Citroën introduceert de Citroën C6. Niet zomaar een auto maar het begin van een nieuw Neem de intelligente ophanging met elektronisch aangestuurde vering en hydraulica: de als een straaljagerpiloot leest u bestuurdersinformatie af van de voorruit zonder uw ogen stilte in de auto. De actieve motorkap: in het geval van een aanrijding met een voetganger technische hoogstandje heeft de Citroën C6 zelfs de prestigieuze “Auto 1” award gewonnen.
Vanafprijs ` 53.200, incl. BTW en BPM, excl. verwijderingsbijdrage en kosten rijklaar maken. Leaseprijs ` 1.099 is excl. BTW, Full Service Operational Lease excl. brandstof inclusief metaallak, via Citroën Leasing & Financiering op basis van 48 maanden, 20.000 km per jaar. Brandstofverbruik 6,6-11,2 l/100 km. (1 op 15,1-8,9): CO2 -emissie: 175-266 g/km. De C6 is getest door EuroNCAP in november 2005. Standaard uitrusting is afhankelijk van de motorversie. Prijs- en specificatiewijzigingen voorbehouden. Voor meer informatie kijk op www.citroen.nl. Citroën prefereert .
tijdperk. Met een uitgesproken design. Voorzien van de allernieuwste technische innovaties. C6 past zich automatisch aan uw rijgedrag en het wegoppervlak aan. De head-up display: van de weg te halen. Daarbij zorgen de dubbel gelamineerde ramen voor ongekende komt de motorkap automatisch omhoog om de impact te verkleinen. Voor dit laatste Voor de beste technische innovatie van 2006. De CitroĂŤn C6. Onvoorstelbaar CitroĂŤn.
VAN DE REDACTIE / INHOUD project belicht
32 Jeroen van Oostveen, Hoofdredacteur Architectenweb Magazine
32
Villa Berkel Architectenbureau Paul de Ruiter
Reis rond de wereld Voor velen van u staan de komende kerstdagen in het teken van sfeer, reizen en ontspanning. Misschien is het u niet direct opgevallen, maar het zijn voor een belangrijk deel de ingrediënten die centraal staan in dit extra dikke decembernummer van Architectenweb Magazine. Sfeer. Om alvast in de kerstsfeer te komen hebben we op de cover een heel bijzondere foto geplaatst van Villa Berkel, ontworpen door Architectenbureau Paul de Ruiter. Want zeg nu zelf, hoe vaak heeft u een architectuurfoto gezien waarop moderne architectuur, een gemoedelijke sfeer en een persoonlijke touch in één shot zijn gevangen? Maar niet alleen op de cover, door heel het magazine heen vindt u sfeeropnamen van indrukwekkende bouwwerken. Reizen. We nemen u mee op reis over heel de wereld. In een artikel over het CHEOPS-symposium “Airport on the move”, dat onlangs op de TU Eindhoven heeft plaatsgevonden, laten we u kennis maken met de luchthavens van morgen. Het nieuwe vliegveld in Beijing, de toekomstvisie op Schiphol, de uitbreidingsplannen van Eindhoven Airport, ze komen allemaal aan bod. Vanaf de luchthaven vliegen we naar de Franz Liszt-concertzaal in Zwitserland van Atelier Kempe Thill. Een werkelijk schitterend gebouw, dat onomstotelijk bewijst dat met beperkte financiële middelen en een korte bouwtijd hoogstaande architectuur kan worden bedreven. Vervolgens reizen we, via de Nederlandse Ambassade in Bangkok van Henket en partners, af naar de indrukwekkendste wolkenkrabbers in Azië, het Midden-Oosten, Noord-Amerika en Rusland. Op de terugreis maken we nog even een korte tussenlanding in Zweden om de Turning Torso te bezoeken. Deze woontoren, van de hand van de Spaanse architect Santiago Calatrava, bestaat uit negen kubussen die in een spiraalvorm zijn gedraaid. Vorig jaar is dit op een na hoogste woongebouw van Europa onderscheiden met de prijs voor het beste internationale residentiële gebouw. Ontspanning. Eenmaal thuisgekomen nemen we om af te koelen van alle spectaculaire belevenissen een duik in het zwembad van Sportplaza Mercator in Amsterdam. Dit gebouw, ontworpen door Ton Venhoeven, steekt zijn kop letterlijk boven het maaiveld uit met zijn huid waarop duizenden plantjes groeien. Al met al genoeg leesvoer om de kerstdagen mee door te komen. Wij wensen u alvast veel leesplezier, prettige feestdagen en een gezond en succesvol 2007.
projecten kort
44 30
Franz-Liszt Concertzaal, Raiding Atelier Kempe Thill
projecten kort 40
Nederlandse Ambassade Bangkok
42
Uitbreiding Huis Verhave
52
Hoofdkantoor Sabic
53
Clubhuis FC Hoensbroek
54
Uitbreiding RIJ Doggershoek
64
60 woningen Leidschenveen
65
Huis Jaap en Ineke
Henket & partners architecten
emma
Group A
MoederscheimMoonen Design
Loof & van Stigt
Kingma Roorda architecten
JagerJanssen
Coverfoto: Pieter Kers
jvo@architectenweb.nl
2
architectenweb magazine
project belicht
44 44
Sportplaza Mercator VenhoevenCS Architecten
project belicht
56 56
Kees Boekeschool Snelder Architecten
interview
20 20
Wies Sanders en Luuk Boelens
techniek
86 86
Transmoderne stedenbouw
them@gazine
114 114 Gevelbekleding
Wolkenkrabbers Bouwtechniek op top niveau
focus
74 74
Composieten
Airport on the Move Over vliegveldpolitiek en exportkwaliteit
archipedia
productinformatie
en verder...
122 bouwstijlen
100 productinformatie 108 nieuw online/ bouwproducten
02 03 10 16
deconstructivisme
123 beroemde architecten Zaha Hadid
124 bouwkundige begrippen felsnaadverbinding, reliĂŤf, rift gezaagd
125 beroemde gebouwen
durfkapitalisme
66 70
nieuw online/ projecten column Peter Drijver
128 132 136 143 144 144
publicaties agenda vacatures Arch. Maaik advertentie index colofon
het Groninger Museum
nummer 6 - december 2006
van de redactie inhoudsopgave nieuws update column Kees van der Hoeven
VOC
3
C O M F O RTSTORIES
Dak- of gevelisolatie? We hebben er toch wel over moeten nadenken.
En nadenken was bij dit complexe renovatieproject noodzakelijk. Professioneel advies en hoogstaand kwalitatief isolatiemateriaal hebben ervoor gezorgd dat dit project
ADMIX • BELGIË
“schittert” op onze referentielijst.
DUCO DucoSun,
Architecturale
Zonwering!
1. O p t i m a l e h i t t e b e s c h e r m i n g 2. Ma ximale lichtinval 3. Esthetische ‘Design’ oplossingen 4. Snel en eenvoudig te monteren
Handelsstraat 19 - 8630 Veurne - Belgium - tel 0032-58/33 00 33 f a x 0 0 3 2 - 5 8 / 3 3 0 0 4 4 - i n f o @ d u c o . e u - w w w. d u c o . e u
w w w . d u c o . e u
GELAKT GLAS MET SATIJNGLANS
MATELAC Glaverbel -Tiel - verkoop.nl@glaverbel.com - www.MyGlaverbel.nl
STIJL EN ELEGANTIE Matelac heeft een satijnachtige oppervlaktestructuur waardoor het licht eindeloos vrij spel heeft. Matelac creëert nieuwe, innoverende ideëen voor een modern interieur.
VELA / VELARIA deuren en schuifwanden
WWW.RIMADESIO.IT agent voor nederland ZENIT Delft t. 015-2146717 e. INFO@ZENIT.NL
actueel
architectenweb
ACTUEEL
Cockpit wint twee belangrijke prijzen Het project Cockpit en Acoustic Barrier heeft zowel de Nationale Staalprijs als de Nederlandse Designprijs in de categorie Ontwerp voor de Openbare Ruimte gewonnen. Volgens de jury van de Staalprijs levert het ontwerp van ONL het bewijs dat een functionele vraag bij een gangbaar bouwbudget wer-
kelijk haalbaar is zonder repeterende elementen. ,,Het project doet het onderscheid tussen gebouw en omgeving bijna vervagen: geluidswal en showroom smelten samen met de snelweg.” De juryleden van de Designprijs noemen het bouwwerk ‘een nieuw icoon’. Q wwwpagina n8221
Coenen presenteert herontwikkeling KPN-gebouw
Architect Carel Weeber heeft uit handen van burgemeester Ivo Opstelten de RotterdamMaaskantprijs 2006 ontvangen. De Maaskantprijs is bestemd voor architecten
10
die zich hebben onderscheiden met hun ontwerpen. De voormalig medewerker van de Architekten Cie. is bekend geworden om zijn soms omstreden bouwwerken als de Zwarte Madonna in Den Haag en de Peperklip in Rotterdam. De emeritus hoogleraar van de Faculteit Bouwkunde van de TU Delft woont tegenwoordig op Curaçao. Tijdens zijn jaren bij de TU zijn meer dan zeshonderd architecten bij hem afgestudeerd. Q wwwpagina n8208
BEELD: JO COENEN & CO ARCHITEKTEN
FOTO ROGIER FOKKE
Maaskantprijs 2006 voor Carel Weeber
Architectenbureau Jo Coenen & Co heeft op 6 november tijdens een informatiebijeenkomst haar plan voor de herontwikkeling van het voormalig KPN-gebouw in Maastricht gepresenteerd. Het plan voorziet in twee markante bouwblokken waarvan het grootste vóór de ondertunneling van de A2 in 2009 kan zijn
gerealiseerd. Om in te haken op het project A2-Maastricht, wordt het complex multifunctioneel, passend binnen de buurtontwikkeling en de stedenbouwkundige visie op een ondertunnelde A2-passage. Volgens de planning start de bouw in de tweede helft van 2007. Q wwwpagina n8243 architectenweb magazine
‘ARCHITECT | AWG ARCHITECTEN / ONTWERPERS | BOB VAN REETH, CHRISTINE DE RUIJTER EN JAN VERRELST’
Het Bolwerk wint Gouden Piramide 2006
De Gouden Piramide 2006 is gewonnen door projectontwikkelaar Edwin Oostmeijer. De opdrachtgever won de jaarlijkse Rijksprijs voor inspirerend opdrachtgeverschap met appartementencomplex ‘Het Bolwerk’ in Utrecht. Het complex staat op een plek in het centrum waar tot voor kort een gecamoufleerde Duitse bunker stond. Het gebouw is ontworpen door het Belgische AWG Architecten, de binnenplaats en de omgeving zijn
ingericht naar een ontwerp van Veenenbos en Bosch Landschapsarchitecten. Aan de prijs is een bedrag verbonden van 50.000 euro. Q wwwpagina n8250
Bouw Centre Pompidou Metz van start Onlangs is de bouw van het Centre Pompidou in Metz gestart. Het zustermuseum van de wereldberoemde culturele instelling in Parijs is ontworpen door de Japanse architect Shigeru Ban. Voor de vorm van het gebouw liet hij zich inspireren door de hoed van een Chinese boer. Het dak van de nieuwe archi-
tectonische icoon vormt zich op natuurlijke wijze naar de spits, die tot 80 meter boven de grond reikt. De dakschil van glasvezel is voorzien van een teflonlaag. Het vervult niet alleen aan de buitenkant een functie, maar zorgt ook binnen in het gebouw voor eenheid. Q wwwpagina n8254
Theater Agora begin volgend jaar opgeleverd
nummer 6 - december 2006
THEATER AGORA, 2002-2005, UNSTUDIO
In februari 2007 wordt theater Agora in Lelystad opgeleverd. Het door UNStudio ontworpen bouwwerk moet het culturele leven in de stad een gezicht geven. Overdag valt het theater op door zijn sculpturale vorm en zijn oranje kleur. ’s Avonds wordt het effect versterkt als het gebouw wordt verlicht. Spil in het gebouw is de verticale foyer, waarop de theater- en congreszalen verdeeld over twee verdiepingen zijn aangesloten. Het grondoppervlak bedraagt 2925 vierkante meter, exclusief de ruimte voor expeditie. UNStudio kreeg de opdracht na een prijsvraag. Q wwwpagina n8261 11
ACTUEEL
De Zwarte Hond verbouwt gemeentehuis Emmen De Zwarte Hond heeft de prijsvraag voor de nieuwbouw en renovatie van het gemeentehuis in Emmen gewonnen. Het Groningse architectenbureau overtuigde het college met een multidisciplinair ontwerp voor de transformatie. Voor een herconcentratie van diensten en activiteiten wordt het gemeentehuis voorzien
van een geheel nieuwe identiteit. In het ontwerp staan karakter, behoud en versterking van De Brink en De Es centraal. Daarnaast moeten ontmoetingen tussen de verschillende gebruikers op een ongedwongen en uitnodigende manier plaats kunnen vinden. Q wwwpagina n8265
Brughuis beloond met Van Eck Prijs BAR Architecten uit Rotterdam is voor het ontwerp van een brughuis in Middelburg bekroond met de Van Eck Prijs 2006. Volgens de jury hebben de architecten een relatief simpele opgave met een beperkt budget tot een gebouw weten te transformeren waarvan het effect groter is dan formaat
en functie. De Van Eck Prijs wordt eens in de vijf jaar uitgereikt. Voor deze editie konden gebouwen worden ingezonden die gerealiseerd zijn tussen 2000 en 2005. De projectarchitecten van het gebouw moesten op het moment van oplevering 45 jaar of jonger zijn. Q wwwpagina n8304
Zeeburg krijgt zijn laatste grote gebouw
FOTO: ROB ‘T HART
In het voorjaar van 2007 wordt begonnen met de bouw van wooncomplex annex basisschool Fountainhead in Amsterdam. Met het laatste grote gebouw op Borneo en Sporenburg in het Oostelijk Havengebied wordt het stedenbouwkundig ontwerp van bureau West 8 voor deze eilanden afgerond. Fountainhead
(ontwerp: KCAP architects & planners) staat deels in het water aan de Ertskade. In vier torens van zestig meter hoog komen 237 koop- en huurappartementen. Op de begane grond is ruimte voor een fitnesscentrum en een zwembad. De basisschool heeft een aparte ingang. Q wwwpagina n8273
Benthem Crouwel breidt mijnbouwmuseum uit
12
ten door het gebouw. In het nieuwe deel van het grootste mijnbouwmuseum ter wereld worden onder meer speciale tentoonstellingen gehouden. De massieve volume is via loopbruggen verbonden met het huidige gebouw, en vormt onderdeel van de natuurlijke looproute. Q wwwpagina n8309
ILLUSTRATIE: BENTHEM CROUWEL ARCHITEKTEN
Benthem Crouwel Architekten heeft de competitie voor de uitbreiding van het Deutsches Bergbau Museum in Bochum gewonnen. De Duitse nevenvestiging van het Amsterdamse bureau ontwierp een zwarte kubus, die is opgezet als een mijn. De gangen tussen de tentoonstellingsruimten lopen als transparante mijnschach-
architectenweb magazine
Architect Ben Kraaijvanger overleden Op zondag 22 oktober is Ben Kraaijvanger, architect en oud-directeur van Kraaijvanger Urbis overleden. Van 1969 tot 1992 heeft hij een belangrijke bijdrage geleverd aan het succes van het bureau, dat destijds Bureau Kraaijvanger heette. Hij heeft een groot aantal projecten op zijn naam geschreven, waaronder het Casino Den Bosch, het Theater aan het Vrijthof Maastricht en Schouwburg
de Kring te Roosendaal. Ben Kraaijvanger was de zoon van Herman Kraaijvanger, die in 1927 met zijn broer Evert het bureau oprichtte. Hij was al geruime tijd ziek. Q wwwpagina n8232
NIEUWS IN HET KORT Leipzig krijgt Holocaustmuseum De gerenommeerde Duitse architect Meinhard von Gerkan is aangesteld voor het ontwerp van een groot Holocaustmuseum in Leipzig. Het is de bedoeling dat het museum over de jodenvervolging in de Tweede Wereldoorlog over drie tot vijf jaar de deuren opent. Het project wordt uitgevoerd door een particuliere stichting. Q wwwpagina n8365 VKG Prijs voor Atelier PRO Het project De Watertuinen (24 villa’s) van Atelier PRO is beloond met de VKG Prijs 2006. De jury was geraakt door de eenheid tussen gevelmaterialen, gebouw en vorm. Aan de prijs van de Vereniging Kunststof Gevelelementenindustrie is een bedrag van 10.000 euro verbonden. Q wwwpagina n8358
ZZDP ontwerpt hoogste toren Enschede Mogelijk in september 2007 wordt begonnen met de bouw van de hoogste toren van Enschede. Aan deze 120 meter hoge woontoren met honderd luxe appartementen wordt een viersterrenhotel vast gebouwd. Transparantie speelt een grote rol in het ontwerp van ZZDP architecten. Het vele glas biedt hotelgasten uitzicht op de aangrenzende boulevard. Daarnaast krijgen bewoners van de toren een doorkijk door het glazen hoteldak. De slanke woontoren bestaat uit 37 verdiepingen. Per laag zal het aantal appartementen verschillen, bovenop het bouwwerk komt een penthouse. Q wwwpagina n8296
Kunstmuseum als een ‘koraalrif’ In Cagliari wordt naar ontwerp van Zaha Hadid Architects een kunstmu-
seum gebouwd. Het bureau van de Brits-Irakese architect won de opdracht na een prijsvraag met meer dan honderd deelnemers. Volgens juryvoorzitter Stefano Boeri is het ontwerp ‘organisch als een koraalrif’. Q wwwpagina n8361 Schotse architectuurprijs uitgereikt Het Maggie’s Highland Cancer Care Center is beloond met de RIAS Andrew Doolan Award. Architect David Page (Page/Park Architects) kreeg de onderscheiding de Royal Incorporation of Architects in Scotland (RIAS) omdat de architectuur bijdraagt aan een ‘healing environment’. wwwpagina n8371 Kopenhagen krijgt toren van Foster Sir Norman Foster is aangesteld voor het ontwerp van een 102 meter hoge toren in het beroemde attractiepark Tivoli in Kopenhagen. Het gebouw wordt volgens de architect een ‘landmark’, maar het zal eveneens passen in de vrij lage skyline van de Deense hoofdstad. Q wwwpagina n8370
Nieuws Update Voor het complete artikel surft u naar www.architectenweb. nl en typt u het bijbehorende wwwpagina nummer in. De online artikelen bevatten veelal aanvullend beeldmateriaal en kunt u gemakkelijk printen en doorsturen naar bekenden. Bezoek dagelijks architectenweb.nl voor het laatste bouw- en architectuurnieuws! Watertuinen wint VKG prijs
nummer 6 - december 2006
13
architectenweb
Blijf dagelijks op de hoogte met architectenweb.nl
www.architectenweb.nl/actueel
online
Architectenweb.nl heeft dagelijks iets te bieden voor architecten, opdrachtgevers, en iedereen die op een andere manier met de architectuur- en bouwwereld te maken heeft. Breng daarom iedere dag een bezoek aan de populairste* bouw- en architectuursite van Nederland zodat u op de hoogte blijft van de laatste ontwikkelingen. Elke dag vindt u op architectenweb.nl - het laatste bouw- en architectuurnieuws - specials, interviews en informatie over evenementen - bouwproductgids met het laatste productnieuws - projectgids met projectportfolio’s van honderden Nederlandse architecten - vacaturebank met honderden vacatures en kandidaten - architectengids met circa 3.000 architectenprofielen - bedrijvengids met duizenden bouw- en architectuurgerelateerde bedrijven - arch.Maaik, de enige echte architectuurstrip ter wereld - bouwkosteninformatie (i.s.m. Archidat) - controleplannen, gebundelde kennis van ervaren bouwkundigen (i.s.m. CBB) Schrijf u ook online in op onze wekelijkse nieuwsbrief! *) Bron: www.alexa.com
IN HET KADER VAN ONTWERPVRIJHEID
< Jo Crepain, architect Pothoofd in Deventer, een groot complex luxe appartementen van Jo Crepain langs de IJssel. De kozijnen, Franse balkons en balustrades van aluminium vormen rijke accenten.
Jo Crepain: “Wij hadden de vrije hand. De donkerbruine steen was de basis. We wilden weinig verschillende materialen gebruiken en mat geanodiseerd aluminium geeft je dan de ruimte. Zo zit het in de kozijnen, de Franse balkons en de balustrades van de brede balkons. Zo onderstreept het letterlijk en figuurlijk het hedendaagse, strakke profiel dat wij zochten. De rankheid van het aluminium en de bijzondere steenverbanden houden het gebouw elegant.” Wat
aluminium
duurzaamheid...
u
kan
ontdek
bieden? een
groot
Uitvoerbaarheid, aantal
design,
voordelen
www.aluminiumindewoningbouw.nl of bel 030 - 605 36 44.
F L E X I B E L E PA R T N E R S H E R K E N T U A A N H E T V M R G - K E U R M E R K ®
op
COLUMN | KEES VAN DER HOEVEN
Durfkapitalisme management van zijn eigen ministeriegebouw) de gelegenheidscombinatie Safire is geselecteerd, die bestaat uit ABN Amro, Strukton, GTI, Burgers Ergon en ISS. Het contract is zo’n slordige 175 miljoen euro waard en er werd dan ook geruime tijd over onderhandeld. Het publieke deel in die naam ‘PPS’ slaat echter alleen op het geld, want van die onderhandelingen hebben wij als publiek geen kennis kunnen nemen. En zelfs de toen verantwoordelijke bouwminister - mevrouw Dekker van VROM - heeft kennelijk pas in een laat stadium de plannen gezien, blijkens haar uitlating in een recente toespraak: “In klein comité is het ontwerp van Safire aan mij gepresenteerd en ik moet zeggen dat ik erg onder de indruk ben van het resultaat. Er is op een creatieve manier omgegaan met de ruimte die het gebouw biedt.”
De Raad van Bestuur van Stork ligt sinds kort onder vuur van een groep aandeelhouders. Een aantal zogenaamde hedgefunds heeft – meestal met geleend geld – een belangrijk pakket aandelen in de beursgenoteerde onderneming opgebouwd en ze proberen nu directe invloed uit te oefenen op het bedrijfsbeleid. De agressieve beleggers willen Stork zo snel mogelijk splitsen in een paar onderdelen om die vervolgens direct weer te kunnen verkopen. Ze zijn daarbij minder geïnteresseerd in de continuïteit van de onderneming, maar vooral in maximale en snelle winst op hun eigen investering. Het bovenstaande lijkt op het stereotiepe beeld dat in ons vak nog wel bestaat van de projectontwikkelaar. Macht opbouwen via belangrijke grondposities, gemeenten via die macht bouwopdrachten afdwingen en in de krappe woningmarkt grote winsten maken bij de verkoop van gewilde eengezinswoningen met tuin en liefst nog een dertiger jaren uiterlijk. De openbare ruimte is vervolgens het kind van de rekening. De kosten van groen, speelmogelijkheden, straten en pleinen komen voor rekening van de overheid en dus van ons als belastingbetaler. Maar het zou echt beter gaan als de markt intensief zou sámenwerken met de publieke zaak. En zo ontstond de nieuwe uitdrukking ‘Publiek Private Samenwerking’, kortweg PPS. Zalm haalde als minister van Financiën extra benodigd begrotingsgeld altijd via goedkope staatsleningen van de kapitaalmarkt, maar ook hij is nu om. Trots maakte hij kortgeleden bekend dat voor het eerste grote PPS-contract (voor renovatie en langjarig facility
16
Charmante tekst voor de winnaar, maar wij zijn ook benieuwd naar die vier of vijf aanbiedingen die zijn afgevallen. En vooral naar het werk van de bij die concurrenten betrokken architectenbureaus! Wij weten formeel niet eens welke architecten meededen... de minister of de Rijksbouwmeester wel? Was het vroeger (sic!) nog gebruikelijk dat bij publieke opdrachten de ontwerpen tenminste in het openbaar werden gepresenteerd en besproken, in het geval van dit ministeriegebouw heeft het besluitvormingsproces zich geheel in ambtelijke achterkamertjes voltrokken. Voor het nationale architectuurdebat is het een slechte zaak dat PPS-constructies zo enthousiast geprezen en zelfs voortgezet worden: er volgen een belastinggebouw in Doetinchem, een detentiecentrum in Rotterdam en een overheidskantoor in Groningen. We weten nu al dat we over die ontwerpen zowel vooraf als achteraf niet inhoudelijk zullen kunnen debatteren. Het grote geld neemt zo stapsgewijs de Rijksgebouwen(dienst) over en men is daar kennelijk nog trots op ook. Nu maar hopen dat u als een van de échte aandeelhouders van onze overheid op 22 november jongsleden op de juiste partij hebt kunnen stemmen kavander@xs4all.nl Leestip: Deyan Sudjic (2005), The edifice complex – How the rich and powerful shape the world, The Penguin Press, Londen. ISBN 1-59420-068-8
architectenweb magazine
Building Value
Terca gevelbakstenen. Trends in vorm en kleur.
Wienerberger werkt voortdurend aan nieuwe trends in keramische bouwmaterialen. Wij houden van de grenzeloze schoonheid en de natuurlijke warmte van gebakken stenen. Wienerberger wil met u nieuwe idee毛n ontwikkelen. Combineren met vormen, kleuren en patronen die een extra dimensie geven aan uw werk. We willen u niet alleen verleiden maar ook inspireren met ons assortiment gevelbakstenen. Zodat u n贸g meer uit uw creaties kunt halen. En onze omgeving verrijkt met markante en aantrekkelijke bouwwerken.
Baksteen. Voor mensen gemaakt. Wienerberger B.V. Infolijn: 0800 - 022 85 80, www.wienerberger.nl
interview
architectenweb
INTERVIEW | WIES SANDERS EN LUUK BOELENS
20
architectenweb magazine
Interview met Wies Sanders en Luuk Boelens
Transmoderne
stedenbouw
particuliere agenda’s vertaald in collectieve belangen Luuk Boelens en Wies Sanders vormen samen het stedenbouwkundig adviesbureau Urban Unlimited. Luuk Boelens is bovendien buitengewoon hoogleraar Planologie aan de Universiteit Utrecht, terwijl Wies Sanders verbonden is aan diverse hogescholen en zelfstandig opereert als opiniemaker. Door | Olv Klijn en Eric Frijters foto | Hans Werlemann
an hen stelden Eric Frijters en Olv Klijn voor de vijfde keer in de reeks de onvermijdelijke vraag naar de opgave van morgen. Hun antwoord blijkt voor het eerst geen duidelijke probleemgebieden af te bakenen. Urban Unlimited zet immers in op een actorenbenadering, als belangrijkste voorsortering op de toekomst.
A
Alvorens te spreken over de huidige ruimtelijke inrichting, de problemen, de kansen en de rol van Urban Unlimited daarin is het goed het ontstaan van jullie bureau toe te lichten. Waar komt Urban Unlimited eigenlijk vandaan? Het ontstaan van Urban Unlimited is niet het gevolg van een bepaalde situatie of van een specifieke ontwikkeling. Ons bureau is ontstaan uit een eigen drive om op een andere manier met stedenbouw bezig te zijn. Dat is direct een belangrijk verschil met andere bureaus die vaak wel ontstaan zijn als antwoord op een specifieke vraag. We kennen
nummer 6 - december 2006
elkaar van Holland Railconsult. Ons idee was een bureau op te zetten waarin we de helft van de tijd zouden werken aan projecten om geld te verdienen, en de andere helft zelf zouden studeren. Ons streven was, en is, projecten te doen op het grensvlak van onderzoek, theorie, ontwerp en de praktijk. Kortom, we willen tegelijkertijd volgen en sturen en proberen altijd verbanden te leggen met andere disciplines. Wat wij in de afgelopen zeven jaar hebben geprobeerd is om stedelijke projecten en programma’s te verbeteren tot meer duurzame, actuele, sociaal geëngageerde en realistische projecten. Inmiddels hebben we met succes onderwerpen als toerisme, netwerksamenleving, mobiliteit en ideeën over vrijplaatsen op verschillende ontwerpagenda’s gezet. Of dit betekent dat er behoefte is aan een bureau als Urban Unlimited blijft natuurlijk de vraag. Maar voor ons is deze vraag niet relevant, wij hebben een eigen agenda en zoeken daar opdrachtgevers bij.
