AWM 9

praktisch vakblad over bouw en architectuur

april 2007 • 2e jaargang • Ð 9,50 • nummer 09

architectenweb magazine w w w. a r ch i t e c t e nw e b . n l

interview Veen O-III

Adri

Duivesteijn

Architecten architecten

/ ..

..

project belicht

Woontoren techniek

Noordmolenwerf, Duurzaam

interview

adri duivesteijn ‘uitbreidingen à la almere-buiten, dat is een schrikbeeld!’

van sambeek en van veen architecten

blok 34 amsterdam ijburg in zijn puurste vorm

them@gazine

verlichting vaarwel gloeilamp

Blok

Bouwen

34,

Victor ..

Van Mani

Sambeek /

them@gazine

Het

en

Van

Sieraad, Verlichting

2 1

/ & " #% y $ '(% - % "

!, "

L

0 & (& #" # ' "# # , * ' (! " ', 1 +$ "& & " % ) & . % " & (" ' #" " !# %" &' " ' #' % +$% && ) " $# ' & ,& * ,& '%, '# ! %%, ' '*# " !, $%# '& # %& ! + !(! ' " #$' #"& * ' ! " ! ! && " " "'% ( " #% " #%! " * ' #"'%# & ' ' ") ' (! " #"" ' #" & #! " ' #" # ' "# # , " " % " " & ( $'(% (', ' &$ " ($ '# #(%& # %& #" % ' #"& $

Glaverbel fa nascere idee innovative nel design di mobili, scaffalature, porte interne, box doccia e tavoli. 40 modelli con motivi geometrici, classici, stilizzati ed esclusivi in vetro trasparente o traslucido.

C O AT I N G S M E T AMBITIE Glaverbel lanceert een compleet nieuw gamma hoogrendementsglas met ongekende verwerkingsmogelijkheden.

De Glaverbelcoatings zullen de ambities van architecten en glasprofessionals ongetwijfeld waar maken. www.coatingevolution.com

Glaverbel - Tiel - verkoop.nl@glaverbel.com - www.MyGlaverbel.nl

GI LE C V EOTA R TO G L ILBA ES R A MLEE TI DAEM E BITIE stampati Imagin di

EEN NIE UTW E S DTA I MMEPAT N SO IE VE RO

Glaverbel Italy - Milano - Tel +39 02 626 90 110 - Fax +39 02 657 0101 - gvb.italy@glaverbel.com - www.MyGlaverbel.com

La gamma di vetri

VAN DE REDACTIE | INHOUD project belicht

32 Jeroen van Oostveen, Hoofdredacteur Architectenweb Magazine

32

onbewust milieubewust Toen ik begin jaren zeventig op deze aardkloot neerdaalde, was de wereld een stuk groener, rustiger en vooral veel beter in balans. Het is dramatisch te zien hoe zoiets moois als onze aarde, die in miljarden jaren is ontstaan, in een paar decennia compleet ter ziele wordt geholpen. Bijna even dramatisch is het dat ik me hier zorgen over maak en tegelijkertijd weinig onderneem om het tij te keren. En vele miljoenen mensen met mij.

Hoe komt dat toch? Ben ik te verwend, te druk, te veel gehecht aan luxe om mijn levenstijl te willen aanpassen? Of is het probleem simpelweg te groot om in mijn eentje op te lossen? Ja en nee. In theorie zou het probleem zich natuurlijk vanzelf oplossen wanneer iedereen zich een duurzame levenstijl aan zou meten. Maar het is een utopie te denken dat een probleem van wereldformaat zich laat oplossen door er zes miljard mensen verantwoordelijk voor te maken. Veel effectiever is het om de problemen van bovenaf aan te pakken en het volk onbewust milieubewust te maken.

De oplossing ligt in innovaties waarin economische, praktische en duurzame voordelen samensmelten. Dit lijkt tegenstrijdig, maar nu al zijn er legio voorbeelden voorhanden waarbij dit is gelukt. Duurzaam is niet per definitie duur, onhandig en alternatief. Duurzaam is een nieuwe kans, een nieuwe toekomst. Deze toekomst ligt voor een belangrijk deel besloten in de architectuur van morgen. Aan overheid, architecten en producenten daarom de dankbare taak om van bovenaf vernieuwende en duurzame oplossingen te ontwikkelen. En aan ons, als uitgever van een architectuurblad, de taak u hierover te informeren.

In deze editie van Architectenweb Magazine nemen we daarom definitief afscheid van de energieverslindende gloeilamp. In het Them@gazine-artikel over verlichting leest u de nieuwste trends op het gebied van LED-verlichting: een voorbeeld van een productinnovatie waarbij duurzaamheid (90% energiebesparing ten opzichte van de gloeilamp!) en ideale producteigenschappen hand in hand gaan.

In het techniekartikel nemen wij u mee naar de wereld van het duurzaam bouwen. Een wereld die door veel architecten nog ontdekt moet worden, en die garant staat voor veel visueel en technisch spektakel.

Ondanks mijn eerdergenoemde zorgen verheug ik me daarom toch op de toekomst. Want op het moment dat gebouwen energie gaan leveren in plaats van consumeren, staan we aan de vooravond van een nieuwe industriĂŤle revolutie!

Blok 34, IJburg Van Sambeek Van Veen architecten

projecten kort

28 28

Atlasgebouw van den Oever, Zaaijer & Partners

projecten kort 28

Atlasgebouw van den Oever, Zaaijer & Partners architecten ism Rafael VigĂąoly

41

Bibliotheek Roosendaal M+R interieurarchitecten

43

Piramides Soeters Van Eldonk Architecten

51

Station Bijlmermeer

52

Woningbouw Jan Bernardusstraat

55

American Book Center

64

TGM gebouw

Arcadis Architecten

Maaskant en van Velzen Architecten

ADP architectuur design en planning

Broekbakema

coverfoto: Jeroen Musch

jvo@architectenweb.nl

2

architectenweb magazine

project belicht

44 44

Renovatie Noordmolenwerf

interview

18 18

Victor Mani

project belicht

56 56

Het Sieraad

Adri Duivesteijn

techniek

74 74

Hoe maak je een stad?

them@gazine

98 98

O-III architecten

Verlichting

Duurzaam Bouwen Koplopers in duurzame bouwtechniek

projecten kort

64 64

Vaarwel gloeilamp

TGM gebouw Broekbakema

archipedia

productinformatie

en verder...

106 bouwstijlen

86 94

02 03 08 16

Het Nieuwe Bouwen

107 beroemde architecten Johannes Duiker

productinformatie nieuw online / bouwproducten

ruimtelijke ratatouille

Brinkman en Van der Vlugt

107 beroemde gebouwen De Kiefhoek

68 72

109 bouwkundige begrippen Strookraam Stuc Parijs pleister Stukadoren

nummer 9 - april 2007

nieuw online / projecten column Peter Drijver schoonheid is een plicht

Sanatorium Zonnestraal Van Nellefabriek

van de redactie inhoudsopgave nieuws update column Kees van der Hoeven

110 112 116 123 124 124

publicaties agenda vacatures Arch. Maaik advertentie index colofon

3

Innovatief van Foreco

Duurzaamheid met de waarborg van 15 jaar projectgarantie Bouwen begint met WaxedWood®, het duurzame en waterwerende hout van Foreco. Het geheim zit ‘m in het unieke productieproces waardoor WaxedWood® nooit door houtrot wordt aangetast.

Zo is WaxedWood® optimaal beschermd in weer en wind. Bovendien is WaxedWood®® gemaakt van naaldhout uit duurzaam beheerde Europese bossen. Het totaal aan eigenschappen maakt WaxedWood® uitmuntend geschikt voor projecten in woning- en utiliteitsbouw en biedt ongekende mogelijkheden.

WaxedWood® van Foreco: • wordt 15 jaar gegarandeerd tegen houtaantasting door de onafhankelijke stichting SGVH; • is efficiënt verwerkbaar en makkelijk hanteerbaar; • kan geleverd worden met FSCof PEFC-label; • is verkrijgbaar in 25 fraaie transparante of dekkende kleuren; • wordt geproduceerd volgens ISO 9001-2000 en onder KOMO-certificaat.

Meer weten over de onbegrensde mogelijkheden van WaxedWood® of onze andere innovatieve oplossingen op houtgebied?

Neem dan vrijblijvend contact met ons op.

Bel 0529 43 15 48 voor meer informatie. pagina 1 Foreco BV, Dalmsholterweg 5, Dalfsen,Telefoon +31 529 43 15 48, www.foreco.nl

DUCO D u c o C s y s t e m…

“Natuurlijk”

Energiezuinig

inst EPC-w 9 tot 0,1 • Gelijkwaardigheidsverklaring Cauberg-Huygen • Ventileren met Systeem C volgens NEN1087 • Compleet kwaliteitsgamma aan zelfregelende toevoerroosters (Ventilatieroosters, Susroosters en Suskasten) • Luchtafvoer via de gerenomeerde CVE ECO-fan 2 afvoerzuigunit van Itho • Meerdere RF bedieningsschakelaars mogelijk • Luchtdicht bouwen volgens SBR details • Uniek en eenvoudig EPC-berekeningsprogramma • Volledig draadloos system • Alle componenten kunnen worden ingekocht via de standaard kanalen

Handelsstraat 19 - 8630 Veurne - Belgium - tel 0032-58/33 00 33 f a x 0 0 3 2 - 5 8 / 3 3 0 0 4 4 - i n f o @ d u c o . e u - w w w. d u c o . e u

Ventileren

NIEUW

“Beton is een kameleon”

Beton is blauw. Beton is groen. Beton is oranje.

Beton is zo vanzelfsprekend dat je bijna zou vergeten dat beton als

De bouwopgave van nu stelt meer eisen aan beton dan het vanzelf-

bouwmateriaal volop in ontwikkeling is. Beton is zoveel meer dan

sprekende grijs, robuust, sterk en zwaar. Om aan de nieuwe eisen

grijs, robuust, bruikbaar, duurzaam, sterk, zwaar en onverwoestbaar…

te voldoen zijn durf, creativiteit, vakbekwaamheid en kennis nodig.

Er moeten grenzen worden verlegd.

Specialisten als architecten, constructeurs, technologen en bouwers werken samen om gebouwen te realiseren die functioneel onder-

Het nieuwe Cement&BetonCentrum wil daaraan meewerken door

scheidend en duurzaam zijn, de omgeving verrijken en de gebruiker

initiatieven voor verdere ontwikkeling en toepassing van cement en

het plezier geven van een kwaliteitsproduct. In zulke gebouwen en

beton te nemen of te ondersteunen. Wij bieden faciliteiten voor ieder-

bouwwerken is beton onmisbaar.

een die met beton wil werken en wil meewerken aan de toekomst van een uitermate inspirerend materiaal.

www.cementenbeton.nl

Cement&BetonCentrum

Myto multifunctioneel stoelenprogamma design Just Meijer/Indecom tel. 0318 - 544 444 www.kembo.com

© MEDID COMMUNICATION / MEYER & VAN SCHOOTEN ARCHITECTEN

ACTUEEL

Bouw New Babylon officieel gestart

Elbphilharmonie pronkstuk HafenCity Hamburg Vanaf deze maand wordt in Hamburg aan het pronkstuk van het nieuwe stadsdeel HafenCity gebouwd: de Elbphilharmonie. Het gebouw met twee concertzalen, woningen en een hotel komt boven op een voormalige cacao-opslagloods te staan. Geheel overeenkomstig het haventhema krijgt het bouwwerk een golvend dak. Aan de oostzijde van het nieuwe gedeelte komt een viersterrenhotel met 220 kamers; aan de westelijke punt is ruimte voor zestig luxe woningen. De oude loods wordt voor tweederde ingericht als parkeergarage. Tussen beide gebouwen komt een terras met panoramisch uitzicht.

Q architectenweb.nl/n8638/

In maart is het officiële startsein gegeven van de sloop en nieuwbouw van het Babyloncomplex naast het centraal station in Den Haag.

Als onderdeel van de uitbreiding komen er twee torens te staan van respectievelijk 140 en 100 meter hoog.

Verder krijgt New Babylon een opener karakter dan het oude complex. In de torens komen woningen en 55.000 m2 kantoorruimte. De oplevering van de ‘lage’ toren is voorzien in 2009. Twee jaar later moet zijn ‘grote broer’ klaar zijn. Het ontwerp is gemaakt door Meyer & Van Schooten Architecten.

Q architectenweb.nl/n8992/

MTV vestigt zich in voormalige Timmerwerkplaats Mediabedrijf MTV Networks heeft vorige maand zijn intrek genomen in de voormalige Timmerwerkplaats op het NDSM-terrein Oost in Amsterdam. Naar ontwerp van Max van Aerschot Architecten en de interieurarchitecten van QuA Associates heeft de loods in vijftien maanden tijd een transformatie ondergaan. De

monumentale gevels en het dak zijn in oude stijl hersteld en de binnenruimte is geheel vernieuwd. Het onderkomen van MTV maakt deel uit van MediaWharf, een locatie waar industrieel erfgoed wordt omgebouwd tot onder meer werkplekken voor creatieve bedrijven.

Q architectenweb.nl/n8895/

8 architectenweb magazine

Zwarts & Jansma wint prijsvraag Dubai

Š ZWARTS & JANSMA ARCHITECTEN

In Dubai wordt het hoofdkantoor van de Wegen- en Transportautoriteit (RTA) gebouwd naar ontwerp van Zwarts & Jansma Architecten.

Het voorstel van het Amsterdamse bureau werd geselecteerd uit achttien inzendingen.

Het gebouw bestaat uit 22 verdiepingen, waarvan drie ondergronds. Er komt onder meer 20.200 m2 kantoorruimte. Middelpunt vormt een groot auditorium, van waaruit het openbaar vervoer, de verkeerslichten en de bediening van bruggen kan worden geregeld. Op een gigantisch scherm aan de gevel worden zaken als verkeersberichten geprojecteerd.

Q architectenweb.nl/n8863/

Europese Centrale Bank presenteert ontwerp hoofdkantoor

Herzog & De Meuron ontvangen Gold Medal Herzog & De Meuron hebben de RIBA Gold Medal 2007 ontvangen. De beloning van de Royal British Institute of Architects (RIBA) komt de Zwitserse architecten toe vanwege hun grote internationale invloed. RIBAvoorzitter Jack Pringle zei dat het bureau is veranderd van een experimentele studio tot

nummer 9 - april 2007

een groot kantoor, zonder dat het werk vlakker is geworden. Jacques Herzog en Pierre de Meuron zijn naast bureaupartners (sinds 1978) al jarenlang goede vrienden.

Een bekend gebouw van hun hand is de uitbreiding van de Tate Modern Art Gallery in Londen.

Q architectenweb.nl/n8906/

De Europese Centrale Bank heeft de definitieve plannen voor haar nieuwe hoofdkantoor in Frankfurt gepresenteerd. De laatste wijzigingen in het ontwerp van het Oostenrijkse Coop Himmelb(l)au betreffen onder meer de verplaatsing van de 180 meter hoge wolkenkrabbers. De bouw van het 500 miljoen euro kostende project start begin volgend jaar en moet in 2011 zijn voltooid. Er waren nogal wat protesten tegen de bouw, omdat de in elkaar verstrengelde torens op een locatie komen waar een aantal monumentale markthallen staan.

Deze worden geĂŻntegreerd in het ontwerp.

Q architectenweb.nl/n8907/

9

ACTUEEL

© BENTHEM CROUWEL ARCHITEKTEN

Zaha Hadid ontwerpt Expocenter Moskou

Benthem Crouwel presenteert ontwerp Metropool Benthem Crouwel Architekten heeft het definitief ontwerp voor pop- en cultuurpodium Metropool in Hengelo gereed.

Het wordt een helder, functioneel gebouw dat zich presenteert als een industriehal. De beide zalen op de eerste verdieping zullen van buitenaf als betonnen dozen zichtbaar zijn. In de grote zaal kunnen 850 bezoekers en in de kleine zaal 250. Metropool komt te staan op de kop van de nieuwe verkeersader Laan Hart van Zuid. Naar verwachting zal in september dit jaar gestart worden met de bouw; de oplevering is voorzien in maart 2009.

In het centrum van Moskou komt een enorm complex te staan dat ontworpen is door Zaha Hadid. Het zogeheten Expocenter bestaat uit twee torens met een ‘zwevende’ expositiehal ertussen in. De torens gaan woningen, een hotel en vele winkels herbergen. In de hal is plaats voor grote exposities en er

zijn drie auditoria, die kunnen worden samengevoegd tot één zaal. Het complex komt nabij het grootste bouwproject van Europa te staan: het Moscow International Business Center. De door de hal overdekte buitenruimte doet dienst als (sneeuwvrije) ontmoetingsplaats.

Q architectenweb.nl/n8923/

Q architectenweb.nl/n8924/

ONTWERP: JONKMAN EN KLINKHAMER ARCHITECTEN

Grote zaal Melkweg weer open na verbouwing

OMA onthult ontwerp toren in Jersey City

De grote concertzaal van het Amsterdamse poppodium de Melkweg is na een grondige verbouwing weer geopend. The Max heeft er in lengte tien meter bij gekregen, waardoor er nu 1500 bezoekers terechtkunnen. Dit zijn er vijfhonderd meer dan eerst. Ook kan de Melkweg het podium groter maken.

Op die manier kunnen er niet alleen concerten, maar ook bijvoorbeeld dansvoorstellingen plaatsvinden. Verder heeft het nieuwe gedeelte een hoger plafond en is de entree van de Melkweg verbouwd. Het ontwerp voor de zaal en de entree komt van Jonkman en Klinkhamer architecten.

Q architectenweb.nl/n9014/

Office for Metropolitan Architecture (OMA) heeft het eerste ontwerp voor een toren in Jersey City onthuld. In het 52 verdiepingen hoge gebouw komen onder meer appartementen, ateliers en vrijetijdsvoorzieningen. De onderdelen van het programma zijn apart ondergebracht in een van de gestapelde rechthoeken. Zo zullen in het ene blok de woonfaciliteiten zijn geconcentreerd, en in het andere de studio’s en galerieën voor de kunstenaars. De toren aan de 111 First Street in het kunstdistrict van de stad is goed voor 110.000 vierkante meter aan vloeroppervlak.

Q architectenweb.nl/n8931/

10

architectenweb magazine

Van Velsen ontwerpt entree Paleis Het Loo Architect Koen van Velsen is door rijksbouwmeester Mels Crouwel voorgedragen als ontwerper van een nieuwe entree voor Paleis Het Loo in Apeldoorn. Van Velsen ontwierp een “bescheiden en eenvoudig gebouw met een nuchtere, aangename en zeer sterke positie�, aldus Crouwel. Het voorstel speelt in op de karakteristieke assen en lanen van Het Loo; het gebouw is helder van opzet en biedt op nuchtere wijze doorzicht en uitzicht. Crouwel vindt het een meerwaarde dat het paleispark in het plan wordt betrokken. Het gebouw moet in 2009 klaar zijn.

Q architectenweb.nl/n8953/

Waterstudio.nl ontwerpt drijvende woningen Architect Koen Olthuis (Waterstudio.nl) heeft voor een locatie in het ZuidHollandse Woubrugge een drijvend appartementencomplex ontworpen. Het zogenaamde Boothuis bestaat uit twee groepen van drie gebouwen, elk rond een centrale binnenplaats. Ingebouwde schokbrekers zorgen voor stabiliteit.

Donker hout met zinken daken en veel

glas zorgt voor een chique en robuuste uitstraling. Elk gebouw bevat twee tot vier woningen. Het complex kan op palen worden gebouwd of als een drijvend geheel.

Opdrachtgever VDR-Groep is bezig de benodigde grond te verwerven.

Q architectenweb.nl/n8960/

ZUS wint Maaskantprijs voor jonge architecten De Maaskantprijs voor jonge architecten gaat dit jaar naar Elma van Boxel en Kristian Koreman. De oprichters van bureau ZUS (Zones Urbaines Sensibles) uit Rotterdam zijn opgeleid als landschapsarchitect, maar houden zich bezig met de volledige breedte van puur design tot ruimtelijk onderzoek. De herinrichting van landgoed Grand Bigard in Brussel is een van hun bekendere projecten. De tweejaarlijks uitgereikte Maaskantprijs voor jonge architecten omvat een geldbedrag van 5.000 euro en een publicatie ter waarde van 25.000 euro.

Q architectenweb.nl/n8987/ nummer 9 - april 2007

11

ACTUEEL

Kleurige kwal moet Praag op moderne kaart zetten Praag mag dan bekend staan om haar architectonische pracht, op het gebied van moderne architectuur loopt de Tsjechische hoofdstad achter. Daar kan verandering in komen, gezien het winnende ontwerp dat Future Systems heeft ingezonden voor de nieuwe nationale bibliotheek. Een kleurige kwal, die de stad overziet met een groot oog aan de bovenkant, moet een schat van tien miljoen boeken herbergen. Het voorstel werd gekozen uit 355 inzendingen. Een dissonant in de skyline van de stad zal het bouwwerk overigens niet vormen, want het is slechts negen verdiepingen hoog.

Q architectenweb.nl/n8981/

Royal Haskoning ontwerpt bruggen Heerhugowaard Royal Haskoning Architecten heeft de ontwerpcompetitie voor drie bruggen in Heerhugowaard gewonnen.

De bouwwerken verbinden drie zones in de nog te ontwikkelen Stad van de Zon met elkaar. De gebieden hebben veel met elkaar gemeen, maar verschillen qua identiteit wel van elkaar. Dat vormde het uitgangsprincipe voor

het ontwerp van de afzonderlijke bruggen. De bouwwerken verschillen in vorm en zijn opgebouwd uit verschillende materialen, waarmee getracht is om de bruggen in te landschap te integreren en een ‘natuurlijke’ verbinding tussen de verschillende gebieden te creëren. .

Q architectenweb.nl/n8986/

© MECANOO ARCHITECTEN

Eerste steen La Llotja gelegd

De president van de Spaanse autonome regio Catalonië heeft de eerste steen gelegd van het theater en congresgebouw La Llotja in Lleida.

Het gebouw naar ontwerp 12

van Mecanoo architecten is een van de meest prestigieuze projecten in de regio.

In 2005 won het Delftse architectenbureau een internationale competitie voor dit

bouwwerk, dat bijna 16.000 m2 in beslag neemt en in totaal 1400 zitplaatsen telt.

La Llotja wordt het nieuwe beeldmerk van Lleida, na Barcelona de tweede stad

van Catalonië. Medio 2009 wordt het 35 miljoen euro kostende complex geopend.

Q architectenweb.nl/n8999/

architectenweb magazine

NIEUWS IN HET KORT

Dubai krijgt hoogste woontoren ter wereld Op de vastgoedbeurs MIPIM in Cannes is het ontwerp onthuld van de hoogste woontoren ter wereld.

Het door Aedas ontworpen gebouw is de eerste in een serie ‘Pentominiums’, een samentrekking van penthouse en condominium, dat ‘appartement’ betekent. De bewoners krijgen een overdaad aan luxe. Zo neemt een appartement een complete bouwlaag in beslag, en is het voorzien van een foyer en uitkijkplatform. Het nodige vertier kunnen de bewoners vinden in onder meer een ‘eigen’ theater, squashbaan of Sky Pool. De 516 meter hoge toren komt vlakbij hoogbouwparadijs Dubai Marina te staan.

Nieuw ontwerp voor historische locatie Moskou Norman Foster heeft op de vastgoedbeurs MIPIM het ontwerp onthuld van een stedelijk plan voor een locatie naast het Rode Plein in Moskou. Op de plek waar nu het beruchte Hotel Rossia staat, komt een nieuw kwartier met winkels, kantoren en appartementen.

Q architectenweb.nl/n9056/

Miljoenensubsidie voor renovatie Concertgebouw Het Concertgebouw in Amsterdam krijgt een subsidie van 2 miljoen euro van de provincie Noord-Holland.

Daarmee gaat het de gangen, toiletten en garderobe bij de Grote Zaal renoveren.

Het is de bedoeling dat de werkzaamheden in de zomer klaar zijn.

Q architectenweb.nl/n9058/

Gevel bekroond appartementencomplex vervangen Bouwbedrijf Heijmans vervangt vanwege lekkage de complete zuidelijke gevel van het luxe appartementencomplex Aquartis in Amsterdam.

Deze forse ingreep kost vanwege de complexiteit van het met een Europese prijs bekroonde ontwerp drie tot zes miljoen euro.

Q architectenweb.nl/n9066/

Gehry onthult beelden New York Symphony Frank Gehry heeft de beelden van de New World Symphony in Miami vrijgegeven. Het is een witte blokkendoos, waarin een concertzaal, oefenruimtes en mediafaciliteiten zijn opgenomen. Naast de open gevel bevindt zich een muur die dienst doet als projectiescherm. Q architectenweb. nl/n9067/

Richard Rogers zegt af voor Olympische Spelen Richard Rogers Partnership (RRP) doet niet langer mee aan de ontwerpwedstrijd voor het Velodrome van de Olympische Spelen in Londen.

Het bureau heeft zich vanwege o.a. zware werkdruk ook voor andere grote projecten voor dit evenement in 2012 teruggetrokken.

Q architectenweb.nl/n9064/

‘Sydney aan de Waterweg’ ingewijd in juli Op zondag 1 juli wordt de nieuwe kerk van de Andreas, Petrus en Paulus-parochie in Maassluis ingewijd. Het bouwwerk naar ontwerp van Royal Haskoning Architecten wordt al Sydney aan de Waterweg genoemd, vanwege de grote gelijkenis met het Sydney Opera House in Australië.

Q architectenweb.nl/n9055/

Q architectenweb.nl/n9021/ nummer 9 - april 2007

13

architectenweb

Blijf dagelijks op de hoogte met architectenweb.nl

www.architectenweb.nl/actueel

online

Architectenweb.nl heeft dagelijks iets te bieden voor architecten, opdrachtgevers, en iedereen die op een andere manier met de architectuur- en bouwwereld te maken heeft. Breng daarom iedere dag een bezoek aan de populairste* bouw- en architectuursite van Nederland zodat u op de hoogte blijft van de laatste ontwikkelingen.

Elke dag vindt u op architectenweb.nl - het laatste bouw- en architectuurnieuws - specials, interviews en informatie over evenementen - bouwproductgids met het laatste productnieuws - projectgids met projectportfolio’s van honderden Nederlandse architecten - vacaturebank met honderden vacatures en kandidaten - architectengids met circa 3.000 architectenprofielen - bedrijvengids met duizenden bouw- en architectuurgerelateerde bedrijven - arch.Maaik, de enige echte architectuurstrip ter wereld - bouwkosteninformatie (i.s.m. Archidat) - controleplannen, gebundelde kennis van ervaren bouwkundigen (i.s.m. CBB) Schrijf u ook online in op onze wekelijkse nieuwsbrief! *) Bron: www.alexa.com

%STHETISCH VORMGEGEVEN ALUMINIUM RAMEN

/NDERSCHEIDENDE UITSTRALING VOOR ELKE GEVEL 3TRAK EN SLANK TOT IN DETAIL %N TECHNISCH TOCH MET ONGEKENDE PRESTATIES )N ISOLATIE

STABILITEIT VERBORGEN WATERAFVOER EN ZELFS INBRAAKWEREND 7+ $E INNOVATIE VAN 2EYNAERS !LUMINIUM

(ET IS DE KRACHT VAN HET SLANKE RAAMSYSTEEM #3 3, +IJK OP WWW REYNAERS NL OF BEL

COLUMN | KEES VAN DER HOEVEN

Ruimtelijke ratatouille

Het gemis aan nicotine maakt me slaperig; eergisteren besloot ik – na 40 jaar – te stoppen met roken. Het was als in die ‘platte’ toelichtende slogan bij de invoering van de Nota Ruimte: “Centraal wat moet, decentraal wat kan…”

Mijn handen spelen nu niet meer met de sigaret en de aansteker, mijn longen voelen niet meer die genoeglijke dreun bij het inhaleren, mijn hersens worden nu niet meer aangescherpt tot zuiverder denken, want juist daar in dat centrale bestuursorgaan van mijn lichaam had ik de beslissing genomen. Er zullen ongetwijfeld nieuwe en meer gezonde gevoelens voor terugkomen, maar voorlopig voelt dat besluit als hoogverraad en mijn decentrale organisatie ligt vooralsnog volkomen overhoop.

Het publieke debat over de verrommeling van ons land (sinds de verkiezingstijd vorig jaar november) riep ook telkens op tot meer centrale sturing. De NAi-directie, Ole Bouman en Patrick van Mil, constateerde in een discussiebijdrage op archined.nl rondom de kabinetsformatie dat er helaas geen ‘minister van Ruimte’ komt, “die alle ruimtelijke effecten van het beleid doorrekent en aan een leidinggevende visie onderwerpt, die daarbij met kracht een minimum aantal regels oplegt om de omgevingskwaliteit te waarborgen, die overtredingen van die regels aanpakt, en die tenslotte zorgt voor een cultureel ontwerpklimaat dat partijen/mensen stimuleert ook zonder die regels zorgvuldig te bouwen en prachtige dingen te maken.”

En Bjarne Mastenbroek roept in zijn ‘Brief aan de minister-president’ op tot nog krachtiger ruimtelijke leiding: “Je hebt publieke lichamen nodig die het mandaat

16

krijgen om hieraan te werken. Voor de ruimtelijke ordening van Nederland dienen deze groot, hypermodern ingericht en machtig te zijn. Ze staan op afstand van politiek en markt. Je zult dan ook beslissingen moeten accepteren die ons misschien niet (allemaal) welgevallig zijn.” Gelukkig zijn die ‘machtige, publieke lichamen’ er nog niet, we leven per slot van rekening niet meer in oorlogstijd, dus moeten wij het gewoon doen met de drie ouderwetse democratische bestuurslagen: rijk, provincie en gemeente.

Afstemming tussen provincies moet dan wel serieus genomen worden door het rijk; denk aan de Randstad of het Groene Hart, die in drie provincies liggen. Waarna architectuurhistoricus Allard Jolles zich in de discussie mengt en constateert dat de provincie als tussenlaag veel te weinig geld en macht heeft om haar taak serieus af te dwingen: “Voor ‘serieus geld’ moeten we toch echt weer in Den Haag zijn, want behalve machteloos zijn provincies vooral budgetloos. En vervolgens zijn de gemeentes weer mede verantwoordelijk voor de uitvoering van die woningbouw. Geen nieuws, dit. Het wordt al jaren ‘bestuurlijke spaghetti’ genoemd, en dat is niet voor niets.”

En ten slotte merkt Dirk van den Heuvel op dat het “Uitgeven van gronden een meer dan aangename bron van inkomsten is voor gemeentes. Als je daar de vinger achter krijgt, kun je flink gaan sturen. Het kan natuurlijk niet in onze polder, maar stel je voor dat gemeentes verplicht werden die gelden in een provinciaal vereveningsfonds te storten – het zou snel afgelopen zijn met die nieuwe bedrijventerreinen... Tot die tijd blijft het gewoon stamppot ben ik bang!”

