Πραξιτέλους 13, Αθήνα by areti fa

ΠΡΑΞΙΤΕΛΟΥΣ 13, ΑΘΗΝΑ ΜΙΑ ΦΑΝΤΑΣΙΑΚΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΚΑΤΟΙΚΗΣΗΣ ΣΕ ΒΙΩΜΕΝΟ ΧΩΡΟ

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: ΑΡΕΤΗ ΦΑΚΙΤΣΑ ΕΠ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΠΕΤΡΟΣ ΜΠΑΜΠΑΣΙΚΑΣ ΠΑΤΡΑ, ΙΟΥΛΙΟΣ, 2016

Ι ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Α. Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΗΣΗ Β. ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ-ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ

Α. Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΗΣΗ 4 Ο τρόπος που κατοικούμε, έχει εδώ και καιρό αλ-

σ.1/ Η έννοια του κατοι-

σ.2/ Στην πολυσυζητημέ-

λάξει. [σ.1] Το κατοικείν, καθώς συνοψίζει τις αρχές,

κείν αποτελεί ένα αντιφατικό

νη διάλεξη του “Οικοδομείν,

τις αντιφάσεις και τις δυνατότητες της κάθε εποχής,

δίπολο. Από τη μία εμπεριέχει

κατοικείν, σκεπτεσθαι”[2] που

μετασχηματίζεται συνεχώς και αναπροσαρμόζεται.

το σταθερό ίχνος που διατηρεί

όπως λέει ο Γιώργος Τζιρτζι-

Το μοντερνιστικό ρεύμα το οποίο εμπεριέχεται σε

ο άνθρωπος μέσα του, από την

λάκης, πυροδότησε μια σει-

αυτό της νεωτερικότητας, η αστικοποίηση και η

πρώτη διαμονή του στη μήτρα

ρά πομπώδεις αστοχίες, μια

εκτεχνίκευσή της κατά τον 20ο αιώνα άλλαξαν μια

και τον κάνει να αναζητά εφ’

κλειστή νοσταλγική αντίληψη

για πάντα τον «τρόπο με τον οποίο οι θνητοί είναι

όρου ζωής μια εστία. Από την

της αρχιτεκτονικής και ίσως

πάνω στη γη». [σ.2] Το διεθνές στυλ του μοντερνισμού,

άλλη αποτελεί μορφή ιστορι-

μια αγοραφοβία περιγράφηκε

και η αυθεντία του ορθού λόγου, αποχαρακτήρισαν

κής ύπαρξης που συνεχώς με-

η ουμανιστική συνθήκη ενός

κτίρια, αλλά και πόλεις ολόκληρες και άνοιξαν το

ταβάλλεται και «συμπυκνώνει

κατοικείν που «επισυμβαί-

δρόμο σε μια αποεδαφικοποιημένη ζωή. Επιπλέον,

με ιδιαίτερο κάθε φορά, τρόπο

νει ως το τετράπτυχο φείδε-

στη μετανεωτερική εποχή, η δυναμική της νεότε-

την καθολική αλλοτρίωση του

σθαι του τετραμερούς» (das

ρης τεχνικής, σε συνδυασμό με την επιστημονική

κόσμου στην ιδιαίτερη ιστορι-

Geviert): «στη διάσωση της

εκβιομηχάνιση έχουν εξαλείψει, κάθε δυνατότητα

κή μορφή που αυτή κάθε φορά

γης, στη δεξίωση του ουρα-

μόνιμης, σταθερής και παγιωμένης διαμονής ενώ

παίρνει στους κοινωνικούς

νού, στην προσδοκία των θε-

παρέχουν μια προσωρινή, ελαστική και επισφαλή

σχηματισμούς.» [1]

οτήτων, στην προσαγωγή των

παραμονή. Έτσι, το κατοικείν απέκτησε ένα νέο

θνητών». [3]

[1] Σάββας Μιχαήλ, Heimat – Η Ανέστια Εστία, Ένας περίπατος στο Gezi park μαζί με τον ernst Bloch,τον Walter Benjamin και τον alain Badiou, στο συλλογικό τεύχος Depression Era – στην Εποχή της Ύφεσης, Αθήνα, 2014. [2] Martin Heidegger, Κτίζειν, κατοικείν, σκέπτεσθαι. Δίγλωσση έκδοση. μτφ. Γ. Ξηροπαΐδης. «Πλέθρον», Αθήνα 2008. [3] Γιώργος Τζιρτζιλάκης, Ο χωριάτης και η μηχανή, Για μια ελάσσονα αρχιτεκτονική, στο Η ελάχιστη δομή- Σκηνές της καλύβας. Επιμέλεια Α. Αρτινός, Εκδόσεις Κριτική ΑΕ, Αθήνα 2014.

5 νόημα και μια σημασία μακριά από την ασφάλεια,

συνεχώς μετακινείται και που δεν στοχεύει πλέον

τη μονιμότητα, την παγίωση, την έννοια του «ανή-

στην ιδιοποίηση κάποιου εδάφους. Κατοικεί μέσα

κειν». Το “κατοικείν των χωρικών”» όπως μας λέει

στην πόλη. Έτσι η πραγματικότητα της σύγχρο-

ο Heidegger, «ήταν και το τελευταίο ίχνος μιας

νης πόλης έχει αφήσει πίσω της το παραδοσιακό

αρχαίας αντίληψης που θα ανατρέψουν εκ βάθρων

Domus, μια χωρικά και μορφολογικά ορισμένη

οι νέοι καιροί.

συνθήκη σταθερής και αιώνιας χαιντεγκεριανής

Σήμερα οι άνθρωποι δεν ανήκουν πια σε ένα

κατοίκησης και εστιότητας και έχει εγγράψει στο

μόνο μέρος αλλά κινούνται διαρκώς. Η κινητικό-

λεξιλόγιο την μη-κατοίκηση, τους μη-τόπους του

τητα και οι καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης μοιάζει

Mark Augé,[σ.3] μια ακραία αντιδιαμετρική συνθή-

σήμερα να είναι διάχυτες. Ο πολλαπλασιασμός των

κη που περιορίζει ή και αποκλείει εξ’ολοκλήρου

εκτοπισμένων υποκειμένων (πρόσφυγες, άστεγοι,

την εκπλήρωση της εστιότητας. Την εκπλήρωση ,

τουρίστες, μετατοπιζόμενοι εργαζόμενοι, άνεργοι,

δηλαδή, της ανάγκης του ανθρώπου, για μια στέ-

φοιτητές) και η γενικότερη αστάθεια και προσωρι-

γη, μια πατρίδα, μια γη για ν’ απλώσει τις ρίζες

νότητα που χαρακτηρίζει την εποχή συντελούν σε

του. Πρόκειται για μια συνθήκη που χαρακτηρίζει

ριζικούς μετασχηματισμούς στην πράξη της κατοί-

το σύγχρονο άνθρωπο και τον οδηγεί σε μια αέναη

κησης. Τη θέση του πρώην σταθερού και παγιω-

διασπορά προκαλώντας του το αίσθημα του ανοίκει-

μένου κατοίκου την καταλαμβάνει τώρα ο μη-κά-

ου και του επισφαλούς.[σ.4] Η ανεστιότητα του μετα-

τοικος, ο οποίος είναι ένας αέναος ένοικος που

νεωτερικού υποκειμένου υπερβαίνει κατά πολύ την

βιοτική έλλειψη στέγης. Είναι υπαρξιακής φύσης.

