De Magische Bruidstaart / E bolo di batrei magiko by Biblioteka Nashonal Korsou

De Magische Bruidstaart

E Bolo di Batrei Mรกgiko

Loekie Morales Illustraties van / Ilustrashon di Tess Verheij

2120119 BW NL_Pap def.indd 1

20-08-2012 09:19:01

E buki akí ta un homenahe na tur monumento di mundu, i partikularmente na ‘Bolo di Batrei’, e monumento famoso (e edifisio di Archivo Nashonal) situá den Scharlooweg na Willemstad, Kòrsou. E Bolo di Batrei Mágiko ta dediká na tur hende ku ta stima Monumento. Ku gran apresio pa hende ku tin Historia, Arte i Kultura na nan kurason mará. Un danki spesial na Rietje Sint, Claire Hüslenbeck, i Francisco Paulina (korektor nan di e manuskrito) pa nan kontribushon balioso na e buki akí. I klaro un kòmplimènt tambe pa Alexandra Martina, e mucha muhé di MAC school na Sint Maarten, ku a sirbi di modelo pa Storyana y Sigrid Vendrig e fotógrafo. Diseño di portada:

Loekie Morales, Tess Verheij i imprentador Romer

Ilustradó/Adaptadó di portrèt:

Tess Verheij

Fotógrafo di e portrèt di Loekie:

Bevil Byam

Loekie Morales, 2001

Publikashion

2012

Traductor Papiamentu:

Lucille Berry Haseth

Editor:

Beyond Writing Foundation

Email:

beyondwriting@hotmail.com

Website:

www.beyondwriting.org & www.beyondwriting.net

Adrès:

P.O. Box 734, Philipsburg, Sint Maarten

ISBN #:

99904-0-419-4

ISBN/EAN:

ISBN/EAN: 978-94-91380-01-3 (Hulanda)

ISBN Nr.:

978 999 040-419-7 (Curaçao)

E buki aki ta skirbí na hulandes y traducí na papiamentu, Inglés y spañó. No ta permití multipliká ni publiká di niun forma nada di e buki akí, sin pèrmit previo skirbí di e outor o e editor. A realisá e publikashon akí danki na kontribushon finansiero di: Beyond Writing Foundation, Lucrecia Morales i Prins Bernhard Cultuurfonds Caribe, AMFO y otro fondo.

2120119 BW NL_Pap def.indd 2

20-08-2012 09:19:02

Dit boek is een ode aan alle monumenten op de wereld, en in het bijzonder aan ‘De Bruidstaart’, het beroemde monument (voormalig Nationaal Historisch Archief gebouw) dat in de Scharlooweg in Willemstad, Curaçao staat. De Magische Bruidstaart wordt opgedragen aan iedereen die van Monumenten houdt. Met grote waardering voor diegenen die Geschiedenis, Kunst en Cultuur een warm hart toedragen. Bijzondere dank gaat uit naar Rietje Sint, Claire Hüslenbeck en Fransisco Paulina (Proofreaders) voor hun waardevolle bijdrage aan dit boek. En natuurlijk een pluimpje voor Alexandra Martina, het meisje van de MAC school in Sint Maarten, dat model heeft gestaan voor Storyana en voor Sigrid Vendrig de fotograaf. Ontwerp Omslag:

Loekie Morales, Tess Verheij en Drukkerij Romer

Illustratrice:

Tess Verheij

Fotograaf foto Loekie:

Bevil Byam

Loekie Morales, 2001

Publicatie:

2012

Uitgever:

Beyond Writing Foundation

Email:

beyondwriting@hotmail.com

Websites:

www.beyondwriting.org en www.beyondwriting.net

Adres:

P.O. Box 734, Philipsburg, Sint Maarten

ISBN/EAN:

ISBN/EAN: 978-94-91380-01-3 (Nederland)

ISBN Nr.:

978 999 040-419-7 (Curaçao)

Dit boek is oorpronkelijk in het Nederlands geschreven en vertaald naar het Papiamentu, Engels en Spaans. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur of de uitgever. No part of this book may be reproduced in any form, without written permission from the author or the publisher. Deze publicatie kwam vooral tot stand dankzij een financiële bijdrage van: Beyond Writing Foundation, Lucrecia Morales, het Prins Bernhard Cultuurfonds Caribbean, AMFO en andere instellingen/bedrijven.

2120119 BW NL_Pap def.indd 3

20-08-2012 09:19:02

Introdukshon Tempu mi tabata chikitu mi tabata gusta eksplorá e bario kaminda mi tabata biba. Mi lugá di hunga tabata Scharlooweg na Willemstad , den serkania di e mondi . E besindario ei tabata fasinante pa mi pasobra tabatin edifisio grandi , ekstraordinario. Mi tabata bou di impreshon di e arkitektura, e kolónan i prinsipalmente e ambiente ku nan tabata radia. E hardinnan tabata bon mantené . E matanan na tur sorto di forma nèchi kòrtá. Mi tabata pensa ku ei ta hende masha riku lo mester tabata biba . Nunka no tabatin mucha ei banda. Pues mi a pensa ku no tabata permití mucha riku hunga pafó den solo kayente . Ku paden ei nan lo tabatin masha hopi kos di hunga i ku ta den tayó bunita lo tabata sirbi nan kuminda. Tabatin tambe algun edifisio dekaí i bandoná. Ku muraya tur kaská . Bentana di yalusí tur kibrá . Algun porta na skref tabata hasi zonido mashá spantoso ora bientu supla un tiki muchu duru. Tin biaha mi tabata slùip drenta pushi-pushi den un edifisio kaminda no tin hende bibá i bo por rei kaba: ei ta bira mi kas, kaminda tin biaha mi por keda sinta soña hopi ora largu. Algun aña pasá mi a krea un kuenta ku algun di e imágen- i soñonan ku semper mi a keda kana kuné . Mi a inventá un mucha muhé ku yama Storyana; un nòmber ku sin mas, di mes tabata kologá den aire . Meskos ku mi , Storyana ta haña prinsipalmente e edifisio di Archivo Nashonal na Kòrsou interesante . Den boka di pueblo e edifisio ta konosí komo ‘Bolo di Batrei’. Te ainda mi ta gusta kana den Scharlooweg ora mi ta di bishita na Kòrsou, pa mi atmirá e presioso edifisionan . Esta orguyoso mi ta di Willemstad ku su bunita edifisio-, estatua-, kaya- i plenchinan nombrá siudat di monumento riba lista di herensia kultural mundial . Ta importante pa nos konservá nos herensia kultural kolektivo. E ta konta asina tantu di bida di ántes. I aunke mi ta biba na Sint Maarten , mi ta sigui boga semper pa kuido di nos monumentonan . Mi a ekspresá esaki klaramente den un rapòrt. ‘Nos monumentonan ta e perlanan di nos herensia kultural kolektivo, den kua no ta historia i kultura so ta biba , sino tambe spiritu di tempu di nos antepasadonan , ku nos mester tesorá i protehé pa e generashonnan aktual i esunnan venidero.’ Bo ta ban hasi e biahe mágiko di Storyana , ku ta kuminsá den e edifisio di ‘Bolo di Batrei’? Mi ta deseá bo un dushi buelo! Loekie Morales

2120119 BW NL_Pap def.indd 4

20-08-2012 09:19:02

Voorwoord Toen ik klein was verkende ik vaak de buurt waar ik woonde . De Scharlooweg naast de Mondi in Willemstad , Curaçao was mijn speelveld . De buurt vond ik spannend want er stonden grote , bijzondere gebouwen . Ik was onder de indruk van de bouwstijl , de kleur en vooral van de sfeer die ze uitstraalden . De tuinen waren mooi verzorgd . De struiken waren netjes geknipt in allerlei vormen . Ik dacht dat daar wel erg rijke mensen zouden wonen . Kinderen zag je er nooit. Dus dacht ik dat rijke kinderen niet buiten in de hete zon mochten spelen . Dat ze daarbinnen veel speelgoed hadden , en hun eten op mooi servies werd opgediend . Er stonden ook een paar vervallen en verlaten gebouwen . Het verf bladderde van de muren af. De shutterramen waren kapot. Sommige deuren stonden op een kiertje en maakten akelige geluiden als de wind iets te krachtig woei . Ik sloop soms stiekem in zo’n onbewoond pand naar binnen en je raadt het al : dat werd mijn thuis, waarin ik soms uren vertoefde en wegdroomde . Enkele jaren geleden heb ik sommige van die beelden en van de dromen die ik altijd bij mij bleef dragen , omgevormd tot een verhaal . Ik bedacht een meisje dat Storyana heette; een naam die zomaar vanzelf in de lucht hing. Storyana vindt, net als ik , vooral het gebouw van het Historisch Archief in Curaçao interessant. Dit gebouw staat in de volksmond bekend als ‘Bolo di Batrei’ of te wel ‘De Bruidstaart’. Ook nu loop ik graag door de Scharlooweg als ik Curaçao bezoek om de mooie gebouwen te bewonderen . Wat ben ik trots dat Willemstad met haar prachtige panden , standbeelden , straten en pleinen tot werelderfgoed is uitgeroepen . Het is belangrijk dat we ons gemeenschappelijk cultureel erfgoed behouden . Het vertelt ons zoveel over het leven van vroeger. En hoewel ik op St. Maarten woon , pleit ik nog altijd voor de zorg van onze monumenten . In een rapport heb ik dit duidelijk gemaakt. ‘Monumenten zijn de parels van ons gemeenschappelijke erfgoed , waarin niet louter geschiedenis en cultuur huizen , maar de tijdgeest van onze voorouders, die we moeten koesteren en beschermen voor de huidige en de toekomstige generaties.’ Ga je mee op de magische reis van Storyana , die begint in het gebouw ‘Bolo di Batrei’ in ‘de Bruidstaart’? Een prettige vlucht! Loekie Morales

