1
Z
1.
asób Archiwum Zasób Archiwum Narodowego systematycznie wzrasta, mimo iż ze względu na brak powierzchni magazynowej zostało ograniczone przejmowanie dokumentacji. Nabytki pochodzą w zdecydowanej większości z archiwów zakładowych, przekazujących je po upływie okresu obowiązkowego przechowywania. Jest to również dokumentacja sprywatyzowanych przedsiębiorstw państwowych, zlikwidowanych lub przekształconych jednostek administracji i innych urzędów. W latach 2014–2015 do zasobu placówki włączono kolejne materiały archiwalne ważne dla dziejów regionu, między innymi: akta Huty Aluminium w Skawinie (1959–1983), Wojewódzkiego Dziecięcego Szpitala Okulistycznego w Krakowie-Witkowicach (1957–1976) i Krakowskiego Szpitala Okulistycznego w Krakowie (1975–1998), Wojewódzkiego Szpitala dla Nerwowo i Psychicznie Chorych im. J. Babińskiego w Krakowie (1946–2011), Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego w Krakowie (1962– 2000), Przedsiębiorstwa Budownictwa Hydroenergetycznego i Rurociągów Energetycznych „Energopol-2” w Krakowie (1976– 1988), Wyższej Szkoły Handlowej w Krakowie (1994–2012), Przedsiębiorstwa Budowy Obiektów Użyteczności Publicznej BUDOPOL-KRAKÓW w Krakowie (1949–1993), Małopolskiego
8
Forum Współpracy z Polonią Stowarzyszenie w Tarnowie (1999–2013), Górskiej Szkoły Rolniczej im. Marszałka Piłsudskiego w Łososinie Górnej (1929– 1951), Pałacu Młodzieży w Nowym Sączu (1967–2007). Przejmowane są akta likwidowanych szkół różnego szczebla – dokumentacja szkół podstawowych niejednokrotnie sięga XIX wieku. Uzupełniono znajdujące się w zasobie Archiwum zespoły akt Huty im. Lenina w Krakowie (dokumentacja geodezyjna z lat 1952–1986), Szpitala św. Łazarza w Krakowie (1897–1950) oraz Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa (1959–2000). Archiwum otrzymało w darze dokumenty dotyczące rodziny Tarnowskich z Dzikowa z lat 1911–1984, wśród nich korespondencję Artura Tarnowskiego i materiały do publikacji Włodzimierza Dworzaczka o Tarnowskich (uzupełnienie zespołu Archiwum Dzikowskie Tarnowskich). Zostały zakupione dwa filmy ukazujące wydarzenia w Krakowie w 1983 roku („Inscenizacja pobytu króla Jana III Sobieskiego na Rynku Głównym w Krakowie” i „Obraz Czarnej Madonny na Rynku Głównym w Krakowie”), a także księga wizytacyjna szkoły powszechnej w Podgórzu (1856–1937) oraz zbiór widokówek i kart pocztowych (1914–1918).
Zasób Archiwum Narodowego w Krakowie to niemal 25 kilometrów akt (fot. Anna Seweryn)
25 km
9
E
2.
dukacja Lekcje i pokazy archiwalne Jedną z form popularyzacji wiedzy o Archiwum i jego zasobie, a jednocześnie sposobem pozaszkolnej edukacji historycznej, są lekcje i pokazy archiwalne, skierowane do uczniów szkół podstawowych, gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych, a także studentów archiwistyki, historii czy innych kierunków humanistycznych. W latach 2014–2015 Archiwum Narodowe w Krakowie zorganizowało 168 lekcji i pokazów archiwalnych, a liczba ta co roku wzrasta.
Lekcja archiwalna dla uczestników programu edukacyjnego „Sądecki Sztetl – Młodzi Ambasadorzy Tolerancji” w nowosądeckim oddziale Archiwum Narodowego w Krakowie (fot. Sylwester Rękas)
Bocheński oddział Archiwum Narodowego w Krakowie, w ramach obchodów Roku Jana Długosza, zorganizował w 2015 roku lekcje i pokazy dla 546 uczniów.
