ПРИВРЕДА ВОЈВОДИНЕ 1918–1945 кроз одабрану архивску грађу

BIBLIOTEKA

POSEBNA IZDAWA

Realizaciju ove izlo`be i objavqivawe kataloga pomogli su Ministarstvo kulture i Pokrajinski sekretarijat za obrazovawe i kulturu

ARHIV VOJVODINE

PRIVREDA VOJVODINE 1918 –1945 kroz odabranu arhivsku gra|u

80 GODINA ARHIVA VOJVODINE

Novi Sad, 2006.

O RAZVOJU PRIVREDE VOJVODINE 1918–1945

Privreda Vojvodine stekla je odre|enu fizionomiju ve} u XIX veku. Ona je imala izrazito agrarni karakter i po~ivala je na poqoprivredi, prehrambenoj i prera|iva~koj industriji, koja se razvila iz rasprostrawene ratarske i sto~arske proizvodwe. Ova svojstva, nasle|ena iz vremena Austro-Ugarske, uveliko su se zadr`ala i u XX veku.

Do 1918. godine (do ulaska u jugoslovensku dr`avu) oko 70% stanovni{tva Vojvodine bavilo se poqoprivrednom proizvodwom, u ~ijoj je strukturi dominirao veliki posed. S obzirom na to, Vojvodina se uglavnom smatrala agrarnim podru~jem na kojem se razvijala i specifi~na agrarna industrija. Wena privreda bila je dubqe integrisana u ekonomski sistem Austro-Ugarske, budu}i da se razvijala u izvoznika poqoprivrednih vi{kova, naro~ito `itarskih i mlinarskih, na razvijenija sredwoevropska tr`i{ta, ali

i korisnika wihovih industrijskih proizvoda.

Od ulaska u jugoslovensku dr`avu bitnije se mewao ekonomski i socijalni polo`aj Vojvodine, jer se wena privreda morala prilagoditi novoj dr`avno-pravnoj i ekonomskoj stvarnosti, prvenstveno privredi ostalih jugoslovenskih pokrajina, koja je, tako|e, imala agrarni karakter, ali znatno nerazvijeniji. Otuda su procesi prilago|avawa wene privrede bili znatno slo`eniji i ekonomski te`i. Posebne te{ko}e imala je poqoprivredna proizvodwa, s obzirom na to da slabije jugoslovensko tr`i{te nije moglo apsorbovati vi{kove poqoprivrednih proizvoda Vojvodine, koji su najvi{e bili na udaru makaza cena. Nepovoqnom polo`aju poqoprivrede Vojvodine doprinosila je i koncepcija industrijalizacije zemqe koja se zasnivala na sistemu protekcionizma i za{titi cena industrijskih proizvoda.

5

pilo izvo|ewu agrarne reforme i likvidaciji velikih poseda. Dominantni politi~ki, socijalni i nacionalni motivi u izvo|ewu reforme negativno su se odrazili na dotada{wu organizaciju poqoprivredne proizvodwe, jer su doveli do usitwavawa poseda (oko 60% gazdinstava bilo je mawe od 5 ha) koji su davani mesnim interesentima, dobrovoqcima, kolonistima, optantima i drugima.

Oni su uglavnom bili nevi~ni ratarskoj proizvodwi i tehni~ki slabo opremqeni za intenzivniji razvoj poqoprivrede. Na udaru agrarne reforme na{li su se posedi koji su ~inili osnovu poqoprivredne proizvodwe u Vojvodini – posedi grofa Koteka, porodice Lelbah, Kalo~ke biskupije, grofa Se~ewija, grofa ^ekoni}a, grofa Kara~owija, grofa Ba~awija, kneza Odeskalkija, porodice Dun|erski, bra}e Lederer, grofa Elcija i drugih. Do kraja 20-ih godina neke od ovih slabosti postepeno su prevladane, ali se vojvo|anski posed suo~avao i sa prevelikim poreskim optere}ewem, koje ga je stavqalo u neravnopravan polo`aj sa posedima iz drugih krajeva zemqe. Wegovo poresko optere}ewe dostizalo je i 50% ukupne dr`avne zemqarine, {to je zna~ajno umawivalo dohodak Vojvodine i usporavalo wen privredni razvoj.

Agrarna reforma dovela je do odre|enih dru{tvenih i ekonomskih promena, posebno u posedovnim odnosima i prevladavawu imovinskih disproporcija, ali nije re{ila

Решење Жупанијског аграрног уреда у Новом Саду, 1923, којим се добровољцу Милунки Савић додељује парцела за кућни плац

Do dubqih promena u privredi Vojvodine do{lo je ve} 1919. godine kada se pristu-

6

Транспорт робе 1937, фирме „Fuchs Josef“ из Сенте

socijalne i ekonomske probleme seqa{tva, niti stvorila uslove za intenzivniji razvoj poqoprivrede. Otuda se krajem 20-ih godina seqa{tvo na{lo u izuzetno te{kim ekonomskim prilikama. Usled prezadu`enosti, seqaci su po~eli prodavati ili gubiti zemqu, koja je odlazila u vlasni{tvo bogatih

gradskih slojeva i bogatih seqaka, koji su ekonomski sve vi{e ja~ali.

Uporedo sa agrarnom reformom, sprovedena je i kolonizacija, koja je zna~ajnije promenila etni~ku i socijalnu strukturu Vojvodine. Kolonizacija je obuhvatila dobrovoqce iz Prvog svetskog rata, optante i izbeglice.

7

Понуда „Штефана Фајта, механичне стројне радионице“ за патентирану сејачицу за кукуруз са три реда

8

Dobrovoqci su imali privilegovan polo`aj, s obzirom na to da im je dodela zemqe Zakonom garantovana i omogu}ena finansijska pomo} za izgradwu ku}a, nabavku oru|a za proizvodwu i ostalo. Naseqenici su uglavnom bili siroma{ni seqaci iz dinarskih krajeva, skloni ekstenzivnom privre|ivawu.

U razvoju poqoprivrede posle 1918. godine, dominantno mesto imala je ratarska proizvodwa – naro~ito `itarica. Iako je bila najobimnija u zemqi, u pore|ewu sa zemqama Evrope i znatno nerazvijenija. Najvi{e su se proizvodili: p{enica (30%) i kukuruz (40% prose~ne jugoslovenske proizvodwe), industrijsko biqe – {e}erna repa i posebno konopqa (koja je ~inila 50% jugoslovenske proizvodwe), zatim paprika (koja je podmirivala celokupne dr`avne potrebe i obezbe|ivala znatne vi{kove za izvoz), lekovito biqe i mnoge povrtarske kulture.

Vo}arstvo je imalo sporedni karakter u strukturi poqoprivredne proizvodwe, izuzev vinogradarstva, koje je bilo zastupqeno na podru~ju Fru{ke gore, Vr{ca i pe{~anih predela Subotice i okoline. Vinogradarstvo je imalo i dugu tradiciju.

Razvoju sto~arstva pridavan je veliki zna~aj, ali je ono agrarnom reformom, posebno likvidacijom velikog poseda, zapalo u ozbiqne te{ko}e, budu}i da je usled rasprodaje, izvoza i sporog obnavqawa znatno uni{ten sto~ni fond. Opadawe sto~nog fonda zahvatilo je pojedine grane sto~arstva i do

40 odsto. Najvi{e se razvijalo sviwarstvo i kowarstvo, a mawe govedarstvo i ov~arstvo.

Razvoju ribarstva pridavana je, tako|e, odgovaraju}a pa`wa. Postojale su brojne ribarske zadruge koje su imale svoje ribwake, ali je u Vojvodini veliki ribwak postojao samo u E~koj. Uglavnom su se lovili: {aran, {tuka, ke~iga, som i dr. Zadruge su vodile brigu o proizvodwi ribqeg mla|a, ali i o poribqavawu. Svoj rad su objediwavale u centralnoj zadruzi ~ije se sedi{te nalazilo u Novom Sadu.

Lovstvo se uglavnom razvijalo kao sportska disciplina i pod upravom Saveza lova~kih dru{tava Vojvodine. [umarstvo je u Vojvodini bilo slabo razvijeno. Nalazilo se pod upravom dveju direkcija – u Apatinu (kasnije u Novom Sadu) za Banat i Ba~ku i u Vinkovcima za Srem. Najve}e {umsko gazdinstvo bila je Direkcija {uma Petrovaradinske imovne op{tine u Sremskoj Mitrovici. [umarstvo je po~ivalo na nekoliko vrsta drve}a – bagremu, boru, topoli, vrbi, hrastu, lipi i jasenu.

Vodoprivreda je zauzimala posebno mesto, s obzirom na to da se Vojvodina nalazila na va`nom hidrografskom sredi{tu i velikim vodenim tokovima – Dunavu, Tisi, Savi, Tami{u, Begeju, brojnim kanalima koji su izgra|eni za potrebe regulacije vodnih tokova i stvarawe novih obradivih povr{ina. O razgranatom hidrotehni~kom sistemu Vojvodine, koji je nasle|en iz vremena Au9

stro-Ugarske, brinule su se brojne vodne zadruge koje su imale jedinstven sistem organizacije, od osnovnih do centralnih.

Izvori wihovog finansirawa bili su vodni doprinosi koje su pla}ali zadru`ni interesenti. Zadruge su se najvi{e bavile izgradwom odbrambenih nasipa, za{titom od unutra{wih voda, borbom protiv poplava, odvodwavawem i tako daqe.

Va`no mesto u razvoju poqoprivrede Vojvodine imalo je poqoprivredno zadrugarstvo, koje je, tako|e, nasle|eno iz vremena Austro-Ugarske. Ono je bilo razvijeno i uglavnom motivisano ekonomskim razlozima, iako se, u organizacionom smislu, pojavquje i pod etni~kim nazivima, kao Savez srpskih zemqoradni~kih zadruga, ili ma|arskih i slova~kih, kao Agrarija koju su osnovali vojvo|anski Nemci sa ciqem da osna`e svoje ekonomske i nacionalne pozicije u Vojvodini. Po ekonomskoj snazi i organizovanosti, Agrarija je imala veliki uticaj.

Uprkos mnogim te{ko}ama u kojima se na{la poqoprivreda Vojvodine posle 1918. godine, ona se razvijala i u okvirima privredne konjunkture, naro~ito wena prehrambena industrija i poqoprivredna proizvodwa, za kojom se ose}ala velika potreba. Me|utim, ubrzo su nastupile godine stagnacije, koje }e se produbiti u vreme velike ekonomske krize 1929–1933. godine. Kriza se najnegativnije odrazila na podru~ja koja su raspolagala vi{kovima poqoprivrednih proizvoda i ~ija

je cena naglo padala. Duboku krizu poqoprivrede Vojvodine, jugoslovenske vlasti poku{ale su da re{e putem dr`avne intervencije (privilegovanog otkupnog preduze}a – Prizada) u politici cena i monopolizacijom otkupa `itarica. Ti napori nisu dali rezultate, budu}i da je kretawe cena `itarica i daqe bilo pod ja~im uticajem tr`i{ta, a ne dr`avnih ingerencija. S obzirom na to da su poqoprivredni proizvodi otvoreno bili u makazama cena, seqa{tvo Vojvodine zapalo je u velike dugove. Wihovo prose~no zadu`ewe iznosilo je oko 25.000 dinara, {to im je slabilo kupovnu mo} i mogu}nost otplate dugova. Sve to je uslovilo dono{ewe Zakona (1932) o za{titi zemqoradnika, poznatog pod imenom Zakon o seqa~kom moratorijumu, kojim se odlagala naplata, posebno prinudna prodaja du`nikovih imawa, dospelih seqa~kih zadu`ewa. Ove mere prepolovile su zadu`enost seqaka, ali je wihov broj bio najve}i u Vojvodini, naro~ito sa dugom ve}im od 100.000 dinara. U takvoj situaciji dolazilo je do ~e{}ih rasprodaja sitnih seqa~kih imawa, od kojih su najve}u korist imali krupniji posednici, bogatiji slojevi iz redova nema~ke mawine i drugi.

Slabqewem ekonomske krize i merama jugoslovenskih vlasti postupno se poboq{avao polo`aj poqoprivrednih proizvo|a~a, koji se manifestovao u pove}anom izvozu agrarnih proizvoda i stabilnijim finansijskim uslovima poqoprivredne proizvodwe.

10

Posle ulaska Vojvodine u jugoslovensku dr`avu, razvoj wene industrije suo~avao se sa istim problemima koje je imala i poqoprivreda. Jugoslovensko tr`i{te nije bilo spremno da prihvati vi{kove industrijske proizvodwe iz Vojvodine. Tome su doprinosili i drugi razlozi, prevashodno nerazvijene saobra}ajne veze, slaba kupovna mo} stanovni{tva, nepovoqna kreditna politika, nestimulativna politika za{titnih carina i dr. Sve to je, i pored posleratne privredne konjunkture, dovodilo do zaostajawa wenog industrijskog razvoja u odnosu na druge jugoslovenske pokrajine – pre svega, Sloveniju i Hrvatsku.

Osnovni smer vojvo|anskoj industriji davala je agrarna proizvodwa. U tom kontekstu prvenstveno su se razvijale industrijske grane za koje se mogla obezbediti doma}a sirovina. Industrijska preduze}a uglavnom su nastajala iz zanatskih radwi, ili pro{irivawem mawih fabrika. Tako je krajem 30-ih godina u Vojvodini bilo 439 industrijskih preduze}a, od kojih je samo devet upo{qavalo preko 200 radnika, 18 izme|u 100 i 200, 129 vi{e od 20 i 242 mawe od 20 radnika. Najvi{e radnika bilo je zaposleno u tekstilnoj i kudeqnoj industriji i ciglarsko-creparskoj.

U strukturi vojvo|anske industrije najrasprostrawenija je bila prehrambena i tekstilna industrijska grana. Po broju preduze}a i kapacitetima izdvajala se mlinska industrija, ~iji su se prethodni razvoj i sna-

ga prilago|avali razvijenijem austrougarskom tr`i{tu. Ova industrijska grana se, me|utim, najte`e uklapala u nove privredne okvire; trpela je velike gubitke jer je dr`ava carinskom politikom doprinosila ve}em izvozu p{enice nego bra{na. Stoga se proizvodi mlinske industrije nisu mogli plasirati ni na strano, ni na doma}e tr`i{te po ekonomskim cenama.

Ve} 1927. godine radikalno je opala proizvodwa mlinske industrije, a weni kapaciteti koriste se sa svega 27 odsto. Na udaru su se posebno na{li mali mlinovi, dok su se ve}i {titili kartelom, koji je bio me|u najja~im u zemqi. Kriza mlinske industrije manifestovala se zatvarawem mlinova, a neka mlinska postrojewa su demontirana i prodata u Austriju i ^ehoslova~ku.

Tako je 1940. godine radilo mawe mlinova nego 1921. godine.

U industriji {e}era Vojvodina je zauzimala vode}e mesto u zemqi. U woj se nalazilo ~etiri od ukupno osam {e}erana, koliko ih je bilo u dr`avi. Tri su podignute pre Prvog svetskog rata (u V. Be~kereku, Novom Vrbasu i Crvenki), dok je posle rata podignuta samo jedna – u Starom Sivcu (1926. godine), kao zadru`no preduze}e. Jedno od najve}ih i najmodernijih preduze}a za preradu {e}era bila je fabrika {e}era u Velikom Be~kereku, u kojoj je, kao i u drugim {e}eranama, dominantnu ulogu imao strani kapital. U velikobe~kere~ku {e}eranu in11

vestirala je i [vajcarska kreditna banka iz Ciriha. [e}erana u Crvenki pod kontrolom Pra{ke kreditne banke, bila je me|u najboqim u tada{woj Evropi. Sirovinsku bazu {e}erne industrije ~inila je razvijena proizvodwa {e}erne repe, kao jedne od va`nijih industrijskih kultura Vojvodine.

Veoma je bila razvijena i proizvodwa alkohola. Kapaciteti ove industrije bili su znatno ve}i nego {to su bile potrebe jugoslovenskog tr`i{ta. U novoj dr`avi se broj industrijskih postrojewa za proizvodwu alkohola znatno uve}ao, {to je dovodilo do prevelike produkcije i o{tre konkurencije.

U 1926. godini iskori{}enost kapaciteta ove industrije u Vojvodini iznosila je oko 30%, {to je upu}ivalo na wenu ozbiqnu krizu. Me|u najve}im postrojewima bile su Tvornica špiritusa u Crvenki, podignuta od strane {e}erane u Crvenki, Baæka, fabrika špirita i kvasca u Subotici, Fruškogorac – tvornica šampawca i trgovina vinom i bocama k.d. – u Novom Sadu, Banatski šampawski podrum u Vr{cu, Mozer u Zemunu (proizvodwa {ampawca), Pecara kowaka Srpske kreditne banke – štedionice d.d. u Beloj Crkvi, industrijske pecare – Crvenka, Vr{ac, Veliki Be~kerek i destilaterija Novi Sad, fabrike sir}eta u Ba~koj Palanci i Ba~kom Brestovcu i ostale.

U veoma razvijenu privrednu granu spadala je i pivarska industrija. Od ukupno 35 pivara u zemqi, petina se nalazila u

Vojvodini i sve su osnovane pre Prvog svetskog rata. Kapaciteti vojvo|anskih pivara iznosili su 15% od svih pivara u zemqi.

Pivarska industrija po~ivala je na razvijenoj proizvodwi hmeqa, a najpoznatije pivare su bile: I. M. Vajfert – Pan~evo, Josip Aman – Apatin, Gerber a.d. – Stari Be~ej, Lazar Dunðerski – Veliki Be~kerek, Aleksandar Cofman – Vr{ac, Lazar Dunðerski – ^ib.

S obzirom na povoqnu sirovinsku bazu, u Vojvodini je bila veoma razvijena klani~na i konzervna industrija. Neka od ve}ih preduze}a ove struke bila su: Hartman i Konen – Subotica, Klanica i industrija suhomesnate robe – [id, Klaonica i tvornica salame Korhec Julije k.d. – ^oka, Klaniæno preduzeœe Pušiœ M. Dinko – Kovin, Herc i sin, tvornica salame – Banatski Karlovac i dr. Prvo industrijsko preduze}e konzervne industrije u Vojvodini osnovano je 1922. godine u Novom Sadu, pod imenom Kulpin.

Prehrambenu industriju ~inili su i proizvodi od mleka, bra{na, proizvodwa bombona i ~okolade i dr. Ve}a preduze}a bila su: Fabrika testa Danubius u Novom Sadu, Jugoslovenska tvornica hleba u Subotici, Tvornica hleba u Velikom Be~kereku, Prva banatska fabrika makarona i testa u Velikom Be~kereku i dr. U Vojvodini su postojala i mnoga industrijska preduze}a za proizvodwu bombona i ~okolade, od kojih su najpoznatija bila: Braœa Ruf u Subotici, Pietet u Novom Sadu, Ifko u Vr{cu i dr.

12

„Петар Костић“, Сремски Карловци, кр. дворски лиферант – фактура предузећу из Њујорка

Me|u najva`nije grane prehrambene industrije u Vojvodini spadala je industrija prerade paprike. Ova grana je imala sirovinsku bazu u gajewu paprike kao industrijske biqke, koja je posebno bila razvijena u sever-

nim delovima Vojvodine – Horgo{u, Novom Kne`evcu i dr. Ve} 1929. godine vojvo|anska industrija prerade paprike zauzima jedno od vode}ih mesta u Evropi. U ve}e mlinove paprika spadali su: Braœa Deneš, mlin i 13

Naslovna strana reklamnog prospekta za propagandu na{e paprike u Americi i Engleskoj

14

veletrgovina paprike u Horgo{u, Merkur d.d. u Horgo{u i dr.

Proizvodwa uqa je, tako|e, imala zna~ajno mesto u prehrambenoj industriji. Najpoznatije uqare bile su u Velikom Be~kereku i Vrbasu.

U strukturi privrede Vojvodine va`no mesto imala je i tekstilna industrija. Ona se razvila pre Prvog svetskog rata, a posle 1918. godine do`ivqava svoj veliki uspon.

Naro~ito se razvila industrija pamu~ne robe, trikota`e, ~arapa, ~ipki, svilenih traka i {e{ira, u`arskih proizvoda i dr. Ekspanziji ove industrije doprinela je i velika potra`wa za tekstilnim proizvodima i politika carinske za{tite.

