderdelen een compartimentering vereist om te voldoen aan de klimaat-, ventilatie- en brandvoorschriften, is er toch een sterke ruimtelijke samenhang in het gebouw. De voorzieningenstrook

De architectonische samenhang in het interieur wordt verkregen door de prominent zichtbare dakconstructie van acht meter hoge betonkolommen en grote houten liggers. De ruimte tussen de dakspanten is open gelaten om visueel zoveel mogelijk ruimte te genereren. Op bepaalde plaatsen in de sporthal en het zwembad is de tussenruimte gebruikt om installaties en ÂĄ akoestisch materiaal te plaatsen.

In de multifunctionele sporthal kunnen verschillende spor-

Het recreactiebad biedt uitzicht op de fitnessruimte en de

ten beoefend worden, maar ook feesten gehouden worden

kleedruimtes van het zwembad

NUMMER 23 - FEBRUARI 2009

[[ PROJECT SPORTCENTRUM BIJLMER 1 2 6 3 4 5

7

8

Vanuit de fitnessruimte hebben de sporters uitzicht over het marktplein 14 15 16

9

10 11

17 18

12 19 20

13

1

dakbedekking

2

isolatie

3

dampremmende laag

4

staalplaatbetonvloer tussen dakliggers

5

houten dakligger

6

aluminium daktrim, gemoffeld

7

aluminium vliesgevel, tweekleurig, zonwering in spouw

8

prefab betonnen kolom

9

sparing t.b.v. convector

10 glaspanelen met kleurenprint 11 verlichting 12 prefab betonpaneel 13 vezelcementplaat 14 gietvloer 15 zand/cement dekvloer 16 steenwol isolatie, 30 mm, drukvast 17 betonvloer 18 aluminium sandwichpaneel 19 verlaagd plafond, akoestisch

21

20 stralingspaneel, wit 21 strook grind langs gevel, Nidaplast 22 zitbuis, rvs

22

23 prefab betonelementen, v.v. anti-graffiti coating 24 isolatie xps

23 24

68

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Zicht op de cardio/fitness zalen (links), het zwembad (rechts) en voorzieningenstrook (uiterst rechts)

Kleur, water en daglicht De kleurtoepassingen in het Sportcentrum zijn uitgesproken en trekken de aandacht. De materialisering van het interieur is eenvoudig, maar smaakvol en slijtvast. De wand achter de bar in hal bestaat uit met bamboe fotoprint bedrukte panelen.

De bar zelf is bekleed met donker houtfineer. De natuurstenen vloer in de hal loopt via de horecaruimte door tot in de patio.

De zwemzalen vormen in kleurstelling het ‘tropisch hoogtepunt’. De vloeren zijn uitgevoerd in een mozaïek van standaard zwembadtegels in wisselende blauwtinten. De gifgroene glijbaan en de lage afscheidingen, die zijn bekleed met kleine oranje tegeltjes, geven de badgasten het gevoel dat ze zich in het zonnige zuiden bevinden. Ze hebben in deze badtempel met kruidenbaden, poedelbad, wildwater kreek en fonteinen een plek om te flaneren, te luieren en te relaxen.

Via het recreatiebad is het 25-meterbad te bereiken. Door zijn hoogte en de glazen zuid- en westgevel, is deze zwemzaal bijzonder ruimtelijk en open. Badgasten hebben direct oogcontact met voorbijgangers. Een vraag is wel of iedereen dit prettig vindt.

De sportzaal aan de andere zijde van de hal heeft een blauwe vloer, gele zijwanden die met akoestisch materiaal zijn bekleed en, net als de andere ruimtes, een groene achterwand, waarin de opslag en installaties zijn weggewerkt. Met het kleurenpallet – groen, blauw en geel – wordt symbolisch de natuur, het NUMMER 23 - FEBRUARI 2009

water en de zon het grijze stenige centrum van de Bijlmer binnengebracht.

Ondanks, of misschien wel juist doordat Vera Yanovshtchinsky Architecten niet eerder een zwembad of sportfaciliteit ontwierpen, is het gelukt om van een traditioneel gesloten gebouwtypologie een open en aantrekkelijk bouwwerk te maken.

De zichtlijnen in het gebouw en de open gevel maken het Sportcentrum Bijlmer tot een eigentijdse ontmoetingsplek waar je gezien mag worden en er veel te zien is. ¡ Het werk van Vera Yanovshtchinsky Architecten wordt t/m 1 maart 2009 tentoongesteld in het Architectuurcentrum Nijmegen: www.architectuurcentrumnijmegen.nl

OPDRACHTGEVER

GEMEENTE AMSTERDAM, STADSDEEL ZUIDOOST

ARCHITECT

VERA YANOVSHTCHINSKY ARCHITECTEN (WWW.VYA.NL)

TEAM

VERA YANOVSHTCHINSKY, SJOERD BEERENDS, HELEEN BOTHOF, MICHIEL PRONK, MICHIEL VERRIJN STUART.

CONSTRUCTEUR

ROYAL HASKONING, ROTTERDAM

PROJECTMANAGEMENT

TWYNSTRA GUDDE, AMERSFOORT

BOUWDIRECTIE

DRAAIJER & PARTNERS, GRONINGEN

ADVISEUR BOUWFYSICA

PEUTZ, ZOETERMEER

ADVISEUR CONSTRUCTIE

ROYAL HASKONING, ROTTERDAM

ADVISEUR INSTALLATIES

HERMAN DE GROOT PROJECTTECHNIEK, LEUSDEN

AANNEMER

VAN DEN BELT, TWELLO

INSTALLATEUR

HELLEBREKERS TECHNIEKEN, NUNSPEET

REALISATIE

2008

69

PROJECT X TE ALMERE DOOR RENÉ VAN ZUUK

70

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

CREATIEF MET BOUWBESLUIT Op de experimentele bouwlocatie De Fantasie in Almere is René van Zuuk inventief omgesprongen met de mogelijkheden die de bouwregelgeving biedt.

DOOR OLV KLIJN FOTOGRAFIE CHRISTIAN RICHTERS

I

n 1982 schreef stichting De Fantasie een prijsvraag uit met als thema Ongewoon Wonen. Een initiatief voor woningbouw met een hoog experimenteel en tevens tijdelijk karakter, waar architecten gevrijwaard werden van strikte bouwregelgeving. De belangstelling voor de resultaten uit binnen- en buitenland was dermate groot, dat de woningen inmiddels een permanente status hebben gekregen.

Voor twee niet ingevulde kavels werd in 1989 een nieuwe prijsvraag uitgeschreven. René van Zuuk won één kavel, waarvoor hij zijn eigen huis (Psyche) ontwierp, thans onderkomen van zijn architectenbureau.

Van Zuuk kocht onlangs het naastgelegen kavel en ontwierp daarvoor Project X, een woonhuis met kantoorruimte. Het woonprogramma, over twee lagen verdeeld, is in de lange zijde van de L-vormige plattegrond ondergebracht. Haaks hierop bevindt zich in een kleiner volume het kantoor, dat grenst aan een kleine patio. De onderste laag van het huis ligt half verdiept in het maaiveld. Vanuit de woonkamer kijken de bewoners uit over een schuin oplopend talud, dat werk en privé scheidt.

De bovenverdieping, met drie slaapkamers en twee badkamers, is iets verschoven ten opzichte van het onderste volume. Op enkele kleine ramen na is de gevel vrijwel gesloten: alleen daklichten laten hier de zon toe. De gevelwand bestaat uit cementplaten met een uitgefreesde plantenstructuur, een patroon dat herinnert aan de open betonnen gevel van het kantoorgebouw van Van Zuuk aan de Zilverparkkade in Lelystad.

NUMMER 22 - DECEMBER 2008 / JANUARI 2009

71

PROJECT PROJECT X

René van Zuuk speelt een creatief spel met het bouwbesluit: zo steekt het woonvolume op de begane grond 2,5 meter uit, terwijl het kantoordeel werd ontworpen als een bijgebouw van 30 m². Uitbreidingen die volgens het in 2004 geldende Bouwbesluit vergunningvrij konden worden gebouwd. Doordat hij al tijdens de bouw gebruik maakte van deze mogelijkheden, kon het benodigde bouwvolume precies worden gehaald.

Recente jurisprudentie maakt het overigens niet meer mogelijk zo vrij met de regels om te gaan.

waterniveau

72

straatniveau

OPDRACHTGEVER

RENÉ VAN ZUUK & MARJO KÖRNER

ONTWERP

RENÉ VAN ZUUK ARCHITEKTEN (WWW.RENEVANZUUK.NL)

ARCHITECT

RENÉ VAN ZUUK

CONSTRUCTEUR

VAN DE LAAR, EINDHOVEN / NL

REALISATIE

2008

Lees meer over particulier opdrachtgeverschap in het themadossier: www.architectenweb.nl/particulier_opdrachtgeverschap

1e verdieping

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Architecten presenteren zich met een projectportfolio op architectenweb.nl

architectenweb

www.architectenweb.nl/projecten

Belangrijkste kenmerken projectgids - Presentaties van circa 3200 projecten onderverdeeld in de disciplines architectuur, stedenbouw, tuin en landschap en interieur - Handige zoekfunctie op projectsoort, trefwoord en naam architect - Wekelijks aangevuld met nieuwe projecten - Heldere projectpresentaties in woord en beeld Schrijf u ook online in op onze wekelijkse projecten nieuwsbrief!

Uw projectportfolio ook op architectenweb.nl? Word lid van Architectenweb.nl en presenteer uw bureau op de grootste architectuursite van Nederland. (meld u aan op www.architectenweb.nl/wordlid).

online

Architecten zijn trots op hun projecten. En vaak terecht. Architectenweb.nl biedt Nederlandse architecten daarom een podium om hun projectportfolio te presenteren aan een breed publiek.

Handig als u zich wilt voorbereiden op de keuze van een architect. Maar ook voor diegene met liefde voor architectuur is de architectenweb projectgids een rijke bron om dagenlang in te verdwalen.

[[ OPINIE

ATTRACTIE TILBURG

FUNSHOPPEN EN BINNENSTEDEN

74

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Wat burgemeester Vreeman en projectontwikkelaar OVG betreft krijgt Tilburg de eerste regionale shoppingmall van Nederland.

Deze ontwikkeling heeft al veel ophef veroorzaakt. Brengt de Brabantse stad met deze noviteit de levendigheid van de binnenstad in gevaar? Een bindend haalbaarheidsonderzoek moet nu uitsluitsel bieden over de effecten van de Tilburg Mall.

DOOR ROBERT-JAN DE KORT

S

hop till you drop’ klinkt een bekende Amerikaanse uitspraak, duidend op de uitputtende drang tot winkelen onder de Amerikanen. Ook in Nederland is het winkelen een zeer populaire vrijetijdsbesteding. Waar de consumptiecultuur zich in Amerika, met zijn suburbane stadslandschappen, ontwikkeld heeft in de vorm van perifere winkeltypologieën als shoppingmalls, superstores en powercenters, bevinden in Nederland de voornaamste winkelgebieden zich nog steeds daar waar ze ooit ontstonden: in de historische binnensteden. Het recente plan voor de eerste regionale shoppingmall van Nederland in Tilburg zorgt dan ook voor veel ophef.

Het huwelijk tussen binnenstad en winkels staat onder druk.

Gaan ze scheiden of wordt het een latrelatie? Om die vraag te beantwoorden is het zaak de status van de binnensteden in het Nederlandse stadslandschap en de rol die het winkelen daarbij speelt te onderzoeken.

JP BOELEMA

Tilburg Mall In Tilburg laaide in augustus 2008 een felle discussie op tussen politici, ondernemers, wetenschappers en projectontwikkelaars over de plannen voor de Tilburg Mall: een buiten de binnenstad van Tilburg gelegen winkelcomplex waarin een grote diversiteit aan winkels voor de niet-dagelijkse boodschappen wordt ondergebracht. Projectontwikkelaar OVG wil met het Amerikaanse MDG 400 miljoen euro investeren om een complex met 100.000 m² winkeloppervlakte te ontwikkelen. Dit oppervlak is vergelijkbaar met het totale bestaande winkeloppervlak in de binnenstad van Tilburg. Een belangrijk argument van de projectontwikkelaar om het project buiten de binnenstad te situeren is de vraag van ondernemers naar grotere winkeloppervlakten per winkel en de belangstelling van de consument voor grotere en nieuwe winkelformules. Burgemeester Ruud Vreeman (PvdA) van Tilburg staat achter het plan en ziet het als mogelijkheid om zijn stad op de kaart te zetten.

NUMMER 23 - FEBRUARI 2009

Funshoppen Met de voorgestelde mall in Tilburg speelt OVG in op de behoefte aan recreatief winkelen of funshoppen. In Nederland is dit een voorname vrijetijdsbesteding geworden. Funshoppen ¡ 75

JP BOELEMA

[[ OPINIE

Vogelvluchtimpressie van de Tilburg Mall, gelegen onder een grasdeken in de bosrijke periferie in het noorden van Tilburg

is winkelen zonder concreet aankoopdoel, waarbij de nadruk ligt op de entourage van het winkelen. Die moet prikkelend genoeg zijn om mensen aan te trekken en dient daarom naast winkels ook eet- en drinkgelegenheden en andere functies aan te bieden, die het winkelen verheffen tot een dagje uit. In 2007 gingen Nederlanders volgens het CBS 134 miljoen keer funshoppen, tegenover 113 miljoen keer in 2002. Dat is een stijging van ruim 18%. De mall is een accommodatie die een antwoord geeft op de groeiende vraag naar funshoppen.

“De Tilburg Mall brengt het Nederlandse publiek een nieuwe vorm van winkelen”, schrijft OVG op haar website: “Shoppen in de Mall staat voor de meest uitgebreide en inspirerende winkelbeleving van het moment. De Tilburg Mall bruist en prikkelt de zintuigen. Bij de Mall staat de consument centraal. De komst ervan biedt een unieke kans het keuzepalet van de consument te vergroten. Bovendien is het er inspirerend, leuk en efficiënt winkelen.”

De impressies waarmee OVG de mall propageert geven het volgende beeld van het ontwerp van MVRDV en DunnetCraven.

In een bosrijk gebied ligt een rechthoekig complex van winkels onder een groene grasdeken. Om de mall heen is ruimte om onder de bomen te parkeren. Door afstand te nemen van het ‘big box’-gebouwtype en een hybride gebouwvorm te introduceren, gaat OVG naar eigen zeggen van de mall een icoon

Steden beconcurreren elkaar met hun binnenstedelijke attracties 76

maken op het gebied van duurzaam bouwen en ontwikkelen.

Het schetsachtige karakter van de beelden duidt erop dat de Tilburg Mall nog slechts een concept is. Over de definitieve verschijningsvorm valt nog niet veel te zeggen. De beelden geven boven alles de sfeer weer. Op de impressies zijn naast winkels ook zeilbootjes, stranden en loungegelegenheden te zien. De beleving van de activiteit ‘winkelen’ wordt bepaald door de ruimtelijke sfeer waarin die activiteit zich afspeelt.

Concurrentie voor de binnenstad De ophef die is ontstaan, heeft te maken met de door Tilburgse winkeliers gevreesde leegloop van de bestaande winkelgebieden in met name de binnenstad en de door Brabantse bestuurders gevreesde ontwrichting van de regio. Die vrees komt, mede door de naamgeving van het project, voort uit het Amerikaanse schrikbeeld van steden die door de naoorlogse explosieve suburbanisatie gedesintegreerd zijn en waarvan de historische centra, of downtowns, hun relevantie verloren hebben in het expansieve stedelijke veld. De opkomst van de perifere shoppingmall die met die expansie gepaard gaat, gaf de downtowns de nekslag, want de winkels, de voornaamste reden om erheen te gaan, werden vervangen door een beter bereikbaar en veel grootser opgezet alternatief.

Op 18 september 2008 werd in Tilburg een debat gevoerd over de mall. Burgemeester Vreeman, Karin Laglas (OVG), diverse ondernemers en politici namen zitting in het panel. Alhoewel projectontwikkelaar OVG volhoudt dat de mall en de binnenARCHITECTENWEB MAGAZINE

RDKA

JP BOELEMA

Impressie van de ruimte rondom de Mall met kraampjes,

De rand van het kernwinkelgebied in Den Haag

waterpartij en zeilboten

stad economisch samen kunnen bestaan, wordt het betwijfeld door de tegenstanders. Uit het onderzoek dat DHV uitvoerde voor de Gemeente Tilburg bleek al dat er een bestedingsderving van 13% te verwachten is voor de winkels in de binnenstad.

De angst leeft dat de kleinere winkels in de binnensteden niet met de mall kunnen concurreren en zullen verdwijnen, terwijl de grote winkelketens eieren voor hun geld kiezen en de binnenstad voor de mall zullen inruilen. Door de hoge verwachting van de concurrentiepositie van de mall sprak wethouder Pauli van ’s-Hertogenbosch tijdens het debat zelfs van een mogelijke duurzame ontwrichting van het samenwerkingsverband Brabantstad, waarin de vijf grote Brabantse steden (Breda, Eindhoven, Helmond, ’s-Hertogenbosch en Tilburg) vertegenwoordigd zijn.