Vanuit dat idee – het hebben van een eigen agenda – stellen jullie niet op zoek te zijn naar de opgave van morgen. In plaats daarvan is jullie agenda richtinggevend voor de verandering die jullie teweeg willen brengen. Maar wat is die agenda inhoudelijk? Wij reageren op de complexiteit van de huidige situatie door binnen concrete projecten vanuit een bottum-up benadering verschillende visies met elkaar in verband te brengen en coalities te smeden om problemen aan te pakken.
wij hebben een eigen agenda en zoeken daar opdrachtgevers bij We doen dat niet omdat we als een soort verkenners van projectontwikkelaars de buitenkansjes in kaart willen brengen, maar doen dat vanuit een eigen visie op de maatschappij en op ruimtelijke ontwikkelingen. Onze visie is duidelijk beïnvloed door het gedachtegoed van iemand als Ton Kreukels, emeritus hoogleraar pla-
21
ten kleine collectieven te smeden die het oude vak van stedenbouw opnieuw inhoud geven. In het vorige interview spraken we met iemand die volgens jullie ideeën duidelijk als actor te classificeren is: Huub Smeets (directievoorzitter van Vesteda). Smeets vertelde hoe hij als gevolg van een gebrek aan visie bij politici zich als ondernemer genoodzaakt ziet zich ook bezig te houden met softe zaken zoals de kwaliteit van de openbare ruimte. Een veel gehoorde reserve ten aanzien van meer invloed van ondernemers bij de ruimtelijke inrichting is de vraag of deze groep wel echt in staat is het publieke belang te behartigen? Er bestaat een wijdverspreid idee dat private partijen geen zorg kunnen dragen voor kwetsbare elementen in onze ruimtelijke inrichting. Een simpel voorbeeld als de Rotterdamse Koopgoot bewijst het tegendeel. Wat de meeste mensen zich niet realiseren, is dat deze ogenschijnlijk openbare ruimte in werkelijkheid private ruimte is. De hele koopgoot is gewoon van één ondernemer en die onderhoudt zijn straat beter dan het geval is met de meeste andere straten in Rotterdam. Natuurlijk is dit een kleinschalig voorbeeld, maar het laat zien dat goede ondernemers zich wel degelijk bezig houden met zoiets softs als de kwaliteit van de openbare ruimte. Wat ook vaak wordt gedacht is dat de overheid de aangewezen partij is om na te denken over de lange termijn. Maar in het huidige politieke klimaat blijken politici, zowel op landelijk als op regionaal en lokaal niveau, zelden verder te kijken dan de termijn waarvoor ze gekozen zijn. Daar staat tegenover dat er vanuit diverse overheidsorganen een overvloed aan visies geproduceerd wordt. Alleen al in Rotterdam zijn er zoveel organen die eigen visies ontwikkelen voor de korte, de middellange en de lange termijn, dat je je afvraagt welke visie nu de juiste is en wie je wanneer daarop kunt aanspreken. Ook op dit punt doen veel ondernemers het beter. Een goede ondernemer denkt immers van nature na over de lange ter-
nummer 6 - december 2006
mijn. Vrijwel elke strategische investering wordt immers gedaan op basis van een idee over een termijn die langer is dan vier jaar. Een voorbeeld van iemand die eveneens zijn aandacht richt op de procesmatige kant van de ruimtelijke inrichting is Dirk Sijmons, die we eerder in deze interviewreeks spraken. Ook hij spreekt van veranderde omstandigheden. Onder andere in zijn publicatie ‘Een Plan dat Werkt’ heeft Sijmons het letterlijk over de klimaatsverandering die moeten aanzetten tot een ‘lagenbenadering’ voor de inrichting van ons landschap. Jullie tegenwerping komt bij monde van René Boomkens: ‘Het is betrekkelijk eenvoudig om afscheid te nemen van het maakbaarheidsideaal. Breken met een maatschappelijke werkelijkheid die tot in haar fijnste haarvaten door dat ideaal is getransformeerd en nog steeds met de procedures en instrumenten van dat ideaal wordt beheerd en bestuurd, is iets heel anders.’ Welke vraagtekens zetten jullie nu precies bij het werkelijk nieuwe karakter van het werk van Sijmons? Dirk heeft via zijn lagenbenadering het onderwerp ‘water’ op de agenda gezet. Kort gezegd stelt hij het ‘behoud van droge voeten’ als eerste eis voor de ruimtelijke ontwikkeling van Nederland. Hoewel je je af kunt vragen hoe lang dit scenario nog realistisch is, beschouwt Sijmons in zijn plannen de overheid nog steeds als de belangrijkste actor. Het grote verschil tussen de aanpak van Sijmons en die van ons is dat hij spreekt over een ‘plan dat werkt’, maar in werkelijkheid op zoek gaat naar een ‘plan dat legitimeert’. Hij lijkt vooral geïnteresseerd in de vraag of mensen het met een plan eens zijn; als die er genoeg zijn, dan werkt het, aldus Sijmons. Wij proberen ‘voorbij het plan’ te gaan en daarbij dus niet een gebiedssamenhang of compositie te suggereren, maar een trendanalyse te vertalen in een strategie, die direct leidt tot een kansenkaart vol uitvoerbare projecten zonder dat de overheid daarbij de sturende partij is. Hebben stedenbouwers het dus altijd fout gedaan?
Nee, maar de omstandigheden zijn veranderd. Het op sociaaldemocratische leest geschoeide Nederlandse stelsel van aansturing door de overheid is nog goeddeels intact, zeker in de grote steden. Ons streven is er niet op gericht dit stelsel omver te werpen, maar wel willen we de suprematie ervan aan de orde stellen. Men hoeft maar te kijken naar de stedenbouwkundige geschiedenis van voor de twee Wereldoorlogen om te beseffen dat er ook een ander evenwicht mogelijk is tussen ontwerpers, bestuurders en ondernemers. Het Amsterdam Zuid van Berlage is daar een goed voorbeeld van. Ook de verschillende Rotterdamse havenbaronnen van vroeger, die vanuit hun rol als ondernemer allerlei spelers op verschillende schaalniveaus in de regio aan elkaar koppelden, hebben laten zien dat de stad opgebouwd kan worden vanuit particulier initiatief. Wanneer we het laatste voorbeeld letterlijk naar het heden vertalen, komen we natuurlijk in de pro-
Met zijn klassieke argwaan tegen de projectontwikkelaar creëert Duivesteijn zelf zijn eigen non-kwaliteit blemen. De huidige havenbaronnen zijn Maersk en Cosco en die zitten respectievelijk in Kopenhagen en Sjanghai. Deze multinationals zijn niet eenvoudig te committeren aan lokale processen. Toch zijn er ook nu wel degelijk spelers te vinden die, net als de havenbaronnen van weleer, in staat zijn delen van de stad te maken. Gegeven de genoemde complexiteit van ruimtelijke processen is het niet mogelijk te denken in generieke modellen en stereotiepe actoren. Wij kiezen er daarom voor om aan de hand van specifieke onderwerpen belangrijke spelers op te sporen en enthousiast te maken voor onze plannen. Met andere woorden: wij zijn niet op zoek naar de vraag wat ‘de opgave voor de stedenbouw in de komende jaren zal zijn’, maar wij proberen ruimtelijke processen, kansen en spelers aan de hand van concrete projecten te committeren om zo veranderingen in gang te zetten.
25
Next Top Model De nieuwe Gira F100
01 02
hgschmitz.de
De nieuwe Gira F100 omvat met meer dan 180 functies het volledige assortiment. Het spectrum loopt van de Gira radio, via huisstations uit het Gira deurcommunicatiesysteem, tot de functies uit het Gira Instabus KNX / EIB systeem. Het nieuwe programma is verkrijgbaar in de kleuren zuiver wit glanzend en crème wit glanzend, materiaal thermoplast. Meer informatie krijgt u tevens via de Gira architectenservice, tel +31 (0) 6 53 - 98 43 21 of www.gira.nl Afbeeldingen: Gira F100, zuiver wit glanzend. Boven: Gira tastsensor 2plus, zesvoudig [01], huisstation vrij spreken met TFT-kleurendisplay [02]. Onder: tweevoudige combinatie drukvlakschakelaar/wandcontactdoos met randaarde
projecten
architectenweb
*," / Ê ",/ÊNÊ 1 /
i}> iÊ}À ` Îä
£iÊÛiÀ` i« } >ÀV ÌiVÌi ÜiLÊ >}>â i
À> âÊ ÃâÌ V ViÀÌâ>> Ê,> ` }Ê<Ü ÌiÀÃiÀ > `®Ê` ÀÊ Ìi iÀÊ i «iÊ/
} ÌiV ÊÊ >ÀV ÌiVÌÕÕÀÊ Û> Ê `ÀÕ Üi i `iÊ ii Û Õ`
,> ` }]Ê`iÊ}iL ÀÌi« >>ÌÃÊÛ> Ê`iÊ" ÃÌi À ÃiÊV « ÃÌÊ À> âÊ ÃâÌ]Ê ÃÊii Ê` À« iÊÛ> Ê ääÊ Ü iÀÃ°Ê iÊ Ìi}ÀiiÀÊ iÊ Êâ ½ Ê > `i iÊÃiÌÌ }Êii Ê«À }À> >Ê Û> Êii ÊV ViÀÌ > Ê iÌÊii ÊÃÌi`i iÊÃV >> ¶Ê Ê`>ÌÊ iÌÊ ii Ê Li«iÀ ÌÊ LÕ`}iÌÊ i Ê ii Ê Ài> ÃiÀ }ÃÌiÀ Ê Û> ÊÛ iÀÊ >> `i °Ê
ÀÊNÊ À VÊ À ÌiÀÃÊv Ì ½ÃÊNÊ1 À V Ê-V Ü>ÀÌâ
ÜÜÜ°>Ìi iÀ i «iÌ °V Q ÜÜÜ«>} >Ê«ÈÓÈx
"«Ê ` iÊ `i V>ÌiÊ ÛÀ>>}Ê iivÌÊ Ìi iÀÊ i «iÊ / Ê iÌÊ Õ Ê «À ÃÛÀ>>} âi ` }Ê ii Ê }i iÀ i Ê > ÌÜ À`Ê }iv À Õ iiÀ`]Ê Ü>>À Ê iÌÊ > iÊ >ÀV ÌiV Ì ÃV iÊ ``i i Ê ii Ê >Ý Õ Ê >> Ê ÀÕ Ìi iÊ Ü> Ìi ÌÊ ÃÊLiÀi Ì°Ê iÌÊ}iL ÕÜÊ ÃÊ}ià ÌÕiiÀ`Ê Ê i Ê«>À Ê `>ÌÊ }iÛi Ê ÃÊ ` ÀÊ ii Ê ÕÕÀ]Ê Ü>>À ` ÀÊ`iÊ V>Ì iÊ>> Ê iÌÊâ V ÌÊ ÌÌÀ i Ê Ã°Ê iÌÊ> ÃÊL Ê`iÊ}iL ÕÜi Ê Ê`iÊ` ÀiVÌiÊ }iÛ }Ê ÃÊiÀÊii ÊÃÌiÀ iÊÀi >Ì iÊ}iÀi > ÃiiÀ`Ê ÌÕÃÃi Ê }iL ÕÜÊ i Ê ÌÕ °Ê " Ê `iÊ Õ ÌÃÌÀ> }Ê Û> Ê `iÊ « ÞÕÀiÌ >> }i Ûi ÃÊ ÛiÀÜ ÃÌÊ >>ÀÊ `iÊ >L }i i}i Ê Ü ÌÊ }iÃÌÕVÌiÊ}iL ÕÜi °Ê
}i i Ê Ã°Ê > Ê `iÊ L i > ÌÊ â Ê « >v `ÃÊi ÊÜ> `i Ê «Êii âi v`iÊÜ âiÊ Li > `i `Ê iÌÊ ÕÌi Ê`i i °Ê iÊ> iÃ Ì ÃV iÊ >À> ÌiÀ ÃÌ i Ê Ü À`ÌÊ }Ê ii ÃÊ ÛiÀLiÌiÀ`Ê` ÀÊ`iÊâ>> ÊÀ ` ÊÌiÊ }i Ûi Ê iÌÊii ÊL> ]Ê`>ÌÊ «ÊÛ iÀÊ iÌiÀÊ }ÌiÊ ii Ê «iÀviVÌÊ Õ Ìâ V ÌÊ }iivÌÊ «Ê `iÊ Õâ > iÊ }iLiÕÀÌi ÃÃi °Ê iÌÊ `À i ` i à >> Ê }i À `iÊ Õ Ì « iÝÊ « > Ìi ÊÜ À`i ÊÃÌ Ài `iÊiV ½ÃÊÌ `i ÃÊ iÌÊ V ViÀÌÊÛiÀ i`i °Ê" Ê Ê iÌÊ Õâ > iÊ >ÀÌÊÛ> Ê iÌÊ}iL ÕÜÊ i iÀ ÌÊ`iÊ > `Ê
iÊ }ià Ìi Ê >> â V Ìi Ê Ü À`i Ê > ii Ê «Ê `iÊ Li}> iÊ }À `Ê ` ÀLÀ i Ê ` ÀÊ }À ÌiÊ À>> «i }i ]Ê ` iÊ `iÊ Ì i iÊ }iÛ }Ê Û> Ê iÌÊ «>À Ê «Ê iÌÊ ÌiÀ iÕÀÊÛ> Ê iÌÊ iÕÜiÊ}iL ÕÜÊLiÌÀi i °Ê i Ê ÀiÕÃ>V Ì }Ê À>> Ê Û> Ê >V ÌÌ i Ê L Ê Û iÀÊ iÌiÀÊ ÛiÀL `ÌÊ `iÊ v ÞiÀÊ iÌÊ `iÊ ÌÕ °Ê i âi Ê ÃÊÛ ÀÊ>VÀÞ Ê Ê« >>ÌÃÊÛ> Ê } >Ã]Ê â `>ÌÊ ii Ê `iÀÛiÀ`i }Ê Û> Ê `iÊ ÌÀ> ë>À> ÌiÊ `i i Ê iÌÊ `â> i Ê Ã°Ê
ÀÊ`iÊ`ÕLLi iÊ }ÌiÊÛ À ÌÊ`iÊv ÞiÀÊ `iÊÃ iÕÌi Ê Ê iÌÊÃ> i ÌÀi i ÊÛ> Ê> iÊ «ÕL i iÊ }Ài` l Ìi Ê Ê iÌÊ }iL ÕÜ°Ê
iÊ L i ÀÕ ÌiÊ >`i ÌÊ `iÊ ÃviiÀÊ Û> Ê ii Ê L >Ê >ÃÃ i Ê `iÀ Ã iÊ iÌÊ Ü ÌÌiÊ ÕÀi Êi Ê ÕÌi ÊÛ iÀi °Ê
iÊV ViÀÌ > Ê Ê,> ` }Ê ÃÊii Ê« } }Ê Ê ii Ê ÃÞ Ì iÃiÊ Û> Ê >ÀV ÌiVÌÕÕÀÊ i Ê }i Õ `ÃÌiV i Ê ÌiÊ LiÜiÀ ÃÌi }i ]Ê Ü>>ÀÛ ÀÊ ii Ê ` ÃÊ > ÃÊ Õ Ì}> }Ã«Õ ÌÊ Õ iÀÊÈÊ Ê`iVi LiÀÊÓääÈ
Û> Ê i «iÊ / Ê â V Ê ` ÀÊ ii Ê Ìi }i ÌiÊ >ÌiÀ >> Ì i«>Ãà }\Ê iÌÊ}i ii Ê Ì ÌÊ Õ Ê Ê Üiâi Ê } ÌiV Ê >ÀV ÌiV ÌÕÕÀÊÛ> Ê `ÀÕ Üi i `iÊii Û Õ`° Σ
PROJECT BELICHT | VILLA BERKEL
Villa Berkel te Veenendaal door Architectenbureau Paul de Ruiter
Elegante een
Er heerst een mythe over retrodesign, waarvan vaak gezegd wordt dat het nu eenmaal is ‘wat de mensen willen’. Op het eerste gezicht lijkt die mythe op waarheid te berusten. Villa’s uit de jaren ’20 en ’30 zijn zeer gewild en Frank Lloyd Wright doet het nog altijd goed op de markt. Maar het valt te verdedigen dat het niet zozeer het retro karakter van de architectuur is dat zo in trek is, maar de woonkwaliteiten die deze huizen vertegenwoordigen. door | Jacob Voorthuis fotografie | Pieter Kers
32
architectenweb magazine
voud
nummer 6 - december 2006
33
De omringende bossen zijn donker, waardoor het belangrijk was om zoveel mogelijk licht naar binnen te trekken. Maar hoe meer glas een huis bezit, des te moeilijker de grens tussen binnen en buiten – tussen privé en openbaar – te bewaken is. De oplossing van Paul de Ruiter is even elegant als eenvoudig. De kavel ligt aan een straat die noord-zuid georiënteerd is. De architect heeft de kavel haaks daarop in drie lange stroken verdeeld, als een Nederlandse vlag aan de mast. De onderste strook op het zuiden is gereserveerd voor de tuin, de middelste strook biedt plaats aan de villa zelf en de meest noordelijk gelegen strook bevat de ontsluiting van het huis; daar liggen de oprijlaan, de parkeergelegenheid en de entree. Door deze kavelindeling wordt het zicht op de gedeelten van het huis die men het liefst privé houdt, met eenvoudige middelen beperkt. Wat de architect met de kavel als geheel heeft gedaan, heeft hij herhaald in de plattegrond van het huis. Die is eveneens in drie relatief smalle stroken van gelijke breedte verdeeld over de volle 30 meter die de villa lang is. Tegen de noordelijk gelegen ‘rug’ van de villa zijn de ruimtes geplaatst die een redelijke mate van afzondering behoeven of ruimtes die niet hoeven te profiteren van de volle glorie van de tuin. De middelste strook bevat de delen van de woning die wel direct aan de tuin grenzen. Om de bewoners ten volle van het landschap te laten genieten is er een buitenterras aangelegd over de gehele zuidkant van de villa, die de derde strook in beslag neemt. Het terras vormt een buitenkamer, deels afgedekt met een houten luifel. De glazen gevel met de schuifdeuren zorgt ervoor dat de scheiding tussen binnen en buiten hier slechts een scheiding van klimaat betreft, en geen scheiding van licht en donker. Het houten terras steunt op stalen, schuin naar boven afgesneden consoles en lijkt daardoor in nummer 6 - december 2006
aanzicht boven de grond te zweven. De constructie van de luifel spiegelt de consoles, zodat vanaf de zijkanten de villa oogt als een tortilla wrap, een pannenkoek die om zijn vulling heen wordt gevouwen. Wat betreft het interieur wilde de cliënt ’iets loft-achtigs’, namelijk zoveel mogelijk ononderbroken plattegrond, een zekere overmaat aan ramen, geen gangen en zo weinig mogelijk aparte kamertjes. Om bij een dergeDeze villa bewijst dat moderne lijke openheid toch de architectuur een rijkdom aan leefbaarheid van het kwaliteiten kan bezitten huis te waarborgen is de plattegrond van het huis in tweeën gedeeld. In het oostelijke deel, aan de straatkant, bevinden zich de meer openbare functies: de entree, werkkamer, keuken en zitkamer, terwijl het westelijke deel, het verst van de straat verwijderd, de intiemere functies her-
In het terras is een hot-tub verwerkt
35
PROJECT BELICHT | VILLA BERKEL
1 8
4
5
3
2
5
7
6
8
5
9 Begane grond
11
12
10
Kelder
1.
entree
7.
badkamer
2.
werkkamer
8.
vijver
3.
woonkamer
9.
terras
4.
keuken
10. kelder
5.
slaapkamer
11. installatieruimte
6.
overloop
12. wijnkelder
Doorsnede
36
architectenweb magazine
het glas geeft een open gevoel, maar de ruimte erachter blijft prive
bergt; een overloop voor de televisie, twee aparte slaapkamers voor de kinderen en een op het westen gelegen masterbedroom met sauna, badkamer en uitzicht op een vijver en de tuin. Door deze scheiding van activiteiten is het huis eigenlijk een herinterpretatie van een traditioneel woonhuis: hoe verder men het huis binnentreedt hoe meer privé en hoe intiemer de ruimtes worden. Dat geeft helderheid, maar ook een zekere discretie, waardoor het mogelijk is bepaalde aspecten van je leven voor jezelf te houden. De noordelijke gevel oogt vrij dicht en is afgewerkt met hout. Alleen boven de ingang is de gevel opengeklapt en omgetoverd in een luifel. Om het licht ook aan die kant diep het volume in te trekken is er een lang smal dakraam in de keuken en boven het bad in de badkamer gemonteerd. In goede Corbusiaanse traditie is via het dak een poging gedaan om de natuur iets van het haar ontvreemde oppervlakte terug te geven, in de vorm van een dakbedekking van sedumbeplanting.
Aan het eind van elke bespreking van een woongebouw blijft er altijd nog maar één vraag over. De vraag die alle andere overbodig maakt, namelijk: zou ik er zelf willen wonen? Welnu, in deze fijnzinnige en geraffineerde woonarchitectuur, waarin de kunst van het wonen wordt gecombineerd met een diepe sympathie voor de samenwerking tussen materiaal, oriëntatie, ordening, beweging en licht kan De vijvers rond het huis benadrukhierop volmondig ‘ja’ ken de lichtheid van het gebouw worden geantwoord; zelfs door de mensen die altijd van zichzelf hadden gedacht dat ze liever in een retro-woning zouden willen wonen. Dit huis verenigt de beproefde kwaliteiten van een traditioneel huis met een verzorgde heroverweging van de meest gedurfde experimenten van de moderne architectuur en laat zien dat we tegenwoordig, zeker in de architectuur, echt wel verder kunnen komen dan die zogenaamde goede oude tijd.
Aan beide zijkanten van het gebouw heeft de architect een vijver geplaatst om ook hier het huis van de grond af te tillen en zo de lichtheid van het gebouw te benadrukken. De vijvers dienen ook om met de weerspiegeling van het golvende water de plafonds in de villa te benutten als een doek, waarop met licht en schaduw de gehele dag en nacht geschilderd wordt. Om beide effecten nog eens te versterken steekt het glas van de zijkant van de villa door de stalen strip naar buiten toe als een erker, zodat het huis aan weerszijden boven het water zweeft. Isometrie staalconstructie
nummer 6 - december 2006
37
PROJECT BELICHT | VILLA BERKEL
7
6
5
4 3 2 1
13
16
14
17
8 9 10
11
18 19
19
1.
sedum beplanting
2.
substraatlaag
3.
EPDM
4.
isolatie afschotplaten Rc=3,5
5.
houten balklaag
6.
grind
7.
aluminium dakafdekker
8.
thermische verzinkte staalplaat
9.
kokerprofiel 80.200.6
10. transparante kitvoeg 11. HR++ glas, gelaagd 12. HR++ glas, gelaagd en beloopbaar 13. thermische verzinkte console 14. verlichtingsarmatuur 15. grind 20-50 mm 16. houten lamellen, afzelia 17. thermische verzinkt UNP profiel 18. houten kozijn, afzelia 19. stalen kokerprofiel 50.50 20. houten vlonderdelen, afzelia 21. thermisch verzinkte stalen draagconstructie
20
21
12 13 8
14
15
Detaildoorsnede kopgevel
38
Detaildoorsnede langsgevel (terras)
architectenweb magazine
opdrachtgever | particulier ontwerp | Architectenbureau Paul de Ruiter (www.paulderuiter.nl) projectarchitect | Paul de Ruiter aannemer | Bouwbedrijf Valleibouw, Veenendaal constructeur | Van Kessel & Janssen bv, Beuningen installateur WTB | Installatiebedrijf van Doorn en vd Scheur, Veenendaal installateur E | BEDA Electro, Veenendaal realisatie | 2006
Gerelateerd op architectenweb.nl bouwproduct
Mos-sedumdak
projectportfolio
bouwproduct
Pilkington gelaagd
projectportfolio
Gelaagd glas wordt toegepast als bescherming tegen ongelukken of opzettelijke schade. Het bestaat uit meerdere glasbladen die onverbrekelijk verbonden zijn met één of meerdere PVB folies. Als het glas breekt, wordt het bij elkaar gehouden door de folie. Pilkington
Paul de Ruiter Paul de Ruiter, die als kind al architect wilde worden, vindt zijn kinderen, liefde, gezondheid en ontwerpen het allerbelangrijkste. Hij leest veel designmagazines en twee ochtendkranten. Zijn motto is ‘no guts, no glory’, zijn definitie van architectuur luidt ‘form follows climate’. Architectenbureau Paul de Ruiter b.v. Q wwwpagina n4462
nummer 6 - december 2006
Veranda parkeergarage Paul de Ruiter heeft de opdracht voor een parkeergarage nabij het Feyenoordstadion aangegrepen om het negatieve imago van dit gebouwtype te verbeteren. De buitenkant moest prettig zijn om naar te kijken en de binnenkant moest aangenaam zijn om in te verblijven. Architectenbureau Paul de Ruiter b.v. Q wwwpagina p3502
Q wwwpagina bp7756
portret van...