σ.3/ Ο όρος «μη-τόπος»

Σύμφωνα με τον Σάββα Μιχαήλ, σε όλη την Ιστορία

για πρώτη φορά χρησιμοποι-

των βασάνων της ανθρωπότητας και προπαντός στη

ήθηκε το 1955 από τον Γάλλο

σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία – κι όχι μόνο σε

ανθρωπολόγο Marc Augé στο

συνθήκες κρίσης– ανέστιοι είμαστε όλοι, άστεγοι

βιβλίο του, «Μη-τόποι, Εισα-

και μη. [4]

γωγή στην Ανθρωπολογία της Υπερ-νεωτερικότητας». Με

Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΣΤΙΚΗ ΚΑΛΎΒΑ Ο τόπος αλλά ταυτόχρονα και ο τρόπος κατοίκησης που ενσαρκώνει την οικειότητα και την εστιότητα είναι για τον άνθρωπο η καλύβα, η πιο βαθιά μνήμη του ανθρώπου όπως θα πει ο Bachelard .[5] Η καλύβα είναι το τελευταίο ίχνος μιας παλιάς αντίληψης την οποία ανατρέπει η νεωτερικότητα σύμφωνα με τον Heidegger. και που στοιχειώνει ακόμα το φαντασιακό μας.

λίγα λόγια ο όρος αναφέρεται σε εκείνους τους μεταβατικούς χώρους (αεροδρόμια, σταθμοί τραίνων, νοσοκομεία κ.τ.λ) και δεν εννοιοδοτούνται παρά μόνο ως το αρνητικό ίχνος πράξεων νομαδισμού και ερήμωσης.

σ.4/

Fr i e d r i c h

Η αέναη αναζήτηση της “καλύβας” από τον άν-

Νietzsche μιλάει γι αυτήν την

θρωπο-αν όντως αυτή συμβαίνει- δεν σταματά στο

ανεστιότητα: Αυτή η αναζή-

εσωτερικό μιας κατοικίας. Δεν είναι αυτονόητο ότι

τηση του δικού μου σπιτιού…

αυτή μπορεί να του προσφέρει την οικειότητα και τη

υπήρξε η δικιά μου δοκιμα-

θαλπωρή της εστίας.

σία…Πού βρίσκεταιτο δικό μου

Σήμερα η διάχυση της ανεστιότητας είναι αυτή που μας κάνει να εστιάζουμε και πάλι στην κατοίκηση και στην αναζήτηση μιας “καλύβας” στην πόλη.

σπίτι; Αυτό είναι που ζητώ και ψάχνω κι αυτό είναι που πάντα έψαχνα και ποτέ δεν βρήκα. [8]

Ωστόσο, το ερώτημα του κατοικείν στη σύγχρονη

σ.5/ Εικόνα πάνω: η αρ-

μητρόπολη κάπου αιωρείται. Ο σημερινός άνθρω-

χέγονη καλύβα του Laugier,

πος δεν είναι αυτός, ο οποίος αντιλαμβάνεται την

«τέσσερις κορμοί δέντρων

κατοίκηση σαν ένα κατοικώ. Το κατοικείν, σήμε-

μπηγμένοι στο έδαφος σε τε-

ρα, έγκειται ανάμεσα στην κατοίκηση και στη μη

τραγωνικό σχήμα, στοιχειω-

κατοίκηση, χωρίς να τείνει ούτε προς τη μια, ούτε

δώς συνδεδεμένοι μεταξύ

προς την άλλη. Ο Jean Luc Nancy, θα αναφέρει ότι

τους και με μία στέγη.» [8]

ο άνθρωπος πλέον «κατοικεί διερχόμενος.» Με τον όρο «διερχόμενος» η έννοια της κατοίκησης διευρύνεται. Ο Τάκης Κουμπής[7] θα πει μιλώντας για

σ.6/ Εικόνα κάτω: στοά της Αθήνας ως άλλη καλύβα.

τον σημερινό άνθρωπο πως “είναι ένας πλάνητας, αυτός που περνάει από διάφορους χώρους, έχει εκκρεμότητες, υποθέσεις, δεν είναι ο πλάνητας του Baudelaire, αλλά διαφοροποιημένος. Δεν είναι αυτός που περνάει την ώρα του διασκεδάζοντας, επιλέγοντας ένα τρόπο ζωής που θα τον αποκόψει από

[4] Σάββας Μιχαήλ, ό.π. [5] Gaston Bachelard, Η ποιητική του χώρου, µτφ Βέλτσου Ελένη, Χατζηνικολή, 2010 , σελ 25 [6] Τακης Κουμπής, από συζήτηση για την αναμονή στο OurLivingRoom [7] Friedrich Νietzsche, Τάδε έφη Ζαρατούστρα μτφ. Νίκος Καζαντζάκης, Εκδοτικός Οίκος Γ. Φέξη, Αθήνα 1965 [8] Marc-Antoine Laugier, Essay on Architecture, εικόνα: Γκραβούρα του Charles Eissen, Εξώφυλλο της 2ης έκδοσης Essay on Architecture, του Laugier, 1755.

την κοινωνία, απλούστατα είναι ένας πλάνητας «εκ των πραγμάτων».”Στην ερώτηση για το που κατοικεί, αυτός ο εκ των πραγμάτων πλάνητας ο ίδιος θα απαντήσει: “ Κατοικεί διερχόμενος στα περάσματα, στις διελεύσεις, στα passage, στα κενά, στους δρόμους. Η κατοίκηση του έχει πλέον μετατοπιστεί. Δεν είναι το σπίτι του, αλλά είναι το «έξω».“ Η κατοίκηση, λοιπόν, τοποθετείται έτσι σε ένα «έξωθεν», δεν είναι πλέον ένα κατέχω, ένα εγκαθίσταμαι, ένα προφυλάσσομαι. Είναι αντίθετα ένα εκτίθεμαι σε ένα έξωθεν, σε ένα εξωτερικό. ΚΑΤΟΊΚΗΣΗ ΧΩΡΊΣ ΚΑΤΟΊΚΗΣΗ Κάπου ανάμεσα στην καλύβα του Heidegger, χώρο περισυλλογής (εν εαυτώ) και αυτοπροσδιορισμού του υποκειμένου που δηλώνει μια εσωτερικότητα, η οποία αποκλείει οτιδήποτε θα έρθει από έξω και στην κατοίκηση τοποθετημένη στην ανοιχτότητα η οποία αποκλείει εξ’ ολοκλήρου την εκπλήρωση της εστιότητας, βρίσκεται μια άλλου είδους κατοίκηση. Αυτή του ανάμεσα. Ανάμεσα σημαίνει ότι το χωρίς