U okviru ove industrije veoma se razvila i prerada kudeqe, koja se oslawala na zna~ajnu proizvodwu konopqe u Ba~koj. U Ba~koj se proizvodilo oko 50% ukupne proizvodwe konopqe u zemqi. Veliki broj kudeqnih fabrika bavio se preradom konopqe, dok se mawi broj bavio izradom finalnih proizvoda. Neka od preduze}a ove struke su bila: Baæka, tvornica kudeqe d.d. u Novom Vrbasu, Kotekova kudeqara u Futogu, Fabrika kanapa i uþarije d.d. u Oyacima, Mihelsova moæilana kudeqe i tvornica uþadi d.d. u Staroj Palanci, Vajcenfeld i drug – subotiæka industrija konopqe u Subotici, Tvornica mreþa d.d. u Velikom Be~kereku i dr.

Proizvodi kudeqne industrije bili su plasirani i na evropsko tr`i{te – u Nema~ku,

Подаци о могућностима набавке сировина за „Творницу шешира и туљаца Браћа Драган“, дворски лиферанти – Петровград

Ma|arsku, Austriju, ^ehoslova~ku i druge zemqe.

Tekstilnu industriju ~inili su i svilarstvo, proizvodwa vune i pamuka. Fabrike svile postojale su u Novom Sadu, Pan~evu i Staroj Kawi`i. One su jedine u zemqi proizvodile sirovu svilu i izvozile su je gotovo u celini. Prerada vune uglavnom je zavisila od razvoja sto~arstva, koje je posle 1918. go15

nu, Subotici, Velikoj Kikindi i Novom Sadu.

Zna~ajna je bila i fabrika padobrana u In|iji, predionica i pletiona u Sremskoj Mitrovici, fabrika svile, konfekcije i trikota`e u Zemunu (koji je smatran centrom sremske tekstilne industrije) i dr.

Jedna od najva`nijih privrednih grana, posle mlinske industrije, bila je industrija gra|evinskog materijala, koja je obuhvatala proizvodwu cigle, crepa, cementa i proizvode od betona. Proizvodwa cigle i crepa obavqala se u brojnim fabrikama i ~inila je vi{e od polovine ukupnih jugoslovenskih proizvodnih kapaciteta. Zbog dobrog kvaliteta, cigla i crep izvo`eni su i u druge zemqe. Ova industrija je, tako|e, zapadala u te{ko}e, zbog prevelikih kapaciteta, gubitka austrougarskog tr`i{ta, relativno slabe gra|evinske aktivnosti u Vojvodini. Krajem 20-ih godina kori{}eno je svega 30% kapaciteta ove industrije. Najve}e ciglane bile su: Tvornica cigle i crepa Matija Bahman u Pan~evu, Starokawiška prva parna ciglana i crepana d.d. u Staroj Kawi`i, Karlovaæka ciglana d.d. u Sremskim Karlovacima, Parna ciglana Bohn u Kikindi i dr. U Vojvodini se razvila i industrija cementnih i kerami~kih proizvoda, kao i kamena, naro~ito u Beoæinskoj fabrici cementa, Industriji mramora i kamena u Subotici, Fabrici porcelana i majolike Šandora Polaka u Novom Sadu, Industriji mramora, granita i veštaækog kamena u Velikom Be~kereku,

Рачун „Парне циглане Bohn“ – Велика Кикинда, упућен Привредном одсеку Војне области за Банат – Петровград (Зрењанин), за испоручени грађевински материјал Црвеној армији и Партизанским одредима Југославије

dine zapalo u ozbiqnu krizu. U Vojvodini je, ipak, podignut jedan broj mawih fabrika za proizvodwu trikota`e, pletionica razne vunene robe i konfekcijske industrije. Veoma je bila razvijena industrija ~arapa i proizvodwa sukna. Zna~ajnije fabrike bile su sme{tene u Kuli, Velikom Be~kereku, Apati-

16

Део каталога производа „Фабрике ролетна и гвоздених конструкција Силвестер Бернолд“ – Нови Сад

svetskog rata, kada je do`ivela i zna~ajan uspon. Me|utim, ve} od 1924. godine zapada u te{ko}e iz kojih je te{ko iza{la, budu}i da je ekonomska kriza jo{ vi{e pogor{ala weno stawe. Poznate su bile: Fabrika za opravku starih i pravqewe novih vagona

Kamenolomnom i graðevinskom d.d. Paragovo u Kamenici, Kamenolomnom i graðevinskom d.d. Bazalt u Novom Sadu i drugim.

Iako bez sirovinske baze, metalna industrija u Vojvodini imala je dugu tradiciju, a ozbiqnije se po~ela razvijati posle Prvog 17

Ferum u Subotici, zemunska fabrika Ikarus, koja se specijalizovala za proizvodwu avionskih motora, Prva jugoslovenska fabrika radijatora i kotlova a.d. u Velikom Be~kereku, Braœa Bon, livnica gvoþða i tempera u Velikoj Kikindi, Novosadska fabrika šrafova, Tvornica metalnog alata Jugo alat u Novom Sadu, Zefir, tvornica peœi d.d. u Subotici, Union k.d., fabrika metalne robe u Kuli, Fabrika aviona Zmaj u Zemunu i dr.

Bez obzira na skromnu sirovinsku osnovu, u Vojvodini se razvijala i drvna industrija, koja se najvi{e bavila izradom finalnih proizvoda – name{taja, stolarije i robe namewene poqoprivredi. Postojalo je vi{e parnih pilana, koje su se nalazile na Dunavu, Tisi i Begeju. Ve}e pilane nalazile su se u Senti, Sremskoj Mitrovici, Beloj Crkvi i dr. Me|u prvima i najve}im bila je fabrika Varda u La}arku, fabrika {perplo~a i furnira Syrmia u Sremskoj Mitrovici i dr.

Name{taj i gra|evinska stolarija izra|ivani su u vi{e fabrika, koje su, pre svega, bile ma{inske stolarske radionice, a mawe industrijska preduze}a. Postojalo je vi{e ovakvih fabrika – u Velikom Be~kereku, Sremskoj Mitrovici, Pan~evu, Novom Sadu i dr.

Ko`arska industrija nije bila razvijena, iako su postojale sirovinske pretpostavke za wen razvoj. Na to je uticao lo{ kvalitet doma}e ko`e, te se ona uglavnom uvozila.

Proizvodwa ko`e ostvarivala se u Fabrici koþe Johana Ekštajna u Velikom Be~kereku

(koja je osnovana jo{ 1823. godine i bila najstarija fabrika za preradu ko`e u Srbiji), Subotiækoj industriji koþe d.d., Fabrici koþe Eterna braœe Dajæ u Kuli, Somborskoj fabrici koþe a.d. i dr.

Kao mlada industrijska grana, sa razvojem ko`arske industrije, razvijala se i industrija obu}e. Zapravo, radilo se o malim fabrikama koje ni po proizvodwi, ni po tehni~kim mogu}nostima nisu smatrane razvijenim. Poznate su bile: Banatska tvornica cipela d.d. u Vr{cu, Danica, tvornica finih cipela u Subotici, Mehaniæka radionica cipela F.Pinc u Rumi i dr. U Vojvodini je postojalo i jedno industrijsko preduze}e za preradu krzna sa sedi{tem u In|iji.

Obim hemijske industrije uglavnom je bio primeren potrebama Vojvodine i wenog tr`i{ta. Nekoliko mawih fabrika vi{e je imalo karakter radionica za proizvodwu odre|enih hemijskih proizvoda. U Vojvodini je postojala samo jedna fabrika te{ke hemijske industrije – Zorka – sa sedi{tem u Subotici. Weno postojawe bilo je od velike va`nosti za razvoj i pove}awe agrarne proizvodwe. Sredinom 20-ih godina u woj je bilo zaposleno preko 200 radnika. Svojom proizvodwom u potpunosti je podmirivala jugoslovenske potrebe za plavim kamenom, a velikim delom i za ve{ta~kim |ubrivom.

Postojale su i mawe fabrike za proizvodwu sapuna i sve}a: Jakob Šicer i sin u Novom Sadu (kasnije Albus), Luksol u Velikom Be~-

18

štirka i konzervi M. Kop i sinovi d.d. u Subotici i dr. Istovremeno, postojale su i fabrike farmaceutskih proizvoda i lekovitog biqa – D.D. za proizvodwu biqa u Velikom Be~kereku, Kamendin a.d. za proizvodwu seruma u Novom Sadu, Patria, zavod za proizvodwu seruma d.d. u Subotici i dr.

Proizvodwa elektri~ne energije u Vojvodini bila je veoma skromna, prevashodno uslovqena nedostatkom energetskih izvora.

Uglavnom su podizane male elektri~ne centrale, koje su prvenstveno slu`ile za potrebe javne rasvete i osvetqavawe doma}instava. U mnogim mestima podignute elektri~ne centrale elektrificirale su {ire podru~je. Ipak, do sveobuhvatnije elektrifikacije nije do{lo, s obzirom na skromne proizvodne mogu}nosti. U Vojvodini je postojala fabrika kabela (u Novom Sadu) koja se bavila proizvodwom materijala za elektrifikaciju zemqe.

Saobra}aj Vojvodine imao je razvijenu bazu ve} u Austro-Ugarskoj. U tom smislu mo`e se govoriti o relativno razvijenom `elezni~kom saobra}aju, budu}i da se ~etvrtina jugoslovenske `elezni~ke mre`e nalazila u Vojvodini. Me|utim, saobra}ajne veze u jugoslovenskoj dr`avi bile su veoma nerazvijene, posebno u ju`nim delovima zemqe, {to je onemogu}avalo plasirawe vojvo|anskih proizvoda i dovoz sirovina sa tih prostora. Izme|u dva svetska rata u Vojvodini je izgra|eno nekoliko pruga: Orlovat –

Рекламни проспект за суви лед „Industrije ugljične kiseline Adam Philippovich“ – Земун

kereku, Mano Bek, fabrika sapuna u Subotici, Erika, tvornica sapuna i kozmetiæke robe u Subotici i dr. Postojali su, tako|e, i ve}i kapaciteti za proizvodwu {tirka, skroba, sirupa, dekstrina, lepila i dr., koji su imali povoqnu sirovinsku bazu u vojvo|anskoj poqoprivredi. Zna~ajnija preduze}a ove grane hemijske industrije bila su: Štirkana Panæevaæke kreditne banke d.d. u Jabuci, Fabrika 19

Отварање моста „Краљевића Томислава“ 1928. године у Новом Саду

Kni}anin (1925), Kni}anin – Titel (1927), Sremska Ra~a – Savska obala (1926), Boqevci – Sava (1921), In|ija – Stara Pazova (spojni kolosek), Zemun – Novska (1928), Senta – ^oka (rekonstrukcija, 1927), Pan~evo – Beograd, Klenak – [abac i dr.

Me|utim, nasle|ena putna mre`a je bila nerazvijena, zbog ~ega su mnogi krajevi Vojvodine bili nepovezani i bez puteva.

Tako|e, nije bilo ni mostova preko ve}ih reka. Stoga je po~ela izgradwa nekoliko drumskih puteva koji su poboq{ali veze izme|u ve}ih gradskih centara u Vojvodini.

Neki od tih puteva su: Pivnice – Vrbas, Srbobran – Turija – Nadaq, Ba~ko Gradi{te – ^urug – @abaq, Novi Sad – Koviq, M. Torak – V. Torak – St. Itebej, Kovin – Pan~evo, [a{inci – Ruma – S. Mitrovica, Pan~evo –

20

Dolovo, kao i mostovi na Dunavu kod Novog Sada, na Savi (Klenak – [abac) i na Tisi kod Titela. Najzna~ajniji put, koji je izgra|en izme|u dva svetska rata, bio je me|unarodni put Beograd – Novi Sad – Subotica.

Re~ni saobra}aj imao je solidnu osnovu ve} u Austro-Ugarskoj. U tom smislu, Vojvodina je mre`om plovnih puteva, najvi{e Dunavom, bila dobro povezana sa sredwom i jugoisto~nom Evropom. Re~nim saobra}ajem uglavnom su se izvozili poqoprivredni proizvodi – `ito i kukuruz, a uvozio ugaq i druge sirovine. Va`nija pristani{ta bila su u Velikom Be~kereku (Begej), Pan~evu (Tami{), Novom Sadu i dr. Postojalo je, tako|e, i nekoliko brodarskih preduze}a: Brodarstvo Gutmana i Franka – Novi Sad, Brodarstvo Sime Šulca – Pan~evo, Direkcija baækih kanala – Sombor (kasnije u Beogradu), Brodarstvo Labud – Zemun i dr.

Zanatstvo u Vojvodini do`ivelo je veoma brz razvoj, koji je bio uslovqen potrebama bogatog seqa{tva, uve}awem sredweg stale`a, carinskom za{titom od strane konkurencije, kao i ~iwenicom da za otvarawe zanatskih radwi nisu bila potrebna velika sredstva. Vojvo|ansko zanatstvo je, i po broju radionica i po kvalitetu rada, spadalo u najrazvijenije privredne grane u dr`avi.

Ono je bilo najrazvijenije kod Nemaca, posebno gra|evinarstvo, u`arstvo, vunarstvo, ba~varstvo, kolarstvo, obu}arstvo, voskarstvo, limarstvo i tako daqe. Metaloprera-

Обртница издата Атили Јурчаку за обављање зидарског заната

|iva~ki zanati bili su najrazvijeniji kod Ma|ara. U vreme velike ekonomske krize zanatstvo je zapalo u te{ko}e, koje su nastale i usled razvoja industrijske proizvodwe, 21

naro~ito u nekim oblastima – obu}arstvu, papu~arstvu, opan~arstvu, kroja{tvu i dr.

Zanatstvo se najvi{e razvilo u jugozapadnoj Ba~koj, a od gradova u Subotici, Novom Sadu i Somboru. Jedna od karakteristika vojvo|anskog zanatstava je bila i ta, da je zanatskih radwi bilo mnogo vi{e u selima nego u gradovima. Postojale su razli~ite grane zanatstva – u metaloprera|iva~koj, elektrotehni~koj, prehrambenoj, drvnoprera|iva~koj, gra|evinskoj, tekstilnoj, grafi~koj, hemijskoj oblasti, oblasti li~nih usluga i dr. U razvoju zanatstva va`nu ulogu imala je i Privilegovana zanatska banka.

Za privredni razvoj Vojvodine trgovina je bila od posebnog zna~aja. U periodu 1918 – 1922. godine osniva se veliki broj trgova~kih

preduze}a na malo, dok je razvoj trgovine na veliko bio u samom za~etku. Najbrojnije su bile trgovine me{ovitom robom i `ivotnim namirnicama. Posebno su bile razvijene manufakturna trgovina, trgovina ma{inama, name{tajem, kolonijalnom robom i dr.

U ovom periodu razvijala se i spoqna trgovina, koja se bavila uvozom i izvozom proizvoda vojvo|anske privrede. Uglavnom su se izvozile sirovine po relativno niskim cenama, a uvozili finalni proizvodi po visokim, {to je dovodilo do negativnog spoqnotrgovinskog bilansa. Iz Vojvodine su se najvi{e izvozili agrarni proizvodi: kukuruz, p{enica, kudeqa i hmeq (u ~emu je Kraqevina SHS bila drugi izvoznik u Evropi), rano povr}e, sviwe, sirova svila i dr. Uvoznici ovih proizvoda uglavnom su bili Austrija, ^ehoslova~ka, Nema~ka i Italija.

Od 1921. godine u Vojvodini deluju i dve berze – Novosadska produktna berza, koja je 1924. godine pro{irena u Novosadsku produktnu i efektnu berzu, i Somborska poqoprivredna berza, osnovana 1925. godine. Na berzama se uglavnom trgovalo `itaricama, kukuruzom, mlinskim, ali i drugim proizvodima.

Posle Prvog svetskog rata Vojvodina je nasledila i razvijeno austrougarsko bankarstvo. Deluju i osnivaju se mnogi nov~ani zavodi, banke, {tedionice, {tedno-kreditne zadruge i dr. Istovremeno, od 1918. godine u Vojvodini deluju i filijale dr`avnih bana-

Легитимација трговачког путника Стевана Танурџића

22

Оснивачки удео „Задруге економа за обезбеђење“ из Сомбора, 1922. године

ka – Narodne banke Kraqevine SHS, Dr`avne hipotekarne banke, Zanatske banke, kao i filijale beogradskih, zagreba~kih, qubqanskih, sarajevskih i drugih bankarskih institucija. U ovom periodu zapa`eno je prisustvo i stranih nov~anih zavoda i kapitala, koji je direktno prodirao u vojvo|ansku privredu (npr. u elektri~nu centralu u Novom Sadu), ili indirektno, preko nov~anih zavoda ~ija su sedi{ta bila u Vojvodini. Najvi{e

se ose}alo prisustvo pe{tanskih i be~kih bankarskih institucija.

Razvoj bankarskih institucija karakteri{e {iroka teritorijalna rasprostrawenost i prisustvo brojnih nov~anih zavoda u gradovima Vojvodine, koji su raspolagali kapitalom do 1.000.000 dinara, a samo mawi broj i kapitalom do 3.000.000 dinara, pa i vi{e.

Uglavnom deluju mali nov~ani zavodi, iako je bilo poku{aja da se formira i jedan veli23

ki zavod, do ~ega nije do{lo. Zna~ajno mesto zauzimale su Prva hrvatska {tedionica i Srpska banka i dr. Godine 1923. postojale su 193 banke: nema~kih 41, srpskih 35, ma|arskih 34, slova~kih 7 i rumunskih 6. Akcijski kapital bio je raspore|en na slede}i na~in: srpske banke 104.710.000 (60,63%), nema~ke banke 43.321.800 (25,09%), ma|arske banke 17.795.000 (10,30%), slova~ke banke 5.312.000 (3,08%) i rumunske banke 1.548.000 (0,90%).

Beogradske banke presudnije su uticale na razvoj bankarstva u Vojvodini. Wihov uticaj vi{e je uslovqen teritorijalnom blisko{}u, a mawe plasiranim kapitalom. Otuda se u Vojvodini pojavquju brojni beogradski nov~ani zavodi: Beogradski kreditni zavod, Beogradska trgova~ka {tedionica, Beogradska trgova~ka banka, Dunavska banka, Eskontna banka, Beogradska banka, Srpska banka, Jugoslovenska trgova~ka banka, Prva srpska zemqoradni~ka banka i dr.

Samo u 1930. godini broj bankarskih i {tednih ustanova pove}an je na 160. Postojawe velikog broja malih i sredwih zavoda i wihova tesna veza sa komitentima bili su bitno obele`je razvoja vojvo|anskog bankarstva izme|u dva svetska rata.

Iako je velika ekonomska kriza nepovoqno uticala na sve grane vojvo|anske privrede, ona se po~ela oporavqati od polovine 30-ih godina kada je o`ivela i industrijska i zanatska proizvodwa. Znatan deo industrijskih preduze}a koja su izgra|ena izme|u 1918. i

1938. godine, a bilo ih je 390, upravo je i nastao 30-ih godina. Iako se radilo o mawim preduze}ima, wihovo formirawe ozna~avalo je procese oporavka vojvo|anske privrede.

Drugi svetski rat prekinuo je ove procese i doveo privredu Vojvodine u izuzetno te`ak polo`aj. Uspostavqawem tri okupaciona sistema na ovoj teritoriji – nema~kog, ma|arskog i usta{kog – privreda se na{la u razli~itim administrativnim i ekonomskim uslovima. U zavisnosti od karaktera okupacionih sistema i razvijenosti NOP-a, bila je, vi{e ili mawe, integrisana u osnove ekonomske politike okupatora. Industrija i poqoprivreda uglavnom su bile organski povezane sa privrednim sistemima okupatora, a celokupna organizacija i proizvodwa u funkciji interesa i na~ela wegove ekonomske politike i ratnih ciqeva. U takvim okolnostima, iako nije pretrpela obimnija ratna razarawa, osim u Sremu, privreda je bila izlo`ena sistematskoj eksploataciji i gruboj pqa~ki.

Posledice okupacije i rata najnepovoqnije su se odrazile u industriji, saobra}aju i poqoprivredi. Industrija je naro~ito stradala prilikom povla~ewa okupacionih snaga sa teritorije Vojvodine kada su mnoga preduze}a i privredni objekti demontirani i o{te}eni. Tom prilikom najvi{e je stradala industrija u Sremu i novosadskom okrugu.