Amerikaanse toestanden?

Naar aanleiding van het debat rijst de vraag: is het Amerikaanse schrikbeeld een terechte of onterechte verwachting van het lot van de Tilburgse binnenstad? De suburbanisatie in Amerika wordt gekenmerkt door drie zaken: de grote invloed van de private sector op stedelijke ontwikkeling, de enorme hoeveelheid aanwezige ruimte waardoor steden tot in het oneindige kunnen uitdijen, en de lage dichtheden van de uitbreidingen.

De downtowns verloren hun relevantie, doordat de expansieve suburbanisatie in feite een ontkenning was van het centrum.

Het heden van de stad, met in het kielzog talloze shoppingmalls, verplaatste zich door expanderende suburbs weg van de stadscentra. New York Times-columnist David Brooks schreef in 2004 in zijn essay Our Sprawling, Supersize Utopia: “Van New Hampshire tot Georgia en van Texas tot Arizona en boven in Califonië zijn er nu booming ex-urbane sprawls die zijn losgeraakt uit het zwaartekrachtveld van steden en nu zweven in de ruimte er ver vandaan.”

Dit zweven duidt op een gebrek aan stedelijke identiteit. De Amerikaanse suburbia staan op zichzelf en behoren niet meer tot een stedelijke kern. In dit opzicht is de Amerikaanse situatie niet vergelijkbaar met de situatie in Nederland. Hier hebben overheden nog een behoorlijke vinger in de pap op het gebied van stedelijke ontwikkeling en zijn de stadsuitbreidingen vooralsnog relatief compact gebleven en gericht op de oude stad. Steden beconcurreren elkaar met hun binnenstedelijke NUMMER 23 - FEBRUARI 2009

attracties. Zo kunnen bijvoorbeeld middeleeuwse monumenten of een bekend museum de aantrekkingskracht van een stad vergroten tot buiten de eigen periferie. Verder kenmerken de binnensteden zich door de ruime aanwezigheid van publieke ruimten als pleinen en parken.

In dit stedelijk landschap zijn sinds eind jaren ’60 wel grootschalige, commerciële formules als Maxis, Makro en Ikea opgekomen. Grote gesloten dozen, die het liefst langs de snelweg gelegd worden. In die formules lag de nadruk aanvankelijk op de koopwaar. Voor een grote hoeveelheid levensmiddelen kan men naar de Makro gaan, voor een nieuwe keuken of bank werd Ikea een zeer succesvolle bestemming. Het doel om de perifere grootschalige winkels te bezoeken heeft primair te maken met een bepaalde aankoop. Die winkels zijn complementair aan het aanbod van de binnenstad.

Door de ontwikkelingen in de vrijetijdseconomie zijn deze formules wel geëvolueerd. Zo heeft Ikea bijvoorbeeld sinds een paar jaar grote restaurants in zijn winkels. Toch zal iedereen die naar Ikea gaat die winkel niet verwarren met een publieke ruimte. De Tilburg Mall introduceert daarentegen iets geheel nieuws door een attractieve ruimte aan te bieden waar zich tevens winkels bevinden. Een ruimte die uitnodigt om er veel vrije tijd in door te brengen. Zelfs al heeft die ruimte niet de uiterlijke kenmerken van een binnenstad, het ruimteaanbod van de mall overlapt het ruimteaanbod van de binnenstad. Daardoor is de mall een geduchte concurrent voor de binnenstad.

Stedelijke identiteit De rol die de Nederlandse binnensteden in het stedelijk landschap spelen, dient verder te worden onderzocht. In de historisch bepaalde binnensteden wordt de onderscheidende stedelijke identiteit uitgedragen, omdat er de meeste sporen van de geschiedenis van de stad zijn waar te nemen. De stad is erbij gebaat dat de binnenstad een voorname attractie is om zijn identiteit in een notendop aan de bezoekers uit te leggen. Veel Nederlandse steden koesteren om die reden hun binnenstad en hebben een specifiek beleid dat de ontwikkeling van de binnenstad moet waarborgen. Bijvoorbeeld in Den Haag waar men sinds 1998 met een zogenaamd Binnenstadsplan het te voeren beleid voor de positie van de binnenstad als voorname ¡ 77

[[ OPINIE

Is het Amerikaanse schrikbeeld een terechte verwachting van het lot van de Tilburgse binnenstad? attractie probeert te versterken en te waarborgen. Het plan is opgesteld door Bureau Binnenstad, een samenwerkingsverband tussen de Kamer van Koophandel, de stichting Binnenstad en de Gemeente Den Haag In het plan staan naast vrijetijdseconomie en bezoekmotieven de zogenaamde sfeergebieden centraal. Het binnenstadsplan is erop geënt dat de binnenstad het visitekaartje van de stad Den Haag is en blijft. Een van de ‘sfeergebieden’ is het zogenaamde kernwinkelgebied. Hoe belangrijk dat gebied is voor de aantrekkingskracht van de gehele binnenstad, blijkt uit de bezoekerscijfers. Sinds het binnenstadsbeleid in 2000 startte, steeg het totaal aantal jaarlijkse bezoekers met 20%: van 27 miljoen in 1997 tot 33 miljoen in 2007. Bovendien steeg het aantal bezoekers van buiten de regio Haaglanden, de waardering voor de binnenstad, de gemiddelde bezoekduur en het bedrag dat werd uitgegeven. Winkelen was in 1997 voor 46% (12,4 miljoen) de voornaamste bezoekreden, inmiddels is winkelen voor 40% (13,2 miljoen) de primaire reden om de binnenstad te bezoeken. Het absolute aantal bezoekers voor het winkelen is licht gestegen. Het feit dat de bezoekerscijfers voor functies als horeca en musea de laatste jaren fors zijn gestegen (van 3,5 naar 8,8 miljoen), kan beschouwd worden als gevolg van de constante aantrekkingskracht van het winkelgebied en als effect van kwaliteitsbeleid voor de gehele binnenstad. De bezoeker van de binnenstad van Den Haag krijgt rondom het funshoppen een divers beeld van wat de stad Den Haag te bieden heeft.

aa g H 50

jaar

50km

ed N Ů MO

afstand t.o.v. Binnenstad

2007 1997

36,-

€ 1997

€ 2007

besteed bedrag / bezoekeenheid

Bezoekerscijfers wezen uit dat de bezoekersaantallen en de gemiddelde omzet van de Haagse binnenstad zijn gestegen 78

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

RDKA

<5km 10km

er la

la ol -H id Zu

2007

nd

nd

en

werk/educatie cultuur horeca 1997

41,-

an d H

10

winkels

100

gl

20

Waar de mall een ruimte voorstelt met − naast winkels − waterpartijen, zeilbootjes, modeshows en artificiële stranden, wordt in Den Haag getracht de historische entourage te consolideren en door verschillende sferen (smalle stegen, sjieke winkelstraten en pleinen) het winkelend publiek een aangename winkelervaring te laten beleven. Ook in de binnenstad van Den Haag is sprake van een welhaast geconditioneerde, op consumptie gerichte, ruimte. De ruimte in de mall zal wat dat aangaat weinig van het kernwinkelgebied in Den Haag gaan verschillen.

Privatisering van ruimten is een hedendaagse conditie die zich niet alleen manifesteert in de periferie.

en

totaal

In een recent interview met NRC Handelsblad legde de Amerikaanse socioloog Mike Davis uit dat door winkels gedomineerde ruimten het belangrijkste element van een traditionele publieke ruimte missen: intimiteit tussen vreemdelingen. Die ontbreekt, want ze staat het eigenlijke doel van het winkelgebied in de weg: mensen zo snel mogelijk van kassa naar kassa lokken. In Den Haag zorgt het grote belang van het kernwinkelgebied in de binnenstad ervoor dat het gebied conform het binnenstadsbeleid een heldere afbakening en een compacte vorm heeft. Zo kan een nagenoeg hermetisch voetgangersgebied gerealiseerd worden waar de consument veilig kan winkelen.

D

30

Privatisering De mall beconcurreert de Tilburgse binnenstad door ruimte, geprivatiseerde ruimte welteverstaan. De mall bestaat uit een op consumptie gerichte ruimte waarin de bezoeker een groot deel van zijn vrije tijd zal gaan doorbrengen. Vanuit sociologisch standpunt is veel op dergelijke ruimten aan te merken. Het menselijk gedrag wordt er individualistischer, wat het ontstaan van vormen van collectiviteit, die horen bij de klassieke democratische leefruimte, uitsluit.

aa

Bezoekers Binnenstad (%)

bezoekers (x miljoen)

OVG beargumenteert dat het de ambitie van de mall is om complementair te zijn aan de binnenstad door een bovenregionale functie te vervullen. Dit argument is volstrekt legitiem. Het huidige verzorgingsgebied van de binnenstad van Tilburg is immers relatief klein. De mall zal daarentegen mensen aantrekken uit heel Nederland en delen van België en Duitsland. Die mensen bezoeken Tilburg maar twee tot vier keer per jaar.

Als de gemeente Tilburg toestaat dat de mall ontwikkeld wordt, zal de binnenstad – terwijl er meer mensen de stad zullen bezoeken – een substantieel geringere rol gaan spelen in het uitdragen van de identiteit van de stad. De binnenstad raakt simpelweg zijn topattractie kwijt. Een groot deel van de bezoekers zal een ander beeld van de stad Tilburg krijgen. De regie hierover wordt dan door de gemeente deels uit handen gegeven aan de mall.

JP BOELEMA

Sfeerimpressie van de activiteiten die zich naast het winkelen in de Mall zullen gaan afspelen

De mall is echter een hermetische, geïsoleerde private ruimte, terwijl het winkelgebied in de binnenstad een geïntegreerde private ruimte is. De aanwezigheid van aangrenzende gebieden zorgt ervoor dat de bezoeker kan ontsnappen aan het winkelgebied en meerdere stedelijke fenomenen van Den Haag kan ervaren, wat in een mall niet kan. De wrijving tussen publiek en privaat, zoals die zich in Den Haag manifesteert, zal bij de mall ontbreken. De context biedt geen publieke alternatieven meer voor de bezoeker.

Drie kernzaken De discussie over de mall in Tilburg drijft momenteel op twee kernzaken, terwijl het er in feite drie zijn. Allereerst is er het commerciële belang van het winkelen. De populariteit van funshoppen nodigt projectontwikkelaars uit om creatief te zijn en nieuwe concepten te introduceren. Het situeren van winkelformules in de periferie, zoals Ikea, is succesvol in Nederland. De mall gaat een stap verder door hoog in te zetten op de beleving van het winkelen en zal daarom naar verwachting ook succesvol worden in het aantrekken van publiek.

Ten tweede gaat de discussie over de manier waarop steden zich willen profileren. Winkelen speelt hierbij een voorname rol in verband met zijn aantrekkende werking. Wil Tilburg zijn identiteit naar het publiek toe communiceren via de binnenstad, dan is het van doorslaggevend belang dat de voornaamste attractie, het kernwinkelgebied, zich ook daar bevindt.

Ten slotte is er het onderbelichte aspect van het isoleren van private ruimte en de consequenties die dat kan hebben voor onze cultuur. Want wat zou het effect zijn als de bevolking steeds meer vrije tijd in een geprivatiseerde omgeving gaat doorbrengen?

OVG kan aantonen dat er vraag van de consumenten is naar nieuwe winkelformules, maar het is cruciaal om na te gaan of de mall hier wel het juiste antwoord op is.

NUMMER 23 - FEBRUARI 2009

Op 27 oktober vond er een tumultueus Raadsdebat plaats in Tilburg, waarin uiteindelijk gestemd werd voor een haalbaarheidsonderzoek en een referendum. Het plan van aanpak van dit haalbaarheidsonderzoek, alsmede de vraag die in het referendum aan de bevolking zal worden gesteld, is door het College van Burgemeester en wethouders opgesteld. Voor het haalbaarheidsonderzoek stelde het College veertien condities vast waar het onderzoek inzicht in moet geven. Belangrijke conditie is dat moet worden aangetoond dat de mall complementair is aan de binnenstad en de regio Midden-Brabant en dat het complementaire en innovatieve karakter door OVG wordt gewaarborgd. OVG heeft toegezegd zich te committeren aan het levendig houden van de binnenstad, maar wat dat precies inhoudt, is nog niet geconcretiseerd. Dat de gemeente het lot van de binnenstad overlaat aan een onderzoek en een volksraadpleging, geeft toch te vrezen voor de binnenstedelijke culturele functies en de publieke ruimte. Een abrupte scheiding van binnenstad en funshoppen lijkt op handen. Met de mall kan Tilburg zichzelf op de kaart zetten, maar daarmee ook de ¡ binnenstad ervanaf vegen.

De redactie dankt OVG voor het feit dat, ondanks dat zij zich niet volledig herkent in de strekking van het betoog, zij toch haar medewerking heeft verleend aan de totstandkoming van het artikel.

Lees meer over de Tilburg Mall op de website ervoor van OVG: www.tilburgmall.com De gemeente Tilburg heeft een speciale pagina ingericht over de mall: www.tilburg.nl/mall Het Brabants Dagblad heeft de berichtgeving rond de mall verzameld in een dossier: www.brabantsdagblad.nl/regios/tilburg/mall Het binnenstadsplan van Den Haag is te vinden op de website van Bureau Binnenstad: www.binnenstad-denhaag.nl

79

Graktit.ws.v.

jaarboe

â&#x201A;Ź39,50

Architectuur in Nederland jaarboek 2007-2008

De succesvolle publicatie Architectuur in Nederland wordt dit jaar voor de laatste keer samengesteld door Daan Bakker, Allard Jolles, Michelle Provoost en Cor Wagenaar. Zij maken ook dit jaar een selectie van de meest opmerkelijke architectuur die het afgelopen jaar op Nederlands grondgebied is gerealiseerd.

Met projecten van onder meer Arons & Gelauf, BUROBEB, Claus en Kaan, Dynamo Architecten, Friedensreich Hundertwasser, Korteknie Stuhlmacher, Van Sambeek & Van Veen, VMX, Han Westelaken en anderen.

Word nu Architectenweb Magazine abonnee en ontvang het jaarboek “Architectuur in Nederland” t.w.v. € 39,50 cadeau!

Gratis jaarboek t.w.v. € 39,50 bij een jaarabonnement op Architectenweb Magazine.

O Ik neem een jaarabonnement (8 nummers) voor € 69,- en ontvang als welkomstgeschenk het boek: Architectuur in Nederland ter waarde van € 39,50 O Ik neem een jaarabonnement voor € 69,- met een éénmalige korting van € 20,-.

Ik betaal het eerste jaar € 49,-.

Naam: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . m/v Bedrijfsnaam: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Adres: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Postcode/Plaats:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Telefoon: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

E-mail: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Handtekening:

architectenweb

Stuur deze antwoordcoupon in een envelop naar:

Architectenweb Media BV, antwoordnummer 526, 1400 VB BUSSUM. Een postzegel is niet nodig.

Het abonnement geldt tot wederopzegging en wordt door middel van een acceptgiro in rekening gebracht.

U ontvangt het welkomstgeschenk nadat het abonnementsgeld door u is voldaan.

Online aanmelden: www.architectenweb.nl/awm

Architectenweb Magazine

!

" #

$

!

" % &

' *(+, - .

/ " (,( 0)1'''' 2 3 (,( 0'*+4)( 5

" "

"

% & $

'(()

COLUMN PETER DRIJVER

DE KNUFFELMODERNIST In een stedenbouwkundig plan voor het dorp Oerle hebben de ontwerpers van Wissing gekozen voor het traditionele beeld van een Brabants dorp. Een goed idee, maar anders dan in het verderop gelegen Brandevoort komt op de ‘vogelvlucht’ van het plan hier en daar een modern huis voor: plat dak, horizontale ramen, kubische bouwmassa’s. Nog niet helemaal Villa Savoye, het zwevende achtste wereldwonder, maar wel bijna. Naar de mening van ontwerper Peter Verschuren van Wissing hoeft dat geen probleem te zijn. Als de toegepaste materialen en kleuren niet al te ver uit elkaar liggen, zal het moderne huis de buurt nauwelijks verstoren en kan het zelfs als een verrijking gezien worden. In het stedenbouwkundig plan is daarom ruimhartig plaats ingeruimd voor de zeven procent van de Nederlandse bevolking die graag in een modernistische woning woont. In een land waar we minderheden koesteren, is zeker plaats voor de knuffelmodernist.

Even verderop, in Gemert, heeft de gemeente evenzeer voor de lokale identiteit en bouwcultuur gekozen. Het eenvoudig te onthouden welstandsbeleid geeft iedereen de ruimte: een groot deel van Gemert is welstandsvrij.