2120119 BW NL_Pap def.indd 5

20-08-2012 09:19:02

2120119 BW NL_Pap def.indd 6

20-08-2012 09:19:06

Storyana stapt uit de wastobbe en droogt zich af. Om naar de zondagschool te gaan mag ze haar gele jurk aan. Blij strijkt ze over de kantjes op de zoom. Dit is haar lievelingsjurk. ‘Storya!’ roept oma. ‘Opschieten, meisje, de school begint zo.’ In de kelder van de Fortkerk krijgt Storyana met andere kinderen tot elf jaar bijbellessen. Het zijn mooie verhalen, allemaal van heel vroeger. Dat is fijn, je zou er altijd wel meer willen horen. ‘Oma, vertel me over vroeger, over heel vroeger,’ vraagt ze soms. Maar oma heeft niet altijd tijd, of zin om verhalen te vertellen. ‘Mijn verhalendoos is leeg, meisje,’ zegt ze dan. Vandaag mag Storyana helemaal alleen naar de zondagsschool. Moeder ligt in het ziekenhuis en oma moet op Storyana’s jongere broertje passen. ‘Kom, voortmaken, anders kom je te laat,’ waarschuwt oma. ‘Storya, je weet de weg en ook hoe je je moet gedragen. Denk erom, stevig doorlopen. Laat je onderweg door Storyana ta sali for di e tobo i seka su kurpa. Pa e bai skol di djadumingu e tin mag di bisti su shimis hel. Kontentu asina e ta para strika e kanchinan ku ta dòrna e zòm. Esaki ta su bistí preferí. ‘Storya!’ wela ta grita. ‘Pura, mucha, skol ta kuminsá djis akí.’ Den kèlder di Kèrki, e misa di protestant den Fòrti, Storyana ku otro mucha mas te djesun aña ta haña lès di beibel. Ta bunita storia, tur ta di masha tempu pasá. Ta dushi i semper bo ta keda ku gana di tende mas. ‘Welita, konta mi di ántes, di hopi tempu pasá,’ e sa pidi tin biaha. Pero no ta semper wela tin tempu, òf gana di konta kuenta. ‘Mi kaha di kuenta ta bashí, mi yu,’ welita ta bisa e ora ei. Awe Storyana ta bai skol di djadumingu sin kompaño. Mama ta na hòspital i wela mester kuida Storyana su ruman hòmber di mas chikitu. ‘Ban mira, hasi lihé, sino bo ta yega lat,’ wela ta atvirtié. ‘Storya, bo konosé kaminda i bo sa kon bo mester komportá. Kòrda bon, kana duru bo bai. No laga niun hende kita

2120119 BW NL_Pap def.indd 7

20-08-2012 09:19:07

2120119 BW NL_Pap def.indd 8

20-08-2012 09:19:36

niemand afleiden en geen verhalen verzinnen als je loopt.’ Storyana geeft oma een kus. Oma vindt het leuk als ik haar mijn zelfbedachte verhalen vertel, weet ze. Maar ik ben nog doller op háár verhalen. Vooral als ze over vroeger gaan. Ooit, op een dag schrijf ik ze allemaal op. Dan onthoud ik ze meteen beter. Storyana’s witte strik danst ritmisch mee met haar krullen en al gauw is ze in Scharloo, de villawijk. De zon schijnt alsof hij recht op de evenaar staat. Storyana wordt er suf van. Haar hoofd bonst een beetje en haar ogen worden zwaar. Op de brede Scharlooweg is het stil, er loopt niemand en er staan maar een paar auto’s geparkeerd. Storyana loopt steeds langzamer langs de grote villa’s. Elke keer als zij hier komt, wordt ze weer blij. De villa’s hebben felle kleuren; knalblauw, pompoenoranje, citroengeel of bloedrood. Allemaal hebben ze witte shutterramen en versieringen op de gevels. En de tuinen zijn zo mooi, met bloemen die zo lekker ruiken. Oma vertelde haar ooit, dat deze prachtige villas van joden waren. Die kwamen heel vroeger bo atenshon na kaminda i no inventá niun kuenta segun bo ta kana.’ Storyana ta duna wela un sunchi. Welita ta gusta ora mi kont’é e kuentanan ku mi mes inventá, Storyana ta pensa. Pero ami ta mas loko ku su kuentanan. Prinsipalmente ora nan ta trata di ántes. Kualke dia asina, mi ta skirbi nan tur. E ora ei sigur lo mi keda kòrda nan pa semper. Storyana su streki blanku ta balia rítmikamente ku su krùlnan i djis asina e ta na Skalo, e bario di kas luhoso. Solo ta kima manera ta stret riba e liña ekuatorial e ta manda su rayonan. Storyana ta sintié ta bira sùf. Su kabes ta bati un poko i su wowonan ta bira pisá. Den e kaya hanchu di Skalo ta ketu, no tin niun hende ta kana i ta djis algun outo so tin stashoná ei banda. Storyana ta kana mas i mas pokopoko segun e ta pasa dilanti di e kasnan luhoso. Tur biaha ku e yega aki, e ta bolbe sintié kontentu. E kasnan luhoso di koló bibu: blou-blous, oraño-pampuna, hel-lamunchi òf kòra-kòrá. Tur e kasnan tin bentana di yalusí i adorno riba e fachadanan. I e hardinnan ta asina bunita ku

2120119 BW NL_Pap def.indd 9

20-08-2012 09:19:46

2120119 BW NL_Pap def.indd 10

20-08-2012 09:20:15

uit Portugal en Spanje en vestigden zich hier. En daar is het groene gebouw met de witte ramen. ‘Dat is zo’n prachtig huis. Met oma kan ze er nooit goed naar kijken. Oma heeft altijd haast, maar vandaag is dat anders. Vandaag is ze alleen. Het huis lijkt wel een sprookjeshuis. Het is alsof Storyana er naartoe wordt getrokken. Met wijde ogen kijkt ze naar het imposante gebouw. ‘Net een bruidstaart van een prinses,’ fluistert ze. Ze leunt tegen het hoge pilaar. Wie zou hier nu wonen en hoe ziet het er van binnen uit? Er is vast wel een grote keuken met een eettafel en een comleet servies. Een mooie betegelde badkamer is er, met een ligbad en een douche. Woonde ze maar in zo’n groot huis. Dan heeft ze een eigen slaapkamer, een groot zacht bed en wel twee echte kussens. Een kast om haar kleren netjes in op te bergen. En ook een kaptafel met een grote spiegel. Daarin kan ze zien of haar pony niet scheef is gekamd. Oh, kon dat ooit waar zijn. Kon oma maar de grote loterij winnen. Dat zou fantastisch zijn. Dan zou ze elke dag spelen in een tuin met de mooiste planten en bloemen. flor di oló asina dushi. Wela a yega di kont’é ku e bunita kasnan luhoso akí tabata di hudiunan. Hopi tempu pasá nan a yega di Portugal i Spaña bin pone nan bibá aki. I ata e edifisio bèrdè ku bentana blanku ayá. ‘Esei ta un kas asina bunita. Ora e ta ku wela nunka e por mira e kas ei bon. Wela semper tin purá, pero awe situashon ta otro. Awe e ta so. E kas ta parse un kas di den kuenta di ada. Ta manera e kas ta trèk Storyana, hal’é pa e kana yega serka dje. Ku wowo manera skòter, Storyana ta mira e edifisio impreshonante. ‘Meskos ku un bolo di batrei pa kasamentu di un prensès,’ e ta kúchikuchi. E ta lèn kontra e pilá haltu. Ta ken lo ta biba aki i kon paden lo ta? Sigur tin un kushina grandi ku un mesa di komedor ku un sèrvis kompleto. Lo tin un kamber di baño tur na mosaiko, ku un bañera i un ducha. Mare e por tabata biba den un kas grandi asina. E ora ei lo e tin un kamber di drumi di e mes, un kama grandi suave i sigur dos kusinchi di bèrdat. Un kashi pa e warda su pañanan nèchi asina aden. Tambe un tualèt ku un spil grandi. Ei den e por mira si su poina no ta skeins peñá. Oh, mare un dia esaki por bira realidat. Mare wela por gana bièchi grandi. Esei lo ta fantástiko.

