trans
Robota
Contents / Spis treści
Marlena Chybowska-Butler Preface
4
Wstęp
Urban Art (Anne Peschken, Marek Pisarsky) Artists Brainstorming on an Industrial Harbor Area
10
¸asztownia Reloaded
20
Artystyczna burza mózgów na terenie przemys∏owym portu
Bogdan Achimescu ¸asztownia Reloaded
Artists‘ Projects 24 Projekty artystów Adam Mazur Report from an Unfinished Exhibition
92
An Essay on a Visionary Site-Specific Artventure
100
Relacja z niedokoƒczonej wystawy
Faye Tzanetoulakou Esej o wizjonerskiej site-specific przygodzie artystycznej
Bogdan Twardochleb ¸asztownia Revealed
114
Art Bids Farewell to ¸asztownia
124
Odkrywanie ¸asztowni
Christoph Tannert Po˝egnanie sztuki z ¸asztownià
Marlena Chybowska-Butler
Preface In 1919, Marcel Duchamp brought to New York a glass vial
With the city mulling the area’s fate, luring artists to
filled with Parisian air. The vial’s contents were less impor-
Łasztownia seemed an ideal way to generate interest
tant then the outwardly questionable act of lifting such
and open a multi-faceted discussion to a wider audience.
a utilitarian object into the realm of art. As much by happenstance as by design, that same spirit
The process of implementing this plan took over two years
of transference – and, indeed, transcendence – has come
to complete. Its key moment was a conference organized
to characterize the transRobota exhibition. Themed on the
in Szczecin in October of 2006 that brought planners to-
migratory nature of labor in the era of globalization and
gether with artists and cultural practitioners, offering a
what role art can play in determining the future of dis-
perspectives on the history of the area, the transition away
used sites of industrial activity, the 7th edition of the
from industrial activity and the types of proposals that the
Baltic Biennial of Contemporary Art itself was forced to
city is considering for redeveloping Łasztownia.
move, repairing to the Museum of Contemporary Art, a
Curators working in sites of similar nature – Marius Babias,
branch of the National Museum in Szczecin. By doing so,
who put together a program that was realized in a former
the exhibition, much like the artists whose works popu-
coking plant in Essen (Kokerei Zollverein), and Grzegorz
late it, has surpassed the expectations of organizers as a
Klaman, co-founder of Instytut Sztuki Wyspa (Wyspa Art
vehicle for highlighting the fragile nature of the temporal
Institute) at Gdansk Shipyard – shared their experiences.
and the ways that art can both celebrate the past and
Meanwhile, artists from Austria, Estonia, Finland, Latvia,
frame the future of inner-city redevelopment.
Germany, Poland, Russia, Singapore, Turkey, Great Britain
and Italy – thirty five in total – responded to the invitation.
As conceived by Anne Peschken and Marek Pisarsky, the
The process of soliciting projects drew more than 40
curators invited for co-operation with the Museum, trans-
submissions for site-specific installations which then were
Robota was to be a site-specific exhibition for the island
displayed in February 2007 in the National Museum in
of Łasztownia that sought ultimately to reveal to planners,
Szczecin. The exhibition’s curatorial board, comprised
developers and residents the dormant and unseen possibi-
of museum representatives, organizers and guest critics
lities of this moribund area in Szczecin’s harbor. Building on
from Poland and abroad, then selected the fifteen works
patterns of urban renewal experienced in other cities that
that comprise the final exhibition.
have seen the presence of artists attracted by cheap and
Still transRobota’s site-specific third stage presented
plentiful space act as a precursor for the development of
several obstacles. Increasingly, it appeared that security
a service economy that replaces lost industry, transRobota
issues in the harbor area seriously limited the possibility
seeks answers to fundamental questions about art’s role in
to create and maintain the infrastructure that would
shaping such rebirths.
allow visitors to freely access the site. That begged additional cost that the organizers could not afford.
Wst´p W 1919 roku Marcel Duchamp przywiózł do Nowego
i podnoszących atrakcyjność tych terenów – transRobota
Jorku fiolkę apteczną wypełnioną paryskim powietrzem.
starała się odpowiedzieć na fundamentalne pytanie o rolę
Sama zawartość fiolki, jeden z jawnie żartobliwych ready-
artysty w kształtowaniu takiego odrodzenia.
mades, była mniej ważna niż tylko z pozoru wątpliwy akt
W mieście rozważającym losy tego terenu zwabienie na
wniesienia przedmiotu użytkowego do obszaru sztuki.
Łasztownię artystów wydawało się idealnym sposobem,
Tyleż przez zbieg okoliczności, co przez zamierzenie, ten
aby wywołać zainteresowanie i otworzyć wielowątkową
sam duch przekazania – i, zaiste, przekroczenia – charakte
dyskusję dla szerszej publiczności.
ryzuje wystawę transRobota. Skupiona na wędrownej naturze pracy w epoce globalizacji oraz na roli, jaką sztuka
Proces wdrażania projektu realizującego ten plan trwał
może odegrać w określaniu przyszłości zaniedbanych
z górą dwa lata. Jego kluczowym momentem była konferen-
terenów, na których dawniej kwitł przemysł, siódma
cja zorganizowana w Szczecinie w październiku 2006,
edycja Bałtyckiego Biennale Sztuki Współczesnej sama
która zgromadziła artystów, architektów, krytyków i ku-
została zmuszona do relokacji i trafiła do Muzeum Sztuki
ratorów sztuki oraz dziennikarzy, oferując spojrzenia na
Współczesnej (oddziału Muzeum Narodowego w Szczeci-
historię Łasztowni i obecne propozycje modernizacji tego
nie). Poprzez zmianę miejsca, wystawa, jak i biorący w niej
obszaru rozważane przez miejskich planistów.
udział artyści, przekroczyła oczekiwania organizatorów
Swoimi doświadczeniami podzielili się także kuratorzy
jako środek do ukazania delikatnej natury tymczasowości
realizujący programy artystyczne na terenach o podob-
i sposobów, na jakie sztuka może celebrować przeszłość
nym charakterze – Marius Babias, autor programu kurator
i formułować przyszłość śródmiejskiej modernizacji.
skiego zrealizowanego na terenie byłej koksowni w Essen (Kokerei Zollverein) i Grzegorz Klaman, współzałożyciel
Koncepcja transRoboty jako wystawa site-specific na
Instytutu Sztuki Wyspa na terenie Stoczni Gdańskiej.
wyspie Łasztowni, opracowana przez zaproszoną do
Na zaproszenie do uczestnictwa w transRobocie odpo
współpracy z Muzeum parę kuratorów: Anne Peschken
wiedziało 35 artystów z Austrii, Estonii, Finlandii, Łotwy,
i Marka Pisarsky’ego (Urban Art), poszukiwała możliwości
Niemiec, Polski, Rosji, Singapuru, Turcji, Wielkiej Brytanii
transformacji zamierającego terenu w szczecińskim porcie
i Włoch, proponując ponad 40 projektów site-specific, prze
tak, aby ukazać planistom, deweloperom i mieszkańcom
znaczonych do realizacji na terenie Łasztowni. Zgłoszone
jego uśpione i niedostrzegane możliwości. Opierając się na
projekty zaprezentowano w lutym 2007 w Muzeum Na-
przykładach śródmiejskiej rewitalizacji podobnych miejsc w
rodowym w Szczecinie, spośród których zaproszona przez
innych miastach – gdzie obecność artystów, przyciąganych
organizatorów międzynarodowa rada kuratorska wyłoniła
przez rozległe i tanie przestrzenie, stanowiła zaczątek ro-
15 projektów realizacyjnych.
zwoju sektora usług, wchodzącego na miejsce przemysłu
Maciej Kurak: Simultaneously / JednoczeÊnie
Eventually, the decision was made to move the exhibition
Maciej Kurak’s installation, recreating three different frag-
to the Museum of Contemporary Art. While the move un-
ments of Łasztownia using authentic objects found on the
derstandably was viewed by some among the partnership
site, annexed the Museum entry hall, forming a kind of
responsible for producing the exhibition as a setback, the
sluice distorting the perception of space and locale. In his
decision demonstrated almost allegorically the virtually
sound installation ‘Stacja Paliw – Matins for Łasztownia’,
gravitational power of transferring artistic acts of social
Tilman Küntzel generated a new ‘soundscape’ by mixing
criticism into the institutionalized sphere of aesthetics.
the tracks recorded on Łasztownia with Krzysztof
A plan to readapt transRobota to gallery conditions
Penderecki’s oratorio.
worked thanks to the commitment and collaboration of
Other works discussed the various aspects of Łasztownia
the artists involved. They were asked to take an outside
(Roland Stratmann, Adam Page’s and Eva Hertzsch’s
look at the problem of the metamorphosis of the harbor
‘Artists of Łasztownia’); referred to the character and
areas that the Museum had postulated as the site of its
history of the place (Julita Wójcik, Markus Draper, Otmar
new branch, the Naval Museum. The task, therefore, fit
Sattel, Roland Fuhrmann, Kuba Bąkowski, Saim Demircan),
with the program of transforming the area into the public
and to the social, economic, and political consequences
sphere. The Museum was to thus ‘catch up’ in the future
of the project’s relocation (Urban Art, Laura Horelli,
with a sphere already claimed by art. For the moment,
Oliver Ressler).
however, instead of expansion, the project was wound up
The artists’ presentations were supplemented by a virtual
back into museum space.
simulation of the project’s realization in the originally plan-
The participating artists reacted to the exhibition’s reloca-
ned location, developed by Bogdan Achimescu and Urban
tion with a sense of cheerful irony and boldly confronted
Art. A visual and conceptual connection between the Mu-
the challenge of readapting their site-specific concepts, so
seum exhibition and Łasztownia was established through
as to demonstrate art’s ability to create intimate connec-
Ulrike Mohr’s ‘The Timeball Station’ the only work to be
tions with a place, and at the same time to exist outside it.
installed on the island in line with the original proposal.
They suggested various ways of reformulating their initial proposals into the language of multimedia presentation.
Roland Fuhrmann: From Here You Can Watch Your Money Grow / Stàd mo˝esz patrzeç, jak rosnà twoje pieniàdze
Trzeci finalny etap transRoboty – realizacja site-specific na
Uczestniczący w projekcie artyści zareagowali na zmianę
terenie Łasztowni napotkał jednak na poważne prze-
miejsca transRoboty z pogodną ironią i stawili czoła wy-
szkody. Zaostrzające się przepisy bezpieczeństwa w stosunku
zwaniu readaptacji swych pomysłów site-specific, tak aby
do terenów portowych poważnie ograniczyły możliwość
ukazać zdolność sztuki do stworzenia intymnego związku
długoterminowego udostępniania terenu Łasztowni dla pu-
z miejscem, a jednocześnie możliwości istnienia poza nim.
bliczności. Koszta przysposobienia i zabezpieczenia terenu
Zaproponowali różne sposoby przeformułowania swoich
w kontekście nowych uregulowań przekroczyły możli
pierwotnych założeń na język multimedialnej prezentacji.
wości finansowe organizatorów. W końcu organizatorzy podjęli decyzję o przeniesie-
Instalacja Macieja Kuraka, odtwarzająca fragmenty trzech
niu wystawy do Muzeum Sztuki Współczesnej. Pomimo
różnych miejsc na Łasztowni z wykorzystaniem autentycz-
że niektórzy artyści i partnerzy współuczestniczący w
nych, znalezionych na wyspie przedmiotów, zaanektowała
realizacji projektu uznali tę przeprowadzkę za porażkę, co
hall Muzeum, tworząc rodzaj śluzy zaburzającej percepcję
jest zrozumiałe, to jednak w niemal alegoryczny sposób
przestrzeni i miejsca. Tilman Küntzel w instalacji akustycz-
ukazała ona grawitacyjną moc przenoszenia artystycz-
nej „Stacja Paliw – Jutrznia dla Łasztowni” wygenerował
nych aktów krytyki społecznej w zinstytucjonalizowaną
nowy „krajobraz dźwiękowy”, miksując materiał nagrany
sferę estetyczności.
na Łasztowni z oratorium Krzysztofa Pendereckiego. W innych realizacjach dominowały aspekty wielowątkowej
Plan readaptacji transRoboty do warunków galeryjnych
dyskusji o Łasztowni (Roland Stratmann, Artyści Łasztowni
powiódł się dzięki zaangażowaniu i współpracy artys-
Adama Page’a i Evy Hertzsch); nawiązania do charakteru
tów. Ich zadaniem było spojrzenie z zewnątrz na problem
i historii miejsca (Julita Wójcik, Markus Draper, Otmar
metamorfozy terenów portowych, na których Muzeum
Sattel, Roland Fuhrmann, Kuba Bąkowski, Saim Demircan)
postuluje budowę swego kolejnego oddziału – Muzeum
oraz społecznych, ekonomicznych i politycznych konse
Morskiego. Wpisywało się tym samym w program prze
kwencji transformacji pracy (Urban Art, Laura Horelli,
kształcenia tych terenów w sferę publiczną. Muzeum
Oliver Ressler).
miało więc w przyszłości „dogonić” strefę sygnowaną już
Prezentacje artystów uzupełniła wirtualna symulacja re-
przez sztukę. Jednak chwilowo, zamiast ekspansji, nastąpiło
alizacji projektu w pierwotnie zaplanowanej lokalizacji
zwinięcie projektu z powrotem do gmachu Muzeum.
przygotowana przez Bogdana Achimescu i Urban Art.
Heman Chong, Saim Demircan: transRobota: A Novel / transRobota: powieÊç
As a site-specific installation themed on transition that
participants, and to the authors of the featured essays
itself is then forced to move, transRobota stands as one
who offered a multifaceted ‘reading’ of Łasztownia.
of those exquisitely rare reversals of the maxim about life imitating art. If the cheeky Duchamp were alive today, he
The translocation of transRobota offered a new perspec
no doubt would approve.
tive of looking at Łasztownia. It introduced the question of its future to public awareness more successfully, perhaps,
The long process of turning transRobota into reality finds
than would otherwise have been the case. This voice will
its climax in this publication. Besides an explication of the
be impossible to ignore in the further debate on what
project’s initial outlines written from the point of view
should happen on the island of Łasztownia.
of its originators and co-authors (Anne Peschken, Marek Pisarsky, Bogdan Achimescu), broader presentations of the artistic projects slated by the board of curators for realization, it features materials documenting all the other entries, submitted by the following: Mira Boczniowicz, Hubert Czerepok, Danuta Dąbrowska, Marcin Doś, Gints Gabrāns, Otto Karvonen, Raul Keller, Ali Kepenek, Grzegorz Klaman, Monika Matraszek, Roberta Silva, Stefan Sous, Andrzej Syska, Joulia Strauss, Waldemar Wojciechowski, and the group rio.pool (Georg Winter, David Baur, Lukasz Ledzinski, Peter Weigand). The presentation of the concepts and projects is accompanied by critical essays by Faye Tzanetoulakou, Adam Mazur, Christoph Tannert, and an essay by Bogdan Twardochleb about Łasztownia in the context of its history and present. We wish to sincerely thank to all the artists and curators engaged in the creation of the project, the conference
Translated by Marcin Wawrzyńczak
Eva Hertzsch, Adam Page: www.artyscilasztowni.pl installation at the Museum / instalacja w Muzeum
Wizualny i konceptualny kontakt zorganizowanej w Muzeum
Wojciechowskiego i grupę rio.pool w składzie: Georg
wystawy z Łasztownią został utrzymany dzięki realizacji
Winter, David Baur, Lukasz Ledzinski i Peter Weigand.
„Kuli sygnałowej czasu” autorstwa Ulrike Mohr, która
Prezentację koncepcji i projektów uzupełniają teksty kry-
jako jedyna została zainstalowana na wyspie zgodnie z
tyczne Faye Tzanetoulakou, Adama Mazura, Christopha
pierwotną propozycją.
Tannerta oraz esej Bogdana Twardochleba poświęcony Łasztowni obserwowanej przez pryzmat jej historii
Jako niedokończona wystawa site-specific, której tema-
i teraźniejszości.
tem jest transformacja, transRobota, sama jako projekt została zmuszona do istotnej przemiany, stając się rzadkim
Wszystkim zaangażowanych w kreację transRoboty arty
przykładem odwrotności maksymy o sztuce imitującej
stom i kuratorom, uczestnikom konferencji i autorom publi-
życie. Gdyby zuchwały Duchamp żył dziś, zapewne by to
kowanych tekstów, którzy zaproponowali wieloaspektową
zaaprobował.
„lekturę” Łasztowni, chcielibyśmy serdecznie podziękować. Translokacja transRoboty umożliwiła spojrzenie na Łasz
Rzeczywistym zakończeniem wielomiesięcznego procesu
townię w nowy sposób. Poddała kwestię jej losów pod osąd
realizowania transRoboty jest niniejsza publikacja. Oprócz
publicznej świadomości być może bardziej, niż by to się mogło
materiałów prezentujących założenia projektu pisanych
stać w innym wypadku. Głos ten w dalszych dyskusjach
z punktu widzenia pomysłodawców i współrealizatorów
o przyszłości Łasztowni trudno będzie zignorować.
(Anne Peschken, Marek Pisarsky, Bogdan Achimescu), szerszych prezentacji projektów artystycznych wyłonionych przez radę kuratorską do realizacji, znajdują się w nim także materiały dokumentujące wszystkie pozostałe propozycje przedstawione przez: Mirę Boczniowicz, Huberta Czerepoka, Danutę Dąbrowską, Marcina Dosia, Gintsa Gabrānsa, Otto Karvonena, Raula Kellera, Ali Kepeneka, Grzegorza Klamana, Monikę Matraszek, Robertę Silvę, Stefana Sousa, Andrzeja Syskę, Joulię Strauss, Waldemara
Anne Peschken, Marek Pisarsky 10
transRobota Artists Brainstorming on an Industrial Harbor Area Teleportation Back in 2005, the National Museum in Szczecin invited us
perience with joy-stick operated computer games is over-
to develop a concept for an art project dealing with a de-
whelmingly negative, because unskilled computer players
relict post-industrial area in the Szczecin harbor.
are easily frustrated. Skilled computer players tend to be
At the outset, transRobota – the 7 edition of the Baltic
males between the age of 12 and 25 – not necessarily con
Biennial of Contemporary Art in Szczecin – was supposed to
gruent with the average art consumer.
present artworks and art interventions designed specifically
So we decided to make a video, shot in a wholly artifi-
for Łasztownia Island site. But for those now visiting the
cial 3D environment designed in cooperation with the
transRobota exhibition in the National Muzeum in Szczecin,
multi-media artist Bogdan Achimescu. It is a replica of
and even for the attentive reader of this catalogue, it will
Łasztownia Island that features a virtual walk – or rather
be quite apparent that this is not a site-specific exhibition.
flight – through Łasztownia Island. It provides a virtual
Without expending any more thought on the implications
tour of the exhibition, quoting the artists’ ideas that were
of surrealism, we seek to present a revised concept: a turn
originally developed as real interventions.
to virtuality. We came to develop this strategy when va-
We are very grateful for the understanding of all of the
rious reasons led us – as the title suggests – to relocate the
participating artists who let us re-create their visions
project into cyberspace. In recognition of the present era
within this virtual world. This world of course falls short
th
of multi-mediality – where multiple egos and simulations
of the real pleasures of seeing art, and especially of ex
are being created – we decided to shift the whole project
periencing it within the given context of a specific site.
into another dimension. We made a virtue of necessity and
Nevertheless, as millions of people engage in a ‘Second
transferred the project into another medium. We decided
Life’ in computer-generated environments2, we presume
to render it bodiless, to teleport all our ideas into the realm
a general increase in sensitivity not only for such ‘second-
of pure data. The effect of this process of transformation
hand emotions’, but also for its aesthetics. What we
is that the world becomes more visible by virtue of its
present is a crude mix of pasted-on images of the ‘real’
transformation into an art form. The observer, meanwhile,
Łasztownia, coupled with the clean vector-graphic aesthe-
still hangs on to objects and moods that formerly used to
tics of artificial worlds like the above-mentioned ‘Second
characterize that world1. While McLuhan in his time warned
Life’. Moreover, our aesthetics (to some degree ironically)
of the dangers of new technology, we consciously use a
reflect the presumptuousness of architectural planning as
new medium in order to achieve just that: to make the old
presented by Nowy Szczecin3, among others. Artificial
world more visible.
and idealistic architectural visions of a new and ‘better’
Initially, we considered ‘reloading’ the project as an inter-
environment stand in stark contrast to present conditions
active computer game using an ego-shooter perspective.
on Łasztownia Island, an area that has stagnated for years.
But we were strongly advised against that: exhibition ex-
While the ideal inhabitant of the ‘New Łasztownia’ is
transRobota Artystyczna burza mózgów na terenie przemys∏owym portu Teleportacja
11
W 2005 roku Muzeum Narodowe w Szczecinie zwróciło
interaktywnej gry komputerowej, w której gracz steru-
się do nas z zaproszeniem, aby wymyślić i opracować
je postacią, oglądając wirtualny świat jej oczami. Jednak
koncepcję projektu artystycznego, związanego z opuszczo-
bardzo nam to odradzano, argumentując, iż oglądanie
nym po-przemysłowym obszarem w porcie szczecińskim.
wystawy w formie gry komputerowej przy użyciu joysticka
Początkowo projekt transRobota – jako siódma edycja Bał
to doświadczenie wyjątkowo frustrujące dla osób, które
tyckiego Biennale Sztuki Współczesnej w Szczecinie – miała
nie są doświadczonymi graczami. Doświadczeni gracze są
być działaniem site-specific na wyspie Łasztownia w porcie
najczęściej osobami płci męskiej w wieku 12 – 25 lat, a ta
szczecińskim, prezentując interwencje i dzieła artystyczne
grupa to niekoniecznie typowi odbiorcy sztuki.
specjalnie zaprojektowane dla tego miejsca. Jednak dla
Postanowiliśmy zatem stworzyć skromne video, filmowane
odwiedzających wystawę transRobota w Muzeum, a także
w całkowicie sztucznym trójwymiarowym otoczeniu za-
dla uważnego czytelnika tego katalogu, dość oczywiste
projektowanym we współpracy z multimedialnym artystą,
będzie stwierdzenie, że nie jest to wystawa site-specific.
Bogdanem Achimescu. Jest to replika Łasztowni, po której
Bez zastanawiania się dłużej nad implikacjami surrealizmu
odbywa się wirtualny spacer – a raczej lot – co pozwala na
spróbujemy przedstawić tu koncepcję poprawioną: zwrot
wirtualne zwiedzanie wystawy. Pojawiają się na niej cyta
ku wirtualności.
ty z idei twórców, rozwijane pierwotnie jako prawdziwe
Rozwinęliśmy tę strategię, gdy z różnych przyczyn zde
interwencje artystyczne.
cydowaliśmy dokonać – zgodnie z nazwą transRobota
Jesteśmy bardzo wdzięczni wszystkim artystom za
– transformacji projektu do cyberprzestrzeni. W epoce
okazane nam zrozumienie. Pozwolili nam bowiem prze
multimedializmu, kreacji wielokrotnych ego i symulacji,
tworzyć swe wizje w wirtualnym świecie. Wizyta w
postanowiliśmy skierować cały projekt w inny wymiar,
nim nie dorównuje oczywiście prawdziwym przyjem
uczynić go bezcielesnym i teleportować wszystkie nasze
nościom, jakich dostarcza oglądanie sztuki, a zwłaszcza
idee w obszar czystych danych. Czyniąc z konieczności
doświadczanie jej w danym kontekście konkretnego miej
cnotę, przenieśliśmy projekt do innego medium. W efekcie
sca. Niemniej jednak, w epoce kiedy miliony ludzi anga
tej transformacji, poprzez przekształcanie świata w formę
żują się w stworzone przez komputer wirtualne światy
sztuki, czynimy go bardziej widocznym dla obserwatora,
w ramach gry „Second Life“ 2, zakładamy ogólny wzrost
który nadal kurczowo trzyma się obiektów i nastrojów,
zainteresowania nie tylko takimi „emocjami z drugiej
które były typowe dla starego świata1. O ile McLuhan w
ręki”, lecz również wirtualną estetyką. Nasza prezentacja
swoim czasie przestrzegał przed niebezpieczeństwami
jest prostym połączeniem nałożonych na siebie obrazów
nowej technologii, my świadomie używamy tego medium,
„prawdziwej” Łasztowni oraz czystej, opartej na grafice
aby właśnie uczynić stary świat bardziej widocznym.
wektorowej, estetyki sztucznych światów, podobnej do
Początkowo, rozważaliśmy „przetworzenie” projektu w formę
wspomnianej powyżej gry „Second Life”. Co więcej, nasza
12
projected as the happy consumer of the post-industrial
Originally.…
knowledge society, emancipated from physical toil, the
Our first encounter with Łasztownia Island – an area of
reality is that this ‘brave new world’ has not made pro-
vital interest to the future development of the city – took
gress. Instead, many restless residents have chosen to
place in 2005 in the company of the curators of the Muse-
emigrate en masse in search of better-paid jobs abroad.
um of Contemporary Art, branch of the National Museum
On the other hand, we acknowledge an undeniable joy in
in Szczecin. We explored the site extensively and took
building this ‘Second Łasztownia’, a joy (probably shared
many photos. Accompanying us on the tour were the ma-
with architects) akin to the childlike desire to play, to
nagers of Port Rybacki Gryf, one of the main companies
assemble wondrous objects like doll houses and electric
still running its business on the island. Port Rybacki Gryf
trains. It is an escapist strategy, one that, not surprisingly,
used to be a major Polish fishing company, but since its
we will see more often in societies offering less and less
fleet of fishing boats was sold and most of its work force
space for social interaction, artistic interventions or uto
laid off in the early 1990’s, it now runs two big deep-
pian phantasies. More and more people will choose to en-
freeze storage houses. Apart from that, Port Rybacki Gryf
act this need for creative expression in complete virtuality
tries to manage the remains of a huge 19 th century slaugh
only. Whether this has to be done within the sterile com-
terhouse compound by renting out offices, storage space
pounds of boundless ‘Second Life’ – where each player can
and production outlets to a variety of smaller companies
buy his own island and contribute to a world whose only
in an effort to somehow stem the accelerating dilapida
limitation is server capacity – or whether little boys retreat
tion of the place.
into ersatz-worlds à la ‘Counterstrike’ – where each player
During our investigation, we were also confronted with
can shoot and kill – transRobota is commendable as a new
the sticky issue of security regulations on Łasztownia Is-
scenario for such endeavors.
land. Since 9/11, the US only imports goods from harbors
In virtual space, transRobota joins the good company of
that enforce extremely tight security provisions. These
numerous museum representations and virtual galleries.
requirements, exacted on global trade and secure ports
The Berliner Kunsthalle is another example of an art space
by the world’s most powerful economy, have become in-
which, although endowed with much better financial
creasingly noticeable. They probably would have posed a
resources, for the time-being likewise exists only in vir-
major obstacle to artists and visitors entering the site if the
tual reality. At a recent discussion forum on ‘Reality and
project had ever been launched as planned.
Virtual Doubling’ , it was argued that the possibilities of
Disregarding these potential restrictions, we opened
role changing, gender swapping and ego (re)construction
doors to stables and sties that once housed cattle awai-
offered by the virtual community were primarily utilized by
ting slaughter, ascended stairs to expansive attics, and
damaged personalities, social misfits, and psychopaths.
treaded through offices refurbished with minimal means
Unable to succeed in the real world, they sought a second
to become new workspaces. During this exploration of
chance in the internet. Obviously, this statement was im-
the site, it became increasingly clear to us that we should
mediately met with outrage by those enjoying these possi-
not concentrate merely on the derelict aesthetics of out-
bilities; they denied that they were unsuccessful in the ‘real’
of-use production halls, but rather strive to incorporate an
world, and further claimed that the underachievers in real
examination of present working conditions into a future
life would never make it in ‘Second Life’.
exhibition. This is especially relevant given the fascination
So much for the utopian notion of creating a better life …
with decaying post-industrial environments in most Wes-
We present this virtual ‘second look’ as an appetizer, as
tern cities; this phenomenon dates back to the 1970’s,
a taste of what the ‘first look’ should have offered the
and various concepts of adaptation, particularly in an art
public: complex, polyphonic, interactive reactions and in-
context, have been explored since then. Therefore, our
terventions of the artist to the physical, mental, social and
idea was to incorporate social and economic aspects into
economic space of Łasztownia Island.
a broader understanding of site-specificity. We wanted to
4
13
estetyka (do pewnego stopnia ironicznie) odzwierciedla
w rodzaju „Counterstrike”, gdzie można strzelać i zabijać
zarozumiałość architektonicznego planowania, przedsta-
– w każdym przypadku rekomendowalibyśmy transRobotę
wionego na przykład przez konsorcjum Nowy Szczecin3.
jako nowy scenariusz dla takich działań.
Sztuczna i idealizowana wizja architektonicznych planów,
Pozostając w rzeczywistości wirtualnej, transRobota
przedstawiających nowe i „lepsze” otoczenie, w jaskrawy
znajduje się w dobrym towarzystwie licznych prezentacji
sposób kontrastuje z rzeczywistością, w której od lat panu-
muzealnych i wirtualnych galerii. Jednym z przykładów
je raczej stagnacja. Zaprojektowany, idealny mieszkaniec
takich przestrzeni sztuki jest Berlińska Kunsthalle, która,
nowej Łasztowi, to szczęśliwy konsument postindustrial-
choć dysponuje znacznie lepszymi zasobami finansowymi,
nego społeczeństwa, uwolniony od konieczności wyczer
chwilowo również istnieje jedynie wirtualnie. Na niedaw-
pującej pracy fizycznej.
nym panelu dyskusyjnym4 poświęconym „rzeczywistości
Ale ponieważ ten „nowy wspaniały świat” ciągle nie nad-
i wirtualnemu zdwojeniu” argumentowano, iż z oferowa-
chodzi, a zaistniał jedynie w postaci wirtualnej, ludzie nie
nej przez wirtualną społeczność „Second Life” możliwości
chcą już dłużej czekać i masowo emigrują, poszukując
zmiany ról, wymiany płci i stwarzania/odtwarzania ego,
lepiej płatnej pracy za granicą.
korzystają głównie ludzie o skrzywionych osobowościach,
Z drugiej strony, tworząc projekt tej „Drugiej Łasztowni”,
nieudacznicy i psychopaci, którzy – nie mogąc odnieść suk-
odczuwaliśmy niezaprzeczalną radość (jaką zapewne dzie-
cesu w rzeczywistym świecie – w konsekwencji szukają
limy z architektami) – radość podobną tej, która towarzyszy
drugiej szansy w Internecie. Oczywiście, teza ta natych
dzieciom, gdy składają „cudowne” obiekty takie jak domki
miast spotkała się z oburzeniem ze strony tych, którzy
dla lalek i pociągi elektryczne. Jest to strategia eskapistycz-
korzystają z tych możliwości; zaprzeczali oni, że są nie
na, którą – co nie jest zaskoczeniem – będziemy spotykać
udacznikami w „prawdziwym” świecie; co więcej twier
coraz częściej w społeczeństwach, które oferują coraz
dzili, że ci, którzy nie radzą sobie w prawdziwym życiu,
mniej przestrzeni na społeczną interakcję, artystyczne in-
nigdy nie osiągną sukcesu w „Second Life”.
terwencje lub utopijne fantazje. Coraz więcej ludzi będzie
Tyle na temat utopijnej koncepcji stworzenia lepszego życia…
wybierać realizację tej potrzeby – potrzeby kreatywnej eks-
Przedstawiamy to wirtualne „drugie spojrzenie” jako prze-
presji – w całkowitej wirtualności. Niezależnie od tego,
kąskę, jako przedsmak tego, co powinno zaoferować
czy dokonuje się to w otoczeniu sterylnych składników
publiczności „spojrzenie pierwsze”: złożone, polifoniczne,
bezgranicznego „drugiego życia” („Second Life”), gdzie
interaktywne reakcje i interwencje artysty wobec fizycznej,
każdy gracz może kupić własną wyspę i stworzyć swój
umysłowej, społecznej i gospodarczej przestrzeni Łasztowni.
świat, którego jedynym ograniczeniem jest pojemność serwera, czy też będzie to infantylna ucieczka w światy namiastki, jakich dostarczają popularne gry sieciowe
14
show the artists’ reactions not only to the effects of labor
Dreamland ¸asztownia
transformation, but also to ‘normal’ workspaces and am-
Yet for the people in Szczecin, the fascination with Łasz
biances as we currently perceive in Szczecin Harbor in the
townia Island may also be attributed to its topography:
summer of 2007. At this stage, we intended to establish
the island is centrally located, right opposite the beautiful
contacts with companies and small businesses, and even
Renaissance castle and the stylish Art-Deco National Mu-
with workers and managerial staff. By informing these
seum, one of the few places where Szczecin opens up to
potential partners about our artistic enterprise, we hoped
the river bank with terraces leading to the huge flight of
to arouse their interest and encourage their cooperation
stairs called Wały Chrobrego. From here you can see the
with the artists.
island – but you can hardly get there. In the late 1970s, a
For a would-be audience, we thought it might be inte-
busy commuter highway was built right across Łasztownia,
resting to see the effects of conversion and adaptation
unfortunately without any access to or from the island for
that Łasztownia Island has undergone over the last 15
cars. City planning therefore virtually cut off the island
years, a period during which accelerated globalization has
from the city.
somehow left the island behind. To see the endemic
In the process, Łasztownia Island became a little bit of a
lack of capital and resources which small business has to
dreamland for Szczeciners, something one could see when
put up with, but also to acknowledge the resourcefulness
speeding across on the highway but hardly ever reach.
of those laid off by big state-owned companies as they
At least this was our impression when we initiated the
try to implement their diverse range of business ideas. To
next step in preparing transRobota – the transRobota
see not only the beautiful architecture of the 19th century
conference.
slaughterhouse slowly falling apart, but also the eery tra-
In cooperation with the curators of the Museum of Con-
ces of companies that have moved out and left everything
temporary Art in Szczecin we selected the artists whom
behind, as well as the amazing environments created by
we wanted to involve in the project and invited them to
the workers themselves. Among the latter, the most stun-
the conference. Two different panels were organized: one
ning is doubtless a former canteen: it features seasonal
concentrating on the city’s development plans, and the
decorations made by the workers themselves in a kind of
other on the effects of gentrification by art projects in post-
adapted Polish peasant style.
industrial areas.
Na poczàtku…
powstał pomysł, by w szersze rozumienie „zorientowania
Nasze pierwsze spotkanie z Łasztownią – miejscem o klu
na miejsce” włączyć aspekty społeczne i gospodarcze.
czowym znaczeniu dla przyszłego rozwoju miasta – odbyło
Chcieliśmy pokazać reakcje artystów nie tylko na skutki
się razem z kuratorami Muzeum Sztuki Współczesnej w
transformacji, lecz również na „normalne” miejsca pra-
Szczecinie. Intensywnie badając teren, zrobiliśmy wiele
cy i atmosferę panującą w Porcie Szczecińskim latem
zdjęć i przemierzyliśmy wyspę wraz z zarządcami Portu
2007 roku. Dlatego zamierzaliśmy nawiązać kontakty z
Rybackiego Gryf, jednej z głównych firm nadal prowadzącej
firmami i małymi spółkami, z robotnikami i managera-
tam działalność. Była to niegdyś duża spółka rybacka, lecz
mi. Informując tych potencjalnych partnerów o naszym
odkąd na początku lat dziewięćdziesiątych flotę kutrów
przedsięwzięciu artystycznym, mieliśmy nadzieję na
sprzedano, a większość pracowników zwolniono, firma
rozbudzenie w nich zainteresowania i zachęcenie ich do
zawiaduje jedynie dwiema dużymi chłodniami. Poza tym
współpracy z artystami.
