Διπλωματική Εργασία Φοιτήτρια: Κοροβέση Άρτεμις Επιβλέπων Καθηγητής: Κουφόπουλος Πέτρος
1
Μια πρόταση ανάπλασης σε
κλίμακες
Ευχαριστίες Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κύριο Κουφόπουλο Π. για την πολύτιμη καθοδήγηση και στήριξή του καθ’ όλη τη διάρκεια της εργασίας.
4
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Μέρος Α’: Μελέτη α. Εισαγωγή |
Μια σύντομη αναφορά στη περιοχή μελέτης και στη σχέση της με τη πόλη.
β. Ιστορική Αναδρομή |
Μια σύντομη ανασκόπηση της ιστορίας της Πάτρας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.
γ. Ανάλυση|Καταγραφή | | |
Χαρακτηριστικά Προβλήματα
Προβληματισμοί
Μέρος Β’: Πρόταση α. Στόχοι | |
Θέτοντας στόχους σύμφωνα με τους υπάρχοντες προβληματισμούς.
Επίλυση σε 3 κλίμακες: πόλης|περιοχής|σημειακών παρεμβάσεων.
β. Πόλη |
Επανασύνδεση άνω και κάτω κέντρου.
γ. Περιοχή |
Γενική διαμόρφωση πάρκου.
δ. Σημειακές Παρεμβάσεις | | |
η «γειτονιά»
το παλιό νοσοκομείο
η συνδετική κατασκευή
Μέρος Γ’: Κατακλείδα
5
Μέρος Α’: Μελέτη
α. Εισαγωγή Μια σύντομη αναφορά στη περιοχή μελέτης και στη σχέση της με τη πόλη. Η περιοχή μελέτης μας θα μπορούσε να χαρακτηριστεί σαν μια λαϊκή, άναρχα και πυκνά δομημένη γειτονιά, η οποία παρ’ όλο που ανήκει στο κέντρο της Πάτρας έχει αποκτήσει έναν δικό της ιδιαίτερο χαρακτήρα διαφορετικό από αυτόν του υπόλοιπου κέντρου. Εκτείνεται στην άλλοτε Ακρόπολη της αρχαίας Πάτρας, γύρω από το βυζαντινό φρούριο των Πατρών, μνημείο κορυφαίας ιστορικής σημασίας για τη πόλη. Δίπλα ακριβώς από το φρούριο βρίσκεται ένα νεότερο μνημείο, γνωστό ως Παλαιό Νοσοκομείο.
Κάτω πόλη (νεότερη πόλη) Άνω πόλη (παλιά πόλη)
02|Σύγκριση των δύο αντικρουόμενων χαρακτήρων δόμησης που συνυπάρχουν στο κέντρο. 03|Μεγένθυση του χάρτη στο ιστορικό κέντρο της Πάτρας. Σημειώνεται τοποθέτηση της περιοχής μελέτης σε σχέση με αυτό.
01|Η θέση της περιοχής μελέτης σε σχέση με όλη την έκταση της πόλης.
7
8
β. Ιστορική Αναδρομή Μια σύντομη ανασκόπιση της ιστορίας της Πάτρας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Αρχαία Εποχή Το 3.000π.Χ. η Πάτρα αποτελούσε μία από τις δώδεκα πόλεις της Αχαϊκής συμπολιτείας. Ο λόφος πάνω στον οποίο βρίσκεται σήμερα το φρούριο της πόλης αποτελούσε τότε την ιερή Ακρόπολη με δύο ναούς λατρείας. Έναν της Τρικλαρίας Αρτέμιδος και έναν της Παναχαϊδος Αθηνάς. Εκτός αυτών υπήρχε και ένα μνημείο του Ευρύπυλου. Απομεινάρια των αρχαίων ναών και αγαλμάτων, έχουν ενσωματωθεί στα τείχη του σημερινού κάστρου. Ρωμαϊκή Εποχή Κατά τα Ρωμαϊκά Χρόνια η Πάτρα γνωρίζει μία από τις μεγαλύτερες ακμές της καθώς ανθίζει το εμπόριο, αποκτά ένα πολύ καλό υδραγωγείο και αποχετευτικό σύστημα, ένα ωδείο που έρχεται δεύτερο μετά το Ηρώδειο και ένα στάδιο που αντίστοιχό του υπάρχει στην Ιταλία. Η περιοχή της Ακρόπολης παραμένει θρησκευτικό κέντρο και δίπλα από αυτήν εκτείνεται η αγορά και κάποιοι οικισμοί.
04|Νομίσματα της Αρχαίας Πάτρας επί Αχαϊκής Συμπολιτείας. 05|Λατρεία της Τρικλαρίας Αρτέμιδος στην Αρχαία Πάτρα. 06|Το κεφάλι του Πατρέα με σώμα, πιθανώς, κάποιου Θεού. Σύμφωνα με τους ντόποιους έιναι η «Πατρινέλα», το πνεύμα που ζει στα τείχη του κάστρου (αστικός μύθος).
Βυζαντινή Εποχή Το 551 μ.Χ. ένας μεγάλος σεισμός προκαλεί, εκτός των άλλων καταστροφών, την κατεδάφιση των Ναών της Ακρόπολης, τα λείψανα των οποίων χρησιμοποιούνται για να κτιστεί επί Ιουστινιανού το πρώτο βυζαντινό φρούριο της Πάτρας. Φραγκοκρατία Στα χρόνια που ακολούθησαν, το Φρούριο γνώρισε πολλές λεηλασίες και καταλήφθηκε τελικά το 1205 μ.Χ. από τους Φράγκους, οι οποίοι το επισκεύασαν και του προσέθεσαν τάφρο περιμετρικά στις τρείς πλευρές του. Τμήμα της τάφρου σώζεται μέχρι σήμερα στα βορειοανατολικά του κάστρου.
