Kaylee ku su primunan ku fakansi

Denise de Jongh-Rekwest

Kaylee i su primunan ku fakansi na Kòrsou Etikèt pa mucha • Norma i balor

Kaylee en haar neefjes gaan op vakantie naar Curaçao

Etiquette voor kinderen Normen en waarden

Kaylee i su primunan ku fakansi na Kòrsou Etikèt pa mucha • Norma i balor

Kaylee en haar neefjes gaan op vakantie naar Curaçao Etiquette voor kinderen • Normen en waarden

Denise de Jongh-Rekwest

1

Colofon Outor: © 2007 Denise de Jongh-Rekwest Auteur © 2007 Denise de Jongh-Rekwest Tradukshon hulandes i elaborashon: © Edelmira Carolina i Caroline Laurens Nederlandse vertaling en bewerking: © Edelmira Carolina en Caroline Laurens Elaborashon di teksto na papiamentu:© Edelmira Carolina Bewerking Papiamentu tekst: © Edelmira Carolina Imprimí i Ilustrá pa: Drukkerij Repro Curaçao N.V. Drukwerk en illustraties: Drukkerij Repro Curaçao N.V. Diseño gráfiko i portada: © I-Design, Ivonne Zegveld Vormgeving omslag & binnenwerk © I-Design, Ivonne Zegveld Editá pa: © Denise de Jongh-Rekwest Uitgegeven door © Denise de Jongh-Rekwest www.trainingconsultancy2000.com ISBN 978-99904-0-802-7

Tur derecho reservá.

No ta pèrmití pa reprodusí nada di e edishon akí, di ningun forma, ni pa ningun medio sin outorisashon previo di outor.

Por multipliká solamente e blachinan di tarea.

Alle rechten voorbehouden.

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, en/of openbaar gemaakt door middel van druk, microfilm, fotokopie of op welke wijze ook, zonder voorafgaande toestemming van de auteur. Alleen de werkbladen kunnen gekopieerd worden.

2

Pa Kaylee Mi ta dediká e promé buki di etikèt ku mi ta skirbi na mi prinsesa, Kaylee.

Pa e momentunan di inspirashon, alegria i felisidat grandi ku el a trese den mi bida.

Voor Kaylee Mijn eerste boek over etiquette wil ik opdragen aan mijn prinsesje Kaylee. Ik ben dankbaar voor het grote geluk dat zij in mijn leven heeft gebracht.

Ze is mijn grootste inspiratiebron, in alle opzichten.

3

Kontenido • Inhoudsopgave 1.) Kaylee ta bai Kòrsou Kaylee gaat naar Curaçao 2.) Alec i Brett den avion Alec en Brett in het vliegtuig 3.) Tanchi Monique ta rabia un tiki Tante Monique wordt een beetje boos 4.) Serka Oma Mena Bij Oma Mena 5.) Na telefòn Aan de telefoon 6.) Un raton den Oma su kushina Een muis in Oma’s keuken 7.) Un dia na laman Naar het strand 8.) Kaylee tin ku saka bientu Kaylee moet er eentje laten 9.) Fakansi a kaba De vakantie is voorbij

Sponsors Banco di Caribe Centrale Bank van de Nederlandse Antillen DRAL straatwerken Manrique Capriles, Johnson & Johnson Postspaarbank van de Nederlandse Antillen United Telecommunication Services

4

Danki Danki na mi mayornan ku semper a enfatisá e importansha di bon manera na mi kasá Gregorio ku semper a stimulami.

Na mi ruman muhénan, Germaine i Monique ku a kurashami i a sostenemi ku hopi idea kreativo pa e proyekto aki.

Danki tambe na mi dosentenan empleá na ‘Stichting Nederlands Antilliaanse Academie’, ku a inspirami durante e temporada ku mi a sigui e estudio peda­ gógiko. Aki mi a bin realisá e importansha pa duna prioridat na mi pensamentu pa skirbi buki di etikèt pa mucha.

Mi gratitut ta bai na tur e personanan ku tabata un gran sosten pa mi, Pauline York, Valesca Dorand-Diaz i tur otro amistat.

Un danki spesial ta bai pa Jimmy Haseth di Drukkerij Repro Curaçao N.V. pa e entusiasmo ku el a desplegá pa hasi e trabou. Na Otto Turxios, Rudy Plaate, tra­duk­ tornan, esnan ku a revisá e teksto na hulandes i papia­ mentu, e ilustradónan, e diseñadó gráfiko, Ilviena Carolina i Merel Zanen ku ta e kreadónan di e blachi di tarea. Mi ke gradisí tambe Sedney Marten, Hilde van Aalst-Pors i tur persona ku di un òf otro manera a koperá ku konseho pa ku e proyekto di mucha aki.

Por último un danki masha speshal na mi spònsernan. Sin nan sosten finansiero lo mi no por a realisá e proyekto aki.

Denise

Dankbetuiging Ten eerste wil ik mijn ouders bedanken, die immer het be­­lang van goede manieren hebben benadrukt. Diepe dank­baarheid voel ik voor mijn man Gregorio, die mij altijd gestimuleerd heeft om mijn dromen te verwezenlijken.

Een speciaal woord van dank voor mijn zussen Germaine en Monique, die mij al mijn hele leven in alles steunen.

Dank ook voor al jullie crea­tieve ideeën.

Diverse vrienden en vriendinnen zijn een grote steun voor mij. Ik dank jullie allemaal, vooral Pauline York en Valesca Dorand-Diaz.

Mijn docenten van de ‘Stichting Nederlands Antilliaanse Academie’ hebben mij tijdens mijn studie Pedagogiek enorm geïnspireerd. Al geruime tijd was ik van plan om een boek te schrijven over etiquette voor kinderen.

Tijdens mijn studie kregen mijn ideeën steeds meer vorm en groeide het besef dat ik mijn plan ook echt in

de praktijk moest brengen. Docenten, bedankt!

Een speciaal woord van dank voor Jimmy Haseth van Drukkerij Repro Curaçao N.V. voor het enthousiasme waarmee hij zich heeft ingezet voor dit project.

Ook wil ik bedanken: Otto Turxios, Rudy Plaate, Sedney Marten en Hilde van Aalst-Pors. Ilviena Carolina en Merel Zanen voor het samenstellen van de werkbladen.

De vertalers/redacteuren die de teksten in het Nederlands of Papiaments hebben bewerkt, de vormgever en alle andere personen die een of andere bijdrage hebben geleverd aan de totstandkoming van dit boek.

Ten slotte wil ik mijn sponsors noemen. Zonder hun bijdragen had ik dit project niet kunnen verwezenlijken.

Mijn dank is bijzonder groot.

Denise 5

Kaylee ta bai Kòrsou Kaylee ta un mucha di sinku aña, kontentu i ku masha bon manera. E ta biba na Boneiru, e isla di Flamingo.

Awe e ta masha kontentu, pasó meskos ku su primunan Alec i Brett ku ta biba na Hulanda, e ta bai pasa fakansi serka Oma Mena na Kòrsou.

Su maleta ta kasi kla. E tin ku hasi lihé! Ta falta djis un ratu pa e ora yega pa bai airopuerto. E biahe den avion ta dura mas o ménos diesinku minüt. Dje lihé ei bo ta bula di Boneiru pa Kòrsou. E ta masha ansioso pa bai hunga dushi ku su dos primunan di Hulanda.

Ademas e tin hopi gana di mira su wela stimá.

Mama i Papa ta hiba Kaylee airopuerto. Ora nan yega, nan mester bai chek in na bali. Kaba nan ta bai sala di salida kaminda Kaylee tin ku yama su mama i papa ayó. Manera ta kustumber su mama ta bis’é: ‘Kòrda bon Kaylee, hasi lif, komportábo nèchi i no lubidá bo etikèt!’

Un mucha di mesun edat ku Kaylee, pará su dilanti, tambe ta skucha. E-ti-kèt! Esta un palabra straño. E ta bira puntra Kaylee: ‘E-ti-kèt, ta kiko esei ta? Ta remedi e kos ei ta?’ ‘Nò,’ Kaylee ta kontestá. ‘Etikèt ta e manera ku nos tin ku komportá nos.’ ‘Anh si...,’ su amiga nobo ta bisa yen di duda. ‘Mi no a komprondé ainda.’

Kaylee ta splika: ‘Bo mester sa kon ta hasi kos nèchi.

Kon bo mester tene bo mes limpi i nèchi, kon papia nèchi i kon kome nèchi.’

