SAĞLIK TURİZMİ YOL HARITASI by ARTI5 MEDYA

BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI

BATI AKDENİZ SAĞLIK TURİZMİ KÜMELENME ÇALIŞMASI İHTİYAÇ ANALİZİ VE YOL HARİTASI

Sağlık Turizmi Yol Haritası

İÇİNDEKİLER 1. Yönetici Özeti................................................................................................................10 2. Giriş...............................................................................................................................14 2.1. Arka Plan ve Çerçeve........................................................................................... 14 2.2. BAKA’nın Amacı.................................................................................................... 16 2.3. Yol Haritası Geliştirme Süreci.............................................................................. 18 2.3.1. Devlet Politikaları ve Destek Mekanizmalarındaki Değişiklikler.................... 18 2.3.2. Sektör Analizi.................................................................................................... 19 2.3.3. Çalışma Metodolojisi........................................................................................ 20 3. Küme Analizi................................................................................................................24 3.1. Yerel Ekonomi...................................................................................................... 24 3.2. Dünyada ve Türkiye’de Sağlık Turizmi................................................................ 25 3.2.1. Dünyada Sağlık Turizmi................................................................................... 27 3.2.2. Türkiye’de Sağlık Turizmi.................................................................................. 30 3.3. Batı Akdeniz Sağlık Turizmi Kümelenme Analizi................................................ 33 3.3.1. Faktör Şartları................................................................................................... 33 3.3.2. Firma Stratejileri ve Rekabet........................................................................... 43 3.3.3. Talep Koşulları.................................................................................................. 44 3.3.4. İlgili ve Destekleyici Sektörler.......................................................................... 46 3.3.5. Sağlık Turizmi Çalışmasında İşbirliği Yapılan Kurumlar................................ 49 3.3.6. Sonuç.............................................................................................................51 4. Sağlık Turizmi Sektörünün Gelişimi İçin Gerekli Yetenek ve Kabiliyetler..................56 5. Sağlık Turizmi Sektörü İçin Gelişim Projeleri..............................................................59 5.1. Gelişme ve Öğrenme Boyutu Stratejileri........................................................... 59 5.2. İçsel Süreçlere İlişkin Stratejiler ......................................................................... 60 5.3.Müşteri, Ürün ve Hizmetlere İlişkin Stratejiler..................................................... 62 5.4. Finansal ve Paydaş Tatmini Stratejileri............................................................. 63 KAYNAKÇA.........................................................................................................................65

Tablolar Dizini Tablo 1: Antalya İlinde Belirlenen Stratejik Sektörler .................................................. 17 Tablo 2: BAKA Sağlık Turizmi Kümelenme Saha Çalışmasında Görüşülen Kurumlar....................................................................................................... 21 Tablo 3: Batı Akdeniz Bölgesinin Nüfus İstatistikleri.................................................... 25 Tablo 4: Sağlık Turizminde Türkiye’nin Hedef Ülkeleri................................................ 32 Tablo 5: Türkiye’de Sağlık Hizmeti Alan Yabancı Hasta Sayıları.................................. 33 Tablo 6: Sağlık Turizminde Ücret Karşılaştırması......................................................... 33 Tablo 7: Batı Akdeniz’de Sağlık Eğitimi Veren Kurumlar.............................................. 39 Tablo 8: Sağlık Turizminde Başarı Unsurları ve Gerekli Yetenek ve Kabiliyetler..................................................................................... 56

Şekiller Dizini Şekil 1: İllere Göre Özel Hastane Sayıları.......................................................................15 Şekil 2: Kümelenme Rekabet Elması Analizi1................................................................20 Şekil 3: Türkiye Haritası ve BAKA Bölgesi ......................................................................24 Şekil 4-4-1: Sağlık Turizmi Güzergâhları....................................................................29,30 Şekil 5: BAKA Sağlık Turizmi Çalışması Küme Haritası .................................................35

Sağlık Turizmi Yol Haritası

Kısaltmalar AB ADNKS AKSİD ANSAT Ar-Ge ATSO ARO BAKA BMOP BSTB EB GSMH JCI KOSGEB MDG-F SB THTDC TÜİK TÜROFED SAYD KHGBS KTB UNDP

Avrupa Birliği Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Antalya Sağlık İşletmeleri Derneği Antalya Sağlık Turizmi Derneği Araştırma ve Geliştirme Antalya Ticaret ve Sanayi Odası Antalya Rehberler Odası Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı Birleşmiş Milletler Ortak Programı Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı T.C. Ekonomi Bakanlığı Gayri Safi Milli Hasıla Joint Commission International KOBİ Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı Bin Yıl Kalkınma Hedefleri Fonu Sağlık Bakanlığı Turkish Health Tourism Developing Council Türkiye İstatistik Kurumu Türkiye Otelciler Federasyonu Seyahat Acenteleri Yöneticileri Derneği Kamu Hastaneleri Birliği Genel Sekreterliği Kültür ve Turizm Bakanlığı Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı

Sağlık Turizmi Yol Haritası

1. YÖNETİCİ ÖZETİ Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı (BAKA), 14 Temmuz 2009 tarih ve 2009/15236 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulmuş olup, Antalya, Isparta ve Burdur illerinin ekonomik kalkınması için çalışan kamu tüzel kişiliğini haiz bir kamu kuruluşudur. BAKA, diğer kurum ve kuruluşlarla işbirliği içerisinde gerek verdiği mali destekler gerekse bölgeye yatırımcı çekme ve yatırım destek faaliyetleri ile bölgenin ekonomik iş hacmini büyütme hedefi doğrultusunda çalışmalarına devam etmektedir. BAKA, Birleşmiş Milletler Ortak Programı (BMOP) ile işbirliği içerisinde kümelenme çalışmaları başta olmak üzere Batı Akdeniz’de ekonomik kalkınma ve istihdamın artırılması için çeşitli faaliyetlerde bulunmuştur. Yürütülen faaliyetler kapsamında BAKA, BMOP ile birlikte, 2011 ve 2012 yıllarında tohumculuk ve yatçılık sektörlerinde konunun paydaşları ile birlikte kümelenme çalışmaları yürütmüştür. Tohumculuk kümelenme çalışmasının tamamlanmasının ardından, Tohum Sanayicileri ve Üreticileri Alt Birliği (TSÜAB), Uluslararası Rekabeti Geliştirme Projesi (UR-GE) desteği kapsamında Ekonomi Bakanlığı’na başvurmuş ve başvuru sonrasında 1,6 milyon dolar destek almaya hak kazanmıştır. Destek kapsamında İhracat Genel Müdürlüğü (İGM) uygulayıcı kuruluş, TSÜAB proje başvuru sahibi ve işbirliği kuruluşu, Birleşmiş Milletler Ortak Programı (BMOP) ve BAKA da destekleyen kuruluşlar olarak belirlenmiştir. Yatçılık kümelenme çalışması neticesinde ise, Antalya Serbest Bölge İş Adamları Derneği (ASBİAD), 2 milyon dolar değerindeki Antalya Lüks Yat Sektörünün Geliştirilmesi Projesi’nin 1,5 milyon dolarlık kısmı için Ekonomi Bakanlığı UR-GE desteğine başvuru yapılmış ve destek alınmasına hak kazanılmıştır. Destek kapsamında İhracat Genel Müdürlüğü (İGM) uygulayıcı kuruluş, ASBİAD proje başvuru sahibi ve işbirliği kuruluşu, Birleşmiş Milletler Ortak Programı (BMOP) ve BAKA da destekleyen kuruluşlar olarak belirlenmiştir.

Sağlık Turizmi Yol Haritası

BAKA bu çalışmalara paralel olarak, son dönemde ülkemizde ve özellikle bölgemizde gerek insan kaynakları gerekse tesis kapasitesi ile büyük bir potansiyele sahip olan ve turizmin çeşitlendirilmesinde ve on iki aya yayılmasında önemli bir rol oynayabilecek sağlık turizmi konusunda da bir kümelenme çalışması yürütmektedir. Kümelenme, dünyada rekabetçiliğin ve yenilikçiliğin güçlendirilmesi amacıyla kurgulanmış bir gelişme ve kalkınma modelidir. Kümelenmede, işletmelerin uluslararası pazarda rekabet gücünü artırmak, birbiriyle iş yapan firmaların ortak hareket etmesini ve bilgi paylaşımını sağlamak ve sektörün pazar payını artırmak hedeflenir. BAKA’nın BMOP ile Antalya’da yürüttüğü sağlık turizmi kümelenme çalışmalarının hedefi, sağlık kuruluşları, sigorta şirketleri, seyahat acenteleri, ilgili STK’lar, üniversiteler, konaklama tesisleri ve kamu kurumları arasında işbirliğini, ortak hareket etme ve yapıcı rekabet gücünü geliştirmek ve böylelikle bölgenin sağlık turizminde pazar payını artırarak ekonomik kalkınmaya katkı sağlamaktır. BAKA tarafından yürütülen çalışmalar kapsamında, BM uzmanları ile 2012 yılının Haziran ayında yapılan hazırlık toplantıları sonrasında sağlık turizmi kümelenme çalışmaları konusunda bir iş planı oluşturulmuştur. Hazırlanan iş planına göre aşağıdaki faaliyetler gerçekleştirilmiştir;

➢ Aralık 2012 - Ocak 2013 döneminde sektörde faaliyet gösteren sağlık kuruluşları, sigorta şirketleri, seyahat acenteleri, STK’lar, üniversiteler, konaklama tesisleri ve kamu kurumları ile anket ve röportajların yapılması

➢ 2013 Ocak ayı sonunda yapılan çalışmaların durumu ve gelinen aşamanın değerlendirilmesi