Kantoor Rijkswaterstaat In opdracht van de Rijksgebouwendienst ontwierp Paul de Ruiter een kantoor voor Rijkswaterstaat Zeeland te Middelburg. Het is een helder en transparant gebouw, publieksvriendelijk en toegankelijk. Daarbij is het een voorbeeld van duurzaam bouwen. Architectenbureau Paul de Ruiter b.v. Q wwwpagina p1790
Villa Berkel is voorzien van een lichtgewicht mos-sedumdak. Het is opgebouwd uit Optigroen vegetatiematten op een beschermende mat en een wortelwerende dakbedekking De afwerking langs de randen bestaat uit geperforeerde aluminium scheidingsprofielen. Koninklijke Ginkel Groep Q wwwpagina bp7755
projectportfolio
Villa Room, Rhenen De wens om in de woning verschillende ‘evenementen’ te kunnen laten plaatsvinden, is vertaald in een open en flexibele plattegrond. Het schildersatelier is een open ruimte over twee verdiepingen, met daarboven een sheddak voor het noorderlicht. Architectenbureau Paul de Ruiter b.v. Q wwwpagina p2868
39
PROJECTEN KORT | BUITENLAND
Nederlandse Ambassade in Bangkok door Henket en partners architecten
Nederlandse transparantie
In een politiek klimaat dat gekweld wordt door staatsgrepen en ondoorzichtige besluitvorming, volhardt het beeld van de Nederlandse ambassade in transparantie. Door | Eric Frijters fotoâ&#x20AC;&#x2122;s | Teerawat Winyarat ŠArchitects 49 Limited.
www.henket.nl Q wwwpagina p6253
40
Midden in de Thaise metropool Bangkok is de ambassade gesitueerd naast de diplomatieke post van de Verenigde Staten, ingeklemd tussen de drukke Wireless Road en de rustige Soi Tonson. De locatie is uitzonderlijk
groen, gegeven de lokale maatstaven. De nieuwe kanselarij is in die groene oase op een eiland geplaatst. Hierdoor kan de privacy beter worden gewaarborgd en ondervindt het minder overlast van de Wireless Road. architectenweb magazine
2e verdieping
1e verdieping
Begane grond
Het bouwwerk bestaat feitelijk uit twee delen. Het onderste, waarin de kanselarij is gevestigd, is een langwerpig volume, waarop het tweede deel van het bouwwerk rust. Het bovenste deel is samengesteld uit een metalen dak en een zonwerende buitengevel en biedt samen met de omringende bomen klimatologische bescherming. Hierdoor ontstaat een dialoog tussen de ombouw die van tijdelijke aard lijkt te zijn, en de onderbouw die een meer permanent karakter lijkt te hebben. nummer 6 - december 2006
41
%STHETISCH VORMGEGEVEN R A M E N E N D E U RE N
/NDERSCHEIDENDE UITSTRALING VOOR ELKE GEVEL 3TRAK EN SLANK TOT IN DETAIL %N TECHNISCH TOCH MET ONGEKENDE PRESTATIES )N ISOLATIE STABILITEIT BEDIENINGSVARIANTEN VERBORGEN WATERAFVOER EN ZELFS INBRAAKWEREND 7+ $E INNOVATIE VAN 2EYNAERS !LUMINIUM
(ET IS DE KRACHT VAN HET SLANKE RAAM EN DEURSYSTEEM #3 3, +IJK OP WWW REYNAERS NL OF BEL
gecamoufleerd it ongewone bouwwerk bespeelt de fantasie en de zintuigen van haar bezoekers – je zou er ook een overwoekerde bunker of een groen sculptuur in kunnen zien. Architect Ton Venhoeven heeft met gebruik van materialen en verlichting, perspectief en zichtlijnen, de ruimten zorgvuldig geënsceneerd zodat een bezoek aan dit zwembadencomplex een haast filmische ervaring wordt waarin gebouw en gebruiker afwisselend acteur, toeschouwer en figurant zijn. De setting van deze cinematografische architectuur is het Amsterdamse stadsdeel De Baarsjes. In de jaren 90 is hier begonnen met stadsvernieuwing, waarmee het stadsdeelbestuur een evenwichtiger bevolkingssamenstelling hoopt te creëren en daarmee een sociaal-economische impuls voor de buurt. De ingrepen bestaan uit het renoveren en herstructureren van de bestaande woningvoorraad, het aanvullen van nieuwbouw en het verbeteren van de
D
nummer 6 - december 2006
openbare ruimten en voorzieningen. Naast het in 1998 gerenoveerde Mercatorplein is Sportplaza Mercator een tweede recreatie- en ontmoetingsplek voor de buurt. In 2001 schreef het stadsdeel een prijsvraag uit voor dit nieuwe badencomplex dat het Sportfondsenbad West aan de Cornelis Dirkszstraat en het Jan van Galenbad vervangt. Vanuit de bewoners kwam de wens naar voren het groene karakter van het park aan de Jan van Galenstraat te behouden. Deze wens is door de opdrachtgever in het programma van eisen opgenomen. Ton Venhoeven heeft in zijn winnende ontwerp deze eis letterlijk vertaald door het programma volledig te omhullen met begroeide daken en gevels. Op strategische plaatsen wordt de façade van planten onderbroken door enorme glazen puien, waardoor je dwars door het gebouw heen kan kijken, zodat ook het interieur onderdeel wordt van de stad - en andersom.
45
PROJECT BELICHT | SPORTPLAZA MERCATOR
De hoofdentree aan de Jan van Galenstraat, waar de gevel als een luifel omhoog klapt
Zicht vanaf de Orteliuskade (oostzijde) op de ligweide met het buitenbassin
De entreehal met receptie. De brug verbindt de fitnessruimte met de kantoren en de vleugel met feestzaal
Tussen de vrij gesloten bouwblokken in Amsterdamse School stijl, is het opengewerkte gebouw een des te opvallender verschijning. Ook het concept voor Sportplaza Mercator is fundamenteel anders dan de twee zwembaden die het vervangt: het moderne zwembad, als onderdeel van de huidige vrijetijdscultuur, is een multifunctioneel complex waarin bezoekers kunnen kiezen uit een divers aanbod. Behalve een 50-meterbad waarin je baantjes kan trekken, is er een ‘doelgroepenbad’, een kinderbad, een therapiebad, twee buitenbaden, sauna, fitness, kinderopvang, een feestzaal en een fastfoodrestaurant met drive-inn. De laatstgenoemde voorzieningen dragen niet alleen bij aan het sociale aspect dat het complex voor de buurt vervult, maar moeten ook de exploitatie van het gebouw rendabel maken. Dit concept grijpt in feite terug op de dubbele functie van het oorspronkelijke badhuis uit de klassieke oudheid dat verbonden was aan de sportschool - het gymnasium. In deze gebouwen werd gesport en gewassen, maar ook de sociale en zelfs zakelijke contacten werden er onderhouden. Ton Venhoeven, die afstudeerde op een onderzoek naar badcultuur, liet zich voor zijn ontwerp inspireren door de minder formele privé-badhuizen uit deze tijd. De ontwerpprincipes zijn vergelijkbaar met die van de Engelse Landschapsstijl. Daarin worden de verschillende ruimten losjes aaneengeregen door diagonale assen, meanderende routes en strategisch gepositioneerde paviljoens. Venhoeven heeft het programma op dergelijke wijze in elkaar geschoven en gevouwen.
Doorsnede
46
De etalage-achtige gevelopeningen zijn een uitnodiging om het landschap binnen te komen ontdekken. Deze openingen geven het gebouw ook haar sculpturale karakter. De architectenweb magazine
vergelijking van de gevel met een (groene) huid is toepasselijker dan ooit; de gevel is daadwerkelijk opgebouwd als de huid als van een levend organisme, met poriën, kliertjes, tastzintuigen en haartjes. Het skelet onder de huid is een staalconstructie die op een eigen fundering rust. De tweede gevel daarachter vormt de bouwfysische scheiding tussen binnen en buiten. Op de staalconstructie is de ‘groeiwand’ van metaal, kunststof en viltachtige vliezen bevestigd. De planten groeien in een eigen ‘zakje’, een inkeping in het doek. Een beregening- en voedingssysteem is met behulp van druppelleidingen en sensoren, die de benodigde hoeHet graniet van de vloeren en binnenwanden is doorgezet in de trap
veelheid water en voedsel meten, in de gevel geïntegreerd. In totaal zijn in het landschappelijk ontwerp zo’n 50 plantensoorten verwerkt, die normaal gesproken in bergachtige streken groeien en dus met weinig water en voeding kunnen leven. De gebruikte planten verschillen Onder de dikke laag bladeren, afhankelijk van de stengels en wortels gaat een geveloriëntatie. Het ‘aardse’ wereld schuil oorspronkelijke idee voor deze gevels is van de Franse botanicus Patrick Blanc, die het onder meer toepaste in het Musée du Quai Branly in Parijs (ontwerp Jean Nouvel, 2006). Copijn heeft het idee ontwikkeld tot een systeem voor de Nederlandse markt onder de naam ‘Wonderwall’. Onder de lagen bladeren, stengels en wortels gaat een ‘aardse’ wereld schuil. De associatie met een ondergrondse grot wordt opgeroepen door de vloer, die langs het grote zwembad een meter onder maaiveldniveau is gelegd, maar vooral door de gekozen materialen: graniet, metaal, hout en glas in verschillende grijstinten. De hoofdentree achter de glazen gevel aan de Jan van Galenstraat is een hoge, wit gestucte ruimte. Van hieruit kunnen bezoekers zich makkelijk oriënteren doordat je in alle richtingen zicht hebt op de activiteiten in het gebouw: het zwembad, de fitnessruimte, het kantoor en het kinderdagverblijf . Loopbruggen op de verdiepingsniveaus versterken het dynamische karakter van deze ruimte. Na het passeren van de kassa volgt het omkleedritueel. Vergeleken met de speelse, ruime opzet van de hal en de zwembaden, zijn de kleedruimten tamelijk krap. De com-
nummer 6 - december 2006
47
PROJECT BELICHT | SPORTPLAZA MERCATOR
pacte ordening van de rijen kleedhokjes lijkt vooral vanuit ruimtebesparende overwegingen tot stand te zijn gekomen. Na het wat benauwde gevoel dat je hier bekruipt, mede door het verlaagde plafond, is de douche een verademing: een weldadige rust daalt over de zwemmer neer in deze granieten ruimte die van boven royaal wordt aangelicht door een opening in het dak. Gewassen en wel betreed je vervolgens een open Talloze doorkijkjes laten een spel van landschap waarin alle binnenbaden ‘al dan niet gezien worden’ ontstaan zijn gesitueerd. Het therapiebad dat onder andere voor reumapatiënten is bestemd, kan van deze ruimte afgescheiden worden met behulp van een enorme schuifwand. De fitnessruimten rondom het zwembad, het saunagedeelte op de eerste verdieping, de feestzaal op de tweede verdieping en de verschillende dakterrassen zijn visueel met het zwemgedeelte verbonden door talloze doorkijkjes, die een spel van al dan niet gezien worden op gang brengen. De constructie doet mee met dit spel: terwijl het merendeel van het benodigde staal en beton is weggewerkt achter
3
2
dezelfde houten latten die voor het plafond zijn gebruikt, schiet af en toe een spant naar buiten. Ook de installaties zijn verstopt; de machinerie en de waterreservoirs bevinden zich in de kelder. De eveneens in hout uitgevoerde leidingschachten die door het zwembad lopen dragen bij aan het gebeeldhouwde karakter van het interieur. Maar net als bij de begroeide gevel, is niets hier wat het lijkt. Afhankelijk van het licht en het standpunt kun je door het verlaagde metalen plafond de buizen en kokers onder de betonnen vloeren zien hangen. De verlichting van kunstenares Giny Vos geeft het zwembad een mysterieuze, sprookjesachtige sfeer. De kleine lichtpuntjes in het plafond, de uiteinden van glasvezelbuisjes die verbonden zijn met LEDs, worden door een computerprogramma aangestuurd, wat een twinkelend effect oplevert. Dit ingenieuze ontwerp onderstreept niet alleen dat het vinden van de juiste materialen, technieken en bouwkundige details een vak apart is, maar ook dat het voor een architect noodzakelijk is bij een opdrachtgever budgetten vrij te kunnen maken voor dergelijke onderdelen. Het meest geslaagde onderdeel van het project noemt Ton Venhoeven dan ook dat dit fantasievolle plan daadwerkelijk realiteit is geworden.
1
13 13
9
14 4
4
4
4
4
4
4
5 6
14
10
7
8
14
13 13 12
13
13 11
Begane grond
48
1. entreehal
6. peuter/kleuterbad
2. horeca ruimte
7. instructiebassin
3. entree feestzaal
8. doelgroepenbassin
4. kleedruimtes
9. wedstijdbassin
5. douchepatio
10.therapiebassin
architectenweb magazine
Het 50-meterbad biedt zicht op de ligweide (links), de fitness lounge (boven) en de receptie (rechts).
18 4
4
17 14
3
16 18 19
15
12
1e verdieping
nummer 6 - december 2006
12
11. buitenbassin
16. keuken
12. fastfood-restaurant
17. kantoor
13. bergruimte
18. fitnessruimte
14. technische ruimte
19. zonnestudio / stoomcabine
15. feestzaal
49
PROJECT BELICHT | SPORTPLAZA MERCATOR 1
2
3
4
5
6
7 8
9
15
10
16
11
12
14
Fitnessruimte 13
17
6
1.
150 mm grind zeefmaat 16/32
2.
150 mm substraat intensief
3.
150 mm PS dakisolatie
4.
40 mm substraat
5.
sedum beplanting
6.
kanaalplaatvloer
7.
stalen kader
8.
gevelbeplanting +/- 50 soorten
9.
50 mm damwandprofiel
18
19
10. 10 mm kunststof plaat
20
11. watergevelsysteem/druppelleiding 12. 20 mm groeidoek
21
Wedstrijdbad
13. stalen goot 14. aluminium beplating 15. houtskeletbouw binnenwand 16. houten lamellenplafond
22
17. aluminium vliesgevel 18. aluminium gezette plaat 19. aluminium cassetteplafond 20. hedera beplanting 21. convector 22. natuursteen Detaildoorsnede
50
architectenweb magazine
opdrachtgever | Sportfondsen Nederland NV en de Gemeente Amsterdam, Stadsdeel De Baarsjes ontwerp | Venhoeven CS te Amsterdam (www. venhoevencs.nl) projectarchitect | Ton Venhoeven projectteam | Danny Esselman, Thomas Flotmann, Cécilia Gross, Richel Lubbers, Jos Willem van Oorschot, Erik de Vries. Manfred Wansink hoofdaannemer | Van Wijnen Heerhugowaard BV adviseur constructies | Pieters Bouwtechniek Amsterdam BV installateur | Hellebrekers Technieken, Nunspeet bouwmanagement | Draaijer & Partners bv bouwfysica Lichtveld Buis en Partners (LBP), Utrecht Hoveniersbedrijf | Copijn Utrecht realisatie | 2004 - 2006
Gerelateerd op architectenweb.nl bouwproduct
Wonderwall
projectportfolio
Jan Schaeferbrug Een bundeling van verbindingsslierten verdeelt de Jan Schaeferbrug in Amsterdam in verschillende verkeersstromen, waarbij het klimmen en dalen van elke afzonderlijke route is afgestemd op de snelheid of traagheid van het betreffende vervoermiddel. Venhoeven C.S. Architekten.
De Wonderwall is een systeem voor gevelbegroeiing, waarbij de beplanting niet afhankelijk is van een groeiplaats op maaiveldniveau. Er is keuze uit circa 50 geschikte plantensoorten, waarmee een zeer gevarieerde begroeiing gerealiseerd kan worden. Copijn Utrecht bv
Q wwwpagina bp7192
Q wwwpagina p2147
bouwproduct
portret van...
Breaking Waves
Forum ‘t Zand Forum ‘t Zand is een brede school, gelegen aan een archeologisch park met Romeinse resten, te midden van onder andere fruitbomen, en oude kassen. Bovenop deze restanten is dit sciencefiction ontwerp een aansprekend cultureel centrum voor de wijk. Venhoeven C.S. Architekten.
Q wwwpagina bp7747
Q wwwpagina p5867
Ton Venhoeven Architect Ton Venhoeven noemt Sportplaza Mercator zijn beste project. Het leukste aan zijn werk vindt hij schaalsprongen en hij heeft een hekel aan vergaderen. De favoriete schrijver van de NRC-lezer en jazzliefhebber is filosoof Friedrich Nietzsche. VenhoevenC. S. Architekten. Q wwwpagina n7101
nummer 6 - december 2006
projectportfolio
Het zwembad van Mercator Sportplaza is uitgevoerd in Breaking Waves, een type Chinees graniet. Het is volgens het procédé ‘gevlamd en geborsteld’ afgewerkt. Hierbij worden stalen of nylon borstels gebruikt; de staalborstel maakt het oppervlak meer glanzend. Dekker Natuursteen b.v.
virtuele tour
Sportplaza Mercator Ook een kijkje nemen in Sportplaza Mercator? Surf dan naar de virtuele tour van het gebouw op Architectenweb.nl!
Q wwwpagina n8387
51
PROJECTEN KORT
Hoofdkantoor SABIC EUROPE te Sittard door Group A architecten
Flexibel hoofdkwartier www.groupa.nl Q wwwpagina p6266
In het door Group A ontworpen hoofdkwartier van SABIC EUROPE is vorm gegeven aan de ambitie van een van de grootste petrochemische bedrijven in de Arabische wereld. Het gebouw markeert de expliciete wens van het bedrijf om marktleider te zijn, terwijl met de opengewerkte gevels wordt aangegeven dat de organisatie open staat voor de wereld om haar heen. Door | Eric Fijters fotoâ&#x20AC;&#x2122;s | Luuk Kramer
De architectuur is gebaseerd op een volledige integratie tussen technologie en de psychologische aspecten van de werkomgeving. De gevels bestaan hoofdzakelijk uit metaal en glas. In tegenstelling tot het zakelijke en bijna afstandelijke karakter van de aanzichten, hebben de materialen in het interieur een warme uitstraling. De ontwerpers zijn verantwoordelijk voor zowel het gebouw, als de aankleding. De uitstraling die het gebouw heeft op de omgeving, moet ook in het interieur betekenis krijgen. Zo waarborgt het reusachtige atrium ook het transparante karakter van de organisatie in het interieur, waardoor elke afdeling zichtbaar is. 52
Toch is het gebouw vooral flexibel. Die kwaliteit is met name herleidbaar tot de vrije indeling van de vloervelden, opgebouwd uit functionele zoneringen. De concentratieruimtes zijn daarbij grotendeels langs de gevels geplaatst, terwijl de communicatieruimtes vooral aan het atrium liggen. Group A is overtuigd van de kracht van architectuur als inspirator en katalysator voor zowel de interne organisatie als de omgeving. Het 10.000 m2 grote kantoor heeft de uitdrukkelijke intentie om een architectonische expressie af te dwingen in de naaste omgeving, door een inspiratie te zijn voor de omliggende bebouwing die daar in de toekomst zal verrijzen. Ook het landschap is nieuw. Het gebouw ligt op een landschapsdek dat onderdeel uitmaakt van het entreegebouw. architectenweb magazine
Clubhuis FC Hoensbroek door MoederscheimMoonen Design
Modieus Clubgebouw Door | Eric Frijters fotoâ&#x20AC;&#x2122;s | Luuk Kramer
www.moederscheimmoonen.nl Q wwwpagina p6254
Ideaal gesitueerd tussen twee kunstgrasvelden van de amateurvoetbalvereniging in het Limburgse Hoensbroek is een nieuw clubhuis gerealiseerd. Voor het groeiend aantal leden beschikt de vereniging sinds kort over een nieuwe accommodatie. MoederscheimMoonen Design ontwierp een modieus gebouw waarin het programma is verdeeld over twee bouwlagen. De kleedkamers en de opslagruimte bevinden zich onder het niveau van het maaiveld. De representatieve ruimtes bevinden zich boven de grond. Het geheel bestaat in feite uit een rechthoekige doos. Uit deze massa zijn delen van het volume weggenomen, zodat er nummer 6 - december 2006
overdekte terrassen ontstaan zijn, die grenzen aan de kantine. De gevels zijn samengesteld uit een beperkt palet aan bakstenen. Daaruit zijn vlakken weggenomen ten behoeve van minimalistisch in het vlak gedetailleerde glazen puien. Hierdoor kan het voetbalspel vanuit de kantine in alle richtingen worden gadegeslagen. Doordat het vloerniveau een halve meter boven het maaiveld is getild, kunnen de gebeurtenissen op de velden moeiteloos worden gevolgd. 53
PROJECTEN KORT
Jongereninrichting Door | Eric Frijters foto’s | Joh Lewis Marshall
www.levs.nl Q wwwpagina p6268
De Rijksinrichting voor Jongeren (RIJ) is zowel een detentiemogelijkheid als een kansrijke omgeving voor een optimale behandeling van jongeren tussen 12 en 18 jaar. Het programma is georganiseerd binnen een ellipsvormige muur, waarin één straat de verschillende paviljoens met leef- en slaapruimtes ontsluit.
Uitbreiding Rijksinrichting voor Jongeren in Den Helder door Loof & van Stigt Architecten Dit hoofdgebouw is nu al te klein en is onlangs uitgebreid met een paviljoen dat is gesitueerd op het zogeheten transporthof van de Doggershoek. Het gebouw sluit intern aan op de RIJ, maar wijkt in het exterieur zowel in kleur als in materialisering sterk af van de bestaande bouw. Terwijl het hoofdgebouw hoofdzakelijk is opgebouwd uit rode gelijmde baksteen met een licht interieur, wordt in de nieuwbouw deze relatie omgekeerd. De binnenwereld van gang en patio’s zijn roodbruin gekleurd. Des te opvallender is daarom de toepassing van wit ver-
grijsde houten delen in de gevel van het gebouw, waardoor die op een speelse wijze als een oversizede huid rond het object lijkt geplooid. Het nieuwe bouwvolume biedt onderdak aan twee groepsruimten. Het programma is verdeeld over twee bouwlagen. Op de verdieping zijn de slaapkamers. Via een vide is er contact mogelijk tussen de verdieping en de begane grond, waar het leefgedeelte en de ruimte voor de leiding zijn ondergebracht. Grote ramen bieden zicht op de buitenruimte die hier direct aan grenst. De daklichten zorgen voor een bijzondere lichtinval.
54 architectenweb magazine
Flotex is een harde vloer met als toegevoegde waarde: • Textiele toplaag • Vermindert huisstofmijt met 86% • Vermindert contactgeluid met 21dB • Schone lucht • Anti-bacteriële werking • Unieke slijtvastheid • Anti-slip • Brandveilig • Besparing schoonmaakkosten • 10 jaar garantie
Met Flotex biedt Bonar Floors een harde vloerbedekking met een warme uitstraling. Deze bijzondere combinatie maakt de vloerbedekking bijzonder geschikt voor intensief gebruikte ruimten.
Harde vloerbedekking met een warme uitstraling Wie op zoek is naar de ideale vloerbedekking zal in Flotex alle voordelen van zowel een harde als een zachte vloer herkennen. Dat maakt deze vloerbedekking zo uniek. Met haar textiele toplaag heeft Flotex de uitstraling van een zachte vloer waardoor een warme en stijlvolle sfeer gecreëerd kan worden. De vele dessins en kleuren bieden de mogelijkheid de vloer aan te passen aan elke huisstijl. Individuele uitstraling en bijpassende stijlen geven de vrijheid aan het ontwerp. Buiten de zachte uitstraling is Flotex in alles een harde vloer, de waterdichte rug en alle voordelen ten aanzien van onderhoud bewijzen dit.
Wilt u ook weten hoe sfeer en onderhoudsgemak samen kunnen komen in uw ruimten, neemt u dan contact met ons op. Wij informeren u dan tevens over de vele andere unieke eigenschappen van Flotex.
Bonar Floors NV • Vlietsend 20A • 1561 AC Krommenie • Tel: +31 (0) 75 6 273 273 • Fax: +31 (0) 75 6 273 274 • www.bonarfloors.com
PROJECT BELICHT | KEES BOEKESCHOOL
Kees Boekeschool te Bilthoven door Snelder Architecten
Dagdromen in het lespakket Ingeklemd tussen de Bilthovense bosrand en de Kees Boekelaan ligt al sinds 1925 het terrein van de enige Werkplaats Kindergemeenschap in Nederland. Het gebouw dat nu op die plek staat, heeft geen duidelijke entree, geen lange schoolgangen waarin voetstappen nagalmen en er is geen klaslokaal te bekennen. Toch is deze kleurige veelhoek een middelbare school. Maar dan wel één waarin dagdromen tot het lespakket behoort. Door | Marjoleine van Schaik fotografie | Luuk Kramer
e architectuur van Nederlandse schoolgebouwen is zeker niet eenduidig, maar een aantal grondkenmerken van het gebouwtype is vrijwel altijd te ontdekken. De ruimtelijke opzet volgt nu eenmaal vaak de onderwijskundige structuur van lesuren en klassikaal onderwijs. Maar toen de Stichting Werkplaats Kindergemeenschap besloot dat het tijd was voor een nieuw schoolgebouw, zorgde de afwijkende onderwijskundige ideologie ervoor dat er een heel ander eisenpakket voor het ontwerp van de middelbare school werd opgesteld. In plaats van een standaard schoolgebouw moest er een omgeving worden gecreëerd. Een omgeving waarin een klimaat kon ontstaan waarmee de ‘werkers’, de leerlingen, ontvankelijk zouden zijn voor nieuwe kennis en vaardigheden. En die omgeving moest ruimtelijk zijn toegesneden op de specifieke behoeften die samengaan met het Kees Boeke-onderwijs.
