Visitors Guide

NL Praktische info Curo-Hall, Ropsy Chaudronstraat 7, 1070 Brussel, Metro Clemenceau Elke dag open van 10:00 tot 18:00 van 29 juni tot 14 oktober 2012

Balades à vélo organisées par Pro Velo les 30/ 06 (FR), 07/ 07 (FR/ NL), 11/ 08 (FR, Accessible aux personnes à mobilité réduite), 09/ 09 (FR/ NL), 14:00.

Réservations: + 32 (0)2 502 73 55 ou info@provelo.org www.provelo.org

Fietstochten georganiseerd door Pro Velo op 30/ 06 (FR), 07/ 07 (FR/ NL), 11/ 08 (FR, Toegankelijk voor personen met verminderde mobiliteit), 09/ 09 (FR/ NL), 14:00.

Reserveren via + 32 (0)2 502 73 55 of info@provelo.org www.provelo.org

Visites guidées à pied accessibles aux personnes à mobilité réduite les 28/ 07 (FR), 18/ 8 (FR), 8/ 09 (FR/ NL), 14:00.

Réservations: + 32 (0)2 563 61 51 ou info@voiretdirebruxelles.be www.voiretdirebruxelles.be

Rondleidingen te voet en voor personen met verminderde mobiliteit op 28/ 7 (FR), 18/ 8 (FR), 8/ 9 (FR/ NL), 14:00.

Reserveren via: + 32 (0)2 563 61 51 of info@voiretdirebruxelles.be www.voiretdirebruxelles.be EN Practical info Curo-Hall, Rospy Chaudron street 7, 1070 Brussels, Metro Clemenceau Open every day from June 29th till October 14th 2012 from 10:00 to 18:00 Bicycle tours organized by Pro Velo on 30/06 (FR), 07/ 07 (FR/ DU), 11/ 08 (FR, Open for disabled people), 09/ 09 (FR/ DU), 14:00.

Registration: + 32 (0)2 502 73 55 or info@provelo.org www.provelo.org Guided walking tours, also accessible for disabled people on 28/ 7 (FR),18/ 8 (FR), 8/ 9 (FR/ NL), 14:00.

Registration: + 32 (0)2 563 61 51 or info@voiretdirebruxelles.be www.voiretdirebruxelles.be

FR Parckdesign, initié par Bruxelles Environnement, est un évènement qui interroge le rôle des espaces verts et espaces publics en Région de BruxellesCapitale. Sous le titre GARDEN, l’édition 2012 propose de transformer une sélection de friches et terrains vagues en une nouvelle forme d’espace urbain où la végétation est plus ou moins présente. Des architectes, paysagistes, designers et artistes ont été invités à réaliser des interventions au cœur de la zone du Canal, faisant par la même occasion découvrir le potentiel de ces quartiers.

NL Parckdesign, geïnitieerd door Leefmilieu Brussel, is een evenement dat de rol van groene zones en openbare ruimtes in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest centraal plaatst. Onder de titel GARDEN worden in de editie 2012 een reeks braak­ lig­gende terreinen omgebouwd tot nieuwe vormen van stadsruimtes, waarbij ook vegetatie min of meer aan­wezig is.

Architecten, tuin- en landschaps­­ architecten, designers en kunstenaars werden uitgenodigd om in het hart van de Kanaal­ zone hun creativiteit bot te vieren. Dankzij hun werk ontdekken we ook de potenties van deze wijken.

EN Parckdesign, initiated by Brussels Environment, is an event questioning the role of green spaces and public spaces in the BrusselsCapital Region. Under the title GARDEN, the 2012 edition proposes transforming a selection of wastelands and waste ground into a new form of urban space where vegetation is more or less present. Architects, landscapers, designers and artists were invited to make their contributions in the heart of the Canal area and, at the same time, provide the opportunity to discover the potential of these districts.

Raumlabor Ost Collective & Studio Public & Collectif Etc Ralf Witthaus OOZE & Marjetica Potrc ˇ Lara Almarcegui Studio Basta & Wagon Landscaping Stéphanie Buttier & Sophie Larger 100Landschaftsarchitektur Thilo Folkerts Cascoland Jeanne van Heeswijk & Marcel van der Meijs

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Parckdesign 2012/ Brussels 28/06 14/10 www.parckdesign 2012.be

Urban Interventions

FR Info pratique Curo-Hall, rue Ropsy Chaudron 7, 1070 Bruxelles, Metro Clémenceau Ouvert tous les jours de 10:00 à 18:00 du 29 juin au 14 octobre 2012

FR Parckdesign est une biennale dédiée à l’amé­nagement des espaces verts initiée par Bruxelles Environnement et par la Ministre bruxelloise de l’Environnement, de l’Énergie et de la Rénovation urbaine. Lors des éditions précédentes de Parckdesign, l’accent était mis avant tout sur le développement du mobilier urbain dans les parcs bruxellois existants. L’édition de 2012 vise cette fois la réinterprétation des terrains en friche, des espaces résiduels et interstitiels à Bruxelles.

Autour du canal Le périmètre d’intervention est centré sur Cureghem (Anderlecht) et Molenbeek, quartiers où, à l’échelle de l’agglomération, les habitants sont les plus distants des espaces verts. Une dizaine de terrains ‘vagues’ font l’objet d’interventions paysagères et artistiques, qui tiennent compte des spécificités de chacun des sites.

Le but est d’élaborer au détour de ces inter­ ventions urbaines un parcours à l’intention du public, mais aussi de valoriser le quartier et d’offrir d’avantage d’espaces de convivialité.

En reliant ces espaces vacants, apparaît un maillage qui met en évidence le potentiel de ces sites et les inscrit dans celui, plus vaste, des espaces publics et espaces verts à l’échelle régionale.

Avec les habitants En optant pour une approche ‘participative’, en sélectionnant des équipes pluridisciplinaires d’artistes, designers, architectes et paysagistes qui disposent d’une expérience en la matière et en proposant des collaborations avec des associations locales, Parckdesign 2012 s’inscrit dans les dynamiques locales, et initie des projets dont certains sont voués à se pérenniser dans le temps grâce aux différents partenaires locaux sollicités. Toutes ces interventions viseront à induire un questionnement sur la valeur de ces nouveaux espaces publics et sur la manière de les ouvrir, de les transformer subtilement, de les gérer et de les accompagner dans le temps.

3

Avant-propos

Du terrain vague à la ville Plus qu’un évènement culturel, la manifestation Parckdesign 2012, GARDEN est surtout une occasion de tester une autre méthode de fabrication urbaine. Il s’agit d’une première étape annonciatrice d’une réflexion sur le rôle des espaces délaissés qui mise sur la capacité de transformer la ville en agissant sur les plus petites cellules urbaines. Cette approche singulière se place ainsi dans une logique de durabilité: à la fois économique en redynamisant des sites à l’abandon, sociale en impliquant les habitants dès l’initiative de conception, environnementale par la protection de la biodiversité, et éducative par une pédagogie ‘in-situ’.

NL Parckdesign is een biënnale die in het teken staat van de inrichting van de groeme ruimte, geïnitieerd door Leefmilieu Brussel en de Brusselse minister van Leefmilieu, Energie en Stadsvernieuwing. In de vorige edities van Parckdesign lag het accent vooral op het ontwerp van stadsmeubilair in bestaande Brusselse parken. Voor 2012 ligt de focus op de herinterpretatie van braakliggende terreinen, rest- en tussenruimtes in Brussel.

EN Parckdesign is a biennial dedicated to green space planning initiated by Brussels Environment and the Brussels Ministry for Environment, Energy and Urban Renovation. During the previous editions of Parckdesign, emphasis was put, above all, on the development of urban furniture in the existing Brussels parks. This time, the 2012 edition aims to reinterpret industrial wastelands, leftover spaces and interstices in Brussels.

Met de bewoners Parckdesign 2012 kiest voor een ‘participatieve’ benadering met multidisciplinaire teams van kunstenaars, ontwerpers en (landschaps-) architecten die ervaring hebben op dit vlak.

Daarnaast zijn er samenwerkingsverbanden met lokale verenigingen. Het evenement past dus in een lokale dynamiek en zet projecten in de steigers waarvan sommige zeker zullen worden voortgezet door de verschillende lokale partners. Al deze interventies nodigen uit om stil te staan bij de waarde van deze nieuwe publieke ruimtes en bij de manier waarop ze worden opengesteld, subtiel getransformeerd, onderhouden en verder in de tijd beheerd.

Around the canal The scope of action is focused on Cureghem (Anderlecht) and Molenbeek, districts where, at urban area level, the local citizens are the most remote from green spaces. A dozen or so ‘wastelands’ were the subject of landscaping and artistic actions, factoring in the specific features of each of the sites. In the course of these urban actions, the aim is to develop a circuit intended for the public, but also to enhance the district and offer more areas where people can meet and spend time together.

By linking up these vacant spaces, a network emerges that emphasises the potential of these sites and integrates into the vaster network of public spaces and green spaces at regional level.

With the inhabitants By opting for a ‘participatory’ approach, by selecting multidisciplinary teams of artists, designers, architects and landscapers who have experience in the area and by proposing co-operation with local associations, Parckdesign 2012 is an integral part of the mechanism of local dynamics. The event initiates projects, some of which are destined to achieve long-term viability thanks to the involvement of different local partners. All these actions will aim to arouse questioning about the value of these new public spaces and about the way to open them up, transform them subtly, manage them and accompany them in time.

5

4

Voorwoord

Rond het kanaal De perimeter van het evenement ligt in Kuregem (Anderlecht) en Molenbeek, wijken waar de bewoners het verst van de traditionele groene ruimtes verwijderd zitten, als we de hele agglomeratie beschouwen. Landschappelijke en artistieke ingrepen op een tiental ‘braak­ liggende’ terreinen houden rekening met de specifieke eigenschappen van elke locatie.

Het doel is een publiek parcours aan te leggen langs deze locaties, maar ook om de wijk op te waarderen en aangenamer te maken. Door de onbebouwde gronden met elkaar te verbinden, ontstaat een netwerk dat het potentieel van deze locaties belicht en ze inpast in het ruimere netwerk van openbare en groene ruimtes in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

Foreword

From the wasteland to the city More than a cultural event, the Parckdesign 2012, GARDEN event is primarily an opportunity to test another method of citymaking. It is a first stage setting the pattern for reflection into the role of deserted spaces which leverages on the capacity for transforming the city by working on the smallest urban units. This peculiar approach is therefore placed in a logic of sustainability: it is economic, inasmuch as it gives a fresh impetus to vast tracts of wasteland, social, by involving the inhabitants from the design initiative, en­ vironmental, by bringing the issue of biodiversity into sharp focus, and educational, by providing ‘in situ’ teaching.

Van braakliggend terrein tot de stad Parckdesign 2012, GARDEN is meer dan een cultureel evenement. In de eerste plaats is het een gelegenheid om een andere methode van ‘stad maken’ uit te testen. Deze vernieuwde editie kondigt een denkoefening aan over de rol van restruimtes in het stedelijke weefsel, met als doel de stad te ontwikkelen vanuit de kleinste stedelijke cel. Deze benadering past dan ook in een logica van duurzaamheid: ze is economisch duurzaam omdat verlaten of ongebruikte sites nieuw leven wordt inge­ blazen, sociaal omdat de bewoners er vanaf het ontwerpinitiatief bij worden betrokken, ecologisch doordat de biodiversiteit wordt beschermd, en educatief door een pedagogie ‘in situ’.

7

manque et ce que nous avons perdu: le droit à la ville et la force du collectif (David Harvey).

Ce quelque chose de différent se trouve chez ce que les gens font, sentent, devinent et viennent à exprimer quand ils cherchent à donner du sens à leur vie quotidienne. Il s’agit avant tout de pratiques.

Quel est le potentiel réel de ces interstices?

Comment ces espaces en attente peuvent-ils être ouverts puis cultivés par l’initiative citoyenne?

La thématique retenue pour cette première édition est d’actualité: il s’agit de celle des friches. Que signifie cet attrait pour le jardin de friche?