9
07|Αρχαιολογικός χάρτης της Ρωμαϊκής Πάτρας. Η περιοχή του φρουρίου αποτελούσε θρησκευτικό κέντρο της εποχής. Στο χάρτη σημειώνεται η Ακρόπολη και η πορεία του υδραγωγείου.
08|Οι κυριότερες οικοδομικές φάσεις του κάστρου.
09|Η προσθήκη περιμετρικής τάφρου από τους Φράγκους.
10|Η τάφρος του κάστρου. Χαρακτικό του H. W. Wilihams, 1827 μ.Χ., Εδιμβούργο.
10
Ενετοκρατία Α’Φάση|Δυναστεία Παλαιολόγων Κατά την Ενετοκρατία και κυρίως κατά τη περίοδο ανάκτησης του κάστρου από τους Παλαιολόγους έγιναν σοβαρές επισκευές και ενισχύσεις, οι οποίες αργότερα δυσκόλεψαν πολύ τη πολιορκία των Τούρκων. Παρ’ όλ’ αυτά, μετά το θάνατο του Κωνσταντίνου του Παλαιολόγου και τη πτώση της Βασιλεύουσας , οι Τούρκοι κατέλαβαν το φρούριο. Τουρκοκρατία Α’ Φάση Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας η πόλη βρέθηκε σε παρακμή, το επίπεδο ζωής υποβαθμίστηκε, οι ασθένειες ήταν απειλή και για πολλά χρόνια δεν υπήρχε ελπίδα σωτηρίας. Ενετοκρατία Β’ Φάση Κατά τη δεύτερη φάση της Ενετοκρατίας ο λαός ανακουφίστηκε για λίγο από τον Οθωμανικό ζυγό και επιδιορθώθηκε σημαντικά το κατεστραμμένο από τις πολλές εισβολές κάστρο.
11|Η εξωτερική είσοδος του φρουρίου στην περίοδο της Τουρκοκρατίας.
Τουρκοκρατία Β’ Φάση Ένας σεισμός το 1714 του προκαλεί σοβαρές ζημιές και αποτελεί αιτία για να παραδοθεί πάλι η πόλη στους Τούρκους αμαχητί. Τα επόμενα χρόνια ακολουθούν πολλά δεινά, όπως σεισμοί, ανατινάξεις, πυρκαγιές και λεηλασίες μέχρι το 1828, που ήρθε η απελευθέρωση. Απελευθέρωση Στη συνέχεια η Πάτρα παραδίδεται αρχικά στους Γάλλους και έπειτα στους Έλληνες. Ο Καποδίστριας αναθέτει στον Γάλλο μηχανικό Σταμάτη Βούλγαρη την χάραξη ενός πολεοδομικού σχεδίου. Εκείνος όμως παίρνει πρωτοβουλία και σχεδιάζει μία εξ’ ολοκλήρου νέα πόλη, που γεφυρώνει την υπάρχουσα με το λιμάνι. Αν και το σχέδιο αυτό ήταν πολλά υποσχόμενο για την ανάπτυξη και την καλή λειτουργία της πόλης, ποτέ δεν εφαρμόστηκε ως είχε, καθώς τα συμφέροντα δημιουργούσαν διαρκώς ενστάσεις και αντιδράσεις.
12|Η πόλη της Πάτρας, Χαρακτικό του Vincenzo Maria Coronelli, 1687 μ.Χ.
11
14|Νοτιοδυτική άποψη της Πάτρας,Raffaello Savonarola, 1714 μ. Χ.
13|Το σχέδιο της πόλης των Πατρών κατά την τελευταία Βενε- 15| Λιθογραφία του W. Walker, 1804 μ.Χ. τική κατοχή 1687-1715.
12
16| Λύση πολιορκίας του κάστρου από τον Κολοκοτρώνη, 1822, Τσονακίδης Γ.Σ., 1973, Πάτρα 17| Η παράδοση της πόλης στα Γαλλικά στρατεύματα την 4η Οκτωβρίου του 1828. 18| Το πρώτο πολεοδομικό σχέδιο της παλιάς και νέας πόλης των Πατρών, Βούλγαρης Στ., Γαλλία, 1828
13
Η εξέλιξη της περιοχής μελέτης Σήμερα υπάρχει ένα αρχείο χαρτών με κάποιες αναθεωρήσεις και εν μέρει εφαρμογές του αρχικού σχεδίου του Βούλγαρη. Χάρη σε αυτό μπορούμε να παρακολουθήσουμε την εξέλιξη της περιοχής που μας ενδιαφέρει μέσα στο χρόνο. Η περιοχή γύρω από το φρούριο σαν προστατευόμενη δεν περιλαμβανόταν αρχικά στα σχέδια, αλλά σιγά-σιγά άρχισε να παρατηρείται μια «άτυπη εξάπλωση» του αστικού ιστού προς το λόφο του κάστρου, η οποία άρχισε να εντάσσεται στο σχέδιο πόλεως σαν οικισμός Τριτάκη. Το γεγονός της εξάπλωσης οδήγησε στην ανάγκη διάνοιξης της σκάλας της Αγίου Νικολάου με σκοπό την αμεσότερη πρόσβαση από την κάτω πόλη στην άνω πόλη, αφού μέχρι τότε δεν υπήρχαν παρά κάποια απότομα δρομάκια. Η άτυπη επέκταση του οικισμού εντάσσεται για πρώτη φορά στο σχέδιο πόλεως το 1890.