Macht, fondsen en bestuurslagen, ons ruimtelijk beleid roept kennelijk vaker vergelijkingen met eten op. Na Italiaanse spaghetti en Hollandse stamppot kies ik zelf voor ratatouille, het Franse gerecht met gestoofde groenten. Die naam verbasterde in onze taal en sluit zo goed aan bij de actualiteit: door gebrek aan sturing maakt ook het nieuwe kabinet van ons land een ratjetoe.

kavander@xs4all.nl Leestip: Kabinet Balkenende IV, Samen werken, samen leven, tekst Coalitie-akkoord CDA –PvdA – Christen Unie, 07 februari 2007 – zie ook www.regering.nl

architectenweb magazine

hgschmitz.de

Gira InfoTerminal Touch De Gira InfoTerminal Touch uit het Instabus KNX /EIB systeem is het bedieningselement bij uitstek voor intelligente elektrotechnische installaties met intuïtieve navigatie via het 5,7" TFT-touchdisplay en overzichtelijke informatie over de status van de complete gebouwtechniek. Via het kleurendisplay kunnen functies als schakelen, dimmen en jaloezie- en rolluikbesturing worden uitgevoerd, lichtscènes worden opgeslagen en opgevraagd en diverse busfuncties moeiteloos onderling worden gekoppeld. Het gebruikersmenu kan vrij worden gedefiniëerd en individueel worden vormgegeven. Meer informatie via: Fax +31 (0) 3 48 - 47 95 04, Gira Technische Profi-Hotline: Tel 0900 - 2 35 44 72 of www.gira.nl Foto: Gira InfoTerminal Touch, glas zwart/aluminium. [designvarianten: glas wit/aluminium en glas mint/aluminium.]

INTERVIEW | ADRI DUIVESTEIJN

Hoe maak je een stad?

Niet alle invloedrijke personen in het complexe proces van ontwerpen, bouwen en ruimtelijke ordening laten hun macht op indirecte wijze gelden. In dit achtste gesprek informeren Eric Frijters en Olv Klijn bij Adri Duivesteijn naar zijn ideeën over dé opgave van de nabije toekomst. Sinds 2006 is Duivesteijn uit de publieke schijnwerpers van de Tweede Kamer getreden om als wethouder Ruimtelijke Ordening en Wonen in Almere concreet met het bouwen aan de stad bezig te zijn. Duivesteijn ziet zich hierbij niet alleen gesteld voor de enorme opgave om voldoende woningen te realiseren, maar belangrijker nog, ook voor de vraag: hoe wordt een kwalitatief hoogwaardige stad gemaakt? ker.

Door | Eric Frijters en Olv Klijn

bent uw publieke carrière gestart als wethouder in Den Haag. Na een periode van kamerlidmaatschap heeft u ervoor gekozen weer wethouder te worden, ditmaal in Almere. Betekent dit niet terug bij af?

In Den Haag ben ik destijds begonnen vanuit mijn passie voor die stad.

Geboren en getogen in de Schilderswijk

U

De hoofdactiviteit van een stad is niet commercie, maar ontmoeting

18

wist ik wat het betekende om tussen krotten te leven. Er waren toen veertien wijken met historische achterstanden en de strijd die ik heb moeten leveren om hierin verandering te brengen, lag sterk in het verlengde van de klassenstrijd. Onder het mom van cityvorming werden arbeiders gedwongen voor de bezem van de sanering uit te hollen, naar andere wijken die vervolgens weer verslechterden. Nu keer ik inderdaad terug in dezelfde functie, maar het is zeker niet terug bij af. Net als een architect die steeds opnieuw aan een plan begint en toch tot nieuwe oplossingen komt, ben

ook ik opnieuw begonnen in de hoop iets nieuws te kunnen achterlaten in Almere.

U heeft dus belangrijke ervaringen opgedaan die u nu in kunt zetten?

Ja. Mijn tijd als wethouder en de periode daarna als kamerlid waren belangrijke leerscholen. De strijdcultuur die mijn wethouderschap in Den Haag kenmerkte, is in Almere helemaal verdwenen en bovendien heb ik zelf meer vakinhoudelijke expertise. Waar vroeger mijn politieke doelstelling primair waren en leidden tot een idee over de stad, heb ik nu een

architectenweb magazine

19

foto: Maarten Feenstra

nummer 6 - december 2006

INTERVIEW | ADRI DUIVESTEIJN

Links het Homeruskwartier in de oude situatie en rechts het nieuwe plan van Floris Alkemade. Duivesteijn: ‘Het is geen eindbeeld, alleen een verkaveling en het idee dat het een plek voor ontmoeting moet worden.’

uitgebalanceerde inhoudelijke opvatting over de organisatie van een stad, waarin ik een aantal politieke doelstellingen wil realiseren. Met andere woorden, in Almere kan ik met veel minder emoties veel meer doen.

Heeft de verschuiving van interesse naar inhoud consequenties voor uw idee over de stad?

De ontwikkeling van een politiek naar een inhoudelijk bevlogen bestuurder is in mijn ogen heel logisch. In mijn eerste periode als wethouder kon ik helemaal nog niet bogen op een stedenbouwkundige of planologische achtergrond. Ik was meer sociaal georiënteerd. Gaandeweg heb ik geleerd om naast het denken over de sociale opbouw van gemeenschappen naar het weefsel van de stad zelf te kijken. Met andere woorden, ik heb ingezien dat met het ontwerp van een stad

In Vinexwijken worden mensen betrekkelijk comfortabel ‘geparkeerd’

20

ook de fysieke mogelijkheden en onmogelijkheden worden geschapen voor een samenleving om te functioneren.

Als u het zo verwoordt, ontstaat een beeld waarin u een grote verantwoordelijkheid legt bij ontwerpers; maar beschikken zij werkelijk over de instrumenten om de samenleving te beïnvloeden?

De vraag naar de instrumenten en de verantwoordelijkheden van ontwerpers wordt steeds minder gesteld. In de jaren zeventig, waarin ik mijn loopbaan begon, werd het concept van een ideale samenleving en de rol van het ontwerpen hierin nog wel heftig bediscussieerd. In de huidige tijd hebben echter steeds meer mensen het beeld van een maakbare samenleving losgelaten. Ook ik erken dat de samenleving alleen binnen zekere marges te beïnvloeden is, maar juist op het niveau van stedenbouw maakt het ontwerp van de ruimte wel degelijk verschil. Een goed voorbeeld hiervan is het

nieuwe stadshart van Almere, dat achter het stadhuis verrijst. Het goede aan het ontwerp van OMA is dat het een moderne oplossing biedt voor het shoppen.

Maar wat het stadshart niet doet, is aanzetten tot nieuwe ontmoetingen omdat het primair inzet op shoppen en alleen aan de randen sporadisch plaats biedt aan culturele activiteiten. Als ik invloed op het ontwerp had mogen uitoefenen, dan had ik de organisatie omgekeerd.

Ik zou de culturele functies een meer markante plek geven en ondersteunen met commerciële activiteiten. De hoofdactiviteit van een stad is immers niet commercie, maar ontmoeting.

Betekent dit dat een goed stadscentrum dus leeg is, geschikt voor elke ontmoeting?

Een stadscentrum zou in ieder geval ontmoetingen moeten faciliteren zonder ze te voorspellen. Anders gezegd, een goed centrum stimuleert om zelf iets te doen. Hoewel ik enthousiast ben over

architectenweb magazine

foto: Anne Weike Noorman Particulier opdrachtgeverschap op Steigereiland, IJburg. De stedenbouwkundige legger staat vast, maar de eigenaar bepaalt hoe het huis eruit zal zien

Almeres nieuwe centrum en dit project positief heeft bijgedragen aan mijn keuze voor deze stad, is de ruimte in het nieuwe centrum gedefinieerde ruimte en dat had ook anders gekund.

Volgens mij heeft een stad meer baat bij ruimtelijk ongedefinieerde plekken, waar alles nog kan gebeuren, zoals op het plein voor het Centre Pompidou in Parijs of de Grote Markt in Delft. Een ander voorbeeld is de locatiekeuze van het Haagse stadhuis. Hoewel de discussie over het gebouw voor het grote publiek verworden is tot een stijldebat, ging het eigenlijk over de vraag op welke plek het in de stad zou moeten staan. Als wethouder heb ik me namelijk primair afgevraagd welke ontmoetingen door het ontwerp van het stadhuis mogelijk moesten worden gemaakt. Pas op de tweede plaats heb ik me met het beeld van het gebouw zelf beziggehouden.

Nog steeds vind ik dat het idee om met het gebouw een ontmoetingsplek te maken goed is uitgewerkt in het

nummer 9 - april 2007

ontwerp van Richard Meier. Met één ingreep verankert hij het stadhuis en de bibliotheek met vier verschillende plekken in de stad. Het gebouw verbindt immers het zakencentrum met het winkelcentrum, met het historisch en regeringscentrum en met het culturele centrum. Het gebouw is feitelijk een overdekt plein en heeft een heterogeen karakter, doordat het de synthese is van de genoemde plekken en functies.

Vertaald naar mijn huidige rol in Almere zie ik het als mijn verantwoordelijkheid om samen met ontwerpers ook hier de monocultuur van de stad tegen te gaan, door plaatsen te ontwikkelen waar uiteenlopende ontmoetingen mogelijk zijn.

U bent dus naar Almere gekomen om een voorbeeld te geven van hoe het anders kan?

Na een periode waarin ik eerst als directeur van het NAi en later als parlementslid heb verkondigd hoe het zou moeten

in Nederland, wil ik laten zien dat het ook echt kan. Het is tijd om opnieuw na te denken over de vraag hoe de samenleving zichzelf ontmoet, in plaats van mensen te ‘stallen’ op Vinex-locaties.

Zeker voor Almere geldt dat mensen hier betrekkelijk comfortabel zijn ‘geparkeerd’, maar daarmee heb je nog geen stad, want daarvoor zijn ontmoetingen nodig.

In Almere ligt een opgave om 60.000 woningen te realiseren. Als er dus ergens een stad is, waar ik mijn ambities waar zou moeten maken, dan is het hier. En hoewel het geen gemakkelijke stad is, ben ik ervan overtuigd dat er een andere manier van werken en een andere manier van denken over de toekomst van de stad geïntroduceerd kan worden. Het moet mogelijk zijn de ontwikkeling van de stad van de afgelopen tien jaar om te buigen. Dat betekent dus het einde van de uitbreidingen waarin productie en winstmaximalisatie centraal staan à la Almere-buiten. Dat is een schrikbeeld!

21

INTERVIEW | ADRI DUIVESTEIJN

Kunt u al iets over de toekomstplannen verklappen?

Het is een zoektocht. Recent hebben we een meervoudige studieopdracht uitgeschreven voor Almere-Hout. Centraal in deze studie staat de aanname dat alles wat in het plangebied grondgebonden is, door de bewoners zelf zal worden gemaakt. We denken dan aan zowel individuele als collectieve opdrachtgevers.

Binnenkort zullen de resultaten van de studies van MVRDV, Must in samenwerking met Michael Sorkin, Neutelings Riedijk en het Italiaanse bureau MAO bekend worden gemaakt. Dan zal duidelijk worden dat het ons niet alleen gaat om de 30.000 woningen die in AlmereHout gerealiseerd moeten worden, maar ook hoe dit nieuwe stuk stad weer door mensen gemaakt kan worden. We wil-

Uitbreidingen à la Almere-buiten. Dat is een schrikbeeld! len dus onderzoeken of het mogelijk is om tot een structuur te komen, waarin de overheid faciliteert en de mensen de stad maken, zonder inmenging van de gebruikelijke tussenlagen.

U heeft al vaker gesproken over de

woonconsument die tot woningproducent zou moeten opklimmen, maar hoe zijn individuen volgens u in staat een zo significante bijdrage aan de stad te leveren?

De stad wordt door mensen gemaakt en niet door kopers. Als je mensen hun eigen huis laat bouwen, levert dat altijd meer verscheidenheid op dan wij tot nu toe in Nederland gewend zijn.

Er is een traditie opgebouwd waarin wordt gepoogd om iedereen van een goede woning te voorzien. Al onze goede bedoelingen ten spijt, heeft dit geresulteerd in een voorraad anonieme en inflexibele woningen. De sociaaldemocratie is hier mede verantwoordelijk voor. België laat zien dat het ook anders kan. Wat je daar ziet, heeft veel meer met een duurzame manier van wonen te maken. Wij moeten namelijk al onze uniforme naoorlogse wijken slopen, terwijl veel Belgische architecten particuliere woningen van net na de oorlog gewoonweg verbouwen. Het resultaat daarvan is een reeks unieke woningen in zeer gevarieerde woonmilieus. Geen enkele architect is in staat om op een kunstmatige manier zoveel verschil te genereren, daar zijn bewoners zelf voor verantwoordelijk.

Uiteraard realiseer ik me, dat niet ieder-

een zijn eigen huis wil bouwen, maar het zou geweldig zijn wanneer we het voor degenen die dat wel willen, heel veel gemakkelijker zouden maken. Dat zal een stad opleveren die kwalitatief per definitie van grote betekenis is.

Al voordat u begon in Almere, heeft u gezegd dat u liever een architect heeft die dertig woningen maakt voor individuele opdrachtgevers, dan een architect die een appartementencomplex maakt met dertig woningen. Betekent dat een volledige omschakeling?

Iedereen in Nederland is verslaafd aan kwantiteit, zeker ook de architectenbureaus. De institutionele afhankelijkheid is zo groot, dat de meeste bureaus liever één opdracht hebben voor 200 woningen dan 200 opdrachten. Persoonlijk zou ik het echter geweldig vinden als er bijvoorbeeld 3000 architectenbureaus in Almere aan de slag zouden gaan. Natuurlijk is het ontwerpen en bouwen van individuele woningen een intensieve aangelegenheid en niet een activiteit waarop je als architect veel zult verdienen, maar het is wel werk en het betekent bovendien democratisering van de woningbouw.

Is dat dus de grote opgave: democratisering van de woningbouw?

Waar volledig nieuwe stadsdelen uit de grond worden gestampt, zoals met IJburg het geval is, is er gelegenheid om verschillende woonmogelijkheden uit te proberen, waaronder particulier opdrachtgeverschap.

22

architectenweb magazine

Als directeur van het NAi heb ik de tentoonstelling ‘De Verborgen Opgave’ gemaakt. Ik had toen het idee dat architecten zich bezig zouden moeten houden met een werkelijk belangrijke opgave: het huisvesten van mensen die geen geld hebben. In voorbereiding op de tentoonstelling heb ik diverse steden bezocht. Ik ben naar Yogjakarta in Indonesië gegaan, naar Grahamstown in Zuid-Afrika, naar Sao Paulo en Santos in Brazilië en naar Bangkok. In al deze steden heb ik zelfbouwwijken bezocht die met hulp van architecten zijn gemaakt. Het fascinerende was dat in al deze steden zonder geld interessantere leefomgevingen gemaakt werden dan wij in het rijke Nederland weten te maken. Door die tentoonstelling ben ik me gaan realiseren dat het niet de opgave is om architecten zich te laten ontfermen over de laagste inkomens, maar dat de opgave is met behulp van architecten de laagste inkomens een kans te geven zelf te bouwen.

foto: Heiko Miskotte

Toch heeft u in andere media het voorbeeld van de Scheepstimmermanstraat in Amsterdam aangehaald als geslaagd resultaat van particulier opdrachtgeverschap. Dat voorbeeld is echter voor de happy few en niet voor de massa. Hoe zit dat?

nummer 9 - april 2007

In Nederland heeft het begrip particulier opdrachtgeverschap een conservatief liberale connotatie gekregen, terwijl ik degene was die destijds – tijdens de actualisatie van de vierde nota – de motie heeft ingediend dat particulier opdrachtgeverschap op de agenda heeft gezet. Als gevolg van de motie werd immers door Remkes de norm van eenderde particulier opdrachtgeverschap voor Vinex-locaties opgenomen.

Voor mij is het particulier opdrachtgeverschap synoniem met de emancipatie van de volkshuisvesting. Het heeft direct te maken met zelfbeschikking.

Het land waar dit zelfbeschikkingsrecht tot in het absurde is doorgevoerd, is uiteraard Amerika. Lang was ik een fel tegenstander van de ongebreidelde verstedelijking, of urban sprawl, die als gevolg van die zelfbeschikking plaats heeft. Maar als ik naar een extreem voorbeeld als Los Angeles kijk, dan durf ik inmiddels de stelling aan dat deze stad intrinsiek meer waarde heeft dan onze compacte Nederlandse steden.

Vanbinnen uit heeft Los Angeles namelijk meer hart dan onze geïnstitutionaliseerde productie. Individuen geven Los Angeles kleur.

Behalve voor de happy few willen we het in Almere voor mensen met een laag inkomen mogelijk maken om grond te kopen en een huis te bouwen. Kort geleden hebben we Floris Alkemade van OMA gevraagd een stedenbouwkundig plan te maken voor het Homeruskwartier.

Wat we daar willen doen, is een competitie voor opdrachtgeverschap organiseren. In het Homeruskwartier, waar 3000 woningen gerealiseerd moeten worden, willen we alle verschillende vormen van opdrachtgeverschap samenbrengen: particulier, collectief en met projectontwikkelaars. Het Homeruskwartier moet dus een demonstratiegebied worden, een staalkaart waarin de verschillende woonmogelijkheden duidelijk worden. Er

De ‘urban sprawl’ In Amerikaanse steden is een extreem gevolg van de zelfbeschikking in de volkshuisvesting.

is geen eindbeeld, alleen een verkaveling en het idee dat het een plek van ontmoeting moet worden. Een competitie in een competitie eigenlijk, waarin het ene experiment het andere uitlokt en het resultaat absoluut onvoorspelbaar is.

Let wel, het gaat mij hier niet om architectonische vernieuwing. Dat kan wel een resultaat zijn, maar het is niet het uitgangspunt. Natuurlijk ben ik blij als er architectuur ontstaat, maar in principe is in het Homeruskwartier zelfs de meest lullige boerderette interessant omdat die het resultaat is van een bewuste eigen keuze.

Hoe zijn in uw zoektocht naar een kwalitatief betere stad de rollen verdeeld?

De overheid faciliteert door verschillende mogelijkheden aan te bieden, zowel wat betreft prijs als wat betreft regelgeving. De opdrachtgevers van de stad zijn tevens haar bewoners en zij schakelen ontwerpers in om hun ideeën te verwezenlijken. Ontwerpers maken ver-

23

INTERVIEW | ADRI DUIVESTEIJN

foto: Bart Buijs

volgens letterlijk en figuurlijk de ruimte van de stad. Als ‘leek’ kun je uiteraard een programma van eisen formuleren en nadenken over de sfeer van je woning, maar het doorgronden van de ruimtelijke consequenties is bij uitstek de kwaliteit van ontwerpers. Om te stimuleren dat opdrachtgevers van deze kwaliteit gebruik maken, willen we in Almere een premie toekennen aan opdrachtgevers die besluiten hun huis te bouwen met een architect. Ons doel is immers mensen te stimuleren om een uniek product te maken, al is het programma steeds hetzelfde.

Afgezien van een faciliterende overheid, opdrachtgevers en ontwerpers is de bouwproductie afhankelijk van de bouwers zelf. Juist op dit punt loopt Nederland zichtbaar achter. Heeft u ook ideeën op dit niveau veranderingen teweeg te brengen?

Het probleem van deze tijd is dat alles anoniem geworden is. De klant is anoniem, de bouwer is anoniem, het geld is anoniem. Ontwikkelaars vragen zich alleen nog af hoe ze hun product zo goed mogelijk kunnen verkopen. Iemand die zijn eigen huis bouwt, denkt daar veel minder over na. Natuurlijk wil ook dat individu zijn nek niet in een strop steken, maar hij of zij is in het algemeen niet geobsedeerd door winst.

Het probleem van deze tijd is dat alles anoniem geworden is Daar komt bij dat veel ontwikkelaars beweren dat met het loslaten van de seriematige woningproductie de prijs spectaculair zal stijgen, maar dat geloof ik niet. Als er in het verleden al een prijsvoordeel uit serieproductie is ontstaan, is dat in de zakken van ontwikkelaars verdwenen, want woningen worden voor marktprijzen verkocht. Uit onder-

zoek blijkt bovendien dat mensen die een eigen huis bouwen, een product neerzetten dat op de dag van oplevering 20 tot 40% meer waard is dan het gekost heeft.

Kortom, ontwikkelaars heb je alleen nodig om stadscentra te maken, niet voor het bouwen van huizen. Huizen bouwen is dom werk, dat kunnen bewoners zelf veel intelligenter, kijk maar naar voorbeelden als IJburg of Roombeek.

Zijn met het punt van het particulier opdrachtgeverschap uw belangrijkste plannen voor Almere verwoord?

Niet helemaal. Ik wil ook de bijna 42 kilometer kust die Almere rijk is aanpakken, omdat er nu niks mee gebeurt. Daarbij start binnenkort een omvangrijke studie naar de kans om van de A6 een stadsboulevard te maken, samen met OMA, Verkeer en Waterstaat, Economische Zaken en Staatsbosbeheer. Ik wil met Almere als voorbeeld het debat aanzwengelen over een stad gemaakt door mensen.

Dit is de stad waar we kunnen bewijzen dat het anders kan, omdat hier de meeste grond gemeentebezit is. Hier heeft de overheid nog iets te zeggen en hoeft de wethouder niet te bedelen bij ontwikkelaars. Helaas is dat in de rest van Nederland zelden het geval en dat is allemaal te danken aan het CDA, dat ervoor gekozen heeft de boeren rijk te laten worden door speculatie. Daarmee heeft de overheid zichzelf in de voet geschoten. Ik wil het bewijs leveren dat de (lokale) overheid zorg kan dragen voor een kader waarin vele bloemen kunnen bloeien. Stel je voor dat Almere in de toekomst alleen nog maar door individuele mensen gebouwd wordt, dan wordt deze stad duizend keer interessanter.

24 architectenweb magazine

=i\\[fd NfibÕfn @ek\iXZk`fe 8iZ_`k\Zklli `j \\e gifZ\j mXe `ejg`iXk`\% ?\k m\i\`jk \\e m\\cmfl[ XXe kXb\e mXe q\\i Zi\Xk`\] \e l`k[X^\e[ kfk i\g\k\i\e[ \e jXX`% 8iZ_`:8;Ëj );&*; Yflnble[`^\ n\ibfd^\m`e^ fe[\ijk\lek [\q\ Xcj Y\jk\ \e Y`\[k l \\e fe^\ m\eXXi[# Zfdgc\\k \e mfcnXjj\e gcXk]fid mffi ln [X^\c`abj n\ib% D\\i [Xe \\e d`caf\e ^\i\Xc`j\\i[\ gifa\Zk\e ^XiXe[\i\e jlZZ\j% >iXg_`jf]k `j ^\Zfdd`kk\\i[ fd XiZ_`k\Zk\e \e Yfln$ ble[`^\e [\ Y\jk\ Y\jZ_`bYXi\ k\Z_efcf^`\ k\ c\m\i\e# f] _\k el ^XXk fd bc\`e$ f] ^iffkjZ_Xc`^\ gifa\Zk\e% 8iZ_`:8; `j mXeX] [\ \\ijk\ m\ij`\ fekn`bb\c[ [ffi XiZ_`k\Zk\e [`\ ln n\ib mXe Y`ee\el`k b\ee\e \e Y\^i`ag\e% N`a ef[`^\e l l`k fd 8iZ_`:8; q\c] k\ \imXi\e% Fek[\b nXXifd [\ d\\jk Zfdgc\o\ miXX^jklbb\e `e [\ Yfln mXe fekn\ig kfk l`kmf\i`e^ d\k [\q\ jf]knXi\ m\in\q\ec`abk nfi[\e

>\c[ifgj\n\^ +.# ,-(( J: <`e[_fm\e# K "*( ' +' )(* (0 ,'# nnn%blYlj`e]f%ec

Graktit.ws.v.

jaarboe

50 , 9 3 ¤

Architectuur in Nederland jaarboek 2005-2006

De succesvolle publicatie Architectuur in Nederland wordt vanaf dit jaar door een nieuwe redactie samengesteld. Daan Bakker, Allard Jolles, Michelle Provoost en Cor Wagenaar maken een selectie van de meest opmerkelijke architectuur die het afgelopen jaar op Nederiands grondgebied is gerealiseerd. Uit honderden inzendingen werden er ruim negentig geselecteerd voor een bezoek. Zeven dagen en 2500 autokilometers verder bleven zoâ&#x20AC;&#x2122;n dertig projecten over. Deze representeren een doorsnee van wat 2005 heeft opgeleverd.

Word nu Architectenweb Magazine abonnee en ontvang het jaarboek “Architectuur in Nederland” t.w.v. ¤39,50 cadeau!

Gratis jaarboek t.w.v. ¤39,50 bij een jaarabonnement op Architectenweb Magazine.

Q Ik neem een jaarabonnement (8 nummers) voor ¤69,- en ontvang als welkomstgeschenk het boek: Architectuur in Nederland ter waarde van ¤39,50

Q Ik neem een jaarabonnement voor ¤69,- met een éénmalige korting van ¤20,-.

Ik betaal het eerste jaar ¤49,-.

Naam: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . m/v Bedrijfsnaam: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Adres: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Postcode/Plaats:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Telefoon: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

E-mail: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Handtekening:

architectenweb

Stuur deze antwoordcoupon in een envelop naar:

Architectenweb Media BV, antwoordnummer 526, 1400 VB BUSSUM. Een postzegel is niet nodig.

Het abonnement geldt tot wederopzegging en wordt door middel van een acceptgiro in rekening gebracht.

U ontvangt het welkomstgeschenk nadat het abonnementsgeld door u is voldaan.

Online aanmelden:www.architectenweb.nl/awm/

Architectenweb Magazine

PROJECTEN KORT | ATLASGEBOUW

Weefselkantoor Het Atlasgebouw in Wageningen door de architectencombinatie van den Oever, Zaaijer & Partners en Rafael Vig単oly Architects PC. Een kantoorgebouw waarin beeldeffect en interne bruikbaarheid in elkaars verlengde liggen.

PROJECTEN KORT | ATLASGEBOUW

1e verdieping

Door | Eric Frijters foto’s | Jeroen Musch

30

2e verdieping

4e verdieping

Als gevolg van een reorganisatie van de Universiteit Wageningen moest een aantal nieuwe gebouwen worden gerealiseerd. Via een Europese aanbesteding kregen van den Oever, Zaaijer & Partners in combinatie met het bureau Rafael Vigñoly Architects PC uit Londen de opdracht gebouw Atlas te ontwerpen. In dit gebouw zijn de centra Bodem, Water & Klimaat gehuisvest, samen met het Natuurplanbureau. Het masterplan van de universiteit voorzag de nieuwbouw als losse objecten rondom een groene landschappelijke ruimte. De architecten van het Atlasgebouw hebben aan deze specificatie zeker voldaan. In het glooiende groene landschap ontwierpen zij een ogenschijnlijk schaalloos, kubusvormig volume dat zich nergens iets van aan lijkt te trekken. Meest in het oogspringend element is de draagconstructie van het gebouw. In plaats van schijven, kolommen of kokers bestaat de draagconstructie van het Atlasgebouw uit betonnen X-vormige elementen.

Deze verdiepingshoge prefab betonnen elementen vormen een constructief weefsel dat vloervelden en glazen vliesgevels draagt. Doordat het weefsel los voor de glazen gevel lijkt te staan, wordt de gebruikelijke indeling in vloervelden en raampartijen doorbroken. Hierdoor verdwijnt ook een duidelijke schaal uit

het gebouw. Van een afstandje is moeilijk in te schatten of het gebouw nu vijf of tien verdiepingen heeft. Doordat je het gebouw bovendien via een zigzaggende hellingbaan benadert, ontstaat een dynamisch beeld dat zich niet direct laat begrijpen.

De interne organisatie is eenvoudig, maar eveneens dynamisch. Rondom een leeg atrium – de ontwerpers zelf spreken van ‘ruimtelijke leegte’ – zijn de verschillende functies georganiseerd.

Galerijen ontsluiten aan de atriumzijden de verdiepingen. Vier stalen hellingbanen zorgen in het interieur voor dynamiek. Bij wijze van short-cuts verbinden de hellingbanen kriskras door de leegte van het atrium de verdiepingen met elkaar.

De keuze om de draagconstructie van het Atlasgebouw buiten de gevel te plaatsen is niet alleen ingegeven door het verlangen een opvallend gebouw te maken, maar is ook praktisch te noemen. Intern blijft op deze manier maximaal bruikbare ruimte beschikbaar.

Hetzelfde geldt voor de hellingbanen.