‘Dikon bo mester sa tur e kosnan ei?’, e amiga nobo ta puntra asombrá. ‘Pasó e ora ei bo tin bon manera!’, Kaylee a kuminsá pèrdè pasenshi. ‘E ora ei otro mucha ta invitábo pa bai nan fiesta. Anto bo famianan ta invitábo pa bai keda drumi serka nan. E ora ei tur hende ta tratabo lif.’ Kaylee ta hala un rosea grandi. Si ainda e mucha no komprondé...

Pero e amiga nobo a skucha ku masha atenshon i ta bisa: ‘Mi tambe ke! Kon mi por siña etikèt?’

‘Anh, bo por siñ’é fo’i den buki. Òf bo por bai lès di etikèt. Asina ami tambe a hasi.’ Kaylee ta hisa kabes 6

wak su mama. Su mama ta bisa si ku kabes pa lag’é sa ku loke el a bisa ta bon. ‘Mi tin un idea!’ e mucha kurioso ta bisa. ‘Ora bo bini Boneiru bèk, bo ta bai siñami tur kos di etikèt!’ ‘Ta bon.’ Kaylee ta hari.

Na e momentu ei un señora lif di e airopuerto ta bin buska Kaylee pa bai avion. Kaylee ta yama e mucha ayó i e ta duna su mama i papa un dushi brasa. Masha orguyoso i kontentu e ta kana bai avion ku e señora su man tené.

Kaylee gaat naar Curaçao Kaylee, een levendig meisje met heel goede manieren, is vijf jaar oud. Ze woont op Bonaire, het eiland van de flamingo’s. Vandaag is ze heel blij, want ze gaat logeren bij oma Mena op Curaçao, net als haar neefjes Alec en Brett uit Nederland.

Haar koffer is bijna ingepakt. Ze moet opschieten!!! Nog even en dan is het tijd om naar het vliegveld te gaan.

De reis met het vliegtuig duurt ongeveer 15 minuten.

Zo snel vlieg je van Bonaire naar Curaçao! Ze kijkt ernaar uit om weer lekker met haar neefjes uit Nederland te kunnen spelen. Ook verlangt ze erg naar oma-lief.

1.

Mama en Papa brengen Kaylee naar het vliegveld. Daar aangekomen moet ze eerst inchecken bij de balie. Dan gaan ze naar de vertrekhal waar Kaylee haar Papa en Mama gedag moet zeggen. Zoals gewoonlijk zegt Mama: “Denk eraan Kaylee, wees lief, gedraag je goed en vergeet je etiquette niet!”

Een klein meisje van Kaylees leeftijd staat voor hen en luistert mee. Ee-tie-kette! Wat een raar woord. Ze draait zich om en vraagt Kaylee: ”Wat is dat, ‘ee-tie-kette’? Is het een medicijn of zo?” “Nee,” antwoordt Kaylee.

“Etiquette is hoe je je moet gedragen.” “Oh, ja ...,” zegt haar nieuwe vriendinnetje aarzelend. “Eh, ... ik snap het nog steeds niet.” Kaylee legt uit: “Het gaat over netjes zijn. Hoe je er netjes uitziet, hoe je netjes praat en hoe je netjes eet.”

“Waarom moet je dat allemaal weten?” vraagt het meisje verbaasd. “Omdat je dan goede manieren hebt!”

Kaylee wordt een beetje ongeduldig. “Dan nodigen andere kinderen jou uit voor hun feestjes. Dan vraagt je familie je om te komen logeren. Dan is iedereen aardig voor je!” Ze zucht ervan. Als het meisje het nou nog niet snapt ...

Het meisje heeft echter heel aandachtig geluisterd en roept uit: “Dat wil ik ook! Hoe kan ik die etiquette leren?”

“Oh, je kunt het uit een boekje leren. Of je gaat op etiquetteles. Dat heb ik ook gedaan.” Kaylee kijkt op naar haar Mama, die instemmend knikt. “Ik heb een idee!” zegt het leergierige meisje. “Als jij terug bent op Bonaire, ga je me alles leren over etiquette!” “Dat is goed.” Kaylee lacht.

Dan komt een lieve mevrouw van het vlieg­veld Kaylee halen om naar het vliegtuig te gaan. Kaylee zegt het meisje gedag en geeft Papa en Mama een dikke knuffel.

Heel trots en vrolijk loopt ze hand in hand met de mevrouw naar het vliegtuig.

7

Alec i Brett den avion Laga nos konta un tiki mas di Alec i Brett, e primunan di Kaylee. Nan ta biba na Hulanda, un pais hopi leu for di Boneiru i Kòrsou. Einan áwaseru ta kai hopi, den wenter por ta hopi friu i sneu sa kai.

Alec tin seis aña i su ruman hòmber Brett tin kuater aña. Meskos ku Kaylee nan tambe ta bai pasa fakansi serka nan wela, ku yama Oma Mena.

Kaylee mester bula solamente un kuart’i ora den avion, pero Alec i Brett mester sinta hopi ora den avion. E buelo di Hulanda pa Kòrsou ta dura nuebe ora. Pero esei no ta nada, pasobra den avion nan ta topa ku Tanchi Monique ku ta stewardess.

Djis despues ku nan a sali Hulanda, e stewardessnan ta parti ko’i bebe pa tur e pasaheronan. Tanchi Monique ta bin serka su subrinonan. ‘Si dushinan, kiko bosnan ke bebe?’ tanchi ta puntra kontentu. ‘Djus di apel!’

Brett ta grita. Tanchi Monique ta wak e ku un kara un tiki rabiá. ‘No ta asina ta pidi un kos tòg, Brett, fui!’

Alec ta laga su tanta ripará ku e si sa ta kon mester papia: ‘Mi por haña un tiki djus di apelsina, por fabor?’ Brett ta wak ku un kara tristu. ‘Ami ke djus di apel,’ e ta bisa. Alec ta stot e den su kustia i ta bisa poko poko: ‘Por fabor.’ ‘Por fabor...,’ Brett ta bisa ku un stèm ku ta trel. Awa ta yena su wowo. Kiko e ta hasi robes anto? Tanchi Monique ta haña duele di su subrino chikí i e ta pasa man riba su kabes.

‘Esei ta masha nèchi Brett! Ata akí un tiki djus di apel pa mener!’ Brett ta frega su kustia. E stot a hasi due si. ‘Sòri,’ Alec ta bis’é.

Despues di un ratu e stewardessnan ta parti kuminda. Esta un apetit e muchanan tin! Dushi! Galiña ku aros i bèrdura i pa pasaboka pida bolo di chukulati.

Tanchi Monique ta tira un bista riba su subrinonan.

Kasi su wowonan ta bula afó di asombro. Golos Brett ta kome su aros ku su mannan! Pipita di aros ta bula tur kaminda. Kaba e ta ataká e galiña ku kuchú ku fòrki.

Esta un desaster! Ta manera kos ku e galiña ta haña

8

ala. Un pida galiña grandi ta bula bai kai den tayó di e mener sintá banda di dje. E mener ta wak su tayó ku un kara fis i e ta piska e pida galiña sak’afó. Pa poko e krùlnan ku e tin den su snòr ta kologá stret. Brett ta laga e galiña un banda i e ta sigui ku su bolo di chukulati. Ku un par di hap grandi e pida mas grandi ta disparsé den su boka.

Alec en Brett in het vliegtuig Laten we wat meer vertellen over Alec en Brett, de neefjes van Kaylee. Ze wonen in Nederland, een land heel ver weg van Bonaire en Curaçao. Het regent er heel vaak en in de winter kan het er erg koud zijn. Soms valt er zelfs sneeuw.

Alec is zes jaar en zijn broertje Brett is vier jaar. Net als Kaylee gaan ze vakantie vieren bij oma Mena.

Kaylee hoeft maar een kwartiertje te vliegen, maar Alec en Brett moeten heel lang in het vliegtuig zitten. De vlucht van Nederland naar Curaçao duurt 9 uur.

Dat geeft niet, want in het vliegtuig ontmoeten ze tante Monique, die ste­ war­dess is.

2.

Kort na het vertrek uit Nederland, delen de stewa­r­ desses wat te drinken uit aan alle passagiers. Tante Monique komt naar haar twee neefjes toe. “En lieverds, wat willen jullie drinken?” vraagt tante vrolijk. “Appelsap!” roept Brett luidkeels. Tante Monique kijkt hem een beetje boos aan. “Zo zeg je dat toch niet, Brett, foei!”

Alec laat zijn tante merken, dat hij wèl weet hoe het hoort. “Mag ik alstublieft een beetje sinaasappelsap?”

Brett kijkt beteuterd. “Ik wil appelsap” zegt hij.