➢ Şubat-Mart 2013 döneminde Mevcut Durum Analizi Raporunun oluşturulması

➢ Nisan-Mayıs 2013 döneminde Haritalama Çalışmalarına başlanması

➢ Mayıs 2013’de birinci çalıştayın yapılması

Sağlık Turizmi Yol Haritası

➢ Ağustos-Ekim 2013 döneminde Nihai Raporun oluşturulması ve Ekonomi Bakanlığı, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ve diğer kurumlarca kümelenme çalışmaları için sağlanan Kamu Desteklerine Başvuru yapılması

BAKA, söz konusu iş planı çerçevesinde Batı Akdeniz bölgesinde sağlık turizmi yapan hastane, klinik ve özel fizik tedavi merkezi, seyahat acenteleri ve konaklama tesisleri gibi 40’a yakın kurum ve kuruluşu ziyaret etmiş ve sektörün sorunları ve bu sorunlar için geliştirilebilecek çözüm önerileri konusunda görüş alışverişinde bulunmuştur. Saha çalışmalarını tamamladıktan sonra Mayıs 2013 tarihinde konunun paydaşlarını bir araya getiren ve saha çalışmalarının sonuçlarının paylaşıldığı geniş katılımlı bir çalıştay yapılmıştır. Antalya Valiliği önderliğinde başlatılan ve BAKA tarafından yürütülen söz konusu analiz çalışmaları neticesinde Sağlık Turizmi Kümelenmesi İhtiyaç Analizi ve Yol Haritası tamamlamıştır. Bundan sonraki adım olan devlet desteklerine başvuru sürecinde Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Kümelenme Destek Programına ve Ekonomi Bakanlığı’nın 2012/4 sayılı Tebliği ile verilen sağlık turizmi desteklerine başvurulması öngörülmüştür. BAKA, söz konusu başvurular için gereken Kümelenme Birlikteliği’nin oluşturulması ve desteklerle ilgili ortak strateji oluşturulması amacıyla çeşitli çalışmalar yürütmüştür. Bu çalışmalar kapsamında özel hastane, poliklinik, seyahat acentesi, otel, havayolu şirketi, sigorta şirketi, havaalanı işletmeciliği gibi sağlık turizmi paydaşlarını düzenlediği toplantılarda bir araya getirmiştir. Gelinen noktada, sağlık turizmi kapsamında kamu desteklerine başvuru süreci Ocak 2014 tarihi itibari ile Antalya Ticaret ve Sanayi Odası (ATSO) koordinatörlüğünde yürütülmektedir.

Sağlık Turizmi Yol Haritası

2. GİRİŞ 2.1. Arka Plan ve Çerçeve Sağlık turizmi sektörü, son yıllarda büyük bir ivme kazanmış ve dünyada yaklaşık 100 milyar dolarlık bir pazar payıyla son derece önemli bir turizm dalı haline gelmiştir. Dünya’da sağlık turizmi alanında öne çıkan ülkeler arasında yer alan Türkiye bu konuda ilk on ülke arasına girmeyi başarmıştır. Türkiye’de, 47 adet JCI akreditasyonuna sahip hastane bulunmaktadır. Sağlık turizmi, Batı Akdeniz’de turizmin çeşitlendirilmesi ve on iki aya yayılmasında önemli bir yer tutmaktadır. Bölge, sahip olduğu kaliteli hizmet veren hastaneleri, deneyimli doktorları, tüp bebek merkezleri ve uluslararası saygınlığı olan üniversiteleri ile sağlık turistlerinin taleplerini üst düzeyde karşılayabilecek durumdadır. Hastane kalitesinin akreditasyonu, tedavinin sıra beklemeden zamanında yapılabilmesi ve tatil imkânlarının çeşitliliği bölgeyi güçlü kılan unsurlardır.

➢ Batı Akdeniz’de 2 tane JCI akreditasyona sahip sağlık kuruluşu bulunmaktadır.

➢ Batı Akdeniz’de 30’u özel, 31’i devlet, 3’ü üniversite olmak üzere toplamda 64 hastane vardır.

➢ 2013 yılında Batı Akdeniz’de yaklaşık 7 bin sağlık turisti ağırlanmıştır.

➢ Batı Akdeniz’de yaklaşık 7300 yatak kapasitesi vardır ve 17 bin 500 sağlık personeli ile hizmet vermektedir.

➢ Batı Akdeniz’e en çok sağlık turisti sırasıyla Almanya, Rusya, Hollanda, İngiltere’den gelmektedir.

➢ Batı Akdeniz, Türkiye’de Yurt Dışı Yabancı Hasta İl Koordinasyon Merkezi olan 7 bölgeden biridir.

Batı Akdeniz bölgesi İstanbul ve Ankara’dan sonra ülkede en çok özel hastaneye sahip bölge konumundadır. Özel hastanelerin Türkiye genelindeki dağılımını gösteren tablo aşağıda verilmiştir. 14

Sağlık Turizmi Yol Haritası

Şekil 1: İllere Göre Özel Hastane Sayıları Gaziantep, 11 Konya, 11

Mugla, 10

Manisa, 9

Mersin, 11 Kocaeli, 12 Adana, 12

İstanbul, 150

Kayseri, 13 Bursa, 13

İzmir, 21

Antalya, 25

Ankara, 29

Kaynak; Sağlık Bakanlığı, 2011

Batı Akdeniz, Dünya’da ve Türkiye’de sağlık konusunda ilklere imza atan bir bölgedir. Dünya’da gerçekleştirilen kadavradan ilk rahim nakli ve ilk aynı anda kalp, böbrek ve damar nakli; Türkiye’de gerçekleştirilen ilk çift kol nakli ve ilk yüz nakli, Batı Akdeniz bölgesinde sağlık alanında ulaşılan önemli başarılar arasındadır. Batı Akdeniz bölgesinde gerçekleştirilen organ nakilleri ve tarihleri aşağıda verilmiştir.

➢

Dünyada İlk Kadavradan Rahim Nakli- 08.08.2011

➢

Dünyada İlk Aynı Anda Kalp, Böbrek ve Damar Nakli- 02.03.2012

Sağlık Turizmi Yol Haritası

➢

Dünyada İlk Aynı Hastaya 2 Kol Ve 1 Bacak Nakli- 21.01.2012

➢

Türkiye’de Aynı Anda İlk Kalp Ve Böbrek Nakli- 12.05.2009

➢

Türkiye’de İlk Çift Kol Nakli- 25.09.2010

➢

Türkiye’de İlk Yüz Nakli- 21.01.2012

➢

Türkiye’de Dördüncü Yüz Nakli- 15.05.2012

Antalya’da gerçekleştirilen söz konusu organ nakilleri bölgenin sağlık alanında tanınmasında büyük rol oynamıştır. Sağlık turizmi açısından da oldukça önemli olan bu başarılar, bölgenin marka değerini artırmıştır. Antalya İl Sağlık Müdürlüğü verilerine göre, 2013 yılında Antalya’da toplamda 118 bin 661 yabancı hasta tedavi edilmiş, bunun 110 bin 211’i Turistin Sağlığı, 6 bin 225’i Sağlık Turizmi, geriye kalan 2 bin 223 hastanın ise SGK anlaşmalı ve ikili anlaşmalar kapsamında tedavi edildiği belirtilmiştir. Sağlık Turizminde Antalya’ya hasta gönderen ilk beş ülke sırasıyla Almanya, Rusya, Libya, Kazakistan, Azerbaycan ve Norveç’tir. Gelen hastaların ağırlıklı olarak özel hastaneleri tercih ettikleri ve göz, nefroloji, kadın doğum, diş, çocuk ve genel cerrahi branşlarında tedavi oldukları görülmüştür. Bunlara ek olarak, Batı Akdeniz ileri yaş ve engelli turizminde de büyük bir rekabet avantajına sahiptir. Sahip olduğu ılıman iklim koşulları ve özellikle Avrupa’ya olan coğrafik yakınlığı sebebiyle, Avrupa’da hızla artan yaşlı nüfus için önemli bir varış noktası olmaktadır.

2.2. BAKA’nın amacı BAKA’nın BM Ortak Programı ile işbirliği içerisinde yürüttüğü ortak çalışmalar kapsamında iki hedef belirlenmiştir; • Sektör analizleri ile Bölgenin stratejik sektörlerin belirlenmesi, • Belirlenen sektörlerde Kümelenme çalışmalarının yapılması.

Sağlık Turizmi Yol Haritası

Yapılan kapsamlı saha çalışmaları ve analizler sonucunda Antalya için stratejik önem taşıyan ilk on sektör belirlenmiş ve bu sektörlerden dokuz tanesi için mevcut durumları, rekabet edebilirlikleri, istihdama potansiyel katkıları, gelişme olanakları ve işbirliği fırsatları kapsamlı bir kıyaslama çalışması ile analiz edilmiştir. Bu rapora Ortak Program internet sitesi üzerinden ulaşılabilir.