Daaromheen ligt een gebied waar de harmonie met het Brabantse landschap en het dorpsgezicht vooropstaat. Zo wordt de Gemertenaren een grote mate van vrijheid geboden en neemt de gemeente het risico dat, als het er niet uitziet, ze er alleen zelf op uitkijken.

De grootmoedigheid van deze pluriformiteit steekt schril af bij de gesloten rijen die de gestaalde kaders van het modernisme in de Randstad vormen. Wanneer een kleine groep niet geliefd is bij het publiek, moet zij sleutelposities bezetten en bezet houden om macht uit te kunnen oefenen. En dat doet ze uitstekend. In de welstandscommissies, de kwaliteitsteams, de stedenbouwkundige diensten: overal waar namen genoemd worden en over het lot van een ontwerp beschikt kan worden.

NUMMER 23 - FEBRUARI 2009

Sinds jaar en dag bezet deze zelfbenoemde nomenklatoera de stoelen van het Stimuleringsfonds waar de subsidiepot verdeeld wordt. Daar worden de gelden toegewezen om over elkaar boeken uit te geven die, bij gebrek aan publiek, al ras bij de Slegte terechtkomen. Sterker nog, sommige uitgevers laten de drukpersen nog even doordraaien voor deze ramsjketen. De zo bekostigde boeken stellen elke leergierige student bouwkunde in staat vroeg een handbibliotheek aan te leggen van het modernisme. En wie de jeugd heeft, heeft de toekomst.

Het is nog maar de vraag of het Stimuleringsfonds daar allemaal weet van heeft. In elk geval blijkt het vastberaden vooral boeken te subsidiëren over het werk van overleden collega’s of boeken die hedendaagse modernistische architectuurstromingen voor het voetlicht brengen. Zelfs het in boekvorm uitbrengen van de bureauagenda van VMX blijkt men voor ons interessante kost te vinden.

Inhoudelijke pluriformiteit is bij het Stimuleringsfonds even ver te zoeken als bij menige welstandscommissie of supervisor. Bernhard Hulsman probeerde het een paar jaar geleden vergeefs met een fraai boek. En onlangs werd een boek van Hans Ibelings en Vincent van Rossem unaniem afgewezen door de Adviescommissie Architectuur van het Stimuleringsfonds. De inhoud van het boek werd door de adviescommissie niet kritisch genoeg geacht ten aanzien van het traditionele bouwen. Voor de adviescommissie is een traditionele woning – midden in de stad, in een tuindorp, in een bos – een icoon van de verleden tijd en een abject object van de commercie. In 2007 droeg het Stimuleringsfonds voor een bedrag van 1,2 miljoen euro bij aan publicaties: ‘kennisverspreiding’.

postbus@scala-architecten.nl

83

CREATIEF COMPLEET! Nederland Voor architecten, projectontwikkelaars en bouwers biedt ARPA Nederland een

Colorsintesi

waar eldorado als het gaat om HPL. Dun of dik, voor interieur en exterieur, Madreperlati

ARPA-HPL heeft ongekende toepassingsmogelijkheden. Behalve een grote collectie uniekleuren vormen vooral de exclusieve HPL-soorten, vanwege hun bij-

Legni

zondere materialisering, een uitdaging voor iedere ontwerper.

Legni iridescenti

Daarom zie je ARPA HPL terug in vele diversiteiten: gevels, vloeren, plafonds en Iridescenti

wanden maar ook meubilair van eenvoudig tot exclusief design met toepassing van nieuwe dessins en bijzondere patronen in uiteenlopende soorten.

Ossidi

Wie kiest voor ARPA HPL kiest voor kwaliteit en duurzaamheid.

Fantasie

De absolute top.

Metalli Pietre

ARPA HPL, creatief compleet voor combinaties binnen en buiten.

Digital print

I tatitili

h

i

g

h

p

Tel. 010 285 73 15 E. verkoop@arpa-nl.com www.arpa-nl.com

Arpa nederland B.V. Nieuw Mathenesserstraat 69 3113 AE Schiedam

Alu magic

r

e

s

s

u

r

e

l

a

m

i

n

a

t

e

s

Cube, de nieuwe kozijnvorm Cube, misschien wel de belangrijkste ontwikkeling in kozijnen Cube, de allernieuwste proďŹ elserie van K-vision, brengt de architect nieuwe mogelijkheden. Waar traditionele kunststof proďŹ elen nog een afgeschuinde vorm hebben, is het Cube kozijn recht. Samengevat; een markant, hoekig design met de goede eigenschappen van kunststof.

De voordelen: 1- Rechte dagkant in kozijn en tussenstijl 2- Kalf ligt terug ten opzichte van de stijlen

Kijk voor meer informatie op www.k-visionkozijnen.nl

CUBE

WONEN OP HET WATER Drijvende woningen worden een steeds volwaardiger onderdeel van de stedenbouw. Ze worden volgens een stedenbouwkundig plan ontwikkeld als deel van waterwijken. Het ontwerp van de woningen voorziet opvallend vaak in keuzemogelijkheden voor de bewoners en variatie in de ‘straat’.

DOOR ROBERT MUIS

DE PEIJLER PROJECTONTWIKKELING

[[ TECHNIEK DRIJVENDE WONINGEN

N

ederland heeft een geschiedenis met water en dus ook met wonen in de nabijheid ervan: achter dijken, op terpen, aan en op het water. Tot voor kort was drijvend wonen geen structurele oplossing in de Nederlandse strijd met het water. De woonboten in vele steden, een botel of een drijvend restaurant zijn afzonderlijke, incidentele gebouwen op het water, die vaak nog sterk doen denken aan een boot. Sinds een aantal jaren worden echter projecten ontwikkeld, waarbij zich veel sterker de associatie met landgebonden woningen opdringt.

De drijvende woningen zijn deel van een stedenbouwkundig plan, uitgevoerd op kavels die door de gemeenten zijn uitgegeven. Ze worden aangemerkt als onroerend goed en bieden qua volume en comfort niet minder dan een huis op het land. De nieuwe ‘waterwijken’ omvatten vaak verschillende vormen van wonen met het water. Naast drijvende huizen zijn er amfibische huizen, woningen op een terp of een dijk, of woningen aan het water. Het Blauwe Hart in Leeuwarden, Waterwijk in Zierikzee en Terwijde, deel van de Utrechtse Vinex-wijk Leidsche Rijn, zijn voorbeelden van stedenbouwkundige plannen waarin drijvende woningen een plek hebben. In de Amsterdamse wijk IJburg wordt voorzien in complete drijvende wijken, waar steigers de functie van trottoirs en pleinen hebben. Almere ontwikkelt Booneiland, met huizen naar ontwerp van Piet Boon. Voor vele andere locaties – de Groote Wielen bij Den Bosch, de stadshavens van Rotterdam, buitendijkse gebieden bij Dordrecht, om er een aantal te noemen – bestaan plannen in verschillende stadia van ontwikkeling.

van de neerslag is er een groeiende behoefte aan ruimte voor piekberging en overloopgebieden, terwijl – reden twee – er al een tekort aan bouwlocaties is. Wonen en werken op het water is een vorm van meervoudig ruimtegebruik. Het is ook een manier om oude havens en afgravingen te ontwikkelen. Een emotioneel argument is dat leven op het water het gevoel van vrijheid en nabijheid van de natuur geeft.

Drijftechnieken Er worden twee belangrijke drijftechnieken toegepast, vaak aangeduid als respectievelijk de Hollandse en de Canadese methode. De Hollandse methode gaat uit van een betonnen casco, dat door de opwaartse kracht van het water blijft drijven. Het casco wordt vervaardigd uit hogesterkte en dubbelgewapend beton, waardoor het onzinkbaar en lekvrij is. Ook zijn daarmee niet altijd meer verstevigende ribben nodig: de casco’s hebben daardoor een vrij indeelbare vloer. De betonnen bak, half onder de waterspiegel, kan worden gebruikt als leefruimte, vergelijkbaar met een souterrain. Deze methode wordt toegepast door bedrijven als ABC Arkenbouw, Spruyt Arkenbouw en Van de Water Arkenbouw. Het systeem is heel geschikt voor individuele gebouwen.

Buiten Nederland wordt eerder gekozen voor bouwen op een ‘vlot’. De Ooms Avenhoorn Holding heeft een licentie op het systeem met drijvende funderingen van het Canadese concern International Marine Floatation Systems (IMF). Ontwikkelaar Nick Capel van Ooms legt uit: “De fundering bestaat uit polystyreenblokken in een omhulsel van gewapend beton. Deze positieve drijfkernen zijn solide, stabiel, onzinkbaar en brandvrij”. Volgens architectenbureau Waterstudio.NL is het systeem zeer geschikt voor grotere bouwwerken en bouwwerken die gekoppeld moeten worden op de ligplek. De fundering heeft een grote draagkracht, waardoor veel soorten bouwwerken op een dergelijk systeem mogelijk zijn: van villa, appartementencomplex en kantoren, tot complete drijvende wijken met tuinen, parken, parkeerplaatsen en wegen.

DE PEIJLER PROJECTONTWIKKELING

Voor de toenemende belangstelling zijn twee praktische redenen. Door de stijging van de zeespiegel en de toename

88

Stabiliteit Omdat het fundament bij drijvende gebouwen niet statisch is, is de stabiliteit een belangrijk aandachtspunt. De stabiliteit, dat wil zeggen de weerstand tegen kapseizen, wordt bepaald door de diepgang, de grootte van het drijflichaam en de verdeling van de massa. In principe is ook een asymmetrisch bouwwerk mogelijk: de ongelijke belasting wordt dan opgevangen in de constructie van de drijvende fundering of het betonnen casco. In het algemeen geldt hoe lager het zwaartepunt ligt en hoe breder het drijflichaam is, hoe stabieler het bouwwerk is. Betoncasco’s zijn stabiel doordat het zwaartepunt onderin het gebouw ligt.

Het drijvende bezoekerscentrum voor IJburg, ontworpen door Attika Architekten ARCHITECTENWEB MAGAZINE

DE PEIJLER PROJECTONTWIKKELING

Zes drijvende woonwerkvilla’s, naar een ontwerp van Architectenbureau Art Zaaijer

Het relatief ondiepe oppervlaktewater in Nederland laat voornamelijk drijflichamen met een beperkte diepgang toe.

Bovendien moet er onder het drijvende bouwwerk voldoende ruimte overblijven voor een goede waterkwaliteit.

Bij drijvende fundamenten uit polystyreen is een waterdiepte van 150 cm gewoonlijk voldoende; de diepgang van een platform varieert van 90 tot 120 cm, afhankelijk van het volume en het gewicht van de opbouw. Bij betoncasco’s varieert de diepgang tussen de 70 en 150 cm, maar door een zwaardere vloer wordt de diepgang makkelijk groter.

Door het gewicht van de constructie laag te houden kan men de diepgang van drijvende constructies beperken. De opbouw van drijvende gebouwen bestaat in Nederland dan ook meestal uit houtskeletbouw en reikt niet hoger dan twee of drie lagen. Ook wordt het gewicht laag gehouden door de toepassing van een constructiemateriaal dat bij weinig materiaal al voldoende stevigheid biedt, zoals zeerhogesterktebeton. Vermindering van de massa betekent NUMMER 23 - FEBRUARI 2009

weliswaar een verminderde stabiliteit van de constructie, maar bij drie lagen in houtskeletbouw heeft de massa van het drijflichaam al bij tien meter breedte een verwaarloosbare invloed op de stabiliteit.

Hogere gebouwen vragen om een ponton met een groter volume (zowel in oppervlak als in diepte). Volgens de wet van Archimedes moet de verticale belasting van het gebouw en het drijflichaam samen gelijk zijn aan het gewicht van het verdreven water. Dat vergt dieper water, bijvoorbeeld in oude havengebieden. Een breder drijflichaam beperkt het gevaar van omslaan en scheefstand door windbelasting. Wel moet er bij bredere drijflichamen rekening worden gehou¡ den met grote buigende momenten.

Een waterwoonwijk is relatief snel te configureren

ARCHITECTENBUREAU MARLIES ROHMER

[[ TECHNIEK DRIJVENDE WONINGEN

Voor Waterbuurt West, IJburg, ontwierp Architectenbureau Marlies Rohmer drijvende woningen met een lichte staalconstructie, die met glas en kunststofpanelen kan worden ingevuld

Naast de horizontale dynamische belasting is er verticale beweging van een drijvend bouwwerk door golfbewegingen mogelijk. Dit heeft te maken met de frequentie van de golven ten opzichte van de eigenfrequentie van het drijvende lichaam. Bij de beperkte golfslag van binnenwateren zal er voor verticale beweging echter nauwelijks enig gevaar zijn, of kan het gevaar worden beperkt.

Onroerend Een voordeel van drijvende gebouwen is dat zij, met name bij een beperkt aantal bouwlagen, op een weersonafhankelijke plek kunnen worden gebouwd. Vervolgens worden de gebouwen individueel of in kleine groepjes getransporteerd, liefst over het water, naar de ligplek. Indien gewenst worden de drijflichamen ter plaatse gekoppeld. Door de vaak geringe doorvaartbreedte van sluizen en bruggen mogen pontons niet te breed zijn, terwijl de stabiliteit tijdens het transport en eventueel op de ligplek een breder drijflichaam vereisen.

Hiervoor moeten bij hogere bouwwerken oplossingen worden gezocht.

Omdat drijvende gebouwen relatief makkelijk te verplaatsen zijn, is een waterwoonwijk snel te configureren. Bij de ontwikkeling van de wijk worden de onderdelen binnengedreven en aangesloten. Indien gewenst is een woonwijk in een later stadium uit te breiden of in te krimpen. In theorie kunnen wijken worden geherstructureerd of verplaatst, of kunnen bezitters de oriëntatie van hun waterwoning binnen de eigen kavel veranderen. In de praktijk zal dat weinig voorkomen, mede doordat een drijvende woning duurzaam is verankerd om als onroerend goed te kunnen worden aangemerkt. De verankering bestaat uit beugels aan stalen palen, die een aantal meters de grond in worden gedreven. Ook de aansluiting op de nutsvoorzieningen maakt de drijvende woningen ‘vaster’. Gas, water, elektra en stadsverwarming kunnen via flexibele doorgangen en geïsoleerde leidingen worden getransporteerd. Voor de riolering zijn persleidingen

Waterbuurt West, IJburg (Architectenbureau Marlies Rohmer): langsdoorsnede en dwarsdoorsnede van een duowoning 90

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Waterbuurt West, IJburg (Architectenbureau Marlies Rohmer): plattegrond triowoning, van links naar rechts ‘sous l’eau’, begane grond, 1e verdieping

een oplossing. Verwarming en koeling van de waterwoningen kunnen ook innovatief gerealiseerd worden door een warmtepomp te koppelen aan een warmtewisselaar, die warmte en koude haalt uit het oppervlaktewater onder de woning. Bij elk project zal moeten worden onderhandeld met de nutsbedrijven, die tot nu toe de risico’s vaak te groot vonden en hun verantwoordelijkheid voor leidingen beperkten tot het vaste land. Dat zou betekenen dat de bewoners verantwoordelijk zijn voor de riolering, gas-, water- en elektriciteitsleidingen vanaf de woning tot de oever.

In tegenstelling tot de stalen bodems van woonboten zijn de betonnen casco’s en de drijvende funderingen uit beton en polystyreen nagenoeg onderhoudsvrij. De opbouw staat meer direct bloot aan de elementen, waardoor er veelal wordt gekozen voor onderhoudsarme en duurzame materialen. Ook milieuoverwegingen spelen bij de materiaalkeuze een rol: men wil bijvoorbeeld voorkomen dat verf of zware metalen in het water terecht komen.

Impressie van Waterbuurt West, IJburg NUMMER 23 - FEBRUARI 2009

g

ARCHITECTENBUREAU MARLIES ROHMER

Waterbuurt, IJburg, Amsterdam Bij de aanvang van de ontwikkeling van de Amsterdamse wijk IJburg in 2000 is een drijvend bezoekers- en informatiecentrum gerealiseerd. Het gebouw moest met de voortgang van de ontwikkeling kunnen worden verplaatst. Aangezien IJburg uit een aantal in het IJmeer opgespoten eilanden bestaat, lag een drijvend centrum voor de hand. Het bezoekerscentrum is ontworpen door Attika Architekten. Het complex bestaat uit een tentoonstellingsruimte, een auditorium en een uitzichttoren op een platform van circa 19 x 37 meter. Dit platform bestaat uit drie afzonderlijke drijflichamen die na de tewaterlating met voorspankabels definitief zijn gekoppeld. Het tentoonstellingsgebouw, een halftransparant volume met een groot panoramavenster en

een gevel van houten latten tegen een rode achtergrond, heeft een drijflichaam uit polystyreen met een betonmantel.