D
Passend in de ideologie van Kees Boeke, waarin alles deel uitmaakt van een groter geheel, kan het gebouw niet worden opgevat als een op zichzelf staand object. De school is niet het enige gebouw op het zestien hectare grote terrein; samen met de sporthal in aanbouw en het gebouwtje van de basisschool, dat op de monumentenlijst staat, vormt de Werkplaats Kindergemeenschap, bekend onder de naam Kees Boekeschool, een compacte campus. Een lang pad voert vanaf de rand van het terrein langs de parkeerplaatsen en de sporthal richting de ingang van de school. Bij gebrek aan een duidelijk herkenbare entree vormt de kopergroene theaterzaal naast de ingang al vanaf het begin van het pad het focuspunt van het gebouw. Op de buitenkant van de zaal zijn in diepdruk op enorm formaat de initialen W P gedrukt. De letters zijn aan de bovenkant
56
architectenweb magazine
nummer 5 - november 2006
57 Seniorenwoningen â&#x20AC;&#x153;De Plussenburghâ&#x20AC;?
PROJECT BELICHT | KEES BOEKESCHOOL
De zuidgevel van de leerdomeinen met op de achtergrond de kopergroene theaterzaal
De glazen loopbrug die de twee bouwdelen met elkaar verbindt
een stuk afgesneden. Het is een eerste aanwijzing dat dit schoolgebouw niet standaard is, maar dat er hier buiten de lijntjes mag worden gekleurd. En inderdaad beantwoordt de nieuwe Kees Boekeschool van Snelder Architecten niet aan de standaard typologie van een middelbare school. Een eenduidige hoofdingang ontbreekt, het gebouw heeft geen hiĂŤrarchische indeling en er zijn geen lange schoolgangen met rijen kapstokken. Klaslokalen hebben plaats gemaakt voor flexibel indeelbare leerdomeinen, vizierramen nodigen uit tot dagdromerij en in plaats van een bedompte aula is de grote zaal met een
Het binnenklimaat doet nauwelijks denken aan het klassieke schoolvoorbeeld schitterend theater de trots van de school. Behalve in de indeling zijn de atypische kenmerken op het niveau van de afwerking te vinden. De plafonds bestaan bijvoorbeeld uit akoestisch spuitwerk, die hogere ruimtes overlaten dan de gebruikelijke verlaagde plafonds. En zo zijn er talloze voorbeelden aan te wijzen die allemaal bijdragen aan een sfeer, een binnenklimaat dat zo weinig mogelijk doet denken aan het klassieke schoolvoorbeeld.
situatie
58
Het gebouw bestaat hoofdzakelijk uit twee hoofdvolumes van wisselende hoogte, met elkaar verbonden via een schoolplein op de begane grond en een glazen voetgangersbrug op het niveau van de eerste verdieping. In het westelijke bouwvolume bevinden zich de leerdomeinen, gegroepeerd rond een besloten binnenhof. Aan de andere
architectenweb magazine
kant van het open plein ligt het oostelijk deel met onder andere de entree, de in het oog springende theaterzaal en de praktijklokalen. De constructie bestaat uit staal en beton, met aluminium felsplaten als gevelbekleding. De platen vertonen eenzelfde detaillering als zink, maar bieden toch een andere uitstraling en hebben een typische koperkleur. De afwerking is niet glad en vlekkeloos, maar biedt juist ruimte aan spontane effecten en nuance. Zowel qua programma als in de plattegrond kunnen de twee bouwdelen worden onderscheiden als naar binnen gericht en naar buiten gericht. De leerdomeinen in het westelijke deel zijn als een gesloten bouwblok rond een gezamenlijke binnenhof gegroepeerd. Dit bouwdeel wordt slechts aan de kant van het schoolplein ontsloten, zodat het met de rug naar de omgeving lijkt gekeerd. Het past bij het programma: de leerdomeinen zijn bedoeld als thuisbasis voor de vijftien eenheden, elk bestaande uit 75 werkers. Dit deel van het gebouw eigent zich de omgeving toe, trekt die naar binnen. Toch is de geslotenheid niet bedoeld om de werkers af te zonderen van de buitenwereld; enorme vizierramen met prachtig uitzicht over de campus en de Bilthovense bossen kenmerken de leerdomeinen. Dagdromen is hier duidelijk toegestaan. De functies aan de overzijde van het schoolplein zijn publieker, opener en expressiever. Hier liggen behalve de praktijklokalen de ingang, receptie, kantine en theaterzaal. De plattegrond is grilliger, met veel meer contactvlakken tussen gebouw en omgeving; het gebouw opent zich naar de omgeving toe, in plaats van die in zich op te nemen. Het duidelijkst blijkt dit misschien uit het pad, dat weliswaar
nummer 6 - december 2006
De luie trap naar de eerste verdieping
59
PROJECT BELICHT | KEES BOEKESCHOOL
3
4
6
5
4
3
13 3 2
12
1
4
14
5 4
14
9
8
6
13
10
12 9 3
7
7
7
11
7
Begane grond
3
3
4
6
5
4
3
2 2
4
2
17
18
22
2
2
2 1
15
2
2 2 21
6
20 19
5
21
4
9 5 3
16
2
4
16 3
16
21
1e verdieping
1. entreehal
12. berging
2. kantoor
13. keuken
3. leerdomein
14. fietsenkelder
4. instructiehoek
15. loopbrug
5. domeinkamer
16. technische ruimte
6. teamwerkplek
17. mediatheek
7. laboratoruim
18. muziekruimte
8. patio
19. drama
9. gang
20. repro
10. kantine
21. beeldende activiteiten
11. grote zaal
22. binnentuin
doorsnede
60
architectenweb magazine
Geen bedompte gangen, maar lichte corridors met grote ramen
uitwaaiert wanneer het bij de school is aangekomen, maar dat tegelijkertijd recht door de ingang, door de receptie lijkt te stoten, recht door de enorme glazen achterwand van de receptiehal. Het is een ‘venster op de wereld’, waarbij het pad als vizier opgevat kan worden. De glazen loopbrug die de twee bouwdelen met elkaar verbindt en vanuit het ‘open’ deel naar het meer gesloten deel van de leerdomeinen voert, loopt op het niveau van de eerste verdieping over het schoolplein. Het plein is een even belangrijk deel van het geheel als de gebouwen zelf. Dit is een punt waarop de Kees Boekeschool niet afwijkt van reguliere scholen; het schoolplein is tenslotte van oudsher op elke school de plek voor ontmoeting en contact, rondhangen en treuzelen wanneer de bel gaat. Stoepjes, trappen en muurtjes: het zijn de ontmoetingsplekken, de ‘rafelranden’ van elke openbare ruimte. Deze rafelranden zorgen voor een zachte overgang tussen school en omgeving, tussen privaat en openbaar. De open indeling van de school en de plattegrond, die afwisselend de buitenwereld in zich opneemt en weer buitensluit, is essentieel voor het laten ontstaan van contactvlakken, ontmoetingsplaatsen en een verweving van de school met de buitenwereld. Het gebouw ‘lekt’ aan alle kanten, zodat de verschillende delen van de compacte campus die het terrein eigenlijk is, met elkaar in contact staan. Het is een bekend architectonisch cliché om te zeggen dat het binnen met het buiten vervlochten wordt, maar in dit geval is dat eenvoudigweg de beste oplossing. De relatie die de
nummer 6 - december 2006
gebouwstructuur aangaat met de omgeving, ligt ook in het landschappelijk ontwerp. De school is op plaatsen verzonken in de aarde, op andere stijgt het gebouw juist op met een helling in de grond. Het is verleidelijk om deze landschappelijke situering te verbinden met het gedachtegoed van Kees Boeke, waarin alles in elkaar grijpt en Het plein is een even belangrijk deel niets op zichzelf van het geheel als de gebouwen zelf staat. Maar in feite is het bestemmingsplan hiervoor bepalend geweest. De toegestane goothoogte in het bestemmingsplan besloeg 8,8 meter, gemeten vanaf het gemiddelde maaiveldniveau, maar door een speelse omgang met opgehoogde grond en verzonken bouwdelen valt het gebouw tot op de centimeter binnen de toegestane bebouwingshoogte van het bestemmingsplan. Op papier tenminste. Het gebouw kan niet opgevat worden als een op zichzelf staand object, maar maakt deel uit van een groter geheel. Wie wil, kan daarom in allerlei aspecten van het ontwerp een mooie parallel ontdekken met de theorie van Kees Boeke, die naast onderwijsvernieuwer schrijver van het boek The Universe in 40 Jumps was. Hierin werd uitgelegd hoe alles eigenlijk altijd deel uitmaakt van een groter geheel. Het is echter gevaarlijk om het gebouw als het gestold gedachtegoed van Kees Boeke te zien, alsof het een architectonisch thema zou betreffen. Het is oprechter om te zeggen dat het gebouw de juiste omgeving biedt voor het nagestreefde leerklimaat. Het mooie aan deze school is niet alleen dat dagdromen is toegestaan, maar dat het gebouw er ook werkelijk toe uitnodigt. Een venster op de wereld.
61
PROJECT BELICHT | KEES BOEKESCHOOL 5 6
7
1
2
3
4
8
9 10
11
12
13 7
5
14
15
1.
ballastlaag, 30 - 40 mm grind
2.
kunststof dakbedekking
3.
EPS afschot-isolatie
4.
kanaalplaatvloer, d = 260 mm
5.
aluminium gevelbekleding, felssysteem
6.
gezette aluminium plaat
7.
akoestische spuitpleister
8.
aluminium kozijn
9.
stalen doorvalbeveiliging
10. gewapende constructieve druklaag 11. kanaalplaatvloer, d = 320 mm 12. SFB 320-ligger 13. stalen kolom gevuld met beton 14. achterhout t.b.v. gevelbekleding 15. hsb-element met 120 mm steenwol 16. splitlaag, gradatie 4-8 mm 17. betonnen opsluitband, 200 x 600 mm 18. gewapende cementdeklvoer, d = 70 mm 19. drukvaste isolatie, d = 80 mm 20. gewapende betonvloer, d = 180 mm
16
18
19
62
17
20
architectenweb magazine
Opdrachtgever | Stichting Werkplaats Kindergemeenschap ontwerp | Snelder Architecten (www.snelder.com) projectarchitect | Michiel Snelder aannemer | Heijmerink Bouw, Utrecht constructeur | IBT, Veenendaal bouwmanagement | Hilleger Bouwmanagement, Veenendaal realisatie | 2006
Gerelateerd op architectenweb.nl bouwproduct
Sprayplan+
projectportfolio
Q wwwpagina bp7748
bouwproduct
Falzonal
projectportfolio
Falzonal is een kwalitatief hoogwaardig gelakt aluminium bandmateriaal, die is toe te passen bij felstechniek voor dakbedekking en gevelbekleding. Het is zowel horizontaal als verticaal te monteren en voorzien van een UV-bestendige beschermfolie. Traa Dakspecialist b.v.
Michiel Snelder Michiel Snelder citeert Mies van der Rohe om architectuur te definiëren. ‘Architecture starts when you carefully put two bricks together’. Hij heeft een hekel aan stofzuigen en dicht zichzelf nog te weinig wijsheid toe om jonge architecten een advies te geven. Snelder Architecten Q wwwpagina n8369
nummer 6 - december 2006
Kindcluster 2 Het combinatiegebouw Kindcluster 2 maakt deel uit van de nieuwe Rotterdamse woonwijk Nesselande. Het plan omvat onder meer 103 woningen in 15 bouwlagen, een parkeergarage van twee lagen, twee basisscholen en een sportaccommodatie met twee hockeyvelden. Snelder Architecten Q wwwpagina p6336
Q wwwpagina bp7750
portret van...
RWZI Hilversum De RWZI Hilversum is voor een groot deel gesitueerd onder een kunstmatige heuvel, die deel uitmaakt van het recreatiegebied Anna’s Hoeve. Een klein deel van het programma steekt als een periscoop boven deze heuvel uit en markeert hiermee het complex. Snelder Architecten Q wwwpagina p6335
Sprayplan+ is een spuitpleister op basis van akoestische cellulosevezels met een optimale en natuurlijke geluidsabsorberende werking. Het kan op flexibele wijze worden toegepast, zonder dat de aard of vorm van een ruimte wordt aangetast. Warmteplan
virtuele tour
Kees Boekeschool Ook een kijkje nemen in de Kees Boekeschool? Surf dan naar de virtuele tour van het gebouw op Architectenweb.nl!
Q wwwpagina n8387
63
PROJECTEN KORT
Ouderlijk huis Door | Eric Frijters fotoâ&#x20AC;&#x2122;s | JagerJanssen
Na hun afstuderen in Delft kregen JagerJanssen architecten de kans om een woonhuis te moderniseren. Het huis dateert uit de jaren zestig en deed aanvankelijk dienst als pastorie. Uit die tijd stamt de sterke compartimentering van het huis en de beperkte oriĂŤntatie op de achterliggende tuin. www.jagerjanssen.nl Q wwwpagina p6255
Modernisering woning in Hem door JagerJanssen architecten
Voortvarend werd de gelegenheid daarom aangegrepen om beide tekortkomingen te verbeteren. De bestaande gevelopeningen naar de tuin zijn tot de grond toe opengewerkt. Vervolgens is op zorgvuldige wijze een volume bepaald dat tegen de bestaande woning is geschoven. Het nieuwe bouwvolume is aan de tuinzijde volledig transparant gemaakt,en gaat zo een optimale relatie aan met de buitenruimte. Hierdoor is een lichte tuinkamer ontstaan die rechtstreeks grenst aan de corridor met voorzieningen binnen de voormalige buitengevel van de oorspronkelijke woning. Deze is grotendeels gestript. De facilitaire functies als de badkamer en de keuken zijn ondergebracht in een drietal volumes. De beeldbepalende blokken onderscheiden zich door de bekleding met leemstuc en organiseren in belangrijke mate de plattegrond in het nieuwe interieur van de woning.
64
architectenweb magazine
Woongebouw Leidschenveen door Kingma Roorda architecten
Twee in één Door | Eric Frijters foto’s | Jeroen Musch
www.kingmaroorda.nl Q wwwpagina p6252
In Leidschenveen realiseerde Kingma Roorda architecten twee opvallende woongebouwen, waarin zestig nieuwe woningen zijn ondergebracht. Elk gebouw is eigenlijk 2-in-1. Het zuidelijke bouwdeel bestaat uit zes singelwoningen. Het noordelijke deel omvat vier maisonettes, meer dan achtien appartementen en twee penthouses. Tussen het zuidelijke en het noordelijke bouwdeel, respectievelijk drie en acht lagen hoog, ligt een natuurlijk geventileerde parkeergarage. Het geheel is gematerialiseerd met een palet aan gele en okerkleurige baksteen. Alle woningen zijn gericht op het zuiden. De oriëntatie van de woningnummer 6 - december 2006
plattegronden wordt op een heldere manier vertaald in de gevelaanzichten. Het noordelijke bouwdeel profiteert van de hoogte en daarmee van het uitzicht. Elk appartement heeft een buitenruimte die gunstig georiënteerd ligt op de baan van de zon. De singelwoningen kijken uit over een breed water en beschikken over een eigen entree op de begane grond. Iedere woning heeft een afzonderlijke parkeerplaats in de gemeenschappelijke garage, die grenst aan de woning of de entree. 65
NIEUW ONLINE | PROJECTEN
nieuwe projecten op architectenweb.nl
Op deze pagina treft u een selectie aan van projecten die recent zijn toegevoegd aan architectenweb.nl. Voor een volledig overzicht van alle projecten surft u naar www.architectenweb/ projecten
Woonvesting bij Geertruidenberg
Upgrading provinciehuis
De Vesting, een van de delen voor plan Dongeburgh, bestaat uit een serie van drie besloten woonbuurten, bastions genaamd, op de noordelijke oever van de rivier de Donge. Het ontwerp bevat duidelijke verwijzingen naar het vestingkarakter van Geertruidenberg. Bureau van der Laan
Een van de uitgangspunten in de upgrading van het provinciehuis in Groningen betrof het scheiden van de publieke en ambtelijke verkeerstromen. Dit leidde tot een functieverplaatsing binnen het gebouwencomplex en een opwaardering van publieke representatieve ruimtes. MAD moehrleinvandelft architekten
Q wwwpagina p5828
Q wwwpagina p6264
Gebouw demonstreert stenen
Helder concept voor diversiteit
Herenhuizen op een boerenerf
Bij het bedrijfsgebouw van een verkoper van stenen en dakpannen in Wapserveen zijn de diverse toepassingsmogelijkheden van stenen in het ontwerp opgenomen. Als steunberen staan verschillende typen en kleuren stenen tegen de gevel gemetseld. Bureau B+O Architecten B.V.
Omdat in het werkvoorzieningschap Fivelingo zeer diverse productieprocessen, disciplines en groepsgroottes kunnen voorkomen, is gekozen voor een helder concept. Een centraal magazijn vormt het hart van het gebouw, met daaromheen alle overige afdelingen. Bureau Noordeloos
Passend in de historische traditie van het Noord-Brabantse lintdorp OudEmpel zijn vier nieuwe woningen losjes over een boerenerf verspreid. De stevige bakstenen herenhuizen met grote schoorstenen markeren de entree van het dorp. Hilberink Bosch Architecten
Q wwwpagina p6120
Q wwwpagina p6061
Q wwwpagina p5997
Rob de Jong, SAPh Fotografie
Uw projectportfolio ook op architectenweb? Word lid van Architectenweb. nl en presenteer uw bureau op de grootste architectuursite van Nederland.
66
architectenweb magazine
Zelfvoorzienend huis op een klip
Kantoor ‘los’ van gebouw
Binnen strenge voorgeschreven regels is ernaar gestreefd om een traditionele woning in het Groningse Winsum een modern en eigentijds karakter te geven. De houtskeletbouw heeft een milieuvriendelijke uitstraling en refereert aan boerderijen in de omgeving. ZILT Architecten
Het Dobie-House, gelegen op een klip boven de Indische Oceaan, is geheel zelfvoorzienend. Er wordt gebruik gemaakt van generatoren en zonne-energie, terwijl de grote dakoverstekken en een dubbel dak het huis koel moeten houden. FBW Architecten
Het kantoorinterieur van de directie van Zuidwester Jeugdzorg in EttenLeur staat ‘los’ van het gebouw. De kasten en elementen zoals een balie en receptie zijn steeds ‘zwevend’ in het glas gehangen. Hierdoor lopen plafonds en vloeren visueel door. Dick Embregts Interieurarchitectuur
Q wwwpagina p5978
Q wwwpagina p5962
Q wwwpagina p5926
Moderne en exclusieve sportclub
Toren als baken voor wijk
Basisschool De Ark
In de moderne, exclusieve accommodatie van sportclub Go4Fit valt bij de entree meteen het contactpunt voor leden en niet-leden op. De fitnessruimte beschikt over een multifunctioneel podium en de sportzaal op de bovenverdieping heeft een luxe wachtruimte. Remko Spaan
In het plan voor een kwart van het centrumgebied in de vinexwijk Carnisselande (Barendrecht) is een toren van ca 60 m het centrale baken voor de gehele wijk. De toren is opgebouwd uit 17 woonlagen, een winkellaag en een parkeergarage op maaiveldniveau. Steenhuis Architekten b.v.
De naam van basisschool De Ark in Daarle werd als metafoor gebruikt in de uitbreiding, facelift en renovatie van het gebouw. Twee bootvormen rijzen als arken uit het water. Het gebruik van gelijmd hout als constructiemateriaal versterkt het effect. Te Kiefte Architecten b.v.
Q wwwpagina p5913
Q wwwpagina p5728
Q wwwpagina p6333
Jannes Linders
Woning in houtskeletbouw
nummer 6 - december 2006
67
architectenweb
Architecten presenteren zich met een projectportfolio op architectenweb.nl
www.architectenweb.nl/projecten
online
Architecten zijn trots op hun projecten. En vaak terecht. Architectenweb.nl biedt Nederlandse architecten daarom een podium om hun projectportfolio te presenteren aan een breed publiek. Handig als u zich wilt voorbereiden op de keuze van een architect. Maar ook voor diegene met liefde voor architectuur is de architectenweb projectgids een rijke bron om dagenlang in te verdwalen.
Belangrijkste kenmerken projectgids - Presentaties van circa 3200 projecten onderverdeeld in de disciplines architectuur, stedenbouw, tuin en landschap en interieur - Handige zoekfunctie op projectsoort, trefwoord en naam architect - Wekelijks aangevuld met nieuwe projecten - Heldere projectpresentaties in woord en beeld Schrijf u ook online in op onze wekelijkse projecten nieuwsbrief! Uw projectportfolio ook op architectenweb.nl? Word lid van Architectenweb.nl en presenteer uw bureau op de grootste architectuursite van Nederland. (meld u aan op www.architectenweb.nl/wordlid).
Mijn onderburen vinden mij zo stil. De FERMACELL vloer. Geluid blijft waar het hoort, met FERMACELL vloerelementen. Deze stabiele elementen bieden een uitstekende contact- en luchtgeluidsisolatie. Bovendien zijn ze licht in gewicht, brandwerend ĂŠn uitstekend beloopbaar. De snelle, droge montagemethode maakt deze platen bijzonder geschikt voor zowel renovatie als nieuwbouw. En voor uiteenlopende vloerafwerkingen: van tapijt, vinyl, linoleum en kurk tot stenen, tegels, marmer, terracotta en parket. Precies zoals u van FERMACELL mag verwachten. Meer weten? Kijk op www.xella.nl of bel 024 - 649 51 11.
Schoon, stabiel & snel. FERMACELL.
FERMACELL is een merk van Xella Droogbouw Systemen BV. Telefoon 024 - 649 51 11 Telefax 024 - 649 51 26 fermacell-nl@xella.com www.xella.nl
COLUMN | PETER DRIJVER
VOC lijkheid hebben ten aanzien van gebruik en functie: ontwerp als methode. Maar hebben we dan architectuur?
Sommige Delftse docenten verafschuwen de vrijheid waarmee vandaag de dag architectuur gepraktiseerd wordt. Een hippe blob of een fraai traditioneel stadhuis – in beide gevallen wordt het ontwerp bekritiseerd omdat het te zeer een decorstuk van het leven zou zijn, een verlengstuk van media en mode. Hen staat een beeldloze architectuur voor ogen, waarbij de compositie geen ornament meer behoeft omdat het de typologische eigenheid zou vertroebelen. Stel nu dat we volgens dat recept tegelijkertijd een stadhuis en een pakhuis zouden bouwen. Het stadhuis geven we een strenge symmetrische ordening met binnengangen rond lichthoven. Het pakhuis is noodzakelijkerwijs een lang gebouw langs de kade, maar om ruimte te winnen snijden we het in vier gelijke delen en groeperen dat rond een vierkante binnenplaats waar wat grof geschut kan worden opgeslagen. Beschreven als typologische reeks leveren beide gebouwen een ‘beeldloos’ resultaat, die een betrekkelijke onafhanke-
Het Paleis op de Dam en het Scheepvaartmuseum in Amsterdam, rond 1650 gebouwd als Stadhuis door Jacob van Campen en als ’s Lands Zeemagazijn door Daniël Stalpaert, zijn de hoogtepunten van het Hollands classicisme. De verpletterende trots die beide gebouwen uitstralen, de zelfbewuste elegante monumentaliteit die ze toevoegen aan het stadsbeeld zijn echter allesbehalve beeldloos. Het zijn gebouwen die op gebouwen lijken, die een heldere verwantschap hebben, nu eens niet gebaseerd op hun functies maar op hun belangrijkheid. Dat classicisme daarbij het juiste vehikel is om zich uit te drukken, lag voor de 17e-eeuwer meer voor de hand dan voor de Delftse auteurs in het periodiek OverHolland. Het Zeemagazijn of de Admiraliteit is intussen al geruime tijd in gebruik als Scheepvaartmuseum, waarmee het een passende functie en een goede rentmeester leek te hebben. De plannen echter om het Scheepvaartmuseum uit te breiden staan lijnrecht tegenover de monumentale waarden van het gebouw zoals hierboven uiteengezet. Neem het British Museum: een 19e eeuws neoklassiek carré van de gebroeders Smirke met midden op de open plaats de beroemde ronde Reading Room. Dat museum heeft haar binnenplaats door Foster laten overkappen. De glazen donut rondom de koepel van de Reading Room mag in zijn ijlheid spectaculair zijn, in het gebruik (koffiestalletjes, souvenirs) is het louter verkeersgebied, wat de oriëntatie op de collectie niet eenvoudiger maakt en de leeszaal verandert in een objet trouvé. Het plan om de binnenplaats van de Admiraliteit te laten overkappen (met een ijle staalconstructie van Ney) is in strijd met de typologische klaarheid van het voormalig pakhuisgebouw: vier pakhuizen rond een binnenplaats gevouwen. De overkapping zelf verplaatst het gehele gebouw naar de neoklassieke tsunami van halverwege de 19e eeuw: ’s Lands Zeemagazijn is echter tweehonderd jaar ouder! Dit monument is mij meer waard dan het Scheepvaartmuseum; het splitsen en diversifiëren van de collectie in drie delen kan eindeloos veel inventiever in het bestaande gebouw. Het is te hopen dat Monumentenzorg en de Gemeente Amsterdam dit prestigespeeltje van het bureau Rijksbouwmeester in beter vaarwater brengen. postbus@scala-architecten.nl
70
architectenweb magazine
Nibo速 Graniet Zwart is een duurzaam en betaalbaar natuursteenproduct, zeer geschikt voor de toepassing van afbouwelementen voor de woning- en utiliteitsbouw. De hoge esthetische waarde en de diversiteit in productassortiment (zowel in toepassing als in vormgeving) voldoet aan de toenemende behoefte aan keuzevrijheid van de architect.
Meer weten?
Voorbeelden van raamdorpels in de woningbouw
Stuur een architectenw e-mail naa r eb@nibo voor een gra stone.nl tis monster!
Voltastraat 15, 5928 PC Venlo-Blerick - Venlo Trade Port, Industrieterrein nr. 4755 Postadres: Postbus 3110, 5902 RC Venlo - Tel.: +31 (0)77-3871440 Fax: +31 (0)77-3824289 - E-mail: bouw@nibostone.nl, www.nibostone.nl
/Ê1Ê /Ê ," -/ Ê *," /Ê 6 Ê , ¶ 34552 57 02/*%#4 ). %. 7). ,!.$%,)*+% "%+%.$(%)$ (//&$02)*3 -%$)!0!++%4 4 7 6 $ (%%&4 5 $% -%%34 $552:!-% %. -),)%562)%.$%,)*+% -!4%2)!!, +%5:%3 '%-!!+4 34552 57 02/*%#4 %. $!. .5 ). $% 6!+*529 /.$%2 6//2:)44%23#(!0 6!. .)"% $)2%#4%52 -)#()%, (!!3 "%0!!,4 7%,+ 02/*%#4 $% 4)4%, @(%4 '2/%.34% 02/*%#4 6!. .%$%2,!.$ 6%2$)%.4 ).3#(2)*6%23 +2)*'%. '2!4)3 .)"% 3 -!4%2)!!, 02%34!4)% ./2- 4 7 6 %
7 7 7 , ! & ! 2 ' % $ ! + 0 2 / $ 5 # 4 % . . , 5 6).$4 $% 7%$342)*$6//27!!2$%. /0
Focus
architectenweb
FOCUS | AIRPORT ON THE MOVE
Donderdag 26 oktober jongstleden organiseerde CHEOPS, studievereniging bouwkunde aan de TU Eindhoven een symposium over de toekomst van het vliegveld. Bij zes van de tien lezingen stond Internationale Luchthaven Schiphol centraal. Niet geheel onlogisch, gezien de achtergrond van de sprekers: onder andere drie huisarchitecten en een hoofd beveiliging. De trend was waarneembaar dat onze nationale luchthaven een vooraanstaande rol speelt in de te verwachten ontwikkelingen van het vliegveld en zo zijn voorzichtig enkele glimpen gegeven van het vliegveld van de toekomst.
ls knooppunt van een internationaal en nationaal infrastructureel netwerk, als een invloedrijke partner van de gemeentelijke en landelijke overheid en als werkgever van bijna 60.000 werknemers is Schiphol booming business met slechts één grondwet: de economie van een multinational. Daarbij is het vliegverkeer al lang niet meer de belangrijkste bron van inkomsten. Volgens HubertJan Henket, architect van het gelijknamige bureau in Esch, was de essentie van een luchthaven haar passagiers en vracht, maar is die verworden tot een luchthavenstad: een volledig geconditioneerd consumentenparadijs met vastgoedpotentie, waarbij de helft van alle inkomsten wordt gegenereerd door consumentengedrag van de passagiers en bezoekers. Deze ontwikkeling bepaalt niet alleen de toekomstige ontwikkeling van Schiphol, maar van alle bestaande luchthavens. Als supervisor van het huidige masterplan van Benthem Crouwel NACO (BCN) voor Schipholstad is dat het werkklimaat.
A
Door | Okke Boom
Aerofoto i.o.v. Royal Haskoning
Schiphol D-pier
76
Dit uitgangspunt vormde in de lezingen van Pieter Tordoir (hoogleraar geografie en economische planning aan de universiteit van Amsterdam) en Maarten Kloos (directeur van ARCAM) al een spannende één-twee. Ze bespraken beiden het fenomeen airport city’s (luchthavenstad), allebei met een totaal tegenoverstaande uitkomsten. Tordoir gaf een economische visie over de transactionele stad1en de hub2. Hij concludeerde dat Schiphol op zichzelf, binnen de eigen economische contou-
ren, geen draagkracht kent als hub. Een verregaande samenwerking met de omliggende steden is noodzakelijk. Voor het ontstaan van een transactionele stad, voor een luchthaven van dit kaliber onontbeerlijk, moet de Randstad doorontwikkelen tot een metropool. Kloos schonk het publiek het denkmodel Schiphol Centraal. Haarlem is Schiphol Weststede, het Groene Hart is Schipholpark en Amsterdam is Schiphol Noord-Oost. Het model, dat eind 2004 al in een expositie werd gepresenteerd, diende als aanleiding om op een radicale manier de toekomst van de regio te bespreken. Moet de aanleg van woonwijken, rail- en wegverkeer en werkgebieden niet vanuit een andere logica worden beschouwd? Verschuift het zwaartepunt van de traditionele stadskern naar het centrum van Schiphol? De werkelijkheid zal zich ergens tussen beide modellen bevinden.
