Ενεργειακή και πολιτική αναβάθμιση του οικοδομικού τετραγώνου by ARCHSTUDIES.gr

Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ακαδημαϊκό έτος 2016-17

Ερευνητική Εργασία

Ενεργειακή και πολιτική αναβάθμιση του οικοδομικού τετραγώνου

Αγγελίδης Δημήτριος - ΑEΜ 01452 Επιβλέπων Καθηγητής: Ιορδάνης Στυλίδης

Εισαγωγή

Περιεχόμενα

1 Περιβάλλον: πηγή προβληματισμού 1 Φαινόμενο θερμοκηπίου 2 Αέρια του θερμοκηπίου 3 Η προσπάθεια 4 Η πραγματικότητα 5 Η Ελληνική πραγματικότητα 2 Εντός του αστικού ιστού 1 Η ανάγκη 2 Ενεργειακή και πολιτική αναβάθμιση 3 Συλλογικότητα και ενέργεια 1 Κοινός χώρος προετοιμασίας γευμάτων 2 Kοινός χώρος και χρήση πλυντηρίων ρούχων 4 Χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για τον κοινόχρηστο φωτισμό 1 Ηλιακή ενέργεια 2 Αιολική ενέργεια 5 Πολιτική αναβάθμιση 1 Δημόσιος χώρος του οικοδομικού τετραγώνου 2 Συλλογικές Παροχές 3 Δώματα: χώρος καλλιέργειας και αλληλεπιδράσεων 6 Η δημιουργία κοινοτήτων συλλογικής κατοίκησης 7 Επίλογος

8 Βιβλιογραφία

12 13 16 16 17 19 21 22 25 25 28

31 31 34 37 38 39 40 43

Εισαγωγή

Υφιστάμεθα τη βία μιας χρηματοπιστωτικής κρίσης που επηρεάζει κάθε κοινωνική έκφραση. Το τέλος ενός συγκεκριμένου τύπου οικονομικών και κοινωνικών σχέσεων που διαμορφώθηκε στο τελευταίο μισό του 20ου αιώνα. Η κρίση δεν είναι μόνο οικονομική. Είναι κοινωνική, περιβαλλοντική, κρίση αξιών και αντιλήψεων. Η αστική διάσταση της κρίσης δεν είναι δευτερεύουσας, αλλά πρωταρχικής σημασίας καθώς υπονομεύει το υφιστάμενο μοντέλο της κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης ασκώντας διαλυτική επίδραση στους τομείς της οικονομίας. Οι δυτικές ενεργοβόρες κοινωνίες πλήττονται από αυτή την γενικευμένη κρίση, με κύριο γνώρισμα την εντατική χωρίς κοινούς κανόνες εκμετάλλευση των φυσικών πόρων. Οι συνέπειες συνθλίβουν όλους τους τομείς της ζωής και έχουν δυσβάσταχτο οικονομικό και κοινωνικό κόστος. Η περιβαλλοντική κρίση συνδυάζεται με τη κρίση των πόλεων που οφείλεται, μεταξύ άλλων, στην έλλειψη κατάλληλου ενεργειακού σχεδιασμού που να μπορεί να αποδώσει ένα αστικό περιβάλλον υψηλής ποιότητας κατοίκησης και ενεργειακής ισορροπίας, καίριου στοιχείου της αειφόρου ανάπτυξης των πόλεων. Ο ενεργειακός σχεδιασμός των πόλεων -που αφορά ταυτόχρονα κτίρια και δημόσιο χώρο - ως στόχο έχει τον περιορισμό της κατανάλωσης ενέργειας και των αντίστοιχων ρύπων που εκλύονται, με την εφαρμογή πρακτικών εξοικονόμησης ενέργειας 7

και βιοκλιματικού σχεδιασμού. Παράλληλα, στόχος είναι και η διείσδυση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η χρήση των οποίων στο αστικό και εν γένει δομημένο περιβάλλον είναι όλο και πιο συχνή τα τελευταία χρόνια.

νέων ιδεών στον τομέα της στέγασης και της κοινόχρηστης παραγωγής. Στόχος είναι να αναπτυχθεί μια αρχιτεκτονική συστήματος που να μπορεί να συνδυάζει τις ιδιομορφίες συλλογικής στέγασης από την ‘κλασσική’ οικογένεια μέχρι την ‘εργένικη’ Οι συνέπειες της οικονομικής κρίσης προκειμένου να ανθοφορήσει η ιδέα οδηγούν σε σημαντική αλλοίωση της κοινωνικής της συλλογικής ζωής και εργασίας. και δημογραφικής βάσης των πόλεων και έχουν άμεσο και έμμεσο χωρικό αντίκτυπο. Οι πόλεις δεν είχαν ποτέ στεγάσει τόσο μεγάλο ποσοστό ανθρώπων όσο σήμερα. Ο πληθυσμός τους πολλαπλασιάστηκε κατά δέκα φορές κατά την περίοδο από το 1950 έως το 1990. Μακροπρόθεσμα δεν υπάρχει άλλη επιλογή. Ενεργειακοί και οικονομικοί λόγοι μας αναγκάζουν να αλλάξουμε ριζικά τον τρόπο που κτίζουμε τις πόλεις μας και χρησιμοποιούμε τα κτίρια που κατοικούμε και εργαζόμαστε1. Οι μεγάλες οικονομικές αλλαγές των τελευταίων ετών, οδήγησαν σε νέες σκέψεις για την κατοικία, που αναθεωρούν και επανεξετάζουν τη σχέση της με το κοινωνικό σύνολο. Είναι αναμφισβήτητο ότι η κατοικία είναι κάτι περισσότερο από στέγη. Συνδέεται απόλυτα με το περιβάλλον της και οι χώροι στους οποίους εκτυλίσσεται η ζωή του ανθρώπου δεν είναι απλοί χώροι αλλά τόποι που έχουν ένα πνεύμα και μία ταυτότητα. Στο βιβλίο ‘’ένα οικοδομικό τετράγωνο’’2 προτείνεται μια κλίμακα σχέσεων που μέσα από το μέγεθος της προτεινόμενης μονάδας και την ικανότητά υιοθέτησης ενός μικτού προγράμματος χρήσης και τυποποιημένων μονάδων υποστήριξης και αλληλέγγυας συμπεριφοράς θα παρέχει μια πλατφόρμα 8

Εικ. 1 Ernst M. Pietà ou La Révolution la Nuit, 1923

1 Χόνδρου—Καραβασίλη M. , (2009) Η Εφαρμογή Του Νόμου 3661/08 Για την Ενεργειακή Απόδοση Των Κτιρίων , Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας Περιφερειακό Τμήμα Θράκης , Κομοτηνή 2 Στυλίδης Ι. ,(2013) Ένα οικοδομικό τετράγωνο , Θεσσαλονίκη , Εκδόσεις : Το Κεντρί

Η ανθρώπινη δραστηριότητα, η εξέλιξη του πολιτισμού, είναι εντελώς συνδεδεμένη με τη ανάκτηση και χρήση ενεργειακών πηγών και αποθεμάτων. Κάθε ειδική και γενική λειτουργία της καθημερινότητας εξαρτάται απόλυτα από την ενεργειακή διάθεση.

1Περιβάλλον πηγή προβληματισμού

Η απεριόριστη αύξηση του πληθυσμού και της βιομηχανικής παραγωγής μειώνει όλο και περισσότερο τη φέρουσα ικανότητα των φυσικών οικοσυστημάτων με αποτέλεσμα να μη μπορούν στο μέλλον να καλύψουν τις αυξανόμενες αυτές ανάγκες. Οι κοινωνίες οφείλουν πλέον να εξακολουθούν να αναπτύσσονται χωρίς να υποθηκεύουν το μέλλον. Αναγκαίος όρος για να μην εκλείψουν και να μπορούν να ανανεώνονται είναι η χρήση των φυσικών πόρων με ορθολογικό τρόπο. Οι σημαντικότατες περιβαλλοντικές και πολιτικές επιπτώσεις, όπως η κλιματική αλλαγή, η εξάρτηση από την εισαγόμενη ενέργεια αλλά και οι ευρύτερες γεωπολιτικές επιπτώσεις από την εξάρτηση αυτή, έχουν καταστήσει αναγκαία την εφαρμογή δραστικών μέτρων για την μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης. Σημαντικό είναι να αναφέρουμε ότι στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 50% των ενεργειακών αναγκών καλύπτεται από εισαγόμενη ενέργεια, ενώ εάν δεν είχαν συμφωνηθεί και ενεργοποιηθεί αναγκαία μέτρα το ποσοστό αυτό θα έφτανε το 70% μέχρι το 20201. 1 Χόνδρου—Καραβασίλη M. , (2009) Η Εφαρμογή Του Νόμου 3661/08 Για την Ενεργειακή Απόδοση Των Κτιρίων , Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας Περιφερειακό Τμήμα Θράκης , Κομοτηνή

Για την αντιμετώπιση αυτών των εξαιρετικών καταστάσεων, η Ευρωπαϊκή επιτροπή έχει θεσπίσει μερικά από τα αυστηρότερα περιβαλλοντικά πρότυπα, έχοντας επικεντρώσει την πολιτική της στη μείωση της ενεργειακής ζήτησης και αύξηση της παραγόμενης ενέργειας από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ), και στη σημαντική μείωση των συνολικών εκπομπών των αεριών του θερμοκηπίου.

1.1 Φαινόμενο του Θερμοκηπίου

Φαινόμενο του Θερμοκηπίου ονομάζεται η απορρόφηση της υπέρυθρης ακτινοβολίας που εκπέμπει ο ήλιος από την ατμόσφαιρα, µε αποτέλεσμα η θερμοκρασία της ατμόσφαιρας να αυξάνεται. Ένα μέρος της ηλιακής ακτινοβολίας περνά αναλλοίωτο στην ατμόσφαιρα, φτάνει στην επιφάνεια του εδάφους και ακτινοβολείται σαν μεγάλου μήκους υπέρυθρη ακτινοβολία. Ένα μέρος αυτής απορροφάτε από την ατμόσφαιρα, τη θερμαίνει και επανεκπέμπεται στην επιφάνεια του εδάφους. Το φαινόμενο αυτό, που επιτρέπει τη διέλευση της ακτινοβολίας αλλά ταυτόχρονα την εγκλωβίζει ο Γάλλος μαθηματικός Fourier το ονόμασε 1822 «Φαινόμενο Θερμοκηπίου». Αποτελεί μια φυσική διεργασία που εξασφαλίζει στη Γη μια θερμοκρασία επιφάνειας εδάφους γύρω στους 15 C ενώ η θερμοκρασία θα ήταν -18ο C χωρίς αυτό. Όμως τα τελευταία χρόνια λέγοντας Φαινόμενο Θερμοκηπίου δεν αναφερόμαστε στη φυσική διεργασία, αλλά στην έξαρση αυτής λόγω της ρύπανσης της ατμόσφαιρας από τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Ρύπανση που σαν αποτέλεσμα έχει την αύξηση συγκεντρώσεως αερίων που καθορίζουν το φαινόμενο πέραν του κανονικού ορίου. Σύμφωνα με προβλέψεις, η συνέχιση των εκπομπών αερίων με τον ίδιο ρυθμό υπολογίζεται ότι το έτος 2030 θα προκαλέσει μια αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της τάξης των 1,5 6 C 2. Η έως τώρα αύξηση της θερμοκρασίας Εικ. 2 Ken River, Καλιφόρνια Η.Π.Α. εκμετάλλευση φυσικών του πλανήτη υπολογίζεται σε 0,3-0,6 C, πόρων από το 1899 κυρίως το χειμώνα και την άνοιξη και ιδιαίτερα 2 Σώκος Χ., Οι επιπτώσεις του φαινομένου του Θερμοκηπίου, http://www.rodia-elafos.gr/portal/perivantologika/80---to--toy(τελευταία πρόσβαση στις 10/01/2017)

στις περιοχές μέσου γεωγραφικού πλάτους2. Τα αέρια που καθορίζουν το φαινόμενο του θερμοκηπίου ονομάζονται θερµοκηπικά αέρια, µε βασικότερα τους υδρατμούς, το διοξείδιο του άνθρακα, το μεθάνιο, το όζον και τους χλωροφθοράνθρακες.

