Hướng đạo hạng nhất

TOÂN THAÁT SAM

TUÛ SAÙCH TU THÖ HUAÁN LUYEÄN MIEÀN II

Taùi baûn laàn thöù 4 2007

baûo raèng : “Khoâng moät Höôùng Ñaïo Sinh naøo muoán giöõ maõi caáp Höôùng Ñaïo haïng nhì hôn thôøi gian caàn thieát, vaø vì vaäy em phaûi trôû thaønh Höôùng Ñaïo haïng nhaát caøng sôùm caøng toát”.

2

3

4

Ñalat, muøa huaán luyeän 1974.

Caùc Tröôûng vaø HÑS thaân meán, ÔÛ caùc nöôùc, soá HÑS ñaït ñöôïc ñaúng hieäu Eagle scout (Myõ) hoaëc Queen’s scout badge (Lieân hieäp Anh) thì raát nhieàâu; trong luùc Hoäi chuùng ta thì soá ngöôøi qua ñöôïc caáp Höôùng Ñaïo Vieät Nam (tröôùc kia laø HÑ Hieäp Só) thì ñeám ñöôïc treân ñaàu ngoùn tay, vaø nhöõng naêm gaàn ñaây thì haàu nhö khoâng coù.

Sôû dó coù tình traïng nhö vaäy, moät phaàn vì caùc Tröôûng chöa chuù taâm ñoác thuùc caùc em luyeän taäp, hoaëc vì, caùc Tröôûng quaù caàu toaøn neân ñoøi hoûi quaù cao trong khi traéc nghieäm cho caùc em qua Höôùng Ñaïo Haïng Nhaát; moät phaàn vì ña soá caùc HÑS khoâng ñöôïc huaán luyeän tieäm tieán töø Soùi leân, neân ít ngöôøi qua ñöôïc chöông trình Höôùng Ñaïo Haïng Nhaát hoaëc laø qua ñöôïc ñaúng hieäu naøy khi gaàn heát tuoåi Thieáu, do ñoù 5

ñaâu coøn ñuû thì giôø ñeå laáy ñaúng hieäu Höôùng Ñaïo Vieät Nam. Ñeå nhaéc nhôû caùc Tröôûng caùi moác toái ña ñoøi hoûi caùc Ñoaøn sinh mình vaø ñeå giuùp cho caùc HÑS bieát caùi moác toái thieåu maø mình caàn phaûi ñaït ñöôïc ñeå laáy ñaúng hieäu Höôùng Ñaïo Haïng Nhaát; Toaùn huaán luyeän Mieàn II cho taùi baûn cuoán HÖÔÙNG ÑAÏO HAÏNG NHAÁT vôùi nieàm hy voïng caùc HÑS seõ qua ñaúng hieäu naøy nhieàu hôn ñeå moät ngaøy gaàn ñaây soá ngöôøi qua caáp Höôùng Ñaïo Vieät Nam khoâng coøn hieám nöõa.

Mong raèng trong kyø Hoïp Baïn TÖÏ LÖÏC saép tôùi seõ ñöôïc nhìn thaáy coù nhieàâu HÑS mang ñaúng hieäu Höôùng Ñaïo Haïng Nhaát vaø hy voïng coù em qua ñöôïc caáp HÑVN. Thaân aùi baét tay traùi

Sö Töû Ñaûm Ñöông TOÂN THAÁT SAM 6

EM PHAÛI QUA CAÙC MOÂN SAU ÑAÂY Coù theå daïy laïi cho moät Taân sinh caùc moân Höôùng Ñaïo haïng Nhì : 1. Hieåu bieát vaø phuïc vuï phong traøo : 1.1 Nhaän bieát taát caû caùc caáp hieäu vaø ñaúng hieäu cuûa HÑVN (caû ba ngaønh).

1.2 Ñaõ giôùi thieäu moät em vaøo Ñoaøn vaø ñaõ chæ daãn cho em aáy heát chöông trình Taân sinh.

2. Caém traïi – Söùc khoûe : 2.1

Ñaõ caém traïi Höôùng Ñaïo 10 ñeâm vaø ít nöõa cuõng ñaõ caém traïi trong 3 ngaøy ñeâm lieân tieáp.

2.2

Bieát caùch döïng moät leàu ñoäi vôùi 2 ngöôøi, treân maët ñaát phaúng, trong 15 phuùt toái ña.

2.3

Bôi ñöôïc 50 thöôùc.

(Neáu coù xuaát trình giaáy cuûa baùc só khoâng cho pheùp bôi, thì em phaûi coù moät 7

trong nhöõng chuyeân hieäu sau ñaây : - Caém traïi, Khai phaù, Ñoäng vaät hoïc, Thieân vaên hoïc, Tìm veát, Thaùm hieåm, hoaëc moät trong nhöõng chuyeân hieäu veà kheùo tay (loaïi 4).

3. Caáp cöùu vaø veä sinh : 3.1

Bieát xöû trí trong nhöõng tröôøng hôïp sau ñaây :

- Löûa chaùy, ngöôøi cheát ñuoái, bò tai naïn giao thoâng, bò ñieän giaät, bò gaãy xöông.

Bieát ñaïi cöông veà caùc boä phaän trong thaân theå ngöôøi ta vaø hieåu ñoäng taùc cuûa caùc boä phaän aáy.

3.2

Bieát vò trí cuûa nhöõng maïch maùu chính, bieát caùch caàm maùu vaø buoäc ga–roâ (garrot).

3.3

Bieát phöông phaùp hoâ haáp nhaân taïo baèng caùch thoåi hôi vaøo mieäng.

3.4

Bieát phoøng ngöøa nhöõng beänh dòch taû, thöông haøn, kieát lò, soát reùt ngaõ nöôùc.

8

4. Quan saùt, thieân nhieân : 4.1

Bieát xem xeùt vaø hieåu veát chaân ngöôøi treân moät nôi ñaát caùt : chaïy, nhaûy, ñi, mang ñoà vaät naëng, ñi böôùc luøi, sôø soaïng.

4.2

Bieát xem veát xe ñaïp, xe hôi vaø bieát ñöôïc xe ñi veà phía naøo.

4.3

Nhaän xeùt vaø thuoäc teân 12 caây thuï (lôùn) thoâng thöôøng (daïng caây, laù, hoa, traùi) vaø 6 gioáng chim muoâng (hình daïng, maøu loâng, tieáng keâu, veát chaân).

4.4

Nhaän bieát ñöôïc 5 choøm sao, ngoaøi nhöõng choøm thuoäc chöông trình haïng Nhì vaø 5 vì sao, ngoaøi sao Baéc cöïc.

4.5

Bieát 5 ñieàm baùo thôøi tieát.

5. Kheùo tay, ngheà röøng : 5.1

Laøm coâng ñoùng ñoùng

hoaøn taát vaø haún hoi moät thuû coù ích duïng thieát thöïc nhö : saùch, ñan roå, may moät caùi aùo, baøn gheá, sôn, queùt moät caên 9

nhaø, baét ñieän vaøo moät boùng ñeøn, chöõa baøn uûi...

5.2

Bieát baûo trì vaø söûa chöõa nhöõng vaät duïng rieâng cuûa mình : bieát choïn vaø maøi dao, hoaëc röïa, rìu; vaù aùo quaàn, söûa leàu, bò, ñôm khuy vaø ñính huy hieäu vaøo aùo; ñaùnh giaøy...

5.3

Bieát laøm haún hoøi vaø söû duïng ñuùng luùc nhöõng loaïi nuùt sau ñaây :

5.3.1 Nuùt raùp caây (breùlages) : nuùt noái caây, raùp caây chöõ thaäp (carreù) vaø raùp chöõ X (diagonale) baèng thöøng vaø baèng laït.

5.3.2 Chaàu daây (eùpissures) : chaàu ñaàu daây (eùp.d’arreât), chaàu noái (droite), chaàu voøng (œillet).

5.3.3

10

Nuùt daây kim loaïi deã buoäc vaø noái, bieát söû duïng keàâm taïp coâng (pince universelle).

5.3.4

Nuùt cöùu hoûa (nœud de pompier), nuùt gheá thôï sôn (nœud de calfat), nuùt leo nuùi (N.de milieu).

5.3.5 Bieát duøng rìu hoaëc röïa ñeå ñaúng caây, traåy caønh.

6. Truyeàn tin, lieân laïc : 6.1 Coù theå truyeàn vaø nhaän ngoaøi trôøi moät böùc thoâng vaên loái chöøng 50 tieáng, hoaëc baèng Morse vôùi toác ñoä 15 chöõ (lettre) moät phuùt hoaëc baèng Seùmaphore vôùi toác ñoä 20 chöõ moät phuùt.

6.2 Bieát ñoïc nhanh moät böùc thoâng vaên vieát baèng Quoác ngöõ ñieän tín (duøng ôû Sôû Böu chính Vieät Nam) vaø thaûo moät böùc ñieän vaên goïn gaøng baèng thöù quoác ngöõ aáy, theo moät ñeà ñaõ ra tröôùc.

6.3 Thuoäc vaø bieát duøng caùc hieäu tay vaø hieäu coøi cuûa HÑVN (xem saùch Nghi Thöùc) vaø nhöõng hieäu leänh rieâng cuûa ñoaøn mình (neáu coù).

11

6.4 Bieát caùch baûo trì moät chieác xe ñaïp, hoaëc xe gaén maùy.

7. Coâng daân traùch nhieäm : 7.1 Hieåu töôøng taän luaät ñi ñöôøng vaø taát caû caùc baûng hieäu giao thoâng. Coù theå giaûi thích roõ raøng luaät ñi ñöôøng vaø yù nghóa caùc baûng hieäu cho moät ngöôøi khaùc.

7.2 Bieát caùch ñieàu khieån löu thoâng trong ñöôøng phoá.

7.3 Bieát caùch xöû trí khi gaëp moät tai naïn giao thoâng (khi coù caûnh saùt vaø khi khoâng coù caûnh saùt), vaø bieát caùch laäp baûn baùo caùo veà tai naïn.

7.4 Coù theå giuùp moät ngöôøi khoâng bieát chöõ thaûo moät ñôn ngaén cho chính quyeàn.

7.5 Tieát kieäm : Ñaõ daønh duïm thöôøng xuyeân moät moùn tieàn rieâng (soá tieàn do Ñoaøn tröôûng ñònh, theo ñòa phöông) vaø toû raèng thaän troïng trong vieäc tieâu xaøi. Bieát giöõ gìn caån thaän vaät duïng rieâng cuûa mình.

12

8. Öôùc ñaïc : (Keát quaû nhöõng öôùc ñaïc naøy coù theå sai toái ña 10%) 8.1

Öôùc löôïng ñöôïc : moät thôøi gian döôùi 10 phuùt maø khoâng duøng ñoàng hoà, moät vaät naëng döôùi 5kg maø khoâng duøng caân, moät dieän tích, theå tích hoaëc dung tích maø khoâng duøng thöôùc ño.

8.2

Duøng nhöõng khí cuï thoâ sô nhö gaäy HÑ ñeå öôùc ñaïc 3 beà daøi khoâng quaù 500m vaø 3 beà cao khoâng quaù 30m.

9. Thaùm du & Baûn ñoà : 9.1

Bieát xem baûn ñoà quaân söï 1/25.000, 1/50.000 hoaëc 1/100.000. Hieåu töôøng taän nhöõng chi tieát ghi treân baûn ñoà aáy : voøng cao doä, kyù hieäu ñòa hình… bieát duøng la baøn maø ñònh 1 ñieåm treân baûn ñoà aáy.

9.2

Khoâng duøng la baøn maø ñi ñuùng veà moät höôùng ñaõ cho tröôùc.

13

9.3 Ñi boä moät mình, hoaëc vôùi 1 HÑS khaùc, trong 24 tieáng ñoàng hoà, treân ít nöõa laø 20 km. Trong luùc aáy, phaûi töï caém traïi vaø naáu aên laáy.

9.4 Trong khi ñi, ñaõ laøm ñaày ñuû vaø ñuùng ñaén nhöõng ñieàu (quan saùt, nghieân cöùu) do Ñoaøn tröôûng ñaõ giao daën tröôùc khi leân ñöôøng.

9.5. Sau khi veà, trong haïn moät tuaàn leã, phaûi noäp cho Ñoaøn tröôûng moät phuùc trình, goàm coù baûn löôïc ñoà cuûa con ñöôøng ñaõ ñi, cuøng vôùi nhöõng ñieàu ñaõ thaáy vaø laøm ôû doïc ñöôøng. Keøm theo phuùc trình, em phaûi noäp taát caû nhöõng giaáy nhaùp ñaõ ghi cheùp trong cuoäc haønh trình (löu yù laø giaáy nhaùp thöïc söï, chöù khoâng phaûi baûn sao saïch seõ).

14

Ghi chuù : a. B.P coù noùi raèng : Moät HÑS maø vaãn leït ñeït haïng Nhì laâu quaù, thì suoát ñôøi em aáy cuõng chæ laø thöù ngöôøi “haïng nhì” (nghóa laø taàm thöôøng) maø thoâi, trong khi HÑS chaân chính phaûi laø thöù ngöôøi "haïng nhaát" (nghóa laø soá dzaùch) môùi ñöôïc. b. Trung bình moät HÑS hoaït ñoäng trong ñoaøn ñaõ 3 naêm, taát phaûi coù haïng Nhaát. c. Caùc moân haïng Nhaát thöôøng ñöôïc taäp vaø “duyeät” trong nhöõng kyø traïi daøi ngaøy (traïi heø). d. Tröôùc khi quyeát ñònh cho mang ñaúng hieäu Haïng Nhaát, Ñoaøn tröôûng taát ñaõ xem xeùt laïi ñöông söï coù tieáp tuïc thöïc haønh Luaät vaø Lôøi Höùa HÑ moät caùch xöùng hôïp vôùi tuoåi vaø trình ñoä hieåu bieát hieän taïi hay khoâng.

15

16

Ñaõ caém traïi Höôùng Ñaïo toång coäng 10 ñeâm vaø ít nöõa cuõng ñaõ caém traïi trong 3 ngaøy ñeâm lieân tieáp.

Caém traïi Höôùng Ñaïo khoâng coù nghóa laø soáng döôùi maùi leàu nhö nhöõng ngöôøi khaùc. HÑS bieát caùch laøm cho ñôøi soáng traïi ñöôïc tieän nghi, luoân hoaït ñoäng vaø ñaày thích thuù.

Em neân coù cuoán soå tay ghi cheùp thôøi gian, ñòa ñieåm vaø muïc ñích cuûa nhöõng kyø traïi maø em ñaõ traûi qua. Ñeán khi caàn xeùt duyeät veà kinh nghieäm caém traïi ñeå qua Höôùng Ñaïo Haïng Nhaát, thì ñoù laø baèng chöùng huøng hoàn nhaát. Nhôù phaùc hoïa theâm veà caûnh traïi hoaëc daùn vaøi taám hình ñeå theâm phaàn soáng ñoäng.

Trong soå aáy, em cuõng caàn ghi laïi baûng lieät keâ caùc duïng cuï mang theo, caùc thöùc aên caàn thieát... cho moãi kyø traïi. Sau moãi 17

kyø traïi, ruùt öu khuyeát ñieåm, em thaáy phaàn naøo thöøa thì laàn sau traùnh mang theo cho ñôõ naëng, phaàn naøo thieáu thì ghi nhôù ñeå laàn tôùi mang cho ñuû. Nhö vaäy, em coù theå laäp ñöôïc moät baûng nhu caàu thieát yeáu ñeå moãi laàn ñi traïi em döïa theo ñoù maø xeáp ñaët haønh trang cuûa mình.