Zbog tih gubitaka, a i drugih poreme}aja, posebno nedostatka stru~nih kadrova, si-

24

Изјава предузећа „Зајец и комп.“ – Панчево, о количини и врсти издатих батерија, без реверса и наплате, војницима руских и партизанских јединица

rovina, transportnih sredstava i dr., ozbiqno su smaweni proizvodni kapaciteti vojvo|anske industrije i mogu}nosti wihovog normalnog kori{}ewa. Neposredno posle oslobo|ewa, industrija je – kao i ostala pri-

vreda – prema procenama, bila u te{kom i haoti~nom stawu. Velike {tete nanesene su i saobra}aju Vojvodine, posebno putnoj i `elezni~koj mre`i. [tete u putnoj mre`i procewene su na 245.544.306 predratnih di25

nara. Poru{eni su skoro svi mostovi na velikim rekama i kanalima.

U sli~noj situaciji bile su i privredne oblasti koje su u ekonomskom `ivotu Vojvodine zauzimale zna~ajno mesto – zanatstvo, trgovina i ugostiteqstvo. Broj zanatskih radwi smawen je za 35% u odnosu na stawe iz 1941, do okupacije, a trgova~kih i ugostiteqskih za oko 30%, odnosno 50 odsto. [tete su pretrpeli i stambeni objekti.

U odnosu na druge krajeve zemqe, wihova o{te}ewa u Vojvodini bila su mawa. Poru{eno je ili o{te}eno 10.138 stambenih zgrada, odnosno 2,82 odsto. Od tog procenta najvi{e su stradali stambeni objekti u Sremu 68%, u Ba~koj 26% i u Banatu 6 odsto.

Poqoprivreda Vojvodine pretrpela je najve}e gubitke. Razli~itim merama sekvestracije imovine, rekvizicije stoke, hrane i druge robe, uni{tewa poqoprivrednog inventara – alata, traktora i drugih ma{ina, kao i grubom pqa~kom, okupator je ozbiqno umawio proizvodne mogu}nosti i sposobnosti vojvo|anske poqoprivrede. Ona je bila skoro potpuno paralisana i li{ena osnovnih proizvodnih sredstava. Preko 50% sto~nog fonda kojim je raspolagala pred rat, opqa~kano je i uni{teno. Sto~arstvo je upropa{}eno i brojno i kvalitativno. Poqoprivreda je ostala bez potrebne radne snage i vu~ne stoke, {to je stvaralo posebne i krupne probleme u obradi oko 800.000 kj. napu{tene zemqe, koja se merama konfiskacije na{la u svojini dr`ave.

U takvoj situaciji (znatno o{te}enih i poreme}enih privrednih izvora i odnosa) pristupilo se sanirawu i obnovi privrede Vojvodine nakon rata. Proces obnove zasnivao se na dubqim socijalno-ekonomskim idejama i interesima, kojima se anticipira podr`avqewe ukupne privredne strukture.

Preduzimaju se mere konfiskacije, kojima se 1945. godine imovina stavqa u dr`avno vlasni{tvo, ~ime se radikalno mewala vlasni~ka struktura privrede. Konfiskacija se opravdavala patriotskim razlozima, s obzirom na shvatawa da su motivi kolaboracije u ratu 1941 – 1945. bili klasnog karaktera. Ona se podjednako odnosila na sve privredne grane.

U poqoprivredi su na udaru bili posedi nema~ke mawine, posedi svih saradnika okupatora i dr. Na toj osnovi, u Vojvodini je stvoren zemqi{ni fond od 668.412 ha (odnosno 40,58% jugoslovenskog fonda) za ostvarewe planirane agrarne reforme i kolonizacije. Iz ovog fonda zemqu je dobila 137.951 porodica. Agrarna reforma 1945. godine je, tako|e, dovela do usitwavawa poseda u Vojvodini – 181.622 gazdinstva imala su posed mawi od 17 kj. U odnosu na 1931. godinu, wihov broj pove}ao se za 41.261 poseda.

Ve} 1945. godine pod udarom konfiskacije na{lo se 55% preduze}a, 79% rudarstva i 90% crne metalurgije. Od ukupno 992 industrijska preduze}a, ~ija se finansijska vrednost procewivala na 1.158.617.425 dinara, konfiskovano je 560 preduze}a. U novo-

26

sadskom okrugu vrednost konfiskovane imovine procewena je na 385.654.932, u somborskom na 298.045.127, u petrovgradskom na 179.835.414 i u suboti~kom na 89.688.471 dinara. Najvi{e je konfiskovana mlinska industrija: 149 od ukupno 173 preduze}a, kudeqna 100 od 108, elektri~na 23 od 28, hemijska 25 od 39, prehrambena 20 od 28 i tako daqe.

Bankarski sistem je, tako|e, podvrgnut radikalnoj konfiskaciji. Na udaru se na{lo privatno bankarstvo, koje je podvrgnuto patriotskim, ideolo{kim, ali i ekonomskim kriterijumima vrednovawa. U Vojvodini se na kraju rata zatekla raznovrsna i znatno oslabqena mre`a bankarskih institucija, naro~ito u ve}im gradskim sredi{tima. Ostale su brojne bankarske institucije, iako je wihova materijalna osnova bila neznatna: Narodna banka a.d. – Filijala Novi Sad, Dr`avna hipotekarna banka – Filijala Novi Sad, Trgova~ka i obrtna banka d.d. – Novi Sad, Centralna {tedionica na zadru`noj osnovi – Novi Sad, Centralni kreditni zavod Novi Sad – Filijala Srpske banke Zagreb i dr.

Prema ve}ini ovih banaka primewene su mere konfiskacije koje su uveliko realizovali organi Vojne uprave, osnovane neposredno po oslobo|ewu Vojvodine 1944. godine, a pod ~ijom su upravom bili svi privredni resursi i procesi. Konfiskacijom je obuhva}eno 58 bankarskih i kreditnih ustanova, ~ija je vrednost procewena na 13.000.388.750

dinara. Najvi{e banaka konfiskovano je u novosadskom okrugu (18), somborskom (12), suboti~kom (8), pan~eva~kom (8), petrovgradskom (6) i sremskomitrova~kom (5).

Procesi ovakve svojinske transformacije, koji su doveli do dr`avnog vlasni{tva u bankarstvu, stvorili su pretpostavke za wegovo ure|ivawe na novim dru{tvenim osnovama. U tom smislu, ve} u jesen 1944. godine donesena je Uredba o konstituisawu Privredne banke Vojvodine, da bi se konstituisale i filijale dr`avnih banaka: Glavna filijala Narodne banke u Novom Sadu i filijale u Zrewaninu i Subotici; Glavna filijala Industrijske banke u Novom Sadu i filijale u Zrewaninu i Subotici; Filijala Po{tanske {tedionice u Novom Sadu; Glavna filijala Dr`avne hipotekarne banke u Novom Sadu; Filijala Zadru`ne i poqoprivredne banke u Novom Sadu, koja je ukinuta 1946. godine.

Privredna banka otpo~ela je sa radom u maju 1945. godine i u svom poslovawu najvi{e se orijentisala na kreditirawe obnove, promeni dobara i privrednih delatnosti pokrajinskog i lokalnog karaktera. Uredbom o osnivawu predvi|eno je da glavnicu banke ~ini celokupan imetak [tedionice Dunavske banovine u Novom Sadu i wenih ogranaka i imetak Filijale Dr`avne hipotekarne banke i Narodne banke na podru~ju Vojvodine.

U kontekstu ovakve privredne situacije pristupilo se obnovi ekonomskih potencija27

la Vojvodine, koji su trebali da ostvare monopol dr`ave u privrednom `ivotu i stabilizaciju politi~kih i dru{tvenih prilika.

U prvoj etapi predvi|ala se obnova privrede koja je proizvodila za potrebe vojske, fronta i stanovni{tva. Primat u ovoj etapi obnove imali su industrija, saobra}aj i poqoprivreda. Pojedine industrijske grane su se, u zavisnosti od potreba fronta, stanovni{tva i sirovinske baze, br`e obnavqale i ukqu~ivale u proizvodwu: prehrambena, mlinska, kudeqarska, ko`arska i dr.

Sporije su se, me|utim, obnavqale metalska, elektro, hemijska i drvna industrija. Obnovom su obuhva}eni i zanatstvo, trgovina i ugostiteqstvo. Obnova zanatstva i trgovine razvijala se ne{to sporije jer se odlaskom nema~ke mawine broj zanatskih i trgovinskih radwi znatno smawio.

Druga etapa obnove, tzv. planska obnova, predvi|ala je izgradwu novih privrednih objekata, ali }e do we do}i ne{to kasnije.

Sve ove mere imale su za ciq stabilizaciju dru{tvenih prilika i nove vlasti, koja je proizi{la iz karaktera otpora na tlu Jugoslavije 1941 – 1945. godine.

LITERATURA

1. Teodor Avramovi}, Privreda Vojvodine od 1918. do 1929/30. s obzirom na stawe pre Prvog svetskog rata, Novi Sad, 1965.

2. Qubica [ija~ki, Privreda Banata izmeðu dva svetska rata, Novi Sad, 1987.

3. Nikola Vu~o, Privredna istorija Jugoslavije, Beograd,1962.

4. Mijo Mirkovi}, Ekonomska historija Jugoslavije, Zagreb, 1958.

5. Sergije Dimitrijevi}, Strani kapital u privredi bivše Jugoslavije, Beograd, 1958.

6. Nikola L. Ga}e{a, Privreda Vojvodine izmeðu dva svetska rata, u Zbornik Matice srpske za istoriju, Novi Sad, 1980, br.

22, str. 84–109.

7. Ranko Kon~ar, Srem 1918–1945, u Zbornik Muzeja Srema, Sremska Mitrovica, 1997, br. 3, str. 95–105.

8. Ranko Kon~ar, Bankarstvo od 1945. do 1950. godine, u Istorija bankarstva u Vojvodini, Novi Sad, 2001, str. 510–534.

9. Ranko Kon~ar, Društveno-ekonomske promene u Vojvodini od osloboðewa do kraja rata, u Vojvodina u NOR-u i socijalistiækoj revoluciji, Novi Sad, 1984, str.

393–425.

Prof. dr Ranko Kon~ar Qiqana Do`i}

28

ON DEVELOPMENT OF THE ECONOMY OF VOJVODINA 1918–1945

The economy of Vojvodina acquired a distinguishable physiognomy already in the 19th century. It was of predominantly agrarian character, relying on the agricultural, food processing and manufacturing industries, which sprouted from the widespread farming and livestock breeding sectors of production. Those features, inherited from the time of Austria-Hungary, overwhelmingly continued to prevail in XX century.

Until 1918 (i.e. when it joined the Yugoslav state) about 70% of the population in Vojvodina engaged in the agricultural production, the structure of which was dominated by the large estate.

Therefore, Vojvodina was on the whole considered an agrarian region developing its specific forms of the agrarian industry. Its economy was quite closely integrated into the economic system of Austria-Hungary, as, on the one hand, Vojvodina gradually become an exporter of its agricultural surpluses, particularly cereals and mill products, to more developed Central Euro-

pean markets, while on the other, it increasingly became a user of their industrial products.

Upon joining the Yugoslav state, the economic and social position of Vojvodina was undergoing major changes, because its economy had to accommodate to the new administration, legal and economic environment, primarily to the economies of other constitutive parts of the Yugoslav state, which were also agrarian by nature, but much less developed. Consequently, from the economic point of view the adjustment processes of Vojvodina’s economy were much more complex and difficult. Particular problems were encountered in the field of agricultural production, considering the fact that the less developed Yugoslav market could not absorb the surpluses of Vojvodina’s agricultural produce, which took the brunt of the “pricing scissors”. Contributing to the unfavourable status of Vojvodina’s agriculture was also the country’s concept of industrialization, which was based on 29

The Harvest in village Dobrica, 1926

a protectionist kind of system and shielding of industrial product prices.

More profound changes in Vojvodina’s economy took place already in 1919, with commencement of the agrarian reform and liquidation of the large estates. The political, social and

national motives prevailing in the implementation of the reform had negative impacts upon the organization of agricultural production that had been in place until that time, since they led to fragmentation of the estates (60% of the newly formed estates had an acreage of less than 5

30

hectares) and their being handed over to eager local individuals, volunteers, colonists, optants and others. The new landowners were generally unused to farming and technically poorly equipped for a more intensive agricultural development. The agrarian reform was aimed at the estates which were at the core of the agricultural production in Vojvodina, e.g. estates belonging to the Count Kotek, Lelbach family, Kalok episcopy, Count Seczenyi, Count ^hekoni}*, Count Karaczonyi, Count Baczanyi, Duke Odeskalky, Dundjerski family, Lederer brothers, Count Eltzi and others. Until the end of the 1920s some of those weaknesses were gradually overcome, however the estate of Vojvodina was also levied with heavy taxes, which put it into an inequitable position compared to the estates in other parts of the country. The tax burden used to reach even 50% of the overall real-estate tax revenues, which considerably diminished Vojvodina’s income and slowed down its economic growth.

The agrarian reform brought about some social and economic changes, particularly in terms of the proprietary relations and ownership disproportions, failing however to solve the social and economic problems of the peasantry, or create conditions for a more intensive agri-

cultural development. Thus, by the end of the 1920s, the peasantry was in exceptionally grave economic position. Because of indebtedness, the peasants started to sell or loose their land, in favour of proprietors belonging to rich urban strata or wealthy farmers, whose economic power grew increasingly stronger.

The agrarian reform was accompanied by a colonization process, which considerably changed Vojvodina’s economic and social structure. The colonization process encompassed volunteers from the First World War, optants and refugees. The volunteers enjoyed privileged position, considering the fact that their land grants were guaranteed by Law and that they were entitled to financial aid for the purpose of building their houses, procuring respective tools of production and other purposes. The settlers were mainly poor peasants from the Dinara region, used to extensive farming and production.

The agricultural development after 1918 was dominated by the farming production, i.e. production of cereals, which although the most prominent in the country was considerably legging behind the ones in European countries. The staple products were: wheat (30%) and maize (40% of average Yugoslav output), industrial plants – sugar beet and especially hemp (which accounted for 50% of Yugoslav production volumes), followed by green peppers (sufficient not only to meet local needs, but also provide surplus quantities for export), medicinal herbs and vegetables.

* The closest transcription of the Serbian letters which have been retained in their original form for the sake of maintaining the orthographic appearance of respective geographical and biographical names would be: ~=tch, }=ch, {=sh, `=zh, d`=dzh.

31

Fruit production was of secondary importance in the agricultural production structure, apart from grape growing, which was developed in the region of mountain Fru{ka Gora, Vr{ac and sandy terrains of Subotica and its surroundings. The grape growing tradition was a longstanding one.

Great importance was also attributed to the development of livestock breeding. However, in the wake of the agrarian reform and liquidation of the large estates, the sector was hit by grave difficulties, since, due to a sell-out practice, exports and slow renewal, the livestock reserves were devastated. In some livestock breeding sectors, the livestock reserves fell by even 40%.

The highest growth rates were recorded in the fields of hog and horse breeding, with more moderate rates in the fields of cattle and sheep breeding.

Respective attention was, likewise, paid to the development of fish growing. Those activities were handled by a number of fish growing collectives that disposed of their own fish ponds.

However, the only large fish pond in Vojvodina was the one in E~ka. The main kinds of fish included: carp, pike, sturgeon, catfish, etc. The collectives took care of young fish breeding, as well as of fish stocking. Their work was jointly managed by a central collective seated in Novi Sad. Hunting was mainly developed as a sports discipline, managed by the Federation of Hunting Societies of Vojvodina.

Forestry was poorly developed in Vojvodina.

It was under the governance of two administrations, one of which was located in Apatin (later in Novi Sad) and in charge of the Banat and Ba~ka regions, while the other was situated in Vinkovci covering the Srem region. The largest lumber camp was the Forest Administration of Petrovaradin Proprietary Municipality in Sremska Mitrovica. The forest industry rested on several kinds of trees – black locust, pine tree, poplar, willow, oak, lime tree and European ash tree.

Water management was assigned particular importance, considering the facts that Vojvodina was situated in a rather important hydrographic region and disposed of large water courses – the rivers of Danube, Tisa, Sava, Tami{, and Begej, as well as a number of canals built for the purpose of regulating the water courses and creating new arable land surfaces. The wellbranched hydraulic system of Vojvodina, inherited from Austria-Hungary, was taken care of by a number of water management collectives, which all belonged to a single organizational system, which incorporated both basic units and central ones. The collectives were financed from the water utilization taxes collected from users of the collectives’ services. They mainly engaged in the construction of bank protection dikes, ground water regulation, flood control, drainage, etc.

The agricultural collectives, also inherited from the Austro-Hungarian times, were given

32

Grape-gathering

prominent place in the development of Vojvodina’s agriculture. Their creation and development were mainly driven by economic forces, although organization wise they also appeared under ethnic names, such as the Association of Serbian (Hungarian, Slovakian) Agricultural Collectives, and Agraria established by Germans

living in Vojvodina in order to strengthen their economic and national positions in the Province.

In terms of its economic potentials and organization, Agraria disposed of considerable influence.

In spite of numerous difficulties, affecting Vojvodina’s agriculture after 1918, it continued to develop within the framework of the overall 33

economic environment, which was particularly true of the food processing industry and agricultural production, which were increasingly in demand.

However, before long the years of stagnation turned up, due to accelerate over the period of the major economic crisis from 1929 – 1933.

The crisis had negative impacts upon the regions disposing of agricultural produce surpluses, the prices of which were abruptly dropping.

The Yugoslav government attempted to alleviate the deep crisis in Vojvodina’s agriculture resorting to the measures of government pricing policy (privileged buy-up enterprise – Prizada) and monopolized buy-up of cereals. Those efforts, however, yielded no results, because cereal price fluctuations continued to depend upon market conditions rather than state interventions. In view of the fact that agricultural produce prices were openly put at mercy of the “price scissors”, the farmers in Vojvodina inevitably slid into excessive debts. The average debt amount was approximately 25,000 dinars, which gradually lowered their purchasing power and diminished their debt repayment prospects. All of those factors led to passing of the Farmers Protection Law (1932), known as the Peasant Moratorium Law, which provided for postponement of debt repayment, especially postponement of enforced sale of the debtor’s estate toward debt settlement. Those measures cut the indebtedness by half. Notwithstanding, the greatest number of farmer debtors came from Vojvodina, with the

largest debt amounting to 100,000 dinars. Such a situation induced increasingly frequent sale of small farmer estates, mainly to the benefit of larger landowners, richer strata of the German ethnic minority and others.

With the economic crisis subsiding and thanks to the measures of the Yugoslav government, the position of the farmers started to improve. That trend was reflected in the increased exports of the agricultural produce and more stable environment for the agricultural production.

After Vojvodina joined the Yugoslav state, the development of its industry was facing the same problems as were encountered by the agriculture. The Yugoslav market was not ready to accept the surpluses of Vojvodina’s industrial production. That was also due to other reasons, primarily the poorly developed transportation communications, low purchasing power of the population, adverse loan granting policies, nonstimulating protective customs barriers, and the like. All of those factors, in spite of the postwar economic environment, led to lagging behind of its industrial development as compared to other Yugoslav regions – Slovenia and Croatia in the first place.

The main course of Vojvodina’s industry was set by the agricultural production. In such a context, the most propulsive industrial branches were those for which domestic raw materials were available. Industrial enterprises mainly developed from handicrafts workshops,

34

The Windmill in ÄŒurug

35

or by means of expanding smaller factories.

Thus, by the end of the 1930s there were 439 industrial enterprises in Vojvodina. Only nine of them employed more than 200 workers, 18 enterprises employed 100-200 workers, 129 more than 20 workers and 242 less than 20 workers.

The greatest number of workers was employed in the textile, hemp processing, brick and tile manufacturing industries.

In the structure of Vojvodina’s industry the most widespread branches were those of food processing and textile. In terms of the number of enterprises and their respective capacities, the mill industry was the most prominent industrial segment, whereas its development over the previous period had been conformed to the more developed Austro-Hungarian market. That industry, however, was the hardest one to fit into the new economic frameworks; it suffered major losses caused by the state policy which favoured exports of wheat rather than flour. Thus, mill products could not find their way to either foreign or local markets, if sold at commercially viable prices.

Already in 1927, the mill industry experienced a radical drop of production, with a utilization rate of only 27%. The situation was especially difficult for small size mills, while the larger plants managed to shield themselves by means of the cartel, which was one of the strongest in the country. The mill industry crises manifested in the closure of mills, while some of the facilities were dismantled and sold to Austria

The Brewery of Lazar Dundjerski in Veliki BeÄ?kerek, 1920

and Czechoslovakia. In the result, the number of mill operating in 1940 was smaller than in 1921.