Ook hier blijken het beeldend effect en de praktische bruikbaarheid in elkaars verlengde te liggen. www.oz-p.nl Q architectenweb.nl/p6180/

architectenweb magazine

1

2

3

4

5

6

7

9

10 11

8

1

prefab betonnen gevelelement

8

aluminium vliesgevel

2

betontegels 300x300 mm

9

dakisolatie

3

dakbedekking

10 druklaag

4

aluminium afdekkap

11 kanaalplaatvloer

5

stalen roostervloer

12 afwerklaag

6

stalen THQ ligger

13 systeemplafond

7

lamellenzonwering

12

10

opdrachtgever | Wageningen Universiteit & Research (WUR) gedelegeerd opdrachtgever | ABT Adviesbureau voor Bouwtechniek BV Arnhem ontwerp | samenwerkende architectenbureaus Rafael Vig単oly Architects PC Londen / van den Oever, Zaaijer & Partners architecten (www.oz-p.nl) adviseur constructies | Pieters Bouwtechniek Haarlem B.V. adviseur installaties | Schreuder Groep ingenieurs/ adviseurs hoofdaannemer | Visser & Smit Bouw b.v. oplevering | november 2006 13

nummer 9 - april 2007

31

"LOK IN !MSTERDAM DOOR 6AN 3AMBEEK EN 6AN 6EEN

)*BURG IN ZIJN PUURSTE VORM $E OPLOSSING VOOR EEN ONTWERPVRAAGSTUK LIGT DIKWIJLS BESLOTEN IN DE OPGAVE 6AN 3AMBEEK EN 6AN 6EEN ZIJN DAAR HEILIG VAN OVERTUIGD /OK VOOR "LOK OP HET !MSTERDAMSE )*BURG WERD HET ANTWOORD GEVONDEN IN WAT GEGEVEN WAS DE GRID STRUCTUUR DIE ZO KENMERKEND IS VOOR DEZE 6INEXLOCATIE DOOR \ +IRSTEN (ANNEMA FOTOGRAFIE \ ,UUK +RAMER

)N DE ZUIDGEVEL IS HET GEVELGRID MET EEN FACTOR TOT DUBBELHOGE PORTICO S MET TERRASSEN AAN HET WATER

02/*%#4 "%,)#(4 \ ",/+

(ET NIVEAUVERSCHIL IN DE OPLOPENDE STRAAT IS OPGEVANGEN IN DE VERDIEPINGSHOOGTE VAN DE BEGANE GROND

"

LOK MAAKT DEEL UIT VAN DE EERSTE FASE VAN )*BURG DE UITBREIDINGSLOCATIE TEN OOSTEN VAN !MSTERDAM DIE GEBOUWD WORDT OP EEN VER ZAMELING KUNSTMATIGE EILANDEN IN HET )*MEER (ET TOTALE PLAN MET EEN ZEER HOGE WOONDICHTHEID OMVAT WONINGEN DIE RUIMTE BIEDEN AAN BEWONERS $AARAAN IS EEN AANZIENLIJK PROGRAMMA MET KANTOREN EN VOORZIENINGEN TOEGEVOEGD GOED VOOR ZO N ARBEIDS PLAATSEN $E BEDOELING IS NAMELIJK DAT )*BURG GEEN SLAPENDE BUITENWIJK WORDT MAAR EEN VOLWAARDIG DEEL VAN DE STAD MET EEN @GEVARIEERD STEDELIJK MILIEU

$E WENS OM VARIATIE TE CREÃ&#x2018;REN n OFTEWEL DE ANGST VOOR DE BERUCHTE MONOTONE HUIZENZEE WAARMEE 6INEXWIJKEN DIK WIJLS GEASSOCIEERD WORDEN n WAS OOK BEPALEND VOOR HET STADSONTWERP VAN DE EERSTE FASE HET (AVENEILAND DAT IN

SITUATIE

GEMAAKT WERD DOOR &ELIX #LAUS VAN #LAUS EN +AAN ARCHITECTEN &RITS VAN $ONGEN VAN DE #IE EN 4ON 3CHAAP VAN 3CHAAP EN 3TIGTER (ET GRID WAAROP DE EERSTE WONIN GEN VAN )*BURG WORDEN GEBOUWD IS GEEN FORMEEL PLAN MAAR VEELEER EEN SPELBORD MET EEN SET SPELREGELS $E SPELERS

RUIM ARCHITECTEN HEBBEN HET NEUTRALE RASTER INGEVULD MET HUN ONTWERPEN VOOR DE GENUMMERDE BOUWBLOKKEN /M DE COHERENTIE VAN HET PLAN TE BEWAKEN CONTROLEREN DE SUPERVI SORS VAN DE VERSCHILLENDE DEELGEBIEDEN OF DE REGELS WORDEN NAGELEEFD (ET EINDBEELD IS DE RESULTANTE VAN DAT SPEL "LOK NEEMT BINNEN HET GRID EEN BIJZONDERE POSITIE IN HET IS EEN FRAGMENT VAN EEN GROTER BLOK DAT WORDT DOORSNEDEN DOOR HET WATER DAT (AVENEILAND IN DE LENGTERICHTING DOOR KRUIST %EN FRAGMENT DAT INGEKLEMD TUSSEN DE HOOFDWEG DE )*BURGLAAN EEN SECUNDAIRE WEG EN HET WATER EEN BELANGRIJK KNOOPPUNT MARKEERT !LTHANS DAT WAS DE CONCLUSIE DIE 6AN 3AMBEEK EN 6AN 6EEN TROKKEN %CHTER DE VORM VAN HET BLOK

ALS HALFOPEN RANDBEBOUWING LANGS HET WATER ONDERSTEUNDE DIE KWALITEIT NIET $E ARCHITECT ZETTE DE SPELREGELS VAN HET GRID VOOR DIT PROJECT DAAROM NAAR ZIJN HAND BLOK WERD OMGEVORMD TOT EEN MASSIEF AUTONOOM BLOK DAT DE VOLLE DIEPTE VAN DE KAVEL BEZET ZODAT HET ALS GEBOUW NIET AAN HET WATER LIGT MAAR DAARUIT OPRIJST "OVENDIEN KON ER PROGRAMMA TOEGEVOEGD WORDEN ZODAT HET EXTRA @BODY KREEG WAT DE NIEUW VERWORVEN POSITIE VAN HET GEBOUW VERSTERKT )N DE KAVEL ZIJN DE VOOR )*BURG VOORGESCHREVEN PERCENTAGES HOOG EN LAAGBOUW LETTERLIJK VERTAALD NAAR EEN VIERTAL BOUW MASSA S MET VERSCHILLENDE HOOGTEN IN EEN CONFIGURATIE DIE HET GEBOUW EEN SCULPTURALE VERSCHIJNING GEEFT "OVENDIEN ARCHITECTENWEB MAGAZINE

$OORSNEDE

BIEDT DEZE COMPOSITIE DE MOGELIJKHEID EEN EVENEENS VOOR GESCHREVEN VARIATIE AAN WONINGTYPEN IN HET GEBOUW ONDER TE BRENGEN 6ERVOLGENS IS HET STEDENBOUWKUNDIG PATROON VAN )*BURG VOORTGEZET IN DE VIER GEVELS VAN DE FIGUUR )N DE VERSCHALING VAN STAD NAAR GEBOUW NEMEN KOZIJNEN MET RAMEN DE PLAATS IN VAN DE BOUWBLOKKEN MET BINNENHOVEN 3TRATEN ZIJN NU EEN BAKSTENEN GRID DAT ZICH ALS EEN HUID ROND HET GEBOUW VOUWT $E ESSENTIE VAN HET RASTER BLIJFT ECHTER GELIJK HET ZIJN DE HOEKPUNTEN DIE DE NEUTRALE RUIMTE DEFINIÃ&#x2018; REN EN DIFFERENTIÃ&#x2018;REN .ET ZOALS HET WATER EN DE WEGENSTRUCTUUR VAN )*BURG HET STEDELIJK GRID VORMGEVEN ZODAT ER BLOKKEN VAN VERSCHILLENDE OMVANG EN FORMAAT ONTSTAAN ZORGEN DE OMGEVING HET VARI ABELE WOONPROGRAMMA EN DE REGELS UIT HET STEDENBOUWKUN DIG PLAN ERVOOR DAT DE GEVELS VAN "LOK ALS VANZELF RONDOM VERANDEREN $OORDAT DE )*BURGLAAN LANGS HET BLOK SCHUIN OPLOOPT RICHTING BRUG #HRISTIAN 2APP

ONTSTAAT EEN DIAGONALE LIJN IN HET GEVELGRID DIE OPGEVANGEN WORDT IN DE IN HOOGTE AFNEMENDE GEVELOPENINGEN OP DE BEGANE GROND $E EXTRA VERDIEPINGSHOOGTE VAN DIT NIVEAU WAS WEL REEDS GEGEVEN EVENALS DE ONTSLUITING VIA VOORDEUREN AAN DE STRAAT /P DE HOEK DIE GEHEEL IN HET WATER LIGT VERSPRINGEN DE RAMEN WEER TOT HET OORSPRONKELIJKE STRAATNIVEAU !AN DEZE KANT FORMEERT HET GEBOUW ZICH TOT EEN KADE HET BLIJKT OP DE ONDERGELEGEN PARKEERGARAGE TE STAAN $E GEVELOPE NINGEN VERANDEREN HIER IN RECHTHOEKEN VAN OPENGEWERKT METSELWERK DAT LUCHT EN DAGLICHT IN DE GARAGE TOELAAT EN DE AANWEZIGHEID VAN DE PARKEERFUNCTIE VOELBAAR MAAKT (ET GRID DAT AL EENMAAL ONDERBROKEN WERD TER PLAATSE VAN DE GEMEENSCHAPPELIJKE ENTREE WORDT VERVOLGENS OPENGEWERKT NUMMER APRIL

TOT DUBBELHOGE PORTICO S MET TERRASSEN EN BALKONS OP HET ZUIDEN $AARMEE VERANDERT OOK DE SFEER HET OER (OLLANDSE BAKSTENEN BLOK KRIJGT PLOTSELING EEN MEDITERRAAN AANZIEN /M DE VOLGENDE HOEK PAST DE GEVEL ZICH WEER AAN AAN DE SCHAAL VAN DE KOPGEVEL MET DE ENTREE NAAR DE GARAGE $EZE VARIATIES IN HET GRID BENADRUKKEN DE ONDERLINGE VERSCHIL LEN TUSSEN DE WONINGEN (ET LAAGSTE DEEL VAN HET GEBOUW

MET DE PORTICO S AAN HET WATER BESTAAT UIT WOON WERKWO NINGEN MET WERKRUIMTE "LOK LIGT NIET AAN HET WATER HET AAN DE STRAAT EN BOVEN WONINGEN DIE OOK EEN RIJST DAARUIT OP EIGEN VOORDEUR HEBBEN $E CENTRAAL ONTSLOTEN APPARTEMENTEN IN DE DRIE HOGERE DELEN ZIJN ZO GEORGANISEERD DAT ZE VERSCHILLENDE POSITIES INNEMEN DIE EEN EIGEN KWALITEIT MET ZICH MEEBRENGEN 3OMMIGE LOPEN NET ALS DE WONINGEN VAN VOOR NAAR ACHTER DOOR OVER

:ICHT OP DE NOORD EN OOSTGEVEL VANAF BRUG RICHTING DE )*BURGLAAN

02/*%#4 "%,)#(4 \ ",/+

WOONKAMER

TRAPPENHUIS

SERRE

VIDE

KEUKEN

OVERLOOP

SLAAPKAMER

WERKRUIMTE

HAL

ENTREE

BERGING

PARKEERGARAGE

OVERLOOP $E WITTE BINNENGEVELS EN NEGGEN ACCENTUEREN DE STRIKTHEID VAN HET BAKSTENEN GRID

DE VOLLE METER DIEPTE VAN HET BLOK !NDERE HEBBEN OOK EEN LANGGEREKTE VORM MAAR LIGGEN OP DE HOEK WAARDOOR ZE PROFITEREN VAN EEN WEIDS UITZICHT NAAR TWEE ZIJDEN WEER ANDERE ZIJN EXCLUSIEF OP HET WATER GEORIÑNTEERD %N HELEMAAL BOVENIN OP DE ZESDE VERDIEPING ZIJN TWEE MAISONNETTES MET ELK EEN EIGEN DAKTERRAS $E VARIATIE IS NOG GROTER DAN DE SUBTIELE VERANDERINGEN IN DE GEVELS DOEN VERMOEDEN IN DAT OPZICHT IS HET GRID BEDRIEGLIJK NEUTRAAL $E ERVARING VAN NEUTRALITEIT HEEFT OOK TE MAKEN MET DE MATERIALISERING EN DETAILLERING VAN DE GEVELS $E SPELREGELS IN "LOK LIJKEN STRIKTER DAN DIE OP )*BURG ZELF %R BESTAAT NER GENS TWIJFEL OVER WAT BIJ WAT HOORT $E BINNENGEVELS MAKEN GEEN DEEL UIT VAN HET BAKSTENEN GRID 6ANDAAR DAT ZE ZIJN GESTUCT OF BEKLEED MET MATGLAZEN PANELEN DIE OOK WIT OGEN /OK DE NEGGEN VAN $E VARIATIE AAN WOONVORMEN IS DE GEVELOPENINGEN GROTER DAN DE GEVELS DOEN VERMOEDEN BEHOREN NIET TOT HET GRID $AAROM STEKEN ALUMINIUM DAGKANTEN VAN DE KOZIJNEN UIT TOT IETS BUITEN HET GEVELVLAK $OOR DE REFLECTERENDE EIGENSCHAP VAN HET ALUMINIUM VORMEN ZE OVERHOEKS GEZIEN EEN GEHEEL MET DE WITTE BINNENGEVELS $E NEGGEN GEVEN DE GEVEL RELIÑF EN BENADRUKKEN DE RITMIEK VAN HET GRID %CHTER OOK OP HET NIVEAU VAN HET GEBOUW IS EEN AANTAL SPEL REGELS INGEBOUWD DAT DE SPELERS n DE BEWONERS IN DIT GEVAL n RUIMTE LAAT HUN AANWEZIGHEID UIT TE DRUKKEN 7ANNEER ZE DE UITZONDERLIJK HOGE TAATSRAMEN VAN DE &RANSE BALKONS OPENZETTEN OF S AVONDS HET LICHT AANDOEN VERANDERT HET GEVELBEELD VANBINNEN UIT EN WORDEN DE AFZONDERLIJKE WOON EENHEDEN HERKENBAAR (ET ONTWERP VOOR "LOK IS KENMERKEND VOOR DE MANIER

WAAROP 6AN 3AMBEEK EN 6AN 6EEN WERKEN $E CONTEXT

REGELS EN VOORSCHRIFTEN WORDEN NIET BIJ VOORBAAT BESCHOUWD ALS FACTOREN DIE DE ONTWERPVRIJHEID BELEMMEREN MAAR OMARMD ALS RANDVOORWAARDEN DIE OVERIGENS WEL ONDERWOR PEN WORDEN AAN EEN KRITISCHE ANALYSE 0AS DAARNA WORDT BEPAALD WAAR WORDT VOORTGEBOUWD OP HET BESTAANDE OF JUIST CONTRAST WORDT GEZOCHT (ET ÏÏN IS OVERIGENS ONLOSMAKELIJK VERBONDEN MET HET ANDER DOOR AFSTAND TE NEMEN VAN DE GEGEVEN VERKAVELING KON HET GRID JUIST IN "LOK WORDEN DOORGEZET %N HOE RATIONEEL HET OOK KLINKT TOCH LEVERT DEZE WERKWIJZE EEN BEELD OP DAT ALSNOG VERRAST OP EEN MANIER DIE DE PLAN NERS VAN )*BURG NIET HADDEN KUNNEN VOORZIEN MAAR WAAR ZE ZICH OVER KUNNEN VERHEUGEN "LOK ZIET ER HELEMAAL NIET UIT ALS EEN WOONGEBOUW IN EEN 6INEXWIJK MAAR ALS EEN STOERE FABRIEK

/P DE HOEK VERSPRINGEN DE RAMEN VAN HET NIVEAU VAN DE AANGRENZENDE BRUG TOT HET OORSPRONKELIJKE STRAATNIVEAU ARCHITECTENWEB MAGAZINE

DE VERDIEPING

DE VERDIEPING

BEGANE GROND

PARKEERGARAGE

NUMMER APRIL

02/*%#4 "%,)#(4 \ ",/+

BETONVLOER IN HET WERK GESTORT ZWEVENDE DEKVLOER

GEVELMETSELWERK STALEN LATEI 2!, WIT MM 03 ISOLATIE WIT STUCWERK ALUMINIUM SCHUIFPUI AFSCHOTISOLATI BETONTEGELS OP TEGELDRAGERS DAKBEDEKKING STALEN HEKWERK 2!, ANTRACIET

GEZET ALUMINIUM PROFIEL MULTIPLEX 2!, WIT STALEN AFDEKPLAAT 2!, ANTRACIET

DPC SLABBE

(ET OPENGEWERKTE METSELWERK IN DE SCHIJNBARE KADE VERRAADT DE AANWE ZIGHEID VAN DE PARKEERGARAGE

ARCHITECTENWEB MAGAZINE

@S !VONDS VERANDERT HET GEVELBEELD VAN BINNENUIT EN WORDEN DE AFZONDERLIJKE WOONEENHEDEN HERKENBAAR

OPDRACHTGEVER \ 9MERE /NTWIKKELING !MSTERDAM ONTWERP \ 6AN 3AMBEEK 6AN 6EEN !RCHITECTEN WWW VSVV NL PROJECTARCHITECT \ %RNA VAN 3AMBEEK AANNEMER \ 6INK "OUW .IEUWKOOP CONSTRUCTEUR \ 2AADGEVEND )NGENIEURSBUREAU 0EREE $EVENTER ADVISEUR INSTALLATIES \ (46 ADVISEURS $EN (AAG REALISATIE \

'ERELATEERD OP ARCHITECTENWEB NL BOUWPRODUCT

6IERKA 6OLGLAS SYSTEEM

PROJECTPORTFOLIO

BOUWPRODUCT

!LURAGE !LUMINIUMSYS

PROJECTPORTFOLIO

!LURAGE WEET DOOR JARENLANGE ERVARING PRECIES OP WELKE MANIER ALUMINIUM IN VERSCHILLENDE SITUATIES MOET WORDEN TOEGEPAST IN GEVELS (ET BEDRIJF ONTWIK KELT IN SAMENWERKING MET ARCHITECTEN OP MAAT GEMAAKTE CONSTRUCTIES MET HET LICHTE EN VEELZIJDIGE MATERIAAL !LURAGE 'EVELTECHNIEK B V Q ARCHITECTENWEB NL BP

PORTRET VAN

%RNA VAN 3AMBEEK 6OOR %RNA VAN 3AMBEEK IS @KRACHTIGE

SIMPELE GEBOUWEN DE DEFINITIE VAN ARCHITECTUUR :E BEWONDERT HET WERK VAN ARCHITECTENDUO (ERZOG $E -EURON

MAAR OOK DAT VAN DE VORIG JAAR OVER LEDEN )TALIAANSE SCHRIJVER JOURNALISTE /RIANA &ALLACI 6AN 3AMBEEK 6AN 6EEN

!RCHITECTEN ".!

Q ARCHITECTENWEB NL N

NUMMER APRIL

+ANAALZONE (ET PLAN VOOR EEN GEBIED IN DE +ANAALZONE IN !PELDOORN BETREFT ZOWEL HET STEDENBOUWKUNDIG ONTWERP DE ARCHITECTONISCHE UITWERKING VAN DE VER KAVELING ALS HET LANDSCHAPSONTWERP $E BEBOUWING BESTAAT UIT EEN REEKS FIGUREN DIE MET ELKAAR EEN @COLLECTIE VORMEN 6AN 3AMBEEK 6AN 6EEN Q ARCHITECTENWEB NL P

"IJ HET 6IERKA 6OLGLAS SYSTEEM WORDT GEBRUIK GEMAAKT VAN EEN GLASVERLIJ MINGSTECHNIEK VOOR GLASGEVELS WAAR BIJ HET GLAS NIET IN SPONNINGEN WORDT GEPLAATST MAAR TEGEN EEN ACHTERLIGGEND KADER WORDT VERLIJMD (ET SYSTEEM IS IN VERSCHILLENDE TYPEN LEVERBAAR +EERS +ONSTRUKTIEWERKEN Q ARCHITECTENWEB NL BP

,EEUWENHOEKCLUSTER (ET ,EEUWENHOEKCLUSTER IN DE NEGEN TIENDE EEUWSE 3WAMMERDAMBUURT BESTAAT UIT ACHTTIEN GEZINSWONINGEN OP DRIE VERSCHILLENDE LOCATIES )N DE GEFRAG MENTEERDE OMGEVING MET NIEUWBOUW EN GERENOVEERDE WONINGEN UIT DIVERSE PERIODEN EEN NIEUWE SAMENHANG GECRE EERD 6AN 3AMBEEK 6AN 6EEN Q ARCHITECTENWEB NL P

VIRTUELE TOUR

"LOK /OK EEN KIJKJE NEMEN BIJ "LOK IN )*BURG "EKIJK DAN SNEL DE VIRTUELE TOUR VAN HET PROJECT OP ARCHITECTENWEB NL

Q ARCHITECTENWEB NL N

Herinrichting bibliotheek in Roosendaal door M+R interieurarchitecten

Interieurlandschap Fotografie | Studio de Winter

Met het nieuwe interieur van een bibliotheek worden verschillende elementen als in een landschap samengebonden.

nummer 9 - april 2007

De opgave aan M+R interieurarchitecten was om binnen het bestaande bouwvolume van de bibliotheek in Roosendaal een oplossing te bedenken voor een breed scala aan functies. Onderdeel van het bestaande bouwvolume vormt het Emile van Loonhuis, een rijksmonument uit 1850.

In de oplossing die M+R heeft bedacht, is geprobeerd om via het interieur een aantal elementen met elkaar te verbinden. Als centrale entree functioneert een overdekt plein in het hart van het gebouw. Aan dit plein liggen kantoorfuncties, horeca, twee trappen naar de

bibliotheek en het Van Loonhuis. Dit statige huis is omgebouwd tot leeszaal en jeugdbieb. Via een loopbrug over het centrale plein is de bibliotheek te bereiken, die door een glazen gevel uitzicht geeft op het park. Het interieur dat alle elementen verbindt, is niet alleen opvallend kleurig, maar ook open. Felgekleurde balies en patronen in de vloer leiden de bezoeker als wegwijzers door een landschap van ruimtes en functies. (EF) www.mplusr.nl Q architectenweb.nl/p6742/

41

IN HET KADER VAN ONTWERPVRIJHEID

< Jo Crepain, architect

Jo Crepain: “Wij hadden de vrije hand. De donkerbruine steen

Pothoofd in Deventer, een groot complex luxe appartementen van Jo Crepain langs de IJssel.

De kozijnen, Franse balkons en balustrades van aluminium vormen rijke accenten.

was de basis. We wilden weinig verschillende materialen gebruiken en mat geanodiseerd aluminium geeft je dan de ruimte. Zo zit het in de kozijnen, de Franse balkons en de balustrades van de brede balkons. Zo onderstreept het letterlijk en figuurlijk het hedendaagse, strakke profiel dat wij zochten.

De rankheid van het aluminium en de bijzondere steenverbanden houden het gebouw elegant.”

Wat aluminium u kan bieden? Uitvoerbaarheid, design, duurzaamheid... ontdek een groot aantal voordelen op www.aluminiumindewoningbouw.nl of bel 030 - 605 36 44.

F L E X I B E L E PA R T N E R S H E R K E N T U A A N H E T V M R G - K E U R M E R K ®

Piramides in Amsterdam door Soeters Van Eldonk architecten

Piramide wonen Fotografie | John Lewis Marshall

nummer 9 - april 2007

Een traditionele materialisering gecombineerd met een uitgesproken vorm resulteert in een spectaculair woongebouw.

Aan de Amsterdamse Jan van Galenstraat is een opvallend woongebouw verrezen. Volgens de ontwerpers, Soeters Van Eldonk architecten reflecteert de vorm van het 82 appartementen tellende complex de vorm van het eiland waarop het staat. Inderdaad is de vorm van het eiland driehoekig, maar de overweging om een piramidevormig woongebouw te maken lijkt tenminste toch ook deels ingegeven door het verlangen een herkenbaar object te maken.

Dat is zeker gelukt.

Het gebouw bestaat uit twee in elkaar geschoven driehoekige torens met getrapte zijkanten. Hierdoor ontstaat een brede begane-grondverdieping die

aansluit bij de bebouwing van de Jan van Galenstraat en tevens als buffer werkt tegen het verkeerslawaai van het achtergelegen plein. Op de verdiepingen zorgen de terrassen voor geweldige buitenruimten.

Over het uiterlijk van het appartementengebouw en de argumentatie ervoor kan men van mening verschillen. Maar over het effect ervan is men het snel eens. Het is zonder meer een spectaculair bouwwerk met al even spectaculaire woningen. V(OK)

www.soetersvaneldonk.nl Q architectenweb.nl/p6760/

43

PROJECT BELICHT | NOORDMOLENWERF

Woontoren Noordmolenwerf in Rotterdam door Victor Mani

Gouden regenjas voor grauwe mastodont

Twintig jaar na oplevering was de buitenkant van woontoren Noordmolenwerf aan een grondige opknapbeurt toe. Architect Victor Mani voorzag de pal achter het Hofplein gelegen mastodont van een nieuwe goudkleurige regenjas. Het resultaat is verbluffend.

Wie niet beter weet, zou zweren dat hij voor splinternieuwe hoogbouw staat. Onder de nieuwe jas gaat echter nog steeds het vrijwel ongewijzigde oorspronkelijke bouwwerk schuil.

Door | Egbert Koster fotografie | Serge Brison

De flat in oude staat maakte een uitgewoonde indruk

44

e woontoren Noordmolenwerf wordt in 1981, samen met de naastgelegen laagbouw op een tweelaagse parkeergarage, gerealiseerd naar ontwerp van architect Nico Zwarts (Studio 8). De zeventien bouwlagen tellende mastodont met negen kleine woningen per verdieping vormt het letterlijke hoogtepunt van de gemeentepolitiek om in het centrum van Rotterdam grote aantallen sociale huurwoningen te bouwen. Twintig jaar later is de toren hard op weg te verloederen. Het gebouw heeft achterstallig onderhoud, maakt een uitgewoonde indruk en heeft geen enkele aantrekkingskracht op woningzoekenden in de categorie ‘sociaal opwaarts mobiel’. Integendeel.

Om deze neerwaartse spiraal te doorbreken vraagt de eigenaar, Woningstichting PWS, in 2001 de Rotterdamse architect Victor Mani om een ontwerpvoorstel voor een goedkope, louter esthetische facelift van het exterieur. Aangezien de balkons last hebben van betonrot, ontwerpt Mani een abstract kleurenschema dat eenvoudig en goedkoop kan worden meegenomen in de na betonherstel noodzakelijke schilderbeurt. De basis van het kleurenschema zijn uitvergrote pixels van digitale foto’s van de skyline van Rotterdam.

Dit radicale voorstel is PWS bij nader inzien echter niet chic genoeg. Om de woningen te kunnen ‘herpositioneren’ op de woningmarkt wil men dat de toren een compleet nieuwe, hedendaagse uitstraling krijgt. Hierop voorziet Mani de toren

D

architectenweb magazine

nummer 9 - april 2007

45

PROJECT BELICHT | NOORDMOLENWERF

3 1

1

1

4

8 6

5

2

2

9

1

1 1

3 1

1

1 2

1 1

7

1

1

5 4

4

1

18e verdieping

14e verdieping

5

4

6

6 5

10 5

9 2

10

1

9

12

1 11 5

4

1

10

2e verdieping

Begane grond

1 slaapkamer

4 woonkamer

7 woonkeuken

10 berging

2 badkamer

5 keuken

8 trappenhuis

11 huismeester

3 overloop

6 woon/slaapkamer

9 lift

12 containerruimte

46

architectenweb magazine

in zijn geheel van een goudkleurige glazen ‘regenjas’ die de oorspronkelijke verschijningsvorm volledig aan het zicht onttrekt.

De metamorfose start in de loop van 2005 en wordt eind 2006 voltooid. Tijdens de verbouwing blijft het merendeel van de woningen bewoond. Aan de binnenkant van de woningen krijgen alleen de technische installaties, keukenblokken en het sanitair een vernieuwingsbeurt. Wel worden in het kader van de herpositionering op de bovenste verdiepingen een aantal kleine appartementen samengevoegd. Ook wordt de toren met twee bouwlagen ‘opgetopt’ en verschijnen er acht nieuwe maisonnettes boven op het oorspronkelijke dak.

Uitgangspunt van Victor Mani is dat de facelift ervoor moet zorgen dat de bewoners weer trots zijn op ‘hun’ flatgebouw.

Zelf opgegroeid in de door Van Tijen en Maaskant ontworpen Plaslaanflat in Rotterdam-Kralingen, die niet alleen een riant uitzicht bood maar ook beschikte over een aparte lift voor leveranciers en dienstpersoneel, weet hij uit eigen ervaring dat wonen in een flat wel degelijk een positieve keuze kan zijn. Aangezien zijn opdracht niet verder reikt dan de buitenkant, kiest hij ervoor om de flat van een luxueuze goudkleurige ‘verpakking’ te voorzien. Hierbij vouwt hij het goudkleurige pakpapier bij de open randen als het ware dubbel tot een elegante rode bies.

Terwijl in de oorspronkelijke situatie elk appartement zich in het exterieur manifesteert met een eigen balkon, maakt Mani de balkons in de nieuwe ‘verpakking’ juist volledig ondergeschikt aan het beeld van de flat in zijn totaliteit.

Hiertoe vervangt hij de kenmerkende oorspronkelijke balkons door nieuwe, bredere en diepere exemplaren, die vervolgens worden ‘ingepakt’ met transparante glazen schermen over de hele hoogte van het gebouw. De nog in goede staat verkerende houten gevelpuien en balkonconsoles blijven gewoon zitten. Om te voorkomen dat de noodzakelijke openingen in de gevelschermen de maat en schaal van de achterliggende individuele buitenruimten alsnog tot uitdrukking brengen in het gevelbeeld, plaatst Mani de openingen in abstracte ‘random’-patronen die vrijwel alle bouwlagen beslaan.

Om de definitieve kleur van de gouden ‘regenjas’ te bepalen roept Mani de hulp in van beeldend kunstenaar Lenny Schröder. Samen kiezen zij een combinatie van transparant gekleurde glaspanelen voor de balkonschermen en in kleur gespoten glaspanelen voor de dichte geveldelen die, ondanks het verschil in doorzichtigheid, precies dezelfde kleurtoon hebben. Alsof alle glaspanelen even transparant zijn, waarbij de bouwmassa als het ware door het gekleurde glas heen schemert. In werkelijkheid bestaan de panelen ter plaatse van de dichte geveldelen echter uit gewoon helder veiligheidsglas dat aan de achterzijde is voorzien van kleurcoating. Het doorzichtige glas van de balkonschermen ontleent zijn kleur daarentegen aan een combinatie van kleurfolies tussen twee blanke glasplaten (het op additieve kleurmenging gebaseerde Vanceva ‘tussenlagensysteem’ van de Belgische fabrikant Solutia).

nummer 9 - april 2007

xxxxxxx

De balkons worden door de nieuwe ‘verpakking’ opgenomen in het volume van het gebouw

De enige verbouwingen die Mani onder de nieuwe ‘regenjas’ doorvoert, bevinden zich in de plint en de top van het gebouw. In de plint breekt hij de bestaande entreehal open en geeft hij de binnenkant een ‘extreme makeover’. Glazen puien en knalrode wanden en plafonds (de rode ‘voering’ van de goudkleurige regenjas) laten de volledig transparante binnenruimte conceptueel deel uitmaken van het exterieur. Aan de top van de toren vervangt de facelift moet ervoor zorgen dat de bewoMani de vier ners weer trots zijn op ‘hun’ flatgebouw oorspronkelijke dakkamers op de hoekpunten van het gebouw door twee rijen met elk vier maisonnettes aan weerszijden van een beschutte patio. Hierdoor wordt de toren niet alleen twee verdiepingen hoger maar krijgt hij, door de afwijkende gevelindeling van de twee nieuwe bovenste bouwlagen, ook een verticale beëindiging en ontstaat een ‘klassieke’ hoogbouwcompositie met voet, schacht en top.

De materialisatie en kleurstelling van de nieuwe ‘regenjas’ mogen nog zo hip zijn, de elegante snit is gebaseerd op tijdloze ontwerpprincipes.