2120119 BW NL_Pap def.indd 11

20-08-2012 09:20:25

2120119 BW NL_Pap def.indd 12

20-08-2012 09:20:52

Storyana blijft staren naar het gebouw. Ze kan er geen genoeg van krijgen. Haar ogen vallen op de deurgrendel van de houten poort. En wat is dat? Die lijkt niet vergrendeld. Zou ze…? Heel voorzichtig duwt ze die open. Ze zet een stap in de tuin. Het blijft stil. Stapje voor stapje sluipt ze naar het balkon voor de grote voordeur. Er komt niemand om haar terug te wijzen. Alleen de hoge bomen zien haar gaan. De wind suist langs de bladeren en streelt haar oren. De zon brandt en haar ogen prikken zo. Kon ze maar naar binnen, waar het koel is. Dan ziet ze de bolle, witte deurknop van de voordeur. Die fonkelt zo mooi. Het lijkt wel of er kleine diamantjes op zitten die als sterren licht geven. Haar hand gaat er vanzelf naartoe. En dan lijkt alles te wijken. De deur, de muren. Binnen is er niemand. Een lange gang met aan beide kanten hoge deuren. Storyana blijft staan. Een witte mist wolkt door de gang. De deuren zijn veranderd in donkere grotten met grauwe wanden. Holen, nissen, overal gesteente met kleine gaatjes. Vleermuizen E ora ei lo e por hunga tur dia den un hardin ku e mata i flornan di mas bunita ku tin. Storyana ta keda wak e edifisio fihamente. Sin kansa. Su bista ta kai riba rèndu di e porta di palu. I ta kiko e ta mira? Ta manera e porta no ta na rèndu. E bai purba…? Ku masha kuidou e ta push’é habri. E ta pone un pia den e hardin. Ta keda ketu ketu. E no ta tende nada. Un pia un pia e ta slùip yega na e balkon dilanti di e porta prinsipal enorme. Niun hende no ta sali pa bin sak’é pafó. Ta e palu haltunan so ta mir’é ta kana ei. Bientu ta murmurá pasa riba e blachinan i karisiá su oreanan. Solo ta kima i su wowonan ta pika mashá. Mare e por a drenta. E ora ei e ta mira e man bòl, blanku di e porta prinsipal. Esei ta bria asina bunita. Ta meskos ku tin riba dje hopi djamanta chikitu ku ta manda lus manera strea. Di mes su man ta yega n’e. I ta parse ku tur kos ta hala un banda. E porta, e murayanan. Paden no tin niun hende. Un koredor largu ku na kada banda muraya haltu. Storyana ta keda para. Un neblina blanku ta nubla e koredor. E portanan a kambia bira kueba skur ku mura-

2120119 BW NL_Pap def.indd 13

20-08-2012 09:21:00

2120119 BW NL_Pap def.indd 14

20-08-2012 09:21:32

hangen aan het zwarte plafond. Hun koppen zien er doodeng uit. Van de vloer tot aan het plafond staan er zuilen van lichtgeel gesteente. Storyana kijkt rond. Ze hoort iets. Voetstappen. Zijn hier mensen? Ja, daar rent opeens een kind in haar blootje uit een grot. Een vrouw komt achter haar aan. Ze roept woorden die Storyana niet kan verstaan. Bijna elk woord komt twee keer voor. Een taal met dubbele woorden. Wat zouden ze betekenen? Het kind giechelt als de vrouw haar beet pakt. Dit zal wel de moeder zijn. Ze duwt voorzichtig een stukje vis in de mond van de kleine. Die vis heeft de man net op een stok boven het vuur gerookt, ziet Storyana. Door de rook worden de wanden van de grot zwart-grijs. Net als de vrouw is de man fors. Ze lopen op blote voeten. Ze hebben een middelbruine tint. Hun haren zijn sluik en diepzwart. Het kind rent naar de man toe. Hij knuffelt haar en streelt haar wang. Dat is haar vader, denkt Storyana. Even later komt de vrouw met een ronde stenen kom naar de ingang van de grot. Daarin zit rode kleurstof. Ze smeert de rug van de man ermee in. Hij stapt, daarna uit de grot. ya shinishi. Hòl, nicho, tur kaminda baranka di piedra tur na buraku chikitu. Tin raton djanochi ta kologá na e plafòn pretu. Nan kabes ta monstruoso. Di suela te plafòn tin pilá di piedra koló hel kla. Storyana ta drei mira rònt. E ta tende algu. Zonido di pia. Tin hende akí? Sí, di repente un mucha blo sunú ta kore sali for di un kueba. Un muhé ta sigui su tras. E ta grita papia palabra ku Storyana no por komprendé. Kasi tur palabra ta okurí dos biaha. Un idioma ku palabra dòbel. Kiko nan lo ta nifiká? E mucha ta hari hari ki ki ki ora e muhé pasa man gar’é. Esaki kasi sigur lo ta e mama. Ku delikadesa e ta pusha un pida piská den boka di e chikitin. Storyana ta mira ku un hòmber a kaba di huma e piská ei na un palu riba kandela. E huma ta hasi ku murayanan di e kueba ta bira pretu-shinishi. Meskos ku e muhé, e hòmber tambe ta robusto. Nan ta kana pia abou. Nan tin un koló medio-brùin. Nan tin kabei las pretu pretu. E mucha ta kore bai serka e hòmber. Esaki ta kariñ’é, bras’é i karisiá su banda di kara. Esei ta su tata, Storyana ta pensa. Djis un ratu despues e muhé ta sali ku un kòmchi di klei, na

2120119 BW NL_Pap def.indd 15

20-08-2012 09:21:44

Op een kei gaat hij lekker in de zon zitten. Het spul kan dan intrekken en drogen, dat begrijpt Storyana wel. De vrouw legt een hele gerookte Purunchi-vis op een platte steen. De man eet de vis gretig op. Dan verdwijnt hij langzaam in de mist. Storyana wrijft in haar ogen. Waarom kan ze die man niet meer zien? En waar is het kindje? Waren dat indianen? Oma heeft wel eens verteld dat die hier als eersten woonden, vroeger, heel lang geleden. Storyana’s handen beven. Haar hand gaat opnieuw naar de glinsterende witte deurknop. De mist wordt blauw. Een zeilschip met hoge masten lijkt van ver op zee langzaam haar kant op te varen. Een stukje dichterbij zijn langgerekte wittte stranden. De bruisende golven klotsen tegen het zand. Een kleine blanke man met hoge laarzen aan staat op het dek van het schip. Hij kijkt vanaf de reling met een verrekijker naar het land. Storyana krijgt het gevoel dat ze zich schuil moet houden achter een boom. Wie zijn die entrada di e kueba. Ei den tin manera un krema koló kòrá. E ta unta lomba di e hòmber kuné. Despues e hòmber ta sali for di e kueba. E ta kai sinta dushi asina riba un baranka di piedra den solo. Ta pa e supstansia kòrá por drenta su kueru i seka, esei sí Storyana ta komprendé. E muhé ta pone henter un purunchi humá riba un piedra plat. Golos e hòmber ta kome e piská. Kaba, pokopoko e hòmber ta disparsé den e neblina. Storyana ta frega wowo. Pakiko e no por mira e hòmber mas? I unda e mucha chikitu ta? Ta indjan eseinan tabata? Wela a yega di kont’é ku nan a biba akí komo promé hende, ántes, hopi tempu pasá. Storyana su mannan ta tembla. Su man ta bolbe bai riba e man di porta blanku ku ta bria. E neblina ta bira blou. Te leu riba laman Storyana ta mira un barku di bela master haltu ku parse ta nabegá biniendo den su direkshon. Un poko mas serka tin playa largu di santu blanku. Ola ta skuma, bin dal zjuáaa kontra nan. Un hòmber blanku kurpa chikitu ku bota haltu bistí ta riba dèk di e barku. For di e baranda e ta para ku un binòkel ta mira tera.

2120119 BW NL_Pap def.indd 16

20-08-2012 09:21:44

vreemdelingen? Dan hoort ze ineens een stem. Schor maar luid. ‘¡Tierra, Tierra’! De kapitein geeft een teken. Er wordt een anker uit gegooid. Een paar mannen duikt schreeuwend van plezier het water in. Ze zijn helemaal door het dolle heen als ze naar de kust toe zwemmen. Ze roepen de hele tijd God’s naam blij en luid. Ze heffen hun handpalmen naar de lucht. Daarna kussen ze het zand voor hun voeten. Het water spettert aan alle kanten. Wat doen ze raar. Storyana moet er om lachen, en tegelijk wordt ze zelf ook een beetje blij. Dan hoort ze de man met hoge laarzen roepen. ‘¡Tierra. Gracias a Dios. Por fin Tierra! Ojeda, ven aca!’ Storyana ta sinti ku e mester skonde su kurpa tras di un palu. Ta ken e strañeronan ei ta? Di repente, e ta tende un stèm. Rònk, pero duru. ‘¡Tierra, Tierra!’. E kaptan ta duna un señal. Nan ta tira anker. Algun hòmber ta bula na awa bou di gritu di alegria. Nan tur ta loko di kontentu segun nan ta landa pa yega kosta. Nan ta blo grita nòmber di Dios, kontentu i duru. Brasa na laria nan ta habri nan plant’i man mustra shelu. Kaba nan ta sunchi e santu na nan pia. Awa ta spat den tur direkshon. Esta straño nan ta aktua. Storyana mester hari, i na mes momento e mes tambe ta bira un poko kontentu. Den esei e ta tende e hòmber ku bota haltu grita. ‘¡Tierra. Gracias a Dios. Por fin Tierra! Ojeda, ven acá!’