Ontwikkeling van het type De allereerste archetypes van de WestEuropese en Noord Amerikaanse vlieghavens zijn geënt op een romantische ervaring van het vliegverkeer en op de infrastructurele afhandeling van alle processen op de grond. Bemoeiden tijdens de opkomst van het internationale vliegverkeer, voor en kort na de Tweede Wereld Oorlog, alleen architecten zich met de ontwikkeling, al snel schoof er een heel leger adviseurs bij de ontwerpvergadertafel aan. Tegenwoordig tekent de architect alleen nog een loods, het liefste een heel mooie, maar gespecialiseerde (ingenieurs)bureau’s zijn verantwoordelijk voor het totaal. Renzo Piano maakte de overkapping voor Kansai en architectenweb magazine
ARCAM
ARCAM
Paul Andreu deed de rest. Wim Quist, Marius Duintjer en Benthem Crouwel hebben als architecten allemaal aan schiphol ontworpen terwijl Royal Haskoning en NACO (Netherlands Airport Consultants) de continuïteit verzorgen. Ben Hasselman, architect en Director Design Engineering and Realisation van NACO, verkondigde in zijn lezing dat deze specialistische kennis een exportproduct van wereldformaat is. The world is our Playing Field. Zo hebben zij reeds 500 vliegvelden gerealiseerd in meer dan 100 landen. Vliegveldcomplexen blijken in hoge mate conjunctuurgevoelig. De stationshal, de pieren en/of satellieten moeten continu aanpasbaar blijven aan de veranderende eisen. Terugkerende maatregelen ten behoeve van de beveiliging illustreren dit nog het beste. Zo zijn na een reeks kapingen in de jaren zeventig, na het incident met Pan Am vlucht 103 boven Lockerbie in 1988 en na 11 september 2001 telkens omvangrijke reeksen van (tijdelijke) veiligheidsnummer 6 - december 2006
maatregelen in werking getreden, tot er als vanzelf een bepaalde ontspanning optrad. Dat deze op dit moment nog lang niet in beeld is blijkt wel uit de lezing van Marc Rensing, manager van Group 4 Securior Aviation Security BV. Zijn bedrijf heeft op dit moment 3400 beveiligers werkzaam op Schiphol en met de liquidchecks3, die vanaf november 2006 verplicht zijn, zal dit aantal nog eens met circa 800 beambten toenemen. Eerder zorgden de Schengenakkoorden4 al voor een toename van de complexiteit. Voor de scheiding van de passagiers, met verschillende status en veiligheidsrisico’s, in afzonderlijke circuits was een infrastructurele verdubbeling van een groot gedeelte van het pierensysteem noodzakelijk. Deze zijn door specialist Royal Haskoning uitgevoerd. De limieten van het toelaatbare worden hierbij maximaal opgerekt. De kortste, de meest strategische of de meest efficiënte route die passagiers van auto tot vliegtuig kunnen afleggen is niet meer het ijkpunt voor het ontwerp.
Denkmodel Schiphol-City, bedoeld om op een radicale manier de toekomst van de regio te bespreken
1 In een transactionele stad komen sociale, culturele en economische verbindingen tot stand. In archaïsche termen kan de transactionele stad beschreven worden als koopmansstad. 2 In een netwerk worden de knooppunten hubs genoemd 3 Op vluchten naar Groot-Brittannië en de VS mogen er geen vloeistoffen meer meegenomen worden, zelfs tandpastatube’s zullen uitgeknepen moeten worden onder het waakzame oog van een beveiligingsbeambte. 4 In de Schengen-akkoorden (1985) is onder andere het vrije verkeer van personen binnen de Europese Unie vastgelegd.
77
FOCUS | AIRPORT ON THE MOVE
Benthem Crouwel NACO
FOCUS | AIRPORT ON THE MOVE
ontwerp luchthaven Abu Dhabi ontwerp luchthaven Tiajin Chinezen zijn erg gevoeling voor symboliek; De luchthaven van Beijing heeft de vorm van een letter I, het symbool voor “People”.
de luchthaven in zijn meest basale vorm
Door de eerder besproken ontwikkeling van airport cities is de ontwikkeling van hotels, appartementen, een bioscoop, musea, kantoren, overslagloodsen en een golfbaan een wezenlijk deel van de opgave geworden. Sinds de commercialisering begin jaren ’80 van de vliegvelden hebben retailconsultanten een belangrijke stem in het ontwerpproces gekregen. Het tijdperk dat allround architecten komen invliegen om in één keer een vliegveld te ontwerpen is hiermee definitief voorbij. Onmisbaar geïllustreerd door het vliegveld London Stansted van Sir Norman Foster, dat direct na realisatie (1980) te maken kreeg met een onverwachte invasie van winkels en horeca of door de uitslag van een prijsvraag voor Frankfurt, waar de maquettes van Rossi en Koolhaas (1994) als relikwie aan de muur hangen in de door de huisarchitect (JSK architecten) ontworpen terminal. Er is geen ruimte voor experiment.
Een politiek bedrijf Het management van Schiphol is onderhevig aan continue verandering. Een manager van een vliegveld heeft een korte houdbaarheidsdatum, maximaal 80
acht jaar. Voor de continuïteit zijn langlopende samenwerkingen noodzakelijk met bedrijven als NACO, Benthem en Crouwel en de Royal Haskoning. Het blijkt een werkend systeem, dat de toekomstige groei, voor een vooraanstaande multinational noodzakelijk, kan garanderen. Deze groei is een resultaat van processen met een tijdvak vele maten groter dan acht jaar. Zo was Schiphol reeds in de jaren vijftig begonnen met het aankopen van strategische percelen in de Haarlemmermeerpolder. Toen de provincie dertig jaar later in samenwerking met omwonenden en milieuactivisten begon met het aanleggen van een bosrand, bedoeld als geluidsbuffer en barricade tegen de polderbaan, was de grond al in bezit van verschillende holdings van Schiphol. Nu milieu- en geluidsrestricties de verdere groei toch lijken in te perken, verhuizen vluchten zonder moeite naar satellieten als Eindhoven, Rotterdam of Eelde. De eerste investeringen in deze dependances dateren uit de jaren ’80. Alle ontwikkelingen worden van bovenaf gedirigeerd. Daarom is het illustratief dat helemaal niemand uit het deskundigenpanel een antwoord geeft op de architectenweb magazine
illutratie ’s | NACO
Eindhoven Airport, voorheen vliegveld Welschap, wordt geheel vernieuwd. Ondanks de kritiek van Stefan de Bever (De Bever Architecten BNA, vierde generatie) op het oude ontwerp van zijn oom, hij noemde het een banaal resultaat van goothoogte en typologische opzet, herkende hij een sterke lokale identiteit. Het grotere volume van het centrale deel werd verborgen onder een immens zwart zadeldak dat het geheel de uitstraling van een landhuis gaf. Het behouden van dat lokale was volgens hem een wenselijke kwaliteit voor het nieuwe ontwerp. Het uiteindelijke resultaat is “een door meerdere partijen geforceerde oplossing, waarbij ook in de toekomst nog veranderingen doorgevoerd kunnen worden.” Een compromis van vergaderingen en commissies, over lokale identiteit heeft niemand het meer. De nieuwe terminal nummer 6 - december 2006
wordt in kleine porties tegelijk gerealiseerd, het eerste deel in onlangs opgeleverd. Naast De Bever nam ook Kees Christiaanse Architecten & Planners (KCAP) en NACO deel aan het traject. Verdere ontwikkeling van het vliegverkeer, een toename van de het aantal vliegtuigpassagiers is niet te realiseren in het huidige arsenaal van vliegvelden. In mega-groeimarkt China is NACO samen met gigant Ove Arup op dit moment nauw betrokken bij de bouw van het grootste vliegveld ter wereld. De luchthaven van Beijing moet volledig
Impressie van Eindhoven Airport waarop de toekomstige uitbreiding van de terminal zichtbaar is.
De Bever Architecten BNA
vraag wat er met het vliegveld gaat gebeuren als de fossiele brandstoffen op raken. Na een lange stilte is het uiteindelijk Ben Hasselman die zegt: “In mijn ervaring wordt daar nooit over gesproken, ik denk dat het nog niet aan de orde is.”
81
FOCUS | AIRPORT ON THE MOVE
Door de ontwikkeling van airport cities zijn hotels, appartementen, een bioscoop, musea, kantoren, overslagloodsen en een golfbaan een wezenlijk deel van de opgave geworden. (illustratie: golfhotel naar ontwerp van Mecanoo)
Ontwerp van Theo Reitsema voor een passagiersterminal ten behoeve van Frankfurt-Hahn Airport uitgaande van: de invloeden van de Low Cost Carrier, de situatie, het masterplan en de zoektocht naar de architectonische mogelijkhe-
operationeel zijn tijdens de Olympische Spelen van 2008. Hier past geen cultuur van inspraak en compromissen en daarmee markeert deze realisatie en de ontwikkeling van menig andere luchthaven in het verre oosten, een nieuwe stap in de ontwikkeling van de architectonische typologie. Het lijkt het weer mogelijk om een totaalontwerp te realiseren dat geen constellatie is van eeuwig doorgaande bouwnijverheid en dat geheel toegespitst is op huidige nor-
men van de infrastructuur, waar de stromen mensen, vliegtuigen en bagage, volgens Pieter Coetzee (Senior Planner of transport, interchange and terminal projects van Ove Arup) de contouren voor een luchthavenontwerp bepalen. Infrastructuur waar Schiphol al jaren hoog mee scoort.
Exportpotentie Zo blijft het symposium over de toekomst van het vliegveld in het teken
reitsema & partners architecten bna
den binnen dit kader.
82
architectenweb magazine
arup
Een eenduidige aanpak voorkomt constante dreiging van chaos en wanorde (foto: JFK airport)
Daarmee komen we terug bij Henket en Partners die in de rijke geschiedenis van het ontwerpen aan Schiphol inmiddels is bevorderd is tot supervisor. Voor het masterplan heeft hij een shortlist gemaakt van architecten die de onderdelen mogen uitwerken, architecten die nummer 6 - december 2006
zijn geselecteerd op hun vermogen om de constante dreiging van chaos en wanorde de kop in te drukken. Door abstractie, een eenduidige aanpak van de vormgeving van gebouwen, publieke ruimtes en openbaar groen (overal dezelfde bloemen) wordt het conflict aangegaan met de commercie. Op de lange termijn moet dit de dagelijkse populatie van gemiddeld 150.000 mensen een prettig verblijf gunnen. Geheel in traditie met de eerste ontwerpers van Schiphol.
Het
bewegwijzeringsontwerp
van
Benno
Wissing heeft wereldwijd navolging gevonden (foto: JFK airport)
Arup
staan van het onwaarschijnlijke succes van een wereldluchthaven in een klein kikkerlandje en hoe ogenschijnlijk onbekende partijen, die op de achtergrond hebben bijgedragen aan de ontembare groei van Schiphol, een vooraanstaande positie hebben bereikt. Een andere succesformule, die haar primeur kende op onze nationale luchthaven, is het grote exportproduct van Paul Mijksenaar. De door hem ontworpen bewegwijzering vindt navolging op vlieghavens over bijna de gehele wereld. Helaas was hij niet in staat een lezing te geven op het symposium over zijn huidige project, dat een systeem behelst waarbij de â&#x20AC;&#x2DC;tijdelijke inwonersâ&#x20AC;&#x2122; van persoonlijke (route)informatie voorzien worden met behulp van hun mobiele telefoon in de immense luchthavenstad, broodnodig gezien de geplande uitbreidingen van Benthem Crouwel NACO (BCN).
83
Met Alcoa Architectuursystemen maakt u geschiedenis door aan de toekomst te bouwen
Aluminium systemen voor ramen, deuren, serres en gevels
Harderwijk
tel. 0341-464611
www.alcoa-architectuursystemen.nl
techniek
architectenweb
Wolkenkrabbers Bouwtechniek op topniveau
Wolkenkrabbers. Gebouwen die zo hoog zijn dat zij de wolken lijken te krabben. Een torenhoog gebouwtype dat tot de verbeelding spreekt. Maar ook een gebouwtype dat sterk afhankelijk is van bouwtechniek. Liften, staal- en betonconstructies, dubbele glasfaçaden, koel- en verwarmingsinstallaties; allemaal technische aspecten die niet alleen van belang zijn voor de constructie, maar die ook in hoge mate de vorm van de wolkenkrabbers bepalen. Door | Jeroen van Nieuwenhuizen
De in 2004 geopende Taipei 101 is in drie van de vier categorieĂŤn van de Councilon Tall z and Urban Habitats verkozen tot het hoogste gebouw van de wereld
86
architectenweb magazine
nummer 5 - november 2006
87
Chuck Choi
TECHNIEK | WOLKENKRABBERS
88
architectenweb magazine
Hearst Building New York Foster and Partners
Het 46 verdiepingen tellende kantoorgebouw voor de Hearst Corporation is ontworpen door Sir Norman Foster. De wolkenkrabber heeft een totale hoogte van 182 meter. De hoogbouw zweeft boven het bestaande, 6 verdiepingen hoge gebouw uit 1928, dat de gelegenheid biedt voor een ruime en mooi verlichte lobby. De opzet van de constructie bestaat uit een dragend gevelframe en een dragende kern, waartussen de vloeren zijn aangebracht. De constructie was oorspronkelijk geheel van staal, maar dat is aangepast na de aanslagen in New York in 2001. De wanden van de kern en de ‘megakolommen’ met de diagonalen die de hoogbouw ondersteunen, zijn in beton gegoten. Opvallend aan het ontwerp zijn de diagonalen in de gevel, die het gebouw een zekere maat en schaal geven. Doordat ze bekleed zijn met roestvast staal, krijgen de gevels een opvallende expressie en een sjiek uiterlijk. De diagonale gridstructuur in de gevel is opgebouwd uit driehoekige frames van vier verdiepingshoogten, die aan elkaar zijn gekoppeld. Er ontstaat een efficiënte dragende structuur die zeer stabiel en stijf is, en toch ongeveer 20 procent minder weegt dan een conventionele oplossing. Doordat op de hoeken van het gebouw de vloeren stoppen bij de laatste kolom, krijgt het volume van het gebouw zijn open hoeken. Niet alleen een inventieve constructieve oplossing, ook goed voor de zichtlijnen vanuit het gebouw en de beperking van windhinder.
Foster and Partners
De constructie van de gevel van de toren staat op 12 ‘megakolommen’ die via diagonalen aan de kern zijn gekoppeld. De hoogbouw begint daardoor op de tiende verdieping en heeft een totale oppervlakte van ongeveer 80.000 vierkante meter. De verdiepingshoogte is 4 meter.
leestip: www.hearstcorp.com/tower/ Doorsnede
Magic Mountains, China Magic Mountains is een studie van COBE Architecten uit Denemarken in samenwerking met de Chongqing Universiteit voor wolkenkrabberdistricten met ecologische kantoorgebouwen in Chongqing, Shanghai, Xi’an en Tsingua in China. Deze wolkenkrabberdistricten zouden 22 procent van hun energiebehoefte uit zonneen windenergie moeten halen. Interessant is dat het voorstel wolkenkrabbers op het niveau van de stad ter discussie stelt
nummer 6 - december 2006
en ingaat op de noodzaak om dit type gebouw meer ecologisch te maken. In het voorstel wordt gereageerd op de verwachting dat de komende twintig jaar ongeveer 400 miljoen Chinezen naar de steden zullen trekken, op zoek naar betere leefomstandigheden en werk. leestip: www.designboom.com/snapshots/venice_06/ denmark.html
89
TECHNIEK | WOLKENKRABBERS
Turning Torso Malmö (Zweden) Deze door Santiago Calatrava ontworpen wolkenkrabber ziet eruit als een gedraaide ruggengraat en is ongeveer 190 meter hoog. Elke vloer is ten opzichte van de vloer eronder een klein beetje verdraaid, zodat de bovenste vloer uiteindelijk 90 graden is gedraaid ten opzichte van de laagste vloer. Tijdens de bouw is de hoeveelheid wapening meer dan verdubbeld, omdat bleek dat de toren 0,8 meter zou kunnen bewegen door de windbelasting, wat voor de bewoners voelbaar zou kunnen zijn. Door de extra wapening is de uitslag teruggebracht tot minder dan de helft. De bouwkosten liepen hierdoor echter met 25 procent op.
HSB Malmö / Pierre Mens
Het gebouw is gefundeerd op een betonnen plaat met een dikte van 6 meter, die op de kalkstenen ondergrond rust. De ronde betonnen kern is met een zelfklimmende bekisting gemaakt en heeft een binnendiameter van ongeveer 10,6 meter. De liften en het trappenhuis zijn in deze kern opgenomen. Het gebouw is onderverdeeld in 9 blokken van 5 verdiepingen, waarbij iedere verdieping bij benadering 400 m2 vloeroppervlak beslaat. De wolkenkrabber is in 2005 gereed gekomen en staat in Malmö, Zweden. De gevel bestaat voornamelijk uit 2800 dubbel gekromde gevelpanelen, waarvan er ongeveer 2250 ramen bevatten. Deze panelen zijn geïsoleerd en geprefabriceerd, en aan de buitenzijde uitgevoerd in aluminium. Het externe stalen skelet van buisprofielen benadrukt de tordering van de toren, maar de functie is ook het bieden van weerstand aan windbelastingen. Daarnaast voert de verticale stalen kolom samen met de betonnen kern van het gebouw de verticale belastingen van het gebouw af op de fundering (1).
(1) www.turningtorso.com
Jin Mao Toren, Shanghai De Jin Mao Toren staat in Shanghai, in het Pudong district, waar wolkenkrabbers als paddenstoelen uit de grond schieten. Het gebouw is 421 meter hoog en telt 88 verdiepingen, hetgeen verwijst naar twee keer het getal 8, wat in China dubbel geluk betekent. De toren is ontworpen door Skidmore Owings and Merrill en bevat een kantoor en een hotel met 555 kamers. De fundering bestaat uit 429 stalen palen met een diameter van 914 mm. die 83 meter
90
de grond in zijn geboord. De hoofddraagconstructie bestaat uit een betonnen kern, waarbij de bouwer erin is geslaagd beton met een C40 kwaliteit tot op een hoogte van 382,5 meter te verwerken, een record in China. De toren kan aardbevingen tot 6 op de schaal van Richter weerstaan en is berekend op tyfoonwinden leestip: http://asianproject.groept.be/chinainfo/ shanghai-jinmao.php
architectenweb magazine
HSB Malmö / Pierre Mens
HSB Malmö / Bergslags
27e verdieping
51e verdieping
Petronas Towers, Kuala Lumpur De Petronas Towers in Kuala Lumpur, Maleisië, zijn twee identieke torens van 452 meter hoog. In oktober 2003 werden ze door de Taipei 101 van de eerste plaats gestoten als hoogste gebouwen van de wereld. De torens hebben 88 verdiepingen en doen hoofdzakelijk dienst als hoofdkantoor voor de oliemaatschappij Petronas. Op de 41e en 42e verdieping zijn de torens door een brug met elkaar verbonden die is aangelegd om bij brand
nummer 6 - december 2006
naar de andere toren te kunnen vluchten. Voor de productie van de roestvast stalen gevelelementen is ter plekke tijdelijk een fabriek in bedrijf geweest. De torens hebben in totaal 74 liften, waarvan er 29 dubbeldeks zijn. Na 6 jaar bouwen zijn de wolkenkrabbers in 1998 opgeleverd.
leestip: www.malaysiasite.nl/twins.htm
91
TECHNIEK | WOLKENKRABBERS
Moscow City Tower Moskou De Moscow City Tower heeft een gemengd programma en een naar boven taps toelopende vorm. Het ontwerp is gebaseerd op een driepoot en heeft naast de 118 verdiepingen boven de grond, met een verdiepingshoogte van 4,25 meter, ook nog 9 verdiepingen onder de grond. Het gemengde programma verbruikt energie op verschillende momenten en verdeelt daardoor het energieverbruik zo gelijkmatig mogelijk gedurende de dag. Door de structuur met drie poten heeft iedere ‘vleugel’ een goede daglichttoetreding en een fantastisch uitzicht. Tegelijk zijn economisch goed bruikbare kolomvrije vloeren te bouwen met dunne vloerplaten. De door Foster and Partners ontworpen toren moet, met zijn 600 meter, de hoogste natuurlijk geventileerde wolkenkrabber in de wereld worden, waarbij de hoogste vloer zich op 500 meter hoogte bevindt. Verder is de toren voorzien van een 3-laagse high performance low energy façade, en wellicht ook koeling en verwarming door buffering van warm en koud water in de bodem. Al deze maatregelen moeten het energieverbruik met 20 procent omlaag brengen.(2) Bij deze wolkenkrabber, maar ook bij de Turning Torso, de Taipei 101 en andere ontwerpen is meestal goed te zien dat ze verticaal zijn gecompartimenteerd. Deze ‘tussenverdiepingen’ lijken verspilde ruimte, maar zijn essentieel in het ontwerp van de hedendaagse wolkenkrabber. De verdiepingen worden bijvoorbeeld gebruikt om bij brand delen van het gebouw te scheiden of doen dienst als overstapplek tussen verschillende liftgroepen. Ook kunnen ze dienst doen als vloer voor installaties of juist als (groene) verblijfsruimte, al dan niet met voorzieningen. Verder kunnen ze worden gebruikt om ventilatielucht in en uit het gebouw te laten, of voor een openbaar programma zoals restaurants en om van het uitzicht te genieten.
(2) http://www.fosterandpartners.com/Projects/1405/Default.aspx
Millenium Tower, Tokyo Met de Millenium Tower, ontworpen door Foster and Partners, werd beoogd om meer dan een miljoen vierkante meter ruimte te genereren, verdeeld over 170 verdiepingen. Er zouden bioscopen, restaurants, hotels en kantoren in komen, alsof het een verticale Fifth Avenue in New York betrof waar gelijktijdig ongeveer 60.000 mensen zouden kunnen wonen, werken en winkelen. Fosters idee was om deze wolkenkrabber uit te
92
voeren als een volledig functionerende gemeenschap. Het was de bedoeling om deze wolkenkrabber twee kilometer uit de kust van Tokyo te bouwen, in Tokyo Bay. Het volume wordt telkens onderbroken door ‘skycentra’ van 5 verdiepingen hoog, en de geschatte kosten voor de bouw zouden 10 miljard dollar bedragen. Het ontwerp voorziet in zijn eigen energie en verwerkt zijn eigen afval. De 840
architectenweb magazine
meter hoge wolkenkrabber is uitgerust met windgeneratoren en zonnepanelen, en de conische structuur van staal is zeer geschikt om tyfoons en aardbevingen te kunnen weerstaan.
leestip: www.fosterandpartners.com/Projects/0504/ Default.aspx
nummer 6 - december 2006
93
TECHNIEK | WOLKENKRABBERS
Ken Yeang Chongqing (China)
T. R. Hamzah & Yeang Sdn. Bhd.
Het bureau van Ken Yeang ontwerpt al meer dan 10 jaar bioclimatische wolkenkrabbers: zulke ontwerpen zijn sterk gericht op de locatie en de betreffende klimatologische kenmerken. Het ontwerp van Ken Yeang bevat een hoogbouwvolume, een tentoonstellingsruimte en een cultureel plein voor het industrieel gebied Hua Zi in Chongqing in China. In de wolkenkrabber zijn windturbines, zonnecellen en tuinen opgenomen, die als een spiraal door het volume omhoog lopen. In het ontwerp wordt bij de plaatsing van de kern, de tuinen en de glazen façade rekening gehouden met de seizoenen en de standen die de zon kan hebben (3). Installaties zijn bij wolkenkrabbers zeer complex. Zowel voor sprinkler-installaties, het transport van warm en koud water of ventilatielucht zijn enorme pompen en leidingschachten nodig. Doordat de verhouding oppervlak versus inhoud bij dit gebouwtype ongunstig is, is het energieverbruik dat ook. De bioclimatische gebouwen van Ken Yeang bieden in de gebruiksfase door de bioclimatische ontwerpprincipes oplossingen om kosten te beperken en een beter werk- of leefklimaat te genereren. Het ontwerp van Ken Yeang bevat ook meerdere oplossingen tegen windhinder. Voor verticale windhinder, die ontstaat doordat het hoogbouwvolume wind blokkeert, is de horizontale onderbouw een prima oplossing. Verder zorgen de verticale tuinen en de schijnbaar willekeurige lijnen over de gevel dat ‘vortex shedding’ wordt verminderd. Dat zijn wervelwinden die ontstaan aan de randen van de toren; loodrecht op de windrichting veroorzaken ze een dynamische belasting op het gebouw. Dit soort belastingen, de winddruk en windzuiging moeten het liefst zo laag mogelijk zijn (4).
(3) The skyscraper bioclimatically considered, Ken Yeang, First published in 1996, ISBN 1 85490 431 0, Academy Editions (4) Vakblad Cement, 2006 nr. 1. Dynamische aspecten van Hoogbouw, bladzijde 28 t/m 36, Windbelasting en het hoogbouwontwerp, ir.I.A.R. Woudenberg
Freedom Towers, New York Rond om de plaats waar tot 2001 het World Trade Center stond, zullen de komende jaren verschillende wolkenkrabbers verschijnen. Zij worden om het monument ter nagedachtenis aan het WTC gegroepeerd. Het hoogste gebouw is de Freedom Tower, ontworpen door Skidmore Owings and Merril. De gebouwen zullen grotendeels bestaan uit verhuurbare kantooroppervlakte en ondergronds direct verbonden worden met
94
de nieuwe ‘Transportation Hub’ van Calatrava. De nieuwe ontwikkelingen in New York zijn onderwerp van de discussie over hoogbouw als marketing tool en landmark versus de veiligheid van dit gebouwtype. Het is mogelijk wolkenkrabbers zo te ontwerpen dat ze stormen en aardbevingen kunnen doorstaan, maar natuurlijk niet de impact van een passagiersvliegtuig. Toch hebben de WTC torens dat wel gedaan.
architectenweb magazine
T. R. Hamzah & Yeang Sdn. Bhd.
T. R. Hamzah & Yeang Sdn. Bhd.
Het was niet de impact, maar de hitte van de verbrandende kerosine die de structuur van de torens aantastte, wat uiteindelijk leidde tot het bezwijken van een of meerdere vloeren. Daarna ontstond een domino effect van op elkaar vallende vloeren waardoor de torens instorten (5). (5) Collapse of WTC â&#x20AC;&#x201C; Its impact on skyscraper construction, door N Subramanian, maart 2002, The Indian Concrete Journal blz 165 t/m 169
nummer 6 - december 2006
95
TECHNIEK | WOLKENKRABBERS
Burj Dubai, Dubai (VAE)
De Burj Dubai toren, die op dit moment in aanbouw is, zal na voltooiing de hoogste wolkenkrabber ter wereld zijn. De geometrie van de toren is volgens de architect gebaseerd op een woestijnbloem, de hymenocallis, en Islamitische architectuur met zijn geometrische patronen. Maar het project doet ook denken aan de One Mile High wolkenkrabber van Frank Lloyd Wright. De constructieve hoofdvorm bestaat uit drie vleugels die rondom een 575 meter hoge kern van gewapend beton gegroepeerd zijn. De constructie wordt, dankzij de inspringingen naar boven toe, al spiralend steeds slanker. Boven de 575 meter wordt de Burj Dubai toren uitgevoerd in een staalconstructie. Uit onderhoudsoverwegingen zal de gevelbekleding uitgevoerd worden
in aluminium en roestvast staal. Per dag zal het gebouw naar schatting ongeveer 1 miljoen liter water gebruiken, en ongeveer 10.000 ton koelwater voor de koeling. Een flinke aanslag op het milieu. De beoogde liften hebben twee verdiepingen, een capaciteit van 2 keer 21 personen en een maximale snelheid van 18 meter per seconde. Het gebouw zal worden voorzien van brandweerliften en liften die bij brand blijven functioneren om te kunnen evacueren. Over de definitieve hoogte bestaat geen duidelijkheid, omdat de opdrachtgever die geheim houdt, maar gesproken wordt over ongeveer 850 meter en 200 verdiepingen (6). De wolkenkrabber, die in de hoofdstad van de Verenigde
Taipei 101, Taipei (Taiwan) De in 2004 geopende Taipei 101 is in drie van de vier categorieën van de Council on Tall Buildings and Urban Habitats verkozen tot het hoogste gebouw van de wereld: het heeft de hoogste structurele top, het hoogste dak en de hoogste in gebruik zijnde vloer. De wolkenkrabber, die is vormgegeven als een Chinese pagode, heeft een structurele hoogte van 509 meter en staat in Taipei, Taiwan. Twee liften van dit gebouw zijn officieel
96
erkend als de snelste liften ter wereld. Ze hebben een uniek remsysteem, zijn aerodynamisch vormgegeven en schieten in 30 seconden van de lobby naar de top van de toren. Een 800 ton zware ‘tuned mass demper’, in de vorm van een enorme stalen bal, draagt bij aan de stabiliteit van de toren bij aardbevingen en wind. Het is een zogenaamde actieve demper: de kogel beweegt tegen de bewegingsrichting van de toren in. In de Millennium
architectenweb magazine
Projectgegevens Hearst Building Opdrachtgever | Hearst Corporation Ontwerp | Foster and Partners, Associate Architect | Adamson Associates
Magic Ontwerp | COBE architecten uit Denemarken in Mountain samenwerking met de Chongqing Universiteit Turning Torso Opdrachtgever | HSB Malmรถ Ontwerp | Santiago Calatrava
Jin Mao Opdrachtgever | China Shanghai Foreign Trade Centre Co., Ltd Ontwerp | Skidmore Owings and Merrill LLP
Petronas Opdrachtgever | Oliemaatschappij Petronas Towers Ontwerp | Cesar Pelli Moscow City Opdrachtgever | STT Group Tower Ontwerp | Foster and Partners Milenium Opdrachtgever | Obayashi Corporation Tower Ontwerp | Foster and Partners Ken Yeang Opdrachtgever | Jian She Corporation Chongqing Ontwerp | T. R. Hamzah & Yeang Sdn. Bhd. Freedom Tower Opdrachtgever | China Jin Mao Group Co. Arabische Emiraten wordt gebouwd, is ontworpen door Skidmore Owings and Merril, het bureau dat ook de Sears Tower in Chicago en Europoint II, III en IV in Rotterdam heeft ontworpen. De continue veranderende vorm vraagt om zeer flexibele bekistingen, zowel voor de stabiliteitskern als de wanden van de vleugels. Het bekistingsconcept bestaat uit 6 zones, die onafhankelijk van elkaar kunnen klimmen. De wapening wordt per twee verdiepingen geprefabriceerd en er zijn maar liefst 227 klimautomaten ingezet, die in 180 sessies de 575 meter bereiken.