19| Σχέδιο Πόλεως για το έτος 1831 από το Αρχιτεκτονικό Τμήμα Αθηνών,Αθήνα 1836
14
Το 1930 η περιοχή Τριτάκη έχει επεκταθεί ακόμη περισσότερο. Εντάσσεται έτσι στο σχέδιο πόλεως για δεύτερη φορά. Λόγω της έντονης μετανάστευσης, όμως, η επέκταση της κατοίκισης εκτός σχεδίου πόλεως συνεχίζεται και απειλεί πλέον τα τείχη του κάστρου. Το 1980, τα σπίτια εφάπτονται στο Φρούριο και είναι τόσα πολλά που υπάρχει και τρίτη φάση ένταξης του οικισμού Τριτάκη στο σχέδιο πόλεως. Σήμερα πλέον η δόμηση έχει γίνει ασφυκτική για τον ιστορικό τόπο.
...1830-1890
20| Εφαρμοσμένο σχέδιο πόλεως του έτους 1858 με υπόβαθρο ιδιοκτησίες που υπήρχαν πριν την εφαρμογή του Nicolas Cerulli, άγνωστη ημερομηνία (Αντίγραφο)
21| John Millard, Γκραβούρα του δικτύου της πόλης, 1864
Μεγένθυση της περιοχής ενδιαφέροντος και στους δύο χάρτες.
22| Σπυρίδων Τζέτζος (Μηχανικός), Σχέδιο Πόλεως, 1885
23| Σκίτσο της πόλης, Χριστόφορος Χάνσεν, 31 Ιουλίου 1833 24| Α’ Φάση ένταξης του οικισμού Τριτάκη στο σχέδιο πόλεως. Υπογεγραμμένο από τον Γ. Ρούφο, 1890.
15
...1900
25| Θαλής Ι. και Κωστοπούλου Α. (Αρχιτέκτονες),Σχέδιο Πόλεως 1902 και μεγένθυση στη περιοχή ενδιαφέροντος. Σε αυτό το σχέδιο εντάσσονται για πρώτη φορά οι σκάλες της Αγίου Νικολάου.
24| Η εξάπλωση του οικισμού Τριτάκη προς το φρούριο.
...1930
26| Β’ Φάση ένταξης του οικισμού Τριτάκη στο σχέδιο πόλεως.
16
...1940
27| Χάρτης της Πόλης των Πατρών από αεροφωτογραφίες του έτους 1943, 1944.
...1970
...1980
1989
28| Χάρτης ΓΥΣ από αεροφωτογραφίες,1970.
...1980 30| Γ’ Φάση ένταξης του οικισμού Τριτάκη στο σχέδιο πόλεως (1989).
29| Το φρούριο των Πατρών. Ο οικισμός κτίζεται επάνω στην επιχωματωμένη τάφρο καταπνίγοντας τα τείχη, Τσονακίδης Γ.Σ., Πάτρα, 1981.
17
...2018 Προσωπική αποτύπωση με τη βοήθεια υποβάθρων, αεροφωτογραφιών και επι τόπου καταγραφής.
18
γ. Ανάλυση|Καταγραφή Χαρακτηριστικά Επανεξετάζοντας εν τάχει την προηγούμενη αναδρομή συμπεραίνουμε πως αν και η τάση στα σχέδια πόλεως αρχικά ήταν να προστατευθεί η περιοχή της αρχαίας Ακρόπολης, οι δύσκολες συνθήκες, η έντονη μετανάστευση και η έλλειψη ευαισθησίας οδήγησαν στην αυθαίρετη δόμηση και τη σημερινή ακατάστατη εικόνα. Εντοπίζοντας τα κύρια χαρακτηριστικά της περιοχής αυτής θα μπορούσαμε να πούμε πώς:
λαϊκός/ρομαντικός χαρακτήρας
• Χαρακτηρίζεται από έναν ρομαντισμό που συγκρούεται με τον γενικότερο «σκληρό» χαρακτήρα του κέντρου, όπως αντίστοιχα συμβαίνει και με την κλίμακά της.
μια χαρακτηριστική πλακόστρωση και άλλες διάσπαρτες υφές.
• Οι κάτοικοι είναι κυρίως άτομα μέσης ή μεγάλης ηλικίας. • Τα δρομάκια της γειτονιάς σε ένα μεγάλο ποσοστό καλύπτονται από μια χαρακτηριστική πλακόστρωση, αλλά υπάρχουν και μεγάλες περιοχές με κακής κατάστασης άσφαλτο ή άλλου τύπου πλακοστρώσεις. • Οι κλίσεις σε όλη την έκταση της γειτονιάς είναι πολύ απότομες έχοντας σαν συνέπεια την συχνή χρήση κλιμάκων. • Τέλος, άξιο παρατήρησης είναι ότι το μεγαλύτερο μέρος των χρήσεων γης είναι κατοικίες.
μικρή κλίμακα
Καταγράφοντας και τις υπόλοιπες χρήσεις γης παρατηρούμε πως: Ένα σχετικά σημαντικό ποσοστό γης καταλαμβάνεται από κενά οικόπεδα και ένα άλλο από εγκαταλελειμμένα κτίρια. Λιγότερα, αλλά αξιοσημείωτα είναι τα ερείπια της περιοχής. Σε φθίνουσα σειρά ακολουθούν κάποιες μισοτελειωμένες οικοδομές, εκκλησίες και πάρκα. Τα ιστορικά μνημεία έχουν κυρίαρχο ρόλο στη περιοχή, ενώ επιχειρήσεις όπως εστιατόρια είναι σχεδόν ανύπαρκτες. μεγάλος μέσος όρος ηλικίας
πολλές σκάλες και μεγάλες διαφορές ύψους
19
Χρήσεις γης οικοδομές
κατοικίες
κενά οικόπεδα
εγκαταλειμμένα κτίρια
ερείπια
20
εκκλησίες
πάρκα
ιστορικά μνημεία
εστιατόρια
Προβλήματα
Προληματισμοί
Τα σημαντικότερα προβλήματα που μπορούμε να εντοπίσουμε στη περιοχή μελέτης μας είναι:
Αν και η περιοχή μελέτης βρίσκεται σε μία ζώνη της πόλης με ιστορικά κατάλοιπα από διάφορες φάσεις της ιστορίας, η αξία της παραμένει άγνωστη σε ντόπιους και επισκέπτες, αφού δεν υπάρχει κάποιο μουσείο ή ενημερωτικό κέντρο. Επιπλεόν η διαχείριση και ανάδειξη των μνημείων είναι προβληματική έως ανύπαρκτη.