Haønh trang ñi traïi cuûa moät HÑS thieän ngheä phaûi goïn nheï vaø ña duïng. Ví duï : Ñeäm naèm duøng ñeäm hôi baèng cao su, khi ñem ñi thì xì hôi vaø xeáp goïn, ñeâm ñeán thì thoåi phoàng ñeå naèm, luùc qua soâng thì coù theå duøng nhö moät phao bôi. Tröôøng hôïp khoâng ñuû tieàn ñeå saém ñeäm hôi, khi ñi traïi ñöøng mang theo ñeäm goøn, khi ñeán traïi, em haõy duøng laù hoaëc rôm ñeå keát ñeäm naèm (xem saùch “HÑ cho treû em” cuûa B.P.). Goái keâ ñaàu cuõng duøng loaïi goái baèng cao su, ban ngaøy duøng ñöïng nöôùc uoáng thay bình nöôùc (bidon) ban ñeâm truùt heát nöôùc, thoåi phoàng hôi ñeå goái ñaàu. Tröôøng hôïp mua khoâng coù, thì ban ñeâm xeáp aùo 18

quaàn boû vaøo bao nylon ñeå goái ñaàu chöù ñöøng ñem goái ôû nhaø theo, vöøa naëng vöøa choaùn choã.

Em haõy taäp döïng leàu ñoäi cuøng vôùi moät ngöôøi baïn.

Laøm theá naøo döïng leàu ngay ngaén vaø ñuùng caùch trong voøng 15 phuùt. Neáu chöa ñaït ñöôïc, haõy nhôø Ñoaøn tröôûng cuûa em chæ daãn bí quyeát döïng leàu.

19

20

Em phaûi bôi ñöôïc 50 meùt. (Tröôøng hôïp baùc só khoâng cho pheùp bôi, thì em phaûi coù moät trong caùc chuyeân hieäu sau ñaây : Caém traïi, Khai phaù, Ñoäng vaät hoïc, Thieân vaên hoïc, Tìm veát, Thaùm hieåm, hoaëc moät trong caùc chuyeân hieäu veà kheùo tay : Taïp coâng, Hoïa vieân, Söu taäp tem, Thôï ñan, Thôï moäc, Thôï hoà, Thôï giaøy, Thôï deät, Thôï tre, Thôï reøn, Thôï nguoäi, Thôï sôn, Thôï may, Thôï maùy, Thôï in, Thôï ñieän, Voâ tuyeán ñieän vieân, Hoùa hoïc vieân, Thôï oáng nöôùc, Thôï ñoùng saùch, Thôï khaéc daáu, Maùy bay kieåu nhoû.

Tröôøng hôïp muoán hoïc bôi, em haõy ñeán hoà taém vaø nhôø huaán luyeän vieân chæ daãn ñuùng phöông phaùp.

Sau ñaây laø nhöõng ñieàu löu yù caùc nhaø bôi loäi (duø môùi hoïc hay ñaõ raønh) : 21

1. Ñöøng laën xuoáng nöôùc nôi mình chöa quen, coù theå nguy hieåm vì coù theå gaëp ñaù ngaàm, hang hoaëc raén.

2. Haõy caån thaän khi bôi ôû vuøng nöôùc laï, coù theå gaëp nöôùc xoaùy hoaëc luoàng nöôùc ngaàm.

3. Ñöøng ñi bôi moät mình ôû choã vaéng.

4. Ñöøng bôi khi ngöôøi meät moõi hoaëc môùi aên xong, coù theå nguy hieåm vì bò voïp beû.

5. Neáu gaëp tröôøng hôïp baát traéc, ñöøng hoaûng sôï vaø vuøng vaãy nhieàu. Haõy naèm yeân treân maët nöôùc, chaân tay duoãi thaúng theo thaân mình, ngöôøi seõ noåi daäp deành nhö taám vaùn (Em haõy taäp naèm treân maët nöôùc nhö theá naøy cho quen).

22

23

Bieát xöû trí trong nhöõng tröôøng hôïp sau ñaây : - Löûa chaùy, ngöôøi cheát ñuoái, bò tai naïn giao thoâng, bò ñieän giaät, bò gaãy xöông. Bieát ñaïi cöông veà caùc boä phaän trong thaân theå con ngöôøi vaø hieåu vaän haønh cuûa caùc boä phaän aáy.

- Trong moïi tröôøng hôïp caáp cöùu, HÑS phaûi bình tónh, haønh ñoäng ngay vaø quyeát ñònh nhanh choùng.

B.P. ñaõ noùi raát nhieàu veà vaán ñeà naøy trong caâu chuyeän Löûa daëm ñöôøng 23, 24 & 25 cuûa saùch “Höôùng Ñaïo cho treû em”. Caùc chi tieát baây giôø coù thay ñoåi, tuy nhieân caùc nguyeân taéc vaãn coøn aùp duïng.

24

TRÖÔØNG HÔÏP HOÛA HOAÏN Khi thaáy coù hoûa hoaïn, em haõy baùo ñoäng cho cö daân keá caän, roài baùo cho cô quan phoøng chaùy chöõa chaùy gaàn nhaát baèng ñieän thoaïi. Khi baùo tin, nhôù noùi roõ chi tieát, ñòa ñieåm, soá nhaø, ñöôøng phoá, vaø ngaõ tö ñöôøng gaàn nhaát ñeå hoï coù theå nhaän ñònh ñöôïc vò trí nhanh choùng.

Trong luùc chôø ñôïi cô quan cöùu hoûa ñeán, caùc HÑS tìm moïi caùch ñeå cöùu ngöôøi vaø suùc vaät ra khoûi nhaø bò chaùy. Coá gaéng ñaøn aùp ngoïn löûa baèng nhöõng phöông tieän coù saün gaàn ñaáy.

Khi cô quan cöùu hoûa ñeán, caùc HÑS giuùp hoï baèng caùch giöõ traät töï, ngaên caûn nhöõng keû hieáu kyø chen chuùc laøm caûn trôû thao taùc chöõa chaùy vaø ngaên ngöøa nhöõng keû gian traø troän ñeå hoâi cuûa.

25

Khi ñi vaøo ngoâi nhaø ñang chaùy, em haõy bòt muõi vaø mieäng baèng khaên öôùt, taåm öôùt aùo quaàn, ñi neùp saùt töôøng (ñeå traùnh traàn nhaø saäp) vaø boø caøng saùt saøn nhaø caøng toát ñeå traùnh khoùi (khoùi vaø hôi noùng coù khuynh höôùng boác cao).

Tröôøng hôïp ngöôøi trong nhaø bò baát tænh hoaëc bò thöông, haõy chuyeån hoï ra ngoaøi baèng caùch kieäu tay hoaëc vaùc theo kieåu sau ñaây (xem hình).

Khi aùo quaàn cuûa naïn nhaân bò chaùy, haõy laên hoï treân ñaát, duøng meàn hoaëc thaûm traûi nhaø quaán hoï laïi ñeå laøm taét ngoïn löûa.

Khi caùc chaát daàu (daàu hoûa, daàu xaêng) baét löûa, haõy duøng caùt ñeå daäp taét; ñöøng duøng nöôùc, vì nhö theá seõ laøm ngoïn löûa lan roäng theo veát daàu loang. Em neân hoïc caùch söû duïng bình chöõa löûa.

26

Vaøi caùch chöõa chaùy : - Chöõa chaùy xaêng daàu - Chaùy aùo quaàn naïn nhaân - Chöõa chaùy röøng.

27

28

TRÖÔØNG HÔÏP COÙ NGÖÔØI CHEÁT ÑUOÁI Caáp cöùu ngöôøi cheát ñuoái goàm 3 giai ñoaïn: Cöùu ngöôøi ra khoûi nöôùc – Xoùc nöôùc vaø hoâ haáp nhaân taïo – roài choáng choaùng vaø laøm aám ngöôøi.

Giai ñoaïn vôùt ngöôøi laø nguy hieåm nhaát, vì trong luùc hoát hoaûng, naïn nhaân níu chaët laøm mình coù theå cheát chìm theo hoï. Vì vaäy, neáu muoán cöùu ngöôøi cheát ñuoái, em phaûi bieát bôi thaät gioûi vaø phaûi hoïc caùch cöùu ngöôøi döôùi nöôùc vôùi moät chuyeân vieân cöùu nòch Tröôøng hôïp em chöa raønh thì khoâng neân nhaûy xuoáng nöôùc, vì ñoù chaúng khaùc naøo töï töû, baùo haïi ngöôøi khaùc phaûi cöùu em vaø laøm cho vieäc cöùu naïn nhaân theâm chaäm treã; toát hôn heát laø em quaêng cho hoï moät vaät nheï coù theå noåi treân maët nöôùc : phao bôi, khuùc goã, moät quaû boùng, moät thuøng roãng,… maø em tìm ñöôïc quanh ñaáy, hoaëc em quaêng daây cho hoï naém (em cuõng neân taäp quaêng voøng lasso, ñeå khi caàn ñeán coù 29

theå söû duïng höõu hieäu). Nhôù keâu cöùu ñeå coù ngöôøi ñeán phuï em caáp cöùu naïn nhaân.

Khi ñöa ñöôïc naïn nhaân leân bôø, neáu hoï coøn thôû vaø tænh taùo, choáng choaùng cho hoï baèng caùch cho uoáng traø noùng, hoaëc caø pheâ vaø thay quaàn aùo khoâ, aám.

Neáu naïn nhaân ñaõ baát tænh, xem thöû hoï coøn thôû khoâng. Neáu heát thôû, haõy laøm hoâ haáp nhaân taïo ngay, khoâng neân chaäm treã (xem phöông phaùp hoâ haáp nhaân taïo baèng caùch thoåi hôi vaøo mieäng).

Muoán naïn nhaân mau tænh vaø choùng thôû laïi bình thöôøng, haõy chích leã huyeät Nhaân Trung (ngay giöõa ñaùy raõnh nhaân trung, töø goác muõi xuoáng 1/3) vaø huyeät Hoäi AÂm (giöõa haäu moân vaø goác cuûa boä phaän sinh duïc).

TRÖÔØNG HÔÏP TAI NAÏN GIAO THOÂNG Ngaøy nay, xe coä caøng ngaøy caøng nhieàu, neân tai naïn giao thoâng ngaøy naøo cuõng 30

xaûy ra, em thöôøng gaëp hôn laø hai tröôøng hôïp neâu treân treân, vì vaäy em caàn bieát caùch caáp cöùu.

Tröôùc heát laø cöû ngöôøi ñi baùo caûnh saùt giao thoâng vaø xe cöùu thöông. Nhôù baùo chi tieát roõ raøng : ñòa ñieåm ñöôøng phoá, ngaõ tö gaàn nhaát vaø bao nhieâu ngöôøi bò tai naïn.

Tieáp ñoù laø cöû ngöôøi ñieàu khieån giao thoâng chung quanh hieän tröôøng ñeå khoûi uøn taéc loái ñi laïi. Ñöøng keùo naïn nhaân ra khoûi xe bò beïp hoaêïc xeâ dòch khoûi choã bò xe caùn neáu khoâng coù ñieàu gì nguy haïi ñeán tính maïng naïn nhaân töùc khaéc nhö laø xe bò boác chaùy, hoaëc saép laên xuoáng vöïc saâu, hoaëc xuoáng nöôùc… Vieäc xeâ dòch naïn nhaân neân daønh cho giôùi chöùc coù thaåm quyeàn.

Tìm caùch laøm caàm maùu ngay cho naïn nhaân. Caøng ít chuyeån dòch naïn nhaân caøng toát. Ñöøng queân raèng söï chuyeån dòch coù theå gaây ra söï xuaát huyeát noäi traàm troïng.

31

Haàu heát caùc ngöôøi bò tai naïn giao thoâng thöôøng bò choaùng (shock), haõy chöõa ngay cho hoï. Khuyeân caùc naïn nhaân bình tónh, cho hoï naèm xuoáng vaø giöõ yeân laëng. Ñaép quaàn aùo aám cho hoï, nôùi thaét löng vaø quaàn aùo chaät, giöõ khoâng cho nhöõng keû toø moø ñeán gaàn ñeå cho ñöôïc thoaùng khí, giuùp naïn nhaân deã thôû.

TRÖÔØNG HÔÏP BÒ ÑIEÄN GIAÄT Khi moät ngöôøi bò ñieän cao theá chaïm vaøo, thöôøng thì raát ít hy voïng soáng soùt.

Vieäc caáp cöùu voâ cuøng nguy hieåm, vaäy em ñöøng haáp taáp nhuùng tay vaøo.

Khi moät ngöôøi bò ñieän nhaø giaät, vieäc caáp cöùu ngay laø ñieàu caàn thieát. Neáu coù theå ñöôïc, haõy cuùp doøng ñieän baèng caùch gôõ caàu chì hoaëc caàu dao ñieän chính töø ñieän keá ra.

Neáu khoâng theå cuùp ñieän moät caùch nhanh choùng thì haõy tìm caùch gôõ naïn nhaân khoûi choã bò chaïm ñieän caøng sôùm caøng toát.

32

Ñöøng chaïm vaøo naïn nhaân neáu em khoâng hoaøn toaøn caùch ñieän.

Caùc vaät aåm öôùt…, kim loaïi ñeàu laø chaát daãn ñieän toát.

Kính, cao su, nylon vaø goã khoâ ñeàu laø chaát caùch ñieän toát.

Ngöôøi caáp cöùu phaûi ñöùng treân chaát caùch ñieän toát (ví duï 1 choàng saùch, 1 xaáp giaáy baùo… leõ dó nhieân phaûi thaät khoâ) vaø gôõ naïn nhaân ra khoûi daây ñieän vôùi moät caùn choåi, moät sôïi thöøng khoâ, hoaëc moät taám goã khoâ.

Neáu naïn nhaân ngöøng thôû, haõy laøm hoâ haáp nhaân taïo ngay töùc khaéc (phöông phaùp thoåi hôi vaøo mieäng nhö cöùu ngöôøi cheát ñuoái), coù khi keùo daøi caû giôø neáu caàn. Choáng choaùng, chöõa veát boûng neáu coù, ñoaïn ñöa ñeán beänh vieän caáp cöùu caøng sôùm caøng toát.

CAÁP CÖÙU GAÕY XÖÔNG Xöông coù theå bò gaõy khi bò ngaõ, teù, bò tai naïn xe coä hoaëc do chaán thöông.

33

Neáu thaáy moät ngöôøi bò ngaõ maø naèm baát ñoäng (maëc daàâu coøn tænh vaø reân la vì ñau ñôùn) em chôù xoác hoï ngoài daäy vì coù theå laøm chaán thöông tuûy soáng, theâm tai haïi cho naïn nhaân. Muoán chuyeån ñeán traïm y teá, haõy duøng taám vaùn luoàn nheï döôùi löng baèng caùch ñôõ kheõ löng nghieâng veà moät phía vöøa ñuû ñeå ñaåy taám vaùn vaøo (nhôù giöõ löng cho thaúng, traùnh gaäp coät soáng), ñoaïn khieâng naïn nhaân theo phöông phaùp khieâng caùng (ñaàu ñaèng sau, ñeå deã theo doõi saéc maët).