Alec geeft hem een por in zijn zij en sist: “Alstublieft!”

“Alstublieft ...,” zegt Brett met trillende stem. De tranen springen hem in de ogen. Wat doet hij toch verkeerd?!

Tante Monique krijgt medelijden met haar kleine neefje en geeft hem een aai over zijn bol. “Dat is heel netjes, Brett! Alstublieft, een glaasje appelsap voor meneer!”

Hij wrijft over zijn zij. Die por deed best pijn. “Sorry ...” zegt Alec.

Enige tijd later delen de stewardesses het eten uit. Dat lusten de jongens wel! Lekker! Rijst, kip, groente en een stukje chocoladetaart toe. Tante Monique neemt een kijkje bij haar neefjes. Haar ogen rollen bijna uit haar hoofd van verbazing. Brett werkt gretig zijn rijst naar binnen, met zijn handen! De rijstkorrels vliegen in het rond. Dan valt hij de kip aan met zijn vork en mes. Wat een ramp! Het is alsof de kip vleugels krijgt. Een groot stuk kip schiet omhoog en valt op het bord van de meneer die naast hem zit. Die kijkt met een vies gezicht naar zijn bord en vist het stuk kip eruit. De krullen in zijn grote snor gaan er bijna van hangen.

Brett vergeet de kip en gaat verder met zijn chocoladetaart. Het grootste deel verdwijnt met grote happen in zijn mond. De rest zit op zijn vingers en zijn gezicht. Hij zit helemaal onder! De meneer naast Brett kijkt toe hoe Brett er een rommeltje van heeft gemaakt. Hij vraagt zich hardop af hoe een kind zo ongemanierd kan eten.

Alec eet wel netjes. Hij denkt aan wat zijn ouders hem over tafelmanieren hebben geleerd. Hij heeft net als Kaylee etiquettelessen gevolgd. Hij weet hoe je netjes met mes en vork moet eten. Ook heeft hij geleerd dat je 9

Sobrá ta pegá na su dedenan i na su kara. E ta tur na chukulati. E mener banda di Brett ta weta kon Brett ta hasi un tutu. E ta puntra na bos haltu kon un mucha por kome dje sistema ei.

• Warda te ora tur hende tin nan tayó di kuminda anto e ora ei bo por kuminsá kome.

• Pan, pizza i spareribs so bo por kome ku man.

• Tene bo boka nèchi será ora bo ta kou.

• No bati boka!

• No papia ku kuminda den boka.

• Purba kome sin mòrs.

• Tene kuchú ku fòrki un tiki lòs den man. No zuai rònt ku nan, esei ta peligroso.

• Sinta règt riba bo kurpa i no hinka kabes den tayó.

• Ora tur hende kaba di kome bo por lanta for di mesa.

• Tur hende a kaba di kome? Puntra si bo por lanta òf si bo por yuda kita mesa.

Pa kòrda 10

Alec si ta kome nèchi. E ta kòrda kiko su mayornan a siñ’é di komportashon na mesa. El a bai lès di etikèt, meskos ku Kaylee. E sa kon kome nèchi ku kuchú ku fòrki. El a siña tambe ku bo tin ku laba man promé ku kome. (Ata, el a lubidá esei awe.) Ademas bo tin ku sinta règt na mesa. Ta masha importante pa bo no hinka kabes den tayó. I naturalmente bo ta kou bo kuminda ku boka será, sin bati boka.

Brett su papa ku mama a bisé tur e kosnan ei tambe.

Brett sa bon bon ku e no tin mag di mòrs ku kuminda.

Pero Brett ta haña prèt pa hasi kos di mala mucha i Alec ta hañ’é ta hari chikí chikí.

Ora Brett bira mas grandi e tambe tin mag di bai lès di etikèt. Maske bo ta chikitu, tòg ta importante pa sa kon bo tin ku komportábo. Tur ora i tur kaminda.

2.

vóór het eten je handen moet wassen. (Oeps, dat is hij vandaag vergeten.) Verder moet je met een rechte rug aan tafel zitten. Het is ook heel belangrijk, dat je niet met je hoofd over je bord hangt. En natuurlijk kauw je je eten met je mond dicht, zonder te smakken.

Papa en Mama hebben het Brett ook allemaal verteld.

Brett weet dan ook best, dat hij niet met zijn eten mag knoeien. Maar Brett vindt het ook heel leuk om ondeugend te zijn en Alec moet stiekem erg om hem lachen.

Als Brett wat groter is, mag hij ook naar de etiquettelessen. Ook al ben je klein, dan is het toch belangrijk dat je weet hoe je je moet gedragen. Altijd en overal!

• Begin niet met eten voordat iedereen een bordje met eten voor zich heeft.

• Met je handen eten mag alleen met ... brood, pizza en spareribs.

• Houd je mond netjes dicht als je kauwt.

• Niet smakken!

• Praat niet met volle mond.

• Probeer te eten zonder te morsen.

• Houd je mes en vork rustig in je handen. Zwaai er niet mee in de rondte. Dat is gevaarlijk.

• Ga goed rechtop zitten en buig je hoofd niet helemaal over het bord.

• Neem kleine hapjes en eet niet te snel.

• Je kunt pas van tafel als iedereen klaar is met eten.

• Is iedereen klaar? Vraag dan of je van tafel mag en of je kunt helpen met afruimen.

11

Tanchi Monique ta rabia un tiki Un ratu despues trankilidat tabata reina atrobe. Tur hende a kome i e stewardessnan a piki tur kos. E mener ku mustashi grandi sintá banda di Brett ta pega soño i ta kuminsá ronka masha duru mes. Alec i Brett ta haña e kos masha fèrfelu, esta e ronkamentu ei. Djei nan ta haña un idea. Nan tambe por hasi bochincha! Alec ta supla e saku ku tin hinká den lomba di e stul nan dilanti i lag’é rementá nèt banda di orea di e mener ku ta ronka. Kaba e ta tene e saku kibrá na su boka i dal un respu hopi duru: Breah...’

E mener ta bula lanta di spantu. E ta rabia masha pisá.

Ku su kara kòrá di rabia e ta yama e stewardess i pidi un otro lugá di sinta. ‘Esta poko mucha ku mal manera. E mucha aki ta sinta respu duru trankil asina. Bèrgwensa!

• Bo ke pa un hende dunabo algu òf hasi algu pa bo? E ora ei bisa semper ‘por fabor’.

• Bisa ‘ata akí señor òf señora, ora bo duna un hende algu.

• Bisa ‘masha danki’ ora un hende dunabo algu òf hasi algu pa bo.

• Ora un hende yamabo ‘danki’, bisa ‘na òrdu’ òf ‘di nada’.

• Bo ke pasa dilanti òf banda di un hende? Bisa ‘despensa’.

• Naturalmente ora bo ta papia ku hende grandi bo ta ripití e hende su nòmber na lugá di bisa ‘bo’.

Pa kòrda 12

Porkitu!’ Zundrando e ta disparsé pa un otro stul, un par di rei mas leu.

Tanchi Monique a kana bin den direkshon di e desòrdu. E ta sakudí su kabes i bisa e muchanan ku for di awor nan tin di komportá nan mes sino....! E ta wak masha rabiá. ‘Sòri, Tanchi Monique,’ Alec ta bisa.

‘Sòri...’ Brett tambe ta bisa poko poko.

Un ratu despues un stewardess ta parti kos di hunga ‘Yupi!’

Alec ta haña un buki di klùr yen di plachi di avion i un kahita ku pòtlot di klùr. Brett ta haña un avion chikitu di ko’i hunga. E ta meskos ku e avion grandi ku nan ta biaha aden.

‘Danki señora!’.‘Di nada,’ e stewardess ta kontestá kariñoso.

Pa sobrá di e biahe e dos mucha hòmbernan a sinta hunga dushi asina.

Despues e pilot ta pidi pa bisti e faha di seguridat bèk. E avion ta aserkando airopuerto di Kòrsou.

Alec i Brett ta pone nan ko’i hunga un banda i nan ta wak pafó. Mes ora nan ta tur eksitá. Un djis nan ta serka Kaylee i Oma Mena!

Saliendo for di avion nan ta yama Tanchi Monique danki. ‘Komportá boso nèchi serka Oma,’ tanchi ta bisa nan. Nan ta dun’é un sunchi, i un bon brasa. Kaba nan ta yam’é ayó. Kla pa Kòrsou, Kaylee i Oma Mena.

Tante Monique wordt een beetje boos Enige tijd later is de rust weergekeerd. Iedereen heeft gegeten en de stewardesses hebben alles opgeruimd.