10
Kształcenie archiwistów Archiwum, kształtując narastający zasób archiwalny, nie tylko sprawuje kontrolę nad archiwami zakładowymi, lecz także poprzez kursy i warsztaty uczy teorii i praktyki archiwalnej. W latach 2014–2015 prowadzono warsztaty z zakresu przekazywania dokumentacji do archiwów państwowych, brakowania dokumentacji w archiwach zakładowych oraz dokształcający kurs II stopnia. We współpracy z Małopolskim Instytutem Samorządu Terytorialnego i Administracji Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej (FRDL) zorganizowano 7 edycji kursów I stopnia, przygotowujących do pracy w archiwach zakładowych. Pracownicy Archiwum włączali się również w kształcenie archiwistów na poziomie uniwersyteckim, prowadząc zajęcia między innymi na krakowskich uczelniach: Uniwersytecie Jagiellońskim, Uniwersytecie Pedagogicznym im. Edukacji Narodowej, Uniwersytecie Papieskim Jana Pawła II. Archiwum Narodowe w Krakowie od wielu lat organizuje w swoich oddziałach praktyki i staże umożliwiające zdobycie praktycznych umiejętności zawodowych. Aktywizuje również zawodowo osoby niepełnosprawne.
W 2014 roku w Karpaczu krakowskie Archiwum zostało wyróżnione za dobre praktyki w zakresie zatrudniania osób niepełnosprawnych i organizację staży rehabilitacyjnych dla beneficjentów projektu „Staż w administracji publicznej wsparciem aktywizacji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych oraz budowaniem pozytywnego wizerunku osób niepełnosprawnych na rynku pracy II” (fot. Małgorzata Multarzyńska-Janikowska).
11
Projekt „Dawne pismo” Wychodząc naprzeciw potrzebom użytkowników, którzy często nie mają przygotowania i doświad cze nia w odczytywaniu historycz ne go pisma, Archiwum Narodo we w Krakowie w 2014
roku
uruchomiło
stronę
inter netową
www.dawnepismo.ank.gov.pl, – intera ktyw ny przewodnik do nauki paleografii i neografii. Portal został przygotowany jako narzędzie edukacyjne
z elementami
popularyzatorskimi.
Jego
walorem jest zarówno aspekt nauki, jak i zabawy. Podzielono go na trzy strefy: teoretyczną (przybli-
żającą zagadnienia związane z paleografią i neografią), praktyczną (umożliwiającą wykonywanie ćwiczeń z odczytywania historycznych dokumentów) oraz gier i zabaw (edukującą poprzez rozrywkę). Na stronie zaprojektowano autorski mechanizm do samodzielnej transkrypcji pisma przez użytkowników oraz mechanizmy gier i zabaw (m.in. puzzle, krzyżówka i wirtualne skryptorium). Materiały archiwalne prezentowane na stronie w całości pochodzą z zasobu Archiwum Narodowego w Krakowie. Portal stale wzbogacany jest o nowe treści. Od chwili jego uruchomienia w maju 2014 roku odnotowano około 18 tysięcy wizyt na stronie i blisko 13 tysięcy użytkowników. Z uwagi na duże zainteresowanie odbiorców z zagranicy zostanie także uzupełniony o angielską i niemiecką wersję językową.
12
W
3.
ydawnictwa
W latach 2014–2015 nakładem Archiwum Narodowego w Krakowie ukazały się miedzy innymi następujące publikacje:
„Limanowszczyzna – dobrze rządzony powiat”, Sylwester Rękas, Limanowa 2014
Monografia powiatu limanowskiego powstała przy współpracy wydawniczej Starostwa Powiatowego w Limanowej z Archiwum Narodowym w Krakowie. Stanowi pierwszą pełną syntezę dziejów powiatu limanowskiego od czasów austro-węgierskich po XXI wiek, z wyróżnieniem obszarów, które świadczyły o jego niepowtarzalności i prekursorskich rozwiązaniach zastosowanych na jego terenie. Dzieje Limanowszczyzny zostały zilustrowane reprodukcjami materiałów z zasobu Archiwum Narodowego w Krakowie.