47

PROJECT BELICHT | NOORDMOLENWERF 3

1

1

4

5

6 1 7

1 1

1

1 dakbedekking

10 afwerklaag

2 afshotisolatie

11 kanaalplaatvloer

3 aluminium daktrim

12 gezette aluminium plaat

4 ophangconstructie

13 isolatie

5 glaspanelen

14 stalen ligger, HE 100A

6 aluminium kozijn

15 houten kozijn

7 kunststeen vensterbank

16 bestaande dakvloer

8 stalen ligger

17 nieuwe betonnen balkonplaat

9 stalen kolom

16

15 12

13

14

17

Detaildoorsnede t.a.v. nieuwe dakverediepingen

48

De uitsparingen zijn schijnbaar willekeurig over het geveloppervlak verdeeld, zonder de woningindeling te volgen

architectenweb magazine

De felrode betonnen delen steken opvallend af tegen de goudkleurige glasgevels

Opdrachtgever | Woningstichting PWS, Rotterdam ontwerp | Victor Mani, Rotterdam kleuradvies | Lenny Schröder, Amsterdam bouwmanagement | Sternergroep, Rotterdam aannemer | BAM, Bunnik leverancier kleurfolie gevelglas | Solutia (België) realisatie | 2006

Gerelateerd op architectenweb.nl bouwproduct

iGP panel

projectportfolio

bouwproduct

Kleurenfolies

Q architectenweb.nl/bp6838/

projectportfolio

Vanceva® gelaagd glas met kleurenfolies is geschikt voor gevels, balkons, ramen en andere exterieurtoepassingen. De folies zijn in vele kleuren verkrijgbaar.

Het glas biedt optimale bescherming tegen de zon, waardoor energie wordt bespaard op airconditioning. Solutia Europe S.A./N.V. Q architectenweb.nl/bp4897/

portret van...

nummer 9 - april 2007

Victor Mani

Maassteiger Een Maassteiger is een stukje ‘maritieme infrastructuur’. Het is een drijvende aanlegplaats voor de watertaxiservice over de Maas in Rotterdam. De steiger bevat een opvallende gele loopbrug, die de wal met het drijvende uiteinde verbindt. Victor Mani

iGP panels bestaan uit thermisch behandeld iGP Color of iGP print glas, dat samen met verschillende isolatiematerialen kan worden geassembleerd tot een borstweringspaneel. De panelen kunnen ook worden bekleed met gemoffeld of gegalvaniseerd staal en aluminium. ITH Bouwtechniek b.v.

Q architectenweb.nl/bp8081/

PELB 150 Victor Mani heeft het ontwerp geleverd voor een prototype motorboot op basis van de PELB 150, een ‘Partially Enclosed Lifeboat’ met een capaciteit van 150 personen. Deze reddingsboten zijn speciaal ontworpen voor gebruik bij cruiseschepen en veerboten. Victor Mani

Q architectenweb.nl/p6839/

virtuele tour

Noordmolenwerf

Voor Victor Mani moeten ontwerpers, schrijvers en muziek ‘beroeren’. Omdat dat steeds verschilt, kan hij geen favorieten noemen. Dat geldt ook voor zijn lievelingskleur, want de architect vindt het juist belangrijk dat kleuren goed samengaan. Architectenbureau Victor Mani

Ook een kijkje nemen bij de gerenoveerde flat Noordmolenwerf? Bekijk dan snel de virtuele tour van het project op architectenweb.nl!

Q architectenweb.nl/n9083/

Q Architectenweb.nl/n9099/

49

Licht, snel, handig, kostenbesparend!

De nieuwe FAAY Light massieve wandpanelen zijn met hun breedte van

FAAYFILLER速 zich heel gemakkelijk verwerken: uit een koker (kitspuit) de

40 cm met recht 'de nieuwe standaard'. Ze zijn namelijk 33% lichter

naad vullen en vervolgens met een plamuurmes afmessen. Daarnaast

dan 60 cm panelen, met volledig behoud van alle unieke FAAY product-

zijn FAAY Light panelen veel beter handelbaar, ook bij transport van de

eigenschappen (zoals de geluid- en brandwerendheid en de 'ingebouw-

ene naar de andere verdieping en geven ze een gladder wandoppervlak,

de' leidingschachten). De veel kleinere vellingkanten resulteren in fijne

t/m Stabu-klasse A. Meer informatie? Bel of kijk op www.faaylight.nl!

naden die supersnel zijn af te werken met de nieuwe FAAYFILLER速.

Dit innovatieve voegmiddel heeft een zeer korte droogtijd waardoor

FAAY Vianen, Mijlweg 3, 4131 PJ Vianen, Postbus 116, 4130 EC Vianen

een volgende arbeidsgang in enkele minuten mogelijk is! Bovendien laat

T (0347) 37 66 24, F (0347) 37 79 40, info@faay.nl, www.faay.nl

Station Bijlmer/ArenA te Amsterdam door Arcadis Architecten

Lichte overstapmachine Fotografie | John Lewis Marshall

Een oud donker station heeft plaatsgemaakt voor een lichte overstapmachine.

Binnenkort wordt het nieuwe station Amsterdam Bijlmer/ArenA opgeleverd.

Dit station is ontworpen door Arcadis Architecten en Grimshawarchitects uit London en is bedoeld om het toenemende aantal reizigers te verwerken.

De verwachting is dat ruim vijftienduizend reizigers per uur gebruik zullen maken van het station.

Het gebouw is gerealiseerd op de plek waar in de jaren zeventig het eerste

nummer 9 - april 2007

Bijlmerstation werd aangelegd en dat betekent dat de sloop van het oude en de bouw van het nieuwe station geen eenvoudige opgave was. Tijdens de werkzaamheden moest het immers voor reizigers mogelijk blijven om in en uit te stappen.

In tegenstelling tot het oude station, dat een betonnen sculptuur was, kenmerkt het nieuwe station zich door een lichte overkapping. Ook de ruimte onder de

sporen, die als somber ervaren werd, is licht en open geworden. De belangrijkste reden hiervoor is dat de sporen als viaducten zijn vormgegeven. Door de ruimte tussen de betonnen spoorviaducten dringt rechtstreeks zonlicht tot op het maaiveld binnen. V (OK)

www.arcadis.nl Q architectenweb.nl/p6815/

51

52

architectenweb magazine

Woningbouw Jan Bernardusstraat in Amsterdam door Maaskant en van Velzen Architecten

Passend woongebouw Fotografie | Roos Aldershoff

Een woongebouw dat past in zijn historische omgeving en tegelijkertijd aansluit bij een door steeds meer architecten gehanteerde sobere mix tussen historisch en modern.

In een straat met typisch negentiendeeeuwse woonhuizen in AmsterdamOost heeft architectenbureau Maaskant en Van Velzen een woningbouwproject gerealiseerd. De continuïteit van de bestaande straatwand en aansluiting bij de bestaande bebouwing zijn belangrijke uitgangspunten in het ontwerp.

Het project bestaat uit in totaal dertien koopwoningen, die onderverdeeld zijn in vier typologieën. Op de begane grond bevinden zich maisonnettes met tuin.

Op de verdiepingen zijn de appartementen gelegen, die zo bedacht zijn dat gelijkvloerse appartementen tot één grote woning kunnen worden samengevoegd.

De woningen worden ontsloten door

twee trappenhuizen, elk met een glazen lift. Om voldoende daglicht in deze trappenhuizen te krijgen, zijn de liften gepositioneerd aan de achtergevel. Aan de voorkant kenmerkt het gebouw zich door zijn aanpassingsvermogen. Net als de omringende gevels wordt ook het aanzien van de nieuwe woningen gekenmerkt door een regelmatig ritme van verticale witte kozijnen en Franse balkons in strakke bakstenen gevels.

Als enige in de straat beschikken de nieuwe woningen echter over zogenaamde ‘vitrineramen’. Dit zijn ramen die in het vlak van het metselwerk liggen terwijl alle andere ramen voorzien zijn van diepe neggen. Het idee achter de vitrineramen is dat ze als buffer

werken. Ze creëren een overgangsgebied tussen de publieke straat en het private interieur dat naar eigen inzicht in te richten is.

Afgezien van de vraag of de vitrines noodzakelijk zijn, is het streven om woningen te ontwerpen die in hun omgeving passen, gelukt. Op een bijna geruisloze manier worden eigentijdse woonvormen door Maaskant en Van Velzen voorzien van een passend idioom zonder echt nostalgisch te worden, een trend die steeds meer navolging lijkt te krijgen. (OK)

www.menvv.nl Q architectenweb.nl/p7643/

2e verdieping

Begane grond

nummer 9 - april 2007

53

Design GIETVLOEREN voor woning, winkel, kantoor, openbare gebouwen en sportcentra.

bezoekadres/showroom Motionvloer b.v.

Hettenheuvelweg 16 1101BN Amsterdam-Z.O.

postadres Motionvloer b.v.

Postbus 12332 1100 AH Amsterdam-Z.O.

T 020 3420400 F 020 3420401 I info@motionvloer.nl W www.motionvloer.nl

e l e m e nT o f h o s p i t a l i t y

Melis Lighting introduceert een nieuw revolutionair verlichtingsconcept: elemenT. Vanuit de meest elementaire vormen ontstaat een serie stijlvolle projectarmaturen, die een nieuw licht werpen op eigentijds interieurdesign. Een unieke combinatie van aluminium en Hi-Mac s, voorzien van uiterst moderne verlichtingstechniek. Kortom: het ideale concept voor kantoren, restaurants, hotels, winkels en woningen. Laat u inspireren door elemenT van Melis Lighting. Vraag naar de brochure.

Award 2006

Melis Lighting BV

Watermanstraat 36

5015 TE Tilburg

P.O. Box 2038

T +31 (0)13-456 39 00 F +31 (0)13-455 43 67 info@melis-lighting.nl

5001 CA Tilburg

The Netherlands

w w w. m e l i s e l e m e n t . c o m

Interieur The American Book Center in Amsterdam door ADP architectuur design en planning

Continue route Fotografie | Gerard van Beek

Het nieuwe interieur van The American Book Center werkt als een continue boekenkast.

Na ruim dertig jaar aan de Kalverstraat in Amsterdam gehuisvest te zijn geweest heeft The American Book Center een pand betrokken aan het Spui, enkele tientallen meters verderop. De fundering van dit pand was door trillingen van het tramverkeer echter zo aangetast dat het ingrijpend moest worden hersteld.

Deze gelegenheid is aangegrepen om ook het interieur van het pand te verbouwen. nummer 9 - april 2007

Architect Yaniv Turgeman van ADP architectuur design en planning stelde voor de geleding van het gebouw te doorbreken door de boekenkasten in een spiraalvorm door de verdiepingen te laten snijden. Het resultaat is een winkel waarin een groot contrast bestaat tussen buiten- en binnenwereld. Vanbuiten is er het strakke ritme van een duidelijk gestapelde gevel. Vanbinnen is er een geleidelijk stijgende route die de bezoe-

ker ongemerkt van maaiveld tot derde verdieping voert. Behalve comfortabel is het doorsnijden van de verdiepingen ook ruimtelijk. De kenmerkende opdeling van boekwinkels in verschillende afdelingen is hier opgeheven.V (EF)

www.adp-architecten.nl Q architectenweb.nl/p6656/ 55

Het Sieraad te Amsterdam door O-III architecten

Echte schoonheid Op een markante hoek aan het water in het Amsterdamse stadsdeel De Baarsjes staat al ruim tachtig jaar een even markant gebouw. Recentelijk is de Vierde Ambachtschool door O-III architecten in samenwerking met IAA Architecten vakkundig omgetoverd tot het glazen hart van de wijk. Genomineerd voor de Nationale Renovatie Prijs 2007: Het Sieraad.

Door | Marjoleine van Schaik fotografie | Luuk Kramer, Jeroen Musch

situatie

Jeroen Musch

56

architectenweb magazine

zit van binnen

nummer 9 - april 2007

57

Het Sieraad vanuit het zuidwesten gezien. Van buitenaf is de glazen kap niet zichtbaar.

e Vierde Ambachtschool of Edelsmedenschool werd in 1924 opgeleverd als bekroning van een grootschalige stadsuitbreiding in Amsterdam West, de ring ’20-‘40. De locatie is opmerkelijk: het gebouw ligt op een vijfhoekige kavel in de uiterste zuidpunt van de Chassébuurt, onderdeel van stadsdeel De Baarsjes. Van bovenaf is duidelijk te zien dat het gebouw de kavel volgt in de vijfzijdige waaiervorm. De locatie wordt aan drie zijden omsloten door het water van de Kostverlorenvaart, de vierde ligt langs de drukke Postjesweg. De vijfde zijde is de naar binnen afgeronde voorgevel, met daarin de entree; deze wordt afgeschermd van de drukke weg door een pleintje met hoge platanen en een kleurrijke bloemenkraam.

Mirande Phernambucq

D Vanuit de lucht is de bijzondere ligging van Het Sieraad goed te zien

de

58

Toen het pand in 2002 vrij kwam voor herbestemming en de status van Rijksmonument kreeg, had stadsdeel de Baarsjes grote plannen voor het monumentale pand als een van de hoofdlocaties voor de sociale en economische ontwikkeling in de wijk. vernieuwing zit in het hart Woningbouwvereniging Ymere kocht het pand en zette in samenwerking van het gebouw met het ROC Amsterdam en het stadsdeel de restauratie in gang. Het idee was om van de Edelsmedenschool een ‘Community College’ te maken, een multifunctioneel centrum in de wijk

architectenweb magazine

waarin verschillende educatieve en sociale functies onderdak zouden vinden. Het ROC huurde de onderwijsruimten en zou de school gaan delen met startende ondernemers, een restaurant en kunstenaarsateliers. De creatieve toon werd gezet door de Academie voor Musicaltheater van Frank Sanders, die inmiddels kleur en geluid geeft aan een deel van de eerste verdieping.

O-III architecten nam de uitdaging aan om binnen een beperkt budget met nog beperktere ontwerpvrijheid â&#x20AC;&#x201C; het betreft hier tenslotte een Rijksmonument â&#x20AC;&#x201C; het verwaarloosde gebouw van buiten naar binnen om te toveren tot praalstuk van de Baarsjes. De ingrepen van O-III zijn allemaal in samenspraak met monumentenzorg uitgevoerd. Een van de vereisten van Monumentenzorg was dat de ingrepen van buitenaf slechts zeer beperkt mochten zijn. Het exterieur werd met aandacht gerestaureerd in Amsterdamse Schoolstijl, getuige de sierlijke smeedijzeren gevelverlichting, stijlvolle belettering en vakkundig gerestaureerd beeldhouwwerk van Hildo Krop.

In het gebouw zelf zijn oud en nieuw gecombineerd en heeft de oude schooltypologie met lange gangen een modernere uitstraling gekregen. Het binnenplein tenslotte is een geheel nieuwe ruimte, gevormd door oude muren maar helemaal opgebouwd uit moderne materialen.

nummer 9 - april 2007

De hoofdentree met beeldhouwwerk van Hildo Krop

59

PROJECT BELICHT | HET SIERAAD

het dak

3e verdieping

4

4

4 3

3

2

4

2

4

4

5

4

4 6

4

4

2e verdieping

1e verdieping

7 12 11 7

2 9 8

10

7 12

6 8 7

Begane grond

60

1

glazen kap

7

bedrijfsruimtes

2

hoofdtrappenhuis

8

restaurant

3

noodtrappenhuis

9

binnenplein

4

klaslokalen

10 keldertrap

5

koffiehoek

11 hoofdentree

6

toiletten

12 openbare ruimte

architectenweb magazine

De volledig stalen doorgang naar het binnenplein

Het hoofdtrappenhuis met glaskunst van Niek Kemps

Gewoonlijk vernieuwt een pand zich in de loop der jaren van buitenaf, maar bij het Sieraad is het juist andersom; de vernieuwing zit in het hart van het gebouw.

muren lijkt te hebben gesneden. Zodra je de ouderwetse schoolgangen verlaat en het binnenplein opstapt, is de sfeer anders; open, licht en modern.

Het gebouw is in lagen rondom het vijfhoekige open hart gesitueerd. Het centrale trappenhuis bevindt zich in de entreehal. Vanaf dit punt bestaat er de keuze om direct de met ijzeren ornamenten bezette trap te beklimmen, langs het moderne glaskunstwerk, of om toch een van de deuren links of rechts door te gaan, die direct toegang bieden tot de rondgaande gang op de begane grond. De lange gangen volgen de vijfhoekige vorm van de kavel en het gebouw en liggen gestapeld in drie verdiepingen rond het binnenplein. De lokalen, deels in gebruik als bedrijfsruimte voor creatieve ondernemingen, liggen aan weerszijden van de gangen en bieden ofwel zicht op het binnenplein, ofwel uitzicht naar buiten.

Het plein is bestraat met donkergrijze steen en ligt voor de helft op dezelfde hoogte als de gangen op de begane grond.

Halverwege zakt het niveau in een royaal gebaar een paar treden naar beneden, zodat de tweede helft ruim een meter lager ligt. De uiterste randen zijn rondom nog een stukje lager geplaatst, zodat de ramen van het souterrain en daarmee het niveau van het oorspronkelijke binnenhof zichtbaar blijven – een eis van Monumentenzorg. De muren rondom zijn van gele baksteen en de in kleiHet plein is het domein van nere ruiten onderen nu verdeelde vensters, zo typerend voor Amsterdamse Schoolarchitectuur, hebben lichtgekleurde kozijnen. Waar ooit een glas-in-loodraam zat en later de muur van een gymzaal, hangt een enorm glazen kunstwerk van Niek Kemps. Het laat licht vanuit het binnenplein door tot in het centrale trappenhuis en fungeert als blikvanger op het plein.

In het gehele interieur dienen eenvoudig materiaalgebruik en grijstinten als neutrale achtergrond; de inrichting en de gebruikers zullen kleur en schittering aan de lange gangen en lokalen geven. De klassieke ‘schoolsfeer’ is dankzij de lange galmende gangen, de hoge plafonds en de paneeldeuren nog steeds voelbaar, maar de eigentijdse toevoegingen zijn open en eerlijk toegepast. De originele terazzovloeren zijn waar mogelijk is hersteld, maar de vloerafwerking in de gangen pretendeert niet ouder te zijn dan hij werkelijk is – namelijk spiksplinternieuw. Ook de opvallende hoekverlichting en de vierkante lichtarmaturen die door het hele gebouw hangen, zijn overduidelijk van onze tijd.

Vanuit de gang op de begane grond zijn verschillende brede en smalle openingen naar het binnenplein gemaakt. Dat het plein het domein is van het hier en nu, is prachtig verbeeld in een kleine, onopvallende toegang tot het binnenplein, die volledig uit staal bestaat en zich met kracht door de oude

nummer 9 - april 2007

Doorsnede

61

het hier

PROJECT BELICHT | HET SIERAAD

De glazen kap die het binnenplein overkoepelt, is speciaal voor het project ontworpen. De glaskap rust op ranke kolommen van hout en staal, opgesteld in dezelfde lijn als de pleinbrede, iets rondlopende traptreden. De kolommen, net als de kap zelf speciaal voor dit project ontworpen, vertakken zich bovenaan en dragen bijna het volledige gewicht van de enorme glazen schelp; een praktische overweging, omdat de binnengevels van het gebouw het extra gewicht niet zouden kunnen dragen. De kap is het pronkstuk van de renovatie en vormt een knap staaltje ingenieurskunst.

Het is de bedoeling dat het binnenplein als de transparante spil van alle activiteiten in het Sieraad gaat fungeren. De traptreden en het niveauverschil blijken een gouden greep; aanvankelijk had O-III architecten het plein in zijn geheel op het niveau van de begane grond willen plaatsen, wat zonder twijfel een minder dynamisch en levendig eindresultaat had gehad. Nu trekt het plein activiteit aan en fungeert het bijna als podium; met aan alle zijden openingen naar de gangen rondom en de koffiehoek die vanaf de eerste en tweede verdieping als een theaterloge uitzicht biedt op het met glas overdekte binnenplein, lijkt het alsof de musicalstudenten elk moment hun kunsten op het schoolplein kunnen gaan vertonen. Met deze geslaagde ingreep in het achterhoofd is het des te teleurstellender dat bij het inboeten van de kenmerkende gele bakstenen muren een fout is geslopen die te duur is om te herstellen en waar Monumentenzorg blijkbaar niet zoâ&#x20AC;&#x2122;n punt van heeft gemaakt: hoewel de proefmonsters de juiste gele kleur hadden, steekt het nieuwe metselwerk opvallend af bij de oude stenen.

In Het Sieraad is de juiste balans is getroffen tussen behouden en vernieuwen, restaureren en renoveren. Het ontwerp is al eens vergeleken met een prachtig oud sieradendoosje, dat je voorzichtig openmaakt en waarin, o verbazing, een glazen parel blijkt te liggen. Een treffender omschrijving kan ik eigenlijk niet verzinnen. Een glazen parel in stenen bakje.

De houten pijlers dragen bijna het volledige gewicht van de glaskap

1

62

2

3

4

architectenweb magazine

Gerelateerd op architectenweb.nl bouwproduct

bouwproduct

Fresco

projectportfolio

Voor de verstandelijk gehandicapte bewoners van buurtschap Craeyenburch is een ontmoetingsgebouw met belevingstuinen (BEO-tuinen) ontwikkeld. Bij de herinrichting van het terrein zijn ook de bestaande kinderboerderij en manege geïntegreerd. OIII architecten

Q architectenweb.nl/bp8082/

Q architectenweb.nl/p6843/

Square Moon

projectportfolio

De armatuur Square Moon backlit, ontworpen door Luc Vincent, heeft inmiddels opvolgers gevonden in de Skin Moon en de Square Moon Exterior. Het concept van fluorescent licht gevat in een vierkant frame, is hierbij intact gebleven.

Modular Lighting Nederland b.v.

Eric Paardekooper

Post Köln Het designcentrum Post Köln in de gelijknamige Duitse stad is een voorbeeld van het hergebruik van een oude structuur.

De overblijfselen van een karakteristieke stationskap zijn getransformeerd tot een expositiecentrum, met een ondergrondse garage onder het gebouw.

OIII architecten Q architectenweb.nl/p5155/

Q architectenweb.nl/bp8083/

portret van...

BEO-tuinen

Fresco heeft een harmonieuze uitstraling. De lichte tinten en subtiele kleurcontrasten doen denken aan de fresco´s uit de Renaissance. De kleuren passen bij de materialen en strakke lijnen die in de moderne architectuur worden toegepast. Forbo Flooring

virtuele tour

Het Sieraad

Voor Eric Paardekooper is architectuur een manier van denken, erop gericht een belevingswereld te creëren die meer is dan een antwoord op de vraag. Hij leest graag de Volkskrant omdat die lekker knispert.

OIII architecten

Ook een kijkje nemen in Het Sieraad?

Bekijk dan snel de virtuele tour van het gebouw op architectenweb.nl!

Q architectenweb.nl/n9093 /

Q architectenweb.nl/n9100/

Opdrachtgever | Ymere, Amsterdam ontwerp OIII architecten (www.odrie.nl) architecten | Eric Paardekooper Overman m.m.v. Jeroen Spee interieurarchitect | Harry Abels (IAA Architecten) bouwmanagement | Eric Wezenberg constructeur | PRC Bouwcentrum, Bodegraven installatie-adviseur Royal Haskoning, Nijmegen bouwfysica Deerns, Rijswijk restauratieadviezen | DGMR, Arnhem kunsttoepassing | Niek Kemps, Amsterdam / Wenduine(B) aannemer | BAM Amsterdam realisatie | 2006

5

1

rand-oplegbalk, HE 180B

2

hoofdspant, koker K.450x150x10

3

gordingen, ÿ139.7x10 met 15 mm zeeg (6500-5800 mm lang)

4

kolomarm, conische buis ÿ320-140 t=8

5

glaspanelen, geisoleerd glas 12-15-6.6.2

nummer 9 - april 2007

63

PROJECTEN KORT | TGM - KANTOOR

Autonoom kantoor Door| Olv Klijn Fotografie | Rob ‘t Hart

Met behulp van een precieze inpassing, transparante materialen en een autonome vorm schept het TGM-kantoor visuele rust.

Bijna elk dorp heeft tegenwoordig een eigen bedrijventerrein, zeker in Brabant.

Lang niet altijd wordt er voldoende aandacht besteed aan de aansluiting van zo’n terrein op het aanpalende dorp en het omringende landschap. In het Brabantse Asten is dat wel gebeurd, en wel in de vorm van een kantoor- en bedrijfsgebouw. Op de overgang van dorp naar bedrijventerrein ontwierp architect Erik van Eck, van bureau Broekbakema, een nieuw gebouw voor TGM (Technisch Gevelbouw Management). Uitgaand van bestaande zichtlijnen, verkavelingen, omringende bebouwing en bomenlanen bedacht Van Eck een glazen volume met een duidelijke eigen vorm. Het resultaat is een scherpgekant zeshoekig volume dat in zijn plattegrond herinnert aan een boemerang of vleugelvorm. Op basis van deze grondvorm is een dynamisch kantoorvolume ontworpen, dat op een heldere manier een aantal over-

gangen begeleidt. Aan de kant van het dorp laat het twee verdiepingen hoge gebouw een tussenruimte ontstaan, terwijl het aan de kant van het bedrijventerrein het laden en lossen verbergt. Op maaiveldniveau is er tussen dorp en gebouw een vijver aangelegd.

Een flink uitkragende dakrand vormt de beëindiging tegen de lucht en doet aan de zuidkant tevens dienst als zonnescherm.

Intern bestaat het gebouw uit vrij indeelbare vloervelden. Aan de noordzijde zijn de kantoren gesitueerd en aan de zonbelaste zuidzijde de ondersteunende functies. Een vide bij de entree zorgt voor een ruimtelijke verbinding met de eerste verdieping. De bedrijfsruimte bevindt zich op de begane grond en is zodanig uitgevoerd dat ze in de toekomst eenvoudig tot kantoorruimte omgebouwd kan worden.

Ondanks de uitgesproken vorm is het gebouw ingetogen. De glazen

situatie

64

architectenweb magazine

TGM-kantoor in Asten van Broekbakema

nummer 9 - april 2007

65

PROJECTEN KORT | TGM - KANTOOR

66

architectenweb magazine

1e verdieping

Begane grond

opdrachtgever | Technisch Gevelbouw Management B.V. ontwerp | Broekbakema (www. broekbakema.nl) projectarchitect | Erik van Eck ontwerp gevelprint | Karin van Pinxteren adviseur bouwfysica | DGMR Arnhem adviseur constructies | WM5 Enginiers B.V. adviseur E & W-installaties | Adviesbureau Maat B.V. aannemer | Technisch Gevelbouw Management B.V oplevering | november 2006

nummer 9 - april 2007

gevels geven het een luchtig, haast zwevend karakter, versterkt door de vijver. Tegelijkertijd maakt het ontbreken van afrasteringen of hekwerken het gebouw visueel benaderbaar. Het effect van de vijver is volledig benut.

Enerzijds versterkt het water met talloze reflecties het transparante karakter van het gebouw, anderzijds werkt het als slotgracht waarmee iedereen op veilige afstand wordt gehouden. Ook de keuze voor een autonome vorm valt in het TGM-gebouw positief uit.

In plaats dat het gebouw de zoveelste expressieve toevoeging aan het bedrijventerrein is, creĂŤert het visuele rust.

Een rust echter die niet het gevolg is van een saai of voorspelbaar volume, maar die voortkomt uit een dynamisch en tegelijkertijd heel precies ingepast volume.

Q architectenweb.nl/p6744/

67

NIEUW ONLINE | PROJECTEN

nieuwe projecten op architectenweb.nl

Op deze pagina treft u een selectie aan van projecten die recent zijn toegevoegd aan architectenweb.nl. Voor een volledig overzicht van alle projecten surft u naar www.architectenweb/ projecten

Stadsdeelkantoor op niveau

Circuit als verbinding

Het Stadsdeelkantoor in de Amsterdamse Bijlmer ligt aan een recentelijk heringericht plein met twee niveaus. Na studie van de gewenste volumeontwikkeling is gekozen voor twee gebouwen met een tussenlid. De hoofdentree ligt aan het plein, de overige entrees liggen op het hogere niveau.

ADP architectuur design en planning Q architectenweb.nl/p6673/

Sport- en spelcentrum De Acht in Amsterdam is gericht op kinderen met een beperking. Het transparante gebouw is onderdeel van een achtvormig banencircuit. Dat verbindt alle afzonderlijke programmaonderdelen op toegankelijke wijze over twee verdiepingen, zodat er geen nadruk op de handicap wordt gelegd. Van Kats Architecten Q architectenweb.nl/p6672/

Kantoor tussen wegen

Wonen op het water

Eenheid in openbare ruimte Station Arnhem

Het kantoor van PréWonen ligt aan de oprit naar de snelweg en is aan drie zijden omringd door wegen. Dat heeft zijn weerslag in een alzijdig gebouw met een compacte, afgeronde verschijningsvorm. Het interieur is georganiseerd rondom een centraal atrium. De vensters in de met koper beklede buitengevel vormen een ritmisch patroon.

KCAP architects & planners Q architectenweb.nl/p6658/

In IJburg worden waterkavels uitgegeven waar men drijvende woningen kan realiseren naar eigen ontwerp.

Het ontwerp van Kats Architecten is ruimtelijk van opzet met optimaal gebruik van de locatie. Zo is de woonkamer, op waterniveau, te transformeren tot een overdekte buitenruimte aan het water. Kats Architecten

Voor het nieuwe station in Arnhem is Bureau B+B verantwoordelijk voor de inrichting van de openbare ruimte.

De verschillende deelgebieden worden ingericht als één doorlopend en samenhangend maaiveld. Het materiaalgebruik, grijze natuursteen en rvs, sluit aan bij de hoogwaardige uitstraling van het station. Bureau B+B

Q architectenweb.nl/p6653/

Q architectenweb.nl/p6648/

Uw projectportfolio ook op architectenweb?

Word lid van Architectenweb. nl en presenteer uw bureau op de grootste architectuursite van Nederland.

68

architectenweb magazine

Flexibel gebouwconcept kan doorgroeien

Appartementencomplex met twee elementen

Voor bedrijvenpark Facility Centre in Bleiswijk is een flexibel en multifunctioneel gebouwconcept ontwikkeld.

Het gebouw zit ‘ruim in zijn vel’ zonder dat het te veel beslag legt op het budget en kan als het ware groeien met extra ruimtes onder het dak.

Parkeren kan boven op het pand.

LIAG architekten en bouwadviseurs

Aan de doorgaande verkeersroute in Helmond is appartementencomplex Novaform gerealiseerd. Het complex bestaat uit twee elementen: een appartementengebouw van zeven bouwlagen en een van vier lagen.