De meneer naast Brett, met zijn grote snor, valt in slaap en begint heel hard te snurken. Alec en Brett vinden het maar vervelend, dat geronk. Dan krijgen ze een idee.

Lawaai maken kunnen zij ook!

Alec blaast het spuugzakje van het vliegtuig op en laat het vlak naast het oor van de snurkende meneer knallen. Dan houdt hij het kapotte zakje snel voor zijn mond en laat een hele harde boer.

“Breaahh .......!”

De meneer vliegt overeind van de schrik.

Hij wordt ontzettend kwaad. Rood aangelopen roept hij de ste­ war­­dess en vraagt om een andere zitplaats.

“Wat een ongemanierde kinderen! Dit kind zit hier gewoon hard te boeren.

Schandalig! Viespeuk!”

Mopperend verdwijnt de meneer naar een andere stoel, enkele rijen verderop.

Tante Monique is op het tumult afgekomen. Ze schudt haar hoofd en zegt de kinderen dat ze zich vanaf nu beter moeten gedragen of anders ......!

Ze kijkt heel boos. “Sorry, Tante Monique!” zegt Alec. “Sorry ...” fluistert ook Brett.

Even later deelt een stewardess speelgoed uit. Yoepie!!!

Alec krijgt een kleurboekje vol met plaatjes van vliegtuigen en een doosje kleurpotloodjes. Brett krijgt een speelgoed­vliegtuigje. Het ziet er net zo uit als het grote toestel waarin ze reizen. “Dank u wel, mevrouw!”

“Graag gedaan, hoor,” antwoordt de stewardess vriendelijk.

3.

vliegveld van Curaçao. Alec en Brett leggen hun speelgoed neer en kijken naar buiten. Ze zijn meteen helemaal opgewonden. Nu zullen ze snel bij Kaylee en oma Mena zijn.

Bij het verlaten van het vliegtuig, bedanken ze tante Monique. “Gedraag je netjes bij oma,” zegt tante.

Ze geven haar een dikke kus en een hele grote knuffel.

Dan zeggen ze haar gedag. Nu zijn ze klaar voor Curaçao, Kaylee en oma Mena!

• Wil je dat iemand je iets geeft of iets voor je doet? Zeg er dan altijd ‘alsjeblieft’ bij.

• Zeg ook ‘alsjeblieft’ als jij iets aan een ander geeft.

• Zeg ‘dank je wel’ als iemand je iets geeft of iets voor je doet.

• Als iemand ‘dank je wel’ tegen jou zegt, antwoord dan met ‘graag gedaan’.

• Wil je iemand passeren?

Zeg dan ‘sorry’ of ‘pardon’.

• Tegen grote mensen zeg je natuurlijk u in plaats van jij.

De rest van de vlucht zitten de twee jongetjes heerlijk te spelen. Dan roept de piloot om dat iedereen zijn stoelriem weer vast moet maken. Het vliegtuig nadert het 13

Serka oma Mena Turesten Kaylee tin un ratu kaba na Kòrsou. Oma Mena a bai busk’é na airopuerto. Esta kontentu Kaylee tabata di mira su wela stimá atrobe. El a bai den wela su kas tambe kaba, ku tin e holó dushi di kustumber i e poto­ shinan di semper ku e sa gusta hunga kuné. Anto mes ora Kaylee a bisti wela su slòfnan! Semper ora e ta serka Oma e ta hasi esei, pasó Oma tin e slòfnan ku un pida hilchi asina, masha bunita. Bo por kana klek klak ku nan dushi den kas.

Awor Oma Mena i Kaylee ta para huntu na airopuerto.

Nan ta warda Alec i Brett. Kaylee ta sin pasenshi i e no por warda. E ta bula, drei i puntra kada bes: ‘Ta ki ora nan ta bini antó?’ ‘Un tiki pasenshi, Kaylee! Nan ta bini un bes!’ Oma ta bolbe bisa kada bes . Porfin! Ata nan ayá! Alec ku Brett ta kana bini ku nan maleta chikitu na man. Ora nan mira Kaylee ku Oma nan kara ta kuminsá bria di kontentu. Nan ta kore bai serka nan prima i nan wela. Oma ta brasa su dos ñetunan duru. Kaylee tambe ta brasa e dos rumannan. ‘Kon ta bai?’ ‘Bon, i ku bosnan?’

• Papia nechi ku dos palabra.

• No interumpí hende ku ta kòmbersá.

• Yuda otro si tin mester.

• Kumindá ora bo yega i yama ayó ora bo ta bai.

• Komportábo nèchi ora bo ta den outo.

Den outo ta mihó mucha sinta patras.

Pa kòrda 14

Huntu nan ta kana bai outo. Brett ta blo wak rònt anto e no ta paga tinu unda e ta kana. Naturalmente e ta hopi kansá tambe di e biahe largu. Até ta kana dal den Oma i trapa riba su tenchinan sin ku e por yuda. ‘Despensa Oma. Mi no a wak kaminda mi ta kana.’

‘No ta nada, tende,’ Oma ta kontestá i wak e ku kara harí. Den outo tur mucha ta sinta patras, manera mester ta. Nan ta konta otro mil i un kos te ora nan yega kas di Oma.

4.

Bij oma Mena Kaylee is inmiddels al een tijdje op Curaçao. Oma Mena heeft haar van het vliegveld gehaald. Wat was Kaylee blij om haar lieve oma weer te zien. Ze is ook al in oma’s huis geweest, met de vertrouwde lekkere luchtjes en de bekende leuke prulletjes waar ze zo graag mee speelt. En Kaylee trok meteen oma’s slippers aan! Dat doet ze altijd als ze bij oma is, want oma heeft van die mooie slippers met een hakje. Daar kun je zo lekker mee door het huis klikken en klakken.

Nu staan oma Mena en Kaylee samen op het vliegveld.

Ze wachten op Alec en Brett.

Kaylee kan niet wachten van ongeduld. Ze springt en draait en vraagt iedere keer: “Wanneer komen ze nou?!”

“Nog even geduld, Kaylee!

Ze komen zo!” zegt Oma elke keer weer. Eindelijk!

Daar zijn ze! Alec en Brett komen met hun koffertje in de hand aanlopen.

Als ze Kaylee en Oma ontdekken, beginnen ze allebei te stralen. Ze rennen naar hun nichtje en oma toe.

Oma geeft haar neefjes een dikke knuffel. Ook Kaylee omhelst de twee broertjes.

”Hoe gaat het?!” “Goed, en met jullie?!”

Samen lopen ze naar de auto. Brett kijkt alsmaar om zich heen en let niet goed op waar hij loopt. Hij is natuurlijk ook wel erg moe van de lange reis. Dan botst hij tegen Oma op en hij trapt per ongeluk op haar tenen. “Sorry, Oma, ik keek niet uit!” “Geeft niet hoor,” antwoordt Oma en ze kijkt hem lachend aan. In de auto zitten alle kinderen achterin zoals het hoort. Ze kletsen honderduit met elkaar totdat ze aankomen bij het huis van Oma.

• Praat netjes met twee woorden. (sorry Oma) • Onderbreek andere mensen niet die met elkaar in gesprek zijn.

• Help een ander als het nodig is.

• Groet wanneer je aankomt en weggaat.

• Het is veiliger als je op de achterbank zit.

15

Na Telefòn Trin...trin...trin...,

ata, telefòn ta rin!

Kaylee ta kore bai telefòn. E tin Oma su slòfnan bistí atrobe i e ta hera di trompeká.

E ta kue e telefòn i bisa:‘Haló, bon tardi, ku Kaylee...’

‘Haló Kaylee, ku Mami, tur kos ta bon ku bo?’ ‘Ai si, Mama! Tur kos ta bon ku mi! Alec ku Brett ta serka nos awor! Mama ke papia ku nan un ratu?’ ‘Ta bon. Yama nan un ratu numa.’

‘Un momentu, Mama...’ I Kaylee ta grita su primunan masha duru mes. ‘Alec... Brett...telefòn...mi mama!’

• Papia tur palabra kla. Kontestá kla ‘si’ i ‘nò’. No murmurá.

• No usa palabranan manera ‘sè’ ‘brò’ i ‘sua’ • No usa ‘bo’ ku hende grandi.

• No bisa ‘ah?’ òf ‘kiko?’ ora bo no komprondé òf tende algu bon.

• No grita, zundra òf papia palabra malu. Esei no ta nèchi. Ademas esei ta falta di rèspèt.