Pourquoi deviennent-ils aujourd’hui le champ Mise en parallèle avec la pression démographique et la demande élevée de logements, la d’expérience de la société et incarnent-ils cette définition contemporaine de l’espace public, en diminution des surfaces non bâties à Bruxelles montre l’urgence d’une réflexion sur la capaci- tant que lieu de la différence et non de l’unité, celui même d’une subjectivité oppositionnelle? té de ces espaces résiduels à être les garants d’une certaine urbanité de qualité et de la pré- Ces interrogations définissent le cadre dans lequel nous avons souhaité préfigurer ce laboservation de la biodiversité en ville. ratoire d’interventions urbaines.

Ces interstices fascinent parce qu’ils sont la Plutôt que d’intervenir sur différents sites remarmanifestation spatiale des failles et des oublis quables de l’agglomération bruxelloise nous du système urbain. Ils catalysent la capacité perdue de réinventer le territoire vécu métropo- avons recentré notre intervention sur un territoire litain. Face aux enjeux et aux tensions urbaines, choisi pour sa coïncidence avec nos intentions, à la lisière de trois communes, au sud-ouest ces entre-deux restent figés, ou, au contraire, du Pentagone: Anderlecht, Molenbeek, Bruxelles. sont enrôlés dans le cycle de la productivité.

Malgré la présence de grands axes de circulaIl est cependant possible de les ouvrir et de tion et de dessertes des transports en communs, les mettre à la disposition des riverains, de les il s’agit d’un territoire enclavé, situé de part et aménager sans pour autant les construire, d’autre du canal, faisant ainsi apparaitre des d’y susciter des pratiques urbaines innovantes, différences géographiques physiques et huautour desquelles une ‘intensification’ peut maines. Après recoupement cartographique, avoir lieu. Ces espaces interstitiels permettent de figurer le temps urbain qui ne se laisse jamais nous avons remarqué que cette aire urbaine est la plus éloignée des espaces verts de la ville. saisir aussi intensément dans sa complexité.

Le développement des délaissés représente Ils offrent la potentialité d’autres usages: des ici une carte des possibles dans la recherche de bifurcations, des surprises, d’autres chemins nouveaux espaces verts et publics. Ce territoire possibles. Nous verrons que dans ces zones en regroupe, après analyse, toutes les typologies attente, ou Zones Urbaines Déçues, se fomentent de moins en moins les crimes, le commerce de friches que l’on peut trouver dans l’agglomération. Cela nous garantit une proximité en informel ou encore les émeutes, mais se fabriquent de plus en plus l’alternative, la résistance, temps de marche des différentes interventions: un parcours. Les différentes perspectives l’innovation: ce que le pouvoir oublie ou, plus exactement, ce à quoi il est devenu indifférent soulevées par les contrats de Quartier Durable attestent d’une richesse de la vie associative parce que soucieux d’homogénéisation et de l’existence d’une ‘riveraineté’ soutenue. symbolique.

Il apparaît déterminant d’ouvrir et de rendre poreux ces voisinages qui ont tendance à l’introLa métropole est pleine d’interstices que des entreprises sociales ou culturelles commencent version et d’y favoriser les envies de riverainetés à investir et qui sont la scène du désir des habi- métropolitaines. tants pour le jardinage et le lien social; ces derniers sont prêts à les cultiver pour leur plaisir, Pour développer ce travail d’ouverture et voire pour leur survie. Ils profitent de la présence concevoir le projet comme un tissage de composantes spatiales et temporelles, le commis­ des autres résidents pour innover, c’est-à-dire coopérer, afin de proposer de nouveaux usages, sariat a fait appel à une série d’intervenants potentiels. Nous avons choisi des artistes, des de nouveaux services. L’innovation réside architectes, des paysagistes, des designers qui, dans un compromis entre le processus de domination et l’obligation de tenir compte des offrent une large part à l’interaction et qui, pour certains, investissent le champ social en s’engadroits des occupants réels et de leur capacité geant dans des actions participatives ‘avec’ d’invention. Construire la citoyenneté et la et ‘pour’ les habitants. Ces artistes expérimentent participation depuis ces interstices, emprunte des voies souvent oppositionnelles. Ces espaces en situation et démarchent le processus à risque du pacte démocratique, en s’associant sociaux liminaux mettent au point des tentaà la participation active des citoyens pour tives qui se liguent pour retrouver ce qui nous

Edito

6

FR L’édition 2012 de Parckdesign ouvre ses portes.

Nous l’avons conçue et programmée comme un test, une édition 0, puisque l’ambition de cet évènement, auparavant exclusivement consacré au design et à la création de mobilier urbain dans les parcs et jardins de Bruxelles, a changé et muté en Biennale consacrée au thème complexe et multiple des espaces verts.

Les deux fortes contraintes que nous leurs avons imposées furent, d’une part, celle du fil ‘vert’ basé sur la métaphore du jardin: Oser le jardin vague; et dautre part, celle de délais de réalisation très courts. En fait, la véritable temporalité de cet événement de quatre mois, sera celle qui résulte de son processus; et le temps du végétal le mettra plus ou moins en scène. C’est la raison pour laquelle son véritable ‘commencement’ n’aura lieu qu’au lendemain de son finissage d’octobre, car certaines installations, parce qu’elles auront été co-construites, partagées ou copiées, s’installeront dans la durée.

Marc Pouzol, Marc Vatinen et Véronique Faucheur, atelier le balto Éric Troussicot Joachim Declerck, Architecture Workroom Brussels

Wat is het werkelijke potentieel van die tussenruimtes? Hoe kunnen die verlaten ruimtes zich openen en vervolgens onderhouden worden door het burgerinitiatief? Wat betekent die aan­ trekkingskracht voor die wilde tuinen? Waarom zijn ze vandaag een proeftuin van de maatDeze onbenutte stedelijke tussenruimtes zijn fas- schappij en belichamen ze de hedendaagse cinerend omdat ze vaak de uitdrukking zijn van definitie van ‘openbare ruimte’ als een ruimte een onvermogen of nalatigheid in het stedelijk van verschil en niet van eenheid, of zelfs als systeem. Ze zijn indicator voor de groeiende een ruimte van tegengestelde betekenissen? moeilijkheid om het grootstedelijk territorium te Stuk voor stuk zijn dit vragen die het denkkader begrijpen en opnieuw te definiëren. Tegen de afbakenen waarbinnen we dit laboratorium achtergrond van de grote maatschappelijke van stadsingrepen lieten plaatsvinden. uitdagingen en spanningen die samenkomen in de stad, blijven die restruimtes voortbestaan Liever dan de klassieke parken en groene ruimof, anders gesteld, verborgen en onbenut in tes in de Brusselse agglomeratie onder handen de stedelijke mechaniek. Toch bestaat ook de te nemen, richtten we onze interventie op een mogelijkheid om die ruimtes te ontsluiten en territorium dat aansluit bij onze doelstellingen, beschikbaar te stellen voor de buurtbewoners, een gebied op de grens van drie gemeentes, om ze in te richten zonder ze daarom vol te in het zuidwesten van de Vijfhoek: Anderlecht, bouwen, om er nieuwe stadsgewoontes te inMolenbeek en Brussel. Ondanks de aanwezigtroduceren, waarrond een intensere ontwikke- heid van grote verkeersassen en van het openling kan groeien. Die tussenruimtes kunnen vorm baar vervoer, is dit een vrij ingesloten gebied aan geven aan een stedelijke dynamiek die zich weerszijden van het kanaal dat sterke fysische elders nooit zo intens laat ervaren in al zijn comen sociale verschillen blootlegt. plexiteit. Ze openen de deur naar nieuwe Na cartografisch onderzoek stellen we vast gebruiken: onbekende passages, verrassingen, dat dit stadsgebied het verst van de traditionenieuwe blikken op de stad. We zien dat in die le grote groengebieden van het gewest gelebraakliggende terreinen of “Zones Urbaines gen is. De ontwikkeling van onbestemde terreiDéçues” steeds minder misdaden, informele nen vertegenwoordigt hier een staalkaart van handel of opstanden broeien, maar dat ze steeds mogelijkheden in de zoektocht naar nieuwe vaker een voedingsbodem zijn voor verandegroene en openbare ruimtes. Uit een analyse ring, kritische beschouwing en vernieuwing. blijkt dat dit gebied zowat alle types van verlaIets wat een overheid soms durft te vergeten, ten ter­reinen omvat die we in de agglomeratie of waar men eerder onaandachtig voor gewor- aantreffen. Dat garandeert ons meteen een den is, vanuit haar streven naar een goed zekere nabijheid: alle interventies liggen op geolied homogeen maatschappelijk systeem. wandelafstand van elkaar en vormen een parcours. De verschillende invalshoeken aangeDe grootstad barst van de tussenruimtes die kaart in de wijkcontracten getuigen van de stilaan door sociale of culturele ondernemingen rijkdom van het verenigingsleven en van het worden ingenomen. Ze zijn het schouwtoneel bestaan van een zekere verbondenheid onder voor het verlangen van de buurtbewoners naar de buurt­bewoners. Het is van doorslaggevend meer ‘groen’ en sociale contacten. Ze zijn dan belang dat deze buurten zich openen naar ook bereid om die zones te onderhouden voor de stad en afstappen van hun gebruikelijk introhun plezier, of zelfs ronduit om te overleven. verte houding, om er de zin voor een grootsteZe profiteren van de aanwezigheid van andere delijk burgergevoel aan te wakkeren. bewoners om te vernieuwen, om samen

Redactioneel

Et nous souhaitons, pour l’occasion, et pour qualifier l’événement GARDEN, remettre au goût du jour une vieille expression française: ‘à la bonne franquette’… Puisse tout un chacun en profiter !

8

Nous voulons ici chaleureusement remercier les équipes d’artistes d’avoir accepté les règles du jeu et d’avoir participé à cette entreprise ambitieuse. La discrétion, la modestie, la subtilité et surtout les promesses de leurs interventions urbaines nous honorent. Nous espérons par ailleurs que cet ensemble de transformations témoigne de l’opportunité d’une autre forme de collaboration entre pouvoirs publics, citoyens, associations et commissaires, ainsi que d’un autre rôle pour un ‘événement urbain’. Nous voulons donc remercier Bruxelles Environnement, la Ministre de l’Environnement, de l’Energie et de la Rénovation urbaine et son cabinet, pour avoir redéfini la vocation de Parckdesign, pour nous avoir invité à les accompagner pour l’édition 2012, et pour l’étroite collaboration qui a permis d’ouvrir cet environnement urbain et ses friches antérieurement non-accessibles.

Het thema van deze vernieuwde editie is brandend actueel: de onbestemde terreinen in de stad. Door de aanhoudende bevolkings­ toename is de vraag naar nieuwe woningen hoog, waardoor de druk op de onbebouwde percelen en de nood aan kwalitatieve invulling van de restruimtes toeneemt. Kunnen die restruimtes getransformeerd worden tot aan­ gename stedelijke groene ruimtes en zorgen zij tegelijk voor het behoud van de biodiversiteit in de stad?

te werken, en om zo nieuwe toepassingen, nieuwe diensten aan te bieden. Innovatie ligt in een compromis tussen een sturend proces en de verplichting om rekening te houden met de rechten van de gebruikers en hun vindingrijkheid. Burgerzin en participatie opbouwen vanuit die tussenruimtes verloopt niet altijd recht­ lijnig. Deze sociale grensruimtes zetten aan tot het bundelen van de krachten om net datgene te vinden dat we missen of dat we gaandeweg verloren zijn: het recht op de stad en de kracht van de gemeenschap (David Harvey). Dat ‘andere’ vinden we in wat mensen doen, voelen, denken en uitdrukken wanneer ze hun dagelijks leven een invulling geven. Het gaat bovenal om ‘praktijken’.

9

De editie 2012 van Parckdesign opent zijn deuren. Een editie die we hebben opgevat en uitgewerkt als een test, een editie nul. Daar waar dit evenement de voorbije jaren vooral in het teken stond van het ontwerpen van in­ novatief stadsmeubilair in de Brusselse parken en tuinen, is Parckdesign vanaf heden een biënnale over het complexe en meervoudige onderwerp van de ‘groene ruimte’ in het algemeen.

préfigurer les usages ‘civiques’ manquants et à venir sur ces zones en attente.

Graag willen we alle artistieke teams van harte bedanken omdat ze ermee instemden om de spelregels te aanvaarden en om samen met ons dit ambitieuze avontuur aan te gaan.