The sugar refining industry of Vojvodina was the leading one in the country. Four out of the total of eight sugar refineries were located in Vojvodina. Three of them were built before the First World War (in Veliki Be~kerek, Novi Vrbas and Crvenka), while only one sugar refinery

36

Crvenka was under control of the Prague Credit Bank, one of the most prominent ones in Europe at the time. For its raw materials the sugar refining industry relied on the developed production of sugar beet, which was a staple industrial crop in Vojvodina.

One of the very developed industries was alcohol manufacture. However, capacities of the industry exceeded demands of the Yugoslav market by large. The number of alcohol manufacturing plants rose in the new state, leading to oversized production and stiff competition. In 1926, the utilization rate of the alcohol manufacturing plants in Vojvodina was 30%, which was a sign of a serious crisis. The largest alcohol manufacturing plants included the Denatured Alcohol Factory in Crvenka, built by the sugar refinery in Crvenka, Bačka – Denatured Alcohol and Yeast Factory in Subotica, Fruškogorac – Champaign Manufacturers and Wine and Bottle Traders Lp. in Novi Sad, Banat Champaign Cellar in Vr{ac, Mozer in Zemun (Champaign manufacturers), Cognac Still of Serbian Credit – Saving Bank Plc. in Bela Crkva, industrial still plants in Crvenka, Vr{ac and Veliki Be~kerek, Novi Sad distillery, vinegar factories in Ba~ka Palanka and Ba~ki Brestovac, and others.

Beer brewing also belonged to rather developed industries. Out of the total of 35 breweries in the country, one fifth was located in Vojvodine, while all of those plants were founded before the First World War. The Vojvodina breweries accounted for 15% beer producing capacities of the country. The beer industry leaned on

was built thereafter (1926) – in Stari Sivac, as a collective enterprise. One of the largest and the most modern sugar refineries was the plant in Veliki Be~kerek, with the majority interest held by foreign capital, as was also the case with other sugar processing plants. The major investor of the Veliki Be~kerek plant was the Swiss Credit Bank of Zurich. The sugar refinery in 37

the developed hop production. The best known breweries were: I.M. Weifert – Pan~evo, Josip Aman – Apatin, Gerber Plc. – Stari Be~ej, Lazar Dundjerski – Veliki Be~kerek, Alexander Tzoffmann – Vr{ac, Lazar Dundjerski – ^ib.

In view of the favourable raw material basis, Vojvodina disposed of a highly developed meat processing and canning industry. Major enterprises in that field included: Hartman & Konen – Subotica, Abattoir and Delicatessen Industry – [id, Korhec Julije Abattoir and Salami Factory Lp. – ^oka, Pušić M. Dinko Abattoir Enterprise – Kovin, Hertz & Son Salami Factory – Banatski Karlovac, etc. The first commercial meat canning plant in Vojvodina was founded in Novi Sad, in 1922, under the name of Kulpin.

The foodstuff industry also included dairy products, flour, candies, chocolates, and other products. Major companies in that field were: Danubius Pastry Factory in Novi Sad, Yugoslav Bread Plant in Subotica, Bread Plant in Veliki Be~kerek, First Banat Factory of Macaroni and Noodles in Veliki Be~kerek, etc. In Vojvodina there was also a great number of candy and chocolate plants, the most prominent of which were: Ruff Brothers in Subotica, Pietet in Novi Sad, Ifko in Vr{ac, etc.

Paprika processing also belonged to the most important foodstuff industries of Vojvodina.

The raw material basis of that industry was paprika which was grown as an industrial plant.

Paprika production was especially developed in northern parts of Vojvodina – Horgo{, Novi

Kne`evac, etc. Alredy in 1929, Vojvodina’s paprika processing was among the leading industries in Europe. The major paprika mills included: Deneš Brothers, Paprika Mill and Wholesale in Horgo{, Merkur Plc. in Horgo{, etc.

The edible oil production was also among the leading branches of the foodstuff industry. The largest plants were located in Veliki Be~kerek and Vrbas.

The textile industry also ranked high in the structure of Vojvodina’s economy. It developed before the First World War, and bloomed after 1918. Particular growth rate was recorded in the manufacture of cotton fabrics, knitted fabrics, stockings and socks, lace, silk ribbons, hats, ropes, etc. Expansion of the textile industry was partly a result of the high demand in textile fabrics and the protective customs policy.

Within the textile industry a steep growth rate was also recorded in the field of hemp processing, which relied upon extensive hemp growing activity in the Ba~ka region, rendering about 50% of the domestic hemp production.

A great number of plants engaged in the hemp processing, whereas a smaller number of factories were involved in the finished products manufacture. Among the plants engaging in that industry were: Bačka, Hamp Factory Plc. in Novi Vrbas, Kototek Hemp Plant in Futog, Rope and Cord Factory Plc. in Od`aci, Michels Hemp Soaking and Rope Manufacturing Plant Plc. in Stara Palanka, Weitzenfeld & Friend – Subotica Hemp Industry in Subotica, Net Factory Plc. in Veliki

38

The Worsted Factory in Kula

Be~kerek, etc. Products of the hemp industry were also exported to European markets – in Germany, Hungary, Austria, Czechoslovakia and other countries.

The textile industry included the manufacture of silk, wool and cotton. Silk factories were located in Novi Sad, Pan~evo, and Stara Kanji`a. Those were the only plants in the country producing raw silk, which was almost

entirely intended for export. Wool manufacture mainly depended on the development of livestock breeding, which was undergoing a serious crisis after 1918. Nevertheless, a few factories dealing with knitted fabrics, wool knitting and ready-made clothes were built in Vojvodina.

Rather developed was the industry of stockings and coarse fabrics manufacture. Major factories in that respect were located in Kula, Veliki 39

The Cement Factory in BeoÄ?in

Be~kerek, Apatin, Subotica, Velika Kikinda and Novi Sad. Also important were the parachute manufacturing plant in Indjija, the spinning and hosiery mill in Sremska Mitrovica, the silk, ready-made clothes and knitted fabrics in Zemun (which was considered as the center of the Srem region textile industry), etc.

One of the most important industrial branches, after the mill industry, was the manufacture of construction materials, which included bricks, tiles, cement and concrete products. The brick and tile manufacture was performed in a great number of brick works, accounting for more than a half of the Yugoslav manufacturing capacities

in that field. Because of their high quality, bricks and tiles were exported to other countries. That industry was also occasionally facing difficulties caused by oversized capacities, loss of the Austro-Hungarian market, relatively small volume of the construction activities in Vojvodina, etc. By the end of the 1920s only 30% of the available capacities were in use. The major brick works included: Matija Bahman Brick and Tile Factory in Pan~evo, Stara KanjiĹža First Steam Brick and Tile Works Plc. in Stara Kanji`a, Karlovci Brick Works Plc. in Sremski Karlovci, Bon Steam Brick Works in Kikinda, etc. Vojvodina also disposed of the industries of cement, ceramics and stone

40

production, particularly in the Beočin Cement Plant, Marble and Stone Industry in Subotica, Sandor Polak China and Majolica Plant in Novi Sad, Marble, Granite and Artificial Stone Plant in Veliki Be~kerek, Paragovo Quarry and Construction Company Plc. in Sremska Kamenica, Bazalt Quarry and Construction Company Plc. in Novi Sad, and others.

Although not disposing of a raw material base, the metalworking industry of Vojvodina had a long-standing tradition. Its more intensive development started in after the First World War, when it managed to achieve a major upturn. However, already in 1924 it started to experience hardships, which were difficult to overcome, since its position was additionally aggravated by the economic crisis. The major factories in that field were: the Ferum Factory for Railroad Car Repair and Manufacture in Subotica; Zemun factory Ikarus, specializing in aircraft engine manufacture; First Yugoslav Factory of Radiators and Boilers Plc. in Veliki Be~kerek; Bon Brothers’ Iron and Tempera Foundry in Velika Kikinda; Novi Sad Screws Factory; Jugoalat Metal Tools Factory in Novi Sad; Zefir Stove Plant Plc. in Subotica; Union Lp. Factory of Metal Products in Kula; Zmaj Aircraft Factory in Zemun, etc.

Irrespective of a modest raw material basis, Vojvodina also developed lumber industry, which mainly engaged in the manufacture of finished products – furniture, woodwork products, and products intended for agriculture. There were several steam sewing mills, which were

located on the rivers of Danube, Tisa and Begej.

Major sew mills were located in Senta, Sremska Mitrovica, Bela Crkva, etc. Among the first and the largest were Varda factory in La}arak, Syrmia palywood and veneer factory in Sremska Mitrovica. etc.

Furniture and construction woodwork products were manufactured in several factories, which were mainly machine joiner workshops rather than industrial enterprises. There were several such factories – in Veliki Be~kerek, Sremska Mitrovica, Pan~evo, Novi Sad, etc.

The leader industry was not developed, although Vojvodina disposed of respective raw materials needed for such development. That was due to the poor quality of domestic leather, so that leather was mainly imported. Leather manufacture was performed in the Leather Factory of Johan Ekstein in Veliki Be~kerek (which was founded yet in 1823 and was the oldest leather processing factory in Serbia), Subotica Leather Industry Plc., Eterna Leather Factory of Deisch Brothers in Kula, Sombor Leather Factory Plc., etc.

Along with the leader industry footwear manufacture also developed as a more recent industry. The industry in fact involved small factories, which could not be considered as developed, neither in terms of the output, nor their technical potentials. The best known ones were: Banat Footwear Factory Plc. in Vr{ac, Danica Fine Footwear Factory in Subotica, F. Pintz Mechanical Footwear Workshop in Ruma, etc. In Vojvodina there was also one furrier enterprise seated in Indjija.

41

The volume of the chemical industry was mainly suited to the needs of Vojvodina and its market. Several small size plants more resembled workshops for manufacture of certain chemical products than factories. There was only one large-scale chemical plant in Vojvodina seated in Subotica, i.e. Zorka. Its production was very important for the development and growth of the agrarian production. By mid 1920s, the factory employed 200 workers. Its output was sufficient to meet Yugoslav demand in copper sulfate, and to a great extent in artificial fertilizers.

There were also small size factories of soap and candles: Jacob Shitzer & Son in Novi Sad (which later became Albus), Luxol in Veliki Be~kerek, Mano Beck, Soap Factory in Subotica, Erica Soap and Cosmetics Factory in Subotica, etc.

There were also quite prominent capacities for the production of laundry starch, starch, syrup, dextrin, glue, etc. which relied on favourable raw material basis supplied by Vojvodina’s agriculture. Major enterprises in the field of chemical industry included: Starch Factory of Pančevo Credit Bank Plc. in Jabuka, M. Kopp & Sons Plc. Starch and Can Factory in Subotica, etc. At the same time there were pharmaceutical and medicinal herb factories, e.g. Medicinal Herbs Plc. in Veliki Be~kerek, Kamendin Plc. for Serum Production in Novi Sad, Patria Serum Production Factory Plc. in Subotica, etc.

The electricity production of Vojvodina was of a rather modest scale, and mainly depending on the scarce energy sources. The plants

in that respect mainly included small power stations, which primarily served for the purpose of street and household lighting. Power stations were built in a number of settlements and they supplied electricity to a wider surrounding area.

Notwithstanding, no major electrification grid developed, in view of modest production potentials.

Vojvodina also disposed of a cable factory (in Novi Sad), which manufactured materials used in the electric power industry of the country.

The transportation sector disposed of a developed infrastructure already in the AustroHungarian state. In that respect, Vojvodina could be considered as having relatively developed railroad transportation, taking into account that one fourth of the Yugoslav railroad network was built in Vojvodina. However, transportation communications of the Yugoslav state were rather undeveloped, particularly in the southern parts of the country, which prevented placing of Vojvodina products in other regions and bringing raw materials in return. In the period between the two world wars, several railroads were built in Vojvodina: Orlovat – Kni}ani (1925), Kni}ani – Titel (1927), Sremska Ra~a – Savska obala (1926), Boljevci – Sava (1921), Indjija – Stara Pazova (connecting track), Zemun – Novska (1928), Senta – ^oka (reconstruction, 1927), Pan~evo – Beograd, Klenak – [abac, etc.

However, the inherited land road network was not developed, so that a great number of Vojvodina regions were not interconnected and were lacking roads. Likewise, there were no

42

bridges across major rivers. Therefore, several projects were undertaken to build inland roads and improve communications between major cities in Vojvodina. Those projects included, among others, roads: Pivnice – Vrbas, Srbobran – Turija – Nadalj, Ba~ko Gradi{te – ^urug – @abalj, Novi Sad – Kovilj, M. Torak – V. Torak – St. Itebej, Kovin – Pan~evo, [a{inci – Ruma – S. Mitrovica, Pan~evo – Dolovo, as well as bridges across the Danube at Novi Sad, the Sava (Klenak –[abac) and the Tisa at Titel. The most important road built between the two wars was the international road Beograd –Novi Sad – Subotica.

The river transportation had already disposed of sound foundations in Austria-Hungary.

Thus, Vojvodina had a network of navigable river roads, mostly along the Danube, whereby it was well connected with the Central and Southeast Europe. The river transportation was mainly used to export agricultural produce – wheat and maize, and import coal and other raw materials. Major river ports were located in Veliki Be~kerek (Begej), Pan~evo (Tami{), Novi Sad, etc. There were also several shipping firms: Gutman & Franck Shipping Company – Novi Sad, Sima Schultz Shipping Company – Pan~evo, Bačka Canals Administration – Sombor (later moved to Belgrade), Labud Shipping Company – Zemun, and others.

The handicrafts sector of Vojvodina developed rather fast, which was due to the needs of wealthy farmers and growing middle class, protective customs policy curbing foreign

competition, as well as the fact that opening a handicrafts workshop did not require extensive resources. In terms of the number of workshops and quality of workmanship, Vojvodina’s handicrafts ranked among the most developed industrial branches in the country. The trade was the most developed with the Germans of Vojvodina, particularly in the fields of construction industry, rope manufacture, wool processing and knitting, drum and cart making, footwear manufacture, wax products, tinsmith trade, etc. The metalworking crafts were the most developed with the Hungarians of Vojvodina. At the time of the great crisis, the handicrafts trade was facing hardships arising from and due to the development of the industrial production, especially in some fields, e.g. manufacture of footwear, slippers, peasant shoes (“opanak”), clothing, etc.

The handicrafts sector was the most developed in the region of southwest Ba~ka, in the towns of Subotica, Novi Sad and Sombor. One of the specific traits of the handicrafts in Vojvodina was the fact that the number of handicrafts workshops was higher in the villages than in the towns. The sector included different sectors related to metalworking, electro-technical, food processing, woodworking, construction, textile, graphic, chemical, services and other handicrafts trades. As regards development of the handicrafts sector, prominent role was played by the Privileged Handicrafts Bank.

Trade was particularly important for the economic development of Vojvodina. In the pe43

riod from 1918 to 1922 a great number of retail trade enterprises were founded, while the whole sale sector was on the onset. The shops mainly included mixed commodity and grocery stores.

Particularly developed were stores selling textile, machines, furniture, food, etc.

Foreign trade also developed during that period. It involved import of products into Vojvodina and export of Vojvodina’s products. The main export products were raw materials sold at relatively low prices, while exports included finished products bought at high prices, which led to a negative foreign trade balance. The staple export products were agricultural produce: maize, wheat, hemp and hop (in respect of which the Kingdom of Serbians, Croats and Slovenians was the second largest exporter in Europe), early vegetables, hogs, raw silk, etc.

Importers of those products were mainly Austria, Czechoslovakia, Germany and Italy.

As of 1921, two stock exchanges were active in Vojvodina – the Novi Sad Commodity Stock Exchange, which expanded to the Novi Sad Commodity and Securities Stock Exchange in 1924, and the Sombor Agricultural Stock Exchange, founded in 1925. The stock exchanges mainly engaged in the trade in cereals, maize, mill products, as well as other products.

After the First World War, Vojvodina also inherited a well- developed banking system from former Austria-Hungary. A number of institutions, e.g. monetary institutions, banks, saving banks, saving-loan collectives, etc., were al-

ready in place or being found. At the same time, as of 1918 affiliates of the state banks were also operating in Vojvodina – the National Bank of the Kingdom of Serbs, Croats and Slovenians, State Mortgage Bank, Handicrafts Bank, as well as affiliates of Belgrade, Zagreb, Ljubljana and Sarajevo banks and other banking institutions.

That period was also marked by presence of foreign monetary institutions and capital, which found either direct ways into the Vojvodina’s economy (e.g. the electric power station in Novi Sad), or indirect, via monetary institutions having their headquarters in Vojvodina. The most prominent presence was the one of Budapest and Vienna bank institution.

The development of bank institutions was characterized by their territorial extensiveness and presence of a great number of monetary institutions in Vojvodina towns, which usually disposed of capital in the range of 1,000,000 dinars, while only a few of them disposed of capital of up to 3,000,000 dinars and more. The most common type included small monetary institutions, although attempts were made to set up a large one, which never came into being, however. The leading banks were the First Croatian Saving Bank, Serbian Bank, etc. In 1923, there were 193 banks, out of which 41 banks were German, 35 Serbian, 34 Hungarian, 7 Slovakian, and 6 Romanian. The share capital was distributed in the following manner: Serbian banks disposed of 104,710,000 dinars (60.63%), Greman 43,321,800 (25.09%), Hungarian 17,795,000

44

(10.30%), Slovakian 5,312,000 (3.08%) and Romanian 1,548,000 (0.90%). Belgrade banks had a more prominent influence upon bank business development in Vojvodina. Such influence was rather due to their territorial vicinity, than to capital placed in the market. Thus a great number of monetary institutions from Belgrade operated in Vojvodina: the Belgrade Credit Agency, Belgrade Commercial Saving Bank, Belgrade Merchant Bank, Danube Bank, Discount Bank, Belgrade Bank, Serbian Bank, Yugoslav Merchant Bank, First Serbian Farmers’ Bank, etc.

Only in 1930, the number of bank and saving institutions rose to 160. One of the main features of the banking system development in Vojvodina between the two world wars was the existence of a large number of small and midsize institutions and their close communication with the clients.

In spite of the negative impact of the great economic crisis on all of the economic branches of Vojvodina, the economy started to recuperate as of the mid 1930s, with revival of the industrial and handicrafts fields of production. Most of the industrial plants built over the period 1918–1938, 390 in total, were built in the 1930s. Although those plants were small, their establishment was a sigh of the Vojvodina’s economy revival.

The Second World War put a halt to all of those processes and brought Vojvodina’s economy into a very difficult position. With setting up of three occupational systems at its territory, i.e.

German, Hungarian and Ustasha fascist collab-

orators’ ones, Vojvodina’s economy started to operate under different administrative and business conditions. Depending on the character of the governing occupation systems, and strength of the National Liberation Movement (NLM), the economy was, more or less, incorporated into the basic schemes of the occupiers’ economic policies. The industry and the agriculture were generally interlinked with the occupiers’ economic systems, while the entire organizational structure and production operations were in the function of the interests and principles of the occupiers’ economic policies and their war objectives. Under such circumstances, although not suffering from major war destruction, but in Srem, the economy was exposed to systematic exploitation and plundering.

The gravest consequences of the occupation and war were felt in the industry, transportation and agriculture. The industry was particularly devastated with withdrawal of the occupational forces from the territory of Vojvodina, when many enterprises and industrial facilities were dismantled and damaged. The greatest damage was inflicted to the industry in the Srem region and Novi Sad district.

Because of those losses and other irregular circumstances, particularly the lack of professional personnel, raw materials, transportation means, etc., the output of Vojvodina’s industry capacities and possibilities of their normal use were drastically reduced. In the period immediately following the liberation, the industry – like45

wise the rest of the economy – was in a grave and chaotic situation. Extensive damages were suffered also by Vojvodina transportation sector, especially the road and railroad networks. The damage inflicted to the road network was estimated to 245,544,306 prewar dinars. Almost all of the bridges over major rivers and canals were destroyed.

The situation was also similar in the most prominent economic branches of Vojovdina – the handicrafts, trade and catering. The number of handicrafts shops dropped by 35%, compared to the year 1941 before the occupation, while the number of trade and catering facilities diminished by 30% and 50% respectively.

Residential facilities were also damaged, however the extent of damage in Vojvodina was smaller than in the other parts of the country.

