Wystawa Pod Mostem Serdecznie zapraszamy na wystawę archiwalnych zdjęć poświęconych rosyjskiej i żydowskiej części historii Włocławka.
a W. I. Bakunina. Temu ostatniemu należy z całej duszy podziękować za to, że włożył w projekt życie i stworzył doskonały w formie, harmonijny budynek. Osoby innych wyznań nawet oddają w tym kontekście sprawiedliwość i słyszy się głosy, że Św. Mikołajewska cerkiew znacznie upiększyła miasto.
Po kongresie wiedeńskim (1815 rok), granice zaborów zostały przesunięte. Znajdujące się do tej pory w obrębie Prus miasto, stało się częścią Cesarstwa Rosyjskiego. Częścią przygraniczną, bo leżącą zaledwie 40 km od granicy prusko-rosyjskiej. Jak zmienił się w tym czasie obraz miasta? Jakie nowe budowle pojawiły się we Włocławku oraz skąd pochodził jeden z najbardziej znanych generałów „białej” armii? O tym opowiada wystawa zamieszczona na filarach mostu im. Edwarda Śmigłego-Rydza. Wystawa będzie prezentowana w formie plenerowej jeszcze przez tydzień, następnie zostanie przeniesiona pod koniec grudnia 2012 do siedziby Państwowego Archiwum przy ul. Skorupki.
Lapidarium,
czyli ewangelickimi ścieżkami Otwarcie 13 czerwca 2012 Lapidarium w kaplicy przy Kościele Ewangelicko-Augsburskim we Włocławku przy ul. Brzeskiej 20, było zwieńczeniem projektu „Zagubione ślady społeczności ewangelickiej we Włocławku i okolicy”. Miejsce powstało dzięki wspólnemu wysiłkowi kilkudziesięciu mieszkańców Włocławka, i nie tylko, którym przewodzili Izabella Drozd, koordynatorka z włocławskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku oraz pastor ks. Michał Walukiewicz. W Lapidarium znalazło swoje miejsce 30 tablic trumiennych, odnalezionych podczas remontu kościoła. Wraz z częściowo odszukanymi aktami zgonu, odtworzono fragment historii ewangelików dawnego Włocławka. Wystawa prezentuje także opracowania dwóch tras spacerowych: „Szlak przemysłowy- śladami ewangelików” i „Szlak Ludwika Bauera”. www.projekt.wutw.org
Kujawski Szlak Ewangelicki…
SENSACJA z Archiwum!!! Opis z 1907 roku!!!! z otwarcia Cerkwii Prawosławnej pod wezwaniem Świętego Mikołaja, Cudotwórcy Marlikijskiego we Włocławku (plac Wolności). Unikalna, archiwalna gazeta Warszawski Eparchialny, datowana na 1 stycznia 1907 roku „Wydawany Przy Warszawskiej Archijeriejskiej Katedrze”, odnaleziona przez dr Tomasza Dzikiewgo, kierownika Archiwum Państwowego we Włocławku. Fragmenty artykułu pt. Poświęcenie cerkwi w mieście Włocławek (Gubernia Warszawska):
Fundacja Ari Ari ul. T. Boya - Żeleńskiego 6/77 85-858 Bydgoszcz tel. +48 668 28 99 15 e-mail: ariari@ariari.org www.ariari.org
Przechodzę jednak do opisania niezapomnianych dla mieszkańców miasta Włocławka dni 16 i 17 grudnia. O godzinie ósmej wieczorem 16 grudnia rozległ się niezwykły, jak dotąd, dla tego miasta dzwon, obwieszczający przybycie Arcypasterza, Jego Świątobliwości Nikanora, Arcybiskupa Warszawskiego i Nadwiślańskiego. Jego Świątobliwość był powitany na dworcu przez przedstawicieli instytucji i grupy parafian; po przybyciu Pana do wyznaczonego dla niego pomieszczenia odbyła się audiencja i przedstawienie delegatów instytucji oraz zasłużonych parafian. Obrzęd poświęcenia chramu został dokonany przez Jego Świątobliwość 17 grudnia w niedzielę przy pomocy soborowego zakrystiana biskupa cerkwi Aleksandra protojereja Mikołaja Wilczaka, kapłana cerkwi 5 dywizji kawaleryjskiej protojereja Damiana Makarowskiego i biskupa cerkwi Józefa Ławrowskiego. (…) Na początku liturgii do świątyni przybyli: naczelnik guberni gofmejster D. N. Martynow i kierownik warszawskiej izby skarbowej mistrz ceremonii dworskiej A. A. Manżos. Na czele masy urzędów wojskowych znajdował się naczelnik 5 dywizji kawaleryjskiej generał-lejtnant Kozłowski. Po zakończeniu mszy wojska, ustawione na placu przy świątyni, zostały pobłogosławione przez Jego Świątobliwość i pokropione wodą. Więcej na temat archiwalnego egzemplarza gazety w opracowaniu dr Tomasza Dzikiego, przygotowywanym do druku w styczniu 2013.