De discretie, bescheidenheid, subtiliteit en vooral de veelbelovendheid van hun stedelijke interventies doen onze visie alle eer aan. Wij hopen dan ook dat het geheel van de trans­ formaties getuigt van de kans die ons werd gegeven om een vernieuwende samenwerking op te zetten tussen publieke overheden, burgers, verenigingen, ontwerpers en curatoren, waardoor dit soort ‘stedelijk evenement’ een andere rol krijgt. Wij willen dan ook met klem Leefmilieu Brussel en de minister van Leefmilieu, Energie en Stadsvernieuwing en haar medewerkers bedanken, voor de heroriëntering van Parckdesign, voor de uitnodiging om hen te begeleiden bij deze editie 2012, en voor de nauwe samenwerking die ons in staat stelde de voorheen verborgen en onbestemde plekken van dit stadsgebied voor het publiek te openen.

Voor de gelegenheid willen we het evenement GARDEN omschrijven als ‘à la bonne fran­ quette’ (informeel), zodat iedereen er van kan genieten op zijn manier!

De curatoren Marc Pouzol, Marc Vatinen en Véronique Faucheur, atelier le balto Éric Troussicot Joachim Declerck, Architecture Workroom Brussels

taking opposing paths. These budding social spaces are coalescing multiple attempts to rediscover what we lack and what we’ve lost: the right to the city and our collective strength (David Harvey). The difference lies in what people do, feel, become and come to express when they seek to give meaning to their everyday lives. It is first and foremost a question of ‘practices’.

The theme selected for this new incarnation is a highly topical one: namely wasteland. When viewed in conjunction with the current demographic pressures and the high demand for housing, the scarcity of non-built surfaces in Brussels underlines the urgent need for reflection on the capacity of these residual spaces to guarantee a degree of quality of urban life together with the preservation of the city’s biodiversity.

What’s the true potential of these scraps of wasteland? How can these forgotten spaces be opened up and then cultivated through the initiative of local residents? What does this new attraction to the wasteland garden actually mean? Why are they becoming urban society’s field of experimentation and coming to embody this modern-day definition of the public space, as a place characterised by difference and not by unity, even that of oppositional subjectivity?

These questions define the framework within which we wished to prefigure this laboratory for urban intervention.

These patches of wasteland fascinate due to their being the spatial manifestation of the failings and omissions of the urban system. They catalyse the lost capacity for reinventing the lived-in metropolitan space. In the face of the current issues and urban tensions, these noman’s-lands either remain stuck in a time warp or, conversely, are swallowed up by the cycle of productivity. It is possible, however, to open them up and make them available to local residents, to convert them without actually building on them, to encourage innovative urban practices there around which a process of ‘intensification’ can take place. These gaps in the urban fabric permit the configuration of urban time, the complex nature of which normally prevents it from being seized so intensely. They offer the potential for other uses: detours, surprises, different way to go. In these forgotten zones, or Zones Urbaines Déçues, we will subsequently see a drop in levels of crime, black market trade and even rioting, replaced increasingly by alternatives, resistance and innovation: in other words, what the authorities have forgotten, or to be more precise, what they have become indifferent to in their concern for symbolic uniformity.

Rather than intervening on various stand-out sites within the Brussels conurbation, we have re-centred our work on a district chosen due to its match-up with our aims: on the fringes of three municipalities, namely Anderlecht, Molenbeek and Brussels, around the south-western section of the inner ring road. Despite the presence of some major thoroughfares and an extensive public transport provision, this is a cut-off area spanning either side of the canal and thus displaying geographical, physical and human differences.

After cartographic cross-referencing, we noticed that this urban area is most distant the city’s green spaces, so the development of its neglected patches constitutes a menu of possibilities in the search for new public green spaces. Upon analysis, this district was found to contain examples of all the different types of wasteland found within the conurbation, guaranteeing us proximity in terms of walking time between the different projects: a route, in other words. The various perspectives generated The urban area is dotted with these derelict by the neighbourhood contracts attest to the sites in which corporate or cultural organisations diversity of association life and the existence of are beginning to invest and which are now the a sustained “sense of residency”. This appears focal point for people’s passion for gardening to be decisive when it comes to opening up and and reinforcing the social fabric; they are shown making porous these neighbourhoods, which themselves to be more than willing to grow pro- have a tendency towards introversion, and to duce for their pleasure, or even for their survival. encourage metropolitan residency desires.

They are taking advantage of the other residents’ presence to innovate, i.e. cooperate, In order to develop this initial work and to design in order to offer new usages and new services. the project as a patchwork of spatial and temThis innovation is based upon a compromise poral components, the commission has made between the process of domination and the a call to potential designers. We selected artists, obligation to take into account the rights of the architects, landscapers and designers, who actual occupants and their capacity for inven- make a sizeable contribution to the interaction tion. Building citizenship and participation from and who, in some cases, invest in the social these ruptures in the urban fabric involves milieu by committing themselves to participatory

11

Ze kregen twee sturende condities opgelegd: enerzijds de ‘groene’ leidraad, gebaseerd op de metafoor van de tuin. Anderzijds het strakke tijdskader. De echte tijdspanne van dit vier maanden durend evenement ligt namelijk in het volledige wordingsproces, en de evolutie van de vegetatie zal de resultaten steeds min of meer in scène zetten. Dat is de reden waarom de echte start pas na de afsluiting van het parcours in oktober plaatsvindt, omdat sommige installaties een lange levensduur op het ritme van de omliggende wijken tegemoet gaan.

EN The 2012 edition of Parckdesign is opening its doors. We have designed and planned it as a trial, an edition zero, as the aim of this event previously devoted to the design and creation of urban furniture for Brussels’ parks and gardens has changed and mutated into a biennial focusing on the complex and multi-strand topic of green spaces.

Editorial

Om die openheid te ontwikkelen en het project op te vatten als een verweving van ruimtelijke en tijdelijke componenten, deden de curatoren een oproep aan mogelijke ontwerpers. We opteerden voor kunstenaars, architecten, landschapsarchitecten en designers die een groot belang hechten aan interactie. Sommigen slaan resoluut de sociale weg in en verbinden zich alleen met initiatieven ‘met’ en ‘voor’ de buurtbewoners. Deze kunstenaars experimenteren binnen een bestaand gegeven en wagen zich aan het risicovolle proces van een ‘pact’ met de gebruikers wanneer ze de actieve medewerking van de burgers inroepen om de ontbrekende en de toekomstige ‘burgerlijke’ praktijken op deze vergeten terreinen uit te vinden.

The curators Marc Pouzol, Marc Vatinen and Véronique Faucheur, atelier le balto Éric Troussicot Joachim Declerck, Architecture Workroom Brussels

13

We would like to take this opportunity to warmly thank the teams of artists for having agreed to abide by the rules and to take part in this ambitious enterprise. Their discretion, modesty, subtlety, and above all the promise offered by their urban interventions, have done us proud.

We also hope that this ensemble of transfor­ mations shows the opportunity of another form of collaboration between authorities, citizens, local organizations and the curators and gives another role to this urban event. We would like to thank Brussels Environment, the Minister of Environment and her Cabinet, for redefining the vocation of Parckdesign, for inviting us to lead this edition and for the close collaboration we had, allowing to open this urban environment and its wastelands previously non-accessible.

And to mark the occasion and to describe the GARDEN event, we’d like to bring an old French expression back into vogue: “à la bonne franquette” (without standing on ceremony)… may everyone benefit from it!

12

The two chief constraints that we imposed on them were, on the one hand, to follow the “green” thread based on the metaphor of the garden: Oser le jardin vague ; and secondly, very short completion deadlines. In fact, the real time frame of this four-month event will be that which results from its process and the time taken by the plants to grow will more or less dictate its presentation. That’s why the real ‘start’ will only take place once the project ends in October, as certain installations, due to having been co-constructed, shared or copied, will be gradually installed.

Projets/ Projecten/ Projects

actions “with” and “for” the residents. These artists experiment in situ and sell the process at risk from the democratic pact, by joining forces with the active participation of the people to anticipate the missing and future “civic” uses of these areas in limbo.

1 CURO GARDEN/  Raumlabor DE

Rue Ropsy Chaudronstraat 7, Anderlecht

Fondé en 1999, Raumlabor est un collectif basé à Berlin, et composé de 8 architectes.

Raumlabor se positionne à l’intersection entre architecture, urbanisme, art et interventions en milieux urbains. Attirés par les zones urbaines sensibles, les architectes s’intéressent aux lieux abandonnés, ou en transition, et considèrent la rénovation urbaine comme un processus. L’activation de l’espace public est un élément important de leur démarche.

Ils souhaitent impliquer les acteurs urbains le plus tôt possible dans les processus de trans­ formation afin d’inventer de nouvelles utilisations en lien avec les usagers et leurs besoins. www.raumlabor.net

NL Raumlabor gooit de poorten van het ruime en gezellige binnenplein van Curo-Hall open en betrekt het bij de openbare ruimte dankzij een reeks ingrepen die inspelen op de noden van de lokale verenigingen (die tot nu toe vaak onzichtbaar zijn gebleven voor het grote publiek). Dit schitterende gebouw, een voormalige gemeenteschool, wordt beheerd door de vereniging Vie Associative, en tal van verenigingen uit de wijk krijgen er onderdak voor hun activiteiten.

Het hele voorbereidings- en opbouwproces kwam tot stand via een reeks workshops waarbij de lokale bevolking geleidelijk mee instapte. Eind februari 2012 werden de noden en de wensen opgelijst van verenigingen en inwoners die er wat voor voelden om mee te werken. Drie workshops in april, mei en juni brachten de heraanleg van het binnenplein op gang.

Er werden een aantal mobiele houten structuren ontworpen, tafels, stoelen, een pergola en een platform in de bomen, met als doel een inrichting te maken die kan worden aangepast aan uiteenlopende gebruiken.

Raumlabor, gevestigd in Berlijn, is een collectief van 8 architecten dat in 1999 werd opgericht.

De activiteiten van Raumlabor staan op het snijpunt tussen architectuur, stedenbouw, kunst en interventies in een stedelijke omgeving. De architecten voelen zich aangetrokken tot stedelijke probleemlocaties en zijn geïnteresseerd in plekken die verlaten zijn of die zich in een overgangssituatie bevinden.

Stadsvernieuwing is voor hen een proces. De activering van de openbare ruimte is een belangrijk aspect van hun werk.

Ze willen alle stedelijke actoren zo vroeg mogelijk betrekken bij transformatieprocessen om nieuwe toepassingen te bedenken die in overeenstemming zijn met de gebruikers en hun noden. www.raumlabor.net

EN Raumlabor chose to open the gates to the spacious and pleasant courtyard of Curo-Hall and to extend the public space by planning a whole series of concerted developments to comply with the uses of the local associations (whose activity is usually little known to the inhabitants of the neighbourhood).

In actual fact, this magnificent building, formerly a municipal school, is run by the association Vie Associative and occupied by many associations from the local district.

The construction and preparation process developed progressively through a series of workshops gradually involving local partners. The first stage began at the end of February 2012 by defining the needs and aspirations of the associations and citizens likely to co-operate. In April, May and June, three workshops scanned the gradual completion of the developments in the courtyard. A series of mobile wooden structures, tables, chairs, a pergola, a platform in the trees were designed so as to allow a modular layout.

Founded in 1999, Raumlabor is a group based in Berlin, composed of 8 architects.

Raumlabor stands at the intersection of architecture, planning, art and actions in urban environments. Attracted by sensitive urban areas, they take an interest in places that are abandoned, left over or in transition and consider urban renewal as a process. The activation of public space plays a key role in their approach. They wish to involve urban stakeholders as early as possible in the trans­ formation processes so as to invent new applications based on their users and their needs. www.raumlabor.net

17

16

FR Raumlabor a choisi d’ouvrir les grilles de la cour spacieuse et agréable du Curo-Hall et d’en prolonger l’espace public en programmant toute une série d’aménagements concertés pour répondre aux usages des associations locales (dont l’activité reste le plus souvent méconnue des habitants du quartier). En effet cette superbe bâtisse, ancienne école communale, est gérée par l’association Vie Associative et occupée par de nombreuses associations du quartier.

Le processus de construction et de préparation s’est développé progressivement par une série de workshops im­pliquant petit à petit les acteurs locaux.

La première étape a débuté fin février 2012 par la définition des besoins et des aspirations des associations et habitants susceptibles de collaborer.