The number of destroyed or damaged residential buildings amounted to 10,138, i.e. 2.82%. Out of that percentage, the greatest damage was suffered by the residential buildings in Srem (68%), followed by Ba~ka (26%) and Banat (6%).

Vojvodina’s agriculture suffered the most severe losses. By means of different measures of property sequestration, requisition of cattle, food and other commodities, destruction of agricultural inventories – tools, tractors and other machinery – as well as ruthless looting, the occupier tried to seriously reduce production possibilities and capabilities of Vojvodina’s agriculture, which was thus almost entirely paralyzed and deprived of the basic means of

production. More than 50% of the livestock reserves disposed of before the war was looted and destroyed. The livestock breeding sector was ruined, both in terms of quantity and quality. The agriculture was left without the needed working and towing cattle. That created special and grave problems in respect of the farming of about 800,000 cadastre acres of deserted land, which was thanks to the confiscation measures assigned to the state.

In such a situation (i.e. badly damaged industrial potentials and distorted relationships), the postwar process of Vojvodina’s economy rehabilitation and revitalization commenced. The process was based on deeper reaching socioeconomic ideas and interests, which anticipated setting up state ownership across the entire economic structure. Thus, the confiscation measures were instigated in 1945, whereby the title to property passed to the state, while the ownership structure radically changed. Justifications of the confiscation were sought in patriotic explanations, since motives for collaboration with the enemy during the 1941–1945 were viewed as related to the social background. The confiscation encompassed all of the economic branches equally. In the agriculture it was particularly aimed at the estates of the German ethnic minority, any occupier collaborator, etc. Pursuant to confiscation, Vojvodina acquired a land fund of 668,412 ha (i.e. 40.58% of the Yugoslav fund) which could be used for the agrarian reform and colonization purposes. Land grants from

46

the fund were given to 137,951 families. The 1945 agrarian reform also led to crumbling of the estates in Vojvodina – 181,622 homesteads had estates of less than 17 cadastre acres.

Compared to 1931 the number of such estates increased by 41,261.

Already in 1945, the brunt of confiscation befell 55% of the enterprises, 70% of the mining industry entities, and 90% of iron metallurgy facilities. Out of the total number of 992 industrial enterprises, the financial value of which was estimated to 1,158,617.425 dinars, 560 enterprises were confiscated. The value of the confiscated property in the Novi Sad district was assessed at 385,654,932 dinars, in the Sombor district at 298,045,127 dinras, in the Petrovgrad district at 179,835,414 dinars and in Subotica district at 89,688,471 dinars. The greatest number of the enterprises was confiscated in the mill industry, 149 out of 173 enterprises, followed by the hemp industry with 100 out of 108, the electric power industry with 23 out of 28, the chemical industry with 25 oout of 39, food processing with 20 out of 28, etc.

The banking system was also subjected to radical confiscation. The blow of confiscation was mainly aimed at the private banking sector, which was judged using patriotic, ideological, but also economic criteria. By the end of the war, Vojvodina disposed of a rather varied and considerably weakened network of bank institutions, especially in the major towns centers. Vojvodina was left with a great number of bank institutions,

although their assets were negligible. Some of those institutions were the National Bank Plc. – Novi Sad affiliate, State Mortgage Bank – Novi Sad affiliate, Merchant and Sales Bank Plc. – Novi Sad, Central Saving Bank on Collective Basis – Novi Sad, Central Loan Institution Novi Sad – affiliate of the Serbian Bank Zagreb, etc.

Confiscation measures were taken against most of those banks. The measures were enforced by respective departments of the Military Administration, which was founded immediately after the liberation of Vojvodina in 1944, and in charge of all industrial resources and operations. The confiscation encompassed 58 bank and loan institutions, the value of which was estimated at 13,000,388,750 dinars. The greatest number of banks was confiscated in the district of Novi Sad (18), Sombor (12), Subotica (8), Pan~evo (8), Petrovgrad (6) and Sremska Mitrovica (5).

The processes of such an ownership transformation, which led to establishment of the state ownership in the banking sector, created conditions for its reorganization on the grounds of the new social order. Thus, the Commercial Bank of Vojvodina was founded already in autumn 1944, pursuant to the Decree on its constitution. Thereupon, affiliates of state banks were also set up: the National Bank Main Affiliate in Novi Sad, with branches in Zrenjanin and Subotica; Industrial Bank Main Affiliate in Novi Sad with branches in Zrenjanin and Subotica; Post Office Bank Affiliate in Novi Sad; State 47

Hotel “Vojvodina” in Veliki Bečkerek (Zrenjanin)

48

Mortgage Bank Main Affiliate in Novi Sad; and Collective and Agricultural Bank Affiliate in Novi Sad (which was closed in 1946).

The Commercial Bank started to operate in May 1945, and its activities were mainly geared toward reconstruction loans, and revitalization of assets and industrial operations at the provincial and local level. The Decree on its constitution envisaged that its equity would include the entire assets of the Danube Region Saving Bank of Novi Sad and its affiliates and the affiliates of the State Mortgage Bank and the National Bank at the territory of Vojvodina.

In the context of such economic situation, efforts were commenced aimed at revitalization of Vojvodina’s economic potentials, which were supposed to create state monopoly in the field of economy and stabilization of political and social conditions.

The first stage of the efforts envisaged rehabilitation of those economic sectors which provided supplies for the military, war front and population. The priority was given to the industry, transportation and agriculture. Depending on the needs of the front, population and raw material basis, some industrial branches were revitalized at a faster pace than the others, as in the case of the food processing, mill, hemp and leather, and other industries.

Slower growth, however, was recorded in the field of the metalworking, electricity generation, chemicals and woodworking industries.

The handicrafts and trade also developed more

slowly, in view of the diminished number of handicrafts workshops and trade shops after the German ethnic minority left the country.

The second reconstruction stage, the so called “planned reconstruction”, envisaged construction of new industrial facilities, but it was about to come somewhat later. The objective of all of those measures was stabilization of the social environment and the new kind of rule, which evolved from the type of resistance movement formed at the territory of Yugoslavia in the period 1941–1945.

49

Dopis apoteke „Zmija“ iz Sombora, koja obave{tava upravu Kanala Kraqa Petra I u Somboru da je izvr{ila analizu ekstrakta biqke velebiqe

50

Plakat Ministarstva poqoprivrede za setvu repe ugarwa~e

51

Ponuda firme „Jugofarm, prvog jugoslovenskog selekcijskog odgajali{ta rasne `ivine“ za koko{ke rase zimska Panonia grahorica

52

Dopis „Udru`ewa odgajiva~a kuni}a i plemenitih krznatih `ivotiwa“, Novi Sad, upu}en Poqoprivrednom odeqewu KBU Dunavske banovine kojim ga obave{tava o osnivawu Udru`ewa kao sekcije Udru`ewa poqoprivrednika kao Saveza poqoprivrednih udru`ewa Dunavske banovine iz Novog Sada

53

Izve{taj „Fru{kogorske vinogradarske i vo}arske zadruge“ o po~etku gradwe podruma-laguma

54

Karta vo}arskih reona Dunavske banovine

55

Kilometra`a Dunava usvojena od strane Me|unarodne dunavske komisije na plenarnoj sednici juna 1922. u Bratislavi

56

Karta vodnih zadruga na podru~ju Banata

57

Ponuda firme „Rudolf Beher – Frawa Melihar“ za rasipa~e ve{ta~kog |ubriva

58

Punomo}, koju je Johana Brajtenfeld, ro|ena [enborn, naslednica grofa Rudolfa Koteka, dala dr Stevanu Adamovi}u, advokatu iz Novog Sada, za prodaju Dowe {ume, u katastarskoj op{tini Stari Futog, IV agrarnoj zajednici iz Novog Sada

59

Izve{taj „Fabrike crepa Jovan~i} i Risti}“ – Velika Kikinda, upu}en Udru`ewu industrijalaca u Novom Sadu sa podacima o proizvodwi, kapacitetu i problemima izvoza u peridu 1930 –1932. godine

60

Osnovni podaci o „Tvornici cement-, mozaik i umetnog kamewa. Stovari{te nadgrobnih spomenika Jovan [oman ml.“ – Novi Sad

61

Razglednica Paragova – fabrika, izme|u dva svetska rata

62

63

Spisak deponovanih deonica za Glavnu skup{tinu odr`anu 27. maja 1934. godine „Tvornice pe}i i emajla Zefir d.d.“ – Subotica

64

Reklamni prospekt sa proizvodnim asortimanom „Vojvo|anske livnice d.d. Karlo Vajskopf“ – Novi Sad

65

Upitnik sa podacima o broju radnika, pogonima, postrojewima, kapacitetu, vrstama proizvoda „Prve jugoslovenske kemi~ne fabrike d.d.“ – Novi Sad

66

Re{ewe Min. soc. politike i narodnog zdravqa – Beograd, kojim se Petru Popovi}u, Gli{i Andrejevi}u i Jovanu Milojkovi}u iz Beograda, dozvoqava eksploatacija gorke mineralne vode sa izvori{ta na wihovom imawu u Tordi

67

Objava zemaqskog marvenog i zanatlijsko-trgova~kog va{ara koji }e se odr`ati u Novom Sadu 20, 21, i 22. marta 1920. godine

68

Obave{tewe „Pomodno Manufakturna, Pamuka i Krzna – Trgovina, Nikole Tanurxi}a“ – filijala Srbobran, udovi Joce Diwa{kog iz Srbobrana, dugogodi{woj mu{teriji, da je u toku velika rasprodaja

69

Oglas o otvarawu radwe „Radoslava Bosi}a“, engleski `enski i mu{ki kroja~ – Gospo|inci

70

Dopis Komori o otvarawu „Specijalne mehani~ke radionice za pisa}e i kancelarijske strojeve Technika“ – Novi Sad

71

Poziv „Nema~ke pu~ke banke D.D.“ iz Rume na XXVI redovnu glavnu skup{tinu, upu}en Odeqewu za trgovinu, obrt (zanatstvo) i industriju KBU Dunavske banovine

72

Dopis „Dru{tva Fru{ka Gora“ – sredi{wa uprava Novi Sad, obave{tava da je Dru{tvo, u ciqu unapre|ewa nacionalnog turizma, osnovalo povereni{tvo u Crvenki

73

Vinska karta restorana „Hotela Sloboda“ – Novi Sad za vreme varietskog programa od 9 ~asova uve~e

74

Cenovnik usluga „Kupatila Pali}“ – Pali}

75

Skica putne mre`e Tehni~ke sekcije u Velikoj Kikindi

76

Nacrt dalekovoda Novi Sad – Kali{te – Ka}

77

„Fru{kogorac k.d.“ – Novi Sad, podrumi prirodnog penu{ca, finih i desertnih vina, proizvodwa likera, `estokih pi}a i vo}nih sokova, cenovnik proizvoda u obliku kataloga

78

Deonica Srpske sremske banke d.d. u Rumi

79

Naslovna strana stru~nog i modnog lista za kroja~e „Kroja~“, 1928

80

Kalendar za 1939. godinu Zemqoradni~ke centralne kreditne zadruge kao saveza nema~kih kreditnih i privrednih zadruga

81

Hotel „Rojal“ u Senti, izme|u dva svetska rata

82

POPIS DOKUMENATA SKRA]ENICE MV – Muzej Vojvodine – Novi Sad IAZ – Istorijski arhiv Zrewanin ZMR – Zavi~ajni muzej Ruma

• 1936, jun 9, Kulpin

1. PANO

Pismo ~lanova Udru`ewa jugoslovenskih agronoma, upu}eno \oki L. Dun|erskom iz Novog Sada, kojim izra`avaju svoje veliko zadovoqstvo nakon posete wegovim poqoprivrednim dobrima u Kulpinu i Kamendinu, na kojima su zasa|ene najboqe svetske vrste p{enice.

• 1926, januar 22, Titel

Podaci o `etvenom prinosu u Titelskom srezu za 1925. godinu.

F.113. E-200/1926

• 1932, januar 9, Novi Sad

Ponuda Jugoslovenskog semenarstva, Trgovine semewa, iz Novog Sada, za semenski materijal iz svog asortimana.

F.130. a.j. 37

• Mapa ugledne ekonomije @iva.

F.126. III-1198/1932

F.124. K.42

• 1930, septembar 26, Sombor

2. PANO

Referat Sergeja Maksimova, tehni~kog direktora A.D. Kanala Kraqa Petra I o potrebi pro{irewa kulture pirin~a u Vojvodini.

• 1925, jul 24, Ba~ki Petrovac

Dopis Udru `ewa vojvo|anskih hmeqara, koje Trgova~ko-zanatlijskoj komori u Novom Sa du daje pred loge za poboq{awe proizvodwe hmeqa.

F.39. K.130

• 1935, maj 16, Tor`a

F.92. 2986/1925

Izve{taj Banovinskog poqoprivrednog dobra Kosan ~i} o uspehu kulture p{enice bankut.

• 1929, novembar 7, Novi Sad

Molba Saveza hmeqarskih zadruga, koji od komesara Oblasne samouprave Ba~ke oblasti

F.126. III-22084/1935

83

3. PANO

tra`i nov~nu pomo} za potrebe propagande.

• 1929, oktobar 14, Stari Be~ej

F.126. III-1439/1929

fin) sredstvo za suzbijawe hmeqskih li{}anih u{iju.

Izve{taj Ekonomskog odeqewa Na~elstva Starobe~ejskog sreza o proizvodwi kalemova na privatnom loznom rasadniku Vase Hadna|eva.

F.92.

F.113. E-743/1929

• Reklamni materijal za contraphin (kontra-

• 1937, Senta

• 1930, mart 19, Beograd Spisak sopstvenika privatnih loznih rasadnika na teritoriji Dunavske banovine.

Skladi{tewe belog luka.

F.92. XXVII-1665/1937

F.126. III-14043/1930

• 1934, Beograd Plakat Ministarstva setvu repe ugarwa~e.

poqoprivrede

• Berba gro`|a u Fru{kogorskom vinogorju.

za

ZMR, IO, Studijska zbirka

• 1933, decembar 15, Irig

F.126. III-33858/1934

Molba Fru{kogorske vinogradarske i vo}arske zadruge iz Iriga, koja moli od Poqoprivrednog odeqewa KBU Dunavske banovine nov~anu pomo} za izgradwu podruma – lagu ma.

• 1934, septembar 3, Novi Sad Molba Udru `ewa poqoprivrednika kao saveza poqoprivrednih udru `ewa Dunavske banovine, upu}ena banu Du navske banovine, za intervenciju po pitawu regulisawa proizvodwe {e}era.

F.126. III-4536/1936

• 1929, septembar 13, Beograd

F.126. III-46070/1934

Predlog na~elnika Poqoprivrednog odeqewa KBU Dunavske banovine za uvoz semena konopqe iz inostranstva, upu}en banu Dunavske banovine.

Ponuda Biqane, Akcionarskog dru{tva za industriju i promet poqoprivrednih i veterinarskih proizvoda i sprava, Beograd, za fungicide i insekticide, upu}ena Poqoprivrednom odeqewu KBU Du navske banovine sa reklamnim materija lom.

F.126. III- a.j. 178

F.126. III-7516/1930

• 1940, februar 2, Novi Sad

• 1932, januar 1, Novi Sad

• 1936, februar 1, Irig

Statisti~ki podaci o proizvodwi kudeqe na teritoriji Dunavskog podru~ja za 1931. godinu.

Izve{taj Fru{kogorske vinogradarske i vo}arske zadruge o po~etku gradwe podruma – laguma.

F.126. VIII- a.j. 5503

F.126. III-4536/1936

84

• 1935, maj 12–22, Bela Crkva

• 1932, Ba~ka Topola

Cenovnik vo}nih kalemova Vo}arske {kole pustare Zobnatica sa prodajnim i otpremnim uslovima.

Obaveza kojom je Jozef Marter, vlasnik vinograda iz Bele Crkve, preuzeo obaveze u pogledu gajewa vinove loze i proizvodwe vina na svom vinogradu u Beloj Crkvi sa spiskom sorti koje uzgaja.

F.126. III-180/1932

• 1935, mart 23, Novi Sad

F.126. III-25185/1935

Ponuda Kwi`are, {tamparskog i izdava~kog d.d. iz Novog Sada za kwigu Deutschlands Obstsorten (Nema~ko vo}e), upu}ena Poqoprivrednom odeqewu KBU Dunavske banovine.

• 1935, mart 23, Petrovaradin

Ra~un za sadnice prvoklasne sorte gro`|a afusali, koji je Ladislav [evar iz Petrovaradina, posednik uzornih vinograda, poslao Stefanu Georgevu Ivanovu iz Ki{ Pe{te (Budimpe{ta).

F.126. III-14143/1935

• 1939, Novi Sad

F.92.

Cenovnik vo}nih, loznih i drugih sadnica iz banovinskih rasadnika Dunavske banovine, u jesen 1939. i prole}e 1940. godine.

• 1945, april 27, Vr{ac Podaci o ratnoj {teti nanetoj Enolo{koj stanici u Vr{cu.

F.92. XXXIII-5321/1931

F.181. K.11-Poq. 12

• 1937, Novi Sad

Karta vo}arskih reona Dunavske banovine.

4. PANO

F.126. III-7475/1937

• 1930, februar 10, Pan~evo

• 1934, februar 20, Stara Pazova

Izve{taj Na~elstva Pan~eva~kog sreza o stawu op{tinskih rasadnika.

Molba Slova~kog ratarskog udru`ewa iz Stare Pazove, koje moli Poqoprivredno odeqewe KBU Dunavske banovine da po{aqe stru~wake za odr`avawe kalemarskog kursa.

F.126. III-8246/1930

• 1929, Beograd

Reklamni materijal Biqane, Akcionarskog dru{-

F.126. III-9848/1934

tva za industriju i promet poqoprivrednih i veterinarskih proizvoda i sprava, Beog rad, za drvorin, sredstvo protiv {qivine i {titaste

5. PANO

va{i.

• 1938, novembar 19, Sombor

F.126. III-7516/1930

Spisak {qivinih stabala na podru~ju Rumskog sreza u 1929. godini.

Dopis apoteke Zmija iz Sombora, koja obave{tava upravu Kanala Kraqa Petra I u Somboru da je izvr{i la analizu ekstrakta biqke velebiqe.

F.126. III-9698/1930

F.39. K.130

• 1930, februar 15, Ruma

85

• 1935, maj 22, Vr{ac

• 1938, septembar 10, Sremski Karlovci

Podaci o p~elarskim organizacijama na podru~ju Sremskokarlova~kog sreza.

Izve{taj Na~elstva Vr{a~kog sreza o aromati~nom i lekovitom biqu na podru~ju Vr{a~kog sreza.

F.126. III-38251/1938

F.126. III-20992/1935

6. PANO

• 1935, maj 19, Nova Kawi`a

Izve{taj Na~elstva Novokawi{kog sreza o aromati~nom i lekovitom biqu na podru~ju Novokawi{kog sreza.

• 1930, april 22, Novi Sad

Dopis Centralnog eksportnog saveza mlekarskih zadruga u Jugoslaviji, Novi Sad, koji dostavqa molbu Agrarne zajednice iz Mo{orina, koja tra`i dono{ewe stro`ih higijenskih propisa pri otkupu mleka.

F.126. III-20992/1935

• 1935, maj 30, Veliki Be~kerek (Zrewanin)

Izve{taj Na~elstva Velikobe~kere~kog sreza o aromati~nom i lekovitom biqu na podru ~ju Velikobe~kere~kog sreza.

F.126. III-13636/1930

• 1930, februar 4, Vukovar

F.126. III-20992/1935

Darinka i Culka, prvoklasne muzne krave.

F.126. III-46191/1931

• 1939, septembar 20, Novi Sad

• 1932, Velika Kikinda

Izve{taj Centralne zadruge za lekovito, mirisno i hran qivo biqe iz Novog Sada o izvoznoj trgovini lekovitog biqa u tre}em tromese~ju 1939. godine podnet Trgovinsko-industrijskoj i zanatskoj komori u Novom Sadu.

Objava sajma priplodne stoke, koji }e se odr`ati u Velikoj Kikin di 14. marta 1932. godine.

F.126. III- a.j. 189

• Pejza` ravnice, ~obanin sa ovcama na pa{i.

F.92. a.j. 2755

IAZ F.45. 733

• 1935, april 15, Crvenka Dopis P~elarskog dru{tva u Crvenki, koje obave{tava op{tinsku upravu o svom osnivawu.