Tablo 1 : Antalya İlinde Belirlenen Stratejik Sektörler Kesme çiçek Yapı Gereçleri Sağlık turizmi Toplantı, teşvik, kongre, sergi turizmi Emeklilik Turizmi

İklimlendirme cihazları Lüks motor yat imalatı İşlenmiş gıda Tohumluk Üretim ve İşleme

Kaynak; Öncelikli Sektörlerin Stratejik Taraması, MDG-F UNJP, 2010

Yapılan analiz çalışmalarının sonuçları sektör temsilcilerine sunulmuş ve proje kapsamında yapılması planlanan kümelenme ve ortak işbirliği çalışmalarına ilgileri ve yeterlilikleri tespit edilmeye çalışmıştır. Sektör seçimi yapılırken sektördeki firmaların yoğunluğu kadar; aktörler arası ilişkiler, tamamlayıcı / destekleyici sektörlerin mevcudiyeti, lider / İşbirliği kuruluşlarının bulunması, kayıtlı ve uzun süreli istihdam sağlama potansiyeli gibi unsurlar da dikkate alınmıştır. Bu değerlendirmeler ışığında; Sağlık Turizmi ve Tablo.1’de anılan diğer sektörlerde kümelenme çalışmalarının yapılmasına karar verilmiştir. BAKA tarafından yürütülen sağlık turizmi kümelenme çalışmalarının hedefleri şu şekilde sıralanabilir;

➢

Kurumların uluslararası pazarda rekabet gücünü artırmak

➢

Batı Akdeniz’i sağlık turizminde bir marka haline getirmek

➢

Bölgesel ekonomik gelişmeye katkı sağlamak

➢

Sağlık sektöründe ve destekleyici sektörlerde istihdamı ve işbirliğini artırmak 17

Sağlık Turizmi Yol Haritası

2.3. Yol Haritası Geliştirme Süreci 2.3.1. Devlet Politikaları ve Destek Mekanizmalarındaki Değişiklikler; Türkiye’deki Bölgesel Kalkınmaya yönelik çabaların temelleri, 1960’lardan itibaren hazırlanmakta olan “5 yıllık Ulusal Kalkınma Planları” na dayanmaktadır. Bu planlamalar ve bölgesel kalkınmaya yönelik çalışmaların büyük bir kısmı merkezi yatırım planları ve merkezi devlet kurumları tarafından planlanmış ve merkezi olarak icra edilmiştir. Bu tür çalışmalara ve karar verme süreçlerine bölge yönetimlerinin, yerel aktörlerin ve yöneticilerin katkısı ise çok kısıtlı olmuştur. 2000’li yıllardan itibaren merkezi planlama yaklaşımı, Avrupa Birliğine katılım süreci ile birlikte değişmeye başlamıştır. Yerel yönetimlere verilen yetki ve kaynaklar arttırılmış, merkezi olarak uygulanmakta olan destek mekanizmaları (Ekonomi Bakanlığı, TÜBİTAK, KOSGEB vb.) daha bölgesel, sektörel ve proje bazlı olarak uygulanmaya başlamıştır. Bu kapsamda Bölgesel Kalkınma Ajansları kurulmuş ve bölgesel kalkınma planları hazırlanmaya başlanmıştır. Bu aşamada kümelenme politikaları ve kümelenme çalışmaları yerel aktörlerin bölgelerinin geleceğinde daha fazla söz sahibi olmasını sağlamak ve bölgelerin gelişimi için önemli araçlar olarak öne çıkarılmıştır. Uygulanmakta olan bölgesel ve sektörel desteklerden yararlanabilmek ve bölgenin ekonomik gelişimine katkı sağlayarak istihdama katkı yapmak maksadıyla BMOP altında belirlenen sektörlerde kümelenme yaklaşımına dayanan bir çalışma yapılmasına karar verilmiştir. Batı Akdeniz Sağlık Turizmi Sektörü, kümelenme yaklaşımına dayalı çalışma yapılmasına karar verilen ilk 4 sektörden bir tanesidir. Saha çalışmaları ve birebir görüşmeler göstermiştir ki “kümelenme yaklaşımı” yerel aktörler arasında pek de bilinen bir kavram değildir. Bu sebeple yapılan çalışmalarda kümelenme konusunda farkındalık yaratmaya yönelik faaliyetler planlanmış, yürütülen saha çalışmaları sırasında da metodolojiye ilişkin bilgiler firmalarla ve paydaşlarla birebir paylaşılmıştır. Sağlık turizmi sektörünün gelişimini hızlandıracak bir yol haritasının oluşturulması hedefiyle önce sektör analizi yapılmış sonrasında da gerçekleştirilen birebir toplantılar ve yapılan çalıştaylar aracılığı ile taslak küme analizi tamamlanmıştır.

Sağlık Turizmi Yol Haritası

2.3.2. Sektör Analizi Masa başı araştırmalarıyla başlatılan sektör analizi, paydaşlarla görüşmeler ve çalışma grubu toplantıları gibi birincil araştırma faaliyetleri ile devam etmiştir. Bu çalışmaların tümü bu raporda saha çalışmaları olarak adlandırılmaktadır. Saha çalışmalarının yürütülmesinin amacı, iş kümesinin rekabet gücünü, avantajları ve dezavantajları ile birlikte, daha iyi kavrayabilmek ve ön saha çalışması raporunu özenle ortaya koyabilmektir. Saha çalışmaları boyunca BAKA ve BM uzmanları hastaneler, firmalar, kamu kurumları, sivil toplum kuruluşları ve üniversitelerle mülakatlar gerçekleştirmiştir. İş kümelerinin rekabet güçlerinin analizi sırasında Prof. Michael Porter’ın Rekabet Elması modelinden yararlanılmıştır. Aşağıda detayı verilen bu çerçeve; dört ana, iki yan parametre kullanarak iş kümesinin rekabet gücünü incelemektedir: • Faktör (girdi) Koşulları: Faktör (girdi) Koşulları parametresi çerçevesinde [ihtisaslaşmış] işgücü, hammadde, bilgi kaynakları, fiziki altyapı, finansman gibi iş kümesinin rekabetçiliğini etkileyen unsurlar analiz edilmektedir. • Talep Koşulları: Rekabet Elması yaklaşımı, talep koşulları parametresi çerçevesinde yerel (ulusal veya bölgesel) talebin doğasını ve yapısını incelemektedir. Özellikle yerel talebin incelenmesinin nedeni, yerel talebin bazı özelliklerinin iş kümeleri için rekabetçi üstünlükler sağlaması olarak özetlenebilir. Yerel talebin büyüklüğü veya büyüme potansiyeli de iş kümelerinin rekabetçi kapasiteleri üzerinde etkili olabilmektedir. • İlgili ve Destekleyici Sektörler: Bir iş kümesinin rekabet gücü, o iş kümesi ile ilgili ve/veya destek nitelikli sektörlerin rekabetçiliği ile doğrudan alakalıdır. • Şirket stratejileri ve rekabet (iş) ortamı: Rekabet elmasının bu boyutu iş kümesini oluşturan firmaların izledikleri stratejiler ve birbirleri ile nasıl bir rekabet içinde olduklarını incelemektedir. Yapıcı ve yoğun bir rekabet ortamı, firmaların rekabetçiliklerini olumlu etkiler. Yerel iş ortamının kalitesi (girişimcilik seviyesi, yabancı sermaye vb.) de bu parametre altında incelenmektedir. 19

Sağlık Turizmi Yol Haritası

• Devlet (kamu) ve İşbirliği Yapılan Kurumlar: İş kümelerinin rekabetçilikleri kamusal politikalarla ve kamu kurumlarının (merkezi ve yerel) iş kümesinin ihtiyaçlarına duyarlılıkları ile yakından ilgilidir. Firmalara ve kamu kurumlarına ek olarak iş kümelerinde, iş birliği yapılan kurumlar olarak ifade edilebilecek, birçok kurum ve kuruluş yer almaktadır. Türkiye’de bu tür kurumlar arasında üniversiteler, odalar, birlikler, dernekler, vakıflar, federasyonlar, organize sanayi bölgeleri, araştırma kurumları ve benzeri yapılar yer almaktadır.

Şekil 2: Kümelenme Rekabet Elması Analizi Firma Stratejileri ve Rekabet

Faktör (Girdi) Şartları

Talep Koşulları

İlgili Destekleyici Sektörler

Kümelerin / Sektörlerin rekabetçiliğini değerlendirmekte kullanılan başka metotlar olmasına karşın, rekabet elması uzun yıllardır kullanılmakta olan, kabul görmüş bir araç olarak öne çıkmaktadır. Diğer taraftan, AB finansmanı ile Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından 2007-2009 döneminde uygulanmış “Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi” Projesi kapsamında rekabetçilik elması kullanılmıştır. Bu sebeple BAKA ve BMOP tarafından hazırlanacak yol haritalarında da aynı yöntemden yararlanılmıştır.

2.3.3. Çalışma Metodolojisi BAKA, BMOP tarafından yapılan Antalya için Stratejik Sektörlerin belirlenmesi çalışması ilk on sektöre yönelik detaylı kıyaslama çalışması ile birlikte genel bir değerlendirme sunmuştur. Kıyaslama çalışması Sağlık Turizmi için yurtiçinde Antalya’yı Bursa ve Adana ile yurtdışında da Hindistan ve Tayland ile karşılaştır20

Sağlık Turizmi Yol Haritası

mıştır. Bölgenin karşılaştırmalı üstünlükleri ile sektörel büyüme potansiyeline dayanan bu analiz sonuçları Antalya’nın kendi içinde önemli bir potansiyel taşırken karşılaştırmalı olarak da özellikle ticaret potansiyeli ile işbirliği olanaklarını ön plana çıkarabileceğini ortaya koymuştur. Netice itibariyle sektör taraması raporu Antalya’nın Bursa ve Adana’ya göre daha fazla gelişme potansiyeli olduğunu ortaya koymakta ve sağlık altyapısı, yetişmiş işgücü ve küme gelişme potansiyeli ile ABD ve Hollanda’ya göre de daha avantajlı olduğunu ortaya koymuştur. Bu çalışmayı tamamlayacak şekilde tasarlanan saha analizlerinde detaylı firma anketleri yapılarak küme analizi tamamlanmıştır. Sonraki aşamada sektör temsilcileri ile 22 Mayıs 2013’te yapılan çalıştayda bir araya gelinerek bu analizin bulguları tartışılmış ve sektörel gelişim için ihtiyaç duyulan eğitim ve danışmanlık hizmetlerine yönelik ilk taslak geliştirilmiş ayrıca sektörel gelişimi tetikleyecek beceri ve yetenekler de belirlenmiştir. Saha çalışmaları sırasında destek sağlayan kamu kurumları, işletmeler ve STK’lar aşağıdaki listelenmiştir.