Aan de achterzijde is een plein gerealiseerd met hoogwaardige materialen en groen. Oomen Architecten

Q architectenweb.nl/p6634/

Q architectenweb.nl/p6634/

Q architectenweb.nl/p6622/

Beelden in de nieuwe vleugel rijksmonument

Schakel tussen de pakhuizen

Villa’s met verschillen

In Wageningen is een monumentale villa uit 1855 gerestaureerd om de beeldencollectie van de opdrachtgever in tentoon te stellen. De benodigde voorzieningen zijn ondergebracht in een nieuw zelfstandig gebouw. De tentoonstellingszaal ligt half verzonken in de grond. bd architectuur

Het gebouw aan de Kop van Diemenstraat in Amsterdam ligt aan de staart van de IJ-oevers. Het volume is deels opgetild om belangrijke zichtlijnen tussen Houthaven en de stad in stand te houden. Het verlaagde plein biedt een openbare ruimte aan het water. Tekton Architekten

Aan de Breelaan in Bergen zijn twee villa’s gerealiseerd. De ene biedt onderdak aan een begeleid-wonenproject voor verstandelijk gehandicapten en bestaat uit zeventien wooneenheden met gemeenschappelijke voorzieningen. De andere bestaat uit zeven luxe koopappartementen.

Hertel en Boskamp Architekten

Q architectenweb.nl/p6597/

Q architectenweb.nl/p5673/

Q architectenweb.nl/p6626/

nummer 9 - april 2007

Open aan het water De kapvorm was het uitgangspunt voor het ontwerp van deze woning in Zuiderburen. Het ontwerp is gesloten aan de straatzijde en grotendeels open aan de waterzijde. De houten veranda vouwt zich aan de woonzijde rondom de woning en opent zich weer bij de carport. Achterbosch Architectuur

69

architectenweb

Architecten presenteren zich met een projectportfolio op architectenweb.nl

www.architectenweb.nl/projecten

online

Architecten zijn trots op hun projecten. En vaak terecht. Architectenweb.nl biedt Nederlandse architecten daarom een podium om hun projectportfolio te presenteren aan een breed publiek.

Handig als u zich wilt voorbereiden op de keuze van een architect. Maar ook voor diegene met liefde voor architectuur is de architectenweb projectgids een rijke bron om dagenlang in te verdwalen.

Belangrijkste kenmerken projectgids - Presentaties van circa 3200 projecten onderverdeeld in de disciplines architectuur, stedenbouw, tuin en landschap en interieur - Handige zoekfunctie op projectsoort, trefwoord en naam architect - Wekelijks aangevuld met nieuwe projecten - Heldere projectpresentaties in woord en beeld Schrijf u ook online in op onze wekelijkse projecten nieuwsbrief!

Uw projectportfolio ook op architectenweb.nl? Word lid van Architectenweb.nl en presenteer uw bureau op de grootste architectuursite van Nederland. (meld u aan op www.architectenweb.nl/wordlid).

Karma Design is sinds 1986 werkzaam op het gebied van de speciaal-producten voor interieur en exterieur. Wij ontwerpen, engineeren, ontwikkelen en vervaardigen producten waarbij traditionele en innovatieve technieken elkaar ontmoeten.

Partners en opdrachtgevers zijn: architecten, interieurarchitecten, industrieel ontwerpers, technisch adviseurs, installateurs, directies en conservatoren van musea. Vaak combineren wij verlichting met andere mechanische en elektromechanische technieken om te komen tot maatwerkoplossingen. Karma Design is de veelzijdige partner, die in samenwerking met haar opdrachtgevers oplossingen met karakter realiseert.

Een project wat Karma Design onlangs gerealiseerd heeft is het bedrijfsrestaurant voor het VU Medisch Centrum te Amsterdam. Het ontwerp is van D/Dock de realisatie is in samenwerking met de installateur, de aannemer en deels direct voor de opdrachtgever door Karma Design gerealiseerd.

Na de ontwerpfase, de sfeerbepaling en de lichtberekeningen is het project tot stand gekomen door in beperkte mate standaardarmaturen toe te passen maar vooral ook veel verlichtingsspecials:

400 â&#x20AC;&#x153;wandscheggenâ&#x20AC;?, als beeldbepalende elementen opgebouwd uit gepoedercoat staal en multiplex Locatie: VU Medisch Centrum Ontwerp: D/Dock

www.karmadesign.com

KARMA DESIGN Partner in vormgeving & realisatie

Grote cilindervormige armaturen, geheel naadloos in staal vervaardigd vervolgens hoogglanzend wit gepoederd Diameter 1400 mm met als lichtbron een compact fluorescentie downlighter.

Locatie: VU Medisch Centrum Ontwerp: D/Dock

Cilindrische kunststof kappen voorzien van een translucente diffusorplaat. De bovenzijde is uitgevoerd in staal en als lichtbron is een tl-circle line toegepast .

Locatie: VU Medisch Centrum Ontwerp: D/Dock

Touch down nissen, opgenomen in de wandsculptuur, voorzien van compact fluorescentie verlichting.

Locatie: VU Medisch Centrum Ontwerp: D/Dock

COLUMN | PETER DRIJVER

Schoonheid is een plicht

De stadtjers van Groningen mochten van een culturele elite onlangs kiezen uit zeven manieren om de stad te slopen. Die elite heeft het smakeloze idee gehad de mening van de bevolking te willen horen over een zevental door hen gekozen modernistische architecten.

De strop, de kogel, de stoel, de spuit, de gifbeker, de valbijl en de gaskamer werden verbeeld door zeven plannen voor een locatie op een binnenterrein naast de Martinitoren. Het gemeentelijke programma van eisen was veel te groot voor de locatie: geen van de modernistische architecten gebruikte status of aandacht om dit te kritiseren en een alternatieve distributie van het programma in de stad onder te brengen. In de 68 pagina’s tellende plantoelichting van de winnaars komt het woord mooi en het woord schoonheid niet één keer voor. De vakjury gebruikt het woord mooi slechts in de context van een ‘mooi dakenlandschap’ – een meer dan potsierlijke tekst wanneer je de maquette van het beoogde stadsgezicht ziet. Jan den Boer schreef in de Volkskrant een vlammende oproep aan de politiek om

zich niet meer neer te leggen bij dogmatische voorselecties van welstandsadvizeurs of rijksbouwmeesters, maar de zoektocht naar passende schoonheid centraal te stellen.

Over smaak valt te twisten en over schoonheid des te meer. Smaak raakt – net als opinie, geloofsovertuiging en kunne – de integriteit van het individu, maar schoonheid is wat anders dan smaak of uitstraling, schoonheid ís. In een van de twee lezenswaardige artikelen in het boek Over Schoonheid (uitg. Waanders, 2000) stelt Auke van der Woud dat ‘een integrerend cultureel idee (dat modernistisch, traditionalistisch of een mix kon zijn)’ nu ontbreekt, met name in die sectoren waar publiek geld mee is gemoeid.

In sommige architectenkringen is het dan ook à la mode om te pas en te onpas te roepen dat er in een plan enige lelijkheid moet zitten. Geestig genoeg zijn deze architecten er ook als de kippen bij die ‘broodnodige’ lelijkheid te willen verzorgen. Er schiet me geen andere vormgeverdiscipline te binnen waar een dergelijk nihilisme bon ton is. De beeldende kunst gaat ver – maar dat hoort zo langzamerhand bij een vrije kunst. Bij de vrije kunsten laat je gewoon links liggen wat je niet aanstaat, en dan nog houd je teveel over voor de rest van je leven. Als een urinoir op zijn kant beeldhouwkunst is gebleken, waarom is een in schijfjes gesneden haai in een tank met formaldehyde dat dan ook niet? De culturele perversie van media en kunsthandel heeft tussen Marcel Duchamp en Damien Hirst weinig nieuws opgeleverd.

Schoonheid schept schoonheid en schoonheid is duurzaam. Iets moois, iets dat niet onverschillig laat, wordt beter onderhouden dan iets lelijks: schoonheid doet een beroep op haar rentmeester die schoonheid te onderhouden. Schoonheid is het ultieme middel waarmee het object (een voordeur, een kroonlijst, kozijn, stoel, beeld, schilderij, stofzuiger) buiten zijn functionele onmisbaarheid, zijn directe nut, zijn bestaan kan rekken.

Victor Freijser heeft zich voor mij onsterfelijk gemaakt door ooit in twee minuten op de radio in begrijpelijk Nederlands uit te leggen wat er in Den Haag te genieten valt op de fiets in de stad. Elke dag weer. Schoonheid definieert ons, schoonheid is een plicht en elke dag dat we verzaken, is een schande.

postbus@scala-architecten.nl

72

architectenweb magazine

74

architectenweb magazine

Koplopers in Duurzame Bouwtechniek Om de twintig procent energiebesparing te realiseren die de Europese Unie wil bereiken, zijn innovatieve initiatieven noodzakelijk. Bouwtechnische oplossingen zoals geprefabriceerde bouwdelen, flexibele plattegronden met even flexibele installaties en duurzaam materiaalgebruik zijn daar voorbeelden van. De gebouwen in dit artikel zijn ontworpen en uitgevoerd volgens milieuvriendelijke, volledig geĂŻntegreerde ideeĂŤn en processen. Deze koplopers in Duurzaam Bouwen laten zien dat innovatieve bouwtechnische oplossingen hand in hand gaan met de architectuur.

Door | Jeroen van Nieuwenhuizen

nummer 9 - april 2007

75

TECHNIEK | DUURZAAM BOUWEN Dichtheid Hoge dichtheid beperkt de suburbane stadsuitbreidingen en draagt bij aan veilige, levendige steden en houdt de open natuurgebieden in stand. Als de groei van Miami zich omhoog zou richten, zou de druk op de nabijgelegen Everglades afnemen.

Windenergie Op een hoogte van veertig verdiepingen genereren in de borstwering geïntegreerde windmolens duurzame schone energie uit de wind van zee. De windturbines voorzien ter plekke in de volledige elektriciteitsbehoefte van het hoofdgebouw.

Groene daken Begroeide daken fungeren als buffer voor zonnewarmte, vangen een teveel aan regenwater op en gaan de opwarming die in stedelijke gebieden ontstaat, tegen. Daktuinen leveren bij appartementengebouwen tevens bruikbare buitenruimte op. Zwembaden brengen dezelfde voordelen met zich mee.

Zonnecellen De energiebehoefte bestaat in de meeste huishoudens vooral uit de vraag naar warm water.

De zonnige ligging van Miami kan worden aangewend om een duurzaam antwoord te bieden op die vraag.

In het gebouw geïntegreerde pv-cellen De gevels van hoge gebouwen beslaan een groot oppervlak dat de hele dag zonnewarmte absorbeert. Als de gevelbekleding wordt vervangen door pv-cellen, kunnen die duurzame energie genereren, terwijl de kosten daarvoor deels worden opgevangen door het achterwege blijven van de reguliere gevelbekleding.

Goede zonwering Het warme, zonnige klimaat in Miami vraagt om goede zonwering, zowel om de warmte en het felle licht te weren als om energie te besparen.

Elk ‘groen’ gebouw in Miami moet verstelbare zonwering hebben die wordt afgestemd op elke afzonderlijke zijde van het gebouw.

Specificaties voor beglazing Door het type beglazing af te stemmen op de geveloriëntatie wordt zonnewarmte geweerd en zoveel mogelijk daglicht binnen gelaten. Gevels aan de zuid- en westkant hebben een donkerder, spiegelende coating nodig, en voor alle gevels geldt dat een low-e coating vereist is.

Opvangen en hergebruik van ‘grijs’ water Met opgevangen regenwater en andere soorten ‘grijs’ water kan beplanting worden bewaterd.

Een eenvoudige tank met een leiding en een bordje met daarop ‘geen drinkwater’ voldoet prima als opvangsysteem voor regenwater.

76

architectenweb magazine

Duurzame aspecten van hoogbouw in Miami De locatie van een gebouw is natuurlijk van grote invloed op de te kiezen duurzame concepten en technieken. Hoogbouw is in Amerikaanse steden een logische keuze, omdat ze de bebouwingsdichtheid verhogen en daarmee het uitdijen van de steden en de bijkomende problemen tegengaan.

De ongunstige verhoudingen van het buitenoppervlak ten opzichte van het vloeroppervlak van dit gebouwtype zijn te compenseren door duurzame technieken toe te passen.

Voor de hoogbouw van Oppenheim in Miami zijn door Buro Hapold uitgebreide studies uitgevoerd die sterk lijken op de methoden van Ken Yeang. Diagrammen die gemiddelden aangeven voor dag- en nachttemperaturen, windrichtingen en windsnelheden en de verandering van de stand van de zon zijn als input gebruikt voor het ontwerp.

De hoogbouw zal 140 meter hoog worden en de hoofddraagconstructie zal bestaan uit een betonkern en een extern betonnen skelet met daartussen de vloeren. Direct zichtbaar in de gevels zijn de fotovolta誰sche cellen en de windturbines die elektriciteit leveren. De aloude factoren licht, lucht en ruimte zullen echter in de gebruiksfase belangrijker zijn voor de bewoners. De dubbele gevel met de externe betonnen draagconstructie speelt daarin een belangrijke rol. De gevel geeft de appartementen schaduw in de warme zomermaanden en verlaagt de windsnelheden, zodat de ramen geopend kunnen worden. Daardoor kan de capaciteit van de koelinstallatie gereduceerd worden en is natuurlijke ventilatie mogelijk.

In de winter komt er toch voldoende zon in de appartementen doordat de zon dan lager staat. Naast een onconventioneel ruimtelijk beeld biedt deze technische oplossing een buffer om warme en koude pieken, die in iedere dagcyclus wel voorkomen, te vertragen en te dempen. Een geslaagde en duurzame integratie van architectuur en bouwtechniek.

nummer 9 - april 2007

Opdrachtgever

Oppenheim Architecture + Design, Miami

en Architect Constructeur

Ysrael A. Seinuk, New York

Adviseurs

Buro Happold, New York

energieconcept Renderings

Dbox

77

TECHNIEK | DUURZAAM BOUWEN

Industrieel flexibel en demontabel bouwen in Utrecht Het kantoor van Kropman Installatietechniek in Utrecht is alweer enige tijd geleden in gebruik genomen. Het ontwerp van Erik van Eck van Broekbakema is echter nog steeds vooruitstrevend te noemen.

Duurzaam bouwen is vertaald in de industrieel vervaardigde en geprefabriceerde onderdelen van het gebouw, die eventueel later gedemonteerd kunnen worden.

De onderdelen geven het compacte volume een maximale interne flexibiliteit. Het

78

gebouw bestaat eigenlijk uit twee 14,4 meter brede kantoorvleugels, met in het midden een atrium met twee servicekernen. In de servicekernen zijn de leidingschachten, toiletten, trappen en liften opgenomen. In de leidingschachten, een voor de elektrotechnische installaties en een voor de werktuigbouwkundige installaties, zijn tevens de techniekruimten opgenomen. De staalconstructie draagt bij aan de vrije indeelbaarheid van de vloeren, waarin geen leidingen zijn inge-

architectenweb magazine

Duurzaam renoveren in Amsterdam De Leeuw van Vlaanderen, een renovatie- en nieuwbouwproject langs de A10-West in Amsterdam, is in januari 2006 opgeleverd. Bij het project, ontworpen door Heren 5 Architecten uit Amsterdam, zijn verschillende duurzame technische ingrepen onderdeel van het ontwerpproces geweest.

Het hergebruik van het bestaande betonnen casco is een duurzame keuze. Het draagt bij aan de beperking van de enorme afvalstroom vanuit de bouw.

Bij de toevoeging van twee extra lagen aan het gebouw is gekozen voor staalframebouw. De keuze werd sterk bepaald door de beperkte ruimte voor de bouw, maar doorslaggevend was het geringe extra gewicht van dit type constructie. Staalframebouw is bovendien demontabel en geschikt om vrij indeelbare plattegronden te maken.

Aan de Leeuw van Vlaanderenstraat zijn voor het bestaande casco geĂŻsoleerde prefab gevelelementen gemonteerd, zodat koudebruggen verdwijnen. Ook de onderkanten van de bestaande vloeren in de woningen zijn geĂŻsoleerd. Geluiddemping bleek noodzakelijk omdat de bewoners geconfronteerd werden met burengerucht door de geluidsisolatie van de nieuwe gevels.

Iets waarvan ze eerder geen noemenswaardige last hadden gehad (1).

Aan de zijde van de snelweg is een gelaagde glasgevel zo op een staalconstructie gemonteerd, dat trillingen worden gedempt. Doordat de gevel slechts drie meter achter de vangrail staat, dient hij als geluidsscherm en bescherming tegen de vuile lucht van de snelweg. De benodigde ventilatielucht wordt onttrokken aan de Leeuw van Vlaanderenstraat aan de andere zijde van het gebouw.. De nieuwe galerijen aan de zijde van de snelweg fungeren als schoorsteen: de lucht die in deze serreachtige ruimte is opgewarmd, verplaatst zich naar boven en trekt zo verse lucht het gebouw in. Omdat deze galerijen een vluchtweg zijn, is een Rookgas Warmte Afvoer-installatie aangebracht en getest.

Fo

Opdrachtgever

Far West

Architect

Heren 5 Architecten i.s.m.

Aannemer

Coen Hagendoorn Bouw bv

Fotografie

Kees Hummel

Atelier Bouwkunde Rotterdam (1) duurzaambouwen.senternovem.nl/

stort. Het atrium draagt bij aan de daglichttoetreding en is een zonnecollector in de wintersituatie. Het kantoor, waar in de toekomst een extra verdieping aan kan worden toegevoegd, is aangesloten op een warmte- en koudeopslag door een warmtepomp (2) (3).

(2) www.kropman.nl/duflex.html (3) Vastgoed,

ZONNECOLLECTOR

W A R M E BR O N

STADSVERWARMING

LAAG TEMPERATUUR #6 NET

LUCHTBEHANDELING

WARMTEPOMP

LAAG TEMPERATUUR '+7 NET

VLOERVERWARMING KOELING

HOOG TEMPERATUUR '+7 NET

LUCHTNABEHANDELING

K O U DE BR O N

April 2006, JosĂŠ Schellekens, het groene karakter was een randvoorwaarde, blz.30 en 31. schema (duurzame) energievoorziening

nummer 9 - april 2007

79

TECHNIEK | DUURZAAM BOUWEN

80

architectenweb magazine

Duurzame hoogbouw in Nieuwegein Het principe van de Trias Energetica speelt een belangrijke rol in het ontwerp voor het kantoor voor Econcern in Nieuwegein. Het principe is gebaseerd op het beperken van de energievraag, het vervolgens zo veel mogelijk opwekken van duurzame energie en het zo efficiĂŤnt mogelijk benutten van fossiele bronnen, als die ten slotte nog nodig zijn. KCAP tekent voor het ontwerp en Ecofys voor het energie concept. Samen met Wolter & Dros is dat concept verder uitgewerkt.

Om de vraag naar energie te beperken wordt onder anderen aandacht besteed aan energiezuinige verlichting, liften die energie opwekken bij het dalen, de zonwering en het oppervlak van de ramen in relatie tot de geĂŻsoleerde geveldelen.

Op de dragende betonnen gevels wordt aan de oost-, zuid- en westkant een oppervlak van1800 m² bekleed met fotovoltaĂŻsche cellen (pv-cellen, van het Engelse â&#x20AC;&#x2DC;photo voltaicâ&#x20AC;&#x2122;.). Op het dak van de torens worden windturbines en een op bio-olie gestookte Warmte Kracht Koppeling geplaatst. Ook wordt het gebouw voorzien van een warmtepomp met aquifer. Daardoor wordt energie zo duurzaam mogelijk opgewekt en indien mogelijk opgeslagen in de bodem voor gebruik in een ander seizoen (4) (5).

Het gebouw wordt aangesloten op de stadsverwarming en het elektriciteitsnet. Restwarmte van een conventionele energiecentrale en groene stroom kunnen pieken in de vraag naar energie opvangen en als back-up dienen.

Het moeten de eerste energieneutrale, grootschalige kantoren van Nederland worden. De betonnen kern en de dragende gevel, die uit verdiepingshoge prefab elementen bestaat, vormen de hoofddraagconstructie. De zonwering is gepositioneerd aan de binnenzijde van de gevel. De betonvloeren worden gebruikt voor betonkernactivering. Verstoring van de binnentemperatuur, doordat iemand bijvoorbeeld een raam openzet, wordt gecompenseerd door lokale koeling of verwarming van de ventilatielucht. . En omdat een modern goed geĂŻsoleerd kantoorgebouw meer koeling dan verwarming nodig heeft, is een droge koeling op de bovenste verdieping geplaatst. De duurzame uitgangspunten zijn onderdeel van de architectuur en de architectuur is rond het energieconcept ontworpen.

URBAN TURBINES K7P 06 PANELEN

E LE K T R IC IT E IT BIO OLIE 7++ MAX +7

STADSVERWARMING OPVANG PIEKVRAAG EN BACK UP

W A RM T E

WARMTEPOMP MAX +7 GRONDWATERBRON MAX +7

K O U DE

DRYCOOLER MAX +7 AIR DIRECT

schema (duurzame) energievoorziening en energiebehoefte

Opdrachtgever

Ecobuildings bv, Barendrecht

Architect

KCAP architects & planners, Rotterdam

Adviseur

Ecofys Netherlands bv, Utrecht

energieconcept Adviseur bouwfysica Cauberg Huygen, Rotterdam Aannemer

J.P. Van Eesteren bv, Barendrecht

(4) Intech, januari 2007, Rob van Mil, Ecofys levert bewijs voor Energieneutrale hoogbouw, blz. 12-15. (5) www.senternovem.nl

Slimme Groeiwoningen in Groningen De groeiwoning van Vortex architecten uit Groningen is een slim ontwerp, dat met de bewoners mee kan groeien doordat de buitenschil gescheiden kan worden van de woonunits. De buitenschil, die als een kas wordt opgebouwd, houdt regen en wind buiten, maar laat de zon door. Binnen de kas kunnen, al naar gelang de behoefte van de bewoners, grotere of kleinere units worden gebouwd. Deze technische oplossing biedt niet alleen een enorme architec-

nummer 9 - april 2007

tonische vrijheid, maar ook de mogelijkheid om warmte die in de zomer in de kas is ontstaan, in de bodem op te slaan en in de winter te gebruiken. Ook is het technisch gezien eenvoudiger voor de bewoners om een verbouwing aan de units ter hand te nemen, doordat die binnen de buitenschil staan. Er ontstaat een tussenruimte die in ons wisselende klimaat, met regen, wind en zon, extra bruikbare ruimte aan de bewoners ter beschikking stelt.

81

TECHNIEK | DUURZAAM BOUWEN

De mens centraal in Rotterdam

Fotograaf: Frank Hanswijk

Döll - Atelier voor Bouwkunst werkt samen met Enviu aan de ontwikkeling van een duurzame dansclub. In het ontwerp worden verschillende cirkelsystemen geïntegreerd, waarin de gebruikers centraal staan. Naast de promotie van ‘eerlijke mode’, duurzaam vervaardigde kleding, is het de bedoeling de energie van dansende mensen via de vloer om te zetten in elektrische energie. Ook de drankjes en versnaperingen zijn gezond en de warmte van de honderden ‘dan-

82

architectenweb magazine

Duurzaam materiaalgebruik in Nieuwveen Duurzaam materiaalgebruik in combinatie met actieve en passieve energiemaatregelen spelen een belangrijke rol in het ontwerp van Origins Architecten voor een woning in Nieuwveen. De buitenkant van de woning is grotendeels uitgevoerd in houtskeletbouw, met een Rc-waarde van 4, afgewerkt met onbehandeld Western Red Cedar. Ook het dak en de kozijnen zijn vervaardigd uit deze houtsoort, die wordt gewonnen uit duurzaam beheerde bossen. Aan het beton van de kelder en de vloeren is puingranulaat toegevoegd en er is EPDM toegepast in plaats van bitumineuze producten. Als milieuvriendelijke alternatieven voor PVC zijn polyethyleen en polipropyleen gebruikt voor de leidingen.

De woning is voorzien van een lage-temperatuurverwarming en een lage-temperatuurkoeling, gekoppeld aan een warmtepomp. De warmtepomp verwarmt water voor de centrale verwarming en zorgt voor warm tapwater. Koude en warmte worden opgeslagen in de bodem en door de warmtepomp gebruikt wanneer dat nodig is. Ook wordt warmte teruggewonnen uit het gebruikte douchewater en de afvoer van de houtkachel. Naast de fotovoltaïsche zonnecellen op het dak is in de oriëntatie en de plaatsing van de gevelopeningen van de woning rekening gehouden met het pad van de zon (6).

Het toegepaste grijswatersysteem bespaart drinkwater doordat regenwater en spoelwater van wasmachine, douche en wastafel gebruikt worden voor het besproeien van de tuin, het doorspoelen van de wc of het wassen van de auto.

Daarvoor wordt het ‘grijze water’ in een opslagtank belucht en gezuiverd. Bij gebrek aan grijs water schakelt het systeem over op gefilterd regenwater dat is opgevangen, en pas als dat op is wordt schoon drinkwater gebruikt. Het stroomverbruik van een vaatwasmachine of wasmachine wordt beperkt door een hotfill-aansluiting. In plaats van de machine koud water elektrisch te laten verwarmen, wordt warm water aan het apparaat geleverd, in dit geval door de warmtepomp.

De woning kan geventileerd worden door de ramen te openen, maar in de gevel zijn ook elektrisch aangestuurde roosters in de ramen opgenomen, waardoor automatisch vraag-

sende kacheltjes’ wordt via warmtewisselaars omgezet in energie. Professor Han Brezet van de TU Delft is bij dit project betrokken om de menselijke input te integreren in cirkelsystemen van bewezen duurzame technieken. (7) Behalve dat de toiletten met opgevangen regenwater worden doorgespoeld, wordt er gebruik gemaakt van led-verlichting gekoppeld aan zonnecellen en een opslagsysteem. De warmtewisselaars

gestuurd kan worden geventileerd. Naarmate een woning beter is geïsoleerd, moet ze ook beter worden geventileerd.

De duurzaamheid van deze woning is een combinatie van een integraal ontwerp, een slimme installatie, duurzame materialen en passieve maatregelen, zoals een hoge isolatiewaarde van de buitenschil en de oriëntatie van de woning.

(6) www.origins-architecten.nl

¡

zuid

noord

¡ schema duurzame energievoorziening

1

zonlicht

6

wateropslag

2

regen

7

grijs water

3

PV zonnecellen

8

opslag koude en warmte

4

winterzon

9

warmtepomp

5

ventilatie

10 lage temperatuur verwarming en koeling

Opdrachtgever

Particulier

Architect

Origins Architecten, Rotterdam

en de energie uit de dansvloeren kunnen daarop worden aangesloten. Verder worden niet alleen de afvalstromen goed gereguleerd, maar ook de bouwmaterialen worden zorgvuldig gekozen.

Duurzaam omgaan met water, energie, afval en materialen worden een lifestyle in deze duurzame disco.

(7) www.sustainabledanceclub.com

xxxxxxxxxxx

nummer 9 - april 2007

83

TECHNIEK | DUURZAAM BOUWEN

Duurzame uitgangspunten in Goes Het nieuwe Stadskantoor in Goes, ontworpen door Rudi Uytenhaak, zit heel geraffineerd in elkaar. Een compact rechthoekig volume wordt diagonaal opengesneden en schept daarbij ruimte voor de toegang tot een atrium onder een uitnodigende poort. Het atrium, het spel met gesloten en open gevels en de indeling van het volume zijn niet alleen architectonische keuzes, maar directe gevolgen van duurzame uitgangspunten.

Het volume in de vorm van een carré levert een compact gebouw op met korte looplijnen en een energetisch gunstige verhouding gevel/vloer en netto/bruto. De vrij gesloten zuidgevel van de kantoren weert in de zomer een teveel aan zon.

De eveneens vrij gesloten noordgevel beperkt in de winter de koudestraling. De geprefabriceerde verticale zonwering van bakstenen op de west- en oostgevel voorkomen een te hoge zonbelasting en temperen het licht.

Voor de regulering van de temperatuur in het gebouw is gekozen voor betonkernactivering. De in de vloeren opgenomen leidingen om te verwarmen of te koelen zijn gekoppeld aan een warmtepomp met een koude en warme buffer in de grond. Een duurzaam en gebruiksvriendelijk architectonisch hoogstandje.

84

¡

schema duurzame energievoorziening

1

waterdaken met overstort naat vijver

6

grijs water t.b.v. toiletten

2

zomerzon

7

betonkern activering

3

winterzon

8

wateropslag

4

luchtbehandeling

9

tsr

5

warmtepomp

10 stuwdrukventilator

architectenweb magazine

) %!$"' &( $' #!

PRODUCTINFORMATIE Q Lichtere breedplaatvloeren met Airdeck De Dycore Airdeck is een gewapende Dycore-breedplaatvloer waarop betonbesparende kunststofdozen (airboxen) zijn aangebracht. Ze worden geplaatst tussen de tralieliggers van de basis-breedplaatvloer. In de airdeck-vloerelementen kunnen pons- en dwarskrachtwapening aangebracht worden. Mede hierdoor is het mogelijk grote vlakken en vrije overspanningen te maken tot 12,00 x 12,00 meter, zonder balken, kolomkoppen of -verzwaringen.

In vergelijking met een massieve vloer is de Airdeck aanmerkelijk lichter, waardoor bij gelijkblijvende belasting grotere overspanningen gerealiseerd kunnen worden. Bij gelijkblijvende overspanningen wordt aanzienlijk op wapening bespaard.

Door het lagere eigen gewicht van de vloer volstaan lichtere funderingen en draagwanden.

Dycore B.V. – www.dycore.nl Q architectenweb.nl/bp7960/

Q Flexibele lijm voor metalen bekleding De lijm MetalMate is speciaal ontwikkeld voor het verlijmen van metalen gevelbekleding, zoals staal, koper, aluminium, roestvaststaal en zink. De lijm heeft een hoge flexibiliteit, wat zeker voor het verlijmen van metalen gevelbeplating erg belangrijk is in verband met de spanning die van de gevelplaat wordt overgebracht op de achterliggende constructie.

Bij MetalMate is het gebruik van een hechtprimer overbodig.

Hierdoor kan de metalen gevelbeplating rechtstreeks verlijmd worden op iedere gewenste achterconstructie. Door deze zeer solide en snelle bevestigingsmethode worden er meer mogelijkheden gecreëerd op het gebied van ontwerp en applicatie.

Tweha b.v. – www.tweha.nl Q architectenweb.nl/bp7971/

86

architectenweb magazine

Q Stoel als een Japanse lepel Designer Monica Förster baseerde het ontwerp voor de comfortabele fauteuil SPOON op de vorm van Japanse lepels. De stoel wekt een lichte en moderne indruk, maar biedt dankzij de brede, iets omhoog gebogen zitting voldoende steun aan de armen en geeft op een prettige manier het gevoel ‘omsloten’ te zijn.