Ontwerp | Skidmore Owings and Merril LLP
Burj Dubai Opdrachtgever | Emaar Properties PJSC Ontwerp | Skidmore Owings and Merril LLP
Taipei 101 Opdrachtgever | Taipei Financial Center Corporation Ontwerp | C.Y. Lee & Partners
leestip: www.burjdubai.com/
Tower zijn passieve waterdempers opgenomen. Grote vaten met water zijn onderling verbonden met buizen waarin kleppen zitten die de stroming van het water als gevolg van bewegingen van de toren vertragen. De trillingen van de wolkenkrabber worden door de vertraagde watermassa gedempt. leestip: http://taipei-101.info/
nummer 6 - december 2006
97
速
Axor Massaud.
Design by Jean-Marie Massaud
Nature Inspired Design.
Met inspiratie uit de natuur heeft Jean-Marie Massaud een fascinerende designfilosofie geformuleerd. Axor Massaud, de nieuwe badkamer-collectie, schept een harmonische verbinding tussen organische en geometrische vormen, tussen natuurlijke schoonheid en modern design waarbij de mens centraal staat. Meer informatie vindt u op www.hansgrohe.nl of www.axor-design.com.
productinformatie
architectenweb
PRODUCTINFORMATIE Q Mobiel en stabiel zitconcept De bibo-lijn bestaat uit een designtafel met vier bijpassende seats, die eenvoudig kunnen worden samengevoegd tot een pakket ter grootte van een flinke aktekoffer. Het streven naar een optimale zithouding, flexibiliteit en gebruikersgemak hebben het concept zijn vorm gegeven. De onderdelen passen op slimme wijze in elkaar, waardoor de montage binnen een minuut en zonder gereedschap kan geschieden. In vijf stappen ontstaat er een stabiel en stijlvol geheel. De tafel is in de hoogtes 105 en 70 centimeter verkrijgbaar, en de seats in respectievelijk 70 en 45 centimeter. De stoelen bieden een verrassend en langdurig zitcomfort. Voor een extra actieve zithouding is er de Active Seat van 70 centimeter hoog. Deze speciale seat kan na gebruik aan de onderkant van de tafel worden opgeborgen.
[B]Crea - www.bcrea.nl Q wwwpagina bp7681
Q Touchscreen met meerwaarde voor interieur De TouchPoint 1210 is een draadloos aanraakscherm, waarmee rechtstreeks verlichting, verwarming, airconditioning, alarm en andere functies in huis aangestuurd kunnen worden. Het touchscreen biedt volledige controle over ieder Vantage domoticaproject. Elke TouchPoint 1210 wordt geleverd met InFusion Media 2.2, wat toelaat gebruik te maken van op maat gemaakte bedieningsschermen die ontwikkeld zijn met InFusion Design Center (Vantage programmeersoftware). Via de schermen kan de gebruiker rechtstreeks elk toestel bedienen dat aangesloten is op het Vantage-systeem. Infusion Media 2.2 is geschikt voor de besturing van Windows XP en Media Center Edtion PC Door de brede waaier aan bevestigingsmogelijkheden kan het aanraakscherm vlot en op vele manieren (tegen de muur, op een bureau, etc.) in elk interieur geĂŻntegreerd worden. Door zijn stijlvolle uiterlijk geeft het ultradunne scherm eveneens extra cachet aan een interieur. De Touchpoint heeft een brede kijkhoek en is verkrijgbaar in de kleuren wit, zilver en zwart. Vantage Emea â&#x20AC;&#x201C; www.vantage-emea.com Q wwwpagina bp7682
100
architectenweb magazine
Q Richtinggevend armatuur De armatuur Dot is vooral geschikt wanneer het licht een richting moet aangeven, zoals bij een inrit of een trap. Als wandverlichting is de armatuur even praktisch als decoratief. Verder is de lamp onder meer toepasbaar als markering en navigatieverlichting. De Dot is gemaakt van helder massief glas, wat een speelse en verfijnde belichting oplevert. De bouten zijn door de armatuur heen gemonteerd en zorgen voor diepte, een levendig effect en een kleurenspel in het glas. De Dot gaat samen met Nimbus Opal LED of Nimbus Basic. De opalen LED roept mooie effecten op in het heldere glas, en alle details komen duidelijk naar voren. Met Nimbus Basic wordt er nog meer licht uitgezonden, waardoor de glazen cilinder een stralend element op de grond wordt. Louis Poulsen Lighting b.v. â&#x20AC;&#x201C; www.louis-poulsen.nl Q wwwpagina bp7683
Q Gewichts- en milieubesparende heipaal Betonson brengt een heipaal op de markt die door een enorme gewichtsreductie veel gemakkelijker te hanteren is en grote milieuvoordelen geeft. Bovendien is voor deze Pluspaal een derde minder grondstoffen nodig. De voorgespannen prefab heipaal is voorzien van een gewichtsbesparend element van gerecycled EPS (piepschuim). Daardoor kunnen er meer heipalen tegelijkertijd getransporteerd worden en is de verwerkbaarheid op de bouwplaats sterk verbeterd vergeleken met die van traditionele heipalen. Toepassing op grote schaal levert grote milieueffecten op. Wanneer de Nederlandse bouw overgaat tot vervanging van de traditionele prefab heipaal door de Pluspaal, is de CO2-besparing volgens het Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie vergelijkbaar met jaarlijks 28.500 minder Volkwagens Golf Diesel op de weg. Beton Son b.v. â&#x20AC;&#x201C; www.betonson.com Q wwwpagina bp7686
nummer 6 - december 2006
101
PRODUCTINFORMATIE Q Multifunctionele stoel in drie modellen De multifunctionele stoel Feniks is ontworpen door de architecten Kressel & Schelle uit Hamburg en ontwikkeld in nauwe samenwerking met Casala. De collectie bestaat uit drie modellen, die verkrijgbaar zijn in dezelfde stoffering en prima met elkaar te combineren zijn. De conferentiestoel Feniks kenmerkt zich door haar brede inzetbaarheid: ze past in iedere inrichting. De stoel biedt een uitstekend zitcomfort en heeft een modern uiterlijk. Het sledemodel Feniks II is te gebruiken in besprekingsruimtes en vergaderzalen maar is ook als bezoekersstoel toe te passen. Het type is leverbaar met een blankbeuken of gestoffeerde zitting en rug, of een combinatie ervan. Het model XL is een grotere variant van de Feniks. Door de ruimere zitting, rug en dikkere stoffering is deze stoel uitstekend inzetbaar voor langdurige vergaderingen en besprekingen.
Casala Meubelen Nederland b.v. â&#x20AC;&#x201C; www.casala.com Q wwwpagina bp7694
Q Akoetische schuifdeurkasten De akoestische schuifdeurkasten van Emmein beschikken over geluiddempende panelen en zijn voorzien van decoratieve perforatie. Als archiefkast passen ze in ieder interieur, maar ook als ruimtedeler kunnen ze een rol van betekenis spelen. Het model is daarvoor uit te breiden met een geperforeerde achterwand. De stoffering achter de perforatie is verkrijgbaar in verschillende types en kleuren. De geluiddempende panelen in de schuifdeuren, evenals de geruisloos schuivende deuren zelf, hebben een zeer positieve invloed op de akoestiek. De schuifdeurkasten zijn leverbaar in verschillende hoogte- en breedtematen en met vele handige accessoires.
Emmein b.v. â&#x20AC;&#x201C; www.emmein.nl Q wwwpagina bp7704
102
architectenweb magazine
Q Slanke isolerende vouwwanden Metaglas heeft het Methermo-programnma uitgebreid met een serie slank gedetailleerde aluminium vouwwanden voor houten kozijnen. Met deze wanden is in enkele handelingen een complete pui te openen. Dankzij het slanke profiel van slechts 42 mm laten de vouwwanden van Metaglas maximale transparantie en lichtinval toe. Ook bieden de wanden een thermische en geluidsisolatie, doordat ze voorzien zijn van een dubbele kierafdichting en uitgebreid kunnen worden met dubbel gelaagd glas. Methermo-vouwwanden zijn in verschillende uitvoeringen te leveren. De naar buiten draaiende typen zijn voorzien van een handige loopdeur zodat ze bij toepassing als pui of in een serre niet helemaal open hoeven, als men naar buiten wil. In combinatie met een doorvalbeveiliging zijn de naar binnen draaiende vouwwanden ook op verdiepingen of als balkonafscheiding toe te passen. Zo kan een zeer flexibele en open gevel worden gerealiseerd. Metaglas b.v. â&#x20AC;&#x201C; www.metaglas.nl Q wwwpagina bp7698
Q Keukenkraan met pure vormen Van Essence, een lijn kranen voor de badkamer, is er nu ook een keukenvariant. Het ontwerp is teruggebracht tot de essentie: de kraan kenmerkt zich door zijn subtiele en pure cilindrische vormen. Het tijdloze model is voorzien van een langdurig glanzende chroomlaag. Essence voor de keuken is in twee uitvoeringen verkrijgbaar. De ene heeft een vaste uitloop, de andere is voorzien van een uittrekbare mousseur. De kraan is leverbaar in de kleuren chroom en supersteel.
Grohe Nederland b.v. â&#x20AC;&#x201C; www.grohe.nl Q wwwpagina bp7695
nummer 6 - december 2006
103
PRODUCTINFORMATIE Q Meubelen naar ontwerp van de gebruiker Signature® kantoormeubelen kunnen volledig worden aangepast aan de wensen van een opdrachtgever. Hierdoor kan de gebruiker zijn werkplek geheel naar eigen smaak inrichten, en het meubilair in overeenstemming worden gebracht met de identiteit van een organisatie. De gebruiker wordt maximale flexibiliteit en vrijheid geboden wat betreft vorm, kleur en materiaal. Elk idee kan worden omgezet, en ieder meubel wordt met aandacht voor detail gemaakt. De mogelijkheden in materiaalkeus lopen uiteen van beton tot bamboe. De grenzen liggen feitelijk bij de constructieve mogelijkheden van een materiaal. Door de geboden vrijheid ligt ook de keuze tussen een klassieke en moderne uitstraling, speels en ingetogen karakter of kleurrijk en zwart-wit volledig bij de opdrachtgever. Het Signature®-concept is ontworpen door interieurarchitect Piet Grouls.
Grahl Nederland b.v. – www.grahl.nl Q wwwpagnina bp7706
Q LED-verlichting op zonne-energie De LED-steen van Jacs.Koopman is een armatuur in de vorm van een steen waarin vier, acht of zestien LED’s zijn opgenomen. Het armatuur is uitgerust met een zonnecel die voor de benodigde elektriciteit zorgt. Hierdoor kan de LED-steen volledig autonoom (zonder verdere energievoorziening) functioneren. Een geïntegreerde Ni-Mh accubatterij of condensator zorgt voor de opslag van de energie die is opgewekt met de fotovoltaïsche cel. Met de overdag verzamelde zonne-energie kunnen de LED’s vervolgens ’s avonds en ’s nachts branden en voor allerlei verlichtingsdoeleinden worden gebruikt. Omdat de armaturen niet op het lichtnet aangesloten hoeven te worden, is er minder installatiewerk nodig. Daardoor zijn ze geschikt voor diverse buitentoepassingen, zoals campings, parkeerterreinen, sportaccommodaties en parken. De LEDverlichting functioneert probleemloos bij temperaturen van -25 tot 80 graden Celsius.
Jacs.Koopman b.v. – www.jacs-koopman.nl Q wwwpagina bp7707
104
architectenweb magazine
Q Waterafvoerende straatbakstenen HUWA Drainpaver is een waterpasserend baksteensysteem, waarmee bestratingsvlakken kunnen worden afgekoppeld van de riolering. Dit systeem zorgt ervoor dat er geen concessies hoeven worden gedaan aan materiaal-, formaat- en kleurkeuze. In de straatbakstenen zitten afstandhouders van 3 á 4 mm, die zorgen voor een regelmatig voegenpatroon in het straatoppervlak. Door deze onopvallende voegopeningen te vullen met bijvoorbeeld split, kan water gemakkelijk langs de straatbakstenen worden afgevoerd naar de ondergrond. Hiermee wordt tegelijkertijd de wateroverlast op straat verminderd en verdroging van de bodem voorkomen. Daarnaast zijn putten en goten overbodig.De eenvoudig te onderhouden en te reinigen straatbakstenen zijn leverbaar in 17 kleuren, en verkrijgbaar in waal-, dik- en keiformaat.
HUWA-Vandersanen b.v. – www.huwavandersanden.nl Q wwwpagina bp7708
Q PowerLED toepassing in een Eyeleds® armatuur In de Eyeleds® PowerEYE® worden wereldwijd als eerste de K2 PowerLED’s van Philips geïntegreerd in een vlakke Eyeledsarmatuur. Op deze manier wordt de LED-verlichtingstechniek van een decoratieve en oriënterende toepassing getild naar functioneel gebruik. Doordat de PowerEye® vrijwel geen inbouwdiepte (6,5 mm) nodig heeft, kent hij vele toepassingsmogelijkheden. Het armatuur is binnenshuis te installeren in bijvoorbeeld overstek, plinten, wanden of in het plafond. Dit biedt nieuwe designmogelijkheden voor interieurinrichters. Er zijn twee versies: één armatuur met een volledig open lens (360 graden) en één met een halfopen kapje (180 graden). Een PowerEYE verbruikt circa 1 watt en gaat zo’n 50.000 branduren (ongeveer 50 jaar huishoudelijk gebruik) mee. De UV-bestendige en eenvoudig te installeren armatuur is uitgerust met een speciaal ontwikkelde supervlakke lens van 45° (voor half open versie) of 60° (voor volledig open versie) in verschillende stijlvolle rvs behuizingen.
Eyeleds International – www.eyeleds.com Q wwwpagina bp7709
nummer 6 - december 2006
105
PRODUCTINFORMATIE Q Woltapijt voor modern en klassiek wonen Cantate van Parade is een natuurlijk tapijt dat zich kenmerkt door eenvoud en de luxe van wol. De zes verfijnde kleurvarianten maken het tapijt geschikt voor zowel klassiek als modern wonen. Het natuurlijke palet van Cantate loopt van een warme tint Orchidee naar een stevige Cappuccinokleur. Hierdoor voegt het tapijt zich soepel naar ieder interieur. De garens van Cantate zijn dicht op elkaar vervaardigd en de toppen van de vezels hebben een rond uiteinde. Het tapijt krijgt daardoor een ferm oppervlak met de zachte vitaliteit van een wollen vacht. Door de topkwaliteit van de grondstoffen en moderne productietechnieken is een jarenlang gebruiksgemak gegarandeerd. Cantate wordt uitgebracht op een breedte van 400 centimeter.
Parade Tapijt BV – www.paradetapijt.nl Q wwwpagina bp7685
Q Oppervlakte materiaal voor uiteenlopende designtoepassingen Corian® is een solide, niet-poreuze oppervlaktemateriaal, die veel designmogelijkheden biedt in uiteenlopende omgevingen. Het vormbare en duurzame materiaal is geschikt voor toepassing in woon- en werkruimtes, meubels en speciale applicaties. Het kan zowel verticaal als horizontaal worden toegepast, wat op beide manieren is gebeurd in de innovatieve keuken van Poggenpohl Design voor het MARTa museum (foto). Het materiaal is vlekbestendig en makkelijk schoon te maken. Krassen kunnen eenvoudig worden weggewerkt, zonder dat de gaafheid van het materiaal en de kleur worden aangetast. Het translucente materiaal is in ongeveer honderd kleuren verkrijgbaar, waardoor het in vrijwel ieder denkbaar design kan worden toegepast. Daarnaast kan het oppervlak op allerlei manieren worden bewerkt, bijvoorbeeld op dezelfde manier als hout. Ook combineert Corian® uitstekend met andere materialen als graniet, glas en staal.
CODUAQ Decorative Surfaces BV – www.corian.com Q wwwpagina bp7761 106
architectenweb magazine
Q Lijnroosters in een radius Emco introduceert met SAL-S lijnroosters in een radius. Dankzij de gebogen vorm kunnen de roosters perfect in een rond architectonisch ontwerp worden geïntegreerd. Ze zijn te gebruiken voor het inblazen van geconditioneerde lucht of voor het afvoeren van de lucht. De roosters zijn voorzien van een geïntegreerd drosselelement (opgenomen in de aansluittuit van de aansluitkast), waarmee de druk van de lucht ingesteld kan worden. Het inwendige verbindingsprofiel is voorzien van specifiek geplaatste luchtuitlaatopeningen, waardoor gelijkmatig en tochtvrij inblazen van lucht mogelijk is. Deze eigenschap is essentieel bij gekoelde lucht. De instellingen worden in de ontwerpfase bepaald en af fabriek geleverd. Standaardmaten zijn er van 500 t/m 2.000 mm, 100 mm oplopend. Op aanvraag zijn tussenmaten leverbaar. Er is een vrije keus in kleuren van het lijnroosterprofiel, wat deze serie uniek maakt. Emco Nederland b.v. – www.emconederland.nl Q wwwpagina bp7762
Q Papier omvouwen tot meubilair Paper Softseating bestaat volledig uit gerecycled en ongebleekt bruin papier in een honingraatstructuur. Momenteel zijn er twee types van Paper Softseating beschikbaar; Fanning Stools in acht verschillende maten en een Fanning Lounger met een diameter van twee meter. De elementen kunnen worden opgevouwen een pakketje als een dik boek, dat makkelijk en handig kan worden opgeslagen. Eenmaal uitgevouwen vormt het een prachtige ziteenheid. Softseating behoort tot de Molo-collectie van zachte en flexibele structuren, die voortkomen uit het concept softhousing dat is ontwikkeld door de ontwerpers Stephanie Forsythe en Todd MacAllen. Het idee erachter is om meubels en wanden voor privé-ruimten ‘weg te vouwen’ wanneer ze niet worden gebruikt. Op deze manier wordt er ruimte teruggegeven in woningen, studio’s of kantoren.
Nerus Design – www.nerusdesign.com Q wwwpagina bp7763
nummer 6 - december 2006
107
NIEUW ONLINE | BOUWPRODUCTEN
Nieuwe bouwproducten op architectenweb.nl
Op deze pagina treft u een selectie aan van bouwproducten die recent zijn toegevoegd aan de bouwproductgids op architectenweb.nl. Voor een volledig overzicht van alle bouwproducten surft u naar www.architectenweb.nl/bouwproducten/.
Toiletroldispenser
Houten wastafels
De CWS BestToiletpaper dispenser biedt ruimte voor twee extra strak gewikkelde rollen in de kwaliteiten crêpe of extra zacht tissue. De tweede rol komt pas vrij wanneer de eerste helemaal verbruikt is. Een cilinderslot houdt de rollen op hun plaats. CWS Nederland B.V.
Een speciaal ontwikkelde coating maakt de kwalitatief hoogwaardige houten Saniwood wastafels waterdicht, krasvast en bestand tegen chemicaliën en zorgt voor duurzame elasticiteit en kleurbehoud. De wastafels zijn met moderne CBC-machines gefreesd en handmatig geschuurd. Saniwood
■ wwwpagina bp7650
■ wwwpagina bp7635
Netwerkcamera voor bewaking
Modern kleurengamma
Veelzijdig isolatiemateriaal
De AXIS 216FD netwerkcamera met vaste dome is een hoogwaardige netwerkcamera met progressive scan voor professionele bewaking. De discrete, compacte behuizing biedt effectieve bescherming tegen sabotage. Verder maakt de camera tweezijdige communicatie mogelijk. Axis Communications B.V. ■ wwwpagina bp7634
De homogene Mipolam Accord 300 vloerbedekkingcollectie is uitgebreid van 18 naar 22 kleuren. De vernieuwde kleuren bieden een gevarieerd en modern kleurengamma. De slijtvaste vloerbedekking is uitermate geschikt voor intensief gebruik. Gerflor B.V.
EPS HR isolatiemateriaal kan overal in een woning worden toegepast: in vloeren, wanden en als dakisolatie. Het witte en lichte materiaal (geëxpandeerde polystyreen, beschikbaar in een brandveilige SE-uitvoering) is in vele vormen eenvoudig en veilig verwerkbaar. IsoBouw Systems B.V.
■ wwwpagina bp7613
■ wwwpagina bp7547
Uw bouwproducten ook op architectenweb.nl? Word dan lid van Architectenweb. nl en presenteer uw bouwproducten op de grootste architectuursite van Nederland.
108
architectenweb magazine
Isolerend en constructief
Geluidsisolerende deuren
Brandwerende steenwolpanelen
Unidek Condor is een isolerend sandwichelement met constructieve eigenschappen die zorgen voor grote overspanningen: het biedt de mogelijkheid grote uitsparingen te maken. Zo kunnen met het daglichtelement twee dakvensters boven elkaar worden geplaatst. Unidek B.V.
De Merford geluidsisolerende deuren zijn bij uitstek geschikt voor plaatsen waar strenge geluidseisen gelden. Zowel bij hoge als lage frequenties is een goede geluidsisolatie te bereiken. De kwaliteit van de deuren garanderen een lange levensduur. Merford Deuren en Roosters
RockPro steenwolpanelen zijn hoogwaardig en voorzien van een uitgekiend ontwerp. Ze zijn met name geschikt voor nieuwbouw- en renovatietoepassingen die een hoge brandwerendheid vereisen. Verder beschikken ze over goede warmteisolerende eigenschappen. SAB-profiel B.V.
■ wwwpagina bp7565
■ wwwpagina bp7566
■ wwwpagina bp7583
Efficiënte armatuur
Vloer voor veiligheid
Transparante deuren
De waveguidearmatuur VAERO van Zumtobel heeft een duidelijke vormentaal en een toepassingsgerichte lichtwerking. Het puristische design, de MPO-optiek en het flexibel instelbare indirecte licht zorgen in een werkomgeving voor een efficiënte belichting. Zumtobel Lightning N.V.
Eterno Luminoso biedt ‘verborgen veiligheid’. De vloer behoudt onder normale lichtomstandigheden zijn representatieve uiterlijk, maar in het donker licht het speciale markeringsmateriaal duidelijk op en wijst de aanwezigen de weg naar de uitgang. Eterno Terrazzo b.v.
Transparante glasdeuren, die geheel of gedeeltelijk zijn gezandstraald, sluiten aan bij de architectuurtrend van meer openheid en natuurlijke lichtval. De deuren werken verruimend en creëren een aangenaam en steeds veranderlijk lichtspel in het gebouw. Anyway Doors
■ wwwpagina bp7661
■ wwwpagina bp7700
■ wwwpagina bp7656
nummer 6 - december 2006
109
architectenweb
Bouwproducten vindt u eenvoudig en doeltreffend op architectenweb.nl
www.architectenweb.nl/bouwproducten
online
U blijft graag op de hoogte van het laatste bouwproductnieuws. Logisch, want kennis van de laatste ontwikkelingen stelt u mede in staat vernieuwende gebouwen te ontwerpen. Maar ook als u zich alleen wilt oriĂŤnteren op wat er zoal op de markt te verkrijgen is, biedt de Architectenweb productgids u de uitkomst. Momenteel vindt u van maar liefst 2.200 bouwproducten uitgebreide productinformatie in woord ĂŠn beeld.
Belangrijkste kenmerken productgids - Presentaties over circa 2.200 bouwproducten - Handige zoekfunctie op productsoort, trefwoord en naam leverancier - Wekelijks aangevuld met nieuwe bouwproducten - Heldere productbladen in woord en beeld, gericht op de esthetische producteigenschappen - Responsformulier voor het aanvragen van documentatie Schrijf u ook online in op onze wekelijkse nieuwsbrief met productnieuws! Uw bouwproducten ook op architectenweb.nl? Word dan lid van Architectenweb.nl en presenteer uw bouwproducten op de grootste architectuursite van Nederland. (meld u aan op www.architectenweb.nl/wordlid).
Innovatief van Foreco
Duurzaamheid met de waarborg van 15 jaar projectgarantie Bouwen begint met WaxedWood®, het duurzame en waterwerende hout van Foreco. Het geheim zit ‘m in het unieke productieproces waardoor WaxedWood® nooit door houtrot wordt aangetast. Zo is WaxedWood® optimaal beschermd in weer en wind. Bovendien is WaxedWood®® gemaakt van naaldhout uit duurzaam beheerde Europese bossen. Het totaal aan eigenschappen maakt WaxedWood® uitmuntend geschikt voor projecten in woning- en utiliteitsbouw en biedt ongekende mogelijkheden.