• Usa e nòmber di e mucha, señor òf señora ku bo ta papia kuné. Si bo no sa su nòmber puntra.

Pa kòrda 16

Mama su tambú di orea a hera di bula, asina duru Kaylee a grita!

Alec ta tuma e telefòn: ‘Tanchi Denise, kon ta bai ku tanchi?’ ‘Bon! Kon ta bai ku bo, Alec? Kon a bai den avion? Bo ta gusta serka Oma?’ Kaylee su mama ta puntra. Asina nan ta papia un ratu. Kaba nan ta yama otro ayó i ta sera e telefòn bèk.

Alec a papia masha nèchi ku su tanta na telefòn. Mes nèchi e ta papia ku su yùfrou, su amigunan, su mayornan i ku tur otro hende tambe.

Aan de telefoon

5.

Tring ... tring ...tring ..... ,

hé, de telefoon gaat!!!

Kaylee rent naar de telefoon. Ze draagt Oma’s slippers weer en struikelt er bijna door. Ze neemt op en zegt: “Hallo, goedemiddag, met Kaylee ... ” “Hallo Kaylee, met Mama, gaat alles goed met je?” “Oh ja, Mama!

Het gaat heel goed met mij! Alec en Brett zijn nu bij ons!

Wilt u even met ze praten?”

“Dat is goed. Roep ze maar even.”

“Een momentje, Mama ...” En Kaylee schreeuwt heel hard om haar neefjes.

“Alec ... Brett ... telefoon ... mijn mama ...!!!” Mama’s trommelvliezen scheuren er bijna van, zo hard schreeuwt Kaylee!

Alec neemt de telefoon aan: “Tante Denise, hoe gaat het met u?” “Goed! Hoe gaat het met jou, Alec?

Ging de vliegreis goed?

Vind je het leuk bij oma?” vraagt de mama van Kaylee. Zo praten ze een tijdje door. Dan zeggen ze elkaar gedag en leggen de telefoon weer neer.

Alec praatte heel netjes met zijn tante aan de telefoon. Zo netjes praat hij ook met zijn juf, zijn vriendjes, zijn ouders en alle andere mensen.

• Spreek alle woorden netjes uit.

Zeg telkens duidelijk ja en nee.

Niet mompelen!

• Gebruik geen woorden zoals ‘joh’ en ‘echt niet’.

• Zeg u tegen grote mensen.

• Zeg geen ‘hè’ of ‘wat’ als je iemand niet goed verstaat of niet goed begrijpt.

• Niet schreeuwen, vloeken of vieze woorden gebruiken. Dat is niet netjes.

Bovendien toon je dan geen respect.

• Gebruik de naam van het kind of de meneer of mevrouw waarmee je praat.

Weet je de naam niet? Vraag er dan even naar.

17

Un raton den oma su kushina

• No gaña, no grita, no bringa, no zundra, no tenta, no pusha!

• No mishi ku kos di otro hende.

• Respetá bo mayornan, otro hende grandi, famia, amigunan, yùfrou ku mener di skol. Ke men tur otro hende.

• Papia nèchi i obedesé bo mayornan.

• Tene porta habrí pa otro hende.

• Warda bo bùrt.

Pa kòrda

18

Despues di un ratu ora Oma yega den kushina e ta mira ku ta falta asina un pida bolo grandi. E ta bai pafó i ta puntra: ‘Ta ken a mishi ku e bolo?’

­

Su manisé mainta, ora Kaylee, Brett i Alec, lanta, nan ta sinti un dushi holó.

Oma Mena a traha un dushi bolo ku la di diferente koló. E ta pon’é den kushina. Ora Kaylee, Alec i Brett drenta kushina, nan ta mira e bolo. Nan ta wak otro, e bolo ta masha bunita i e ta hole asina dushi! Nan ta duda un ratu, pero tòg nan no por resistí e tentashon.

Sin wela sa nan ta kòrta un pida pa purba. E bolo ta smak masha dushi mes. Un pida chikitu asina mas...

Nan ta lembe nan dede di bèrdat. Kaba nan ta bai hunga den kurá lihé.

Kaylee ta pensa un ratu kaba e ta kontestá: ‘Mi a mira un ratonsitu ku a kome for di Oma su bolo.’ Brett i Alec ta bira kòrá manera kref. Papa ku mama a bisa nan semper, ku gañamentu ta masha malu. Nan ta disidí di bisa Oma e bèrdat i ta bisa ku ta nan a kome for di e bolo. E ora ei Kaylee ta konfesá ku e tambe a kòrta pida bolo. E ta pidi despensa tambe pasó el a gaña.

Ora nan ta hunga den kurá Alec ta kuminsá tenta Kaylee. ‘Ratonsitu, gañadó, ratonsitu, gañadó...’

Kaylee no ta haña e kos ei prèt. Alec ta sigui numa.

Awor Kaylee ta rabia. E ora ei Brett ta pidi su ruman pa e stòp. ‘Bo no tin mag di tèr, Alec. Abo tampoko no ta gusta.’ Ta bèrdat, no ta dushi pa nan tentabo. Alec ta stòp mesora.

‘Hei, hei, mi tin mag di bin hunga serka bosnan?’ Ta e yu hòmber di bisiña... ‘Kon yamabo atrobe’, Kaylee ta puntra? ‘Ami yama Errin.’ ‘Warda un ratu. Mi ta puntra mi wela si bo por bin hunga serka nos.’

Un ratu despues Kaylee ta grita: ‘Oma di ta bon.’

‘Kiko nos ta ban hunga? Ban hunga polis ‘n dif.’ Nan ta hunga huntu pero Errin no por ku pèrdèmentu. E ta masha onspòrtif.

Kada bes ku e pèrdè, e ta kuminsá, pusha, kini­pí, i zundra. Oma ta bin wak kiko ta pasando. E ta bisa Errin ku e no mester hasi e kosnan ei. Sino e tin ku bai su kas bèk numa. Errin ta trèk lep, pero

6.

Een muis in oma’s keuken

hebben altijd verteld, dat het heel slecht is om te liegen.

Ze besluiten om oma de waarheid te vertellen en zeggen dat zij van de taart hebben gegeten. Dan biecht Kaylee op, dat ook zij een stukje heeft afgesneden. Ze biedt haar excuses aan, ook voor het jokken.

Tijdens het spelen in de tuin begint Alec Kaylee te plagen. “Muisje, jokkebrok, muisje, liegbeest ...” Kaylee vindt dat niet leuk. Alec blijft maar doorgaan. Kaylee wordt nu boos. Dan vraagt Brett aan zijn broertje om ermee op te houden. “Je mag niet pesten, Alec.

Jij vindt pesten ook niet leuk.” Dat is waar, het is niet leuk om gepest te worden. Alec houdt er direct mee op.

• Niet liegen, niet schreeuwen, niet vechten, niet vloeken, niet pesten, niet duwen!

• Blijf af van andermans spulletjes.

Als Kaylee, Brett en Alec de volgende ochtend opstaan, ruiken ze een heerlijke geur. Oma Mena heeft een lekkere taart, in gekleurde laagjes, gebakken. Ze zet hem in de keuken. Wanneer Kaylee, Alec en Brett de keuken binnenkomen, zien ze de taart staan. Ze kijken elkaar aan, de taart ziet er prachtig uit en hij ruikt zo lekker! Ze aarzelen even, maar kunnen dan toch de verleiding niet weerstaan. Ze snijden stiekem een stukje af om te proeven.

De taart smaakt overheerlijk. Nog een heel klein stukje ...

Ze likken hun vingers er letterlijk bij af! Daarna gaan ze snel in de tuin spelen.

• Toon respect voor je ouders, andere grote mensen, familieleden, vrienden en voor de juf en de meester op school.

Dus voor iedereen.

• Praat netjes en luister naar je ouders.

• Houd de deur open voor anderen die na jou naar binnen of buiten willen gaan.

• Zeg ‘dank je wel’ of ‘dank u wel’ als iemand voor jou de deur open houdt.

• Wacht op je beurt.

Als Oma even later de keuken binnenkomt, ziet ze dat er een flink stuk van de taart mist. Ze loopt naar buiten en vraagt: “Wie heeft er aan de taart gezeten?”

Kaylee denkt even na en antwoordt dan: “Ik heb een muisje gezien, dat van Oma’s taart gesnoept heeft.” Brett en Alec worden zo rood als een tomaat. Papa en Mama 19

diripiente asina un yuana ta kore pasa den kurá.

Niun hende no tin miedu i e muchanan ta kore tras di e bestia. Pero naturalmente e yuana ta mas lihé i ta dirti bai laga nan.