• Η κακή σύνδεση με τη κάτω πόλη και η άτακτη κυκλοφορία κυρίως των αυτοκινήτων μέσα στη γειτονιά, αλλά και οι κοινές διαδρομές αυτοκινήτων και πεζών με τα πολλά αδιέξοδα. • Η στάθμευση που γίνεται άναρχα μέσα στη γειτονιά και η έλλειψη οργανωμένου χώρου στάθμευσης. • Η πυκνή δόμηση που έχει καταπνίξει το φρούριο και την ιστορική περιοχή γύρω από αυτό.
Τα μνημεία έχουν πνιγεί μέσα στη πυκνή δόμηση και το αδιαμόρφωτο περιβάλλον. Η περιοχή δεν έχει αξιοποιηθεί ούτε στο ελάχιστο για τουριστικούς σκοπούς. Η τουριστική και εμπορική δραστηριότητα έχει περιοριστεί στη «κάτω πόλη» που έχει περιορισμένες δυνατότητες για την οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη της πόλης.
• Η έλλειψη κάποιου είδους αγοράς στην ευρύτερη περιοχή ή ακόμη και κάποιας καφετέριας. Οι κάτοικοι αναγκάζονται και για βασικές καταναλωτικές ανάγκες να απομακρύνονται αρκετά. • Η σημερινή αλλοιωμένη κλίμακα του οικισμού, η οποία είναι αποτέλεσμα της επίδρασης των μεταπολεμικών μεθόδων δόμησης, που επέτρεψαν την κατασκευή υψηλών για τις προδιαγραφές του οικισμού κτιρίων με μεγάλες αναλογίες συγκριτικά με τα παλαιότερα διώροφα σπίτια χωρίς σεβασμό για τον προϋπάρχοντα οικισμό ή τη θέα προς το κάστρο. • Τέλος η εικόνα εγκατάλειψης, η οποία προκύπτει από τα εγκαταλελειμμένα ή παραμελημένα από τους ιδιοκτήτες κτίρια, τα οποία είναι σε πολλές περιπτώσεις ετοιμόρροπα. Κάποια από αυτά είναι αξιόλογα και διατηρητέα, αλλά ερειπώνουν προκαλώντας ένα προβληματικό αισθητικό αποτέλεσμα.
21
Μέρος Β’: Πρόταση
22
α. Στόχοι
β. Πόλη Θέτοντας στόχους σύμφωνα με τους υπάρχοντες προβληματισμούς.
Πρώτος στόχος της πρότασης μας είναι η ταχύτερη, πιο εύκολη κ πιο άμεση πρόσβαση από τη κάτω στην άνω πολη τόσο για τους επισκέπτες όσο κ για τους μόνιμους ή προσωρινούς κατοίκους.
Επανασύνδεση άνω και κάτω κέντρου Για τη καλύτερη σύνδεση προτείνεται η χάραξη μιας οδικής πορείας που θα διανύεται από ένα μικρό όχημα μαζικής μεταφοράς. Η πορεία θα διασχίζει όλο το ιστορικό κέντρο -άνω κ κάτω πόλη- κάνοντας στάσεις στα σημαντικότερα υπάρχοντα μνημεία του κέντρου με αποκορύφωμα το Φρούριο.
Δεύτερος στόχος είναι η ανάπλαση της περιοχής μελέτης με σκοπό τη δημιουργία ενός ενοποιημένου χώρου περιήγησης που θα έχει εκπαιδευτικό εκτός από ψυχαγωγικό χαρακτήρα, έτσι ώστε όποιος ολοκληρώνει αυτή τη περιήγηση να έχει γνωρίσει σε έναν ικανοποιητικό βαθμό τη πόλη, την ιστορία της και τη σχέση με τη σημερινή της κατάσταση.
Η συγκεκριμένη διαδρομή θα λειτουργεί σαν υπόμνηση του τραμ της Πάτρας, που ήταν το δεύτερο στην Ελλάδα και ανέβαινε από τη παραλιακή ζώνη έως την άνω πόλη.
Επίλυση σε 3 κλίμακες: πόλης|περιοχής|σημειακών παρεμβάσεων
Γενική διαμόρφωση πάρκου.
Η πρόταση εκτυλίσσεται σε 3 κλίμακες για να επιτύχει τους στόχους που θέτει. Κλίμακα πόλης (αστική): Σκοπεύει να λύσει το πρόβλημα της σύνδεσης άνω και κάτω πόλης σε επίπεδο πολεοδομικό. Κλίμακα περιοχής: Πρόκειται για μια ενδιάμεση κλίμακα που επιλύει το θέμα της ενοποίησης και ανάπλασης όλης της περιοχής προς ανάδειξη της ιστορικότητάς της, χωρίς να μπαίνει σε ιδιαίτερη λεπτομέρεια. Κλίμακα σημειακών παρεμβάσεων: Αφορά σε τρία επιλεγμένα σημεία της περιοχής, που επιλύονται στη μεγαλύτερη δυνατή λεπτομέρεια, με σκοπό να δράσουν πρώτα σημειακά για την αναζωογόνηση του χώρου κι έπειτα σαν παράδειγμα για περαιτέρω ανάπτυξη.