WaxedWood® van Foreco: • wordt 15 jaar gegarandeerd tegen houtaantasting door de onafhankelijke stichting SGVH; • is efficiënt verwerkbaar en makkelijk hanteerbaar; • kan geleverd worden met FSCof PEFC-label; • is verkrijgbaar in 25 fraaie transparante of dekkende kleuren; • wordt geproduceerd volgens ISO 9001-2000 en onder KOMO-certificaat. Meer weten over de onbegrensde mogelijkheden van WaxedWood® of onze andere innovatieve oplossingen op houtgebied? Neem dan vrijblijvend contact met ons op. Bel 0529 43 15 48 voor meer informatie. pagina 1 Foreco BV, Dalmsholterweg 5, Dalfsen,Telefoon +31 529 43 15 48, www.foreco.nl
them@gazine
architectenweb
THEM@GAZINE | GEVELBEKLEDING
Composieten Gevelbekleding wordt steeds vaker samengesteld uit verschillende grondstoffen of materialen om de materiaaleigenschappen te verbeteren. De zo verkregen composieten veroveren de markt doordat ze beter bestand zijn tegen veroudering door UV-straling, temperatuurschommelingen of mechanische beschadigingen. Composieten bieden fantastisch nieuwe kansen voor ontwerpers en bouwers om te experimenteren met kleur, uiterlijk, afmetingen en gewicht. Door Jeroen van Nieuwenhuizen
n Nederland worden gevels van gebouwen gewoonlijk uit meerdere lagen opgebouwd. Ze zijn samengesteld uit materialen met eigenschappen die elkaar binnen de bouwkundige detaillering aanvullen of versterken. Gevels worden bekleed met aluminium beplating, kunststof panelen of andere composieten. Voorbeelden zijn aluminium sandwichpanelen, polycarbonaat panelen zoals Pyrasied en Techwood, dat bestaat uit 70% houtsnippers, ingepakt in een synthetisch materiaal. Interessant zijn ook Deco Wired Glass, Panelite Insulated Glass Units en Microbeton.
I Bij de renovatie van complex 8 is door Ana architecten gekozen voor lichtgewicht microbeton gevelelementen.
114
Kunststoffen Kunststof composieten worden veel gebruikt voor gevelbekleding. Recent zijn projecten opgeleverd met vezelversterkte kunststof persroosters als gevelbekleding. Voor de gevels van de Hanzehogeschool in Groningen zijn de roosters geleverd
architectenweb magazine
Het olympisch zwembad in aanbouw in Beijing, waar voor de gevel EFTE-kussens worden toegepast.
door Las-pers uit Oss. Opvallend zijn ook de dubbel gekromde gevelpanelen die NPSP Composieten heeft gemaakt voor de verbouwing van een bibliotheek tot een notariskantoor, eveneens in Groningen. De panelen zijn opgebouwd uit twee lagen polyester weefsel waarop aluminium is gedampt. De vezels worden vacuüm gezogen in een gesloten dubbele mal, waarna de heldere, brandbestendige hars wordt geïnjecteerd. De producten van de Industria-serie van Pyrasied lijken van metaal te zijn gemaakt, maar bestaan in feite uit een digitale print die gevat is tussen twee kunststof lagen. Bij Eclipse doet de digitale print sterk denken aan geperforeerd aluminium, terwijl bij de Epos Mezzo daadwerkelijk metaal in de tussenlaag verwerkt is. Het thermoplastische materiaal leent zich goed voor complexe driedimensionale structuren. Trespa Meteon is al iets langer op de markt, maar blijft verrassend. Trespa heeft een basis van thermohardende kunststoffen, homogeen versterkt met houtvezels en vervaardigd onder hoge druk en temperatuur. Toegepast als gevelbekleding is het vrijwel krasbestendig, vuilafstotend en makkelijk te reinigen. Folie Kunststof folies, zoals ETFE-folie, zijn sterk in opkomst. Ze kunnen gebruikt worden als een translucente of verlichte gevel en ze maken bewegende gevels mogelijk. In het nieuwe ROC-gebouw in Almelo zijn meerlaagse ETFE-kussens gebruikt in het atriumdak en de gevel. ETFE folie is enorm sterk, er kunnen prints op worden aangebracht en het is er in verschillende kleuren. Door bij kussenelementen meerdere lagen folie toe te passen is een goede isolatiewaarde te bereiken. Metalen Om aluminium gevelbeplating te versterken kunnen op de achterzijde honingraatpanelen worden verlijmd. Bij het nieuwe product MetalKern zijn twee metalen platen en een kern in één productieproces onder hoge druk en temperatuur tot een homogene plaat geperst. De kern van de plaat is opgebouwd uit cellulosebanen die met thermohardende kunstharsen zijn geïmpregneerd. Door de symmetrische opbouw ontstaat er een spanningsvrije, eenvoudig te bewerken, zelfdragende metalen plaat. Voor de afwerking kan gekozen worden uit aluminium, koper, zink of roestvast staal. Beton Bij polyesterbeton is niet cement het bindmiddel, maar polyesterhars. Net als bij gewoon beton kunnen aan polyesterbeton verschillende toeslagstoffen of pigmenten worden toegevoegd, zoals stukjes metaal, natuursteen of glas. Polyesterbeton kan gestort worden in mallen met een textuur. Vervolgens kan het worden gepolijst, of gezandstraald. Gevelbekleding van polyesterbetonnen composietpanelen wordt onder andere geleverd door PP Gevelbouw.
nummer 6 - december 2006
De producten uit de Industria-serie bestaan uit een digitale print tussen twee kunststof lagen. De hier afgebeelde Eclipseplaten geven het gevelmateriaal de uitstraling van geperforeerd aluminium.
Polyesterbeton Blok 1 Almere (ontwerp Atelier Christian de Portzamparc, Parijs). Eengineering en uitvoering TGM BV.
Meer over producten in deze rubriek en aanverwante composieten: Transmaterial, Blaine Brownell (ed), Princeton Architectural Press, New York, 2006 Material Skills, evolution of materials, Els Zijlstra, Materia Rotterdam, 2005 www.vinkkunststoffen.nl www.buildingsuits.nl www.ppgevelbouw.nl www.kunststofcomposiet.nl www.trespa.com
www.tech-wood.com www.foiltec.com www.pyrasied.nl www.las-pers.nl
115
Deze pagina’s bevatten gesponsorde onderdelen
THEM@GAZINE | GEVELBEKLEDING
KME 078 621 29 91 info-nl@kme.com www.kme.com
Lei Import b.v. 0475 436 439 info@lei-import.nl www.lei-import.nl
Simpele en efficiënte gevelplaten
Leisteen als gevelbekleding
De grote, extreem vlakke en slagvaste TECU® Bond-platen zijn aan beide zijden bekleed met TECU®-koper. De gevelplaten zijn simpel en efficiënt ontworpen. Onder hoge druk worden twee 0,5 mm dikke koperen platen op een polyethyleen kern geperst, waardoor een extreem robuust composietmateriaal ontstaat. Dit gevelmateriaal is makkelijk om mee te werken. Bij de productie wordt de koperen afwerking voorzien van een folie die vlekken en oxidatie tijdens montage voorkomt. Na het aanbrengen van de platen kan de folie eenvoudig verwijderd worden. Al het noodzakelijke werk kan gedaan worden met de gebruikelijke machines voor gevelbekleding. De platen kunnen in de werkplaats worden voorbereid en op maat worden gemaakt, en daarna in korte tijd op de bouw worden gemonteerd. De eenvoud van de achterconstructie en de snelle montagetijd zorgen voor een besparing in kosten.
Hoewel leisteen al eeuwen als dakbedekking wordt gebruikt, is het toepassen van dit materiaal als gevelbekleding vrij uniek. Toch is het uitermate geschikt als bouwmateriaal. Leisteen is een niet-poreuze steen, die uitzonderlijk uniform en maatvast is. Dankzij deze eigenschappen is het uiterst bestendig tegen weersinvloeden en chemicaliën, terwijl de te verwaarlozen waterabsorptie van minder dan 0,3% het product tegen vorstschade beschermt. Het heeft een levensduur tussen de tachtig en honderd jaar, en is ook in UV-licht kleurvast. Daarbij is het materiaal onderhoudsvriendelijk en niet brandbaar. Doordat het gebruik van leisteen als metselblokken en gevelplaten vrij nieuw is, kan het bijdragen aan de ontwikkeling van nieuwe architectuur en vernieuwde ontwerpen. Er is een uitgebreide keuze aan kleuren en afwerkingen, en leisteen kan gecombineerd worden met alle andere bouwmaterialen.
■ wwwpagina bp7722
■ wwwpagina bp7727
116
architectenweb magazine
ABET b.v. 030 686 84 50 promotie@abet.nl www.abet.nl
Cem Plaat b.v. 053 483 48 34 cemplaat@cecem.nl www.cecem.nl
ABET Exterior Wood
Panelen van hout en cement
De ABET Exterior Wood-platen kunnen gebruikt worden om accenten in een ontwerp aan te brengen, maar ook om een compleet gebouw te voorzien van een ‘esthetisch jasje’. Het materiaal combineert de warmte en natuurlijke uitstraling van hout met de functionaliteit van kunststof. Bovendien zijn de platen onderhoudsarm. De collectie bestaat uit zeven houtdecors en is samengesteld op basis van vraag uit de markt. De mogelijkheid bestaat om door digitale druk een afbeelding in het decor te integreren. Zo kan er één unieke plaat worden geproduceerd, of een afbeelding van bijvoorbeeld 6 x 22 meter, die is opgebouwd uit 64 panelen van 0,6 x 3 meter. Gevelbekledingsplaten van Abet Laminati zijn leverbaar in verschillende plaatmaten en diktes (tot en met 30 mm). Voor deze exterieurbeplating geldt een garantie van 10 jaar op kleurechtheid en fysische en mechanische eigenschappen.
Cempanel-Colorpanelen op basis van hout en cement zijn bestand tegen weersinvloeden en dankzij de meervoudige, bij hoge temperatuur opgebrachte coating van zuiver acrylaat praktisch onderhoudsvrij. Met de grote panelen (leverbaar tot afmetingen van 3100 x 1250 mm) is een grote verscheidenheid aan vormgevingsvarianten en verwerkingspatronen mogelijk. De panelen zijn leverbaar in vijftien moderne kleuren. Kleuren van de RAL- en NCS-kleurenwaaier behoren ook tot de mogelijkheid. De gevelpanelen worden als buitengevelbeplating op een houten of aluminium onderconstructie bevestigd. Als ideale beplating voor het beproefde constructieprincipe van de geventileerde gevel is Cempanel-Color in grote afmetingen toe te passen. Ook bij de vormgeving van gevels met potdekselwerk is het een geschikt materiaal dat door zijn licht gestructureerd oppervlak fraai harmonieert met de verschillende verwerkingspatronen. ■ wwwpagina bp7754
■ wwwpagina bp7736
nummer 6 - december 2006
117
Deze pagina’s bevatten gesponsorde onderdelen
THEM@GAZINE | GEVELBEKLEDING
Meer producten
Bekleding in weervast staal
Verticale dakpannen
De buitenlaag van de metalen gevelbekleding van SKIN+ is van weervast staal. Het duurzame en onderhoudsvrije materiaal geeft de gevel een natuurlijke uitstraling en een stoer uiterlijk. Daarbij wordt het mooier naarmate het ouder wordt. Toepassing is mogelijk in verschillende architectonische stijlen. ZNS Van Dam Geveltechniek b.v. Q wwwpagina bp5034
Het dakpannenassortiment voor gevelbekleding van Koramic wordt ondersteund door een uitgebreid pakket aan hulpstukken. Hiermee kunnen hoekoplossingen, aansluitingen bij deur- en raamkozijnen en overgangen van het hellende naar het verticale vlak op een verantwoorde bouwtechnische en esthetische wijze worden afgewerkt. Wienerberger b.v. Q wwwpagina bp7191
Ventilerende bekleding
Glas naast aluminium
Profielplaten in vier soorten
De aluminium DucoWall lamellenwandsystemen kunnen worden toegepast bekleding van gevels (tegen een bestaande constructie) of afscherming van ruimtes (als losstaande, niet-dragende constructie). Beide kunnen ze dienen als intensief ventilatiesysteem. Uitvoeringen met specifieke vereisten zijn mogelijk. DucoWall Ventilation & Sun Control Q wwwpagina bp7719
Binnen het geventileerde gevelsysteem QuadroClad kunnen naast aluminium panelen ook glaselementen gemonteerd worden. De glaspanelen worden bevestigd met een aluminium profiel aan de achterzijde. Het resultaat is een gevel met verschillende materialen, die allemaal in hetzelfde vlak liggen. Hunter Douglas Facades
Profielplaten van SAB-profiel kunnen zowel horizontaal als verticaal worden toegepast, eventueel met een binnendoos. Het assortiment bestaat uit vier soorten platen: golfprofielen, trapeziumprofielen, plankprofielen en speciale profielen. Ze worden onder meer vervaardigd uit verzinkt of roestvast staal. SAB-profiel b.v.
Q wwwpagina bp7720
Q wwwpagina bp7721
Op deze pagina treft u een selectie aan van andere bouwproducten die vallen binnen het thema “Gevelbekleding”. Wilt u meer weten over een van deze producten? Surf dan naar www. architectenweb.nl en typ het bijbehorende wwwpagina nummer in. Volgend thema De volgende keer is het thema “Plafonds”.
118
architectenweb magazine
VinyPlus® gevelpanelen
Wonderwall
Bekleding van rabat in cement
Gevelpanelen van VinyPlus® worden uit hoogwaardige kunststoffen geproduceerd en zijn met Renolit-folie bekleed. De uitvoering voor horizontaal gebruik heeft een traditionele rabat-vorm en voor verticaal gebruik bestaat er een rondkant paneel. De panelen worden gecompleteerd met verschillende afwerkprofielen. Milin b.v. Q wwwpagina bp7724
De Wonderwall een systeem voor gevelbegroeiing, waarbij de beplanting niet afhankelijk is van een groeiplaats op maaiveldniveau. Ieder plantje heeft zijn eigen ‘niche’ op de wand. Er is keuze uit circa 60 geschikte plantensoorten, waarmee een zeer gevarieerd begroeiingsbeeld gecreëerd kan worden. Copijn Utrecht b.v. Q wwwpagina bp7728
Met DuraClad gevelbekleding wordt in Nederland rabat van cement geïntroduceerd. Door de samenstelling uit cement en cellulosevezels ontstaat een hoogwaardige gevelbekleding, die eveneens verantwoord is voor het milieu. De bekleding is net zo makkelijk te verwerken als rabat van andere materialen. Fetim Professional Q wwwpagina bp7730
Waterwerend hout
Woodnature
PlatoHout FQ
WaxedWood is breed toepasbaar, volledig onderhoudsvrij en bewapend tegen aantasting door water. Het wordt onder vacuüm en druk geïmpregneerd, en de poriën zijn gevuld met een waterwerende wasemulsie. Hierdoor is de ‘werking’ circa tachtig procent lager dan bij hout zonder waterbescherming. Foreco innovatief in hout Q wwwpagina bp7731
Woodnature kan gebruikt worden om een gevel of plafond een natuurlijke uitstraling te geven. De drager van okoumé-fineer is voorzien van een transparant gepigmenteerde laklaag, die het materiaal beschermt tegen UV-straling. Deze laag zorgt eveneens voor de warme, natuurlijke uitstraling van de plaat. Bruynzeel Intersystemen Q wwwpagina bp7733
PlatoHout, bestaande uit geplatoniseerd vuren, heeft een natuurlijke uitstraling en een hoge duurzaamheid. Het FQ-model (Fine Quality) is een plank zonder profilering met een gladde en fijnbezaagde zijde. Het hout heeft een lichtbruine kleur, die na verloop van tijd zal vergrijzen door weersinvloeden. Plato International b.v.
nummer 6 - december 2006
Q wwwpagina bp7734
119
THEM@GAZINE | GEVELBEKLEDING
Glas met motief
Aanpasbare profielbekleding
Lichtgevend floatglas
SGG Seralit Evolution is gezeefdrukt glas met een origineel motief van ondoorzichtig of doorschijnend emaille. Het emaille wordt onder hoge temperatuur met het glas versmolten, waardoor het glas uitzonderlijk duurzaam is. In een gevel kan het toegepast worden als isolatieglas of borstweringspanelen. Saint-Gobain Glass Q wwwpagina bp7735
Profielbekleding van WellTEC wordt per profilering en plaat geperst, in plaats van gerolvormd. Daardoor is het volledig aanpasbaar qua maatvoering en vormgeving. Het is bijvoorbeeld mogelijk een variabele profielafstand in de profielbekleding aan te brengen of de profilering niet evenwijdig te laten verlopen. Metal Cladding Systems b.v. Q wwwpagina bp7737
‘Luminous glass’ is een lichtgevend floatglas. Het is aan de oppervlakte voorzien van een fotoluminescent pigment dat zich oplaadt onder invloed van UV-licht. Luminous glass is in de basiskleuren geel/groen en lichtblauw verkrijgbaar. Alle denkbare dessins en uitvoeringen van floatglas zijn mogelijk. SI-X
Projectmatige lichtbouwelementen
Varia kunststofplaat
Keramische staafelementen
Rodeca fabriceert meerwandige lichtbouwelementen van polycarbonaat. Daarbij heeft het bedrijf een complete lijn accessoires ontwikkeld om de elementen op een juiste wijze toe te passen. De projectmatige benadering van de producten maakt relatief kleine series op klantspecificaties mogelijk. Rodeca Systems b.v.
Binnen de Varia-collectie bestaan verschillende toepassingen van kunststofplaat als gevelbekleding. De producten van de Industria- en Eclipseserie bestaan uit een digitale print tussen twee kunststof lagen, die het materiaal de uitstraling geeft van respectievelijk metaal en geperforeerd aluminium. Pyrasied
Q wwwpagina bp7745
Q wwwpagina bp7746
Terra Baquettes zijn keramische staafelementen voor de aankleding van een gevel. De elementen worden afgewerkt met een hoogglansglazuur in vierentwintig verschillende kleuren. De Baquettes worden in drie kleurvelden verticaal aangebracht met een ‘onzichtbare’ aluminium bevestiging. Aberson Bouwmaterialen b.v. / NBK Ceramic Q wwwpagina bp7528
120
Q wwwpagina bp7741
architectenweb magazine
archipedia
architectenweb
courtesy Music Centre of LA County
ARCHIPEDIA
Het Guggenheim-museum in Bilbao (Frank Gehry, 1996 ).
Door | Marjoleine van Schaik, Ronnie Weessies
Bouwstijlen Deconstructivisme Deconstructivisme is een verzamelnaam voor een chaotisch ogende architectuur waarvan de afzonderlijke gebouwdelen een onsamenhangend geheel lijken te vormen.. Het idee is om de verwarring en onzekerheid in de maatschappij te vertalen naar de bouwkunst. De stroming kwam voorzichtig op in de jaren zestig, maar kreeg bekendheid dankzij een tentoonstelling in New York in 1988. Bekende architecten die tot de stroming worden gerekend, zijn Frank Gehry, Zaha Hadid, Daniël Libeskind en het bureau Coop Himmelb(l)au. Deconstructivisme komt van de term deconstructie, die de Algerijns-Franse 122
filosoof Jacques Derrida introduceerde in de jaren zestig. Simpel gezegd was zijn idee: door vervlochten zaken uit elkaar te halen wordt hun verband en het resultaat dat ze samen bereiken, zichtbaar. In de architectuur kreeg het allereerst in indirecte zin fysieke navolging via de Neue Staatsgalerie in Stuttgart en het werk van de Amerikaanse architectengroep Sculpture In The Environment (SITE) in de jaren zeventig. De groep noemde haar werk ‘de-architectuur’ vanwege het fragiele karakter van bijvoorbeeld een aantal filialen van de BEST-supermarktketen in de Verenigde Staten. De gevels leken los te zitten of af te brokkelen. Extra dramatisch effect werd toegevoegd met de aanleg van stapels ‘gevallen’ bak-
stenen aan de voet van de muren. De architectengroep SITE wilde ermee inspelen op de beleving van de consument, die naar zijn oordeel te veel werd blootgesteld aan eenvormigheid en perfectie. Een soortgelijke provocatie zat in het woonhuis dat Frank Gehry in 1978 voor zichzelf maakte in Santa Monica, Californië. Hij gebruikte de goedkoopste materialen, zoals golfplaten en gaas. De toegepaste materialen leken op geen enkele manier bij elkaar te passen, maar vormden op een onooglijke
Federico Zignani
In deze aflevering van Archipedia schenken we aandacht aan het deconstructivisme. Het ontstaan en de ontwikkeling van deze bouwstijl komen aan bod, evenals de belangrijkste architecten en gebouwen. Er is speciale aandacht voor Zaha Hadid, evenals het beroemdste deconstructivistische gebouw van Nederland, het Groninger Museum.
Orgelpijpen in de Walt Disney Music Hall
architectenweb magazine
Groninger Museum. Het bestaat uit een kubusvormig en met tegels bekleed gebouw, met daarop schreeuwerige en kleurrijke bouwlichamen en vlakken. Andere bekende werken zijn het Joods Museum in Berlijn (1989) en het FelixNussbaum-Haus in Osnabrück uit 1998 van de Pools-Amerikaanse architect Daniel Libeskind. Het Joods Museum heeft een opvallende plattegrond, die nog het meest doet denken aan een bliksemschicht of een uiteengetrokken davidsster. Het gebouw is naar binnen gekeerd en een echte entree ontbreekt; de joodse afdeling kan alleen bereikt worden via het oude museum, waarvan Libeskinds ontwerp een uitbreiding is.
Zij-aanzicht Joods Museum Berlijn (Daniel Libeskind, 1999 ).
wijze toch een geheel. Het resultaat leek ieder moment te kunnen instorten.
Het deconstructivisme kreeg pas echt erkenning in 1988, toen architect Philip Johnson op 81-jarige leeftijd een tentoonstelling over de stijl organiseerde in New York. Johnson speelde al een belangrijke rol in de jaren dertig, toen hij nauw betrokken was bij de opkomst van het Modernisme. Verschillende nummer 6 - december 2006
Beroemde architecten Zaha Hadid (1950)
Steve Double
Hoewel hij er nogal wat klachten uit de buurt mee opriep, gaf Gehry wel de aanzet om de stijl architectonisch en maatschappelijk geaccepteerd te krijgen. Het laatste bewerkstelligde hij in 1984 met de bouw van het California Aerospace Museum in Los Angeles. Hij leverde er een wat nettere versie van het deconstructivisme, doordat hij ook de museumfunctie van het gebouw niet uit het oog verloor. Als icoontje diende een modelgevechtsvliegtuig, dat boven de ingang kwam te hangen. Gehry groeide uit tot één van de grootste deconstructivisten. Markant zijn de Walt Disney Music Hall in Los Angeles (1988) en het Guggenheim-museum in Bilbao uit 1991. Beide gebouwen onderscheiden zich door hun enorme metalen sculpturale daken. Voor het ontwerpproces heeft Gehry vanwege de complexe structuur gebruik gemaakt van computerprogramma’s. Bekend is ook zijn hoofdkantoor voor Nationale Nederlanden in Praag. In de gevel van het gebouw lijkt een dansend paar te zijn verwerkt; het gebouw staat bekend als Fred and Ginger.
Ondanks alle onderlinge verschillen hebben deconstructivistische bouwwerken gemeen dat ze een uitdrukkelijk beroep doen op het bewustzijn van de beschouwer. Niemand zal er zomaar aan voorbij lopen.
Plattegrond Joods Museum
architecten die deconstructivistisch bezig waren of elementen uit die stijl hanteerden, mochten hun werk komen exposeren in het Museum of Modern Art. Onder meer het Weense bureau Coop Himmelb(l)au nam deel aan de tentoonstelling. Het deconstructivisme van de Oostenrijkers is uitgegroeid tot zo’n fenomeen, dat het de bijnaam catastrofearchitectuur kreeg. Het bureau is in Nederland bekend door het paviljoen voor oude beeldende kunst van het
De in Irak geboren architecte Zaha Hadid is met de Pritzker Prize onderscheiden en geldt als een eigentijdse visionaire. In haar schilderijen stelt de ‘diva van de architectuur’ een gebouwde wereld voor, waarin de hoekige en regelmatige contouren uit de werkelijkheid zijn vervangen door dynamische en onconventionele vormen en composities. Deze komen ook terug in haar architectuur, zoals de Vitra brandweerkazerne en het Rosenthal Center. Hadid werd bij haar afstuderen (1977) aan de Architectural Association (AA) in Londen beloond met de Diploma Prize. Daarna werd ze partner van het 123
ARCHIPEDIA
courtesy of Zaha Hadid
schilderijen en beelden. Hadid heeft ermee geëxperimenteerd in projecten tijdens haar studietijd. Ook haar manier van ontwerpen vinden hun inspiratie in het constructivisme: ze maakt haar ontwerptekeningen met de kwast. Van sommige gebouwen bestaan wel honderden schilderijen van haar hand.
Schilderij van de Vitra brandweerkazerne door Zaha Hadid.
Office for Metropolitan Architecture (OMA) van Rem Koolhaas, van wie ze tijdens haar studie les had gehad. Hadid beschouwt Koolhaas en de andere OMA-oprichter Elia Zenghelis als cruciale leermeesters. Ook ging ze zelf doceren aan de AA, waar ze tot 1987 een eigen studio had. De doorbraak volgde in 1983, toen Hadid met een serie schilderijen het ontwerp voor de Peak Leisure Club in Hong Kong won. Ze maakte een voorstelling van gebouwen op een berghelling die niet volgens de wetten van de zwaartekracht waren georganiseerd, maar hun plaats leken te hebben gevonden door een uitbarsting. De gebouwen stonden schots en scheef en kriskras door elkaar heen. De schilderijen vertolkten een wereld die in de werkelijkheid niet te realiseren is, maar ze kenmerkten een overgang in de moderne architectuur. Het credo van eenvoud in het vroegere modernisme werd vervangen door complexiteit. Niet langer was het zaak om gebouwen zo simpel en goedkoop mogelijk te bouwen: ze moesten voldoen aan de eisen van de dynamische en veeleisende maatschappij. Hoewel veel mensen denken dat Hadid is geïnspireerd door moderne zaken als de computer, grijpt ze juist terug naar het Russische constructivisme. Deze kunstbeweging uit het begin van de twintigste eeuw heeft in de omwenteling naar het communisme vrijwel geen architectuur opgeleverd, maar wel veel 124
Ondanks breedgedragen enthousiasme over haar visionaire kwaliteiten kreeg Hadid lange tijd alleen kleinschalige ontwerpopdrachten. Het bekendst is de Vitra-brandweerkazerne (1993) in het Duitse Weil am Rhein. In het gebouw staat de spanning uit het dagelijkse leven van een brandweerman centraal. De associaties worden opgeroepen door scherpe vormen, schaduwwerking en scheef geplaatste bouwdelen. Hadid greep opnieuw terug naar het constructivisme toen ze in 1992 het legendarisch geworden ontwerp voor een tentoonstelling over Russisch constructivisme in het Guggenheim Museum in New York mocht verzorgen. Ze maakte een ruimtelijke vertaling van een schilderij van Wladimir Malevitsj. De expositie kreeg er extra dimensie door, alsof de kunstwerken deel uitmaakten van hun eigen voorstelling. Twee jaar later werd Hadid getroffen door het bekende lot van de visionair: haar winnende en luid bejubelde ontwerp voor een operagebouw in Cardiff werd niet uitgevoerd. Tegenstanders hadden al voor vertraging gezorgd door de jury te bewegen tot een heroverweging van het oordeel, maar uiteindelijk sneuvelde het project bij een regeringswissel. Het geld werd besteed aan een rugbystadion. Nog altijd lijkt Hadid zelf beroemder dan haar gebouwen, maar sinds de eeuwwisseling krijgt ze steeds meer grote en prestigieuze opdrachten. Ze ontwierp de Mind Zone voor het Millenium Dome (1999) in Londen en het Rosenthal Center for Contemporary Art (2003) in Cincinnatti (VS). Laatstgenoemd gebouw heeft aan de voorzijde een gefragmenteerde façade gevel, bestaande uit rechthoekige beton- en glasoppervlakken.
Bijzonder is de vloer, die vloeiend overhelt in een muur. Een ander fraai bouwwerk is de Bergisel-skischans (2002) bij Innsbruck in Oostenrijk. De majestueuze verschijning is niet alleen een kwalitatief goede sportfaciliteit, maar herbergt ook publieke voorzieningen als een restaurant en een panoramaterras. De schans is ‘een vinger die de lucht in aanraking brengt met de grond’.