Εικ. 3 Isaac Cordal, Περιμένοντας την κλιματική αλλαγή Νάντ, Γαλλία, 2013

1.2 Αέρια που ευθύνονται για το φαινόμενο του Θερμοκηπίου ∆ιοξείδιο του άνθρακα: Ευθύνεται παγκοσμίως για τουλάχιστον το 60% του ενισχυμένου φαινομένου των αερίων θερμοκηπίου. Στις βιομηχανικές χώρες, το διοξείδιο του άνθρακα αποτελεί τουλάχιστον το 80% των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου. Στη γη υπάρχουν πεπερασμένες ποσότητες άνθρακα, οι οποίες, όπως και το νερό, ανακυκλώνονται µε τον “κύκλο του άνθρακα”. Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα πολύπλοκο σύστημα στο οποίο ο άνθρακας κινείται μεταξύ της ατμόσφαιρας, της επίγειας βιόσφαιρας και των ωκεανών. Τα φυτά απορροφούν CO2 από την ατμόσφαιρα κατά τη φωτοσύνθεση. Χρησιμοποιούν τον άνθρακα για να συνθέσουν τους ιστούς τους και τον απελευθερώνουν στην ατμόσφαιρα, όταν ξεραίνονται και αποσυντίθενται. Ο οργανισμός των ζώων (και των ανθρώπων) περιέχει κι αυτός άνθρακα, τον οποίο λαμβάνει από τα βρώσιμά φυτά ή από τα ζώα που καταναλώνουν αυτά τα φυτά. Ο άνθρακας απελευθερώνεται ως CO2 µε την αναπνοή, καθώς και µε το θάνατο και την αποσύνθεση. Πολλά δισεκατοµµύρια τόνοι άνθρακα ανταλλάσσονται µε φυσικό τρόπο κάθε χρόνο µεταξύ της ατµόσφαιρας, των ωκεανών και της επίγειας χλωρίδας. Τα επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα παρουσίαζαν αποκλίσεις µικρότερες από 10% κατά τη διάρκεια των 10.000 χρόνων που προηγήθηκαν της βιομηχανικής επανάστασης. Ωστόσο, από το 1800 η συγκέντρωσή του έχει αυξηθεί κατά περίπου 30%, καθώς τεράστιες ποσότητες ορυκτών 13

καυσίμων καίγονται για να παραχθεί ενέργεια, κυρίως στις ανεπτυγµένες χώρες. Σήµερα εκπέμπουμε στην ατµόσφαιρα τουλάχιστον 25 δισεκατομμύρια τόνους CO2 το χρόνο. Το CO2 µπορεί να παραµείνει στην ατµόσφαιρα για 50-200 χρόνια, ανάλογα µε τον τρόπο ανακύκλωσης και επιστροφής του στο έδαφος και τους ωκεανούς. Μεθάνιο: Το δεύτερο σηµαντικότερο αέριο που ευθύνεται για το ενισχυµένο φαινόµενο του θερµοκηπίου είναι το µεθάνιο (CH4). Από τις απαρχές της βιοµηχανικής επανάστασης, οι ατµοσφαιρικές συγκεντρώσεις µεθανίου έχουν διπλασιαστεί και συµβάλλουν κατά περίπου 20% στην ενίσχυση του φαινοµένου των αερίων θερµοκηπίου. Στις βιοµηχανικές χώρες, το µεθάνιο αποτελεί συνήθως το 15% των εκποµπών αερίων θερµοκηπίου. Μονοξείδιο του αζώτου: Το µονοξείδιο του αζώτου (N2O) απελευθερώνεται µε φυσικό τρόπο από τους ωκεανούς και τα παρθένα δάση, καθώς και από τα βακτήρια του εδάφους. Οι πηγές που επηρεάζονται από την ανθρώπινη δραστηριότητα περιλαµβάνουν τα αζωτούχα λιπάσµατα, την καύση ορυκτών καυσίµων και τη βιοµηχανική χηµική παραγωγή µε χρήση αζώτου, όπως είναι η επεξεργασία λυµάτων. Στις βιοηχανικές χώρες, το N2O αποτελεί το 6% των Φθοριούχα αέρια θερµοκηπίου: Είναι τα µόνα αέρια θερµοκηπίου που δεν έχουν συντεθεί µε φυσικό τρόπο, αλλά έχουν δηµιουργηθεί από τον άνθρωπο για βιοµηχανικούς σκοπούς. Το µερίδιό τους 14

στις εκποµπές αερίων θερµοκηπίου από τις βιοµηχανικές χώρες είναι περίπου 1,5%. Όµως, είναι εξαιρετικά ισχυρά -µπορούν να δεσµεύσουν θερµότητα 22.000 φορές πιο αποτελεσµατικά από ό,τι το CO2- και παραµένουν στην ατµόσφαιρα για χιλιάδες χρόνια. Η Eurostat εκτιμά τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO2) που προκαλείται από την τελική χρήση των προϊόντων εντός της ΕΕ να είναι 9 τόνοι ανά κάτοικο ετησίως. Το σύνολο των 9 τόνοων CO2 ανά κάτοικο (t / cap) που συνδέονται με την τελική χρήση προϊόντων της ΕΕ το 2006 αποτελείται από τρία κύρια στοιχεία: το μεγαλύτερο μέρος των 5,6 τόνων κατά κεφαλήν οφείλεται στις καταναλωτικές δαπάνες ή τα αγαθά και τις υπηρεσίες που αγοράζονται από νοικοκυριά και κυβερνήσεις , ένα επιπλέον 1,9 t / cap οφείλεται στις άμεσες εκπομπές CO2 από ιδιωτικά νοικοκυριά της ΕΕ από καύση ορυκτών καυσίμων για αυτοκίνητα ιδιωτικής χρήσης και θέρμανση και ένα άλλο 1,6 t / cap οφείλεται σε επενδύσεις στην οικονομία της Ε.Ε.3.

3 Eurostat , http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Greenhouse_gas_emission_statistics (τελευταία πρόσβαση στις 22/12/2016)

Εικ. 4 Πίνακας εκπομπών αερίων του Θερμοκηπίου ανά χώρα των μελών - κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Εικ. 5 Χάρτης ποσοστιαίας εξάρτησης απο εισαγόμενη ενέργεια των μελών – κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης

1.3 Η προσπάθεια Η αρχή για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής έγινε με το πρωτόκολλο του Κιότο, που πρώτο-υπογράφτηκε από 191 χώρες το 1997, ενώ τον Μάιο του 2002 η Ευρωπαϊκή Ένωση των 15, επικύρωσε την συμφωνία που προνοούσε την μείωση των αέριων ρύπων του θερμοκηπίου για την περίοδο 2008-2012 κατά 8% με βάση τα δεδομένα του1990. Το επόμενο και σημαντικότερο βήμα έγινε το Ιανουάριο του 2007 όπου η επιτροπή υιοθέτησε την πολιτική 20-20-20. Η πολιτική αυτή προνοούσε για την λήψη δραστικών μέτρων για την μείωση κατά 20% της κατανάλωσης ενέργειας, την μείωση κατά 20% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, και την αύξηση στο 20% της παραγόμενης ενέργειας από ΑΠΕ μέχρι το 2020. Η προσδοκώμενη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας μέχρι το 2020 κατά 20% ισοδυναμεί με 390 εκατομμύρια τόνους ισοδύναμου πετρελαίου και αυτό συνεπάγεται με τεράστια οικονομικά και περιβαλλοντικά οφέλη για την Ε.Ε. Επιπρόσθετα, ο στόχος για μείωση 20% των αερίων του θερμοκηπίου ισοδυναμεί με υπερδιπλάσιο του στόχου που απαιτείται από την Ε.Ε σύμφωνα με το πρωτόκολλο του Κιότο.

1.4 Η πραγματικότητα Το 80% των κατοίκων της Ευρώπης κατοικούν πλέον σε πόλεις και χρειάζονται όλο και περισσότερη ενέργεια για την κάλυψη των αναγκών τους για θέρμανση, ψύξη, φωτισμό και ζεστό νερό χρήσης, που σήμερα εκτιμάται στο 35% περίπου της παραγόμενης ενέργειας, 16

ποσοστό που συμβάλλει στην παραγωγή του 45% του διοξειδίου του άνθρακα που εκλύεται στην ατμόσφαιρα4. Πάνω από το 80% του χρόνου μας το περνάμε σε εσωτερικούς χώρους, στο σπίτι ή στην δουλειά. Ένα άνετο και υγιεινό εσωτερικό μικροκλίμα είναι συνεπώς προϋπόθεση για μια καλή ποιότητα ζωής. Μεγάλες ποσότητες ενέργειας αναλώνονται σήμερα για να ζεστάνουμε, να δροσίσουμε και να φωτίσουμε τους χώρους στους οποίους ζούμε, ενώ θα έπρεπε – και είναι δυνατό – να μας προσφέρουν θαλπωρή χωρίς σπατάλη ενέργειας και χρημάτων. Αυτή την στιγμή στην Ευρώπη, τα κτίρια (κατοικίες και βιομηχανία) είναι υπεύθυνα για το μεγαλύτερο ποσοστό κατανάλωσης ενέργειας. Ως εκ τούτο το συγκεκριμένο θέμα αποτελεί μια από τις προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον τομέα της ενέργειας. Τα μέχρι τώρα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι σπάνια μια χώρα-μέλος παίρνει τέτοιου είδους πρωτοβουλίες, εκτός και αν επιβληθούν. Πάνω από το 90% του υφιστάμενου κτιριακού αποθέματος αυτή την στιγμή θα εξακολουθεί να υπάρχει το 2050. Μόνο το 1,2% του κτιριακού αποθέματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης ανακαινίζεται κάθε χρόνο και το 0,1 % κατεδαφίζεται. Γίνεται σαφές πως ακόμα και αν όλες οι τρέχουσες ανακαινίσεις ακολουθήσουν τα υψηλότερα πρότυπα ενεργειακής απόδοσης, το ποσοστό αυτό δεν αρκεί για να επιτευχθεί ο στόχος της Ε.Ε. για το 2020. Επομένως 4 EuroACE , Energy efficiency in buildings , http://euroace.org/wp-content/uploads/2016/12/2016_11_03-EE-Investment-as-Infrastructure-Investment-V5.pdf (τελευταία πρόσβαση στις 20/12/2016).

δεν αρκεί να εξετάζουμε μόνο τα νέα κτίρια ως φορείς αποδοτικής τεχνολογίας για την επίτευξη του στόχου της μείωσης των εκπομπών άνθρακα και της βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων έως το 2050. Η ενεργειακή αναβάθμιση των υφιστάμενων κτιρίων έχει θετικές επιπτώσεις κυρίως για τους χρήστες του αλλά και για την κοινωνία. Μια σημαντική δαπάνη απαιτείται στην αρχή αλλά η αναβάθμιση σημαίνει παράλληλα μείωση μελλοντικών λογαριασμών που σχετίζονται με την κατανάλωση ενέργειας, τη δημιουργία ενός ιδανικού μικροκλίματος και την αύξηση της αξίας του ακινήτου.

σκοπό την ενημέρωση των πολιτών σχετικά με το όφελος της ατομικής δράσης, μπορεί δυνητικά να επηρεάσουν τη συμπεριφορά. “

1.5 Η Ελληνική πραγματικότητα Στην Ελλάδα το 2001 καταγράφηκαν τέσσερα εκατομμύρια κτίρια, το 76,97 % των οποίων αποτελούν κατοικίες. Το 10 % των κτιρίων έχουν πλήρη μόνωση, το 20 % ελλιπή μόνωση και το 70 % καθόλου μόνωση.

Οι ψυχολογικές διεργασίες που υφίσταται ένα άτομο όταν βρίσκεται σε ένα τεχνητό περιβάλλον μπορεί επίσης να προσφέρει κάποιες προτάσεις. Το δομημένο περιβάλλον διαδραματίζει έναν εξαιρετικά σημαντικό ρόλο στις διανοητικές αντιδράσεις ενός ατόμου. Η κατανόηση αυτής της σχέσης μπορεί να βοηθήσει στο καθορισμό και πρόβλεψη της συμπεριφοράς ενός ενοίκου. Η ανάπτυξη φιλικών προς το περιβάλλον συμπεριφορών στους χρήστες των κτιρίων είναι ένα εξαιρετικά πολύπλοκο έργο, που δεν μπορεί να επιτευχθεί εύκολα ή απλά. Υπάρχουν αμέτρητοι παράγοντες να εξεταστούν, όταν προσπαθούμε να επηρεάσουμε την συμπεριφορά του χρήστη. Για να αλλάξει τη στάση του, και ενδεχομένως, τα πρότυπα συμπεριφοράς του ένα άτομο, η Katherine Arbuthnott αναφέρει, “Έτσι, η επιστημονική τεκμηρίωση των συνεπειών της άνευ όρων Εικ. 6 Κατανάλωση ενέργειας κατοικιών στην Ελλάδα εκμετάλλευσης του περιβάλλοντος, καθώς και οι εκστρατείες ενημέρωσης του κοινού με 17

Συνολικός αριθμός κτιρίων κατοικιών : Μονο/οικίες Πολύ/οικίες Μονο/οικίες Πολύ/οικίες Μονο/οικίες Πολύ/οικίες

(προ-1980) (προ-1980) (1980 - 2001) (1980 - 2001) (2002-2010) (2002-2010)

1,371,642 194,667 450,724 91,443 278,351 81,297

Κατανοµή ρύπων CO2eq (%) Τελική χρήση

1990

1995

2000

2005

2010

2015

2020

Κτιριακός τοµέας

34%

37%

41%

44%

42%

43%

44%

Μεταφορές

19%

21%

20%

21%

20%

21%

22%

Βιοµηχανία

39%

34%

31%

28%

31%

29%

27%

Λοιπές χρήσεις

Ο ρυθμός αντικατάστασης του υφιστάμενου κτιριακού αποθέματος κυμαίνεται στο 1,2% το χρόνο και η ανακαίνιση- ενεργειακή αναβάθμιση αποτελεί μια πρόκληση για τους ιδιοκτήτες. Δοκιμάστηκαν πολλά επιδεικτικά προγράμματα αλλά με μικρό αντίκτυπο. Ο μέσος ετήσιος ρυθμός αύξησης της κατανάλωσης ενέργειας από το 1980 μέχρι το 2005 αγγίζει το 3 %., και η κατανομή ρύπων του διοξείδιού του άνθρακα που οφείλεται στο κτιριακό απόθεμα εκτιμάται ότι το 2020 θα φτάσει το 44 % των συνολικών ρύπων5. Τα ελληνικά νοικοκυριά παρουσιάζουν την μεγαλύτερη σχετική κατανάλωση, σχεδόν 30% μεγαλύτερη από της Ισπανίας και περίπου διπλάσια από της Πορτογαλίας.