Wsparcia finansowego udzielili nam: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Samorząd Województwa Kujawsko-Pomorskiego, Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia
..jest opowieścią o społeczności ewangelickiej, jednej z najstarszych mniejszości wyznaniowych w Polsce. Stworzyliśmy wirtualny szlak, pozwalający spojrzeć na zapominane dziedzictwo ewangelickie na Kujawach. Przedstawiamy pozostałe jeszcze ślady obecności Ewangelików na Kujawach, poprzez szczegółowy opis cmentarzy, zabytków sakralnych, a także budynków mieszkalnych, gospodarczych i publicznych, z charakterystycznym układem zabudowań i zagospodarowania różnych terenów. Prezentujemy jednocześnie współczesne projekty i zdarzenia przypominające o ewangelickiej kulturze oraz niekonwencjonalne działania edukacyjne. Kujawski Szlak Ewangelicki można przemierzyć na rozmaite sposoby: czytając, przeglądając, czy wyznaczając trasy do odwiedzenia istniejących jeszcze miejsc i obiektów. szlakewangelicki.pl
Włocławek
29 grudnia 30 grudnia
TREŚĆ NUMERU Dlaczego Memory? Czyli o pomyśle na projekt – Wielokulturowy Włocławek wg dr Tomasza Dzikiego – Gra Włocławskie Memory i co to takiego? – Szlak Żydowski – Szlak Rosyjski – Szlak Niemiecki – Przegląd Filmowy Bulwary Sztuki 2012 – Wystawa Pod Mostem – SENSACJA z Archiwum!!! – Lapidarium, czyli ewangelickimi ścieżkami – Kujawski Szlak Ewangelicki
Dlaczego Memory? czyli o pomyśle na projekt Słowo “memory” w języku angielskim oznacza “pamięć”. Włocławskie Memory jest grą dla dzieci, młodzieży i dorosłych. Jednocześnie jest metaforą dotyczącą wielokulturowego Włocławka. Złożona została z talii kart, przedstawiających historyczne miejsca i postaci Włocławka. Do gry dołączyliśmy broszurę edukacyjną z historią Włocławka oraz mapą miasta z ważnymi dla gry miejscami. Działania uzupełniła strona internetowa, a także warsztaty i akcje w mieście prowadzone przez cały rok 2012. Chcieliśmy zainspirować do odkrywania, poznawania i utrwalenia wiedzy o historii Włocławka. Skomplikowanej, fascynującej, wciąż odkrywanej, wielokulturowej. Chcieliśmy opowiedzieć, że do rozwoju gospodarczego i kulturalnego miasta, w znaczący sposób przyczyniły się zamieszkujące je społeczności: żydowska, niemiecka i rosyjska. Podobnie pozytywny wpływ może mieć dobra Pamięć.