Tablo 2: BAKA Sağlık Turizmi Kümelenme Saha Çalışmasında Görüşülen Kurum ve Kuruluşlar Firma İsimleri

Kamu Kurumu ve STK’lar

Memorial Hastanesi

Antalya Valiliği

Medicalpark Hastanesi

Antalya İl Sağlık Müdürlüğü

Dünyagöz Hastanesi

Antalya SGK İl Müdürlüğü

Yaşam Hastanesi

Antalya İl Kültür Turizm Müdürlüğü

Anadolu Hastanesi

Antalya Kamu Hastaneleri Birliği Genel Sekreterliği

Medline Hastanesi

Akdeniz Üniversitesi

Medisu Hastanesi

Süleyman Demirel Üniversitesi

Akdeniz Şifa Hastanesi

Antalya Ticaret ve Sanayi Odası

Olimpos Hastanesi

Türkiye Otelciler Federasyonu

OFM Hastanesi

Profesyonel Otel Yöneticileri Derneği

Aspendos Hastanesi

TÜRSAB Antalya Bölgesel Yürtüme Kurulu 21

Sağlık Turizmi Yol Haritası

Tablo 2: BAKA Sağlık Turizmi Kümelenme Saha Çalışmasında Görüşülen Kurum ve Kuruluşlar (devamı) Firma İsimleri

Kamu Kurumu ve STK’lar

Medstar Hastanesi

Antalya Rehberler Odası

Talya Tıp Merkezi

Seyahat Acenteleri Yöneticileri Derneği

Davraz Yaşam Hastanesi

Antalya Sigorta Acenteleri Derneği

Kariyer Göz Hastanesi

Antalya Sağlık Turizmi Derneği

Özel Isparta Hastanesi

Antalya Tanıtım A.Ş.

İncident Diş Hastanesi

Antalya Tanıtım Vakfı

Isparta Şifa Hastanesi

THY Akdeniz Bölge Müdürlüğü

SDÜ Tıp Fakültesi

Isparta İl Sağlık Müdürlüğü

Sağlık Turizmi Yol Haritası

3. KÜME ANALİZİ 3.1. Yerel Ekonomi Şekil 3: Türkiye Haritası ve BAKA Bölgesi

Akdeniz Bölgesi’nin batısında yer alan Bölge, liman karayolu ve ulaşımı açısından önemli avantajlara sahip bir yapıya sahiptir. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından açıklanan 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) sonuçlarına göre; Batı Akdeniz’in nüfusu 2.833.306 olup, Bölge nüfusu Türkiye genelinin %3,7’sini oluşturmaktadır.

Sağlık Turizmi Yol Haritası

Tablo 3: Batı Akdeniz Bölgesinin Nüfus İstatistikleri Batı Akdeniz Batı Akdeniz

Nüfus

Aldığı Göç

Verdiği Göç

Net Göç

Net Göç Hızı (Binde)

2.833.306

78.473

103.081

24.608

8.72

Kaynak; TÜİK, 2013 ADNKS

Batı Akdeniz Türkiye’nin en fazla göç alan bölgelerinden bir tanesidir. TÜİK’in 2013 ADNKS sonuçlarına göre binde 8.72 oranında net göç hızı artışıyla aldığı 24.608 net göç sayısı ile Bölge, İstanbul, Ankara ve İzmir’den sonra dördüncü sırada bulunmaktadır. 3.2. Dünyada ve Türkiye’de Sağlık Turizmi İnsanların daha kaliteli sağlık hizmetlerine daha uygun fiyatlarla erişimini sağlayan sağlık turizmi, ülke ekonomisine büyük katkılar sağlamaktadır. Dünya’da yıllık %20 ile %30’luk bir artış hızı ile büyüyen sağlık turizminin 2012 senesinde pazar payının 100 milyar dolar olduğu tahmin edilmektedir. 2008 yılında yurtdışına tedavi için giden Amerikalı sağlık turistlerinin toplamda 2,1 milyar dolar harcadıkları, bu sayının 2017 senesinde 50 milyar dolar olacağı tahmin edilmektedir. Uluslararası bir hasta anketine göre, 60 bin İngiliz hasta 2010 senesinde sağlık amaçlı seyahat etmiştir. Bunların %41’i kozmetik ameliyat, %32si diş, %9u şişmanlık tedavisi, %4,5 ise kısırlık tedavisi için yurtdışına gitmiştir. İngiliz bir hastanın tedavi başına 5 ile 8 bin dolar arasında harcama yaptığı hesaplanmıştır. İstatistikler konusunda tam bir mutabakat olmamakla birlikte OECD verilerine göre dünya çapındaki medikal turist sayısının 50 milyon olduğu tahmin edilmektedir. 2007 yılında 750 bin Amerikalının medikal amaçlı yurtdışına çıktığı, bu sayının 2010 senesinde 6 milyon olduğu ve 2017 senesinde de 10 milyon olacağı tahmin edilmektedir. Amerikalı sağlık turistlerinin, dünyadaki medikal turistlerin yaklaşık %20’sini oluşturduğu ve Amerika’daki bazı işverenlerin sağlık harcamalarını azaltmak amacıyla çalışanlarına yurtdışında tedavi olma seçeneğini sundukları bilinmektedir.

Sağlık Turizmi Yol Haritası

47 milyondan fazla Amerikalının sağlık sigortasının olmadığı ve 120 milyondan fazla Amerikalının ise diş sigortasının olmadığı bilinmektedir. Genel sağlık sigortası kapsamında olmayan diş ve kozmetik, Amerikalı hastaların en çok tercih ettiği tedaviler arasında yer almaktadır. Amerikalı sağlık turistleri diş tedavileri için Meksika ve Kosta Rica’yı, kozmetik tedavi için Brezilya, Arjantin ve yine Kosta Rika’yı tercih etmektedirler. Bununla birlikte, anjiyo, bypass, kalp ameliyatları, kalça, diz, omurga ve diğer ortopedik ameliyatlar gibi kritik tedaviler için Hindistan ve Tayland gibi ülkeleri tercih etmektedirler. Amerika’da yapılan bir araştırmada, yurtdışında sağlık hizmetleri almak için en azından 6 bin dolar ve üstü harcamalarda tasarruf yapıldığı, bu miktarın altında kalan tedavilerde yurtdışına gitmenin bir tasarruf sağlamadığı belirtilmektedir. Söz konusu miktarın üstündeki tedaviler için yurtdışını seçen medikal turistler, ülkeler arası fiyat farklılıklarına bakmanın yanında döviz kuru farklılıklarını da dikkate almaktadırlar. Gidilecek ülkedeki para biriminin fiyat avantajı sağlayıp sağlamadığı medikal turistler tarafından değerlendirilmektedir. Medikal turizmin önemli paydaşlarından olan sigorta şirketleri, sağlık turizmi ekonomisinin ayaklarından birini oluşturmaktadır. Bazı sigorta şirketleri yurtdışında bulunan hekim ve sağlık kuruluşlarını, sundukları hizmetin kapsamına almaktadır. Sigorta şirketleri yurtdışında tedavi olmayı bir seçenek olarak sunmakta ve bu konuda teşvik edici olabilmektedirler. Bu eğilim sağlık turizmi yapmak isteyen sağlık kuruluşları tarafından dikkatle incelenmekte ve sigorta şirketleri yurtdışında irtibat kurulacak muhataplar olarak kabul edilmektedir. Sağlık turizminde öne çıkan ülkelerin çoğunlukla gelişmekte olan ülkeler olduğu bilinmektedir. Ülke ekonomilerinin gelişmişlik düzeyi bir bakıma bu ülkelerdeki fiyatların ucuzluğunu da açıklamaktadır. Buna göre, bu ülkelerdeki düşük tedavi ücretleri ülkenin gelir düzeyi göstergesi (GSYİH) ile doğru orantılıdır. Bununla birlikte, bu ülkelerdeki sağlık çalışanlarının mesleki sorumluluk sigorta giderleri, gelişmiş ülkelerdeki meslektaşlarının sigorta giderlerinin ancak %4’ü kadar olmaktadır. Bu önemli farklılık da sağlık turizmindeki fiyat farklılıklarını açıklayabilmektedir.