Het auditorium is een voornamelijk gesloten volume met een buitenzijde uit verticaal geplaatste, rode ruwhouten delen van wisselende breedte. Het tentoonstellingsgebouw is gerealiseerd door Ooms Bouwmaatschappij, het auditorium is door ABC Arkenbouw gebouwd in een betonnen bak. Voor de uitkijktoren koos Attika Architekten een eenvoudige houten structuur, die drijft op een ponton. Momenteel wordt het gebouw herbestemd voor horeca en bewoning. In dezelfde periode ontwierp Architectenbureau Art Zaaijer zes drijvende woon-werkvilla’s als tijdelijk verkoopcentrum in IJburg voor Woningcorporatie Het Oosten. Ze zijn uitgevoerd in houtconstructiebouw, meten 125 tot 160 m2 en zijn bekleed met metalen golfplaten. De villa’s werden ontwikkeld door ¡

91

WATERSTUDIO.NL

[[ TECHNIEK DRIJVENDE WONINGEN

De watervilla voor kavel 3 in Waterbuurt Oost, IJburg, door Waterstudio.NL

De Peijler, onderdeel van de Ooms Avenhoorn Groep. Het achterliggende idee was dat de gebouwen, als zij niet meer nodig waren als verkoopkantoren, op eenvoudige wijze konden worden veranderd in afzonderlijke woningen. In oktober 2008 zijn ze verbouwd tot ‘vrijdrijvende’ en tweeonder-een-kapvilla’s.

Steigereiland heeft in vergelijking met de andere eilanden van IJburg een slappere ondergrond en daardoor langere

zettingstijden voor het nieuw te vormen land. Daarom werd drijvend wonen een belangrijk programmaonderdeel in de Nota van Uitgangspunten (1996). In de ruimtelijke structuur van het eiland moest een 100 meter brede zone voor de hoogspanningsleiding worden ingepast. Dit resulteerde in een grote Waterbuurt in het midden van het eiland: het Binnenwater dat, naast circa honderd woningen op de oevers, ruimte biedt aan zo’n tweehonderd drijvende wonin-

Waterbuurt Oost, IJburg, watervilla kavel 3 (Waterstudio.NL): van links naar rechts doorsnede, souterrain, begane grond, 1e verdieping 92

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

De Waterbuurt Oost bestaat voor een groot deel uit vrije kavels. Er zijn inmiddels aan drie steigers 38 kavels uitgegeven. In het voorjaar van 2010 biedt de gemeente nog 62 kavels aan. Architectenbureau Waterstudio.NL ontwierp een

aantal villa’s voor particulieren. De watervilla’s voor kavel 3 en kavel 13 zijn beide gebouwd op een betonnen casco en hebben daarmee een leefruimte die half onder het wateroppervlak ligt. De villa’s hebben allebei drie bouwlagen. Ze zijn vrij symmetrisch en hebben een bijna vierkante plattegrond, wat gunstig is voor de stabiliteit. De bovenverdiepingen hebben een ruim dakterras. Bij de watervilla van kavel 3 vormen het dak, een wand en de vloer van de begane grond een continue, witte lijn. De vloer van de eerste verdieping zet ¡

WATERSTUDIO.NL

gen. De drijvende woningen zijn in IJburg wettelijk gedefinieerd als onroerend goed en moeten bijgevolg voldoen aan het Bouwbesluit.

Doordat het tracé van hoogspanningsmasten het Binnenwater diagonaal doorsnijdt, ontstaat een strenge, driehoekige verkaveling. Het ontwerp voor Waterbuurt West door Architectenbureau Marlies Rohmer biedt een tegenwicht met een ongedwongen ogende organisatie van 20 platformwoningen (op palen) en 55 drijvende woningen. Variatie in de onderlinge afstanden en de oriëntatie, en een eigen ligplaats bij vrijwel alle woningen moeten de losse sfeer versterken. Het project omvat woningen in de sociale huursector en goedkope en dure koopsector. De drijvende woningen liggen afgemeerd aan palen en zijn bereikbaar via vier vaste steigers, die onderling zijn verbonden door bruggen. In de steigers zijn de kabels en leidingen van de nutsvoorzieningen verwerkt. De drijvende woningen zijn gebouwd op een betoncasco, waardoor ze een ‘souterrain’ hebben. Daarop verrijst een lichte, dragende staalconstructie, die met glas en gekleurde kunststof panelen kan worden ingevuld. De bewoners kunnen zelf bepalen aan welke zijde ze uitzicht of privacy willen hebben. Het ontwerp van Marlies Rohmer maakt uitbreiding met serres, veranda’s, terrassen en zonwering mogelijk. Een betoncasco draagt een of twee woningen; de sociale huurwoningen zijn per drie geschakeld. De plattegronden zijn opgebouwd in drie, vrij indeelbare, verdiepingen. De woningen die op kolommen over de dijk heen hangen, kunnen op eenzelfde manier worden uitgewerkt.

De waterwoningen liggen ten opzichte van de IJburglaan in de beschutting van het Kadegebouw. In dit 200 meter lange gebouw, ontworpen door DOK Architecten, worden appartementen, bedrijfsruimten en een parkeergarage ondergebracht.

De watervilla voor kavel 13 in Waterbuurt Oost, IJburg, door Waterstudio.NL

Waterbuurt Oost, IJburg, watervilla kavel 13 (Waterstudio.NL): van links naar rechts doorsnede, souterrain, begane grond, 1e verdieping NUMMER 23 - FEBRUARI 2009

93

DE PEIJLER PROJECTONTWIKKELING

[[ TECHNIEK DRIJVENDE WONINGEN

Watervilla’s in Het Blauwe Hart, Leeuwarden, van architect Johan Sijtsma

zich buiten voort als houten dakterras en balustrade. De villa van kavel 13 combineert de strenge, rechte lijnen van de constructie met een subtiele variatie in de tinten van de glazen panelen.

Voor de Zeeburgerbaai is in 2007 een plan ontwikkeld met twee drijvende platforms van 5.000 en 2.700 m² met respectievelijk 31 en 10 woningen. Het ontwerp is van Attika Architekten en KuiperCompagnons. De platforms zijn toegankelijk met de auto, die kan worden geparkeerd in een inpandige of gemeenschappelijke garage. Dat niet alleen de huizen drijven, betekent dat de openbare ruimte sterk verweven kan worden met het water. In het plan krijgt het grote

platform daarom een haven in het midden en een vistrap op de kopse kant. Het kleine platform krijgt sparingen waar boten van bewoners kunnen worden afgemeerd en waar oeverplanten worden aangeplant.

Het Blauwe Hart, Leeuwarden Architect Johan Sijtsma uit Leeuwarden ontwierp voor Het Blauwe Hart, onderdeel van de nieuwbouwwijk Zuiderburen in Leeuwarden, drie typen drijvende woningen en verschillende opties om de woningen op individuele wensen af te stemmen. De kopers kiezen zelf een kleur en bekleding. De gevel kan bestaan uit hout, gemoffeld aluminium of tita-

Watervilla type ‘Terschelling’, Het Blauwe Hart, Leeuwarden (Johan Sijtsma Architectenteam): van links naar rechts doorsnede, begane grond, 1e verdieping, 2e verdieping 94

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

12PM ARCHITECTEN

Een watervilla van 12PM Architecten wordt vervoerd van de bouwplaats naar de bestemming in Zierikzee

nium. De fundering bestaat uit polystyreen met betonnen ommanteling en de opbouw uit houtskeletbouw tot drie verdiepingen. Door de verschillen in type en uitvoering van de waterwoning ontstaat er een gevarieerd beeld, met behoud van de architectonische eenheid. De drijvende woningen zijn stabiel verbonden met een landtong. Het oorspronkelijke plan voorzag in 19 ‘oever-’ en ‘eilandwoningen’ en 31 drijvende woningen. Na een herontwikkeling van het gebied in 2005 bleven slechts zeven drijvende woningen over. Volgens Sijtsma vonden potentiële kopers de 300 meter tot de parkeerplaatsen te ver. Daarnaast vonden ze het prijsverschil tussen de drijvende en de landgebonden woningen te klein.

Waterwijk, Zierikzee In de uitbreiding van de locatie Poort Ambacht 11 wil de gemeente Zierikzee zes drijvende woningen opnemen. Vier komen er te liggen aan een steiger en twee aan de kade.

De eerste woning is onlangs afgemeerd. 12PM Architecten ¡ NUMMER 23 - FEBRUARI 2009

Waterwijk, Zierikzee (12PM Architecten): souterrain

Waterwijk, Zierikzee (12PM Architecten): begane grond 95

AQUATECTURE

[[ TECHNIEK DRIJVENDE WONINGEN

De watervilla’s in Terwijde, ontworpen door AquaTecture

Terwijde, Utrecht (AquaTecture): souterrain

Terwijde, Utrecht (AquaTecture): begane grond 96

ontwierp twee typen, beide met een groot oppervlak, slechts twee bouwlagen en een in twee richtingen hellend dak. De architect kwam tot dit ontwerp in verband met de stedenbouwkundige en architectonische randvoorwaarden en het uitzicht vanuit de kadewoningen. Om de ruimte in de drijvende woningen optimaal te benutten is in de plattegrond de circulatieruimte geminimaliseerd. Alle utilitaire en ‘natte’ ruimten zijn in een ‘kast’ geplaatst. De onderste verdieping in het betonnen casco, half onder water, heeft drie slaapkamers, een badkamer en een berging. De bovenverdieping is te gebruiken als één ruimte of op te delen in een afzonderlijke woonkamer, keuken, patio en een terras.

Terwijde, Leidsche Rijn, Utrecht In de nieuwbouwwijk Terwijde kregen 19 drijvende woningen een plek. De woningen, ontworpen door AquaTecture, zijn 6 x 11 meter en hebben een woonoppervlak van 132 m2. Ze zijn gebouwd in houtskeletbouw op een betonnen casco. AquaTecture ontwierp vijf types, variërend van een basismodel met twee verdiepingen tot een uitgebreide woning met dakopbouw en –terras. De kopers konden verder kiezen uit een vooraf vastgesteld pakket aan gevelmaterialen en opties als een omloop, zonweringen en de ARCHITECTENWEB MAGAZINE

DE PEIJLER PROJECTONTWIKKELING

Impressie van Booneiland, dat ontwikkeld wordt in de Noorderplassen nabij Almere

afmetingen van het terras. Dit, alsmede de clustering van woningen in kleinere groepjes, zorgt voor afwisseling in het straatbeeld.

Booneiland, Almere In 2007 is gestart met de ontwikkeling van Booneiland.

Dit bestaat uit een eiland in de Noorderplassen, waarrond 19 watervilla’s naar ontwerp van Piet Boon worden gesitueerd. Hij ontwierp vijf typen villa’s, het stedenbouwkundig plan is van KuiperCompagnons. De drijvende huizen zijn bereikbaar via loopbruggen vanaf het eiland, dat door een brug is verbonden met de wal. Op het centrale eiland zijn de parkeervoorziening en bergingen gesitueerd in een overdekt paviljoen. De huizen hebben drie bouwlagen op een fundament van polystyreen met een betonnen mantel. Het oppervlak varieert van 140 tot 200 m². Boon koos voor een uitvoering in red ceder en voor zowel waterwoningen met een punt- als met een plat dak. De stijl is, mede op verzoek van ontwikkelaar De Peijler, volgens Boon ‘Canadees’.

Na een periode van plannen maken, worden waterwoningen nu op redelijke schaal gerealiseerd. Als de nu gebouwde woningen zich in hun kwaliteit hebben bewezen, kan NUMMER 23 - FEBRUARI 2009

dat een verdere schaalsprong in de toekomst betekenen.

Als ontwerpopgave bieden drijvende woningen en andere gebouwen specifieke uitdagingen, zoals de stabiliteit in samenhang met de hoogte en gewichtsverdeling. De meeste ontwerpen hebben tot nu toe twee of drie lagen, maar hoe kunnen we verder de hoogte in? Ook zijn de inmiddels gerealiseerde ontwerpen redelijk symmetrisch, terwijl in theorie asymmetrischer gebouwen mogelijk zijn.

Verder zijn het interessante vragen hoe bijvoorbeeld de bereikbaarheid (auto voor de deur) kan worden vergroot of hoe grotere wijken kunnen worden gerealiseerd, zonder het gevoel van vrijheid, dat wonen op het water geeft, teniet ¡ te doen.

Lees meer over dit onderwerp op www.architectenweb.nl/drijvende_bouwsystemen 97

[[ PRODUCTINFORMATIE

GEVELBEKLEDING De gevelproducten van James Hardie zijn gemaakt van een nieuw soort vezelcement: Engineered Cement Composite (ECC). De gevelbekleding is duurzaam, onderhoudsarm en brandwerend. De producten kunnen tegen een geventileerde gevel op een houten of lichtgewicht metalen frame worden geschroefd. Ze zijn eenvoudig te verwerken. HardiePlank kan zowel horizontaal (gepotdekseld) als verticaal worden gemonteerd. De afmetingen van deze panelen zijn 3600 x 180 x 8 mm. HardiePanel, met een afmeting van 3050 x 1220 x 8 mm, is leverbaar in vier structuren. Beide producten zijn in een breed palet aan kleuren of geprimerd leverbaar. De panelen in verschillende structuren of gladde uitvoering kunnen met elkaar worden gecombineerd. Cembrit www.cembrit.nl

LOTUS René Holten ontwierp voor Artifort de Lotus en de Low Lotus, twee stoelen met scherp aangezette lijnen en een vloeiende vorm. De schaal is gegoten uit het helder witte composietmateriaal Cristal Plant en wordt gedragen door ranke, gepolijst rvs poten met wegvloeiende lijnen. Cristal Plant is een glad en hard materiaal met een zacht aanvoelend oppervlak. Beide modellen bestaan uit een kuip met aangegoten blad. De Lotus is een stoel om in te werken. Het blad biedt ruimte voor bijvoorbeeld een laptop. De Low Lotus is een lage brede fauteuil om in te ontspannen, met een kleiner blad. Cristal Plant is goed schoon te maken en oppervlakkige beschadigingen laten zich goed wegwerken. Artifort www.artifort.com

GIRA INTERFACE De nieuwe Gira Interface kenmerkt zich door groot bedieningsgemak, snelle oriëntatie en aansprekend design. Alle functies die via de Gira HomeServer 3 worden aangestuurd, zijn binnen twee niveaus bereikbaar. Die overzichtelijke toegang zorgt voor een begrijpelijke en intuïtieve menubesturing. De apparaten, die kunnen worden gebruikt voor gebouwbesturing via de Gira HomeServer 3, presenteren zich in het uniform gestructureerde Interfacedesign. Het maakt daarbij niet uit of er een Gira/Pro-face ServerClient 15, een laptop, PDA of een SmartPhone wordt gebruikt. De bedieningsinterface is geoptimaliseerd voor de verschillende beeldformaten van de betreffende media. Kleurstelling, achtergrondafbeeldingen en de menuonderdelen Favorieten en MyTouch zijn aan persoonlijke wensen aan te passen.

Gira www.gira.com

98

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

GESTRUCTUREERDE STOEL De stoel Kaleidos van de firma Caimi Brevetti valt op door de verrassende structuren waarin de kunststof zitting is uitgevoerd. De drie verschillende structuren zijn het resultaat van experimenten die de ontwerpers Michele de Lucchi en Sezgin Aksu uitvoerden met het oppervlak van de gietvormen. Zij combineerden verschillende patronen tot een aantal verfijnde structuren. De driedimensionale patronen geven onverwachte reflecties, maar geven ook een comfortabele indruk. De zitting en rugleuning vormen een geheel, met licht omhoog gevouwen zijkanten. Met de ranke zitschaal en het verchroomd stalen onderstel oogt de stoel licht. De toegepast kunststof is het high-tech materiaal copolymeer. Het is 100% recyclebaar, vlamwerend en bestand tegen chemische stoffen. De drie verschillende structuren zijn respectievelijk uitgevoerd in transparant, zwart en wit. Caimi Brevetti www.caimi.com

LABYRINTISCH LICHT

Curator Scott Burnham en Droog Design vroegen NL Architects in het kader van het festival Urban Play ideeĂŤn in te brengen voor interactieve stedelijke interventies. Een van de bijdragen aan de expositie langs het IJ is de Boom Bench. Het betreft straatmeubilair dat voorzien is van acht speakers en twee subwoofers. Het idee is ontstaan vanuit de vaststelling dat jongeren hun identiteit uitdragen via de muziek die zij (laten) beluisteren via hoofdtelefoon of de speakertjes van hun mobieltje en mp3-speler. De apparaten kunnen worden aangesloten op de Boom Bench, zodat de muziek te horen is met hoge geluidskwaliteit. De muziek zal mensen aantrekken of afstoten en zo de plaats bepalen: bakent de muziek een territorium af, of resulteert ze in een feestje? NL Architects

Labyrinth is een armatuur die een mooi object in de buitenruimte is, ook wanneer de verlichting niet brandt.