2120119 BW NL_Pap def.indd 17

20-08-2012 09:21:55

2120119 BW NL_Pap def.indd 18

20-08-2012 09:22:26

De woorden lijken op Papiamentu. De man heet dus Ojeda. Hij spreekt Spaans. Dat versta ik, denkt Storyana. Het zijn allemaal Spanjaarden. Oma heeft vaak verteld hoe die van overzee naar ons eiland zijn gekomen, lang geleden. Ojeda zwaait. ‘Mannen, het ziet er veilig uit. We kunnen aan land,’ roept hij. Hij kijkt omhoog en heft zijn handen op naar de hemel. Daarna maakt hij een kruisteken op zijn voorhoofd en borst. Hij strekt zijn armen, alsof hij een enorme prijs heeft gewonnen. Een man met krullend zwart haar houdt een vlag met gele en rode kleuren omhoog. De anderen juichen. Ojeda heeft nu een grote rol papier in zijn handen. Voorzichtig rolt hij die uit en stapt naar voren. Niet zomaar. Heel plechtig en met zijn volle aandacht op wat hij gaat voorlezen. Dan zegt hij met korte tussenpozen: ‘Dit eiland zij gezegend door de almachtige God. Ik verover het in de naam van de Spaanse koning Ferdinand van Aragon en koningin Isabela van Castille. Alle inwoners verklaar ik vanaf nu tot onderdanen van de Spaanse koning!’ Ojeda slaakt een tevreden zucht E palabranan ta parse papiamentu. Ke men antó ku e hòmber yama Ojeda. E ta papia spañó. Esei mi ta komprendé, Storyana ta pensa. Ta spañó nan tur ei ta. Su wela a kont’é hopi biaha kon hopi tempu pasá nan a krusa laman bini nos isla. Ojeda ta zuai man. ‘Hòmbunan, tur kos ta mustra seif aki banda. Nos por baha na tera,’ e ta grita. E ta hisa kara i tambe su mannan na shelu. Kaba e ta marka un señal di krus riba su frenta i su pechu. E ta habri su brasanan, nèt manera ta un premio enorme el a gana. Un hòmber ku kabei pretu krùl ta tene un bandera koló hel ku kòrá na laria. E otronan ta grita di alegria. Ojeda awor tin un ròl di papel grandi den man. Ku kuidou e ta ròl e habri i dal un stap padilanti. No asina asina. Di un forma sumamente seremonioso i ku tur su atenshon pa loke e ta bai lesa. E ora ei e ta papia ku pousa kòrtiku: ‘Dios todopoderoso, bendishoná e isla akí. Mi ta konkist’é na nòmber di rei di Spaña Fernando di Aragon i reina Isabel di Kastia. For di awor mi ta deklará tur habitante súpdito di rei di Spaña!’ Satisfecho Ojeda ta dal un suspiro i bolbe lora e ròl, ward’é.

2120119 BW NL_Pap def.indd 19

20-08-2012 09:22:37

en rolt langzaam de vel weer op. Wat gebeurt er hier? Het zijn conquistadores! Nemen ze ons eiland zomaar in bezit? Het is toch van ons?’ roept Storyana boos. Ze duwt tegen het slot, maar niemand schijnt haar te horen of te zien. Dit is niet te geloven. Hoe hebben die Spanjaarden ooit kunnen denken dat ze zomaar een land konden inpikken. Hier woonden toch allang mensen? ‘¡Ojeda!’ Een man wijst naar een paar indianen achter de struiken. De kleine blanke mannen maken een gebaar van vrede naar de veel grotere indianen. Die blijven ‘Ta kiko ta pasando akí? Ta konkistador eseinan ta! Ta asina asina nan ta yega poderá di nos isla? No ta di nos e ta?’ Storyana ta grita rabiá. E ta pusha e slòt, pero parse ku niun hende no ta tend’é ni mir’é. Hende no por kere e kos akí. Kon e spañónan ei por a biba pensa ku nan por yega kue un pais asina asina hasi di nan. No ta masha tempu kaba tin hende bibá aki? ‘¡Ojeda!’ Un hòmber ta mustra dede riba algun indjan tras di mata. E hòmbernan kurpa chikitu, blanku ta hasi un señal di pas den direkshon di e indjannan di kurpa

2120119 BW NL_Pap def.indd 20

20-08-2012 09:22:41

afwachtend staan. Ze lijken niet boos. Begrijpen ze niet dat er gevaar dreigt? Zijn ze zelfs van plan vriendschap te sluiten? Oma heeft vaak verteld dat de indianen heel vredelievend waren. En dat er op het eiland bijna geen indianen meer te zien zijn. Dan zegt Ojeda: ‘Ik doop dit eiland tot Isla de los Gigantes. Het eiland van de reuzen.’ ‘¡Olé, olé, olé!,’ schreeuwen de Spaanse veroveraars. De indianen kijken vol verbazing toe. Storyana wordt bang. Ze voelt dikke zweetdruppels op haar voorhoofd. Ze wil alleen nog maar vluchten, voor er iets afschuwelijks gebeurt. Haar klamme handen hebben amper kracht de deurknop aan te raken. Het wordt meteen weer blauwgrijs in de bruidstaart. De beelden lossen voor Storyana’s ogen op in de mist.

muchu mas grandi. Eseinan ta keda para na espera. Nan no ta parse rabiá. Nan no ta komprendé ku tin peliger ta menasá? Nan lo tin idea di sera amistat? Hopi biaha wela a kont’é ku e indjannan tabata masha pasífiko. I ku awor na e isla akí ya kasi hende no ta mira indjan mas. E ora ei Ojeda ta bisa: ‘Mi ta boutisá e isla akí, Isla de los Gigantes’ (‘Isla di gigante’). ‘¡Olé, olé, olé!,’ e konkistadornan spañó ta grita. E indjannan ta keda mira tur asombrá. Storyana ta haña miedu. E ta sinti pipita di sodó asina diki riba su frenta. Úniko kos ku e ke hasi ta hui, promé ku algu teribel sosodé. Su mannan húmedo i friu apénas tin forsa pa mishi ku e man di porta. Mesora ta bira blou-shinishi atrobe den Bolo di batrei. Storyana ta para mira e imágennan disolvé den e neblina. Ta parse ku el a bolbe bin hañ’é den un otro époka di historia. I aki tampoko no ta trankil i agradabel. E ta tende masha tiru ta kai. Den un flèsh e ta mira tòg un guera.

2120119 BW NL_Pap def.indd 21

20-08-2012 09:22:41

2120119 BW NL_Pap def.indd 22

20-08-2012 09:23:11

Het lijkt wel alsof ze opnieuw in een andere periode uit de geschiedenis is beland. En ook hier is het niet rustig en prettig. Ze hoort enorme knallen. In een flits ziet ze nu toch een oorlog. Haar eiland wordt veroverd door lange blanke mannen. Ze planten een rood-wit-blauwe vlag. Dit is de Nederlandse vlag. Het zijn Nederlanders. Zij hebben blijkbaar de Spanjaarden verjaagd. Er gaan een paar kanonschoten de lucht in. Storyana’s oren doen pijn van het donderende geluid. Het ruikt alsof iemand een enorme lucifer langs een gigantische doos strijkt. Hier wil ze niet zijn. Storyana grijpt naar de deurknop. Een heftige wervelwind zuigt Storyana mee. Ze voelt haar hele lichaam draaien alsof ze in een centrifuge zit. Dan ineens staat ze stil. Storyana beeft helemaal. Beduusd wrijft ze in haar ogen. Plotseling staat ze voor een schuur op een wijde plattelandsvlakte. De deur van de schuur staat open. Met trillende benen loopt ze naar de schuur. E ta mira kon hòmber haltu blanku ta konkistá su isla. Nan ta planta un bandera kòra-blanku-blou. Ta bandera hulandes esaki. Ta hulandes nan ta. Aparentemente nan a kore ku spañónan. Algun tiru di kañon ta bai laria. Storyana su oreanan ta sinti doló di e zonido manera ora bos ta lora. Ta hole manera ora hende sende lusafè na un kaha gigantesko. Mihó e hala kita. Storyana ta gara e man di porta. Un warwarú fuerte ta hala Storyana, lastr’é, his’é bai kuné. E ta sinti tur su kurpa ta drei manera ta den un sentrifugadora e ta. Den esei e ta hañ’é ketu pará. Storyana ta blo tembla. Kònfüs e ta frega wowo. Di gòlpi e ta dilanti di un mangasina den un sabana enorme na kunuku. Porta di e mangasina ta habrí. Muraya diki. Maishi te na plafòn stiwá i pafó den kunuku tambe, manera seru, asina haltu. Storyana ta saka man pa e bai kue un tapushi di maishi. At’é ta tende su tras bos pisá di un hende hòmber. Spantá e ta drei buska ta ken. Den porta di e mangasina tin un hòmber koló skur i muskulá pará. Su paña ta bieu i gastá. E tin un sombré

2120119 BW NL_Pap def.indd 23

20-08-2012 09:23:22

2120119 BW NL_Pap def.indd 24

20-08-2012 09:23:49

Dikke muren. Maïs tot aan het plafond en buiten op het veld, als bergen zo hoog. Storyana steekt haar hand uit om een maïskolf te pakken. Dan hoort ze achter zich een zware mannenstem. Geschrokken draait zich om. In de deuropening van de schuur staat een donkere gespierde man. Zijn kleren zijn oud en versleten. Hij heeft een strooien hoed op met brede rand tegen de felle zon. En hij loopt op Arpagata’s. Hij praat tegen een kleine bange jongen. ‘Wat doe jij hier bij de maïsschuur?’ De jongen kruipt in elkaar. ‘Mingo... ik... eh.. niks.’ ‘Wil jij maïskolven stelen? Krijg je niet genoeg te eten soms?’ ‘Ik ben niet voor niets opzichter op deze plantage,’ zegt de man die Mingo heet. ‘Het is mijn taak om deze maïsschuur in de gaten te houden. Daarin ligt onze voorraad eten. We moeten daar maanden mee vooruit.’ De huid van de kleine jongen zit onder het kippenvel. Hij is de kluts behoorlijk kwijt. Ja, ik heb honger,’ stamelt hij. ‘Ga aan het werk,’ schreeuwt Mingo. De jongen rent weg. di kabana rant hanchu kontra solo kayente. I e tin arpagata na pia. E ta papia ku un mucha hòmber chikitu ku tin miedu. ‘Kiko bo ta hasi akí den mangasina?’ E mucha hòmber ta kobardiá. ‘Mingo... ami... eh.. nada.’ ‘Ta tapushi di maishi bo ke bin hòrta? Akaso bo no ta haña sufisiente kuminda?’ ‘No ta pòrnada mi ta vitó na e plantashi akí,’ e hòmber ku yama Mingo ta bisa. ‘Mi tarea ta, tene e mangasina di maishi akí na bista. Ei den tin nos stòk di kuminda pa nos pasa hopi luna kuné.’ E mucha hòmber chikitu su kueru ta tur na boton, manera kueru di galiña. E ta tur tolondrá. ‘Sí, mi tin hamber,’ e ta gaga. ‘Pasa bai traha,’ Mingo ta grit’é. E mucha hòmber ta saka un kareda, kore bai.