Sağlık Turizmi Yol Haritası

3.2.1. Dünyada Sağlık Turizmi Dünyada sağlık turizmi en hızlı büyüyen hizmet sektörlerinden biri haline gelmiştir. Sağlık turizmi uluslararası bir sektör olduğundan, rekabet yoğun bir yapıya sahiptir. Bu özelliğinden dolayı, başarılı olmak için kaliteyi artırmak, uluslararası standartlara sahip olmak, yenilikleri ve trendleri takip etmek ve nihayetinde sahip olunan kaynakları iyi pazarlayabilmek ve marka olmak kaçınılmaz hale gelmiştir. Günümüzde medikal turizm pazarının en önemli bölgesi Asya kıtası haline gelmiştir. Bu bölgede öne çıkan en önemli üç ülke aşağıda kısaca ele alınmıştır. Hindistan Hindistan sağlık sektöründe yüksek kaliteli hizmetleri uygun fiyatlarla sunmayı başardığı için sağlık turistlerinin tercih ettiği bir ülke haline gelmiştir. Sahip olduğu teknoloji ve hastane altyapısının Amerika ve Avrupa ülkelerindeki standartlarda olması, doktorların eğitimlerini yurtdışında tamamlayıp uluslararası deneyime sahip olmaları ve batıdaki tedavi yöntemlerine hâkim olmaları, tedavinin kısa sürede yapılabilmesi ve uygun fiyatlı olması Hindistan’ı güçlü kılan faktörlerdir. Ülkedeki sağlık kuruluşlarında İngilizcenin yaygın bir şekilde konuşulması da sağlık turizminin gelişmesinde önemli bir etkendir. Hindistan’da sağlık kuruluşlarını ve hastaneleri denetleyen ve akredite eden üst kuruluşlar bulunmaktadır. Buna ek olarak hastaneler JCI gibi uluslararası kurumlardan akreditasyon almakta ve kalitelerini belgelendirmektedirler. Ülkenin önemli sağlık kuruluşlarından olan Apollo Hastaneler Gurubu, Fortis Healthcare, Global Hastaneler Gurubu gibi sağlık kuruluşları uluslararası sağlık pazarından ciddi oranda sağlık turistini Hindistan’a çekmektedir. Kalp kapakçığı değişimi, anjiyo, bypass, diz, kalça ve ortopedi gibi ameliyatlar, Hindistan’da ABD’deki fiyatların onda biri ile dörtte biri arasında yapılmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri’nde 200 bin dolara mal olan kalp kapağı değişmesi Hindistan’da 10 bin dolara yapılabilmektedir. Sağlık turistlerine uygulanan ve birden fazla giriş imkânı sağlayan 6 ay ila bir yıl süreli vize uygulaması, Hindistan’ı sağlık turistleri için cazibeli hale getiren bir diğer unsurdur. 27

Sağlık Turizmi Yol Haritası

Hindistan’da sunulan sağlık hizmetine kısa bir tatil ve gezinin de eklenmesiyle, ülke sağlık turistleri için cazip hale gelmektedir. Hindistan’da “Ayurveda” gibi Batılılar için egzotik ve ilginç olarak değerlendirilen alternatif tedavi yöntemleri modern tıpla bütünleştirebilecek bir olasılık olarak düşünülmekte ve sağlık turistlerinin ilgisini çekmektedir. Tayland Sağlık turizminde en iddialı ülkeler arasında yer alan Tayland, kozmetik, organ nakli, ortopedi, diş, kardiyoloji ve cerrahi müdahaleler için diğer Asya ülkelerinden hasta çekmektedir. Tayland, SPA, fizik tedavi ve mental tedaviler konusunda bölgedeki diğer ülkelerden daha ileri konumdadır. Medikal turizmin gelişmesinde devlet önemli bir rol oynamaktadır. Tıbbi eğitimlerini ve diplomalarını ABD ve İngiltere gibi gelişmiş ülkelerden alan Taylandlı doktorlar hastalarına İngilizce hizmet verme noktasında sıkıntı çekmemektedirler. Ülkedeki hastanelerin bir kısmı (Bumrungrad gibi) uluslararası akreditasyona (JCI) sahipken bir kısmı da ISO 9001:2000 belgesine sahiptir. Tayland yaklaşık 400’den fazla hastanesiyle sağlık turistlerine gelişmiş sağlık hizmetleri sunmaktadır. Tayland’da bulunan Bumrungrad Hastanesi Güney Asya bölgesindeki en büyük hastanelerden biridir ve bir yılda gelen bir milyon hastanın üçte birini karşılamaktadır. Singapur Sağlık alanında oldukça ileri bir konumda olan Singapur’un sahip olduğu sağlık sistemi Asya’daki en iyi sistemlerden biridir. Son yıllarda Endonezya, Malezya, Çin, Güney Asya ve Orta Doğu’dan büyük oranda sağlık turisti çeken Singapur 2002 yılında 210 bin civarında sağlık turisti ağırlarken, 2006 yılında 410 bin sağlık turistine sağlık ve tedavi hizmetleri sunmuştur. 2012 yılında ise en az 1 milyon sağlık turisti çekmeyi hedeflemiştir. Sağlık turizminin bir devlet politikası haline geldiği Singapur’da devlet ve özel hastanelerin sunduğu hizmetin kalitesi oldukça yüksektir. Özellikle temizlik alanında çok ileri olan Singapur’daki hastane ve sağlık kuruluşlarının birçoğu, uluslararası akreditasyon ve standardizasyon kurumları tarafından akredite edilmiştir. Bu özelliklerinden dolayı sadece komşu ülkelerden değil aynı zamanda ABD’den ve İngiltere gibi Avrupa ülkelerinden de sağlık turistleri Singapur’u tercih etmektedir. 28

Sağlık Turizmi Yol Haritası

Dünyada sağlık turizminde öne çıkan ülkelerde sağlık kuruluşlarının akreditasyona sahip olmaları küresel ölçekte sağlık turistlerinin kalite adına aradıkları kriter olmaktadır. Bu anlamda Türkiye sahip olduğu 47 adet akredite olmuş hastanesiyle bu alanda en çok akreditasyona sahip ülkeler arasında ilk sıralarda yer almaktadır. Türkiye’nin sağlık turizmi sektöründe aktif rol oynayabilmesi ve kazanç sağlayabilmesi için, sahip olduğu kaynakları en iyi şekilde kullanması ve hedef pazarlara yönelik tanıtım ve reklam çalışmalarını etkin bir şekilde yürütmesi gerekmektedir. Dünyadaki sağlık turistlerinin bölgesel hareketlerini gösteren iki harita aşağıda yer almaktadır. İlk haritada sağlık turistlerinin tercih ettiği ülkeler gösterilirken, ikinci harita bu hareketlerin yaklaşık olarak yüzdelerini vermektedir.

Şekil 4: Sağlık Turizmi Güzergâhları

Kaynak: Health Travel Guides, 2010

Sağlık Turizmi Yol Haritası

Şekil 4-1: Sağlık Turizmi Güzergâhları

Kaynak: The McKinsey Quarterly, 2008

İkinci haritaya göre, 2008 yılında, Amerika’daki sağlık turistlerinin %45’i Asya ülkelerine, %26’sı Latin Amerika’ya ve %27’si de ülke içinde ama farklı eyaletlerdeki sağlık kuruluşlarına gitmiştir. Avrupa’daki sağlık turistlerinin %39’u Asya ülkelerine, %33’ü Amerika’ya, %13’ü Orta Doğu ülkelerine ve %5’i de Latin Amerika’ya tedavi maksadıyla gitmişlerdir. 3.2.2. Türkiye’de Sağlık Turizmi Türkiye sahip olduğu yüksek kaliteli sağlık kuruluşları ve hekimleriyle medikal turizm alanında tanınan ve bu alanda gidilebilecek ilk on ülke arasında ismi sayılan bir ülke haline gelmiştir. Bu gelişmedeki önemli etkenler şöyle sıralanabilir; Türkiye’nin coğrafi konumu itibariyle birçok ülkeden uçakla kolay ve kısa sürede ulaşılabilir olması, kaliteli sağlık hizmetlerini uygun fiyata sunabilmesi ve bu hizmetleri pazarlarken sahip olduğu kültürel ve turistik zenginliğini kullanabilmesi. 30

Sağlık Turizmi Yol Haritası

Sağlık turizmi sektöründe, hastane ve tur şirketlerinin uluslararası sigorta şirketleriyle kuracakları çeşitli işbirlikleri hasta akışını sağlamak adına atılması gereken bir diğer adım olacaktır. Benzer şekilde, yurtdışında faaliyet gösteren danışman veya aracı kurumlarla işbirliğine gidilerek hedef pazarlara yönelik spesifik organizasyonların yapılması Türkiye’yi bu alanda güçlendirecektir. Türkiye’nin sağlık turizmi pazarından pay alabilmesindeki en önemli unsur, hasta güvenini kazanacak şekilde profesyonelce çalışma koşullarına sahip olması ve aynı zamanda iş ahlakı konusunda örnek teşkil etmesidir. Alternatif bir turizm çeşidi olan ve turizmin 12 aya yayılarak döviz girdisi sağlamada önemli bir rol oynayan sağlık turizminin, Sağlık Bakanlığınca belirlenen Türkiye’nin hedef pazarları şu şekilde sıralanmaktadır;

➢ Çeşitli nedenlerden dolayı bünyesinde büyük bir Türk nüfusu barındıran ülkeler (Almanya, Hollanda, Belçika vb.)

➢ Altyapı ve hekim yetersizliği nedeniyle hizmet sıkıntısı çeken gelişmekte olan komşu ülkeler (Balkan ülkeleri, Orta Asya’daki Türki Cumhuriyetler).

➢ Sağlık hizmetlerinin pahalı olduğu ve sigortaların kapsamadığı hizmetleri talep eden hastaların bulunduğu ülkeler (Amerika, Almanya).

➢ Arz-talep dengesindeki yetersizlik nedeniyle uzun bekleme sırası olan ülkeler (İngiltere, Hollanda ve Kanada).