13
„Obywatele Królewskiego Wolnego Miasta Podgórza 1784–1915”, Kamila Follprecht, Kraków 2015 Publikacja została wydana w związku z obchodami 100. rocznicy połączenia Krakowa i Podgórza. Zawiera naukowo opracowane wykazy obywateli i obywateli honorowych Podgórza z lat 1784–1915. Uzupełnieniem są krótkie biogramy osób wymienionych w wykazach, zarówno znanych postaci, które uzyskały obywatelstwo honorowe miasta, jak i mieszkańców Podgórza, którym przyznano obywatelstwo miejskie.
„1914. Zdarzyło się w Krakowie”, Barbara Berska, Kraków 2015 Książka na formę kroniki bogato ilustrowanej, głównie materiałami pochodzącymi z zasobu Archiwum Narodowego w Krakowie. Następujące po sobie opisy wydarzeń, mających miejsce w 1914 roku, obrazują rozwój sytuacji politycznej i stan narastającego napięcia w stosunkach między europejskimi mocarstwami. Równocześnie pozwalają zobrazować ich wpływ na życie spokojnego dotąd miasta i jego mieszkańców.
14
„Pamiętnik Mariana Dydyńskiego z Raciborska” w naukowym opracowaniu Karoliny Gołąb-Malowickiej, Kraków 2015 Marian Dydyński (1843–1920) – poseł na Sejm Krajowy Galicyjski, polityk konserwatywny i działacz społeczny – swoje wspomnienia z lat 1864–1920 spisał pod koniec życia w formie pamiętnika. Zawarł w nim pokrótce losy rodziny i dzieje Raciborska oraz innych majątków z terenu Galicji. Czytelnik znajdzie tu informacje o osobach powszechnie znanych w kraju, a także o lokalnych działaczach politycznych i społecznych, głównie ziemianach z powiatu krakowskiego i wielickiego.
„Krakowski Rocznik Archiwalny” Pierwszy tom „Krakowskiego Rocznika Archiwalnego” ukazał się w 1995 roku z inicjatywy dyrektora Archiwum dr. Sławomira Radonia jako nawiązanie do dawnych tradycji wydawniczych archiwów krakowskich z przełomu XIX i XX wieku. W roczniku publikowane są materiały ukazujące historię Krakowa i szerzej – Małopolski oraz mające związek z archiwistyką. Od 20 lat (w 2015 roku ukazał się jubileuszowy, dwudziesty tom ) redakcja udostępnia łamy pisma zarówno doświadczonym badaczom, jak i tym, którzy dopiero rozpoczynają pracę naukową. W 2012 roku Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego wpisał „Krakowski Rocznik Archiwalny” na listę czasopism naukowych (lista B). Otrzymał on wówczas 1 punkt; po weryfikacji w 2013 roku przyznano mu 3 punkty (potwierdzone w 2014 roku), zaś po ponownej ocenie w 2015 roku – 6 punktów. Wszystkie tomy „Krakowskiego Rocznika Archiwalnego” są prezentowane w Małopolskiej Bibliotece Cyfrowej. Szczegółowe informacje o publikacji znajdują się na stronie: www.kra.ank.gov.pl.
15
W
5.
ydarzenia
Wystawy W latach 2014–2015 krakowskie Archiwum zorganizowało lub współorganizowało 27 wystaw i prezentacji. W 100. rocznicę wybuchu I wojny światowej Archiwum Narodowe było organizatorem ogólnopolskiej wystawy „Dziś albo nigdy. Wielka Wojna i polskie dążenia niepodległościowe”. Zaprezentowano unikatowe dokumenty pochodzące ze zbiorów archiwów państwowych oraz Muzeum Polskiego w Chicago, wyeksponowane na 52 planszach, podzielonych na 5 cykli tematycznych, obrazujących różne aspekty wojny. W siedzibie głównej Archiwum Narodowego w Krakowie zwiedzający mogli obejrzeć także oryginalne odznaczenia wojskowe i medale okolicznościowe z lat 1914–1920, pochodzące ze zbiorów prywatnych. Plansze ekspozycyjne wystawy „Dziś albo nigdy. Wielka wojna i polskie dążenia niepodległościowe” na placu Szczepańskim w Krakowie oraz na dziedzińcu wewnętrznym budynku krakowskiego Archiwum przy ul. Sennej 16 (fot. Anna Seweryn)
Bogato ilustrowany katalog towarzyszący wystawie „Dziś albo nigdy. Wielka Wojna i polskie dążenia niepodległościowe” (fot. Anna Seweryn) 16
Archiwum Narodowe w Krakowie, chcąc włączyć się w obchody 25. rocznicy wydarzenia, które stało się punktem zwrotnym w najnowszych dziejach Polski, przygotowało we współpracy z Gminą Miejską Kraków wystawę plenerową zatytułowaną „Wybory ’89. System skreślony”. Ekspozycja składała się z dwóch części. W jednej zaproponowano zwiedzającym krótką wędrówkę po skrawku przeszłości, który odszedł do historii za sprawą wydarzeń z przełomu lat 1988/1989, w drugiej zaś przypomniano kampanię przed wyborami, które otworzyły Polakom długo wyczekiwaną drogę do wolności.