En avril, mai et juin, trois ateliers ont scandé la réalisation progressive des aménagements de la cour. Une série de structures mobiles en bois, des tables, des chaises, une pergola, une plateforme dans les arbres ont été conçues afin de permettre un aménagement modulable.

Partenaires/ Partners Vie associative, Curo-Hall, Mission locale d’Anderlecht La maison de la participation/ het Participatiehuis, Infor-femmes, Ulac-Huvak, Centre de Rénovation Urbaine/ Centrum voor Stadsvernieuwing, Ligue de l’enseignement Service Social de la Rosée, Convergences, Institut Marius Renard.

Equipe/ Team Markus Bader, Jan Liesegang, Axel Timm, Muriel Claeys, Lise Larsen, Camille Lemeunier, Jordan Coquart, Pedro Cavaco Leitão.

2 PLAINE X70/  Ost Collective & Studiopublic & Collectif Etc & Tiphaine Hameau BE/ FR

Rue Ropsy Chaudronstraat 7, Anderlecht

Partenaires/ Partners Vie associative, Curo-Hall, Safa asbl, Infor-femmes, Convergences, Cosmos Vzw, Service Activités-temps-libre de la commune d’Anderlecht, Walalou-Walala, Raymonda, Rosaria & friends, Les habitants de la Rue du Compas/ Bewoners van de Passerstraat.

NL Gelegen aan de achterkant van Curo-Hall en zichtbaar vanaf de Passerstraat, opent Plaine X70 een ontmoetings- en contactruimte. Een permanente transformatie met het doel een stedelijke restruimte om te vormen tot een publieke ruimte waar volkstuintjes, verblijfsruimtes en kleinschalige sportuit­ rustingen elkaar afwisselen.

Dit proces vormt nu net de uitdaging van het project dat een stimulans moet zijn voor ontLe Collectif Etc est une associa- moetingen tussen buurtbewotion d’intérêt général de droit ners, lokale verenigingen, local déposée depuis 2011. scholen en groendiensten van Aujourd’hui composée d’une het Brussels Gewest. vingtaine de membres actifs, Ost Collective met Tiphaine architectes ou graphistes, l’as- Hameau, Studio-public en sociation travaille à l’implicaCollectif Etc stellen een ruimte tion des gens dans l’améliora- voor waarvan de configuratie tion de leur cadre de vie en en de toepassingen mee-evoconstruisant des aménagements lueren op het ritme van de daurbains et en mettant en place gen, weken en seizoenen. Het des processus participatifs. onderhoud van de verschillenwww.collectifetc.com de plantenbakken wordt aangeboden aan vrijwilligers uit de Tiphaine Hameau est jardinier buurt. Parrallel wordt er aan et ethnobotaniste. een grafische identiteit gewerkt.

De laatste belangrijke fase van de inrichting vindt plaats van 6 tot 18 augustus 2012.

Studio public en OST Collective zijn multidisciplinaire structuren die beelden produceren en verspreiden waaribij de manier waarop wij onze steden bewonen in vraag wordt gesteld.

Ze zetten artistieke projecten op in de openbare ruimte aan de hand van interventies die sterk aansluiten bij de lokale context: sociaal, architecturaal en stedelijk. www.ostcollective.org www.studio-public.org

EN Located at the rear of the Curo-Hall building and visible from the Rue du Compas, Plaine X70 opens an area of meetings and exchanges. A permanent worksite for transforming an abandoned urban wasteland into a public space, where shared gardens, living areas and small-scale sports facilities intermingle. The process is the issue at stake in this project, encouraging meetings and exchanges between local residents, Collectif Etc, opgericht in 2011, local associations, schools and is een lokale vereniging van green space departments of openbaar nut. Vandaag telt the Brussels Regions. de vereniging een twintigtal Ost Collective with Tiphaine actieve leden, architecten of Hameau, Studio-public and grafische vormgevers. Haar Collectif Etc propose a space doel is mensen te betrekken bij where the layout and the uses het verbeteren van hun levens- vary according to the rhythm omstandigheden door in te of the day, weeks and seasons. grijpen in de stedelijke ruimte en The upkeep of the various plant door het opzetten van partici- pots is proposed to volunteers patieve processen. living in the district. A graphical www.collectifetc.com design is currently being developed. The last major phase of Tiphaine Hameau is tuinaanne- worksite development will take mer en ethnobotanicus. place from 6 to 18 August.

Studio public and OST collective are multidisciplinary image production and distribution structures that question the art and ways of living in our towns and cities. They give priority to the implementation of artistic projects in public space through actions in keeping with the local dimension: social, architectural, urban. www.ostcollective.org www.studio-public.org The Collectif Etc is a general interest association governed by local law registered since 2011.

Today composed of twenty or so active members, architects or graphic designers, the association works on the involvement of people in the improvement of their living environment by constructing urban developments and by implementing participatory processes. www.collectifetc.com Tiphaine Hameau is gardener and ethnobotanist.

21

Studio public et OST collective sont des structures multidisciplinaires de production et de diffusion d’images qui interrogent l’art et les manières d’habiter nos cités. Ils privilégient la mise en place de projets artistiques dans l’espace public au travers d’interventions qui s’inscrivent fortement dans une dimension locale: sociale, architecturale, urbaine. www.ostcollective.org www.studio-public.org

20

FR Situé à l’arrière du bâtiment du Curo-Hall et visible depuis la Rue du Compas, Plaine X70 ouvre un espace de rencontres et d’échanges. Un chantier permanent de transformation d’un délaissé urbain en espace public, mélangeant jardins partagés, aires de vie et micro équipements sportifs. Le processus est l’enjeu de ce projet, favorisant les rencontres et les échanges entre riverains, associations locales, écoles et services des espaces verts de la Région de Bruxelles.

Ost Collective avec Tiphaine Hameau, Studio-public et Collectif Etc proposent un espace dont la configuration et les usages varient en fonction du rythme de la journée, des semaines et des saisons.

L’entre­­tien de différents bacs de plantations est proposé à des volontaires habitant le quartier. Un habillage graphique est en cours d’élaboration.

La dernière phase importante d’aménagement du chantier aura lieu du 6 au 18 août.

3 WHERE IS THE DOG OF ERASMUS?/ Ralf Witthaus DE

Quai de l’Industrie Nijverheidskaai 170, Anderlecht

Partenaires/ Partners Erasmushogeschool Brussel, Abatan.

Equipe/ Team Harald Neumann, Willem de Lange, Monika Muether, Josef Muether, Ralf Witthaus.

EN With Where is the dog of Erasmus? Ralf Witthaus proposes an action full of irony on the meadow of the Erasmus­hoge­ school Brussel. This deserted lawn can only be reached from the Quai de l’industrie. It has football goals and yet it seems mainly frequented by the crows that come and relish on the pieces of meat they have pinched from the site of the nearby abattoirs, as shown by the leftover bones that spatter its surface.

Through his ‘lawnmower drawing’ project, Ralf Witthaus questions the private status of this plot of land and its neighbourhood potential.

Ralf Witthaus studied art, design and art management in Hamburg, Bielefeld, Enschede, Berlin, Cologne and Düsseldorf.

The artist is known for his drawings made with a lawnmower.

His practice is multidisciplinary: drawing, sculpture, performing art, landscape architecture and social issues. www.ralfwitthaus.de

25

NL Met Where is the dog of Erasmus? neemt Ralf Witthaus het grasveld van de Erasmus­ hoge­school Brussel onder de loep. Op dit verlaten gazon, alleen toegankelijk vanaf de Nijverheidskaai, staan er weliswaar voetbaldoelen, maar de meest regelmatige bezoekers zijn de kraaien uit de buurt die hier vrolijk restjes vlees uit de slachthuizen komen oppeuzelen en de botjes laten slingeren.

Met zijn project in de reeks ‘grasmaaiertekeningen’ zet Ralf Witthaus het statuut van dit terrein met een knipoog in de kijker, en belicht hij het potentieel van de plek voor de wijk.

Ralf Witthaus studeerde kunst, design en cultuurmanagement in Hamburg, Bielefeld, Enschede, Ralf Witthaus a étudié l’art, le Berlijn, Keulen en Düsseldorf. design et la gestion des arts à De kunstenaar is vooral bekend Hambourg, Bielefeld, Enschede, om zijn tekeningen die hij met Berlin, Cologne et Düsseldorf. een grasmaaier maakt. Zijn aanL’artiste est connu pour ses pak is multidisciplinair: hij maakt dessins réalisés à la tondeuse à tekeningen en beeldhouw­ gazon. Sa pratique est pluridis- werken, doet aan performanceciplinaire: dessin, sculpture, art kunst, geeft het landschap vorm de la performance, architecen kaart maatschap­pelijke ture du paysage et questions vraagstukken aan. sociales. www.ralfwitthaus.de www.ralfwitthaus.de

24

FR Avec Where is the dog of Erasmus? Ralf Witthaus propose une intervention pleine d’ironie sur la prairie de la Erasmushoge­ school Brussel. Cette pelouse déserte, uniquement accessible depuis le Quai de l’industrie, dispose pourtant de goals de football mais semble principalement fréquentée par les corbeaux qui viennent savoureusement se repaître des morceaux de viande chipés sur le site des abattoirs, tout proche, comme l’indiquent les restes d’ossements qui constellent sa surface.

Par son projet de ‘dessin à la tondeuse’, Ralf Witthaus interroge le statut privatif de ce terrain et son potentiel à l’échelle du quartier.

4 SOURCE DE FRICHE/ OOZE (Eva Pfannes, Sylvain Hartenberg) & Marjetica Potrc ˇ NL/ SI

Avenue Raymond Vander Bruggen, Anderlecht

OOZE (Eva Pfannes, Sylvain Hartenberg) est une structure internationale basée à Rotterdam opérant dans les domaines de l’art, de l’architecture et du projet urbain selon des contextes radicalement différents. Sa démarche tend à favoriser la création d’espaces et d’environnements dits ‘subjectifs’ qui peuvent être perçus de multiples façons.

Elle s’attache également à donner aux différents usagers la liberté de s’approprier une pièce, un bâtiment ou un morceau de la ville, à le développer à leur manière et de l’utiliser comme un outil pour changer leur propre culture de vie. Ooze intègre les processus naturels présents sur les lieux d’intervention qu’ils soient relationnels, formels (esthétiques), typologiques, topographiques, ou structurels. Ooze s’efforce d’être un catalyseur pour déclencher des processus imaginant comment vivre la ville durable. www.ooze.eu.com Marjetica Potrc ˇ est une artiste basée à Ljubljana. Architecte de formation, Marjetica Potrc consacre son activité artistique aux milieux urbains. Elle se passionne pour les villes contemporaines dont la définition et les frontières sont en perpétuelle évolution. Elle a choisi de travailler avec les citoyens et de les impliquer dans un processus de conception participative comme un moyen de mettre en valeur le potentiel des réalités sociales, essayant ainsi d’apporter une contribution pour l’avènement d’une société plus juste. Sans tomber dans le piège du romantisme, elle explore les lieux de la pauvreté, elle s’intéresse à la fabrication de solutions alternatives, à l’urbanisme de fortune, de crise ou d’urgence en faisant souvent preuve d’originalité. www.potrc.org

NL Het project Source de Friche produceert ‘gefilterd water dat enkel drinkbaar is voor nietmensen’ en maakt daarvoor gebruik van een moeras verscholen op een groot, braakliggend industrieterrein. Dat water wordt gedeeltelijk gezuiverd dankzij een biologisch systeem en het geheel kreeg de naam “kunstmatig heraangelegde verticale vijver”. De kwaliteit van dit water voldoet niet aan de regelgeving voor drinkbaar water zoals opgelegd door de Europese normen, maar het leunt daar wel sterk bij aan.

In een eerste beweging wordt het water van het moeras met geregelde tussentijden overgepompt naar de kunstmatige vijver die is samengesteld uit 4 m² moerasplanten, zand- en grindlagen. Het water wordt op een gelijkmatige manier verdeeld over de hele oppervlakte, vanaf de diepste wortels en de zandlaag onder het grindbed. Deze zandlaag wordt bevolkt door zogenaamde saprofage bacteriën. Deze beestjes eten de verontreinigende stoffen in het water om te overleven en zich voort te planten. Ze overleven in de waterbiotoop dankzij de zuurstof die wordt vrijgegeven door de wortels van de planten.