Εικ. 7 Πίνακας κατανομής ρύπων διοξειδίου του άνθρακα

Εικ. 8 Εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα ανά κάτοικο των μελών – κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης 4 Μπαλάρας Α.Κ. , Δυνατότητα εξοικονόμησης ενέργειας και εφαρμογή Α.Π.Ε. στα κτίρια , http://www.energycon.org/EPISCOPE_Hellenic_Workshop.pdf, (τελευταία πρόσβαση στις 20/12/2016).

2 Εντός του αστικού ιστού

Κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών οι πόλεις σε όλη την Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες προσπαθούν να αναζωογονήσουν τα κέντρα των πόλεων με την εισαγωγή δραστηριοτήτων μικτής χρήσης ως μέσο για την αύξηση της πυκνότητας του κέντρου αλλά και την αναζωογόνηση των εξουδετερωμένων γειτονιών. Σε μεγάλο βαθμό αυτή η ανάπτυξη είναι προσανατολισμένη και εξαρτημένη με δραστηριότητες που αφορούν την κατανάλωση. Η ανάπτυξη των κατοικιών έχει γίνει ένα εμπορεύσιμο αγαθό σχετιζόμενο με την οικονομία της παγκόσμιας αγοράς, των τραπεζών, με τα μελλοντικά κέρδη των αυξημένων αξίων ακινήτων. Είναι, λοιπόν, σημαντικός καταλύτης για την εγχώρια εφαρμογή της καπιταλιστικής ανάπτυξης. Ταυτόχρονα το μοντέλο της μεγάλης κλίμακας βαριάς βιομηχανικής παραγωγής έχει ολοκληρωθεί, οδηγώντας σε ένα περιβάλλον όπου χρειάζεται ευελιξία και προσαρμοστικότητα στις ταχύτερες αλλαγές των απαιτήσεων της αγοράς και φθηνά εργατικά χέρια, προκειμένου να μεγιστοποιήσουν τα περιθώρια κέρδους, προτρέποντας βιομηχανίες να συρρικνωθούν ή να μετεγκατασταθούν σε αναζήτηση φθηνότερων εργατικών χεριών. Με την έναρξη της χρηματοπιστωτικής κρίσης το 2009, αυτός ο κύκλος διακόπηκε. Οι επενδυτές σταμάτησαν να στοιχηματίζουν σε μελλοντικά κέρδη των επενδύσεων στην ακίνητη αγορά. Με αποτέλεσμα την κρίση των ενυπόθηκων δανείων και σε έναν πρωτοφανή αριθμό κατασχέσεων και συνάμα την απαγορευτική έκδοση μελλοντικών δανείων εξαλείφοντάς την επιθυμία της 19

ιδιωτικής ιδιοκτησίας στο τομέα της στέγασης. προγράμματα μικτής χρήσης και προσπάθεια μείωσης του κόστους διαβίωσης με στόχο Η πιο σημαντική διαφορά ανάμεσα στην την αξιοποίηση αυτών των αποταμιεύσεων καπιταλιστική και την κομμουνιστική προσέγγιση για την υποστήριξη των τοπικών παραγωγών μπορεί να συμπυκνωθεί στην θεωρία των και την ανάπτυξη συλλογικών, κοινωνικών και δύο γύρω από την χρήση του κοινόχρηστου δημόσιων χώρων εντός του αστικού μπλοκ. ανοικτού χώρου εντός του οικοδομικού τετραγώνου. Στην ιδέα του κομμουνισμού, το έδαφος, ακριβώς όπως και κάθε άλλος κοινόχρηστος χώρος ανήκει σε όλους, όπως το κράτος και θεωρητικά οι άνθρωποι κατέχουν επίσης γη. Δεν υπάρχει σαφή οριοθέτηση του δημόσιου και ιδιωτικού χώρου. Η πόλη κατά μία έννοια είναι σε θέση να επεκτείνεται μέσα στο εσωτερικό του οικοδομικού τετραγώνου. Η καπιταλιστική προσέγγιση ασχολείται ιδιαίτερα με τα θέματα της ιδιοκτησίας και την πρόσβαση στην ιδιωτική περιουσία. Θα συναντήσουμε συνήθως έναν σαφή διαχωρισμό του δημόσιου και ιδιωτικού χώρου, η οποία αρχίζει και τελειώνει στην περίμετρο του τετραγώνου1. Το οικοδομικό τετράγωνο προτείνει μια κλίμακα που μέσα από το μέγεθος και την ικανότητά για ένα μικτό πρόγραμμα χρήσης και τυποποιημένες μονάδες μπορεί να παρέχει μια πλατφόρμα νέων ιδεών στον τομέα της στέγασης και της παραγωγής. Στόχος είναι να αναπτυχθεί μια αρχιτεκτονική συστήματος που αντιμετωπίζει τις δημογραφικές αλλαγές στον τομέα της στέγασης από την ‘κλασσική’ οικογένεια μέχρι την ‘εργένικη’ προκειμένου να προωθηθεί η ιδέα της συλλογικής ζωής και εργασίας2. Μέσα από τη διερεύνηση της αρχιτεκτονικής παραγωγικής διαδικασίας, 20

Εικ. 9 Αεροφωτογραφία περιοχής Prati στην Ρώμη, Ιταλία

1 Wuttig M. (2002), Future Perfect: Reintegrating Housing and Production In The Berlin Block, Thesis , Massachusetts Institute Of Technology. 2 Στυλίδης Ι. (2013), Ένα οικοδομικό τετράγωνο , Θεσσαλονίκη , Εκδόσεις : Το Κεντρί

2.1 Η ανάγκη

βασισμένων στο γεγονός ότι οι άνθρωποι έχουν την δύναμη να προσαρμοστούν σε οποιαδήποτε Κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων μορφή κατοικίας που παράλληλα είναι πιο δεκαετιών, η ιδέα της ανάπτυξης προγραμμάτων επικερδής για τους ‘εμπόρους κατοικίας’ και μεικτής χρήσης έχει θεωρηθεί θέμα ζωτικής ευκολότερο να ελεγχθεί για τους γραφειοκράτες. σημασίας και εργαλείο σχεδιασμού για Εκτός από το να μοιράζονται ένα την αντιμετώπιση των προβλημάτων που σχετίζονται με μη αστικά κέντρα. Τα έργα αυτά ζωτικό χώρο οι κάτοικοι των οικοδομικών τυπικά βασίζονται στην αρχιτεκτονική τυπολογία τετραγώνων ίσως θα έπρεπε να σκεφτούν ότι της ανάμειξης εμπορικών χώρων στο ισόγειο, υπάρχουν πολλοί τύποι πόρων που μπορεί με χώρους γραφείων και κατοικιών στους να μοιραστεί κανείς με επιτυχία. Μπορούμε υπόλοιπους ορόφους. Επί του παρόντος, η πόλη να συμπεριλάβουμε υλικά πράγματα όπως η έχει ένα μεγάλο πλεόνασμα αχρησιμοποίητων ακίνητη περιουσία, τα οικονομικά, τις υπηρεσίες, χώρων γραφείων προς ενοικίαση. Δεδομένης τρόφιμα, ρούχα, μεταφορά και ενέργεια, καθώς της ανάγκης για οικονομικά προσιτή στέγαση και τα κοινωνικά και συναισθηματικά θέματα. και την ανάγκη για δημόσιο χώρο, μέσω αυτών Με τους ανθρώπους που συμμετέχουν ήδη των χώρων θα μπορούσε να βρεθεί μια βιώσιμη σε ένα πυκνό δίκτυο δραστηριοτήτων, το να εναλλακτική λύση ακολουθώντας τις τρέχουσες μοιράζονται χώρους και υπηρεσίες πραγματικά τάσεις στην ανάπτυξη, προκειμένου να παραχθεί μπορεί να τους ελευθερώσει από πολλές ένας ζωντανός αστικός ιστός. Μπορούμε χρονοβόρες εργασίες και άγχος. Μεγάλος στην καθημερινότητα να εξετάσουμε την ιδέα δημιουργίας μικρο - προβληματισμός των κατοίκων είναι η διατροφή και όλα τα βιοτεχνιών εντός του οικοδομικού τετραγώνου που θα μπορούσαν να παρέχουν την επακόλουθα. Η κατανάλωση ενέργειας για την απασχόληση του τοπικού πληθυσμού, καθώς και προετοιμασία των γευμάτων, η συγκομιδή των την σύνδεση της παραγωγής με τον αστικό ιστό. πρώτων υλών αλλά και η ποιότητα αυτών. Υπάρχει μεγάλη ανάγκη για μια ένα νέο τρόπο κατοίκησης που να σχετίζεται με τον πολιτισμό και τις λειτουργίες της πόλη του 21ου αιώνα. Για να καθοριστούν νέες μορφές κατοικίας πρέπει να καθοριστούν νέες κοινωνικές μορφές. Στην υπάρχουσα κατάσταση, οι άνθρωποι πρέπει να προσαρμοστούν σε άκαμπτες, προυπάρχουσες μορφές κατοικίας, οι οποίες είτε είναι η έκφραση μορφών ζωής οι οποίες έχουν παρέλθει ή, πιο συχνά, το προϊόν υπολογισμών

Γίνεται αντιληπτό ότι η ανεπαρκής προσοχή στο γεγονός ότι η χρήση χημικών ουσιών και τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα συνδέονται με μια ολόκληρη σειρά ασθενειών, από τον καρκίνο έως τις καρδιαγγειακές παθήσεις, και από την παχυσαρκία έως τις ημικρανίες. Ωστόσο, ακόμη και όταν οι άνθρωποι γνωρίζουν τους κινδύνους δεν έχουν πρακτικές εναλλακτικές λύσεις, ιδιαίτερα αν ο προϋπολογισμός τους δεν τους επιτρέπει 21

να αγοράσουν βιολογικά προϊόντα. Έτσι, σε μια περίοδο κρίσης, ένας κοινός χώρος για την καλλιέργεια δικών τους τροφίμων και ένας κοινός χώρος προετοιμασίας γευμάτων γίνεται γρήγορα ένας τρόπος αντιμετώπισης με παράλληλη συρρίκνωση των απαιτούμενων πόρων και βελτίωση της υγείας. Επιπλέον υπάρχουν κέρδη για το περιβάλλον και για την οικονομία. Η αύξηση του μεριδίου της γεωργικής γης στον πυκνοκατοικημένο ιστό των πόλεων θέτει το δρόμο για μια ισορροπημένη χρήση γης που ωφελεί την εύρυθμη λειτουργία του τοπικού οικοσυστήματος.

Εικ.10 Χάρτης πυκνότητας πληθυσμού των μελών – κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (μεγαλύτερος βαθμός πυκνότητας στα πιο σκούρα χρώματα)

2.2 Ενεργειακή και πολιτική αναβάθμιση Ένα οικοδομικό τετράγωνο περιέχει είκοσι τουλάχιστον διακριτά και αυτόνομα κτίσματα διαμερισμάτων ή μεικτής χρήσης χώρων γραφείων .Με μέσο αριθμό πέντε ορόφων και τεσσάρων διαμερισμάτων ανά όροφο. Αν θεωρήσουμε ότι σε κάθε διαμέρισμα μένουν τρία άτομα αυτόματα το οικοδομικό μας τετράγωνο αποτελεί το υλικό υπόβαθρο της ζωής 1200 ατόμων3. Άτομα μη εκπαιδευμένα να υπερασπιστούν το πλήρες ιστορικό απόκτημα της συλλογικότητας , της πειθαρχίας και των δικαιωμάτων τους. Σε ένα τέτοιο οικοδομικό τετράγωνο επιτυγχάνεται η κατάρρευση του τυπικού οικονομικού μοντέλου συμπεριφοράς εξαιτίας της κατάστασης της ζωής σε συγκέντρωση. Κάθε μονάδα ( οικογένεια , άτομο, ζευγάρι) επαναλαμβάνει κύκλους ενεργειών αι συμπεριφορών που εξωθούν την ενεργειακή κατανάλωση στα άκρα κάθε υπολογισμένης ολικής συμπεριφοράς. Η παρασκευή του φαγητού , οι μεταφορές των ατόμων εκτός του οικοδομικού τετραγώνου, η αναζήτηση υπηρεσιών καθημερινής χρήσης, η επιδίωξη και επίτευξη θερμικής άνεσης, η ασύντακτη αγορά υλικών τεχνολογίας, ένδυσης γίνεται κατά μόνας και όχι μαζικά, χονδρικά αυξάνοντας το κόστος των καθημερινών κύκλων ενεργειών στα άκρα. του

Σκοπός της αναβάθμισης η μετατροπή οικοδομικού τετραγώνου από

3 Στυλίδης Ι. (2013), Ένα οικοδομικό τετράγωνο , Θεσσαλονίκη , Εκδόσεις : Το Κεντρί

περιοχή ζωής σε συγκέντρωση σε περιοχή συλλογικότητας, λειτουργικού και φυσικού συντονισμού με την τεχνολογία, την οικολογία και την κοινή δράση , με την βαθμιαία κατάρριψη του μοντέλου χειραγώγησης πληθυσμών σε συγκέντρωση και την βαθμιαία εφαρμογή του μοντέλου κοινής αυτόδιευθυνόμενης ζωής.