Wystawa prezentowana w przestrzeni miejskiej Krakowa, na placu Szczepańskim, upamiętniająca 25. rocznicę pierwszych w powojennej Polsce wolnych wyborów (fot. Anna Seweryn)
17
W 2015 roku Kraków obchodził 100. rocznicę połączenia z miastem Podgórzem. Z tej okazji odbyło się szereg wydarzeń, których organizatorem lub współorganizatorem było Archiwum Narodowe w Krakowie. W dniach 1–14 czerwca 2015 roku w przestrzeni miejskiej przy pl. Wszystkich Świętych w Krakowie prezentowano wystawę „Miasto nowoczesne. Z dziejów Wolnego Królewskiego Miasta Podgórza 1784–1915”, przygotowaną przez Archiwum. Następnie, od 25 czerwca do 30 września 2015 roku, eksponowano tę wystawę na dziedzińcu wewnętrznym budynku przy ul. Siennej 16. Podczas „Dnia Otwartego Magistratu” Archiwum Narodowe w Krakowie pokazało również najcenniejsze, oryginalne materiały dotyczące historii Podgórza i jego połączenia z Krakowem.
Zwiedzający mogli zobaczyć przywilej cesarski z 1785 roku, nadający Podgórzu prawa miejskie i ustanawiający samorząd, cesarski akt nadania miastu herbu, pochodzący z 1808 roku, oraz dokumenty dotyczące połączenia Podgórza i Krakowa (fot. Anna Seweryn).
18
„Obywatele, przynależni i obcy – mieszkańcy Wolnego Królewskiego Miasta Podgórza 1784–1915” to tytuł kolejnej ekspozycji uświetniającej 100. rocznicę połączenia miast, prezentowanej na Rynku Podgórskim w Krakowie w dniach od 13 września do 15 października 2015 roku. Materiały przygotowane do obu wystaw: „Miasto nowoczesne. Z dziejów Wolnego Królewskiego Miasta Podgórza...” oraz „Obywatele, przynależni i obcy – mieszkańcy Wolnego Królewskiego Miasta Podgórza 1784–1915” zebrano tworząc atrakcyjną graficznie wystawę internetową, która – podobnie jak plenerowe – dostępna jest również w angielskiej wersji językowej na stronie domowej Archiwum www.ank.gov.pl w zakładce „Wystawy i galerie”. Otwarciu wystawy towarzyszyła promocja książki dr Kamili Follprecht „Obywatele Królewskiego Wolnego Miasta Podgórza 1784-1915” (fot. Anna Seweryn).
19
W 2015 roku Archiwum Narodowe w Krakowie było również współorganizatorem wystawy „Rapsodycy na kliszach pamięci”, przygotowanej przez Scenę Papieską Instytutu Dialogu Międzykulturowego im. Jana Pawła II we współpracy z krakowskim oddziałem ZASP. Wykorzystano w niej zdjęcia, afisze, plakaty i projekty kostiumów, ilustrując nimi historię Teatru Rapsodycznego oraz ukazując jego bogaty i różnorodny repertuar. Wystawa stanowiła kolejną odsłonę realizowanego wspólnie projektu „Emanacje Rapsodyków”, przybliżającego historię i postaci krakowskiego teatru, z którym związany był Karol Wojtyła. Związek Artystów Scen Polskich w Warszawie na wernisażu reprezentował prezes Olgierd Łukaszewicz.