γ. Περιοχή Για να επιτευχθεί η ανάδειξη του κάστρου σε σχέση με το περιβάλλον του, προτείνεται αρχικά η απαλλοτρίωση όλων των κατοικιών που έχουν προσκολληθεί στα τείχη με σκοπό τη διαμόρφωση ενός περιμετρικού πάρκου, με τακτικά πλατώματα που θα λειτουργούν σαν στάσεις. Η λογική σχεδιασμού του πάρκου επεκτείνεται στη διαμόρφωση του εσωτερικού του φρουρίου και του αίθριου του Παλαιού Νοσοκομείου καθώς και στη διαμόρφωση των δύο κύριων εισόδων(Αγ. Νικολάου και οδ. Εισοδίων) από τη κάτω πόλη προς στην περιοχή του κάστρου. Τρία απ’ τα κύρια μελήματα του σχεδιασμού του πάρκου είναι: • Η αύξηση του φυσικού στοιχείου στη περιοχή, χωρίς όμως αυτό να καταπνίγει το κάστρο. • Η αυστηρότητα των φυγών της διαδρομής έτσι ώστε το μονοπάτι να βρίσκεται σε αντίθεση με την γενικότερη ακανονιστία που υπάρχει στη περιοχή. • Η διατήρηση, χρήση και καλύτερη ανάδειξη όσων μνημειακών στοιχείων έχουν απομείνει, όπως για παράδειγμα είναι η τάφρος του κάστρου και το ρωμαϊκό υδραγωγείο. 23
Το τμήμα της τάφρου που έχει διατηρηθεί επαναφέρεται όχι μόνο σαν ιστορική υπόμνηση, αλλά και σαν μέσο συλλογής των όμβριων υδάτων σε υπόγειες δεξαμενές με σκοπό την παροχή νερού σε περίπτωση πυρκαγιάς στο πάρκο, αλλά και την υδροδότηση των αποχετεύσεων της παρακείμενης γειτονιάς. Αυτή η παροχή σε συνδυασμό με το καθαρό νερό από παρακείμενη πηγή θα μπορούσε να οδηγήσει τον οικισμό σε μια σχετική αυτονομία. Η ιστορική υπόμνηση του υδραγωγείου επιτυγχάνεται με κάποιες συμβολικές υδάτινες ζώνες γύρω από το σπίτι του νερού και τις δεξαμενές όπου κατέληγε το ρωμαϊκό υδραγωγείο. Κυκλοφορία Όσον αφορά στην επαναδιαμόρφωση της κυκλοφορίας της περιοχής προβλέπεται η διάνοιξη νέου δρόμου, που θα αποτελεί όριο της περιοχής στα βόρεια, θα αποκαταστήσει τη κυκλοφορία που χάνεται λόγω του πάρκου γύρω από την ιστορική περιοχή και θα δημιουργήσει νέες προσβάσεις προς την περιοχή Τριτάκη και την Άνω πόλη. Μέσα στο όριο του ιστορικού κέντρου η κίνηση του αυτοκινήτου είναι περιορισμένη. Επιτρέπεται μόνο σε επείγουσες περιπτώσεις όπως είναι το ασθενοφόρο ή η πυροσβεστική. Κατά τα άλλα στην περιοχή του πάρκου κινείται μόνο το όχημα μαζικής μεταφοράς σε συγκεκριμένη τροχιά και ωράριο. Τα υπόλοιπα οχήματα έχουν τη δυνατότητα να σταθμεύουν σε ένα μεγάλο χώρο στάθμευσης απέναντι από τη κύρια πύλη του κάστρου και οι επιβάτες να εισέρχονται πεζοί μέσα στην ιστορική περιοχή.
24
25
δ. Σημειακές Παρεμβάσεις η «γειτονιά» Ανάλυση Υ.Κ. Η πρώτη παρέμβαση αφορά σε ένα τμήμα του οικισμού Τριτάκη, το οποίο αποτελεί το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα ανιεράρχητης δόμησης μέσα στη καρδιά της ευρύτερης γειτονιάς. Συνεπώς η επίλυση μιας τέτοιας περίπτωσης θα μπορούσε να αποτελέσει παράδειγμα για την αναδιαμόρφωση μελλοντικά ολόκληρης της περιοχής. Συναντώνται κυρίως διώροφες ή τριώροφες κτιριακές κατασκευές με τη λογική του domino house. Κάποιες έχουν στέγη ακολουθώντας τον υποτιθέμενο «παραδοσιακό» χαρακτήρα του οικισμού, ξεφεύγοντας όμως από την κλίμακα. Άλλες δε, αγνοώντας το περιβάλλον τους, απολήγουν σε δώμα. Παρ’ όλα αυτά έχουν απομείνει κάποια παραδείγματα κτιρίων, τα οποία διατηρούν την κλίμακα της παλιάς γειτονιάς. Γενικότερα η εικόνα της γειτονιάς αποδίδει ένα πολύπλοκο και πυκνό αποτέλεσμα, το οποίο, αν και ακολουθεί την κλίση του λόφου και εκπέμπει μια ευαισθησία, μοιάζει να επιβάλλεται στο περιβάλλον του.