Tröôøng hôïp gaõy xöông quai xanh (xöông ñoøn gaùnh ôû tröôùc vai) laøm tay cöû ñoäng ñau vaø khoâng theå ñöa leân cao, haõy duøng baêng tam giaùc (hoaëc khaên quaøng) baêng vai vaø coät caùnh tay eùp saùt vaøo ngöïc ñeå khoûi ñau khi tay laéc lö.

Tröôøng hôïp gaõy xöông tay hoaëc xöông ñuøi, keùo taïm cho thaúng roài duøng 2 neïp goã eùp 2 beân theo chieàu daøi xöông, duøng baêng hoaëc daây coät laïi ñeå coá ñònh choã gaõy.

34

Neáu veát thöông hôû (raùch thòt, chaûy maùu), haõy laøm saùt truøng vaø caàm maùu.

Neáu naïn nhaân bò choaùng, haõy choáng choaùng cho hoï.

Sau khi caáp cöùu sô khôûi, haõy chuyeån naïn nhaân ñeán beänh vieän hoaëc traïm y teá gaàn nhaát caøng sôùm caøng toát ñeå baùc só roïi ñieän, naén xöông vaø boù boät. Neáu ñeå chaäm treã, choã bò gaõy seõ söng taáy leân vaø caûm thaáy ñau nhöùc nhieàu, vieäc naén xöông vaø boù boät theâm phaàn khoù khaên vaø trôû ngaïi.

Em caàn hieåu bieát ñaïi cöông veà caùc boä phaän trong cô theå ngöôøi ta vaø hieåu caùch vaän haønh cuûa caùc boä phaän aáy.

Em ñaõ ñöôïc hoïc phaàn naøy trong chöông trình moân sinh vaät cuûa caáp phoå thoâng trung hoïc. Ñoaøn tröôûng seõ nhaéc laïi cho em nhöõng ñieåm chính yeáu, nhaát laø veà boä maùy tuaàn hoaøn huyeát.

35

CAÙCH CAÁP CÖÙU TRONG TRÖÔØNG HÔÏP BÒ XUAÁT HUYEÁT NAËNG Khi moät naïn nhaân bò thöông naëng, coù theå bò ñöùt ñoäng maïch hoaëc tónh maïch laøm maùu ra xoái xaû, ta phaûi caáp cöùu ngay theo trình töï sau ñaây : 1. Cho naïn nhaân ngoài hoaëc naèm vaø naâng cô quan bò thöông leân cao (ngoaïi tröø tröôøng hôïp choã gaõy xöông khoâng cho pheùp).

2. Lau saïch veát thöông, nhöng ñöøng gôõ cuïc maùu ñoâng neáu ñaõ thaønh hình.

3. Gaép nhöõng vaät laï (caùt, saïn, raùc...) dính vaøo mieäng veát thöông.

4. Laøm caàm maùu baèng caùch ñeø vaøo caùc ñieåm aán maïch (pressure points) hoaëc coät ga–roâ (garrot).

5. Coá ñònh chaân tay, neáu bò gaõy xöông.

6. Choáng choaùng.

36

Xuaát huyeát do ñöùt tónh maïch hoaëc caùc ñoäng maïch nhoû coù theå laøm caàm maùu baèng caùch aán ngoùn tay caùi hoaëc ngoùn troû leân mieáng “gaïc” ñaët ngay mieäng veát thöông.

Tröôøng hôïp caùc ñoäng maïch lôùn bò ñöùt, ta caàn phaûi aán giaùn tieáp vaøo nhöõng vò trí ñieåm aán maïch töông öùng. Ñoù laø nhöõng nôi maø caùc ñoäng maïch chính chaïy cheùo treân xöông. (xem hình) Neáu söï aán giaùn tieáp caàn phaûi laâu daøi, ta coù theå coät ga–roâ ñeå raûnh tay laøm vieäc khaùc. Vieäc coät ga–roâ chæ thöïc hieän ñöôïc ôû baép ñuøi vaø caùnh tay treân maø thoâi (laøm ôû coå thì theø löôõi maát!) vì ôû ñaáy chæ coù moät xöông. Em haõy laáy moät baêng vaûi hoaëc moät khaên tay saïch, coät voøng quanh ñuøi hoaëc caùnh tay (ôû phía treân veát thöông chöøng 10cm), ñoaïn duøng moät caùi thöôùc hoaëc khuùc caây ngaén xoû ngang vaø xoaén (tourniquet) cho ñeán khi naøo sieát chaët vaøo thòt ñeø beïp ñoäng maïch ñeå maùu khoâng theå chaûy ngang qua. Khi thaáy maùu ngöøng 37

chaûy ra ôû veát thöông laø ñöôïc, haõy duøng daây nhoû coät que thöôùc vaøo caùnh tay hoaëc ñuøi. Khoaûng chöøng 10–15 phuùt em phaûi nôùi ga–roâ ra, vaø seõ sieát laïi neáu maùu tieáp tuïc chaûy. Neáu thaáy maùu ñaõ ngöøng chaûy thì em coù theå nôùi ga–roâ, nhöng vaãn ñeå nguyeân choã, phoøng hôø coù theå sieát laïi ngay, khi caàn.

Sau khi coät ga–roâ ñeå caàm maùu, em haõy chuyeån naïn nhaân ñeán beänh vieän hoaëc traïm y teá gaàn nhaát.

Maùch nöôùc : Theo kinh nghieäm daân gian, moãi khi bò chaûy maùu nhieàu khoù caàm, ngöôøi ta thöôøng laáy toùc, loâng, maïng nheän, thuoác reâ... ñaép vaøo veát thöông thay theá chaát sinh sôïi huyeát ñeå caùc tieåu huyeát caàu baùm vaøo taïo thaønh cuïc huyeát bít kín veát thöông. Laøm nhö vaäy tuy coù phaàn höõu hieäu nhöng keùm khoa hoïc vì coù theå gaây nhieãm truøng huyeát raát nguy hieåm. Laø moät HÑS, em phaûi “saép saün” ñeå “giuùp ích” hôn ngöôøi, baèng caùch em döï tröõ saün moät ít 38

loâng caây Caåu tích, coøn goïi laø caây loâng cu– li (teân la tinh : Cybotium Barometz) ñoù laø moät loaïi caây döông xæ thöôøng soáng ôû vuøng ñoài nuùi coù cao ñoä treân 1.500m. ÔÛ nuùi Baïch Maõ (Thöøa Thieân) vaø ôû Ñaø Laït coù nhieàu. Goác caây Caåu tích coù loâng tô raát mòn, maøu vaøng vaø oùng möôït raát ñeïp, ngöôøi ta thöôøng duøng ñeå tæa goït thaønh nhöõng con thuù nhö voi, gaáu... ñeå baùn cho du khaùch laøm kyû nieäm. Em haõy kieám hoaëc mua 1 goác Caåu tích, vaët loâng taåm alcool 90 ñoä ñeå saùt truøng roài phôi khoâ, goùi kyõ trong bao nylon saïch, mang theo mình hoaëc trong tuùi caáp cöùu, gaëp tröôøng hôïp veát thöông ra maùu nhieàu, ñaép vaøo mieäng veát thöông vaø duøng baøn tay aán chaët, maùu seõ caàm raát nhanh, thaàn hieäu voâ song ! (goác coøn laïi ñöøng vöùt ñi maø phí : em haõy caét laùt, phôi khoâ roài ngaâm röôïu. Duøng ñeå uoáng boå thaän, chöõa ñau löng raát hay).

39

VÒ TRÍ CAÙC ÑIEÅM (PRESSURE POINTS)

AÁN

MAÏCH

Em haõy taäp aán vaøo vò trí caùc ñieåm aán maïch chæ trong hình sau ñaây cho thaät thuaàn thuïc, ñeå khi caàn ñeán thì coù theå söû duïng höõu hieäu. Neáu em aán vaøo vò trí maø thaáy maïch nhaûy döôùi ngoùn tay töùc laø em ñaõ baét ñuùng choã.

40

PHÖÔNG PHAÙP HOÂ HAÁP NHAÂN TAÏO BAÈNG CAÙCH THOÅI HÔI VAØO MIEÄNG (Mouth-to-mouth, Respiration)

method

of

Artificial

Khi moät ngöôøi bò ngöøng thôû vì cheát chìm, ñieän giaät, ngaït hôi, bò choaùng, bò nhieãm ñoäc..., em coù theå cöùu soáng hoï baèng phöông phaùp hoâ haáp nhaân taïo.

Hoâ haáp nhaân taïo coù nhieàu caùch : Phöông phaùp Schæffer vaø Sylvester, Holger-Nielsen,... nhöng phöông phaùp thoåi hôi vaøo mieäng laø höõu hieäu vaø deã thöïc hieän nhaát vì neáu chæ coù moät mình, em cuõng coù theå laøm ñöôïc vaø ít hao söùc, trong khi nhöõng phöông phaùp khaùc caàn phaûi coù nhieàu ngöôøi ñeå thay phieân nhau.

Phöông phaùp hoâ haáp nhaân taïo baèng caùch thoåi hôi vaøo mieäng goàm nhöõng ñoäng taùc sau : 41

- Neáu trong mieäng vaø coå hoïng naïn nhaân coù vöôùng chaát gì, haõy moùc vaø lau saïch mieäng baèng ngoùn tay cuûa em coù quaán vaûi.

- Ñaët naïn nhaân naèm ngöûa treân moâ ñaát cao ñeå mình ñôõ cuùi gaäp ngöôøi khi thao taùc.

1. Keùo ñaàu naïn nhaân caøng ngöûa veà ñaèng sau caøng toát ñeå cho caèm chìa ra phía tröôùc (hình 1). Keùo hoaëc ñaåy quai haøm cho mieäng môû ra (khi moät ngöôøi baát tænh, ñaàu queïo veà ñaèng tröôùc laøm goác löôõi thuït veà ñaèng sau bòt kín cuoáng hoïng (hình a) khi keùo ñaàu ngöôïc ra sau vaø baïnh haøm ra goác löôõi seõ naâng leân ñeå cuoáng hoïng ñöôïc thoâng thöông (hình b).

42

2. Duøng loøng baøn tay ñaåy traùn naïn nhaân vaø giöõ cho ñaàu ngöûa veà ñaèng sau, bít muõi naïn nhaân vôùi ngoùn troû vaø ngoùn giöõa cuøng baøn tay aáy. Baøn tay kia duøng ñeå baïnh haøm naïn nhaân vaø keùo cho mieäng môû ra. (hình 2) 3. Hít ñaày ngöïc, ñoaïn haû mieäng roäng roài aùp saùt vaøo mieäng naïn nhaân (xem hình 2). Vôùi treû con thì ta coù theå aùp mieäng boïc heát caû muõi vaø mieäng noù. Thoåi hôi maïnh vaøo cho ñeán khi thaáy loàng ngöïc phoàng leân. Ñoái vôùi ngöôøi cheát ñuoái khí quaûn thöôøng bò taét ngheõn neân maáy hôi ñaàu caàn phaûi thoåi thaät maïnh.

43

4. Nghieâng ñaàu traùnh khoûi mieäng naïn nhaân vaø laéng nghe hôi thôû ra (xem hình 3) 5. Laäp laïi ñoäng taùc 3 vaø vôùi nhòp ñieäu 12 laàn trong 1 phuùt ñoái vôùi ngöôøi lôùn vaø 20 laàn trong 1 phuùt ñoái vôùi treû em, nhöng thoåi nheï hôn. Tieáp tuïc nhö vaäy cho ñeán luùc naïn nhaân thôû laïi bình thöôøng hoaëc cho ñeán luùc coù nhaân vieân y teá ñeán ñaûm traùch caáp cöùu.

Löu yù : Tröôøng hôïp thaáy thoåi hôi vaøo khoù khaên vaø khoâng nghe hôi trôû ra, haõy kieåm soaùt laïi vò trí ñaàu vaø caèm (ñoäng taùc 1). Neáu hôi thôû vaãn khoâng thoâng, haõy laät nghieâng ngöôøi cuûa naïn nhaân roài voã maïnh vaøo giöõa 2 vai hoï

Hình a

Hình b

44

nhieàu caùi ñeå coù vaät gì laï chaén ôû cuoáng hoïng seõ vaêng ra. Haõy moùc vaø lau mieäng naïn nhaân nhö luùc ban ñaàu.

CAÙCH CHÖÕA CHOAÙNG (Treatment of Shock) Choaùng hoaëc kích ngaát (shock) laø tröôøng hôïp thöôøng xaûy ra sau khi bò tai naïn, bò thöông maùu ra nhieàu, bò ngaït, bò say naéng say noùng, ngoä ñoäc, sôï haõi hoaëc taâm thaàn baát oån...

Choaùng coù theå thay ñoåi töø baát tænh ñeán ngaát xæu. Caùc trieäu chöùng cuõng thay ñoåi nhö choùng maët vaø ngaát ñi, ngöôøi laïnh, da xanh taùi, buoàn noân, moà hoâi ñoïng thaønh hoät treân traùn, thôû gaáp vaø yeáu, maïch nhanh vaø nhaûy nheï coù khi khoâng caûm thaáy ñöôïc.

Em haõy caáp cöùu nhö sau : - Leã huyeät Nhaân Trung vaø 10 ñaàu ngoùn tay, naën ra chuùt maùu.

- Ngaên chaën xuaát huyeát neáu coù.

45

- Cho naïn nhaân naèm xuoáng, ñaàu thaáp hôn mình vaø nghieâng veà 1 beân, ñoàng thôøi haõy baêng boù caùc phaàn bò thöông neáu coù.

- Nôùi roäng aùo quaàn ôû coå, ngöïc vaø thaét löng.

- Giöõ ñöøng cho nhieàu ngöôøi ñeán gaàn.

- Cho maëc nhieàu aùo quaàn aám hoaëc quaán theâm chaên meàn.

- Traán an naïn nhaân. Ñöøng cho naïn nhaân nghe tieáng baøn taùn veà thöông tích hoaëc tình traïng beänh.

- Neáu naïn nhaân baát tænh nhöng vaãn coøn nuoát ñöôïc, cho hoï uoáng vaøi nguïm nöôùc aám, caø pheâ, hoaëc traø noùng nhöng ñöøng cho uoáng röôïu.

- Ñöa cô quan y teá chaêm soùc moät thôøi gian sau khi tai naïn xaûy ra.

Bieát phoøng ngöøa nhöõng beänh dòch taû, thöông haøn, kieát lî, soát reùt ngaõ nöôùc.

46

 Caùc beänh dòch taû, thöông haøn, kieát lî… ñeàu laø nhöõng beänh truyeàn nhieãm theo ñöôøng tieâu hoùa.

- Beänh dòch taû gaây neân bôûi vi khuaån hình daáu phaåy do baùc hoïc Koch tìm ra.

- Beänh thöông haøn gaây neân bôûi tröïc khuaån Eberth.

- Beänh kieát lî gaây neân bôûi amibe hoaëc vi khuaån Shigella.

Muoán ngöøa caùc beänh naøy, em phaûi : - Uoáng nöôùc ñaõ ñun soâi.

- Ñöøng aên ñoà soáng, rau soáng phaûi röûa kyõ baèng thuoác tím pha loaõng.