SPOON is gemaakt van gebogen houtlaminaat met koudschuim vulling en bekleed met gekleurde stof. De voet is van glanzend verchroomd staal, waardoor de zachte vormgeving van de stoel zelf duidelijk naar voren komt. De stoel is prima te gebruiken in de woonomgeving, maar is ook rond een kleine vergadertafel op zijn plek.

Nerus Design – www.nerusdesign.com Q architectenweb.nl/bp7986/

Q Plafond voor wisselende werkomstandigheden Klima de Lux is een flexibel plafondsysteem, dat eenvoudig aangepast kan worden aan wisselende werkomstandigheden.

Scheidingswanden, maar ook de verlichtings- en verwarmingsinstallatie zijn dankzij bandrasters in het plafond eenvoudig verplaatsbaar en opnieuw aan te sluiten. Het systeem wint tien tot twintig centimeter aan bouwhoogte doordat de luchtkanalen kleiner zijn dan bij traditionele systemen.

Het plafond zorgt door straling voor verwarming en koeling, zodat er een gelijkmatige temperatuurverdeling ontstaat. Het systeem reageert snel op wisselende temperatuuromstandigheden. Ook zorgt Klima de Lux voor een goede akoestiek. De geperforeerde plafondplaten absorberen omgevingsgeluiden en voorkomen geluidsoverdracht tussen verschillende ruimtes.

Het complete plafond, inclusief de daarin opgenomen voorzieningen, kan een overlangsisolatie van 51 dB garanderen.

Klima de Lux – www.klimadelux.nl Q architectenweb.nl/bp7987/

nummer 9 - april 2007

87

PRODUCTINFORMATIE Q Badkamer met digitale technologie Jado is een Europees luxe kranenmerk waartoe ook een collectie kranen en accessoires van de befaamde architect Jean Nouvel behoort. De kranen zijn voorzien van digitale technologie, programmeeropties om de temperatuur en de waterstroom te regelen en een pop-up handsproeier voor de douche. De collectie bevat ook een designmengkraan voor de wastafel in verchroomd koper, die het natuurlijke erosie-effect van water op stenen en rotsen moet nabootsen. Digitale sensortechnologie verhoogt het gebruiksgemak. De kraan wordt elektronisch aangedreven, zodat mechanische handgrepen of hendels overbodig zijn. In plaats daarvan zijn er vier gebruiksvriendelijke vlakke knoppen met een snelle reactietijd om de kraan aan en uit te zetten en de temperatuur en stromingssterkte van het water te regelen.

Ideal Standard Nederland b.v. – www.jado.com Q architectenweb.nl/bp7989/

Q ‘Susrooster’ voor demping licht geluid Aan het gamma akoestische producten van Duco is de ‘susrooster’ Glasmax (ZR) toegevoegd. Het thermisch geïsoleerde en geluiddempende rooster is specifiek ontwikkeld voor ‘onzichtbare’ plaatsing achter het spouwblad. Het biedt een aanzienlijk betere dempingwaarde in vergelijking met standaard ventilatieroosters en is daarmee geschikt voor toepassing in situaties met een lichte geluidbelasting.

De (optioneel) zelfregelende klep zorgt voor een EPC-winst tot 0,07. Het afneembare binnenrooster doet dienst als insectenwering en is eenvoudig schoon te maken. De GlasMax (ZR) is toepasbaar in houten, aluminium en kunststof kozijnen en is verkrijgbaar in F1 en alle beschikbare RAL kleuren. Het binnenaanzicht van het rooster maakt het mogelijk om de GlasMax (ZR) met de DucoMax (ZR) suskasten te combineren in projecten met zowel geluidbelaste als niet-geluidbelaste gevels.

Duco Ventilation & Sun Control – www.duco.eu Q architectenweb.nl/bp7990/

88

architectenweb magazine

Q Vrijstaande ‘houten’ radiator De met een IF design award bekroonde radiator KnockOnWood is nu ook verkrijgbaar in een vrijstaande variant, waarop standaard Dynamic Boost Effect (DBE) is toegepast. De met hout afgewerkte radiator kan op vrijwel elke plaats worden neergezet. Dat zorgt voor een tijdelijke aanvulling op de warmteverspreiding in een ruimte. Het zelfdenkende systeem schakelt in wanneer de omgevingstemperatuur daarom vraagt, uiteraard afhankelijk van de instelling van de thermostaat. Daardoor worden grote temperatuurschommelingen voorkomen of wordt een ruimte extra snel opgewarmd.

De vrijstaande KnockOnWood is leverbaar in vier lengtematen, namelijk 116 cm, 136 cm, 176 cm en 216 cm, en is verkrijgbaar in de houtsoorten eiken, beuken, beuken gebleekt, alpi zebrano en esdoorn. De radiator is te combineren met alle centrale verwarmingssystemen en is tevens geschikt voor lagetemperatuurverwarming.

Jaga – www.theradiatorfactory.com Q architectenweb.nl/bp7991/

Q Tapijt met streeppatroon Bij de tapijten van de collectie Essentials No1 is het streeppatroon onderdeel van het tapijtontwerp. Er is een combinatie van gesneden en ongesneden polen gecreëerd, die leverbaar zijn in een tweestreep-, driestreep- en unipatroon. De varianten kunnen ook met elkaar worden gecombineerd. Het met de Award ‘Best International Design Broadloom Carpets 2007’ onderscheiden tapijt is in vrijwel elke gewenste kleur te bestellen. M.I.D. Carpets heeft een voorselectie gemaakt van twintig kleuren en kleurcombinaties, die binnen vier weken geleverd kunnen worden.

M.I.D. Carpets – www.mid.nl Q architectenweb.nl/bp7992/

nummer 9 - april 2007

89

PRODUCTINFORMATIE Q Verf met gevoelseffect Alpha Tacto is een decoratieve verf op waterbasis die aan kan voelen als leer, suède of een geweven materiaal. Hierdoor leent de verf zich uitstekend voor projecten waar design en creativiteit de boventoon voeren, zoals in hotels, musea en representatieve kantoorruimtes. Voor de drie verschillende gevoelseffecten bestaan drie applicatietechnieken. De verf wordt aangebracht in combinatie met Alpha BL Grond. De applicatie vraagt om een gladde ondergrond en enige mate van aandacht en kunde, waarvoor bij Sikkens speciale workshops gevolgd kunnen worden. De goed reinigbare verf is verkrijgbaar in 24 speciaal ontwikkelde kleuren.

Sikkens b.v. – www.sikkens.nl Q architectenweb.nl/bp7993/

Q Bureaustoel van rundleer De bureaustoel .07 is een van de laatste ontwerpen die de Belgische meubelontwerper Maarten Van Severen voor zijn dood nog kon voltooien. De stoel is het resultaat van een intensieve omgang met leer, dat hem gedurende lange tijd heeft gefascineerd. Hoewel de .07 het onderstel, het mechanisme en de armleggers van zijn voorganger .04 heeft, is de stoel verder geheel uniek. De zitting bestaat uit een comfortabele, gestoffeerde, buigzame constructie die is overtrokken met rundleer van hoge kwaliteit. Opvallend zijn de markante open naden van het donkerbruine leer. Ze benadrukken de kwaliteit van het gebruikte materiaal en accentueren tegelijkertijd de precieze contouren van de slanke zitting.

Vitra – www.vitra.com Q architectenweb.nl/bp7994/

90

architectenweb magazine

Q Veelvormige cirkelbank

De bank Circle, een ontwerp van architectenbureau UNStudio, bestaat uit vier onderdelen. Twee ervan vormen samen een halve cirkel, vier een hele. Met drie delen ontstaat ook een cirkel, maar dan met een opening. Op deze manier wordt een eigen kleine ruimte gecreëerd. De onderdelen kunnen zo worden opgesteld, dat de zitting naar de buitenring van de cirkel wordt verplaatst. Verder is het mogelijk de sofa in convexe en/of concave vorm op te stellen.

De hoogte van de rugleuning is altijd constant. De zitting

heeft echter een oplopende breedte, zodat men aan de ene kant kan liggen en aan de andere zijde rechtop kan zitten. De bank werd beloond met de Designpreis der Bundesrepublik Deutschland 2007, de belangrijkste designprijs van onze oosterburen.

Walter Knoll – www.walterknoll.de Q architectenweb.nl/bp7995/

Q Gevelplaat met kristallaag Rockpanel Chameleon is een duurzaam en onderhoudsarm gevelplaatmateriaal voorzien van een zeer duurzame en effectvolle kristallaag. De breking van de lichtinval veroorzaakt een verandering van kleur, afhankelijk vanuit welk standpunt de plaat wordt bekeken. Chameleon is verkrijgbaar in vier nietrichtingsgevoelige kleuren.

De basisplaat bestaat uit hoogwaardige steenvezels die met een geringe hoeveelheid organisch bindmiddel geperst zijn.

De platen bieden naast een esthetische meerwaarde functionele voordelen. Zo ontstaan er vanwege de geringe uitzetting minimale naden en kunnen de platen gebogen worden toegepast. Verder zijn ze eenvoudig te bewerken.

Rockwool Rockpanel b.v. – www.rockpanel.nl Q architectenweb.nl/bp7996/

nummer 9 - april 2007

91

PRODUCTINFORMATIE Q Decoreren met explosies Exploform biedt de mogelijkheid gevelplaten te decoreren met behulp van explosies. Alle denkbare motieven en vormen kunnen worden aangebracht op panelen met een plaatdikte van maximaal 60 mm. Met de explosietechniek kunnen verschillende soorten metaal zoals aluminium en rvs bewerkt worden, ongeacht of om het dubbel gekromde oppervlakten gaat of om vlakke platen met reliĂŤf.

De vormen worden aangebracht met behulp van een matrijs die vacuĂźm wordt gezogen. Het geheel wordt onder water geplaatst, waarna het tot ontploffen wordt gebracht. Hierdoor wordt de mal gedurende 2 milliseconden in het materiaal gedrukt. Met de techniek zijn objecten tot tien meter groot te bewerken. Het resultaat vergt minder nabehandelingen dan andere productiemethoden. Exploform is geschikt voor kleine en grote series en prototypen.

Exploform b.v. www.exploform.com Q architectenweb.nl/bp7997/

Q Groene muur zonder fundering De Greenwall is een manshoge, met beplanting begroeide erfafscheiding die uit losse elementen bestaat. De dichte wand zorgt ervoor dat de tuin of het erf direct na plaatsing volledig aan het zicht onttrokken is. De Greenwall is verder in hoge mate geluidwerend en fungeert vanwege de begroeiing (25 platen per vierkante meter) als filter tegen fijnstof in de lucht.

De onderdelen van de muur zijn eenvoudig te plaatsen. De muur heeft door zijn trapeziumvormige constructie een dermate laag zwaartepunt, dat een fundering niet nodig is. Er kan worden volstaan met een voldoende breed, uitgevlakt stuk grond als basis, wat behoorlijk in de kosten scheelt; bij traditionele schermen neemt de aanleg van een fundering doorgaans de helft van de kosten in beslag. Wel wordt de muur stevig verankerd in de ondergrond.

Greenwall b.v. www.greenwall.nl Q architectenweb.nl/bp8077/

92

architectenweb magazine

Q Ant-stoelen met tafel

De door Arne Jacobsen ontworpen stoel Ant was in 1952 revolutionair, omdat de zitting en rugleuning uit één stuk waren vervaardigd. Bovendien had de stoel slechts drie poten en geen armleuningen. Fritz Hansen introduceert nu een set van vier Ant-stoelen met een cirkelvormige tafel. Het blad van deze tafel met een diameter van 110 cm is voorzien van een coating, die de nerfstructuur van het hout accentueert.

De tafel heeft dezelfde karakteristieke poten als de stoelen, vervaardigd uit verchroomd staal. De set is leverbaar met drie of vier poten, en tijdelijk verkrijgbaar tot 30 juni 2007.

Fritz Hansen – www.fritzhansen.com Q architectenweb.nl/bp8076/

Q Trespa Perspectives Trespa Perspectives is een lichtconcept waarbij een met Trespa Meteon-panelen beklede gevel van uiterlijk kan worden veranderd, zonder daarbij het karakter of de kwaliteit van de panelen aan te tasten. Op deze manier wordt er als het ware een derde dimensie aan het gevelontwerp toegevoegd en krijgt het gebouw meer diepte en lijkt het te bewegen.

Bovendien verschilt de gevel overdag en ’s avonds van uiterlijk.

De verlichting bestaat uit LED-strips, die vanaf de buitenkant niet te zien zijn. De LED’s kunnen onzichtbaar worden weggewerkt binnen de gebogen of platte panelen of worden verborgen achter doorzichtig polycarbonaat dat gecombineerd wordt met de massieve panelen. De strips, met een lengte tot 1 meter, zijn voorzien van verbindingen waarmee ze eenvoudig aan elkaar gekoppeld kunnen worden. Omdat er slechts 12 volts aan stroom nodig is, hoeven geen speciale regels voor buitenverlichting of plaatselijke overheidsverordeningen worden opgevolgd. De panelen zijn leverbaar in verschillende dessins, kleuren en structuren.

Trespa International b.v. - www.trespa.com Q architectenweb.nl/bp8075/

nummer 9 - april 2007

93

NIEUW ONLINE | BOUWPRODUCTEN

Nieuwe bouwproducten op architectenweb.nl

Op deze pagina treft u een selectie aan van bouwproducten die recent zijn toegevoegd aan de bouwproductgids op architectenweb.nl. Voor een volledig overzicht van alle bouwproducten surft u naar www.architectenweb.nl/bouwproducten/.

Mechanische parkeersystemen

Max4® en Max4®therm

Parkeerplaatsen zijn een belangrijke factor geworden in vastgoedontwikkeling. Bij gebrek aan voldoende parkeerruimte bij een bouwproject kan een mechanisch parkeersysteem een oplossing bieden. Door efficiëntere benutting van de ruimte zijn meer parkeerplaatsen te creëren. Car Parkers Nederland B.V. Q architectenweb.nl/bp7950/

Max4® FS09 platen zijn in een speciaal profiel gezette en gestanste stalen wapeningsplaten, die worden gebruikt voor de wapening van ultradunne, lichtgewicht gietvloeren op (bestaande) houten of andersoortige ondergronden. Max4®therm is ontwikkeld voor toepassing van Reppel B.V. vloerverwarming.

Bouwspecialiteiten Q architectenweb.nl/bp7927/

Siedle video-deurcommunicatiesystemen

ADDscreen

PRATO

Siedle heeft het programma deurcommunicatiesystemen voorzien van nieuwe camera´s en monitoren. De voor Siedle kenmerkende ‘pan- en tilt’-functie van het camerabeeld is uitgebreid met een zoomfunctie. Net als bij een digitale camera kan het beeld worden vergroot en verschoven. S. Siedle & Söhne Stiftung & Co Q architectenweb.nl/bp7920/

ADDscreen is een alternatief voor conventionele dichte rolluiken. Het heeft dezelfde beveiligingswaarde en de gebruiker kan op eenvoudige wijze eigen teksten, afbeeldingen en/of bewegende beelden op het scherm projecteren. ADDscreen

Wetcare® contract-meubelstoffen zijn ontwikkeld voor gebruik in bijvoorbeeld zorgcentra of bejaardenen ziekenhuizen. Deze meubelstoffen zijn waterdicht maar ademend. Verder zijn ze onder meer vlamwerend, vuilen waterafstotend en antibacterieel.

Pintail international bv

Q architectenweb.nl/bp7914/

Q architectenweb.nl/bp7901/

Uw bouwproducten ook op architectenweb.nl?

Word dan lid van Architectenweb. nl en presenteer uw bouwproducten op de grootste architectuursite van Nederland.

94

architectenweb magazine

Slim Slide schuifraam

Vario-Holle

Nofisol Baffles

Het Slim Slide-schuifraam speelt in op de vraag naar bouwproducten die een strakke vormgeving van gevels en interieurs combineren met de meest recente eisen in de wet- en regelgeving. Het schuifraam heeft hoge thermische en akoestische isolatiewaarden. De Kock van Gelder Groep B.V.

De Vario-Holle is een keramische dakpan die leverbaar is in twaalf standaardkleuren. Volgens dakspecialisten kan deze pan ook zeer moeilijke dakconstructies ondervangen. Voor één vierkante meter dak zijn circa 14 stuks nodig. BH Keramiek BV

De Nofisol Baffles is ontwikkeld om de akoestische eigenschappen van ruimtes te verbeteren. De Baffles bevat geluidabsorberend materiaal, waardoor nagalmtijden worden gereduceerd. Standaardafmeting is 1200 x 600 mm bij een dikte van 50 mm.

Nofisol Europe BV

Q architectenweb.nl/bp7866/

Q architectenweb.nl/bp7852/

Q architectenweb.nl/bp7851/

L’Invisibile, het onzichtbare draaideursysteem

Geëmailleerde wandpanelen met zeefdruk

BASWAphon

L’Invisibile produceert draaideursystemen die worden gekenmerkt door de onzichtbaarheid van het kozijn.

Hierdoor zijn de deursystemen prima toe te passen in strakke interieurs.

Drie typen deur zijn leverbaar: draaideuren, taatsdeuren en de special.

MARSICA Special Doors & Frames

Voor de renovatie van een metrostation heeft M2uur wandpanelen met beeld ontwikkeld. De beelden zijn gezeefdrukt en ingebrand op stalen panelen. Deze beelddrager is krasen stootvast. De panelen zijn onderhoudsvriendelijk en graffiti kan makkelijk worden verwijderd. M2uur bv

Q architectenweb.nl/bp7845/

Q architectenweb.nl/bp7891/

BASWAphon is een naadloze, geluidsabsorberende pleister voor rechte, gebogen of dubbel gebogen oppervlaktes en is in alle kleuren verkrijgbaar. Met BASWAphon wordt met een minimale opbouwhoogte het akoestisch comfort verhoogd en kan de ruimte vrij worden vormgegeven.

Sonogamma Q architectenweb.nl/bp7897/

nummer 9 - april 2007

95

architectenweb

Bouwproducten vindt u eenvoudig en doeltreffend op architectenweb.nl

www.architectenweb.nl/bouwproducten

online

U blijft graag op de hoogte van het laatste bouwproductnieuws. Logisch, want kennis van de laatste ontwikkelingen stelt u mede in staat vernieuwende gebouwen te ontwerpen. Maar ook als u zich alleen wilt oriĂŤnteren op wat er zoal op de markt te verkrijgen is, biedt de Architectenweb productgids u de uitkomst. Momenteel vindt u van maar liefst 2.400 2.200 bouwproducten uitgebreide productinformatie in woord ĂŠn beeld.

Belangrijkste kenmerken productgids - Presentaties over circa 2.200 2.400 bouwproducten - Handige zoekfunctie op productsoort, trefwoord en naam leverancier - Wekelijks aangevuld met nieuwe bouwproducten - Heldere productbladen in woord en beeld, gericht op de esthetische producteigenschappen - Responsformulier voor het aanvragen van documentatie Schrijf u ook online in op onze wekelijkse nieuwsbrief met productnieuws!

Uw bouwproducten ook op architectenweb.nl? Word dan lid van Architectenweb.nl en presenteer uw bouwproducten op de grootste architectuursite van Nederland. (meld u aan op www.architectenweb.nl/wordlid).

Om uw projecten een onderscheidend karakter te geven heeft Industria fraaie armaturen waarmee u de gewenste sfeer kunt creĂŤren.

Industria is leverancier van o.a.

Industria Technische Verlichting B.V. tel. 010 â&#x20AC;&#x201C; 264 01 64 verkoop@industria.nl www.industria.nl

THEM@GAZINE | VERLICHTING

Vaarwel gloeilamp In de actuele discussie over het milieu speelt verlichting een centrale rol. Verschillende landen willen dat hun inwoners gloeilampen vervangen door spaarlampen. De verlichtingsindustrie is al een paar stappen verder. De Light Emitting Diode (led), met zijn lage energieverbruik en lange levensduur, is aan zijn opmars begonnen. En met goede reden: de levensduur van led-verlichting is ongeveer honderd keer die van een gloeilamp, terwijl het energieverbruik bij dezelfde lichtintensiteit acht keer lager uitvalt.

e verlichtingsmarkt kent een overweldigende, constante stroom van nieuwe producten, innovaties en nieuwe modellen. De gebruiker wordt op zijn wenken bediend en kan in allerlei prijsklassen kiezen uit vele merken, typen en soorten armaturen, lampen en toebehoren. Naast een enorme keuze is er veel informatie voorhanden over nieuwe producten en een ruim aanbod aan advies. De nieuwe trend is om energiebesparing samen te laten gaan met armaturen die afgestemd kunnen worden op persoonlijke wensen.

D

Thuis Orosso van Fagerhult heeft zowel de Best of light 2006prijs op de designbeurs in Stockholm gewonnen als de Red Dot Design Award 2006. Het winnende ontwerp is een pendelarmatuur met vloeiende lijnen, dat door ronde koppen zijn verrassende uiterlijk krijgt. Volgens Hansa kan verlichting ook prima

Door | Jeroen van Nieuwenhuizen

Orosso van Fagerhult heeft zowel de Best of light 2006- prijs als de Red Dot Design Award 2006 gewonnen.

98

architectenweb magazine

AmbiScene van Philips Lighting is een flexibel verlichtingsconcept dat voor een inspirerende en aantrekkelijke winkelbeleving kan zorgen.

samengaan met water. Zij brengen de Hansacolourshower en de Hansacanyon op de markt, waarbij gekleurd licht door het water wordt verspreid.

in licht wordt omgezet. De eerste led’s waren al beschikbaar in 1964, maar recent verschijnt led-verlichting overal, naast armaturen bijvoorbeeld in autoverlichting en verkeerslichten.

Op kantoor Zumtobel introduceert de Humanergy Balance, een dynamisch en individueel aanpasbaar lichtsysteem, en het lichtmanagementsysteem LUXMATE. Door middel van ELI en LENI probeert Zumtobel een evenwicht te vinden tussen de wensen van klanten en aandacht voor energiebesparing. ELI (Ergonomic Lighting Indicator) zet factoren zoals visueel comfort, emotionele werking en verschijningsvorm om in cijfers en plaatst die tegenover de energie-efficiëntie. LENI (Lighting Energy Numeric Indicator) geeft informatie over het jaarlijks verbruik per vierkante meter, inclusief stand-by werking. Of deze tools bruikbaar zijn is misschien niet zo belangrijk. Het gaat erom dat Zumtobel laat zien dat er aandacht is voor nieuwe klantgerichte producten.

Binnenverlichting De DECOSPOT-LED van Osram is, dankzij zijn schroeffitting, even eenvoudig te vervangen als een normale lamp. Alenco giet led’s in slagvaste kunststof, zodat ze bruikbaar zijn in openbare ruimten, maar ook in natte ruimten.

Voorbeelden zijn de Ramberg 100 RGB of de Flakstad 100 Wit, die ook als armaturen in wanden kunnen worden opgenomen.

Met de Colorswitch van Alenco kunnen de kleuren van led-verlichting worden geregeld en gedimd. De intensiteit, de kleur en dus de warmte van de verlichte ruimte zijn te beïnvloeden.

In de winkel AmbiScene van Philips Lighting is een flexibel verlichtingsconcept dat voor een inspirerende en aantrekkelijke winkelbeleving kan zorgen. Het concept verdeelt het winkelen in vier typen met behulp van de begrippen plezier, controle, macht en verbondenheid. Vanuit deze kernwoorden kan het verlichtingsconcept ingesteld worden voor avontuurlijk winkelen, sociaal winkelen, herkennend winkelen en verantwoordelijk winkelen. Zo verstaat Philips onder sociaal winkelen het samen met anderen winkelen als een vorm van amusement en sociaal verkeer. Deze verlichting is toegepast in de schoenenwinkel Shoebaloo in de P.C. Hooftstraat in Amsterdam, een ontwerp van Meyer en van Schooten.

Light Emitting Diode Led-verlichting is monochromatisch licht dat ontstaat door de beweging van elektronen in een halfgeleidende stof. Led-verlichting levert heldere kleuren, de lampen hebben geringe afmetingen, weinig stroomverbruik, zijn makkelijk af te stellen en hebben een zeer lange levensduur. Ook zijn led’s schokbestendig, rechtstreeks op zonnepanelen aan te sluiten en ze geven weinig warmte af doordat er meer energie

nummer 9 - april 2007

Buitenverlichting Led’s kunnen in buisvormige slagvaste armaturen verwerkt worden, zoals de XLS 290 van Bartolighting. Maar ook de tegels van HessAmerica zijn in vloeren en wanden toe te passen, zowel binnen als buiten.

Ze zijn verkrijgbaar in vier afmetingen, waarbij de antislippatronen tevens zorgen voor een dieptewerking. De MILLENNIO van HessAmerica is een geëxtrudeerde ‘lantaarnpaal’ met ledverlichting. Na het extruderen is dit armatuur voor voetgangerszones geanodiseerd.

Led-verlichting biedt prachtige mogelijkheden voor de toekomst.

De DECOSPOT-LED van Osram is even eenvoudig te vervangen als een normale lamp.

Meer over producten in deze rubriek en aanverwante nieuwe producten: www.osram.nl www.zumtobel.nl/humanergybalance www.lighting.philips.com www.fagerhult.com

www.hessamerica.com www.bartcolighting.com www.alenco.nl www.lampenlicht.nl www.hansa.de

Te bezoeken: Lighting Design Award 2007, 15 maart 2007, London Hilton Lightfair International 2007, 08 mei 2007 – 10 mei 2007, Javits Convention Centre, New York

99

Deze pagina’s bevatten gesponsorde onderdelen

THEM@GAZINE | VERLICHTING

Melis Lighting b.v.

013 456 39 00 info@melis-lighting.nl www.melis-lighting.nl

Zumtobel Lighting n.v.

0252 628 070 info@zumtobel.nl www.zumtobel.nl

pendanT

Tempura

elemenT is een met de prestigieuze designPLUS award onderscheiden verlichtingslijn (pendel, inbouw, opbouw, spot en wand). De lampen hebben een moderne en tegelijk tijdloze uitstraling, waardoor ze in vrijwel iedere architectonische omgeving passen. Ze zijn vervaardigd uit hoogwaardige materialen en worden geleverd met energiezuinige lichtbronnen met een hoge lichtopbrengst.

De rechthoekige armatuur pendanT, die ook tot de serie behoort, is ontworpen door de vooraanstaande designers Eric Dumortier en Steven Plomteux. De dimbare lamp bestaat uit gedeeltelijk translucent materiaal. Het licht valt uit twee banden, waardoor de lamp geschikt is om een tafel of bureau gericht te verlichten. Wanneer het licht uit is, gaat de armatuur als het ware op in haar omgeving. De lamp is verkrijgbaar in de maten 1100 x 200 x 50 mm en 1400 x 200 x 50 mm.

De led-spot Tempura maakt door zijn precies gedefinieerde lichtkleuren en een constante lichtstroom nieuwe toepassingen in de functionele verlichting mogelijk. De lichtsterkte en de kleurtemperatuur kunnen stapsgewijs tussen 2700 K en 6500 K worden ingesteld. Ook bieden de twee aansturingvarianten, handmatig of via een DALI-signaal, een grote toepassingsvrijheid. Geïntegreerd in een DALI-lichtmanagement kunnen met Tempura bovendien dynamische licht- en kleurspelen worden geprogrammeerd.

Met een Tempura-spot is het mogelijk om met slechts één armatuur objecten naar keuze met koud daglichtwit of warmwit licht met exacte RGB-kleuren te ensceneren. Met opzetlenzen kan bovendien de uitstralingshoek van 16 graden worden vergroot naar 25 of 40 graden. Omdat de led’s warmte noch UV-straling afgeven, kunnen expositiestukken en andere waardevolle voorwerpen conserverend worden belicht.

architectenweb.nl/bp8030/

architectenweb.nl/bp8036/

100

architectenweb magazine

Modular Lighting Nederland 020 347 30 47 info@modular.nl www.supermodular.com

Artemide Benelux 0032 23 34 84 74 artemide_benelux@artemide.com www.artemide.nl

‘Stealth’-armatuur

Tolomeo Mini Led

A(R)MOR is een van de opvallende armaturen binnen de nieuwe serie buitenverlichting Modular Green®. De robuuste, hoekige vormgeving verleent de armatuur een krachtige uitstraling, die doet denken aan Stealth-bommenwerpers.

De armatuur ‘scheert’ dankzij de minimale hoogte over de ondergrond waarop hij gemonteerd wordt.

A(R)MOR is verkrijgbaar in twee versies. Bij de single wordt het licht in één richting geprojecteerd en de double heeft licht in beide richtingen. Een voorzetglas zorgt in beide versies voor een geaccentueerde lichtverspreiding. De armatuur bevat verschillende lamptypes QT12, G9, CDM-Tm en high power led. Dit maakt A(R)MOR uitermate toegankelijk voor zowel particuliere als projectgeoriënteerde opdrachten.

A(R)MOR kan zowel horizontaal als verticaal op wanden of gevels worden geïnstalleerd. Met een optionele grondpin kan de armatuur ook op zachte ondergronden worden aangebracht. architectenweb.nl/bp8308/

De bureaulamp Tolomeo Mini Led is de nieuwe aanwinst van de Tolomeo-lijn, die in 1989 de prestigieuze Compasso d’Oro in de wacht sleepte. De lamp levert een zacht, gericht en warm licht met minimaal energieverbruik. Hij is geschikt voor gebruik voor kleine bureaus, maar bijvoorbeeld ook als leeslamp. Door een kleine opening in de kap geeft hij eveneens licht af op het plafond. De beweegbare arm zorgt voor maximale flexibiliteit.

De structuur is uitgevoerd in gepolijst aluminium, de richtbare lichtkap in blinkend aluminium en gesatineerd methacrylaat.

De gewichtjes en steuntjes zijn van aluminium. De lamp wordt door een systeem met veringen in evenwicht gehouden en geeft direct en richtbaar licht. De Mini Led kan vastgezet worden op een sokkel in gepolijst aluminium, met een schroef of een pin in blinkend aluminium.

nummer 9 - april 2007

architectenweb.nl/bp8053/

101

Deze pagina’s bevatten gesponsorde onderdelen

THEM@GAZINE | VERLICHTING

Meer producten

Polaron

Scar-led

De armatuur Polaron is geïnspireerd op het adembenemende schouwspel van ruimte en licht in het Romeinse Pantheon. Ook uitgeschakeld is de lamp een decoratief designobject.

Polaron, verkrijgbaar in de varianten opbouw, half-inbouw en inbouw, kan in ieder interieur worden verwerkt.

Trilux c.v.

De Scar-led is de jongste aanvulling op de serie Kwa-Kwa, I-Car en E-Car van de Belgische verlichtingsleverancier Trizo. De armatuur heeft een pure, geometrische en uitdagende vorm.