Otwarciu wystawy towarzyszył występ studentów II roku Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. Ludwika Solskiego w Krakowie, prezentujących fragment poematu „Beniowski” Juliusza Słowackiego. Dr hab. Wojciech Krawczuk - Dyrektor Archiwum Narodoweg w Krakowie 23 października 2015 roku przywitał gości wernisażu w siedzibie Archiwum.
20
Wystawę ”Rapsodycy na kliszach pamięci” prezentowano w Archiwum Narodowym w Krakowie od 24 października do 16 listopada 2016 roku (fot. Małgorzata Multarzyńska-Janikowska).
W 72. rocznicę zagłady Żydów, dokonanej przez hitlerowców, 7 września 2015 roku otwarto w Bochni wystawę „Getto bocheńskie” oraz Żydowską Trasę Pamięci. Archiwum Narodowe w Krakowie Oddział w Bochni włączyło się w obchody rocznicowe
współtworząc wystawę po-
święconą historii Żydów z Bochni i jej okolic. Na wystawie „Żyliśmy wśród Was...” prezentowano między innymi spisy żydowskich mieszkańców miasta, ich stowarzyszeń, dokumenty i fotografie szkolne, rejestry dowodów osobistych wraz ze zdjęciami, fotografie rodziny Karpfów, zarządzenia i ogłoszenia niemieckich władz okupacyjnych. Drugą cześć ekspozycji, poświęconą historii getta i zagłady jego mieszkańców, przygotowało Stowarzyszenie Bochniaków i Miłośników Ziemi Bocheńskiej również w oparciu o materiały pochodzące z zasobu Oddziału ANK w Bochni.
Żydowską Trasę Pamięci otwarto dla upamiętnienia miejsc naznaczonych tragiczną historią Żydów z Bochni i jej okolic. Obejmuje ona 15 ważnych na mapie miasta punktów (fot. Dorota Szymczyk).
21
Międzynarodowy Dzień Archiwów „Zostań rodzinnym archiwistą” W ramach obchodów Międzynarodowego Dnia Archiwów, którego tematykę w 2014 roku stanowiły archiwa rodzinne, w trzech oddziałach zamiejscowych Archiwum: w Bochni, Nowym Sączu i Tarnowie, przygotowano dni otwarte, którym towarzyszyły okolicznościowe wystawy i prezentacje materiałów archiwalnych przydatnych do badań genealogicznych, takich jak: akta metrykalne, rejestry mieszkańców, spisy wyborców, akta szkolne i podatkowe.
W trakcie spotkań z pracownikami zwiedzający mogli uzyskać informacje na temat zabezpieczania i przechowywania archiwaliów rodzinnych w domowych warunkach oraz prowadzenia własnych poszukiwań informacji w źródłach i na stronach internetowych.
Fragment przewodnika dla rodzinnych archiwistów
22
Nowa siedziba W 2013 roku rozpoczęta została inwestycja pod nazwą „Budowa siedziby Archiwum Narodowego w Krakowie”. Przy ul. Rakowickiej 22 powstanie nowa siedziba Archiwum o powierzchni około 14 000 m², funkcjonalnie tworząca dwa segmenty: użytkowo-obsługowy (biurowy) oraz magazynowy wraz z infrastrukturą drogową, techniczną i zagospodarowaniem terenu. W październiku 2014 roku został ogłoszony konkurs na koncepcję architektoniczno-użytkową nowej siedziby Archiwum, którego rozstrzygnięcie nastąpiło 20 kwietnia 2015 roku. W uroczystości zorganizowanej w Auli Polskiej Akademii Umiejętności przez Władysława Stępniaka, Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych, oraz Barbarę Berską, Dyrektora Archiwum Narodowego w Krakowie, wziął udział Prezydent Miasta Krakowa Jacek Majchrowski oraz wielu przedstawicieli krakowskiego świata nauki, kultury i środowiska architektów. Ogłoszenie wyników konkursu na koncepcję architektoniczno-użytkową nowej siedziby Archiwum Narodowego w Krakowie w dniu 20 kwietnia 2015 roku (fot. Anna Seweryn)
25
Sąd Konkursowy prof. dr. hab. inż. arch. Andrzeja Wyżykowskiego wyłonił laureatów spośród autorów 15 zgłoszonych prac. Pierwsze miejsce przyznano projektowi zespołu Q Arch sp. z o.o. z Krakowa. Autorami drugiej nagrodzonej koncepcji zostali architekci z krakowskiej Pracowni Konserwacji Zabytków Arkona sp. z o.o. Trzecie miejsce przyznano pracy WXCA sp. z o.o. z Warszawy. Wyróżnienie Sądu Konkursowego otrzymała koncepcja architektoniczna hiszpańskiej firmy Guillermo Vazquez Consuegra Arquitecto SLP z Sewilli. Spośród nagrodzonych trzech prac w dalszym postępowaniu o udzielenie zamówienia
26
Wizualizacja nowej siedziby Archiwum Narodowego w Krakowie przygotowana przez PKZ Arkona sp. z o.o.