- Tröôùc khi aên phaûi röûa tay.

- Thöùc aên phaûi ñaäy kyõ ñeå traùnh ruoài nhaëng bu vaøo.

- Toát hôn heát laø neân ñi tieâm phoøng dòch taû vaø T.A.B.

47

 Soát reùt ngaõ nöôùc laø moät beänh lan truyeàn theo ñöôøng maùu huyeát, gaây ra bôûi huyeát truøng Plasmodium. ÔÛ nöôùc ta, beänh soát reùt thöôøng gaây bôûi Plasmodium falciparum vaø Plasmodium vivax. Ta thöôøng bò laây beänh do muoãi Anopheøle ñoát (coøn goïi laø muoãi ñoøn xoùc) hoaëc do kim tieâm khoâng saùt truøng kyõ (sau khi tieâm cho ngöôøi bò soát reùt) ñöa huyeát truøng vaøo maùu ta.

Muoán ngöøa beänh, em phaûi : - Khi nguû phaûi naèm muøng.

- Khi ôû trong vuøng coù beänh soát reùt phaûi uoáng thuoác ngöøa : moãi tuaàn uoáng moät vieân Chloroquine hoaëc moãi thaùng uoáng moät vieân Fansidar.

- Nhaø cöûa phaûi thoaùng vaø saùng suûa.

- Ñöøng ñeå möông raõnh, ao tuø nöôùc ñoïng, neáu caàn neân thaû caù ñeå dieät laêng quaêng (aáu truøng cuûa muoãi).

48

- Ñöøng vöùt lon, chum vaïi beå quanh nhaø, khi möa seõ ñoïng nöôùc laøm nôi cho muoãi ñeû tröùng vaø sinh saûn.

- Luùc chaäp choaïng toái hoaëc khi chui vaøo caùc luøm caây, haõy maëc aùo quaàn daøi tay ñeå traùnh bôùt muoãi ñoát. Neân thoa tinh daàu saû vaøo maët vaø nhöõng nôi da khoâng ñöôïc aùo quaàn che kín.

49

50

Bieát xem xeùt vaø hieåu veát chaân ngöôøi treân moät nôi ñaát caùt : chaïy, nhaûy, ñi, mang ñoà vaät naëng, ñi böôùc luøi, sôø soaïng.

Anh nhaéc cho em hay, BP ñaõ phaùt bieåu veà vaán ñeà quan saùt nhö sau : “Haõy nhôù raèng, thaät laø maát maët khi moät ngöôøi ngoaøi phaùt hieän ra moät vaät gì tröôùc khi moät HÑS thaáy noù, duø vaät aáy ôû xa hoaëc ngay saùt döôùi chaân”.

Caùc thoå daân da ñen (ôû UÙc vaø Phi chaâu) hay da ñoû (ôû Myõ chaâu), nhôø loái soáng cuûa hoï, ñaõ phaùt trieån moät caùch kyø laï caùi taøi ñoïc ñöôïc nhöõng daáu chaân cuûa ngöôøi hay thuù vaät ñeå laïi treân maët ñaát. Khoâng coù taøi naêng naøy thì hoï khoâng theå tìm thaáy thuù vaät ñeå saên baén, sinh nhai. Hoï ñaõ ñöôïc taäp luyeän ngay töø luùc coøn thô. Baét ñaàu baèng caùch laàn theo daáu caùc loaøi raén moái, 51

vaø chôi nhöõng troø chôi tìm veát. Caøng lôùn leân, hoï caøng ñaày kinh nghieäm vaø coù theå tìm theo daáu duø raát môø maø caùc ngöôøi da traéng khoâng theå naøo thaáy noåi.

Khoâng ñoøi hoûi moät HÑS trôû thaønh thieän ngheä nhö caùc thoå daân noùi treân, nhöng ít ra cuõng mong moûi em quan saùt ñöôïc nhöõng daáu veát ñôn giaûn vaø coù theå lyù giaûi ñöôïc nhöõng söï vieäc xaûy ra tröôùc maét.

Em seõ thaáy nhieàu höùng thuù caû trong vieäc tìm caùch giaûi ñoaùn moät söï vieäc ñeå laïi daáu veát treân caùt caû trong coâng vieäc söûa soaïn moät caâu chuyeän cho keû khaùc thöû thöïc haønh.

Khi quan saùt moät daáu veát, em caàn thieát phaûi nhôù 2 ñieàu : 52

- Luoân luoân nhìn veà höôùng maët trôøi, aùnh saùng ngöôïc chieàu seõ laøm noåi baät ñöôøng neùt cuûa daáu chaân. Neáu maët trôøi ôû ñaèng sau löng, em seõ maát nhieàu chi tieát quan troïng vì nhöõng daáu veát lôø môø seõ khoâng ñöôïc hieän roõ.

- Cuõng neân nhôù raèng moïi vaät em thaáy ñeàu coù moät giaûi ñoaùn hoaøn toaøn hôïp lyù, vaø em phaûi duøng khaû naêng lyù luaän ñeå tìm ra moät söï giaûi thích thoûa ñaùng nhaát nhöõng gì ñaõ xaûy ra tröôùc maét em. Ñeå coù theå ñoïc ñöôïc yù nghóa cuûa caùc loaïi daáu veát, tröôùc heát, em phaûi ñònh vaø phaân bieät ñöôïc töøng loaïi daáu veát, roài theo doõi töøng ñöôøng ñi cuûa chuùng baêng qua vuøng. ÔÛ nôi coù hai veát giaãm leân nhau, ñieàu deã nhaän bieát laø veát môùi coù nhöõng chi tieát ñaày ñuû hôn, do ñoù seõ ñònh ñöôïc veát naøo coù tröôùc.

Thaät deã daøng phaân bieät giöõa veát chaân cuûa ñaøn oâng vaø ñaøn baø, bôûi hình daùng vaø kích thöôùc. Veát giaøy cuûa phuï nöõ seõ saâu hôn veát giaøy cuûa treû con mang giaøy cuøng côõ.

53

Veát giaøy, veát uûng coù theå nhaän bieát ñöôïc bôûi caùc phaàn cuûa ñeá, caùc raêng cao su, ñeá coù ñoùng ñinh, ñoùng caù saét... ta phaûi chuù yù ñeán beà daøi vaø chieàu ngang cuûa ñeá giaøy vaø cuûa goùt giaøy.

Neáu hai ñeá giaøy gioáng nhau, ta phaûi phaân bieät chi tieát caùc caù giaøy hoaëc ñinh ñaõ bò maát. Neáu hai veát giaøy cuøng loaïi, cuøng côõ, chi tieát ñeá khoâng khaùc nhau, nhöng chuùng ta coù theå xaùc ñònh laø do hai ngöôøi khaùc nhau ñeå laïi, baèng caùch quan saùt veát chaân saâu caïn khaùc nhau (tuøy theå troïng) hoaëc daùng ñi, hoaëc khoaûng caùch saûi chaân khaùc nhau.

54

Ñeå coù ñöôïc nhieàu kinh nghieäm, khi ñi taûn boä, haõy quan saùt nhieàu ngöôøi mang giaøy deùp ñeå laïi nhöõng daáu veát khaùc nhau, khi ñi ngang qua caùc vuøng caùt hoaëc ñaát aåm.

Daùng ñi cuûa moãi ngöôøi cuõng khaùc nhau: coù ngöôøi ñi chaân chöõ baùt (muõi giaøy höôùng cheách 2 beân), coù ngöôøi ñi 2 chaân song song nhau. Khi böôùc ñi, goùt chaân chaïm ñaát tröôùc neân thöôøng coù daáu veát ñaày ñuû vaø roõ hôn. Khi ñi nhanh, böôùc chaân daøi hôn vaø muõi giaøy coù khuynh höôùng haát ñaát caùt ra phía sau. Khi chaïy, daáu cuûa goùt khoâng roõ, muõi giaøy coù khuynh höôùng luùn saâu hôn vaø coù nhieàâu saïn caùt bò haát veà phía sau.

Chi tieát ñaùng quan phía tröôùc raèng ngöôøi

caùt saïn bò haát veà phía sau raát taâm : neáu caùc vaät bò haát veà goùt chaân, ta coù theå keát luaän aáy böôùc luøi.

Veát cuûa 2 chaân luùn saâu khoâng ñeàu, chöùng toû cho ta thaáy ngöôøi aáy coù mang vaät naëng veà phía coù daáu chaân roõ hôn.

55

Moät ngöôøi vaùc naëng seõ ñeå laïi daáu chaân saâu ñaäm hôn, khoaûng caùch saûi chaân ngaén laïi, maët khaùc hai chaân daïng ra xa hôn vaø ñoâi khi phaûi leâ chaân neáu ñoà vaät quaù naëng, ñoái vôùi ngöôøi muø, böôùc chaân ngaén vaø quôø quaïng, höôùng ñi khoâng döùt khoaùt, ngoaøi ra coøn theâm daáu veát caây gaäy hoaëc daáu chaân choù daãn ñöôøng ngay caïnh daáu chaân hoï.

Cuõng neân taäp so saùnh kích thöôùc daáu chaân, khoaûng caùch saûi chaân, quan saùt vôùi chi tieát cuûa rieâng em. Töø ñoù em coù theå coù yù nieäm veà voùc daùng cuûa ngöôøi aáy so vôùi voùc daùng cuûa em.

Daáu veát chaân traàn cho ta deã phaân bieät bôûi caùch saép ñaët caùc ngoùn chaân. Haõy vaïch moät ñöôøng thaúng noái ñaàu veát ngoùn chaân caùi vaø ñaàu veát ngoùn chaân uùt, quan saùt vò trí troài suït cuûa caùc ngoùn coøn laïi. Moïi ngöôøi khaùc nhau ít nhieàu veà vò trí cuûa caùc ngoùn chaân.

56

Kích thöôùc vaø hình daùng cuûa daáu chaân cuõng giuùp ta ñònh ñöôïc giôùi tính, caùc coâ caùc baø thöôøng mang giaøy muõi nhoïn khieán caùc ngoùn chaân chuïm laïi vaø nhoïn veà phía ngoùn caùi trong khi chaân treû con cuøng côõ thì caùc ngoùn beø ra theo vò trí töï nhieân.

Tuy chöông trình khoâng ñoøi hoûi, nhöng em cuõng neân taäp quan saùt daáu chaân suùc vaät vaø daáu chaân chim. Haõy phaân bieät daáu chaân ngöïa luùc ñi, luùc chaïy nöôùc kieäu, luùc phi nöôùc ñaïi… ñeå coù theå ñoaùn ra vaän toác.

Daáu veát chaân boø, ngöïa, traâu, deâ,… coù theå nhìn thaáy treân ñöôøng. Daáu veát chaân thuù röøng thöôøng deã tìm thaáy caïnh bôø suoái, ao 57

hoà… laø nôi chuùng thöôøng xuoáng uoáng nöôùc.

Daáu chaân chim cuõng coù theå thaáy nôi ñaát öôùt hoaëc caùt aåm.

Bieát xem veát xe ñaïp vaø xe hôi.

Bieát ñöôïc xe ñi veà phía naøo.

Veát xe ñaïp nhoû hôn veát xe gaén maùy vaø scooter. Veát xe hôi thì lôùn beà ngang hôn.

Xe hôi haïng nheï chæ coù 4 baùnh, 2 baùnh tröôùc vaø 2 baùnh sau. Baùnh xe sau thöôøng chaïy thaúng ñöôøng hôn, baùnh xe tröôùc thöôøng hôi ngoaèn ngeøo vì theo chieàu laùch cuûa tay laùi. Xe hôi haïng trung thöôøng coù 6 baùnh : 2 baùnh tröôùc vaø 4 baùnh sau (moãi beân 2 caùi song song vaø saùt nhau). Xe hôi haïng naëng thöôøng coù theâm 4 baùnh ôû giöõa 2 baùnh tröôùc vaø 4 baùnh sau (töùc laø xe 10 baùnh nhö xe GMC cuûa nhaø binh). Vì vaäy, xem soá veát baùnh xe, ta coù theå ñoaùn ñöôïc loaïi xe gì ñaõ chaïy ngang qua. Veát xe caøng luùn saâu caøng 58

chöùng toû troïng taûi cuûa xe. Nhöõng veät daàu nhôùt vöông vaûi raûi raùc doïc ñöôøng chöùng toû cho thaáy tình traïng cuõ kyõ cuûa xe.

Ta coù theå bieát höôùng xe chaïy nhôø nhöõng veát buøn hoaëc ñaù soûi bò haát tung veà phía sau, hoaëc nhôø veát phình cuûa baùnh xe khi laên qua caùc oå gaø. * *

*

B.P ñaõ keå nhieàu chuyeän veà vieäc theo daáu veát. Truôùc khi baét ñaàu thöïc haønh chuông trình HÑ haïng Nhaát, em haõy ñoïc cuoán “HÑ cho treû em” veà caâu chuyeän caäu beù chaên cöøu tìm ra thuû phaïm gieát ngöôøi ôû “Caâu chuyeän löûa traïi 1” cuøng nhöõng kyõ thuaät vaø kinh nghieäm theo veát trong “Caâu chuyeän löûa traïi 11, 12 vaø 13”; em seõ hoïc ñöôïc nhieàu ñieàu boå ích. Sau ñoù, em haõy thöïc haønh caøng nhieàu caøng toát ñeå thu thaäp kinh nghieäm baûn thaân.

59

THIEÂN NHIEÂN 60

Chöông trình Höôùng Ñaïo haïng Nhaát ñoøi hoûi em nhaän daïng vaø ñònh ñöôïc teân cuûa 12 caây thuï thöôøng gaëp ôû nöôùc ta, nhaát laø thöôøng gaëp ôû ñòa phöông em hieän ôû.

Trong khuoân khoå haïn heïp cuûa taäp caåm nang naøy, anh khoâng theå chæ cho caùc em 12 caây aáy; vì ôû nöôùc ta coù voâ soá caây, maø em – ngöôøi ñang caàm taäp saùch nhoû naøy coù theå ñang ôû mieàn Trung, maø cuõng coù theå ñang ôû mieàn Nam, moãi mieàn coù moät soá caây tieâu bieåu cuûa ñòa phöông. Anh nhöôøng phaàn traùch nhieäm naøy cho Ñoaøn tröôûng cuûa em höôùng daãn em trong thöïc teá cuûa ñòa phöông mình ôû.

Vôùi trình ñoä hieåu bieát thöôøng thöùc ôû nöôùc ta, chöông trình chæ ñoøi hoûi em nhaän daïng vaø ñònh teân caây thoâng thöôøng. Tuy nhieân, anh cuõng caàn cho em bieát raèng, ôû caùc nöôùc tieân tieán (Anh, Phaùp, Myõ, UÙc, Canada…) ñoøi hoûi caùc HÑS haïng Nhaát phaûi ñònh teân caây baèng teân khoa hoïc.

61

Teân khoa hoïc cuûa caùc caây vieát baèng chöõ La tinh goàm caùc yeáu toá sau : Teân gioáng – Teân loaøi – Thuoäc hoï (Genus – Species – Family) THIEÂN NHIEÂN Nhaän xeùt vaø thuoäc teân 12 caây thuï (lôùn) thoâng thöôøng (daïng caây, laù, hoa, traùi).