Mas atardi Oma ta bai keiru ku su nietunan. Na kaminda nan ta pasa na un salon di eiskrim.

Nan tur ta warda nan bùrt nèchi asina. Nan ta sinta kome nan eiskrim bon mucha tambe, sin mòrs. E muchanan aki tin hopi bon manera. Oma ta haña ku ta asina dushi ku e ta keda sinta un ratu mas. Ora nan bai for di e lugá di eiskrim, Alec ta tene e porta habrí, meskos ku un gran kabayero. Oma, Kaylee i Brett por sali fásil.

Ora nan yega kas, nan ta kome pan. A yega ora pa baña, skeiru djente i bai drumi. Mayan ta otro dia.

20

6.

“Hallo, hallo, mag ik bij jullie komen spelen?” Het is het buurjongetje. ”Hoe heet je ook alweer?” vraagt Kaylee. ”Ik heet Errin.” “Wacht even. Ik vraag het aan mijn oma of je bij ons mag spelen.” Even later roept Kaylee: “Oma zegt dat het goed is.”

“Wat gaan we spelen? Laten we ‘politie en diefje’ spelen.”

Ze spelen samen, maar Errin kan niet tegen zijn verlies.

Hij is erg onsportief. Iedere keer als hij verliest, begint hij te duwen, te knijpen en te schelden.

Oma komt kijken wat er aan de hand is. Ze zegt tegen Errin dat hij zich niet zo mag gedragen. Anders moet hij maar weer naar zijn eigen huis gaan. Errin kijkt bedremmeld, maar dan rent er opeens een grote leguaan door de tuin. Niemand is bang en de kinderen gaan achter het dier aan. Maar de leguaan is natuur­ lijk veel sneller en gaat er rap vandoor.

Later die middag maakt Oma een wandeling met haar kleinkinderen.

Onderweg gaan ze naar een ijssalon. Ze wachten allemaal netjes op hun beurt. Ook eten ze hun ijsje netjes op, zonder te knoeien. Deze kinderen hebben hele goede manieren.

Oma vindt het zo gezellig, dat ze nog wat langer wil blijven zitten. Als ze wat later de ijssalon verlaten, houdt Alec, als een grote meneer, de deur open. Oma, Kaylee en Brett kunnen alledrie zo naar buiten lopen.

Thuis aangekomen eten ze snel een broodje. Het is inmiddels tijd om te douchen, tanden te poetsen en te gaan slapen. Morgen is er weer een dag.

21

Un dia na laman Su siguiente dia Kaylee, Alec i Brett ta lanta hopi trempan. Awe nan ta bai laman. ‘Oma kua laman nos ta bai?’ ‘Wèl, kiko bosnan ta pensa si nos ban Kenepa?’

‘Dushi, si, laga nos ban Kenepa!’ Tur hende ta kuminsá ku bisti nan paña di landa, i kue nan sèrbètè. E mucha­ nan ta kue un par di kos pa nan hunga kuné na laman tambe.

Ta dura masha hopi promé nan yega laman. Pero esei no ta nada, pasó nan ta disfrutá tur ku tin di e natu-

• Respetá naturalesa, bestia i matanan rònt di bo.

• Sea kariñoso pa ku tur, hende i bestia.

No tenta!

• Piki tur bo ròmel, na kas pero tambe despues di un dia na laman.

• Tene bo kurpa limpi. Baña tur dia. Un baño ta kita sodó for di bo kurpa. Bisti paña limpi tur dia, tambe. Tene bo uñanan kòrtiku i limpi.

• Si bo tin problema ku kishikimentu den kabei, por ta ku bo tin pieu. Mihó kos ta pa bisa mes ora ku bo kabes ta kishikí ya por yudabo lihé.

• Koba den bo nanishi òf hala nanishi ariba, no ta bunita. Mihó no hasi esei kaminda tin otro hende. Supla bo nanishi, usa un papel òf lensu.

Pa kòrda

22

ralesa. Na kaminda nan ta mira e para yagdó grandi ku ta warawara i nan ta mira flamingo, kabritu i un buriku.

Unabes na laman, e muchanan ta kore drenta awa mesora. E awa ta dushi! Nan ta spat otro ku awa i nan ta wak ken ta tira kabes mas mihó. Kaylee tin su dùikbrel bistí i e ta wak e piskánan den awa. Nan ta bunita anto e koralnan tambe. Despues di un ratu nan ta bai hunga den santu.

Tin un mucha mas banda di nan. ‘Kon yamabo?’ Kaylee ta puntra?’ ‘Ami yama Michael.’ E muchanan ta disidí di hunga huntu, pero e prèt no ta dura mashá. Diripiente Michael ta kuminsá hasi yen kos straño i fis. E ta koba den su nanishi, hinka man su den orea, kaba e ta kuminsá grawatá den su kabei na su antoho.’ Por ta ku ta pieu bo tin?,’ Alec ta puntra? ‘Mi sa antó,’ Michael ta kontestá sin wòri. Despues di un ratu Michael su nanishi ta kore katara i e ta lemb’é trankil for di su lep ariba. ‘Esei si ta fis,’ Brett ta bisa rabiá. Kaylee ta wak Michael asombrá. ‘Mihó bo no hasi e kos ei, Michael. Otro hende no ta haña esei nèchi. Antó bo amigunan lo no ke hunga ku bo’. Despues di un ratu e muchanan ta disidí di bai sigui hunga.

Naar het strand Kaylee, Alec en Brett staan de volgende dag heel vroeg op. Ze gaan naar het strand vandaag! “Oma, naar welk strand gaan we?” “Nou, wat vinden jullie ervan als we naar het Kenepa-strand gaan?” “Leuk, ja, laten we naar Kenepa gaan!”

Iedereen doet zijn zwemkleding vast aan en pakt een handdoek. Ook zoeken de kinderen wat spulletjes bij elkaar om mee te spelen op het strand.

Het duurt heel lang voordat ze bij de zee aankomen.

Maar dat is helemaal niet erg, want ze genieten volop van al het natuurschoon. Onderweg zien ze de grote roofvogel warawara, flamingo’s, geiten en een ezel.

Eenmaal op het strand, rennen de kinderen direct de zee in. Het water is lekker! Ze spatten elkaar nat en kijken wie het mooist kan duiken. Kaylee heeft haar duikbril op en kijkt onder water naar de vissen. Ze zijn erg mooi en het koraal ook. Even later gaan de kinderen in het zand spelen.

Er speelt nog een kind in de buurt. “Hoe heet jij?” vraagt Kaylee. “Ik heet Michael.” De kinderen besluiten samen te gaan spelen, maar de pret duurt niet lang. Opeens begint Michael allerlei rare en vieze dingen te doen. Hij peutert in zijn neus, krabt in zijn oren en begint ook heel uitgebreid tussen zijn haren te krabben.

7.

“Heb je soms luizen?!” vraagt Alec. “Ik zou het niet weten,” antwoordt Michael onverschillig. Even later lopen er twee straaltjes snot uit Michaels neus en hij likt het gewoon van zijn bovenlip af. “Dat is vies!” roept Brett ontzet. Kaylee kijkt vol verbazing naar Michael.

“Dat kan je beter niet doen, Michael. Andere mensen vinden dat niet netjes. En je vriendjes willen dan misschien niet meer met je spelen.” De kinderen besluiten om maar weer te gaan zwemmen.

• Lief zijn tegen dieren en niet pesten.

• Toon respect voor de natuur; dieren en planten.

• Ruim je eigen rommel op na een dag aan het strand.

• Houd je lichaam schoon; neem elke dag een douche, houd je nagels kort en schoon.

• Als je hoofdluis heb, gelijk behandelen met speciale shampoo, anders kan je iedereen ermee besmetten.

• Lik geen snot van je neus, want dat is niet smakelijk om te zien. Haal je neus niet op, maar gebruik een zakdoek en snuit je neus.

23

Kaylee tin un bientu ...!

Mainta Kaylee ta lanta hopi trempan. E mester a tosa un tiki. Nèchi, manera su mama a siñ’é, e ta pone man dilanti su boka. Brett tambe ta un tiki fèrkout. Ta pasó el a keda kana rònt den su pañanan muhá despues ku el a sali landa ayera. ‘Hachu!’ Brett ta dal un nister, sin pone man dilanti su boka. Alec ta bis’é: ‘Brett bo no tin manera, pone man dilanti bo boka, pasó bo ta nister tur bo bakterianan den ami ku Kaylee su kara.

Nos tambe ta bira malu e ora ei.’