26
27
28
29
30
Πρόταση Κύριο μέλημα της πρότασης είναι η διατήρηση του χαρακτήρα της «γειτονιάς» επαναπροσδιορίζοντας, όμως, την σχέση της με την τοπογραφία, το ιστορικό περιβάλλον και τη βιώσιμη ανάπτυξη. Η συνοικία αποκτά μία καινούργια, δική της ταυτότητα, η οποία όμως προκύπτει από την υφιστάμενη κατάσταση των κτισμάτων. Η διαδικασία σχεδιασμού έχει ως εξής: Κάποια κτήρια που χρήζουν διατήρησης, είτε λόγω κλίμακας, είτε λόγω παλαιότητας, παραμένουν ως έχουν και αποκαθίστανται. Τα δύο από αυτά συνεργάζονται και μαζί με κάποιες προσθήκες αποτελούν έναν μικρό ξενώνα, παροχή που έλειπε από την περιοχή. Τρία παραμένουν κατοικίες και το τελευταίο αποκτά χρήση μιας συνοικιακής αγοράς σε συνδυασμό με εστιατόριο-καφέ. Στο ισόγειο του κτηρίου λειτουργεί ένα δημόσιο, υπαίθριο πάρκο με παιδική χαρά και ένα διώροφο υπόγειο parking, που εξυπηρετεί αποκλειστικά τους κατοίκους της γειτονιάς. Όσον αφορά στα υπόλοιπα κτήρια δεν γίνεται καμία τροποποίηση στη χρήση τους ως κατοικίες, αλλά προτείνεται διαφορετική κατασκευαστική αντιμετώπιση: Από την παρούσα κατάσταση της γειτονιάς διατηρούνται μόνο οι σκελετοί τους, με αυστηρό όριο δύο ορόφων. Στους σκελετούς αυτούς προσαρμόζονται οι νέες δομές.
31
Συνοικιακή αγορά
Ξενώνας Ξενώνας Ξενώνας
Ξενώνας
32
Διώροφο υπόγειο parking
33
34
35
36
Μονάδες κατοίκισης
Επέκταση
Τα μοντέλα των νέων κατοικιών είναι μονώροφα ή διώροφα και έχουν, σαν πλήρωση, τοίχους πάχους 60 εκατοστών από ramped earth. Το μεγάλο αυτό πάχος σε συνδυασμό με το υλικό επιτρέπει την καλύτερη μόνωση και αναπνοή. Σε κάποιες περιπτώσεις τα κτήρια βρίσκονται κατά το ήμισυ μέσα στο έδαφος με αποτέλεσμα να ενισχύεται η θερμική άνεση.
Η επανεξέταση αυτού του μικρού τμήματος γειτονιάς θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σαν παράδειγμα αναδιαμόρφωσης ολόκληρης της περιοχής, έτσι ώστε σιγά σιγά να επανέλθει μια μορφολογική ομαλότητα στο λόφο της αρχαίας ακρόπολης και να αναδειχθεί το φρούριο στη κορυφή του.
Ο χαρακτήρας τους είναι εσωστρεφής, με λίγα ανοίγματα και κύρια πηγή φωτός φεγγίτες στη στέγη ή κάποιο αίθριο, όταν το επιτρέπουν τα τετραγωνικά. Οι στέγες είναι ξύλινες, μονόριχτες ή δίριχτες και συνδυάζονται με φυτεμένα δώματα για καλύτερη μόνωση αλλά και εγγύτερη σχέση με το φυσικό περιβάλλον. Η επίλυση των κατόψεων ακολουθεί τα παραπάνω μοντέλα προσαρμοζόμενη κάθε φορά στα δεδομένα. Η υπάρχουσα πλακόστρωση αντικαθίσταται με μία στρώση χυτού κονιάματος τύπου κουρασάνι. Με αυτές τις ενέργειες η εικόνα της γειτονιάς αποκτά έναν ενοποιημένο χαρακτήρα, χάρη στα υλικά και τις μορφές. Επιπλέον διαγράφεται χαμηλότερο skyline και η γενικότερη κλίμακα εναρμονίζεται καλύτερα με τα παλαιότερα κτίρια και με τις συνθήκες μιας «λαϊκής» γειτονιάς. Άλλωστε οι διαστάσεις των νέων οικισμάτων και αυτές των παραθύρων, των πορτών κ’ των στεγών τους εμπνέονται από τα απομεινάρια των παλαιότερων λαϊκών κτισμάτων. Παρατηρητήριο Αφού λοιπόν τα ύψη μετατοπίζονται, η δυνατότητα θέασης της πόλης από κάποια σημεία παρατήρησης μέσα στη γειτονιά γίνεται καλύτερη. Ένα τέτοιο σημείο χρησιμοποιείται για να τοποθετηθεί παρατηρητήριο, το οποίο χρησιμοποιεί παρόμοια υλικά με αυτά των προσθηκών και αποτελεί τη μόνη κατασκευή που ξεφεύγει κατά πολύ από το υπόλοιπο skyline. Πρόκειται για μια μεγάλη σκάλα πλάτους 3μ. και ύψους 17μ. Είναι συμπαγής μονολιθική κατασκευή μέχρι ενός σημείου κι έπειτα συνεχίζεται σαν πρόβολος ελαφρύτερης κατασκευής. Η λογική κατασκευής της χρησιμοποιεί έναν ενιαίο μεταλλικό σκελετό που εγκλείεται στη μονολιθική βάση, η οποία αποτελεί το αντίβαρό του. Πρόκειται ξανά για μια εσωστρεφή κατασκευή που δεν αποκαλύπτει πολλά έως τη κορύφωση της ανάβασης.