In het donker zorgt ze voor een bijzonder lichtspel. De armatuur bestaat uit vier staande aluminium staven die als molenwieken zijn geplaatst. Het resultaat is een verrassende verspreiding van het licht in lijnen over de grond en een oplichting van de armatuur aan de binnenzijde. Tegelijk wordt de inkijk van de lamp tot een minimum beperkt. Het aluminium is afgewerkt met structuurlak in alu of greybrown. De verlichtingsbron is een compact fluorescentielamp TCL-36W (spaarzame verlichting) in een PC-koker. De armatuur meet 150 x 150 x 950 mm. DeltaLight

www.nlarchitects.nl

www.deltalight.com

BOOM BENCH

NUMMER 23 - FEBRUARI 2009

99

[[ PRODUCTINFORMATIE

ZITTEN IN EEN WEEFSEL Fit is een stoel die verder gaat dan een nieuw model. Het gebogen stalen frame met een hoek van 60° met een netbespanning oogt niet eens als een stoel. Bij het zitten vormt het netwerk zich echter, mede door de gevarieerde dichtheid, tot een flexibele zitting. Het net bestaat uit elastische Trevira-vezels. Door een nieuwe weeftechnologie is het mogelijk om in het weefsel verschillende zones te creëren, waardoor sommige plekken stugger en andere flexibeler zijn. De ondersteuning voelt als in een Freischwinger. Het open maaswerk zorgt tevens voor een goed microklimaat: warmte en vocht kunnen eenvoudig worden weggeleid. De Fit is ontworpen door Christine Lüdeke van Ludekedesign. Interstuhl www.velto.nl

TEXTIEL MET METAALGLANS De eerste collectie van de Deense textielontwerpster Karina Nielsen Rios voor Kvadrat valt op door de metallic optiek.

De collectie omvat de meubelstof Checkpoint, de gordijnstof Zeze en het doek Toto. De variatie in de collectie wordt niet bereikt met kleuren, maar met garen- en weefstructuren en patronen. Alle stoffen zijn vervaardigd uit 100% Trevira CS, behalve vier varianten in Checkpoint, die bestaan uit 50% Trevira CS en 50% gecoat polyurethaan. Deze varianten hebben een verrassend rubberachtig oppervlak. De Checkpoint is een verfijnde projectkwaliteit met een hoge slijtweerstand, die een verfrissend alternatief biedt voor wol. Toto heeft goede geluiddempende kwaliteiten door de structuur van het textiel. Kvadrat B.V. Nederland www.kvadrat.dk 100

AXOR URQUIOLA De Spaanse ontwerper Patricia Urquiola heeft voor Axor een nieuwe collectie sanitair ontworpen. Het merk brengt periodiek nieuwe designercollecties uit. Eerdere collecties zijn bijvoorbeeld ontworpen door Philippe Starck en Antonio Citterio. “Waarom zou je niet door te douchen ook de planten water kunnen geven?”, vroeg Urquiola zich af. En waarom zou je in plaats van een tweepersoonsbad niet twee eenpersoonsbaden kunnen gebruiken? Je kunt dan alleen baden, stelt zij, zonder water voor twee te hoeven gebruiken. “Ik ben nostalgisch als dat mogelijk is”, zegt Urquiola ook. Het keramische bekertje bij de kraan herinnerde zij zich uit haar jeugd, het vrijstaande bad verwijst naar het traditionele, vrijstaande bad. Een innovatie in het badontwerp is de ronde sleuf waar een handdoek doorheen gehangen kan worden. Hansgrohe www.axor-design.com ARCHITECTENWEB MAGAZINE

BEWEEGLIJKE KARBON De Karbon-kraan kan in verschillende standen en onder verschillende hoeken worden bewogen. De robuuste constructie uit metaal en carbonvezel is voorzien van vijf draaigewrichten. Daarmee kan de kraan diep in de spoelbak komen, tot circa 45 cm verticaal worden gestrekt om een grote pan of karaf te vullen en elke positie daartussen.

De sproeikop geeft verschillende stralen, die precies kunnen worden gericht waar ze nodig zijn, binnen of buiten de spoelbak. De temperatuur en de kracht van de waterstraal zijn nauwkeurig instelbaar. De afwerking en de keramische ventielen van de Karbon zorgen voor een levensduur die de industriĂŤle standaards ruim overstijgt, aldus de fabrikant. De Kohler-finish voorkomt roest en doffer worden van de strak vormgegeven kraan. Kohler GmbH www.kohlerco.nl

BOOMPOT Studio Mango bedacht de TreePot, een groot uitgevallen bloempot, die rond een boom kan worden geplaatst. Twee identieke delen worden rond de boom aan elkaar vastgeklikt met rvs clips. De TreePot is gemaakt van stevig polyethyleen en is weerbestendig. Hij is 55 cm hoog en loopt naar beneden taps toe (met een diameter aan de binnenzijde van 90 tot 60 cm). De diameter aan de buitenkant is 150 cm; de brede rand maakt van de pot ook een zitelement. Het product is er standaard in zwart, wit en antraciet, maar kan vanaf tien stuks in elke RAL-kleur geleverd worden. De TreePot kan daarmee een decoratief en functioneel accent zijn in projecten en in het straatbeeld. Gutzz www.gutzz.com

GLAZEN BALUSTRADE De glazen balustrades in de serie GM-Railing kunnen toegepast worden zonder verticale steun. Dit is mogelijk door de basisprofielen met doorlopende leuning en de geprefabriceerde constructiemodules waarin de glazen panelen worden verlijmd. Het basisprofiel kan tijdens de ruwbouw worden aangebracht. De constructiemodules met glaspanelen worden achteraf in het basisprofiel geplaatst of eraan gehangen, naargelang de toepassing. Dit vermindert de kans op beschadiging. Het modulesysteem reduceert de ontwerp- en de constructiekosten. Voor een goede uitlijning kunnen het profiel en de constructiemodules traploos worden versteld. De GM Railing is ontwikkeld voor gelaagd veiligheidsglas van zogeheten floatglas. Eventueel kan ook gelaagd veiligheidsglas van gehard glas gebruikt worden.

Glas Marte www.market.nl NUMMER 23 - FEBRUARI 2009

101

[[ PRODUCTINFORMATIE

LUMITILES TTProjects heeft een bijzondere ‘glow-in-the-dark’-tegel ontwikkeld. In het glazuur is luminiserend materiaal verwerkt. Door blootstelling aan regulier dag- of kunstlicht kunnen de LumiTiles vele uren oplichten en bijvoorbeeld dienen als oriëntatieverlichting bij brand of stroomuitval.

De aanstaande regelgeving, waarin voor openbare ruimtes vanaf 200 m2 oriëntatieverlichting verplicht gesteld wordt, maakt dit nog interessanter. Doordat stroomvoorziening niet nodig is, bieden de tegels een constante gegarandeerde veiligheid, maar ze leveren ook kostenbesparingen op in de bouw en bij het onderhoud. De tegels zijn zuur-, loog- en brandbestendig. Ze worden uitsluitend op bestelling gemaakt en kunnen in iedere maatvoering tot 40 x 40 cm worden geleverd, ook in cirkelvorm. Op de vloer- en wandtegels en hun luminiserende werking is een garantie van minimaal tien jaar. TT Projects

PORSCHE IN DE KEUKEN Volgens de premium-keukenproducent Poggenpohl is de moderne keuken de laatste jaren veranderd in een belevenis- en representatieruimte. Op deze trend speelt de onderneming in met de exclusieve P’7340, die in samenwerking met Porsche Design is ontwikkeld. De designkeuken beschikt over meerdere innovaties en is uitgerust met een hightech audio-videosysteem met internet en flatscreen. Verder is de keuken voorzien van een aluminium raamwerk, geïntegreerde verlichting, naar binnen vallende deuren, automatisch sluitende laden, uittrekelementen en inbouwapparatuur van Miele. De dunne werkbladen zijn vervaardigd uit gesatineerd glas of zwart graniet. De strak en functioneel vormgegeven keuken is leverbaar in zwart en wit.

Poggenpohl www.poggenpohl.de

www.ttprojects.nl

MOVEO GLAS Met het mobiele glazen wandensysteem Moveo Glas kunnen afgescheiden ruimten worden gerealiseerd en steeds eenvoudig worden aangepast in omvang en functie. Met het systeem kan een rookzone worden gecreëerd, of een rustige werkplek op een druk kantoor. De scheidingswand bestaat uit dubbelglas met een profiel van slechts 30 millimeter over de lange zijde en 118 millimeter aan de boven- en onderzijde. Het slanke profiel draagt bij aan een transparante uitstraling. Desgewenst zorgen geïntegreerde, volautomatische jaloezieën voor de nodige bescherming tegen inkijk, verblinding of lichtinval. Het wandsysteem haalt een hoge geluidsisolatiewaarde van 50 dB (volgens EN 20140). Het in- en uitklappen van de elementen geschiedt elektronisch en is eenvoudig. De wanden kunnen worden voorzien van gekleurd glas of zeefdrukken. Dorma-Hüppe Raumtrennsysteme www.dorma-hueppe.de 102

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

SANITAIR IN RVS De specialist in RVS keukenconcepten ABK InnoVent heeft zijn assortiment uitgebreid met sanitairproducten. De vrijstaande Bingara waszuilen zijn door hun strakke vormgeving en uitvoering in RVS zeer geschikt voor toepassing in minimalistische interieurs.

De zuilen hebben een afmeting van 44x44x100cm. Ze zijn voorzien van een toegangsklep voor montage aan de achterzijde. Maatwerk met betrekking tot andere afmetingen en uitvoeringen is mogelijk.

Naast de vrijstaande variant zijn er wandvarianten en opbouwwasbakken. ABK InnoVent www.abk-innovent.nl

CASTELLO EN TEXTILES Met de collectie Castello richt de tapijtproducent Vorwerk zich op het internationale luxe hotelsegment. De collectie is ontwikkeld in samenwerking met ontwerper Ulf Moritz en uitgevoerd als hoogwaardige Axminster-geweven kwaliteit. De dessinering, ingedeeld in zes stijlthemaâ&#x20AC;&#x2122;s, biedt mogelijkheden voor de aankleding van moderne designhotels tot en met klassieke Grand Hotels. Volgens de fabrikant zijn er circa driehonderd subtiel op elkaar afgestemde kleurvariaties gebruikt. Tevens introduceert Vorwerk Teppichwerke het milieuvriendelijke en lichtgewicht tegeltapijt TEXtiles. De tegels, met een volledig textiele rug, zijn leverbaar in 13 kwaliteiten en 90 kleurstellingen. In de loop van 2009 verschijnt een TEXtiles Design Collectie, waarvan de architect Hadi Teherani het ontwerp verzorgt.

Mommersteeg BV Huizen www.mommersteegbv.nl

GLASKUNST In de aula van het bestuursgebouw Minderbroedersberg van de Universiteit Maastricht is een kunstproject gerealiseerd met gekleurd glas. De kunstenares Gery Bouw ontwierp een voorstelling voor de 22 ramen en deuren in een briljant kleurenpalet. De voorstellingen verwijzen onder meer naar de geschiedenis van het gebouw, de omgeving en de mens. Het kunstwerk is gerealiseerd door SGGS Sas Glas met sgg CREA-LITE COLOR. Anorganische emailles met een hoge UV-bestendigheid worden digitaal direct op het glas geprint. Vervolgens worden de glasplaten gebrand in de oven, waardoor de emailles in het glas smelten. Dit resulteert in diepe, heldere kleuren, waarmee de glaspartijen doen denken aan de traditionele gebrandschilderde ramen. De beglazing voor het bestuursgebouw is uitgevoerd als veiligheidsglas en in een isolerende samenstelling. Saint Gobain Glass Solutions www.sasglas.com Bekijk meer producten op www.architectenweb.nl/producten

NUMMER 23 - FEBRUARI 2009

103

www.gerflor.nl

Gerflor brings you more!

# &# ' $ ' $ *! ( #

) #$ ! %( % & & $)$% '!!# # &# ' $ ' $ *! ( # * ! #$ ( % % & % ! % % '!# ' # % $ ( # % # % % %!% !"' # % '

!' % ' !" !$$ $% ' ) #$ $

' # &( ) #$ $ &( " #% # '!!# # % %! $ !" !$$ % & & $ % # % & %$% $ % $ ! $" # # # % %&&# % # $ # ( # % ' % % ! % %!% ' % ) #$

% & . % # $$ # # % %! $ ! ' "#! & % ' ) #$ ! % % !" % ! * # % % ' $ &#$ !" ((( # ) #$ ! +

DE VLOER DUURZAAM BEDEKT Producenten van vloerbedekkingen benadrukken meer en meer de duurzaamheid en milieuvriendelijkheid van hun product.

Dat klinkt als een verkoopargument, maar in productgroepen als tapijt en pvc groeit een oprecht ‘groen’ bewustzijn.

DOOR ROBERT MUIS

106

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

[[ THEM@GAZINE VLOERAFWERKINGEN

Dessin Neo uit de collectie Colour Dimensions van Desso

D

uurzaamheid omvat meer aspecten dan waar men vaak aan denkt. Het gaat om een verantwoorde omgang met grondstoffen, een milieu- en mensvriendelijk productieproces, recycling en een lange levensduur. Maar het gaat ook om de beperking van afval en energieverbruik bij de productie en de verwerking, en om de aandacht voor het onderhoud – een factor die te vaak vergeten wordt. Sommige soorten vloerbedekking, zoals linoleum en bamboe, staan bekend als milieuvriendelijk; andere, zoals tapijt en vinyl, hebben een tegenovergesteld imago. De toegepaste kunststoffen zijn echter niet per definitie schadelijk en in beide industrieën wordt gezocht naar manieren om de kringloop te sluiten.

Textiele vloerbedekking Tapijtfabrikanten als Desso en InterfaceFLOR streven naar producten die biologisch of technologisch te recyclen zijn en die worden vervaardigd met hernieuwbare energie, en naar zo min mogelijk afval. Beide fabrikanten beschikken over een ISO 14001-certificering voor hun milieumanagement. De ‘Mission Zero’ van InterfaceFLOR houdt in dat de onderneming vanaf 2020 volledig duurzaam wil opereren, onder meer door haar afval en schadelijke emissies terug te brengen naar nul, uitsluitend energie te gebruiken van regenererende bronnen en cyclische processen te creëren door producten terug te nemen en te hergebruiken. Een slim design kan ook een bijdrage leveren: tapijttegelcollecties als Entropy en Transformation hebben door het ontwerp geen vaste legrichting, wat het snijverlies bij installatie minimaal maakt. Ook de nieuwe collectie Palette Stripe kan willekeurig worden gelegd. Van deze, alsook van de nieuwe collectie Tapestry, bevatten het garen en de backing gerecy-

NUMMER 23 - FEBRUARI 2009

minimum 70 van Domo Contract Flooring

cled materiaal. Domo Contract Flooring introduceerde onlangs de minimum 70, een tapijtegel waarvan garen, tuftdoek en tapijtrug ecologisch verantwoord zijn. Het toegepaste Econyl70 tapijtgaren heeft het hoogste percentage aan hergebruikte materialen. Het tuftdoek bestaat voor 100% uit gerecyclede polyestervlokken en de rug bevat resten van het afval na het snijden van de tegels. Met TEXtiles biedt Vorwerk een milieuvriendelijk alternatief voor de conventionele en zware bitumen en pvc-backings. De TEXtiles hebben een geheel textiele rug, een hoge stabiliteit en zijn licht van gewicht. De tegels maken gebruik van hergebruikt materiaal en zijn weer te recyclen. Een bijzondere, nieuwe vloerbedekking is de Tretford Veledo met de uitstraling van leer. Het product is geheel uit natuurlijke materialen vervaardigd. Een oppervlak van leervezelstof is aangebracht op hdf-panelen en behandeld met natuurlijke olie en wax.