Εικ. 11 Χώρος περιπάτου -συζητήσεων. Φωτορεαλιστικό απο πρόταση επανάχρησης μεταπολεμικών κοινωνικών κατοικιών και μετατροπή τους σε ενεργειακά αυτόνομη γειτονιά με παράλληλη δημιουργία θέσεων εργασίας για ένα ποσοστό των κατοίκων της. Ρότερνταμ ,Ολλανδία

Εικ. 12 Χώρος περιπάτου - καλλιέργειας - διαλογισμού - αγοράς. Φωτορεαλιστικό απο πρόταση δημιουργίας νέας Σκανδιναβικής γειτονιάς με παράλληλη προώθηση της «κυκλικής οικονοµίας».Espoo, Φινλανδία.

Με κοινόχρηστες εγκαταστάσεις , όπως χώρος προετοιμασίας γευμάτων και χώρος πλυντηρίων ρούχων, ως μέρος του οικοδομικού τετραγώνου οι κάτοικοι ενθαρρύνονται σε μια πιο συλλογική ζωή και επιχειρείται μια οικονομία ως προς τις ενεργειακές ανάγκες του τετραγώνου. Ενεργειακές ανάγκες που μειώνονται και παράλληλα αυξάνονται οι οικονομίες των κατοίκων πετυχαίνοντας μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και άλλων ρυπαντών, αύξηση της αποτελεσματικότητας της χρησιμοποιούμενης ενέργειας και των φυσικών πόρων.

3 Συλλογικότητα και ενέργεια

3.1 Koινός χώρος προετοιμασίας γευμάτων Σε συνθήκες συλλογικότητας η χρήση του κοινού χώρου ετοιμασίας γευμάτων θα γίνεται μετά από συλλογική συμφωνία και την αποδοχή ενός δυναμικού σχεδίου δίαιτας βασισμένο στις επιστημονικές κατακτήσεις και τα συμπεράσματά για την διατροφή παρέχοντας ειδικές δίαιτες για διαφορετικές ομάδες ατόμων ( ασθενείς, παιδιά, βρέφη, υπέρβαρους, ηλικιωμένους). Παράλληλα με την διανομή των γευμάτων θα λειτουργεί και εστιατόριο , στον χώρο του οποίου θα διοργανώνονται κοινές συγκεντρώσεις των κατοίκων του τετραγώνου με προσκλήσεις ομιλητών ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Με την χρήση κοινού χώρου προετοιμασίας γευμάτων εκτός από την εξοικονόμηση κατανάλωσης ενέργειας που επιτυγχάνεται με την μη χρήση μεμονωμένων οικιακών ηλεκτρικών 25

συσκευών σε κάθε διαμέρισμα επιτυγχάνουμε και οικονομία στην αγορά της πρώτης ύλης , καθώς οι τιμές αγοράς των προϊόντων θα είναι χονδρικές και έτσι θα διασφαλίζεται μια οικονομία κλίμακας τέτοια που να διασφαλίζει την υψηλότερη ποιότητα με το χαμηλότερο κόστος. Επίσης μετά από ανίχνευση και αρχειοθέτηση των προμηθευτών προϊόντων το οικοδομικό τετράγωνο θα μπορέσει να συμφωνήσει σε τιμές και να πραγματοποιεί

αγορές σε μία ακτίνα 2-5 χιλιομέτρων ώστε να ελαχιστοποιήσει το ενεργειακό αποτύπωμα της1. Όπως αναφέραμε το οικοδομικό τετράγωνο της υπόθεσης μας , περιέχει είκοσι τουλάχιστον διακριτά και αυτόνομα κτίσματα διαμερισμάτων ή μεικτής χρήσης χώρων γραφείων, με μέσο αριθμό πέντε ορόφων και τεσσάρων διαμερισμάτων ανά όροφο. Δηλαδή έχουμε περίπου τετρακόσια διαμερίσματα. Συνεπώς και τετρακόσιες ηλεκτρικές συσκευές μαγειρέματος. Αν υποθέσουμε ότι όλες οι συσκευές είναι Α ενεργειακής απόδοσης αυτό σημαίνει κατανάλωση 0,95 kwh για κάθε ώρα λειτουργίας της κάθε μίας. Σε κάθε σπίτι, με την συνθήκη συγκέντρωσης πληθυσμού, η κουζίνα λειτουργεί για τουλάχιστον μία ώρα την ημέρα οπότε έχουμε τετρακόσιες συσκευές * 0,95 kwh * 1 ώρα * 365 ημέρες = 138,700 kwh. Με τιμή kwh 0,10153 ευρώ , αυτό μας κάνει 0,10153 * 138700 = 14 082 ευρώ κατανάλωσης ρεύματος χωρίς να έχουν υπολογιστεί : Ελληνικό σύστημα μεταφοράς η/ε , Ελληνικό σύστημα διανομής η/ε , υπηρεσίες κοινής ωφέλειας , ειδικό τέλος μείωσης εκπομπών αέριων ρύπων και λοιπές χρεώσεις.

Εικ. 13 Δείγμα ετικέτας επισήμανσης ενεργειακής απόδοσης κλάσης Α και ηλεκτρικής κατανάλωσης , ηλεκτρικής συσκευής μαγειρέματος.

Στο οικοδομικό μας τετράγωνο ο θεωρητικός πληθυσμός είναι 1200 άτομα , δηλαδή 1200 γεύματα. Για την παρασκευή τους θεωρούμε ότι χρησιμοποιούμε πέντε μεγάλες επαγγελματικές συσκευές , με κατανάλωση 1 Στυλίδης Ι. (2013), Ένα οικοδομικό τετράγωνο , Θεσσαλονίκη , Εκδόσεις : Το Κεντρί

16,5 Kwh η κάθε μια , οι οποίες λειτουργούν 4 ώρες καθημερινά. Επομένως 16,5Kwh * 5 (5 συσκευές) *365 ημέρες *4 ώρες ημερησίως = 120450 kwh. Αυτό συνεπάγεται σε 120450 kwh * 0.10153 = 12230 ευρώ. Αν οι συσκευές μας χρησιμοποιήσαν φυσικό αέριο τότε η κατανάλωση της κάθε μιας σε αέριο θα ήταν 35,5 Kwh με τιμή αερίου 0,02916 ευρώ ανά Kwh. Και η τελική μας κατανάλωση έχει ως εξής 35,5 Kwh * 5 ( 5 συσκευές ) * 4 ώρες ημερησίως * 365 ημέρες * 0,02916 ευρώ ανά Kwh = 7560 ευρώ. Και στις δύο περιπτώσεις χρησιμοποιήθηκαν τεχνικά χαρακτηριστικά συσκευών του ιδίου κατασκευαστή. Η συσκευή ηλεκτρικής ενέργειας καταναλώνει 16,5Kwh και η συσκευή αερίου 35,5 Kwh. Συμπεραίνουμε ότι η οικονομία που επιτυγχάνεται με κοινούς χώρους προετοιμασίας γευμάτων είναι αξιοπρόσεχτη. Στην πρώτη περίπτωση χρησιμοποιώντας ηλεκτρικές συσκευές εξοικονομούμε 1850 ευρώ ετησίως και στην δεύτερη περίπτωση με χρήση φυσικού αερίου 6520 ευρώ ετησίως.

Εικ. 14 Επαγγελματικές συσκευές προετοιμασίας γευμάτων Lincat με χρήση ηλεκτρικής ενέργειας (επάνω) και αερίου (κάτω), τεχνικά χαρακτηριστικά των οποίων χρησιμοποιήθηκαν για τους υπολογισμούς.

3.2 Kοινός χώρος και χρήση πλυντηρίων ρούχων Τα ίδια θετικά αποτελέσματα θα μπορούσαμε να πετύχουμε και με την χρήση ενός χώρου κοινής χρήσης πλυντηρίων. Θα δημιουργηθεί ένας κοινός χώρος με πλυντήρια ρούχων, όπου θα διοριστούν μετά από συλλογική συμφωνία και απόφαση κάποιοι χειριστές ώστε να συγκεντρώνεται από κάθε διαμέρισμα τα απαιτούμενα κιλά ρούχων για την ορθή χρήση των συσκευών ανάλογα με την χωρητικότητα τους. Θεωρώντας ότι, στην υπάρχουσα κατάσταση , κάθε διαμέρισμα έχει εξοπλιστεί με μια συσκευή πλύσης ρούχων αυτόματα έχουμε τετρακόσιες συσκευές να λειτουργούν τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα. Επίσημα στοιχεία των εταιριών δείχνουν ότι ένα πλυντήριο ενεργειακής κλάσης Α+ στις κοινές λειτουργιές των 60 βαθμών και των 40 βαθμών καταναλώνει 194 kwh ετησίως και 9900 λίτρα νερού αντίστοιχα (σε 220 κύκλους λειτουργίας ετησίως). Υπολογισμός κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας

καταναλώσεις 0 – 10 κυβικά ανά τετράμηνο 3960 * 0,46 = 1821 ευρώ 1821

Συνολικό ετήσιο κόστος 7878 = 9699

ευρώ

Για τον υπολογισμό των απαιτούμενων συσκευών των κοινών χώρων πλύσης ρούχων υπολογίζουμε τους κύκλους λειτουργίας όλων των οικιακών συσκευών, 400 συσκευές * 220 κύκλους η κάθε μία ετησίως ισοδυναμεί με 88 000 κύκλους λειτουργίας .Οι επαγγελματικές συσκευές έχουν σχεδόν την διπλάσια χωρητικότητα ρούχων σε κιλά, δηλαδή με ορθή χρήση μπορούμε να μειώσουμε τους απαιτούμενους κύκλους στο μισό . Χρησιμοποιώντας 50 συσκευές , σε κάθε μία αναλογούν 880 κύκλοι λειτουργίας . Ανά κύκλο μία συσκευή χρησιμοποιεί 47 λίτρα νερού και 0,54 Kwh ηλεκτρικής ενέργειας. Σε 44 000 κύκλους έχουμε χρήση 2 068 000 λίτρων νερού ( 2068 μ3) και 23760 Kwh ηλεκτρικής ενέργειας. Υπολογισμός κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας

Κατανάλωση σε Kwh 194 *400 συσκευές = Κατανάλωση σε Kwh 0,54 * 44 000 κύκλους 23760 Kwh * 77600 Κwh 77600 Kwh * 0.10513 τιμή Kwh λειτουργίας = 23760 Κwh 0.10513 τιμή Kwh σε ευρώ = 2498 ευρώ σε ευρώ = 7878 ευρώ Υπολογισμός κατανάλωσης νερού

Υπολογισμός κατανάλωσης νερού

9900 * 400 συσκευές = 3 960 000 λίτρα (3960 μ3) Με τιμή κυβικού 0,46 ανά κυβικό σε

47 λίτρα νερού * 44 000 κύκλοι = 2 068 000 λίτρα (2068 μ3) Με τιμή κυβικού 0,46 ανά κυβικό

σε καταναλώσεις 0 – 10 κυβικά ανά τετράμηνο 2068* 0,46 = 952 ευρώ 952

Συνολικό ετήσιο κόστος + 2498 = 3450

ευρώ

Συμπεραίνουμε ότι η οικονομία που επιτυγχάνεται με κοινούς χώρους πλύσης ρούχων είναι σημαντική. Στην περίπτωση όπου κάθε διαμέρισμα διαθέτει δικιά του συσκευή το συνολικό κόστος ανέρχεται σε 9699 ευρώ ενώ με την χρήση κοινόχρηστων συσκευών πλύσης το κόστος ανέρχεται σε 3450 ευρώ. Εξοικονόμηση 6249 ευρώ!

Εικ. 15 Κοινός χώρος χρήσης πλυντηρίων ρούχων, συγκρότημα συλλογικής κατοίκησης, Βανκούβερ, Καναδάς.