• 1936, novembar 10, Sombor

Dopis Ba~kog poqoprivrednog udru`ewa iz Sombora, koje obave{tava Poqoprivredno odeqewe KBU Dunavske banovine da }e 15. novembra 1936. u Petrovgradu odr`ati osniva~ku skup{tinu Saveza odgajiva~a ovaca Dunavske banovine.

F.126. III-29541/1935

• 1934, Beograd

Pravila Srpskog p~elarskog dru{tva.

F.126. III-29541/1935

F.126. III-55257/1936

• 1937, maj 27, Srbobran

• 1935, mart 16, Crvenka

Zapisnik sastavqen 27. maja 1937. u Srbobranu po predmetu organizovawa saradwe izme|u ergele naslednika Stevana Dun|er-

Zapisnik sa osniva~ke skup{tine Crven~anskog p~elarskog dru{tva.

F.126. III-29541/1935

86

• 1935, septembar 13, Novi Sad

skog iz Srbobrana i Dr`avne ergele Kara|or|evo.

Dopis Udru `ewa poqoprivrednika kao Saveza poqoprivrednih udru`ewa Dunavske banovine iz Novog Sada, koje Poqoprivrednom odeqewu KBU Dunavske banovine dostavqa podatke o odgajili{tima krznatih `ivotiwa u Jugoslaviji.

F.126. III-19501/1937

• 1945, avgust 20, Novi Be~ej Izve{taj Dr`avnog pastuvskog stani{ta iz Novog Be~eja o ratnoj {teti.

F.181. K.11. - Poq. 4

F.126. III-23299/1935

• 1930, Zagreb

7. PANO

Reklamni materijal firme Alfa-Kannen iz Zagreba, za mlekarske ma{ine alfa laval.

• 1934, januar 16, Sombor Molba Ba~kog poqoprivrednog udru`ewa, koje u ime Saveza odgajiva~a mangalice u osnivawu iz Sombora, moli Poqoprivredno odeqewe KBU Dunavske banovine da dr Milana Grkovi}a, inspektora Odeqewa, delegira za ~lana selekcijske komisije tog Saveza.

F.126. III-13636/1930

• 1935, septembar 13, Novi Sad

Spisak gaji li{ta plemenitih krznatih `ivotiwa u Jugoslaviji.

F.126. III-23299/1935

• 1934, februar 21, Srbobran

Molba Poqoprivrednog `ivinarskog dru{tva Kraqevine Jugoslavije, upu}ena Poqoprivrednom odeqewu KBU Dunavske banovine, za dodelu pomo}i u novcu ili rasnoj `ivini.

F.126. III-2895/1934

• 1933, decembar 19, Subotica Uverewe koje je Gradsko na~elstvo Subotice izdalo Vilimu Konenu iz Subotice, koji se bavi govedarstvom na svojim sala{ima u ^ikeriji, radi dobijawa dozvole za bescarinski uvoz priplodnih goveda iz Austrije.

F.126. III-12913/1934

• 1934, maj 25, Ba~ka Palanka

Predlog Uprave Dr`avne ergele Kara|or|evo za osnivawe `ivinarske farme na ergeli.

F.126. III-2939/1934

• 1934, septembar 16, Novi Sad

F.126. III-13850/1934

Dopis Udru`ewa odgajiva~a kuni}a i plemenitih krznatih `ivotiwa, Novi Sad, upu}en Poqoprivrednom odeqewu KBU Dunavske banovine, kojim ga obave{tava o osnivawu Udru`ewa kao sekcije Udru`ewa poqoprivrednika kao Saveza poqoprivrednih udru`ewa Dunavske banovine iz Novog Sada.

• 1931, avgust 4, Novi Sad

Ponuda firme Jugofarm, prvog jugoslovenskog selekcijskog odgajali{ta rasne `ivine za koko{ke rase zimska panonia grahorica upu}ena Poqoprivrednom odeqewu KBU Dunavske banovine.

F.126. III-47381/1934

F.126. III-35603/1931

87

• 1937, april 6, Novi Sad

8. PANO

Molba Sredi{weg saveza slatkovodnih ribarskih zadruga i organizacija iz Novog Sada, za dozvolu za izvoz barskih rakova.

• 1935, maj 17, Zagreb Izve{taj Sredi{we ribarske zadruge u Novom Sadu o ribarskoj izlo`bi, koja je otvorena na Zagreba~kom zboru 11. maja 1935. godine.

F.126. III-16000/1937

• 1935, mart 7, Novi Sad

Spisak ribarskih zadruga i organizacija u~lawenih u Sredi{wu ribarsku zadrugu u Novom Sadu kao Savez slatkovodnih ribarskih zadruga i organizacija u Novom Sadu.

F.126. III-24115/1935

• 1939, decembar 12, Plzen Dopis firme Stanislava Lufta iz Plzena, koja moli Trgovinsko-industrijsku i zanatsku komoru u Novom Sadu da joj dostavi imena firmi izvoznika {arana i ostalih dunavskih riba.

F.126. III-11359/1935

• 1945, Novi Sad

Spisak ratne {tete pri~iwene Ribarskom fondu Glavnog narodnog odbora Vojvodine.

F.181. K.11. - Poq.4

F.92. 5942/1939

9. PANO

• 1935, april 29, Novi Sad Molba Sredi{we ribarske zadruge u Novom Sadu, koja od Poqoprivrednog odeqewa KBU Dunavske banovine, moli pomo} za u~estvovawe na ribarskom sajmu na Zagreba~kom zboru.

• 1929, septembar 25, Bad I{l, Austrija

Punomo}, koju je Johana Brajtenfeld, ro|ena [enborn, naslednica grofa Rudolfa Koteka, dala dr Stevanu Adamovi}u, advokatu iz Novog Sada, za prodaju Dowe [ume, u katastarskoj op{tini Stari Futog, IV agrarnoj zajednici iz Novog Sada.

F.126. III-20252/1935

• 1940, mart 27, Novi Sad

F.98. a.j. 84

Zakupni ugovor izme|u Ribarske zadruge u Starom Be~eju i KBU Dunavske banovine o zakupu prava ribolova na ribarskom reviru – odeqku Tisa 0 IV.

• 1934, maj 14, Novi Sad

Odluka Poqoprivrednog odeqewa KBU Dunavske banovine, kojom se odobrava odluka glavne skup{tine lovaca u Bege~u o osnivawu Saveznog lova~kog dru{tva.

F.126. III- a.j. 714

F.126. III-24470/1934

• [aran iz ribwaka.

• 1934, maj 14, Novi Sad

F.126. III-50690/1931

Pravila Saveznog lova~kog dru{tva u Bege~u.

• Smu|evi iz Dunava.

F.126. III-50690/1931

F.126. III-24470/1934

88

• 1935, avgust 6, Sombor

• 1935, maj 19, Stara Kawi`a

Molba Prvog somborskog lova~kog dru{tva za izdavawe dozvole za hvatawe `ivih ze~eva.

Molba Mlinske zadruge starokawi{kih zem qoradnika, upu}ena Poqoprivrednom odeqewu KBU Du navske banovine za dodelu nov~ane pomo}i.

F.126. III-4441/1936

• 1937, maj 28, Novi Sad

F.126. III-29036/1935

Pregled prose~nog i godi{weg prihoda od {umarstva i lovstva na podru~ju Novosadskog sreza od ekonomske 1926/27. do ekonomske 1936/37. godine.

• Mapa Vojvodine sa podacima o seqa~kim zadrugama.

F.124. K.43

F.126. III-23314/1937

11. PANO

• 1926, mart 5, Zagreb

• 1929, jul 14, Novi Sad

Ponuda Prve jugoslovenske talijanske industrije drva d.d. iz Zag reba za kupovinu {ume Morintovo vlastelinstva kneza Odesklakija, upu}ena Savezu agrarnih zajednica za Ba~ku, Banat i Srem.

Ponuda firme Hofher-[ranc-Klajton-[ut-levort za selektor i puritor, ma{ine za ~i{}ewe, sortirawe i klasirawe semena, upu}ena Oblasnoj samoupravi Ba~ke oblasti.

F.115. K.76

F.126. III-6890/1930

• 1936, oktobar 22, ^ib (^elarevo)

• 1929, septembar 14, Novi Sad

Katastarski i posedovni list dr Gedeona Dun|erskog u ^ibu sa opisom {ume.

Ponuda Generlanog zastupstva firme Bardo{ i Bra~feld, tehni~kog i elektrotehni~kog preduze}a D.D. stanicama za pre~i{}avawe semena, koje }e se podeliti zemqi{nim zajednicama, upu}ena Oblasnoj samoupravi Ba~ke oblasti.

F.126. III-52203/1938

10. PANO

• 1928, novembar 10, Novi Sad

F.126. III-6890/1930

Rezolucije donete na glavnoj skup{tini Saveza srpskih zemqoradni~kih zadruga u Novom Sadu.

• 1930, februar 20, Ba~ki Brestovac

Ponuda [tefana Fajta, mehani~ke strojne radionice, upu}ena I agrarnoj zajednici iz Ba~kog Brestovca za patentiranu seja~icu za kukuruz sa tri reda.

F.124. K.41

• 1941, april 2–3, Novi Sad

Dopisi Agrarije, zemqoradni~ke sredi{we zadruge s.o.j. iz Novog Sada, koja obave{tava Bauernhilfe (Seqa~ka pomo}) iz Gajdobre o uplatama na wen ra~un, prispelim na osnovu prodatih vagona konopqe.

F.126. III-10319/1930

• 1930, februar 3, Beograd

Ponuda firme Kuzman S. Nikoli} i komp. za prskalice za vo}e marke automaks i kali-

F.200. K.275

89

• 1923, oktobar 27, Novi Sad

maks, upu}ena Poqoprivrednom odeqewu KBU Dunavske banovine.

\oka Dun|erski, vojvo|anski veleposednik.

F.126. III-12330/1930

F.62. K.548

• 1925, januar 26, Novi Sad

• 1929, jul 22, Novi Sad

Deobni nacrt parcela za dodelu ku}nih placeva mesnim siromasima na velikom posedu naslednika Rudolfa Koteka u Bege~u.

Ponuda firme Rudolf Beher – Frawa Melihar za rasipa~e ve{ta~kog |ubriva.

F.126. III-3106/1930

F.98. a.j. 81

• 1933, februar 20, Maribor

• 1940, oktobar 4, Petrovgrad (Zrewanin)

Dopis kraqevskog dvorskog liferanta Petra J. Miovi}a, prvog jugoslovenskog specijalnog preduze}a za poqoprivredu iz Maribora, Filijala Vr{ac, koji obave{tava Poqoprivredno odeqewe KBU Dunavske banovine da mu je poverena prodaja ma{ina fabrike Bra}e Holder iz Mecingena u Bavarskoj.

Izve{taj Saveza agrarnih zajednica za Banat o stawu odvodnih kanala i arteskih bunara na kolonijama u Banatu sa predlozima za wihovu izgradwu, upu}en Ministarstvu poqoprivrede.

F.119. K.38

F.126. III-8684/1933

• 1942, maj 18, Zemun

• 1934, april 23, Novi Sad Ponuda firme Rekord Erde{ D.D. za trgovinu i industriju za atomo mlin.

Izve{taj Povjerenstva Ureda za kolonizaciju u Zemunu za srezove Zemun i Staru Pazovu o radu na reviziji agrarne reforme u Staropazova~kom srezu.

F.126. III-23857/1934

F.166. K.1

12. PANO

13. PANO

• 1932, septembar 28, ^ib (^elarevo) Zapisnik, vo|en u predmetu odvajawa zemqi{ta supermaksimuma od velikog poseda dr Gedeona Dun|erskog u poreskim op{tinama ^ib (^elarevo), Stara Palanka (Ba~ka Palanka) i Srbobran.

• 1938, april 26, Novi Sad

Molba Manastira Koviq upu}ena Poqoprivrednom odeqewu KBU Dunavske banovine da se manastirske vode proglase zatvorenim vodama.

F.126. III- a.j. 620

F.98. a.j. 36

• Poplava na teritoriji Tami{ko-begejske

• 1923, juli 7, Novi Sad

vodne zadruge izme|u dva svetska rata.

Re{ewe @upanijskog agrarnog ureda u Novom Sadu kojim se dobrovoqcu Milunki Savi} dodequje parcela za ku} ni plac na posedu Rudolfa Koteka na Oto Majuru.

F.374. K.2

• Podaci o poslovawu Kanala Kraqa Petra I u periodu od 1911. do 1938. godine.

F.39 K.62

F.98. a.j. K.576

90

• 1945, avgust 25, Petrovgrad (Zrewanin)

• 1939, decembar 6, Petrovgrad (Zrewanin)

Spisak ratne {tete nanete Hidrotehni~kom odeqku u Petrovgradu.

Saop{tewe Veliko-Be~kere~ke fabrike {e}era a.d. – Petrovgrad, da }e iz ^e{ko-Moravskog protektorata uvesti seme repe.

F.181. a.j. 11

F.138. F I/6-3418/1939

• Kilometra`a Dunava usvojena od strane Me-

• 1925, avgust 29, Novi Vrbas

|u narodne dunavske komisije na plenarnoj sednici u junu 1922. u Bratislavi.

Dopis Fabrike {e}era a.d. Ba~ka – Novi Vrbas, upu}en Dr`avnoj berzi rada u Beogradu, u kojem tra`e da im preporu~e stru~no osposobqene radnike koji su im potrebni za predstoje}u kampawu.

F.375. K.2

• 1929, septembar 9, V. Be~kerek (Zrewanin) Karta vodnih zadruga na podru~ju Banata.

F.126. V

F.96. 4147/1926

14. PANO

• 1921, mart 1, Novi Sad

• 1933, maj 18, Novi Sad

Podaci o problemima proizvodwe, kapacitetu, vrstama i plasmanu proizvoda Fabrike testenina Frawa Lovrekovi} (Danubius) – Novi Sad.

Dopis preduze}a Baltazar Fajt parni mlin d.d. – Novi Sad, u kojem se analizira te{ko stawe vojvo|anske mlinske industrije usled velike ekonomske krize.

F.92. 730/1921

F.138. F III-2273/1933

• 1919, jun 24, Novi Sad

• 1939, decembar 23, Senta

Molba Fabrike sir}eta Bra}a Kening{tetler – Novi Sad, da im se omogu}i redovno snabdevawe {piritusom i po~etak rada, jer vlada velika nesta{ica sir}eta u mestu i okolini.

Izve{taj o stawu i radu Sen}anskog mlina na vaqke Hesler i drugovi d.d. – Senta, za IV tromese~je 1938. godine.

F.92. a.j. 2649

• 1944, novembar 11, Vr{ac

F.92. 356/1919

Spisak ~lanova Upravnog i Nadzornog odbora Banatske mlinske industrije d.d. – Vr{ac.

• 1939, decembar 5, Bo~ar

Prikaz op{teg stawa u celokupnoj proizvodwi {e}era, {pirita i su vih rezanaca u Fabrici {e}era Crvenka a.d. – Crvenka.

Molba Prve vojvo|anske fabrike ka~kavaqa i ostalih mle~nih proizvoda Sofronije i Filip, sinovi Tome Ogwanovi}a – Bo~ar, kojom se tra`i obja{wewe o izvozu ka~kavaqa iz na{e zemqe, posebno preko Soluna u Egipat, Palestinu i dru ge zemqe Levanta.

F.138. F XI-1837/1934

F.138. F I/5-3376/1939

F.172. a.j. 29

• 1934, Crvenka

91

• Sombor

na{e zemqe sa Engleskom i drugim zemqama, u kojoj se navodi da je vojvo|anskoj prehrambenoj industriji hitno potrebna nabavka kowskih creva.

Centralana mlekara – Sombor, za{titni znak za ~ajni maslac.

F.92. b.b.

F.138. F I/5-3108/1939

15. PANO

• 1945, septembar 25, Novi Sad

Zapisnik o utvr|ivawu ratne {tete na Tvornici konzerva d.d. – Novi Sad.

• 1934, februar 8, Novi Vrbas

Upitnik sa podacima o vrstama proizvoda, kapacitetu, postrojewima, uvozu sirovina, plasmanu proizvoda, broju radnika i dr. za Fabriku uqa i maziva Doma}a k.d. – Novi Vrbas.

F.181. mR p -9

16. PANO

• 1934, mart 19, Sremski Karlovci

F.138. F XI-402/1934

Izve{taj o stawu i radu Fabrike uqa Vojvodina k.d. Lewi i drugovi – Novi Vrbas, za II tromese~je 1939. godine.

Petar Kosti}, Sremski Karlovci, kr. dvorski liferant – producent bermeta, bela bermeta a la torino finih i starih vina ausbruha, vinska sir}eta, sve na veliko – faktura preduze}u iz Wujorka za naru~enu robu.

F.92. a.j. 2754

F.92. 2754/1934

• 1939, jun 30, Novi Vrbas

• Novi Sad

• 1939, septembar 18, Vr{ac

Fru{kogorac k.d. – Novi Sad, Podrumi prirodnog penu{ca, finih i desertnih vina, proizvodwa likera, `estokih pi}a i vo}nih sokova, cenovnik proizvoda u obliku kataloga.

Izve{taj Tvornice ~okolade i bonbona Ifko – Vr{ac, po predmetu nabavke sirovina iz uvoza.

F.138. F III-2471/1939

F.92. b.b.

• 1936, april 20, Senta

• 1933, decembar 12, Vr{ac

Nacrt glavne zgrade Klaonice i tvornice salame Korhec Julije k.d. – ^oka.

Molba preduze}a Karlo Hauser, posednik vinograda, {ampawski podrum Chateau mersy – Vr{ac, da Udru`ewe posreduje u dobijawu dozvole za rad Josifa Gerga{evi}a, majstora {ampawca i degorgera, austrijskog dr`avqanina.

F.126. VIII a.j. 2218

• 1939, septembar 24, Subotica

Izve{taj o izvozu `ivine i jaja preduze}a Hartman & CO. izvoz mesa d.d. – Subotica, u III tromese~ju 1939. godine.

F.138. F VII/1-3982/1933

• 1929, oktobar 13, Horgo{

F.92. a.j. 2755

Dopis Komori sa kratkim istorijatom preduze}a Mlin i veletrgovina paprike Bra}a Dene{ – Horgo{.

• 1939, novembar 21, Subotica Predstavka preduze}a D.D. za izradu creva – Subotica, povodom trgovinskih pregovora

F.92. 113/1929

92

• 1939, februar 23, Novi Sad

• 1933, maj 18, Velika Kikinda

Izve{taj Fabrike crepa Jovan~i} i Risti} – Velika Kikinda, upu}en Udru`ewu industrijalaca u Novom Sadu sa podacima o proizvodwi, kapacitetu i problemima izvoza u periodu 1930–1932. godine.

Naslovna strana reklamnog prospekta za propagandu na{e paprike u Americi i Engleskoj.

F. 92. I-8 948/1939

• 1925, februar 25, Apatin

F.138. F III-2287/1933

Dopis Apatinske i kulske pivovare Josipa Amana d.d. – Apatin, u vezi sa uvozom jednog vagona pivskih boca iz Praga za vlastitu upotrebu.

• 1928, mart 6, Novi Sad

Izve{taj novosadske filijale Srpske banke d.d. – Zagreb, sa podacima o najboqim nalazi{tima sirovina i proizvo|a~ima cigle i crepa na podru~ju Ba~ke.

F.92. 879/1925

• Petrovgrad (Zrewanin)

F.92. 6608/1927

Pivara Lazara Dun|erskog u Petrovgradu, 1937. godina.

• 1933, februar 16, Stara Kawi`a

IAZ, F.45. br.731

Izve{taj uprave Starokawi{ke prve parne ciglane i crepane d.d. – Stara Kawi`a, o finansijskom poslovawu preduze}a, podnet na redovnoj godi{woj skup{tini odr`anoj 25. maja 1933. godine.

• 1936, oktobar 1, Pan~evo

Prepis re{ewa Okru `nog suda u Pan~evu o protokolisawu firme I.M. Vajfert pivara i fabrika slada a.d. – Pan~evo, u dru{tveni registar.

F.126. VIII a.j.704/1

• 1945, januar 15, Velika Kikinda

F.138. reg. 386/1946

Ra~un Parne ciglane Bohn – Velika Kikinda, upu}en Privrednom odseku Vojne oblasti za Banat – Petrovgrad (Zrewanin), za isporu ~eni gra|evinski materijal Crvenoj armiji i Partizanskim odredima Jugoslavije.

• 1922, februar 17, Mitrovica (Sremska)

Dopis Ujediwene parne pivovare Heinrich Weiss i sin – tvornica leda i slada, paromlin, pecara {qivovice.