2120119 BW NL_Pap def.indd 25

20-08-2012 09:23:51

2120119 BW NL_Pap def.indd 26

20-08-2012 09:24:22

Storyana heeft ook kippenvel. Zit ze hier op een plantage? Waar komen ineens deze donkere mensen vandaan? Eigenlijk weet ze dat best. Oma heeft wel eens verteld over slavenschepen die in onze haven kwamen. Daar zaten mensen uit Afrika in. Die kwamen op ons eiland werken op de plantages. Verhalen die Storyana nooit meer wil horen. Gauw draait ze zich om en tuurt over de velden waar de maïs net is geoogst. Ze kan de lichtzoete maïsgeur goed ruiken. Heerlijke verse maïs. Haar moeder en haar oma maken daarvan funchi of stevig gekookte maïsmeel. Zal ze weggaan, of zal ze proberen toch iets meer van het slavenleven te zien nu ze toch in die tijd is beland? Als Mingo naar een huifkar loopt, gaat ze voorzichtig achter hem aan. Ze weet nu wel dat de mensen in andere tijden haar niet kunnen zien. Toch is het griezelig. Ze wil niet te ver bij de deurknop vandaan raken, anders kan ze nooit meer terug. Ze rilt bij de gedachte. Alleen die armoe al. Ze kijkt ineens met nieuwe ogen naar haar kleren. Ze zijn gemaakt van mooie fijne katoen. Storyana tambe tin kueru di galiña. Ta na un plantashi e ta aki? Di unda e hendenan koló skur akí a bini di repente? Bon mirá e sa masha bon. Wela a yega di kont’é di barku di katibu ku tabata drenta nos haf. Ku hende di Áfrika na bordo. Nan a bini nos isla pa traha na plantashi. Ta kuenta ku Stroyana no ke tende nunka mas. Bon lihé e ta drei kara, fiha bista den kunuku kaminda nan a kaba di kosechá maishi. E por sinti kla e holó medio sut di maishi. Maishi fresku, dushi. Ku e maishi ei su mama i su wela ta hala funchi. E bai numa, òf e purba mira tòg algu mas di e bida di katibu ya ku el a bin resultá tòg den e tempu ayá? Ora Mingo kana bai na un garoshi ku toldo, Storyana ta kana ku kuidou bai su tras. Awor e sa sigur ku e hendenan di otro tempu no por mir’é. Tòg ta buta hende rel. E no ke bai muchu leu for di e man di porta, sino lo e no por bai bèk nunka mas. E pensamentu ei ta buta su kurpa kue rel. E pobresa so kaba... Di repente e ta mira e

2120119 BW NL_Pap def.indd 27

20-08-2012 09:24:32

Haar leren schoenen met dikke zolen; haar sokken versierd met kant. Ze heeft zelfs strikjes in haar krullen. Dat is vast heel deftig voor hier. De huifkar van Mingo wordt voortgetrokken door een oude ezel. De grote houten wielen maken een rammelend geluid als ze over het keienpad rollen. Stof laait omhoog. Op de nog begroeide velden werken de landgenoten van Mingo. Wat werken ze hard, denkt Storyana. Zonder te rusten of zelfs maar het zweet van hun voorhoofd te vegen. Ze snijden de maïskolven af. Die leggen ze op stapels, ploeterend in de hitte. De opzichters moeten erop letten dat de slaven het werk op tijd afkrijgen, begrijpt ze. En waar zijn de kinderen? Zouden die soms naar school zijn? Ach, nee, hier is helemaal geen school. Veel slaven mochten niet leren lezen, rekenen of schrijven. Haar buik doet pijn als ze eraan denkt. Pas in de vierde klas heeft ze op school gehoord over slaven. Die zwoegden amper honderd jaar geleden nog op haar pañanan na su kurpa ku otro wowo. Nan ta kosé di katuna fini i bunita. Su sapatu di kueru ku solé diki; su meanan dòrná ku kanchi. E tin te asta streki mará den su krùlnan. Sigur e kosnan akí lo ta masha dèftu pa aki banda. Un buriku bieu ta hala e garoshi ku toldo di Mingo. E wilnan grandi, di palu ta bati bati segun nan ta lora riba e bereda di baranka di piedra. Stòf ta lanta bai laria. Den kunuku ainda tur na mata ku palu plantá, kompatriotanan di Mingo ta trahando. Esta duru nan ta traha, Storyana ta pensa. Sin ta sosegá, sin ni sikiera kita sodó for di nan frenta. Nan ta kòrta tapushi di maishi. Nan ta pone eseinan na monton, chambukando den kalor. E vitónan mester mira pa e katibunan kaba trabou na tempu, asina Storyana ta komprendé. I ta unda e muchanan ta? Ta na skol nan lo ta kisas? Ai, nò, aki no tin ningun skol. Hopi katibu no tabatin mag di siña lesa, konta ni skirbi. E ta haña doló di barika ora e kòrda. Ta te dia e tabata den klas kuater el a tende na skol tokante katibu. Apénas

2120119 BW NL_Pap def.indd 28

20-08-2012 09:24:39

2120119 BW NL_Pap def.indd 29

20-08-2012 09:25:29

eiland. Slaven bestonden dus echt. Waarom bleven ze zo hard werken zonder goede kleren? En met voortdurend een opzichter met een zweep ernaast? Dat lijkt me afschuwelijk. Akelig!, denkt Storyana. Nog niet zo lang geleden heeft de meester op school verteld over slavenopstanden. Dat weet ze. Dan waren de slaven zo boos op de meester. Ze schreeuwden tegen de opzichters en de meester. Ze klaagden dat het veldwerk te zwaar was. Ze wilden vrije tijd om uit te rusten en met hun kinderen te spelen. Toen ze dat niet mochten, richtten ze een grote ravage aan. Ze vernielden stukken maïsveld en staken gebouwen in brand. Maar ze wonnen het gevecht niet. De oogst was daarna te klein. Ze hadden in de droge periode niet genoeg te eten. Sommige slaven vluchtten shen aña pasá ainda nan tabata mula kurpa aki na su isla. Ke men ku katibu tabata eksistí di bèrdat. Pakiko nan ta keda traha duru asina sin paña drechi na nan kurpa? I kontinuamente tin un kapatas ku zjuip na man? ‘Ta parse mi hororoso. Spantoso!’ Storyana ta pensa. No ta muchu dia pasá mener a konta na skol di rebelion di katibu. E por kòrda. E tempu ei katibunan tabata rabiá ku nan shon. Nan a grita zundra e bombanan i nan shon. Nan a keha ku trabou den kunuku tabata muchu pisá. Nan tabata ke tempu liber pa nan sosegá i hunga ku nan yunan. Ora a nenga nan esei, nan a hasi un estrago enorme. Nan a destruí parti di kunuku di maishi i nan a sende edifisio na kandela. Pero nan no a gana e lucha ei.

2120119 BW NL_Pap def.indd 30

20-08-2012 09:25:35

daarom naar de mondi’s in de omgeving. Ze wisten dat ze zware straffen zouden krijgen. Maar het duurde niet lang of ze werden gepakt. Speciaal daarvoor afgerichte honden roken de gevluchte mensen al op tientallen meters afstand. Storyana ziet onder de Kibrahachaboom verderop op de heuvel twee mannen zitten. Nee, ze zijn vastgebonden aan die boom. Zijn dat gevluchte slaven? Er komen steeds meer mensen kijken. Ze fluisteren elkaar de namen van hun dorpsgenoten toe. ‘Het zijn Boechi en Dalío. Vanochtend hebben ze bij een vluchtpoging al een pak slaag gekregen. Nu moeten ze een paar uur in de zon zitten,’ roept iemand. Storyana krijgt tranen in haar ogen. Ze verbergt haar gezicht in haar handen. Is dit nog normaal? Mensen straffen die alleen maar een beetje vrijheid willen? Een slaaf moest gehoorzamen, anders moest hij maar voelen. Dat heeft de meester op school uit een oud boek voorgelezen. Maar dat het zo erg was, zo oneerlijk! Storyana kan alleen nog maar hard wegrennen. Eindelijk, daar is de deur van de bruidstaart. Haar hand grijpt de witte deurknop. En Despues apénas tabatin kosecha. Den tempu di sekura nan no tabatin sufisiente di kome. P’esei algun katibu a hui bai den e mondinan den serkania. Nan tabata sa ku lo tin kastigu pisá ta warda nan. Pero no a dura muchu ku a kapturá nan. Kachónan entrená ku tal propósito por a hole hende ku hui na hopi desena di meter di distansia. Mas leu, bou di un palu di Kibrahacha Storyana ta mira dos hòmber sintá. Nò, ta mará nan ta na e palu ei. Lo ta katibu ku a hui nan ta? Mas i mas hende ta bin mira. Nan un ku otro ta kúchikuchi nòmber di hende di nan pueblo. ‘Ta Buchi ku Dalio. Awe mainta ora nan a purba hui nan a haña un halá di sota kaba. Awor nan mester sinta algun ora den solo,’ un hende ta splika. Storyana ta haña awa den su wowo. E ta dera su kara den su mannan. Ta normal e kos akí? Kastigá hende ku ke djis un poko libertat? Un katibu mester a obedesé, sino e mester a sinti. Na skol mener a lesa esei pa nan for di un buki bieu. Pero ku ta asina teribel tabata, asina deshonesto! No ta keda