4.1 Ηλιακή ενέργεια

4 Χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για κοινόχρηστο φωτισμό

Στο θέμα του κοινόχρηστου φωτισμού μπορούμε επίσης να επιτύχουμε σημαντική εξοικονόμηση και ενεργειακή αναβάθμιση στο οικοδομικό τετράγωνο. Κάθε κτίσμα κατά μέσο όρο έχει πέντε λάμπες ανά όροφο οι οποίες ανάβουν ανάλογα με την χρήση των κοινόχρηστων χώρων. Συνολικά σε όλο το οικοδομικό τετράγωνο χρησιμοποιούνται πέντε λάμπες * πέντε ορόφους * είκοσι κτίσματα = πεντακόσιες (500) λάμπες. Σε αυτές πρέπει να προσθέσουμε δύο τουλάχιστον επιπλέον λάμπες εισόδου σε κάθε κτίσμα και επιπλέον έξι σε κάθε δώμα. Οι πεντακόσιες λάμπες που χρησιμοποιούνται για τον φωτισμό των κοινόχρηστων διαδρόμων λειτουργούν με χρονοδιακόπτη με μέσο χρόνο διάρκειας κάθε λειτουργίας σαράντα πέντε (45) δευτερόλεπτα. Συνολικά κατά την διάρκεια μίας ημέρας λειτουργούν σχεδόν πέντε ώρες. Τα φώτα εισόδου λειτουργούν κατά τους χειμερινούς μήνες δώδεκα (12) ώρες και κατά τους καλοκαιρινούς μήνες οχτώ (8) ώρες και τα φώτα στα δώματα κατά την διάρκεια παραμονής ενοίκων κατά μέσο όρο τέσσερεις (4) ώρες. Επομένως για τους μήνες Οκτώβρη – Νοέμβρη – Δεκέμβρη – Ιανουάριο – Φεβρουάριο – Μάρτιο έχουμε πεντακόσιες λάμπες να λειτουργούν τέσσερεις ώρες καθημερινά , σαράντα λάμπες εισόδου να λειτουργούν δώδεκα ώρες καθημερινά και εκατόν είκοσι λάμπες τέσσερεις ώρες αντίστοιχα. Αν κάθε λάμπα είναι τεχνολογίας Led και κατανάλωσης 5w ηλεκτρικής ενέργειας έχουμε συνολικά: 31

500 * 5w * 4 ώρες * 30 ημέρες * 6 μήνες = 1 800 000 w ( 1800 Kwh) 40 * 5w * 12 ώρες * 30 ημέρες * 6 μήνες = 432 000 w ( 432 Kwh)

ισχύος 300 Wp. Συνολικό απαιτούμενο εμβαδόν 2,00 * 1,00 * 17 = 34 μ2 και συνολική απόδοση συλλεκτών 5100 Wp.

Για τον υπολογισμό των απαιτούμενων ηλιακών συλλεκτών χρησιμοποιήσαμε το 120 * 5w * 4 ώρες * 30 ημέρες * 6 μήνες = εργαλείο υπολογισμού ενεργειακής απόδοσης 432 000 w ( 432 Kwh) της Solar.com.gr. Στους υπολογισμούς συμπεριλάβαμε τον Ευρωπαϊκό διαβαθμισμένο Συνολικά έχουμε κατανάλωση 2664 Kwh για κεντροβαριτικό βαθμό απόδοσης (Euro-eta) τους έξι χειμερινούς μήνες 95% , απώλειες που προκύπτουν από τον Και μηνιαία κατανάλωση 2664 / 6 = 444 Kwh μετασχηματισμό του ρεύματος από την χαμηλή στην μέση τάση 0,5 %, απώλειες λόγω 500 * 5w * 4 ώρες * 30 ημέρες * 6 μήνες = επικάλυψης των επιφανειών των ηλιακών 1 800 000 w ( 1800 Kwh) συλλεκτών από σκόνη – απορρίμματα πουλιών 0,5 % και απώλειες που οφείλονται 40 * 5w * 8 ώρες * 30 ημέρες * 6 μήνες = σε βλάβες 2 ημέρες. Τοποθεσία εγκατάστασης 288 000 w ( 288 Kwh) επιλέξαμε την Θεσσαλονίκη , περίπτωση εγκατάστασης σε δώμα χρησιμοποιώντας 120 * 5w * 4 ώρες * 30 ημέρες * 6 μήνες = σταθερή με ρυθμιζόμενη κλίση στήριξη , 432 000 w ( 432 Kwh) νότιο προσανατολισμό και κλίση συλλεκτών 10 – 30 μοίρες. Συνολικά έχουμε κατανάλωση 2520 Kwh για τους καλοκαιρινούς μήνες. Και μηνιαία κατανάλωση 2520 / 6 = 420 Kwh Η χρήση ηλιακών συλλεκτών καλύπτει τις ανάγκες ολόκληρου του οικοδομικού Συνολική ετήσια κατανάλωση 5184 Kwh τετραγώνου για οχτώ μήνες και για τους υπόλοιπους τέσσερεις καλύπτει το 80% των Συνολική ετήσια δαπάνη 5184 Kwh * τιμή kwh αναγκών του. Δηλαδή για τους τέσσερεις 0,10153 ευρώ = 526 ευρώ μήνες της χειμερινής περιόδου θα χρειαστεί να χρησιμοποιήσουμε ηλεκτρική ενέργεια ίση με 20 Για να καλύψουμε την ενεργειακή ανάγκη % των αναγκών * 444 kwh κάθε μήνα * 4 μήνες του οικοδομικού τετραγώνου για φωτισμό με = 356 kwh την χρήση της ηλιακής ενέργειας θα χρειαστούμε δεκαεφτά (17) συλλέκτες. Κάθε συλλέκτης έχει Το κόστος για αυτές τις Kwh είναι διάσταση 2,00 μ ύψος * 1,00 μ πλάτος και 356 * 0,10153 τιμή Kwh = 36 ευρώ ετησίως. 32

Δηλαδή εξοικονομούμε 490 ευρώ κάθε χρόνο. Το κόστος εγκατάστασης ηλιακών συλλεκτών κυμαίνεται στις έξι χιλιάδες ευρώ ,με εγγύηση λειτουργίας και απόδοσης άνω του 80% για εικοσιπέντε χρόνια. Μέσα σε αυτά τα εικοσιπέντε χρόνια το οικοδομικό μας τετράγωνο καταφέρνει να αποσβέσει τα αρχικά έξοδα εγκατάστασης και να περιορίσει σε σημαντικό βαθμό την ενεργειακή του εξάρτηση από το δίκτυο, αφήνοντας παράλληλα όλο και μικρότερο αποτύπωμα διοξειδίου του άνθρακα (ποσοστό του διοξείδιού του άνθρακα CO2 που εκλύουν στην ατμόσφαιρα οι καθημερινές συνήθειες που σχετίζονται με την κατανάλωση ενέργειας).

Σύνολο 1ου έτους

6.598 kWh

Σύνολο 2ου έτους

6.598 kWh

Σύνολο 3ου έτους

6.532 kWh

Σύνολο 4ου έτους

6.466 kWh

Σύνολο 5ου έτους

6.402 kWh

Σύνολο 6ου έτους

6.338 kWh

Σύνολο 7ου έτους

6.274 kWh

Σύνολο 8ου έτους

6.212 kWh

Σύνολο 9ου έτους

6.150 kWh

Σύνολο 10ου έτους

6.088 kWh

Σύνολο 11ου έτους

6.027 kWh

Σύνολο 12ου έτους

5.967 kWh

Παραγωγή (kWh)

Σύνολο 13ου έτους

5.907 kWh

Ιανουάριος

378

Σύνολο 14ου έτους

5.848 kWh

Φεβρουάριος

399

Σύνολο 15ου έτους

5.790 kWh

Μάρτιος

556

Σύνολο 16ου έτους

5.732 kWh

Απρίλιος

595

Σύνολο 17ου έτους

5.674 kWh

Μάιος

660

Σύνολο 18ου έτους

5.618 kWh

Ιούνιος

716

Σύνολο 19ου έτους

5.562 kWh

Ιούλιος

751

Σύνολο 20ου έτους

5.506 kWh

Αύγουστος

734

Σύνολο 21ου έτους

5.451 kWh

Σεπτέμβριος

686

Οκτώβριος

530

Σύνολο 22ου έτους

5.396 kWh

Νοέμβριος

334

Σύνολο 23ου έτους

5.342 kWh

Δεκέμβριος

326

Σύνολο 24ου έτους

5.289 kWh

Σύνολο 25ου έτους

5.236 kWh

Μήνας

Σύνολο έτους

6.664 kWh

Πίνακας με εκτιμώμενη μηνιαία απόδοση των ηλιακών συλλεκτών (πηγή : solar.com.gr)

Πίνακας με εκτιμώμενη απόδοση των ηλιακών συλλεκτών (πηγή : solar.com.gr)

4.2 Αιολική ενέργεια Ο άνεμος , είναι μια από τις πρώτες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας που αξιοποίησε ο άνθρωπος. Η εκμετάλλευση της εντοπίζεται από την αρχαιότητα, στα ιστία (πανιά) των πρώτων ιστιοφόρων πλοίων. Σήμερα, η αιολική ενέργεια βρίσκει εφαρμογή κυρίως στην ηλεκτροπαραγωγή. Αυτό επιτυγχάνεται με τις ανεμογεννήτριες οι οποίες μετατρέπουν αρχικά την κινητική ενέργεια του ανέμου σε μηχανική και στη συνέχεια τη μηχανική σε ηλεκτρική. Εκτός από τα αιολικά πάρκα που αποτελούνται από συστοιχίες πολλών, μεγάλων ανεμογεννητριών (από 800 kW – 6 ΜW) και τροφοδοτούν απευθείας το δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας, μπορούν να εγκατασταθούν και μικρές ανεμογεννήτριες για εφαρμογές μικρής κλίμακας, κυρίως για την ικανοποίηση των οικιακών αναγκών. Οι ανεμογεννήτριες χωρίζονται σε οριζόντιου και κάθετου άξονα.

διπλανής της. Στην πραγματικότητα αυτές οι ανεμογεννήτριες μπορούν να ενισχύσουν την απόδοση των υπολοίπων με αποτέλεσμα την περαιτέρω αύξηση της συνολικής αποδοτικότητας. Επιπλέον οι ανεμογεννήτριες κάθετου άξονα δεν επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από στροβιλισμούς που δημιουργούνται πάνω στα κτίρια, περιστρέφονται συνεχώς ακόμη και όταν ο αέρας αλλάζει κατεύθυνση, έχουν χαμηλή εκπομπή θορύβου, δέχονται από τον άνεμο πολύ χαμηλότερη ροπή ανατροπής λόγω ανεμοπίεσης, παρουσιάζουν ελάχιστες μηχανικές και ηλεκτρικές φθορές και λόγω του σχήματος τους εναρμονίζονται πιο ομοιόμορφα με το περιβάλλον και τα κτίρια.

Η τεχνολογία των ανεμογεννητριών έχει βελτιωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, ωστόσο η αποδοτικότητα παραμένει το μεγάλο ζητούμενο . Αιτία είναι η αρνητική επίδραση των ανεμογεννητριών με οριζόντιο άξονα (πιο δημοφιλής) προς τις διπλανές τους όταν συγκεντρώνονται μαζί στον ίδιο χώρο: η δημιουργία αέριων φραγμάτων και περιδινήσεων μειώνει τη συνολική αποδοτικότητα τους. Οι μικρότερες ανεμογεννήτριες κάθετου άξονα Εικ. 16 Γράφημα ποσοστιαίας κατανομής κατανάλωσης μπορούν να τοποθετηθούν σε μικρή απόσταση ηλεκτρικής ενέργειας μεταξύ τους, σαν κοπάδι ψαριών, χωρίς η μία να επηρεάζει ιδιαίτερα τη λειτουργία της 34

Τα κυριότερα οφέλη, τόσο οικονομικά όσο και περιβαλλοντικά όπως προκύπτουν από τη χρήση της αιολικής ενέργειας είναι τα ακόλουθα: Ο άνεμος είναι μια ανεξάντλητη πηγή ενέργειας, η οποία μάλιστα παρέχεται δωρεάν και δύναται να υπερκαλύψει τις ενεργειακές μας ανάγκες. Η Αιολική ενέργεια είναι μια τεχνολογικά ώριμη, οικονομικά ανταγωνιστική και φιλική προς το περιβάλλον ενεργειακή επιλογή. Προστατεύει τη Γη καθώς κάθε μία κιλοβατώρα που παράγεται από τον άνεμο αντικαθιστά μία κιλοβατώρα που παράγεται από συμβατικούς σταθμούς και ρυπαίνει την ατμόσφαιρα με αέρια του θερμοκηπίου. Δεν επιβαρύνει το τοπικό περιβάλλον με επικίνδυνους αέριους ρύπους, μονοξείδιο του άνθρακα, διοξείδιο του θείου, καρκινογόνα μικροσωματίδια κ.α., όπως γίνεται με τους συμβατικούς σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας1.

ετήσια κατανάλωση κατά μέσο όρο είναι 1536 Kwh , για την λειτουργία του πλυντηρίου 424 Kwh , για την λειτουργία του ψυγείου 588 Kwh , για την ψύξη 196 Kwh και για φωτισμό 264 Kwh Έχοντας απαλλαγεί από την κατανάλωση ενέργειας για το μαγείρεμα και την χρήση ατομικών πλυντηρίων η συνολική ετήσια ενεργειακή κατανάλωση ενός νοικοκυριού κατά μέσο όρο κυμαίνεται στις 2100 Kwh. Δηλαδή μία και μόνο ανεμογεννήτρια ονομαστικής ισχύος 6 Kw , όπως αναφέραμε προηγουμένως με ετήσια απόδοση να φτάνει τις 5900 Kwh , αρκεί για να καλύψει την ετήσια κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας δύο νοικοκυριών (στην περίπτωση μας δύο διαμερίσματα). Στα 400 διαμερίσματα του οικοδομικού μας τετραγώνου αντιστοιχούν 200 ανεμογεννήτριες ονομαστικής ισχύος 6 Kw για να μετατραπούν σε αυτόνομες ενεργειακές μονάδες κατοίκησης.