σ.5 7

κατοίκηση δεν αποκλείει τη δυνατότητα της κατοίκησης δεν είναι το αντίθετο της κατοίκησης. Διερχόμενοι στους χώρους της σύγχρονης μητρόπολης συναντάμε κατώφλια που αποκαλύπτουν την όσμωση διαφορετικών ομάδων και τρόπων ζωή (που συνδυάζουν το ιδιωτικό με το δημόσιο). Η πόλη, έτσι, ως πεδίο συγκέντρωσης όλων των αντιφάσεων, των συγκρούσεων απορρίψεων και ανατροπών αποκτά τη δυνατότητα ανάπτυξης διαφορετικών δυναμικών, τρόπων επικοινωνίας, συμπεριφορών, αλλά και διαφορετικής θεώρησης των πραγμάτων, του τόπου και των ανθρώπων. Η ίδια λοιπόν, η πραγματικότητα της πόλης υπαγορεύει το ξεπέρασμα των παραδοσιακών διπόλων (μέσα-έξω, ιδιωτικό δημόσιο, κλειστό-ανοιχτό), λόγω της ασταθούς και ρευστής της υπόστασης στο σημερινό μετανεωτερικό κόσμο και επιτάσσει την αναζήτηση νέων τρόπων αντιμετώπισης/αξιοποίησης του τόπου. σ.6

Β. ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ-ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ 8 Η ΤΟΠΟΓΡΑΦΊΑ ΤΟΥ “ΕΚ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΆΤΩΝ ΠΛΆΝΗΤΑ” Η περιπλάνηση στο αστικό έδαφος της Αθήνας μας οδήγησε στην παρατήρηση ότι στη σύγχρονη εποχή της κινητικότητας, όπου το πεδίο κίνησης είναι η ίδια η πόλη, η ουσία της κατοίκησης τοποθετείται πλέον στην ανοιχτότητα. Δεν είναι κάτι κλειστό, περίκλειστο, οικείο, που αποκλείει κάθε ίχνος εξωτερικότητας αλλά το πεδίο της πόλης, αυτό το νέο “έδαφος”, το οποίο κατοικείται από τον άνθρωπο. Κατοικείται από τους παλιούς κατοίκους του κέντρου, που αρνούνται να φύγουν από το άστυ, από τους νέους, από τους άστεγους, τους μετανάστες, αλλά και από διάφορες «φυλές» που κινούνται, εργάζονται, διασκεδάζουν, ψωνίζουν, σπουδάζουν, ή κάνουν τουρισμό στο νέο αυτό έδαφος. Αυτό το καινούριο “τοπίο” είναι ένα έξωθεν, εκτε-

9 ταμένο, σε έναν ανοιχτό χώρο που διεκδικεί να γίνει

μιας και η απουσία του ολοκληρωτικού σχεδιασμού,

ο καθημερινός τους χώρος κατοίκησης. Έτσι καθί-

η γοητευτική ασάφειά της, η ταυτόχρονη συνύπαρξη

σταται δυσδιάκριτο το όριο ανάμεσα στο σπίτι και

και εμφάνιση στη δημόσια σφαίρα των αντιθέσεων

την πόλη. Το σπίτι γίνεται η ίδια η πόλη.

που συνθέτουν το σύγχρονο υπάρχειν προσφέρεται για τη διερεύνηση εναλλακτικών πρακτικών και εκ-

Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΩΝ ΑΝΤΙΘΕΣΕΩΝ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ

δηλώσεων του κατοικείν. Αυτό της δίνει μια δυνα-

Κατά τον Benoit Goetz, “H Αθήνα είναι μια θαυ-

μική σπάνια σε άλλες πρωτεύουσες.

μάσια αισθητή απόδειξη για το τι μπορεί να δημι-

Σ’ αυτήν την πόλη των αντιθέσεων που κατοικούμε,

ουργηθεί από το χώρο. Και σε αυτόν τον τομέα οι

συγκρούεται καθημερινά η ανοιχτότητα της κατοί-

καταστροφές, συμβαδίζουν πάντοτε με τα θαύματα.

κησης του ”εκ των πραγμάτων πλάνητα ” και η αυ-

Δημιουργούνται ασυνέχειες, αλλά και ατελεύτητες

στηρή ιδιωτικότητα των οικογενειακών διαμερισμά-

εκδιπλώσεις, ευτυχείς διολισθήσεις, πολλαπλά

των, οι κατοικημένοι δρόμοι και τα κενά σπίτια, τα

γίγνεσθαί”. Άλλωστε , σύμφωνα με τον Τζιρτζιλά-

διατηρητέα κτίρια που ερειπώνονται και καταρρέουν

κη

, η Αθήνα συνδυάζει το υψηλό με το έλασσον

και τα ελκυστικά διαμερίσματα που νοικιάζονται

και το τυχαίο, τα αρχιτεκτονικά αριστουργήματα, τα

ακριβά από τους τουρίστες του Airbnb. Συγκρούεται

μνημεία και τα ερείπια με τις νέες εμπειρίες κατοί-

η Αθήνα ως τοπίο το οποίο ανοίγεται στον περιπα-

κησης. Μια πόλη σαν την Αθήνα λοιπόν, μπορεί να

τητή και ως δωμάτιο που τον κλείνει.

[9]

[11]

θεωρηθεί η κατεξοχήν “μετα-αρχιτεκτονική” πόλη,

[9] Benoit Goetz, Χώροι εν κρίσει, Αθήνα 2002 απόλυτος ρεαλισμός, συλλογικό, Futura, Αθήνα, 2002 [10] Γιώργος Τζιρτζιλάκης, ό.π.

ΚΕΝΆ, ΕΡΕΙΠΩΜΕΝΑ ΚΤΙΡΙΑ ΣΤΗΝ ΑΘΉΝΑ Εδώ εστιάζουμε στα ερειπωμένα κτίσματα εν-

τα ερείπια, που κτίζονται όπως λέει ο Αριστείδης

νοώντας αυτά που έχουν χάσει τη σημασία τους.

Αντονάς[14] μέσα στην ενατένιση, δηλαδή στα εφευ-

«Μόλις ένα κτίριο καταντήσει χωρίς νόημα,παύου-

ρήματα του βλέμματος, σ’ εκείνα πού ανασύρει το

με να το βλέπουμε, κι ας παραμένει όρθιο» γράφει ο

βλέμμα του περιπατητή ως πλέον ξεχασμένα. Είναι

Είναι ένα ερείπιο. Τέτοια κτίσματα, κα-

φορείς μνήμης, γιατί όπως χαρακτηριστικά αναφέ-

Mumford.