Elastische vloerbedekking Vinyl (pvc) krijgt de kritiek dat het schadelijke additieven (stabilisatoren en weekmakers) bevat, die een milieugevaar vormen wanneer de vloerbedekking afval wordt (bij stort of verbranding). De industrie werkt echter al geruime tijd aan een milieubewust product. De volledige pvc-industrie, dus niet alleen

Bolon Innovation, een geweven

vinylcollectie

in drie structuren

107

Eternal stone, heterogeen projectvinyl van Forbo Flooring

de fabrikanten van vinyl vloerbedekking, maar ook van deur- en raamkozijnen, kunststofbuizen en dergelijke, heeft zich reeds in 2000 voor tien jaar vrijwillig verplicht tot duurzame ontwikkeling. Het programma ‘Vinyl 2010’ omvat de productie en het gebruik van pvc in alle EU-landen, waarbij belangrijke facetten tijdens de volledige levenscyclus van pvc aan bod komen. De deelnemende producenten hebben zich verplicht om onder meer emissienormen voor pvc-productie na te leven, toe te werken naar volledige vervanging van cadmium- en loodstabilisatoren, recycling van 50% van het inzamelbare afval te bereiken (met betrekking tot vloerbedekking gold dit streven voor 2008) en een R&D-programma voor recycling- en hergebruiktechnologieën op te zetten. Het schadelijjke cadmium is inmiddels volledig uitgebannen en een groot aantal producenten verwerkt zoveel mogelijk vinylafval in nieuwe producten. Forbo Flooring, Tarkett, Polyflor en de producenten van geweven vinyl Bolon en Le Tissage d’Arcade (2Tec2) bijvoorbeeld geven expliciet hun milieu-inspanningen aan. De Tarkett-groep recyclet meer dan 130.000 ton vinyl per jaar. Productieafval wordt al tijdens het proces gerecycled, waardoor niets verloren gaat. Tarkett Commercial Nederland is begin 2008 samen met de stoffeerder een recycleproject gestart bij het Flevoziekenhuis te Almere. De stoffeerder verzamelt bij het plaatsen van de vinyl vloerbedekking de snijafvalstukken in speciale zakken, waarna de fabrikant het afval terugneemt om het als grondstof voor nieuwe vloeren te gebruiken. De vinylindustrie innoveert overigens niet alleen op het gebied van duurzaamheid. Ook de uitstraling van prints en structuren verbetert voortdurend. Vooral de hout-, steen- en metaaldessins, met samenvallende oppervlaktestructuur, zijn steeds realistischer geworden, zoals te zien is aan de collecties van mFlor, Polyflor en Expona (Objectflor).

Een product dat zich van meet af aan heeft geprofileerd als milieuvriendelijk, is linoleum. Het wordt vervaardigd uit hernieuwbare grondstoffen als lijnzaadolie, hars, hout- en kurkmeel en jute. Ook bij linoleum wordt afval tijdens de productie onmiddellijk gerecycled in het proces. Afval aan het einde van de levenscyclus kan veilig worden verbrand. Een LCA (levenscyclusanalyse, een analyse die internationaal wordt gebruikt om de potentiële milieueffecten van een productsysteem te meten over de totale levenscyclus) van een aantal verschillende typen vloerbekleding toonde volgens Forbo Flooring aan dat linoleum als milieuvriendelijkste vloerbedekking naar voren kwam, tezamen met puur, ongelakt hout.

108

Houten vloerbedekking Hout is mooi, warm, duurzaam en lijkt een vanzelfsprekend milieuvriendelijke vloerbedekking. Initiatieven als FSC, die een verantwoorde omgang met de bossen moeten garanderen, zijn echter vooralsnog niet waterdicht. Milieudefensie meldde afgelopen december dat veel merbau dat in Nederland als gecertificeerd hout wordt verkocht, illegaal gekapt zou zijn.

De beschikbaarheid en de prijs zijn andere struikelblokken bij FSC-hout. Het aanbod van FSC-gecertificeerd hout voor projecttoepassingen neemt maar lichtjes toe, volgens Dirk Dotman van D2 Projectparket. De vraag ernaar bij opdrachtgevers ziet hij wel toenemen. “Overheidsinstellingen willen alleen maar FSC-gecertificeerd hout”, zegt ook Ingrid Bloemen van Bloemen Parket. “Maar particulieren zijn zelden bereid om er meer voor uit te geven”. Beiden zien een toenemend gebruik van houten vloeren in projecten, met name in hotels, bedrijfsrestaurants, musea, directiekamers, maar zelfs in fitnessruimtes en winkels.

Volgens Dotman willen ontwerpers een afwijkende vloer: “Iets anders dan de geëigende parketpaden. Men kiest kops hout, plexwood of speciale kleuren. Maar we installeren ook genoeg rechttoe-rechtaanvloeren.” Het meest kiezen opdrachtgevers voor eiken, op afstand gevolgd door merbau, beuken, iroko, teak en wengé. Voor stoere winkelinterieurs, cafés en restaurants lijkt de trend van tweedehands plankenvloeren (gesloopt uit oude kloosters, treinwagons en dergelijke) of verouderd hout nog niet uitgewoed. Hoe een mode onbedoeld ‘groen’ kan zijn: het hergebruik van oude houten vloeren is een aardig milieuvriendelijke oplossing. Over het verouderen van hout, waarbij deels met chemicaliën het hout een doorleefde uitstraling krijgt, bestaat discussie vanwege de gezondheidsgevaren

Z Parket (via D2 Projectparket) ARCHITECTENWEB MAGAZINE

[[ THEM@GAZINE VLOERAFWERKINGEN

voor werknemers. Bamboe, feitelijk een grassoort, wordt vaak aangeprezen als een milieuvriendelijke keuze omdat het een zichzelf snel vernieuwende grondstof is. De kritiek dat het verre transport vanuit voornamelijk China milieubelastend is, is maar ten dele terecht. Transport van eiken vanuit Zuid-Frankrijk of Oost-Europa kan belastender zijn, doordat minder materiaal per vracht wordt vervoerd en vrachtwagens per eenheid vervuilender zijn dan schepen. Bamboe is verder duurzaam en volledig afbreekbaar.

Leveranciers van laminaatvloeren benadrukken de geringe milieubelasting van deze vloerbedekking, omdat zij voor een groot deel uit milieuvriendelijke en recyclebare grondstoffen bestaat: houtvezels en papier. Bovendien was de laminaatvloer aanvankelijk een bijproduct, dat grote plaatmateriaalproducenten vervaardigden uit het productieafval. Wel is het de vraag in hoeverre dat argument nog opgaat, sinds de populariteit van laminaat sterk is toegenomen. Ook een ander argument – dat van de lange levensduur – is betrekkelijk. Inderdaad garanderen producenten bij projectgeschikte laminaatvloeren (slijtklassen 31 tot en met 33 voor lichte projecttoepassingen, klassen 41 tot en met 43 voor zwaar projectgebruik) een levensduur van 25 jaar tot levenslang, maar het botst met een ander argument voor toepassing van laminaat: de makkelijke installatie en vervanging. Het product is een aantrekkelijk en budgetvriendelijk alternatief voor hout en natuursteen in interieurs die regelmatig en snel moeten worden veranderd, zoals bij winkels of trendy bars.

Hoewel de fabrikanten van tijd tot tijd fantasiedecors introduceren, zijn die laminaatcollecties tot nu toe weinig succesvol gebleken. Veel meer interesse is er voor de hout-, steen- en, in een enkele collectie staaldecors. De gelijkenis van de decors met de echte producten is bij de beste laminaatfabrikanten zoals Balterio, Alloc, Berry Floor, Faus en Quick-Step verraderlijk groot. In antwoord op de populaire industriële uitstraling intro-

De tapijtegelcollectie Palette Stripe van InterfaceFLOR NUMMER 23 - FEBRUARI 2009

Giamcommy nis nullan velenim veliscilit auguer sed modolenibh eummolenim aliquatetue tatio consequam

Commercial Stone, laminaat van Alloc (via Forinn)

duceerden bijvoorbeeld Quick-Step en Egger Floor Products ook een betondessin.

Schoonloopzone Een goede schoonloopzone is misschien geen voor-de-handliggende ‘groene’ bijdrage. Maar het opvangen van vocht en vuil zorgt voor een langere levensduur van de achterliggende vloerbedekking, of dat nu steen, hout, tapijt of elastische vloerbedekking is. Een schoonloopzone vermindert ook het onderhoud, dat milieubelastend kan zijn en tot 80% van de kosten van een vloerbedekking kan uitmaken (de overige 20% zijn de aanschaf- en installatiekosten). De ideale schoonloopzone bestaat uit drie onderdelen: een aluminium of kunststof profiel met borstels voor de opvang van grof vuil, een schraapmat voor het fijnere vuil en een drooglooptapijt voor de absorptie van vocht. Een goede schoonloopzone kan volgens Emco Bouwsystemen de schoonmaakkosten met 90% terugbrengen.

Emco heeft onlangs zijn assortiment gecompleteerd met zes tapijtseries, waarvan de Maximus Image de mogelijkheid biedt eigen dessins en logo’s in het tapijt te verwerken. Bonar Floors heeft de collectie Coral Classic Wood aangevuld met twee kleuren, die zijn afgestemd op houten vloeren. Om zowel de drieledige opbouw als de benodigde minimale lengte mogelijk te maken zou een schoonloopzone vroeg in het ontwerpproces van een gebouw moeten worden meegenomen. Dan kan er ook worden ingespeeld op de situatie, want de ideale zone zal niet altijd realiseerbaar en noodzakelijk zijn.

Duurzaamheid is een onderwerp waaraan geen productgroep en bedrijfstak kan en mag ontkomen. Het is goed te constateren dat het ook onder vloerbedekkingfabrikanten niet alleen een verkoopkreet is, maar dat er serieuze pogingen en ook resultaten zijn. Vooral met de uitbanning van schadelijke bestanddelen in vinyl en de recycling van vloerbedekkingen is de industrie goed op weg.

109

F I X S C R E E N ÂŽ 10 0 & 15 0 geleider ritsprincipe

De eerste verticale zonwering die windvast en insectenwerend is !

Gezond

leven

begint

bij

gezond

wonen.

Daarom

is

een

efficiÍnte zonwering een must om oververhitting in woningen en kantoren te vermijden. FIXSCREEN Ž van RENSON biedt een uitstekende controle van licht en warmte. Dankzij een intelligent geleidingssysteem zit de screen in iedere positie mooi strak en windvast. Zo behoren klapperende of stukgescheurde doeken definitief tot het verleden en zijn unieke afmetingen tot maximum 18 m² mogelijk. In gesloten toestand is FIXSCREEN Ž 100% insectenwerend, ook bij intensieve ventilatie.

Meer info op www.renson.eu KESTELYN NV (RENSON SUNPROTECTION SCREENS) ,= )ODQGHUV )LHOG Â&#x2021; .DONKRHYHVWUDDW Â&#x2021; % :DUHJHP 7HO Â&#x2021; )D[

H PDLO MRKDQ GHEDHUH#UHQVRQ EH www.renson.eu

material xperience

Todayâ&#x20AC;&#x2122;s inspiration is tomorrowâ&#x20AC;&#x2122;s innovation

9 t/m 14 februari Ma-vr: 9.30 - 17.30 uur Za: 9.30 - 16.00 uur Bouwbeurs (Media Plaza), Utrecht

material xperience is het vakevenement met materiaalinnovaties voor architecten, interieurarchitecten, ingenieursbureaus en overige creatieve professionals voor een gratis toegangskaart gaat u naar

www.materialxperience.nl Material Xperience wordt georganiseerd door

ARCHIPEDIA

JAN HOOGSTAD ‘ARCHITECTUUR IS GELUK’ Op de respectabele leeftijd van 78 jaar levert Jan Hoogstad, een van de meest toonaangevende architecten die ons land rijk is, het hoogtepunt in zijn ‘muzikale’ oeuvre op: het Nationaal Muziekkwartier in Enschede, eind 2008 geopend door koningin Beatrix.

DOOR SASKIA BOOM

In het Muziekkwartier vinden we die interesse terug in een kunstwerk op de wanden, waarop met witte borstels de melodie van het Twentse volkslied staat weergegeven. Deze compositie van 150 112

meter vormt het bindende element tussen de afzonderlijke volumes.

Geometrie De relatie tussen muziek en architectuur is een van de vele ideeën waarop Hoogstad zijn ontwerpen baseert. In zijn werk streeft hij steeds naar een rationele onderbouwing van zijn ontwerpen, in een poging de kwaliteiten van goede

architectuur op die manier onder woorden te brengen. De aanleiding hiertoe wordt in de eerste plaats gevormd door zijn ergernis over architectuurcritici, die volgens Hoogstad praten over zaken die niets met architectuur te maken hebben. Daarnaast heeft de architect naar eigen zeggen een sterke behoefte aan het normeren en legitimeren van zijn ontwerpen.

JEROEN MUSCH

A

ls fervent muziekliefhebber en pianist is Hoogstad zeer geïnteresseerd in de relatie tussen architectuur en muziek. De proporties van een bouwwerk bepalen aan de hand van een muziekcompositie om ‘schoonheid’ te creëren is een theorie die wijdverbreid was tot in de 18e eeuw. Hoogstad heeft gedurende zijn loopbaan verschillende experimenten gedaan om uitdrukking te geven aan de relatie tussen architectuur en muziek. Zo vertaalde hij een stuk van Johann Sebastian Bach naar een tekening, waarin hij de afstand van de tonen ten opzichte van de grondtoon grafisch weergaf. Nadat hij die tekening naar een maquette had vertaald, kreeg hij visueel inzicht in de complexe logica van de muziekcompositie. Hoogstad moest na dit experiment concluderen dat het verschil tussen architectuur en muziek te groot is om te visualiseren, maar heeft altijd sterke interesse gehouden voor het instrumentarium en de methodiek van het componeren.

Met een compositie van verschillende volumes, die elk een eigen functionaliteit hebben, is het Muziekkwartier kenmerkend voor het oeuvre van Hoogstad ARCHITECTENWEB MAGAZINE

MUZIKALE OEUVRE

Hoogstad gelooft stellig in een wetenschappelijke orde. Hij raakt hiermee het discussiepunt, namelijk of een natuurlijke wetmatigheid kan leiden tot schoonheid. Een van de door hem toegepaste theorieën berust op Einsteins formule E=mc², die de verhouding tussen energie, massa en lichtsnelheid bepaalt. Ook heeft Hoogstad theorieën ontwikkeld die hij omschreef met de termen ‘ruimteklokken’ en ‘tafereelverschuiving’. Zijn rationele benadering leidt doorgaans tot architectonische composities met grote eenvoudige volumes, waarvan de plattegrond, doorsneden en gevels zijn gebaseerd op heldere geometrische schema’s.

Experimenteren De zoektocht van Hoogstad naar een ideale architectuur komt tot uitdrukking in zijn vroegere woonhuis in Rhoon. In het in 1958 gebouwde huis experimenteerde hij veelvuldig met de indeling en inrichting. Op een stramien van vijf meter wisselen volumes en open ruimten elkaar af, waardoor er een compositie is ontstaan van ruimten die beweging oproepen, en ruimten die uitnodigen tot verblijven.

In 1978 verbouwde Hoogstad de woning in Rhoon. In deze fase lag de nadruk op het bewegen door verschillende opeenvolgende ruimten. De hoofdtrap werd daarbij tot sculpturaal element verheven. Sindsdien kan de woning nog nadrukkelijk als een reeks volumes worden beleefd. Het huis kent een besloten en een open binnenruimte, een rechthoekige tuinkamer en een cirkelvormige tuinkamer. Ook de tuin bestaat uit verschillende delen: een rechthoekige zwembadtuin met strakke NUMMER 23 - FEBRUARI 2009

Nieuwegein Zeist Delft Rotterdam Rotterdama Hengelo Enschede

1981 - 1985 1982 - 1986 1991 - 1995 1993 - 2000 1995 - 2000 1993 - 2001 2003 - 2009

lijnen, die wordt opgevolgd door een tweede ‘verborgen‘ cirkelvormig deel met vrije beplanting. Met deze afwisseling van verschillende vormen beoogde Hoogstad verschillende stemmingen op te roepen.

Invloeden In de jaren dat Hoogstad studeerde aan de HTS en de Academie van Bouwkunst, vierde het Nieuwe Bouwen hoogtij en volgde hij enkele colleges bij de vermaarde De Stijl-architect Gerrit Rietveld.

Vreemd is het dan ook niet dat de belangrijkste kenmerken van zijn architectuur overeenkomen met de adagia van de Moderne Beweging: licht, lucht en ruimte. De invloed van het modernisme blijkt ook uit zijn experimenten met de Modulor, een maatsysteem ontwikkeld door de pionier van het moderne bouwen, Le Corbusier. Deze experimenten resulteerden onder meer in het ontwerp van de villa voor Dr. Teng in RotterdamLombardijen (1965). Constante elementen in Hoogstads architectuur zijn grote afmetingen en het gebruik van geprefabriceerde elementen en gestandaardiseerde onderdelen.

Na zijn opleiding was Hoogstad korte tijd in dienst bij architect Herman Bakker

FAS KEUZENKAMP

stadsplein en ruimtetheater bibliotheek en muziekschool Theater De Veste uitbreiding de Doelen Hogeschool voor Muziek en Dans Schouwburg Hengelo Nationaal Muziekkwartier

Het huis in Rhoon kent een rigide stramien, met de centrale trap als sculpturaal element

(1915-1988), die een belangrijke rol speelde ten tijde van de wederopbouwperiode van Rotterdam. Vervolgens richtte hij, 27 jaar jong, in 1957 zijn eigen architectenbureau op. In de hierop volgende jaren ontwierp hij voornamelijk woonhuizen en bedrijfspanden. Er volgden enkele prestigieuze ontwerpen voor prijsvraaginzendingen, waaronder een ontwerp voor het Amsterdamse stadhuis in (1967, vijfde plaats), het Centre Pompidou (1971, eervolle vermelding) en het stadhuis in Lelystad (1975).