Επιλέγοντας για τα δώματα του οικοδομικού μας τετραγώνου ανεμογεννήτριες κάθετου άξονα ονομαστικής ισχύος 6 KW και με μία μέση τιμή του ανέμου τα 5,5 μέτρα ανά δευτερόλεπτο η ετήσια απόδοση της ανεμογεννήτριας φτάνει τις 5900 Kwh. Σύμφωνα με την Ελληνική Στατιστική Αρχή2 η ετήσια κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας ενός νοικοκυριού αγγίζει τις 4000 Kwh. Κατά μέσο όρο, το 38,4% της συνολικής ετήσιας ηλεκτρικής ενέργειας που καταναλώνεται από ένα νοικοκυριό είναι για το μαγείρεμα, το 14,7% Εικ. 17 Ανεμογεννήτριες σε δώμα κτιρίου για τη λειτουργία του ψυγείου, το 10,6% για τη 1 Γκουντρουμάνη Β. , (2012), «Ανάλυση και Έλεγχος Αιολικού λειτουργία του πλυντηρίου ρούχων και, μόλις, Συστήματος Παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας με Σύγχρονη Μηχανή το 6,6% για το φωτισμό και το 4,9% για την με μόνιμους μαγνήτες», διπλωματική εργασία, Πανεπιστήμιο Πατρών. (2013) , Έρευνα Κατανάλωσης Ενέργειας ψύξη της κατοικίας. Συνεπώς για το μαγείρεμα η 2 Ελληνική Στατιστική Αρχή στα Νοικοκυριά , Αθήνα 35

Εικ. 18 Δώμα κτιρίου με χώρους καλλιεργειών και ηλιακούς συλλέκτες ,Χριστιά Ι. (2013) Ζωή στα δώματα , Διπλωματική εργασία, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας (Φωτορεαλιστικό)

Με το γενικό όρο πολιτική εννοείται το σύνολο των μέτρων που λαμβάνονται και των μεθόδων και διαδικασιών που ακολουθούνται, μέσω των οποίων, ομάδες ανθρώπων οργανώνονται και λειτουργούν, προκειμένου να πετύχουν με τον αποτελεσματικότερο τρόπο και με το μικρότερο δυνατό κόστος τους σκοπούς που επιδιώκουν σε διάφορους τομείς δραστηριοτήτων μέσω της συμμετοχής στα κοινά.

5 Πολιτική αναβάθμιση

Όπως αναφέραμε και προηγουμένως οι κάτοικοι των οικοδομικών τετραγώνων θα έπρεπε να σκεφτούν ότι υπάρχουν πολλοί τύποι πόρων που μπορεί να μοιραστεί κανείς με επιτυχία και δεν αναφερόμαστε εξολοκλήρου σε τομείς όπου οι κάτοικοι επωφελούνται μέσω της ενεργειακής αναβάθμισης , αναφερόμαστε και σε υπηρεσίες- παροχές και κοινόχρηστους χώρους δραστηριοτήτων, αγγίζοντας την κοινωνική και συναισθηματική πλευρά των κατοίκων.

5.1 Δημόσιος χώρος του οικοδομικού χώρων των κτιρίων (υπόγεια, ημιυπόγεια) και ο μετασχηματισμός τους σε χώρους τετραγώνου

διαρκούς επιμόρφωσης και κοινών χώρων εργασίας , η ενοποίηση και η προστασία από καιρικά φαινόμενα των ακάλυπτων χώρων και ο μετασχηματισμός τους σε χώρους συγκέντρωσης και διαλόγων, σε χώρους που θα φιλοξενούν συναυλιακά - αναγνωστικά γεγονότα και συλλογικές γιορτές και η ενοποίηση των ανενεργών δωμάτων και ο μετασχηματισμός τους σε υπαίθριους χώρους περισυλλογής και συνάθροισης διαφορετικών ατόμων2.

Οι πόλεις ανέκαθεν αποτελούσαν και αποτελούν συστήματα επικοινωνίας. Αναφερόμαστε στις συνδέσεις εντός της πόλης αλλά και μεταξύ πόλεων, συμπεριλαμβανομένων των συστημάτων μεταφορών, των τηλεπικοινωνιών, των ηλεκτρονικών υπολογιστών και των μέσων ενημέρωσης. Υπάρχει ένα άλλο μέσο επικοινωνίας που έχει ορίσει την αστική κοινωνική ζωή κατά το πέρασμα των αιώνων : ο δημόσιος χώρος. Ο δημόσιος χώρος είναι απλά ένας χώρος όπου το κοινό μπορεί να ανταποκριθεί κατά βούληση. Αλλά ο δημόσιος χώρος δεν είναι απαραίτητα ένα τετράγωνο, ένα δημόσιο πάρκο, ένα μνημείο, ή κάποια πλατεία. Μπορεί να είναι όλα αυτά αλλά κυρίως είναι το σημείο όπου οι άνθρωποι συγκεντρώνονται για κανέναν ειδικό σκοπό ή για πολλούς ειδικούς σκοπούς, είναι η περιοχή της τυχαίας αλληλεπίδρασης, όπου τα πάντα και τίποτα μπορούν να συμβούν ,ανάλογα με το ποιος είναι εκεί σε μια δεδομένη χρονική στιγμή1. Οι κοινόχρηστοι χώροι είναι ένα πολύ-λειτουργικό μέσο, που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για συγκεκριμένα γεγονότα ή εορτασμούς, Εικ. 19 Συγκρότημα συλλογικής κατοίκησης, Wagnis , καθώς επίσης και για εμπορικές εκθέσεις ή Μόναχο, Γερμανία για καλλιτεχνικά δρόμενα (θέατρο , μουσική , εκθέσεις, ομιλίες ) ή απλά για να τους διασχίζουμε. Στο οικοδομικό τετράγωνο μας , και σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο , προχωράμε σε 1 Laura Burkhalter, Manuel Castells (2009), Beyond The Crisis: Toδράσεις με επιδίωξη της μεταφοράς δημόσιου wards A New Urban Paradigm , The 4th International Conference the International Forum on Urbanism ,Άμστερνταμ , Ολλανδία χώρου εντός του τετραγώνου. Τέτοιες δράσεις of 2 Στυλίδης Ι. ,(2013) Ένα οικοδομικό είναι η επαναλειτουργία όλων των ανενεργών τετράγωνο , Θεσσαλονίκη , Εκδόσεις : Το Κεντρί 38

5.2 Συλλογικές παροχές Οι κάτοικοι του οικοδομικού τετραγώνου μέσα από συλλογικές αποφάσεις καλούνται να διαχειριστούν κοινές ανάγκες και προβληματισμούς της καθημερινότητας χωρίς την σπατάλη οικονομικών πόρων των ήδη ευάλωτων οικογενειακών προϋπολογισμών.

των βιβλίων που χρησιμοποιεί κάθε κάτοικος. Επιπλέον θα υπάρχει διαμορφωμένος χώρος ανάγνωσης , μελέτης και εργασίας. Θα υπάρχουν κοινά εργαστήρια ,τα οποία αντικαθιστούν την ανάγκη κατοχής εργαλείων και απαιτούμενου χώρου των μεμονωμένων διαμερισμάτων, ώστε ο κάθε κάτοικος να μπορεί να επιδιορθώσει ή να κατασκευάσει διάφορα αντικείμενα – κατασκευές. Προωθώντας την συλλογική συνείδηση στους κατοίκους των οικοδομικών τετραγώνων ένας ενιαίος συλλογικός αποθηκευτικός χώρος θα εξασφάλιζε την απαιτούμενη οικονομία με τον διαμοιρασμό του περιεχομένου του.

Μια τέτοια ανάγκη είναι και η φροντίδα των παιδιών. Θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί κάποιος από τους κοινόχρηστους ανενεργούς χώρους με την κατάλληλη διαμόρφωση. Οι ΄διαθέσιμοι΄ και πρόθυμοι κάτοικοι θα φροντίζουν – εκπαιδεύουν- ψυχαγωγούν τα παιδιά τις ώρες που οι γονείς είναι ‘μη διαθέσιμοι΄ και δεν βρίσκονται εντός του τετραγώνου. Βόλτες στα ενοποιημένα δώματα με παράλληλη εκμάθηση των ιδιοτήτων κάθε φυτού και ενθάρρυνση της περιβαλλοντικής συνείδησης , παιχνίδι , χαλάρωση και καλλιτεχνικά δρόμενα στους ενοποιημένους ακάλυπτους χώρους και στους ειδικά διαμορφωμένους χώρους για αυτή την ανάγκη θα είναι μέρος των καθημερινών δραστηριοτήτων τους. Αυτό πραγματικά είναι κάτι που θα εξαφάνιζε το άγχος από πολλούς κάτοικους καθώς η δυσκολία να βρεθεί κάποιος ΄άγνωστος΄ κατάλληλος ώστε να φροντίσει τα παιδιά ορισμένες φορές είναι ανυπέρβλητη. Αυτός είναι και ο λόγος που αυτή η κοινή ανάγκη - παροχή πρωτοεμφανίστηκε την δεκαετία του 60 σε μπλοκ διαμερισμάτων στην Δανία. Συλλογικές βιβλιοθήκες μπορούν να δημιουργηθούν σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο με την συνδρομή κάθε κάτοικου. Τα βιβλία θα Εικ. 20 Συλλογική βιβλιοθήκη σε συγκρότημα κατοικιών, αρχειοθετούνται και θα υπάρχει κατάλογος Βερολίνο, Γερμανία 39

5.3 Δώματα: χώρος καλλιέργειας και αλληλεπιδράσεων

ζωτική περιοχή , μεταμορφωμένη σε ένα μικρό εργοστάσιο παραγωγής ανανεώσιμης ενέργειας, παραγωγικών καλλιεργειών διατροφής και χώρων συγκέντρωσης ή διέλευσης. Με αυτό τον τρόπο γίνεται ανάκτηση του εξουδετερωμένου εδάφους από την κατασκευή των κτιρίων και μετατροπή της χρήσης από άγονο μέρος των κτιρίων σε χώρο καλλιέργειας, ενεργειακής συγκομιδής , αποταμίευσης και ανταλλαγής ιδεών και απόψεων , παροτρύνοντας την ενεργοποίηση της συλλογικότητας στην ζωή των κατοίκων4. Εκτός των καλλιεργειών θα δημιουργηθούν ένα δίκτυο διέλευσης ατόμων , κήποι και χώροι συγκέντρωσης.

Η έλλειψη ολοκληρωμένου πολεοδομικού σχεδιασμού και οι χωρίς προγραμματισμό επεκτάσεις των πόλεων έχουν δημιουργήσει πάρα πολλά προβλήματα, τα οποία οδηγούν στην υποβάθμιση της ποιότητας ζωής των κατοίκων και στην ολοκληρωτική καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος. Στις περισσότερες μεγαλουπόλεις, η αλόγιστη ανάπτυξη του δομημένου περιβάλλοντος, η άναρχη και αυθαίρετη δόμηση και ο περιορισμός ή η εξαφάνιση σχεδόν όλων των ελεύθερων αστικών δημόσιων χώρων και χώρων πρασίνου, έχουν προκαλέσει υποβάθμιση της ποιότητας ζωής των κατοίκων, μη ανεκτές περιβαλλοντικές συνθήκες και αισθητική υποβάθμιση της εικόνας των πόλεων. Αντίθετα, η αξία και ο ρόλος των φυσικών στοιχείων στον αστικό χώρο έχουν αναγνωριστεί εδώ και πολύ καιρό και αποτελούν αντικείμενο μελέτης πολλών ερευνητών, οι οποίοι ασχολούνται με τα στοιχεία του σχεδιασμού της πόλης3. Αναμφίβολα, η «επαναφορά» της φύσης στα σημερινά αστικά κέντρα, αποτελεί ένα δύσκολο εγχείρημα, η άσχημη εικόνα των οποίων είναι δύσκολο, αλλά όχι ακατόρθωτο να αναστραφεί. Ένας από τους λιγοστούς πλέον τρόπους παρέμβασης, Εικ. 21 Δώμα κτιρίου με χώρους καλλιεργειών και είναι η δημιουργία φυτεμένων δωμάτων. χώρους συγκέντρωσης, Χριστιά Ι. (2013) Ζωή στα Ο σχεδιασμός της ενεργειακής και πολιτικής αναβάθμισης του οικοδομικού τετραγώνου περιλαμβάνει την ενοποίηση των δωμάτων με μικροκατασκευές , γέφυρες – ράμπες κ.τ.λ., ώστε να μετατραπούν σε μία ενιαία 40

δώματα , Διπλωματική εργασία, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας (Φωτορεαλιστικό) 3 Kristin L. Getter , D. Bradley Rowe (2006) , The Role of Extensive Green Roofs in Sustainable Development, Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν,Η.Π.Α. 4 Στυλίδης Ι. ,(2013) Ένα οικοδομικό τετράγωνο , Θεσσαλονίκη , Εκδόσεις : Το Κεντρί

Ένα φυτεμένο δώμα αποτελείται από τρία επιμέρους τμήματα. Το δομικό τμήμα, το οποίο αποτελεί το υπόβαθρο της κατασκευής, το κηπευτικό τμήμα το οποίο είναι ουσιαστικά ο κήπος της στέγης και το φυτικό τμήμα το οποίο περιλαμβάνει τα φυτά. Τα τρία αυτά τμήματα μπορεί να είναι ανεξάρτητα και να αποτελούνται από τελείως διαφορετικά υλικά και σύσταση, στην ουσία όμως εξαρτώνται άμεσα το ένα από το άλλο5.