[12]

ταγράφονται γύρω στα 1200

πολλά από τα οποία

ρει ο Π. Κούρος «η μεταφορά χώρου για τη μνήµη

κρίθηκαν διατηρητέα μνημεία λόγω της ιστορικής

δεν είναι το ιστορικό κτίσμα, αλλά το ερείπιο, ένα

αξίας και των μορφολογικών χαρακτηριστικών τους

ασταθές εφήμερο κολλάζ επάλληλων αισθητοποι-

και παραμένουν ερειπωμένα και αόρατα στο κέ-

ήσιμων στιγμών, όχι το άγαλμα, αλλά το graffiti µε

ντρο της Αθήνας. Αυτά τα κτίρια, τα αφημένα στην

το άγαλμα ».[15]

[13]

τύχη τους, δεν έχουν καταφέρει να κερδίσουν το

Αυτά τα τραυματισμένα κτίρια, που παραπαίουν

ενδιαφέρον κάποιου πιθανού επενδυτή για να τα

ενδεχομένως ανάμεσα σε άλλες εποχές, που έχουν

επιδιορθώσει και να τα βγάλει από την κατάσταση

πρόδηλα τα κομμάτια της προηγούμενης χρήσης

της αταξίας τους, της φθοράς τους. Βρίσκονται σε

πάνω τους, με την ανεπισημότητά τους καταφέρ-

μια κατάσταση αναμονής προς την πλήρη απώλεια

νουν να προσδώσουν την έννοια του οικείου και

της μνήμης, την κατεδάφιση και διακρίνονται στον

γνώριμου. Είναι κτίρια που βγάζουν τις λειτουργίες

πυκνό αστικό ιστό ως σκοτεινά κενά. Αυτά τα ερεί-

τους προς τα έξω, οικειοποιούμενα τον δημόσιο-η-

πια αναγνωρίζονται μόνον ως άχρηστα. Είναι εκείνα

[12] Lewis Mumford, Τέχνη και τεχνική, μτφ. Βασίλης Τομανάς, εκδ. Νησίδες, Αθήνα,1997, σελ. 115 [13] Σύμφωνα με τα συμπεράσματα της εκτεταμένης έρευνας που πραγματοποιούσε επί σειράν ετών, ήδη από το 2008, η Περιφέρεια Αττικής μέσω της Διεύθυνσης Υγειονομικού Ελέγχου και Περιβαλλοντικής Υγιεινής Κεντρικού Τομέα. [14] Αριστείδης Αντονάς, Η Αθήνα και το κενό, Κατασκευή του κενού, 2012 [15] Πάνος Κούρος, Μνηµονικές διαδράσεις ως πρακτικές σύγχρονης τέχνης στην πόλη, Αρχιτέκτονες, ΣΑ∆ΑΣ – ΠΕΑ, τεύχος 45 – περίοδος Β, ∆ιάλογοι αρχιτεκτονικής µνήµης, 05-06/2004

μιδημόσιο χώρο. Ο W. Benjamin

[16]

θα αναφέρει

ότι η κατοικία είναι ένα είδος περιβλήματος του ανθρώπου που προβάλλει τα ίχνη όλων των δραστηριοτήτων του, χθεσινών και σημερινών και τα οποία το χαρακτηρίζουν. Μπλέκονται με πολύπλοκο τρόπο, τόποι, χρόνοι και διαφορετικοί χρήστες σε κοινό εδαος. Τα αστικά κενά δεν είναι καθόλου κενά, έχουν περιόμενο προφανές και φαντασιακό. Η υλικότητα των ανθρώπων που τα έχουν κατοικήσει, δίνει μορφή στο ίδιο το σώμα του κτιρίου. Ο Bachelard επισημαίνει τη σημασία της φαντασιακής σύλληψης του βιωμένου χώρου γράφοντας ότι «ο χώρος έτσι όπως τον συλλαµβάνει η φαντασία µας, δεν έχει σχέση µε τον αδιάφορο χώρο που παραδίνεται στο μέτρο και στο λογισμό του γεωµέτρη. είναι βιωµένος χώρος. Βιωµένος όχι µόνο στη θετικότητά του αλλά και µε όλες τις µεροληψίες της φαντασίας. το χαρακτηριστικό του είναι ότι σχεδόν πάντα µας γοητεύει.»[17] Θεωρούμε ότι αυτά τα ερείπια είναι βιωμένοι χώροι που δύνανται 12

να διεγείρουν και να γοητεύσουν τη φαντασία του περιπατητή. Δύνανται τέλος να ανακαλέσουν τη συλλογική και

σ.12/ Ο Μένης Κουμαντα-

ιστορική μνήμη στον περιπατητή εφόσον πολλά από

ρέας στο Σεραφείμ και Χερου-

αυτά στάθηκαν μάρτυρες δραματικών στιγμών της

βείμ γράφει:

σύγχρονης ιστορίας της πόλης.

[σ.12]

« Ας έπεσε το παλιό διώροφο απέναντι μας. Αυτό με τα κόκκινα κεραμίδια και την αροκάρια στην αυλή. Το τρυπημένο από τις σφαίρες του Δεκέμβρη. Εγώ παρ’όλη την πολυκατοικία που φύτρωσε στη θέση του, εξακολουθώ να το βλέπω.» [18]

[16] Walter Benjamin [17] Gaston Bachelard, ό.π. [18] Μένης Κουμανταρέας, Σεραφείμ και Χερουβείμ, εκδ. Κέδρος, Αθήνα, 1990

ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΕΡΕΙΠΙΩΝ Αθηνάς 49 & Ευριπίδου 29 Αθηνάς 40 & Ευριπίδου 32 Αθηνάς 51 & Ευριπίδου 34 Σοφοκλέους 17 Σοφοκλέους 30 Αγ. Δημητρίου 15 Αγ. Δημητρίου 17 Αριστοφάνους 3 Αγ. Θέκλας 3 Ερμού 84 & Μιαούλη Ερμού 88 & Αγ. Θέκλας 1 Ερμού 99 Ερμού 98 & Αρτέμιδος Πιττακή 1 Ήβης 5 Ήβης 13 Λεπενιώτου 30 Σαρρή 34

Κριεζή 2 Καΐρη 3 Κολοκοτρώνη 33

χάρτης/ Καταγράψαμε κατά

απέναντι σελίδα/ Χαρακτηρι-

Κολοκοτρώνη 32

την περιπλάνησή μας στο κέ-

στικά - τύποι ερειπωμένων

Χρυσοσπηλιωτίσσης 3

ντρο της Αθήνας περίπου 40

κτισμάτων

Αγίου Μάρκου 26

από τα σχεδόν 1800 κτίρια που

Αιόλου 23

βρίσκονται ερειπωμένα, σε

Πραξιτέλους 13

κατάσταση αναμονής για την

Πραξιτέλους 24

κατεδάφιση. Η περιπλάνηση

Αγίας Ειρήνης 11

περιορίστηκε στο εμπορικό

Πλατεία Αγίας Ειρήνης 12

τρίγωνο δηλαδή η περιοχή της

Πλατεία Αγίας Ειρήνης 14

Αθήνας που περικλείεται από

Αβραμιώτου & Αγ. Ειρήνης

τους οδικούς άξονες των οδών

Σαχτούρη 1-11

Σταδίου, Μητροπόλεως και

Ευμορφοπούλου 5

Αθηνάς, με κορυφές του νο-

Βύσσης 3

ητού «τριγώνου» τις πλατείες

Βύσσης 19

Συντάγματος, Μοναστηρακίου,

Βύσσης 21

Ομονοίας.