De lamp is uitgerust met een energiezuinige led-verlichting, en verkrijgbaar in lengtes van 200, 400 en 100 millimeter. PD Lighting

architectenweb.nl/bp7885/

architectenweb.nl/bp8022/

IBG Optics

Octonom

Disq

IBG Optics levert led-verlichting waarmee de sfeer in huis of tuin bepaald kan worden, maar die ook kan worden toegepast in geluidswallen langs de snelweg. Dankzij zestien miljoen beschikbare kleuren kan op iedere locatie de gewenste sfeer worden neergezet. De led’s zijn flexibel in ontwerp en individueel aan te sturen.

IBG Optics architectenweb.nl/bp8023/

Octonom is een moderne interpretatie van de barokke kroonluchter. Hij bestaat uit hedendaagse materialen en is met moderne technieken geproduceerd. Octonom is een uitgesproken sfeerobject; vandaar de bewuste keuze voor conventionele gloeilampen als lichtbron. De armatuur biedt een trompe-l’oeilachtige doorkijk. Wever & Ducré architectenweb.nl/bp8024/

Disq een modern paaltoparmatuur met effectieve lichttechniek. Hij is tijdloos en krachtig vormgegeven, en verhoogt de sfeer in woonwijken, pleinen en parken. Dankzij het zeer platte design met vlakke afscherming is de lichthinder beperkt. Standaard wordt Disq uitgevoerd in de kleur Sablé 900 (antraciet). Industria Technische Verlichting b.v. architectenweb.nl/bp8025/

Op deze pagina treft u een selectie aan van andere bouwproducten die vallen binnen het thema “Verlichting”. Wilt u meer weten over een van deze producten?

Surf dan naar www.architectenweb.nl en typ het bijbehorende wwwpagina nummer in.

Volgend thema De volgende keer is het thema “Binnenwanden”.

102

architectenweb magazine

Lampscapes

Velo

Thera

Lampscapes bestaat uit lampen met herkenbare architectonische vormen, die samen zijn gesmolten tot één ‘landschap’ van lampen. De lampscapes worden in Nederland op traditionele manier vervaardigd uit een laminaat van stof op folie. Er zijn vier verschillende modellen, verkrijgbaar in 6 verschillende kleuren. Studio Frederik Roijé architectenweb.nl/bp8028/

Velo is een spot met een behuizing uit één gegoten deel, waarin alle techniek is verwerkt. Het slimme ontwerp leidt tot een betere temperatuurbeheersing en daarmee een langere levensduur. Een standaardversie kan gemakkelijk worden uitgebreid met een honingraatraster, strooiglas en kleurfilters. Ansorg Nederland architectenweb.nl/bp8029/

Bij de armatuur Thera verandert de kleur van het glazen venster, afhankelijk van de inkijkhoek. Hiermee geeft de lamp een antwoord op de toenemende behoefte aan gebruik van kleuraccenten in verlichting. Het armatuur geeft echter geen gekleurd licht, zodat aan de vereiste lichtniveaus voldaan kan worden. Dijkstra Lampen architectenweb.nl/bp8031/

SMD-LED

Dynamisch licht

Myst

SMD-LED-lichtbronnen zijn zeer plat en extreem puristisch vormgegeven.

Hierdoor komen het lichteffect en de lichtgeleding in een ruimte op de voorgrond. De kleur is warm en niet te onderscheiden van tl- of gloeilampen.

Het SMD-LED-gamma omvat tafel-, hang-, wand-, inbouw- en opbouwarmaturen. KOENenCO

Bij dynamisch licht horen armaturen waarmee kan worden gevarieerd in de intensiteit, kleur en verdeling van (kunst)licht. De armaturen zijn uitgerust met verschillende lampen, in verschillende kleuren. Voor de bediening kan gekozen worden voor een programmeerbaar aanraakscherm of besturingssoftware op de pc. Etap verlichting archtectenweb.nl/bp8034/

Myst is het verbeterde ontwerp van de armatuur, die in 1996 door Robin Hood Produkties in samenwerking met architectenbureau MVRDV is ontwikkeld voor Villa VPRO in Hilversum.

De vernieuwde versie van de zeer gewilde lamp is slanker, compacter, werkplek-, gebruiks- en installatievriendelijker. Robin Hood Produkties

architectenweb.nl/bp8033/

nummer 9 - april 2007

architectenweb.nl/bp8035/

103

THEM@GAZINE | VERLICHTING

Stail

Rektor

Deko Panels

Stail is een armaturenserie met spiegeloptiek en een hoogte van slechts 2,6 centimeter. De armaturen zijn verkrijgbaar in pendel- en opbouwuitvoering. Stail heeft een stalen behuizing in de kleuren wit (RAL 9016) of aluminium (RAL 9006). Door zijn uitstraling heeft Stail een zeer breed toepassingsgebied. Regiolux | Van Klingeren industrial agencies architectenweb.nl/bp8039/

Rektor is een eigenzinnig vormgegeven buitenverlichting. Door de zeer specifieke keuze van materiaal biedt het toestel een zeer mooie lichtverspreiding over de grond, zonder daarbij te verblinden. Het lage energieverbruik en de stevige basis maken van Rektor geschikt voor zowel privé-tuinen als parkeerplaatsen. Delta Light Nederland b.v. architectenweb.nl/bp8040/

Deko Panels zijn vanaf de zijkant belichte acrylpanelen, waarbij het licht met behulp van een speciaal gedrukte puntenmatrix over het gehele oppervlak wordt verspreid. RGB-strips voorzien het paneel van een kleurrijke invulling. Wanneer de led’s niet branden, zijn de Deko Panels volledig transparant. Lagotronics b.v.

Orosso

Leaf

Musa

Orosso is een apart vormgegeven armatuur. Het onconventionele ontwerp van designer Olle Lundberg kwam tot stand door een combinatie van rechte en ronde lichtbronnen, met daar omheen de behuizing. Het lichtdoorlatende oppervlak is gemaximaliseerd, terwijl de lamp over een minimum aan dragend materiaal beschikt.

Fagerhult b.v. architectenweb.nl/bp8048/

Leaf is een intrigerende, organisch vormgegeven lamp, waarvan de intensiteit en kleur van het licht kan worden afgestemd op de functionele behoeften of de sfeer van het moment.

Dankzij een geïntegreerd warmtedistributiesysteem raken de energiezuinige led’s niet verhit, waardoor ze altijd koel aanvoelen. Herman Miller

Musa is een decoratieve en functionele buitenarmatuur, die met behulp van losse accessoires aan een mast of tegen de wand gemonteerd kan worden. De armatuur is volledig uit gietaluminium opgebouwd en afgesloten met een gehard glazen ruit.

Er is keuze uit een a-symmetrische en een breedstralende spiegeloptiek.

Disano Illuminazione architectenweb.nl/bp8051/

104

architectenweb.nl/bp8050/

architectenweb.nl/bp8042/

architectenweb magazine

High End Architectural Lighting Applications

www. IBGOPTICS.nl +31 â&#x20AC;&#x201C; 184 691400 Licht concept / ontwerp - Bouwkundig advies - Product ontwikkeling -Productie - Led Optics - Installatie - Fiber Optics

ARCHIPEDIA

Het Nieuwe Bouwen In de periode tussen de beide Wereldoorlogen raakte een ideologische bouwstijl in zwang, waarbij licht, lucht en ruimte de toon zetten voor de ontwerpen van scholen, woonhuizen en fabrieken.

Deze architectuurstijl kent vele benamingen, maar in Nederland staat de moderne beweging bekend als het Nieuwe Bouwen.

Door | Marjoleine van Schaik, Ronnie Weessies

Beroemde architecten Johannes Duiker (1890-1935)

Bouwstijlen Het Nieuwe Bouwen Vanaf 1915 werden in Nederland veel gebouwen opgetrokken in een strakke, wit gepleisterde bouwstijl met veel ramen en vrijwel geen enkel ornament. De functie van het gebouw werd vooropgesteld in deze bouwstijl, die bekend staat als het Nieuwe Bouwen of Functionalisme. De vorm van het gebouw vloeide als vanzelf voort uit een grondige analyse van de opdracht en de keuze voor moderne materialen als staal en gewapend beton.

Ornamenten waren taboe en verantwoord materiaalgebruik en goede bruikbaarheid van gebouwen gold als essentieel; daarin lag de schoonheid van de architectuur besloten.

Deze opvattingen stonden bijna haaks op het ontwerpprincipe van de gelijktijdige Amsterdamse School, waarbij de indeling van de plattegronden en de constructie zich aan dienden te passen aan de uiterlijke vorm en de gevelindeling.

Bekende architecten zijn Johannes Duiker, J.J.P. Oud en Gerrit Rietveld,

106

maar ook J.B. van Lochem, Mart Stam en het duo Brinkman en Van der Vlugt. In Rotterdam en Amsterdam organiseerden de aanhangers van het Nieuwe Bouwen zich in 1932 in de verenigingen De 8 en De Opbouw.

Het Nieuwe Bouwen is echter meer dan eenvoudigweg een Nederlandse bouwstijl. Op internationaal niveau waren de Nederlandse architecten vanaf 1928 betrokken bij de CIAM-congressen, waarvan Le Corbusier een van de belangrijkste voortrekkers was.

Functionalisme, Neue Sachlichkeit, International Style: het zijn allemaal aanduidingen voor de moderne bouwstijl die het verleden verwierp en de toekomst verwelkomde, met name de technische vooruitgang.

Die radicale verwerping van het verleden kwam vooral voort uit een afkeer van de overvolle negentiende-eeuwse industriesteden vol sociale misstanden en erbarmelijke leefomstandigheden voor de arbeidersklasse. Het is dan ook niet verrassend dat vooral sociale woningbouw en scholenbouw werd

architectenweb magazine

opgetrokken, waarbij ontworpen werd volgens het bekende adagium ‘licht, lucht en ruimte’. De ‘gezonde’ bouwstijl leende zich verder uitstekend voor ziekenhuizen, fabrieken en sanatoria.

Ook het Algemeen Uitbreidings Plan (AUP) van Amsterdam, in 1935 ontworpen door Cornelis van Eesteren, is tot stand gekomen volgens de stedenbouwkundige idealen van het Nieuwe Bouwen.

Beroemde architecten Johannes Duiker (1890-1935)

Haag. Die eerste flat van Nederland was volledig uit beton opgetrokken. In dat jaar publiceerde Duiker het boek Hoogbouw. Zijn enthousiasme voor die architectuurvorm was aangewakkerd door Wiebenga, die een tijdje in de Verenigde Staten had gewoond.

Duiker ontwikkelde zich verder als auteur en kreeg daardoor een belangrijke rol in de invloedrijke architectengroep De 8, die het Nieuwe Bouwen propageerde. Hij stond bekend als een scherpzinnig columnist.

Duiker werd al vroeg geveld door een ziekte. Hij overleed in 1935.

Brinkman en Van der Vlugt (19251936) Johannes Andreas (Jan) Brinkman (1902-1949) en Leendert Cornelis (Leen) van der Vlugt (18941936) zijn de belangrijkste architecten van de Van Nellefabriek in Rotterdam.

Het bureau Brinkman en Van der Vlugt is de voorloper van het tegenwoordige BroekBakema, dat na de Tweede Wereldoorlog een belangrijke bijdrage leverde aan de wederopbouw van Rotterdam onder de naam Van den Broek en Bakema.

Johannes (Jan) Duiker is een van de prominentste architecten van het Nieuwe Bouwen. Hij maakte met minimale middelen heldere en functionele ontwerpen. Bekende werken van hem zijn het sanatorium Zonnestraal in Hilversum en de Openluchtschool aan de Cliostraat in Amsterdam.

Duiker, die in 1890 in Den Haag werd geboren, startte na zijn studie aan de Technische Hogeschool in Delft een bureau met Bernard Bijvoet. Hun vroege ontwerpen laten duidelijk de invloed van Frank Lloyd Wright zien. De twee zetten zichzelf op de kaart door verschillende prijsvragen te winnen, waaronder die voor het ontwerp van de Rijksacademie van Beeldende Kunsten in Amsterdam. Bij de competitie in 1918 kwamen ze in contact met jurylid H.P. Berlage. Via hem verwierven ze de opdracht voor de bouw van een sanatorium voor tbc-patiënten, waarbij Duiker de hulp inriep van betonspecialist J.B. Wiebenga. Hun samenwerking met hem werd ook na het baanbrekende sanatorium Zonnestraal voortgezet, zoals bij de Nirwanaflat (1930) in Den

nummer 9 - april 2007

De twee Rotterdammers kwamen bij elkaar omdat de opdrachtgever van de beroemde fabriek dat eiste. Brinkman was tijdens zijn studie weg- en waterbouwkunde via zijn vader, architect Michiel Brinkman, al betrokken bij de grondconstructie en de fundering van het gebouw. Toen Johannes na zijn vaders overlijden het bureau overnam, mocht hij de opdracht alleen behouden als hij zou samenwerken met Leen van der Vlugt.

Het duo was niet alleen verantwoordelijk voor het ontwerp van de Rotterdamse vestiging, maar ook filialen in onder meer Leiden en de woonhuizen van directieleden kwamen van dezelfde tekentafel. Een voorbeeld is Huis Sonneveld uit 1933, dat naast het Nederlands Architectuurinstituut in Rotterdam staat en tegenwoordig dienst doet als museum. Huis Sonneveld geldt onder meer door de horizontale vensters, witte gevels en de vrije indeelbaarheid als zeer kenmerkend voor het Nieuwe Bouwen.

Door de economische malaise in de jaren dertig hadden de architecten veel tijd voor de detaillering en ze namen ook het interieur van het huis voor hun rekening. In die periode wisten ze het

hoofd boven water te houden door samen te werken met Willem van Tijen, wat onder andere de Bergpolderflat in Rotterdam opleverde.

Andere wapenfeiten van het architectenbureau zijn het ontwerp van de eerste telefooncel (in samenwerking met Willem Hendrik Gispen) en het ontwerp voor het Feyenoordstadion (De Kuip).

Van der Vlugt overleed in 1936, vrij plotseling. Niet veel later kreeg Brinkman te horen dat hij ongeneeslijk ziek was; hij stierf uiteindelijk in 1949.

Jo van den Broek trad in 1937 toe tot het bureau en zette het na de Tweede Wereldoorlog voort met Jaap Bakema.

Het bureau BroekBakema bestaat nog steeds.

Beroemde gebouwen De Kiefhoek (192 5-1929) De Kiefhoek in Rotterdam, dat in totaal 298 eengezinswoningen bevat, wordt internationaal geroemd om de functionalistische opzet van zowel de wijk als de afzonderlijke woningen.

J.J.P. Oud werd in 1918 architect volkswoningbouw voor de pas opgerichte woningdienst van Rotterdam. De industriële groei die Rotterdam doormaakte, zorgde voor grote woningnood.

Daarom werd Oud gevraagd zo goedkoop mogelijk zo veel mogelijk woonruimte te creëren in een woonwijk aan de oever van de Maas.

Naast de eengezinswoningen bevat de wijk twee winkelwoningen, twee pakhuisjes, een kerk en een waterstokerij met woonruimte. De woningen werden ondergebracht in een serie woonblokken die in identieke stroken naast elkaar werden gelegd. De Kiefhoek was bestemd voor grote gezinnen met weinig geld; om de bouwkosten laag te houden, werd systematisch gebouwd met goedkope materialen en technieken, zoals een fundering op betonnen

107

ARCHIPEDIA

platen in plaats van op heipalen.

De strokenwoningen hebben witte gevels, waardoor het lijkt of ze van beton zijn. In werkelijkheid is er tegen een gemetselde gevel stucwerk aangebracht, wat toen de goedkoopste manier was om strakke lijnen te creëren in combinatie met heldere kleuren.

De kleuren zijn onder meer terug te vinden in de kozijnen van de straatlange raamstroken.

De afzonderlijke woningen zijn bijna allemaal identiek. Dat leverde een eenduidig straatbeeld op, met op de hoek van de straten een herkenbaar element, zoals een klein halfrond balkon.

De indeling van de woningen is bijzonder compact: het vloeroppervlak van 7,5 bij 3,9 meter bood ruimte voor maximaal acht bewoners. Beneden bevonden zich de entree, een L-vormige woonkamer, een keuken en een toilet onder de trap. Faciliteiten die voor de armere bevolking van minder belang werden geacht, zoals een eigen watervoorziening, werden wegbezuinigd. Boven waren drie slaapkamers gegroepeerd rondom een centraal halletje.

In de jaren negentig werd de wijk grondig gerestaureerd, waarbij steeds twee woningen werden samengevoegd tot een, zonder de speciale kenmerken van de wijk teniet te doen. In de Kiefhoek is nog één woning in de oude staat te vinden. Die fungeert als museumwoning.

het Koperen Stelen Fonds, dat door de diamantbewerkersbond was opgericht om zieke diamantbewerkers – die door het fijne slijpstof in hun longen vaak tbc kregen – te helpen herstellen. Het ontwerp is van Johannes Duiker en Bernard Bijvoet. J.G. Wiebenga werkte ook mee, vooral wegens zijn kennis van betonconstructies.

Het sanatorium bestaat uit een hoofdgebouw, met daaraan vast twee patiëntenpaviljoens, drie werkplaatsen en het dienstbodehuis De Koepel.

Over het geheel genomen is het complex opgebouwd uit drie langgerekte blokvolumes, die parallel aan elkaar liggen. Daarboven bevindt zich een kruisvormig gedeelte waarin de medische afdeling, de keuken en de wasruimte zijn opgenomen. De bouw was zo gepland, dat er steeds nieuwe paviljoens aan gekoppeld konden worden.

Door de crisis in de jaren twintig is dat er nooit van gekomen.

Het gebouw is een toonbeeld van het Nieuwe Bouwen, zowel in vorm als in functie. In de eerste decennia van de 20e eeuw was er veel aandacht voor volksgezondheid en verrezen er veel openluchtscholen en sanatoria ‘in de frisse buitenlucht’. Het credo ‘licht, lucht en ruimte’ zit ook in de architectuur besloten: dankzij het betonskelet is de plattegrond vrij indeelbaar en door de witte gevels en de vensterstroken maakt het gebouw een lichte, transparante indruk.

In 1998 werden de inmiddels vervallen gebouwdelen naar ontwerp van Hubert-Jan Henket en Wessel de Jonge gerenoveerd. Het hoofdgebouw is tegenwoordig in gebruik als congrescentrum en de overige onderdelen vormen het revalidatiecentrum. De Koepel dient als bezoekerscentrum.

van Ojen - gemeentearchief Den Haag

Sanatorium Zonnestraal (19191934) Het sanatorium Zonnestraal in Hilversum werd gebouwd voor de verpleging van tbc-patiënten. De financiering kwam voort uit de opbrengsten uit

De witgestucte gevels en doorlopende balkons in de Kiefhoek leveren een eenduidig straatbeeld op

Sanatorium Zonnestraal is zowel in vorm als in functie een symbool voor het Nieuwe Bouwen

108

Van Nellefabriek (1925-1931) De Van Nellefabriek in Rotterdam is de wereldberoemd geworden industriële representant van het Nieuwe Bouwen.

Transparantie, lichte kleuren en de vormkenmerken van die bouwstijl zijn allemaal terug te vinden in dit complex.

Het was de wens van de opdrachtgever en de architecten dat het gebouw er decennialang modern uit zou zien. Dat lijkt redelijk te zijn gelukt, want nog altijd wordt de Ontwerpfabriek gezien als een symbool van moderne architectuur.

Het bedrijf Van Nelle, dat sinds 1781 in koffie, thee en tabak handelde, had fabrieksruimte nodig omdat het zelf

architectenweb magazine

Bouwkundige begrippen Strookraam Een reeks naast elkaar geplaatste ramen, eventueel van elkaar gescheiden door kozijnen. Vaak toegepast in het Functionalisme, waarbij het strookraam soms ook de hoeken van het gebouw volgt om de lichtheid van de constructie te benadrukken.

De buitenmuren van de Van Nellefabriek hebben dankzij de betonconstructie geen dragende functie, wat een glasvliesgevel mogelijk maakte.

ging produceren. De opdracht voor een gebouw in de Delfthavense Schie werd onder het directeurschap van Kees van der Leeuw verleend aan het architectenbureau van Michiel Brinkman. Hij leverde het oorspronkelijke ontwerp, maar het plan werd na zijn overlijden in 1925 uitgewerkt door zijn zoon Jan Brinkman, in associatie met Leen van der Vlugt.

Het complex bestaat uit een drietal gebouwen die in een sliert achter elkaar zijn gesitueerd. De strookvormige gebouwen hebben een aflopend aantal bouwlagen: acht lagen voor de tabakproductie, vijf voor die van de thee en drie voor de vervaardiging van koffie. De drie gebouwen zijn met elkaar verbonden door trappenhuizen, waarin tevens de sanitaire voorzieningen zijn geplaatst.

Dankzij de betonconstructie heeft het geheel een open structuur. De paddestoelkolommen voeren de krachten af naar de fundering, waardoor de plattegrond vrij indeelbaar is en de gevel geen dragende functie hoeft te vervullen.

Hierdoor kon een glazen vliesgevel wor-

den gemaakt, met slanke staalprofielen, wat zorgde voor een optimale lichtinval zoals de directeur wilde. Het droeg bij aan gunstige arbeidsomstandigheden.

De ruimte tussen het expeditiecentrum en de fabriek werd overspannen door luchtbruggen met transportbanden. Die liepen van de zesde en derde laag van de fabriek naar de tweede laag van het gebouw aan de overzijde. Aan de entree van het fabrieksgedeelte kwam een kantoorgebouw te staan, die in de gebogen vorm van de weg meeloopt, en boven op het hoogste gedeelte van het complex deed een gebouwtje dienst als tearoom.

In 1995 werd de fabriek buiten gebruik gesteld. Het gebouw werd een rijksmonument en kreeg de huidige functie van Ontwerpfabriek, een verzamelgebouw voor bedrijven van creatieve aard.

Daarnaast worden er evenementen en bijeenkomsten gehouden. Onder leiding van architect Wessel de Jonge werd het complex in 200? aangepast aan de eisen van de tijd. De aanpassing werd genomineerd voor deNationale renovatieprijs 2003.

Stuc Ook stucco of stucwerk. Mengsel van gips, marmerpoeder en lijmwater, of van Parijs pleister met water. Was reeds in de Oudheid bekend en dient voor afwerking en versiering van wanden en plafonds.

Parijs pleister Gips dat gebrand is uit gipssteen afkomstig uit het Bekken van Parijs.

Stukadoren Aanbrengen van stucwerk; term word vaak foutief gebruikt voor alle pleisterwerken.

Archipedia is een educatieve, interactieve architectuurencyclopedie in ontwikkeling. In deze rubriek vindt u alvast een extract uit de duizenden artikelen die straks online staan.

Wilt u belangeloos meewerken aan de totstandkoming van Archipedia, door bijvoorbeeld kosteloos een artikel te schrijven of beeldmateriaal te leveren?

Neem dan contact op met Marjoleine van Schaik, 035 â&#x20AC;&#x201C; 69 20 874 of mail naar mvs@architectenweb.nl

nummer 9 - april 2007

109

PUBLICATIES

Building 3000 years of Design Engineering and Construction

Techniekgeschiedenis Bill Addis 2007 Phaidon Hardcover 22 x 25,5 cm ISBN 978 0 7148 4146 5 640 p ¤ 75,00 Engels

In deze lijvige uitgave heeft Bill Addis op bewonderenswaardige wijze een ‘van het jaar nul tot nu’overzicht gecreëerd van materialen, technieken en constructiemethoden in de architectuur. Het boek is helder onderverdeeld in negen hoofdstukken, elk met een eigen tijdsbestek en kleurcodering. Daardoor is het prima te gebruiken als naslagwerk, maar de prachtige, vaak niet eerder gepubliceerde afbeeldingen en detailtekeningen zorgen er tegelijk voor samen met de goed geschreven tekst en de aantrekkelijke vormgeving dat je door blijft bladeren en lezen.

Building legt een link tussen constructies, materialen en het architectonisch ontwerp, en plaatst zijn bevindingen in een historisch perspectief. Daarmee bevindt het zich op tamelijk onontgonnen terrein: tussen de architectuurgeschiedenis en bouwtechniek in. Een prachtige, verzorgde uitgave met een schat aan beeldmateriaal en informatie. Vandaag nog bestellen! (MvS)

Alvar Aalto Through the eyes of Shigeru Ban

Architectuur Juhani Pallasmaa, Tomoko Sato (eds) 2007 Black Dog Publishing Hardcover 22,5 x 27,5 cm ISBN 1904772 641 272 p ¤ 45,00 Engels 110

Zoals de titel doet vermoeden, biedt Alvar Aalto een overzicht van het werk van de Finse modernist, een aantal essays van zijn hand en enkele artikelen waarin zijn ontwikkeling als architect wordt geschetst. Wat deze uitgave interessant maakt, is het feit dat we hier kennis maken met Aalto door de ogen van de Japanse architect Shigeru Ban. De architecten verschillen in generatie, in culturele achtergrond, in stijl – in alles. Het is een verrassende combinatie die uitnodigt tot nadere beschouwing. De link tussen de twee wordt verklaard in het voorwoord en een interview met Ban: hij herkent zichzelf als architect in de architectonische visie van Aalto en wil laten zien wat die visie kan betekenen voor de hedendaagse architectuur. Een mooie, complete uitgave met nieuwe foto’s van Judith Turner. Maar of het boek nu over Alvar Aalto gaat, of misschien toch meer over Shigeru Ban…? (MvS)

architectenweb magazine

Inside Outside

interieur/architectuur Petra Blaisse en Kayoko Ota (red.)

2007 NAi Publishers Hardcover ISBN 978 9 0566 2453 8 24,5 x 17,5 cm 504 p ¤ 35,00 Engels

Petra Blaisse is vooral bekend geworden door de wijze waarop zij met doeken en gordijnen veranderlijke ruimtes wist te realiseren. Zowel ‘inside’, als ‘outside’ ontwerpt Blaisse bovendien aan tuinlandschappen en interieurs. Vanuit een streven naar ambitieuzere rollen voor landschap- en interieurontwerp resulteert haar intrigerende verweving van disciplines in een eindeloze recombinatie van punten, lijnen, figuren, patronen, gaten en sporen in tuinen en interieurs.

De uitgave heeft een even informeel en onoverzichtelijk karakter als een dag op het bureau van Inside Outside. Het schept een beeld van het volledige spectrum van Blaisses werk, dat veelal in samenwerkingsverband tot stand kwam, bijvoorbeeld met SANAA, UN studio en OMA/Rem Koolhaas.

Voor de laatste deed Blaisse belangrijke projecten in Europa, Azië en de Verenigde Staten. Deze veelheid wordt aangevuld met diepzinnige bijdragen van onder meer Sanford Kwinter, Cecil Balmond en Chris Dercon. Het boek doet echter precies datgene, wat Blaisse met haar werk niet beoogt: inkaderen, labelen en ideeën bevriezen. (EF)

Dromen van een metropool Creatieve klasse van Rotterdam 1970-2000

architectuur/stedenbouw Patricia van Ulzen 2007 Uitgeverij 010 paperback 17,5 x 24 cm ISBN 9789064506208 240 p ¤ 29,50 Nederlands nummer 9 - april 2007

Rotterdam profileert zich met succes als architectuurstad van Nederland, als moderne zakelijke poldermetropool, een ‘echte stad’ vergeleken met Utrecht of Amsterdam.

In het proefschrift Dromen van een Metropool toets van Ulzen in die ambitie. Het gaat er haar in de zeven vlot geschreven hoofdstukken niet om of Rotterdam nu werkelijk een wereldstad is, maar om hoe dat streven naar grootstedelijkheid zich heeft ontwikkeld. In 1970 wilde Rotterdam nog klein blijven, gezellig zijn, lekker knus.

Dertig jaar later wordt gesproken van Manhattan aan de Maas.

Wat is er gebeurd?

Utzen kijkt hiervoor naar kunst en cultuur, architectuur, bestuur, beleid en bedrijven, creatieve netwerken en andere factoren die allemaal bijdragen aan de kleur van een stad. Grote ontwikkelingen worden met aandacht voor detail omschreven.

Het resultaat is een interessant boek dat inzicht biedt in het functioneren van het stedelijke imago in het algemeen en Rotterdam in het bijzonder. (MvS) 111

PUBLICATIES

Transformatie van kantoorgebouwen Thema’s, actoren, instrumenten en projecten

architectuur Theo van der Voordt (red.)

2007 Uitgeverij 010 Paperback 17 x 24 cm ISBN 978 90 6450 624 6 480 p ¤ 34,50 Nederlands

In Nederland kennen we grote leegstand van kantoorgebouwen en gebrek aan woningen. Het ombouwen van leegstaande kantoren naar woningen wordt wel gezien als oplossing van beide problemen. In dit boek komen alle aspecten van zo’n transformatieproces aan de orde.

Het boek is opgebouwd uit vier delen. In het eerste deel worden succesvol gerealiseerde projecten getoond en toegelicht. In de volgende delen over thema’s, actoren en instrumenten geven betrokkenen in bondige artikelen hun visie op of ervaring met transformeren. De schrijvers werken bij de vele partijen in het transformatieproces, van projectontwikkelaars en bouwers tot stedenbouwkundig onderzoekers en architecten.

Zowel succesfactoren als mogelijke probleempunten in het proces komen aan bod.

Het boek biedt een goede basis voor iedereen die beroepsmatig met transformatieprojecten te maken heeft of erin geïnteresseerd is. En minstens zo belangrijk, het is een inspirerend boek, zowel in tekst als in beeld. (RL)

Via Vinex Straatbeeld van 10 jaar Vinex

architectuur/stedenbouw Mattijs van ’t Hof, Gladys Jacobson, Martine Leroi, Hans Ibelings, Tim Donker 2006 Episode publishers Paperback ISBN 978 90 5973 054 0 10 x 16 cm 136 p ¤ 19,50 Nederlands 112

De woonwijken van de Vierde Nota Ruimtelijke Ordening Extra, beter bekend als Vinex, bestaan 10 jaar. Tijd om de balans op te maken, want de Vinexwijken kampen met een imagoprobleem. De architectuur zou middelmatig zijn, eenvormig en troosteloos.

Inderdaad zijn de woningtypes vaker variaties op bestaande modellen dan representanten van echt vernieuwende typologieën. Bovendien liggen de wijken te dicht bij de stad om een eigen centrum te kunnen creëren, maar vormen ze er ook geen eenheid mee. Toch is die neerbuigendheid onterecht.

Vinexwijken bieden meer verscheidenheid in woningbouw dan andere (en oudere) uitbreidingswijken uit de 20e eeuw, en de bewoners zijn tevreden. Naast drie korte essays die de problematiek van de suburbane typologie boeiend én humoristisch vastleggen, geeft dit kleine naslagwerk tevens alle aantallen, percentages en soorten bebouwing van de Vinex gerangschikt per wijk. Maar het gaat vooral om de 80 foto’s.