De moerasplanten en de bacteriën leven in symbiose met elkaar en zuiveren het water.

De wortels beschermen de bacteriën tevens tegen felle neerslag. Zo wordt het water een eerste keer gefilterd en onder de grond opgeslagen. In een tweede beweging wordt het water gezuiverd via een filtersysteem in vier stappen: 1 bezinkselvanger 5 micron; 2 actieve koolstof: verwijdering van de chloor en de organische samenstellingen; 3 fijnvanger 1 micron; 4 ultrafiltering: verwijdering van de chloor, de organische samenstellingen en het colloïdaal silicium.

Vervolgens wordt het water naar boven gepompt via een kraantje dat door de bezoekers wordt bediend. Het systeem

heeft een capaciteit van 150 liter per dag. ‘Source de friche’ (letterlijk ‘braaklandbron’) stelt de kwaliteit van het water in de stad in vraag – een grote uitdaging – en nodigt de bezoekers uit op ontdekking te gaan door een stuk drassig stedelijk braakland met een onverwachte vegetatie.

aanwezig zijn op de betreffende locatie, zowel de relationele als vormelijke (esthetische), typologische, topografische of structurele processen. OOZE probeert een katalysator te zijn die processen in gang zet om te bedenken hoe we de duurzame stad kunnen beleven. www.ooze.eu.com

OOZE (Eva Pfannes, Sylvain Hartenberg) is een internationale structuur, actief in kunst, architectuur en stadsprojecten, binnen radicaal verschillende contexten. In hun aanpak geeft dit team de voorkeur aan de creatie van zogenaamde ‘subjectieve’ ruimtes en omgevingen die op vele, verschillende manieren geïnterpreteerd kunnen worden. Ze proberen verschillende gebruikers de vrijheid te geven om zich een stuk, een gebouw of een stadsdeel eigen te maken, op hun eigen manier te ontwikkelen en als een hulpmiddel te gebruiken om hun eigen levenscultuur te veranderen. OOZE integreert de processen die van nature

Marjetica Potrc ˇ is een kunstenares gevestigd in Ljubljana.

Deze architecte van opleiding plaatst haar artistieke activi­ teiten in het teken van de stedelijke leefomgeving. Ze heeft een passie voor hedendaagse steden waarvan de definitie en de begrenzing voortdurend in beweging zijn. Ze kiest er steevast voor om met burgers samen te werken en deze bij een participatief ontwerpproces te betrekken. Zo probeert ze het potentieel van de sociale werkelijkheid te benutten en een bijdrage te leveren in de ontwikkeling van een meer rechtvaardige maatschappij.

Zonder al te veel te willen romantiseren, verkent Marjetica

Potrc ˇ de armste wijken. Ze is gefascineerd door alternatieve oplossingen, geïmproviseerde stedenbouw, crisisbehuizing of noodwoningen, die dikwijls blijk geven van een grote originaliteit. www.potrc.org

29

questionne le défi majeur de la qualité de l’eau en ville et invite les visiteurs à découvrir les richesses insoupçonnées d’une friche urbaine à la végétation insolite.

28

FR Le projet Source de Friche produit ‘une eau de source exclusivement buvable par les nonhumains’ à partir d’une mare cachée au creux d’une vaste friche industrielle partiellement dépolluée par un système de phyto-épuration dit ‘marais artificiel vertical reconstruit’.

Il faut entendre par là que cette eau ne correspond pas au critère de potabilité régis par les normes européennes, mais s’en approche.

Dans un premier temps, les eaux de la mare sont pompées à intervalles réguliers dans le marais artificiel constitué par un bassin composé d’un champ de plantes hélophytes de 4m2, de couches de sable et de graviers. L’eau est répartie de façon homogène sur toute la surface à hauteur des premières racines et de la couche de sable sous le lit de gravier. Ce sable est peuplé par des bactéries dites saprotrophes. Les bactéries se développent et se multiplient en mangeant les matières polluantes contenues dans les eaux. Ces bactéries décomposent les composés organiques en molécules plus petites qui sont prêtes à être absorbées par les plantes. Elles survivent en milieu aquatique grâce à l’oxygène libéré par les racines des plantes. Les plantes hélophytes et les bactéries vivent en symbiose et ensemble, elles purifient l’eau. Les racines protègent les bactéries contre les fortes pluies. L’eau est ainsi filtrée une première fois pour être rendue propre. Cette eau est stockée sous terre. L’eau est purifiée une deuxième fois par un système de filtration en 4 étapes: 1 5 microns piège à sédiment; 2 Charbon actif: élimination du chlore et des composés organiques; 3 1 micron de piège à polir; 4 Ultrafiltration: élimination du chlore et des composés organiques et de silice colloïdale.

Cette eau est pompée à la surface par un simple robinet activé par les visiteurs. La capacité du système est de 150 litres par jour. ‘Source de friche’

Copyright © 2011 Marjetica Potrc and Ooze (Eva Pfannes & Sylvain Hartenberg)

discover and explore the beauty and fragility of nature in urban voids.

Marjetica Potrrc ˇ is an artist based in Ljubljana. Architect by training, she dedicates her art to urban environments.

She is passionate about contemporary cities whose definition and boundaries are constantly in shifting motion. Marjetica chooses to engage citizens in the process of participatory design to emphasize the potential of social realities. In doing so, her work is a constant contribution to bringing about a more just society. Her projects aim to rethink the relationship between infrastructures and architecture in the real life practice of urban areas. She explores fringe conditions, and focuses on alternative solutions to precarious urban conditions in situations of crisis or emergency. www.potrc.org

Equipe/ Team Gerrit Box from Kilian Water (NL), Jean Marcel Busson (FR), Johan Vandermaat (B), Moricette Xia (FR).

Partenaire/ Partner Project 2

31

OOZE (Eva Pfannes, Sylvain Hartenberg) is an international practice which operates at the intersection of art, architecture and urbanism. One of Ooze’s main tenets is that space is subjective. The occupants and users of any given space bring their own stories to bear upon it. They draw upon these narratives – their backgrounds and perspectives – to continually recreate the environment in which they find themselves.

Ooze’s interventions make an environment receptive to its occupants and users. Their projects allow them to appropriate a room, a building or a district of a city and develop it further using their interventions as a tool to change their culture of living. Ooze strives to be the catalyst for such processes imagining how to live in a sustainable city. www.ooze.eu.com 30

EN Source de Friche produces spring water of drinkable quality exclusively for non-humans from a partially purified pool of water which sits in the existing depression of a vast industrial wasteland. The water is cleansed and filtered through a helophyte plant-driven system, called a ‘vertical flow constructed wetland’. Although the water processed by the spring does not currently comply with European potability regulations, it sure does come close.

First, the water of the pond is pumped at regular intervals into the constructed wetland.

This system consists of a 4m2 field of helophyte plants contained within an isolating foil, a layer of gravel, a layer of sand, and another layer of gravel.

The water is distributed uniformly over the surface of the first roots in the sand layer and the gravel bed. This sand is populated by bacteria known as saprotrophs.

The bacteria grows and multiplies by eating the pollutants contained in water. These bacteria break down the organic compounds into smaller molecules which can then be absorbed by plants. They survive in these aquatic environments through the oxygen released by plant roots, which also protect the bacteria from heavy rain.

Helophyte plants and bacteria live in symbiosis and together they purify the water. This first filtering process provides clean water which is then stored underground.After this initial filtration process, the water is further purified by moving through the following 4 processes: 1 5 microns sediment trap; 2 Activated carbon: removal of chlorine and organic compounds; 3 1 micron polishing trap; 4 Ultra-filtration: elimination of chlorine and organic compounds and colloidal silica.

The water is distributed by a simple pressure tap to the visitors, with a system capacity of 150 liters per day. Source de Friche challenges our understanding of the quality of water in urban areas, and invites visitors to

5 OPEN EMPT Y LOT/ Lara Almarcegui SP/ NL

Avenue de Scheutlaan / Rue de Birminghamstraat, Anderlecht

Lara Almarcegui est une artiste espagnole, vivant à Rotterdam.

Dans son travail artistique, Lara Almarcegui analyse d’une manière très personnelle des contextes architecturaux et urbanistiques. A l’échelle d’une ville, elle a par exemple dressé une carte des terrains vagues d’Amsterdam. Dans des quartiers d’Utrecht ou de Turin, elle a organisé des actions de sensibilisation pour la sauvegarde de jardins ouvriers. Dans des villes françaises, belges et hollandaises, elle a réalisé des interventions qui incitent à réfléchir sur la démolition des bâtiments.

NL Lara Almarcegui stelt voor om de omheining rond het privéterrein op de hoek van de Birminghamstraat en de Scheut­ laan weg te halen en het terrein tijdelijk als openbare ruimte te gebruiken. De site heeft een bijzondere vegetatie. Het terrein zal geen specifieke bestemming krijgen, maar zich openstellen voor uiteenlopende toepassingen: een groene blikvanger voor de huizen in de buurt, een plek om de hond uit te laten, een speelruimte voor kinderen, een tijdelijke tuin ...?

Lara Almarcegui is een Spaanse kunstenares die momenteel in Rotterdam woont. Haar werk is niet in ateliers of kunstgalerijen te zien, maar wel op locatie, veelal in de stad, en vooral op plekken die over het hoofd gezien worden in het architectuur- en stedenbouwbeleid: vervallen gebouwen, braakliggende terreinen of arbeiderstuinen. Ze knapt die locaties op of stelt ze gewoon tentoon.

Zo wil ze de aandacht vestigen op de schoonheid van door de stad vergeten sites: terreinen die onopgemerkt blijven voor zowel architecten als gebruikers.

EN Lara Almarcegui proposes to open the wasteland located on the corner of the rue de Birmingham and the Avenue Scheut to the public and remove the fences that hide it from the public gaze so as to share its temporary conversion into public space. The land will not be assigned for a special purpose, but will remain open to those users’ imagination: a green space to be looked at from the neighbouring houses, a play area for children, a temporary garden, a place to walk the dog ...?

Lara Almarcegui is a Spanish artist, living in Rotterdam. In her artistic work, Lara Almarcegui has a very personal way of analysing architectural and town-planning contexts. On the scale of a city, she has, for example, drawn up a map of the wastelands of Amsterdam.

In districts of Utrecht or Turin, she organised actions to raise awareness about the safeguard of workers’ gardens. In French, Belgian and Dutch towns and cities, she has devised actions that encourage thinking about the demolition of buildings.

Partenaires/ partners Messieurs Gunay/ de heer Gunay en zijn zoon/ Mister Gunay and son

35

34

FR Lara Almarcegui propose d’ouvrir au public le terrain en friche situé au coin de la rue de Birmingham et de l’Avenue Scheut, d’enlever les palissades qui le dissimulent au regard afin de partager sa transformation temporaire en espace public. Le terrain ne recevra pas d’affectation particulière, mais restera ouvert à l’imagination de ses usagers: un espace vert à regarder depuis les maisons aux alentours, une aire de jeux pour les enfants, un jardin temporaire, un endroit pour promener le chien ...?