2012
dodatek specjalny
procentowego w ogólnej liczbie ludności miasta. Nie ma również istotnego wpływu na kierunki jego rozwoju. Inaczej sytuacja przedstawiała się w poprzednich epokach. W XIX w. i okresie międzywojennym społeczeństwo Włocławka było mocno zróżnicowane pod względem narodowym i wyznaniowym. Przenikały się kultury: polska, żydowska, niemiecka i rosyjska. Pod względem wyznaniowym mieszkali w mieście katolicy, wyznawcy religii mojżeszowej, ewangelicy, wyznawcy prawosławia. Niewielką wspólnotę religijną utworzyli także baptyści. Ustalenie ram chronologicznych funkcjonowania wielokulturowego Włocławka nie stwarza większych problemów. Do 1796 r. Włocławek był prywatnym miastem biskupów, czego konsekwencją był zakaz osiedlania się innowierców. Sytuacja uległa zmianie w wyniku dwóch ostatnich rozbiorów Polski (1793 i 1795). Od 1793 r. do miasta napływali Prusacy (protestanci), najpierw żołnierze, potem także urzędnicy, rzemieślnicy, kupcy. Konfiskata majątków kościelnych z 1796 r. spowodowała, że Włocławek przestał być miastem prywatnym, zniknęły również bariery ograniczające osiedlanie się ludzi innych narodowości. Koniec wielokulturowego Włocławka datuje się na lata II wojny światowej. Okupacja hitlerowska oraz jej skutki zmieniły strukturę narodową i wyznaniową miasta. Najliczniejszą i wpływową mniejszością w XIX w. i okresie II RP była ludność żydowska. Udział w ogólnej liczbie mieszkańców w końcu omawia-
www.wloclawskiememory.pl
Wielokulturowość Włocławka (XIX w. i II RP) / dr Tomasz Dziki
Partner merytoryczny: Państwowe Archiwum w Toruniu, Oddział we Włocławku Współpraca: Włocławski Uniwersytet Trzeciego Wieku Sponsor przeglądu filmowego: Urząd Miasta Włocławek
Pojęcie wielokulturowość pochodzi od angielskiego słowa multiculturalism. Jest to określenie społeczeństwa, którego cechą charakterystyczną jest występowanie na jednym obszarze grup o różnym pochodzeniu i wyznających sprzeczne systemy normatywne. Aktualnie termin dotyczy typowych wielonarodowych społeczności amerykańskiej i kanadyjskiej oraz m.in. społeczeństw państw Europy Zachodniej, których władze cały czas borykają się z wypracowaniem odpowiedniej polityki „multikulti”. Obecne społeczeństwo Włocławka, w zasadzie, jest jednolite po względem narodowym i wyznaniowym. Mniejszość romska nie ma znacznego udziału
nego okresu często przekraczał 20%. Pojawienie się Żydów zawdzięczamy polityce władz pruskich. W 1797 r. zezwolono Żydom na osiedlanie się w miastach m.in. nowoutworzonej prowincji Prusy Południowe. W 1802 r. wydano rozporządzenie nakazujące wiejskim kramarzom pochodzenia żydowskiego przeniesienie się do końca roku do miast. Żydzi prowadzący działalność handlową na wsi musieli się podporządkować. W rekompensacie otrzymywali rządowe pozwolenia na prowadzenie określonego biznesu i skierowania do zamieszkania w konkretnym mieście. Pierwsze rodziny żydowskie pojawiły się tutaj w latach 1803-1805. Byli to kupcy: Wolff Aron, Aleksander Zander, Abraham Hersz Rottard i Majer Rypiński.
No 2 Z upływem czasu liczba Żydów w mieście rosła z 218 w 1820, 1.622 w 1861, 9.523 w 1921, do 15.000 w 1939 r. Żydzi szybko zaczęli monopolizować najbardziej dochodowe działy handlu, prowadzili produkcję rzemieślniczą, a w II połowie XIX w. dominowali także wśród przedsiębiorców i finansistów Włocławka. Żydzi współtworzyli każdą dziedzinę życia. Przed 1914 r. oraz w l. 1918-1939 działało w mieście wiele stowarzyszeń i związków sportowych, kulturalnych, zawodowych, charytatywnych, które zrzeszały ludność żydowską, i które organizowały jej bogate życie codzienne. Wśród nich można wymienić: Towarzystwo Wspomagania Biednych Żydów, Żydowska Kuchnia Ludowa i Herbaciarnia „Beth-Am”, Robotnicze Stowarzyszenie Wychowania Fizycznego „Gwiazda–Sztern”, Oddział Żydowskiej Sceny Artystycznej, czy Towarzystwo Gimnastyczno-Sportowe „Makkabi”.