Neáu nghieân cöùu veà Thöïc vaät, em seõ thaáy caùc nhaø khoa hoïc phaân loaïi caây coû theo phöông caùch sinh saûn: caùc caây sinh saûn baèng hoa goïi laø Hieån hoa thöïc vaät.

Nhöõng caây khoâng coù hoa, thuoäc ngaønh AÅn hoa thöïc vaät (nhö rong, reâu, döông xæ,… ) Tuøy theo hình daïng cuûa hoa maø ngöôøi ta chia ra thaønh nhieàu Hoï (Family) : HoÏ hoa keùp (Compositae: nhö Cuùc, Thöôïc döôïc, Vaïn thoï...). Hoï hoa taùn (Umbelliferae: nhö 62

caø roát, ngoø...). Hoï hoa chöõ thaäp (Cruciferae: nhö caùc loaïi Caûi...). Hoï ñaäu (Leguminosae : caùc loaïi ñaäu, phöôïng vó...).

Trong moãi Hoï, tuøy theo ñaëc tính cuûa quaû, haït vaø nhöõng ñaëc tính di truyeàn gioáng nhau maø ngöôøi ta saép ñaët nhieàu caây chung moät Gioáng (Genus). Nhöõng caây cuøng gioáng coù theå gheùp caønh hoaëc lai gioáng vôùi nhau. Ví duï Cam, chanh, böôûi, quít,... cuøng chung gioáng Citrus.

Caùc caây trong cuøng moät gioáng nhöng khaùc nhau vaøi chi tieát nhö hình daïng laù, kích thöôùc quaû, muøi vò… neân ñöôïc phaân bieät baèng Loaøi (Species).

Moät teân khoa hoïc cuûa caây ñöôïc bieåu thò ñaày ñuû bôûi 3 yeáu toá : Gioáng – Loaøi – Hoï.

Ví duï : Teân khoa hoïc Gioáng Loaøi Citrus Lemona

Teân thoâng thöôøng (teân ñòa phöông) Hoï Rutaceae Chanh 63

Citrus Nobilis Rutaceae Andr.Quít Citrus Aurantium Rutaceae L. Cam Citrus Grandis Rutaceae Osb. Böôûi Chæ coù caùc teân khoa hoïc môùi ñuû ñeå chæ danh caùc loaøi vì ví duï trong hoï Orchidaceae (hoï Lan) coù hôn 17.000 loaøi ñaõ ñöôïc moâ taû, nhöng khoâng ñaày 150 caây coù teân thoâng duïng. Cuõng nhö khi em ñi vaøo moät baõi coû hoang, em gaëp voâ vaøn loaïi caây nhoû maø em goïi chung laø coû, nhöng thöû xem, em bieát ñöôïc bao nhieâu teân caây baèng tieáng Vieät... trong luùc taát caû caùc caây ñoù ñeàu ñaõ ñöôïc ñònh teân La tinh neáu em tìm trong cuoán “Caây coû mieàn Nam Vieät Nam” cuûa Giaùo sö Phaïm Hoaøng Hoä, hoaëc trong cuoán “Flore geùneùrale de l’Indochine” cuûa Lecomtei.

Teân thoâng duïng cuûa moãi nöôùc coù theå thay ñoåi tuøy theo ñòa phöông, nhöng teân khoa hoïc thì laïi thoáng nhaát treân toaøn theá giôùi.

64

Ví duï : Neáu em hoûi mua 1 cuû saén thì ngöôøi mieàân Trung seõ baùn cho em 1 cuû khoai mì (teân KH : Manihot esculenta, Euphorbiaceae) trong luùc ngöôøi mieàn Nam baùn cho em 1 cuû Ñaäu (Pachyrrizus tuberosus, Papillionaceae).

Neáu em hoûi mua traùi Ñaøo thì ngöôøi mieàn Trung seõ baùn cho em traùi Maän (Eugenia aquea Myrtaceae) trong luùc ngöôøi mieàn Baéc vaø Ñaø laït baùn cho em traùi Ñaøo loâng (Prunus Persica, Rosaceae).

Neáu em hoûi mua traùi Maän thì ngöôøi mieàn Nam baùn cho em traùi Eugenia aquea thuoäc hoï Myrtaceae trong luùc ngöôøi Ñaø laït baùn cho em traùi Maän Ñaø laït (Prunus Triflora, thuoäc hoï Rosaceae).

Treân ñaây laø nhöõng ñieàu caên baûn maø HÑ haïng Nhaát cuûa caùc nöôùc ñaõ aùp duïng töø maáy chuïc naêm nay, chöù khoâng phaûi vì anh laø giaùo sö thöïc vaät hoïc neân meùo moù

65

ngheà nghieäp, veõ vôøi theâm cho laém chuyeän ñaâu nheù !

Chöông trình HÑ haïng Nhaát baây giôø khoâng ñoøi hoûi em quaù laém ñaâu : Tröôùc kia, khi coøn trong Lieân hoäi Höôùng Ñaïo Ñoâng Döông (luùc aáy caùc Tröôûng “Baûo Hoaøng hôn Vua” muoán ta phaûi cöø hôn HÑ caùc nöôùc khaùc; caùc nöôùc khaùc chæ ñoøi hoûi HÑS muoán qua haïng Nhì phaûi bieát teân 6 caây); qua chöông trình HÑ haïng Nhì, caùc anh ñaõ phaûi bieát: + Caùc caây coù ích : Luùa, Baép, Mía, Thaàu daàu, Boâng vaûi, Ñay, OÅi, Mít, Tieâu, Queá, Caø pheâ, Cao su. + Caùc thöïc vaät khaùc : Rong, Naám, Reâu, Ñòa y, Döông xæ, Thaïch tuøng, Caây aên thòt (caây naép bình, Drosera). + Caùc caây thöôøng gaëp ôû Ñoâng döông : Döøa, Cau, Xoaøi, Chuoái, Baèng laêng.

Kim giao, Sao, Giaù tò, Daàu, Thoát noát, Thoâng.

66

(Xem töø trang 101 ñeán trang 108 trong cuoán Ce que tout scout doit connaitre Seconde classe, taùi baûn laàn 3 naêm 1944 cuûa Lieân hoäi Höôùng Ñaïo Ñoâng Döông thì em seõ roõ). * *

*

Em seõ thaáy thích thuù moân traéc nghieäm naøy, neáu em laøm moät cuoán “Baùch thaûo taäp” (Herbier). Em haùi moät caønh laù, coù caû hoa caøng toát, eùp vaøo giöõa 2 tôø giaáy baùo deã thaám nöôùc keïp vaøo giöõa 2 taám bìa cöùng hoaëc vaùn eùp caøng toát, ñem phôi naéng vaø laáy ñaù daèn leân. Thænh thoaûng, em laïi thay giaáy baùo khaùc ñeå caây choùng khoâ.

Phôi caøng ñöôïc naéng vaø choùng khoâ, thì hoa laù seõ giöõ ñöôïc maøu töï nhieân.

Khi caây ñaõ eùp thaät khoâ, em haõy duøng baêng keo trong ñeå daùn vaøo cuoán soå ñoùng baèng bìa hoaëc giaáy croquis, khoå 21x27cm.

Vôùi con maét myõ thuaät, anh tin chaéc raèng 67

em seõ daùn caây vaøo soå theá naøo thaät ñeïp maét.

Trang ñoái dieän vôùi maãu eùp em vieát treân cuøng laø teân caây baèng tieáng La tinh, ngay döôùi laø teân thoâng duïng baèng tieáng Vieät, keá döôùi em ghi ngaøy haùi vaø nôi haùi.

Ngoaøi ra, em coøn ghi vaén taét nhöõng chi tieát sau ñaây : + Daùng caây : moïc thaúng hay phaân nhaùnh? vöôn cao hay caønh uoán eùo ? ... + Nôi moïc : Caây thích moïc ôû ñaâu ? Nôi ñaát caùt hay ñaát thòt ? Nôi coù nhieàu ñaù soûi hay ôû ñaát phuø sa ?... + Voû caây : Suø sì hay trôn laùng ? Coù tinh daàu (nhö Queá) hay khoâng ?... + Laù : Hình daùng, caùch xeáp ñaët cuûa laù treân thaân (dieäp töï). Maøu luùc coøn non, luùc veà giaø... + Hoa : Bao nhieâu caùnh, maøu traøng hoa, maøu nhò hoa. Bao nhieâu nhò ñöïc, bao nhieâu nhò caùi.

68

+ Quaû : Hình daïng, kích thöôùc aên ñöôïc khoâng ? Hình daïng cuûa haït beân trong.

Maøu quaû luùc chín (Caùc quaû thöôøng daøy coäm khoù eùp. Vì vaäy em chæ caàn veõ quaû ôû beân goùc cuûa caønh caây eùp, nhôù ghi tæ leä ñeå giuùp cho ngöôøi xem deã hình dung ñöôïc toaøn boä cuûa caây) . * *

*

Neáu em laøm “Baùch thaûo taäp”, daàn daø em seõ say meâ tìm hieåu Thöïc vaät hoïc chaúng khaùc naøo ngöôøi söu taäp tem thö.

Vôùi “Baùch thaûo taäp” em seõ chöùng minh cho Ñoaøn tröôûng bieát raèng em ñuû söùc qua moân naøy cuûa HÑ haïng nhaát.

Bieát 6 gioáng chim muoâng (Hình daïng, maøu loâng, tieáng keâu, veát chaân)

ÔÛ nöôùc ta coù raát nhieàu loaøi chim. Tuøy theo moãi ñòa phöông coù nhieàu hay ít moài 69

thích hôïp maø moãi loaøi chim nhieàu ít khaùc nhau. Em haõy choïn 6 loaøi chim maø em thöôøng gaëp nhaát ôû nôi em truù nguï ñeå deã khaûo saùt töôøng taän. ÔÛ cao nguyeân coù nhieàu röøng ruù, vieäc khaûo saùt chim ngoaøi thieân nhieân khoâng maáy khoù khaên. ÔÛ ñoàng baèng Nam boä coù nhöõng “Saân chim”, nôi chim tuï taäp ñoâng ñaûo, caùc em tha hoà maø tìm hieåu.

Rieâng ôû caùc thaønh thò, nôi daân cö ñoâng ñuùc, caùc chim muoâng thöôøng laùnh xa... nhöng em cuõng coù theå quan saùt ñöôïc baèng caùch ñeán nhöõng vöôøn baùch thuù hoaëc caùc haøng chim kieång...

Em coù theå söu taäp caùc loâng chim löôïm ñöôïc cuøng hình aûnh caùc loaøi chim maø em kieám ñöôïc trong caùc saùch vaø töï ñieån, neáu em coù theå chuïp hình chim ngoaøi thieân nhieân laïi caøng soáng ñoäng hôn. Ngaøy nay, phöông tieän khoa hoïc kyõ thuaät caøng tieán 70

boä em coù theå chuïp hình moät con chim töø xa nhôø oáng vieãn kính (teùleù objectif), hoaëc em coù theå theo doõi ñoâi chim ñang xaây toå aám nhôø coù oáng nhoøm khaù tinh vi. Em ñöøng söu taäp chim nhoài boâng vì luaät thöù 6 cuûa HÑ khuyeân em khoâng neân laøm theá.

Khi quan saùt toå chim, em cuõng khoâng neân ñeán gaàn. Neáu sôø vaøo toå hoaëc tröùng, chim meï ngöûi thaáy hôi ngöôøi, chuùng seõ boû toå maø ñi, nhö vaäy ta seõ voâ tình laøm haïi moät theá heä chim con.

Muøa xuaân laø thôøi gian thuaän lôïi nhaát cho ta tìm hieåu loaøi chim, vì ñoù laø muøa sinh saûn cuûa haàu heát caùc gioáng chim.

Trong thôøi gian laøm toå vaø aáp tröùng, chim quanh quaån moät nôi, em ñôõ maát coâng theo doõi caùnh chim bay.

Em haõy khaûo saùt chim theo caùc chi tieát sau : - Hình daïng

71

- Kích thöôùc : Haõy so saùnh vôùi 1 loaøi chim thöôøng thaáy nhö chim seû hoaëc boà caâu. Dieãn taû to hôn hoaëc nhoû hôn, hoaëc gaáp maáy laàn,... ngöôøi ta deã hình dung hôn laø ño baèng cm.

- Loâng : Kích thöôùc vaø maøu loâng cuûa töøng phaàn cô theå: loâng ñaàu, loâng coå, loâng caùnh, loâng ñuoâi, loâng buïng...

- Moû : Hình daïng moû cho ta bieát loái soáng cuûa chim : moû ngaén, cong vaø maïnh nhö loaøi veït duøng ñeå caén beå caùc haït cöùng, moû cöùng nhoïn vaø cong nhö moû dieàu haâu duøng ñeå ræa thòt con moài, moû maûnh khaûnh nhö moû chaøo maøo ñeå aên traùi caây, moû ngaén nhö chim saâu ñeå aên saâu boï, moû roäng nhö moû vòt laø thuoäc gioáng aên döôùi nöôùc…

- Chaân : Chaân daøi hoaëc ngaén, coù maøng noái caùc ngoùn hay khoâng cuõng cho ta bieát loái soáng cuûa chuùng. Chaân daøi nhö chaân coø duøng ñeå raûo böôùc quanh bôø, chaân coù 72

maøng nhö vòt duøng ñeå bôi döôùi nöôùc. Em cuõng neân quan saùt chim thöôøng ñaäu (nhö cuù) hay thöôøng bay (eùn), khi ñi thì böôùc hay nhaûy caû 2 chaân...

- Ñuoâi : Hình daïng vaø maøu saéc ñuoâi cuõng tieâu bieåu cho moät soá loaøi nhö ñuoâi coâng chaúng haïn. Ñuoâi chim troáng thöôøng daøi vaø saëc sôõ hôn chim maùi.

- Caùch bay : Coù loaøi bay xa, coù loaøi bay chuyeàn, coù loaøi bay löôïn...

- Toå chim : Moãi loaïi chim laøm toå moät caùch khaùc nhau, coù loaøi chim laøm toå treân caønh, coù loaøi laøm toå trong boäng caây, coù loaøi laïi laøm toå ôû döôùi ñaát. Vaät lieäu duøng laøm toå cuõng khaùc nhau : duøng rôm, raùc, loâng hoaëc töï nhaû nöôùc boït ñeå laøm thaønh toå (yeán) .

73

Nhaän bieát ñöôïc 5 choøm sao ngoaøi nhöõng choøm sao thuoäc chöông trình haïng Nhì vaø 5 vì sao, ngoaøi sao Baéc Ñaåu.

74

Treân trôøi coù voâ soá vì sao vaø voâ soá choøm sao, em haõy choïn 5 choøm sao vaø 5 vì sao naøo maø em deã thaáy nhaát. Em quan saùt söï vaän haønh cuûa chuùng theo ngaøy trong thaùng vaø theo muøa trong naêm. Daàn daàn coù kinh nghieäm em seõ ñoaùn ñöôïc ngaøy giôø khi em nhìn leân trôøi thaáy caùc sao quen thuoäc, vaø cuõng nhôø chuùng maø em ñònh ñöôïc höôùng ñi khi caàn ñeán.

Em cuõng coù theå tham khaûo cuoán saùch “SAO” do Toaùn Huaán luyeän Mieàn II xuaát baûn.