6 LE JARDIN DE L’ESKYLIER/ Studio Basta & Wagon Landscaping BE/ FR

Rue de Birminghamstraat 118, Anderlecht

een groot respect voor de ziel van een plaats en houden altijd rekening met de relatie tussen de toekomstige gebruikers en de plaats. www.studiobasta.be Wagon Landscaping is een bureau voor landschapsarchitectuur dat in 2010 werd opgericht door François Vadepied en Mathieu Gontier. Eenvoud staat centraal in hun projecten om zo goed mogelijk tegemoet te komen aan de behoeften van de gebruikers. Hun methode is gericht op het productieproces en heeft oog voor de bestaande toestand. Ze maken zo veel mogelijk gebruik van natuurlijke elementen; verplaatsing van materialen en energieverbruik worden tot een minimum beperkt. De voorkeur gaat uit naar hergebruik met respect voor de terreinen die ze onder handen nemen. Ze werken zo vaak mogelijk samen met de lokale partners, om de betrokkenheid van de toekomstige gebruikers op gang te brengen. www.wagon-landscaping.fr

EN Le Jardin de l’eSKYlier makes it possible for each and every one of us to glimpse the Brussels skyline and to admire it beneath the immensity of the canopy of heaven. L’eSKYlier, installed in the vicinity of the STIB public transport building, located rue de Birmingham, takes a new look at the garden, offering a climb through the graduated plants and vegetation. This project stems from subtle work respectful of the wasteland plant species and ornamental plants existing on the embankment and from the securing of staged terraces, like so many steps of an eSKYlier. At the top, along the railings, tennis umpire chairs make it possible to gain further height and touch the sky.

phere of nature in general and on the many possibilities of landscape architecture. Their projects attach quite special importance to respect for the souls of places and always take the relationship with the future users into account. www.studiobasta.be

The core concern of Wagon Landscaping, a landscape agency founded in 2010 by François Vadepied and Mathieu Gontier, is project simplicity to best meet users’ needs. Their approach focuses on the construction process and is attentive to the ‘already there’. In this way, they make good use of natural elements and make it an essential step to minimise movements of materials and energy consumption and enStudio Basta was founded in courage recycling methods and 2008 by Bert Busschaert and respect for the lands on which Kenny Windels, two Belgian their actions are being implelandscapers, who have been mented. They work as regularly friends since their studies at the as possible with local stakeholdUniversity of Wageningen, in the ers so as to facilitate the inNetherlands. Their outlook is volvement of the future users. based on the positive atmoswww.wagon-landscaping.fr 39

Studio Basta a été créé en 2008 par Bert Busschaert et Kenny Windels, deux paysagistes belges, amis depuis leurs études à l’Université de Wageningen, aux Pays-Bas. Leur vision se base sur l’atmosphère positive de la nature en général et sur les nombreuses possibilités de l’architecture paysagère. Leurs projets accordent une importance toute particulière au respect de l’âme des lieux et

tiennent toujours compte de la NL relation avec les futurs usagers. De Jardin de l’eSKYlier biedt www.studiobasta.be iedereen de kans om de skyline van Brussel te bewonderen Wagon Landscaping, agence vanaf een uitgestrekt panorade paysage fondée en 2010 misch plateau. Nabij het MIVBpar François Vadepied et gebouw in de Birminghamstraat Mathieu Gontier, place au cœur leidt l’eSKYlier de bezoeker de ses préoccupations la simomhoog via een nieuw aangeplicité du projet pour répondre legd tuinpad. De tuin is ontstaan au mieux aux besoins des door de subtiele en respectvolle usagers. Leur démarche se snoei van de spontane beconcentre sur le processus de groeiing en de bestaande sierfabrication et est attentive au planten op de taluds langs ‘déjà là’. Ils tirent ainsi parti des de straat en door een aaneenéléments naturels et s’imposent schakeling van terrassen die de de minimiser les déplacements trappen van de eSKYlier vormen. de matériaux, la consommation Op de bovenste trede, langs het d’énergie, pour favoriser les hek, staan tennisscheidsrechméthodes de recyclage et le terstoelen waarop de bezoeker respect des terrains sur lesquels nog hoger kan reiken en de ils interviennent. Ils travaillent hemel kan aanraken. le plus régulièrement possible avec des acteurs locaux afin Studio Basta werd in 2008 opde faciliter l’implication des gericht door Bert Busschaert en futurs utilisateurs.

Kenny Windels, twee Belgische www.wagon-landscaping.fr landschapsarchitecten die met elkaar bevriend zijn sinds hun studies aan de Universiteit van Wageningen in Nederland.

Hun visie is gebaseerd op de positieve sfeer die de natuur in het algemeen uitdraagt en op de vele mogelijkheden die de landschapsarchitectuur biedt.

Hun projecten geven blijk van

38

FR Le jardin de l’eSKYlier donne la possibilité à tout un chacun d’apercevoir le skyline de Bruxelles, de l’admirer sous l’immensité de la voûte céleste.

L’eSKYlier, installé aux abords de la toiture du bâtiment STIB, situé rue de Birmingham, offre une ascension végétale graduée à travers un jardin reconsidéré.

Celle-ci est née d’un travail de taille subtil et respectueux des végétaux de friche et des plantes ornementales existants sur le talus et de l’arrimage de terrasses-paliers, comme autant de marches d’un eSKYlier. En haut, le long de la grille, des chaises d’arbitres de tennis permettent de prendre encore de la hauteur et de toucher le ciel.

Partenaire/ Partner STIB/ MIVB/ STIB

7 BORDERLINE/ Stéphanie Buttier & Sophie Larger FR

Quai de Mariemontkaai/ Rue de Bonnestraat, Anderlecht

ses interventions sont souvent liées à l’usage de la protection: des végétaux, des parois, des cloisons, ou jouent avec les éclairages. Elle réalise aussi des illustrations pour divers ouvrages, ainsi que des perspectives pour des projets d’agences. www.buttier-bompard.com

NL Borderline is een werk dat de grenzen bespeelt en dat elastiekdraad gebruikt als basismateriaal voor de interventie.

Het project speelt met het idee van de ‘rekbare grens‘ die bestaat uit soepele afsluitingen die doorbroken kunnen worden.

Het concept groeide uit de Sophie Larger, artiste designer, vaststelling dat de meeste braak­ crée des objets conviviaux liggende terreinen afgebakend pour l’habitat ou au sein zijn met metalen hekken. Dit d’installations artistiques où le project wil het statuut van deze spectateur (utilisateur) est invité grenzen in vraag stellen om à interagir physiquement avec de kijk die de omwonenden les objets conçus. Ces interac- hebben op deze verlaten en tions visent souvent à perturber vaak toegetakelde plekken te les habitudes et à offrir au veranderen. De rekbare grens spectateur un territoire de jeu ontzegt de bezoeker niet de et d’expériences inédites. toegang, maar vormt een soort www.sophielarger.com van inkomsas, een overgang tussen de straat aan de buitenkant en de vergeten terreinen Stéphanie Buttier, artiste paysaaan de binnenkant. giste réactualise les pratiques artisanales en les intégrant dans Stéphanie Buttier, landschapsdes projets d’espace public. kunstenares, maakt ambachteElle travaille ainsi avec des malijke vaardigheden weer actutériaux variés comme le végéeel door ze te verwerken in tal, le métal, la céramique. projecten in de openbare ruimPermanentes ou temporaires te. Ze werkt met uiteenlopende

materialen, zoals planten, metaal, keramiek. Haar permanente of tijdelijke projecten zijn vaak aan afschermende elementen gekoppeld: planten, muren of wanden, of spelen met het effect van verlichting.

Daarnaast illustreerde ze tal van boeken en tekent ze ook visuals voor architectenprojecten. www.buttier-bompard.com

42

EN Borderline proposes a work on boundaries by using the elastic cord as its main material. The project plays on the soft border by proposing fairly flexible fences through which to cross. The project stems from a finding: most wastelands are delimited by wire mesh fencing, so why not reconsider the status of these borderlines so as to change Sophie Larger, ontwerpster-kun- the way in which local residents stenares, creëert uitnodigende look at these abandoned and voorwerpen voor woningen often spoiled spaces. Instead of voor kunstinstallaties waarbij of forbidding entry, this elastic de toeschouwer (gebruiker) boundary acts as an entrance wordt uitgenodigd tot fysieke chamber, preparing people to interactie met deze voorwerpen. pass from the street area to the Deze interacties zijn er vaak forgotten area of wastelands. op gericht gewoonten te doorbreken en de gebruiker tot Stéphanie Buttier, landscape nieuwe ontdekkingen en erva- artist, updates craft practices ringen te bewegen. by integrating them into public www.sophielarger.com space projects. Her work involves using varied material such as plant life, metal and ceramic.

Whether permanent or tem­ porary, her actions are often connected with the use of protection: plants, walls, partitions, or play with lighting effects. She

also does illustrations for various works together with perspectives for agency projects. www.buttier-bompard.com Sophie Larger, artist and designer, creates convivial objects for the home or within artistic facilities where the spectator (user) is invited to interact physically with the designed objects.

Those interactions often aim at disrupting habits and offering the spectator an area of play and original experiences. www.sophielarger.com

Partenaire/ Partners Administration Communale de Molenbeek-Saint-Jean/ Gemeentebestuur van Molenbeek-Sint-Jan/ Municipal Authorities of Molenbeek-Saint-Jean 43

FR Borderline propose un travail sur les limites en utilisant comme matériau principal la corde élastique. Le projet joue sur l’idée de frontière molle en proposant des clôtures assez souples pour être traversées.

Le projet est né d’un constat: la plupart des terrains vagues sont délimités par des grilles métalliques ajourées, pourquoi ne pas reconsidérer le statut de ces limites pour modifier le regard que portent les riverains sur ces espaces délaissés et souvent abîmés. Au lieu d’en interdire l’accès, cette limite élastique joue le rôle d’un sas d’entrée, celui d’une mise en condition pour passer de l’espace de la rue à celui oublié des terrains vagues.

8 GARDEN BRIDGES/ 100Landschaftsarchitektur Thilo Folkerts DE

Escaliers Delacroix trappen, Quai Fernand Demetskaai/ Quai de l’Industrie Nijverheidskaai, Anderlecht

NL Het project Garden Bridges pakt de trappen aan de Delacroix-brug over het kanaal en hun onmiddellijke omgeving aan. Een aantal structuren in stellingbouw, opgevat als hulpmiddelen voor toegang, verpozing en uitkijk, breiden de functionaliteit van de trap uit en interpreteren ze op een andere manier. De ingrepen hebben variabele afmetingen en passen zich aan de situatie aan. Zo is er de mogelijkheid voor het betreden van een wandel- en uitkijkbrug in de hoogte. De installatie moet een individuele (her)ontdekking van de esthetische en natuurlijke waarde van restruimtes mogelijk maken. Ze laat ons meer bepaald kennismaken met endogene (inheemse) en allogene (uitheemse) planten die tegenwoordig broederlijk naast en tussen elkaar staan in onze stadsbermen.

realiseert projecten landschaps­ architectuur. Thilo Folkerts studeerde landschapsarchitectuur aan de Technische Universität Berlin (TUB) en doceerde aan verschillende scholen en universiteiten (EPF in Zurich, Université de Montréal, Technische Universität Berlin, Staatliche Akademie der Bildenden Künste Stuttgart). Naast zijn werk als landschapsarchitect, cultiveert Thilo Folkerts zijn liefde voor tuinen ook als auteur, uitgever en vertaler. www.100land.de

EN The Garden Bridges project aims to occupy the Delacroix stairway and its immediate surroundings. Designed for access, lingering and observation, a set of scaffoldings extend and divert the functionality of the stairway. The project involves actions of variable sizes adapted to the situation and, in particular, creating the possibility of a walk or a rest area above ground. The installation offers an individual (re-)discovery of the aesthetic and plant value of its vacant spaces. More particularly, it invites people to discover the endogenous (native) and non-indigenous (imported) plants that now mingle on our urban flowerbeds.

100Landschaftsarchitektur founded in 2007 by Thilo Folkerts in Berlin, plans and implements projects in the area of landscape architecture. Thilo Folkerts studied landscape architecture at the Technische Universität Berlin (TUB), and taught in various schools and universities

100Landschaftsarchitektur werd in 2007 in Berlijn opgericht door Thilo Folkerts en plant en

Bringing the staircase into transformation at Quai Fernand Demets

(ETH in Zurich, University of Montreal, Technische Universität Berlin, and Stuttgart Academy of Art). Concurrently with his work as a landscape architect, Thilo Folkerts pursues his interest for gardens as an author, publisher and translator. www.100land.de

Equipe/ Team Christine Guerard & Almuth Bennett Partenaires/ Partners Bruxelles Mobilité/ Brussel Mobiliteit & Administration Communale d’Anderlecht/ Gemeentediensten Anderlecht 47

100Landschaftsarchitektur fondé en 2007 par Thilo Folkerts à Berlin, planifie et réalise des projets dans le domaine de l’architecture du paysage. Thilo Folkerts a étudié l’architecture du paysage à la Technische Universität Berlin (TUB), et a

enseigné dans diverses écoles et universités (ETH de Zurich, Université de Montréal, Technische Universität Berlin, Académie des Arts de Stuttgart).