2120119 BW NL_Pap def.indd 31

20-08-2012 09:25:35

2120119 BW NL_Pap def.indd 32

20-08-2012 09:26:06

dan staat ze op het Fortplein. Zomaar, midden tussen een groep mensen. Ze juichen en kijken blij om zich heen. Er zijn negers en ook mulatten. Storyana herkent een paar van de slaven die ze eerder bij de plantage van Mingo heeft gezien. Toen waren ze jong, maar nu niet meer. Sommigen leunen op een stok. Hun haren zijn grijs. Hoe kan dat? En welke tijd is dit? Er staat een priester op een podium midden op het plein. Hij zegent de massa. Dan houdt hij een toespraak. ‘Dierbare gelovigen en landgenoten, koning Willem III heeft besloten dat u vanaf vandaag, 1 juli 1863, als vrije mensen door het leven mag gaan. U kunt kiezen om in de stad te leven. U mag ook op de plantages blijven werken, maar dan tegen betaling. Sommige voormalige slaven zijn nu ambachtsmannen, huisbediende of sjouwer. Ze hebben zich al vrijgekocht. Samen moeten wij dit land opbouwen. Op God, de enige almachtige, moeten wij vertrouwen!’ Storyana nada mas ku kore limpi bai. Porfin, ata e porta di Bolo di batrei. Su man ta gara e man blanku di e porta. I at’é riba plenchi di Fòrti. Sin mas, meimei di un grupo di hende. Kara kontentu nan ta grita aploudí. Tin hende pretu i tambe mulato. Storyana ta rekonosé algun katibu ku el a mira mas promé na plantashi di Mingo. E tempu ei nan tabata hóben, pero awor no mas. Algun di nan ta wanta riba un garoti. Nan kabei ta blanku. Kon por ta? Ta den kua tempu nos t’aki? Tin un saserdote riba un podio meimei di e plenchi. E ta bendishoná e masa. Kaba e ta tene un diskurso. ‘Kreyentenan i kompatriotanan stimá, su mahestat rei Willem III a disidí ku for di awe, promé di yüli di 1863, boso ta haña pèrmit di sigui den bida komo hende liber. Boso por skohe pa bai biba na Punda. Boso tin pèrmit tambe di sigui traha na plantashi, pero kontra pago. Algun èks-katibu awor ta hòmber di fishi, sirbiente na kas di famia òf peon. Nan a kumpra nan libertat kaba. Huntu nos mester konstruí e pais akí.

2120119 BW NL_Pap def.indd 33

20-08-2012 09:26:16

‘De gierende storm huilt nu als een wolf’ ‘E tormenta ta yora manera alma-malu’

2120119 BW NL_Pap def.indd 34

20-08-2012 09:26:18

Storyana lacht en huilt tegelijk. De slaven zijn vrij, wat geweldig. Ineens beginnen er een paar vrouwen te dansen. Storyana wordt opzij geduwd voor ze de afrikaanse dans uit kan kijken. De wind wordt opnieuw onrustig, zelfs heftig. De gierende storm huilt nu als een wolf. Storyana wordt doodsbang. Koude rillingen kruipen over haar rug. Het lijkt wel alsof ze wakker wordt geschud. Het is alsof ze droomt en nu moet opstaan uit haar bed. Ze grijpt naar de witte deurknop. Verwonderd schudt ze haar hoofd. Nu staat ze zomaar weer op het balkon van de prachtige Bruidstaart. Ze wrijft in haar ogen om het zeker te weten. ’Ik ben weer thuis, weer in mijn eigen tijd,’ fluistert ze. Wat een opluchting! Wat is er met haar gebeurd? Storyana kijkt rond. Er is niemand in de buurt om haar vraag te beantwoorden. Niemand aan wie ze kan vertellen wat ze allemaal heeft mee gemaakt. Nog een beetje versuft loopt ze naar de grote poort. Voorzichtig trekt ze het achter zich dicht. Dan staat ze op de stoep van de straat. Ze staart verbaasd naar Ta den Dios, e úniko todopoderoso, nos mester tin konfiansa!’ Storyana ta hari i yora pareu. E katibunan ta liber, esta tremendo. Den esei algun hende muhé ta kuminsá balia. Storyana ta sinti hende push’é un banda promé ku e por mira nan kaba di balia e baile di orígen afrikano. Atrobe bientu ta bira inkieto, asta violento. E tormenta ta yora manera alma-malu. Storyana ta morto spantá. E ta sinti rel di friu riba su lomba. Ta manera nan ta sakudié pa e lanta fo’i soño. Ta manera ta soña e ta soña i awor e mester lanta fo’i su kama. E ta kue man blanku di e porta tene duru. Strañá e ta sakudí kabes. At’é awor sin mas atrobe den balkon di e presioso Bolo di batrei. E ta frega wowo pa e tin sigur. ‘Mi ta bèk na kas, atrobe den mi propio tempu,’ e ta papia kúchikuchi. Esta un alivio! Ta kiko a pas’é? Storyana ta wak rònt. No tin niun hende den serkania pa kontestá su pregunta. Niun hende ku e por konta tur loke el a eksperensiá. Un poko turdí ainda e ta kana bai na e porta grandi. Ku kuidou e ta hal’é sera su tras. E ora ei e ta riba asera.

2120119 BW NL_Pap def.indd 35

20-08-2012 09:26:19

2120119 BW NL_Pap def.indd 36

20-08-2012 09:26:46

het enorme gebouw, dat een magische kracht uitstraalt. Dit mag ze nooit meer vergeten. Dit moet ze opschrijven. Dat weet ze zeker. ‘Tot ziens, mooi gebouw, prachtig huis,’ fluistert ze naar de Bruidstaart. ‘Ik kom je zeker weer een keer opzoeken. Je blijft mijn favoriet; mijn Magische Bruidstaart!’ fluistert Storyana nog door de brievenbus. Ze wrijft liefkozend met haar hand over het hek. Daarna loopt ze snel in de richting van het centrum van de stad. Voor ze het weet, staat Storyana op het Fortplein. De zondagschool! Helemaal vergeten. Ze is vast te laat. Gelukkig, daar staat ook de Fortkerk. Maar … wacht even. Stond ze zojuist niet hier op dit zelfde plein? En de vrije slaven dan, waar zijn die? Onwennig kijkt Storyana om zich heen. Het is alsof ze het vertrouwde plein voor de eerste keer ziet. Er zijn geen mensen. Er is geen podium. Maar ooit zijn alle slaven vrijgekomen, dat weet ze echt heel zeker.

Ku asombro e ta keda mira e edifisio enorme, ku ta mana un forsa mágiko. E no tin mag di lubidá e eksperensia akí nunka mas. Esaki e mester pone riba papel. Di esaki e ta sigur. ‘Te despues, edifisio bunita, kas presioso,’ e ta bisa e Bolo di Batrei na bos abou. ‘Bo por konta ku lo mi bolbe bin bishitá bo kualke ora asina. Bo ta keda mi favorito; mi Bolo di batrei mágiko!’ asina Storyana ta kúchikuchi finalmente den e buzon. E ta pasa man karisiá e tralinan di kurá. Kaba e ta kana duru bai den direkshon di sentro di siudat. Promé ku Storyana por a dun’é kuenta, ya e tabata riba e plenchi den Fòrti. Atáaa... Skol di djadumingu! El a lubidá limpi. E ta yega lat sigur. Pero pa su suerte, ata Kèrki tambe ei. Ma... warda un ratu. No ta awor ei e tabata riba e mes plenchi akí? I e katibu libernan awor, unda eseinan ta? Tur inkómodo Storyana ta drei mira rònt di dje. Ta manera ta promé biaha e ta mira e plenchi bon konosí p’e. No tin niun hende. No tin podio. Pero un dia tur katibu a bira liber sí, di esei e ta masha sigur.