Skutkiem obecności dużej liczby Żydów było pojawienie się w mieście także budowli kultu religijnego. Pierwsza duża synagoga powstała w 1854 r. przy ul. Cyganka (obecnie w tym miejscu stoi blok mieszkalny nr 14). Wzrost liczebny tej mniejszości spowodował, że jedna świątynia nie wystarczała, dlatego w 1910 r. na rogu ulic: Złotej i Królewieckiej stanęła druga synagoga. Obie zostały zniszczone przez Niemców w 1939 r. Obecność mniejszości żydowskiej we Włocławku potwierdzają inne budowle, np.: budynek przy ul. Stodólnej 70 - dawny szpital żydowski; budynek przy ul. Kościuszki 9 - gmach dawnego Gimnazjum Gminy Wyznaniowej Żydowskiej. Wśród znanych Żydów, którzy mieszkali we Włocławku, lub z nim byli związani można wymienić m.in.: Leopolda Czamańskiego (1839-1892), przemysłowca i kupca, współtwórcę jednej z największych fabryk fajansu; Maxa Cassirera (1857-1943) niemieckiego przemysłowca, budowniczego i założyciela włocławskiej Celulozy; Tadeusza Reichsteina (1897-1996), chemika, pierwszy polskiego pochodzenia laureata Nagrody Nobla w dziedzi-
nie fizjologii i medycyny; czy Józefa Tykocinera vel Tykocińskiego, dzięki którego wynalazkowi człowiek po raz pierwszy usłyszał dźwięk taśmy filmowej. Drugą, pod względem liczebnym, mniejszością narodową funkcjonującą we Włocławku w XIX w. i latach 1918-1939 byli protestanci. Pojawili się w okresie zaboru pruskiego. Z upływem czasu ich udział procentowy w ogólnej liczbie mieszkańców rósł z 7,3% w 1820, do ponad 10% w 1899 r. Pod względem zawodowym dominowali rzemieślnicy, kupcy i przedsiębiorcy. W II połowie XIX w. część dużych fabryk istniejących w mieście była założona i stanowiła własność ewangelików. Rozwój liczebny sprawił, że w drugim dziesięcioleciu XIX w. miejscowi protestanci rozpoczęli starania o przejęcie na potrzeby religijne drewnianego kościółka pw. św. Wojciecha przy ul. Brzeskiej. Kościół przejęto w 1821 r. Parafia włocławska powstała w 1829 r. Pierwszym pastorem był Juliusz Ludwig (18081876), który po odejściu z Włocławka w 1835 r. szybko stał się pierwszoplanową postacią Kościoła Ewangelicko – Augsburskiego w Królestwie Polskim. Dalszy rozwój parafii spowodował, że wspomniany kościół przestał wystarczać. Nowy kościół, który istnieje przy ul. Brzeskiej powstał w 1881 r. Pobudował go pastor Rudolf Zirkwitz (1829-1895), również osoba znana w środowisku protestanckim w całym Królestwie. Wpływ włocławskich ewangelików na rozwój i życie miasta w każdej dziedzinie życia jest niepodważalny. Do najbardziej zasłużonych włocławskich protestantów zaliczyć należy Ludwika Bauera (18511927), wybitnego włocławianina, przemysłowca, burmistrza miasta, pierwszego Honorowego Obywatela Miasta Włocławka (1917 r.). L. Bauer m.in. założył organizację charytatywną Dom Miłosierdzia Zboru Ewangelickiego, która była jedną z najlepiej zorganizowanych tego typu instytucji w Królestwie Polskim, i po której zabudowania istnieją do dzisiaj przy ul. Słowackiego. Odegrał również główną rolę w uzyskaniu zgody na uruchomienie w mieście 7-klasowej Szkoły Handlowej, dzisiejszego Liceum im. Ziemi Kujawskiej. Innymi zasłużonymi dla Włocławka przedstawicielami tej mniejszości byli m.in.: Ferdynand Bohm (zm. 1847 r.), założyciel w 1816 r. największej w Królestwie Polskim fabryki cykorii (obecnie Delecta); Hugo Mühsam (1856-1930), przemysłowiec, kupiec, działacz społeczny, założyciel fabryki maszyn rolniczych przy obecnej ul. Kilińskiego (wtedy Wspólnej); Feliks Steinhagen (1904-1939), inżynier, przemysłowiec, współwłaściciel i dyrektor włocławskich fabryk celulozy, oficer 14 Pułku