Ενεργειακά πλεονεκτήματα φυτεμένου δώματος Μείωση κατανάλωσης για θέρμανση και ψύξη: Με τα φυτεμένα δώματα επιτυγχάνεται η απορρόφηση μεγάλων ποσοτήτων ηλιακής ενέργειας, η οποία σε άλλες περιπτώσεις θα αποδιδόταν στο περιβάλλον. Σκιασμός από το φύλλωμα: Τα φυτά παρέχουν πλήρη σκιασμό της επιφάνειας του δώματος και εξασφαλίζουν με τον τρόπο αυτό τη μειωμένη θερμαντική επιβάρυνση του κτηρίου. Εξατμισοδιαπνοή: Με τη διαδικασία της εξατμισοδιαπνοής, τα φυτά προσφέρουν ψυκτικά φορτία, τα οποία με τη σειρά τους παρέχουν δροσισμό. Αύξηση θερμικής προστασίας: Τα φυτά προστατεύουν το δώμα και δεν επιτρέπουν τη διείσδυση της ηλιακής ακτινοβολίας, ενώ παράλληλα μειώνουν τις μεγάλες θερμοκρασιακές διακυμάνσεις του περιβάλλοντος. Αύξηση θερμοχωρητικότητας: Η θερμοχωρητικότητα του φυτεμένου δώματος είναι ιδιαίτερα αυξημένη σε σχέση με αυτήν ενός συμβατικού δώματος, εξαιτίας της μεγάλης θερμικής μάζας των κηπευτικών στρώσεων.

Εικ. 22 Δομή φυτεμένου δώματος

5 Μιχαλάκη Μ. (2009) , Τα φυτεμένα δώματα και η συμβολή τους στον αστικό χώρο, http://www.greekarchitects.gr/gr/τεχνικα-θεματα/ταφυτεμενα-δωματα-και-η-συμβολη-τους-στον-αστικο-χωρο-id1114 τελευταία πρόσβαση στις 12/12/2016)

Στρώμα ακίνητου αέρα : Ιδιαίτερο ενδιαφέρον αποτελεί το γεγονός, ότι μεταξύ του ατμοσφαιρικού αέρα και της ανώτατης επιφάνειας της διατομής των φυτεμένων δωμάτων (χώματος), παρατηρείται 41

ένα στρώμα ακίνητου αέρα, το οποίο τους λιγοστούς εναπομείναντες τρόπους προσφέρει προστασία από την έντονη ηλιακή επαναφοράς της βλάστησης στον αστικό χώρο. ακτινοβολία το καλοκαίρι και προστασία Μείωση του φαινομένου αστικής έναντι των θερμικών απωλειών, το χειμώνα. νησίδας: Τα φυτά, με την ανακλαστική τους Πλεονεκτήματα που αφορούν το ικανότητα και με τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης, περιβάλλον της εξάτμισης και της διαπνοής, μπορούν να απορροφήσουν μεγάλες ποσότητες ηλιακής Μείωση ηχορύπανσης: Στα ακτινοβολίας, αποτρέποντας την ανάπτυξη φυτεμένα δώματα, ο συνδυασμός του υψηλών θερμοκρασιών στο αστικό περιβάλλον χώματος, των φυτών και των παγιδευμένων και συμβάλλοντας σημαντικά στη μείωση του στρωμάτων του αέρα μπορεί να λειτουργήσει φαινομένου της αστικής θερμικής νησίδας. ως φίλτρο απομόνωσης του ήχου. Μείωση φόρτισης αστικού δικτύου Δέσμευση σκόνης και ρύπων: απορροής υδάτων με την κατακράτηση Ένα μεγάλο ποσοστό των σωματιδίων νερού από τα φυτά: Τα φυτεμένα δώματα της ατμόσφαιρας δεσμεύεται από το μπορούν να μειώσουν την απορροή φύλλωμα των φυτών, λειτουργώντας με των νερών της βροχής έως και 90%. τον τρόπο αυτό ως φίλτρο συγκράτησης Χρήση ανακυκλωμένων υλικών: Πολλά από τα πολλών επιβλαβών συστατικών του αέρα. υλικά που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή Βελτίωση μικροκλίματος περιοχής: Τα φυτά των φυτεμένων δωμάτων, μπορούν να εμπλουτίζουν την ατμόσφαιρα με οξυγόνο ανακυκλωθούν και να επαναχρησιμοποιηθούν. και την αποδεσμεύουν από το διοξείδιο του άνθρακα με τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης. Φυσικό καταφύγιο για την τοπική πανίδα και χλωρίδα: Με την κατασκευή κήπων στα δώματα και την επαναφορά της «χαμένης» φύσης μέσα στο πυκνοδομημένο περιβάλλον των αστικών κέντρων, είναι δυνατόν να πολλαπλασιαστούν πολλά είδη χλωρίδας, τα οποία στη στάθμη του εδάφους δεν μπορούσαν να αναπτυχθούν. Επανάκτηση περιοχών πρασίνου: Εικ. 23 Δώμα κτιρίου με χώρους καλλιεργειών και χώρους συγκέντρωσης, 23 Χριστιά Ι. (2013) Ζωή στα δώματα , Τα φυτεμένα δώματα αποτελούν έναν από Διπλωματική εργασία, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας 42

6 H δημιουργία κοινοτητων συλλογικής κατοίκησης

Η πρώτη οργανωμένη προσπάθεια για την δημιουργία μιας συλλογικής κοινότητας κατοίκησης άρχισε το χειμώνα του 1964, όταν ο Δανός αρχιτέκτονας Jan Gudmand-Hoyer συγκέντρωσε μια ομάδα φίλων για να συζητήσουν τις τρέχουσες επιλογές στον τομέα της στέγασης. Σε διάρκεια αρκετών μηνών αυτός ο κύκλος των φίλων συζήτησε τις δυνατότητες για ένα πιο βιώσιμο περιβάλλον διαβίωσης. Μέχρι το τέλος του έτους, είχαν αγοράσει μία έκταση στα προάστια της Κοπεγχάγης και ανέπτυξαν τα σχέδια για δώδεκα κατοικίες γύρω από ένα κοινό κτίσμα. Αν και οι αξιωματούχοι της πόλης υποστήριξαν το σχέδιο, οι γείτονες δεν το έκαναν και η προσπάθεια ματαιώθηκε . Ο Gudmand-Hoyer έγραψε ένα άρθρο με τίτλο «Ο χαμένος κρίκος μεταξύ της Ουτοπίας και της ημερομηνίας των κατοικίας μίας οικογενείας», στο οποίο περιέγραψε τις ιδέες της ομάδας και το έργο τους. Όταν δημοσιεύθηκε σε εφημερίδα το 1968, το άρθρο αυτό προκάλεσε αντιδράσεις και πάνω από εκατό οικογένειες εκδήλωσαν το ενδιαφέρων τους για έναν νέο τρόπο κατοίκησης. Λίγα χρόνια μετά της προσπάθειας αυτής ξεκίνησε ένα κίνημα συλλογικής κατοίκησης, πάλι στην Δανία, ή ανάπτυξη του οποίου ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του 1960με το όνομα «ζωντανές κοινότητες». Αποτέλεσμα της αύξηση του αριθμού των γυναικών που άρχισαν να δουλεύουν και να εγκαταλείπουν την μέχρι τότε δεδομένη σύνδεση του γυναικείου φύλου με την παραμονή τους εντός οικείας δημιουργήθηκε η ανάγκη , δράση – αντίδραση, να μειωθεί το βάρος της οικιακής εργασίας, της φροντίδας των παιδιών και των βραδινών γευμάτων, μέσω κοινών κοινοτικών συλλογικών 43

υπηρεσιών1. Με στόχο επίσης την βελτίωση των κοινωνικών σχέσεων και ανάπτυξης της αίσθησης της κοινότητας. Αυτό που ξεκίνησε ως μια δημοφιλή λύση στέγασης της μεσαίας τάξης, είναι πλέον ένα καθιερωμένο μοντέλο στέγασης για όλες τις κοινωνικές ομάδες, και έχει εξαπλωθεί σε μια σειρά από χώρες της Βόρειας Ευρώπης, όπου η κυβερνητική πολιτική και η χρηματοδότηση έχει ενθαρρύνει την ανάπτυξη.

Εικ. 25 Η πρώτη κοινότητα συλλογικής κατοίκησης, Jonstrup, Δανία.

Εικ. 26 Συγκρότημα συλλογικής κατοίκησης, Βανκούβερ, Καναδάς.

Εικ. 24

Συγκρότημα κατοικιών συλλογικής κατοίκησης, Αλφάφαρ, Ισπανία

1 McCamant K. Durret C. (2011) , Creating Cohousing , Καναδάς, New society Publishers

7 Επίλογος

Μέσα από την ερευνητική εργασία επιχειρήσαμε να εξετάσουμε μία άλλη διάσταση της κατοίκησης εντός των οικοδομικών τετραγώνων, καθώς οι μεγάλες οικονομικές αλλαγές των τελευταίων ετών, οδήγησαν σε νέες σκέψεις για την κατοίκηση, που αναθεωρούν και επανεξετάζουν τη σχέση της με το κοινωνικό σύνολο. Το μέσο που χρησιμοποιούμε δεν είναι η ανοικοδόμηση μιας νέας τυπολογίας κατοικίας – οικισμού αλλά η μετατροπή του υπάρχοντος κτιριακού αποθέματος που χωρίζεται χωρικά από δίκτυα διέλευσης οχημάτων , κατοικημένο από άτομα διαφορετικών εθνικοτήτων , διαφορετικής εκπαίδευσης και διαφορετικής πνευματικής και πολιτικής – κοινωνικής μόρφωσης σε γειτονιά , σε κοινότητα με συλλογικά λειτουργικά χαρακτηριστικά ,με πλήρεις συλλογικές πρακτικές, σε συμπαγές οικολογικό σύστημα χρησιμοποιώντας και αξιοποιώντας τα υπάρχων ανενεργά και άγονα μέρη των κτιρίων. Αυτή η μετατροπή των οικοδομικών τετράγωνων σε κοινότητες συνοψίζει ιδέες επαναπροσδιορισμού του αστικού χώρου με προτάσεις περί πυκνότητας κατοίκισης – διεύρυνσης δημόσιου χώρου και τεχνολογικής αντιμετώπισης με στόχο την υγιεινή, το περιβάλλον, την αυτονομία. Επιχειρήθηκε η κατανόηση των πλεονεκτημάτων της συλλογικής κατοίκησης , σε μια προσπάθεια να διαμορφωθούν νέες μορφές οργάνωσης και νέος τρόπος ζωής - εργασίας. Το οικοδομικό τετράγωνο προτείνει μια κλίμακα που μέσα από το μέγεθος και την ικανότητά για ένα μικτό πρόγραμμα χρήσης και τυποποιημένες μονάδες μπορεί να παρέχει μια πλατφόρμα νέων ιδεών στον τομέα της 45

κατοίκησης και της παραγωγής. Η ενεργειακή του αναβάθμιση προσεγγίστηκε μέσα από κοινόχρηστους χώρους προετοιμασίας γευμάτων , κοινούς χώρους πλυντηρίων και χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ηλιακή και αιολική) για τον κοινόχρηστο φωτισμό. Επιπλέον οι αγορές των προϊόντων θα γίνονται σε τιμές χονδρικής και θα πραγματοποιούνται σε ακτίνα 2-5 χιλιομέτρων εξασφαλίζοντας μια οικονομία κλίμακας τέτοια που να διασφαλίζει την υψηλότερη ποιότητα με το χαμηλότερο κόστος και παράλληλη ελαχιστοποίηση του ενεργειακού αποτυπώματος του.

χρήσης κάθε συσκευής και του κοινόχρηστου φωτισμού. Στόχος η απόδοση του τεχνικού – οικονομικού μέρους του μετασχηματισμού , καθώς αποτελεί ισχυρό υπόβαθρο σε κάθε απόπειρα αλλαγής κοινωνικής βαθμίδας.