Mèrdia Oma a kushiná guiambo. Ta Kaylee su kuminda preferí. Parse ku Alec i Brett si no ta gusta niun tiki.

Nan ta trèk un kara fis i puntra Oma ta kiko e kuminda ei ta? ‘Ta sòpi di sleim Oma a kushiná?’ Alec ta puntra na boka grandi. Kaylee ta rabia ku su primunan.

‘Bosnan no por papia asina di kuminda. Oma a para henter mainta den kushina.’ ‘Kiko mi tin ku bisa antó?,’ Alec ta puntra. ‘Wèl...’ Kaylee ta bisa ku masha pèp, ‘... danki Oma, pero mihó Oma duna Opa e sòpi akí. E ta gusta guiambo mashá hopi mes.’

‘Bon,’ Oma ta hala un rosea grandi. ‘Awèl mi ta traha sòpi di yuana pa bosnan antó.’ ‘Lag’i...!’ ‘Sssttt, Brett,’

• Pone man dilanti di boka ora ta nister, hap òf respu. Anto pidi ‘despensa’.

• No saka bientu den hende, buska un lugá kaminda bo por ta bo so.

• Ora kaba di bai wc, flùsh e i kaba laba bo man.

Pa kòrda

24

Alec ta bisa. ‘No tin mag di bisa ‘lag’i...’ tampoko.’ ‘Kiko mi tin ku bisa anto?’ Brett ta protestá.

Oma ta bira un tiki tristu, pasó nan no ke bebe su sòpi.

E ta komprondé si, pasobra na Hulanda e muchanan no ta kome guiambo i sigur no yuana. P’esei e kier a laga nan purb’é un biaha. Un sòpi galiña probablemente si lo baha.

Ora Kaylee a kaba di kome e ta sinti ku e tin ku saka un bientu. E ta sinta riba un blat di chanchan, pero naturalmente e no por laga bientu sali asina asina. P’esei Kaylee ta pidi pèrmit pa lanta for di mesa. E ta bai den baño, pasó den baño e no ta molostiá niun hende ku su holó stinki. E ta bai sinta di bia riba pòchi un ratu.

E ora ei Brett ta kana drenta den baño. ‘Che, ta hole stinki aki den!’ E ta trèk un kara fis. ‘Ta drechi pa bo.’

Kaylee a bis’é. Bo sa ku bo tin ku bati, promé.’ Brett ta dirti bai.

Despues di un ratu ora Kaylee kaba, e ta flùsh e wc, laba su mannan i bai sali kontentu pa e bai hunga atrobe.

Kaylee moet er eentje laten ...!

Kaylee staat heel vroeg op. Ze moet een beetje hoesten.

Ze houdt netjes haar hand voor haar mond zoals Mama haar geleerd heeft. Brett is ook een beetje verkouden.

Dat komt doordat hij gisteren na het zwemmen in zijn natte kleren is blijven rondlopen. “Hatsjoe!!!” Brett niest flink, zonder zijn hand voor zijn mond te houden.

Alec zegt hem: “Brett, je hebt geen manieren. Houd je hand voor je mond, want je niest al je bacteriën in mijn gezicht en dat van Kaylee. Zo worden wij ook ziek.”

Die middag heeft Oma jambo gekookt. Dat is Kaylee’s lievelingskostje. Alec en Brett houden er zo te zien juist helemaal niet van. Ze trekken een vies gezicht en vragen aan Oma wat voor eten dat nou weer is. “Heeft Oma soep van slijm gekookt?!” vraagt Alec brutaal. Kaylee wordt boos op haar neefjes: “Zo mag je niet over het eten praten. Oma heeft de hele ochtend in de keuken gestaan.” “Wat moet ik dan zeggen?!” vraagt Alec.

“Nou...”, zegt Kaylee heel pedant, “... dank u wel, Oma, maar geef deze soep maar liever aan Opa. Die houdt heel veel van jambo.”

“Goed,” zucht Oma. “Dan maak ik straks wel leguanensoep voor jullie.” “Gadver...!!!”

“Sssttt, Brett,” zegt Alec. “Je mag geen ‘gadver’ zeggen.”

“Wat moet ik dan zeggen?!” ruziet Brett.

Oma wordt er een beetje verdrietig van dat de kinderen haar soep niet willen eten. Ze begrijpt het wel, want in Nederland eten de kinderen geen jambo en zeker geen leguaan. Daarom wilde ze het de kinderen een keertje laten proeven. Een kippensoepje zal er waarschijnlijk wel ingaan.

8.

ze kan het windje natuurlijk niet zomaar laten gaan.

Daarom vraagt ze toestemming om van tafel te gaan.

Ze gaat naar de badkamer, want in de badkamer is er niemand die last heeft van haar vieze luchtjes. Ze gaat meteen maar even op de wc zitten. Dan komt Brett de badkamer in. “Bah, het stinkt hier!” Hij trekt een vies gezicht.

“Eigen schuld, dikke bult!” zegt Kaylee.

“Had je maar even moeten kloppen.”

Brett gaat er snel vandoor. Als Kaylee even later klaar is, trekt ze de wc door, wast haar handen en gaat vrolijk naar buiten om weer te gaan spelen.

• Houd je hand voor je mond als je niest, hoest of boert. En zeg ‘pardon’.

• Laat geen windje in het bijzijn van anderen. Zoek een plekje waar je alleen kunt zijn.

• Spoel het toilet door en was je handen als je naar de wc bent geweest.

Als Kaylee klaar is met eten, zit haar een scheetje dwars.

Ze gaat op een bil zitten, maar 25

Fakansi a kaba ...

Kuater siman a bula. Muchu lihé. Fakansi a kaba. Skol ta bai kuminsá atrobe.

Ta anochi i Kaylee, Alec i Brett ta bai baña, skeiru nan djente, yama Oma bonochi i bai drumi.

Mayan Kaylee bai Bonaire bèk i Alec i Brett bula bai Hulanda. Nan lo sinti otro su falta. Nan a pasa un dushi fakansi serka Oma Mena. Oma tambe a disfrutá di e kompania di su nietunan. E ta sintié orguyoso ku nan tur tres tin asina bon manera.

Otro aña nan tin mag di bini ku fakansi atrobe.

• Promé ku bo bai drumi i mainta ora bo lanta, bo tin ku skeiru djente pa nan keda limpi i bunita.

Pa kòrda

26

De vakantie is voorbij ...

9.

Vier weken zijn voorbij gevlogen. Veel te snel! De vakantie is afgelopen. De school gaat weer beginnen. Het is avond en Kaylee, Alec en Brett gaan in bad, poetsen hun tanden, wensen oma welterusten en gaan slapen.

Morgen gaat Kaylee weer naar Bonaire en Alec en Brett vliegen terug naar Nederland. Wat zullen ze elkaar missen! Ze hebben zo’n heerlijke tijd bij Oma Mena door­ gebracht. Ook Oma heeft genoten van het gezelschap van haar kleinkinderen. Ze is er trots op, dat ze alledrie zulke goede manieren hebben. Volgend jaar mogen ze weer op vakantie komen.

• Voordat je gaat slapen en nadat je ‘s morgens bent opgestaan, moet je je tanden poetsen. Dan blijven ze schoon en mooi.

27

Blachi di tarea 1 >> Werkblad 1

Ken sa kon e mester ta? Ken sa regla di etikèt?

Kiko por i kiko no por? Hala un liña for di e plachi bai na e hòki korekto.

Wie weet hoe het hoort? Wie kent de etiquetteregels? Wat mag wel en wat mag niet? Trek een lijn van het plaatje naar de juiste blokjes toe.

èt k i t in e n t s No j wete ort!

Wi et ho h hoe

Papia ku kuminda den boka.

Met volle mond praten.

Yama danki.

Dank u wel zeggen.

Pone kabes riba mesa ora di kome.

Met je hoofd op tafel liggen tijdens het eten.

Yuda otro.

Elkaar helpen.

Duna rèspèt.

Respect tonen.

Bisti paña limpi tur ora.

Altijd schone kleren dragen.

Respu duru.

Hard boeren.

Sinta règt riba stul.

Netjes rechtop op je stoel zitten.

Cyclus

1.

Blachi di tarea 2 >> Werkblad 2

Kòrta e hòkinan ku teksto i surti nan den dos stapel. Stapel 1 ta pa tur loke ta kai bou di etikèt. Stapel 2 ta pa loke no ta kai bou di etikèt. Kon bo por hasi pa tur pida teksto bai den stapel 1?

Natural­mente bo tin ku kambia e palabra òf e frase.