Bouwkundige begrippen felsnaad of felsverbinding Bij metalen dakbedekking de lasverbinding tussen verschillende delen van het metaal (gewoonlijk zink, koper of lood). De fels dient om de dakbedekking vrij kunnen laten werken bij temperatuursveranderingen en een waterdichte aansluiting te geven tussen de verschillende delen van het metalen dak. Voor steile bedekkingen, vanaf 25 graden, en voor gevelbekledingen is het mogelijk de staande hoek felsverbinding toe te passen, voor flauwere dakhellingen wordt de dubbele gebruikt. reliëf Het uitkomen van een voorstelling in een plat vlak. Het relief kan gelijk vallen met het vlak, dieper in het vlak liggen of juist er bovenuit steken. Bij een laaggelegen relief is er sprake van bas-reliëf; het tegenovergestelde heet haut-reliëf. Demi-reliëf (It. mezzo-rilievo) zit daar tussenin.
Bas-reliëf in steen.
architectenweb magazine
Ralph Richter © Groninger Museum
rift gezaagd Er is sprake van rift gezaagd hout, wanneer loodrecht op de jaarringen is gezaagd (bij voorkeur door de as van de boom). Rift gezaagde planken zijn slijtvast en krimpen minder in de breedte en zijn vooral geschikt voor toepassingen die waterdicht moeten zijn, zoals scheepsvloeren en houten badkuipen. Als er juist evenwijdig aan de jaarringen wordt gezaagd, heet dat dosse gezaagd hout.
Beroemde gebouwen Het Groninger Museum gezien vanaf de overzijde van het Verbindingskanaal
beweging van de tijdgeest zijn erin verwerkt. Mendini bepaalde dat in het middelste bouwdeel een gouden toren als middelpunt van het museum zou staan. Hierin werden de entree en het depot gehuisvest. De kleur goud symboliseert de functie van ‘schatkamer’. Een wenteltrap voert de bezoeker vanaf de entree naar beneden, waar de gangen toegang bieden tot de paviljoens en hun collecties. Op hetzelfde niveau als de entree bevindt zich het museumcafé, dat uitzicht biedt op het Verbindingskanaal. Een hemelsblauwe ophaalbrug voor fietsers en voetgangers doorsnijdt het complex en voert langs de entree. De
route is een rechtstreekse verbinding voor fietsers en voetgangers tussen station en binnenstad. Aan de andere kant van de doorgangsroute bevindt zich het derde bouwdeel, met paviljoens in rode baksteen van Michele de Lucchi, met daar bovenop de met aluminiumplaten beklede cilinder van Philippe Starck. Het museumgebouw stuitte aanvankelijk op veel weerstand en scepsis, maar het is snel uitgegroeid tot het architectonisch visitekaartje van de stad. Toen in 1998 het Guggenheimmuseum in Bilbao gereed kwam, noemde men dat zelfs een equivalent van het Groninger Museum.
Ralph Richter © Groninger Museum
Het Groninger Museum Het Groninger Museum (1987-1994) is geen gebouw waar passanten zomaar aan voorbij lopen; het bijzondere museum is een kunstobject op zich. Het basisontwerp van hoofdarchitect Allessandro Mendini bestaat uit drie bouwvolumes die in de lengte van het Verbindingskanaal los in het water liggen en door gangen met elkaar verbonden worden. Ieder bouwvolume bestaat uit meerdere delen, paviljoens, die op of naast elkaar geplaatst zijn. Elk paviljoen heeft zijn eigen collectie en daarmee samenhangend een eigen vorm, kleur en materiaal. Mendini selecteerde Coop Himmelb(l)au, Philippe Starck en Michele de Lucchi om de verschillende paviljoens te ontwerpen. Mendini zelf ontwierp het keramisch beklede, trapeziumvormige zijpaviljoen in het meest oostelijk gelegen bouwdeel Daarboven zit het markantste deel van het complex, ontworpen door het Oostenrijkse Coop Himmelb(l)au. De los van elkaar geplaatste onderdelen vormen het deconstructivistische aspect van het museum. De versnippering, chaos en
Gezien vanuit het oosten, op de voorgrond het paviljoen van Mendini/Coop Himmelb(l)au.
Archipedia is een educatieve, interactieve architectuurencyclopedie in ontwikkeling. In deze rubriek vindt u alvast een extract uit de duizenden artikelen die straks online staan. Wilt u belangeloos meewerken aan de totstandkoming van Archipedia, door bijvoorbeeld kosteloos een artikel te schrijven over beeldmateriaal te leveren? Neem dan contact op met Marjoleine van Schaik, 035 – 69 20 874 of mail naar mvs@architectenweb.nl
nummer 6 - december 2006
125
AGENDA
EVENEMENTEN 12 december en Hoera? Nederland krimpt! - Delta City; innovatie 23 januari 2007 of teloorgang? Lezingenreeks over de inrichting van Nederland Q www.tumultdebat.nl
17 januari, De Stijl: modernisten in de Rode Hoed 19 februari en In 2007 wordt een drieluik van drie avonden georganiseerd rond beeldbepalers 19 maart 2007 Mart Stam, Theo van Doesburg en Gerrit Rietveld. Q www.boognet.nl/modernisten
14 december Lezing door Elías Torres Hoe modern is de Spaanse hedendaagse architectuur? Lezing in de reeks door Elías Torres van Martinez Lapeña – Torres Arquitectos uit Barcelona Q www.bk.tudelft.nl
9 januari 2007 Dukenburg: herijking van een ideaal In de lezingenreeks Nijmeegse Gebieden spreken Paul Goedknegt en Cees Teeken. Q www.architectuurcentrumnijmegen.nl/
TENTOONSTELLINGEN t/m 17 december ‘sony/wmf/pp. Trip. Sample City. - three takes on emotional
architecture’ Tentoonstelling van diverse video-installaties van de Roemeense kunstenaar en theoreticus C’lin Dan (1955). Q www.stroom.nl
t/m 23 december Lustrumexpositie 15 jaar Rietveldprijs Tentoonstelling ter gelegenheid van het 15-jarig bestaan van de Utrechtse Rietveldprijs. Q www.aorta.nu
1
t/m 31 december Luchtkasteel? Tentoonstelling van de resultaten van het project Keramiek en Architectuur. Q www.museumhilversum.nl
t/m 7 januari 2007 De spectaculaire stad
[1]
Met zo’n 100 foto’s van de laatste tien jaar van vermaarde kunstenaars laat het NAi de schoonheid en potentie van stedelijke landschappen, iconische gebouwen en desolate interieurs zien. Q www.nai.nl
2
t/m 7 januari 2007
Charles Estourgie, een bevlogen vakman [3] Expositie over architect Charles Estourgie (1884 – 1950). Q www.architectuurcentrumnijmegen.nl
t/m 14 januari 2007 KK Outlet : 10 jaar KesselsKramer uitgestald Een overzichtstentoonstelling ter gelegenheid van het tienjarige bestaan van het Amsterdamse communicatiebureau KesselsKramer. Q www.kunsthal.nl
t/m 14 januari 2007 New Faces in European Architecture
3 132
[2]
Presentatie van een avant-garde van (jonge) Europese architecten: David Adjaye, Jurgen Mayer H., PLOT = BIG + JDS en SeArch. Q www.naimaastricht.nl architectenweb magazine
t/m 26 januari 2007 [west]vaart in de polder
[5]
In deze tentoonstelling doen vier landschapsarchitecten een voorstel voor de inrichting van het poldergebied rond de Westvaart bij Rijnwoude. De reizende tentoonstelling is te zien in het gemeentehuis Hazerswoude-Rijndijk. Q www.rapsite.nl
13 januari t/m Bouwen in de Beurs 27 januari 2007 Expositie met het resultaat van de kinderworkshop. Q www.arcam.nl
4
t/m 27 januari 2007 Reclame in Amsterdam Tentoonstelling over reclame in de stad. Q www.arcam.nl
t/m 28 januari 2007 Henry Moore - sculptuur en architectuur Een overzichtstentoonstelling van de Engelse beeldhouwer Henry Moore (1898-1986). Q www.kunsthal.nl
t/m 25 februari 2007 Stad noch land - De ruimtelijke ontordening van Nederland De tentoonstelling geeft aan de hand van kaarten, tekeningen en fotoâ&#x20AC;&#x2122;s inzicht in de onvoorspelbare manieren waarop de grens van stad en platteland zich ontwikkelt. Q www.nai.nl
t/m 6 mei 2007 Over Beeld en Geluid
5
[4]
Tentoonstellingen over het werk van ontwerper Jaap Drupsteen en architecten Neutelings Riedijk architecten ter gelegenheid van de opening van het instituut voor Beeld en Geluid. Q www.museumhilversum.nl
t/m 31 maart 2007 Honderd jaar bouwen aan Arnhem
[6]
6
De expositie geeft een overzicht van wat Arnhem aan architectuur en stedenbouw uit de twintigste eeuw te bieden heeft. Q www.hmarnhem.nl
SEMINARS/CURSUSSEN 14 december Dag van Ondergronds Bouwen Dag met programma over ondergronds bouwen in Amsterdam. Q www.cob.nl
14 december De nieuwe Woningwet in aantocht Cursus over de belangrijkste wijzigingen. Q www.sdu.nl
24 januari 2007 BouwIQ Aan de hand van voorbeelden uit de bouwwereld en de auto-industrie wordt tijdens de seminar & expositie BouwIQ in De Fabrique te Maarssen uitgelegd en aangetoond hoe snel, efficiĂŤnt en slim innoveren in zijn werk gaat. Q www.bouwiq2007.nl
PRIJSVRAGEN 15 december Herbestemming brugwachtershuisjes in Leidschendam-
Voorburg Prijsuitreiking Q www.zhvp.nl nummer 6 - december 2006
133
maandag 5 februari > zaterdag 10 februari Jaarbeurs Utrecht dagelijks 9.30 - 17.30 uur zaterdag 9.30 - 16.00 uur
Ontdek het nieuwe bouwen • duizend exposanten • innovatieroutes voor architecten, woningbouwcorporaties en aannemers • Architectendag • Architectenweb Architectuurpaviljoen • driedaagse parallelbeurs Bouw & ICT • BouwBeurs BuitenBouwen • tentoonstelling Interaction • steigerbouwwedstrijden • themapresentaties • congressen • demonstraties • heel veel nieuws
• zonder wachten de beurs op • toegangskorting
bij voorregistratie • meld u nú aan: www.bouwbeurs.nl
CFS Nederland, Gooikensdam 34, 4905 BN Oosterhout, www.cfsnederland.nl
WATERDAKEN LIGGEN HET BEST OP EEN FOAMGLAS® KOMPAKTDAK
WAAROM IS FOAMGLAS® DE VEILIGSTE ISOLATIE? • DRUKVAST ZONDER VERVORMING • ONDOORDRINGBAAR VOOR WATER • 100% WATERDAMPDICHT • VOLLEDIG VERKLEEFD concrete skin terra matt
• ALTIJD GELIJKBLIJVENDE ISOLATIEWAARDE
Pittsburgh Corning Nederland BV, Marconibaan 42, Postbus 72, 3430 AB Nieuwegein, tel. (030) 603 52 41, info@foamglas.nl, www.foamglas.nl.
www.rieder.cc
VACATURES
Kijk voor meer vacatures en een uitgebreide beschrijving van onderstaande advertenties op www.architectenweb. nl. Vacature plaatsen of CV online zetten? Surf ook daarvoor naar onze online vacaturebank!
ONTWERP assistent ontwerper Wij zoeken een ruimdenkende, enthousiaste medewerker met affiniteit voor alle facetten van het vak: architectuur, stedenbouw en techniek. Een assistent ontwerper die zich wil verdiepen in alle facetten van het bouwproces en breed inzetbaar wil zijn. Een medewerker die de computer tot zijn belangrijkste tool heeft gemaakt. Ervaring met Microstation is een pré. Opleiding TU/ AvB. Roy Gelders Architecten BV Q wwwpagina v5076 assistent ontwerper Ontwerpen en uitwerken van (deel-) projecten onder leiding van de projectarchitect. Niveau TU / AvB en aantoonbare ervaring, flexibele instelling, een creatieve benadering, gewend om zelfstandig te werk te gaan, goede communicatieve vaardigheden, een goede beheersing van de Nederlandse taal, zowel in woord als in geschrift en interesse voor en kennis van bouwkundige detaillering. Knevel Architecten BV Q wwwpagina v5017 assistent ontwerper Assistent ontwerper (m/v) met een open creatieve geest en affiniteit met architectuur en stedenbouw. Gevraagd wordt TU / AvB, goede communicatieve vaardigheden, liefde voor detail, affiniteit met het werk van FARO en ervaring met computers. Minimaal 2 jaar praktijkervaring. Ervaring met Arkey ASD is een pré. Dienstverband: 38 uur per week. FARO architecten BV Q wwwpagina v4841 assistent ontwerper architectuur Afgeronde opleiding TU architectuur of Academie van Bouwkunst, ervaring met
136
automatisering (AutoCad SketchUp, Photoshop), enthousiasme, flexibiliteit, verantwoordelijkheid, accuratesse, beheersing van de Nederlandse taal is een pré. Werkervaring is niet noodzakelijk. KuiperCompagnons Q wwwpagina v5082 interieurarchitect Voor een architectenbureau in de regio Den Haag is Dosign Engineering op zoek naar een ervaren interieurarchitect. Iemand die als ondernemend architect in staat is om de interieurafdeling op den duur te verzelfstandigen en uit te breiden. Je zal werkzaam zijn op het gebied van: winkelcentra, hotels en zeer luxe woonhuizen. Hiervoor is een breed netwerk en ervaring in het internationale topsegment gewenst; aantoonbare kennis van de internationale standaard is daarbij essentieel. Dosign Engineering Q wwwpagina v5113 ervaren landschapsarchitecten / -ontwerpers Wij zoeken mensen die functionele en ruimtelijke plannen kunnen maken voor stedelijke gebieden en buitengebieden, inspirerende voorstellen en vernieuwende bijdragen willen leveren aan integrale en grensverleggende plannen en verantwoordelijkheid kunnen dragen voor het verloop van planprocessen inclusief de financiële aspecten. Professionals met minstens 5 jaar ervaring, AvB/TU afgerond, teamspeler. KuiperCompagnons Q wwwpagina v5065 ontwerper/projectleider U werkt in overleg met de senior projectleider zelfstandig aan een tweetal projecten vanaf schetsontwerp tot realisatie. U denkt mee in het ontwerp in overleg met de architecten, coördineert alle projectwerkzaamhe-
den en bewaakt het budget en de planning van uw projecten in overleg met de senior projectleider van uw team. Bouwkundige opleiding, minimaal HBO-niveau plus een aantal jaren aantoonbare ervaring. Molenaar & Van Winden architecten Q wwwpagina v4996 stagiaires Voor zeer diverse werkzaamheden: ontwerp, uitwerking, uitvoering etc. (e.e.a. in overleg). Elke opdracht wordt vanuit een eigen perspectief bekeken, op zoek naar “de ultieme oplossing”. Daarbij is de dialoog met de opdrachtgever -maar ook met eigen medewerkers, adviseurs of andere krachten als politiek, ideologie of fysiologie- een impuls voor ons werk. Architectenbureau Marlies Rohmer Q wwwpagina v5023 stedenbouwkundig ontwerper Als ontwerper assisteer je de projectstedenbouwkundige en werk je aan visies en ontwerpen op het grensvlak van landschap, stedenbouw en architectuur. De werkzaamheden variëren sterk in schaal en conceptueel niveau en verlangen goede communicatieve en presentatie vaardigheden. Minimaal twee jaar relevante werkervaring, academische achtergrond en kennisniveau met een pragmatische instelling en uitstekende computervaardigheden. Een grote zelfstandigheid is vereist. NoordPeil landschap en stedenbouw Q wwwpagina v5004 stedenbouwkundig ontwerper Met affiniteit voor en kennis van architectuur en gebouwtypologie. Je werkt mee aan onderzoek en ontwerp op het grensvlak van stedenbouw en architectuur. Academische achtergrond en kennisniveau met een pragmatische instelling en uitstekende computervaardigheden. Tevens kun je zelfstandig werken, bent communicatief en hebt minimaal 2 jaar praktijkervaring. Opleiding Tu / AvB. FARO architecten BV Q wwwpagina v4822
architectenweb magazine
Onze visie op de techniek:
‘Een continue investering in kennis en scholing’ Economische
ontwikkelingen
houden
niet
op
bij
onze
landsgrenzen. De wereld is ons afzetgebied, al decennia lang. Met name de laatste jaren raakt deze globalisering in een stroomversnelling, waarbij vooral de explosieve groei en booming economie van China sterk tot de verbeelding spreken. Nieuwe, interessante afzetmarkten vormen voor ons normaal gesproken een positief signaal. Toch zijn er ook doemscenario’s, waarbij zowel Europa als Amerika worden overvleugeld door deze sterke, opkomende economieën. Verbeterde bedrijfsprocessen Een vergelijking met de jaren tachtig lijkt op zijn plaats. Toen waren het de Aziatische tijgers zoals Japan en Korea die dominant op de wereldmarkt dreigden te worden. Wij behielden echter onze positie via verbeteringen van onze bedrijfsprocessen. Een belangrijk punt van aandacht, ook in de toekomst. Het is vooral de techniek die hierin een grote rol speelt. Wij denken aan I.C.T. en internet. Ook conventionele technieken zoals de werktuigbouw en elektrotechniek dragen ertoe bij dat wij steeds efficiënter kunnen produceren. ‘Optimalisatie door innovatie’ was het credo van de jaren negentig. Een credo dat nog niets aan actualiteit heeft ingeboet en ongetwijfeld steeds belangrijker zal worden. Investeren in technisch onderwijs Overheid en bedrijfsleven zullen samen de innovatieve kwaliteiten van onze technische sector moeten verstevigen. Wat dat betreft voelen wij onszelf ook aangesproken. Wij moeten investeren in noodzakelijke ontwikkelingen in deze sector. In algemeen technisch onderwijs bijvoorbeeld, maar ook in specialistische cursussen en trainingen. Hierbij denken wij niet alleen aan geld, maar ook aan het imago van de techniek, dat best eens opgepoetst mag worden.De structurele aanwezigheid van een hoogwaardig kennis- en arbeidspotentieel is essentieel voor de groei van onze economie. ‘Eigen kweek’ is in dit verband erg belangrijk, omdat import uit het buitenland maar een tijdelijke oplossing betekent. Mens blijft belangrijkste schakel Sinds 1985 detacheren wij middelbaar en hooggeschoolde technici. Specialisten in het ontwerpen, voorbereiden en begeleiden van technische constructies. Wij onderscheiden ons door kwaliteit en door liefde voor de techniek en de technicus. Want hoever de technische ontwikkelingen ook zullen gaan, de mens blijft de belangrijkste schakel in elk innovatief proces. En worden de kracht en duurzaamheid van een constructie niet bepaald door de kwaliteit van deze schakel? Door het verbindende menselijke element? Dosign onderkent dit en specialiseert zich daarom in de toegevoegde waarde van gemotiveerde mensen. Dosign Engineering heeft kantoren in Rotterdam, Amsterdam en Tilburg. Kijk voor meer informatie op onze internetsite.
www.dosign.nl
fagerhult ...het licht uit zweden Laten we wel zijn: goed licht vergroot het welzijn. Een leefomgeving die met bezieling en zorg is verlicht, inspireert en stimuleert, geeft plezier bij alles wat we doen. Werken, wonen, winkelen, ontspannen. Wat bijna zestig jaar geleden begon als een helder idee, is tegenwoordig een krachtig Zweeds lichtconcern. Marktleider in Scandinavië met eigen vestigingen over heel Europa. Wij hebben enorme kennis en kunde over verlichting opgebouwd en die delen we graag met u.... met uiteindelijk doel de meest optimale verlichtingsoplossing te vinden voor uw project. Fagerhult heeft niet alleen de juiste producten, maar denkt met u mee van het formuleren van de eisen die aan de verlichting gesteld worden tot en met de oplevering. verlichting van winkels Bij het opstellen van een goed verlichtingsplan voor winkels moet rekening worden gehouden met meerdere factoren. Zo moeten klanten worden aangetrokken en tot kopen worden overgehaald. De lichthoeveelheid en -kwaliteit en de manier waarop het licht op de artikelen valt, zijn vaak beslissend voor het creëren van een goede en verkoopstimulerende sfeer. Pas op het moment dat de klant visueel door het artikel wordt aangetrokken, begint het. Juist vormgegeven verlichting draagt daar aan bij. Zoekt u kwaliteit, vakbekwaamheid en innovatiedrang op gebied van verlichting? Fagerhult levert armaturen, speciaal ontworpen voor de verlichting van winkels. Daarnaast kunt u zich laten inspireren door het gehele Fagerhult assortiment dat zich, naast winkels, richt op de openbare omgeving, kantoren, zorgsector en industrie. Fagerhult bv Energieweg 9 3401 MD IJsselstein T. 030 - 688 99 00 F. 030 - 688 99 44 lighting@fagerhult.nl www.fagerhult.nl
ELAND-BRANDT NIEUW:
�
Kleurprofiel: Algemeen CMYK-printerprofiel Samengesteld Standaardscherm
Vrijheid van bewegen op elk niveau.
Nieuwe serie Meastrobriljant
Architectonische vrijheid � Slanke belijning � Gebruiksvriendelijke bediening � Inbraakwerend klasse II � Hoge isolatiewaarde � Verborgen waterafvoer
Vraag nu een gratis login aan op onze website!
Platformliften & Service
ELAND-BRANDT RAMEN EN DEUREN B.V. Bruynvisweg 4 1531 AZ Wormer Telefoon: (020) 435 0303. Fax: (020) 435 0300 www.elandbrandt.nl. E-mail: info@elandbrandt.nl
ThyssenKrupp Monoliften A ThyssenKrupp Elevator company
Surf naar www.thyssenkruppmonoliften.nl of bel 0180 530 811 voor meer informatie!
awm-editie07.cdr woensdag 15 november 2006 19:55:28
ThyssenKrupp
UNI SYSTEM
Top Swing Side Swing ramen
Ramen zijn ons venster op de wereld. Ze brengen licht en frisse lucht in onze woningen en kantoren. Ramen brengen een gebouw tot leven; in het bijzonder als gebruik wordt gemaakt van PN Uni System beslag voor ramen. Kenmerkend voor deze uitzet-zak-kantelramen is dat deze nagenoeg 180 graden buiten de gevel gekanteld kunnen worden. Voor het schoonmaken van ramen hoeft de vensterbank niet leeggeruimd te worden. De vloer wordt niet nat en dure externe onderhoudssystemen zijn overbodig. Het raambeslag is niet zichtbaar in gesloten stand. PN Uni System ramen zijn leverbaar in Top Swing en Side Swing uitvoering en inbraakwerend volgens klasse 2. Breng nu uw bestek in balans!
Tel. 035 601 24 33 â&#x20AC;˘ info@jpmkok.nl â&#x20AC;˘ www.jpmkok.nl
Nieuwe mogelijkheden voor unieke ontwerpen
Isolatie met ’n happy end; absolute eis in Pathé bioscopen. Meerdere bioscooptheaters van verschillende omvang onder één dak om een breed publiek te trekken, dat is internationaal een van de belangrijke pijlers van het succes. De “Guns of Navarone” mogen tijdens “Silence of the lambs” nu eenmaal niet te horen zijn… Dat vergt het summum van akoestische isolatie en dan kom je uit bij Isover. Een goede keuze. Bij Pathé weten ze dat al jaren zeker. I S O V E R ,
Z E K E R
W E T E N .
w w w . i s o v e r. n l
ARCH.MAAIK elke dag een nieuwe strip van arch.maaik op architectenweb.nl
nummer 5 - november 2006
123
colofon
advertentie index
architectenweb
adverteerder Alcoa Alucopal Bonar Floors Brickhouse CFS Nederland Citro谷n
pagina 84 112 55 8 135 1
Clestra Hauserman
126
Derako
127
Dosign Engineering
139
Duco
5
Eland-Brandt
140
Fagerhult
140
Foamglas
135
Foreco
111
Gira Glaverbel Hafkon Hansgrohe
6 141 98 142
J.P.M. Kok
141
Kembo
146
Moso International Nibo Stone Pollux Prefa Trading Nederland
71 18 43 7
ThyssenKrupp VMRG VNU Exhibitions
Redactie Marjoleine van Schaik (mvs@architectenweb.nl), Ronnie Weessies (rw@architectenweb.nl). Eindredactie Theo Janssen. Aan dit nummer werkte verder mee Remco Arnold, Peter Drijver, Eric Frijters, Kirsten Hannema, Bart van Hoek, Kees van der Hoeven, Olv Klijn, Jeroen van Nieuwenhuizen, Karin Roelofse, Jacob Voorthuis. Architectenweb Magazine is een uitgave van Architectenweb Media B.V. Postbus 394, 1400 AJ Bussum media@architectenweb.nl.
126
Rimadesio Rockwool
Hoofdredactie Jeroen van Oostveen (jvo@architectenweb.nl).
72 127
Reynaers Rockfon
Redactieadres Postbus 394, 1400 AJ Bussum T (035) 692 08 74 F (035) 692 26 78 I redactie@architectenweb.nl W www.architectenweb.nl
28
Isover
Lafarge
Architectenweb Magazine is een uitgave van Architectenweb.nl en verschijnt acht keer per jaar. Architectenweb Magazine is een nieuw praktisch vakblad en is een logisch vervolg op het succes, de bekendheid en de goede waardering van www.architectenweb.nl.
145 4 140
Advertenties Architectenweb Media B.V. Martijn Postmus (035) 69 20 874, info@architectenweb.nl. Art-direction en grafische Vormgeving Danny Tupang Huizen, Architectenweb Media B.V. Bussum.
15 134
Wienerberger
17
Xella
69
Druk Thieme GrafiMedia Groep Informatie over abonnementen Losse nummers 造 9,50 Jaarabonnement (8 nummers) 造 69,nabestellingen 造 14,- per nummer (incl. BTW) Alle prijzen zijn onder voorbehoud van prijswijzingen. Het abonnementsgeld dient bij vooruitbetaling te worden voldaan. Voor de betaling ontvangt u een factuur. Abonnementen kunnen per nummer ingaan en worden zonder tegenbericht automatisch verlengd. Opzeggen dient schriftelijk te gebeuren bij Architectenweb.nl, minimaal vier weken voor de verschijningsdatum van het laatste nummer van uw abonnement. Wet op de persoonsregistratie Wij maken u erop attent dat wij enkele door u als abonnee verstrekte gegevens, zoals naam, adres en telefoonnummer, hebben opgenomen in ons gegevensbestand.
colofon
Vrijwaring Uitgever en auteurs verklaren dat dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld, Evenwel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook. Uw project in Architectenweb Magazine? Stuur de projectinformatie dan naar de redactie t.a.v. Jeroen van Oostveen, en wie weet verschijnt uw project binnenkort in Architectenweb Magazine!
MONO AC O U S T I C het naadloos, akoestisch (_ w = 0,85) alternatief voor traditionele plafonds Rockfon customer service 0475 353035 info@rockfon.nl - www.rockfon.nl
HB gebouw Industriepark Kleefse Waard Arnhem - Opdrachtgever Schipper Bosch Vastgoed - Uitvoerder Karbouw Bouwbedrijf
Simple Clever Clear Kembo presents MI the new desk system, designed by Erik Munnikhof T +31(0)318 544 444 www.kembo.com
meubelproducent en projectinrichter