publicznego, prowadzonego w trybie negocjacji bez ogłoszenia, w czerwcu 2015 roku wyłoniona została firma Pracownie Konserwacji Zabytków Arkona sp. z o.o., która wykona dokumentację projektową stanowiącą podstawę realizacji obiektu. W 2014 roku pozyskano uzgodnienia branżowe m.in. z Tauronem SA, Telekomunikacją Polską, Zarządem Infrastruktury Komunalnej i Transportu w Krakowie. Przeprowadzono konsultacje mające na celu doradztwo oraz uzyskanie informacji w zakresie niezbędnym do precyzyjnego przygotowania opisu przedmiotu zamówienia oraz warunków umowy pod kątem doboru optymalnego systemu grzewczo-wentylacyjnego dla zadanych parametrów temperatury i wilgotności w pomieszczeniach segmentu magazynowego wraz z rozwiązaniem sposobu wykonania zewnętrznych przegród budowlanych.
Wystawa prac konkursowych na koncepcję architektoniczno-użytkową nowej siedziby Archiwum Narodowego w Krakowie (fot. Anna Seweryn)
27
A 9.
rchiwum w liczbach
liczba zespołów i zbiorów archiwalnych stan na dzień 31 grudnia 2014 roku –
5 257
stan na dzień 31 grudnia 2015 roku –
5 320
liczba metrów bieżących przechowywanej dokumentacji stan na dzień 31 grudnia 2014 roku –
24 451,79
stan na dzień 31 grudnia 2015 roku –
24 658,38
liczba jednostek archiwalnych stan na dzień 31 grudnia 2014 roku –
1 535 879
stan na dzień 31 grudnia 2015 roku –
1 584 728
liczba zdigitalizowanych stron materiałów archiwalnych liczba przygotowanych wystaw tradycyjnych i wirtualnych w 2014 roku –
12
64
202 904
15
254 960
w 2015 roku –
104
liczba nadzorowanych archiwów zakładowych w 2014 roku –
675
w 2015 roku –
650
liczba przeprowadzonych kontroli i lustracji w 2014 roku –
34
w 2015 roku –
w 2015 roku –
liczba pokazów i lekcji archiwalnych w 2014 roku –
w 2014 roku –
340
w 2015 roku –
216
liczba przeprowadzonych kwerend archiwalnych w 2014 roku –
3 543
w 2015 roku –
3 607
liczba osób korzystających z materiałów archiwalnych w czytelniach w 2014 roku –
2 922
w 2015 roku –
2 770
liczba uzgodnionych i zaopiniowanych przepisów kancelaryjnych i archiwalnych w 2014 roku –
825
w 2015 roku –
471
liczba przeprowadzonych ekspertyz archiwalnych w 2014 roku –
207
w 2015 roku –
179
liczba odwiedzin w czytelniach w 2014 roku –
8 246
w 2015 roku –
8 476
liczba udostępnionych w czytelniach jednostek archiwalnych w 2014 roku –
46 355
w 2015 roku –
45 942
liczba udzielonych konsultacji w zakresie kształtowania zasobu archiwalnego w 2014 roku –
4 394
w 2015 roku –
3 699
liczba wydanych zgód na zniszczenie dokumentacji niearchiwalnej w 2014 roku –
1 461
w 2015 roku –
1 393 35
40