Port Rybacki Gryf stara się gospodarować pozostałościami
Uznaliśmy, iż potencjalną publiczność mogłoby zaciekawić
ogromnego XIX-wiecznego kompleksu rzeźni, wynajmując
ujrzenie efektów konwersji i adaptacji, jakie Łasztownia
biura i magazyny różnym małym spółkom, starając się
przeszła przez ostatnie 15 lat, tj. w okresie, gdy przy-
w ten sposób zapobiec postępujacej coraz szybciej
spieszona globalizacja w pewien sposób „porzuciła”
dewastacji terenu.
wyspę; ujrzenie endemicznego braku kapitału i zasobów,
W czasie eksploracji miejsca napotkaliśmy też na kłopot
z czym musi się borykać mały biznes, lecz również do-
liwą problematykę bezpieczeństwa obejmującą teren
cenienie zaradności tych, którzy zostali zwolnieni z wiel
Łasztowni. Po 11 września 2001 Stany Zjednoczone od-
kich państwowych firm, a teraz próbują wcielić w życie
mawiają importu wszelkich dóbr pochodzących z por-
różnorakie pomysły na własny biznes; ujrzenie nie tylko
tów, w których nie obowiązują bardzo surowe przepisy
z wolna rozpadającej się pięknej architektury XIX-wiecz-
bezpieczeństwa. Te wymagania w warunkach globalne-
nej rzeźni, lecz również dziwnych śladów po firmach,
go handlu i bezpieczeństwa portów, ustanowione przez
które wyprowadziły się ze swych dawnych siedzib,
największą światową potęgę gospodarczą, stają się coraz
oraz zdumiewających miejsc, jakie tworzyli pracownicy.
bardziej zauważalne. Stanowiłyby one prawdopodobnie
Bez wątpienia, najbardziej zdumiewająca jest dawna
wielką przeszkodę nie tylko dla artystów, ale także dla
stołówka: jest ona przyozdobiona w nieco ludowym stylu
publiczności wkraczającej na Łasztownię, gdyby projekt
przez samych robotników.
kiedykolwiek został zrealizowany w planowanej wersji. Nie uwzględniając takich ograniczeń, otwieraliśmy drzwi
¸asztownia – kraina ze snu
stajni i chlewów, gdzie niegdyś przetrzymywano bydło
Jednak fascynacja szczecinian Łasztownią ma być może
czekające na rzeź, ostrożnie wspinaliśmy się po schodach
również inną, topograficzną przyczynę: wyspa jest
rozległych strychów i zaglądaliśmy do biur przystosowa-
położona w centrum, naprzeciwko pięknego renesanso
nych do pełnienia nowych funkcji przy użyciu minimum
wego zamku i stylowego secesyjnego Muzeum Narodo
środków. W trakcie inspekcji terenu uświadamialiśmy
wego; nieopodal Wałów Chrobrego, tarasów z wielkimi
sobie coraz wyraźniej, że nie powinniśmy w projekcie
rzędami schodów, jednego z nielicznych miejsc, gdzie
skupiać się wyłącznie na estetyce dawnych, opuszczonych
Szczecin otwiera się ku rzece. Można stąd widzieć Łasz
i nieużywanych hali produkcyjnych, lecz że musimy dążyć
townię – lecz tylko z trudem można się tam dostać przez
do włączenia do przyszłej wystawy dzisiejszych realiów
jedyny w centrum miasta most drogowy. Pod koniec lat
pracy. Zwłaszcza, iż w większości zachodnich miast noto-
siedemdziesiątych, w poprzek Łasztowni zbudowano ruch
wana od lat siedemdziesiątych fascynacja popadającymi w
liwą trasę szybkiego ruchu, z pieszymi ciągami komuni-
ruinę terenami poprzemysłowymi już raczej minęła, i od
kacyjnimi. Wkrótce jednak zaniedbane sypiące się schody
tego czasu przebadano już rozmaite koncepcje adaptacji
wiodące do nikąd i brak wizji rozwoju tej części Szczeci-
tych obszarów w kontekście artystycznym. Z tego powodu
na praktycznie wykreśliły ten obszar z tkanki miejskiej.
15
16
The first panel proved to be of substantial importance to a
In February 2007, all artists’ proposals were exhibited in
majority of artists. The information conveyed was reflected
the National Museum. A curatorial commission consisting
in several artists’ proposals. It introduced some of the ‘local
of Magda Lewoc and Marlena Chybowska-Butler (Museum
players’ and their interests on Łasztownia Island:
of Contemporary Art, The National Museum in Szczecin),
- Nowy Szczecin, a syndicate of architects. It presented
Adam Mazur (Centre for Contemporary Art Ujazdowski
images and animations of Łasztownia Island as it would
Castle, Warsaw), Christoph Tannert (Künstlerhaus Betha-
appear after total reconstruction: a huge steel and glass
nien, Berlin) Faye Tzanetoulakou (independent curator, art
waterfront ensemble free of cars, where happy consu-
critic, Athens) and Marek Pisarsky and Anne Peschken (ar-
mers strolled along the riverbank.
tists and curators of transRobota) selected 15 proposals to
- The municipal architect. He hoped for a ‘good’ Chine-
be realized on Łasztownia.
se investor who would completely rebuild a Szczecin Manhattan after extensive demolition, once tedious
The museum exhibition, the ‘virtual modification,’ as well
questions of ownership were resolved. He attributed
as the catalogue present an artists’ brainstorming on the
the city’s inactivity thus far to its mere ownership of the
complex realities of Łasztownia Island today. All artworks
right-of-way and lack of further property on the island.
are inspired by the site and its present situation. In this
- The National Museum in Szczecin. The director vouched
sense, one can read the exhibition as site-specific after all,
for a new location of the Maritime Museum on the
despite the fact that it does not take place on the site of
island.
Łasztownia Island itself.
- Port Rybacki Gryf. The management wanted to erect a new deep-freeze storage house in compliance with EU regulations. - The tenants of Port Rybacki Gryf. They bore the costs of petty renovations of historic buildings for which they only hold short-term leases.
Proofread by Iacob Koch-Weser 1 Quoted after: Playboy interview with Eric Norden: Marshall McLuhan – A Candid Conversation with the High Priest of Popcult and Metaphysician of Media, March 1969, in: Marshall McLuhan, The Medium is the Message, edited by Martin Baltes, Fritz Boehler, Rainer Hötschl, Jürgen Reuß, Dresden 2001, p. 174. 2 ‘Second Life’ is an internet-based, user-created computer game, a multiplayer online game that currently boasts over seven million registered players. 3 Konsorcjum Nowy Szczecin, a syndicate of architects operating in Szczecin, proposing a new waterfront city development; www.nowyszczecin.pl. 4 „Leben in Internet. Realität und virtuelle Verdopplung”, lecture in the Heinrich-Böll Foundation of the Green Party in Berlin, 16.5.2007.
Łasztownia stała się zatem dla mieszkańców Szczecina
W lutym 2007 wszystkie propozycje artystów zostały
czymś na kształt „krainy ze snu” – czymś, co widzą, gdy
wystawione w Muzeum Narodowym. Komisja kuratorska
pędzą po estakadzie, lecz co pozostaje dla nich niemal
w składzie: Magdalena Lewoc i Marlena Chybowska (Mu-
niedostępne.
zeum Sztuki Współczesnej, Oddział Muzeum Narodowego
Takie było przynajmniej nasze wrażenie, kiedy zaczynaliśmy
w Szczecinie), Adam Mazur (Centrum Sztuki Współczesnej
następny etap przygotowań do transRoboty – konferencję.
Zamek Ujazdowski, Warszawa), Christoph Tannert (Künst-
Wraz z kuratorami Muzeum Sztuki Współczesnej wybra
lerhaus Bethanien, Berlin), Faye Tzanetoulakou (niezależny
liśmy artystów, z którymi chcieliśmy współpracować przy
kurator i krytyk sztuki, Ateny) oraz Marek Pisarsky i Anne
projekcie i zaprosiliśmy ich do udziału w konferencji. Zor-
Peschken (artyści i kuratorzy transRoboty) wybrała 15
ganizowano dwa różne panele: jeden skupiony na planach
propozycji, które miały zostać zrealizowane na terenie
rozwoju miasta, drugi – na skutkach gentryfikacji terenów
Łasztowni.
poprzemysłowych poprzez projekty artystyczne. Pierwszy
z
paneli
miał
zasadnicze
znaczenie
17
dla
Wystawa w Muzeum, wirtualna „modyfikacja” jak rów-
większości artystów, gdyż informacje tam przedstawione
nież katalog przedstawiają burzę mózgów artystów,
znalazły swój wyraz w kilku propozycjach artystycznych.
przeprowadzoną dla dzisiejszej wielowarstwowej rze
Zaprezentowano tam kilku „lokalnych graczy” i ich inte-
czywistości Łasztowni. Wszystkie dzieła artystyczne są in-
resy na Łasztowni:
spirowane tym miejscem i tą sytuacją. W tym sensie można
- Nowy Szczecin, syndykat architektów, przedstawił obrazy i animacje Łasztowni, wizję jak ma ona wyglądać po
w wystawie odkryć walory site-specific, pomimo faktu, iż nie odbywa się ona fizycznie na terenie Łasztowni.
całkowitej rekonstrukcji: wielkie budynki ze stali i szkła, oraz promenada nad brzegiem rzeki, po której spacerują szczęśliwi konsumenci.
1 Cyt. za: Playboy interview with Eric Norden: Marshall McLuhan – A Candid
- Architekt Miasta wiązał swe nadzieje z „dobrym”
Conversation with the High Priest of Popcult and Metaphysician of Media, March 1969, w: Marshall McLuhan, The Medium is the Message, edited by Martin Baltes,
chińskim inwestorem, który ma zbudować od podstaw
Fritz Boehler, Rainer Hötschl, Jürgen Reuß, Dresden 2001, s. 174.
Szczeciński „Manhattan” – po częściowym wyburze-
2 „Second Life” jest grą internetową, współtworzoną przez samych użytkowników;
niu istniejących budynków, kiedy uda się rozwiązać
ta gra działająca online, osiągnęła ostatnio siedem milionów zarejestrowanych
kłopotliwe kwestie własnościowe. Tłumaczył on dotych
graczy. 3 Konsorcjum Nowy Szczecin to syndykat architektów działający w Szczecinie,
czasową nieaktywność Miasta faktem, że posiada ono tylko prawo do dróg, a nie jest właścicielem działek na terenie Łasztowni. - Muzeum Narodowe w Szczecinie – jego dyrektor przed stawił plany wzniesienia nowego oddziału Muzeum Morskiego na wyspie. - Port Rybacki Gryf – zarząd chciał zbudować nową chłodnię w zgodzie z przepisami UE. - Dzierżawcy Portu Rybackiego Gryf – to oni ponieśli koszty powierzchownych remontów zabytkowych budynków, na które mają jedynie krótkoterminowe dzierżawy.
proponujący rozwój nowego nadrzecznego centrum miasta;
www.nowyszczecin.pl.
4 „Leben in Internet. Realität und virtuelle Verdopplung”, wykład w siedzibie Fun dacji im. Heinricha Bölla w Berlinie (związanej z Partią Zielonych), 16.05.2007.
18
19
Bogdan Achimescu 20
¸asztownia Reloaded There is a story by Stanisław Lem describing a certain king
late a player’s footsteps – an innovation that produced
who is so much obsessed with cartography that he decides
a (likely unintentional) hypnotic effect. For many hours after
to commission some draftsmen to prepare a map of his
playing, images of reality would overlap with the game‘s
kingdom as large as the kingdom itself. Lem tells the fur
synthetic and wavy 3D aftereffects.
ther history of the map and its gradual destruction.
These eerie, hybrid spaces disturbingly assert themselves
Certainly, if equipped with a digital toolkit, the king’s car-
as being humankind‘s new home. Participative virtual
tographers would have built a much more durable map.
worlds, among them Entropia Universe, Second Life,
Digital objects have this advantage over ‘analogous’ ones:
Lineage and World of Warcraft 3, are increasingly becoming
they are mobile and seemingly immortal. Digital contents,
habitats for growing numbers of people. They are 3D spa
including the 3D model of Łasztownia created for the trans
ces, generated by means of computers and made available
Robota exhibition, can be copied an unlimited number of
to millions of users via the Internet. As sites of communi
times without any loss of quality.
cation, they are so intricate and varied that they open
Working with Anne Peschken and Marek Pisarsky of Urban
possibilities of highly complex social interactions. Thus,
Art, we built the digital model of Łasztownia1 as the set-
such issues as ethnography, democratization and protests,
ting for the movie ‘transRobota: Łasztownia Reloaded.‘
waves of refugees, clans and castes are regularly discus-
To accurately re-create Łasztownia, we used hundreds of
sed in this context. It is little surprise that thriving virtual
photographs of the area and the buildings made in the
economies, with currencies exchangeable for real money
spring of 2007 and then processed them by means of
in internet exchange bureaus, or the sale of virtual items
specialist 3D software. Textures of bricks, roofs, containers
such as clothes or qualifications (known in the vernacular
and windows come in most cases from the re-created
as ‘skills’) have developed in cyberspace.
buildings. Precise sizes of buildings and distances between
In the whole scope of social phenomena that manifest
them have been kept and we replicated existing signs and
themselves in these virtual worlds, there are creative
billboards. The positions and forms of mobile elements,
practices (such as architecture, design or craft), artistic
such as containers, cranes, rubble, and the like, are presen-
events (premieres of music albums and exhibition ope-
ted approximately as they appear in the real world .
nings) and paradoxical exchanges of roles between hu-
The first, most obvious inspiration for the movie is the
mans and machines.
aesthetics and atmosphere of computer games. Players of
Newspapers eagerly, and sometimes naively, take up the
the old-school PC game named ‘Wolfenstein’ certainly
subject of virtual worlds, perceiving them as a sort of sign-
remember the unnatural representation of movement
post of the future. All that journalism – not always wise
around the game‘s absorbing environment of endless
– seems to be a form of mass promotion.
corridors. A later version of the same entertainment,
In comparison to that world, throbbing with life and
called ‘Doom,’ introduced swaying or shaking to simu-
controversies, the virtual model of Łasztownia resembles
2
¸asztownia Reloaded W jednym ze swoich opowiadań, Stanisław Lem opisuje
miałby jakoby symulować stawianie przez gracza kroków.
króla tak opętanego pasją do kartografii, iż postanawia
Zamiast tego powstał, być może niezamierzony efekt hip-
zamówić u swoich rysowników mapę królestwa w skali 1:1.
notyczny, który trwał wiele godzin po odejściu od kompu-
Historia Lema opisuje dalsze losy mapy i jej stopniowe-
tera i powodował, że na obraz rzeczywistości nakładała się
go niszczenia, nie skupiając się nad bardziej radykalną
syntetyczna, falująca siatka przestrzenna gry.
możliwością, mianowicie nad zastąpieniem królestwa jego
Te niesamowite, hybrydowe przestrzenie narzucają się,
własną mapą.
niepokojąco, jako nowy dom ludzkości. Partycypatywne
Zapewne wyposażenie kartografów króla w cyfrowe
światy wirtualne: Entropia Universe, Second Life, Lineage,
narzędzia nadałoby ich dziełu zgoła większą trwałość.
World of Warcraft i inne3 są trójwymiarowymi przestrzenia-
Obiekty cyfrowe mają nad „analogowymi” przewagę mo
mi, generowanymi komputerowo i udostępnionymi sieciowo
bilności i – wydawałoby się – nieśmiertelności: treści cyf
dla milionów użytkowników. Jako miejsca komunikacji, są
rowe – także trójwymiarowy model Łasztowni stanowiący
one na tyle złożone i wielotorowe, że otwierają możliwość
fragment szczecińskiego portu – można bez jakościowych
dla bardzo kompleksowych interakcji społecznych. Mówi się
strat kopiować na dowolnej liczbie nośników.
dziś w tym kontekście o etnografii, o demokratyzacji i pro-
Model Łasztowni zbudowaliśmy na potrzeby filmu „trans-
testach, o falach uchodźców, klanach i kastowości. Nikogo
Robota: Łasztownia Reloaded1” (wspólny projekt Bogdana
nie dziwi już realnie kwitnąca ekonomia, waluta wymieni-
Achimescu i Urban Art). By wiernie odtworzyć formę
alna na najprawdziwsze dolary w kantorach sieciowych czy
Łasztowni, użyliśmy setki zdjęć terenu i budynków, które
sprzedaż mniej lub bardziej abstrakcyjnych przedmiotów
wykonaliśmy wiosną 2007 r., a następnie przetworzyliśmy
wirtualnych takich jak ubrania lub kompetencje (nazywane
przy użyciu specjalistycznego oprogramowania 3D. Tekstu-
w slangu „sprawnościami”).
ry cegieł, dachów, kontenerów, okien pochodzą w znako-
W całej palecie zjawisk społecznych nie brak również
mitej większości z odtwarzanych obiektów. Zachowaliśmy
praktyk twórczych (jak architektura, dizajn czy rzemiosło),
dokładne rozmiary budynków i odległości pomiędzy nimi,
wydarzeń artystycznych (prapremiery albumów muzycz-
na ścianach umieściliśmy istniejące szyldy i reklamy. Pozy-
nych i wystawy) oraz paradoksalnej zamiany ról pomiędzy
cje i formy elementów inwentarza ruchomego (kontenery,
człowiekiem a maszyną.
dźwigi, gruz, itp.) potraktowaliśmy umownie2.
Prasa ochoczo i czasami naiwnie podejmuje temat tych
Pierwszą oczywistą inspiracją dla naszego filmu była este-
wirtualnych światów, widząc w nich swego rodzaju dro-
tyka i atmosfera gier komputerowych. Ktokolwiek grał w
gowskaz przyszłości. Wśród całej tej, nie zawsze mądrej
antyczny z dzisiejszej perspektywy Wolfenstein, zapamię
publicystyki, trudno nie zauważyć masywnej promocji
tał zapewne nienaturalnie gładki ruch po wciągających,
pewnego fenomenu.
niekończących się korytarzach. Późniejsza wersja tej samej
W kontekście tego pulsującego życiem i kontrowersją
rozrywki, „Doom”, wprowadziła element kołysania, który
świata, wirtualny model Łasztowni przypomina obrazy
21
22
Maciej Kurak’s Simultaneously, 3D model from ¸asztownia Reloaded, Maciej Kurak: JednoczeÊnie, model 3D z animacji ¸asztownia Reloaded
the paintings of Giorgio de Chirico: abandoned spaces
1 The title of the movie paraphrases the Matrix films series and calls in the act
bathed in still, neutral light. The laboriously built 2D
‘fence,’ showing an outline of Szczecin with ancient buildings and contemporary cranes, makes the impression of monastic seclusion even stronger.
catalogues. Watch the video on: www.transrobota.net. 3 Such ‘worlds’ are known as MMORPG (Massively Multiplayer Online Role
and it had reached several million already. Bruce Woodcock Sterling is one of the researches analyzing demographic aspect of the phenomenon; see: ‘An Analysis of
for life. The artistic projects, placed in it with their aphorisThey are created while keeping in mind the real world, where the law of gravity is valid, the costs of transforma tion are heavy and a sense of humor exists. These issues are like anchors linking the two Łasztownias: the real one, sentenced to undergo processes of transformation, and the virtual one, frozen in vectors and freed into the Internet. The works of the transRobota artists are conceptual avatars of art. They begin as sketches and proposals, turning into their own documentation and never becoming separate physical objects. Although initially intended to be implemented in material form, the artworks become part of a multi-layer abstraction that characterizes our moment in time.
Playing Game). The biggest environments of this kind provide a place for meeting thousands people at the same time. The number of their habitants is increasing
‘transRobota – Łasztownia Reloaded’ is a world waiting tic consistence, appear as visitors from another dimension.
of reloading computer memory system
2 A DVD of the movie ‘transRobota – Łasztownia Reloaded’ is attached to some
MMOG Subscription Growth’ MMOGCHART.COM 12.0.
29 November 2004. 1 January 2005. www.mmogchart.com.
23
Heman Chong, Saim Demircan: transRobota: A Novel, 3D model from ¸asztownia Reloaded Heman Chong, Saim Demircan: transRobota: powieÊç, model 3D z animacji ¸asztownia Reloaded
Giorgio de Chirico: opustoszałe przestrzenie oświetlone
Obiekty te są jednym z kolejnych, konceptualnych awa-
obojętnym, nieruchomym światłem. Powstały w trakcie
tarów dzieła sztuki. Zaczynają jako szkice i propozycje, aby
żmudnej pracy konstrukcyjnej przed komputerem, dwu-
potem przeobrazić się w swą własną dokumentację, nigdy
wymiarowy „płot” przedstawiający panoramę Szczecina,
nie będąc sobą: wydzielonym, fizycznym tworem. W ten
z jego budynkami sprzed wieków i współczesnymi
przewrotny sposób, choć początkowo przeznaczona do
dźwigami, otacza port niczym mur, potęgując wrażenie
materialnej realizacji, sztuka kilkunastu artystów dołącza
monastycznej izolacji.
do ogromnej, wielopoziomowej abstrakcji, która stała się
„transRobota – Łasztownia Reloaded” jest więc światem
znakiem naszej minuty współczesności.
oczekującym na życie, a projekty artystyczne umieszczone w jej przestrzeni, z ich aforystyczną zwięzłością, to swois-
1 Nazwa animacji parafrazuje tytuł jednego z filmów z serii Matrix oraz przywołuje czynność ponownego wczytania programu do pamięci komputera (przeładować,
ty desant z innego wymiaru. Stworzone z myślą o świecie rzeczywistym, gdzie obowiązują prawa ciążenia, ciążą koszty transformacji pracy oraz funkcjonuje – po prostu – humor, są niczym kotwice, które przywiązują do sie-
załadować ponownie). 2 Film „transRobota: Łasztownia Reloaded” został załączony do części nakładu
Role Playing Game). Największe spośród tych środowisk są teatrem równoczesnych
bie dwie rozmijające się Łasztownie – realną, skazaną na
spotkań tysięcy ludzi. Liczba mieszkańców stale rośnie i osiągnęła kilkanaście milionów. Badaniami demograficznymi zajmuje się m.in. Bruce Woodcock Sterling
procesy przemiany, i wirtualną, zamrożoną w wektorach i uwolnioną w sieci.
katalogu jako płyta DVD. Dodatkowe informacje na www.transrobota.net.
3 Skrótową nazwa dla tych „światów” jest MMORPG (Massively Multiplayer Online
– zob. ‘An Analysis of MMOG Subscription Growth’ MMOGCHART.COM 12.0.
29 listopada 2004, 1 stycznia 2005. www.mmogchart.com.
Artists‘ Projects / Projekty artystów
Kuba Bąkowski The Rat-Catcher 26
Szczurołap
Saim Demircan, Heman Chong
24
transRobota: A Novel 30
transRobota: powieść
Markus Draper The Seafight of Szczecin 34
Bitwa morska pod Szczecinem
Roland Fuhrmann From Here You Can Watch Your Money Grow 38 Early Shift 40
Stąd możesz patrzeć, jak rosną twoje pieniądze Ranna zmiana
Eva Hertzsch, Adam Page Common Denominator: Artist 42
Wspólny mianownik: Artysta
Laura Horelli Visiting the Kasprowiczs 48
Z wizytą u Kasprowiczów
Tilman Küntzel Stacja Paliw – Matins for Łasztownia 54
Stacja Paliw – Jutrznia dla Łasztowni
Maciej Kurak Simultaneously 58
Jednocześnie
Agnes Meyer-Brandis Probe Expedition into the Crater of Łasztownia 62
Ekspedycja badawcza do Krateru Łasztownia
Ulrike Mohr Timeball Station 66
Stacja kul sygnałowych czasu
Oliver Ressler Imagine.... 70
Wyobraź sobie…
Otmar Sattel Fish ‘n’ Shits 74
Ryby i Gówna
Roland Stratmann Utopia Łasztownia! 78
Utopia Łasztownia!
Urban Art (Anne Peschken, Marek Pisarsky) Globalpix Goes Łasztownia 82
Globalpix Goes Łasztownia
Julita Wójcik The Hanging Gardens 86 City Gymnastics 88
Wiszące ogrody Gimnastyka miasta
25
Kuba Bàkowski 26
The Rat-Catcher A sculpture realization inspired by the history, presence and post-industrial character of ¸asztownia. The sculpture of a stalker, the Rat-Catcher, in an abandoned
A sculpture of a human figure, made of semi-transparent
factory. The Rat-Catcher is a resident of extra-territorial space,
epoxy resin and polyester, dressed in overalls made out of
living in symbiosis with the post-industrial environment.
fragments of workers’ protective clothes (thick colored rub-
The Rat-Catcher is a self-sufficient dweller in the aban-
ber, denim, foil, etc.), equipped with uniquely improvised
doned and desolate factory building, using found objects
tools for survival. These include traps and weapons, but also
and tools in order to mark the space with his presence.
quasi-scientific devices of an unknown origin and use.
27
Szczuro∏ap Realizacja rzeêbiarska inspirowana historià, teraêniejszoÊcià i postindustrialnym charakterem ¸asztowni Rzeźba przedstawia stalkera Szczurołapa w przestrzeni
Rzeźba postaci ludzkiej wykonana z częściowo trans-
opuszczonej fabryki. Jest on mieszkańcem eksterytorial-
parentnej żywicy epoksydowej i poliestru, ubrana w
nej przestrzeni, żyjącym w symbiozie z postindustrialnym
kombinezon stworzony z fragmentów odzieży roboczej,
otoczeniem.
specjalistycznych ubrań ochronnych, grubej kolorowej
Szczurołap przedstawiony jest jako samowystarczalny
gumy, drelichu, folii etc., wyposażona w specyficzne im-
mieszkaniec opuszczonego, zdewastowanego fabryczne-
prowizowane narzędzia przetrwania, pułapki, broń, ale
go budynku, wykorzystujący znalezione przedmioty i na-
także paranaukową aparaturę nieznanego pochodzenia
rzędzia w celu trwania i naznaczania go swoją obecnością.
i zastosowania.
28
The Rat-Catcher is a character made out of fragments
Despite feeling at home in the abandoned factory, the
of various realities and therefore is a subject of constant
Rat-Catcher remains only a temporary visitor. Changing
transformation.
and transforming, he is active in space and time. He is
The Rat-Catcher belongs to the past, a relic travelling in
a worker-stalker, a seeker, a nomad existing outside of
time. He has been disclosed and called into existence.
the mainstream of reality. He feeds on its waste, flowing
While being called, he ignores the reality and sets off
across by side streams and therefore he is not strictly sub-
into the future.
ject to its rules. He is changing and transforming along
The project furthers the exploration which began
with reality, being neither its form, nor its shadow, nor
with a previous sculpture project called ‘The Boy and His
its reflection.
Dog.’ One of the new elements will be the character’s ability to change.
29
Szczurołap jest postacią stworzoną z fragmentów różnych
Szczurołap, mieszkaniec opuszczonej fabryki, mimo że
rzeczywistości i jako taki ulega ciągłej transformacji.
w niej zadomowiony, jest tylko chwilowym gościem,
Szczurołap należy do przeszłości i jest reliktem podró
zmienia się, jest aktywny wobec przestrzeni i czasu.
żującym w czasie. Zostaje ujawniony i przywołany do
Jest robotnikiem-stalkerem, poszukiwaczem, nomadem,
istnienia. Przywołany ignoruje teraźniejszość i wybiera
funkcjonującym poza głównym nurtem rzeczywistości,
się w przyszłość.
żywi się jej odpadkami, przepływa w poprzek boczny-
Realizacja kontynuuje wątki rozpoczęte w poprzedniej
mi strugami – dzięki temu nie podlega w sposób bez
realizacji rzeźbiarskiej „Chłopiec i Jego Pies”. Nowymi
względny jej prawom. Zmienia się i transformuje wraz z
elementami będzie pewnego rodzaju transformatywność
rzeczywistością, nie będąc ani jej konkretem, ani cieniem,
przedstawionej postaci, zdolność do przemiany.
ani odbiciem.
Saim Demircan, Heman Chong
stepped out of the building into the street. He noticed the first drops of rain beginning to appear on the grey concrete, creating an irregular pattern of dark spots. Before him were the various staff workplaces and facilities most of which had closed already, yet there were still people working in some. Several cars were parked nearby their smooth aerodynamic bodies reflected in streaks the sky above. A large shadow crept across the road in front of him.
30
transRobota: A Novel
He crossed the road, disappearing amongst the buildings and navigated his way through the network of passageways until he reached the bridge on the other side and walked onto it. In front of him in the direction he was heading was the old town where he lived and, stopping momentarily, he looked over at the hotel that dominated the waterfront. It was one of several located throughout Europe, owned by the Corporation and provided recreation and entertainment alongside medical treatment. This had immediate and obvious appeal for the patronage of wealthy individuals for whom ageing has been the one thing that their money could not prevent from happening. Next to the hotel, making up the rest of the waterfront were its special surgeries and clinics. He leant over the side of the bridge and looked intently into the surface of the water, which was being pushed around gently by the wind and dotted with raindrops. Moving his head, like a camera panning over a landscape in a film, his gaze followed down the river lined either side with lush green trees. The angular peaks of buildings sticking out above the treetops were set against the grey of the clouds drifting across the sky. He looked back at the island and from where he was he could see the small cluster of short glass towers that occupied the other half of the island. It was raining heavily now, coming down in a persistent sheet. He stepped across the film of water beneath his feet and made his way home.
Once indoors he went straight to the bathroom and stripped off his wet clothes, throwing them in the corner. He looked at himself in the mirror. His face felt like a mask, and it was like he was staring from beneath it not at himself but at someone else. Wearily he pressed the skin around his jaw, it felt tight and the tiny hairs bristling against his fingers. He had dark circles under his eyes. He gazed vacantly at the face staring back at him and then suddenly grabbed a towel and left the bathroom. He entered the living room and sat down heavily on the sofa in front of the screen. It turned on automatically, smooth and silent with the image of a woman’s face smiling. A voiceover pronouncing, “...which has engineered a new class of nanotechnologies that regenerate human tissues. By repairing degraded components of human DNA called chromosomal telomeres, aged human tissues can be rejuvenated, extending cell lifespan many thousands of times over. Successful in vivo therapies based on this tactic may significantly offset, and potentially correct, many crippling age-related diseases and perhaps fundamentally reverse important processes of human aging. In the laboratory the repair of degraded chromosomal telomeres causes the regeneration of cell culture materials, and human tissues and organs...” He lay back, breathing out deeply and shutting his eyes involuntarily as the sound of the advertisement faded away. The last recognizable words he heard were ones he knew already. Eternal Life is a promise. Eternal Life is a guarantee. Eternal Life can be yours… When he woke it was dark, the screen was dull and blank and he knew the power was out again. He lay there on the sofa where he had fallen asleep, listening to the sound of light rain hitting the leaves of trees outside the
31
transRobota: powieÊç
wyszedł z budynku na ulicę. Zauważył pierwsze krople deszczu, które na szarym betonie tworzyły nieregularny wzór z ciemnych kropek.
32
Przed nim wznosiło się kilka biurowców i budynków fabrycznych. Większość z nich była już zamknięta, lecz w niektórych wciąż jeszcze pracowali ludzie. Nieopodal stało zaparkowanych kilka samochodów. Ich gładkie aerodynamiczne karoserie odbijały skrawki nieba. Wielki cień skradał się ku niemu z drugiej strony drogi. Przeszedł przez drogę i zapuścił się pomiędzy budynki. Lawirował w sieci przejść, aż dotarł do mostu znajdują cego się po drugiej stronie. Tam, dokąd zmierzał, widać było stare miasto, gdzie mieszkał. Przystanął na moment, aby spojrzeć na dominujący nad nabrzeżem hotel. Był to jeden z kilku, należących do Korporacji, rozsianych po Europie obiektów, które zapewniały rekreację i rozrywkę wraz z opieką medyczną. Było to bezpośrednie i oczywiste wołanie zamożnych osób, których pieniądze nie mogły powstrzymać procesu starzenia się. Obok hotelu, resztę nabrzeża wypełniały specjalistyczne przychodnie i kliniki. Oparł się o balustradę mostu i spojrzał bacznie na wodę, której powierzchnię marszczył lekki powiew wiatru i krople deszczu. Obracał wolno głową, jak kamera wyko nująca panoramiczne ujęcie, kierując wzrok ku drugiemu brzegowi rzeki, bujnie porośniętemu zielonym drzewami. Kanciaste szczyty budynków wystające ponad ich wierz chołkami mierzyły w szarość sunących po niebie chmur. Spojrzał za siebie, na wyspę. Stamtąd, gdzie stał, mógł zobaczyć niewielki kompleks niskich szklanych wież, które zajmowały drugą połowę wyspy. Padało coraz mocniej. Przeszedł przez płytką kałużę i skierował się w stronę domu. Gdy znalazł się w środku, poszedł prosto do łazienki. Zdjął mokre ubranie i rzucił je w kąt. Spojrzał na siebie w lustrze. Jego twarz wyglądała jak maska. Miał wrażenie,
że patrzy spod niej nie na siebie, lecz na kogoś innego. Ze znużeniem dotknął skóry wokół szczęki, czując jak zarost kłuje mu palce. Miał cienie pod oczami. Przez chwilę przyglądał się bezmyślnie spoglądającej na niego twarzy, po czym nagle chwycił ręcznik i wyszedł z łazienki. Wszedł do pokoju, usiadł ciężko na sofie przed ekranem, który włączył się automatycznie i bezgłośnie. Ukazała się na nim uśmiechnięta kobieca twarz. Głos z off-u mówił: 33
„...opracował nową klasę nanotechnologii regenerują cych ludzkie tkanki. Poprzez naprawę zdegenerowanych elementów ludzkiego DNA, zwanych telomerami chromosomalnymi, można odmładzać zestarzałe ludzkie tkanki, tysiąckrotnie rozciągając czas życia komórki. Terapie oparte na tej metodzie, która potwierdziła swoją skuteczność w badaniach klinicznych prowadzonych metodą in vivo, mogą w znaczący sposób złagodzić, a potencjalnie zni welować skutki chorób związanych z wiekiem i zapewne radykalnie odwrócić procesy ludzkiego starzenia się. W laboratorium naprawa zdegenerowanych telomerów chromosomalnych powoduje regenerację ludzkich komó rek, tkanek i narządów...” Położył się na plecach, ciężko oddychając i mimowolnie zamknął oczy, gdy głos reklamy ucichł. Ostatnie rozpoznawalne słowa, jakie usłyszał, i tak były mu już znane. ˚ycie Wieczne to obietnica. ˚ycie Wieczne to gwarancja. ˚ycie Wieczne mo˝e byç twoje… Kiedy się obudził, było ciemno, ekran był matowy i pusty. Domyślił się, że znowu musiało nie być prądu. Leżał na sofie, na której zasnął, wsłuchując się w dźwięk lekkiego deszczu, który uderzał o liście za otwartym oknem. Musiał przespać burzę. Pozostał tak przez chwilę, nim oczy przyzwyczaiły się do mroku. Wpatrywał się w cienie, które poruszały się na ścianie. Nagle znikły, rozproszone żółtym światłem reflektorów przejeżdżającego samochodu.