Parallèlement à son travail en tant qu’architecte paysagiste, Thilo Folkerts poursuit son intérêt pour les jardins en tant qu’auteur, éditeur et traducteur. www.100land.de

46

FR Le projet Garden Bridges vise à occuper les escaliers Delacroix et leur environnement immédiat. Conçu pour l’accès, le séjour et l’observation, une série d’échafaudages permettent d’étendre et de détourner la fonctionnalité de l’escalier. Les interventions sont de dimensions variables et s’adaptent à la situation, créant notamment la possibilité d’une promenade et d’une aire de repos en hauteur.

L’installation vise à permettre une (re-)découverte individuelle de la valeur esthétique et végétale de ses espaces vacants.

Elle invite plus particulièrement à découvrir les plantes endogènes (natives) et allogènes (importées) qui se mêlent désormais sur nos parterres urbains.

9 CASCOLAND TRIANGLE PARCKING/ Cascoland NL

Quai de l’Industriekaai / Rue Heyvaertstraat, Molenbeek

Cascoland est un réseau d’artistes, d’architectes et de designers internationaux fascinés par les interventions pluridisci-

NL Cascoland installeerde twee structuren ‘Mobiele Tuintjes’ in het Driehoekspark, tussen de Heyvaertstraat en de Nijverheidskaai. Het onderhoud ervan wordt toevertrouwd aan buurtbewoners en lokale verenigingen. Een hele reeks feestelijke activiteiten en evenementen staan op het programma om de oogst van de tuintjes te proeven en om samen te koken. Een andere structuur van het type ‘mobiel restaurant’, de Hot Pots Mobile kan worden gebruikt om pizza’s en brood te bakken in terracotta-ovens.

Een uitstekende manier om recepten en culinaire technieken uit te wisselen.

een fascinatie voor multidisciplinaire interventies in de publieke ruimte. Via artistieke uitwisselingen en medewerkingen zetten zij de bewoners aan om mee te werken en de handen uit de mouwen te steken.

De projecten worden opgestart door Fiona de Bell en Roel Schoenmakersen en uitgevoerd in samenwerking met teams van kunstenaars. Zij ontwikkelen de interventies ter plekke, op basis van een observatie van de context, aan de hand van ontmoetingen met het publiek en de bewoners. Zij gaan op zoek naar mogelijke plekken voor interventies, en kiezen bij voorkeur plekken die verband houden met bestaande activiteiten en structuren. Naar aanleiding van de observaties worden vervolgens interventies en instrumenten ontwikkeld die tegemoetkomen aan lokale behoeften.

Concept: Fiona de Bell Ontwerp en constructie: Jair Straschnow et Wouter Nieuwendijk Proces: Cascoland en Pink Pony Express Cascoland is een internationaal netwerk van kunstenaars, architecten en designers met

www.cascoland.com

EN Cascoland proposes the installation of two structures, Mobile Gardens on the Parc du Triangle, between the rue Heyvaert and the Quai de l’Industrie, entrusted to the care of the inhabitants and local associations. Festivities and a whole series of events are scheduled so as to taste the fruit of the produce gathered from the gardens and to cook together. Another structure resembling a ‘mobile restaurant’, the Hot Pots Mobile, allows people to cook pizzas or bread in earthenware ovens. An excellent way to share recipes and cooking techniques.

involvement and the mobilisation of citizens through artistic exchanges. The projects are initiated by Fiona de Bell and Roel Schoenmakers and implemented in co-operation with teams of artists. They identify the possible places of action, preferably in connection with already existing activities and structures. Observation subsequently leads to the development of actions and tools that meet local needs. www.cascoland.com

Concept: Fiona de Bell Design and construction: Jair Straschnow and Wouter Nieuwendijk Activation: Cascoland and Pink Pony Express Cascoland is a network of international artists, architects and designers fascinated by multidisciplinary actions in public space, which call on the 51

Concept: Fiona de Bell Design et construction: Jair Straschnow et Wouter Nieuwendijk Activation: Cascoland et Pink Pony Express

plinaires dans l’espace public, qui font appel à la participation et la mobilisation des habitants à travers des échanges artistiques. Les projets sont initiés par Fiona de Bell et Roel Schoenmakers et exécutés en collaboration avec des équipes d’artistes. Ils identifient les lieux d’intervention possibles, de préférence en lien avec des activités et des structures déjà existantes. L’observation conduit ensuite à l’élaboration d’interventions et d’outils qui répondent aux besoins locaux. www.cascoland.com

50

FR Cascoland propose l’implantation de deux structures, Jardins Mobiles sur le parc du Triangle, entre la rue Heyvaert et le Quai de l’Industrie, confiés aux soins des habitants et des associations locales. Des activités festives et toute une série d’évènements sont programmées afin de goûter le fruit de la récolte des jardins et cuisiner ensemble.

Une autre structure de type ‘restaurant mobile’, les Hot Pots Mobile permet la cuisson de pizzas, de pains, dans des fours en terre cuite. Une excellente manière pour partager des recettes et des techniques culinaires.

Partenaires/ Partners OKNO, Kaaitheater, Festival Kanal, Maison de quartier/Buurthuis Heyvaert, Hall des Sports/ Sporthal/ Sports Complex Heyvaert, CPAS de/ OCMW van/ public welfare centre of Molenbeek, Contrat de quartier Ecluse Saint-Lazare/Wijkcontract Sluis Sin-Lazarus, Administration Communale de/ Gemeentebestuur van/ Municipal Authorities of Molenbeek, Habitants/ Bewoners/ Citizens ‘Terrasses de l’Ecluse’.

Jardiniers Mobiles/ Mobiele Tuiniers Rashid Hassene, Maurice Kalibiona, Nathalie Verstrynge, Jan Douteur, Therese Hanquet, Stephanie de Brabander, David Leyssens.

Projet mobile/ Mobiel project/ Mobile project rue Ropsy Chaudronstraat 7, Anderlecht Départ du Trash Taxi vendredi, samedi, dimanche/ Vertrek van de Trash Taxi vrijdag, zaterdag, zondag/ Departure of the Trash Taxi Friday, Saturday, Sunday13:00 – 18:00

10 WASTELANDERS, OCCUPATION OF TRANSFORMATION/ Jeanne van Heeswijk & Marcel van der Meijs NL

Basée à Rotterdam, Jeanne van Heeswijk est une artiste visuelle qui crée des situations dans l’espace public pour générer des interactions entre les citoyens. Ses projets créent de nouveaux espaces publics ou remodèlent les espaces existants, pour stimuler une production culturelle collective.

Elle travaille en collaboration avec des artistes, des designers, des architectes ainsi que des membres d’organisations non-gouvernementales.

Marcel van der Meijs a étudié le Design Industriel à Eindhoven (NL) et l’Urbanisme à Den Haag (NL). Après avoir travaillé plusieurs années en freelance, il a été responsable de nombreux projets d’urbanisme et de paysage et a participé à la conception de plusieurs parcs et quartiers aux Pays-Bas et ailleurs.

Il a travaillé sur de nombreux

Paul Sixta et Mariska Vogel ont également contribué à la réalisation Wastelanders, occupation of transformation. www.jeanneworks.net

NL Met het project willen Jeanne van Heeswijk en Marcel van der Meijs de perceptie van bewoners op braakliggende terreinen, groene- en openbare ruimtes onderzoeken. Ze verzamelden verschillende standpunten over het gebruik van openbare ruimte. Het project richt zich op de kwestie ‘afval’ en het onderhoud van verwaarloosde en onderbenutte ruimtes. Jeanne van Heeswijk en Marcel van der Meijs willen de buurtbewoners hierbij betrekken opdat ze een volwaardige rol kunnen spelen in de transformatie van hun omgeving als ‘rentmeesters van de openbare ruimte’. Tijdens gefilmde gesprekken lichten de buurtbewoners hun relatie met de openbare ruimte toe. Deze interviews worden uitgezonden in de Trash Taxi die de bezoekers van Parckdesign van locatie naar locatie voert. In ruil voor een rit worden de passagiers gevraagd mee te helpen om het afval langs het traject in de manden op het dak van de taxi te verzamelen.

Jeanne van Heeswijk is een beeldend kunstenaar die werkt vanuit Rotterdam. Ze creëert situaties in de openbare ruimte die een wisselwerkingen tussen de bewoners tot

stand brengen. Met haar werk stimuleert en ontwikkelt ze culturele productie en creëert nieuwe publieke (ontmoetings) ruimtes of vervormt daartoe bestaande ruimten. Om dit te bereiken werkt ze vaak intensief samen met kunstenaars, vormgevers, architecten, software ontwikkelaars, overheden en buurtbewoners.

Marcel van der Meijs studeerde industriële vormgeving in Eindhoven en stedenbouw/ omgevingsvormgeving in Den Haag. Hij werkte enkele jaren als Freelance vormgever en gaf leiding aan verschillende stedenbouw- en landschapsprojecten. Voor diverse bureaus was hij verantwoordelijk voor / werkte hij mee aan het ontwerp van parken en wijken in Nederland en in het buitenland. Sinds 2007 werk hij regelmatig samen met Jeanne van Heeswijk aan internationale projecten.

Overige betrokkenen bij de realisatie van Wastelanders, occupation of transformation: Paul Sixta, Mariska Vogel. www.jeanneworks.net

EN With this project Jeanne van Heeswijk and Marcel van der Meijs question the perception of inhabitants on wastelands, green and public spaces. They collected various points of view on the use of public space.

The project focuses on the issue of ‘waste’ and the upkeep of wastelands and leftover spaces. Jeanne van Heeswijk and Marcel van der Meijs try to involve the district’s inhabitants so that they become fullyfledged actors as ‘stewards of the public space’. During filmed interviews inhabitants explain their relationship with public space. These interviews are broadcast in the Trash Taxi that conveys Parckdesign visitors from site to site. As a means of exchange during the trip the passenger are invited to help to collect waste in the baskets on the roof of the taxi.

developers, governmental organisations and inhabitants.

Marcel van der Meijs studied Industrial Design in Eindhoven and Town Planning in The Hague. He worked for several years as freelance designer and led various urban development and landscape projects.

For various bureaus he was responsible for / involved in the design of parks and districts in The Netherlands and abroad.

Since 2007 he regularly works with Jeanne van Heeswijk on international projects.

Other contributors to Wastelanders, occupation of transformation: Paul Sixta and Mariska Vogel. www.jeanneworks.net

Jeanne van Heeswijk is a visual artist who works from Rotterdam.

She creates situations in public places to provoke exchange among inhabitants. With her projects she creates new public places or else reshape existing spaces, to stimulate collective cultural production and new public (meeting) spaces. She often works closely with artists, designers, architects, software

Partenaires/ Partners Infor-femmes (Elise, Aziza, Nadia, Najia, Fatima, Fatima Zora, Fatma, Rabia, Rachida) Safa (Halima, Meryam, Ismael, Youssef, Sirine, Imane, Safia, Dikra, Soraya, Ines, Abderrahmane, Hamza) Yota (Caroline, Moustafa aka Ramsses, Illies aka Coyote, Amadou) L’atelier à partager (Zabeth, Miss Vertigo and more) Le p’tit Atelier (Corine, Ali, Artak, Therese, Raphael, Akif, Sibel, Naima) Bouldenaige (Simon a.o) Eco Innovation (Louise) ID Cars (Ibrahim, Stéphane) Automarkt (Rosa) Cimatics (Muriel, Marouan, Rachiddh, Abderahim) Atrium (Marylise, Jeroen) Contrat de quartier (Guy, Hassan, Chakib, Christian) Charles Dutilleul & Bakhta Benzaza (Fofana, Hassan, Abdellaoui, Omar, Aly, Hassan) Merci à/ Dank aan/ Thanks to Ritse Mol Casper Thomson Marie-Thérèse Manu Aerden Aram Voermans & Gamber arts.

55

projets pour l’espace public et a contribué notamment à la Biennale de Shangaï en 2008.

Il collabore sur plusieurs projets avec Jeanne van Heeswijk depuis 2007.

54

FR À travers leur intervention, Jeanne van Heeswijk et Marcel van der Meijs ont souhaité interroger la perception de la population du quartier vis-à-vis des friches, des espaces verts et publics. Ils ont collecté différents points de vue sur l’utilisation, la fréquentation, voire l’existence, de l’espace public.

Le projet aborde également la question des ‘déchets’ et de l’entretien des espaces vacants.