Sağlık turizminde Türkiye’nin hedef ülkeleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Sağlık Turizmi Yol Haritası

Tablo 4: Sağlık Turizminde Türkiye’nin Hedef Ülkeleri Afrika

Avrupa

Amerika Asya

Ortadoğu

Angola

Madagaskar

Almanya

Karadağ

ABD

Azerbaycan

Katar

Sudan

Mali

İngiltere

Rusya

Kanada

Özbekistan

Irak

G. Sudan

Moritanya

Hollanda

Ukrayna

Türkmenistan

Kuveyt

D. Kongo

Uganda

Danimarka

Romanya

Kazakistan

Suudi Arabistan

Libya

Tunus

Norveç

İsviçre

Tacikistan

Yemen

Çad

Zambiya

İsveç

Lüksemburg

Moğolistan

Bahreyn

Gana

Senegal

Finlandiya

Belçika

Afganistan

BAE

Nijerya

Etiyopya

Fransa

Bosna Hersek

Pakistan

Kenya

Cezayir

Arnavutluk

Kosova

Kırgızistan

Tanzanya

Kamerun

Makedonya

Kaynak: Ekonomi Bakanlığı,2012/4 Sayılı Döviz Kazandırıcı Hizmet Ticaretinin Desteklenmesi Hakkında Tebliğ, Ek A-4, 2012

Sağlık Bakanlığı verilerine göre, Türkiye’ye gelen sağlık turistlerinin en çok tercih ettiği branşlar; göz, diş, ortopedi, kardiyoloji, kanser tedavileri, plastik cerrahi ve beyin cerrahisidir. Bunlara ek olarak yabancı hastalar özellikle son dönemde estetik, saç ektirme, tüp bebek ve checkup için gerek düşük maliyet, gerekse yüksek kalite ve teknoloji standartları nedeniyle Türk sağlık kuruluşlarını tercih etmektedirler. Sağlık Bakanlığı verilerine göre, Türkiye’ye en çok hasta Almanya, Hollanda, Avusturya, Irak, Suriye, Sudan, Türk Cumhuriyetleri, Ortadoğu ve Belçika ülkelerinden gelmektedir. Türkiye’ye her sene 100 binden fazla yabancı hasta gelmekte, gelen hastaların yaklaşık %90’ı özel hastanelerde, % 10’u da Kamu hastanelerinde tedavi olmakta ve tedavi başına ortalama %50 ile %65 oranında bir fiyat avantajı sağlayabilmektedirler. 2009 ile 2012 yılları arasında Türkiye’ye gelen sağlık turisti sayısını gösteren tablo aşağıda verilmiştir. Sağlık turisti sayısının artış göstermesi, ülkemizin sağlık turizminde bilinirliliğinin artışıyla doğru orantılıdır.

Sağlık Turizmi Yol Haritası

Tablo 5: Türkiye’de Sağlık Hizmeti Alan Yabancı Hasta Sayıları Yıllar 2009

2010

2011

2012

Özel

70,519

77,003

114,329

186,000

Kamu

21,442

32,675

41,847

84,000

Toplam

91,961

109,678

156,176

270,000

Kaynak: Sağlık Turizmi 2012 Faaliyet Raporu, Sağlık Bakanlığı, 2012

Türkiye’ye gelen yabancı hastaların tercih sebeplerinden biri olan tedavinin bulundukları ülkeye oranla uygun bir fiyata sunulması ile ilgili tablo aşağıda verilmiştir.

Tablo 6: Sağlık Turizminde Ücret Karşılaştırması Ülke Bazında Tıbbi Hizmet Ücretleri Karşılaştırması (Dolar) ABD

Türkiye

Hindistan

Tayland

Singapur

Anjiyo

47,000

5,000

11,000

10,000

13,000

Kalp Bypass

113,000

12,000

10,000

13,000

20,000

Kalp kapakçık Değişimi

150,000

17,000

9,500

11,000

13,000

Kalça Eklem Değişimi

47,000

11,000

9,000

12,000

11,000

Diz Eklem Değişimi

48,000

11,000

8,500

10,000

13,000

Spinal Füzyon

43,000

7,000

5,500

7,000

9,000

Kaynak: OECD (Medical Tourism: Treatments, Markets and Health System Implications); Türkiye Sağlık Turizmi Rehberi

3.3. Batı Akdeniz Sağlık Turizmi Kümelenmesi Analizi 3.3.1. Faktör (Girdi) Şartları Küme rekabet gücü analizinde kullanılan “faktör şartları” nitelikli işgücü, özellikli ham maddelerin varlığı, doğal kaynaklar, fiziksel altyapı, finansman imkânları gibi girdilerin mevcudiyetinden oluşur. Rekabet gücü 33

Sağlık Turizmi Yol Haritası

analizinin amacı, faktör şartlarının mevcudiyetinin ya da eksikliğinin, analizi yapılan iş kümesinin rekabet gücü üzerinde etkili olup olmadığının anlaşılmasıdır. Kümelenme teorisi “İş kümesinde verimliliğin arttırılması için faktör girdilerinin etkinliği, kaliteyi ve uzmanlaşmayı arttırması” gerektiğini ileri sürmektedir (Porter, 2000). Faktör koşulları, kümelerin oluşumu ve rekabet edebilirliğinin gelişimi için önemli unsurlardır. Raporun bu kısmında, faktör koşullarının Sağlık Turizmi Sektörü’nün rekabet edebilirliği üzerindeki etkileri analiz edilmeye çalışılacaktır. Faktör Şartları Batı Akdeniz bölgesinin işgücü, altyapı, doğal kaynaklar, finansman kaynakları gibi girdilerinin analizi, bölgenin sunduğu avantajları ve dezavantajları da ortaya koymaktadır.

Sağlık Turizmi Yol Haritası Şekil 5: BAKA Sağlık Turizmi Çalışması Küme Haritası Bilgi ve Eğitim Sağlayıcılar Üniversiteler

Denetim/Belgelendirme kuruluşları

AKDENİZ Ü ULUSLARARASI ANTALYA Ü. SÜLEYMAN DEMIREL UNIV.

İlgili ve Destekleyici Sektörler AMBULANS VE HASTA NAKİL HİZ. HAVA YOLU/ULAŞIM HİZMETLERİ SEYAHAT ACENTE/REHBER/TUR OPER. SİGORTA OTELLER/KONAKLAMA TESİSLERİ AMBULANS VE HASTA NAKİL ARACI/DANIŞMAN/ASİSTAN FİRMALAR

JCI TEMOS ISO

Ulusal Mevzuat SAĞLIK BAKANLIĞI 2011/41 GENELGESİ SGK SAĞLIK UYGULAMA TEBLİĞİ (SUT)

Müşteriler

Firmalar HASTANELER (Özel-Kamu) KLİNİKLER TIP MERKEZLERİ FİZİK TEDAVİ VE REHAB. MERK. SPA VE WELLNESS MERK. AGIZ VE DİŞ SAĞLIĞI MERK. ESTETİK VE GÜZELLİK MERK. ALTERNATİF TIP MERKEZLERİ GERİATRİ MERKEZLERİ SAĞLIKLI YAŞAM/ANTİ-AGİNG THALASSO VE KÜR MERK.

Sağlık Turistleri

3. Yaş turizmi kapsamında yaşlılar, engelliler

Alternatif tedavi kapsamında SPA ve Wellness müşterileri

Küme Destek Kurumları Finansman ve Destek Mekaniz.

Finansman ve Destek Mekaniz.

EKONOMİK BAK. BAKA BİLİM SANAYİ ve TEK BAK

SAĞLIK BAKANLIĞI KAMU HAST. GEN. SEK. KULTUR ve TUR. BAK. EKONOMİ BAK. BİLİM, SANAYİ ve TEK. BAK.

AKSİD ANSAT ATSO TUROFED TURHAS TURSAB POYD AKTOB ARO SAYD ANTALYA TANITIM A.Ş.

VALİLİK BAKA İL SAĞLIK MÜD. KAMU HAST. GEN. SEK. İL KULTUR TURİZM M. AKSİD ANSAT ATSO TUROFED TURSAB POYD ARO

Sağlık Turizmi Yol Haritası

Avantajlar:

➢ Batı Akdeniz Bölgesi güçlü ulaşım altyapısına sahip, aynı zamanda coğrafi konumu itibariyle ulaşımı kolay bir bölgedir.

➢ Bölge, yoğun olarak yabancı turistlerin tercih ettiği bir yerdir. Ülkenin önde gelen turizm bölgesi olduğu için, yurtdışında bilinirlik oranı oldukça yüksektir.

➢ Akdeniz iklimi ve bölgenin doğal yapısı sağlık turizmine uygun ve elverişlidir.

➢ Konaklama imkânları açısından çeşitli olanaklar sunmakta ve yatak kapasitesi açısından da oldukça avantajlıdır.

➢ Deniz, kum ve güneş turizmi yanında alternatif turizm olanaklarının varlığı bölgeyi cazip kılmaktadır.

➢ Mevcut turizm potansiyelinin sağlık hizmetlerine yansıması sağlık turizmini desteklemektedir.

➢ Bölgenin hastane sayısı yeterli düzeydedir.

➢ Hastane alt yapıları, hekim kadrosu ve kalitesi oldukça güçlüdür.

➢ Akdeniz Üniversitesinde yapılan ve dünya çapında ses getiren organ nakilleri bölgenin sağlık turizmi alanındaki marka değerini artırmaktadır.

➢ Sağlık kuruluşlarında çalışan sağlık personeli yabancı hastaya alışıktır. Bu da önemli bir avantajdır.

➢ Sağlık turizmi için Ekonomi Bakanlığı, Bilim ve Sanayi Bakanlığı ve Kalkınma Ajanslarının finansal destekleri mevcuttur.

Dezavantajlar

➢ Özel ve kamu hastanelerinde ara eleman eksikliği mevcuttur. Yetişmiş ve özellikle yabancı dil bilen hemşire ve destek personeli ihtiyacı vardır.

➢ Sağlık turizmi konusunda istatistiki bilgi ve envanter eksikliği mevcuttur.

➢ Genel olarak tanıtım ve pazarlama konusunda eksiklikler mevcuttur.

➢ Özel hastanelerin hekim kadrolarında mevzuata dayalı planlama sıkıntıları yaşanmaktadır.

Sağlık Turizmi Yol Haritası

➢ Özel hastanelerde çalışan hemşire ve destek personelinin, iş güvenliği nedeniyle işten ayrılma oranı oldukça yüksektir.

➢ Bölgeye sağlık turizmi alanında potansiyel teşkil eden pazarlardan tarifeli direk uçuş sayısı istenen düzeyde değildir.