Markus Draper 34
The Seafight of Szczecin How can a port city survive when the global shipping
As a proposal, the trailer ‘The Seafight of Szczecin’ com-
industry has changed so dramatically?
bines sequences of real sights of Łasztownia in a mix with a staged cardboard world. For the display, I originally pro-
While a sea battle literally has never happened in Szczecin,
posed two possibilities: an existing building could – with
the title evokes an adventurous story from previous cen-
simple interventions – be turned into an attractive cinema.
turies and also relates to the history of the city from the
Another possibility would be the use of shipping containers
Second World War.
to provide the architecture of an adventure cinema.
Szczecin is a proud place of seafaring, the proof of which
The ‘movie’ focuses on the sinking of a lonely ship in a
can be seen in the Maritime Museum and the lively Szcze-
dark sea. It is especially designed for display in a container-
cin Maritime University. Łasztownia is an example of the
cinema. These almost kitschy, dark images would have
most recent ‘sea battle’ – that over jobs and between the
been in strong contrast to the technoid structure of the
local industry and its foreign competition.
containers, underlined by violent sound.
The movie-installation ‘The Seafight of Szczecin’ would turn an area of Łasztownia into a cinema, in the bizarre fashion of transforming rundown industrial areas into adventure parks – two German examples being the Cargo Lifter Hall in Brandt and the Kalkar Atomic Power Station. As we know, cinema is about illusion, its first purpose is to escape reality.
The Seafight of Szczecin The Movie: concept / koncepcja: Markus Draper camera / kamera: Max Kähni sound / dźwięk: Noize Creator, Suburban Trash post-production / postprodukcja: Max Kähni, Maxim Rosenbauer assistant / asystent: Hendrik Czakainski courtesy / dzięki uprzejmości: Galerie Gebr. Lehmann, Dresden
Bitwa morska pod Szczecinem Jak miasto portowe może przetrwać w czasach, gdy glo-
Zaproponowany zwiastun filmu „Bitwa morska pod Szcze-
balny przemysł portowy zmienił się tak dramatycznie?
cinem” połączył obraz z rzeczywistych miejsc na Łasztowni z zaaranżowanym tekturowym światem. Na wystawę
Podczas gdy prawdziwa bitwa morska nigdy nie wydarzyła
zaproponowałem dwie możliwości: istniejący budynek,
się w Szczecinie, tytuł odwołuje się do awanturniczej his-
po wprowadzeniu kilku prostych zmian, mógłby stać się
torii z poprzednich wieków, nawiązuje również do dziejów
atrakcyjnym Kinem. Drugą możliwością jest zbudowanie
miasta z czasów II wojny światowej.
kina przygodowego z okrętowych kontenerów.
Szczecin jest dumnym miastem portowym, czego dowo
Film ten, stworzony specjalnie do projekcji w kinie-
dzi obecność Muzeum Morskiego i pełnej życia Akademii
-kontenerze, opowiada o samotnym, tonącym okręcie
Morskiej. Łasztownia jest przykładem niedawnej „bitwy
na wzburzonym morzu. Ten prawie kiczowaty, ciemny
morskiej” – rozgrywanej o pracę pomiędzy rodzimym prze
obraz mógłby stanowić ostry kontrast wobec techno-
mysłem i zagraniczną konkurencją.
idalnej struktury kontenera, podkreślony dodatkowo
Instalacja filmowa „Bitwa morska pod Szczecinem”
gwałtownym dźwiękiem.
zamieniłaby teren Łasztowni w kino w ramach dziwacz nej mody na transformację zrujnowanych terenów prze mysłowych w parki rozrywek – dwa przykłady z Niemiec to Hala Dźwigów w mieście Brand oraz elektrownia atomowa Kalkar. Kino ze swej natury związane jest z iluzją, a jego pierwszym celem jest ucieczka od rzeczywistości.
35
36
37
Roland Fuhrmann 38
From Here You Can Watch Your Money Grow This project uses the context of Łasztownia to provide an
Below a projection of the slogan, plant pots sit on a line of
ambiguous view of a slogan often used in the advertising
pedestals along a wall. Periodically, one emits a coin that
of investments. It might be a headline of capitalism in the
tumbles noisily back into the pot. In this way, the dream
era of globalisation. At the same time, it anticipates the
of the money pot that never dries up comes true. But it is
planned transformation of Łasztownia into an exclusive
mere self-deception, because in each pot it is the same
residential and shopping quarter.
coin that jumps up. The work illustrates the hope of getting rich without working – a metaphor for the redevelopment of Łasztownia and for a certain class of society.
39
Stàd mo˝esz patrzeç, jak rosnà twoje pieniàdze Ten projekt wykorzystuje kontekst Łasztowni do dwu
Pod sloganem znajduje się rząd doniczek ustawionych
znacznego przedstawienia sloganu, często używanego w
na półce przymocowanej do ściany. Od czasu do czasu
reklamach inwestycji. Mogłoby to być hasło przewodnie
z doniczki wyskakuje i z hałasem opada moneta. Ziszcza
kapitalizmu ery globalizacji. Jednocześnie antycypuje pla
się marzenie o nigdy niewysychającej doniczce z pie
nowaną transformację Łasztowni w ekskluzywną dzielnicę
niędzmi. Lecz jest to tylko samooszukiwanie się, ponie-
mieszkalno-handlową.
waż z każdej z doniczek wyskakuje ta sama moneta. Ta praca ilustruje nadzieję na wzbogacenie się bez pracy – jest metaforą przeobrażeń Łasztowni i metaforą pewnej klasy społecznej.
Roland Fuhrmann 40
Early Shift Neon-orange sirens are fixed in the gable of a disused factory building where a clock used to be. They sound the beginning and the end of every shift, just as they did when the factory was operational. But instead of sounding on the local time, sirens of different tones and pitches are calibrated to mark off the shift changes as they occur in China, Singapore and Taiwan. They are an echo of work, calling attention to Ĺ asztownia seemingly from the places to which the industry has migrated that used to be here.
41
Ranna zmiana Syreny fabryczne ostro pomarańczowej barwy umoco wane są na szczycie starej budowli przemysłowej w miejscu, gdzie niegdyś znajdował się zegar fabryczny. Ich dźwięk rozbrzmiewa na początku i końcu każdej zmiany pracowników, jak za czasów, gdy fabryka normalnie funkcjonowała. Ale zamiast syren ustawionych według czasu lokalnego, te, o zróżnicowanych tonach, wyznaczają zmiany pracowników w czasie, jaki jest w Chinach, Singapurze i na Tajwanie. Zwracając uwagę na Łasztownię, są echem pracy pochodzącej z miejsc, gdzie przemysł, który kiedyś tam był, wyemigrował.
Eva Hertzsch, Adam Page 42
Common Denominator: Artist A response to the transRobota Conference,
Democratic, contemporary town planning must consider
October 2006
all of these interests. Powerpoint and the masterplan are
Our proposal is a direct response to the transRobota pre-
ideal formats for articulating the long-term thinking of
paratory conference in Szczecin that took place on 6 and
politicians and investors. However, town planners have
7 October 2006. During the discussion about the future of
too few formats to meet the short-term needs of all users.
Łasztownia, the usual gap between tomorrow’s master-
There is a huge gap between CAD and reality.
plan and today’s reality emerged. ‘Common Denominator: Artist’ will try to bridge this gap by creating a regular
‘Good Practice’ in Göteborg, Hamburg, Helsinki,
exchange between planners and potential users. We will
Malmö and Trieste?
structure situations where planners and cultural practitio-
City Architect Jan Łukaszewski and the Chairman of the
ners will be brought together – meetings, journeys, a joint
Polish Architects’ Association in Szczecin, Grzegorz Ferber,
contribution to transRobota in the form of an installation,
cited Göteborg, Hamburg, Helsinki, Malmö and Trieste as
and discussion evenings during the project. We see our
examples that Łasztownia’s long-term plan should follow.
proposal as making a positive, lasting contribution to the
The officials noted that these cities had successfully com-
future of Łasztownia.
bined dockland conversions, loft living and waterfront promenades with cultural diversity in their harbor deve-
Powerpoint / the point of power
lopments. With reference to transRobota, they expressed
Town planning in Europe is dominated by statistics, laws,
their hopes that ‘artists’ would be successfully integrated
lobbyists, speculation and Computer-Aided Design (CAD)
into the future user-mix on Łasztownia.
programs. City-center real estate is dominated by a hierar-
We understand their use of the term ‘artist’ as a definition
chy of self-interests, from those of local politicians, institu-
for non-commercial, precarious cultural practitioners wor-
tions, architects retailers and investors at the top to those
king in ‘cheap’ former industrial spaces.
of everyday users, artists and squatters at the bottom.
43
Wspólny mianownik: Artysta Reakcja na Konferencj´ transRobota,
tyków, globalnych inwestorów, instytucji i architektów
paêdziernik 2006
– na szczycie, poprzez zwykłych użytkowników, artystów
Projekt nasz stanowi bezpośrednią reakcję na pierwszy
do bezdomnych zamieszkujący pustostany na samym
etap projektu transRobota – konferencję, która odbyła się
dole. Demokratyczne, współczesne planowanie miast
w Szczecinie 6 i 7 października 2006. Podczas dyskusji o
musi uwzględniać interesy wszystkich grup. Powerpoint
przyszłości Łasztowni wystąpił typowy rozziew pomiędzy
i masterplan są idealne dla wyrażania długoterminowego
wizją przyszłości a dzisiejszą rzeczywistością. Nasza pro-
myślenia polityków i inwestorów. Jednakże urbaniści nie
pozycja jest próbą zmniejszenia tego rozziewu poprzez
dysponują zbyt wieloma narzędziami dla opracowań krót-
stworzenie regularnej wymiany pomiędzy planistami
koterminowych potrzeb wszystkich zainteresowanych.
Łasztowni i jej potencjalnymi użytkownikami. Będziemy
Istnieje wielki rozziew pomiędzy wspomaganym kompu
budować rozmaite sytuacje, w których pojawiać się będą
terowo projektowaniem a rzeczywistością.
zarówno szczecińscy planiści, jak i praktycy kultury – spotkania, wizyty, wspólny wkład w transRobotę w formie
„Dobra praktyka” w Göteborgu, Hamburgu,
instalacji i dyskusji w czasie trwania projektu. Postrzegamy
Helsinkach, Malmö i TrieÊcie?
nasz projekt jako pozytywny i trwały wkład w przyszłość
Architekt Miejski – Jan Łukaszewski, i Prezes Stowarzyszenia
Łasztowni.
Architektów Polskich w Szczecinie – Grzegorz Ferber, przy wołują Göteborg, Hamburg, Helsinki, Malmö i Triest jako
Powerpoint / the point of power
modele dla dalekosiężnych planów rozwoju Łasztowni.
Planowanie miejskie w Europie jest zdominowane przez
Zauważyli, że w miastach tych udało się skutecznie po
statystykę, prawo, lobbystów, spekulacje i wspomagane
łączyć przekształcenie nabrzeża portowego, adaptację
komputerowo projektowanie (np. programy typu CAD).
pomieszczeń poprzemysłowych na mieszkania, lofty oraz
Nieruchomości w centrum miasta zdominowane są przez
promenady nadbrzeżne z różnorodnością oferty kultural-
hierarchie indywidualnych interesów, od lokalnych poli
nej na transformowanych przestrzeniach portowych.
Common Denominator: Artist
The transRobota Installation
If, as stated at the conference, ‘artists’ are to be as impor-
The installation gives the information base an empowered
tant for the future of Łasztownia, then an understanding
status, making it look part of an official City Council presen-
of their situation needs to go beyond clichés and instru-
tation. The installation will create the following (fictitious)
mentalisation. Our proposal intends to take a detailed look
scenario:
at harbor developments in Hamburg, Malmö and Trieste
A representative of the City Planning Office is making a
and at the role of cultural practitioners there. We intend
presentation about the future of Łasztownia as part of an
to use this understanding of the ‘artist’ as a common de-
expert panel at a conference. The conference room is full;
nominator to bring planners and cultural practitioners in
additional attendees – the transRobota viewers – must fol-
Szczecin together.
low the live video coverage of the presentation on a large video screen. The space consists of a post-conference VIP
44
Meetings, journeys, a joint transRobota
buffet table, flower arrangements, 20 chairs, loudspeakers,
contribution and discussion evenings
a projection screen and an information base display.
We propose to research the experience of artists in the redevelopment of postindustrial harbor areas in Hamburg,
The Video
Malmö and Trieste with two planners and two artists from
Video coverage will show people from an international
Szczecin. Our focus will be on the artists who worked in
audience posing questions to City representatives. Their
those areas before redevelopment plans were formulated.
questions (in English) are translated into Polish for the
This focus is most relevant for the situation on Łasztownia
Council representative by an interpreter on the panel. The
as implementation of the masterplan may take 15 years or
Council representative’s answers are then translated into
more.
English by the interpreter.
Our intention is to create an information base and make
However, the answers do not match the questions. Rather,
it available to planners, artists and residents in Szczecin.
the interpreter answers according to her opinions about
The information base might inform their opinions on how
Łasztownia. She is reading between the lines of the
Łasztownia should be developed and whether there is
representative’s statements, telling her opinion straight
room for cultural practice. The information base will con-
and direct. Yet due to their language limitations, neither
sist of interviews, photos, archive material, etc., collected
the audience nor the Council representative realize what
in Hamburg, Malmö, Trieste and Szczecin. The information
she is doing.
base will be presented like a typical conference display, including temporary panels, table and flower arrangements. It also will be part of a larger video installation during transRobota.
W odniesieniu do transRoboty, wyrażali nadzieję, że w
Instalacja transRobota
przyszłości „artyści” z powodzeniem zintegrują się ze
Instalacja uprawomocnia bazę informacji sprawiając, że
zróżnicowaną gamą użytkowników Łasztowni.
wygląda ona jak część oficjalnej prezentacji Urzędu Miasta.
Rozumiemy ich użycie terminu „artysta” jako określenie
Instalacja będzie miała następujący (fikcyjny) scenariusz:
działających niekomercyjnie praktyków kultury pracujących
Przedstawiciel Wydział Architektury i Planowania Prze
w „tanich“, po-przemysłowych przestrzeniach.
strzennego Urzędu Miasta mówi na temat przyszłości Łasztowni w ramach panelu eksperckiego podczas
Wspólny mianownik: Artysta
konferencji. Sala konferencyjna jest tak wypełniona, że
Jeśli „artyści“ mają być tak ważni dla przyszłości Łasz–
drzwi są zamknięte, a spóźnieni słuchacze, mogą jedynie
towni, jak to deklarowano podczas konferencji, zrozumie
obserwować transmisję video na ekranie. Przestrzeń przed
nie ich sytuacji musi opierać się na ich indywidualnym
zamkniętymi drzwiami wypełnia po-konferencyjny bufet
doświadczeniu i wychodzić poza stereotypy i instrumen-
dla VIP-ów, aranżacja kwiatowa, dwadzieścia krzeseł,
talizacje.
głośniki, ekran projekcyjny oraz prezentacja naszej bazy
Intencją naszego projektu jest szczegółowe zbadanie
informacyjnej.
rozwoju przestrzeni portowych w Hamburgu, Malmö i Trieście oraz przyjrzenie się roli, jaką odgrywali tam prak-
Video
tycy kultury. Mamy zamiar wykorzystać rozumienie roli
Video-transmisja „na żywo” pokazuje międzynarodową
„artysty” jako wspólnego mianownika, aby zbliżyć do
publiczność zadającą pytania przedstawicielowi Urzędu
siebie planistów i praktyków kultury w Szczecinie.
Miasta. Ich pytania (po angielsku) są przekładane na polski przez tłumaczkę uczestniczącą w panelu. Następnie ta
Spotkania, wizyty, wspólny wk∏ad w transRobot´
sama tłumaczka przekłada publiczności na angielski od
i wieczory dyskusyjne
powiedzi przedstawiciela Urzędu.
Proponujemy podjęcie badań nad doświadczeniem arty
Jednak odpowiedzi nie pasują do pytań. Raczej tłumaczka
stów związanych z transformacją i rozwojem postindustri-
odpowiada zgodnie ze swoimi opiniami na temat Łasz-
alnych terenów portowych w Hamburgu, Malmö i Trieście
towni. „Czyta między wierszami” w stwierdzeniach przed-
wraz z dwojgiem planistów i dwojgiem artystów ze Szcze
stawiciela Urzędu, wypowiadając własne przekonania
cina. Skupimy się na artystach, którzy pracowali na tych
prosto i bezpośrednio. Ale z powodu swych ograniczeń
terenach zanim rozpoczęto realizację planów ich „rekul-
językowych, ani publiczność, ani urzędnik nie uświada
tywacji”. Aspekt ten jest szczególnie istotny dla sytuacji
miają sobie, co robi tłumaczka.
Łasztowni, gdzie, jak nam powiedziano, wdrażanie planu transformacji może zająć nawet 15 lat. Naszym zamiarem jest stworzenie bazy informacji dostęp nej dla planistów, artystów i mieszkańców Szczecina. Baza ta zawierać będzie opinie dotyczące rozwoju Łasztowni i informować, czy jest na niej miejsce dla kultury. Będzie zawierać wywiady, fotografie, materiały archiwalne itp., zebrane w Hamburgu, Malmö, Trieście i Szczecinie. Baza informacji będzie zaprezentowana jako typowy pokaz konferencyjny, włączając w to prowizoryczne panele, tablice i aranżację kwiatową. Będzie również częścią instalacji video podczas wystawy transRobota.
45
46
Stills from ‘live’ video coverage of conference Kadry z „relacji na ˝ywo“ z konferencji
Question from audience
Tłumaczka
(Chinese investor, in English):
(po polsku do przedstawiciela Urzędu Miasta):
‘I would like to ask the Council Representative a question. Sir, you mentioned the transformation of redundant harbour land into an exclusive residential and office complex in Hamburg as being an example Łasztownia should follow. Are you referring to the massive Hafen City project in Hamburg?’
„Osoba z publiczności chciałaby wiedzieć, czy jest pan świadomy z jak masowym sprzeciwem lokalnych mieszkańców i praktyków kultury spotkał się projekt Hafen City w Hamburgu? Sprzeciwiają się czysto ekonomicznym przesłankom kierującym rozwojem Hafen City i twierdzą, że zapewnienia o przejrzystości, jawności procesu planowania to wierutne kłamstwo!”*
Pytanie z publiczności (chiński inwestor, w języku angielskim):
„Chciałbym zadać pytanie Przedstawicielowi Urzędu Miasta. Proszę pana, wspomniał pan, że przekształcenie niepotrzebnego terenu portowego w ekskluzywny kompleks mieszkalno-biurowy w Hamburgu powinno stanowić przykład, za którym ma podążać Łasztownia. Czy ma pan na myśli gigantyczny projekt Hafen City w Hamburgu?”
Interpreter (in Polish, speaking to the Council Representative):
‘The person in the audience would like to know if you are aware of the massive opposition to Hafen City Hamburg amongst local residents and cultural practioners? They are opposed to the purely economic rationale driving the Hafen City development and say that the developers’ claims that the planning process has been participatory and transparent is a total lie!’*
*original text from the presentation made by the Szczecin City Architect Jan Łukaszewski at the transRobota Conference in October 2006 * tłumaczenie wypowiedzi szczecińskiego Architekta Miasta Jana Łukaszewskiego podczas Konferencji transRobota w październiku 2006 roku
city spaces, and considering strategies for intervention for many years. They created their own information office in a redundant industrial space near Hamburg City Council’s information center in Hafen City. They invited artists from other harbour cities and worked together with city ethnographers and others to construct a different kind of model of Hafen City growing out of descriptive analysis and critical debate. Film screenings and discussions, lectures about city development and bus tours to neighborhoods brought focus to real planning problems and started a real participatory process with an open end instead of a fixed investment plan.’**
Answer from Council Representative (in Polish):
‘We see a number of recent harbour redevelopments as exemplary for Łasztownia, for example Hamburg, Trieste, Malmö, Göteborg and Helsinki. Like these cities, we want to create a waterfront on Łasztownia where businessmen, academics, scientists, tourists and artists mingle together in harmony in bars, restaurants, marinas, shops and galleries.’* Odpowiedź reprezentanta Urzędu (po polsku):
„Postrzegamy liczne niedawne transformacje obszarów portowych jako wzorzec do naśladowania przez Łasztownię, na przykład w Hamburgu, Trieście, Malmö, Gotenburgu i Helsinkach. Podobnie jak w tych miastach, chcemy stworzyć nabrzeże w Łasztowni, gdzie przedsiębiorcy, uczeni, naukowcy, turyści i artyści mieszają się razem w harmonii w barach, restauracjach, na przystaniach, w sklepach i galeriach.”*
Tłumaczka (po angielsku do publiczności):
„Przedstawiciel Urzędu Miasta powiedział, że jest świadomy lokalnego sprzeciwu wobec Hafen City i że osobiście spotykał się z artystami i pytał o ich doświadczenia. Artyści ci badali zagadnienia gentryfikacji i prywatyzacji obszarów miejskich oraz rozważali strategie interwencji od wielu lat. Stworzyli oni swoje biuro informacyjne w niewykorzystanej przestrzeni nieopodal biura informacyjnego Rady Miejskiej Hamburga w Hafen City. Zaprosili artystów z innych miast portowych i pracowali wspólnie z miejskimi etnografami i innymi naukowcami, aby powołać do życia innego rodzaju model Hafen City, wyrastający z opisowej analizy i debaty krytycznej. Projekcje filmowe i dyskusje, wykłady o rozwoju miasta i wizyty autokarowe po okolicy unaoczniły rzeczywiste problemy związane z planowaniem i rozpoczęły realny proces uczestnictwa o otwartym charakterze, zamiast ustalonego z góry planu inwestycyjnego.”**
Interpreter (in English to the audience, according to her own opinion):
‘The Council Representative said that he is aware of the local resistance to Hafen City in Hamburg and that he has personally met the artists and asked them about their experience. These artists have been investigating issues of gentrification and privatization of
** source is a text about the project ‘Ready2Capture‘ by the artists group Tetrapak in Hafen City in 2002 ** źródłem jest tekst dotyczący projektu „Ready2Capture“ grupy artystycznej Tetrapak zrealizowanego w Hafen City w 2002 roku
47
Laura Horelli 48
Visiting the Kasprowiczs Anne Peschken and Marek Pisarsky, who are co-curating
Denmark a few times because her sister was living there.
the exhibition at the National Museum in Szczecin, invite
She then met a guy and fell in love with him: ‘the usual
me to their farmhouse in Myślibórz, close to the German-
story‘. There was a good Developing Countries faculty at
Polish border.
the University, so she decided to continue her studies. To learn Danish, she found work as an au pair. She intended
I have been considering making a work about recent Polish
to stay for one year, then the second year went by and now
migration since the enlargement of the EU in May 2004.
she has been living in Copenhagen for almost nine years.
It’s only about one-and-half hours to the Polish border
At her work place, the atmosphere is good; everyone is
from Berlin, but I have only been to Poland a few times. I
polite and nice. Most of her colleagues are Danish, but
would like to spend more time in Poland and talk to a few
because she works in marketing, all of her clients speak
people about their experiences of migration.
English. She finds it quite difficult integrating into Danish society. She speaks Danish, she looks like them and eats
Marek suggests visiting his neighbours, the Kasprowiczs,
the same food as they do, so on the surface she is integra-
who have all come home for Easter. We knock and Mrs
ted. But Denmark is a small country and people are afraid
Kasprowicz asks us to come in, offering us cake, coffee,
of everything; there are a lot of nationalistic voices. She
wine and vodka. Mrs Kasprowicz asks where I am from
believes Danes are more negative towards people with
and how I like Poland. Marek converses for a while with
darker complexions, especially Muslims. Denmark is a
them in Polish and then inquires whether I can interview
safe place if you have a job – you have savings, retirement
Aleksandra and Jurek about their lives abroad.
plans – but she thinks life is not about waiting for quiet retirement.
I go upstairs with Aleksandra, whom the family call Ola. I set up the tripod and the video camera. Ola’s two neph
She thinks Danes have a fairly positive image of Poles in
ews ask if they can sit next to her during the interview.
contrast to the image she thinks many Germans have of
Ola tells me that she works at a pharmaceutical company
Poles. Polish people are considered hard working. Before
in Copenhagen. After finishing university, she went to
Poland joined the EU, many newspaper articles predicted
49
Z wizytà u Kasprowiczów Anne Peschken i Marek Pisarsky, współkuratorzy wystawy
hadze. Po skończeniu studiów kilka razy wyjeżdżała do
w Muzeum Narodowym w Szczecinie, zaprosili mnie do
Danii, ponieważ mieszka tam jej siostra. W końcu spotkała
swojego wiejskiego domu w Myśliborzu, blisko granicy
tam chłopaka i zakochała się: typowa historia. Uniwersytet
polsko-niemieckiej.
oferował dobry fakultet o krajach rozwijających się, więc zdecydowała się kontynuować studia. Aby nauczyć się
Planuję realizację pracy na temat emigracji Polaków po
duńskiego, najęła się jako opiekunka do dzieci. Myślała,
rozszerzeniu Unii Europejskiej w maju 2004 roku. Z Berlina
że będzie to przygoda na jeden rok, potem minął drugi, a
można dojechać do polskiej granicy w półtorej godziny,
teraz mieszka w Kopenhadze już prawie dziewięć lat.
lecz byłam w Polsce tylko kilka razy. Chciałabym spędzić
W pracy panuje dobra atmosfera; wszyscy są mili i grzecz-
tu więcej czasu i porozmawiać z kilkoma osobami o ich
ni. Jej koledzy z pracy to głównie Duńczycy, ale ponieważ
doświadczeniach związanych z emigracją.
pracuje w dziale marketingowym, jej klienci mówią po angielsku. Uważa, że ciężko jest się wdrożyć w duńską
Marek sugeruje, aby odwiedzić jego sąsiadów, rodzinę
społeczność. Mówi po duńsku, wygląda podobnie i je
Kasprowiczów, która zjechała się z okazji Świąt Wielkanoc-
to samo co oni, więc na zewnątrz wygląda, jakby się
nych. Pukamy do ich drzwi i pani Kasprowicz zaprasza nas
zintegrowała. Ale Dania to mały kraj i ludzie boją się tam
do środka. Częstuje nas ciastem, kawą i alkoholem. Pani
wszystkiego; jest tam wiele poglądów nacjonalistycznych.
Kasprowicz pyta, skąd jestem i czy podoba mi się w Polsce.
Ola czuje, że Duńczycy są negatywnie nastawieni do lud-
Marek rozmawia z nimi przez chwilę po polsku, po czym
zi o ciemnej skórze, szczególnie do muzułmanów. Dania
pyta, czy mogę zrobić wywiad z Aleksandrą i Jurkiem na
jest bezpiecznym krajem, jeżeli ma się pracę – ma się
temat ich życia za granicą.
oszczędności, plany emerytalne – ale Ola myśli, że życie nie polega na czekaniu na spokojną emeryturę.
Idę na górę z Aleksandrą, na którą rodzina mówi Ola. Ustawiam trójnóg i kamerę video. Dwaj siostrzeńcy Oli
Ola uważa, że Duńczycy mają dobrą opinię o Polakach, w
pytają, czy mogą usiąść obok niej podczas wywiadu. Ola
przeciwieństwie na przykład do Niemców. W Danii Pola-
opowiada, że pracuje w firmie farmaceutycznej w Kopen-
cy mają opinię pracowitych. Zanim Polska weszła do UE,
50
Poles would invade Denmark. But in the end, most Polish
that she is pregnant, the thought of bringing the child up
migrants went to the United Kingdom or Ireland. Recently
without her siblings or grandparents upsets her. She can‘t
Danish newspapers have reported on the wages of Polish
imagine the child will be Danish. Will she be able to under-
workers in Denmark. As a result, Polish builders, for exam
stand her own child?
ple, now receive close to the minimum Danish wage. Many Polish workers have also realized that it is better
Marek comes into the room and suggests talking to Ola’s
to be employed directly by a Danish company, rather
cousin, Jurek. We go down to the dining room. Marek
than having a Polish company inbetween. Many Poles
translates my questions from German to Polish. Jurek
have joined unions, because they know their rights will
tells us he lives in Myślibórz. At the moment he gets Po-
be defended in a union. It is rather funny, as the history
lish unemployment benefits, but he has worked outside
of unions is strong in Poland, but today they don’t have
of Poland several times since 1998. It was impossible to
so much influence. Maybe Danish Poles will re-import the
get comparable salaries in Poland then. He takes various
trade union tradition to Poland?
jobs that are offered to him, which he hears of through friends or colleagues: he has driven a lorry through Europe,
Since she has a lot of contact with her family, she doesn’t
distributed cosmetics around Poland, worked on a farm
need to look for Polish contacts in Denmark. She has a
near the German-Dutch border, worked in a bazaar near
couple of Polish girlfriends with whom she can talk about
the Polish-German border, and renovated apartments in
everything. She visits Poland around four times a year,
Berlin. He often feels homesick when abroad. He doesn’t
sometimes more often. After her baby is born, she might
go out when he is abroad. He adds that his work requires
not be able to come so frequently. She behaves differently
mobility and being on the move is nice.
in Denmark; if someone knocks on her door, she thinks: “Who is it? I’m not expecting anyone.” In Poland, if some-
This Friday, he will travel to Norway for two months. He
one knocks, she opens the door without thinking twice.
doesn’t know much about the work he will do in Norway,
When she first moved to Denmark, she often wondered
except that he will construct and paint some sort of con-
about the differences between the two countries, but she
tainers and the work will take place 45 meters above the
can‘t continue to do that; it is mentally tiring. She had
ground. He will work for a Polish company, a subcontrac-
never thought of leaving Poland, and if it weren’t for her
tor for a Norwegian shipyard. The subcontractor works all
husband, she would return to Poland. Her husband does
over Scandinavia and all of its employees are Polish. My
not speak Polish, so communication between him and the
videotape finishes. I only have one tape with me. I say to
family is a bit difficult. Her husband’s family lives in Eng-
Jurek that this is only preliminary material, so I will surely
land, so she thinks they might move there at some point. It
return to film some more.
is probably hard for her family that she lives abroad. Now
wiele artykułów w gazetach zapowiadało inwazję Polaków
chowywaniu dziecka bez rodzeństwa i dziadków martwi
na Danię. Ostatecznie przyjechało ich mniej niż się spodzie-
ją. Nie potrafi sobie wyobrazić, aby jej dziecko miało inną
wano; większość wyjechała do Wielkiej Brytanii lub Irlandii.
tożsamość narodową. Czy będzie w stanie zrozumieć swo-
Duńskie gazety ostatnio napisały, ile Polacy zarabiają w
je własne dziecko?
Danii. Polscy budowlańcy dostają coś około minimalnej pensji Duńczyka. Wielu Polaków zdało sobie sprawę, że le-
Marek wchodzi do pokoju i proponuje rozmowę z ku-
piej jest być zatrudnionym bezpośrednio przez firmę duńską
zynem Oli, Jurkiem. Schodzimy do jadalni. Marek tłumaczy
niż przez polskiego pośrednika. Wielu z nich zapisało się
moje pytania z niemieckiego na polski. Jurek mówi nam,
również do związków zawodowych, w nadziei, że będą
że mieszka w Myśliborzu, teraz pobiera polski zasiłek dla
one bronić ich praw. Śmieszne, że dawniej związki zawo-
bezrobotnych, ale od 1998 pracował kilka razy za granicą.
dowe odgrywały w Polsce tak istotną rolę, a obecnie ich
W tym czasie w Polsce nie dało się tyle zarobić. Podejmował
wpływy są bardzo słabe. Może duńscy Polacy przywrócą
różne oferowane mu prace; zazwyczaj dowiadywał się o
Polsce tradycję związkową?
nich od przyjaciół lub kolegów. Był kierowcą TIR-a, dystrybutorem kosmetyków w Polsce, pracował na farmie
Ola utrzymuje bliskie kontakty ze swoją rodziną, więc
w pobliżu granicy niemiecko-holenderskiej i na bazarze
nie musi szukać Polaków w Danii. Ma kilka polskich
przy granicy polsko-niemieckiej, remontował mieszkania
przyjaciółek, z którymi może pogadać o wszystkim. Od-
w Berlinie. Za granicą często odczuwa nostalgię; kultura
wiedza Polskę około czterech razy w roku, czasami nawet
i otoczenie są inne. Będąc za granicą, nigdzie nie wychodzi.
częściej. Po urodzeniu dziecka być może nie będzie mogła
Z drugiej strony jego praca wymaga mobilności, a bycie
przyjeżdżać tak często. Zachowuje się inaczej w Danii i w
w ruchu jest przyjemne.
Polsce. Jeśli ktoś puka do jej drzwi, myśli: „Kto to może być? Nikogo się nie spodziewam”. W Polsce, jeśli ktoś puka,
W ten piątek wyjedzie do Norwegii na dwa miesiące. Nie
otwiera drzwi bez namysłu. Gdy po raz pierwszy wyjechała
wie za dużo o zajęciu, jakie go tam czeka – tylko tyle,
do Danii, często zastanawiała się nad różnicami pomiędzy
że będą budować i malować coś w rodzaju kontenerów
Danią i Polską, lecz nie może tego robić nieustannie, jest to
i że praca będzie się odbywać 45 m nad ziemią. Będzie
męczące. Nigdy nie myślała o wyjeździe z Polski i gdyby nie
pracował dla polskiej firmy, która jest podwykonawcą nor-
mąż, wróciłaby do kraju. Jej mąż nie mówi po polsku, więc
weskiej stoczni. Firma ta ma zlecenia w całej Skandynawii
komunikacja pomiędzy rodziną a nim jest nieco utrudnio-
i wszyscy jej pracownicy są Polakami. Moja taśma video
na. Rodzina jej męża mieszka w Anglii, więc Ola sądzi,
kończy się; mam przy sobie tylko jedną taśmę. Mówię
że być może oni również kiedyś przeniosą się do Wielkiej
Jurkowi, że to tylko wstępny materiał, więc z pewnością
Brytanii. Jej rodzinie jest zapewne ciężko z tego powodu,
wrócę, by sfilmować więcej.
że Ola mieszka zagranicą. Teraz jest w ciąży, a myśl o wy-
51
52
Mr Kasprowicz has been listening to the interview from
Polish Prime Minister of the Polish Government-in-Exile.)
the other side of the room. Marek talks with him in
His wife’s aunt traveled through Iraq, Iran and Palestine to
Polish, occasionally translating a few sentences for me.
Uganda. In Uganda, her father made shoes for the British
Mr Kasprowicz tells us, he lived abroad for six-and-a-half
army. After the war, the family moved to Great Britain. But
years. He grew up during the Second World War in the
the aunt’s father felt that Britain was too small, so the fa-
eastern part of Poland. But when the Soviet army moved
mily immigrated to Canada. The Polish and Canadian parts
into Poland, his family was taken to a work camp in Siberia.
of the family didn‘t meet until the 1980s.