2120119 BW NL_Pap def.indd 37

20-08-2012 09:26:55

Palabra

Nifikashon

arpagata,: var.alpargata binòkel boga bolo di batrei deshonesto estrago gaga konkistador koredor kúchikuchi mana mare mulato Ojeda okurí papiamentu propósito radia saserdote supstansial tesorá vitó

tipo di sandalia ku ta konsistí di un solé plat generalmente di kueru i e parti ariba di kabuya o tela vèrekeiker, opheto pa yuda hende mira loke ta leu, mas kla intersedé, papia na fabor di ... bolo di brùit (nòmber ku a duna e edifisio di Archivo Nasho nal na Kòrsou pa su presioso arkitektura) falta di honestidat; falta di desensia sinónimo: destrukshon; daño pronunsiá ku difikultat i ripitiendo sílaba di e palabranan persona ku ta konkistá, por ehèmpel atkirí un pais, tin biaha ku forsa di arma pasashi papia na bos masha abou; papia na sekreto; papia den orea produsí sinónimo: ohalá! Pa ekspresá un deseo bibu hende ku ta kruse entre un mayor òf un antepasado blanku ku un pretu Alonso de Ojeda, konkistador spañó tempu ku spañónan a konkistá Kòrsou na 1499 sosodé lenga materno di habitantenan di e islanan: Aruba, Boneiru i Kòrsou, ku te dia 10 di òktober 2010 a forma parti di Antia Hulandes (idioma den kua tin palabra indjan, afrikano, spañó, portugues i hulandes) intenshon ku ta manda rayo di lus den tur direkshon pader, pastor balioso kuida, manera ta kuida un tesoro kapatas (supervisor) na un plantashi

2120119 BW NL_Pap def.indd 38

20-08-2012 09:26:55

Woord

Betekenis

Arpagata Bolo di Batrei Conquistadores Funchi Mondi Mulatten Ojeda Papiamentu

Sandaal gemaakt van stof met een dun zooltje van leer. Bruidstaart (Gebouw van het Nationaal Historisch Archief) op Curaçao. Veroveraars. Brei gemaakt van maïsmeel. Struikachtige bos met vooral stekelplanten en cactus. Mensen die kruising zijn tussen een blanke en een negroïde (voor)ouder. Alonso de Ojeda, een Spaanse veroveraar ten tijde van de verovering van Curaçao. De moedertaal van de bewoners van de Benedenwindse Eilanden Aruba, Bonaire en Curaçao van de voormalige Nederlandse Antillen (waarin Indiaanse, Afrikaanse, Spaanse, Portugeze en Nederlandse woorden zitten).

2120119 BW NL_Pap def.indd 39

20-08-2012 09:26:55

Boeken van / E bukinan di Loekie Morales Wil je boeken bestellen? Dat kan via beyondwriting@hotmail.com of www.beyondwriting.org. Wil je je ervaringen uit haar boeken met Loekie Morales delen? Schrijf haar dan: beyondwriting@hotmail.com Si bo ke enkargĂĄ e bukinan di Loekie Morales Ă˛f bo ke kompartĂ bo eksperensianan di su bukinan kunĂŠ, skirbi nos na: beyondwriting@hotmail.com Ă˛f bishitĂĄ nos website-nan: www.beyondwriting.org i www.beyondwriting.net

Kinderen op de Nederlandse Antillen en Aruba, in Nederland, Suriname en Vlaanderen, zullen geboeid raken door deze verhalen en ervan genieten. Volwassenen zullen met heimwee terugkijken op hun jeugdjaren. De bekende schrijfster Diana Lebacs zegt over het verhalenboek Zonnesproetjes: â&#x20AC;&#x153;De verhalen tekenen voor het dagelijkse leven, oude gebruiken, gewoontes, verval en opkomst, de bewoners van ons eiland... Dit is de meerwaarde van het eerste werk van Loekie Morales. Het geeft mij een gevoel van ontroering en gepaste trots om dit verhalenboek het daglicht te zien aanschouwen.â&#x20AC;?

ZONNESPROETJES

Loekie Morales

Loekie Morales, geboren op CuraĂ§ao, komt uit zoâ&#x20AC;&#x2122;n gezin. Deze verhalen gaan over kinderen die blijdschap, verdriet, angst en geluk meemaken. Ze moeten zichzelf helpen, maar gelukkig hebben ze elkaar. Zonnesproetjes is bestemd voor jong en oud van 7 tot 101 jaar. Op beeldende wijze wordt de lezer vertrouwd gemaakt met de geschiedenis en cultuur van het zonnige eiland waar de deugnietjes geboren zijn.

ZONNESPROETJES

ZONNESPROETJES Aan de rand van Willemstad, de hoofdstad van zonnig CuraĂ§ao, woonde moeder Mai en haar kinderen. Seng, Kecha, Loek, Naida, Deng en Papichi waren bezaaid met zonnesproetjes. Ze haalden van alles uit terwijl Mai de hele dag uit huis werkte. Ze hadden soms ruzie, maar hielpen elkaar uit de puree en waren weer beste maatjes. De oudere broers hielpen hun oma Wela met de opvoeding, maar de kinderen waren hen vaak te snel af. Op een dag gaat Mai â&#x20AC;&#x153;rustenâ&#x20AC;?... en wordt alles anders.

Zonnesproetjes (Uitgave Beyond Writing Foundation, 2007, ISBN: 978-99904-0-716-7) De kinderen Loek, Kecha, Seng, Papichi en Deng Moraal wonen aan de rand van Willemstad en zijn bezaaid met zonnesproetjes. Hun moeder werkt de hele dag uit huis en hun oma komt een oogje in het zeil houden, maar die deugnietjes voeren van alles uit en zijn haar te snel af. Wanneer moeder komt te overlijden, moeten ze noodgedwongen uit elkaar.

Mucha ku Purunchi (Sun Freckles)

ISBN 978-99904-0-716-7

Loekie Morales

(PublikĂĄ pa, ICS (International Communication Support 2000) (PublikĂĄ, di dis edition pa, Beyond Writing Foundation, 2007, ISBN: 978-99904-0-716-7) E muchanan Loek, Kecha, Seng, Papichi i Den Moraal ta biba na rant di Willemstad i nan ta tur na purunchi. Nan mama ta traha henter dia foâ&#x20AC;&#x2122;i kas i nan wela ta bin tira bista riba nan, pero e muchanan baldadi ei ta kousa tur sorto di problema i nan ta demasiado rĂĄpido pa nan welita. Ora nan mama muri nan ta haĂąa nan obligĂĄ di separĂĄ.

Bloedlijn overzee (Uitgave in eigen beheer, ondersteund door Prins Bernhard Cultuurfonds NA-Aruba, 2002, ISBN: 99904-0-422-4) Een jonge vrouw onderneemt een zoektocht naar familie van haar oma. Tegen het advies van mensen om haar heen gaat ze naar een ander werelddeel, waar de twijfels naar boven komen. Gelukkig zijn er ook hoopmomenten bij het zoeken van een speld in de hooiberg en die tijdens deze bijzondere onderneming haar nieuw leven brengen.

Buskando famia na ultramar (PublikĂĄ pa kuenta di e outor, ku sosten di Prins Bernhard Cultural Fund NA-Aruba, 2002, ISBN: 99904-0-422-4) Overseas Bloodline (A Family Search) (Buskando famia na ultramar) (Publisher: Beyond Writing Foundation, 2011, ISBN/EAN: 978-90-79687-01-5) Audio book Overseas Bloodline (Buki na oudio Buskando famia na ultramar) (Publisher: Beyond Writing Foundation, 2011, ISBN/EAN: 978-90-79687-00-8) Un muhĂŠ hĂłben ta kuminsĂĄ buska famia di su wela. Kontra konseho di hendenan rĂ˛nt di dje e ta bai un otro parti di mundu tĂ˛g, kaminda ta surgi duda. Pa su suerte tin tambe momentunan di speransa segun ku e ta buska un feneta den un monton di yerba, i esei, via e proyekto spesial akĂ, ta trese bida nobo pâ&#x20AC;&#x2122;e.

2120119 BW NL_Pap def.indd 40

20-08-2012 09:27:00

Papito en de vertellende boom (Uitgeverij Leopold, De Verhalenboot, 2002, ISBN: 99904-0-420-8) Op een tropisch eiland staat een oeroude Flamboyantboom met felrode bloemen. Op een dag loopt Papito langs de boom waarmee hij zijn zorgen deelt. De boom vertelt hem een merkwaardig verhaal van een slavenjongen Kuyang. Hij leefde 200 jaar geleden op een grote maïsplantage. Het verhaal maakt veel indruk op Papito, die nu leven in vrijheid als het allerbelangrijkste in de wereld ziet. Dit verhaal is uitgegeven in het boek ‘De verhalenboot,’ een uitgave van uitgeverij Leopold en geschenk van de Kinderboekenweek 2002 voor de Nederlandse Antillen. In 2003 is ‘Papito en de vertellende boom’ en ‘Papito and the story telling tree’ beide in fullcolour versie in beperkte oplage, speciaal voor de Antillen uitgegeven door Beyond Writing Foundation.

Papito i e palu kontadó di kuenta (Papito and the story telling tree) (Publisher: Beyond Writing Foundation, 2002/2003, ISBN: 99904-0-420-8) Na un isla tropikal tin un palu di Flamboyan masha bieu tur na flor kòrá bibu. Un dia Papito ta kana pasa banda di e palu i e ta kompartí su preokupashonnan kuné. E palu ta kont’é un kuenta sensashonal di Kuyang, un mucha hòmber katibu. Dosshen aña pasá e tabata biba na un plantashi grandi kaminda tabata planta maishi. E kuenta ta laga un impreshon profundo serka Papito, pa kende biba den libertat ta e kos mas grandi na mundu. E kuenta akí ta parti di e buki ‘De verhalenboot’. The story boat ta un edishon di editorial Leopold/NANA ku a risibí premio den ‘e siman di buki di Mucha na 2002’ na Antia Hulandes (Karibe). Na 2003, Beyond Writing Foundation a imprimí na kantidat limitá, un vershon na koló di ‘Papito en de vertellende boom’ i ‘Papito and the story telling tree’, spesialmente pa Antia Hulandes.

Selina en de Bruavrouw (Beyond Writing Foundation, 2003, ISBN: 99904-0-421-6) Selina en de Bruavrouw 2005, ISBN 99904-0-539-5) Een meisje gaat tijdens een van de kerstdagen naar een tante om eten te halen voor haar oma, Maar onderweg wordt ze uitgelokt en gevangen genomen door een mysterieuze vrouw, die aan zwarte magie doet. Wat ziet ze allemaal in het enge huisje van ‘Obeah woman’ en wordt ze ooit bevrijd? Het verhaal is als kerstverhaal in beperkte oplage in het Engels uitgegeven.