Sau ñaây laø 1 soá choøm sao maø ta thöôøng gaëp treân baàu trôøi. : Choøm sao LYRA (Caây Ñaøn) coù sao Vega (Chöùc Nöõ) laø sao saùng nhaát treân baàu trôøi muøa heø.

75

Choøm sao CYGNUS (Thieân Haïc) bay xuoáng Ngaân Haø, coù sao Deneb ôû ñuoâi laø saùng nhaát.

Choøm sao AQUILA (Phuïng Hoaøng) coù sao Altaï (Ngöu Lang) laø lôùn nhaát.

76

Choøm sao SAGITTARIUS (Nhaân Maõ Cung) naèm giöõa choøm Capricorne vaø Scorpio.

Choøm sao HERCULES.

77

Choøm sao CORONA (Vöông Mieän) naèm döôùi choøm Hercules vaø Bootes (Chaên Chieân).

BOOTES, choøm sao Chaên Chieân coù ngoâi sao Acturus saùng ngôøi, naèm treân ñöôøng keùo daøi cuûa ñuoâi Ñaïi huøng tinh.

78

Choøm sao SCORPIO (Boï Caïp) naèm treân ñöôøng hoaøng ñaïo. Treân löng laø sao Antares, ñoû nhö Hoûa tinh, laø ngoâi sao saùng nhaát trong choøm.

Choøm sao Sö Töû (LEO) coù ngoâi sao saùng nhaát laø Regulus.

79

Choøm Song Sinh (GEMINI) vôùi hai ngoâi sao saùng laø Pollux vaø Castor, choøm naøy cuõng naèm treân ñöôøng hoaøng ñaïo.

Thieân Caåu (CANIS) goàm Choù Lôùn vaø Choù Nhoû. Sao Procyon cuûa Choù Nhoû chæ caùch ta vaøi naêm aùnh saùng. Sao Sirius cuûa Choù Lôùn laø ngoâi sao saùng nhaát treân baàu trôøi.

80

Choøm Boø Moäng (TAURUS) goàm hai nhoùm sao : nhoùm Hyades hình chöõ V vôùi ngoâi sao Aldebaran saùng ñoû vaø choøm Pleùiades (sao Rua Thaát Tinh).

PERSEUS, chaøng voâ ñòch ñaõ caét ñaàu Söùa Thaàn ñeå cöùu naøng Andromeda.

81

ANDROMEDA, ngöôøi ñaøn baø bò xieàng trong tích coå Hy Laïp. Choøm naøy naèm saùt choøm Phi Maõ.

PEGASUS (Phi Maõ) baêng qua baàu trôøi töø treân xuoáng, coù hình vuoâng lôùn, raát deã nhaän thaáy.

82

Baàu trôøi muøa Ñoâng (nhìn phía Baéc)

Baàu trôøi muøa Ñoâng (nhìn phía Nam) 83

Baàu trôøi muøa heø (nhìn phía Baéc)

Baàu trôøi muøa heø (nhìn phía Nam) 84

THÔØI TIEÁT Bieát 5 ñieàm baùo thôøi tieát Khi ôû nhaø, em ñöôïc ñaøi truyeàn thanh hoaëc truyeàn hình cho bieát “döï baùo thôøi tieát”… nhöng luùc ñi traïi hoaëc xuaát du, neáu em bieát ñöôïc moät soá ñieàm baùo thôøi tieát thì seõ giuùp em chuaån bò ñeå ñoái phoù vôùi bieán chuyeån cuûa thôøi tieát saép dieãn ra, giuùp em kòp thôøi nuùp möa, traùnh gioù, thu xeáp leàu traïi tröôùc khi côn gioâng ñeán... nhôø theá em giöõ gìn ñöôïc söùc khoûe vaø ñôõ maát coâng phôi phong duïng cuï traïi...

Em haõy tìm toøi hoïc hoûi nhöõng kinh nghieäm daân gian hoaëc qua ca dao tuïc ngöõ maø baát kyø nöôùc naøo cuõng coù.  Ta coù theå nhìn trôøi, nhìn traêng maø ñoaùn ñöôïc ñieàm baùo thôøi tieát.

Ví duï ôû Phaùp coù ca dao : -

Lune dans l'eau, demain pas beau 85

(Traêng môø nhö ôû ñaùy nöôùc, ngaøy mai trôøi xaáu) -

Cercle lointain, eau prochaine Cercle voisin, eau lointaine.

(2 caâu naøy truøng vôùi caâu “Quaàng haïn, taùn möa” cuûa ca dao Vieät Nam : Maây ôû cao, aùnh saùng maët traêng chieáu thaønh quaàng saùng nhoû chöùng toû trôøi haïn, maây ôû thaáp, aùnh saùng maët traêng chieáu thaønh vaàng taùn roäng, chöùng toû trôøi saép möa).

-

Raùng vaøng thì gioù, raùng ñoû thì möa.

 Nhìn sinh hoaït cuûa ñoäng vaät ta cuõng coù theå ñoaùn tröôùc ñieàm trôøi.

86

-

Chuoàn chuoàn bay cao thì trôøi toát

-

Chuoàn chuoàn bay thaáp thì trôøi xaáu

-

Kieán töøng ñaøn töøng luõ tha tröùng vaø löông thöïc döï tröõ cuûa chuùng leân cao laø trôøi saép luït.

-

Trôøi naéng maø nghe coùc keâu nhieàu laø trôøi saép möa.

…

Em raùng hoïc hoûi caùc noâng daân vaø daân chaøi löôùi, seõ thu thaäp ñöôïc nhieàu kinh nghieäm quyù baùu veà ñieàm baùo thôøi tieát.

Ngoaøi ra, em cuõng neân taäp xem maây ñeå ñoaùn ñieàm trôøi. Sau ñaây laø moät vaøi daïng maây deã nhaän bieát vaø ñoaùn ñöôïc ñieàm baùo thôøi tieát.

87

Cumulus (hình töøng ñaùm) bieåu hieän trôøi toát; xuaát du maø thaáy maây naøy laø yeân taâm.

Alto cumulus (Alto : Cao – Cumulus : Töøng ñaùm) laø kieåu maây bieåu hieän trôøi toát.

88

Cirro cumulus thöôøng goïi laø maây “ñaäu huû” hoaëc maây “vaây caù”, baùo hieäu thôøi tieát thay ñoåi.

Strato cumulus (Strato : Töøng taàng) khi trôû thaønh xaùm vaø u aùm, chuùng seõ trôû thaønh maây “möa” Nimbostratus (Nimbus : möa gioâng).

89

Khi tieát trôøi oi böùc, caùc maây cumulus goäp laïi vôùi nhau thaønh ñaùm lôùn Cumulonimbus, thöôøng gaëp vaøo buoåi chieàu baùo hieäu saép möa gioâng.

90

Em haõy taäp laøm caùc nuùt HÑ haïng Nhaát trong saùch NUÙT cuûa Tröôûng Toân Thaát Sam do Toaùn Huaán Luyeän Mieàn II xuaát baûn.

Nuùt naøo khoù laøm, haõy nhôø Ñoaøn tröôûng cuûa em chæ daãn theâm bí quyeát.

91

Bieát duøng rìu hoaëc röïa ñeå ñaún caây, traåy caønh. ÑAÚN CAÂY Tröôùc khi ñaún caây, phaûi choïn chieàu caây ngaõ. Neân choïn chieàu coù nhieàu caønh caây tróu naëng hoaëc theo chieàu gioù, traùnh ñöøng ñeå caây ngaõ döïa vaøo nhöõng caây khaùc.

92

Khi chaët mieäng thöù 2 gaàn giaùp mieäng thöù nhaát neáu nghe thaáy tieáng raêng raéc thì hoâ lôùn baùo hieäu “caây ngaõ” ñeå moïi ngöôøi traùnh xa kòp thôøi, coøn em thì phaûi nhaûy neù sang 1 beân chöù ñöøng nhaûy ra phía sau vì ñoâi luùc goác caây baät haäu raát nguy hieåm TRAÅY CAØNH Khi traåy caønh, em phaûi baét ñaàu töø goác vaø tieán daàn leân ngoïn. Caùc caønh nhoû thì chæ chaët 1 nhaùt theo chieàu töø goác leân ngoïn.

Caùc caønh lôùn phaûi chaët 2 nhaùt, nhaùt thöù 1 töø treân xuoáng, tieáp ñoù laø nhaùt thöù nhì töø döôùi leân.

93

DÖÙT THAØNH KHUÙC Muoán döùt thaân caây thaønh nhieàu khuùc, neáu duøng cöa thì ñôõ phí goã, nhöng neáu khoâng coù cöa, ta cuõng coù theå duøng rìu hoaëc röïa ñeå chaët. Vôùi nhöõng thaân caây coù ñöôøng kính töø 20cm trôû leân, em phaûi môû 2 mieäng ôû 2 phía cuûa thaân caây, moãi mieäng beà roäng baèng ñöôøng kính cuûa thaân caây vaø saâu baèng ñöôøng baùn kính.

GIÖÕ GÌN RÌU Em söû duïng rìu ñuôïc höõu hieäu neáu em bieát baûo trì vaø chaêm soùc noù. Sau ñaây laø nhöõng ñieàu caàn nhôù.

- Luoân luoân giöõ cho löôõi rìu ñöôïc beùn, haõy maøi vôùi ñaù maøi sau moãi laàn söû duïng.

94

Neáu coù veát söùt meû thì duøng ñaù maøi quay (grindstone) hoaëc duøng duõa ñeå duõa laïi thaät beùn.

- Lau khoâ löôõi rìu sau moãi laàn duøng vaø nhôù boâi môõ ñeå traùnh ræ seùt. Nhôù boâi môõ vaø goùi vaøo bao neáu toàn tröõ.

- Boâi daàu lanh (Unseed oil) vaøo caùn ñeå luoân ñöôïc meàm deûo.

- Neáu ñaàu rìu hôi loûng, neâm laïi cho thaät chaéc.

- Neáu caùn rìu bò chôùm, haõy thay caùn khaùc ngay.

- Ñöøng duøng rìu thay buùa hoaëc voà.

- Khi khoâng söû duïng, ñöøng vöùt böøa baõi maø haõy caém vaøo 1 khuùc goã.

95

TRUYEÀN TIN LIEÂN LAÏC 96

Vôùi khoa hoïc kyõ thuaät ngaøy caøng tieán boä, caùc phöông tieän truyeàn tin, lieân laïc caøng ngaøy caøng hieän ñaïi : voâ tuyeán ñieän baùo, Telex, Fax,… maùy boä ñaøm, maùy VHF...

Tuy nhieân vieäc luyeän taäp thoâng tin baèng Morse vaø Seùmaphore cuõng khoâng theå thieáu trong chöông trình kyõ naêng cuûa Höôùng Ñaïo, vì ngoaøi vieäc söû duïng khi caàn ñeán maø khoâng saün phöông tieän hieän ñaïi trong tay, coøn coù muïc ñích luyeän taäp cho caùc HÑS tinh maét, thính tai, nhanh trí (ñeå bieán ñoåi tín hieäu thaønh chöõ).

Veà caùc vaàn Morse thì em ñaõ bieát roài, sau ñaây laø caùc vaàn Seùmaphore maø em caàn luyeän taäp theâm (nhôù raèng caùc em Soùi 2 sao ñaõ bieát ñaùnh Seùmaphore roài ñaáy nheù !)

97

98

QUOÁC NGÖÕ ÑIEÄN TÍN Caùc vaàn Morse vaø Seùmaphore do Taây phöông saùng taùc neân khoâng coù caùc chöõ aê, aâ, ô, oâ, ö,… vaø caùc daáu, neân HÑVN ñaõ ñaët ra theâm nhöõng quy öôùc ñeå gheùp thaønh chöõ quoác ngöõ maø anh em chuùng ta ñaõ söû duïng töø thaäp nieân 30, 40… luùc maø böu ñieän coøn ñang duøng tieáng Phaùp ñeå truyeàn ñieän tín. Nay thì böu ñieän Vieät Nam cuõng ñaõ chính thöùc duøng caùc quy öôùc aáy ñeå truyeàn ñieän tín, haù chaúng phaûi laø moät vinh döï cho chuùng ta sao ?!

Sau ñaây laø caùch ñoïc chöõ thay daáu : s = daáu saéc f = daáu huyeàn r = daáu hoûi x = daáu ngaõ j

= daáu naëng

oâ = oo ô = ow 99

aâ = aa aê = aw ö = w eâ = ee ñ = dd Ví duï : HÖÔÙNG ÑAÏO VIEÄT NAM Vieát laø : HUWOWNGS DDAOJ VIEETJ NAM

100

101

Em haõy ño vaø ghi laïi nhöõng kích thöôùc caùc phaàn cô theå cuûa em.

- Beà cao (1) - Beà cao töø goùt ñeán muùt tay ñöa cao (2) - Beà daøi cuûa tay töø naùch ñeán ñaàu ngoùn (3) - Beà daøi cuûa saûi tay (4) - Beà daøi cuûa ngoùn tay caùi (5) - Beà roäng cuûa loøng baøn tay (5) - Beà daøi gang tay töø ngoùn caùi ñeán ngoùn uùt (6) - Beà daøi cuûa baøn chaân (7) - Beà daøi cuûa ñeá giaøy (7) - Beà daøi cuûa böôùc chaân treân ñaát phaúng 102

- Beà daøi cuûa böôùc chaân khi leo doác - Beà daøi cuûa böôùc chaân khi xuoáng doác Em haõy taäp öôùc löôïng thôøi gian, troïng löôïng, dieän tích, theå tích vaø dung tích... taäp ñi taäp laïi nhieàu laàn, em seõ coù kinh nghieäm vaø seõ coù ñöôïc keát quaû töông ñoái chính xaùc.

- Veà thôøi gian, em coù theå ñeám laàn thôû cuûa mình, trung bình 1 phuùt em thôû töø 12 ñeán 14 laàn, em haõy kieåm chöùng laïi baèng ñoàng hoà.

- Veà troïng löôïng, thì em taäp caàm nhieàu goùi haøng hoaëc vaät duïng. Ban ñaàu caàm nhieàu thöù cuøng troïng löôïng : 1kg thòt, 1kg ñöôøng, 1kg muoái, 1kg boâng goøn... em seõ quen vôùi troïng löôïng vaø maét nhìn quen vôùi theå tích... sau nhieàu laàn, em seõ coù öôùc löôïng gaàn ñuùng... cuõng nhö caùc baø ñi chôï quen, khi caàm 1 mieáng thòt coù theå bieát quaày haøng caân giaø hay caân non. Sau ñoù, em taäp caàm 103

nhieàu thöù caân naëng khaùc nhau ñeå coù thoùi quen öôùc löôïng.

- Veà dieän tích, theå tích vaø dung tích... em phaûi taäp öôùc löôïng baèng maét cho quen. Em phaûi öôùc löôïng beà daøi, beà ngang, beà cao roài tính ra. Laøm ñi laøm laïi nhieàâu laàn, em seõ coù kinh nghieäm, veà sau chæ caàn nhìn thoaùng qua laø em ñaõ coù yù nieäm gaàn ñuùng.

Duøng nhöõng khí cuï thoâ sô, nhö gaäy HÑ, ñeå öôùc ñaïc 3 beà daøi khoâng quaù 500m, vaø 3 beà cao khoâng quaù 30m... maø keát quaû khoâng sai quaù 10%.