He worked in vegetable fields, mainly watering tomatoes. He got some food for his work; for example, a bowl of
It is getting late. We thank the Kasprowiczs and cross the
soup. And at harvest time he was allowed to eat as much
road to Marek and Anne’s house.
as he wanted. He also took cattle out grazing. In exchange for working over the entire summer, his family was given a
***
‘pud’ (16kg) of wheat. Working adults also received ration
In mid July 2007 I call Marek and ask if Jurek is in Myślibórz
cards for 500g of bread and those incapable of work re-
for the summer: in order to film some more. Mr Kaspro-
ceived 300g of bread. In the winter, people protected their
wicz tells Marek that they do not know when Jurek will
feet by wrapping cloth around them and dipping them in
return. The work in Norway is taking more time than
water. When they went outside, a protective layer of ice
expected due to heavy storms and Jurek does not have a
formed around their feet.
phone where he can be reached. I also send an email to Ola, who replies that her daughter was born a few days
Most of the family say their farewells because they have
ago and she does not know when she will be in Myślibórz.
to leave for Szczecin. Afterward, Mr Kasprowicz continues
She sends me a picture of the baby, called Salma.
his story: after the war, he was relocated to this formerly German area of Poland. I ask about a family tree hanging on the wall. Mr Kasprowicz tells us about his wife’s aunt, who was also transported to Siberia during the Second World War. Because of the deployment of Anders army, the aunt left Siberia in 1943. (Anne and Marek later explain that the Anders Army was a Polish Army formed within the former Soviet Union. It was established following the German attack on the Soviet Union, when diplomatic relations between Poland and USSR were restored and a pact was signed between Stalin and Sikorski, the
Pan Kasprowicz przysłuchuje się wywiadowi z drugiego
Ciotka jego żony, podróżując przez Irak, Iran i Palestynę,
końca pokoju. Marek rozmawia z nim po Polsku, od czasu
dotarła do Ugandy. W Ugandzie ojciec ciotki pani Kaspro-
do czasu tłumacząc mi kilka zdań. Pan Kasprowicz mówi
wicz szył buty dla brytyjskiej armii. Po wojnie rodzina
nam, że mieszkał za granicą przez sześć i pół roku. Dorastał
przeniosła się do Wielkiej Brytanii. Dla ojca ciotki Wielka
podczas II wojny światowej we wschodniej części Polski,
Brytania była za ciasna, więc rodzina wyemigrowała do
lecz gdy do Polski wkroczyła armia radziecka, jego rodzina
Kanady. Polska i kanadyjska część rodziny spotkały się
została wywieziona do obozu pracy na Syberii. Pracował
dopiero w latach osiemdziesiątych XX w.
na polach uprawnych, głównie podlewając pomidory. Za swoją pracę dostawał trochę jedzenia; na przykład talerz
Robi się późno. Dziękujemy bardzo państwu Kasprowi
zupy, a w czasie żniw pozwalano mu jeść tyle, ile chciał.
czom i wyruszamy do domu Marka i Anny.
Zajmował się również pasaniem bydła. Za pracę przez całe lato jego rodzina otrzymywała pud (16 kg) pszenicy.
***
Pracujący dorośli dostawali również kartki na 500 g chle-
W połowie lipca 2007, chcąc sfilmować więcej materiału,
ba, a osoby niezdolne do pracy – 300 g chleba. Zimą było
dzwonię do Marka i pytam, czy Jurek przyjechał do
bardzo zimno. Ludzie chronili stopy, owijając je szmatami
Myśliborza na lato. Pan Kasprowicz mówi Markowi,
i maczając je w wodzie. Gdy wychodzili na zewnątrz, wokół
że nie wiedzą kiedy Jurek wróci. Praca w Norwegii
ich stóp tworzyła się cienka ochronna warstwa lodu.
przedłuża się z powodu silnych sztormów, a Jurek nie ma telefonu, pod którym można by było go zastać.
Większość rodziny żegna się, ponieważ muszą jechać
Wysyłam również wiadomość do Oli, która odpowia-
do Szczecina. Następnie pan Kasprowicz ciągnie swoją
da, ze kilka dni temu urodziła się jej córka i nie wie,
opowieść: po wojnie został przesiedlony na te dawniej
kiedy znowu będzie w Myśliborzu. Przesyła mi zdjęcie
niemieckie tereny przyłączone do Polski. Pytam go o
niemowlęcia, na imię ma Salma.
drzewo genealogiczne wiszące na ścianie. Pan Kasprowicz opowiada mi o ciotce, która została wywieziona na Syberię podczas II wojny światowej. Z powodu dyslokacji armii Andersa opuściła Syberię w 1943. (Później Anne i Marek wyjaśnili mi, że Armia Andersa to potoczna nazwa oddziałów Wojska Polskiego w byłym Związku Radzieckim – oddziałów podporządkowanych rządowi RP na emigracji z Premierem Sikorskim na czele).
53
Tilman Küntzel 54
Stacja Paliw – Matins for ¸asztownia Sound- and Light Installation at the Gas Station ‘Stacja Paliw’ featuring the composition ‘Utrenja’ by Krzysztof Penderecki
In Poland’s post-war revival of the 1950s, avant-garde
through which the individual elements are transmitted,
composer Krzysztof Penderecki reflected the drama
the system enables different sounds to be associated
and dynamics of the time in his scenic sound patterns.
with different places. Meanwhile, deck chairs are
Penderecki wrote ‘Utrenja’ between 1969 and 1971 and
scattered for listeners about the surrounding open
his adaptations of Entombment and Resurrection can be
space under the ‘Trasa Zamkowa’ highway viaduct.
seen in the context of Łasztownia as aphorisms of the
These will enable visitors, those gassing up their vehicles
area’s recent past and impending but uncertain future.
and the area’s working population to stop and reflect
In this ‘unreal’ place, the working filling station becomes
on the soundscapes.
the perfect background for the acousmatic staging of
In these soundscapes, in the dynamic density and spacious-
‘Utrenja.’ The piece, written for a boys’ choir, two mixed
ness of the environment, one can find equivalents to the
choirs and an orchestra, is transmitted by eight loud
patterns in Penderecki’s composition. Attention will be
speakers. The sound irradiates the terrain, mixing with
drawn to the roof of the station – which will remain in ope-
ambient noises into new interpretations for listeners.
ration during the intervention – and to the spaces under
Penderecki’s oratorio, text taken from a Slavonic Church
the viaduct; both areas where speakers will be positioned.
recital, is only partially recognizable in this adaptation and
The visitor may create his own sound experience by moving
what lyrics are intelligible refer back to the Łasztownia en-
through the soundscape, or he may remain stationary and
vironment. By separating the recording into eight channels
listen to it from a deck chair.
55
Stacja Paliw – Jutrznia dla ¸asztowni Dêwi´kowo-Êwietlna instalacja na Stacji Paliw z udzia∏em kompozycji „Utrenja” Krzysztofa Pendereckiego
W Polsce w czasie powojennej odbudowy w latach 50.
walna w tej adaptacji, co da się zrozumieć, odnosi się do
awangardowy
w
otoczenia Łasztowni. Dzięki rozszczepieniu nagrania na
malowniczych formach dźwiękowych odzwierciedla dra-
osiem kanałów, poprzez które poszczególne ścieżki dźwię
kompozytor
Krzysztof
Penderecki,
matyzm i dynamikę swego czasu. Penderecki skompo
kowe są transmitowane, różne dźwięki mogą być kojarzo-
nował utwór „Utrenja” w latach 1969–1971. W kon
ne z różnymi miejscami. Jednocześnie na otwartej przes
tekście Łasztowni jego adaptacja tematów Złożenia do
trzeni, aż pod estakadę Trasy Zamkowej, rozstawione są
Grobu i Zmartwychwstania może być odbierana jako
leżaki dla słuchaczy. Zwiedzający, tankujący swoje samo
aforyzm sytuacji tego terenu, jego niedawnej przeszłości
chody, czy okoliczni pracownicy będą mogli zatrzymać się,
i nieuniknionej, acz niepewnej przyszłości.
usiąść i zastanowić nad obrazami dźwięków.
To „nierealne” miejsce, działająca stacji paliw, staje się
W tych odgłosach, w dynamicznej gęstości i przestron-
doskonałym tłem dla akusmatycznej inscenizacji „Utrenji”.
ności otoczenia można odnaleźć ekwiwalenty form dźwię
Utwór ten, rozpisany na chór chłopięcy, dwa chóry mie
kowych kompozycji Pendereckiego. Uwagę będą skupiały:
szane i orkiestrę, transmitowany jest z ośmiu głośników.
dach stacji oraz przestrzeń pod wiaduktem, miejsca,
Dźwięk opromienia teren i – mieszając się z otaczającymi go
gdzie będą umieszczone głośniki. Odwiedzający może
odgłosami – zlewa się w nową interpretację dla słuchaczy.
mieć wpływ na swoje własne dźwiękowe doświadczenie,
Oratorium Pendereckiego, recytacja w języku staro-
przemieszczając się w akustycznym „promieniowaniu” lub
-cerkiewno-słowiańskim jest tylko częściowo rozpozna
wybierając miejsce do słuchania na jednym z leżaków.
56
57
Maciej Kurak 58
Simultaneously A reconstruction of three Łasztownia spaces: a fragment
Similarly to the memory that functions fragmentally,
of office space currently in use and fragments of two
the installation is ‘Simultaneously’ constructed of three
ruined spaces.
fragments of Łasztownia spaces juxtaposed one to an
The work functions as a specific ‘introduction‘ – both
other. This newly created space enables viewers to be in
literally and figuratively – to the transRobota exhibition,
several places at once.
creating its passé-partout. It takes advantage of the translocation of the transRobota project from Łasztownia to the museum interiors by evoking fragments of realities that are written in memory.
59
JednoczeÊnie To rekonstrukcja trzech przestrzeni Łasztowni: fragmentu
Podobnie do fragmentarycznie funkcjonującej pamięci,
przestrzeni biurowej – dotychczas użytkowanej oraz frag
instalacja „Jednocześnie” skonstruowana jest z trzech
menty zniszczonych, obecnie nie użytkowanych przestrze-
fragmentów zestawionych ze sobą przestrzeni Łasztowni.
ni Łasztowni.
Nowo powstała przestrzeń pozwala na bycie w tym samym
Praca spełnia rolę swoistego „wprowadzenia” – dosłownie
czasie w kilku miejscach naraz.
i w przenośni – do wystawy transRobota; jej passé-partout. Wykorzystuje fakt zmiany lokalizacji projektu transRobota z Łasztowni do przestrzeni Muzeum poprzez przypomnienie fragmentów rzeczywistości zapisanych w naszej pamięci.
60
61
Agnes Meyer-Brandis 62
Probe Expedition into the Crater of ¸asztownia An Participatory and Immersive Video-Installation Probing the Crater of Łasztownia is an exploratory journey
Base station
into the chimney/central heating system through finger
Seated on a stool in front of the chimney/volcano, the pro-
tip sensations. The ‘Crater-Probe‘ is a tactile instrument
be-operator holds the lava-colored probe-line between his
for the exploration of lava domes, active inner worlds of
fingers. He/she can navigate a probe through the chimney
volcanoes and other hidden possible spaces. By combining
with the help of Vertigo Technology. According to the
sophisticated hard- and software technology this ground-
probe-line movements and depths, the probe-operator
breaking location system facilitates comfortable volcano
navigates in real time through the ‘Lava-Dome‘ applica-
research and search activity through the strata and other
tion. Video images and sound of the hidden crater and
layers of reality.
depths are displayed on a monitor next to the operator.
The Crater-Probe is an immersive device and video-installa-
With the help of two wires, the shape of a volcano is
tion with sculptural extension into the depths.
outlined/drawn into the air.
63
Ekspedycja badawcza do Krateru ¸asztownia Interaktywna i g∏´binowa instalacja video Ekspedycja badawcza do Krateru Łasztownia to odkryw
Stacja wyjÊciowa
cza podróż w głąb komina/systemu grzewczego za pomo-
Siedząc na stołku przez kominem/wulkanem, operator
cą doznań odczuwanych palcami. „Instrument Sondujący
trzyma w palcach linę sondy w kolorze lawy. Może nią
Kratery” to dotykowe narzędzie służące do badania skle
nawigować w kominie przy użyciu Technologii Vertigo.
pień lawy, czynnych wewnętrznych światów wulkanów
W zależności od ruchów sondy i głębokości, operator
i innych ukrytych możliwych przestrzeni równoległych.
steruje w czasie rzeczywistym z pomocą aplikacji „Lava-
Dzięki połączeniu wyrafinowanej technologii kompute
Dome”. Obrazy i dźwięk ukrytego krateru i jego głębin
rowej i oprogramowania ten nowatorski system ustalania
są przedstawiane na monitorze znajdującym się obok
położenia ułatwia swobodne badanie wulkanów i poszu
operatora. Kształt wulkanu zarysowany jest w powietrzu
kiwanie aktywności przez różne warstwy rzeczywistości.
dwoma kablami.
„Instrument Sondujący Kratery” to głębinowe urządzenie i instalacja video z rzeźbiarskim przedłużeniem w głębiny.
64
A journey into an unknown world of ¸asztownia
The chimney‘s inner world
The probe-line disappears into the seemingly endless
‘Lavadom‘ are video images, transmitted from a fictitious
depths and functions as a sensitive interface between two
camera located on the probe which are displayed on a mo-
worlds. Vertical navigation of the probe down the chimney
nitor next to the hole. Video footage, recorded inside real
and along volcano horizons through finger tip sensation,
spaces of Łasztownia, are integrated into the application
dependent upon motion in time. Detecting of and insights
and combined with elements of a fictitious ‘volcano world‘
into subterranean crater caverns is made possible with the
in real time.
‘side-scan view,‘ up to 1 meter from the probe head.
65
Podró˝ w nieznany Êwiat ¸asztowni
Wewn´trzny Êwiat komina
Lina sondy znika w zdawałoby się nieskończonych głę
„Lavadom” to obrazy video, transmitowane z wyimagino-
binach i funkcjonuje jako wrażliwy punkt styku dwóch
wanej kamery umieszczonej na próbniku i wyświetlane na
światów. Pionowe sterowanie sondą w dół komina
monitorze umieszczonym obok odwiertu. Materiał video,
i wzdłuż wulkanu dokonuje się poprzez doznania odczu
nagrany w prawdziwych przestrzeniach Łasztowni, jest
wane czubkami palców, zależnymi od ruchu w czasie.
zintegrowany z aplikacją i połączony z elementami fikcyj-
Odkrywanie i wnikanie w jamy podziemnego krateru jest
nego „świata wulkanu“ w czasie rzeczywistym.
możliwe dzięki „bocznemu skanowaniu obrazu”, do 1 m przed czołem sondy.
Ulrike Mohr 66
Timeball Station Szczecin may notice a subtle change in its skyline during
Timeball stations were one of several examples of time
the transRobota exhibition. The Łasztownia island in
signals established around the globe, and their connection
the Szczecin harbor is marked with a system of timeballs.
to the accurate calculation of longitude is of particular significance to navigations. They remained major land-
The Drop, Time and Ball
marks and were important parts of many ports during
Ulrike Mohr’s ‘Timeball Station’ refers to the history of
the 19th century. Timeballs were constructed to drop at a
the place, celestial navigation, chronometry and the his-
known Greenwich time so that shipmasters could check
tory of time measurement. Szczecin has evolved into an
their chronometers. Various forms of visual time signals,
industrial city: its silhouette, architecture, ships, bridges,
such as timeballs, became a significant feature of ports
quays, streets and public spaces have attained an entirely
worldwide.
different appearance. The permanent movement of the
The Timeball Station is a site-specific intervention for
timeballs along vertical poles of different lengths simulates
transRobota and visualizes another time space in Szczecin.
a system of uncertain aspects of socio-economic activities
On top of empty buildings on Łasztownia Timeballs will be
and urban spaces of this inner-city island. Her work shows
installed which are in constant motion.
ambiguity about the future and the difficulties of grasping contemporary developments.
67
Stacja kul sygna∏owych czasu W czasie trwania wystawy transRobota można zauwa
Stacje kul sygnałowych czasu są jednymi z niewielu w
żyć subtelną zmianę w panoramie Szczecina. Wyspa
skali globu zachowanych urządzeń sygnalizacyjnych, a
Łasztownia w porcie szczecińskim została wyróżniona za
ich związek z dokładną kalkulacją długości geograficznej
sprawą kul sygnałowych czasu.
jest szczególnie istotny. Stacje są ważnym punktem orientacyjnym i były istotnym elementem wielu portów w XIX
Spadanie, czas i kula
wieku. Kule sygnałowe konstruowano tak, aby opadały
Instalacja Ulrike Mohr „Stacja kul sygnałowych czasu”
zgodnie z czasem Greenwich, a żeglarze mogli sprawdzać
odwołuje się do współczesnej historii tego miejsca, astro-
dokładność swoich chronometrów. Różne formy wizual-
nawigacji, chronometrii i dziejów pomiaru czasu. Szczecin
nych urządzeń sygnalizacji czasu, takie jak kule sygnałowe,
wyewoluował w miasto przemysłowe: jego sylwetka, ar-
stały się znaczącym elementem portów na całym świecie.
chitektura, łodzie, mosty, nabrzeża, ulice i przestrzeń pu-
„Stacja kul sygnałowych czasu” to interwencja site-
bliczna zyskały całkowicie odmienny wygląd. Stały ruch
-specific wizualizująca inną czasoprzestrzeń w Szczecinie.
pionowy kul sygnałowych czasu o różnej długości symu-
Na szczytach pustych budynków w ramach wystawy trans-
luje układ niepewnych aspektów społeczno-gospodarczej
Robota zostaną umieszczone kule, które będą nieustannie
aktywności i przestrzeni miejskich tej śródmiejskiej wyspy.
poruszać się w górę i w dół.
Praca ta ukazuje dwuznaczność w odniesieniu do przyszłości i trudności związane z ogarnięciem współczesnych zmian.
68
69
The Timeball Station
Stacja kul sygna∏owych czasu
Installation on Łasztownia
Instalacja na Łasztowni
Height: 8,00m, diameter of the ball: 1,60m
Wysokość: 8,00 m, średnica kuli: 1,60 m
metal pipe and ropes, electric engine, fiberglass
metalowe rury i liny, silnik elektryczny, włókno szklane
Oliver Ressler 70
Imagine.... The project with the working title ‘Imagine.…’ uses facades
text messages would be phrased in the form of appeals,
of buildings on Łasztownia as the backdrops for large-scale
questioning existing, dominant, power relationships and
text displays. The text pieces point to considerations for
indicating alternatives.
possible concepts of organization and transformation of work, which are not part of the hegemonic, neo-liberal
The texts refer to the fact that industrial labor, which
paradigms. The texts could be read and interpreted as
still exists on Łasztownia, will, to a certain extent, be ex-
the potential wishes and expectations of individuals. They
changed through post-industrial labor in the coming years.
should be realized during an ongoing process of discussion
But if labor will have to change, this change should occur
about the reconstruction of a part of the city, Łasztownia,
with the involvement of those affected by it:
in particular, and the processes of transition of society in general. In my opinion, these transitions should lead to
IMAGINE A DECENTRALIZED SYSTEM OF SOCIAL ORDER IN WHICH ALL
a less hierarchical society based on ideas of direct demo
PERSONS AFFECTED BY POLITICAL DECISIONS ARE ALLOWED TO MAKE
cracy and involve as many people as possible in its deci
DECISIONS IN A GRASSROOTS, DEMOCRATIC WAY, BASED ON THE PRIN-
sion-making processes. In the field of economy, these pro-
CIPLE OF CONSENSUS
cesses would lead toward different models of worker-led management. Featuring large and highly visible fonts, the
71
Wyobraê sobie... Projekt pod roboczym tytułem „Wyobraź sobie…” wy
wielkimi i dobrze czytelnymi czcionkami, mają formę apeli,
korzystuje fasady budynków Łasztowni jako podkłady
które kwestionują istniejący obecnie dominujący układ sił
dla wielkich napisów. Napisy stanowią rozważania
i wskazują alternatywy.
nad możliwymi koncepcjami organizacji i transformacji pracy, które nie są częścią panujących paradygmatów
Teksty odnoszą się do faktu, że wciąż obecna na Łasztowni
neoliberalnych. Teksty te można czytać i interpretować
praca przemysłowa w nadchodzących latach zostanie do
jako potencjalne życzenia i oczekiwania jednostek. Są
pewnego stopnia zastąpiona przez pracę post-industrialną.
one realizowane w czasie toczącej się obecnie dyskusji
Jeżeli jednak charakter pracy na Łasztowni będzie musiał
na temat rekonstrukcji części miasta, w szczególności
ulec zmianie, zmiana ta powinna dokonać się przy udziale
Łasztowni, i procesów transformacji społeczeństwa w
ludzi, których dotyczy:
ogóle. Przemiany te powinny, moim zdaniem, prowadzić ku społeczeństwu mniej hierarchicznemu, opartemu na
WYOBRAŹ SOBIE ZDECENTRALIZOWANY SYSTEM PORZĄDKU SPO
ideach demokracji bezpośredniej i angażować w procesy
ŁECZNEGO, W KTÓRYM WSZYSCY LUDZIE, KTÓRYCH DOTYKAJĄ
decyzyjne możliwie jak najwięcej osób. W dziedzinie eko-
SKUTKI DECYZJI POLITYCZNYCH, MAJĄ SWOBODĘ PODEJMOWANIA
nomii procesy te powinny prowadzić ku alternatywnym
DECYZJI W SPOSÓB DEMOKRATYCZNY, W OPARCIU O ZASADĘ KON-
modelom samorządności pracowniczej. Napisy, ze swymi
SENSUSU
72
This text piece frames the abandoned industrial area of
The texts I would like to use for the Baltic Biennial have
Łasztownia as an arena for imagination. It contains fodder
been elaborated upon in concepts and models presented
for discussions of how an alternative economic and social
in my ongoing exhibition project ‘Alternative Economics,
existence might be organized. It provides ideas for those
Alternative Societies’ (2003–2007; see: www.ressler.at).
who are interested in thinking about a future society. Another possible, more poetic text, which could be realized as a text piece on Łasztownia, reads: IMAGINE SHAKING THIS LAND FROM BELOW, STIRRING IT UP, TURNING IT UPSIDE DOWN TO EXPOSE ALL OF THE PLUNDERING AND EXPLOITA TION, AND THEN SPREADING IT OUT AGAIN, WITHOUT A TOP AND WITHOUT A BOTTOM, EXCEPT FOR ITS MOUNTAINS AND VALLEYS
73
Ten fragment tekstu ujmuje opuszczoną przemysłową
Teksty, które planuję użyć na Bałtyckim Biennale, zostały
przestrzeń Łasztowni jako pole dla wyobraźni. Stanowi
opracowane w oparciu o koncepcje i modele przedstawio-
on pożywkę dla dyskusji o tym, jak można organizować
ne w moim bieżącym projekcie „Alternatywna gospodar-
alternatywną gospodarkę i alternatywne formy życia
ka, alternatywne społeczeństwa” (2003–2007, więcej na:
społecznego. Dostarcza idei tym, którzy są zainteresowani
www.ressler.at).
myśleniem o społeczeństwie przyszłości. Inny, bardziej poetycki tekst, który mógłby zaistnieć jako napis na Łasztowni głosi: WYOBRAŹ SOBIE, JAK TEN LĄD TRZĘSIE SIĘ, CHYBOCZE, PRZEWRACA DO GÓRY DNEM, ABY UKAZAĆ, JAK BYŁ PLĄDROWANY I EKSPLOATOWANY, A POTEM JAK ROZPOŚCIERA SIĘ NA POWRÓT, A PRÓCZ JEGO GÓR I DOLIN NIE MA W NIM ODTĄD DNA ANI SZCZYTÓW
Otmar Sattel 74
FISH ‘n’ SHITS The Last Cubes Work in Progress
Home of the RICH Life in Affluence? The Meal of Hunger Prophecies are hovering above land and water! Richness of the sea. Fertility of the soil. Slowly melts the ice in aerial spheres Fish and dung fall from heaven – – it’s raining water from the ice blocks –
75
Ryby i Gówna Ostatnie szeÊciany Dzie∏a w toku
Dom BOGATYCH Życie w Dobrobycie? Posiłek Głodu Proroctwa krążą nad lądem i wodą! Bogactwo morza. Żyzność gleby. Z wolna topi się lód w napowietrznych sferach Ryby i łajno spadają z nieba – – to pada deszcz z bloków lodu –
76
For many years, fishery and meat processing were
The project is work in progress, recurrently assembling,
the most important sources of economic activity in the
dismantling, assembling, dismantling, assembling, dis-
city of Szczecin.
mantling….
The Łasztownia – an artificial peninsula was the centre of an economic ‘engine,’ which, in this form, doesn’t exist
Heaven opens up, but nevertheless
anymore. It is only a minute away from the castle, located
It’s raining Euro-Manna – blessing all!
on the other side of the river, the National Museum and other cultural sites.
Technical explanations:
This economic machine has been generating labor and
3 cubes of different sizes consisting of welded steel frames,
wealth for the city’s inhabitants and made it possible to
tube diameter of 120mm. The cubes should have a volume
rebuild social and cultural achievements on this ‘fertile’
of at least 2m3 up to 8m3.
ground.
In order to produce the ice blocks with fish and cow dung
- the old industrial site deteriorates
smaller ice cubes of 50x50x50cm have to be produced first
- buildings collapse
and then joined together.
- paint peels off by layers from staircase walls
The cube consisting only of frozen water also has to be
- few seagulls circle in the sky of the peninsula
assembled out of smaller parts. Its size is 1x3m. The ice cubes will be produced in the freezer warehouse,
The city representatives and its citizens are on the lookout
assembled shortly before the exhibition opening and
for new revenues:
suspended from the cranes, which are left to circle in the
Investors are waiting at the doorstep –
wind. The containers are equally distributed between the
Their plan:
cranes’ booms.
A city may arise, A container city made of small and big cubes – Boxes, interlocked, melted into each other.
77
Przez wiele lat rybołówstwo i przetwórstwo mięsa były
Projekt jest dziełem w toku, nieustannie montowanym, de-
najważniejszym źródłem gospodarki w Szczecinie, mieście
montowanym, montowanym, demontowanym, montowa-
leżącym u ujścia Odry.
nym, demontowanym...
Łasztownia – sztuczny półwysep był centrum ekonomicznego „motoru”, który w tej formie już dłużej nie istnieje.
Niebiosa otwierają się, niemniej jednak
Znajduje się w niewielkiej odległości od zamku, Muze-
Pada Euro-Manna – błogosławieństwo dla wszystkich!
um Narodowego i innych miejsc związanych z kulturą, położonych na drugim brzegu rzeki.
WyjaÊnienia techniczne:
Mechanizm gospodarczy był generatorem miejsc pracy
3 sześciany, różnych rozmiarów, skonstruowane z zespa-
i zamożności mieszkańców miasta i umożliwiał odbudo-
wanych ram, stalowych rur o średnicy 120 mm. Sześciany
wanie na tym „żyznym” gruncie społecznych i kultural-
powinny mieć objętość przynajmniej 2 m3, maksimum 8 m3.
nych osiągnięć.
W celu wyprodukowania bloków lodu z rybami i kro-
- dawne tereny przemysłowe niszczeją,
wim łajnem należy najpierw wyprodukować mniejsze
- budynki zapadają się,
sześciany lodu o wymiarach 50 x 50 x 50 cm, a następnie
- ze ścian klatek schodowych warstwa za warstwą
połączyć je razem.
obłazi farba,
Blok składający się tylko z zamrożonej wody również musi
- nieliczne mewy krążą na niebie nad półwyspem,
być zestawiony z mniejszych części. Ma rozmiar 1 x 3 m. Bloki lodu zostaną wytworzone w chłodni, złożone
Przedstawiciele władz miasta i jego mieszkańcy poszukują
w całość tuż przed otwarciem wystawy i zawieszone
nowych źródeł dochodu:
z dźwigów, które pozostały, aby krążyć na wietrze. Konte
Inwestorzy czekają na progu –
nery są równo rozmieszczone pomiędzy wysięgnikami
Ich plan:
dźwigów.
Miasto ma się podnieść, Kontenerowe miasto zbudowane z małych i wielkich sześcianów – pudeł, zczepionych, wtopionych w siebie wzajemnie.
Roland Stratmann 78
Utopia ¸asztownia! ‘According to the city plans, a new residential and business
DAYDREAM LABORATORY is an effort to gather informa
centre will appear on the Łasztownia Island.’
tion and residents’ opinions about the future of Łasz
This is the headline of a flyer that artist Roland Stratmann
townia’s harbor space.
prepared and spread in Szczecin city to publicize his pro-
‘What chances, utopias and visions are being opened
ject for the transRobota exhibition. Inspired by an autumn
for Łasztownia?
2006 symposium of experts that presented ideas, wishes
What should be built in Szczecin’s former slaughter-
and goals about Łasztownia’s future, Stratmann creates
house area?
the forum DAYDREAM LABORATORY, a forum for the
How should the port area be redeveloped?
public to provide a barometer of popular opinion on the
What realizations would YOU most like to see on
redevelopment issue.
Łasztownia?’
Designed as a point of contact, a place of exchange, an
As part of the artistic project an action of swap has taken
archive and a source of creative inspiration, DAYDREAM
place in the Museum of Contemporary Art in Szczecin.
LABORATORY provides an opportunity for the population
The public were invited to bring their creative works to the
from all social levels to comment on the redevelopment
Museum of Contemporary Art in Szczecin and exchange
plans and have their ideas documented, no matter how uto-
them for an artwork made by Stratmann. Woven into a
pian, bizarre or down-to-earth their suggestions may be.
room installation, the ‘creative work outputs’ offers a reliable barometer of local attitudes.
79
Utopia ¸asztownia! Wed∏ug planów zagospodarowania przestrzennego Mias-
niezależnie jak utopijne, dziwaczne, czy przyziemne
ta Szczecin, na ¸asztowni powstanie nowe centrum miesz
mogłyby one być.
kalno-biznesowe.
DAYDREAM LABORATORY gromadzi informacje i opinie
To jest nagłówek ulotki, którą artysta Roland Stratmann
mieszkańców odnoszące się do przyszłości portowych
przygotował i rozdawał w Szczecinie, aby rozpropagować
terenów Łasztowni.
swoją pracę przygotowaną z myślą o wystawie trans
Jakie szanse, utopie, i wizje otwierajà si´ dla ¸asztowni?
Robota. Zainspirowany konferencją zorganizowaną jesie
Co powinno powstaç na miejscu dawnej rzeêni?
nią 2006, prezentującą idee, życzenia i cele związane z
W jaki sposób ten portowy obszar powinien byç prze
przyszłością Łasztowni, Stratmann wymyślił forum DAY-
kszta∏cony?
DREAM LABORATORY (Laboratorium Snów na Jawie)
Jakie realizacje najch´tniej widzieliby Paƒstwo na
jako barometr nastrojów i opinii dotyczących przemian
¸asztowni?
na tym terenie. Akcja wymiany, stanowiąca część projektu, rozpoczęła się Zaprojektowane jako punkt kontaktowy miejsce wymia-
w Muzeum Sztuki Współczesnej w Szczecinie. Publiczność
ny, archiwum i źródło kreatywnej inspiracji, DAYDREAM
została zaproszona do przyniesienia własnych prac do Mu-
LABORATORY umożliwia osobom ze wszystkich grup
zeum i wymienienia się nimi na dzieła sztuki wykonane przez
społecznych wypowiedzenie się na temat planów prze-
Stratmnanna. Wplecione w instalację, te plony twórczej
budowy oraz udokumentowanie swoich pomysłów,
pracy są wiarygodnym wskaźnikiem lokalnych nastawień.
80
Distributing the flyers
Citizens of Szczecin bring their items to the Museum
The goal of DAYDREAM LABORATORY is to uncover
The DAYDREAM LABORATORY installation include New
society’s hidden resources and leverage their creative
Traffic Signs designed by Stratmann specifically for the
potential. The artist calls homemade items ‘creative work
Łasztownia. These feature graphic elements which symbo-
output’. They carry the personal signature of their creators,
lize utopian concepts in relation to the harbor area and
just as a self-knitted scarf or self-made toys possess more
would form the basis of a new traffic management sys-
personal characteristics than something made on a work-
tem that shows the way to the island. They also are printed
bench or a piece of machine-made furniture. These ob-
on flyers and T-shirts as means of publicizing Stratmann’s
jects will be the basis of exchange within the DAYDREAM
intervention. Incorporated into the Museum installation,
LABORATORY framework. By bundling these items in the
they appear as utopian relics and oversized question marks.
project’s working phase – a temporary room installation – the DAYDREAM LABORATORY will reveal the personal, socio-economic, political and cultural information that provides insight into the society in which they are created. In his concept proposal Stratmann writes: ‘The author is quite aware of the fact that DAYDREAM LABORATORY as an open project has the same chance of succeeding as failing. DAYDREAM LABORATORY can then be used as an unusual field of study, representative for future projects on Łasztowia in which the end result is open. Its form is primarily demonstrated by the intensity of the mutual exchange.’
Paul Poltron
81
Mieszkańcy Szczecina przynoszą swoje przedmioty do Muzeum
Dystrybucja ulotek
Celem DAYDREAM LABORATORY jest ujawnienie uk-
Instalacja DAYDREAM LABORATORY składa się również
rytych wartości społeczeństwa i przekształcenie ich w
z Nowych Znaków Drogowych zaprojektowanych przez
twórczy potencjał. Artysta zachęca do przynoszenia
Stratmanna specjalnie dla Łasztowni. Znaki przedstawiają
własnoręcznie wykonanych rzeczy noszących ślad oso-
elementy graficzne, które symbolizują utopijną koncepcję
bistego podpisu autora. Zrobiony na drutach szalik czy
w odniesieniu do terenu portu i mogą stanowić pod
skonstruowana własnoręcznie zabawka posiadają więcej
stawę nowego systemu organizacji ruchu drogowego
osobistego charakteru niż przedmiot wykonany na sto-
wskazującego drogę na wyspę. Znaki te są również
le montażowym czy mebel wykończony przez maszynę.
wydrukowane na ulotkach i koszulkach jako środek roz-
Przedmioty te, włączone w roboczą część projektu
powszechnienia interwencji Stratmanna. Włączone do
– tymczasową instalację we wnętrzu – DAYDREAM LA-
instalacji w Muzeum, wydają się reliktami utopii i ponad
BORATORY, umożliwią wniknięcie w osobiste, społeczno-
wymiarowymi znakami zapytania.
-gospodarcze, polityczne i kulturowe informacje dające obraz społeczeństwa, które je wytworzyło. W opisie koncepcji swojego projektu Stratmann pisze: Autor zdaje sobie spraw´, ˝e DAYDREAM LABORATORY jako projekt publiczny ma takie same szanse na powodzenie, jak i na pora˝k´. Jego sukces zale˝y od intensywnoÊci wzajemnej wymiany. W przysz∏oÊci mo˝e byç wykorzystany jako niezwyk∏e pole badaƒ dla projektów na ¸asztowni, których efekt koƒcowy pozostaje otwarty.
Paul Poltron
Urban Art (Anne Peschken, Marek Pisarsky) 82
Globalpix Goes ¸asztownia City planning and urban development envision the Łasz
Urban Art reacts to this heavy demand on the arts by in-
townia Island as a leisure ground with combined living and
stalling a company. ‘Globalpix,’ as the first company of the
shopping quarters and a strong emphasis on cultural and
artistic sector on the Łasztownia, takes on the role of a
recreational facilities.
first moment gentrifier: It sets up production in the artistic
Plans exist to tear down the whole industrial area of the
service industry, provides work for approx. 5–12 cultural
Łasztownia in order to open it up for investor driven de-
workers, creates new jobs and offers the first venue for
velopment. This would mean the demolition of derelict
art consumption on the Łasztownia. Following the direc-
houses as well as existing historic buildings, the removal
tives of globalization, the main reasons for the company’s
of small businesses and the displacement of harbor-rela-
decision to start business on the Łasztownia are location
ted companies as soon as a trustworthy investor turns
advantages such as low production and labor costs, easy
up. De-industrialization and derelict post-industrial areas
accessibility of oversea shipment, good transportation in-
are visible effects of globalization and transition. In such
frastructure, closeness to the Berlin art scene, well trained
situations the arts are often called for to provide interim
labor force and diversified labor pools.
activities. They are supposed to create a better image,
Its entrepreneurship marks the turning point in the deve-
heighten public awareness and draw other innovative
lopment of the Łasztownia. ‘Globalpix’ is the trendsetter in
people along, preparing the way for embourgeoisment
introducing more sophisticated jobs in the cultural service
and successively the flow of investment capital.
industry, and paves the way for the utilization of art and leisure sites, where the future inhabitants stroll the waterfront, enjoy life and consume art.