Βορέου 1 Βορέου 15 Αθηνάς 22 & Καϊρη Αθηνάς 26 & Βλαχάβα

το απόσπασμα

το διάτρητο

το κέλυφος

η νέα πρόσοψη

το φάντασμα

το ξεχασμένο

το σφραγισμένο

το μεγάλο μπαλκόνι

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΧΩΡΙΣ ΧΡΗΣΗ

Κατά την περιπλάνηση μας στην Αθήνα συναντήσαμε πολλά αντικείμενα οικιακής χρήσης παρατημένα και φαινομενικά άχρηστα. Αυτά ήταν κυρίως έπιπλα που κάποτε διακοσμούσαν κάποιο σαλόνι ή φιλοξενούσαν τα προσωπικά αντικείμενα κάποιου που τα αντικατέστησε με άλλα, νέα. Ήταν ένας μακρύς κατάλογος από καρέκλες, πολυθρόνες, καναπέδες-κυρίως διθέσιους-, μικρά τραπέζια και σεκρετέρ, ντουλάπες και συρτάρια, ψυγεία, κομοδίνα και στρώματα. Επιπλέον πετύχαμε κάποιους ξεχαρβαλωμένους νιπτήρες μπάνιου και λεκάνες, νεροχύτες και μεταλλικούς σωλήνες. Ακόμα αστικές υποδομές όπως κτιστές βρύσες, παγκάκια, αυτόματοι πωλητές και δημόσιες τουαλέτες ικανοποιούν καθημερινά τις βασικές ανάγκες αυτών που περνούν πολλές ώρες της ημέρας στους δρόμους της Αθήνας. Έτσι η πόλη μοιάζει σαν εσωτερικό σπιτιού, σα δωμάτιο αθηναϊκής κατοικίας.

ΣΚΑΛΩΣΙΆ Η σκαλωσιά ή αλλιώς ικρίωμα, στοιχείο άμεσα συνυφασμένο με την προσωρινότητα, προσφέρει

για προστασία συνήθως πράσινα ή μπλε. Τα στοιχεία της μπορούν να συναρμολογηθούν

έναν χώρο προσδιορισμένο για όση διάρκεια είναι

και να αποσυναρμολογηθούν εύκολα και να δημι-

απαραίτητος σε εργασίες κατασκευής, συντήρη-

ουργήσουν χώρους, δωμάτια, στοές και σκάλες,

σης και επισκευής.

να αναπτυχθούν καθ’ ύψος και να μεταβάλλονται

Παρ’ όλο τον χαρακτήρα προσωρινότητας, η σκαλωσιά συχνά συναντάται ως νέα πρόσοψη σε εγκα-

συνεχώς βάσει των αναγκών τη δεδομένη χρονική στιγμή.

ταλελειμμένα κτίρια για να εμποδίσει την κατάρρευ-

Συναντώνται τόσο συχνά στους δρόμους του κέ-

ση λόγω φθοράς ή να συμβολίσει μία ενδεχόμενη

ντρου της Αθήνας αυτές οι προσόψεις σκαλωσιάς

αποκατάσταση και παραμένει εκεί για μεγάλο χρο-

με τα ημιδιάφανα πράσινα πανιά, που θα λέγε κα-

νικό διάστημα.

νείς πως αποτελούν ένα νέο στυλ αρχιτεκτονικής

Είναι συνήθως κατασκευασμένες από ξυλεία και σίδερο και χάλυβα και ο σχεδιασμός τους μπορεί να κυμαίνεται από απλός έως σύνθετος, ανάλογα με τη χρήση και το σκοπό τους. Κάποια βασικά στοιχεία της σκαλωσιάς είναι τα πλαίσια, οι πλάκες και ο κοχλίας βάσης και οι σανίδες αλουμινίου, κόντρα πλακέ ή ξύλινες πάνω στις οποίες πραγματοποιείται η κίνηση. Ακόμα καλύπτονται από οικοδομικά πανιά

της πόλης.

στοιχεία σκαλωσιάς, μέταλλο 26

σκαλωσιά, μέταλλο

πανιά 27

σανίδες κίνησης, αλουμίνιο, ξύλο

στοιχεία στήριξης πανιού

ΙΙ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΊ

Α. Η ΔΙΆΝΟΙΞΗ ΤΟΥ ΕΡΕΙΠΊΟΥ Β. Η ΚΑΤΟΊΚΗΣΗ ΤΗΣ ΣΚΑΛΩΣΙΆΣ ΑΝΤΙΚΕΊΜΕΝΑ | ΣΏΜΑ

Η απελευθέρωση της ψυχής του ερειπίου.

Α. Η ΔΙΆΝΟΙΞΗ ΤΟΥ ΕΡΕΙΠΊΟΥ Εδώ μας ενδιαφέρουν οι μηχανισμοί της μνήμης και του ερειπίου ως οριακού φορέα της που υπάρχει σε μια κατάσταση αναμονής προς την πλήρη απώλεια της μνήμης, την τελική κατάρρευση ή την κατεδάφιση. Τα ερειπωμένα κτίσματα ως βιωμένος χώρος, με όλες τις στρώσεις μνήμης και εμπειρίας που καταγράφουν

παραμένουν

σφραγισμένα

για

χρόνια

μετά την εγκαταλειψη τους. Προσπαθούν να αντισταθούν στις δυνάμεις της φύσης αλλά θα χάσουν σαν όλα τα ανθρώπινα έργα. Στην διαρκή διαπάλη φύσης και μορφής, η μορφή των ερειπίων θα αλλάζει συνεχώς. Όταν οι δυνάμεις της φύσης κυριαρχήσουν απέναντι στα πιο αδύναμα δομικά στοιχεία τους (μένει πίσω ο ισχυρός σκελετός και η πρόσοψη),

τα

κεραμίδια

τους θα υποχωρήσουν, τα πατώματα και τα ταβάνια θα γίνουν σωροί από μπάζα και θα αποκαλυφθεί το εσωτερικό. Μέσω της διάνοιξης, θα ελευθερωθεί η ψυχή τους.

Το χρονικό της απελεύθερωσης

Το ερείπιο ως εκμαγείο και το πνέυμα του κτιρίου ως γλυπτό

Β. Η ΚΑΤΟΊΚΗΣΗ ΤΗΣ ΣΚΑΛΩΣΙΆΣ ΑΝΤΙΚΕΊΜΕΝΑ | ΣΏΜΑ Αν οι σκαλωσιές κατοικούνταν θα μπορούσαν να λειτουργήσουν σαν δεξαμενές υποδοχής υλικών και άυλων στοιχείων. Στο σκελετό της σκαλωσιάς θα έρχονται και θα κουμπώνουν κάθε φορά τα στοιχεία που είναι αναγκαία για την κατοίκηση κι έτσι το σταθερό δίκτυο της σκαλωσιάς μπορεί να μετατρέπεται κάθε φορά σε ένα διαφορετικό χώρο ανάλογα με τις ανάγκες του κατοίκου. Αυτό το δίκτυο συμπλη34

ρώνεται από τις υποδομές ύδρευσης και αποχέτευσης, από αντικείμενα απαραίτητα για την κατοίκηση και τα προσωπικά είδη του χρήστη. Όλα τα παραπάνω, σε συνδυασμό με τις λειτουργίες, τις δραστηριότητες και το ανθρώπινο στοιχείο διαγράφουν και ορίζουν τον χώρο της σκαλωσιάς που μετατρέπεται σε κατοικία.