Selina i e hasidó di brua (Selina and the Obeah woman) (Publisher: Beyond Writing Foundation, 2003, Selina en de Bruavrouw 2005, ISBN 99904-0-539-5). Selina and the Obeah woman, 2003, ISBN: 99904-0-421-6) Un mucha ta bai bishitá un tanta di dje durante un di e dianan di Pasku di Nasementu, pa e buska kuminda pa su wela. Pero na kaminda un muhé misterioso, hasidó di brua, ta sedusié i koh’é prezu. Kiko e ta mira den e kas hororisante di e hasidó di brua i e ta logra sali eifó porfin? E buki ta publiká na un kantidat limitá komo un kuenta di Pasku na ingles.

2120119 BW NL_Pap def.indd 41

20-08-2012 09:27:05

Bonte Boel (Beyond Writing Foundation, 2004, ISBN: 999040-5387) Boni en Alania van 9 jaar wonen in Belvedère en zijn vriendinnen. Ze zijn buren en zitten samen op school. Boni wordt bont en blauw geslagen door haar moeder, wanneer die zichzelf niet meer in de hand heeft. Ze verbergt haar blauwe plekken, maar Alania ontdekt het als Boni voor de zoveelste keer een aantal dagen wegblijft van school. Ze gaat iets ondernemen om haar vriendin te helpen. Alania zelf droomt ervan een eigen hond te hebben, maar haar vader is erop tegen. Ze haalt haar cijfers op en krijgt in de grote vakantie de verassing van haar leven: Spotty, een oerlelijke bonte hond. Ze is gek op Spotty en op een dag is hij spoorloos. Alania is ten einde raad. Zal ze haar Spotty nog ooit in de armen sluiten? En komt het allemaal goed met Boni, die hopeloos verliefd is op Ashyl, een jongen uit hun klas, maar ondertussen thuis nog steeds bont en blauw wordt geslagen?

Blousá i Manchá (Rainbow jumble) (Publisher: Beyond Writing Foundation, 2004, ISBN: 999040-5387) Boni i Alania, tur dos tin nuebe aña, nan ta biba na Belvedere i nan ta amiga. Nan ta bisiña i nan ta na e mes skol. Boni ta keda tur blousá ora su mama kende no por dominá su emoshonnan, batié. E mucha ta tapa su marka blounan, pero Alania ta sa ora pa di tantísimo biaha Boni keda algun dia sin bini skol. E ta bai purba hasi algu pa yuda su amiga. Alania ta soña ku e tin un kachó di dje mes, pero su tata ta kontra. E ta haña un bon rapòrt i den fakansi grandi e ta haña e mayor sorpresa di su bida: Spotty, un kachó mahos tur na mancha. E ta loko ku Spotty pero un dia e kachó ta desaparesé. E ora ei Alania no sa mas kiko e hasi. Lo e yega kualke dia na brasa Spotty atrobe? I tur kos lo bini bon ku Boni, kende ta lokamente namorá di Ashy, un mucha hòmber den nan klas, pero na kas ainda nan ta sigui maltrat’é?

Tropisch Nestje Aan de rand van Willemstad, de hoofdstad van Curaçao woont Wela, een lieve oma die voor haar kleinkinderen zorgt. De jongens Deng en Papichi en de meisjes Seng, Kecha en Loek, van 7 tot en met 12 jaar zijn bezaaid met zonnesproetjes. Na de dood van hun moeder Mai, moesten ze noodgedwongen uit elkaar. Ze gingen naar internaten, maar zowel daar als in de weekenden halen ze weer van alles uit. Wat is er van deze zonnesproetjes terechtgekomen? Lees je ‘Tropisch Nestje,’ dan weet je alles van die deugnietjes. Dit boek is een vervolg op het boek Zonnesproetjes.

Nèshi Tropikal (Tropical Nest) (Publisher: Beyond Writing Foundation, 2005, ISBN: 99904-0-530-1) Wela, un welita kariñoso, ku ta kuida su ñetunan, ta biba na rant di Willemstad, kapital di Kòrsou. E mucha hòmbernan Deng ku Papichi i e mucha muhénan Seng, Kecha ku Loek, ta entre 7 i 12 aña i nan ta tur na purunchi. Despues di morto di nan mama, Mai, nan mester

2120119 BW NL_Pap def.indd 42

20-08-2012 09:27:10

bai fo’i otro. Nan ta bai internat pero ei meskos ku den fin di siman nan ta kousa tur sorto di tròbel. Unda un di e muchanan na purunchi ei ta bai para? Lesa the Tropisch Nestje (Tropical Nest) (Nèshi Tropikal) i bo ta sa tur kos di e muchanan baldadi ei. E buki akí ta un kontinuashon di e buki Zonnesproetjes (Sun Freckles) (Mucha ku Purunchi).

Mina Marina (Beyond Writing Foundation, 2008, ISBN/EAN 978-90-812423-1-8) Ergens tussen Curaçao en Venezuela ligt in de warme Caribische zee het eiland “Isla de la Tortuga”. Bola en Shaki, de groene zeeschildpadden, zijn er geboren. Ze leven op het koraalrif voor de kust. Mina Marina, de exotische zeemeermin, leeft in haar Bohío, diep op de zeebodem bij Curaçao. Zij neemt Bola mee naar een wereld vol avonturen. Wat vinden ze in het mysterieuze donkere gedeelte in de diepzee? En wat heeft Mina’s oma Welita hiermee te maken? De Caribische zee raakt vervuild en het koraalrif wordt vernield doordat de mensen onverstandig daarmee omgaan. Mina is ten einde raad wanneer Bola ernstig ziek wordt en het zeeleven bedreigd wordt. Dan roept ze de hulp in van haar zus Lala en haar Indiaanse meerman vriend Perucho. Hij gelooft heilig in de kracht van de watergeesten. Lukt het hen om de vervuiling van de zee en de vernieling van de koraalriffen te stoppen?

Mina Marina (Un laman limpi) Mina Marina (A Clean Sea) (Publisher: Beyond Writing Foundation, Mina Marina (Dutch version) 2008, ISBN/EAN 978-90-812423-1-8) Mina Marina (English version), (BWF 2008, ISBN 00978-99904-0-421-0) Un kaminda, entre Kòrsou i Venezuela, den Laman Karibe, un laman dushi kayente, tin un isla, ‘Isla de la Tortuga’. Bola i Shaki, dos turtuga bèrdè a nase aki. Nan ta biba den e ref di koral serka di kosta. Mina Marina, e sirena eksótiko, ta biba den su bohio, te den fondo di laman serka di Kòrsou. E ta buska Bola, tres’é den un mundu yen di aventura. Kiko nan ta topa den e parti skur i misterioso den fondo di laman? I kiko Mina su welita ta konta di e lugá akí? Hende su komportashon negligente ta kousa ku laman Karibe ta kontaminá i ta destruí ref di koral. Mina no sa kiko e hasi mas ora Bola bira hopi malu i bida den laman ta amenasá. E ora ei e ta pidi yudansa di su ruman muhé Lala i su amigu indjan Perucho, un sirena hòmber. Perucho ta kere den e poder kurativo di e spiritunan di awa. Nan lo logra stòp kontaminashon di laman i destrukshon di ref di koral?

2120119 BW NL_Pap def.indd 43

20-08-2012 09:27:19

De Magische Bruidstaart (Beyond Writing Foundation, 2012, ISBN: 978-94-91380-01-3) Storyana, een meisje van 9 jaar dat eind twintigste eeuw leeft, gaat naar de zondagsschool. Daar leert ze elke week verhalen uit de bijbel. Dat is een tijd van heel ver voor onze geschiedenis. Onderweg trekt een oud monument dat op een bruidstaart lijkt, haar aandacht op een geheimzinnige wijze. Als ze de deurknop aanraakt, gebeuren er onverwachtse dingen. Storyana komt in contact met indianen, veroveraars en slaven die voor hun vrijheid vechten. Lukt het haar om de weg naar haar eigen tijd terug te vinden? Of wordt ze meegezogen in het oude gebouw en komt ze nooit meer terug? Ontdek zelf maar wat de Magische Bruidstaart bij Storyana teweeg brengt.

E Bolo di Batrei Mágiko (The Magic Wedding Cake) (Publisher: Beyond Writing Foundation, 2011, Dutch Version ISBN Nr. 99904-0-421-6, English version, 2011, ISBN Nr. 99904-0-419-4) Storyana, un mucha muhé di 9 aña ku ta biba na fin di siglo binti, ta bai Skol di djadumingu na Willemstad, Kòrsou. Ei e ta siña e kuentanan ku tin den beibel. Eseinan ta di un tempu masha leu promé ku nos historia. Na kaminda un monumento bieu ku ta parse un bolo di brùit, ta hala su atenshon di un forma misterioso. Ora Storyana mishi ku e man di porta, ta sosodé kos straño, inesperá. E ta topa indjan, konkistador i katibu ku ta bringa pa nan libertat. Lo e logra haña e kaminda bèk den su propio tempu? Òf e edifisio bieu ta hal’é, lastr’é bai kuné i e no ta bini bèk nunka mas? Lesa pa bo mes deskubrí loke E Bolo di Batrei Mágiko ta provoká serka Storyana.

2120119 BW NL_Pap def.indd 44

20-08-2012 09:27:24