83
Globalpix Goes ¸asztownia W planach rozwoju urbanistycznego Szczecina Łasztownia
W reakcji na te wysokie wymagania wobec sztuki Urban
przewidziana jest jako obszar łączący zabudowę miesz
Art zakłada przedsiębiorstwo „Globalpix”. Jako pierwsza
kalną i handlową, z silnym naciskiem na zaplecze kultu
firma z sektora artystycznego, inwestująca na terenie
ralne i rekreacyjne.
Łasztowni przyjmuje na siebie rolę pioniera w podno
Miasto Szczecin zdaje się skłaniać ku zniszczeniu całego in-
szeniu statusu wyspy: organizuje produkcję artystyczną,
dustrialnego terenu Łasztowni, aby umożliwić jego rozwój
zapewnia pracę grupie około 5–12 pracowników kultury,
dzięki inwestorom. Oznaczałoby to zburzenie opuszczo-
oferuje pierwsze miejsce konsumpcji sztuki na terenie
nych budowli, jak również istniejących budynków histo-
Łasztowni. Głównym powodem podjęcia przez firmę
rycznych, usunięcie małego biznesu i przemieszczenie firm
decyzji o rozpoczęciu działalności na terenie Łasztowni
związanych z portem, gdy tylko pojawi się godny zaufania
są korzyści związane z lokalizacją takie jak: niskie kosz-
inwestor. De-industrializacja oraz degradacja obszarów
ty produkcji i pracy, dostępność transportu morskiego,
postindustrialnych są wyraźnymi efektami procesów globa
dobra infrastruktura transportu, bliskość sceny artystycznej
lizacji i transformacji. W takim kontekście często zaprasza
Berlina, dobrze wyszkolona siła robocza i zróżnicowana
się artystów, aby opracowali czasowe interwencje na tych
pula pracowników.
terenach. Oczekuje się od nich poprawienia wizerunku
To przedsiębiorstwo stanowi punkt zwrotny w rozwoju
owych obszarów oraz ich zaistnienia w świadomości pu-
Łasztowni. „Globalpix” ustanawia trendy we wprowadza
blicznej, przyciągnięcia innych innowatorów, przygotowa-
niu bardziej wyrafinowanych prac w przemyśle usług
nia gruntu pod poprawę ich statusu (embourgeoisment),
artystycznych i przeciera szlaki dla wykorzystania miejsc
a co za tym idzie falę inwestycji kapitałowych.
sztuki i rekreacji, gdzie przyszli mieszkańcy, spacerując po nabrzeżu, bedą cieszyć się życiem i konsumować sztukę.
84
Workers of All Countries United, 300 x 180 cm, oil on interwoven canvases Robotnicy wszystkich krajów ∏àczcie si´, 300 x 180 cm, olej na p∏ótnie
Pixel paintings Discarded painted canvases are selected and fed into the
The interweaving results in patterns, which are used as
company’s production process. Here the canvases are
the basis of Globalpix images. Because of the extremely
torn into strips, which still show miniscule remains of the
low resolution the paintings offer a double perspective:
original painting process. Various strips originating from
close-up, the impression is of a merely abstract patchwork
different paintings are then mounted on picture frames
of colors. From long distances the pixels merge into recog-
where warp and weft are woven into a solid fabric. Part of
nizable images. Yet, they vanish like phantoms as soon as
the pixel-shaped squares are painted over, others remain
one tries to get a closer look.
unpainted to keep the memory of previous art (over)-production alive. ‘Globalpix’ reduces surplus art production by two to one.
85
Containership, 300 x 180 cm, oil on interwoven canvases Kontenerowiec, 300 x 180 cm, olej na p∏ótnie
Pixelowe obrazy W procesie produkcyjnym firmy używane są zamalowane,
Technika tkania skutkuje w strukturze wzorów, które
porzucone płótna obrazów. Zostają one rozerwane na
stanowią podstawę obrazów Globalpix. Z powodu nieby-
pasy, na których wciąż widoczne są maleńkie pozostałości
wale niskiej rozdzielczości obrazy te umożliwiają dwojaką
uprzedniego procesu twórczego. Paski, pochodzące
perspektywę. Zbliżenie ukazuje jedynie abstrakcyjną mo
z różnych obrazów, przytwierdzone zostają do blejtram,
zaikę kolorów. Z dalszej perspektywy pixele spajają się w
gdzie jako osnowę i wątek splata się je, tworząc strukturę
rozpoznawalne obrazy, które jednakże znikają jak fantomy
materiału. Część z pixelopodobnych kwadratów zostaje
w momencie próby przyjrzenia się im z bliska.
zamalowana, inne pozostają niepokryte farbą, czyniąc żywą pamięć poprzedniej (nad)produkcji artystycznej. Poprzez to działanie „Globalpix” redukuje nadwyżkę w produkcji sztuki w stosunku 2:1.
Julita Wójcik 86
The Hanging Gardens The Hanging Gardens is a catch phrase that easily connects
The project Hanging Gardens features potted flowers set
with the city of Babylon. It is an ancient idea, an effect
in used tires and suspended from beneath the highway
of the ambitions and aims of the ancient emperor who
bridge. It represents a merging of two, sharply contrasting
commissioned its design, engineering and construction.
Utopias. The ancient Utopia of fulfilling the dreams and
As much for its a technical achievement as its spectacular
needs of an individual by a mass of human effort. And the
presentation, the Hanging Gardens is considered one of
more recent one of fulfilling the needs and ambitions of
the Seven Wonders of the Ancient World.
the mass of humans.
The Castle Highway spans the Oder and Regalica rivers,
The Hanging Gardens beneath the Castle Highway is the
connecting Szczecin’s left bank with the rest of Poland.
work of an amateur engineer; the execution of an indivi-
The purpose of its design was to accommodate 4300
dual Utopia based on self-efficiency. Without professional
vehicles per hour. Made with 10,000 cubic meters of
staff or acquired knowledge on how to design the space,
concrete, the bridge earned a national award for its tech-
the project marks the triumph of the individual in organi-
nical achievement and represents an equally professional
zing an environment according to her wishes and needs.
engineering job.
87
Wiszàce Ogrody Wiszące ogrody to hasło, do którego większość ludzi bez
Projekt „Wiszące Ogrody” – opony-donice wypełnione
wahania dopisze imię Semiramidy. To starożytna idea,
zwisającymi kwiatami, to dwie utopie spięte razem w
prawdopodobnie wymyślona w VII wieku p.n.e., efekt am-
ostrym kontraście. Starożytna – zaspokajania marzeń i po-
bicji starożytnych władców. Profesjonalna hydrotechniczna
trzeb jednostki przez masowy wysiłek i całkiem niedawna
robota, i niezwykle wysoka agrokultura – jeden z siedmiu
– zaspokajania potrzeb i ambicji mas.
cudów świata.
Współczesne Wiszące Ogrody w wersji „trans“ to dzieło
Trasa Zamkowa to jedna z głównych arterii łączących
amatora; są realizacją indywidualnej utopii samodzielności.
lewy brzeg Szczecina z resztą Polski, przeprawa przez
Bez udziału sztabu profesjonalistów, mas robotników, na
Odrę i Regalicę. Zaprojektowana z myślą o korzystających
przekór odgórnie zaprojektowanej przestrzeni, jednostka
z niej 4300 pojazdach na godzinę. Wykonana z 10 tys. m
3
organizuje otoczenie stosownie do swoich pragnień i po-
betonu profesjonalna, inżynierska robota. Budowa
trzeb. Niczym szalony działkowiec-amator przeistoczy be-
Trasy Zamkowej przyniosła jej dyrektorowi generalnemu
tonowe konstrukcje Trasy Zamkowej w Wiszące Ogrody.
nagrodę za wybitne osiągnięcia techniczne, nadaną w 1988 przez ówczesnego ministra.
Julita Wójcik 88
City Gymnastics Gymnastics is exercise, the stretching of muscles by ben-
and the city. What is more, the presence of the Castle
ding in different directions. Repetitive, at times almost
Highway towering above it places Łasztownia at the
trance-like, its purpose is to strengthen the body, to
crossroads of the entire city’s gymnastic movements –
maintain good physical condition and, as a result, to in
spreading out in all directions from the concrete viaduct.
crease the body’s potential. I would like to use the area of Łasztownia for a gymnastic The recent history of Szczecin mirrors this gymnastic
event. The goal would be to gather young people, dress
bending and stretching. For several centuries and up until
them in identical costumes and run them through a set of
the end of the Second World War, the city was part of the
gymnastic exercises under the Castle Highway. The charac-
German Empire, with relationships and connections with
ter of the exercises would offer a new direction for the city.
Berlin of such primacy that even the web of streets and
The question that remains is: which direction is presently
outbound roads leaned West. In 1945, when the city was
correct? And that begs further questions: Whether it is
given to Poland, the city tilted to the East, stretching roads
possible to define the direction at all? Doesn’t the variety
and motorways in the opposite direction. Poland’s admis-
and number of individual goals and interests tell us that it
sion to the European Union in 2004 means that Szczecin
is impossible to define one collective direction of action?
is making another Westward bend.
Such action must take the shape of an imposed aesthetic
The entire city is doing gymnastics, including its neighbor
exercise – sculpted and dictated by a particular gymnas-
hoods, and Łasztownia provides a perfect example of this.
tics teacher. In this case, the artist; a person for whom all
Once directed towards the sea, it now bends to the land
forms of culture – not simply the physical – are important.
89
Gimnastyka miasta Gimnastyka to ćwiczenie, rozciąganie stawów, robienie
na się skłaniać ku lądowi i miastu. To, co interesujące w
skłonów, wyginanie się w różnych kierunkach. Powtarzal
Łasztowni, to to, że poza jej własnymi gimnastycznymi wy-
na, czasami niemalże transowa, ale wydawać by się mogło,
gibasami widać na jej terenie gimnastykę całego miasta w
że bezproduktywna praca. Jej celem jest wzmacnianie
postaci wyginających się nad nią betonowych estakad.
kondycji, zachowanie dobrego stanu fizycznego, a poprzez to zwiększanie potencjału.
Chciałabym przygotować na terenie Łasztowni takie zda rzenie: przeszkolić grupę młodzieży, ubrać ją w jedna-
Szczecin – stare historyczne miasto, którego obecny
kowe spodenki i koszulki poprowadzić gimnastykę na
kształt ściśle powiązany jest z najnowszą historią Europy.
placu pod Trasą Zamkową. Układ ćwiczeń przygotowany
Przez wiele stuleci miasto wchodzące w skład państw nie-
byłby tak, by sugerował próbę wskazania miastu nowego
mieckich nastawione na współpracę i kontakty z Berlinem.
kierunku. Tak, aby Szczecin odwrócił się w tę właściwą
Tkanka ulic, tras wylotowych ukierunkowana na Zachód.
obecnie stronę. Otwarta pozostaje kwestia, który kierunek
W 1945 roku Szczecin przydzielono Polsce. W wyniku tej
jest dziś właściwy. I tak, prawdę mówiąc, pojawia się pyta-
zmiany miasto wykonało skłon na Wschód. Ponad starą,
nie, czy jego wyznaczenie jest w ogóle możliwe. Czy wielość
zachodnią, tkanką ulic przerzucono nowe, wschodnie,
i różnorodność interesów i celów nie uświadamia, iż nie
estakady. Po przystąpieniu do Unii Europejskiej (2004),
da się wskazać jednego wspólnego kierunku działania?
Szczecin wykonuje kolejny skłon, tym razem znowu na
Chyba że ma to być postać narzuconego ćwiczenia este-
Zachód. Tak jak całe miasto się gimnastykuje, tak i również
tycznego, kształtowanego pod dyktando specyficznego
jego części. Doskonale jest to widoczne na przykładzie
nauczyciela gimnastyki – artysty. Osoby, dla której istotna
Łasztowni. Wcześniej skierowana ku morzu, teraz zaczy-
jest nie tylko kultura fizyczna, ale kultura w ogóle.
90
91
Adam Mazur 92
Report from an Unfinished Exhibition The nature of art is such that projects unaccomplished
that other artists, namely Roland Fuhrmann, Waldemar
often are able to take on a level of importance precise-
Wojciechowski and Otto Karvonen, sought to bathe
ly because they are never realized. The history of art is
the bunker in quasi-political slogans and murals. It says a
littered with unfinished, incomplete and fragmentary
lot about the desire to ‘scream out’ disagreement against
works that exist expressly because they have achieved a
economically-fueled social changes.
place in the consciousness of certain groups of people.
Ressler explains: ‘Featuring large and highly visible fonts,
And it is in this category that transRobota finds itself. Still
the text messages would be phrased in the form of ap-
very much alive in the minds of artists and organizers, the
peals, questioning existing, dominant, power relationships
exhibition – whose purpose of sparking debate about
and indicating alternatives to same. The texts refer to the
the redevelopment of Szczecin’s Łasztownia represents a
fact that industrial labor, which still exists in Łasztownia,
recasting of the démodé traditions of times and political
will, to a certain extent, be exchanged through post-
systems past – has been forced by funding issues to scale
industrial labor in the coming years. But if labor will have to
back its planned site-specific intervention to a gallery-
change, this change should occur with the involvement of tho-
based exhibit of the projects proposed for the site.
se affected by it: ’IMAGINE A DECENTRALIZED SYSTEM OF SOCIAL
Nevertheless, it is possible to imagine the interventions as
ORDER IN WHICH ALL PERSONS AFFECTED BY POLITICAL DECISIONS
they would have appeared. And it is that premise on which
ARE ALLOWED TO MAKE DECISIONS IN A GRASSROOTS, DEMOCRA-
this overview is based.
TIC WAY, BASED ON THE PRINCIPLE OF CONSENSUS.’
Visitors would approach Łasztownia by a water transport
missives recall the agit prop of old, we can only wonder about
organized for the event. The use of boats reminds the resi-
the effectiveness of such message in Szczecin in 2007.
dents of Szczecin of the river they live by. It also enhances
Reaching Łasztownia by boat, visitors would encounter a
the sense of passing to another world – in this case, the
female voice calling for the commencement of morning
world of contemporary art. Initially, the boats would bring
exercises. It is that of Julita Wójcik, who’s performance
While Ressler’s
viewers closer to murals by Oliver Ressler, painted on a
with Szczecin’s youth entitled ‘City Gymnastics’ is an
bunker which dominates the area and is clearly visible even
attempt to liven up a drowsy urban bulk.
from the opposite side of the river.
Wójcik says of her work: ‘Just when the entire city does
Featuring large letters and translated into Polish, the slo-
exercises, so do the city parts as well. It is clearly visible in
gans carry a clear political message and thus resemble the
case of Łasztownia, which used to be turned towards the
critical art of the 1970s, notably that of Barbara Kruger
sea, but now it is slowly turning to the land and to the
and Jenny Holzer. ‘The text pieces point to considerations
city.’ While having a desire to liven up the city, the artist
for possible concepts of organization and transformation
turns to her childhood memories and exercising to show
of work, which are not part of the hegemonic, neo-liberal
off. Today’s youth will associate them with cheerleading
paradigms,’ declares the Austrian artist. It is intriguing
stunts, rather than with a boring communist drills.
Relacja z niedokoƒczonej wystawy Taka już jest natura sztuki, że projekty niezrealizowane
które nie są częścią panujących paradygmatów neolibe-
często potrafią stać się ważne właśnie dlatego, że do
ralnych”, deklaruje austriacki artysta, który zdecydował
ich realizacji nigdy nie doszło. Historię sztuki wypełniają
się namalować swoje hasła przetłumaczone na polski.
niedokończone, niepełne i fragmentaryczne prace, które
Intrygujące, że poza Resslerem chęć do eksponowania
wyróżniają się, bowiem zaistniały w świadomości pew-
quasi-politycznych haseł i murali na bunkrze zgłosili jesz
nych grup ludzi. W tej właśnie kategorii znajduje się
cze Roland Fuhrmann, Waldemar Wojciechowski
transRobota. Wystawa, wciąż bardzo żywa w umysłach
i Otto Karvonen, co wydaje się wiele mówić o chęci
artystów i organizatorów – których zamiar, aby wywołać
„wykrzyczenia” niezgody na zachodzące pod wpływem
debatę na temat modernizacji szczecińskiej Łasztowni
ekonomii zmiany społeczne.
symbolizuje przekształcanie niemodnych tradycji i minio
„Napisy, ze swymi wielkimi i dobrze czytelnymi czcion
nych systemów politycznych – z przyczyn finansowych
kami, mają formę apeli kwestionujących istniejący obec
została zmuszona do redukcji z planowanej formy inter-
nie dominujący układ sił i wskazujących alternatywy”,
wencji site-specific do prezentacji proponowanych pro-
deklaruje Ressler. „Teksty odnoszą się do faktu, że wciąż
jektów w przestrzeni galerii.
obecna na Łasztowni praca przemysłowa w nadchodzących
Niemniej jednak można sobie wyobrazić, jak mogłyby
latach zostanie do pewnego stopnia zastąpiona przez
wyglądać te interwencje. I jest to przesłanka, na której
pracę post-industrialną. Jeżeli jednak charakter pracy na
opiera się ten przegląd.
Łasztowni będzie musiał ulec zmianie, zmiana ta powinna
Na Łasztownię warto wybrać się zorganizowanym spec-
dokonać się przy udziale ludzi, których dotyczy: WYOBRAŹ
jalnie na imprezę transportem wodnym. Łodzie dowożące
SOBIE ZDECENTRALIZOWANY SYSTEM PORZĄDKU SPOŁECZNEGO,
publiczność do „galerii” są atrakcją, która sprawiła,
W KTÓRYM WSZYSCY LUDZIE, KTÓRYCH DOTYKAJĄ SKUTKI DE-
że szczecinianie przypomnieli sobie o rzece, nad którą
CYZJI POLITYCZNYCH, MAJĄ SWOBODĘ PODEJMOWANIA DECYZJI
mieszkają. Transport wodny ma w sobie coś z przeprawy
W SPOSÓB DEMOKRATYCZNY, W OPARCIU O ZASADĘ KONSENSU-
łodzią do innego świata. W tym kontekście „inny świat”
SU”.
to przestrzeń sztuki współczesnej, co zapewnia lepszą
wistów z końca lat 60. i możemy się tylko domyślać, na ile
percepcję murali Olivera Resslera namalowanych na
skuteczny byłby to przekaz w Szczecinie AD 2007.
dominującym przestrzennie nad okolicą bunkrze, który jest
Wraz ze zbliżaniem się łodzi do Łasztowni do naszych
dobrze widoczny nawet z drugiego brzegu rzeki.
uszu dochodzi kobiecy głos wzywający do stawienia się na
Wymalowane wielkimi literami hasła Resslera mają
gimnastykę poranną. To Julita Wójcik rozpoczyna swój
wyraźnie polityczny charakter i przypominają sztukę
performens z młodzieżą szczecińską pt. „Gimnastyka mia-
krytyczną lat 70. (Barbara Kruger, ale także bardziej egzys-
sta”. Swoim działaniem Wójcik podejmuje temat sygnalizo-
tencjalna Jenny Holzer). „Napisy stanowią rozważania nad
wany przez nas wcześniej – rozruszania ospałego cielska
możliwymi koncepcjami organizacji i transformacji pracy,
urbanistycznego. „Tak jak całe miasto się gimnastykuje, tak
Teksty Resslera mają w sobie potencjał haseł akty-
93
94
Joulia Strauss: Chinese-Ancient Greek Polonium Tea House (proposal) / Chińsko-Starogrecka Herbaciarnia Polon (propozycja)
Close by the square Wojcik’s exercising youth have com-
installation, where the sound of a Krzysztof Penderecki
mandeered lies the Castle Route (Trasa Zamkowa), where
composition mixes with the ambient noise of the over-
the artist installed ‘Hanging Gardens’ of tires and plant
pass, inducing a state of bewilderment in the audience.
pots filled with flowers. Even though the idea does not
‘Utrenja,’ a Slavonic language church recitation, is only
meet the purpose of the artist’s intentions – namely, that
partially intelligible through the loudspeakers. In the open
of creating ‘two Utopias merged together in a sharp con-
space around the station there are deckchairs for listeners.
trast’ – on a purely formal level, the spatial installation is
Thanks to splitting the soundtrack into eight channels,
unpretentious, graceful and a little absurd.
particular sounds (such as a boy‘s choir, mixed choir, solos
Following the Castle Route overhead, visitors encounter
and orchestral pieces) are connected with particular sites.
a hanging – or is it falling? – delivery car. It is not a dan-
The cacophony is deepened by a constantly flashing
gerous accident but a sculpture installation by a Gdańsk-
neon light on the station. While the artist’s intention
based artist Grzegorz Klaman, who also seeks to multiply
was to create a certain harmony between the rhythm of
the potentiality of the absurd, but executes that desire in
lights, a specific sound event and a surrounding physical
a much less subtle way than does Wójcik. Could it be that
movement, it is hard to escape an impression that the
is because the project brings out unfortunate associations
deckchairs placed near the station would prove inviting
with real accidents, such as when cars plunged off an
only die-hard fans of ‘noise.’
overpass in Warsaw and killed pedestrians beneath?
Russian artist Joulia Strauss creates a much more attrac-
Beneath the Łasztownia flyover stands a gas station, which
tive place to stay at ‘Polon,’ a Chinese/Greek teahouse
has become the stage for German artist Tilman Küntzel’s
that, like many other transRobota projects, is inspired by
intervention. He creates an acoustic project with a light
the history of Łasztownia and its post-industrial character.
Grzegorz Klaman: The Fall (proposal) / Upadek (propozycja)
i jego części. Doskonale to widać w przypadku Łasztowni.
nawalny i odsyła do otoczenia Łasztowni. Centrum in-
Wcześniej skierowana ku morzu teraz zaczyna się skłaniać
stalacji dźwiękowej jest Stacji Paliw i otaczająca ją otwarta
ku lądowi i miastu.” Mówi Wójcik o swojej pracy. Chcąc
przestrzeń aż po estakadę Trasy Zamkowej. Tutaj rozsta-
ożywić to miasto artystka wraca do znanej z dzieciństwa
wione są leżaki dla słuchaczy. Dzięki rozszczepieniu formy
odświętnej, trochę „na pokaz” gimnastyki, która dzisiej
dźwiękowej na osiem kanałów, poszczególne ścieżki (jak
szej młodzieży raczej będzie się kojarzyła z wyczynami
chór chłopięcy, chór mieszany, partie solowe i orkiestrowe)
„cheerleaderek” niż z siermięgą dawnego systemu.
są związane z konkretnymi miejscami. Kakofonię pogłębia
Nieopodal placu gdzie ćwiczy młodzież biegnie Trasa Zam-
migające nieustannie światło neonów na stacji. Chociaż
kowa, gdzie artystka zainstalowała „Wiszące ogrody”,
celem artysty było osiągnięcie w percepcji obserwatora
czyli opony-donice wypełnione zwisającymi kwiatami.
swoistej harmonii rytmu świateł z konkretnym zdarzeniem
Wydaje się, że pomysł ten, choć nie spełnia do końca wy
dźwiękowym i fizycznym ruchem w otoczeniu, to trud-
znaczonych przez artystkę celów – czyli „spięcia razem w
no oprzeć się wrażeniu, że rozstawione przy stacji leżaki
ostrym kontraście dwóch utopii” – to na poziomie czys-
są zaproszeniem do odpoczynku tylko dla miłośników
to formalnym jest bezpretensjonalną, wdzięczną i nieco
„noise’u” raczej niż dla „zwykłych” szczecinian.
absurdalną realizacją przestrzenną.
Rosjanka Joulia Strauss stworzyła o wiele przyjemniejsze
Przechadzając się obok tej samej Trasy Zamkowej napo-
miejsce, gdzie warto się zatrzymać. Chińsko-Starogrecka
tykamy zwisający – spadający? – samochód dostawczy.
Herbaciarnia „Polon” jest jak wiele realizacji na trans
To jednak nie groźny wypadek, lecz instalacja rzeźbiarska
Robocie inspirowana historią i postindustrialnym charakte-
Grzegorza Klamana, artysty z Gdańska, który zechciał
rem Łasztowni. Niemniej jej new-ageowy charakter chyba
pomnożyć potencjał absurdu, ale dokonał tego o wiele
najbardziej koresponduje ze współczesnością i jest otwarty
mniej subtelnie niż Wójcik (być może chodzi tu także o
na widza.
nieszczęśliwe skojarzenie tego projektu z faktycznymi
Z pewnością filiżanka herbaty przyda się przed wejściem
kraksami na trasach np. Warszawy, gdzie samochody
do budynków dawnej rzeźni – dziś przypominającej
spadały zabijając pieszych...).
malowniczą ruinę – gdzie artyści tacy jak Maciej Kurak
Zanim wejdziemy do budynków dawnej rzeźni war-
i Kuba Bàkowski zainstalowali dość zaskakujące i mrocz-
to zatrzymać się na Stacji Paliw, która stała się teatrem
ne w gruncie rzeczy realizacje. „Szczurołap” Bąkowskiego
działania Tilmana Küntzela. Niemiecki artysta stworzył
przenosi nas w klimat znany z gier komputerowych albo
szczególną realizację akustyczną z instalacją świetlną, gdzie
futurystycznych filmów grozy. Z kolei instalacja Kura-
dźwięk kompozycji Krzysztofa Pendereckiego miesza się z
ka to kolejna odsłona jego obsesji na punkcie tego, co
hałasem trasy wprowadzając widza w stan oszołomienia.
nieukończone, pęknięte i niepokojące. Odtwarza i łączy
Wykorzystany przez artystę utwór „Utrenja” to recytacja
on wnętrza różnych pomieszczeń znajdujących się na
w języku staro-cerkiewno-słowiańskim jest ledwo rozpoz-
Łasztowni, podkreślając wymowę wystawy.
95
96
Nevertheless, the New Age character of a teahouse pro-
center is interrupted by a nasty smell that comes from a
bably corresponds best to the present time and is more
change of wind direction. The stench of rotten fish proves
open for the audience.
that Otmar Sattel’s installation works well. Guided by vo-
A cup of tea would certainly be helpful before entering
lunteers, visitors make their way to containers filled with
the former slaughterhouse buildings, where artists Maciej
dead fish and excrement. ‘Fish’n’Shits’ is the most inten-
Kurak and Kuba Bàkowski installed their quite surpri-
tionally ‘critical’ transRobota installation, and certainly
sing and patently obscure projects. Bąkowski’s ‘The Rat-
the smelliest. Sattel’s unsubtle criticism of the biennial’s
Catcher’ transfers visitors to the mood of computer games
intentions mix in with criticism of ‘Euro-Manna.’ Instead of
or futuristic horror movies. Kurak’s installation, on the
money, the city is doused by a rain of stinky fish and shit
other hand, is an other act of his obsession with the unfi-
– mocking dreams of prosperity.
nished, broken and disturbing. He re-erects, transfers and
In diametric opposition to Sattel’s work is a sophisticated
re-combines various interiors of buildings on Łasztownia,
project by Finnish artist Laura Horelli. Entitled ‘Cheap,
thus accentuating the exhibition theme.
Cheerful Workers,’ Horelli’s work focuses on labor mi-
A more positive message is offered by Markus Draper’s
gration through the experiences of one Polish family.
installation in one of the containers. The German artist
Collages and articles – the result of the artist’s work with
simulates a sea battle for Szczecin, playing with audience
immigrants – are displayed in corridors of one of the few
fantasies about the past of this (almost) seaside city. Dra-
companies still located in Łasztownia. Horelli brings back
per suggests establishing an amusement park or a cinema
the tradition of critical photomontage. Without expecting
in Łasztownia. The film ‘The Seafight of Szczecin’ combi-
easy results, she talks about dramatic stories of individuals
nes images of real places on Łasztownia with an arranged,
who are becoming part of an anonymous workforce of
cardboard world.
economic emigrants.
Another artwork situated at the junction of fiction and
Heman Chong and Saim Demircan present a similarly sim-
reality is a project by German artist Agnes Meyer-Brandis,
ple and equally compelling project, using a book as a me
who proposes that visitors undertake a ‘Probe Expedition
dium for a subtle institutional criticism of the project, the per
Into The Crater of Łasztownia.’ The expedition is virtual and,
ception of which demands attention and concentration. The
supported by technical means, leads into a chimney/heating
artists wrote a science-fiction novel which feeds on fears of
system of one of Łasztownia’s buildings. It‘s a unique, sen-
Łasztownia’s ‘uncertain future,’ describing the world in 2032
sory escapade taken by the probe operator, sitting in a chair
as shaped by the climate changes we can observe today
in front of the chimney/volcano, holding a lava-colored line.
and offering an analysis of the results of actions of contem
Next to him a monitor shows fantastic video images and
porary political powers. In the piece, Łasztownia is portrayed
sounds from within the hidden crater‘s depths.
as home to a large company owned by Chinese investors.
Unfortunately, the noble moment of reaching the crater’s
According to the authors: ‘Considering the processes and
Zdecydowanie bardziej pozytywna w wydźwięku wyda-
Robocie, która w sposób dosłowny przyprawia zwiedzają
je się instalacja pomieszczona w jednym z kontenerów
cych o mdłości. Mało subtelna krytyka zamierzeń biennale
autorstwa Markusa Drapera. Ten niemiecki artysta
w wydaniu Otmara Sattela miesza się w wypowiedziach
przeprowadza symulację bitwy morskiej pod Szczeci-
artysty z krytyką „Euro-manny” zamiast której na miasto
nem grając z fantazjami widza na temat przeszłości tego
spada deszcz śmierdzących ryb i łajna, nicując marzenia o
(prawie) nadmorskiego miasta. Swoim projektem Draper
dobrobycie...
sugeruje założenie na Łasztowni swego rodzaju parku
Zdecydowanie na antypodach pracy Sattela znajduje się
rozrywek lub kina, uzupełniając pokojową wizję rozwoju
wyrafinowany projekt Finki Laury Horelli pt. „Tani, wese-
tej przestrzeni zainicjowaną przez Strauss. Film „Bitwa mor-
li pracownicy”, która podejmuje temat masowej emigracji
ska pod Szczecinem” łączy obraz z rzeczywistych miejsc
zarobkowej Polaków w ostatnich latach. Kolaże i artykuły
na Łasztowni z zaaranżowanym tekturowym światem.
będące efektem pracy artystki z emigrantami można
Na styku fikcji i rzeczywistości plasuje się również projekt
oglądać w korytarzach jednej z niewielu już polskich firm
niemieckiej artystki Agnes Meyer-Brandis, która propo-
funkcjonujących na terenie Łasztowni. Horelli przywra-
nuje zwiedzającym podjęcie „Ekspedycji Badawczej do
ca tradycję fotomontażu krytycznego, jednocześnie bez
Krateru Łasztownia”. Ekspedycja ma charakter wirtualny
nastawienia na łatwy efekt mówi o dramatycznych historiach
i jest prowadzoną za pomocą środków technicznych
konkretnych osób wchodzących w skład anonimowej
podróżą w głąb komina/systemu grzewczego. Trudno
rzeszy przymusowych emigrantów.
opisać tę niepowtarzalną eskapadę podejmowaną przez
Równie skromnym a godnym uwagi jest projekt Hemana
siedzącego na stołku przez kominem/wulkanem operato-
Chonga i Saima Demircana wykorzystujący medium ja-
ra sondy, który trzyma w palcach jej linę w kolorze lawy.
kim jest książka. Specjalnie napisana przez artystów historia
Zupełnie fantastyczne obrazy video i dźwięk ukrytego kra-
science fiction żeruje na obawach związanych z „niepewną
teru i głębin są przedstawiane na monitorze znajdującym
przyszłością” Łasztowni. Powieść przewiduje świat w roku
się obok operatora...
2032; wizja przyszłości ukształtowana jest przez obserwowa-
Wzniosły moment zdobycia krateru niestety przerywa
ne zmiany klimatu i analizę konsekwencji działań obecnych
przykre doznanie węchowe związane ze zmianą kierun-
potęg politycznych, w oparciu o wiedzę na temat świata w
ku wiatru. Fetor rozkładających się ryb to znak, że instala
przeszłości i współcześnie. Autorzy stwierdzają: „Rozważając
cja Otmara Sattela działa w najlepsze. Poinformowani
procesy i konsekwencje nieustannych powtórzeń w dziejach
przez pilnujących porządku wolontariuszy, kierujemy się
ludzkości, pisząc naszą powieść staramy się zawrzeć w niej
w stronę położonych w bezpiecznej odległości (również
jak najwięcej odniesień do rzeczywistych wydarzeń i ten-
dla Sanepidu!) kontenerów wypełnionych martwymi
dencji panujących w świecie. Inspirowana pracami takich pi-
rybami i odchodami. „Fish’n’Shits” to bodaj najbardziej
sarzy jak J. G. Ballard, Philip K. Dick i Stanisław Lem, powieść
śmierdząca i w domyśle „krytyczna” instalacja na trans-
stanowi komentarz współczesności, rozważając możliwą
97
98 Ali Kepenek: The Club (proposal) / Klub (propozycja)
results of constant repetition in the history of mankind,
Late-night visitors can see colorful balls apparently beaming
when creating our novel we tried to include as many refe-
signals to them as they ride the boat to the city center. It is
rences to real events and tendencies as possible. The novel,
the work of German artist Ulrike Mohr. Entitled ‘Timeball
inspired by works of such authors as J. G. Ballard, Philip K.
Station,’ the installation refers to the contemporary history
Dick and Stanisław Lem, is a comment on contemporary
of Łasztownia, astronavigation and chronometry. Four sig
times in the form of reflection on a possible future or
nal balls, slowly moving up and falling down at a precise
alternative reality.’
moment, are situated on top of empty buildings in order to
Interestingly, the novel, published in paperback, is avai-
enable viewers, as Mohr puts it, to visualize ‘another time-
lable in bookshops not only in Szczecin but elsewhere
space dimension in Szczecin.’
in Poland, and in Germany and Great Britain, as well,
At the end of the trip to a Łasztownia occupied by busy
spreading the idea of the project beyond its intended
‘transRobot-ers,’ one would hope to be able to obser-
geographical frame.
ve regular and systematic works on the island. While
Chong’s and Demircan’s book can be read while waiting
artistic interventions of a political character – and perhaps
for one of a series of artists’ lectures organized as part of
too journalistic, at that – dominate the transRobota exhi-
transRobota in the biennial’s night club, set up in contai-
bition, more site-specific projects and events surely could
ners on the site. The educational and entertaining program
be realized there. If nothing else, the proposed works
is coordinated by artists: Mira Boczniowicz, Hubert
offer a testament to the potential that lies there and which,
Czerepok, Marcin DoÊ, Andrzej K. Urbaƒski and Ali
over time, ultimately will be revealed. As such, it is precisely
Kepenek. It takes place in a hedonistic environment, where
because it remains unfinished that transRobota will have
drinks and other substances combine with music, lights
most effectively achieved the aim of its organizers and best
and dance to induce a state of almost religious ecstasy.
served its consciousness-raising purpose.