Die leggen genadeloos bloot waar de Vinexwijk voor staat: de doorsnee van de Nederlandse samenleving. (MT)

architectenweb magazine

Strategisch Laagland

cartografie /ontwerp Clemens Steenbergen, Johan van der Zwart 2007 Uitgeverij 010 Paperback ISBN 90 6450 607 8 17 x 21 cm 82 p (plus cd-rom) ¤ 24,50 Nederlands

De noodzaak voor inundatie, het onder water zetten van polders als verdedigingsstrategie, is tegenwoordig verdwenen, maar daarmee is het verwerven van inzicht in de betekenis en potenties van de Nieuwe Hollandse Waterlinie nog niet overbodig. Het unieke landschap dat de NHW beslaat, wordt verder ontwikkeld als nationaal landschap. De digitale atlas dient eigenlijk een tweeledig doel: enerzijds is het boekje met bijhorende cd-rom bedoeld als documentatie van de historische verdedigingslinie, met aandacht voor het ontstaan, de werking en de transformatie van het smalle, 85 kilometer lange gebied dat zich van het IJsselmeer, via de oostkant van Utrecht en Gorinchem uitstrekt tot aan de Biesbosch. Anderzijds is de atlas een onuitputtelijke bron van informatie voor planologen, stedenbouwkundigen en landschapsontwerpers die in het gebied opereren. De atlas zal ook in boekvorm verschijnen, maar de digitale uitgave met zeer gebruiksvriendelijk kaartmateriaal is voor ontwerpdoeleinden wel zo handig. (MvS)

Kaart IJburg 2007

Architectuur Yvonne de Korte, Isabel van Lent 2007 ARCAM uitvouwbare kaart ISBN: 9789076863870 12 p 10 x 30 cm (opgevouwen) ¤ 3,50 Nederlands/Engels nummer 9 - april 2007

De ontwikkelingen op de Amsterdamse uitbreidingslocatie IJburg voltrekken zich razendsnel; als ‘proeftuin’ voor particulier opdrachtgeverschap en showcase voor het creëren van een gevarieerde, stedelijke omgeving schieten de gebouwen en projecten als paddenstoelen uit de grond. Boeken over IJburg zijn snel verouderd, en des te handiger zijn de architectuurkaarten die de afgelopen vijf jaar over IJburg zijn verschenen. Elk jaar inventariseert architectuurcentrum ARCAM de ontwikkelingen en brengt ze letterlijk in kaart. De nieuwste editie, bijgewerkt tot en met 2007, bevat onder andere gedetailleerde informatie over Steigereiland en laat per vrije kavel zien welke architect het betreffende pand ontworpen heeft. In dit deel is verder aandacht voor de ecologische verbindingszones en het groen op en om IJburg. De heldere grafische vormgeving en het feit dat de uitgave als kaart in plaats van boekje is gedrukt, maakt Kaart IJburg 2007 tot een handige en vooral actuele metgezel voor wie op verkenning gaat in IJburg. (MvS)

113

AGENDA

EVENEMENTEN 12 april De ontwikkelaar van â&#x20AC;&#x2DC;De Rotterdamâ&#x20AC;&#x2122; Lezing door Anna Vos van Bouwfonds MAB Development in de reeks bouw@nai. Aanvang 20:00 uur.

Q www.nai.nl

17 april Hatert & Grootstal: de houdbaarheid van moderne woonidealen In de lezingenreeks Nijmeegse Gebieden spreken Marc van Gils en Leon van Meijel over deze Nijmeegse wijk.

Q www.architectuurcentrumnijmegen.nl

19 april Avond van de Architectuurkritiek Met sprekers Ole Bouman (directeur NAi), Cor Wagenaar (redacteur van het architectuurjaarboek), Angelika Schnell (Archplus) en Paul Vermeulen. De avond wordt georganiseerd door het NAi en AIR-Rotterdam. Aanvang 20:00 uur.

Q www.nai.nl

10 mei The Perception of the Public In de reeks Architectural Positions geven Steven Holl en Lars Spuybroek lezingen. Van 18:00 tot 21:00 uur.

Q positions.tudelft.nl

TENTOONSTELLINGEN t/m 20 april Nederlandse bouwmeesters in Spanje Overzichtstentoonstelling van recent werk van Nederlandse architecten in Spanje.

Q www.denhaag.nl

t/m 29 april Expositie Hubert-Jan Henket [1]

1

Tentoonstelling over de architect van het nieuwe Fries Museum.

Q www.friesmuseum.nl

t/m 6 mei Architectuur van de nacht - schitterende gebouwen De tentoonstelling laat zien hoe het gebruik van licht in de afgelopen honderd jaar de architectuur en onze beleving ervan heeft veranderd.

Q www.nai.nl

t/m 6 mei Over Beeld en Geluid

2 foto Arie Hooimeijer.

Naar aanleiding van de opening van Beeld en Geluid toont Museum Hilversum een overzichtstentoonstelling van het werk van ontwerper Jaap Drupsteen en de reizende tentoonstelling Achter de Gordijnen van Neutelings Riedijk Architecten..

Q www.museumhilversum.nl

t/m 6 mei Tentoonstelling Kazuyo Sejima & Ryue Nishizawa (SANAA) Tentoonstelling in de Singel te Antwerpen van het werk van de Japanners Kazuyo Sejima en Ryue Nishizawa van SANAA. Q www.desingel.be

t/m 6 mei Villa Photon - Kinetische lichtobjecten Expositie in de museumwoning Huis Sonneveld met een aantal bijzondere lampen en bewegende lichtobjecten.

Q www.nai.nl

3 foto Jan Zwart.

114

t/m 10 mei Bouwen met Karton [2] Karton als materiaal voor gebouwen en gebruiksvoorwerpen als meubels.

Q www.rapsite.nl architectenweb magazine

t/m 13 mei GebouwGezichten [3] Tentoonstelling met GebouwGezichten.

Q www.nai.nl

het

resultaat

van

de

fotografieopdracht

2006

t/m 15 april Expositie ontwerpen Entreegebouw Paleis Het Loo [4] Presentatie van de vijf ontwerpen voor het entreegebouw.

Q www.paleishetloo.nl

t/m 10 juni ‘Dutch Mountains’ [5] ‘Dutch Mountains’ is gewijd aan het werk van architect Francine Houben van Mecanoo. Vier jaar lang was zij stadsbouwmeester van Almere met als taak verbeeldende visies te ontwikkelen voor het Almere van de toekomst.

Q www.casla.nl

t/m 20 mei Binckhorst

4

Presentatie van de plannen voor bedrijventerrein de Binckhorst.

Q www.denhaag.nl

t/m 3 juni Moderniteit in de Tropen Architectuur in Nederlands-Indië uit de periode 1850 tot 1950.

Q www.nai.nl

13 april t/m 2 juni Herman Hertzbergers Amsterdam [6] Tentoonstelling naar aanleiding van de 75e verjaardag van architect Hertzberger.

Q www.arcam.nl

SEMINARS/CURSUSSEN 11 en 19 april Cursus Brand

5 Afbeelding Mecanoo.

Normen, regels en berekeningen met betrekking tot brandveiligheid.

Q www.bouwenmetstaal.nl

19 april NSG-Geluidshinderdag Geluidskwaliteit in milieu en ruimtelijke ordening.

Q www.nsg.nl

8 en 15 mei Bouwtechnisch ontwerpen Ontwikkelen, aanpassen en toetsen van het bouwkundig detail Q www.sbr.nl

6 8 en 15 mei De nieuwe Woningwet 2007

© Architectuurstudio Herman Hertzberger.

Over de wijzigingen die 1 april 2007 in werking treden Q www.sdu.nl/klanten/studiedagen/

PRIJSVRAGEN Inleveren tot 15 ‘Geef vorm aan veiligheid’ april en uitslag op Design Contest voor deurbeslag 24 mei Q www.vemasecurity.nl/nieuws/inschrijven.html Inleveren tot 25 1:500 Ontwerp Heesterveld mei en uitslag op Prijsvraag voor de woonomgeving bij complex Heesterveld in de Bijlmermeer.

22 juni Na een eerste ronde volgt een besloten prijsvraag.

Q www.nai.nl/1-500

nummer 9 - april 2007

115

VACATURES Kijk voor meer vacatures en een uitgebreide beschrijving van onderstaande advertenties op www.architectenweb.nl en vul het bijbehorenden wwwpagina nummer in.

bureaumanager Je bent verantwoordelijk, coördineert en houdt toezicht op het technische en procesmatige verloop van de projecten binnen de projectdivisies. Je hebt min. 5 jaar werk- en managementervaring, WO diploma bouwkunde en/of civiele techniek, beschikt over een aantoonbaar en actief netwerk binnen de bouwwereld en bent bij op relevante ontwikkelingen in je vakgebied.

Vacature plaatsen of CV online zetten?

Surf ook daarvoor naar onze online vacaturebank!

3D BluePrint Technologies B.V.

(020) 684 89 00 www.3dblueprint.nl edgar.van.niekerk@3dblueprint.nl Q architectenweb.nl/v5879/

ervaren bouwkundigen

manager bouwkundig tekenbureau

Wij zijn op zoek naar bouwkundigen en/of civieltechnici met min. vijf jaar ervaring, WO/HBO diploma bouwkunde, ervaring met relevante bouwkundige (3D) software programma’s, zelfstandig, proactief en met leidinggevende ervaring. Wij bieden een jonge en innovatieve werkomgeving met aansprekende projecten waarin met de modernste technieken wordt gewerkt.

Voor onze afdeling Digital Services zijn wij op zoek naar een ervaren en meewerkend manager bouwtechnisch tekenwerk met min. vijf jaar ervaring, HBO/WO dipl. bouwkunde, creatief in het aandragen van technische oplossingen en in staat om van hieruit aan te sturen en als vraagbaak te fungeren. Wij bieden een bedrijfscultuur waar open wordt gecommuniceerd en die je kansen biedt als je ze creëert.

3D BluePrint Technologies B.V.

3D BluePrint Technologies B.V.

(020) 684 89 00 www.3dblueprint.nl edgar.van.niekerk@3dblueprint.nl Q architectenweb.nl/v5642/

(020) 684 89 00 www.3dblueprint.nl edgar.van.niekerk@3dblueprint.nl Q architectenweb.nl/v5592/

bouwkundig tekenaar/interieurtekenaar

bouwkundige

Jij brengt in nauwe samenwerking met een ontwerper een interieurconcept tot leven: van eerste schets tot en met de werk- en detailtekeningen. Je bent medeverantwoordelijk voor de vervolgprojecten en je onderhoudt het contact met derden. We vragen MTS- bouwkunde of ruime werkervaring als interieurtekenaar, je levert kwaliteit, hebt passie voor het vak, loyaliteit en humor.

Wij zoeken een enthousiaste bouwkundige die ons, in teamverband, wil ondersteunen bij het uitwerken van diverse ontwerpen.

Wij zijn voornamelijk actief in utiliteitsbouw, gezondheidszorg en part. woningbouw. We verwachten van je dat je het gehele bouwproces van voorlopig ontwerp tot in het detail beheerst.

Je hebt min. HTS bouwkunde. Functie is voor 32 uur p/w met vrijdag vrij.

Desarc Concept & Design

van Dolderen van der Prijt architecten

(055) 576 14 30 www.desarc.nl info@desarc.nl Q architectenweb.nl/v5876/

(020) 625 05 75 www.vdvdp.nl info@vdvdp.nl Q architectenweb.nl/v5829/

bouwkundig tekenaar/ontwerper AutoCad

projectleider

Dosign Engineering heeft de opdracht gekregen een team van AutoCad Tekenaars samen te stellen voor een toonaangevend en vooruitstrevend complex project in China. U werkt in zowel de V.O.- als in de D.O.-fase. U heeft ruime ervaring als bouwkundig tekenaar en u bent bereid in Rotterdam te werken.

Voor de functie van projectleider zijn we op zoek naar iemand met een ruime bouwkundige kennis, een goed kostenbesef en leidinggevende capaciteiten, om zo zorg te kunnen dragen voor de projecten van een gerenommeerd Architectenbureau in de regio Rotterdam.

116

Dosign Engineering B.V.

Dosign Engineering B.V.

(010) 477 01 01 www.dosign.nl bouw@dosign.nl Q architectenweb.nl/v5893/

(010) 477 01 01 www.dosign.nl bouw@dosign.nl Q architectenweb.nl/v 5791/

architectenweb magazine

AutoCAD tekenaar (Eindhoven)

leergierige bouwkundig tekenaar

Voor een middelgroot architectenbureau zoeken wij een bouwkundig tekenaar. Gezien de diverse stadia van de projecten in de orderportefeuille zoeken wij een breed inzetbaar persoon met een HTS achtergrond en een aantal jaren relevante werkervaring. Ben je flexibel, enthousiast en heb je een groot verantwoordelijkheidsgevoel, dan is deze uitdaging beslist iets voor jou.

Architectenbureau in de regio Arnhem. Kennisrijke en middelgrote organisatie, mooie historie en grote diversiteit aan projecten. Gedegen opleidingstraject, ruime doorgroeimogelijkheden.

Een bijzondere uitdaging en prima carrièrestart voor een bouwkundige op HTS niveau met maximaal 3 jaar werkervaring.

InterWork Eindhoven

InterWork Arnhem

(040) 265 20 00 www.interwork.nl niels@interwork.nl, Niels van Loon Q architectenweb.nl/v5892/

(026) 353 09 80 www.interwork.nl eric@interwork.nl, Eric Diergaarde Q architectenweb.nl/v5890/

projectleider (Haarlem)

projectleider architectuur

Bouwkundig projectleider met HTS achtergrond, 3-5 jaar ervaring. Je begeleidt het projectteam en je bewaakt de kwaliteit van tekenwerk en de voortgang van het project. Je bent een bouwkundig sterk persoon, je voert overleg met de architect en je weet je goed uit te drukken. De projecten zijn uitdagend en divers, de voorwaarden zijn prima en jij bent gewoon jezelf.

Voor een landelijk opererend architectenbureau met eigen projectmanagement biedt MT&V een uitdaging met doorgroeimogelijkheden. Je adviseert en ondersteunt het ontwerpteam.

Vervolgens heb je de verantwoording voor het gehele project.

Op zoek naar een carrièrekans? Reageer dan snel.

InterWork Amsterdam

MT&V Architectuur

(020) 423 08 55 www.interwork.nl eelko@interwork.nl, Eelko van Mastrigt Q architectenweb.nl/v5891/

(020) 412 41 20 www.mtenv.nl architectuur@mtenv.nl Q architectenweb.nl/v5789/

bouwkundige

bouwkundig tekenaars

Wij zijn op zoek naar iemand met ervaring met bouwtechnisch ontwerpen in een creatieve omgeving. Improvisatietalent, zorgvuldig en precies. Heb je een HTS-opleiding, min. 3 jaar werkervaring, ruime ervaring met (Nederlandse) regelgeving en bouwtechniek, goede communicatieve vaardigheden in het Engels en Nederlands, reageer dan nu.

Steenhuis Bukman Architecten zoekt per direct bouwkundig tekenaars. We bieden uitgroeimogelijkheden naar assistent ontwerpers/projectbegeleiders. De kandidaten hebben bij voorkeur ervaring met Autocad, applicatie Delta Pi. Het betreft een fulltime functie voor iemand met een HBO/universitair opleidingsniveau.

One Architecture BV

Steenhuis Bukman Architecten

(020) 470 00 40 work@onearchitecture.nl www.onearchitecture.nl Q architectenweb.nl/v5884/

(015) 214 66 68 www.steenhuisbukman.nl info@steenhuisbukman.nl Q architectenweb.nl/v5886/

projectleider-tekenaar

architect

Wij zoeken een projectleider-tekenaar met ruime praktijkervaring in de luxe maatwerkbetimmerings-branche, interieurbouw.

Je bent zelfstandig werkend en bekend met het calculeren, offreren, inkopen, uitwerken (AUTOCAD) van aanvragen, c.q. opdrachten. Je gaat leiding geven aan een productieteam en begeleidt hen in de fabriek en op locatie.

Klein architectenbureau in het centrum van Den Haag is op zoek naar een zelfstandige, initiatiefrijk, flexibele architect/ bouwkundig ingenieur voor 32 uur per week, met ten minste drie jaar ervaring. De werkzaamheden zullen bestaan uit het technisch uitwerken en detailleren van (deel-)plannen in samenwerking met de architect. Kennis van wet- en regelge-

van Wijk interieurbouw en scheepsbetimmering BV

INTERIEURBOUW

nummer 9 - april 2007

(079) 593 38 38 interieurvanwijk@hetnet.nl Q architectenweb.nl/v5883/

Bullhorst Architecten Stedenbouwers

(070) 364 66 77 info@bullhorstarchitecten.nl www.bullhorstarchitecten.nl Q architectenweb.nl/v5878/

117

VACATURES sr. architect Dosign Engineering is op zoek naar een Sr. Architect voor een internationale opdrachtgever. U werkt in een internationaal samengesteld team van architecten, waarbij u de leidende rol speelt m.b.t. de Nederlandse besluitvorming. Het team houdt zich bezig met een project dat gezichtsbepalend is voor de skyline van Rotterdam.

Architectenweb Media B.V. zoekt per direct:

Allround redacteur voor minimaal 24 - 32 uur p/w

Dosign Engineering B.V.

(010) 477 01 01 www.dosign.nl bouw@dosign.nl Q architectenweb.nl/v5894/

ervaren architect In Noord-Holland is MT&V op zoek naar een ervaren architect.

Je houdt je o.a. bezig met het ontwikkelen van concepten en het vervaardigen van tekeningen van schetsontwerp naar voorlopig ontwerp. Ben je bouwkundig sterk en beschik je over goede communicatieve vaardigheden? Reageer dan snel.

MT&V Architectuur

(020) 412 41 20 www.mtenv.nl architectuur@mtenv.nl Q architectenweb.nl/v5788/

architect (regio Den Haag) MT&V is op zoek naar een ambitieuze Architect in de regio Den Haag. Ben je een teamplayer en heb je de nodige ervaring in het ontwerpen van zowel kleine als grote projecten in samenwerking met andere architecten? Heb je de nodige werkervaring opgedaan en ben je toe aan een carrièrestap? Reageer dan snel.

MT&V Architectuur (020) 412 41 20 www.mtenv.nl architectuur@mtenv.nl Q architectenweb.nl/v5787/

Wat ga je doen?

Voor het magazine betreffen de werkzaamheden het uitvoeren van research en het schrijven van artikelen over architectuurprojecten, bouwproducten, publicaties en leuke gadgets. Voor de website architectenweb.nl bestaan de werkzaamheden uit het schrijven en toevoegen van nieuwsberichten en artikelen voor Archipedia, onze online architectuurencyclopedie-in-aanbouw.

Wij zoeken Je hebt een voelspriet voor architectuurnieuws en hebt een buitengewone belangstelling voor architectuur. Je hebt redactionele ervaring en bij voorkeur een afgeronde opleiding op HBO/WO-niveau, bijvoorbeeld (kunst)geschiedenis, journalistiek of Nederlands. Aantoonbare schrijfervaring is een vereiste, evenals het vermogen om vlot, toegankelijk én met diepgang te kunnen schrijven.

Wij bieden Het succes van Architectenweb is voor een groot deel te danken aan de professionaliteiten creativiteit van onze medewerkers. We bieden je de mogelijkheid om samen met dit enthousiaste team van jonge mensen met hoge ambities het succes van Architectenweb verder uit te breiden. De verhoudingen zijn informeel, op het vlak van prestaties ligt de lat hoog.

Ons motto is: je doet het goed, of je doet het niet.

Freelance redacteur Ter uitbreiding van ons freelance redactieteam

projectarchitect Als projectarchitect heb je volledige verantwoordelijkheid vanaf de eerste studie t/m oplevering. Je hebt ruime ervaring (5 jaar) en een buitengewoon gevoel voor ontwerp en techniek.

Daarnaast ben je creatief, ambitieus, zelfstandig, inspirerend en een realist. Het communiceren van je ideeën is voor jou een tweede natuur. Je werk kenmerkt zich door een duidelijke stijl en visie.

Architektenburo Roos en Ros BNI BNA b.v.

(0186) 69 15 80 www.roosros.nl info@roosros.nl Q architectenweb.nl/v5821/

118

Als allround redacteur maak je deel uit van de redactie van het vakblad Architectenweb Magazine en de website architectenweb.nl. De werkzaamheden zullen grofweg 50/50 tussen beide media worden verdeeld.

Wij zoeken een ervaren freelancer die in opdracht van de redactie zelfstandig projectbesprekingen wil schrijven.

Solliciteren Stuur je sollicitatiebrief inclusief CV en referentieartikelen vóór 30 april naar: Architectenweb Media BV, t.a.v. de heer J.M. van Oostveen, postbus 394, 1400 AJ BUSSUM.

Onze visie op de techniek:

‘Een continue investering in kennis en scholing’ Economische

ontwikkelingen

houden

niet

op

bij

onze

landsgrenzen. De wereld is ons afzetgebied, al decennia lang. Met name de laatste jaren raakt deze globalisering in een stroomversnelling, waarbij vooral de explosieve groei en booming economie van China sterk tot de verbeelding spreken.

Nieuwe, interessante afzetmarkten vormen voor ons normaal gesproken een positief signaal. Toch zijn er ook doemscenario’s, waarbij zowel Europa als Amerika worden overvleugeld door deze sterke, opkomende economieën.

Verbeterde bedrijfsprocessen Een vergelijking met de jaren tachtig lijkt op zijn plaats. Toen waren het de Aziatische tijgers zoals Japan en Korea die dominant op de wereldmarkt dreigden te worden. Wij behielden echter onze positie via verbeteringen van onze bedrijfsprocessen.

Een belangrijk punt van aandacht, ook in de toekomst. Het is vooral de techniek die hierin een grote rol speelt. Wij denken aan I.C.T. en internet. Ook conventionele technieken zoals de werktuigbouw en elektrotechniek dragen ertoe bij dat wij steeds efficiënter kunnen produceren. ‘Optimalisatie door innovatie’ was het credo van de jaren negentig. Een credo dat nog niets aan actualiteit heeft ingeboet en ongetwijfeld steeds belangrijker zal worden.

Investeren in technisch onderwijs Overheid en bedrijfsleven zullen samen de innovatieve kwaliteiten van onze technische sector moeten verstevigen. Wat dat betreft voelen wij onszelf ook aangesproken. Wij moeten investeren in noodzakelijke ontwikkelingen in deze sector. In algemeen technisch onderwijs bijvoorbeeld, maar ook in specialistische cursussen en trainingen. Hierbij denken wij niet alleen aan geld, maar ook aan het imago van de techniek, dat best eens opgepoetst mag worden.De structurele aanwezigheid van een hoogwaardig kennis- en arbeidspotentieel is essentieel voor de groei van onze economie. ‘Eigen kweek’ is in dit verband erg belangrijk, omdat import uit het buitenland maar een tijdelijke oplossing betekent.

Mens blijft belangrijkste schakel Sinds 1985 detacheren wij middelbaar en hooggeschoolde technici. Specialisten in het ontwerpen, voorbereiden en begeleiden van technische constructies. Wij onderscheiden ons door kwaliteit en door liefde voor de techniek en de technicus.

Want hoever de technische ontwikkelingen ook zullen gaan, de mens blijft de belangrijkste schakel in elk innovatief proces. En worden de kracht en duurzaamheid van een constructie niet bepaald door de kwaliteit van deze schakel? Door het verbindende menselijke element? Dosign onderkent dit en specialiseert zich daarom in de toegevoegde waarde van gemotiveerde mensen.

Dosign Engineering heeft kantoren in Rotterdam, Amsterdam en Tilburg. Kijk voor meer informatie op onze internetsite.

www.dosign.nl

KOMO is overtuigd

/OK DESIGN BEGINT BIJ "56!

(ARDGLAS "56! HARDGLAS RAMEN BIEDEN VELE MOGELIJKHEDEN OM GEVELS IN DE WONING EN UTILITEITSBOUW EEN SPECIlEKE UITSTRALING TE GEVEN

!FHANKELIJK VAN TYPE EN UITVOERING AFMETINGEN EN GEKOZEN KLEURSTELLING KUNNEN "56! HARDGLAS RAMEN DRAAIENDE DELEN ACCENTUEREN OF JUIST @ONZICHTBAAR IN EEN GEVEL LATEN OPGAAN "56! HARDGLAS RAMEN ZIJN TOEPASBAAR IN WONINGBOUW EN UTILITEITSBOUW ZOWEL BIJ NIEUWBOUW ALS RENOVATIEPROJECTEN %EN MODERN EN EXCLUSIEF DESIGN ZIJN DE STERKE KENMERKEN VAN "56! HARDGLAS

Binnendeuren van Skantrae vanaf nu met KOMO-CertiямБcaat Voor informatie en/of catalogus: www.skantrae.com - Telefonisch: 026-319 31 21 "REMEN ,* "ARENDRECHT 4ELEFOON %MAIL INFO

BUVA NL

+IJK VOOR MEER INFORMATIE OP WWW BUVA NL

ARCHITECT @WORK 3 째 editie

TO TA A L E V E N E M E N T M E T P R O D U C T I N N O VAT I E S EXCLUSIEF VOOR ARCHITECTEN, INGENIEURBUREAUS, I N T E R I E U R A R C H I T E C T E N , I N T E R I E U RV O R M G E V E R S E N ANDERE VOORSCHRIJVERS

D O N D E R D A G 1 0 E N V R I J D A G 11 M E I 2 0 0 7 13.00 - 20.00 Kortrijk Xpo - VAKBEURS MET NOVITEITEN VAN MEER DAN 250 FABRIKANTEN EN EXCLUSIEVE VERDELERS - SEMINARS & VISIES OP ARCHITECTUUR - EXPOSITIE 'GLAS EN ARCHITECTUUR' ORGANISATIE Kortrijk Xpo T 056/24 11 11 office@architectatwork.be

- NETWORKING IN EEN EXCLUSIEVE, PROFESSIONELE SFEER - INNOVATIEVE BEURSLAY-OUT BY CREATIVE4

WWW.ARCHITECTATWORK.BE

Registreer voor gratis toegang op www.architectatwork.be Code 19450 In samenwerking met NAV - BVA - AINB - ORI

ARCH.MAAIK elke dag een nieuwe strip van arch.maaik op architectenweb.nl

nummer 9 - april 2007

123

colofon

advertentie index

architectenweb

adverteerder

pagina

Architect@work

122

Buva

121

Cement en Beton Centrum

6

Derako

120

Dosign Engineering

119

Duco

5

Faay

50

Foreco Gira

4 17

Glaverbel

2

Herman Miller

1

Holonite IBG optics Industria J.P.M. Kok Karma Design

Redactieadres Postbus 394, 1400 AJ Bussum T (035) 692 08 74 F (035) 692 26 78 I redactie@architectenweb.nl W www.architectenweb.nl Hoofdredactie Jeroen van Oostveen (jvo@architectenweb.nl).

40 105 97

Redactie Marjoleine van Schaik (mvs@architectenweb.nl), Ronnie Weessies (rw@architectenweb.nl).

120 71

Kembo

7

Kubus

25

Lagotronics

73

Melis lighting

54

Motionvloer

54

Reynaers

Architectenweb Magazine is een uitgave van Architectenweb.nl en verschijnt acht keer per jaar. Architectenweb Magazine is een nieuw praktisch vakblad en is een logisch vervolg op het succes, de bekendheid en de goede waardering van www.architectenweb.nl.

Eindredactie Theo Janssen.

Aan dit nummer werkte verder mee Remco Arnold, Peter Drijver, Eric Frijters, Kirsten Hannema, Bart van Hoek, Kees van der Hoeven, Olv Klijn, Egbert Koster, Jeroen van Nieuwenhuizen, Karin Roelofse.

15

Saint Gobain

126

Sedus

125

Skantrae

121

Techcomlight

85

Vmrg

42

Architectenweb Magazine is een uitgave van Architectenweb Media B.V. Postbus 394, 1400 AJ Bussum media@architectenweb.nl.

Advertenties Architectenweb Media B.V. Martijn Postmus (035) 69 20 874, info@architectenweb.nl.

Art-direction en grafische Vormgeving Danny Tupang Huizen, Architectenweb Media B.V. Naarden.

Druk Thieme GrafiMedia Groep Informatie over abonnementen Losse nummers 造 9,50 Jaarabonnement (8 nummers) 造 69,nabestellingen 造 14,- per nummer (incl. BTW) Alle prijzen zijn onder voorbehoud van prijswijzingen. Het abonnementsgeld dient bij vooruitbetaling te worden voldaan. Voor de betaling ontvangt u een factuur. Abonnementen kunnen per nummer ingaan en worden zonder tegenbericht automatisch verlengd. Opzeggen dient schriftelijk te gebeuren bij Architectenweb.nl, minimaal vier weken voor de verschijningsdatum van het laatste nummer van uw abonnement.

Wet op de persoonsregistratie Wij maken u erop attent dat wij enkele door u als abonnee verstrekte gegevens, zoals naam, adres en telefoonnummer, hebben opgenomen in ons gegevensbestand.

colofon

Vrijwaring Uitgever en auteurs verklaren dat dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld, Evenwel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook.

Uw project in Architectenweb Magazine?

Stuur de projectinformatie dan naar de redactie t.a.v. Jeroen van Oostveen, en wie weet verschijnt uw project binnenkort in Architectenweb Magazine! 息 2007 - Architectenweb Media BV Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen en/of op enigerlei wijze worden gereproduceerd zonder schriftelijke toestemming van Architectenweb Media BV.

* , ' .$ - 3$%) '' - /- , ' .$*) -$") ) , - .,/++' , -$")

. # . /)$ & $),$ #.$)"- *) +. $ . 4, ' .$*)-4 ) $). ", ' *+'*--$)" 0 ) !/) .$*) '$. $. -$") ) ,"*)*($ 1 ,( *+.$( ' *(" 0$)" 0**, !!$ $5). & ))$- *)*($ 1*, . " , 5 , 4, ' .$*)-4 $- ) $),$ #.$)"--2-. ( . ( . $)-+$ , , ) -$") '' ' ( ). ) 3* '- /, / & -. *). $) , ) .* #*, ) !/) .$*) ' - ( ) , )".

/- .*'' #$%)-+**,

+ '' ) ) -- ' ' !**)

111 - /- )'

$). )-$ 0 ,

(* & #" % #( " '# ' & #" % ! "

, + % " " + "

' (+ ! %#! "# +#) ' &' " " ' #" % #( ) " (* % ! " ' ) " "( +#" " % " ' * % )##% ( # "

+ % " " + " ' "' " * % % )# (' )##% ' #" % #( ) " (* % ! " " % ") # ) " &'% " *#% ' ' #% " & )( %# " ) %)# "& )# &' ' " &' ) % " ( # &$# " ! ' " * ' % #! '&' )( % &' " ' ) %* % "