DE VOLKSKRANT WOENSDAG 19 DECEMBER 2012
27
Wetenschap
Fysici: sporen van twee Higgsdeeltjes Van onze verslaggever Martijn van Calmthout
amsterdam Misschien is er niet één Higgsdeeltje, maar zijn er twee of zelfs nog meer. In nieuwe metingen van de LHC-superdeeltjesbotser in Genève zien fysici van de deels Nederlandse Atlas-detector twee pieken die in principe zouden moeten samenvallen. ‘Als dit waar is, is het heel spannend’, zegt deeltjesfysicus prof. Nicolo de Groot van de Radboud Universiteit in Nijmegen. Sinds afgelopen weekend circuleren in kringen rond CERN nieuwe meetgegevens van het verval naar twee fotonen van het deze zomer ontdekte Higgsdeeltje. In de detectoren van Atlas is zo’n vervalpaar goed waar te nemen, mits alle andere processen waarbij fotonen ontstaan netjes worden weggefilterd. Het in juli ontdekte Higgsdeeltje geldt als de sluitsteen van het Standaard Model, de meest gangbare deeltjestheorie. Het deeltje is een uiting van een veld dat alle elementaire deeltjes hun specifieke massa geeft: lichte deeltjes glippen er ongehinderd doorheen, zware moeten zwoegen. Zonder het Higgsveld vertelt de theorie niet waarom materie massa heeft. De nieuwe metingen van Atlas hebben een maand op zich laten wachten. Vorige maand was er in Japan de eerste wetenschappelijke conferentie over Higgsmetingen na de echte ontdekking deze zomer. Het fotonfoton-werk van Atlas werd daar nadrukkelijk nog niet gepresenteerd. De nieuwe Atlas-metingen bevestigen niet alleen wat bij de ontdekking van het Higgsdeeltje al het geval leek: er ontstaan meer fotonenparen dan
theoretici zouden verwachten. Maar lijken de fotonenparen afkomstig van een iets lichter Higgsdeeltje dan van de zomer werd gemeld. Andere metingen dan aan fotonen komen nu juist wat hoger uit dan de eerder gevonden Higgsmassa. Het vinden van twee verschillende versies van het Higgsdeeltje zou volgens Nikhef-directeur Frank Linde spectaculair nieuws zijn. ‘De Higgs vinden was natuurlijk geweldig, maar wel voorspeld. Twéé soorten is echt onverwacht. Dan ben ik in extase.’ Volgens zijn collega De Groot is het verschil tussen de nu gevonden pieken statistisch nog lang niet solide. Het gaat maar om een handjevol waarnemingen. Bovendien, weet hij, heeft de Amerikaans-Europese CMS-detector aan de overkant van de LHC-versnellerring, meetgegevens die juist het omgekeerde beeld geven: een iets zwaardere Higgs die tot fotonenparen leidt. ‘We moeten meer meetgegevens analyseren, maar mijn gevoel zegt me dat we ergens in het midden gaan uitkomen. Dit is geen crisis, wel een signaal dat we stug door moeten werken.’ Niettemin noemt hij de mogelijkheid van twee nauwverwante Higgsdeeltjes ‘een uiterst spannend idee’. Een verklaring zou kunnen zijn dat het Higgsveld, dat deeltjes massa geeft als een soort kosmische tegenwind, niet voor alle deeltjesfamilies hetzelfde werkt. In de simpelste versies van het Standaard Model is dat wel zo. Maar het hoeft niet. Fysici onderscheiden fermionen, waaruit materie is opgebouwd en bosonen, die de krachten overbrengen. De fotonfoton-metingen zouden vooral zicht bieden op de Higgsversie die fermionen massa geeft. De overige metingen op de versie die de bosonen verzwaart.
De Amerikaanse maansondes Eb en Flow zijn neergestort op de maan. Met opzet, omdat ze hun wetenschappelijke taak hadden volbracht.
De plek waar twee sondes tegen een berg op de maan zijn gevlogen. Onder: een gravitatiekaart van de maan. Aan de kleuren lezen wetenschappers de verschillen in de sterkte van de zwaartekracht af. Foto NASA
Voor ‘monumentenzorg’ laat NASA twee sondes neerstorten Van onze verslaggever Peter van Ammelrooy AMSTERDAM Twee Amerikaanse kunstmanen hebben dinsdag een perfecte afdaling uitgevoerd op de maan — al zijn ze daarbij in duizenden stukjes uiteengespat.