The club has its own specific architecture, consisting of a dance floor, strobe lights and a sound system; a bar and a provisional cloakroom – all in a very temporary arrangement.
99 Mira Boczniowicz, Hubert Czerepok, Marcin DoÊ, Andrzej K. Urbaƒski: The Other Side (proposal) / Inna strona (propozycja)
przyszłość lub alternatywną rzeczywistość”. Wykorzystując
nadające w naszą stronę jakieś sygnały kolorowe kule, które
takie rozumienie funkcji powieści science fiction w odnie-
okazują się instalacją Ulrike Mohr. „Stacja kul sygnałowych
sieniu do zmieniającej się sytuacji, artyści re-interpretują
czasu” odwołuje się do współczesnej historii tego miejsca,
transRobotę jako (post)modernistyczną, (post)industrialną
astronawigacji, chronometrii i dziejów pomiaru czasu. Na
firmę założoną na Łasztowni przez chińskich inwestorów.
szczytach pustych budynków w ramach wystawy trans-
Co ciekawe, wydana w formie popularnego paper-backu
Robota umieszczono cztery kule sygnałowe czasu, które
powieść sprzedaje się w księgarniach nie tylko na terenie
nieustannie poruszają się w górę i w dół. Z pewnością
Szczecina, lecz również innych miast Polski, Niemiec i Wiel
artystce udało się osiągnąć zaplanowany cel wizualizacji
kiej Brytanii, roznosząc niejako ideę projektu poza wyzna
„innej czasoprzestrzeni w Szczecinie”.
czone mu geograficznie ramy.
Kończąc podróż po Łasztowni zawładniętej przez akty-
Książkę Chonga i Demircana można czytać fragmentami w
wnych „transRobociarzy”, należy wyrazić nadzieję, że
oczekiwaniu na wieczorne wykłady organizowane w ani-
będziemy mieli do czynienia z regularną i systematyczną
mowanym przez artystów klubie biennalowym. Program
pracą, bo chyba tylko taka przynosi zamierzone rezultaty.
edukacyjno-rozrywkowy koordynowany jest przez artystów
Wśród zaproponowanych prac dominują interwencje o cha-
takich jak: Mira Boczniowicz, Hubert Czerepok, Marcin
rakterze politycznym, może czasem zbyt publicystyczne,
DoÊ, i Andrzej K. Urbaƒski oraz Ali Kepenek. Jest to he-
zdecydowanie więcej mogłoby być realizacji site-specific w
donistyczny klub. Napoje i inne substancje, w połączeniu
przestrzeniach samej Łasztowni. Z drugiej strony to właśnie
z muzyką, światłami i tańcem, transformują jaźń odwie
zapewnia transRobocie dużą procesualność i nastawienie na
dzających, wprawiają ich w stan niemal religijnej, nie
stworzenie przestrzeni do spotkania i rozmowy. Przedstawi-
ustającej ekstazy. Klub ma swoją własną, specyficzną
one projekty oferują przymierze z potencjałem, który kryje
architekturę. Jej struktura jest skrajnie tymczasowa; składa
się na Łasztowni, i który w końcu, po jakimś czasie, zostanie
się na nią parkiet, stroboskopowe światło i muzyka; bar ze
ujawniony. Tym sposobem, może właśnie ze względu na
skrzynkami piwa oraz prowizoryczna szatnia. Lokal mieści
swój niedokończony charakter, transRobota osiągnie tym
się w wielkich kontenerach, które są symbolem transportu
efektywniej cel organizatorów i wpłynie na świadomość
i ruchu.
odbiorców.
Opuszczając klub następnego dnia pierwszą odpływającą o poranku łodzią w kierunku centrum, widzimy jeszcze
Faye Tzanetoulakou 100
transRobota An Essay on a Visionary Site-Specific Artventure Site-specific art is an emerging contemporary art practice
who have worked there. In this respect, Szczecin’s harbor
which takes many forms, such as sculpture, installation,
can be seen as a microcosm of labor with all the historical
painting/graffiti or performance, and can be realized
complexity of the ‘machine’ era, comprising the globaliza-
through public commission or personal intervention. It can
tion of the shipping industry, the high unemployment in
be permanent or transitory, monumental or small in scale,
certain areas along the Polish/German border, the effects of
literal or allegorical, live or existing through documenta-
accelerating privatization and capitalism after the collapse
tion like photographs, text or video. Site-specific works
of socialism, and those of Poland’s recently won European
simultaneously explore the artist’s relationship with a site
Union membership.
and re-evaluate it for the spectator. In this instance, art in a public space will be seen as an transRobota has the character of an international site-
immediate confrontation between the world of art and
specific art project, featuring contemporary art works
the world of labor. Thus, it will be very interesting to
especially conceived and designed for the partly derelict
pinpoint the contradictions and the convergences in crea-
industrial area on Łasztownia, which is currently under-
tivity and imagination within the spheres of both art and
going huge transformation. According to the organisers,
finance. In some cases it will be difficult to decide what is
the exhibition derives its title from an artificial word com-
more surprising, artistic strategies or those resulting from
posed of ‘trans’ (meaning ‘beyond’) and ‘robota’ (meaning
economic requirements? In any case, ideas of evolution
‘labour’ or ‘drudgery’). As such, it is a project reacting
and change constitute the core of both artistic and com-
in times of apparent global transformation to the social,
mercial processes.
economic and physical space of Szczecin’s harbor. It aims to deal with the complex questions of labor in its entire
The manifestation of such public art is akin to a work
ideological spectrum; from a route toward self-actualizati-
in progress that is made in relation to a certain chosen
on to a source of exploitation and punishment, as well as
site, interacting with the environs and the ambience of
the cause of major physical changes in the Łasztownia area
the landscape and the people by creating a narrative. By
during and after the industrial revolution.
researching the site in advance, the artist gets as much preliminary information about it as he or she can. And this
The artists involved need to ponder the philosophical,
may yield interesting facts about its origins, history, locati-
social and economic implications of labor and its visual
on, past and present purpose, future plans, along with its
traces on the particular area, on the buildings erected,
local significance. The site visit is the most crucial stage of
refurbished or demolished according to production re-
the preparation, in order to gather detailed visual research
quirements and cost efficiency. And, more importantly,
in every possible medium. The artist needs to build an ex-
to take into account the ambience created by the people
haustive record of the physical space and the experience
transRobota Esej o wizjonerskiej site-specific przygodzie artystycznej Sztuka site-specific to rozwijająca się współczesna praktyka
zniszczonych zgodnie z wymaganiami produkcji i wydajności
artystyczna, która przyjmuje wiele form takich jak rzeźba,
kosztów. Oraz, co ważniejsze, uwzględnienia atmosfery
instalacja, malarstwo/graffiti lub performance i może
stworzonej przez pracujących tu ludzi. W związku z tym,
być realizowana poprzez publiczne zlecenia lub osobistą
port szczeciński może być postrzegany jako mikrokosmos
interwencję. Może być trwała lub chwilowa, monumentala
pracy w całej historycznej złożoności ery „maszyny”, wraz
lub na małą skalę, dosłowna lub alegoryczna, żywa lub
z globalizacją przemysłu okrętowego, wysokim poziomem
istniejąca poprzez dokumentację jak fotografie, teksty lub
bezrobocia na terenach wzdłuż granicy polsko-niemiec
video. Prace site-specific jednocześnie eksplorują związek
kiej, skutkami przyspieszonej prywatyzacji i kapitalizmu
artysty z miejscem i ponownie oceniają je dla widza.
po upadku socjalizmu oraz kwestiami związanymi z nieda wnym przyjęciem Polski do UE.
transRobota ma charakter międzynarodowego projektu artystycznego site-specific, z udziałem współczesnych dzieł
W tym przypadku sztuka w przestrzeni publicznej będzie
sztuki, zwłaszcza sformułowanych i zaprojektowanych
postrzegana jako bezpośrednia konfrontacja pomiędzy
dla częściowo opuszczonego terenu przemysłowego na
światem sztuki i światem pracy. A zatem bardzo
Łasztowni obecnie przechodzi olbrzymią transformację.
interesujące będzie dokładne określenie sprzeczności
Według organizatorów, wystawa wywodzi swój tytuł
i zbieżności w twórczości i wyobraźni w obszarach sztu
od sztucznego słowa złożonego z przedrostka „trans“
ki i finansów. W niektórych przypadkach trudno będzie
(znaczącego „poza”) oraz rdzenia „robota” (znaczącego
zdecydować, co jest bardziej zaskakujące – strategie arty-
„praca” lub „znój, mozół”). Projekt jako taki stanowi
styczne czy strategie będące rezultatem wymagań ekono-
reakcję na wpływ obecnej widocznej globalnej transfor-
micznych. W każdym razie idee ewolucji i zmiany stanowią
macji na społeczną, gospodarczą i fizyczną przestrzeń
sedno procesów zarówno artystycznych, jak i rynkowych.
szczecińskiego portu. Ma na celu zajęcie się złożonymi kwestiami pracy w całym jej ideologicznym spektrum
Przejaw takiej publicznej sztuki podobny jest do dzieła w
– od pracy rozumianej jako drogi ku samo-aktualizacji do
toku, stwarzanego w relacji z pewnym wybranym miej-
pracy jako źródła wyzysku i kary – jak również przyczyną
scem, wchodzącego w interakcje z otoczeniem i klimatem
głównych fizycznych zmian na terenie Łasztowni podczas
krajobrazu i ludźmi poprzez tworzenie narracji. Badając
rewolucji przemysłowej i po jej zakończeniu.
uprzednio miejsce, artysta w miarę możliwości zdobywa wstępne informacje o nim. Może poznać interesujące fakty
Od artystów zaangażowanych w projekt oczekiwano
na temat jego historii, położenia, przeszłego i obecnego
namysłu nad filozoficznymi, społecznymi i gospodarczymi
celu, planów z nim związanych, oraz jego lokalnego zna
implikacjami pracy i jej wizualnych śladów na konkretnym
czenia. Najistotniejszy etap przygotowania stanowi odwie
terenie, na wzniesionych budynkach, odnowionych lub
dzenie miejsca w celu zebrania szczegółowych wizualnych
101
102 Otto Karvonen: Traces of Absence (proposal) / Âlady nieobecnoÊci (propozycja)
of it. Depending on the location, he or she may even have
Greek contemporary art favors old industrial sites, aban-
time to create temporary works on the site from found
doned due to cheaper labor abroad, that lay next to anci-
materials or objects.
ent architectural remains, creating a natural map of artistic transformation through time. There is a strong penchant
The work’s primary success depends on whether it has the
for site-specific works created for big international shows
physical presence needed to accentuate itself and the site.
in Athens, such as the ‘Outlook’ exhibition during the re-
Its aesthetic appearance in relation to the contextual depth
cent Olympic Games, the ‘Monument to Now’ from the
and complexity of ideas create a dialectic synthesis of form
Dakis Ioannou Collection, the ‘Grand Promenade’ by
and concept – a symbiosis of inner and outer topos – of the
the National Museum of Contemporary Art (EMST), and
occupation of space or the negation of it.
the coming 1st Athens Biennial of Contemporary Art. Site-specific projects also include group shows in cultural
When I was asked to participate in the final selection of
centers on the periphery, such as a curatorial project of
the exhibiting artists, I knew it would be a difficult but
mine, ‘Dreamscapes’, a multi-media presentation of the
challenging task. Possessing, as a point of departure, the
relationship between living architecture and the visual arts
socioeconomic conditions of Southern Europe, coming
within the semi-urban landscape of Volos, a city no bigger
from a community with long history, which is re-emerging
in size than Szczecin.
from a tempestuous past of foreign occupation and political unrest, and having experienced, too, the rise and fall
In most site-specific commissions, the process of selecting
of local industry and the recent, overwhelming effects of
the artists to participate depends on whether they present
globalization on all levels of society, leads one to believe
a coherent, plausible and original artistic proposal. They
that the cultural scene in Greece appears to strive to retain
also must show an approach that reflects the nature or
its national identity while aiming to play a no less impor-
history of the selected site and the artist’s relationship or
tant role abroad.
significance to it.
danych badawczych przy pomocy wszelkich dostępnych
architektury, stwarzając naturalną mapę artystycznej
środków. Artysta musi stworzyć wyczerpujący zapis
transformacji w czasie. Obecne jest silne upodobanie
fizycznej przestrzeni i jej doświadczenia. W zależności od
do dzieł site-specific, tworzonych na potrzeby wielkich
położenia, może nawet poświęcić czas na stworzenie na
międzynarodowych pokazów w Atenach, takich jak
miejscu tymczasowych prac, wykonanych z materiałów lub
wystawy: „Outlook” podczas niedawnych Igrzysk Olim-
przedmiotów tam znalezionych.
pijskich, „Monument to Now” z kolekcji Dakisa Joannou, „Grand
Promenade”
Narodowego
Muzeum
Sztuki
Zasadniczy sukces pracy zależy od tego, czy posiada ona
Współczesnej (EMST) i nadchodzące I Ateńskie Biennale
fizyczną indywidualność potrzebną do uwypuklenia samej
Sztuki Współczesnej. Projekty
siebie oraz miejsca. Jej estetyczne pojawienie się w odnie-
również pokazy grupowe w ośrodkach kulturalnych na
sieniu do kontekstualnej głębi i złożoność idei stwarzają
peryferiach takich jak projekt, którego jestem kuratorką
dialektyczną syntezę formy i koncepcji – symbiozę we-
„Dreamscapes”, multimedialnej prezentacji związków
wnętrznego i zewnętrznego toposu – zajęcia przestrzeni
pomiędzy żyjącą architekturą i sztukami wizualnymi
lub jej negacji.
w podmiejskim krajobrazie Wolos, miasta zbliżonego
site-specific obejmują
wielkością do Szczecina. Kiedy poproszono mnie, abym uczestniczyła w ostatecznej selekcji projektów wystawianych artystów, wiedziałam, że
W większości zleceń dotyczących prac site-specific proces
będzie to trudne i wymagające zadanie. Moja świadomość
wybierania twórców do uczestnictwa w projekcie zależy od
społeczno-gospodarczych uwarunkowań Południowej Eu
tego, czy prezentują oni spójną, przekonującą i oryginalną
ropy; pochodzenie ze wspólnoty o długiej historii, która
propozycję artystyczną. Muszą oni również podchodzić do
ponownie wyłania się z burzliwej przeszłości obcej oku-
tematu w sposób, który odzwierciedla naturę lub historię
pacji i politycznego niepokoju; jak również doświadczenie
wybranej lokalizacji, związku artysty z danym miejscem lub
wzlotu i upadku lokalnego przemysłu oraz niedawnych
jego znaczenie dla niego.
przytłaczających skutków globalizacji na wszystkich poziomach życia społecznego, prowadzi do przekonania, że sce-
W propozycjach dla Szczecina pewne elementy zdają
na kulturalna Grecji pojawia się, aby dążyć do zachowania
się dominować i to one charakteryzują prace, które
swojej tożsamości narodowej, jednocześnie mając na celu
ostatecznie zostały wybrane. Ponieważ obejmują one
odgrywanie nie mniej istotnej roli za granicą.
najważniejsze idee site-specific – miejsce postrzegane jest jako obszar działania lub interwencji, lecz również
Współczesna sztuka w Grecji faworyzuje stare miejsca
jako zawierające wiele różnych loci, podobne do języka,
przemysłowe, porzucone z powodu tańszej siły roboczej
który składa się z wielu różnych dialektów – zasługują na
za granicą, które leżą tuż obok pozostałości starożytnej
włączenie do wystawy. W równym stopniu miejsce samo
103
104 above / na górze: Waldemar Wojciechowski: To Honour the Work (proposal) / CzeÊç pracy (propozycja) right / po prawej: Waldemar Wojciechowski: video installation Bunkier (proposal) / instalacja filmowa Bunkier (propozycja)
Certain elements seem prevalent in the proposals for
Each artist is called upon to take a position on these
Szczecin and they characterize the final choice. Since they
questions. However, the most significant aspect of an
embrace the most important ideas of site-specificity – the
exhibition like Baltic Biennial is not just the production of
site seen as a place of action or intervention, but also as
new site-specific works. Rather, it is the connection and
inclusive of many different loci, similar to a language that is
interaction between them, which enables the works to
comprised of many different dialects – they merit inclusion
create a synaesthetic whole for the viewer.
in the exhibition. Equally, the site itself could possess multiple readings depending on spatial and time orientation,
While not all of the works I regard as the most stirring pro-
historic tradition, social treaties and systems of faith, even-
jects made the final list, the ones that deal with either the
tually presenting a definition of personal freedom. Moreo-
transformation of reality into the realm of magic, or those
ver, the artist puts into practice the theory of the place as
that make a direct, sociopolitical criticism of it, struck me
a ‘situation’ that conceptually addresses the site-specific
the most. German artist Markus Draper’s ‘The Seafight
artwork as the living discourse of four elements: space,
of Szczecin’, an impressive installation on an abandoned
object, the perception of it and the action of choice.
World War II bunker, uses metaphor to narrate the decline of the local harbor industry in times of insatiable
Of course, public art immediately becomes an arena for po-
globalization. The comment becomes more poignant
litical activity and debate, with art itself creating the space
through the its proposal to transform the site into an
for politics. Since there are several critics that agree that
amusement park and cinema, which will enable visitors
our society no longer has a unified, rational space, certain
to escape reality by pondering on the eventual futility of
significant questions arise. Mainly, does art offer a criticism
the grandeurs of the past.
of society? Or is it merely a reflection of it? Further, does art
Łasztownia’s bunker, a symbol of darker times in history
offer a more defined and thus more ‘conformized’ prototy-
and the absurd limitations of the human mind when it
pe for societal change, development and order?
thinks in terms of Imperialism, is dematerialized in the
105 Roberta Silva: Don‘t Pretend Not to Notice (proposal) / Nie udawaj, ˝e nie zauwa˝asz (propozycja)
w sobie mogłoby być odczytywane na różne sposoby, w
Każdy z artystów zostaje wezwany do zajęcia stanowiska
zależności od orientacji przestrzennej i czasowej, tradycji
w tych kwestiach, jednakże większość znaczących
historycznej, umów społecznych i systemów wiary, osta-
aspektów wystawy takiej jak Bałtyckie Biennale to nie
tecznie prezentując nam definicję osobistej wolności. Co
tylko produkcja nowych prac z nurtu site-specific. To raczej
więcej, artysta realizuje w praktyce teorię miejsca jako
łączące je powiązania i zachodząca między nimi interakcja
„sytuacji”, która konceptualnie odwołuje się do dzieła
umożliwia tym pracom stworzenie synestetycznej całości
sztuki site specific jako żywego dyskursu czterech ele-
dla odbiorcy.
mentów: przestrzeni, przedmiotu, jego percepcji i wy branego działania.
Choć nie wszystkie prace, jakie uznaję za projekty najbardziej poruszające, znalazły się na końcowej liście, te,
Oczywiście, sztuka publiczna natychmiast staje się areną
które zajmują się albo transformacją rzeczywistości w
działalności politycznej i debaty ze sztuką samą w sobie
obszar magii lub które stanowią bezpośrednią krytykę
stwarzającą przestrzeń dla polityki. Jako że istnieje kilku
społeczno-polityczną,
krytyków, zgodnych co do tego, że nasze społeczeństwo
wrażenie. „Bitwa morska pod Szczecinem” niemieckie-
nie stanowi już zjednoczonej, racjonalnej przestrzeni,
go artysty Markusa Drapera, imponująca instalacja w
wywarły
na
mnie
największe
pojawiają się pewne istotne pytania. Zasadniczo, czy sztu
opuszczonym bunkrze z czasów II wojny światowej, sto-
ka krytykuje społeczeństwo, czy też tylko je odzwiercie
suje metaforę, aby opowiedzieć o schyłku miejscowego
dla? Dalej, czy sztuka oferuje bardziej określony, a zatem
przemysłu portowego w czasach nienasyconej globalizacji.
bardziej „konformistyczny” prototyp społecznej zmiany,
Komentarz staje się bardziej przejmujący poprzez swoją
rozwoju i porządku?
propozycję, aby przekształcić miejsce w wesołe miasteczko i kino, co będzie umożliwiać odwiedzającym ucieczkę od rzeczywistości poprzez namysł nad ostatecznym bezsensem minionej świetności.
106 Stefan Sous: Swing (proposal) / HuÊtawka (propozycja)
hands of Polish artist Waldemar Wojciechowski. His
The rotating mirrors of Polish artist Andrzej Syska ani-
proposed piece, ‘To Honour the Work,’ is an ingenious and
mate the empty space of their setting, that of a former
laborious proccess of camouflage, masking the battlement
slaughterhouse. Being fragmented, the space becomes
with the pale colours of the open skies of freedom.
‘subjectified,’ which, according to Heidegger’s theory,
Germany’s Tilman Küntzel works on similar grounds in
refers to the different states and sites of being and the
‘Stacja Paliw’. His installation interweaves the awesome,
different ways of perceiving them from particular artistic
stentorian, neo-medieval oratorio ‘Utrenja,’ by the avant-
viewpoints.
garde composer Krzysztof Penderecki broadcast across a
Some works refer directly to the political past of the area,
decidedly un-heroic petrol station. The glaring strobe light
frequently utilizing the aid of slogan-writing. However,
that momentarily blinds viewers evokes the eerie atmos-
works such as Finn Otto Karvonen’s ‘Traces of Absence,’
phere that the Second Coming in Łasztownia is imminent.
and Estonian Raul Keller’s ‘Workers Public Self-help Sta-
Also from Germany, Ulrike Mohr creates a ‘Boulleesque’
tions,’ use the word, written or spoken, in a more histori-
Timeball Station that refers to the architectural past. It is a
ographic and succinct way when refering to the story of
work that portends to dramatically alter the skyline, creating
Łasztownia’s laborers. After a thorough study of trade da-
a moving, timeless, celestial vista unbounded by gravity.
tabases, Karvonen proposes to project a list of around 300
I found the proposed installation ‘Don’t Pretend Not to
items imported or exported from Poland on the interior
Notice’ by Roberta Silva extremely evocative of art’s power to
walls of an abandoned building, creating the work that is
create space which is both all-surrounding and immaterial at
possibly the most inclusive of the main points and aims of
the same time. This mysterious, underworld breathing crea-
the exhibition. The projected mantra of goods and coun-
ture seems to open a discussion with the mechanical noctur-
tries differentiates itself from familiar conceptual slogan
nal organism of German Stefan Sous’s light ‘Swing,’ another
works by Jenny Holzer or Barbara Kruger which are more
dream-like open work that creates its own flexible dimensions
aggressive in their message.
and revives a sense of being within the derelict area.
107
Bunkier Łasztowni, symbol mroczniejszej epoki i absurdal-
wołuje się do architektonicznej przeszłości. Jest to praca,
nych ograniczeń ludzkiego umysłu, kiedy myśli on w ka-
która zwiastuje dramatyczną zmianę panoramy miasta,
tegoriach imperializmu, ulega dematerializacji w rękach
stwarzając poruszający, ponadczasowy, niebiański widok
polskiego
nieograniczony grawitacją.
artysty
Waldemara
Wojciechowskiego.
Proponowany przez niego projekt, zatytułowany „Cześć
Propozycja instalacji „Nie udawaj, że nie zauważasz”
pracy”, obejmuje pomysłowy i pracochłonny proces
Roberty Silvy jest, w moim odczuciu, niezwykle suges-
kamuflażu, maskowania strzelnicy jasnymi barwami ot-
tywna jeżeli chodzi o siłę sztuki w kreowaniu przestrzeni,
wartego nieba wolności.
która jest zarazem wszechogarniająca, jak i niematerialna. Tajemniczy podziemny oddychający stwór zdaje
Niemiecki artysta Tilman Küntzel działa na podobnym
się prowadzić dyskusję z mechanicznymi nocnymi orga-
obszarze w swojej propozycji noszącej tytuł „Stacja Pa-
nizmami z pracy niemieckiego artysty Stefana Sousa
liw“. Jego instalacja wykorzystuje wspaniałe, donośne
„Huśtawka”, innego onirycznego dzieła otwartego, które
neośredniowieczne
stwarza swoje własne elastyczne wymiary i ożywia po
oratorium
„Utrenja“.
Kompozycja
awangardowego kompozytora Krzysztofa Pendereckiego,
czucie przebywania na opuszczonym terenie.
której tematem jest Złożenie do Grobu i Zmartwychwstanie
Obracające się lustra polskiego artysty Andrzeja Syski
– nadawana jest z całkiem „nieheroicznego” miejsca, ja-
ożywiają pustą przestrzeń swojego otoczenia, tj. dawnej
kim jest stacja benzynowa. Jaskrawe migotanie, które na
rzeźni. Przestrzeń, podzielona na fragmenty, zostaje „zsu-
moment oślepia widzów, wywołuje niesamowity nastrój,
biektywizowana”, co – według teorii Heideggera – odnosi
sprawiając wrażenie, że Drugie Przyjście na Łasztownię jest
się do różnych stanów i miejsc bytu i różnych sposobów
już bliskie.
postrzegania ich z różnych artystycznych perspektyw. Niektóre projekty bezpośrednio odnoszą się do politycznej
Inna niemiecka artystka, Ulrike Mohr tworzy – w duchu
przeszłości tego terenu, często wykorzystując pomoc haseł-
Boulleesa – „Stację kul sygnałowych czasu”, która od
sloganów. Jednak takie prace jak „Ślady nieobecności”
108 Andrzej Syska: (proposal) / (propozycja)
Meanwhile, Keller satirizes the mob-like tendency of the working classes that need direct consulting or outright brainwashing. His self-help stations, activated upon recei ving an impulse, don’t just count on subliminal ad messa ging. Instead, they dictate helpful tips in the manner of Confucius for achieving the highest possible working efficiency. The standard of the works proposed for transRobota is high, although some ideas do seem to encounter certain obstacles to their realization. The artistic explorations of Łasztownia chosen by the committee offered the broadest range of re-evaluation of a site that while moribund possesses considerable potential. The treatments force consideration of new ideas and points of view and reveal the power that underlies the trend to site-specific practice in contemporary art. As such, the works selected for the 7th Baltic Biennial enable Szczecin’s harbor to come alive again through art and culture.
109 Raul Keller: Worker‘s Public Self-Help Stations (proposal) Stacje samopomocy dla pracowników (propozycja)
fińskiego artysty Otto Karvonena i „Stacje samopomocy
Poziom proponowanych na transRobotę prac jest wysoki,
dla pracowników” Estończyka Raula Kellera używają
chociaż niektóre pomysły zdają się napotykać pewne pr-
słowa – pisanego lub mówionego – w bardziej historio-
zeszkody na drodze do realizacji. Artystyczne eksploracje
graficzny i zwięzły sposób, gdy odnoszą się do dziejów
Łasztowi wybrane przez komisję oferowały najszerszy za-
pracowników Łasztowni. Po gruntownym przebadaniu
kres ponownej oceny miejsca, które, choć dogorywające,
danych handlowych, Karvonen proponuje projekcję listy
posiada zarazem znaczny potencjał. Różne ujęcia tema
około trzystu produktów importowanych lub eksporto
tu wymuszają rozważenie nowych idei i perspektyw
wanych z Polski na wewnętrzne ściany budynku, tworząc
i objawiają moc, która leży u podstaw nurtu praktyki site-
pracę, która być może w największym stopniu realizuje
-specific w sztuce współczesnej. Jako takie, prace wybrane
główne punkty i cele wystawy. Rzutowana mantra dóbr
na VII Bałtyckie Biennale umożliwiają szczecińskiemu por-
i krajów odróżnia się od innych konceptualnych dzieł
towi ponowne ożywienie poprzez sztukę i kulturę.
wykorzystujących slogany jak projekty Jenny Holzer czy Barbary Kruger, które to prace są agresywniejsze w swej wymowie. Z kolei Keller ośmiesza pospolitą skłonność klasy robotniczej, która potrzebuje bezpośredniego doradztwa lub zupełnego prania mózgu. Jego „stacje samopomocy”, uruchamiane po otrzymaniu impulsu, nie działają na zasadzie podprogowego przekazu reklamowego. Zamiast tego dyktują one pomocne wskazówki w stylu Konfucju sza, których celem jest uzyskanie możliwie największej wydajności pracy.
project proposals / propozycje 110
Danuta Dąbrowska: Whitening (proposal) / Wybielanie (propozycja)
Gints Gabrāns: Field of 12 Crystals (proposal) / Pole 12 kryszta∏ów (propozycja)
111
rio.pool (David Baur, Lukas Lendzinski, Peter Weigand, Georg Winter): Fragrance of Utopia (proposal) / Aromat Utopii (propozycja)
Andrzej Syska: (proposal) / (propozycja)
Monika Matraszek: ‘3 Flux’ (proposal) / (propozycja)
112
113
Bogdan Twardochleb 114
¸asztownia Revealed A sketch of the island’s history Although it may be situated in the center of the local map
Up until the 17th century, the island was much smaller, with
and home of the port that connects Szczecin to the world
its present shape resulting from the filling of a canal that
– leading some to call it ‘the heart of the city’ – and even
joined two islands to form the present day Łasztownia.
though tens of thousands of residents pass over it each
Today, the island’s borders are marked by the Oder,
day, the island of Łasztownia, or ‘Lastadie‘ in German,
Parnica and Duńczyca rivers, and the Wrocławski and
has, by and large, remained outside the main currents of
Zielony canals.
city life in the postwar era. Only recently, and thanks to
With the construction of the Great Stone Dam, the pro-
architects, artists and dreamers, have many inhabitants of
cess of turning the island from marshy swamp to usable
Szczecin, especially younger ones, discovered Łasztownia.
land began in earnest. And the importance of harbor and
And they still are uncovering the island’s true beauty.
Łasztownia increased as the city developed as a center of
Łasztownia stands opposite the Old Town and the city cen-
trade linking sea routes with inland waterways. Medieval
ter, offering views of the towering St. Jacob’s Cathedral,
merchants built storehouses, while shipbuilders also toiled
the Castle of the Pomeranian Dukes and the Chrobry Em-
on the site. Fishermen built homes with gardens, smoke-
bankment, which dominate the Oder River’s Eastern shore.
houses, fish-drying chambers and sheds for their equip-
A component of the Międzyodrze archipelago that reaches
ment. New wooden storehouses and sawmills appeared,
into the Szczecin’s Lagoon – the Oder estuary that leads to
along with carpenters’ workshops, tar storehouses, grana-
the Baltic Sea – Łasztownia is surrounded by two arms of
ries; and the harbor was populated with sailors and porters
the river, providing the foundation for a harbor and canal
of various nationalities.
network that is in surprising symbiosis with nature.
At that time, the St. Gertrude Church – named after the pa-
The first traces of human activity on Łasztownia – in the
tron of culture, beggars and the dead – was established to
form of a Neolithic hatchet and iron swords – date from
provide a spiritual and civic centre for the island community.
the 9th and 10th centuries. The initial settlement of the
A century later, when Łasztownia was inhabited by approxi-
city comprised only the river’s left bank, with the town of
mately 1,400 people, Carmelite monks built a hospital and
Dąbie (‘Altdamm‘ in German and today a district of Szcze-
a refuge for the elderly nearby. During the plague of 1565,
cin) established on the Regalica – the river’s western arm.
and the ill were gathered in the church, where about 300
In the 13th century, a dyke, called the Great Stone Dam,
of them died.
and bridges were built on the marshes of Łasztownia and
This tendency to preservation already was evident at the
Międzyodrze to link both towns.
turn of that century. When a slaughterhouse and tannery
The island was the site of frequent floods, caused by over-
were built in Łasztownia, the reigning duke, Bogusław X,
flow of water coming down the Oder or back from the
forbade the dumping of garbage to the river – a recognition
Baltic Sea due to North winds. The most occurred in 1309,
even then of the importance of the Oder to the economic
1497, 1571, 1595, and 1612.
vitality of the city. Equally, washerwomen were designated
Odkrywanie ¸asztowni Szkic o dziejach wyspy i marzeƒ Wyspa Łasztownia (Lastadie) znajduje się w centrum
Wyspę często nawiedzały powodzie, będące skutkiem
mapy Szczecina. Jest jednak na uboczu głównych nurtów
nadmiaru wód, płynących już to w dół Odry, już to
życia miasta, mimo że każdego dnia przejeżdżają przez
cofających się od Bałtyku pod naporem północnych wia
nią tysiące ludzi, że poprzez port ma połączenia ze
trów. Żywioł niszczył Łasztownię w latach 1309, 1497,
światem, że ostatnimi laty nazwano ją „sercem miasta”.
1571, 1595, 1612…
Powiedziano nawet, że miasto nie odnajdzie indywidu-
Jej granice wytyczają rzeki: Odra, Parnica i Duńczyca,
alnej dynamiki i pełni charakteru, dopóki owo serce nie
oraz kanały, Wrocławski i Zielony (dawna fosa forteczna).
zacznie bić własnym, wyrazistym rytmem.
Dawniej była znacznie mniejsza, a swój dzisiejszy kształt
Mówiono o Łasztowni dużo. Czy nazbyt dużo? Dzięki
zawdzięcza połączeniu z wyspą, od której oddzielona była
architektom, artystom i marzycielom wielu mieszkańców
kanałem, zasypanym w XVII wieku.
Szczecina, zwłaszcza młodych, faktycznie ją odkryło i na-
Im bardziej Szczecin się rozwijał, im więcej znaczył jego
dal odkrywa jej rzeczywiste piękno.
port, tym bardziej stawała się potrzebna. Ludzie musieli ją
Od zachodu, przez Odrę, Łasztownia sąsiaduje z odsuniętą
zdobywać, utwardzając bagna najpierw nad samą Odrą,
od rzeki Starówką i śródmieściem Szczecina. Widać z
naprzeciw najstarszej części miasta. W średniowieczu kup-
niej wyniosłą katedrę św. Jakuba, Zamek, Wały Chrobre-
cy budowali tam magazyny, po nich pojawili się budow-
go. Jeśli obrócić się na wschód, jest pierwszą z wysp
niczowie łodzi i małych okrętów. Rybacy stawiali domy
archipelagu
otoczonego
z ogrodami, wędzarnie i suszarnie ryb, szopy na sprzęt.
dwoma ramionami Odry, dzielącego miasto na część
cudownego
Międzyodrza,
W XV wieku pojawiły się składy drewna i smoły, tartaki,
lewo- i prawobrzeżną. Pomiędzy nimi usadowił się port
powstała cieślarnia miejska, port ze spichlerzami, a w nim
– w dolinie wysp i odrzańskich kanałów, w zaskakującej
żeglarze różnych nacji, tragarze...
symbiozie z przyrodą.
Na przełomie XIII i XIV wieku wybudowano kościół pod
Trudno powiedzieć od kiedy na Łasztowni mieszkają lu
wezwaniem św. Gertrudy, opiekunki kultury, żebraków
dzie. Archeologowie znaleźli neolityczny toporek i żelazne
i umarłych. W XV wieku, gdy na Łasztowni mieszkało
miecze z IX i XI wieku, ślady pracy i walki.
około 1400 osób, w jego pobliżu karmelici postawili
Przed wiekami Szczecin znajdował się tylko po lewej stro-
szpital i dom dla starców. Gdy w 1565 roku Szczecin
nie Odry. Po prawej, ale aż za Odrą Wschodnią (Regalicą),
dziesiątkowała dżuma, w kościele gromadzono chorych.
powstało z czasem miasto Dąbie (Altdamm), dziś dzielnica
Zmarło w nim około trzystu osób.