Knip de blokjes tekst uit en verdeel ze over twee stapeltjes. Stapeltje 1 is voor alles wat bij etiquette hoort. Stapeltje 2 is voor alles wat niet bij etiquette hoort. Zorg jij er vervolgens voor dat alle stukjes tekst op stapel 1 komen te liggen? Je moet de woorden of zinnen dan dus veranderen.

Cyclus

2.

Blachi di tarea 3 >> Werkblad 3

Kòrta e plachinan di e kuchú, fòrki, kuchara i e glas di awa.

Plak nan na e banda korekto di e tayó. Despues bo por klùr e plachi.

Knip de plaatjes met het mes, de vork, de lepel en het glas water uit. Plak ze op de juiste plaats bij het bord. Daarna mag je alles inkleuren.

Cyclus

1.

Blachi di tarea 4 >> Werkblad 4

Mas abou bo ta mira un tayó. Falta algun kos. Un kuchú, un fòrki, un kuchara i un beker. Bo ta pinta nan aserka? Sòru pa nan ta na e lugá korekto. Despues bo por klùr e plachi.

Hieronder zie je een bord. Er mist nog het een en ander! Een mes, vork, lepel en een beker.

Teken jij ze erbij? Zorg dat ze op de goede plek komen. Daarna mag je alles inkleuren.

Cyclus

2.

Blachi di tarea 5 >> Werkblad 5

E muchanan akí ta buskando e palabra etikèt. Yuda nan dor di laga nan kana solamente riba e firkantnan i asina yega na e palabra etikèt.

Ora e muchanan haña e kaminda, nan tin mag di klùr e firkantnan e koló ku nan mes ke.

Deze kinderen zoeken het woord etiquette. Wijs ze de weg via de vierkantjes. Als de kinderen de weg gevonden hebben, mag je de vierkantjes kleuren.

etikèt etiquette

Cyclus

1.

Blachi di tarea 6 >> Werkblad 6

E muchanan ta buskando e palabra etikèt. Abo por yuda nan hañ’é? Wak e kaminda bon i despues pas’é ku un pòtlot.

De kinderen zoeken het woord ‘etikèt’. Kun je ze helpen? Geef de goede route met een potlood aan.

etikèt

Cyclus

2.

Blachi di tarea 7 >> Werkblad 7

Wak e plachi aki bon. Konta kiko abo ta mira. Kon bo ta kere ku Brett por ta amabel? KlĂšr e plachi.

Kijk goed naar het plaatje hieronder. Vertel wat je ziet. Wat kan Brett doen voor Kaylee?

Kantikanan di etikèt Melodia: “Blenchi” di Rudy Plaate

Muchanan bin tende’ki, tende’ki, tende’ki Mi ke, siña b’awe, ki ta etikèt

Kon pa bo komportá, hopi bon, hopi bon Hasié tur ora bai, grandi i chiki Papia semper ku dos palabra, ablif mamai, ablif papai

Esta dushi, esta bon, un pueblo eduká Papia semper ku dos palabra, ablif mamai, ablif papai

Esta dushi, esta bon, un pueblo eduká Muchanan bin tende’ki, tende’ki, tende’ki Mi ke siña b’awe, ki ta etikèt

No zuai ku, e kuchú, nò nò nò, nò nò nò Sinta bunita règt, hopi nèchi mes Semper mustra bo bon manera,

na tur momentu, na tur momentu Semper mustra bo bon manera Na tur momentu mes

Semper mustra bo bon manera,

na tur momentu, na tur momentu Semper mustra bo bon manera Na tur momentu mes

Etikèt

Melodie: “Ik mag niet laat naar bed” van Rudy Plaate Mijn papa heeft gezegd Ik mag niet laat naar bed (3x) Mijn papa heeft gezegd Ik mag niet laat naar bed Ik mag niet laat naar bed toegaan Maar straks dan gaat hij weg Dan blijf ik lekker op (3x) Maar straks dan gaat hij weg Dan blijf ik lekker op Dan eet ik alles uit de ijskast op Maar papa heeft mij net nog etiquette geleerd Mij etiquette geleerd (2x) Maar papa heeft mij etiquette geleerd Dus moet ik lekker toch naar bed toegaan Maar papa heeft mij net nog etiquette geleerd Mij etiquette geleerd (2x) Maar papa heeft mij etiquette geleerd Dus moet ik lekker toch naar bed toegaan

Blachi di tarea 8 >> Werkblad 8

KUCHÚ ABLIF ETIKÈT DANKI FÒRKI

VORK BELEEFD GROETEN AARDIG MES

Cyclus

1.

Blachi di tarea 9 >> Werkblad 9

ETIKÈT KOMPORTÁ YUDA RÈSPÈT BÈRDAT KUMINDÁ FÒRKI DANKI KUCHÚ MESA ABLIF KOU DESPENSA LIMPI PARTI

ETIQUETTE BESTEK OPRUIMEN REGELS BEDANKEN SCHOON GROETEN MES LUISTEREN AARDIG POETS BELEEFD MANIEREN EERLIJK ALSJEBLIEFT

Cyclus

2.

Blachi di tarea 10

Krusigrama

Horizontal 1. Kontestá semper ku ………… ora bo no a

tende bon kiko e hende bisa.

4. Kòrda bisa ................. ora un hende hasi nos

un fabor.

6. Ora di kome mester sinta règt na………..

10. ................... un mangel ku bo amigunan.

12. No zuai ku .................... ora ta papia na mesa,

esei ta peligroso.

13. Kòrda ...........bo kuminda bon.

14. Nos ta pidi ............. ora ke bisa algu urgente

anto mama ta papia na telefòn.

15. Nos ta kome ku kuchú i .................

Vertikal 2. Semper bisa e ……………

3. Ora yega kas ta laba man pa e ta ..........

próme ku bai kome.

5. Un mucha mester lanta para ora e ta .............

un hende grandi.

7. Bon manera nos ta yama...........

8. Etikèt ta bisa kon un hende mester ...............

su mes.

9. ...................hende grandi i tene e porta habrí

pa e por pasa.

11. Semper muchanan mester tin ...............

pa nan mayornan.

Werkblad 10

Kruiswoordpuzzel

Horizontaal 3. Een ander woord voor goede manieren is................

4. Geef een stevige hand bij het................

8. Gebruik je ....... bij het bij het eten.

10. Door naar de ander te ...................... kom je

veel te weten.

12. Wil je mij ................... de schaal even geven?

13. Je eigen kamer.................... na het spelen.

14. Het ..................... gebruik je om vlees mee

te snijden.

Verticaal 1. ......................... je tanden elke dag voor

een schone mond.

2. Thuis, op school en op straat zijn er ..............

nodig.

5. Je bent ...................... als je “alsjeblieft� zegt.

6. Wat vind jij goede.....................?

7. Probeer ............ en vriendelijk te zijn tegen elkaar.

8. Iemand ...................als je een cadeautje krijgt.

9. Je voelt je beter als je ............... toegeeft als er iets fout is gegaan.

11. Voor het eten was je je handen, zodat ze ..................... zijn.

Solushon >> Oplossingen

Krusigrama

Sòpi di Palabra

Kruiswoordpuzzel

Woordzoeker

Buki di Etikèt pa Mucha Kiko ta bon manera? Ku e buki aki mucha por siña bon manera pa medio di un kuenta plasentero i prèt. Kiko por i kiko no por. Kiko ta e bentahanan di tin bon manera. Ku e buki aki e muchanan por mira fásil kon nan mester komportá nan mes den sierto situashon. Nan ta siña komportashon na mesa, pa ta amabel, papia nèchi i hopi mas. Un buki ku tur mucha mester lesa.

Denise de Jongh-Rekwest, ta un eksperto riba e tereno di etikèt. Na yanüari 2008 su empresa Training & Consultancy 2000 ta eksistí pa 10 aña. Pa via di su empresa e ta duna tayer i charla. E sa ta regularmente den programanan di radio i televishon komo eksperto di etikèt.

Etiquette boek voor kinderen Wat zijn goede manieren? Wat mag wel en wat mag niet? Met dit boek wordt het snel duidelijk hoe kinderen zich in bepaalde situaties moeten gedragen. Het leert ze tafelmanieren, beleefd zijn, netjes praten en nog veel meer. Een onmisbaar boek voor alle kinderen.

Denise de Jongh-Rekwest is deskundige op het gebied van etiquette.

In januari 2008 bestaat haar bureau Training & Consultancy 2000 tien jaar. Via haar bedrijf geeft ze trainingen en lezingen. Ook treedt ze regelmatig op als etiquettedeskundige in tv – en radioprogramma’s.