14 Ołoniecki Pułk Piechoty, dowództwo wojenne warszawsko – bydgoskiej kolei żelaznej, dowództwa i sztaby: 5 Dywizji Kawalerii, 1 Brygady Kawalerii, a także Litewski Pułk Piechoty oraz Straż Graniczna i Żandarmeria. Pomimo niewielkiej liczby rosyjskiej ludności cywilnej już w I połowie XIX w. na obrzeżach miasta, przy ul. Przedmiejskiej powstał pierwszy prowizoryczny prawosławny dom modlitwy. Potem niewielka cerkiew istniała przy ul. Cyganka. Na pewno mała świątynia działała na terenie koszar wojskowych. Mimo to Rosjanie już w latach 70. XIX w. podjęli starania o pobudowanie w mieście dużej cerkwi. Powstał projekt budynku, który miał pomieścić 400 osób. Zgromadzono nawet sporą kwotę pieniędzy. Ostatecznie nie udało się zrealizować przedsięwzięcia. Do tematu wrócono pod koniec XIX w. Powstał Komitet ds. Budowy Cerkwi, który uzyskał od rosyjskiego magistratu miasta plac pod budowę. Zdecydowano, że cerkiew powstanie w centralnym punkcie miasta, na Nowym Rynku (część obecnego Placu Wolności). Nie cofnięto decyzji na wniosek znanych mieszkańców miasta. Cerkiew do użytku oddana została 17 grudnia 1906 r. Powstała również włocławska parafia prawosławna. W okresie międzywojennym włocławianie wrogo odnosili się do tej budowli. Jeszcze przed 1914 r. w mieście dochodziło do wrogich incydentów w stosunku do Rosjan. W okresie rewolucyjnym (19051907) i porewolucyjnym doszło tutaj do szeregu zamachów na wysokiej rangi urzędników wojskowych. Zginęło m.in. dwóch policmajstrów miasta Włocławka i naczelnik straży ziemskiej. Po 1918 r. władze państwowe miały liczne plany wobec budynku. Mieszkańcy domagali się rozbiórki cerkwi. Decyzję o niej przyśpieszył wybuch dużego ładunku (11 V 1922 r.), który został podłożony przez nieustalonego sprawcę. Cerkiew została rozebrana w 1925 r. Do dzisiaj istnieje niewielka cerkiew na cmentarzu komunalnym, która przypomina mieszkańcom miasta o obecności tutaj w przeszłości kultury rosyjskiej. Pomimo nie zawsze pozytywnych relacji z Włocławkiem swoje losy w XIX w. związało wiele rodzin rosyjskich. Przykładem może być rodzina Denikinów, której najbardziej znany przedstawiciel Anton Denikin (1872-1947), rosyjski oficer, generał Armii Imperium Rosyjskiego, dowódca Armii Ochotniczej, urodził się i jakiś czas mieszkał właśnie w naszym mieście. Wielokulturowość Włocławka w XIX w. i latach II RP jest ważnym etapem historii miasta. Szkoda, że obecnie ta barwna części dziejów nie jest odpowiednio eksponowana, i wykorzystywana chociażby ze względów turystycznych, edukacyjnych, a przede wszystkich w zakresie budowania społeczeństwa obywatelskiego, tolerancyjnego, szanującego swoją małą ojczyznę i otwartego na dorobek innych kultur.
miejskiego cyklu „Bulwar Sztuki”, który miała przekonać włocławian do wizyty na bulwarach oraz przyjrzenia się różnym formom sztuki. Fundacja Ari Ari postawiła na film, ale nie tylko. Także historię. Wielokulturową, nawiązująca do czasów przedwojennych, kiedy Włocławek był miejscem spotkania kilku etnosów i kultur. Widzowie zobaczyli filmy znakomite, między innymi: „Prowokator”, reż. Krzysztof Lang, 1995 / „Dodek na froncie”, reż. Michał Waszyński, 1936 / „Dybuk”, reż. Michał Waszyński, 1937 / „Austeria”, reż. Jerzy Kawalerowicz, 1983 / „Limuzyna Daimler Benz”, reż. Filip Bajon, 1983 / „Magnat”, reż. Filip Bajon, 1987. Ostatniego dnia można było spojrzeć także na nieistniejące już: synagogi żydowskie i prawosławną cerkiew, wyświetlone na ścianie spichrza. Druga edycja filmowego przeglądu na bulwarach już w najbliższe letnie wakacje!