Trong nhöõng phöông phaùp öôùc ñaïc naøy, seõ luoân söû duïng gaäy HÑ vaø beà daøi cuûa böôùc chaân.

Muoán coù beà daøi cuûa böôùc chaân, khoâng phaûi em böôùc 1 böôùc roài baûo baïn laáy 104

thöôùc ño khoaûng caùch. Em laáy khoaûng caùch giöõa 2 coät ñieän (thöôøng laø 50m) roài böôùc ñeàu, ñeám thöû bao nhieâu böôùc. Sau ñoù em böôùc trôû laïi vaø ñeám thöû bao nhieâu böôùc. Laáy khoaûng caùch ñaõ bieát roõ, chia cho trung bình coäng cuûa 2 laàn böôùc, em seõ coù beà daøi cuûa böôùc chaân. Em cuõng laøm nhö vaäy vôùi ñoaïn ñöôøng leân doác, vaø ñoaïn ñöôøng xuoáng doác, nhöng em phaûi ñeám thöû 2 laàn leân vaø 2 laàn xuoáng ñeå laáy trung bình coäng thì môùi töông ñoái ñuùng. ÖÔÙC ÑAÏC BEÀ ROÄNG DOØNG SOÂNG Sau ñaây laø 2 caùch ñeå thöïc hieän : 

Phöông phaùp duøng noùn roäng vaønh hoaëc coøn goïi laø phöông phaùp Napoleùon. Phöông phaùp naøy chæ aùp duïng ñöôïc vôùi noùn Höôùng Ñaïo roäng vaønh vaø cöùng, khoâng theå duøng vôùi noùn beâreât. Ñöùng saùt bôø soâng, keùo noùn leäch veà phía tröôùc theá naøo ñeå cho maét nhìn meùp vaønh noùn thaáy ñuùng vaøo moät ñieåm saùt bôø soâng ñoái dieän. Haõy giöõ cho 105

ñaàu khoâng nhuùc nhích, ñoaïn xoay mình 90 ñoä vaø ghi nhaän 1 ñieåm moác beân naøy soâng maø em thaáy thaúng haøng vôùi meùp vaønh noùn. Ñeám böôùc töø choã ñöùng ñeán ñieåm môùi vöøa ghi nhaän. Beà daøi khoaûng caùch naøy baèng beà roäng cuûa doøng soâng (hình 1 vaø 2).

Phöông phaùp hình hoïc



(2 tam giaùc vuoâng ñoàng daïng) 106

Choïn moät moác saùt bôø soâng beân kia (moät goác caây chaúng haïn) ta goïi ñoù laø ñieåm A. Beân naøy soâng ta choïn moät ñieåm ñoái dieän vôùi A, ta goïi laø moác B. Töø B ta ñeám böôùc theo bôø soâng ñeán ñieåm moác C roài töø C ñeám böôùc tieáp ñeán ñieåm moác D. Töø D ta quay löng vôùi bôø soâng vaø ñi theo ñöôøng thaúng goùc, ñeán ñieåm E naøo ñoù, maø ta nhìn thaáy ñieåm C vaø ñieåm A naèm thaúng haøng thì döøng laïi.

Theo hình hoïc ta coù : CD/DE = BC/AB do ñoù AB = (BC x DE) /CD - Neáu em ño böôùc BC = CD thì ño DE em bieát ngay beà roäng AB cuûa doøng soâng.

- Nhöng ñeå deã daøng trong vieäc ño ñaïc, em khoûi phaûi ño böôùc DE quaù xa (tröôøng hôïp doøng soâng roäng 500 – 600m, voâ leõ em phaûi ñi caùch xa bôø soâng nhö vaäy sao !), em coù theå choïn CD= 1/5 BC, vaäy khi ño DE em chæ caàn nhaân leân 5 laàn laø coù AB. 107

UÔÙC ÑAÏC BEÀ CAO Coù raát nhieàu phöông phaùp öôùc tính beà cao. Sau ñaây laø 4 phöông phaùp thoâng duïng nhaát : 1. Phöông phaùp cuûa hoïa só :

Ñaët ôû chaân muïc tieâu moät vaät chuaån (gaäy HÑ hoaëc 1 ngöôøi) ñaõ bieát roõ chieàu cao. Ñöùng xa muïc tieâu, tay dang thaúng ra tröôùc vaø caàm 1 que hoaëc buùt chì, ñöa theá naøo ñeå ñaàu muùt que hoaëc ñaàu buùt chì truøng vôùi ñaàu gaäy (hoaëc ñaàu ngöôøi) roài ngoùn caùi ghi daáu 108

choã ngang maët ñaát. Sau ñoù, ño thöû muïc tieâu baèng maáy laàn beà cao cuûa vaät chuaån roài nhaân leân laø ta bieát ñöôïc.

2. Phöông phaùp thôï röøng : Ñöùng xa vaät caàn ño, tay caàm 1 que vaø dang thaúng ra tröôùc (ngöôøi thôï röøng thöôøng duøng caùn rìu cuûa hoï). Ñöa theá naøo ñeå ñaàu que truøng vôùi ngoïn caây caàn ño, ñoaïn di chuyeån ngoùn caùi leân xuoáng theá naøo cho thaúng haøng vôùi goác caây. Giöõ cho tay ñöøng run vaø xoay 1 goùc 90 ñoä theá naøo cho ñaàu ngoùn caùi vaãn truøng vôùi goác caây.

Ghi nhaän ñieåm moác maø ñaàu que gaëp maët ñaát. Ta öôùc löôïng ñöôïc beà cao cuûa caây baèng caùch ñeám böôùc töø goác caây ñeán ñieåm moác vöøa noùi.

3. Phöông phaùp duøng boùng (Shadow method) Phöông phaùp naøy chæ aùp duïng ñöôïc vaøo buoåi saùng hoaëc buoåi chieàu nhöõng ngaøy naéng : Ño xem boùng cuûa vaät caàn ño baèng 109

maáy laàn boùng cuûa caây gaäy, nhaân leân ta seõ bieát ñöôïc beà cao.

4. Phöông phaùp hình hoïc : Töø goác vaät caàn ño, böôùc thaúng veà 1 phía 9 böôùc, caém 1 gaäy thaúng goùc vôùi maët ñaát, ñoaïn böôùc theâm 1 böôùc treân cuøng 110

höôùng vöøa roài. Em cuùi ñaàu saùt ñaát roài nhìn leân ñænh cuûa muïc tieâu, ghi nhôù ñieåm moác nôi maø ñöôøng ngaém caét ngang caây gaäy. Beà cao töø ñieåm moác treân caây gaäy ñeán maët ñaát bao nhieâu taác (dm) thì muïc tieâu seõ cao ngaàn aáy meùt.

Chuù yù : Khi öôùc ñaïc beà cao, nhôù raèng ñieåm goác cuûa muïc tieâu phaûi naèm ngay treân cuøng ñöôøng thaúng tröïc chieáu cuûa choùp. Neáu muïc tieâu laø 1 caùi thaùp thì phaûi tính ñieåm goác töø trung taâm thaùp chöù khoâng phaûi saùt chaân töôøng cuûa thaùp.

111

112

Bieát xem baûn ñoà quaân söï 1/25.000, hoaëc 1/50.000, hoaëc 1/100.000. Hieåu töôøng taän nhöõng chi tieát ghi treân baûn ñoà aáy : voøng cao ñoä, kyù hieäu ñòa hình... bieát duøng la baøn maø ñònh 1 ñieåm treân baûn ñoà aáy.

Trong caùc loaïi baûn ñoà, thì baûn ñoà quaân söï coù ñaày ñuû chi tieát vaø chính xaùc hôn caû, vì vaäy, caùc HÑS haïng Nhaát phaûi laøm quen vôùi loaïi baûn ñoà naøy.  Tyû leä xích : Baûn ñoà quaân söï thöôøng coù 3 loaïi : - Loaïi tyû leä xích 1/25.000 thöôøng duøng cho caùc vuøng thaønh thò.

- Loaïi tyû leä xích 1/50.000 thöôøng duøng cho caùc vuøng coù laøng maïc.

113

- Loaïi tyû leä xích 1/100.000 thöôøng duøng cho nhöõng vuøng ñoài nuùi hoaëc nhöõng vuøng ít daân cö.  Öôùc hieäu ñòa hình : Caùc caûnh vaät ngoaøi ñòa theá nhö soâng, suoái, ñöôøng loä, ñöôøng saét, nhaø thôø ñình chuøa, nhaø ôû… ñeàu ñöôïc ghi laïi treân baûn ñoà, khoâng phaûi baèng hình veõ nhö thaät maø chæ ghi laïi baèng moät öôùc hieäu. Taát caû caùc baûn ñoà quaân söï ñeàu coù baûng ghi chuù caùc öôùc hieäu ñòa hình naèm phía döôùi baûn ñoà.

Vì vaäy, khoâng caàn phaûi hoïc thuoäc loøng, tuy nhieân duøng laâu ngaøy em seõ quen vaø nhôù nhöõng phaàn chính yeáu vaø nhöõng chöõ vieát taét duøng trong baûn ñoà.  Voøng cao ñoä : Coù nhieàu caùch ñeå chæ ñoä cao treân baûn ñoà; nhöng ñoái vôùi baûn ñoà quaân söï thì ngöôøi ta thöôøng duøng voøng cao ñoä. Ñoù laø moät ñöôøng voøng noái lieàn nhöõng ñieåm cuøng ñoä cao so vôùi möïc nöôùc bieån. Nhöõng 114

voøng chính coù ghi nhöõng con soá cho bieát ñoä cao cuûa noù. Tuøy theo tyû leâï xích maø khoaûng caùch töø voøng cao ñoä naøy ñeán voøng kia laø bao nhieâu meùt, em haõy tìm xem ghi chuù ôû leà baûn ñoà ñeå bieát roõ.

Nhìn quen caùc voøng cao ñoä, em seõ coù moät yù nieäm roõ reät veà ñòa theá : nhöõng nôi maø voøng cao ñoä naèm saùt nhau, ñoù laø nhöõng söôøn doác, neáu caùc voøng cao ñoä caùch quaõng nhau, thì ñoù laø söôøn thoai thoaûi... vaäy khi ñi thaùm du, em haõy choïn nôi ít doác nhaát ñeå deã leo.  Löôùi oâ vuoâng : Caùc baûn ñoà quaân söï thöôøng ñöôïc chia thaønh nhöõng oâ vuoâng baèng nhöõng ñöôøng song song maø ngöôøi ta goïi laø löôùi oâ vuoâng.

Khoaûng caùch ñòa hình cuûa 2 ñöôøng song song baèng 1.000 meùt, ñaùnh soá taêng daàn töø traùi sang phaûi (Taây sang Ñoâng) vaø töø döôùi leân treân (Nam leân Baéc). Moãi ñöôøng cuûa löôùi oâ vuoâng ñöôïc ghi soá ôû meùp baûn ñoà.

115

Ngoaøi ra, coøn ñöôïc ghi theâm ôû giöõa baûn ñoà vôùi caùch khoaûng moãi 5 ñöôøng moät soá.

Nhôø coù löôùi oâ vuoâng maø ta ñònh ñöôïc 1 ñieåm treân baûn ñoà vöøa nhanh vöøa chính xaùc.

Toïa doä 1 ñieåm ñöôïc chæ ñònh baèng 6 con soá: 3 soá ñaàu chæ vò trí töø Taây sang Ñoâng (hoaønh ñoä), 3 soá sau chæ vò trí töø Nam leân Baéc (tung ñoä).

Ví duï : muoán tìm toïa ñoä ñieåm X, ta tìm ñöôøng thaúng ñöùng naèm phía Taây cuûa noù laø 33 vaø öôùc löôïng theâm 3/10 giöõa 33 vaø ñöôøng keá tieáp, nhö vaäy ta coù hoaønh ñoä laø 333, ñoaïn ta tìm ñöôøng thaúng naèm ngang döôùi noù laø 48 öôùc löôïng theâm 8/10 giöõa 48 vaø ñöôøng keá tieáp, 116

nhö vaäy, ta coù tung ñoä laø 488. Vaäy toïa ñoä ñieåm X laø 333488.  Ñoä töø thieân : Treân moãi baûn ñoà, höôùng Baéc naèm phía ñaàu cuûa ñöôøng thaúng ñöùng löôùi oâ vuoâng, ñoù laø höôùng Baéc ñòa dö, höôùng naøy luoân luoân coá ñònh neân coøn goïi laø höôùng Baéc thaät (True North). Baéc töø laø höôùng cuûa töø tröôøng baéc cöïc, naèm hôi cheäch vôùi baéc cöïc vaø xeâ dòch chuùt ít tuøy theo naêm. Söï xeâ dòch, cuûa baéc töø naøy, goïi laø “ñoä töø thieân”.

Neâu cheách veà phía traùi cuûa Baéc thaät (Baéc ñòa dö) thì ta goïi “thieân veà Taây”, neáu cheách veà phía phaûi cuûa Baéc thaät thì ta goïi “thieân veà Ñoâng”. Treân moãi baûn ñoà ñeàu coù ghi roõ ñoä töø thieân vaø naêm laäp baûn ñoà.

Muoán bieát roõ ñoä töø thieân cuûa naêm ñang söû duïng ta phaûi nhaân ñoä töø thieân vôùi soá naêm cheânh leäch giöõa naêm laäp baûn ñoà vaø thôøi ñieåm ñang söû duïng.

Khi ngaém höôùng vôùi la baøn thì ta coù höôùng Baéc la baøn. Muoán coù höôùng Baéc ñòa 117

töø thì ta phaûi coäng theâm ñoä töø thieân neáu thieân veà ñoâng, hoaëc tröø bôùt ñoä töø thieân neáu thieân veà taây.

Chuù yù : khi ngaém höôùng vôùi la baøn, em phaûi traùnh xa ñöôøng raày xe löûa, ñöôøng daây ñieän vaø ñieän thoaïi, haøng raøo saét, xe oâ toâ, maùy caøy, caùc taám saét, caùc khoái ñaù ong (moät loaïi quaëng saét) vì chuùng seõ laøm leäch höôùng cuûa kim la baøn.  Caùch ñònh höôùng baûn ñoà : Muoán so saùnh caùc chi tieát treân baûn ñoà vôùi chi tieát ñòa hình, em phaûi gioùng höôùng baûn ñoà : - Tính ñoä töø thieân xong roài em duøng buùt chì keû höôùng baéc töø, ñoaïn em ñaët la baøn leân ñöôøng veõ naøy vaø xoay baûn ñoà cho ñeán luùc ñoä 0 cuûa la baøn naèm song song vôùi ñöôøng keû. Nhö vaäy, baûn ñoà ñaõ ñöôïc gioùng höôùng.