Coğrafi Konum ve Doğal Kaynakları; Coğrafi konum iş kümesinin pazara ve kaynaklara erişimi ve üretime yönelik faaliyetleri açısından özel bir avantaj yaratıyorsa, iş kümesinin rekabetçi kapasitesine de önemli katkılarda bulunur. Bu bağlamda coğrafi konum, bir işletmenin rekabet edebilirliği üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Saha çalışmasında yapılan analizler ve gözlemler sağlık turizmi konusunda faaliyet gösteren işletmelerin Antalya, Isparta ve Burdur illerinde yerleşik olmalarındaki en büyük etkeninin iklim, doğal kaynaklar, çevresel koşullar ve müşterilere yakınlık olduğunu göstermiştir. Batı Akdeniz’in doğal bir turizm destinasyonu olması, bu konuda sağladığı hizmet kalitesi ve dünyada ulaştığı bilinirlik düzeyi Batı Akdeniz Bölgesi için büyük bir avantaj sağlamaktadır. Diğer taraftan, Batı Akdeniz bölgesinin coğrafi şartları ve doğal kaynakları sağlık turizmine uygun bir yapıdadır. Akdeniz ikliminin hüküm sürdüğü bölge, hastaların iyileşme evrelerinde oldukça etkilidir. Özellikle tedavi sonrası rehabilitasyon hizmetleri için bölgenin iklimi ve coğrafi yapısı uygundur. Altyapı; Çevresi yüksek dağlar ile çevrilmiş olmasına rağmen bölgenin ulaşım altyapısı oldukça gelişmiştir. Bölge Türkiye’nin her yerine karayolları ile bağlı bulunmaktadır. Bölgenin gelişmiş ulaşım altyapısı yurtiçinde diğer illerden hastaların bölgeye rahatça ulaşmasına imkân vermektedir. Batı Akdeniz bölgesinde, Antalya merkezde bir, Isparta’da bir, Gazipaşa’da bir olmak üzere toplamda üç adet uluslararası hava limanı mevcuttur. Türkiye’nin ikinci büyük havalimanı olan Antalya Uluslararası Havalimanı, Avrupa’nın ve Türkiye’nin birçok noktasına direkt bağlantı imkânı vermektedir ve 2012 yılında

Sağlık Turizmi Yol Haritası

kendi kategorisinde Avrupa’nın en iyi terminali seçilmiştir. Gelişmiş havayolu altyapısına sahip Batı Akdeniz bölgesine farklı şehir ve ülkelerden pek çok yabancı hasta kolaylıkla ulaşabilmektedir. Ulaşılabilirlik sağlık turizminde rekabet gücünü artıran bir unsurdur. Bölgenin hastane ve sağlık hizmetleri altyapısı gelişmiştir. Özellikle Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesinin gerçekleştirmiş olduğu organ nakilleri, yeterli bir fiziki ve teknik altyapının olduğunu göstermektedir. Batı Akdeniz bölgesinde toplamda 60 hastane (özel-kamu) ve 3 adet üniversite hastanesi bulunmaktadır. Bölgenin hekim kadrosu sağlık turizmi potansiyelini karşılayabilecek sayıda ve kalitedir. Yabancı hastaların en çok tercih ettiği bölümler göz, diş, ortopedi, kardiyoloji, kanser tedavileri, plastik cerrahi ve beyin cerrahisidir. Bölgede, ulaşım altyapısının yanında, hastane ve konaklama tesisi altyapısı da oldukça güçlüdür. Özellikle Antalya’nın hali hazırda bir turizm şehri olmasından dolayı konaklama kapasitesi yüksektir. Turizmin on iki aya yayılması noktasında sağlık turizmi kış aylarında otellerin doluluk oranlarına etki edebilecektir. Diğer taraftan, 2009 yılından sonra, özel hastane yatırımları için yeni ruhsat tesis edilememesi sağlık turizmi kapasitesi konusunda tüm ülkeyi ilgilendiren bir engel oluşturmuştur. Buna rağmen, Batı Akdeniz bölgesinde sağlık turizmi kümelenme çalışması kapsamında görüşülen hastaneler, taşınma maliyetleri karşılansa bile bulundukları ilden başka bir yere taşınmayı düşünmemektedirler. Başka bir yere taşınmayı düşünen az sayıda işletme ise İstanbul veya İzmir’i tercih etmektedir. İnsan Kaynakları; Batı Akdeniz bölgesi iklim ve yaşam koşulları nedeniyle iş arayanların, emekli olanların yerleşmeyi tercih ettiği bir bölgedir. Bölgenin sunduğu yüksek hayat standardı ve yaşam koşulları, sağlık çalışanlarının bölgeyi tercih etmesini kolaylaştırmaktadır. Diğer bölgelerden göçle gelen insanların dışında, Batı Akdeniz’de bulunan sağlık meslek liseleri ve üniversitelerin hemşirelik bölümleri sektöre insan gücü sağlamaktadır. Batı Akdeniz bölgesinde toplamda 21 adet sağlık meslek lisesi bulunmaktadır.

Sağlık Turizmi Yol Haritası

Sağlık sektörü yüksek bilgi ve deneyim gerektiren bir sektör olduğu için kaliteli doktorlara ve yetişmiş ara elemanlara ihtiyaç duyulmaktadır. Saha çalışmaları sırasında görüşülen 40’a yakın sağlık kuruluşundan edinilen bilgiye göre, sağlık sektöründe yetişmiş ara eleman sıkıntısı yaşanmaktadır. Özellikle özel hastanelerde çalışan hemşirelerin bir süre sonra iş güvencesi ve çalışma şartları sebebiyle devlet hastanelerini tercih ettikleri görülmüştür. Dolayısıyla, sektörde eleman sıkıntısının yaşanabildiği ifade edilmiştir. Ara elaman konusundaki yüksek iş değiştirme oranına ek olarak, yabancı dil bilen ara eleman noktasında da sıkıntı yaşanmaktadır. Sağlık turizminde yabancı hastalarla iletişim noktasında yabancı dil kritik bir önem taşıdığından, dil bilen ara eleman sayısının artırılmasına ihtiyaç duyulmaktadır.

Tablo 7: Batı Akdeniz’de Sağlık Eğitimi Veren Kurumlar ANTALYA 1.

Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi

Akdeniz Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi

Akdeniz Üniversitesi Turizm Fakültesi

Akdeniz Üniversitesi Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu

Akdeniz Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi

Akdeniz Üniversitesi Antalya Sağlık Yüksekokulu

Akdeniz Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu

Akdeniz Üniversitesi Gerontoloji

Akdeniz Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

10.

Döşemealtı Anadolu Sağlık Meslek Lisesi

11.

Elmalı Anadolu Sağlık Meslek Lisesi

12.

Kumluca Anadolu Sağlık Meslek Lisesi

13.

Serik Anadolu Sağlık Meslek Lisesi

14.

Korkuteli Anadolu Sağlık Meslek Lisesi

15.

Cemile Kuyumcu Anadolu Sağlık Meslek Lisesi 39

Sağlık Turizmi Yol Haritası

15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22.

BURDUR 1. 2. 3. 4. 5. ISPARTA 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 40

Cemile Kuyumcu Anadolu Sağlık Meslek Lisesi Özel Antalya Şifa Anadolu Sağlık Meslek Lisesi Özel Toros Yağmur Anadolu Sağlık Meslek Lisesi Özel Antalya Reşha Anadolu Sağlık Meslek Lisesi Özel Antalya Özek Anadolu Sağlık Meslek Lisesi Özel Medikal Anadolu Sağlık Meslek Lisesi Özel Antalya Anadolu Sağlık Meslek Lisesi Özel Anadolu Hastanesi Anadolu Sağlık Meslek Lisesi

Bucak Anadolu Sağlık Meslek Lisesi Gölhisar Anadolu Sağlık Meslek Lisesi Tefenni Anadolu Sağlık Meslek Lisesi Burdur Anadolu Sağlık Meslek Lisesi Özel Oğuzhan Anadolu Sağlık Meslek Lisesi Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi Süleyman Demirel Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Süleyman Demirel Üniversitesi Diş Hekimliği Süleyman Demirel Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Süleyman Demirel Üniversitesi Isparta Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Süleyman Demirel Üniversitesi Eğirdir Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Süleyman Demirel Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Süleyman Demirel Üniversitesi Eğirdir Anadolu Sağlık Meslek Lisesi Süleyman Demirel Üniversitesi Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu Isparta Anadolu Sağlık Meslek Lisesi Senirkent Dr. Tahsin Tola Anadolu Sağlık Meslek Lisesi Asım ve Sıddıka Selçuk Anadolu Sağlık Meslek Lisesi Yalvaç İbni Sina Anadolu Sağlık Meslek Lisesi Özel Altınbaşak Anadolu Sağlık Meslek Lisesi Özel Altınbaşak Bedri Ayhan Anadolu Sağlık Meslek Lisesi