en elkaar nauwkeurig te meten hebben wetenschappers een precieze kaart van het zwaartekrachtveld maan kunnen maken. Net als de
De NASA heeft Eb en Flow gecontroleerd op de maan laten neerstorten om te voorkomen dat ze in de toekomst door brandstofgebrek van koers zouden raken en op de landingsplekken van de zes Apollo-vluchten zouden neerkomen. Met twee klappen — 20 seconden na elkaar — kwam zo een einde aan de twee satellieten die samen het Gravity Recovery and Interior Laboratory (GRAIL) vormden. De duokunstmanen werden in september 2011 gelanceerd en begonnen rond de jaarwisseling van van dat jaar baantjes rond de maan te vliegen, op gemiddeld 200 kilometer van elkaar. Door de afstand van de beide sondes tot het maanoppervlak
ABC van denkfouten
aarde is de maan geen perfect ronde bol, maar een pokdalig geval met uitsteeksels en deuken en met dikke en dunnere plekken. Metingen van GRAIL hebben uitgewezen dat de korst van de maan, zijn buitenste schil, dunner is dan tot nu toe werd aangenomen. De komeet- en meterorietinslagen die de vaste begeleider van de aarde heeft moeten doorstaan hebben meer schade aangericht onder het oppervlak dan astronomen tot nu toe hadden gedacht. Eb en Flow hebben het langer uitgehouden dan was gepland. Daardoor kon de NASA ze na hun officiële missie van 90 dagen dichter op het maanoppervlak laten vliegen, voor nog meer gedetailleerde metingen, van 55 kilometer tot elf kilometer hoogte. Hun inslagplek is vernoemd naar Sally Ride, de eerste Amerikaanse vrouw in de ruimte (dat was in 1983). Zij overleed in juli van dit jaar, op 61-jarige leeftijd.
A BC D E FG HIJK LMNO PQ RSTUVWXYZ
tu Quoque : Hoe je een jij-bak kunt pareren ij de bakker ben ik getuige van een echtelijke woordenwisseling. Het is zaterdagmiddag en terwijl ik op mijn beurt wacht, zegt de man naast mij enthousiast tegen zijn vrouw: ‘Zullen we zo’n aardbeientaart kopen?’ ‘Ben je nou helemaal idioot, het vriest’, antwoordt de vrouw verontwaardigd. ‘Wie eet er nou aardbeien midden in de winter? Wel eens van duurzaamheid gehoord?’ De man geeft geen krimp. ‘Moet jij nodig zeggen’, zegt hij vals. ‘Wie bestelde vorige week asperges in dat restaurant? Nou? Die kwamen vast niet uit Limburg.’ De vrouw kijkt snel om zich heen en ziet dat ik meeluister. ‘Ja maar, dat was anders’, fluistert ze. En dan, harder: ‘Oké, jij je zin. Doet u die aardbeientaart maar.’ Het verwijt van de man is een denkfout, een jij-bak genoemd, of, in het Latijn: een ‘tu quoque’, oorspronkelijk een uitspraak van Julius Caesar, zij het in een iets andere betekenis. Toen de Romeinse staatsman in 44 voor Christus werd vermoord en onder zijn belagers zijn protegé Brutus herkende,
B
riep hij: ‘Tu quoque fili mi’: ‘Ook jij, mijn zoon?’ De tu quoque of jij-bak is een drogreden, die vaak retorisch wordt gebruikt, als simpele en doeltreffende afleidingsmanoeuvre. Je gaat niet in op het argument, maar draait de beschuldiging om. Door te suggereren dat de ander hypocriet is, leid je de aandacht van de beschuldiging af en hoef je niet te reageren. Eigenlijk zeg je dat de redenering van de ander niet klopt, omdat hij er zich in het verleden zelf schuldig aan heeft gemaakt. Het verborgen argument is: als je het zelf doet of gedaan hebt, is het goed. De jij-bak is een verleidelijke en veelgemaakte denkfout, zeker in de privésfeer. Zeg jij tegen hem: ‘Heb je alweer vergeten de vuilnis aan de straat te zetten.’ Zegt hij terug: ‘En jij dan? Had jij vorige week niet beloofd de kleren naar de stomerij te brengen?’ Maar ook in de politiek is de jij-bak bekend. Zo vroeg een CNN-verslaggever in een interview aan Osama bin Laden of de be-
schuldiging van de Verenigde Staten waar was, namelijk dat hij het internationale terrorisme sponsorde. Bin Laden ging niet in op de vraag: ‘Waar we ook kijken’, antwoordde hij, ‘overal zien we de Verenigde Staten als de leider van terrorisme en misdaad in de wereld.’ Ook de minister van Wonen, Stef Blok, kan over deze denkfout meepraten. Toen Femke Halsema hem bij de regeringsverkla-
ring van het kabinet-Rutte I vroeg of hij zich ook zorgen maakte over de schuld van 600 miljard die Nederland had door de hypotheekrenteaftrek, jij-bakte Blok, toen nog VVD-fractievoorzitter: ‘Als u uw zin had gekregen was de huizenmarkt ingestort.’ Maar de ervaren debater Halsema had hem door. ‘Wordt dit de nieuwe strategie van de VVD’, reageerde ze fijntjes. ‘Jij-bakken?’ Een tu quoque is gemakkelijk te herkennen. En ook eenvoudig te bestrijden. Erken je eigen fout, zeg dat het niet goed is dat je deze fout hebt gemaakt en herhaal je eerder uitspraak. ‘Ik heb inderdaad de kleren niet naar de stomerij gebracht. Stom. Net zoals jij de vuilnis bent vergeten.’ Dit is de zeventiende aflevering van een 26-delige serie over denkfouten.
Suzanne Weusten is directeur van De Argumentenfabriek Denkacademie.