Gra Włocławskie Memory i co to takiego?
ZASTOSOWANIE: > ćwiczenie pamięci, spostrzegawczości, koncentracji i zdolności kojarzenia > rozwijanie wiedzy historycznej i utrwalanie zdobytych wiadomości > integracja mieszkańców oraz promocja Włocławka
Szlak Żydowski Szlak Rosyjski Szlak Niemiecki
Pierwsze rodziny żydowskie osiedliły się we Włocławku w latach 1803-1805. Byli to kupcy: Wolff Aron, Aleksander Zander, Abraham Hersz Rottard i Majer Rypiński. Jeszcze do czasu II rozbioru Polski (1793), zamieszkiwanie ludzi żydowskiego pochodzenia we Włocławku nie było możliwe. Do 1796 Włocławek był prywatnym miastem biskupim i obowiązywał zakaz osiedlania się innowierców. W okresie Księstwa Warszawskiego oraz pierwszych dziesięcioleciach Królestwa Polskiego, napływ Żydów do Włocławka był znaczący. W konsekwencji społeczność żydowska szybko podjęła starania o postawienie w mieście własnej, dużej świątyni. Synagoga zbudowana została w 1854 według projektu architekta i budowniczego gubernialnego Franciszka Tournelle. Budynek powstawał w dużym tempie i możliwie najtańszym kosztem, stąd już w 1877 wymagał generalnego remontu. Świątynia została zniszczona przez Niemców w październiku 1939.
Gra przeznaczona jest dla 2 osób (choć oczywiście można grać w nią zarówno samemu, jak i w większej ilości osób). Do gry potrzebna jest talia kart z parami takich samych obrazków. Każdy z graczy na przemian odsłania po 2 karty. Karty uznaje się za takie same, jeśli mają taki sam obrazek. Osoba, która odgadnie parę, zabiera ją ze stołu, w innym przypadku odkłada odwrócone 2 karty na swoje miejsca. Wygrywa ten z graczy, który po zdjęciu wszystkich kart będzie miał ich najwięcej.
Bulwary Sztuki 2012 Od 23 do 26 sierpnia 2012 na włocławskich bulwarach, tuż po zachodzie słońca, wyświetlane były w ramach plenerowego przeglądu „Włocławskie Memory”, niezwykłe, polskie filmy, pokazujące wspólną historię polsko-niemiecko-żydowsko-rosyjską. Impreza zorganizowana została w ramach
HISTORIA: Gra Memory - zwana także Parami (ang. Pairs) została stworzona pod koniec XIX w. w Instytucie Pelmana (jednostka badawcza zajmująca się badaniami nad pamięcią i zapamiętywaniem) w Londynie.
Budynek kościoła ewangelicko – augsburskiego przy ulicy Brzeskiej. Widok sprzed 1939 r. Dynamiczny wzrost liczebny ewangelików w mieście w XIX w. spowodował, że drewniany kościółek p.w. św. Wojciecha, stał się niewystarczający na potrzeby miejscowej parafii. Budowę obecnie istniejącego kościoła ewangelickiego przy ulicy Brzeskiej rozpoczęto w 1877 r. Ukończono ją w 1881 r. Pobudowano go według projektu znanego wówczas architekta Franciszka Tournelle. Inwestycja doszła do skutku dzięki zaangażowaniu m.in. ówczesnego pastora Rudolfa Henryka Zirkwitza (1829-1895). Kościół istnieje do chwili obecnej, i jest najbardziej rozpoznawalnym dowodem na obecność ludności pochodzenia niemieckiego w codziennym życiu miasta w XIX i XX w.