37
38
39
40
41
42
43
το παλαιό νοσοκομείο Ανάλυση Υ.Κ. Αν και το κτίριο του Παλαιού Νοσοκομείου χρησιμοποιείται για εκδηλώσεις πολιτισμού, για διάφορες δραστηριότητες του δήμου, για εργαστήρια εκθέσεις κ.ά. η εικόνα εγκατάλειψης είναι ταυτισμένη μαζί του. Κάποια κτίρια έχουν κουφώματα και επιχρίσματα σε πολύ άσχημη κατάσταση, ενώ άλλα έχουν επιδιορθωθεί σε ένα βαθμό. Ελάχιστες αίθουσες είναι ανοικτές προς το κοινό. Κάποιες χρησιμοποιούνται με την κατάλληλη άδεια, ενώ άλλες παραμένουν εγκαταλελειμμένες. Το αίθριο, ένα απ’ τα ωραιότερα σημεία του συγκροτήματος έχει παραμεληθεί και η φύτευση έχει παραμείνει σε έναν βαθμό ανεξέλεγκτη. Ο χώρος μπροστά από το νεοκλασικό κτίριο του Χάνσεν, το οποίο είναι και το πιο ενδιαφέρον, καλύπτεται από θέσεις στάθμευσης υπονομεύοντας την όψη με την επιβλητική διπλή σκάλα της παλιάς εισόδου. Άλλωστε αυτή η είσοδος είναι κλειστή και η μόνη πρόσβαση στο κτίριο πραγματοποιείται από μια μικρή είσοδο στη δυτική όψη. Η έντονη κλίση του εδάφους σε συνδυασμό με τις πολλές προσθήκες που γινόντουσαν σε διαφορετικές χρονικές φάσεις έχουν οδηγήσει σε μια ποικιλία μορφών που τείνουν να συνδιαλεχθούν μέσω του χρώματος της στέγης και κάποιων υλικών, αλλά οι αποκλείσεις είναι εμφανείς τόσο στην όψη όσο και στη κάτοψη. Για παράδειγμα, οι δύο απέναντι πτέρυγες έχουν διαφορετικό πάχος και οι τοίχοι δεν βαίνουν στη ίδια διεύθυνση αλλά παρουσιάζουν συνεχείς αποκλίσεις μεταξύ τους.
44
45
46
47
48
Πρόταση Το παλαιό νοσοκομείο προτείνεται να αποκατασταθεί και να καλύψει την ανάγκη ενός μουσείου και κέντρου ενημέρωσης για την πόλη και την ιστορική της εξέλιξη. Κάποια από τα νεότερα κτίρια κατεδαφίζονται καθώς αποτελούν έντονα ξένο σώμα για το υπόλοιπο συγκρότημα και οικοδομούνται νέα που ακολουθούν τις γραμμές του κτιρίου του. Τα ανοίγματα ακολουθούν τις αναλογίες του νεοκλασικού και η κάλυψη με στέγες ομοίως. Oι τοίχοι κατασκευάζονται από ramped earth, ξένο υλικό με τα υπόλοιπα, που επιτρέπει όμως στο κτίσμα να είναι διακριτικό και το ενοποιεί με τα υπόλοιπα σημεία της πρότασης. Σε επίπεδο κάτοψης αφαιρούνται όλες οι εμβόλιμες προσθήκες έτσι ώστε να απομείνει διαυγής ο συνολικός όγκος και συμμετρική η κάτοψη όπως προέβλεπε αρχικά το μη πραγματοποιημένο σχέδιο. Οι δύο πτέρυγες εξισορροπούνται σε πλάτος καθώς προστίθεται ράμπα κ στην δυτική πλευρά. Οι νέοι κτιριακοί όγκοι σε συνδυασμό με τροποποιήσεις στους ήδη υπάρχοντες στοχεύουν να ενοποιήσουν όλους τους χώρους εσωτερικά δίνοντάς τους μια ενιαία ροή. Παρ’ όλ’ αυτά η ροή δεν μπορεί να είναι συνεχής περιμετρικά καθώς το εκκλησάκι παραμένει ως έχει και τη διακόπτει. Όσον αφορά στη διαμόρφωση του εσωτερικού, γίνεται με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε να συστεγάζεται στο ίδιο συγκρότημα το μουσείο της πόλης, μια μικρή βιβλιοθήκη με την αντίστοιχη βιβλιογραφία, ένα καφέ-εστιατόριο και ένα αναγνωστήριο. Έτσι η περιοχή μπορεί πλέον να φιλοξενεί κάθε τύπο επισκέπτη σε αυτή τη πόλη, όπως ο τουρίστας, ο ντόπιος, ο φοιτητής, ο κάτοικος. Οι δύο κεντρικές είσοδοι επαναχρησιμοποιούνται. Η νότια αποτελεί την είσοδο στη βιβλιοθήκη και στο μουσείο. Η παρουσίαση των εκθεμάτων εξελίσσεται με βάση τη χρονολογική συνέχεια, ξεκινώντας από την αρχαία μέχρι τη σημερινή Πάτρα και γίνεται κυρίως μέσω προβολής οπτικοακουστικού ψηφιακού υλικού. Τα περισσότερα υλικά εκθέματα ανήκουν στην αρχαιότητα και βρίσκονται στο αρχαιολογικό μουσείο. Στο παρόν μουσείο εκτίθενται κυρίως χάρτες και προβαλλόμενες εικόνες-βίντεο. Η βόρεια είσοδος οδηγεί σε ένα διώροφο αναγνωστήριο, το οποίο λόγω του υψομέτρου χαρίζει μια πραγματικά όμορφη θέα της πόλης. Το αναγνωστήριο αυτό συνδέεται στο ισόγειο με βοηθητικούς χώρους και έπειτα με την δεξιά πτέρυγα,όπου στεγάζεται ένα καφέ-μπάρ. 49
Στην ίδια πτέρυγα υπάρχουν ελεύθερες αίθουσες για εκθέσεις, διαλέξεις ή ό,τι άλλο χρειαστεί. Στο υπόγειο βρίσκονται αποθηκευτικοί χώροι αλλά και χώροι μόνιμων εκθέσεων. Το αίθριο διαμορφώνεται ακολουθώντας τις φυγές του πάρκου, δημιουργώντας έναν δροσερό χώρο ανάπαυσης και μετάβασης από κάποια λειτουργία του συγκροτήματος σε κάποια άλλη.