Η κατοίκηση της σκαλωσιάς.

Τα αντικείμενα

Τα σώματα

ΙΙΙ

ΠΡΟΤΑΣΗ

ΠΡΑΞΙΤΕΛΟΥΣ 13, ΑΘΉΝΑ Στην παρούσα εργασία διερευνάται το κατοικείν ως μια ενδιάμεση πράξη που ούτε αποκρυσταλλώνει μορφολογικά αλλά ούτε αποκλείει προγραμματικά την εστιότητα και αντιθέτως, παράγει αέναες δυνατότητές της. Διερευνάται ως μια πράξη που περιλαμβάνει το κλειστό, το οικείο, ιδιωτικό, αλλά και το έξω, το ανοιχτό, το παράξενο, το αλλότριο. Στόχος δεν είναι η παράθεση μιας λύσης ή πρότασης για το σύγχρονο κατοικείν. Αποτελεί μια μονάδα πειραματισμού με τις διαδικασίες διέλευσης, περιπλάνησης, και κατά συνέπεια κατοίκησης με την νέα έννοια του όρου. Μια φαντασιακή υποκειμενική σύλληψη και εμπειρία ενός αντικειμενικά και ιστορικά βιωμένου χώρου μέσα στην πόλη που τοποθετεί την κατοίκηση ανάμεσα. Είναι η καθαυτή δυνατότητα της κατοίκησης σήμερα. Είναι η δοκιμασία της κατοίκησης στα όριά της. Το εγχείρημά μας αναζητά στο σώμα της Αθήνας 42

να τοποθετηθεί σε μια πληγή, ένα χώρο χωρίς καθορισμένη λειτουργία, «μη κανονικό», κάπου ανά-

Είναι εγκαταλειμμένο -σύμφωνα με τα λόγια των

μεσα. Επιλέγουμε ένα από τα πολλά κτίσματα που

γειτόνων-πάνω από 25 χρόνια. Η στέγη από κερα-

καταρρέουν και έχουν ήδη ερειπωθεί στο κέντρο

μίδια έχει καταρρεύσει εν μέρει και έχει δημιουρ-

της Αθήνας, στην οδό Πραξιτέλους. Πρόκειται για

γηθεί μια μεγάλη τρύπα που αφήνει το εσωτερικό

ένα διώροφο λιθόκτιστο κεραμοσκεπές νεοκλασι-

εκτεθειμένο. Ακόμα σ’ αυτήν έχουν πεταχτεί σκου-

κό κτίσμα, κατασκευασμένο στα τέλη του 19ου και

πίδια και μπάζα και έχουν φυτρώσει αγριόχορτα.

αρχές 20ού αιώνα. Χαρακτηρίστηκε διατηρητέο από

Το πάτωμα του πρώτου ορόφου έχει υποχωρήσει

το ΥΠΕΧΩΔΕ με το ΦΕΚ 349Δ 19/7/85 εντασσόμενο

σε σημεία.

στο παλαιό εμπορικό κέντρο της Αθήνας και ξανά

Η πρόσοψή του κρύβεται από μία σκαλωσιά με

διατηρητέο μνημείο - αυτή τη φορά μόνο το κέ-

πλάτος όσο αυτό του πεζοδρομίου. Στη σκαλωσιά

λυφος, τα οριζόντια και κατακόρυφα στοιχεία της

είναι τοποθετημένες σανίδες από ξύλο που δε φαί-

κατασκευής του κτιρίου- με το ΦΕΚ 348 10/8/2007.

νεται να εξυπηρετούν κάποια λειτουργία. Ακόμα

Αποτελείται από υπόγειο, ισόγειο, ημιώροφο και

καλύπτεται από ένα πράσινο ημιδιαφανές πανί

πρώτο όροφο καθώς και μικρό δώμα στη στέγη.

οικοδομής δημιουργώντας έτσι στοά στο πεζοδρό-

Το ισόγειο λειτουργούσε ως κατάστημα (τελευταία

μιο. Το καλοκαίρι (του 2016) προστέθηκε κόκκινη

καθαριστήριο) και ο πρώτος όροφος ως κατοικία.

κορδέλα για να μη γίνεται η διέλευση από το πεζο-

Βρίσκεται ανάμεσα σε δύο πολυκατοικίες πέντε και

δρόμια στο σημείο. Από ένα κενό στον τοίχο, από

έξι ορόφων, και συγκεκριμένα κτίρια γραφείων με

το οποίο φαινόταν το υπόγειο, διακρίνονταν ίχνη

κατοικίες στους τελευταίους ορόφους. Λόγω αυ-

πρόσφατης κατοίκησης.

τού παραμένει τις περισσότερες ώρες της ημέρας σκοτεινό.

ΑΠΟΤΎΠΩΣΗ ΚΤΙΡΊΟΥ-ΕΠΕΜΒΆΣΕΙΣ

όψη | άνοιγμα παραθύρων, πόρτας

διαμήκης τομή | αφαίρεση πατωμάτων, στέγης, σκαλών

εγκάρσια τομή | αφαίρεση πατωμάτων, στέγης, σκαλών

κάτοψη υπογείου | καμία επέμβαση

κάτοψη ισογείου | αφαίρεση σκαλών, πορτών

κάτοψη ορόφου | αφαίρεση πατωμάτων

κάτοψη δώματος | αφαίρεση στέγης

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΚΑΘ’ ΎΨΟΣ

Η σκαλωσιά προχώρησε στο εσωτερικού του άδειου κελύφους και υψώθηκε. Έπειτα γέμισε ξύλινα κουτιά που σαν μπασελαρικά ερμάρια θα φιλοξενήσουν τις πιο βαθιές αναμνήσεις του κατοίκου. Κρεμάστηκαν πανιά από κάποιους και κουρτίνες για να διαφυλαχθεί η κρυπτότητα όσο αυτό ήταν δυνατό. Δημιουργήθηκε μια ‘‘καλύβα’’ δημιουργημένη από 48

αστικά αντικείμενα και υλικά σε απόθεμα που μοιάζει να αλλάζει κάθε μέρα.

Άποψη από το δρόμο σε διαφορετικούς χρόνους

Άποψη από ψηλά στο μέγιστο ύψος της κατασκευής

ζώνη 1: Υπόγειο. Λουτρό, τουαλέτες. 3 λεκάνες, 10 βρύσες, σωλήνες, σχάρες. ερείπιο: 67 μ2 σκαλωσιά: 4μ2

- 2.60

- 2.45

ζώνη 2: Ισόγειο. Κήπος, στοά. 10 έπιπλα. ερείπιο: 200 μ2 σκαλωσιά: 21 μ2

- 0.35

+ 0.10

+ 0.00

ζώνη3:Μετάβαση. Σκάλες,

πλατύσκαλα,

διάδρομοι, μπαλκόνια. 4 στάθμες 0 αντικείμενα. σκαλωσιά: 121 μ2

+ 7.00

+ 6.00

ζώνη 4: Κατοίκηση. Ξύλινες

κατασκευές,

πανιά. 7 στάθμες 4 δωμάτια, 12 ντουλάπες, 5 κρεβάτια, 10 αιώρες.