L’interrogation se déplace des terrains vagues vers des terrains abandonnés ou mal utilisés/ sous-exploités. Jeanne van Heeswijk et Marcel van der Meijs ont souhaité impliquer les habitants du quartier afin qu’ils deviennent des acteurs à part entière, des ‘agents de l’espace public’ de la transformation de cette zone. Lors d’entretiens filmés, ces derniers ont expliqué leur rapport à l’espace public.

Ces enregistrements vidéo sont diffusés dans le Trash taxi qui véhicule les visiteurs de Parck­ design de site en site. Au cours du trajet, en guise de troc, les passagers sont à leur tour invités à récolter les déchets dans les paniers prévus à cet effet et disposés sur le toit du véhicule.

57

56

ICONS – Foto Kanal 2012 Sainctelette + Porte de Ninove/ Ninoofsepoort + Abattoirs/ Slachthuizen 1 juli/ 16 sept 2012 Coaching: Kurt Deruyter Architecture/ Architectuur: Brussels Cooperation Installation/ Installatie: Kontrimo & Urban Media & ART2WORK Initiative & production/ Initiatief & productie: ADT-ATO & Platform Kanal.

Avec le soutien de la Région de Bruxelles-Capitale et du Fonds européen de développement régional (FEDER)/ Met steun van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO).

NL Deze zomer is op 4 drukke plekken een monumentale fototentoonstelling te zien, gemaakt door jonge bewoners uit de centrale wijken van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

Onder begeleiding van Kurt Deruyter zijn ze op zoek gegaan naar hun icoon, gaande van popidool tot mijnheer en mevrouw Iedereen. Deze tentoonstelling vormt een uitstalraam van hun creativiteit en een uitnodiging om dit bruisende stadscentrum te (her)ontdekken. Prettig bezoek !

EN This summer, 4 very busy Brussels locations play host to a mo­ numental exhibition of photographs taken by young people from the central districts of the Brussels-Capital Region.

Coached by Kurt Deruyter, they went in search of their icons ranging from pop idol to Mr and Mrs Everybody. This exhibition constitutes a showcase for their creativity and an in­ vitation to (re)discover a fastchanging city centre. Enjoy your visit!

59

FR Cet été, 4 sites bruxellois accueillent une exposition monumentale de photographies réalisées par de jeunes habitants des quartiers centraux de la Région de Bruxelles-Capitale.

Sous la direction de Kurt Deruyter, ils sont allés à la recherche de leurs icônes allant de l’idol pop à Mr et Mme tout-le-monde. Cette exposition constitue une vitrine de leur créativité et une invitation à (re)découvrir un centre-ville en pleine évolution. Bonne visite!

F 20 O T O 12 K A N

AL

ic ns

+

Expo MonuMEntalE Expo - Gratis

E Ex

E

l Enta onuM x po M

r atis po - G

01 /07

> 16

12 /09 20

BRUssEL BAD 06.07 > 12.08 2012

aNNELiEs GaëLLE NataLiE FOOtBaLL CLUB JEUNEssE MOLENBEEK saraH HéLèNE MOHaMED

ninooFSE pooRt poRtE DE ninoVE

02

02 aBDELKariM FEDEriCa JErOEN sHarON 03 saFYa

03

MOHaMED

aBattoiRS / SlachthuizEn

04 /07 > 16 /09 2012

rue ropsy Chaudronstraat

Cette initiative de l’agence de Développement territorial (aDt) et de Platform Kanal, avec le soutien de la région de Bruxelles-Capitale et du Fonds européen de développement régional (FEDEr), vise à promouvoir l’énergie, la créativité, la diversité et la jeunesse du territoire du canal.

festivalkanal.be/icons

Dit initiatief van het agentschap voor territoriale Ontwikkeling (atO) en Platform Kanal, met steun van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en het Europees Fonds voor regionale Ontwikkeling (EFrO), wil de energie, de creativiteit, de diversiteit en de jeugd in de kanaalzone stimuleren.

accompagnement photographique / Fotografische begeleiding : Kurt Deruyter. scénographie / Ontwerp: Brussels cooperation (Wesley Degreef).

Montage / Opbouw: Kontrimo, Urban Media & Art2work.

bruplus.eu

SIGNELAZER.COM - E.R. / V.U. : ADT-ATO, LUC MAUfROy : 2-4 RUE ROyALE / KOningssTRAAT – 1000 BRUssELs

FO 201 TO K A 2 NAL

s n ic

01

SainctElEttE

01 HiLDE

BRUXELLEs LEs BAins

Le début d’une histoire.../ Het begin van een geschiedenis.../ The beginning of a story...

Festival Kanal/ 13/ 16 sept 2012 NL Festival Kanal laat de stad zingen, het water dansen en mensen dromen. Vaar op het kanaal. Wandel langs de oevers. Ontdek de omliggende wijken. Proef en laat u verrassen. Voor de editie 2012 duiken we volop in de levendige wijken rondom het kanaal. 4 dagen met een intensief programma op het water, in de straten, op pleinen, op onverwachte plekken,... Een programma dat bruggen maakt!

Hou je dus klaar voor dit unieke stadsfestival. Klaar om te springen? Het volledige programma is beschikbaar vanaf eind augustus op www.festivalkanal.be.

FR Les créations des artistes de Parckdesign ont inspiré Cureghem. En marge des friches, la chaussée de Mons va se fleurir d’une centaine d’oeuvres d’art réalisées par les enfants du quartier et des en­ virons. Entre des artistes confirmés et l’expression simple et sans prétention de bambins du terroir, l’exposition met en lumière les couleurs et les mouvements qui animent l’esprit des Bruxellois de demain et offrent l’opportunité de découvrir un quartier encore méconnu de la capitale.

EN Festival Kanal sets the city singing, the water dancing and people dreaming. Go for a trip on the canal. Stroll the banks.

Discover the surrounding districts. Give it a try and be surprised. For the 2012 festival, the vibrant canal districts will be the stage. A stunning selection of performances on the water, in the streets, in the public open spaces and in places where you would not expect it, is programmed for 4 intensive days. A festival programme that builds bridges! Get prepared for this unique urban festival experience! Are you ready to jump? The complete programme will be available from the end of August at www.festivalkanal.be.

NL De creaties van de kunstenaars van Parckdesign zijn een inspi­ ratie gebleken voor Kuregem.

Tussen de braakliggende ter­ reinen door zullen een honderdtal kunstwerken, gerealiseerd door kinderen uit de wijk en om­ geving, de Bergensesteenweg kleur geven. Door middel van het werk van de deelnemende kunstenaars in combinatie met de eenvoudige, pretentieloze inbreng van kinderen uit de buurt, zet de tentoonstelling de dynamiek en kleur van de Brusselse bewoners in de kijker en opent zo de mogelijkheid tot het ontdekken van een Un projet de Atrium en collabo- minder gekende wijk van onze ration avec Beeldenstorm. hoofdstad.

60 BRUXELLES | BRUSSEL

FESTIVAL KANAL 13 -16 SEPT

FESTIVALKANAL

13 -16 SEPT

Festival Kanal fait chanter la ville, danser l’eau et rêver les gens. Naviguez sur le canal.

Baladez-vous le long des rives. Découvrez la ville. Goûtez et laissez-vous surprendre.

Festival Kanal laat de stad zingen, het water dansen en mensen dromen. Vaar op het kanaal.

Wandel langs de oevers. Ontdek de omliggende wijken. Proef en laat u verrassen.

FESTIVALKANAL.BE

Festival Kanal est une organisation de / is een organisatie van : Platform Kanal, Kaaitheater, Charleroi Danses, Wiels, Architecture Workroom Brussels, iMAL en collaboratioin avec de nombreux autres partenaires / in samenwerking met vele andere partners.

SIGNELAZER.COM - PHOTO: © ANTI FESTIVAL - E.R. / V.U. : ASBL-VZW PLATFORM KANAL – HOPSTRAAT 71 RUE DU HOUBLON – 1000 BRUSSELS

FESTIVALKANAL.BE

Birdwatching 4x4 The Rocket Boat Day Buratinas Taxi Service On a voyagé De / Les Habitués Droomtijd / Rêveries Reporter Sproken Decoding Kanal Graphics Sculpt Me Point GRATIS SAINCTELETTE Kanal Scratch Orchestra Kinshasa, ville en mouvement Barrière de corail What’s the Prediction?

Above Under Inbetween Jardins Secrets / Geheime Tuinen Support / Surface Shahrazad Reel Molenbeek Futures Urban Defibrilator Social Swing NINOOFSE POORT Ergens Hier PORTE DE NINOVE Les Quais / De Kaaien Urban Farm Unit - UFU La Légende du Kanal Icons Tresse à 6 Voies Delicious Kanal Randonnée Quartier Camera Kanal Lomo Wall ABATTOIRS / SLACHTHUIZEN Intérieur / Extérieur Rue Ropsy Chaudronstraat Yes We Can !

A project from Atrium in collaboration with Beeldenstorm.

Een project van Atrium in samenwerking met Beeldenstorm.

BRUXELLES | BRUSSEL

EN The creations of the artists of Parckdesign have proven to be an inspiration for Kuregem.

Encircling the wastelands, a hundred artworks made by the children from the neigh­ borhood will give color to the Bergensesteenweg. The work of the artists in combination with the pure, unpretentious art of the children, makes the exhibition shine a light on the dynamic and colorful inhabitants of Brussel while also offering the possibility to discover this unrecognized neighborhood in our capital city.

61

FR Festival Kanal fait chanter la ville, danser l’eau et rêver les gens. Naviguez sur le canal.

Baladez-vous le long des rives.

Découvrez la ville. Goûtez et laissez-vous surprendre.

Pour l’édition 2012 nous plongeons au cœur des quartiers vivants autour du canal. 4 jours intensifs avec des projets multidisciplinaires sur l’eau, sur les places, dans la rue, là où vous ne l’attendez pas,... Un programme qui crée des ponts!

Tenez-vous donc prêts pour ce festival urbain unique en son genre. Faites le saut! Le programme complet est disponible à partir de fin août sur www.festivalkanal.be.

Un projet de Atrium en collaboration avec Beeldenstorm

Graphisme/ Grafisch ontwerp/ Graphic design Aagje & Karel Martens.

Initiative/ Initiatief/ Initiative Bruxelles Environnement/ Leefmilieu Brussel.

Traduction/ Vertalingen/ Translations Dynamic Translations (FR>NL, EN), Griffin Translations (FR>EN), Annemie De Four (FR>NL).

Colophon/ Colofon

Commissaires/ Curators/ Curators atelier le balto (Marc Pouzol, Marc Vatinel & Véronique Faucheur), Eric Troussicot, Joachim Declerck (Architecture Workroom Brussels).

Relecture/ Eindredactie/ Copy editing Iso translation (FR).

Photographie/ Fotografie/ Photography Stefanie De Clercq.

Production/ Productie/ Production Impression/ Drukwerk/ Printing Architecture Workroom Brussels Drukkerij De Cuyper.

Thomas Cattrysse, Roeland Dudal, Elise François, Julie Mabilde, Antoinette Servais.

Bruxelles Environnement/ Leefmilieu Brussel Martine Cantillon.

Merci à/ Dank aan/ Thanks to Abatan, Administration communale de Molenbeek-Saint-Jean/ Gemeente Molenbeek-Sint-Jan Administration communale d’Anderlecht/ Gemeente Anderlecht, Romuald Arbe, Art2Work, Atrium, Boeremet, Bois Watteau Bruxelles Mobilité, Olivier Bastin, Odile Bury, Cactus asbl, Cosmos Vzw, Annemarie De Gussem, Pascal Devos, Wim Embrechts, Hayat El Aroud, Erasmushogeschool Brussel, Catherine Fierens, Paul Geerts, Infor-femmes, Institut de la Vie, Guerly Javor, JCDecaux, Serge Kempeneers, Marie-Laure Koeckx, Max Pels Beton, Fabienne Lontie, Narcissa, OTM, Port de Bruxelles/ Haven van Brussel, Pro Velo, Project2, Renilda Van Loo, Laurence Stevelinck, STIB/ MIVB, Valérie Watillon.

Le personnel de la division Espaces Verts de Bruxelles Environnement et les gardiens des parcs du centre de Bruxelles/ Het personeel van de afdeling Groene Ruimten van Leefmilieu Brussel en de parkwachters van Brussel centrum.

63

Parckdesign 2012 GARDEN 28/ 06 – 14/ 10