Szczecina. W XIII wieku zbudowano mosty i groblę, która –
Z czasem zaczęto dbać o rzekę. Gdy około 1500 roku
biegnąc przez bagna Łasztowni i Międzyodrza – połączyła
na Łasztowni powstała rzeźnia i garbarnia, książę
oba miasta. Nazwano ją Wielką Kamienną Tamą (Gross-
Bogusław X zakazał wyrzucania odpadów do wody. Na
-Stein-Damm).
wyspę przychodziły praczki, bo wyznaczono na niej miejsce do prania bielizny.
115
116
a special place on the island to wash clothes.
bark-grinding, using a horse gear, was launched.
By the 16th century, when Szczecin’s patrician families
At the time, residential buildings and storehouses were
– among them the Loitz, a family of bankers, famous also
built on foundations of oaken stakes. In addition to enlar-
beyond the Baltic Sea region – began buying up parts of
gement of the island, the 18th century also saw its ground
the island, Łasztownia boasted a population of 1,800.
level raised in several parts. Among the notable industria-
In the 17th century, the island, like the city, suffered the
lists active in the area, Berlin-born Gotthilf Tilebein built
ravages of the Thirty Years War and residual conflicts. With
a storehouse for tobacco, wine and small goods, and a
the ceding of Szczecin to Swedish control, Łasztownia was
nearby hothouse. And several years later, Georg Christian
incorporated into an enlarged system of city fortification
Velthusen of the Netherlands established a tobacco ma-
built by the conquering army. When the Brandenburg
nufacturing plant with a four-horse grinder.
army besieged Szczecin in 1677, the result was still more
Another resident, Martin Nüscke, established a shipyard on
destruction on Łasztownia.
the island. A member of a large family of ships carpenters
In 1720, Szczecin was purchased from the Swedes by Prus-
and fishermen, Nüscke first produced small vessels to ser-
sia and Łasztownia was rebuilt and developed into a large
vice the inland waterways. The yard then began employing
harbor suburb. New tax houses, granaries, a salt-works,
Dutch master shipbuilders, which led to the production of
sugar refineries and a vinegar factory appeared during the
three-masted sailing ships and frigates. The year 1797 saw
period. And during the reign of the King Frederick William I
the launch of ‘Der Gott Mars‘, measuring more than 40
of Prussia (172–1738), the number of residential buildings
metres in length and with a displacement of around 800
increased so much that a new network of streets had to
tons, which was considered the highest achievement of
be designed. While the Southeastern part of Łasztownia
contemporary shipbuilding in the city.
remained agricultural, while the Western portion of the
In the first half of the 19th century, Łasztownia was renown
island was being transformed into an industrial area.
for its cattle and wool markets, the latter of which ceased
In 1731, the Kłodny Bridge was constructed on the site
operations in 1832 and the former that gave rise to a large
of today’s Castle Route (Trasa Zamkowa). In the mid
slaughterhouse alongside it nearer the end of the century.
18th century, the new harbor piers were built opposite
A sailing school and fire brigade were set up on the island,
to the Chrobry’s Embankments and a city hospital was es-
while a tax-free trade zone, new storehouses and granaries
tablished on Łasztownia at the location of a modern-day
and a housing estate for soldiers were established.
refuge run by the sisters of Mother Theresa of Calcutta. This
Nevertheless, indecision over plans to rebuild the harbor
period also saw a loading crane constructed near the Long
hindered investments on Łasztownia. As in much of Eu-
Bridge – one of the oldest man-made fords – followed by
rope, struggles with drinking water and sewage remained
the building of city scales, an orphanage, a hospital and
endemic as populations grew – developments that in 1831
military barracks. At the end of the century, a mill for
produced rioting on the island during a cholera outbreak,
A bird’s eye view of Szczecin 1929/1931 / Widok Szczecina z lotu ptaka 1929/1931
W XVI wieku posiadłości na wyspie kupowali patrycjusze,
a kilka lat później Georg Christian Velthusen, przybyły
m.in. Loitzowie, bankierzy znani nie tylko wokół Morza
z Holandii – manufakturę tytoniu, z czterokonnym kieratem
Bałtyckiego. Mieszkało wtedy na wyspie około 1800 osób.
do jego rozcierania.
W XVII wieku Łasztownię niszczyły wojny. Kataklizmem
Pół wieku wcześniej osiedlił się na wyspie Martin Nüscke.
była dla niej wojna 30-letnia, w wyniku której Szcze-
W Szczecinie miał wielu krewnych, cieśli okrętowych
cin objęli Szwedzi. Włączyli wyspę do systemu fortyfika
i rybaków, i zaczął z nimi tworzyć stocznię. Powstawały
cji miejskich, budując obwałowania. Ogromne straty
w niej najpierw łodzie, potem małe statki, a po zatrud-
spowodowało oblężenie brandenburskie w roku 1677.
nieniu mistrzów z Holandii – trójmasztowce i fregaty.
Wyspę odbudowano po wykupieniu Szczecina przez
W 1797 roku, gdy stocznia była już na zachodnim brzegu
Prusy, co stało się w roku 1720. Została też rozbudowa-
Odry, dając początek stoczniom dzisiejszym, zwodowano
na jako portowe przedmieście z domami akcyzy, kolejny-
okręt „Der Gott Mars” (długość: 136 stóp, szerokość:
mi spichrzami, warzelnią soli, rafinerią cukru, wytwórnią
35 stóp, wyporność: 400 łasztów), uznany za najwyższe
octu. Gdy w Prusach panował król Fryderyk Wilhelm I
osiągnięcie ówczesnej techniki okrętowej.
(1729–1738), otrzymała nową siatkę ulic. Zmieniała się,
Na początku XIX wieku inwestycje na wyspie hamowały
przybywało na niej pracy i efektów pracy. Jej południowo-
ograniczenia twierdzy szczecińskiej i niejasne plany rozbu-
-wschodnia część długo zachowywała charakter rolniczy,
dowy portu. Dotkliwe też były kłopoty z wodą pitną
zachodnia była terenem przemysłowym.
i – jak w każdym ówcześnie mieście – z odprowadzaniem
W 1731 roku wybudowano Most Kłodny, znajdujący się
nieczystości. W 1831 roku, gdy w Szczecinie panowała
w miejscu dzisiejszego mostu Trasy Zamkowej. W połowie
epidemia cholery, na Łasztowni wybuchły gwałtowne
XVIII wieku, naprzeciw dzisiejszych Wałów Chrobrego,
zamieszki. Ludzie bali się leczyć w miejscowym lazarecie.
powstały nowe nabrzeża portowe, a przy dzisiejszym Bul-
W pierwszej połowie XIX wieku Łasztownia słynęła
warze Gdańskim, mniej więcej w tym samym miejscu, gdzie
z jarmarków bydlęcych, a zwłaszcza wełnianych (do 1832
dziś jest przytułek prowadzony przez siostry Matki Teresy
roku). Powołano na niej szkołę żeglarską i straż pożarną.
z Kalkuty, otwarto lazaret. Przy Moście Długim, drewnia-
Przy Moście Długim powstał teren wolnocłowy, kolejne
nym wówczas, stanął żuraw przeładunkowy, a później
magazyny i spichrze, a w innym miejscu – osiedle domków
– w jego pobliżu – budynki wagi miejskiej, dalej sieroci-
żołnierskich.
niec i koszary. Pod koniec XVIII wieku zaczął pracę młyn
W drugiej połowie XIX wieku zaczęła działać rzeźnia
do kruszenia kory, poruszany końskim kieratem. Domy
miejska, ogromna jak na tamte czasy i potem rozbudowy-
i magazyny budowano na palach – trwałych, dębowych.
wana, kolejowy Dworzec Wrocławski, nowy kościół św.
W XVIII wieku wyspę w wielu miejscach podwyższono.
Gertrudy (parafia liczyła wtedy 9 tys. wiernych), a w 1898
Gotthilf Tilebein, rodem z Berlina, zbudował wtedy na
roku zaczęto budowę elektrowni. Zniknęły ogrody, bo
niej spichlerz na tytoń, wino i drobnicę (z oranżerią obok),
zabrakło dla nich miejsca.
117
118
with residents fearful of seeking treatment at the local
residential buildings and storehouses surviving damage
hospital.
that would take years to clean up and rebuild.
In the second half of 19th century, a new Church of St.
Szczecin became a Polish city at the end of the war and for
Gertrude was constructed as part of an overall redeve-
several years thereafter, Łasztownia and the harbor were
lopment. Public works, in the form of the Breslau Railway
under the Soviet administration, which forced captured
Station, also took place there. And in 1898, construction
and remaining German residents to work on the clean-
began on an electric power plant. The island also became
up. In October of 1945, the slaughterhouse was given to
home to one of the biggest German tuberculosis clinics – a
Poland, with the entire area ceded to Polish control nearly
forerunner of the health center and homeless shelter that
two years later.
exists on the island today.
As part of the rebuilding effort, a temporary bridge was
Growing industrialization saw the amount of land de-
constructed and debris were removed.
voted to agricultural, public gardens and the like, slowly
The main routes leading to the harbor were rebuilt; first
ebb. Equally, these developments forced those living on
that leading to The Old Town berth and then those leading
Łasztownia into ever more cramped and increasingly sub-
to its Bulgarian, Greek, Soviet and Romanian counterparts.
standard living quarters, with a fire in 1891 causing great
The Customs House was renovated, but the devastated
losses of life and property.
granaries in the neighborhood were not. A Harbor Police
In the 19th and 20th centuries, painters were fond of
Station was established in the remains of the Christ the
Łasztownia’s harbor, shipyard and storehouses, among
King Church. The first habitants settled in the buildings on
them Ludwig Eduard Lütke (1801–1850), Eugen Dekkert
the Gdyński Boulevard, and in the late 1950s, the ruined
(1865–1956), and Hans Hartig (1873–1936), while the area
church of St. Gertrude was protected and passed to the
of Międzyodrze was a favorite of naturalists, especially
Lutheran parish. While debris removal left large tracts of
Paul Robien (1882–1945).
empty land, the decision was taken not to rebuild public
At the turn of the 20 th century, Łasztownia faced new
housing on Łasztownia.
changes precipitated by a growing population. Eclectic,
The following decade saw the razing of the ruins of the
art nouveau tenement houses were built, mainly at today’s
Breslau Railway Station. The main street was widened and
Gdyński and Gdański boulevards, along with factory and
its name changed to Energetyków. Meanwhile, a chocola-
service buildings. The sugar mill and slaughterhouses were
te factory was established in the buildings of the former
enlarged and a distillery built, along with the creation of
sugar refinery. The Long Bridge was welded together, thus
new harbor basins, petroleum warehouses, a customs of-
no longer serving as a drawbridge. A new harbor clinic was
fice building and the ‘Ewa’ granary.
established, a new Green Bridge built, and the popular
The end of the First World War bred considerable unrest
Bosmańska restaurant opened. Later, in the second half of
in the city, as well as across the whole of Germany. De-
the 1970s, construction of the Castle Route would begin
monstrations over the lack of sufficient food stores led by
on the site of Kłodny Bridge.
a Communist organization called ‘Spartacus’ saw workers
During those years, Szczecin’s largest employer was The
on Łasztownia clash with soldier in May of 1919.
Szczecin-Świnoujście Harbor Administration, and there
After the outbreak of the Second World War, the Nazis
was so much work to do that often requests for ‘harbor
sited slave labor camps on Łasztownia. Equally, the harbor,
reserves’ were issued on Polish national radio. Other large
the island’s factories and the railway junction proved at-
plants located on Łasztownia included a slaughterhouse, a
tractive to Allied air forces seeking to cripple the German
fishing company and a fish processing plant, with the num-
war machine. Carpet-bombing through the night of April
ber of people employed on the island reaching 30,000.
17th, 1944, destroyed the modernist Christ the King Catho-
In December of 1970, workers of major plants in Szczecin,
lic Church, the Kłodny Bridge, the houses, the sugar refi-
including those on Łasztownia, went on strike to protest
nery, schools and the granaries, with all but the strongest
government-directed price rises. The unrest lasted for
Brakowało też miejsca dla ludzi. Na Łasztowni były głów
należała rzeźnia. Oficjalne przekazanie Polsce całej wyspy
nie mieszkania małe, ciasne, o bardzo niskim standardzie.
nastąpiło we wrześniu 1947 roku.
W 1891 roku wielkie szkody wyrządził potężny pożar.
Uruchomiono most tymczasowy, usuwano gruzy, uprząt-
Przed pierwszą wojną światową zbudowano przychodnię
nięto główne trasy do portu; najpierw na nabrzeże
do walki z gruźlicą. Dziś też jest na Łasztowni przychodnia,
Starówka, potem na kolejne, którym dano nazwy:
są przytułki dla bezdomnych.
Bułgarskie, Greckie, Radzieckie, Rumuńskie… Najszybciej
W wiekach XIX i XX Łasztownię (port, stocznię, maga-
wyremontowano gmach Urzędu Celnego. Rozebrano
zyny) polubili malarze, wśród nich Ludwig Eduard Lütke
jednak pobliskie stare, zniszczone spichlerze, choć można
(1801–1850), Eugen Dekkert (1865–1956), Hans Hartig
je było odbudować. W resztkach kościoła Chrystusa
(1873–1936), a całe Międzyodrze – przyrodnicy, zwłaszcza
Króla pomieścił się Komisariat Portowy Milicji Obywa-
Paul Robien (1882–1945). Dziś jest ono ulubionym miej-
telskiej, a przy Bulwarze Gdyńskim, w ocalałych domach,
scem żeglarzy.
zamieszkali osadnicy. Pod koniec lat 50. zabezpieczono
Początek wieku XX to na Łasztowni kolejne zmiany, przy-
zrujnowany kościół św. Gertrudy, przekazany następnie
rost pracy, coraz więcej ludzi. Powstało wtedy trochę
parafii luterańskiej.
większych domów czynszowych, secesyjnych i eklekty-
Po uprzątnięciu gruzów duże połacie wyspy pozostały
cznych, głównie przy dzisiejszych bulwarach Gdyńskim
jednak puste… Na Łasztownię nie wróciło budownictwo
i Gdańskim. Otwierano kolejne fabryki i obiekty usługowe,
mieszkaniowe.
znana była wielka rafineria cukru, gorzelnia, zbudowa
W drugiej połowie lat 60. wysadzono w powietrze zruj-
no nowe baseny portu, piękną sylwetę magazynów
nowane budynki Dworca Wrocławskiego. Poszerzono
wolnocłowych, składy nafty, gmach urzędu celnego.
ul. Łasztową, której historyczną nazwę nieszczęśnie
W połowie lat 30. pojawiła się sylweta elewatora „Ewa”.
zmieniono na Energetyków. W obiektach cukrowni za-
W 1919 roku Szczecin, jak i całe Niemcy, ogarnęły
częła pracę fabryka czekolady.
gwałtowne niepokoje społeczne. Przez miasta przeciągały
Potem zaspawano Most Długi, który przestał być mostem
marsze głodowe, organizowane pod czerwonymi sztanda-
zwodzonym. Powstała przychodnia portowa, nowy most
rami przez komunizującą organizację „Spartakus”. W maju
Zielony, popularna przez lata restauracja Bosmańska.
doszło na Łasztowni do walk robotników z wojskiem.
W drugiej połowie lat 70., w miejscu Mostu Kłodnego,
Wyspa była terenem portowo-fabrycznym i mieszkalnym.
rozpoczęła się budowa Trasy Zamkowej.
Po wybuchu drugiej wojny światowej pojawili się na niej
Największym zakładem pracy w Szczecinie był wówczas
robotnicy, jakich wcześniej nie znała. Hitlerowcy zorga-
Zarząd Portu Szczecin-Świnoujście, a pracy było tak wiele,
nizowali tu niewolnicze obozy pracy przymusowej. Ale
że często, za pośrednictwem Polskiego Radia, wzywano
port, fabryki i węzeł kolejowy ściągały lotnictwo aliantów.
na pomoc tzw. rezerwy portowe. Inne duże zakłady
Najbardziej dramatyczny dla wyspy był nalot dywanowy
pracy to rzeźnia, przedsiębiorstwo rybackie, przetwórnia
w nocy z 17 na 18 kwietnia 1944 roku Zniszczony został
rybna. Liczba pracowników, zatrudnionych na Łasztowni,
wtedy m.in. katolicki kościół Chrystusa Króla, zbudowany
dochodziła do 30 tysięcy.
w latach 30. w stylu modernistycznym.
W grudniu 1970 roku również na Łasztowni wybuchły
Wojna zdruzgotała Łasztownię. W gruzach legło kilka
strajki w obronie godności pracy. Wybuchły także w sier
wieków pracy. Runął Most Kłodny, domy, cukrownia,
pniu 1980, a potem w roku 1988.
szkoły, spichlerze... Ocalało kilkanaście budynków miesz-
Przemiany demokratyczne i wolnorynkowe, które nastąpiły
kalnych oraz najmocniejsze magazyny i gmachy w porcie.
w Polsce po roku 1990, spowodowały zmianę systemu
W 1945 roku Szczecin znalazł się w granicach państwa
organizacji pracy. Doprowadziły też do upadku nieren-
polskiego. Łasztownia i port przez kilka lat były w admi-
townych firm, znajdujących się również na Łasztowni. W
nistracji radzieckiej, która do różnych prac przymusowo
zmienionej strukturze kompetencyjnej pozostał Zarząd
zatrudniała Niemców. Od października 1945 roku do Polski
Portu Szczecin-Świnoujście, zamknięto rzeźnię. Powstały
119
several weeks and more than a dozen people were killed
The dream solution of city planners is the creation of a thri-
when soldiers opened fire on protesters attempting to
ving residential and service area, with a theater and concert
overrun a nearby police station. The strikes foreshadowed
hall on the cape bordered by the Duńczyca and Grodzki
events that would end regional Communism nearly two
canals, housing, a branch of the local university, a marina,
decades later, with workers on Łasztownia joining in nati-
art galleries, coffee bars, and, of course, the harbor.
onwide strikes in 1980 and 1988.
Whether this vision will materialize remains to be seen.
Democratic and free-market reforms of the 1990s chan-
The first step in the process is taking place at the Starówka
ged the economic landscape of the island as unprofitable
embankment, which will become the new home of the
companies fell into bankruptcy. While the Szczecin-
regional Maritime Museum and thus mark a symbolic end
Świnoujście Harbor Administration survived, the slaughter
of Łasztownia’s history as a labor center.
house was closed down. In the intervening years, several 120
mostly small companies (notable among them Gryf-Port
***
and Drobnica) have been established there, with the
Post script:
number of people employed on Łasztownia but a fraction
This sketch of Łasztownia – made using studies by local
of its pre-reform heyday.
historians Tadeusz Białecki, Włodzimierz Stępiński, Edward
For the past several years, a search has been underway to
Włodarczyk and Bogdana Kozińska was written before the
find a new purpose for Łasztownia – utilizing long-vacant
final regatta of The Tall Ships’ Races in August of 2007,
buildings such as those once occupied by the slaughter-
an event that drew hundreds of thousands to Łasztownia,
house – that would restore its position as the ‘heart of
adding yet another chapter to its history and providing an
the city.’ Drawn by the architectural beauty, young people
indication of what the area could become when it reaches
have attempted to colonize the place, including artists con-
its full potential.
nected with Musica Genra and Kana Theatre from Szczecin; as well as attracting the M/S Stübnitz, a Rostock-based floating arts center, to the area, in 2003. And at the former Church of St. Gertrude, now called the Holly Trinity Church, a Festival of Old Music has been ongoing for several years.
nowe firmy, z reguły niewielkie (wśród największych jest
Na razie na nabrzeże Starówka, które będzie wyłączone
Gryf-Port i Drobnica), lecz wielokrotnie zmalała liczba
z portowej eksploatacji, przeniesie się Muzeum Morskie.
pracujących na wyspie ludzi.
Symbolicznie zamknie się wielki etap dziejów pracy na Łasztowni.
Od parunastu lat trwa poszukiwanie specyfiki Łasztowni i jej nowych znaczeń. Zrodziło się marzenie o nowym
***
„sercu Szczecina”. Obiekty, głównie rzeźni miejskiej, opuszczone przez
Post scriptum:
pracowników i pracę, długo stały puste. Wreszcie
Szkic o Łasztowni, korzystający oczywiście z opracowań
zafascynowały młodych ludzi, głównie swoją niesłychanie
szczecińskich historyków, m.in. Tadeusza Białeckiego,
piękną architekturą. Najpierw udało się doprowadzić
Włodzimierza
do tego, przy jednym z nabrzeży portu zacumował m/s
Bogdany Kozińskiej, powstał przed finałem regat The
Stübnitz z Rostocku, niegdyś rybacki statek-baza, a po
Tall Ships’ Races. Regaty, a więc żaglowce, jachty, setki
wycofaniu z eksploatacji pływające miejsce artystów
tysięcy ludzi, dopisały do dziejów Łasztowni nieoczeki-
i spotkań młodzieży. Na jego pokładzie pojawili się artyści,
wanie piękną kartę. Może przybliży ona realizację marzeń
związani z festiwalem Musica Genera, Teatrem Kana,
o nowym kształcie wyspy, położonej w centrum mapy
architekci, miłośnicy sztuki, wolni strzelcy, marzyciele. Po
Szczecina...?
raz pierwszy po wojnie pozwolono im poznawać wyspę.
Przed wiekami szczecinianie zaczęli zdobywać Łasztownię
Niebawem muzycy pojawili się też w kościele św. Gert-
dla miasta. Czy miasto zdobędzie ją teraz dla szczecinian?
rudy (dziś św. Trójcy) i zaczęli organizować Szczeciński Festiwal Muzyki Dawnej. Parafia przypomniała Szczecinowi nazwisko Dietricha Bonhoeffera. Wreszcie powstał pomysł na zupełnie nową Łasztownię – z filharmonią na cyplu wcinającym się w szerokie wody Duńczycy i Kanału Grodzkiego, z teatrem, domami miesz kalnymi, uczelnią, jachtami, marinami, galeriami sztuki, kawiarniami, z pracującym nadal portem. Czy kiedykolwiek się zmaterializuje, czy też na zawsze pozostanie marzeniem...?
Stępińskiego,
Edwarda
Włodarczyka, 121
122
123
Christoph Tannert 124
Art Bids Farewell to ¸asztownia An Epitaph As I understand art projects in public space, they must
knickknack monuments and abandoning themselves to
consist of incompatibilities that, long after they are esta-
the art-pious will to beautify, the artists formed impulsive
blished, continue to form molecular combinations and to
groups bent on conducting a thorough cleaning and with
turn themselves into ignition fuses.
an eye to a Utopian fraternization between the worlds of
In the case of transRobota, and considering the qualified
work and of art.
suggestions submitted by more than 30 international
The impulses emanating from the presentation in the
artists, these elements could have come together in the
National Museum propagated an open consciousness of
public space on Łasztownia.
art against regional interests. This legitimized the projects
The language of such a project, in the widest variety of
and demonstrated their utility in the formation of public
forms of acceptance, already was perceived multi-dimen
opinion.
sionally after the presentation of the proposed interven tions in February of 2007 at the National Museum in
Art projects in the public space, such as those develop-
Szczecin.
ment-oriented works envisioned for Łasztownia, could have
All the artists had consciously avoided the easy way out,
stimulated many forms of participation against the consen-
increasingly resorted to these days, of praising art as a ‘ser-
sus of insider alliances. Unfortunately, this did not happen.
vice’ – camouflaging a few massage exercises in colorful
If the planned art projects could have been brought to
wellness tents, accompanied by pastries cookie-cut with
realization, this would have offered residents and visitors a
bottle caps or by buckets of soup to cheer the audience,
rare opportunity to encounter, calmly and with concentra-
but planning in advance to avoid possible conflicts.
tion, things that they did not know before.
Works of art that oppose the history and stories of the place in question, to the living color of its natural sur-
An art project that grapples with the effects of global
roundings, are already lost. And works that merely seek
transformation on the social, economic and architectural
to prettify the way things have naturally developed would
space of Szczecin’s harbor grounds makes it difficult to
fare no better.
meet the power brokers that will undoubtedly decide its future use over dinner and drinks. Such art puts an end
It seems an obvious statement; every community has the
to the gourmet mood endemic at art parties all over the
art it deserves.
world; it returns defiantly to that increasingly overlooked
Planned around the theme of work and transformation,
ambition – to enlighten.
what was to be implemented on Łasztownia eschewed the eco-kitsch – widespread since the Communist era – that
Many European cities boast large sculptures in their public
continues to furnish inner cities, and the sculptural-cata-
spaces. However, external space as an open-air museum
strophic futility that is its hallmark. Instead of thinking up
is something completely different from a concept for inte-
Po˝egnanie sztuki z ¸asztownià Epitafium Według mnie projekty artystyczne w przestrzeni publicz
Zamiast wymyślać monumentalne bibeloty i padać na
nej powinny opierać się na niezgodnościach, które jesz-
kolana przed potrzebą upiększania, artyści podjęli próbę
cze długo po realizacji będą tworzyć nowe kombinacje
nowego zrozumienia utopijnego braterstwa między świa
molekularne, będące niejako same z siebie ostrą amunicją
tem pracy i światem artyzmu, tworząc grupy impulsów
dla przemyśleń.
dla sztuki urbanistycznej i porządkowania przeszłości.
Gdy przyjrzeć się propozycjom ponad 30 międzynaro-
Impulsy, jakie wychodziły od prezentacji w Muzeum
dowych artystów, naprawdę mogło to zafunkcjonować.
Narodowym, akcentowały otwarte myślenie o sztuce,
Ich język, postrzegany w najróżniejszych formach inter-
sprzeciwiające się regionalnym kompromisom. Tym sa-
akcji z przestrzenią publiczną na Łasztowni, we wszelkich
mym projekty uzyskały legitymację do kształtowania opi-
wymiarach, można było poznać już podczas prezentacji
nii publicznej.
tychże projektów w lutym 2007 r. w Muzeum Narodowym w Szczecinie.
Nastawione na przyszłość projekty artystyczne w prze-
Żaden artysta nie wybrał łatwej drogi i wszyscy świadomie
strzeni publicznej, jak te, które rozważano dla Łasztowni,
unikali apologii sztuki jako „usługi”, tak jak to się dziś
mogłyby stymulować różnorodne formy partycypacji,
coraz częściej zdarza – ukrytej między przyrządami do
odchodzące od kompromisów lokalnych grup. Do tego
masażu w kolorowych centrach SPA, tanio zdobionymi
niestety nie doszło.
ciastkami czy kubłami zupy, sztuki stworzonej tylko po to,
Gdyby doprowadzono do przełomu, jaki mogły przynieść
by cieszyć publikę, by od samego początku unikać wszel-
zaprezentowane projekty, to zarówno mieszkańcy miasta,
kich konfliktów.
jak i goście, otrzymaliby rzadką szansę rozwijania w sobie
Dzieła, które stoją w opozycji wobec wielkiej lub małej
umiejętności zatrzymania się, by w spokoju i koncentracji
historii danego miejsca, wobec żywych kolorów jego natu-
spotkać coś, czego przedtem nie znali.
ry, przegrywają na samym wstępie. Podobnie miałaby się rzecz z tymi dziełami, które próbowałyby jedynie upiększyć
Projekt artystyczny, który podejmuje konfrontację z pro-
to, co pojawiło się w danym miejscu w sposób naturalny.
cesem globalnych przemian społecznych, ekonomicznych i architektonicznych w kontekście szczecińskiego portu
Sprawa jest oczywista – każda społeczność ma taką
oczywiście przeszkadza pięknym i bogatym w ich rautach
sztukę, na jaką zasługuje.
i beztroskich spacerach. Taki rodzaj sztuki odcina się od
To, co stworzono na temat pracy i transformacji w celu
panującego w wielkim świecie nastroju koneserstwa na
realizacji na Łasztowni, oderwało się wreszcie od coraz
wernisażach i przekornie powraca do niemal już zapo-
powszechniejszego także w Polsce, ekokiczu, trwającego
mnianej roli oświecającej.
jeszcze od czasów komunistycznych, przebudowywania miast w duchu formalno-katastrofalnej bezskuteczności.
125
126
grating art in public space. After all, in the future we must
Advanced concepts of art in public space can animate peo-
think more in the direction of exploring than of adorning.
ple to perceive their immediate surroundings – especially
The project designs might have managed this, inspiring an
overlooked parts of a city – with all their sensory systems.
interested public to take a more active role in the future of
Even if, on a broader scale, we no longer possess such
Łasztownia. Art processes, and emotional, public, societal
finely tuned criteria of perception.
issues on a site of industrial production – where else in the
The great aim of this (unfortunately not fully realized)
world could that have been found?
artistic intervention was to work against such ephemera
The artists invited to target Łasztownia consciously did
lity and superficiality and to test how spaces, surfaces,
not want to fence in their little patch of garden and
connections, thresholds and boundaries between one’s
grow their private blossoms. They strove for interaction
own and the public sphere, as well as between the various
with the city, its officials, it planners and, above all, its
districts of the city, and how they can be repossessed for
residents. With art in a moderator’s role, the exhibition
the public.
offered the chance for urban interventions that would dynamize a largely disused space. In the 21st century, Szczecin will be forced to weather a wide range of increasingly visible demographic, social, and cultural upheavals. And the discussion about Łasztownia is not the first thing to draw attention to the current inadequacy of fundamental arrangements and, by extension, the dysfunctionality of various parts of the urban structure. These deficiencies of the city’s structure are visible to all and recognized by many – and they are not necessarily the results of mistakes in urban planning or architecture, and not solely the political, social and economic outcomes that of stifled reform. Rather, they are in part due to a lack of attention that borders on indifference.
Translated from the German by Mitch Cohen
127
W wielu miastach Europy place publiczne stały się domem
Podniesione koncepcje sztuki w przestrzeni publicznej
wielkich rzeźb. Jednak przestrzeń zewnętrzna jako skan-
mogą zachęcić ludzi do tego, by zaczęli zauważać, od
sen jest czymś innym niż pomysł na integrację sztuki w
czuwać swoje najbliższe otoczenie – szczególnie właśnie
przestrzeni publicznej. W przyszłości musimy przecież
niedostrzegane obszary miejskie – wszystkimi zmysłami.
myśleć nie w kategoriach „dosztukowywania”, lecz „za-
Ogólnie rzecz ujmując nie posiadamy już dziś dokładnie
gospodarowywania”! Projekty dla Łasztowni sprostałyby
skalibrowanych kryteriów takiego ujęcia rzeczywistości.
temu zadaniu. Dzięki nim zainteresowana publiczność
Nadzwyczajnym celem tej (jak dotąd niestety nie w
mogłaby ponownie przyswoić Łasztownię. Procesy arty-
pełni zrealizowanej) ambitnej interwencji artystycznej na
styczne, emocje, przestrzeń publiczna i społeczna, wszcze-
szczecińskiej Łasztowni było przeciwdziałanie, przy pomo-
pione w produkcję przemysłową – gdzież na świecie
cy działań artystycznych, ulotności i powierzchowności
istnieje coś podobnego?
oraz zbadanie, jak można przenieść w sferę publiczną
Na Łasztowni artyści świadomie nie zamierzali wyznaczać
przestrzenie, powierzchnie, związki, progi i granice
własnego ogródka, gdzie mogliby hodować swe pry-
między tym, co prywatne, a tym, co publiczne, między
watne kwiaty. Ich celem była interakcja z podmiotami
poszczególnymi dzielnicami miasta, dla różnych grup
społecznymi i z miastem. Dzięki roli moderatora, jaką
społecznych i etnicznych, dla różnych pokoleń.
mogła przyjąć sztuka, można by jej doświadczyć w jej poziomych strukturach, urbanistycznych interwencjach jako sztukę dynamicznej przestrzeni. W XXI wieku Szczecin musi, w obliczu oczekiwanych i coraz bardziej widocznych problemów demograficznych, społecznych i kulturalnych, przejść liczne przemiany. Dyskusja na temat Łasztowni nie była pierwszą, która zwróciła uwagę na zasadniczą nieprzystawalność struktur, a tym samym dysfunkcyjność różnych części konstrukcji miasta. Te wady struktury są widoczne dla wszystkich i wielu zdaje sobie z nich sprawę – a przecież nie są one tylko wynikiem błędów urbanistycznych czy architektonicznych, nie są wyłącznie rezultatem politycznej, społecznej lub ekonomicznej zawodności wymagających reformy systemów społecznych, lecz także braku uwagi, która staje się niemal obojętnością.
Przekład z niemieckiego: Grzegorz Załoga
128
129
Artists
Biographies
David Baur (rio.pool) *1977 in Tübingen, Germany Graduated in 2004 from the Academy of Fine Arts in Stuttgart. Since 2005 has been studying at the Academy of Fine Arts in Nuremberg.
130
Selected exhibitions: 2006 – mash centre, class Winter, arts society Hildesheim, The Cradle of the 21st Century, Zielona Góra Gallery, Berlin; 2005 – Occupational Concepts, Gallery Oberwelt, Stuttgart, semi – semi entertainment, Gallery Hausgeburt, Stuttgart; 2004 – mad minutes, Gallery Hausgeburt, Stuttgart; 2003 – Kunst im Gange, Hochschule der Medien, Stuttgart; 2002 – Cultural Centre Schwanen, Waiblingen.
Kuba Bàkowski *1971 in Poznań, Poland Lives and works in Warsaw, Poland. Graduated from the Multimedia Communication Faculty of the Academy of Fine Arts in Poznań. Individual projects: 2006 – Tu by∏em, Bàkowski ... Street Stickers in the Wuyishan Mountains, China; Light One In Ether, Daniele Ugolini Contemporary, Florence, Italy, Air Sculptures And Other Flying Objects, Center for Contemporary Art Ujazdowski Castle, Warsaw; 22nd edition of 3500 cm2, project for Rialto Santambrogio, Roma, Italy. www.kubabakowski.net
Mira Boczniowicz *1973 in Legnica, Poland Lives and works in Wrocław, Poland. Graduated in 2000 with distinction from The Academy of Fine Arts in Wrocław. Since 2003 a member of the World Gallery of Laureates of the International Print Triennial Society, Cracow. In 2000 became Laureate of Grand Prix Award at the 3rd International Print Triennale in Bitola, Macedonia. Awarded scholarship by Lower Silesian Voivodeship Marshal in 2000. Since 2002 works in partnership with A. K. Urbański.
Heman Chong *1977 Lives and works in Singapore and Berlin. Graduated in 2002 with a master’s degree in Communication Art and Design from the Royal College of Art in London. Undergraduate degree awarded in 1997 by Temasek Polytechnic, Visual Communication Dept., Singapore.
Selected individual projects: 2007 – Strange Tourists, Potocka Gallery, Cracow; 2006 – Seans, Koraalberg Gallery, Antwerp; Have We Landed on the Moon yet?, Arsenał Gallery, Białystok; Museum’s Covery, the National Museum in Cracow.
Markus Draper *1969 in Görlitz, Germany Lives and works in Berlin. Graduated in 1996 from the Academy of Fine Arts in Dresden, Germany. From 1998–2000 was a master student of Prof. Ralf Kerbach. From 1996–1997 awarded with DAAD scholarship at the Central St Martins College in London. In 2006 winner of art prize, Energy, awarded by the Vattenfall Europe Mining and Generation.
Danuta Dàbrowska *1959 in Szczecin, Poland Graduated in 1989 from the Academy of Fine Arts in Poznań. Lecturer at the Higher School of Applied Arts in Szczecin (since 1996).
Selected individual exhibitions: 2007 – Fire Beats, Vattenfall Europe Mining & Generation, Cottbus; 2006 – Skulpturenkino: House of Darkness, Autocenter, Berlin; 2004 – Thin Skin, Galerie Gebr. Lehmann, Dresden; 2002 – Förderkoje, Art Cologne; 2000 – Echo, Hochschule für Bildende Künste, Dresden.