+ 2.70

σκαλωσιά: 305 μ2

+ 24.00

+ 6.00

nova

εγκάρσια τομή

nova

διαμήκης τομή

Υπόγειο/ μέρος του ερειπίου, η πρόσβαση γίνεται μέσω

Κέλυφος ερειπίου/ τα πατώματα του πρώτου ορόφου και

μιας τρύπας στο πάτωμα του ισογείου που προυπήρχε.

η στέγη αφαιρέθηκαν καθώς ήταν υπό κατάρρευση. Στο

Το φως μπαίνει στο υπόγειο από ένα μικρό παράθυρο

κέντρο βρίσκεται το κλιμακοστάσιο από το οποίο αφαι-

που βλέπει στο δρόμο.

ρέθηκαν η ξύλινη σκάλα που οδηγούσε στον 1ο όροφο και αντικαταστήθηκε με μια μεταλλική σκάλα.

Σκαλωσιά/ η προυπάρχουσα σκαλωσιά της πρόσοψης

Ξύλινα κουτιά, πανιά / ντουλαπες, κρεβάτια κ.α. δημι-

έγινε προσβάσιμη ώστε να δημιουργήθουν σ΄αυτήν μι-

ουργήθηκαν με βάση τις ανάγκες των χρηστών. Προστέ-

κρά μπαλκόνια. Προστέθηκαν δύο ‘τοιχοι’ από σκαλω-

θηκαν αιώρες και κουρτίνες κάθε φορά ανάλογα με τη

σιές στο εσωτερικό και αναπτύχθηκαν πάνω στις τυφλές

λειτουργία του χώρου.

όψεις των διπλανών κτιρίων. Η πρόσβαση γίνεται μέσω του νέου κλιμακοστασίου.

Προσωπικά αντικείμενα των κατοίκων/ εφήμερα

Αντικείμενα που συλλέχθηκαν από την πόλη/ εφήμερα

Αντικείμενα ύδρευσης και αποχέτευσης/ ημιμόνιμα

Υποδομές ύδρευσης και αποχέτευσης/ μόνιμες

ΟΔΟΣ

ΠΡΑΞΙΤΕΛΟΥΣ

«Τα κόκαλα και η σάρκα -έλεγε στον εαυτό του- δεν αρκούν για να διαμορφώσουν ένα πρόσωπο και γι΄ αυτό το λόγο είναι που το πρόσωπο είναι άπειρες φορές λιγότερο υλικό από ό,τι το σώμα: ο χαρακτήρας προσδιορίζεται από το βλέμμα, από το μορφασμό του στόματος, από τις ζαρωματιές και απ΄ όλα αυτά με τα οποία η ψυχή εκδηλώνεται δια μέσου της σάρκας. Και γι΄ αυτό το λόγο, όταν κάποιος πεθαίνει, το σώμα του μετασχηματίζεται ξαφνικά σε κάτι διαφορετικό, σε τέτοιο σημείο, που να μπορεί να πει κανείς «δε μοιάζει στο ίδιο πρόσωπο», παρόλο που έχει τα ίδια κόκαλα και την ίδια ύλη που είχε πριν ένα δευτερόλεπτο, πριν από αυτή τη μυστηριώδη στιγμή κατά την οποία η ψυχή εγκαταλείπει το σώμα που πεθαίνει, όπως ένα σπίτι που το εγκαταλείπουν για πάντα εκείνοι που μέσα του έζησαν και, πάνω απ΄ όλα, εκείνοι που υπέφεραν και αγάπησαν εκεί μέσα. Και δεν είναι οι τοίχοι ούτε η στέγη ούτε το πάτωμα που του προσδίδουν προσωπικότητα, αλλά εκείνοι που το ζουν, με τις συζητήσεις τους, τα γέλια τους, τους έρωτες τους και τα μίση τους, εκείνοι που εμποτίζουν με κάτι το άυλο, αλλά το βαθύ, με κάτι τόσο λίγο υλικό όπως είναι το χαμόγελο σ΄ ένα πρόσωπο, ακόμα κι αν αυτό το κάτι εκφράζεται και με υλικά πράγματα, όπως ένα χαλί, τα βιβλία ή τα χρώματα. Όπως οι πίνακες που βλέπουμε στους τοίχους, τα χρώματα με τα οποία βάφτηκαν οι πόρτες και τα παράθυρα, τα μοτίβα των χαλιών, τα λουλούδια στα βάζα, οι δίσκοι και τα βιβλία, παρόλο που είναι υλικά αντικείμενα (με τον ίδιο τρόπο που είναι και τα χείλη και τα βλέφαρα ανήκουν στη σάρκα), συνιστούν εν τούτοις εκδηλώσεις της ψυχής που δεν μπορεί να φανερωθεί στα υλικά μάτια μας παρά μόνο μέσω της ύλης· σ΄αυτό έγκειται η ευθραυστότητα της ψυχής αλλά και η περίεργη λεπτοφυΐα της.»

Ernesto Sabato, Περί ηρώων και τάφων, εκδ. Εξάντας, σελ. 25

Εικόνες του Εσωτερικού. Περιγραφή των Κ & Μ μετά από επίσκεψη τους στην Πραξιτέλους 13. Διαμονή στο σπίτι 3 μέρες.

5 -8 Αυγούστου 2015

Καταγραφή αληθινών ιστοριών Αθηναϊκής ραστώνης από τον Λ. μετά από επίσκεψή του στην Πραξιτέλους 13. Διαμονή στο σπίτι μία μέρα.

2 Σεπτέμβρη 2016

Προσωρινή Κατοίκηση- Ο Κ., μετά τη δουλειά, εισέρχεται από την πρόσοψη στο “δάσος” από στύλους σκαλωσιάς.

Ανάπαυση- Η Δ. αιωρείται σε μεσημερινή σιέστα.

Σπουδή στην ανοιχτότητα: Μια ανάγνωση υπό φως που εισέρχεται από τις οπές του κτηρίου. Από κάτω, η Δ. ταΐζει τις αδέσποτες γάτες. Στον κήπο.

Σύνοψη ενός κοινού απογέυματος: Ο Γ. εισέρχεται διακριτικά επιστρέφοντας από το σχολείο, η Μ. αναμένει σιωπηλή. Ο σκύλος οσφραίνεται.

Μια οικουμενική πράξη: Ηδονή σε υπερυψωμένο επίπεδο

Ανάσχεση της συστολής. Γυμνό σε κοινό λουτρό.

Η Α. απολαμβάνει τη σχετική ιδιωτικότητα καλλωπιζόμενη. Εσωτερικός χώρος. Ακούγεται η κόρνα ενός αυτοκινήτου δυνατά.

Μικροί νυκτερινοί στοχασμοί: τα άστρα αναλογίζεται η Σ, προβάλλονται μέσα από τις οπές.