- Moät caùch gioùng höôùng ñôn giaûn nhaát laø tìm bieát treân baûn ñoà con ñöôøng em 118

ñang ñi, roài xoay baûn ñoà theá naøo cho con ñöôøng aáy song song vôùi ngoaøi thöïc ñòa laø ñöôïc.  Duøng la baøn ñeå ñònh ñieåm ñöùng treân baûn ñoà Neáu muoán bieát vò trí em ñang ñöùng treân moät con ñöôøng, em haõy tìm 1 ñieåm moác ngoaøi ñòa theá (thaùp chuoâng nhaø thôø, ngoâi chuøa,...) maø coù ghi laïi treân baûn ñoà, ñoaïn duøng la baøn nhaém höôùng. Vôùi höôùng naøy, em nhôù coäng theâm hoaëc tröø ñoä töø thieân roài suy ra höôùng ngöôïc laïi (baèng caùch coäng theâm 180 ñoä hoaëc 200 grad hoaëc 3200 millieøme neáu höôùng ñoù nhoû hôn caùc con soá vöøa keå. Tröôøng hôïp höôùng ñoù lôùn hôn caùc con soá aáy thì phaûi tröø bôùt ñeå coù höôùng ngöôïc laïi). Töø ñieåm moác treân baûn ñoà em duøng thöôùc ño goùc ñeå ño vaø veõ 1 con ñöôøng ngöôïc laïi, choã caét ngang con ñöôøng seõ cho bieát toïa ñoä ñieåm ñöùng cuûa em.

Neáu choã em ñang ñöùng khoâng naèm treân 1 con ñöôøng thì em phaûi nhaém 119

höôùng 2 ñieåm moác, keû 2 ñöôøng töø 2 ñieåm moác aáy theo höôùng ngöôïc laïi. Giao ñieåm cuûa 2 ñöôøng naøy treân baûn ñoà laø nôi em ñang ñöùng. * *

*

Neân nhôù raèng moãi baûn ñoà ñeàu phaûi coù ñuû caùc yeáu toá sau : 1. Teân cuûa baûn ñoà 2. Tyû leä xích 3. Höôùng Baéc ñòa dö, höôùng Baéc töø vôùi ñoä töø thieân.

4. Baûng ghi chuù ñeå giaûi thích nhöõng öôùc hieäu ñòa hình ñöôïc duøng treân baûn ñoà.

5. Ngaøy thaønh laäp baûn ñoà.

Khoâng duøng la baøn maø ñi ñuùng veà 1 höôùng ñaõ cho tröôùc.

120

Trong chöông trình HÑ haïng Nhì, em ñaõ hoïc caùch tìm höôùng Baéc baèng maët trôøi, baèng sao... Vaäy, em haõy oân kyõ laïi ñeå coù theå qua phaàn traéc nghieäm naøy.

VEÕ LOÄ TRÌNH Trong chöông trình thaùm du cuûa HÑ haïng Nhaát, em phaûi ñi boä khoaûng 20km, töï caém traïi vaø naáu aên laáy. Sau khi veà, trong haïn moät tuaàn leã, em phaûi noäp cho Ñoaøn tröôûng moät phuùc trình, goàm coù baûn löôïc ñoà cuûa con ñöôøng ñaõ ñi, cuøng vôùi nhöõng ñieàu ñaõ thaáy vaø laøm ôû doïc ñöôøng.

Coù 2 caùch veõ loä trình : 1. Caùch ñôn giaûn nhaát laø em phoùng ñaïi ñoaïn ñöôøng treân baûn ñoà maø em phaûi theo ñoù ñeå ñi. Nhôù phoùng ñaïi theo tyû leä vaø nhôù ghi höôùng baéc. Vôùi baûn veõ naøy, trong luùc thaùm du em boå tuùc nhöõng chi tieát coøn thieáu hoaëc ñaõ ñoåi khaùc vì baûn ñoà ñöôïc veõ töø nhieàu naêm tröôùc, ñeán luùc em ñi thì con ñöôøng ñaõ 121

bò xuoáng caáp hoaëc ñaõ ñöôïc söûa chöõa laïi toát hôn tröôùc…

2. Caùch veõ theo ñöôøng thaúng coøn goïi laø caùch phaùc hoïa Gilwell : phöông phaùp naøy aùp duïng caùch nhaém thaúng vaø caùch ño beà daøi bôûi böôùc ñoâi.

- Vaät lieäu : Cuoán soå keû oâ vuoâng, buùt chì voùt nhoïn, ñòa baøn.

- Caùch veõ : Tröôùc heát em chia giaáy ra laøm 6 coät, laàn löôït töø traùi sang phaûi ta keû : o Coät 1 : Ghi thôøi gian ñeå ñi ñoaïn ñöôøng. o Coät 2 : Ghi chuù nhöõng ñieàâu nhaän thaáy beân traùi con ñöôøng. o Coät 3 : Ghi chuù nhöõng chi tieát treân ñöôøng ñi. o Coät 4 : Veõ loä trình o Coät 5 : Ghi chuù nhöõng ñieàu nhaän thaáy beân phaûi con ñöôøng. o Coät 6 : Ghi khoaûng caùch ñoaïn ñöôøng ñi.

122

Tröôùc heát ta haõy ñònh moät tæ leä xích thích hôïp ñeå veõ ñoaïn ñöôøng chuùng ta phaûi ñi qua, theá naøo cho ñaày ñuû treân cuøng moät tôø giaáy, chöù ñöøng choïn tæ leä xích quaù lôùn ñeå roài sau khi veõ xong ngöôøi xem phaûi traûi daøi treân neàn nhaø môùi nhìn ñöôïc heát caû loä trình. Thöôøng thöôøng ngöôøi ta choïn tæ leä 1/10.000.

Con ñöôøng thöôøng ñöôïc veõ baét ñaàu töø phía döôùi cuûa tôø giaáy vaø veõ daàn leân. Hình veõ con ñöôøng gaàn nhö laø moät ñöôøng thaúng, chæ coù höôùng Baéc laø thay ñoåi tuøy theo töøng chaëng ñöôøng moãi khi coù choã quanh. Moãi laàn coù khuùc quanh ñoåi höôùng, ta gaïch moät ñöôøng thaúng ngang töø phía traùi sang phía phaûi tôø giaáy. Ta phaûi ghi ôû oâ thöù nhaát thôøi gian maø ta duøng ñeå ñi heát ñoaïn ñöôøng vaø ôûû oâ thöù 6 laø khoaûng caùch cuûa ñoaïn ñöôøng maø ta ñaõ ñi qua. Ñeå cho hoïa ñoà khoûi röôøm raø, ta phaûi duøng nhöõng kyù hieäu ñeå dieãn taû chi tieát ñòa hình ñòa vaät. Nhöõng kyù hieäu naøy ta coù theå 123

duøng theo phaàn ghi chuù cuûa caùc baûn ñoà tham möu, hoaëc neáu ta ñaët theâm nhöõng kyù hieäu môùi thì ta phaûi ghi chuù yù nghóa cuûa caùc kyù hieäu aáy ôû beân caïnh hoïa ñoà ñeå giuùp cho ngöôøi ñoïc coù theå hieåu ñöôïc yù mình.

Neáu coù ñoaïn ñöôøng ñi leân nuùi hoaëc xuoáng doác, chuùng ta khoâng theå veõ nhöõng voøng cao ñoä ñöôïc, thì chuùng ta duøng daáu > hoaëc <. Ñeå giuùp cho ngöôøi ñoïc baûn loä trình hieåu ñöôïc nhöõng chi tieát ñòa hình ñòa vaät ôûû ñoaïn ñöôøng maø ta ñaõ ñi qua, chuùng ta phaûi ghi chuù vaén taét nhöng ñaày ñuû nhöõng ñieàu ta nhaän thaáy treân ñöôøng ñi (ñöôøng nhöïa, ñöôøng traûi ñaù, ñöôøng ñaát, ñöôøng nhieàu oå gaø, ñöôøng buøn laày…) hai beân ñöôøng (nhaø cöûa, khaùch saïn, thaønh quaùch, ñoàn ñieàn, ao hoà, ruoäng ñoàng...). Nhöõng chi tieát ñeå laøm moác ñoaïn ñöôøng naøy phaûi laø nhöõng chi tieát roõ raøng vaø coá ñònh, chöù ñöøng ghi laïi nhöõng chi tieát mô hoà vaø taïm thôøi, nhö ñaøn suùc vaät ñang gaëm coû, ñoáng 124

ñaù cuûa coâng chaùnh vöøa ñoå ñeå söûa soaïn laøm ñöôøng... vì nhöõng chi tieát naøy khoâng giuùp ích gì cho keû ñi sau, coù theå khi hoï ñi ñeán ñoù thì ñaøn suùc vaät ñaõ ñi nôi khaùc vaø ñoáng ñaù ñaõ ñöôïc traõi laøm ñöôøng roài...

Muoán coù con ñöôøng khuùc khuyûu nhö treân thöïc ñòa, em haõy duøng giaáy boùng môø hay giaáy pelure ñoà laïi nhöõng ñoaïn ñöôøng ñaõ veõ, theá naøo cho caùc ñoaïn ñöôøng noái tieáp nhau vaø caùc muõi teân chæ höôùng Baéc ñeàu song song vôùi nhau theo moät höôùng.

125

126

LÔØI CUOÁI Tröôùc khi quyeát ñònh cho mang ñaúng hieäu Haïng Nhaát. Ñoaøn tröôûng taát ñaõ xem xeùt laïi ñöông söï coù tieáp tuïc thöïc haønh Luaät vaø Lôøi Höùa HÑ moät caùch xöùng hôïp vôùi tuoåi vaø trình ñoä hieåu bieát hieän taïi hay khoâng.

127

Phong traøo HÑ khaùc vôùi caùc ñoaøn theå thanh thieáu nieân khaùc, bôûi vì moãi thaønh vieân – töø em Thieáu cho ñeán anh UÛy vieân giaø nhaát – cuõng ñeàu chung moät Lôøi Höùa.

Töø luùc qua chöông trình Taân sinh, em ñaõ bieát 10 ñieàu Luaät vaø 3 Lôøi Höùa. Chaéc chaén luùc aáy em xem vieäc hoïc Luaät vaø Lôøi Höùa chaúng khaùc gì vieäc hoïc caùc moân khaùc, chæ caàn laäp laïi cho ñuùng ñeå ñöôïc ghi nhaän vaøo phieáu traéc nghieäm. Baây giôø caùc anh hy voïng raèng em ñaõ hieåu moät caùch khaùc : - khoâng phaûi hoïc Luaät vaø Lôøi Höùa ñeå ñöôïc qua phaàn traéc nghieäm maø muoán maõi laø HÑS, chuùng ta phaûi giöõ Lôøi Höùa vaø tuaân theo Luaät HÑ suoát ñôøi.

Ví duï, chuùng ta hieåu raèng caàn kieäm khoâng coù nghóa laø göûi tieàân vaøo ngaân haøng – maø coù nghóa laø traùnh phí phaïm thôøi giôø, vaät duïng vaø söùc löïc – haõy söû duïng toát nhaát nhöõng gì maø Thöôïng ñeá ñaõ ban cho.

Luùc coøn laø Soùi, em hieåu trong saïch laø phaûi saïch seõ, veä sinh. Luùc Taân sinh em 128

hieåu Luaät thöù 10 laø luoân saïch seõ, khoâng chöûi theà, khoâng noùi tuïc, vôùi tuoåi tröôûng thaønh thì coøn phaûi hieåu saâu xa hôn : khoâng ñöôïc coù yù nghó môø aùm, khoâng aên chôi traùc taùng...

Chuùng ta höùa giuùp ích moïi ngöôøi baát cöù luùc naøo, vaø ñieàu Luaät thöù 3 baûo raèng chuùng ta phaûi laø ngöôøi höõu duïng vaø coù boån phaän giuùp ích keû khaùc. Khoâng phaûi chæ muoán giuùp ích suoâng thoâi, maø phaûi caàn coù thoùi quen giuùp ích. Moãi ngaøy chöa laøm ñöôïc 1 vieäc thieän thì em chöa thaùo caùi nuùt buoäc ôû cheùo khaên quaøng, chöa laøm ñöôïc vieäc thieän thì em caûm thaáy böùt röùt löông taâm...

Em khoâng theå ñaùnh Seùmaphore gioûi hôn caùc thuûy thuû, em khoâng theå söû duïng ngheà röøng hoaëc möu sinh hay baèng ngöôøi daân toäc thöôïng du… nhöng em vaãn xuaát saéc hôn nhöõng keû khaùc, vì ngoaøi nhöõng kyõ naêng noùi treân, em coøn coù 10 ñieàu Luaät vaø 3 Lôøi Höùa ñeå laøm toân chæ cho cuoäc ñôøi mình.

129

Anh mong raèng em seõ laø moät HÑS chaân chính, vì töø baây giôø em ñaõ laø moät HÑS “soá dzaùch” : “HÖÔÙNG ÑAÏO SINH HAÏNG NHAÁT”.

Chuùc em thaúng tieán vaø thaønh coâng treân ñöôøng Höôùng Ñaïo cuõng nhö ñöôøng ñôøi.

130

TUÛ SAÙCH HUAÁN LUYEÄN MIEÀN II Ñaõ xuaát baûn :               

Thuû baûn khoùa cô baûn (Gilwell) Thuû baûn döï bò BR AÁu (Gilwell) Thuû baûn döï bò BR Thieáu (Gilwell) Thuû baûn döï bò BR Kha (Gilwell) Thuû baûn döï bò BR Traùng (Gilwell) Thuû baûn döï bò BR Traùng (HÑ Canada) Thuû baûn Baïch Maõ Thieáu Thuû baûn Baïch Maõ AÁu Huaán luyeän : Ngheä Thuaät vaø Troïng Traùch Toân Thaát Sam Höôùng Ñaïo : Moät phöông phaùp giaùo duïc.

Toân Thaát Sam Höôùng Ñaïo haïng Nhì Toân Thaát Sam Nuùt Toân Thaát Sam Ñôøi soáng traïi Toân Thaát Sam Sinh hoaït ngaønh Nhi Toân Thaát Sam Nhaân vaät Röøng (caùch veõ teân röøng) 1974.

131

           

Toân Thaát Sam Sao vaø Maät thö – Ng. Xuaân Hoaøng Quaân Cuoäc soáng löõ haønh Toân Thaát Huøng Giuùp ích tha nhaân Toân Thaát Huøng Thuaät nghöõ Höôùng Ñaïo Toân Thaát Sam – Ng. Thò Bích Ngoïc Ñöôøng Thaønh Coâng (taùi baûn 2000) Nguyeãn Taán Ñöùc vaø Ng. Thuùc Toaûn Haõy Vöôït Chöôùng Ngaïi Toân Thaát Ñoâng vaø Toân Thaát Sam Hoïc ôû tröôøng ñôøi Toân Thaát Ñoâng vaø Toân Thaát Sam Muoán neân ngöôøi Toân Thaát Ñoâng Lòch söû HÑVN Toân Thaát Ñoâng Göûi em Ñoäi Tröôûng Toân Thaát Sam Tuyeån taäp Baden Powell T.T.Sam – Vuõ A. Tuaán – T.T.Huøng Daáu chaân ngöôøi saùng laäp Toân Thaát Sam – Ng Thò Bích Ngoïc

132

BAN TU THÖ HUAÁN LUYEÄN MIEÀN II AÁn haønh Chuû tröông Tröôûng TOÂN THAÁT SAM

HÖÔÙNG ÑAÏO HAÏNG NHAÁT

Bieân soaïn Tröôûng TOÂN THAÁT SAM Bieân taäp Tröôûng Höôu ñieàm ñaïm RS. Kyõ thuaät vi tính Tröôûng Boà caâu vöõng taâm RS. Phaùt haønh Tr. Nguyeãn Thaùi Huøng – Ñaïo Caàn Thô 133