Het laatstgenoemde ontwerp resulteerde in een sculpturaal gebouw dat in 1984 werd voltooid en waarvan het ¡

VROEGE WOONHUIZEN bungalow Kleinjan woonhuis Van der Vorm bungalow Hootn woonhuis Hoogstad verbouwing woonhuis Hoogstad uitbreiding bungalow Hootn bungalow Teng woonhuis Pieters woonhuis Breukers bungalow Kranenburg

Rotterdam Rhoon Rotterdam Rhoon Rhoon Rotterdam Rotterdam Rhoon Wassenaar Rhoon

1957 1957 1959 1952 - 1960 1960 1961 1963 - 1965 1965 - 1966 1965 - 1967 1965 - 1967

113

ontwerp is afgeleid van het rasterplan van Lelystad.

Behalve de kenmerkende losse volumes bevat het stadhuis een groot en licht atrium, een element dat eveneens zou uitgroeien tot een belangrijk kenmerk van de architectuur van Hoogstad. De realisatie van het stadhuis vond plaats in de periode dat Hoogstad samen met Carel Weeber, Schulze en Tilburg het Architectenbureau HWST (1975-1991) vormde. In Weeber vond Hoogstad een metgezel in het streven naar rationele architectuur, gebaseerd op een mathematisch plan. In deze tijd bouwde Hoogstad onder meer het Raadhuis in Driebruggen (1979), het Casino in Breda (1987) en de woontoren Weena (1990) in Rotterdam. In 1991 startte hij opnieuw een eigen bureau.

VROM Het ontwerp waarmee Hoogstad internationale bekendheid verworven heeft, is het gebouw van het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM) in Den Haag (1992). De theorieën over composities van massa en open ruimte komen in dit ontwerp bijzonder goed tot uiting.

Het gebouw bestaat uit vijf schijven met daartussen gigantische serres, die plaats bieden aan een subtropische plantentuin. Het gebouw telt zestien verdieDoor de holle kubusvorm sluit het

FAS KEUZENKAMP

ARCHIPEDIA

Met de vier enorme serres is het Ministerie van Vrom een van de prominentste voorbeelden van Hoogstads ideeën over composities van licht en ruimte

pingen, heeft transparante schuifdaken, vier daktuinen en enkele loopbruggen.

Het ruimtelijke ontwerp biedt de 3000 ambtenaren die er werkzaam zijn niet alleen een werkplek, maar ook de mogelijkheid zich te ontspannen door een wandeling. Volgens Hoogstad hebben mensen de behoefte aan toevallige ontmoetingen en met zijn ontwerp creëerde hij voor de ambtenaren kansen om iemand van een andere afdeling tegen het lijf te lopen, of desgewenst iemand te ontlopen. ‘Ruimte is gratis’, aldus Hoogstad, ‘Je hoeft er alleen maar vier muren omheen te bouwen’.

voor de omliggende imponerende kantoorgebouwen. Hoogstad vond hiervoor een oplossing in een ontwerp dat was gestoeld op een kruisvormige plattegrond. De eerste twee verdiepingen van het pand vormen een rechthoekig volume, vanwaar kolommen de bovenste, eveneens rechthoekige verdiepingen ondersteunen. Zo is een holle kubus ontstaan, die qua verschijningsvorm niet onder doet voor andere hoofdkantoren.

Het thema van karakterwisseling komt in dit ontwerp terug, door de opvallende schaduwwerking die de specifieke vorm van het gebouw met zich meebrengt.

De grote schaal van het gebouw riep in eerste instantie negatieve reacties op.

De enorme atria zouden het vertrouwde beeld van de 19e eeuwse serre verstoren. De enorme serres zijn echter beeldbepalend voor het gebouw, dat nu niet meer weg te denken is uit de Haagse binnenstad.

Blijvend experimenteerder De geboren Rotterdammer Hoogstad woont en werkt nog altijd in ‘zijn stad’.

In 1995 bouwde hij opnieuw een eigen huis, ditmaal op het dak van een vrijstaand kantoorpand aan de Westerkade.

Op de begane grond vestigde Hoogstad zijn kantoor. Hij voorzag het modernistische gebouw van een nieuwe gevel, die grotendeels uit glas bestaat. De bestaande vijfde verdieping werd opengebroken en vormt de eerste woonlaag. Boven op de bestaande betonconstructie werd een tweede woonlaag gebouwd.

Unilevergebouw, ondanks het relatief kleine vloeroppervlak, aan bij de schaal van de omliggende kantoorreuzen

Na het ontwerp voor VROM volgden enkele grootschalige projecten, waaronder het hoofdkantoor van Unilever op het Weena in Rotterdam (1992).

Doordat het aantal werknemers van het Unileverconcern sterk was afgenomen, was een groot gebouw overbodig. Het concern wilde echter niet onderdoen 114

Het spectaculaire penthouse herbergt alle thema’s van Hoogstads architectuur ARCHITECTENWEB MAGAZINE

Ector Hoogstad Sinds 1997 werkt Hoogstad samen met Joost Ector (1972) in Ector Hoogstad architecten. Die samenwerking resulteerde behalve in het Muziekkwartier ook in het masterplan voor de campus van de Universiteit Twente (2000), het gebouw voor TNO-NITG op de Uithof in Utrecht (2002) en HES in Amsterdam (2003). Naast zijn werk als architect geeft Hoogstad regelmatig gastcolleges en lezingen aan diverse nationale en internationale instellingen. Hij is hoogleraar aan de International Academy of Architecture en vice-voorzitter van de Nederlandse afdeling. Ook is hij oprichter en bestuurslid van de Megacities Foundation en jureert hij regelmatig bij prijsvragen.

Het credo van Ector Hoogstad Architecten ‘Architectuur is geluk’ is karakteristiek voor het belangrijkste

CHRISTIAN RICHTERS

en is hiermee illustratief voor zijn ideeën.

Op de eerste woonlaag bevinden zich de entree, keuken en woonkamer. Zoals kenmerkend is voor zijn architectuur, bestaat de woonkamer uit verschillende ruimten. Een laag en intiem deel met open haard en een hoog en licht deel dat refereert aan het serreconcept. De tweede woonlaag herbergt een slaapkamer, studeerkamer en badkamer. De afwisseling van ruimten komt ook terug in de buitenruimte, bestaande uit een soort patio en balkon. Door het vele daglicht, de lichte kleuren en het gebruik van hout heeft het huis een warme en serene sfeer.

Aan de Maas in Rotterdam staat het kantoor van Ector Hoogstad Architecten met het spectaculaire penthouse als eigen woonhuis

streven van Hoogstad: Het creëren van een ruimte waarin mensen graag verblijven. ‘Onze omgeving bepaalt hoe we ons voelen, hoe we functioneren […] Het maken van complete en onder-

BELANGRIJKSTE WERKEN MET ARCHITECTENBUREAU HSTW gemeentehuis en brandweerkazerne Driebruggen rijkskantorengebouw Den Haag stadhuis Lelystad Lelystad raadhuis Spijkenisse Spijkenisse stadsplein en ruimtetheater Nieuwegein appartementengebouw Rotterdam bibliotheek en muziekschool Zeist Casino Breda Breda winkelcentrum Rhoon gemeentehuis Albrandswaard Rhoon Maasproject (i.s.m. J. Boerman) Rotterdam woontoren Weena Rotterdam 200 studentenwoningen “De Snor” Rotterdam

NUMMER 23 - FEBRUARI 2009

1977 - 1979 1982 - 1983 1976 - 1984 1977 - 1984 1981 - 1985 1982 - 1985 1982 - 1986 1985 - 1987 1983 - 1988 1985 - 1989 1986 - 1988 1987 - 1990 1987 - 1990

scheidende architectuur die het leven van mensen verrijkt, dat is de ambitie van Ector Hoogstad Architecten.’

Hoewel Hoogstad per 1 januari 2007 zijn directeursfunctie bij Ector Hoogstad Architecten formeel heeft neergelegd, blijft zijn ambitie voortbestaan in het bureau. ¡

Bekijk meer artikelen over het werk van Hoogstad op www.archipedia.nl Dit artikel is gebaseerd op de interactieve, educatieve architectuurencyclopedie Archipedia, die duizenden artikelen bevat en continu wordt aangevuld. Wilt u een bijdrage leveren aan de encyclopedie, neem dan contact op met Linda Zenger - lz@architectenweb.nl

115

[[ BOEKEN

COUNTERPOINT DANIEL LIBESKIND

Architectuur Paul Goldberger 2009 Birkhaüser & The Monacelli Press Hardcover ISBN 978 37 6438 945 1 392p 26,5 x 19 cm € 39,90 Engels

Zesendertig ontwerpen van Daniel Libeskind worden in zijn nieuwste boek besproken. De bekendste ontwerpen van de joodse architect, het Joods Museum in Berlijn en het masterplan voor Ground Zero, worden op dezelfde wijze gepresenteerd als de andere. De aandacht gaat zo strategisch uit naar de minder bekende ontwerpen van Studio Daniel Libeskind. Dat blijkt geen straf. Met musea, woningbouw, kantoren, kunst en winkelcentra is het portfolio indrukwekkend breed. De projecten worden getypeerd in foto’s, renderingen, tekeningen en een quote. Een beschrijving van het ontwerp(proces) ontbreekt. Alles draait om de spectaculaire beelden. Hoewel de variatie aan ontwerpen het boek boeiend maakt, bekruipt je als lezer een ongemakkelijk gevoel. De sculpturale gebouwen blijken in doorsnede en plattegrond eerder banaal dan innovatief. Ook komt de in de titel gesuggereerde kritische dimensie in het werk van Daniel Libeskind in het boek nergens terug. De kreet lijkt enkel te slaan op de (revolutionaire) vormentaal. Precies dat aspect komt in het boek uitstekend tot uitdrukking. (MvR)

DIEDERENDIRRIX ARCHITECTEN

Architectuur Hans Ibelings e.a.

2008 NAi Uitgevers Gebonden ISBN 978 90 5662 662 4 296p 28,8 x 23,9 cm €49,50 Nederlands

Waarom is diederendirrix een interessant bureau? Is het vanwege de Eindhovense school, de onvoorspelbaarheid van hun architectuur, de spanning tussen de ontwerpopvattingen van de beide naamgevers? De zeer kloeke monografie diederendirrix architecten geeft hierin inzicht met behulp van een analyse, goed geïllustreerde projectbeschrijvingen en drie essays. Interessant is ook het deel over de inspiratiebronnen van het duo. Een belangrijke overeenkomst is de fascinatie voor imperfectie. ‘Esthetische perfectie of een zucht naar het ultieme detail is mij vreemd’, aldus Dirrix. ‘Ik heb leren vechten tegen de neiging een ontwerp steeds mooier, strakker en harder te maken.’ Diederen verklaart hun gezamenlijke fascinatie als volgt: ‘De imperfectie van het gebouw geeft zowel in het publieke als het privé-domein ruimte voor een ontspannen compositie van programma’s en stijlen, waarin mensen en culturen zich in al hun waarde aan elkaar tonen en elkaar leren begrijpen.’ Dat leidt tot prikkelende gebouwen, die soms wat stroef maar altijd uitdagend zijn. (JC)

Architectuurboeken zijn nu ook verkrijgbaar op architectenweb.nl/store r WFJMJH CFUBMFO NFU *%&"- QBZQBM 116

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

BIJ DE GRATIE VAN HET CONFLICT

Architectuur Ed Taverne 2008 SUN Hardcover, met DVD ISBN 978 90 8506 651 4 118p 17,7 x 25,1 cm â&#x201A;Ź 19,50 Nederlands

Voor zijn grote betrokkenheid en inzet bij stadsvernieuwing, architectuur en stedenbouw heeft Adri Duivesteijn in 2008 de Rotterdam-Maaskantprijs ontvangen. Op zijn verzoek beschrijft Ed Taverne zijn carrière. Het boek is beslist geen slaafs eerbetoon geworden, maar een vlot geschreven chronologisch overzicht van de talrijke activiteiten van een niet-polderende doener: actievoerder in de Haagse Schilderswijk, gemeenteraadslid en wethouder van Den Haag, directeur van het Nederlands Architectuurinstituut, lid van de Tweede Kamer en momenteel wethouder in Almere. Rode draad in deze functies is de emancipatie van de burger en het standpunt dat inhoudelijke visie op de ordening van stad en land altijd vóór de politiek komt. Taverne plaatst Duivesteijns activiteiten in een breder maatschappelijk kader, waarbij een kritische noot niet gemeden wordt. Hierdoor ontstaat een genuanceerd en fascinerend beeld van de prijswinnaar, die vaak frisse en rebelse standpunten inneemt over de betekenis van architectuur en zijn vaak controversiÍle ideeÍn manifest weet te maken in grensverleggende experimenten. (JL)

HERZOG & DE MEURON 1997-2001

Architectuur Gerhard Mack 2009 BirkhaĂźser Hardcover ISBN 978 37 6438 640 5 352p 24 x 33 cm â&#x201A;Ź 119,00 Engels

Met het ontwerp voor de Tate Modern in Londen beleefde het Zwitserse architectenbureau Herzog & de Meuron zijn internationale doorbraak. In het vierde deel van The Complete Works, dat BirkhaĂźser over het oeuvre van Herzog & de Meuron uitgeeft, wordt deze doorbraak weerspiegeld in de grote schare internationale opdrachten die het bureau tussen 1997 en 2001 ontving, zoals het Prada Epicentre in Tokyo en het Young Museum in San Francisco. Na een algemene introductie in tekst en beeld komen in aparte rubrieken achtereenvolgens tekeningen, fotoâ&#x20AC;&#x2122;s en projectgegevens langs. Door de breedte van de projectenselectie, drieĂŤntwintig in totaal, blijft de presentatie oppervlakkig. Na de tentoonstelling No. 250, die het NAi vier jaar geleden over het werk van Herzog & de Meuron hield, is de karigheid teleurstellend. Meer diepte bieden de teksten van de architecten en het essay van Gerhard Mack. Daarin typeert hij het werk van Herzog & de Meuron als â&#x20AC;&#x2DC;topografische architectuurâ&#x20AC;&#x2122;; een architectuur waarin het landschap en de natuur geĂŻntegreerd en gereflecteerd worden. (MvR)

DSFEJUDBSE PG BDDFQUHJSP r HFFO WFS[FOELPTUFO CJK CFTUFMMJOH CPWFO ĂŠ r WPPS CFTUFME NPSHFO JO IVJT /6..&3 '&#36"3*

117

*indien voorradig

[[ BOEKEN

ILLUMINATING

Architectuur Michelle Corrodi, Klaus Spechtenhauser 2008 Birkhäuser Verlag Paperback ISBN 978 37 6438 636 8 232p 19 x 28 cm € 29,90 Engels (ook in Duits verkrijgbaar)

De opmars van transparantie en helderheid van de eerste decennia in de 20e eeuw was vooral zichtbaar bij scholen, fabrieken, kantoren en een enkele particuliere woning. Inmiddels, zo stellen Corrodi en Spechtenhauser in Illuminating, is ruime toetreding van daglicht een wijdverbreid verlangen, ook bij grotere woningbouwprojecten. Tijd voor een studie naar natuurlijk licht in woningen, waarbij de auteurs beseffen dat ‘een lichte woning’ een nogal subjectief gegeven is. Daarom benaderen ze het onderwerp door historische en hedendaagse ontwikkelingen en inzichten te beschrijven en vergelijken. De auteurs gaan in op fundamentele aspecten van licht en moderne architectuur met tal van praktijkvoorbeelden, maar proberen daaruit ook ‘regels’ te distilleren voor architectuur die de sfeer en zintuiglijke kwaliteiten van daglicht ervaarbaar maken in leefruimten. In een aangename en toegankelijke stijl, met verrassende invalshoeken, maken de schrijvers deel drie in de serie Living Concepts tot een informatieve en inspirerende informatiebron. (RM)

JAARUITGAVE MONUMENTEN

Architectuur Alle Elbers, Willem de Graaf 2008 Sdu Uitgevers Paperback ISBN 978 90 1212 794 3 357p 15 x 21,5 cm € 52,50 Nederlands

Jaaruitgave Monumenten 2008 is de vijfde editie van dit jaarlijks geactualiseerde boek. De toegankelijk geschreven informatie rond de thema’s weten regelgeving, financiering, restauratie, onderhoud en recent (rijks)beleid maken dat het boek als naslagwerk gebruikt kan worden zowel door professionals als door eigenaren of belanghebbenden bij rijksmonumenten. Doordat de genoemde thema’s op overzichtelijke wijze zijn uitgewerkt in vijf delen – monumentenzorg, archeologie, wet- en regelgeving, bijlagen en informatiebronnen – is het boek zeer geschikt om er snel en effectief de gewenste informatie in te achterhalen. De benaderingswijze is bovendien praktisch: behalve relevante wetteksten, beleidsregels en subsidieregelingen bevat het voorbeeldafdrukken van formulieren, websites en adressen.