Ακόμη και στις σύγχρονες, εξαιρετικά βίαιες συνθήκες εξελίξεις και εξάπλωσης της παρατεταμένης Ευρωπαϊκής κρίσης ο μετασχηματισμός του κτιριακού αποθέματος σε θύλακες κοινής και συλλογικής ζωής θα μετατρέπει την ζωή σε συγκέντρωση σε περιοχή συλλογικότητας και ολόκληρο το οικοδομικό τετράγωνο σε εύρωστο δρών Η πολιτική αναβάθμιση του τετραγώνου σώμα που κατασκευάζει και υπερασπίζει με στόχο την ενεργοποίηση της συλλογικότητας την ιστορία του , που επινοεί , αποτιμά στην ζωή των κατοίκων προσεγγίστηκε με την και παραλλάσει διαρκώς τον εαυτό του. επιδίωξη μεταφοράς δημόσιου χώρου εντός του τετραγώνου όπως η επαναλειτουργία όλων των ανενεργών χώρων των κτιρίων και ο μετασχηματισμός τους σε χώρους διαρκούς επιμόρφωσης και κοινών χώρων εργασίας, με την μετατροπή των ανενεργών δωμάτων σε χώρους καλλιέργειας, ενεργειακής συγκομιδής , αποταμίευσης και ανταλλαγής ιδεών και απόψεων. Με τους ανθρώπους να συμμετέχουν ήδη σε ένα πυκνό δίκτυο δραστηριοτήτων, το να μοιράζονται χώρους και υπηρεσίες πραγματικά μπορεί να τους ελευθερώσει από πολλές χρονοβόρες εργασίες και άγχος. Οι υπολογισμοί των προηγούμενων κεφαλαίων έγιναν βάση στοιχείων και προσωπικών εμπειριών , χρησιμοποιώντας δεδομένα των τελευταίων ετών και με προσωπικές εκτιμήσεις για τον μέσο όρο 46

Ελληνόγλωσση Βιβλία Στυλίδης Ι. (2013) , Ένα οικοδομικό τετράγωνο Θεσσαλονίκη , Εκδόσεις : Το Κεντρί Άρθρα Γκουντρουμάνη Β. , (2012), Ανάλυση και Έλεγχος Αιολικού Συστήματος Παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας με Σύγχρονη Μηχανή με μόνιμους μαγνήτες, διπλωματική εργασία, Πανεπιστήμιο Πατρών

Βιβλιογραφία

Ελληνική Στατιστική Αρχή (2013) , Έρευνα Κατανάλωσης Ενέργειας στα Νοικοκυριά , Αθήνα Μπουλάκου Π. (2012) Συλλογικότητα και κατοίκιση - Tα μεγάλα οικιστικά συγκροτήματα Ερευνητική εργασία, Πανεπιστήμιο Πατρών , Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Χόνδρου—Καραβασίλη Μ. (2009) , Η Εφαρμογή Του Νόμου 3661/08 Για την Ενεργειακή Απόδοση Των Κτιρίων , Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας Περιφερειακό Τμήμα Θράκης , Κομοτηνή

Διαδίκτυο

Ξενόγλωσση

Μιχαλάκη Μ. (2009) , Τα φυτεμένα δώματα και η συμβολή τους στον αστικό χώρο, http:// www.greekarchitects.gr/gr/τεχνικα-θεματα/ταφυτεμενα-δωματα-και-η-συμβολη-τους-στοναστικο-χωρο-id1114 τελευταία πρόσβαση στις 12/12/2016)

Βιβλία

Μπαλάρας Α.Κ. , Δυνατότητα εξοικονόμησης ενέργειας και εφαρμογή Α.Π.Ε. στα κτίρια , http://www.energycon.org/EPISCOPE_Hellenic_Workshop.pdf, (τελευταία πρόσβαση στις 20/12/2016).

Γαγλία Α. , Μπαλάρας Α.Κ. ,Μοιρασγεντής Σ. ,Γεωργοπούλου Ε. , Σαραφίδης Ι. , Λάλας Δ. (2005) , Empirical assessment of the Hellenic non-residential building stock, energy consumption, emissions and potential energy savings, Αθήνα

McCamant K. Durret C. (2011) , Creating Cohousing , Καναδάς , New society Publishers Άρθρα

Σώκος Χ., Οι επιπτώσεις του φαινομένου του Ευρωπαϊκή Ένωση (2011) , Cities of Tomorrow, Θερμοκηπίου, http://www.rodia-elafos.gr/porΒρυξέλλες tal/perivantologika/80---to--toy(τελευταία πρόσβαση στις 10/01/2017) Οικονόμου Μ. (2015) , The Urban Block as a Potential for Sustainable Urban Design, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, Θεσσαλονίκη Υπουργείο Κλίματος , Ενέργειας και Κτιρίων Δανίας (2014) , Strategy for energy renovation of buildings , Κοπεγχάγη, Δανία Alvarez J. ,Isenhart D. , Liefeld M. , Thierfelder J. , Winterowd J. (2001) , Shared-Resource Housing: A Contemporary Approach to Community Living, Πανεπιστήμιο του Πόρτλαντ , Η.Π.Α. Burkhalter L. , Castells M. (2009), Beyond The Crisis: Towards A New Urban Paradigm , The 4th International Conference of the International Forum on Urbanism ,Άμστερνταμ , Ολλανδία 50

Cummings N.G. (2012) , Fostering Sustainable Behavior Through Design: A Study Of The Social, Psychological, And Physical Influences Of The Built Environment, Thesis , Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης, Η.Π.Α.

EuroACE , Energy efficiency in buildings , http://euroace.org/wp-content/uploads/2016/12/2016_11_03-EE-Inves tment-as-Infrastructure-Investment-V5.pdf (τελευταία πρόσβαση στις 20/12/2016

Getter K.. , Rowe B. (2006), The Role of Exten- Eurostat , http://ec.europa.eu/eurostat/statissive Green Roofs in Sustainable Development, tics-explained/index.php/Greenhouse_gas_ Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν , Η.Π.Α. emission_statistics (τελευταία πρόσβαση στις 22/12/2016) Vieites Ε. , Vassileva Ι. , Arias J.E. (2015), European initiatives towards improving the energy McMurray T. Shared living: tearing down efficiency in existing and historic buildings the walls between families and communities , (http://www.forbes.com/hsbcpersonaleconomy/ Wuttig M. Future Perfect: Reintegrating Hous- shared-living.html τελευταία πρόσβαση στις ing and Production In The Berlin Block, Thesis , 15/1/2017) Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης, Η.Π.Α. Milman D. (1994) , Where it all began: CohousΔιαδίκτυο ing in Denmark , http://cohousing.ca/where-itall-began-cohousing-in-denmark/ τελευταία Balch O. (2016) , The Commons – Could coπρόσβαση στις 14 /1/ 2017) housing offer a different kind of great Australian dream? https://www.theguardian.com/ Norwood G. , (2013) , Co-housing : A lifestyle sustainable-business/2016/oct/31/the-com- with community spirit built into the foundations, mons-could-co-housing-offer-a-different- (https://www.theguardian.com/money/2013/ kind-of-great-australian-dream τελευταία f e b / 2 4 / c o - h o u s i n g - l i f e s t y l e - c o m m u n i t y πρόσβαση στις 15 / 1 /2017) τελευταία πρόσβαση στις 15 /1 /2017) Braw E. (2015) , Communal living projects moving from hippie to mainstream, (https://www. theguardian.com/sustainable-business/2015/ m a y / 1 1 / c o m mu n a l - l i v i n g - p ro j e c t s - m oving-from-hippie-to-mainstream τελευταία πρόσβαση στις 14 / 1/ 2017 ) 51

Εικόνα 1 – World art world , πίνακας του Max Ernst, https://worldartworld.wordpress.com/2015/04/07/max-er ns t-surrealism-and-freudian-theories/ ( τελευταία πρόσβαση στις 19 / 1 /2017) Εικόνα 2 - http://www.boredpanda.com/environmental -pollution- overdevelopment- overpopulation-ovesoot-gloal-population-speakout/ ( τελευταία πρόσβαση στις 19 / 1 /2017) Εικόνα 3 - Εγκατάσταση του Isaac Cordal http://cementeclipses.com/Works/waiting-forclimate-change-nantes-france/ ( τελευταία πρόσβαση στις 19 / 1 /2017)

Κατάλογος εικόνων

Εικόνα 4 - Πίνακας εκπομπών αερίων του Θερμοκηπίου, http://one-europe.net/cross-border-interconnections-to-diversify-energysupplies-europe ( τελευταία πρόσβαση στις 19 / 1 /2017) Εικόνα 5 - Χάρτης ποσοστιαίας εξάρτησης από εισαγόμενη ενέργεια, http://ec.europa.eu/ eurostat/statistics-explained/images/5/5a/ Pop ul a t i on_de nsi t y%2 C_by_NUT S _ 3 _ re gions%2C_2008.PNG ( τελευταία πρόσβαση στις 19 / 1 /2017) Εικόνα 6 -7 - Κατανάλωση ενέργειας κατοικιών στην Ελλάδα Μπαλάρας Α.Κ. , Δυνατότητα εξοικονόμησης ενέργειας και εφαρμογή Α.Π.Ε. στα κτίρια , http://www.energycon.org/EPISCOPE_Hellenic_Workshop.pdf, (τελευταία πρόσβαση στις 20/12/2016).

Εικόνα 8 - Εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα ανά κάτοικο, http://ec.europa.eu/eurostat/sta- Εικόνα 13 - Δείγμα ετικέτας επισήμανσης tistics-explained/index.php/Consumption_of_ ενεργειακής απόδοσης κλάσης Α - http://www.pitenergy (τελευταία πρόσβαση στις 10 /1/2017) sos.gr/προιοντα/μαγειρεμα/ελευθερες-κουζινες/ PHCB125K20.html ( τελευταία πρόσβαση στις Εικόνα 9 - Αεροφωτογραφία του Prα19 / 12 /2016) ti στην Ρώμη, https://gr.pinterest.compi n / 5 1 4 3 9 5 5 8 8 6 6 9 5 6 3 5 5 1 ( τ ε λ ε υ τ α ί α Εικόνα 14 - Επαγγελματικές συσκευές πρόσβαση στις 11 / 1 /2017) προετοιμασίας γευμάτων Lincat με χρήση ηλεκτρικής ενέργειας και αερίου , http://www.nisΕικόνα 10 - Χάρτης πυκνότητας πληθυσμού bets.co.uk/Lincat-Silverlink-600-Electric-6-Burnhttp://ec.europa.eu/eurostat/statistics-ex- er-Range-ESLR9C/CB110/ProductDetail.raction plained/images/5/5a/Population_density%2C_ ( τελευταία πρόσβαση στις 19 / 12 /2016) by_NUTS_3_regions%2C_2008.PNG ( τελευταία πρόσβαση στις 12 / 1 /2017) Εικόνα 15 Κοινός χώρος χρήσης πλυντηρίων ρούχων, https://gr.pinterest.com/ pin/458382068305711274/ ( τελευταία Εικόνα 11 – Φωτορεαλιστικό απο πρόταση πρόσβαση στις 19 / 1 /2017) επανάχρησης μεταπολεμικών κοινωνικών κατοικιών και μετατροπή τους σε ενεργειακά Εικόνα 16 - Γράφημα ποσοστιαίας κατανομής αυτόνομη γειτονιά , Except , φυλλάδιο πρότασης κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας - Ελληνική , σελ. 4 , http://media.except.nl/media/upload- Στατιστική Αρχή (2013) , Έρευνα Κατανάλωσης ed_files/asset_files/Schiebroek-Zuid_Brochure_ Ενέργειας στα Νοικοκυριά , Αθήνα A3_v3_web.pdf ( τελευταία πρόσβαση στις 20 / 1 /2017) Εικόνα 17 - Ανεμογεννήτριες σε δώμα κτιρίου, http://energypress.gr/news/apodotikotera-ta-aiolika-parka-me-anemogennitries-kathetoy-axona ( τελευταία πρόσβαση Εικόνα 12- Χώρος περιπάτου - καλλιέργειας στις 15/ 1 /2017) διαλογισμού – αγοράς, WSP Finland , φυλλάδιο πρότασης , σελ.4 , http://nordicbuiltcities.org/ Εικόνα 18 – 21-23 Χριστιά Ι. (2013) Ζωή στα wp-content/uploads/2016/06/NBCC-Kera- δώματα , Διπλωματική εργασία, Πανεπιστήμιο COOP-CITY-booklet_small.pdf ( τελευταία Θεσσαλίας πρόσβαση στις 20 / 1 /2017)

Εικόνα 19 Συγκρότημα συλλογικής κ α τ ο ί κ η σ η ς , h t t p s : / / w w w. g o g l e. gr/webhp?sourceid=chrome-instant&ion=1&espv=2&ie=UTF-8#q=Wagnis+complexes ( τελευταία πρόσβαση στις 14/ 1 /2017) Εικόνα 20 - Συλλογική βιβλιοθήκη , http://www. archdaily.com/593154/r50-nil-cohousing-ifauund-jesko-fezer-heide-and-von-beckerath ( τελευταία πρόσβαση στις 14 / 1 /2017) Εικόνα 22 – Δομή φυτεμένου δώματος , http:// www.zeroenergybuildings.org/2011/07/normal0-false-false-false-en-us-x-none_985.html ( τελευταία πρόσβαση στις 15/ 1 /2017) Εικόνα 24- Συγκρότημα κατοικιών συλλογικής κατοίκησης, http://www.npr.org/sections/parallels/2015/02/16/385528919/not-a-grouphouse-not-a-commune-europe-experimentswith-co-housing ( τελευταία πρόσβαση στις 17 / 1 /2017) Εικόνα 25- Η πρώτη κοινότητα συλλογικής κατοίκησης, http://l.cohousing.org/dk99/DKtour_SA1.html ( τελευταία πρόσβαση στις 19 / 1 /2017) Εικόνα 26- Συγκρότημα συλλογικής κατοίκισης http://www.littlemountaincohousing.ca/ ( τελευταία πρόσβαση στις 19 / 1 /2017)