F. 92. 625/1922

F.172. Fin.odeqak 1076/1945

17. PANO

• 1935, oktobar 30, Ba~ka Topola

Osnovni podaci o Tvornici opeka i crepa Bodrog Imre – Ba~ka Topola.

• 1936, maj 12, Velika Kikinda

Dopis Parne crepane Braća Schenk i dr. – Velika Kikinda, kojim se izja{wavaju da su protiv uvo|ewa minimalnih nadnica i obaveznog sklapawa kolektivnih ugovora.

F.138 F X/2-3820/1935

• 1938, decembar 19, Novi Vrbas

Izve{taj Poslovnice Novi Vrbas Udru`ewa industrijalaca cigqarsko-creparske struke

F.138. F VII/3-1676/1936

93

u Novom Sadu o radu ciglarsko-creparskih preduze}a u IV tromese~ju 1938. godine.

nabavke {vedskog granita za izradu nadgrobnih spomenika.

F.92. a.j. 2649

F.138. I/22–2805/1939

• 1929, oktobar 9, Beo~in

• 1936, jul 23, Beograd

Podaci o godini osnivawa, godi{wem kapacitetu proizvodwe i broju zaposlenih radnika u Beo~inskoj fabrici cementa a.d. – Beo~in.

Prepis re{ewa Ministarstva trg. i ind.

Kraqevine Jugoslavije o osnivawu Prinudnog stru~nog udru `ewa industrijalaca ciglarsko-creparske struke za podru~je TIZ komore u Novom Sadu i TI komore u Petrovgradu (Zrewaninu) sa sedi{tem u Novom Sadu.

F.92. 113/1929

• Beo~in

Beo~inska fabrika cementa izme|u dva svetska rata.

F.92. a.j. 2442

• 1933, maj 16, Pa{i}evo (Zmajevo)

MV, I, inv.br. 4696

Izve{taj Parne cigqane Savin i Reqin – Pa{i}evo, upu}en Udru`ewu industrijalaca u Novom Sadu sa podacima o proizvodwi u peridu 1930–1932. godine.

• 1944, novembar 5, Petrovaradin

Izve{taj in`iwera Josipa Suji}a, direktora kamenoloma u Rakovcu, o stawu Tvornice cementa u Beo~inu sa podacima o wenom radu neposredno pred Drugi svetski rat.

F.138. F III-2229/1933

F.169. 111/1944

18. PANO

• 1935, oktobar 28, Novi Sad

• 1939, mart 2, Novi Sad

Odluka o polagawu od{tetne sume za eksproprisano zemqi{te Manastira Rakovac i Petrovaradinske imovne op{tine u Sremskoj Mitrovici, potrebnog za otvarawe kamenoloma Rakovac.

Izve{taj o stawu i ra du Fabrike porculana i majolike d.d. – Novi Sad, za IV tromese~je 1938. godine.

F.92. a.j. 2649

F.126. V TG RK-43/1935

• 1921, jul 26, Novi Sad

• 1942, oktobar 24, Petrovgrad (Zrewanin)

Osnovni podaci o Tvornici cementa, mozaik i umetnog kamewa. Stovari{te nadgrobnih spomenika Jovan [oman ml. – Novi Sad.

Pravilnik o organizaciji Banatskog kamenoloma sa sedi{tem u Vr{cu.

F.92. 3402/1921

F.170. V-254/1945

• 1939, oktobar 23, Beograd

• Paragovo

Predstavka Industrije mramora i kamenoreza d.d. Beograd – Subotica, upu}ena Udru`ewu industrijalaca u Novom Sadu, po predmetu

Razglednica Paragova – fabrika, izme|u dva svetska rata.

MV, I, inv.br. 1476

94

• 1944, novembar 8, Kula

19. PANO

Prikaz stawa i rada Tvornice sukna Frawa Brandeker a.d. – Kula, na dan 8. novembra 1944. godine.

• 1939, septembar 20, Petrovgrad (Zrewanin) Podaci o mogu}nostima nabavke sirovina za Tvornicu {e{ira i tuqaca Bra}a Dragan, dvorski liferanti – Petrovgrad.

F.170. a.j. 157

• 1941, april 5, Oxaci

Izve{taj o poslovawu Fabrike kanapa, u`arije i tekstilne industrije d.d. – Oxaci, u periodu od 1. septembra 1939. do aprila 1941. godine.

F.138. F III-2524/1939

• 1933, jul 2, Subotica Podaci o vrstama proizvoda Tvornice traka i ~ipaka d.d. Nonnenberg & Schoderé – Subotica.

F.92. a.j. 2686

• 1936, mart 14, ^ib (^elarevo)

Dopis Preduze}a za izradu i promet u`arske, konopqene i jutene robe Hadi} Karlo – ^ib, kojim izve{tava da bi mogao finansijski u~estvovati u poslu kultivisawa kudeqe i osnivawu fabrike u`arije u Albaniji, ukoliko mu albanske vlasti obezbede neku vrstu monopola.

F.138. F XI-2671/1933

• 1939, jun 24, In|ija Izve{taj o poslovawu Fabrike padobrana i lete}e opreme Knebl i Ditrich – In|ija, za II tromese~je 1939. godine.

F.92. a.j. 2754

F.138. F XI-826/1936

• 1935, maj 6, Velika Kikinda

• 1944, novembar 18, Novi Sad

Dopis Industrije odela d.d. – Velika Kikinda, u vezi sa tim da radnici ne izra|uju odela u preduze}u, nego da taj posao obavqaju kod ku}e.

Referat Privrednog odseka – Komande vojne oblasti za Ba~ku i Barawu o mogu}nostima obnove industrije kudeqe.

F.171. a.j. 85

F.138. F II/3-1604/1935

20. PANO

• 1937, mart 16, Petrovgrad (Zrewanin)

• 1939, septembar 18, Velika Kikinda

Predstavka Srpske fabrike tepiha Lazar Dun|erski a.d. – Petrovgrad, u vezi sa molbom Centralnoj industrijskoj korporaciji – Beograd, da se tepisima Angora, proizvo|a~a firme Magnoni Tedesca iz Milana, ote`a uvoz, jer prave veliku konkurenciju doma}oj proizvodwi.

Izve{taj o vrstama i koli~inama sirovina iz uvoza Livnice `eqeza i tempera Bohn – Velika Kikinda.

F.138. F III-2486/1939

• Novi Sad

Katalog proizvoda Fabrike roletna i gvozdenih konstrukcija Silvester Bernold – Novi Sad. F.138. F XI b.b./1933

F.138. F I/C-883/1937

95

• 1933, jul 3, Veliki Be~kerek (Zrewanin)

21. PANO

Izve{taj sa podacima o vrstama proizvoda Prve jugoslovenske fabrike radijatora i kotlova a.d. – Veliki Be~kerek.

• 1938, januar 22, Subotica

Predstavka Rekord fabrika {tirke i ~iriza – Subotica, u vezi sa neopravdanim otvarawem novih fabrika za proizvodwu {tirka.

F.138. F XI 2658/1933

• 1934, maj 23, Subotica

F.138. F III-181/1938

Spisak deponovanih deonica Tvornice pe}i i emajla Zefir d.d. – Subotica, za Glavnu skup{tinu odr`anu 27. maja 1934. godine.

• 1935, januar 22, Novi Sad

Upitnik sa podacima o broju radnika, pogonima, postrojewima, kapacitetu, vrstama proizvoda i dr. Prve jugoslovenske kemi~ne fabrike d.d. – Novi Sad.

F.126 VIII a.j. 717

• 1934, aprila 21, Novi Sad

Podaci o stawu i radu Prve jugoslovenske fabrike kola i auto-karoserija Matija Rajh i sin – Novi Sad.

F.138. F XI-202/1935

• 1940, jun 16, Subotica

F.138. F XI-1318/1934

Dopis Tvornice Štirak – Marcel Kopp d.d. – Subotica, povodom trgovinskih pregovora na{e zemqe sa Slova~kom, u vezi sa problemom izvoza obu}arskog lepila (}iri{a).

• 1941, mart 27, Subotica Izve{taji o poslovawu Fabrike Mirko Rotman – Subotica, u periodu od 1. septembra 1939. do aprila 1941. godine.

F.138. F. I/6-2002/1940

F.92. a.j. 2686

• 1923, jun 21, Novi Sad

• 1929, april 22, Beograd

Odobrewe velikog `upana Ba~ke oblasti upu}eno Sudbenom stolu – Novi Sad, da Fridrih Vajs, dr Aleksandar Mo~ i drugovi, mogu osnovati a.d. pod imenom Prva novosadska tvornica sapuna Jakov [icer i sin, sa sedi{tem u Novom Sadu.

Molba Ferrum d.d. – Subotica, upu}ena Komori za dobijawe kredita kod Narodne banke Kraqevine SHS, do 1. maja 1929. godine, kako ne bi do{lo do obustave rada.

F.92. 2370/1929

• Novi Sad

F.79. T-69/1923

Reklamni prospekt sa proizvodnim asortimanom Vojvo|anske livnica d.d. Karlo Vajskopf – Novi Sad.

• 1924, jul 24, Budimpe{ta

Nacrt Fabrike sapuna Albus a.d. – Novi Sad. F.79. T-52/1924

F.92. b.b.

• 1938, septembar 27, Beograd

• 1944, децембар 16, Нови Сад

Molba Novosadske fabrike kabela d.d. – Novi Sad, Komandi mesta Novi Sad, da joj se odobri kredit radi isplate zarada radnika.

Izve{taj o stawu i radu Prvog jugoslovenskog dru{tva za hemijsku industriju na deonice Zorka – Beograd, za III tromese~je 1938. godine.

F.170. IV-1302/1944

F.92. a.j. 2648/1

96

• Zemun

• 1939, septembar 23, Nova (Ba~ka) Palanka

Reklamni prospekt za suvi led Industrije ugqi~ne kiseline Adam Philippovich – Zemun.

Izve{taj za III tromese~je 1939. godine sa podacima o problemima radne snage i proizvodwi u Industriji ta{na Merkur – Nova Palanka.

F.92. b.b.

• 1933, Novi Sad

F.92. a.j. 2755

Cenovnik proizvoda Kamendin d.d. za proizvodwu seruma – Novi Sad.

• 1941, februar 7, In|ija

F.138. F XI-2660/1933

Dopis Jugoslovenske krznarske industrije a.d. – In|ija, o problemima u vezi sa uvozom ov~ijih i jagwe}ih ko`a, a povodom trgovinskih pregovora na{e zemqe sa Ma|arskom.

22. PANO

• 1938, februar 4, Sremska Mitrovica

Prepis uverewa Gradskog poglavarstva u Sremskoj Mitrovici br. 995/1938. godine, iz kojeg se vidi da je Mitrova~ka parna pilana d.d. – Sremska Mitrovica, likvidirana, a da je wene poslove preuzela Mitrova~ka parna pilana, tvornica {perplo~a i furnira d.d.

F.138. F I/8-526/1941

• 1936, april 23, Kula

Dopis Tvornice ko`a David Deutsch – Kula, o problemima doma}e ko` ne industrije.

F.138. F XI -1450/1936

F.138. reg. 1354/1945

• 1944, novembar 29, Sombor

• 1933, jun 21, Petrovac (Ba~ki) Izve{taj Prve petrova~ke tvornice ~etaka, kistova i metala A.F. Filip – Petrovac (Ba~ki), sa podacima o zaposlenim radnicima.

Izve{taj Privrednog odeqka komande podru~ja – Sombor, upu}en Privrednom odseku Vojne oblasti za Ba~ku i Barawu – Novi Sad, o stawu apatinskih fabrika obu}e.

F.126. VI-24211/1933

F.171. III-617/1944

• 1945, oktobar 6, Zemun

23. PANO

Podaci o ratnoj {teti za Rex fabriku ~etaka i metli i ma{inska stolarija – Zemun.

• 1920, decembar 14, Novi Sad

F.173. reg. 807/1946

Molba Novosadske fabrike ~e{qeva i dugmadi k.d. Pavle Berger i drugovi – Novi Sad, da se izda potvrda potrebna za dobijawe putne dozvole anga `ovanim stru~nim radnicima iz Ma|arske.

• 1920, januar 22, Sombor

Podaci o osnivawu Somborske tvornice ko`a d.d. – Sombor.

F.92. 1436/1920

F.92. 4484/1920

• Ruma

• 1941, mart 27, Novi Sad

Mehani~ka radionica cipela F. Pinc u Rumi.

Izve{taj o stawu i radu Fabrike papirne karton i celofan robe viweta i {tambiqa

F. 92. b.b.

97

~evo, o koli ~ini i vrsti izdatih baterija, bez reversa i naplate, vojnicima ruskih i partizanskih jedinica, u oktobru i novembru 1944. godine.

Dominik Bart – Novi Sad, za period od 1. septembra 1939. do marta 1941. godine.

F.92. a.j. 2686

• 1930, septembar 9, Beograd

Re{ewe Min. soc. politike i narodnog zdravqa – Beograd, kojim se Petru Popovi}u, Gli{i Andrejevi}u i Jovanu Milojkovi}u iz Beograda, dozvoqava eksploatacija gorke mineralne vode sa izvori{ta na wihovom imawu u Tordi.

F.172. F.694/1945

• 1945, avgust 24, Zemun Obave{tewe Tvornice aero i hidroplana Ikarus a.d. – Zemun, da je ~lan Udru`ewa vazduhoplovne industrije – Beograd, i da nema obavezu pla}awa tra`ene ~lanarine.

F.126. VI-27029/1930

F.138. 1299/1946

• 1939, jul 22, Stara Kawi`a

Podaci o broju radnika, fondu radnih ~asova i vrednosti poruxbina Tvornice ogledala Deutsch Karol – Stara Kawi`a.

24. PANO

• 1921, februar 1, Novi Sad

F.92. a.j. 2754

Obave{tewe Novosadskog elektri~nog d.d. – Novi Sad, da zbog lo{eg stawa ma{ina i besparice, ne mo`e udovoqiti zahtevu Komore da zanatlijama i industriji isporu~uje struju tokom cele no}i.

• 1937, jun 20, Subotica

Zapisnik sa sednice Uprave Minerva [tamparija i Nakladni{tvo d.d. – Subotica, odr`ane 20. juna 1937. godine.

F.126 VIII a.j. 734

F.92. 375/1921

• 1941, mart 28, Ada

• 1935, novembar 15 , Pan~evo

Izve{taj o stawu i radu Prve ba~vanske tvornice ki{obrana Birn Josif – Ada, za period od 1. septembra 1939. do marta 1941. godine.

Nacrt dalekovoda Pan~evo – Zemun.

F.126. VIII а.ј. 3104

• 1939, novembar 28, Stara Kawi`a

F.92. a.j. 2686

Izve{taj o stawu i radu Elektri~ne centrale Braća Rieger k.d. – Stara Kawi`a, u periodu od 1. septembra do 1. novembra 1939. godine.

• 1945, septembar 13, Beograd

Potvrda da je Fabrika letilice Utva a.d. – Pan~evo, u~lawena u Udru`ewe vazduhoplovne industrije Kraqevine Jugoslavije – Beograd.

F.138. F III-3296/1939

• 1940, avgust 12, Novi Sad

F.138. 1299/1946

• 1944, decembar 30, Pan~evo

Prora~un rentabiliteta elektrifikacije op{tine Ka}.

Izjava Preduze}a za izradu suvih baterija i galvani~nih elemenata Zajec i komp. – Pan-

F.126. VIII a.j. 2232

98

• 1940, jun 10, Novi Sad

• 1933, oktobar 4, Novi Sad

Dopis Komori o otvarawu Specijalne mehani~ke radionice za pisa}e i kancelariske strojeve Technika – Novi Sad

Nacrt dalekovoda Novi Sad – Kali{te – Ka}.

F.126. VIII a.j. 2232

F.92. 9283/1933

• 1940, decembar 21, Novi Sad

• 1937, maj 28, Sombor

Inicijativa Komore za izradu studije o elektrifikaciji Vojvodine.

Udru`ewe zanatlija za grad Sombor, dostavqa spisak poslasti~ara sa svog podru~ja koji se bave proizvodwom sladoleda.

F.92. XIII-1-6652/1940

• 1945, februar 13, Stara (Ba~ka) Palanka

F.92. XXXIII-2778/1937

Izve{taj Elektri~ne centrale Op{tine Ba~ka Palanka upu}en Tehni~kom odeqewu Vojne uprave za Banat, Ba~ku i Barawu – Novi Sad, o stawu elektri~ne mre`e i potro{wi elektri ~ne energije na teritoriji koju ona snabdeva.

• 1924, maj 8, Ruma

Nacrt za izgradwu motornog mlina Bra}e Kavgi}a – Ruma.

F.126 VI Inspekcija rada, Osijek, Nad. izve{taji, 1821/a

• ^urug

F.170. V-1070/1945

Vetrewa~a u ^urugu, oko 1940. godine.

• 1937, septembar, Vrdnik

F.92. b.b.

Nacrt dalekovoda Vrdnik – Rakovac – Ledinci.

• 1933, mart 19, Irig

F.126. VIII a.j. 2227

Oglas kojim Jovan R. [kavo obave{tava gra|anstvo da je u Irigu otvorio mehani~ku i pu{karsku radwu.

• 1945, septembar 19, Subotica

Podaci o ratnoj {teti pri~iwenoj na zgradama Suboti~ke Elektri~ne @eleznice i Osvetqewe d.d. – Subotica, usled napada partizanskih odreda i bombardovawa savezni ~kih aviona.

F.92. 2963/1933

• 1935, jun 22, Novi Sad

Uverewe Komore izdato Julki Skanovski iz Titela, za dobijawe ovla{}ewa za otvarawe zanatskog preduze}a za proizvodwu cigala i crepova, zanatskog obima.

F.181. mRp -46

25. PANO

F.92. 4973/1935

• 1938, septembar 14, Novi Sad

• 1937, januar 22, Novi Sad

Prepis izve{taja obu}arske sekcije – Novi Sad, o stawu i radu preduze}a u III tromese~ju 1938. godine upu}en Zanatskom udru`ewu – Novi Sad.

Molba Prve novosadske tvornice trikota`e Frawo Bauer – Novi Sad, da zbog smawewa obima proizvodwe dobije karakter zanatskog preduze}a.

F.92. XXXIII-761/1937

F.92. a.j. 2648/1

99

• 1931, oktobar 20, V. Be~kerek (Zrewanin)

Ugovor o {egrtovawu Borisava Nestorovi}a iz Ripwa kod Josifa ^ata, hemijskog bojadisara iz Belikog Be~kereka.

IAZ F.41. 12/1931

• 1933, Petrovac (Ba~ki)

Preqe i tkaqe Zemqoradni~ke kudeqarsko-tekstilne zadruge Ba~ki Petrovac.

F.92. a.j. 2151

• 1923, maj 23, Ba~ka Topola

Obrtnica br. 120/1923. Sreskog na~elstva u Ba~koj Topoli izdata Atili Jur~ak za obavqawe zidarskog zanata.

26. PANO

• 1919, decembar 31, Sombor

Godi{wi izve{taj o radu Somborskog op{teg zanatlijskog udru`ewa za 1919. godinu sa podacima o nov~anom prometu.

F.92. XXXIII-1576/1938

• 1937, septembar 28, Sombor

Sekcija mesara i kobasi~ara – Novi Sad, obave{tava Komoru da su mesarsko-kobasi~arske zanatlije iz vi{e gradova na teritoriji Komore, u znak protesta zbog visokih da`bina, re{ile da obustave rad.

F.92. 2077/1920

• 1933, februar 25, Osek

Molba Saveza strvodera Kraqevine Jugoslavije – Osek, Komori, da posreduje kod Gradskog na~elstva Senta u ci qu povoqnog i brzog re{avawa molbe Ilije Birka{a iz Sente, za dobijawe obrtne dozvole za obavqawe strvoderskog zanata.

F.92. XXXIII-4551/1937

• 1944, decembar 23, Novi Sad

Dopis Privrednog odseka Vojne oblasti za Ba~ku i Barawu – Novi Sad, upu}en Odeqewu za industriju i zanatstvo Vojne uprave za BBB – Novi Sad, u vezi sa o`ivqavawem zanatske radinosti.

F.92. 2084/1933

• 1932, jul 13, Novi Sad

Prepis obrtnice Kapetanijskog zvawa grada Novog Sada br.1328/1915. godine, za bavqewe o{tra~kim zanatom i trgovinom no`eva, izdate Frawi Ho{eku iz Novog Sada.