Nieuw in de uitgave zijn de evaluatie van de effecten van de Brim-regeling (Besluit rijkssubsidiëring instandhouding monumenten) en het project Modernisering Monumentenzorg (MoMo). Het boek is precies wat je van een jaaruitgave monumenten mag verwachten: een heldere paperback over regelgeving, financiering en beleid voor monumenten. (EvV)

Architectuurboeken zijn nu ook verkrijgbaar op architectenweb.nl/store r WFJMJH CFUBMFO NFU *%&"- QBZQBM 118

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

OVER DE VLOER

Bouwhistorie T. Hermans, E. Koldeweij, D. Snoodijk (red.)

Waanders Uitgevers 2008 Paperback ISBN 978 90 4008 561 1 424p 26 x 21 cm â&#x201A;Ź24,95 Nederlands

Zo veel aandacht als vloeren krijgen in de moderne architectuur, zo weinig aandacht is er in de architectuur- en bouwhistorische literatuur voor de zogenaamde â&#x20AC;&#x2DC;zesde wandâ&#x20AC;&#x2122;. En dat is opvallend, want de essays in de uitgave van RACM, behorend bij het instandhoudingssymposium 2008 â&#x20AC;&#x2DC;Over de Vloerâ&#x20AC;&#x2122;, tonen aan dat er veel belangwekkends te vertellen is over de vloer als integraal onderdeel van het architectonisch erfgoed. De focus ligt niet alleen op het ontwerp van historische vloeren, zoals Huslyâ&#x20AC;&#x2122;s vloerontwerp en bestek voor de Burgerzaal in het stadhuis te Weesp; ook materialisering, vervaardiging en gebruik komt aan bod in essays over majolicavloertegels, stalvloeren en vloerverwarming in monumentale gebouwen. Het staat buiten kijf dat de RACM hier goed werk levert door dit onderwerp onder de aandacht te brengen. De insteek is echter zo breed dat de selectie van essays willekeurig aandoet: hopelijk geeft deze uitgave aanleiding tot gethematiseerde uitgaven over dit verrassend veelzijdige onderwerp. (MvS)

RAUMPLAN VERSUS PLAN LIBRE

Theorie Max Risselada (red.)

2008 010 Publishers Paperback ISBN 978 90 6450 665 9 200p 27 x 21 cm â&#x201A;Ź 29,50 Engels

Na ruim twintig jaar is Raumplan versus Plan Libre, oorspronkelijk als catalogus verschenen bij de gelijknamige tentoonstelling van de TU Delft, nog altijd relevant voor de beschouwing van architectuur. Het is een van de weinige boeken waarin ontwerpplannen kritisch worden geanalyseerd en vergeleken om de betekenis ervan te kunnen doorgronden. Centraal staat het architectonisch gedachtegoed van twee uitzonderlijke architecten uit de twintigste eeuw: Adolf Loos en Le Corbusier. Behalve tekeningen, schetsen, maquettes en fotoâ&#x20AC;&#x2122;s zijn oorspronkelijke teksten opgenomen: schrijven was voor beiden een belangrijk middel om ontwerpmotieven tot uitdrukking te brengen. Interessant is dat er twee essays in staan over het gebruik van kleur in het werk van de architecten en dat de tekst van Beatriz Colomina over architectuur in het tijdperk van mechanische reproductie is vervangen door â&#x20AC;&#x2DC;The Splitt Wall: Domestic Voyeurismâ&#x20AC;&#x2122;. De structuur van de herziene uitgave is grotendeels ongewijzigd gelaten. (OK)

DSFEJUDBSE PG BDDFQUHJSP r HFFO WFS[FOELPTUFO CJK CFTUFMMJOH CPWFO ĂŠ r WPPS CFTUFME NPSHFO JO IVJT /6..&3 '&#36"3*

119

*indien voorradig

[[ VACATURES Kijk voor meer vacatures en een uitgebreide beschrijving van onderstaande advertenties op www.architectenweb.nl en vul het bijbehorenden wwwpagina nummer in.

Vacature plaatsen of CV online zetten?

Surf ook daarvoor naar onze online vacaturebank!

1e BOUWKUNDIG TEKENAAR Voor een groot architectenbureau zoeken we een bouwkundig tekenaar / assistent projectleider die zelfstandig al het voorkomend tekenwerk uit alle fasen van een project kan verrichten en de kwaliteit van al het tekenwerk bewaakt. Ook het adviseren en terugkoppelen naar ontwerpers/architecten en het deelnemen aan bouwvergaderingen hoort tot de werkzaamheden.

Architas B.V. 010 â&#x20AC;&#x201C; 405 74 40 info@architas.nl www.architas.nl O architectenweb.nl/v8905

ARCHITECT

TEKENAAR-ONTWERPER

Ter versterking van ons jonge en dynamische team van 35 medewerkers, zijn wij op zoek naar een architect (fulltime) met een flexibele en initiatiefrijke werkhouding, die zowel zelfstandig als in teamverband kan ontwerpen en goede organisatorische, zakelijke en leidinggevende kwaliteiten bezit. Minimaal 5 jaar ervaring, TU of AvB, representatief en stressbestendig.

Bureau B+O Architecten B.V. 0522 - 24 66 25 info@bureaubeno.nl www.bureaubeno.nl O architectenweb.nl/v9324

Zoek jij een afwisselende baan als tekenaar? Bij onze opdrachtgever teken je niet alleen zelfstandig in verschillende fasen van het project, maar assisteer je ook de diverse projectleiders en medewerkers bij bouwkundige vraagstukken, zoals bouwaanvragen en vergunningen. We zoeken een enthousiaste, communicatief sterke persoon, MTS of HTS, ervaring met AutoCAD is een pre.

Continu Engineering Amsterdam 020 -311 80 90 e.hartwig@continu.nl www.continu.nl O architectenweb.nl/v9722

PROJECTLEIDER

ARCHITECT

Ben jij een ervaren projectmanager met een flinke dosis organisatietalent? Beschik je over goed technisch inzicht? Voor onze opdrachtgever zoeken wij een ervaren, analytische kandidaat met minimaal een MTS/HTS Bouwkunde opleiding, zeer goede kennis van AutoCAD en aantoonbare ervaring als projectmanager bij een middelgroot of groot architectenbureau.

Continu Engineering Amsterdam 020 - 311 80 90 m.v.dijk@continu.nl www.continu.nl O architectenweb.nl/v9719

In deze uitdagende functie ben je met een klein team verantwoordelijk voor het zelfstandig uitwerken van projecten (woningbouw, utiliteitsbouw) van A tot Z. We zoeken een enthousiaste kandidaat met beheersing van AutoCAD en een afgeronde opleiding AvB of TU. werkervaring is een pre, maar geen vereiste.

BESTEKSCHRIJVER

BOUWKUNDIG TEKENAAR M/V

Wij zoeken een (aankomend) bestekschrijver/calculator (minimaal HTS-niveau) met recente kennis van normen, richtlijnen en voorschriften of bereidheid dit snel aan te leren. Ruime ervaring met STABU besteksystematiek en voldoende kennis van automatisering is noodzakelijk. Relevante juridische kennis is een pre. U bent communicatief sterk, analytisch en initiatiefrijk.

Continu Engineering Arnhem 026 - 442 30 50 b.marcus@continu.nl www.continu.nl O architectenweb.nl/v9696

Wij zoeken een enthousiaste, ervaren en accurate werktekenaar met aandacht voor detaillering. Inzet om mee te werken aan de groei van ons bureau en aan een grote diversiteit aan projecten is gewenst. Ervaring met het werken in CAD systemen en Word/ Excel is een pre. Doorgroei naar hoofd tekenkamer met een ruimer takenpakket is mogelijk.

JongZeeuw Architecten bv 0418 â&#x20AC;&#x201C; 58 25 97 egbert@jongzeeuw.nl www.jongzeeuw.nl O architectenweb.nl/v9664

120

Continu Engineering Eindhoven 040 - 243 19 19 m.boom@continu.nl www.continu.nl O architectenweb.nl/v9711

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

MATERIA ZOEKT ONDERSTEUNING! Opleiding: Periode: Startdatum:

afgestudeerde HBO-er full-time per direct

Wie:

Materia is een onafhankelijk materialenplatform voor de creatieve professional. Wij selecteren wereldwijd innovatieve materialen die we presenteren op www.materia.nl.

Wij zoeken:

Voor onze website en nieuwsbrief: een helpende hand die aangeleverde materiaalinformatie websiteklaar kan maken, creatief meedenkt en artikelen voorredigeert.

Met betrekking tot materiaalsamples: ondersteuning in contact met producenten en chasen van samples.

Daarnaast assistentie bij alle overige werkzaamheden.

ProďŹ el:

t JOUFSFTTF FO BGmOJUFJU NFU EF DSFBUJFWF XFSFME t QSPBDUJFG nFYJCFM [FMGTUBOEJH DSFBUJFG FO TPDJBBM t LFOOJT WBO 1IPUPTIPQ t CFIFFSTJOH WBO EF &OHFMTF UBBM JO TQSBBL FO HFTDISJGU t HPFEF FO IFMEFSF DPNNVOJDBUJFWF WBBSEJHIFEFO t iKBDIUwNFOUBMJUFJU N C U IFU DIBTFO WBO TBNQMFT en materiaalinformatie t HFFO UFMFGPOFFSBOHTU t JO CF[JU WBO SJKCFXJKT FO BVUP NPUPS

Heb je interesse? Neem dan contact op met Els Zijlstra of Chantal Schoen.

Tel: 0547-386683 Materia BV Vonderweg 36d 7468 DC Enter info@materia.nl www.materia.nl

MEDEWERKER VERKOOP BINNENDIENST (m/v) 24-32 uur per week

FUNCTIEOMSCHRIJVING De verkoper binnendienst is verantwoordelijk voor het telefonisch aanbieden van onze producten aan bestaande en potentiĂŤle klanten, met als doel een duurzame relatie op te bouwen. Je bent de rechterhand van onze (key) accountmanagers en ondersteunt marketing in de uitvoering van diverse acties.

WIJ VRAGEN Je bent energiek, gedreven en communicatief vaardig. Je kunt uitstekend telefonisch gesprekken voeren en hebt FSWBSJOH JO FFO TPPSUHFMJKLF GVODUJF +F CFOU nFYJCFM FO LVOU HPFE POEFS UJKETESVL XFSLFO WIJ BIEDEN Architectenweb is een toonaangevende uitgeverij op het gebied van architectuur, bouw en techniek. De Internetportal Architectenweb.nl is met 1,1 miljoen pageviews per maand de best bezochte architectuur- en bouwsite van Nederland. Tot het portfolio van Architectenweb behoort Architectenweb.nl, AWM (Architectenweb Magazine), Archipedia, EngineeringNow en Materia. Het succes van Architectenweb is voor een belangrijk deel te danken aan de professionaliteit en creativiteit van onze medewerkers. We bieden je de mogelijkheid om samen met een enthousiast en betrokken team invulling te geven aan de verdere groei van Architectenweb.

MEER INFORMATIE Informatie kun je inwinnen bij Martijn Postmus, commercieel directeur van Architectenweb, telefoon 035 â&#x20AC;&#x201C; 69 20 874, e-mail mp@architectenweb.nl. Stuur je sollicitatie voor 1 maart naar: Architectenweb BV, t.a.v. de heer M. Postmus, Postbus 394, 1400 AJ BUSSUM.

je bereikt meer met architectenweb NUMMER 23 - FEBRUARI 2009

121

explore the edge between stairs

and

art

e

stairs

Barneveld

|

T +31 (0)342 405700

|

E-mail nl@eestairs.com

|

Website www.eestairs.com

Koramic dakpannen.

Ieder gebouw zijn eigen identiteit.

Een gebouw is meer dan vier muren en een dak. Het is een persoonlijke creatie die iets vertelt over de mensen die er wonen en werken. Juist daarom vinden we het bij Wienerberger zo belangrijk om een groot assortiment aan te bieden. En om voortdurend te zoeken naar nieuwe wegen met keramische bouwmaterialen. Uiteraard horen dakpannen daar ook bij. Want dakpannen geven een gebouw persoonlijkheid.

Nieuwe vormen, kleuren, patronen en toepassingen zorgen voor nieuwe mogelijkheden. Zodat u telkens weer een nieuwe dimensie kunt geven aan uw ontwerp.

Keramische dakpannen. Voor mensen gemaakt.

Wienerberger B.V. info.nl@wienerberger.com | www.wienerberger.nl

ARCH. MAAIK elke dag een nieuwe strip van arch.maaik op architectenweb.nl

NUMMER 23 FEBRUARI 2009

125

NUMMER 17 - MEI 2008

125

advertentie index

colofon

Agc Arpa Bruynzeel Interfinish Buva CFS Continu Derako Duco Ee-stairs Espero Gerflor Geze Hunter Douglas Luxalon Illum MaterialXperience Profine Renson Reynaers Saint Gobain Saint Gobain Gyproc Sapa Strikotherm Trilux Wienerberger Zumtobel

Architectenweb Magazine is een uitgave van Architectenweb.nl en verschijnt acht keer per jaar. Architectenweb Magazine is een praktisch vakblad over bouw en architectuur en is een logisch vervolg op het succes, de bekendheid en de goede waardering van www.architectenweb.nl.

9 84 6 31 55 123 104 7 122 2,3 104 53 82 128 111 85 110 105 30 127 10 11 54 124 8

Redactieadres Postbus 394, 1400 AJ Bussum T (035) 692 08 74 F (035) 692 26 78 I redactie@architectenweb.nl W www.architectenweb.nl Uitgever Marjoleine van Schaik (mvs@architectenweb.nl) Hoofdredacteur Jeroen van Oostveen (jvo@architectenweb.nl) Redactie Michiel van Raaij (mvr@architectenweb.nl), Robert Muis (rm@architectenweb. nl), Linda Zenger (lz@architectenweb.nl), Ronnie Weessies (rw@architectenweb.nl) Eindredactie Theo Janssen Aan dit nummer werkten verder mee Remco Arnold, Merel Dirkx, Josine Crone, Peter Drijver, Eric Frijters, Kees van der Hoeven, Olv Klijn, Machteld Kors, Robert-Jan de Kort, Jos Lafeber, Sjoerd Reitsma en Karin Roelofse.

AWM (Architectenweb Magazine) is een uitgave van Architectenweb B.V. Postbus 394, 1400 AJ Bussum media@architectenweb.nl Advertenties Martijn Postmus, Guido Mensink (035) 69 20 874 sales@architectenweb.nl Art-direction en grafische vormgeving Danny Tupang Huizen, Architectenweb B.V. Naarden Druk Thieme GrafiMedia Groep Informatie over abonnementen Losse nummers € 9,50 Jaarabonnement (8 nummers) € 69,nabestellingen € 11,90 per nummer (incl. BTW en verzendkosten) Alle prijzen zijn onder voorbehoud van prijswijzingen. Het abonnementsgeld dient bij vooruitbetaling te worden voldaan. Voor de betaling ontvangt u een factuur. Abonnementen kunnen per nummer ingaan en worden zonder tegenbericht automatisch verlengd. Opzeggen dient schriftelijk te gebeuren bij Architectenweb.nl, minimaal vier weken voor de verschijningsdatum van het laatste nummer van uw abonnement. Adreswijzigingen dienen schriftelijk te worden doorgegeven.

colofon

Wet op de persoonsregistratie Wij maken u erop attent dat wij enkele door u als abonnee verstrekte gegevens, zoals naam, adres en telefoonnummer, hebben opgenomen in ons gegevensbestand.

Vrijwaring Uitgever en auteurs verklaren dat dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld, Evenwel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook. © 2009 - Architectenweb B.V. Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen en/of op enigerlei wijze worden gereproduceerd zonder schriftelijke toestemming van Architectenweb B.V.

Kom kijken

op de BouwBeurs Material Xperience, Media Plaza

Altijd en overal data en elektra met de Gyproc Cable Stud ® wand De behoefte aan flexibiliteit in data en elektra wordt steeds groter.

Gyproc Cable Stud wanden bieden daar een ideale oplossing voor.

Dankzij de blijvend toegankelijke ruimte onder in de wand, kunnen elektrische installaties eenvoudig achteraf aangebracht worden; zonder freeswerk, zonder nieuwe wandafwerking. Gyproc Cable Stud wanden zijn ook zeer geschikt voor domotica oplossingen.

Meer weten? Bel 0347-325100 of kijk op www.gyproccablestud.nl

Gyproc, uw gids in gips.

De wand als één grote kabelgoot!

Kunstlicht Waaier 50, 2451 VW Leimuiden, Telefoon: 0172 50 66 68, Fax: 0172 50 66 69,email: info@illum.nl