Gra Miejska
ZASADY GRY:
Przegląd Filmowy
Piechoty, uczestnik wojny obronnej 1939 r.; Wilhelm Haack (1816-1899) fabrykant, kupiec, założyciel pierwszej w mieście fabryki maszyn rolniczych (późniejsza fabryka „Wisła”), radny miasta (1862 r.). Trzecią mniejszością narodową, która miała udział w wielu dziedzinach życia miasta, szczególnie przed 1914 r., byli Rosjanie. Napływ większej ich liczby do miasta nastąpił dopiero po powstaniu styczniowym. Rosyjskiej ludności cywilnej nie mieszkało tutaj dużo. Wśród nich dominowali urzędnicy, nauczyciele i ich rodziny. W II połowie XIX w. Włocławek stał się największym w tej części Królestwa garnizonem wojska rosyjskiego. Stacjonował tutaj
Synagoga żydowska przy ulicy Żabiej, widok sprzed 1914 r. Aktualnie w tym miejscu znajduje się blok mieszkalny nr 14.
15 czerwca 2012 na Placu Wolności odbyła się gra miejska śladami Ludwika Bauera, przedwojennego społecznika i przedsiębiorcy, ewangelika i burmistrza Włocławka. Postaci nietuzinkowej, której życiorys poprowadził uczestników gry przez miasto, pozwalając odkrywać jego historyczny obraz oraz industrialny charakter i „sznyt”. Józef Tykociński vel Joseph Tykociner (18771969), rodowity włocławianin żydowskiego pochodzenia, wynalazca, naukowiec, człowiek, dzięki któremu ludzkość po raz pierwszy usłyszała dźwięk w filmie. Urodził się we Włocławku 5 października 1877. Jego ojciec był kupcem. Od 1885 rodzina Tykocinerów mieszkała przy ul. Szerokiej 26a (obecnie 3 Maja). W wieku 18 lat Józef Tykociński wyjechał do Stanów Zjednoczonych. W latach 1897-1901 studiował w Hoheres Technisches Institut w Köthen (Niemcy), potem zamieszkał w Anglii. Wziął udział m.in. w pierwszej udanej próbie nawiązania transatlantyckiego połączenia radiowego. W latach I wojny światowej (do rewolucji 1917), pracował dla Rosjan nad stworzeniem systemu łączności radiowej dla ich floty, a po wojnie ponownie wyjechał do Stanów Zjednoczonych 9 czerwca 1922 w American Institute of Electrical Engineers w Urbana, zademonstrował swój największy wynalazek – system udźwiękawiania filmów. Przedstawił film dźwiękowy „domowej” produkcji, który ukazywał jego żonę Helenę z domu Goldman, która wypowiadała słowo „zadzwonię”. Nieco później z ekranu usłyszeć można było dzwonek telefonu.
Dworzec kolejowy we Włocławku. Widok sprzed 1914. Linia kolejowa warszawsko – bydgoska uruchomiona została 4 XII 1862 roku. Było to pierwsze w historii połączenie kolejowe Prus (potem Niemiec) z Królestwem Polskim. W 1862 zakończono również budowę widocznego włocławskiego dworca kolejowego, który zburzono w 1971. Prusko – rosyjska koncepcja budowy linii kolejowej, która przebiegałaby w tym regionie, powstała w końcu lat 40-tych XIX wieku. Po stronie rosyjskiej realizację inwestycji powierzono Towarzystwu Akcyjnemu Drogi Żelaznej Warszawsko – Bydgoskiej. Linia kolejowa odegrała ogromną rolę miastotwórczą. Wyznaczyła kierunki rozwoju przestrzennego Włocławka. W znacznym stopniu przyczyniła się do zlokalizowania tutaj szeregu inwestycji przemysłowych, m.in. budowy fabryki celulozy, co ostatecznie ukształtowało ówczesny, industrialny wizerunek miasta.
W grze udział wzięły cztery drużyny, złożone z młodzieży i seniorów. Uczestnicy gry po zameldowaniu się na Placu Wolności, otrzymali karty uczestnika, mapy i wskazówki, pozwalające na odnalezienie następnych punktów wędrówki. Najbardziej wytrwali rozwiązali wszystkie zagadki na trasie, po której przejściu czekały niespodzianki: ciastka, pierwsze w historii „włocławskie” puzzle oraz przewodnik po ewangelickim Włocławku. Organizatorami gry miejskiej byli: Centrum Kształcenia ustawicznego nr 1 we Włocławku, realizujące projekt „Zagubione ślady społeczności ewangelickiej we Włocławku i okolicy” oraz Fundacja Ari Ari, z współuczestniczącym Hufcem Włocławek ZHP.