F.171. III-1650/1944

• 1944, maj 19, Veliki Be~kerek (Zrewanin)

Dozvola Sreskog na~elstva Veliki Be~kerek, kojom se Aloisu Wollbertu iz Lazareva dozvoqava otvarawe zidarske radwe.

F.173. TG – ovla{}ewa za radwe

• 1928, februar, Novi Sad

Naslovna strana stru~nog i modnog lista za kroja~e Kroja~, broj 2/1928.

F.92. 1905/1929

• 1927, Gospo|inci

Oglas o otvarawu radwe Radoslava Bosi}a, engleski `enski i mu{ki kroja~ – Gospo|inci.

IAZ F.41. 2478/1944

27. PANO

• 1919, maj 26, Novi Sad

F.92. 3739/1927

100

Memorandum Komore upu}en Vladi Velike Britanije – London, po predmetu obnavqawa trgova~kih veza izme|u V. Britanije i

Vojvodine i osnivawa Trgova~kog konzulata u Novom Sadu.

• 1937, februar 29, Irig

Spisak trgovaca koji se bave kolonijalnom robom sa {pecerajem pri Udru`ewu trgovaca za srez Iri{ki.

F.92. 275/1919

• 1919, decembar 13, Novi Sad

Trgovina filma i prometno preduze}e Globus – Novi Sad, dostavqa spisak kinematografa sa podru~ja Komore.

F.92. 1088/1919

• 1929, oktobar 8, Srbobran

F. 92. XXXIII-5420/1937

28. PANO

• 1937, april 3, Novi Sad

Ponuda sa cenovnikom Elektrotehni~ke i radio trgovine Kraus Nikola – Novi Sad, za prodaju ve}e koli ~ine sijalica: Tesla, Osram i Tungsram upu}ena TIZ Komori – Novi Sad.

Obave{tewe radwe Pomodno Manufakturna, Pamuka i Krzna – Trgovina, Nikole Tanurxi}a – filijala Srbobran, udovi Joce Diwa{kog iz Srbobrana, dugogodi{woj mu{teriji, da je u toku velika rasprodaja.

F.92. b.b./1929

• 1935, januar 30, Novi Sad

Legitimacija trgova~kog putnika, Stevana Tanurxi}a, u slu `bi kod Nikole Tanurxi}a, vlasnika Tvorni~kog stovari{ta {tofova, pribora i krzna Silesia – Novi Sad.

F. 92. XXXIII-2032/1937

• Memorandumi trgova~kih firmi izme|u dva svetska rata.

F.92.

• 1933, april 8, Petrovac (Ba~ki)

Molba preduze}a Demrovský & Kulik, izvoz i uvoz sve vrste zemaqskih proizvoda, slanine i masti – Petrovac, za posredovawe kod Trg. komore – Sarajevo, u vezi sa otvarawem prodavnice u Mostaru.

F.92. b.b./1935

• 1929, Veliki Be~kerek (Zrewanin)

Ra~un trgovine gvo`|em Berényi Bódog iz Velikog Be~kereka Gradskoj elektrani u Velikom Be~kereku za naru~enu robu.

IAZ, F.500, kut.3

F.92. 3588/1933

• 1937, maj 3, Horgo{

Izve{taj Mlina i veletrgovine paprike Bra}a Dene{ – Horgo{, o boravku Dene{ Artura u Americi, u vezi sa plasmanom proizvoda na{e privrede na Ameri~ko tr`i{te.

• 1919, decembar 3, Novi Sad

Spisak ve}ih uglednih gvo`|arskih firmi na teritoriji Ba~ke i Banata.

F.92. 421/1919

F.92. a.j. 3041

• 1920, januar, 21, Pivnice

Dopis kojim Slova~ko trgova~ko deoni~arsko dru{tvo – Pivnice, obave{tava Komoru da je otpo~elo sa radom.

• [id

F.92. 1427/1920

101

Gvo`|arsko-kolonijalna trgovina Vujanov Save u [idu, izme|u dva svetska rata.

ZMR, IO, Studijska zbirka

• 1933, april 3, Stara Pazova

Podaci o brojnom stawu ~lanova Udru`ewa trgovaca za mesto i srez Stara Pazova.

• 1923, mart 5, Sombor

Dopis Bari{in, Trgova~kog D.D. iz Sombora, koje obave{tava Novosadsku produktnu berzu da je preuzelo Leop. Barawi i sin, Trgovinu `ita i zemaqskih proizvoda iz Sombora.

F.92. 3105/1933

• 1929, Novi Sad

Tabelarni pregled podataka o izvozu svih artikala sa podru~ja TIZ Komore – Novi Sad, za 1929. godinu.

F.92. a.j. 3021

F.105. 581/1923

• 1919, decembar 15, Novi Sad

Pija~ne cene `ivotnih namirnica na pijacama u Novom Sadu na dan 15. decembar 1919. godine

• 1937, januar 6, Ba~ki Petrovac

Udru`ewe trgovaca – Ba~ki Petrovac, dostavqa spisak izvoznika i komisionara hmeqa.

F. 92. XXXIII-2942/1937

• 1944, decembar 31, Stari Be~ej

F.92. 924/1919

• 1933, mart 3, [id

Oglas za Veliki godi{wi marveni sajam, koji }e se odr`ati u [idu 17. marta 1933. godine.

Izvod ra~u na ratne {tete Ba~ko industrijskog i trgova~kog d.d. – Stari Be~ej, na dan 31. decembra 1944. godine.

F.181. kut. 58.

F.92. 2419/1933

• 1937, Senta

Transport robe za izvoz firme Fuchs Josif iz Sente, izvoz crnog i belog luka, arpaxika, sirkove slame i drugih zemaqskih proizvoda.

29. PANO

• 1935, februar 27, Novi Sad

Ponuda \or|a Benedeka, diplomiranog opti ~ara iz Novog Sada, za opti~ke proizvode firmi Rudolfa i Augusta Rosta i Adolfa Froma iz Be~a sa katalogom, upu}ena Poqoprivrednom odeqewu KBU Dunavske banovine.

F.92. XXVII-1665/1937

• 1938, decembar 21, Sombor

Dopis Somborske poqoprivredne berze, koja obave{tava Trgovinsko-industrijsku i zanatsku komoru u Novom Sadu da je izvozna trgovina p{enicom pre{la u ruke Prizada.

F.126. III-9964/1935

• Memorandumi trgova~kih firmi izme|u

F.92. a.j. 2649

dva svetska rata.

F.92.

• 1923, februar 22, Novi Sad

• 1920, februar 21, Novi Sad

Slu`beni kursni list Novosadske produktne berze za 22. februar 1923. godine.

Objava zemaqskog marvenog i zanatlijskotrgova~kog va{ara koji }e se odr`ati u Novom Sadu 20, 21, i 22. marta 1920. godine.

F.105. 492/1923

F.92. 1781/1920

102

• 1938, Novi Sad

30. PANO

Kalendar za 1939. godinu Zemqoradni~ke centralne kreditne zadruge kao saveza nema~kih kreditnih i privrednih zadruga.

• 1920, april, Novi Sad

Poziv Srpske trgova~ke banke D.D. u Novom Sadu na upis akcija.

F.111. K.4

F.92. 2414/1920

31. PANO

• 1921, jul 1, Sombor

Poziv Gradona~elnika Grada Sombora upu}en Srpskoj privrednoj {tedionici iz Sombora na sve~anu sednicu Gradskog odbora Grada Sombora, koja }e se odr`ati povodom dono{ewa Vidovdanskog ustava 3. jula 1931.

F.62. 515

• 1943, maj 23, Stara Pazova

• 1932, maj 10, Kova~ica

Duplikat obrtne dozvole Pan~eva~koj pu~koj banci – Filijala Padina, izdate od strane Sreskog na~elstva u Kova~ici 10. marta 1904. godine.

F.126. VIII- a.j. 1304

• 1925, januar, Pan~evo

Zapisnik sa XXXIII redovne glavne skup{tine Kreditne banke u Staroj Pazovi.

Deset deonica Pan~eva~ke kreditne banke, deoni~arskog dru{tva, u iznosu od hiqadu dinara.

F.200. K.328

F.92.

• 1926, maj 14, Novi Sad

• 1922, jun 30, Ruma

Spisak nov~anih zavoda na teritoriji Ba~ke i Barawe, koji je Trgova~koj i industrijskoj komori u Novom Sadu dostavilo Udru`ewe vojvo|anskih banaka.

Deonica Srpske sremske banke d.d. u Rumi.

F.62. K.548

• 1922, novembar 1, Sombor

Osniva~ki udeo Zadruge ekonoma za obezbe|ewe iz Sombora.

F.62. K.548

F.387. K.1

• 1933, oktobar 22, Novi Sad

Zapisnik sa osniva~ke skup{tine Udru `ewa bankarskih i osiguravaju}ih preduze}a u Novom Sadu.

• 1930, maj 12, Novi Sad

Poziv Ba~ke kreditne banke A.D. Novi Sad na vanrednu glavnu skup{tinu upu}en KBU Dunavske banovine.

F.126. VIII- a.j. 1240

F.92. a.j. 2473

• 1929, maj 15, Novi Sad

Deset deonica Zastave, deoni~arskog dru{tva za izdavawe srpskih kwiga i novina.

Obrtnica koju je Veliko-kapetansko zvawe grada Novog Sada izdalo Op{tem jugoslovenskom bankarskom dru {tvu A.D. iz Zagreba, Filijali u Novom Sadu.

F.444. a.j. 428

F.126. VIII- a.j. 1251

• 1920, januar 11, Novi Sad

103

• 1932, Novi Sad

Naslovna strana Izve{taja o radu za 1931. godinu Trgova~ke i obrtne banke d.d. – Novi Sad.

• 1925, jun 1, Novi Sad

Obave{tewe Planinskog Dru{tva Fru{ka Gora – Novi Sad, da }e od 7. juna 1925. godine biti pu{ten u saobra}aj prvi {etni (izletni~ki) voz na pruzi Novi Sad – Paragovo, koji }e saobra}ati svake nedeqe i crkvenim praznicima.

F.126. VIII- a.j. 1268

• 1936, Novi Sad

Naslovna strana Izve{taja o radu za 1935. godinu Trgova~ke i obrtne banke d.d. – Novi Sad.

F.92. 2492/1925

• 1936, februar 18, Novi Sad

Dopis Dru{tva Fru{ka Gora – sredi{wa uprava Novi Sad, obave{tava da je Dru{tvo, u ciqu unapre|ewa nacionalnog turizma, osnovalo povereni{tvo u Crvenki.

F.126. VIII- a.j. 1274

• 1944, decembar 20, Beograd

Ponuda Zadru` nog osigurawa, Saveza nabavqa~kih zadruga dr`avnih slu`benika Savezu zemqoradni~kih zadruga u Novom Sadu za osigurawe.

F.126. VIII-3977/1936

• 1930, april 10, Zagreb

Protestni plakat Udru`ewa gostioni~ara, hotelijera, kavanara i kr~mara – Zagreb, kojim se od svih karteliranih pivara u Jugoslaviji tra`i da snize cenu piva.

F.182. K.30

• 1931, mart 10, Ruma

Poziv Nema~ke pu~ke banke D.D. iz Rume na XXVI redovnu glavnu skup{tinu, upu}en Odeqewu za trgovinu, obrt (zanatstvo) i industriju KBU Dunavske banovine.

F.126. II-49522/1930

• 1931, januar 15, Veliki Be~kerek (Zrewanin)

Predstavka vlasnika poznatijih pivara sa podru~ja Ba~ke i Banata, kojom mole da se po gradovima i selima u Dunavskoj Banovini samo na svakih 500 stanovnika mo`e izdati dozvola za otvarawe po jedne gostioni~arske radwe.

F.126. VIII- a.j. 1357

• 1934, januar 10, Novi Sad

Molba Udru`ewa vojvo|anskih banaka, koje od Ministarstva trgovine i industrije tra`i za{titne mere za zemqoradni~ke kreditne zadruge.

F.126. VIII- a.j. 1251

F.126. II-19762/1931

• 1936, juna 27, Iri{ki venac

Zapisnik sastavqen 27. juna 1936. u predmetu pregleda Turisti ~kog doma i izletni~ke stanice na Iri{kom vencu.

32. PANO

• 1919, septembar 20, Novi Sad

F.126. V TO N.Sad-zgr. 52/1936

Dopis Udru `ewa hotelijera i gostioni~ara u Novom Sadu o osnivawu Saveza hotelijera, kafanara i gostioni~ara za Vojvodinu sa sedi{tem u Novom Sadu.

• 1931, januar 31, Novi Sad

F.92. 725/1919

104

Uverewe izdato Qubici Repi} iz Sremske Kamenice, o li~nom, kafanskom (mehanskom) neograni~enom pravu.

F.126. II-25684/1932

• 1940, april 25, Subotica

33. PANO

Zapisnik redovne godi{we skup{tine A. D. Hotel Jagwe – Subotica, odr`ane 25. apri la 1940. godine.

• Novi Sad

Gradsko kupatilo, Jodna bawa, izme|u dva svetska rata.

MV, I, inv.br. 513

• 1936, jul 10, Subotica Cenovnik usluga Kupatila Pali} – Pali}.

F.126. VIII-10259/1940

• 1945, februar 13, Petrovgrad (Zrewanin)

Spisak ugostiteqskih radwi u Petrovgradu koje su postojale na dan 8. avgusta 1943. godine, sa napomenom koje su prestale sa radom.

F.126. VIII-16164/1936

F.172. a.j. 28

• Melenci

Bawa Rusanda, oko 1920. godine.

MV, I, inv.br. 741

34. PANO

• 1939, avgust 25, Novi Sad

• 1937, mart 6, Novi Sad

Karta dr`avnih i banovinskih puteva na teritoriji Tehni~kog odeqka u Novom Sadu.

Jelovnik Gostione Jawe – Novi Sad. F.126. VIII-7263/1937

F.126. V TO-putevi

• Senta

Hotel Rojal u Senti, izme|u dva svetska rata.

• 1934, oktobar 12, Beograd

Prepis odobrewa ministra gra|evina Kraqevine Jugoslavije za projekat izgradwe novih delova puta Novi Sad – Subotica – Horgo{.

MV, I, inv.br. 3044

• Veliki Be~kerek (Zrewanin)

Hotel Vojvodina u Velikom Be~kereku, oko 1930. godine.

MV, I, inv.br. 1750

F.126. V TO-putevi 3/1935

• 1940, novembar 1, Sombor

Predlog Pravilnika za rad lica koja na javnim mestima dr`e prevozna sredstva sa `ivotiwskom zapregom (fijakerom), sa~iwen od strane Gradskog poglavarstva – Sombor.

• 1937, mart 19, Novi Sad

Vinska karta restorana Hotela Sloboda – Novi Sad, za vreme varietskog programa od 9 ~asova uve~e.

F.126. VIII-7263/1937

• 1928, jun 8, Novi Sad

F.126. VIII a.j. 4257

• 1937, jul 29, Novi Sad

Molba Grand hotela Sloboda d.d. – Novi Sad, da im se izda uverewe za osloba|awe od carine na uvoz jedne ma{ine za prawe i peglawe.

Dopis Dru{tva za puteve u Dunavskoj banovini – Novi Sad, sa podacima o osnivawu, zadacima i na~inu ra da, kao i poziv na u~lawewe svim privrednicima i udru`ewima privrednika.

F.92. 2842/1928

F.92. XXXIII-3779/1937

105

• 1932, jul 30, @abaq

Na~elstvo sreza `abaqskog – @abaq, dostavqa spisak preduze}a za redovan prevoz putnika i robe na liniji ^urug – Novi Sad i \ur|evo – Novi Sad.

• 1943, novembar 4, Petrovgrad (Zrewanin)

Nalog Tehni~kog odeqewa upu}en Finansijskom odeqewu ON okruga Banatskog za isplatu re`ijskih poslova oko izrade mosta preko reke Kara{, na putu Bela Crkva – Dobri~evo – Vr{ac i za ~i{}ewe korita reke Kara{ od ru{evina starih mostova.

F.126. VIII a.j. 3154

• 1945, januar 4, Pan~evo

Izve{taj III putnog reona Saobra}ajnotehni~kog odseka Vojne oblasti za Banat – Pan~evo, o o{te}ewu puteva na teritoriji wene sekcije usled ratnih dejstava i preduzetim merama za wihovo otklawawe.

F.170. V-354/1945

• 1945, Velika Kikinda

F.156. V-19477/1943

• Veliki Be~kerek (Zrewanin)

Veliki Be~kerek, {lepovi na Begeju, oko 1918. godine.

IAZ, F.45. br.1187

• 1923, jul 12, Novi Sad

Predstavka Udru`ewa trgovaca i industrijalaca – Novi Sad, u vezi sa nedostatkom vagona za prevoz robe `eleznicom na teritoriji Vojvodine.

Skica putne mre`e Tehni~ke sekcije u Velikoj Kikindi.

F.170. V-925/1945

35. PANO

F.92. 3134/1923

• 1937, Sremska Mitrovica

Situacioni plan i nacrt mosta preko Save kod Ra~e (Sremske), sa podacima o gradwi. Fotografija izgradwe mosta preko Save kod Ra~e.

• 1930, februar 18, Zagreb

Dopis Iseqeni~kog komesarijata u Zagrebu, upu}en Min. soc. politike i narodnog zdravqa – Beograd, sa obave{tewem da je glavno zastupstvo brodarskog dru{tva Navigazione Generale Italiana napusti lo i lik vidiralo svoje podzastupstvo u Velikom Be~kereku, 15. februara 1930. godine.

F.126. V TO Sr. Mitrovica-mostovi, 4/1937

• 1928, jul 23, Stari Be~ej

Nacrt drumskog mosta preko Tise u Titelu.

F.126. V TO-mostovi

F.126. II-28400/1930

• 1928, Novi Sad

Otvarawe mosta Kraqevi}a Tomislava u Novom Sadu, 1928. godine.

• 1945, oktobar 25, Apatin

Spisak zaposlenih u preduze}u Antuna Westermajera, Brodarstvo i Trgovina drva – Apatin, na dan 25. oktobra 1944. godine.

MV, I, inv.br. 460

• 1930, oktobar 18, Novi Sad

Raspis sa obave{tewem da je Direkcija po{ta i telegrafa – Novi Sad, pustila u rad javne telefonske govornice za gradski i me|ugradski PTT saobra}aja u Vojki i [imanovcima.

F.171. III-1771/1944

• 1936, Beograd

F.126. II-101058/1930

106

Red vo`we Jugoslovenskih dr`avnih `eleznica na liniji Subotica – Karavukovo – Bogojevo, koji va`i od 15. maja 1936. godine.

F.92. a.j. 3362

PRIVREDA VOJVODINE 1918–1945 kroz odabranu arhivsku gra|u

Izdava~ Arhiv Vojvodine Za izdava~a Stevan Raj~evi} Recenzent Prof. dr Ranko Kon~ar Urednik kataloga Vesna Ba{i} Izlo`bu su priredili Qiqana Do`i}, Vladimir Ivani{evi}, Vidosava Zaklan, Ildiko Tonkovi}, Sawa Kecman, Milena Popovi} Subi}, Stevan Raj~evi} Prevodilac Tatjana A~anski Lektor Vesna Ba{i} Skenirawe i tehni~ka obrada dokumenata Nenad [eguqev Tehni~ka postavka izlo`be Vesna Ba{i} Aleksandar Pavlovi} Kompjuterska priprema Vladimir [imunovi} [tampa , Petrovaradin Tira` 400 primeraka

CIP – Katalogizacija u publikaciji Biblioteka Matice srpske, Novi Sad 338 (497.113) „1918/1945“ (083.824) PRIVREDA Vojvodine : 1918–1945 : kroz odabranu arhivsku graðu / [izloþbu su priredili Qiqana Doþiœ... [i dr.] ; prevodilac Tatjana Aæanski ; urednik kataloga Vesna Bašiœ]. – Novi Sad : Arhiv Vojvodine 2006. (Petrovaradin : Alfagraf). – 82 str. : ilustr. ; 22 x 22 cm. – (Biblioteka Posebna izdawa / Arhiv Vojvodine) Uporedo srp. tekst i engl. prevod. – Tiraþ 400.

ISBN 86-80017-12-4 1. Doþiœ, Qiqana a)Privreda – 1918–1945 – Vojvodina – Katalozi izloþbi COBISS.SR-ID 215775751