50
Εκδηλώσεων
Καφέ-Μπάρ
Χώρος μουσείου
Χώρος μουσείου
Υπαίθριο Καφέ-Μπάρ
Μικρή Βιβλιοθήκη πόλης
WC WC
Καφέ-Μπάρ
Χώρος μουσείου WC
Προσωρινές Εκθέσεις
Χώροι
Χώρος μουσείου
Αναγνωστήριο WC WC ΑΜΕΑ
WC WC
51
52
53
54
η συνδετική κατασκευή Υπάρχουσα Κατάσταση Το παλαιό Νοσοκομείο βρίσκεται σε πολύ κοντινή απόσταση με το Φρούριο. Μεταξύ τους παρεμβάλλονται οι μάντρες, ο δρόμος και το προαύλιο του κάστρου, το οποίο έχει μια στοιχειώδη διαμόρφωση με παιδική χαρά και στοιχειώδη πλακόστρωση. Έτσι τα δυο μνημεία αν και αντικριστά δεν έχουν κάποια σύνδεση ενώ η πρόσβαση στο προαύλιο είναι ανύπαρκτη. Η νότια πύλη του Κάστρου παραμένει καιρό αχρησιμοποίητη και κλειστή.
55
56
57
Πρόταση Προτείνεται λοιπόν η δημιουργία μιας άμεσης σύνδεσης του Μουσείου με το εσωτερικό του Φρουρίου. Έτσι το τελευταίο θα μπορεί να αποτελεί συνέχεια των εκθέσεων εάν χρειαστεί προσωρινά, να φιλοξενεί άλλα πολιτιστικά δρόμενα, ή να ανήκει απλά με πιο άμεσο τρόπο στο γενικότερο περίπατο. Για να επιτευχθεί αυτό ενεργοποιείται η κλειστή νότια είσοδος, η οποία συνδέεται μέσω μιας κατασκευής με την βορινή αίθουσα του Μουσείου και με το εσωτερικό αίθριο. Ταυτόχρονα όμως, επειδή η κλίση το επιτρέπει, η κατασκευή αυτή συναντά το επίπεδο του πάρκου και αποτελεί διακλάδωση του περιπάτου. Πρόκειται ξανά για μια εσωστρεφή δομή, η οποία εμπνέεται από την λογική κατασκευής των κάστρων. Η υλικότητά που επιλέγεται είναι παρόμοια με αυτή των υπόλοιπων παρεμβάσεων και χρησιμοποιεί τα 3 υλικά: ramped earth, μέταλλο και ξύλο. Η ραμπωτή πορεία διακόπτεται από κάποια πλατώματα στα οποία μπορεί κανείς να σταθεί και να παρατηρήσει συγκεκριμένα κάδρα της πόλης τα οποία σχετίζονται με πληροφορία που έλαβε από το Μουσείο ή που θα λάβει ανάλογα με ποια φορά έρχεται.
58
59
60
61
62
63
Μέρος Γ’: Κατακλείδα Στόχος της όλης πρότασης ήταν να αντιμετωπίσει την περιοχή του φρουρίου σαν ενότητα, λαμβάνοντας υπόψη όλο το δομημένο και μη περιβάλλον που έχει δημιουργηθεί μέσα στα χρόνια γύρω του. Ταυτόχρονα, κύριο μέλημα αποτέλεσε η επανασύνδεση της ιστορικής αυτής περιοχής με την υπόλοιπη πόλη και την ευκολότερη πρόσβαση κάθε κοινωνικής ομάδας σε αυτήν. Προσπάθησε να σεβαστεί ό,τι υπήρχε ήδη στην περιοχή, να το αναδείξει και να συμβαδίσει με αυτό, ασκώντας όμως μια κριτική. Γι’ αυτό ο σχεδιασμός παρέμεινε ταπεινός, οι μορφές απλές και οι κατασκευές αναστρέψιμες, αλλά δεν έλλειψαν και οι δυναμικές νέες προσθήκες όπου κρίθηκε πρέπον. 64
Βιβλιογραφία 1. Βρεττός Σ. Λ., Το Κάστρο της Πάτρας, Αχαϊκές Εκδόσεις, Πάτρα 1993 2. Γιαννοπούλου Χ.,Η εξέλιξη του πολεοδομικού σχεδίου της Πάτρας 1829-1989, Αχαϊκές Εκδόσεις, Πάτρα, 1991 3. Δελακά Γ., Διπλωματική Εργασία: Προτεινόμενες επεμβάσεις για τη διαχείριση, ανάδειξη των μεσαιωνικών κάστρων του Ρίου και Αντιρρίου, με σκοπό την ομαλή ένταξή τους στον αστικό ιστό, πανεπ. Αθηνών, πανεπ. Πατρών και Αιγαίου, Αθήνα 2014 4. Δήμος Πατρέων, Χαρτών Μνήμες Πάτρα 1831-1943, Πάτρα 2014 5. Μάρσαλης Α., Η Ιστορία της Πάτρας: Η εξέλιξη μιας πρωτοποριακής πόλης, Πάτρα, 1983 6. Ντουσίκου Ηλιάνα, Ο οικισμός Τριτάκη και η σχέση του με το κάστρο της Πάτρας, Ερευνητική εργασία, Πάτρα 2004 7. Στρατάκος Γ.,Διαμαντόπουλος Θ., Χόνδρος Κ., Γιώτη Μ., Η ιστορία ενός Μουσείου Ιστορίας της Ιατρικής, Αχαϊκές Εκδόσεις, Πάτρα, 1995 8. Συναδινός Π. Α., Πάτρα: Πολιτισμός Ανάπτυξη Πολεοδομία, Αχαϊκές Εκδόσεις, Πάτρα 9. Τσονακίδης Γ. Σ., Album of Patras, Printing office: Α. Γ. Αυγερινοπούλου, Πάτρα, 1981
65
66