Hubert Czerepok *1973 in Słubice, Poland Graduated from the Fine Arts Academy in Poznań.
Selected individual and group exhibitions: 2007 – receptory, Art Museum, Charków, Ukraine; 2006 – ars baltica, Burgkloster Gallery, Lübeck; 2005 – Metropolis, Baltic Countries’ Art International Exhibition, National Museum in Szczecin; 2004 – Quinzaine Photographique, Nantes, France; 2002 – Energien einer Landschaft, Kunsthalle Rostock, Germany; 2000 – International Print Triennale, Cracow. http://dabrowska.szczecin.art.pl
Saim Demircan *1980 in Derby, UK. Currently lives in Berlin, Germany. Graduated in 2005 with a bachelor’s degree in Fine Art from Sheffield Hallam University, UK and the Norwich School of Art & Design, Norwich, UK. Since 2005 has been mainly involved with several artistled initiatives, organizing exchanges, exhibitions and hosting talks with artists. They include: Outpost, Norwich, UK, Sparwasser HQ, Berlin, Germany and most recently General Public, Berlin, Germany.
Marcin DoÊ *1976 A film maker, artist, activist and member of Elektropopklubs club team. Founder of groups: Będzin Beat (together with Dominik Cymer) and TOZI – Towarzystwo Ochrony Zabytków Industrialnych / Society for the Protection of Industrial Monuments. Selected projects: 2006 – Intimate Architecture – Abandoned Architecture, Kronika Gallery, Bytom, Poland, 2005 – Portrait Maker, documentary film. www.bedzinbeat.com
Selected individual exhibitions: 2007 – The Sole Proprietor and other Stories, Vitamin Creative Space, Guangzhou, China, 2006 – Philip, Project Arts Centre, Dublin, Ireland (with Leif Magne Tangen & Mai Abu El Dhab), 2005 – Ghost Country, Deckard & Pei, Singapore, 2004 – KunstLottery, Galerieraum KunstBank, Berlin, Germany, 2003 – The Silver Sessions, Künstlerhaus Bethanien, Berlin, Germany. Represented by Vitamin Creative Space, Guangzhou, China.
Roland Fuhrmann *1966 in Dresden, Germany Lives and works in Berlin. Graduated from Hochschule für Kunst and Design (Halle), Burg Giebichenstein in 1995, and École Nationale Supérieure des Beaux-Arts in Paris in 1997. Individual exhibitions: 2006 – VALUTA, Goch Museum; 2004 – Commercial Illusions, Spielhaus Morrison Gallery, Berlin; General Capitulation, Fassadengalerie Berlin; 2000 – Mönchehaus Museum of Modern Art, Goslar Selected art installations: 2007 – Red Mountain, City Hall of Goch (in realization); 2003–2005 – Sandbank, memorial to the flood relief volunteers at Bitterfeld, Germany; 2001 – Ornisorium, in buildings of the Informatics and Artificial Intelligence Faculty at the Martin-Luther-Univer sity in Halle, Germany. www.rolandfuhrmann.de
Gints Gabrãns *1970 Lives and works in Riga, Latvia. Graduated from Latvian Academy of Art Individual exhibitions: 2007 – Paramirrors, the 52nd Venice Biennial; 2005 – Apparent/Invisible, RIXC Media Space, Riga, Latvia, Apparent/Invisible. The Island of Perception, Rotermann Salt Storage, Tallinn; 2000 – Riga Dating Agency, together with Monika Pormale, Baltic Art Center C/O Enkehuset Gallery, Stockholm; 1994 – MG6, M6 Gallery, Riga.
Eva Hertzsch and Adam Page Eva Hertzsch *1965 in Esslingen, Germany Adam Page *1966 in Bedford, England Collaboration since 1997. Live in Berlin. In 1997 Adam Page was awarded with Max-PechsteinFörderpreis (with Johannes Spehr), Städtisches Museum Zwickau. In 2004 the couple were awarded a scholarship at Villa Massimo, Rome. Selected activities: 2007 – co-founding and running of association IDEE 01239 – Stadtteilforum, former off licence, Prohlis Estate, Dresden, EAST International, Norwich Gallery; 2006 – Glanz und Globalisierung, Hartware MedienKunstVerein, Dortmund, Lottoal38, public space, Laurentino Estate, Rome (with Centro Sociale L38 Squat); 2005 – meine Garage, Projekt Heimat Moderne, Experimentale e.V., Leipzig; 2000–2006 – running of InfoOffspring Kiosk, various public spaces, Dresden. www.infooffspring.de; www.idee-01239.de
Laura Horelli *1976 in Helsinki, Finland Lives and works in Berlin, Germany. Graduated in 2001 from the Academy of Fine Arts in Helsinki, Department of Time and Space. In 2002 graduated from the Academy of Fine Arts in Frankfurt am Main, Germany. Selected exhibitions in 2007: I have been considering making a video about a ski resort ... , Barbara Weiss Gallery, Berlin; Art and Sustainability, Kunstmuseum Liechtenstein, Vaduz; Retour d’Italie. Documents en déplacement, Jocelyn Wolff Gallery, Paris; Altenburg – Provinz in Europa, Lindenau Altenburg Museum (in collaboration with A. Engelmann, N. Fecht, K. Gödde, A. Reichman, M. Schmidt, R. Tess, S. Wittig); L’Europe en Devenir, Centre Culturel Suisse, Paris; Spectacle and Situation, Sommer akademie, Zentrum Paul Klee, Bern.
Otto Karvonen *1975 in Helsinki, Finland Graduated with a master’s degree from the Department of Visual Arts at the Sandberg Institute in Amsterdam in 2002. Since 2007 has been working as a visiting teacher at the University of Art and Design in Helsinki. Selected individual exhibitions: 2005 – Didn’t have to, in collaboration with Mikko Rimminen, Alkovi Gallery, Helsinki; 2003 – Public secrets, Profounders Gallery, Helsinki; 2002 – Ausländer / Foreigner, performance & installation at Gropiusstadt, Berlin (artist-in-residence); 2000 – Warm, Hilary C Gallery, Berlin.
Raul Keller *1973 in Tallin, Estonia Graduated in 2002 from the Estonian Academy of Arts, Interactive Multimedia Faculty. Selected projects and exhibitions: 2006 – Engaging a Satellite into Contemplation on Remote Control, Kjoelur Iceland, Tallinn, Estonia, Bulgan, Mongolia, Hanmer Springs, New Zealand, Kimberley, South Africa, Quito, Equador, Kailua, Hawaii, Salt Lake City, USA; 2003 – Microradio at a group exhibition Screensaver, Kunst ihoone, Tallinn; 2002 – multimedia performance 8, New Media Festival Interstandin” 4., Tallinn.
Ali Kepenek *1968 in Köln, Germany Selected exhibitions: 2006 – Constructing New Berlin, Bass Museum of Art, Miami; Signs & Surfaces, Künstlerhaus Bethanien, Berlin; Constructing New Berlin, Phoenix Art Museum, Phoenix; 2005 – Urbane Realitäten, Fokus Istanbul, Martin-Gropius-Bau, Berlin; 2004 – berlin.istanbul.vice.versa, Künstlerhaus Bethanien, Berlin. www.alikepenek.com
Grzegorz Klaman *1959 in Nowy Targ, Poland Lives and works in Gdańsk, Poland. Graduated from the Academy of Fine Arts in Gdańsk. Selected exhibitions: 2007 – Fear and Trembling, Schmidt Centre Gallery, Florida Atlantic University; 2006 – You won’t feel a thing: on panic, obsession, rituality and anesthesia, Kunsthaus Dresden; 2005 – Going Public From Balkans to Baltic, Modena/Formigine, Italy; Stra˝nicy Doków, Wyspa Art Institute, Gdańsk; 2004 – Beyond the red horizon, new art from Poland and Russia, Contemporary Art Center Ujazdowski Castle, Warsaw; Palimpsest Museum, Łódź Biennale, Museum of City Łódź History.
Maciej Kurak *1972 in Poznań, Poland Lives and works in Poznań, Poland. Graduated in 1998 from The Graphics Faculty of the Academy of Fine Arts in Poznań. Since 1998 has been working as an assistant at Prof. M. Pawłowski’s Serigraphy Workshop. A winner of Deutsche Bank Foundation Award for young Polish artists – Views 2005; exhibition after the competition, Zachęta, Warszawa. Selected exhibitions: 2007 – Déjà vu, Laboratorium Gallery, Toruń; 2006 – In between, Polish Days in Norway, Trondheim; 2005 – Crying Game, Sligo, Ireland; 2004 – Borders, University in Zielona Góra; Sweet Harmony, under the patronage of ON Gallery, Wildard, Poznań; 2003 – Prototype, Water Tower, Konin; 2002 – Decon struction, East Gallery, Łódź.
Tilman Küntzel *1959 in Hessen, Germany Lives and works in Berlin. Graduated in 1990 from the Academy of Fine Arts in Hamburg. From 1992–1998 was a lecturer at the College of Lüneburg in the Department of Aesthetics and Communication. In 2007 was a guest lecturer at the University of Arts (UdK), Berlin, Fine Arts Faculty In 1993 awarded with DAAD scholarship at the University of California at San Diego, USA. In 2002 won the first German Sound Art Award, Sculpture Museum Marl /SWR. In 2004 an initiator and curator of the symposium, exhibition and concerts STARE ÜBER BERLIN – sound art meets bioacoustics; on the aesthetics of birdsongs. In 2006 was a leader of World Cup 2006, Radio Commentaries in Native Tongues Synchronous Recordings project. www.tkuentzel.de
Lukasz Ledzinski (rio.pool) *1975 in Zabrze, Poland Lives and works in Stuttgart, Germany. Since 2000 has been studying Architecture and Design at the State Academy of Art and Design in Stuttgart. Selected exhibitions and projects: 2006 – Beautiful and Dangerous, FAIT Gallery, Cracow; Kulturnacht Stuttgart, plan and realization; 2005 – Blob up!, Architektur Preis Internet, Architectural Design, John Wiley & Sons, Ltd.; 2004 – John Bosch Architects, intern Amsterdam; 2002 – arch eins, international studio, New basis for architectural education?, Kassel.
Monika Matraszek *1970 in Łódź, Poland Lives and works in France. In 1998 graduated with distinction from l’Ecole Supé rieure des Arts Décoratifs de Strasbourg, Diplôme National Supérieur d‘Expression Plastique (Pflimlin Prize). In 2004 completed doctoral studies in the Faculty of Multimedia Communication, Photography Studio, at the Academy of Fine Arts in Poznań, Poland. In 2002 received Bourse du FIACRE, aide individuelle a la création, DRAC Alsace. In 2004 awarded by Boursa Centre Europein d‘Action Artistiques Contemporaines in Strasbourg. Editor-in-chief of the French edition of tri-national (Switzerland, Germany, France) magazine of contem porary art ‘Regioartline.’ www.monika-matraszek.regioartline.org
Agnes Meyer-Brandis *1973 in Aachen, Germany Graduated in 2003 with a master’s degree in Audio Visual Media Arts from the Academy of Media Arts in Cologne, Germany. Since 2004 has been working as a docent at the University of Applied Sciences in Düsseldorf, Germany. In the years 2005 and 2006 she was a jury member (Ministry of North Rhine-Westphalia) at the International Short Film Festival in Oberhausen, Germany. In 2006 won first prize at the Transmediale Award 2006, Berlin. Individual exhibitions: 2006 – Torreão , Goethe Institute, Porto Alegre, Brazil, 2005 – Artspace Aarau, Switzerland, Artspace Düsseldorf, Germany, Kapelica Gallery, Ljubljana, Slovenia, 1999 – flöhtüh, flöhrtah!, Parkhaus Malkastenpark, Düsseldorf, Germany. www.forschungsfloss.de
Ulrike Mohr *1970 in Tuttlingen, Germany Lives and works in Berlin. In 2003 she graduated from Freie Kunst/Bildhauerei at Kunsthochschule Berlin-Weißensee (KHB), Germany. In 2007 awarded with artist-in-residence scholarship from Berlin Senate for Science, Research and Culture, BM Contemporary Art Center Istanbul. She was granted a Mart Stam award (2003) and NAFÖG, (Nachwuchsförderung) from the city of Berlin (2004). Individual exhibitions and projects: 2007 – Kunstverein Hildesheim; 2006 – Restgrün, transplantation of all trees growing wild, Palast der Republik, Berlin, Zielpyramide, Wittsock; 72 h Schlussleuchten, Künstlerhaus Bethanien, Berlin; 2002 – Versuchsanordnung acer platanoides, KünstlerGärten and ACC Galerie, Weimar; Galerie blunk, Trondheim, Norvay. www.ulrikemohr.de
131
132
Oliver Ressler *1970 in Knittelfeld, Austria Lives and works in Vienna, Austria. Graduated from the University for Applied Arts (1995) in Vienna.
Stefan Sous *1964 Lives and works in Düsseldorf, Germany. Studied at the Art Academy in Düsseldorf under Tony Cragg.
His ongoing project Alternative Economics, Alternative Societies was produced 21 times, including solo-exhibi tions in Galerija Skuc, Ljubljana, 2003; Kunstraum Lueneburg, 2004; Centro Cultural Conde Duque, MediaLabMadrid, Madrid, 2004; Platform Garanti Contemporary Art Center, Istanbul, 2005; Museum of Contemporary Art, Novi Sad, 2005 and Museum of Contemporary Art Belgrade, 2005.
Prizes and awards (selection): 2005 – Artist in Residence, Goethe Institute, Porto Alegre; 2004 – Luxus/Luxury, 2nd Light Art Prize, Lüdenscheid, NRW Art Foundation; 2002 – Ogilvy award for Young Sculpture; 2001 – Civic Prize, Triennial exhibition for small sculpture, Fellbach.
Together with the political analyst Dario Azzellini he produced the movie 5 Factories–Worker Control in Venezuela (2006), which as a 6-channel video installation was presented at the Berkeley Art Museum, USA. Currently working on a book Alternative Economics, Alternative Societies in Polish and English, which will be edited by Wyspa Institute of Art, Gdansk. In autumn 2007 he will work as a ‘visiting artist’ at the California College of the Arts in San Francisco.
Roland Stratmann *1964 in Südlohn, Germany Lives and works in Berlin, Germany. Graduated in 1990 from the Department of Fine Arts at the Berlin University of the Arts. In 2006 awarded the Tempelhof-Schöneberger Kunstpreis. In 2004 won the 2nd prize competition, train station Bad Hersfeld.
www.ressler.at
Otmar Sattel *1955 in Speyer am Rhein, Germany Lives in Berlin, Germany. He’s a member of artistic group ‘Material & Wirkung’.
www.stefansous.com
Selected individual exhibitions: 2007 – Medeamorphoses, Radialsysthem V, Berlin; 2005 – Kai Hilgemann Gallery, Berlin; 2004 – Ålgarden Gallery, Borås, Sweden; Galerie von Tempelhoff, Karlsruhe; 2003 – Grimstad Kunstforening, Norway; 2002 – MonAlisa-Lovedrive, Städtische Galerie Weißer Elefant, Berlin; 2001 – Fishermen‘s, Kai Hilgemann Gallery, Berlin; 2000 – Istanbul 2000:108, Dürer Gallery, Goethe Institute, Istanbul. www.rolandstratmann.de
Selected individual exhibitions: 2007 – Wallpaper III – IV Energieskulpturen, GEHAG Forum, Berlin, 2006 – Videohörner, media project, Museum Pfalzgalerie Kaiserslautern; 2006 – Brennender Pegel, energy-sculpture, Wilhelm-Hack-Museum, Ludwigshafen am Rhein; 2005 – Review = Preview, drawings, photographies, Schloß Klein-Niedesheim, Worms; 2004 – LUX.us, video installation, AT Gallery, Poznań. Selected group exhibitions: 2007 – Source, Wedding Apotheke, Berlin; 2006 – The Window on the World, Justizvollzugsanstalt Limburg/Diez, Besucherraum; 2005 – Café Europa, light projection, Birthlerbehörde, Berlin; 2001 – Osmose, Umweltbundesministerium Berlin. www.otmarsattel.com
Roberta Silva *1971 in Trinidad and Tobago Lives and works in Milan and Lake Garda, Italy. Selected individual exhibitions: 2005 – Don’t Pretend Not to Notice, Miart with Via Farini, Milan; 2004 – Whereveryouare, Francesca Kaufmann Gallery, Milan; 2001 – The Beauty, XXL Gallery, Sofia, Bulgaria; 2000 – Liquid Border, Studio Casoli, Milan; 1998 – Grandmasterflash, Studio Casoli, Milan. Selected group exhibitions: 2004 – ArtiST Now. A Subterranean Garden, Split, Croatia; 2003 – Final Cuts, Union, London, 2002 – New Geography of Italian Art, Fondazione Sandretto Re Rebaudengo,Turin.
Joulia Strauss *1974 in St. Petersburg, Russia Lives and works in Berlin, Germany. In 1995 graduated from the New Academy of Fine Arts in St. Petersburg. In 2000 was awarded a master’s degree at Berlin University of Fine Arts and Prize of the President. From 2000–2005 lectured at The German Film School in Berlin. Selected individual exhibitions: 2006 – Museum Porte de Hal, Brussels; 2005 – Jette Rudolph Gallery, Berlin; 2004 – breitengraser room for contemporary sculpture, French Dom Cathedral, Berlin; 2003 – Art Science, Berlin; 2002 – Freud‘s Dream Museum, St. Petersburg; 2001 – Michael Schultz Gallery, Berlin. www.jouliastrauss.net
Andrzej Syska *1961 in Lublin, Poland Lives in Poznań. In 1985 graduated with honors from the State College of Fine Arts in Poznań in painting and artistic education. Works at the Poznań Academy of Fine Arts; dean of the Multimedia Communications Faculty since 2003. selected exhibitions and projects: 2006 – Panopticon, Kulturforum Burgkloster, Lübeck; 2005 – Dockwatchers, Wyspa Institute of Art, Gdańsk, Art Actuel PolonaisI, Toulouse; 2004 – Art Poznań, The Old Brewery, Poznań, 2003 – Tensions, Center for Contemporary Art Inner Spaces, 1st Art Environment Biennale, Poznań, 2003 – Cocoons, ON Gallery, Poznań; 2002 – Enchantments, AT Gallery, Black and White, AT Gallery, Poznań, 2000 – N.E.W.S., Noass Gallery, Riga, Latvia.
Urban Art Anne Peschken *1966 in Montreal, Canada Marek Pisarsky *1956 in Ruda Śląska, Poland Both live and work in Berlin, Germany and MyÊlibórz, Poland. Under the name Urban Art – founded in 1985 – collaborating as artists and project initiators. Selected exhibitions/projects/grants: 2007/8 – Berwick Gymnasium Arts Fellowship, 2007 Brandenburg Art Award, 2nd prize, Schloß NeuHardenberg, 2006 – Globalpix-Brandenburg, mobile manufacture, Schloßgarten Steinhöfel, 2005 – Wanderboje, Skulpturbiennale Münsterland, Bucharest–Buchawork, multi-media project, Bucharest, Romania; 2004 – Dialog Loci, art project in the public space of Kostrzyn, Poland, 2001 – Dialogue of Things, Regional Museum, Myslibórz, Poland. www.urbanart-berlin.de
Andrzej K. Urbaƒski (ARTAU) *1943 For 20 years has been occupied with painting, sculpture, video and artistic books. Presented his works in Poland, Germany, Netherlands, Sweden, Latvia, Russia, Belarus, Moldova, Italy, Bulgaria, Switzerland, Austria, Czech, USA, Brazil, Japan. Since 1991 member of International Biennale of New Media in Wrocław. Laureate of 2nd Prize in International Media Art Biennale WRO’99 and International Prize Transmediale’03. Since 2002 works in partnership with M. Boczniowicz.
Peter Weigand (rio.pool) *1974 in Stuttgart, Germany Lives in Stuttgart. Since 2000 has been studying Architecture & Design at The State Academy of Art and Design in Stuttgart, Germany. Selected exhibitions and projects: 2006 – Kunst Lebt! / Art is Alive!, plan and realization, Kulturnacht Stuttgart, plan and realization, 2004 – Behnisch, Behnisch & Partner, intern, 2002 – arch eins, international studio , New basis for architectural education?, Kassel.
Georg Winter (rio.pool) *1962 Biberach an der Riß, Germany Lives and works in Stuttgart, Germany. Since 2003, Professor for Art in Public Space, Academy of Fine Arts in Nuremberg, Germany. In 2000 together with Adi Hösle founded the work team Retrograde Strategies. Selected exhibitions: 2007 – Wolfgang von Kempelen. Man in the Machine, ZKM, Karlsruhe; 2006 – Conver sation with Art, on Art, Tokyo Opera City Art Gallery, Tokyo; 2005 – legal/illegal, Kunstverein Neuhausen, Neuhausen auf den Fildern; 2004 – Dialog Loci, Kostrzyn, Poland; 2003 – The Daimler Chrysler Collection, ZKM, Karlsruhe; 2002 – Private/Corporate I, Daimler Chrysler Contemporary, Berlin, 2001 – mokusoku I + II, Taubenstraße 13, Hamburg; 2000 – Glück & Casino, Kunsthaus Dresden.
Authors Waldemar Wojciechowski * 1958 in Gorzów Wielkopolski, Poland Lives in Szczecin, Poland. In 1985 graduated from the Fine Arts Academy in Poznań, degree in interior architecture. Since 2000, adjunct professor in Drawing, Painting and Sculpture Studio, Faculty of Civil Engineering and Architecture at the Szczecin University of Technology.
Bogdan Achimescu *1965 Lives and works in Cracow, Poland Graduated from the Academy of Visual Arts in Cluj, Romania and the Academy of Fine Arts in Cracow, Poland. Draughtsman, installationist, digital artist and teacher of visual art.
Selected individual exhibitions: 2007 – Spoczatku buw łogotip, Muzeum Krajoznawcze, Ługańsk, Ukraine; 2006 – Paintings-objects-installations, National Museum in Szczecin; 2005 – Original Copy, Amfilada Gallery, Szczecin; 2003 – 50 words, OFFicyna Gallery, Szczecin; 2002 – Horizon, work in an open air, A Fish Likes To Swim, Lubieszewo, Poland; 2001 – Paintings and Paintings, Entazis Gallery, Szczecin.
Marlena Chybowska-Butler *1972 Curator at the Museum of Contemporary Art in Szczecin, branch of the National Museum. Degree in Sociology, from the University of Szczecin and Museology, post-graduated studies at the Jagiellonian University, Cracow.
http://waldek.szczecin.art.pl
Adam Mazur *1977 Art critic and historian, curator at the Centre for Contemporary Art Ujazdowski Castle in Warsaw, Ph.D. candidate at the Polish Academy of Science, one of the editors of Obieg art magazine.
Julita Wójcik * 1971 in Gdańsk, Poland Lives and works in Poland. Graduated from the Academy of Fine Arts in Gdańsk. Awarded scholarships from Polish Minister of Culture in the years: 1995/6, 2001, 2003, 2005, 2007. Selected exhibitions: 2007 – Ars Baltica Triennale of Photographic Art, Don’t Worry – Be Currious!, Stadtgalerie Kiel, Germany; 2006 – Pure Form, Art in General‘s Residency EERE, New York City; News: Recent Acquisitions in Contemporary Art, The Israel Museum in Jerusalem, Israel; 2005 – Prague Biennale 2, Poland Overview Karlin Hall, in Prague, Czech; 2003 – Architectures of Gender Contemporary Women‘s Art from Poland, Sculpture Centre in New York City; 2004 – Dialog Loci, Kostrzyn, Poland.
Anne Peschken (*1966) and Marek Pisarsky (*1956) Both live and work in Berlin, Germany, and MyÊlibórz, Poland. Under the name of Urban Art they collaborate as artists and initiate art projects: 1985–1995 Urban Art Gallery in Berlin, 2001 Dialog der Dinge, Muzeum MyÊlibórz, 2004 Dialog Loci, Kostrzyn.
Christoph Tannert *1955 Studied Classical Archeology and Art History at Humboldt University in Berlin. Director of the Künstlerhaus Bethanien in Berlin. Curator. Important exhibitions in the public spaces: Skulptur – Biennale Münsterland 2001, Werden, Brandenburgische Kunsttage 2000.
Bogdan Twardochleb *1954 Graduated from the Institute of Polish Philology at the University of Szczecin. Journalist, one of the editors of Kurier Szczeciƒski, author of articles and essays on artistic life, cultural, historical, Polish-German problems.
Faye Tzanetoulakou *1970 Art historian, works as an independent curator and art critic in London and Athens. A Glasgow University MA graduate in Art History. She was the Director of Contemporary Art at Giorgio de Chirico Museum in Volos, Thessaly. She is a regular contributor of Highlights art magazine. Member of AICA.
133
Thanks / Podziękowania 134
transRobota project is supported by: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (The Ministry of Culture and National Heritage) Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego (The Marshal’s Office of Zachodniopomorskie Voivodeship) Miasto Szczecin (The City of Szczecin) Port Rybacki Gryf Sp. z o. o. (Fishery Port Gryf, Sp. z o.o.) Bundeszentrale für politische Bildung (The Federal Agency for Civic Education, Germany) Kulturverwaltung des Landes Berlin (Culture Administration of Berlin, Germany) Ars Baltica The Academy of Fine Arts in Cracow, Intermedia Department Austriackie Forum Kultury w Warszawie (Austrian Cultural Forum, Warsaw) Kulturring in Berlin e.V. Commission on Culture of the Union of the Baltic Cities Special thanks for co-operation to / szczególne podziękowania za współpracę dla: Marius Babias
Beata Nowicka
Makro Chroma Werbeagentur
Iwona Ostańska
Krzysztof Derbiszewski
Dominik Paszkiewicz
Grzegorz Ferber
Mieszko Pawłowski
Karolina Freino
Marcin Piątkowski
Anna Galor
Katarzyna Poradzisz
Agnieszka Gryska
Uwe Rada
Jacek Jastrzębski
Jerzy Rączka
Aleksandra Juma
Robert Sadowski
The Kasprowicz Family
Anna Tyczyńska
Tadeusz Kawałkiewicz
Claudia Wahjudi
Armin Kley
Jole Wilcke
Kaja Kobylańska
TETRAPAK
Longin Komołowski Jan Łukaszewski
List of Illustrations / Lista ilustracji 2
Łasztownia, photo: Urban Art, 3D animations from Łasztownia Reloaded
6
Maciej Kurak: Simultaneously, installation at the Museum of Contemporary Art
76
Otmar Sattel: Fish ‘n’ Shits, photomontage by the artist
in Szczecin, photo: Monika Pich
77
Otmar Sattel: Fish ‘n’ Shits, installation at the Museum of Contemporary
7
Roland Fuhrmann: From Here You Can Watch Your Money Grow, photo: Grzegorz Solecki
8
9
Otmar Sattel, Fish ‘n’ Shits, 3D animations from ¸asztownia Reloaded
Art in Szczecin, photo: Grzegorz Solecki 78–79
Heman Chong, Saim Demircan, transRobota: A Novel, installation at the Museum of Contemporary Art in Szczecin, photo: Grzegorz Solecki
8
74–75
Roland Stratmann: Utopia ¸asztownia!, installation at the Museum of Contemporary Art in Szczecin, photo: artist’s archive
80–81
Otmar Sattel, Fish ‘n’ Shits, installation at the Museum of Contemporary Art
Distributing the flyers; Citizens of Szczecin bring their items to the Museum, photo: Roland Stratmann
in Szczecin, photo: Grzegorz Solecki
82
Urban Art: Globalpix Goes ¸asztownia, photomontage by the artists
Eva Hertzsch, Adam Page, www.artyscilasztowni.pl, installation at the Museum
83
Urban Art: Globalpix Goes ¸asztownia, stills from artists’ video
of Contemporary Art in Szczecin, photo: Grzegorz Solecki
84
Urban Art: Workers of All Countries United, oil on interwoven canvases,
13
Łasztownia, photos: Urban Art
14
Łasztownia, photos: Urban Art
16
Łasztownia, photo: Urban Art
18–19
3D animations ¸asztownia Reloaded
20–21
models from the 3D animation ¸asztownia Reloaded
300x180, 2007, photo: artists’ archive 85
Urban Art: Containership, oil on interwoven canvases, 300x180, 2007, photo: artists’ archive
86–87
Julita Wójcik: The Hanging Gardens, 3D animations from ¸asztownia Reloaded
88
Julita Wójcik: City Gimnastics, photo: Sylwester Gałuszka
22
Maciej Kurak, Simultaneously, 3D animation from ¸asztownia Reloaded
89
Julita Wójcik: City Gimnastics, photo: Mikołaj R. Jurkowski
23
Heman Chong, Saim Demircan, transRobota: A Novel, 3D animation from ¸asztownia
90
Łasztownia, photo: Urban Art, 3D animation from ¸asztownia Reloaded
Reloaded
94
Joulia Strauss: Chinesee-Ancient Greek Polonium Tea House,
25 26–29 34
3D animation from ¸asztownia Reloaded; Łasztownia, photo: Urban Art
proposal, photomontage: the artist
Kuba Bąkowski: The Rat-Catcher, photo: artist’s archive
95
Grzegorz Klaman: The Fall, proposal, photomontage: the artist
Markus Draper, The Seafight of Szczecin, Container-cinema, 3D animation from
98
Ali Kepenek: The Club: proposal, photomontage: the artist
¸asztownia Reloaded
99
Mira Boczniowicz, Hubert Czerepok, Marcin Doś, Andrzej K. Urbański:
36–37
Markus Draper: The Seafight of Szczecin, stills from the movie
38–39
Roland Fuhrmann: From Here You Can Watch Your Money Grow,
102
photomontages: the artist
104
40–41
Roland Fuhrmann: Early Shift, photomontage: the artist
46–47
Eva Hertzsch, Adam Page: Common Denominator: Artist, stills from live video of the transRobota conference
48–49
The Other Side, proposal, photomontage: the artists Otto Karvonen: Traces of Absence, proposal, photomontage: the artist Waldemar Wojciechowski: To Honour of the Work, proposal (left); video installation Bunker, proposal (right), photomontages: the artist 105 106–107
Roberta Silva: Don’t Pretend Not to Notice, proposal, photo: artist’s archive Stefan Sous: Swing, proposal, photomontage: the artist
Laura Horelli: Visiting the Kasprowiczs, stills from the video
108
Andrzej Syska: proposal, photomontage: the artist
54
Tilman Küntzel: Stacja Paliw, photomontge: the artist
109
Raul Keller: Workers Public Self-Help Stations, proposal, stills from artist’s video
55
Tilman Küntzel: Stacja Paliw, installation at the Museum of Contemporary Art
110
Danuta Dąbrowska: Whitening, proposal, photomontages: the artist
in Szczecin, photo: Marlena Chybowska
110
Gints Gabrāns: Field of 12 Crystals, photos: artist’s archive
Tilman Küntzel, Stacja Paliw, 3D animations from ¸asztownia Reloaded
111
rio.pool (David Baur, Lukasz Lendzinski, Peter Weigand, Georg Winter):
56–57 58 59–61 62–65 66–67
Maciej Kurak: Simultaneously, installation at the Museum of Contemporary Art 111
Andrzej Syska: proposal, photomontage: the artist
Maciej Kurak: Simultaneously, installation at the Museum of Contemporary Art
111
Monika Matraszek: 3 Flux, proposal, photo: artist’s archive
in Szczecin, photo: Monika Pich
112–113
Łasztownia, photo: Urban Art, 3D animation from ¸asztownia Reloaded
Agnes Meyer-Brandis: Probe Expedition into the Crater of ¸asztownia,
116–117
A bird’s eye view of Szczecin 1929/1931, archiv: Roland Fuhrmann
project proposal
122–123
3D animations from ¸asztownia Reloaded
Ulrike Mohr: skyline The Timeball Station, project proposal
68
Ulrike Mohr: Timeball Station, realization on Łasztownia, photo: Grzegorz Solecki
69
Ulrike Mohr: Timeball Station, realization on Łasztownia,
70–73
Fragrance of Utopia, proposal, photos: artists’ archive
in Szczecin, photo: Grzegorz Solecki
123 128–129
Łasztownia, photo: Urban Art Łasztownia, photo: Urban Art, 3D animation from ¸asztownia Reloaded
photo (left): the artist’s archive, photo (right): Grzegorz Solecki
3D animation transRobota – ¸asztownia Reloaded, authors:
Oliver Ressler: Imagine.…, photomontages by the artist
Bogdan Achimescu and Urban Art (Anne Peschken, Marek Pisarsky)
135
136
transRobota 7th Baltic Biennial of Contemporary Art 7. Bałtyckie Biennale Sztuki Współczesnej Muzeum Sztuki Współczesnej, Szczecin, 03.08 – 09.09.2007 transRobota project concept / koncepcja projektu transRobota Urban Art (Anne Peschken, Marek Pisarsky) publisher / wydawca Muzeum Narodowe w Szczecinie Dyrektor Lech Karwowski
The 7th Baltic Biennale of Contemporary Art – transRobota was organized within the ‘Artventure – Visual Art Network‘ project, supported by the Culture 2000 program of the European Commission. Its main goal is the discovery and presentation of the most original forms of European artistic expression in the field of visual arts. The project is realized by five partners: apollonia - european art exchanges, France; La Châtaigneraie – the Walloon Contemporary Art Center, Belgium; ArtBOX.gr; Greece; Multum in Parvo Ltd; Cyprus and the National Museum in Szczecin, Poland. 7. Bałtyckie Biennale Sztuki Współczesnej – transRobota zrealizowano w ramach projektu „Artventure – Visual Art Network” współfinansowanego przez Komisję Europejską – program Kultura 2000. Głównym celem „Artventure” jest odkrywanie i pokazywanie najbardziej oryginalnych form artystycznych ekspresji w dziedzinie sztuk wizualnych. Partnerzy: apollonia - european art exchanges, France; La Châtaigneraie – Walońskie Centrum Sztuki Współczesnej, Belgia; ArtBOX.gr, Greece; Multum In Parvo Ltd, Cypr, Muzeum Narodowe w Szczecinie, Polska.
ul. Staromłyńska 27 PL 70-561 Szczecin edited by / redakcja katalogu Marlena Chybowska-Butler translations / tłumaczenia Mitch Cohen Marcin Wawrzyńczak Andrzej Wojtasik Grzegorz Załoga
The transRobota project is organized within the MARE ARTICUM program and the City of Szczecin’s patronage of the National Museum in Szczecin. Project‘s honourable patronage: Ars Baltica. Projekt transRobota zrealizowano w ramach programu MARE ARTICUM oraz Mecenatu Miasta Szczecin nad Muzeum Narodowym w Szczecinie. Został objęty honorowym patronatem Ars Baltica.
proof-reading / korekta Rick Butler Ewa Kaptur Iacob Koch-Weser graphic design and layout / projekt graficzny i skład Justyna Krzyżanowska printing / druk Soft Vision, Szczecin
www.muzeum.szczecin.pl biennale2007@muzeum.szczecin.pl www.transrobota.net
© All rights reserved / Wszystkie prawa zastrzeżone ISBN: 978-83-86136-72-8
The National Museum in Szczecin is a Cultural Institution of the Marshal of the Zachodniopomorskie Province co-run by the Minister of Culture and National Heritage. Muzeum Narodowe w Szczecinie Instytucja Kultury Marszałka Województwa Zachodniopomorskiego współprowadzona przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.