Μέχρι πρότινος η εσωστρέφεια και η αυστηρή ιδιωτικότητα του αθηναϊκού διαμερίσματος ικανοποιούσε τις επιθυμίες και έτρεφε τα όνειρα της μεσοαστικής οικογένειας. Σήμερα, η συνθήκη κατοίκησης στην Αθήνας είναι τελείως διαφορετική και συνθέτει πολλές αντιθετικές εικόνες. Η κατοίκηση συμβαίνει στους δρόμους της Αθήνας και μεγάλος αριθμός μεταναστών μένει ‘‘προσωρινά΄΄ σε πρόχειρους καταυλισμούς και ξενοδοχεία τη στιγμή που η πόλη προσφέρει μία αποκαλυπτική ύλη εγκαταλειμμένων κτιρίων που μένουν κενά. Τα διαμερίσματα των Αθηναίων ενοικιάζονται μέσω υπηρεσιών τύπου airbnb σε τουρίστες ενώ τα διατηρητέα κτίσματα των αρχών του προηγούμενου αιώνα ερειπώνονται μαζί με τις σκαλωσιές που τα στηρίζουν και τελικά κατεδαφίζονται. Από την άλλη, οι κατοικίες στο κέντρο συνδυάζονται με ή μετατρέπονται σε γραφεία και το αντίστροφο. Στην Αθήνα σήμερα, διαφαίνεται πως ένας πολύ διαφορετικός τρόπος κατοίκησης είναι ανάγκη να αναπτυχθεί με μία νέα από τα κάτω προς τα πάνω διαδικασία. Είναι απαραίτητο ένα νέο μοντέλο κατοίκησης, κοινωνικά εξωστρεφές που να απορρίπτει την αποξένωση και τον ατομικισμό που γιγαντώθηκαν τις προηγούμενες δεκαετίες. Αυτή η εργασία θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι πιο πολύ μία καλλιτεχνική προσέγγιση και λιγότερο μια αρχιτεκτονική πρόταση. Περισσότερο στοχεύει σε μία αποτύπωση και κριτική της σημερινής συνθήκης κατοίκησης στην Αθήνα, παρά σε μια προσπάθεια επίλυσης κάποιου προβλήματος που προκύπτει από τη συνθήκη αυτή. Ζητούμενο είναι να καταφέρει να συντελέσει στην κατανόηση της σύγχρονης κοινωνικής συνθήκης κατοίκησης ώστε να οδηγήσει στην ενεργητική συμμετοχή για την στην πράξη αναθεώρησή της.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ Αποστόλης Αρτινός (επιμέλεια), Η ελάχιστη δομή- Σκηνές της καλύβας, Αθήνα, Εκδόσεις Κριτική ΑΕ Μένης Κουμανταρέας, Σεραφείμ και Χερουβείμ, εκδ. Κέδρος, Αθήνα, 1990 Πάνος Κούρος, Αισθητική του αρχιτεκτονικού ερειπίου, διδακτορική διατριβή, Αθήνα 1999 Παύλος Λέφας, Αρχιτεκτονική και κατοίκηση, από τον Heidegger στον Koolhaas, Αθήνα, Πλέθρον, 2008 Σάββας Μιχαήλ, Heimat – Η Ανέστια Εστία, Ένας περίπατος στο Gezi park μαζί με τον ernst Bloch,τον

Walter Benjamin και τον alain Badiou στο συλλογικό τεύχος Depression Era – στην Εποχή της Ύφεσης, Αθήνα, 2014. Αθήνα 2002 απόλυτος ρεαλισμός, συλλογικό, Futura, Αθήνα, 2002 Τάκης Κουμπής , Απροϋπόθετος ρεαλισμός Θανάσης Μουτσόπουλος, Το ανεξέλεγκτο κατοικείν Benoit Goetz, Χώροι εν κρίσει

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ 84

Ernesto Sabato, Περί ηρώων και τάφων, μτφ. Μανώλης Παπαδολαμπάκης, Αθήνα, εκδ. Εξάντας, σελ. 25 Friedrich Νietzsche, Τάδε έφη Ζαρατούστρα, μτφ. Νίκος Καζαντζάκης, Εκδοτικός Οίκος Γ. Φέξη, Αθήνα 1965 Gaston Bachelard, Η ποιητική του χώρου, µετάφραση Βέλτσου Ελένη, Χατζηνικολή, 2010 , σελ 25 Lewis Mumford, Τέχνη και τεχνική, Βασίλης Τομανάς, εκδ. Νησίδες, Αθήνα,1997, σελ. 115 Martin Heidegger, Κτίζειν, κατοικείν, σκέπτεσθαι. Δίγλωσση έκδοση. μτφ. Γ. Ξηροπαΐδης. «Πλέθρον», Αθ. 2008 Walter Benjamin, The arcades project, μτφ Eiland howard, Mclaughlin Kevin, The Belknap Press of Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, London, 1999

ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ Αρχιτέκτονες, ΣΑ∆ΑΣ – ΠΕΑ, τεύχος 45 – περίοδος Β, ∆ιάλογοι αρχιτεκτονικής µνήµης, 05-06/2004 Πάνος Κούρος, Μνηµονικές διαδράσεις ως πρακτικές σύγχρονης τέχνης στην πόλη Α.-Ι.Δ. Μεταξάς, Η ομιλία των ερειπίων Αρχιτεκτονικά Θέματα, τ. 28, 2004 Αριστείδης Αντονάς, Η εικόνα που κρύβει ότι παρουσιάζει, το αττικό τοπίο και η φαντασίωση της

απόκρυψης.

ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΑ Αριστείδης Αντονάς, Η αναβολή της κατεδάφισης, https://antonas.files.wordpress.com/2007/08/ruin.pdf

Η Αθήνα και το κενό, Κατασκευή του κενού, https://antonas.files.wordpress.com/2012/09/gugger-greek-31.pdf Τάκης Κουμπής, συζήτηση για την αναμονή στο OurLivingRoom http://our-living-room.blogspot.gr/2008/12/blog-post_4579.html

ΓΕΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Γιάννης Αίσωπος (επιμέλεια), Μετάπολις 2001, Η σύγχρονη ελληνική πόλη, Metapolis Press, 2001 Ελένη Τζιρτζιλάκη, «Εκ-τοπισμένοι, αστικοί νομάδες στις μητροπόλεις: Σύγχρονα ζητήματα για τη μετα-

κίνηση, την πόλη και τον χώρο», Νήσος, Αθήνα Πάνος Κούρος, Ερείπιο και περιβάλλον, Ιστορική ανασκόπηση και νέες Θεωρίες,Τεχνολογία, Ενημερωτικό Δελτίο Πολιτιστικού Ιδρύματος ΕΤΒΑ Σταύρος Σταυρίδης, Μετέωροι χώροι της ετερότητας, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 2010 Georg Simmel,Two Essays:The Handle, and The Ruin, The Hudson Review, Inc, 1958 Paolo Virno, Γραμματική του πλήθους. Για μια ανάλυση των σύγχρονων μορφών ζωής , μτφ. Πασσάς Βασίλης, Οδυσσέας, Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 2007 Walter Benjamin, Μονόδρομος, Εισαγωγή - μετάφραση: Νέλλη Ανδρικοπούλου, Εκδόσεις «Αγρας» 2004.

ΟΛΕΣ ΟΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΠΡΟΕΡΧΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΜΑΣ ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΘΗΚΕ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ ΜΑΣ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΑΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΤΗΝ ΑΝΟΙΞΗ ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΤΟΥ 2016