Sağlık Turizmi Yol Haritası

Bilgi Kaynakları; Sağlık Bakanlığı ve Sağlık Turizmi Daire Başkanlığı; Sağlık turizmi ve turistin sağlığı ile ilgili hizmetleri planlamak, gerekli izinleri vermek, sağlık turizmi ile ilgili iş ve işlemleri ilgili kurum ve kuruluşlarla koordineli olarak yürütmekle görevlidir. Yaşlı ve engelli turizmi ve termal turizmi ile ilgili kaplıcaları, içme merkezlerini ve iklim kür merkezlerinin (Klimaterapi merkezlerini) faaliyetlerini sağlık turizmi açısından izlemek, yurt dışından ülkemize tedavi amaçlı gelecek hastaların sağlık turizmi açısından kabul kriterlerini oluşturmak ve bu hastaların talep ve şikâyetlerini incelemek, sağlık turizmi ve turistin sağlığı kapsamındaki hastalara gerektiğinde yardım ve danışmanlık hizmetlerini sunmak ve kayıtlarını tutmak, sağlık serbest bölgeleri ile buralarda sunulacak sağlık hizmetlerine ilişkin iş ve işlemleri yürütmek, sağlık alanında ikili işbirliği kapsamında ülkemize gelen ve tedavisi uygun görülen hastalara ilişkin işlemleri planlamak ve koordine etmektir. Sağlık turizmi daire başkanlığı, ülke genelinde tutmuş olduğu istatistikler ile veri sağlama noktasında etkin çalışmaktadır. Gerek yurtdışında, gerekse yurt içinde çeşitli platformlarda ülkenin sağlık turizmi alanındaki tanıtımını yapmaktadır. Bunlara ek olarak sağlık turizmi ile ilgili yasal düzenlemelerin yapılması noktasında da çalışmalarını sürdürmektedir. İl Sağlık Müdürlüğü; İl Sağlık Müdürleri ilde Sağlık Bakanının temsilcisi, Valinin sağlık danışmanıdır. Bağlı kuruluşların taşra teşkilatlarınca sunulan hizmetlerin Bakanlık politikalarına uygun bir şekilde yürütülüp yürütülmediğini gözetir ve denetler. Bakanlık ve bağlı kuruluşlarının taşra teşkilatı arasında hizmetin bütünlüğünü sağlamak amacıyla koordinasyonu sağlamak ve özel sağlık kuruluşlarının Bakanlık politikalarına ve düzenlemelerine uyumunu denetlemekle görevlidirler. İl Sağlık Müdürleri, Bakanlık merkezine paralel bir şekilde sistemin gözetim ve denetiminde yetkilidir. Sağlık hizmetlerinin daha verimli, etkili, etkin ve hakkaniyetli yürütülmesi açısından önemli bir role sahiptir. İl sağlık müdürlükleri sağlık konusunda istatistiki bilgi toplamakla birlikte sağlık turizmi konusunda da veri toplarlar. Özel hastanelerde tedavi gören hastaların kaydının tutulması, sağlık turizmi mevzuatının uygulanması ve gerekli düzenlemelerin yapılması konusunda çalışmaktadır. Bölgeye gelen sağlık turisti sayısı ve profili, hastane ve personel istatistikleri gibi verileri sağlamaktadırlar. Antalya İl Sağlık müdürlüğünde,

Sağlık Turizmi Yol Haritası

sağlık turizmine yönelik özel bir birim oluşturulmuştur. Isparta ve Burdur’da ise konuyla ilgili farkındalık düzeyi, yapılan kümelenme çalışmaları neticesinde artırılmıştır. Finansman Kaynakları; Ekonomi Bakanlığı, 2012/4 Döviz Kazandırıcı Hizmet Ticaretinin Desteklenmesi Hakkında Tebliğ; Ülkemizde cari açığın azaltılması ve döviz rezervlerinin artırılarak krizlere karşı daha dayanıklı bir ekonomik yapının oluşturulması amacıyla Ekonomi Bakanlığınca Döviz Kazandırıcı Hizmetlere yönelik olarak özel bir destek programı oluşturulmuştur. Bu hizmetlerin arasında sağlık turizmi faaliyetleri de yer almaktadır. Bu kapsamda Bakanlıkça firmalar, STK’lar ve kurum ve kuruluşlara verilecek desteklerin de kümelenme çalışmalarına hız vereceği öngörülmektedir. Bu kapsamda Ekonomi Bakanlığı, yurtdışı birim desteği, pazar araştırması desteği, tanıtım desteği gibi başlıklar altında sağlık turizmi projelerine ciddi kaynak aktarabilmektedir. Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı (BAKA) Mali Destek Programı; 14 Temmuz 2009 tarih ve 2009/15236 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulmuştur. BAKA’nın temel amacı, faaliyet alanı olarak belirlenen TR61 Düzey 2 Bölgesi’nin (Antalya, Isparta, Burdur) sürdürülebilir kalkınma ilkesiyle ekonomik, sosyal ve çevresel yönden kalkınmasını sağlamaktır. Ajans, bölgedeki üç ilin potansiyelini değerlendirerek rekabet gücünü artırmak ve bunları yaparken yerelleşmenin temel taşı olan katılımcılık bağlamında, ilgili tüm paydaşları bu sürece dâhil etmeyi hedeflemektedir. BMOP, BAKA ile yakın işbirliği içerisinde olup saha çalışmalarına aktif olarak katılarak projeye destek vermiştir. Sağlık turizmi sektörünün ihtiyaçlarının belirlenmesi noktasında ortaya çıkabilecek işbirliği imkânları ve özel sektör projelerinin hayata geçirilmesine yönelik BAKA destek mekanizmalarının kullanılması mümkün olabilecektir. Bu tip projelerin desteklenmesi, Batı Akdeniz’de gelişmeye başlayan sağlık turizmi sektörünün önünün açılması bakımından son derece önemlidir. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Kümelenme Destek Programı; Bakanlık 2013 yılında özellikle ihracata yönelik sektörlerin kümelenme faaliyetlerinin artırılması ve benzer faaliyetleri yürüten sektör paydaşlarının ortak hareket etmesi ve rekabet edebilirliğinin artırılması amacıyla bir kümelenme destek programı çağrısı yapmıştır. Sağlık turizmi kümelenme çalışmaları sırasında bu kaynakların da kullanılması 42

Sağlık Turizmi Yol Haritası

düşünülmektedir. Yapılan kümelenme çalışmalarının bakanlıkça uygun görüldüğü takdirde desteğe hak kazanacağı ve sektörce nitelikli projelerin yaratılması amaçlanmaktadır. Bakanlığın desteklerinin, kümelenmenin ilk aşamasından nihai sonuçların elde edilmesine kadar geçen tüm aşamaları kapsayıcı şekilde dizayn edildiği görülmektedir. 3.3.2. Firma Stratejileri ve Rekabet; “Rekabet Elması” modelinin “firma stratejileri ve rekabet” olarak adlandırılan kısmında, işletmelerin yönetim yapısını düzenleyen şartlar ve firmalar arasındaki rekabet incelenmektedir. İş kümesi aktörlerinin arasındaki yapıcı rekabetin desteklenmesi, faydaları kanıtlanmış ve bulgularla desteklenmiş bir olgudur. Örneğin; kümeler üzerinde yapılan deneysel çalışmalar iş kümelerinde bilginin artan ve yoğunlaşan rekabet ile üretildiğini ortaya koymaktadır. Porter, küme dinamiklerinin en önemli unsurlarından birisinin firmalar arası rekabet olduğunun altını çizmektedir. Küme teorisi “iş kümelerinde bilginin yerel hareketlilik ve kişiler arasındaki sosyal ilişkiler aracılığı ile ortaya çıkan yayılma etkisiyle yaratıldığını” belirtmektedir. Burada, iş kümesindeki firmaların stratejileri ve rekabet halindeyken işbirliğine karşı yaklaşımları, kritik unsurlardan biridir. Küme içerisinde birbirleriyle sürekli bir rekabet içinde olan işletmeler, sürekli olarak yenilenme ve kendilerini rakipleri arasında farklılaştırma konusundaki motivasyonlarını ve dinamik yapılarını koruyabileceklerdir. Dolayısıyla firma stratejileri ve rekabet, bölgesel inovasyon dinamiklerini kullanarak bölgesel rekabet gücüne katkıda bulunur. Firma Stratejileri ve Rekabet Avantajlar:

➢ Batı Akdeniz bölgesindeki sağlık kuruluşları, sağlık hizmetlerini yüksek kalitede sunmakta, böylece rekabette fiyattan ziyade kaliteyi tercih etmektedirler.

➢ Sağlık turizmi kuruluşları arasında uluslararası akreditasyona önem verilmektedir.

➢ Firmalar arası rekabet yerelden ziyade ulusal veya uluslararası alanda yapılmaktadır. 43

Sağlık Turizmi Yol Haritası

➢ Yurtdışı tanıtım ve pazarlamanın önemi firmalar tarafından iyi bilinmektedir.

➢ Sağlık turizmi kuruluşları ortak bir tanıtım politikası oluşturulmasının gerekliliğine inanmaktadır.

Dezavantajlar:

➢ Sağlık sektöründe yabancı dil bilen ara elaman sıkıntısı yaşanmaktadır.

➢ Sağlık hizmetleri fiyatlarına alt ve üst limitin konulması noktasında bir görüş birliğine varılmamıştır.

➢ Özel firmalar, SGK’nın belirlediği fiyatlarla yabancı hasta tedavisinin ve sağlık turizmi yapılmasının mümkün olmadığını düşünmektedir.

➢ Yurtiçinde, özel hastanelerin tedavi hizmetleri ile alakalı reklam yasağı mevcuttur.

➢ Ucuz fiyat politikasıyla sağlık hizmetlerinin pazarlanmasının sakıncalı olduğu düşünülmektedir.

➢ Özel sektörde çalışan sağlık personeli, iş güvencesi sebebiyle kamuya kaymaktadır.

➢ Yabancı sigorta şirketleri Türkiye konusunda temkinli davranmaktadır.

➢ Turistin sağlığında bazı etik problemler yaşanabilmekte, bu da bölgenin markalaşmasına gölge düşürebilmektedir.

➢ SPA ve Wellness merkezlerindeki sorumlu kişilerin doktor olmaması özellikle yurtdışındaki hastalar açısından sıkıntı oluşturmaktadır.

3.3.3. Talep Koşulları; Talep Koşulları, yerel pazarın yapısını ve dinamiklerini inceler. Porter’ın küme teorisine göre yerel talebin, kümelerin rekabet gücünü etkileyen üç önemli özelliği bulunmaktadır: (1) Yerel talebin yapısı, (2) Yerel talebin büyüklüğü ve büyüme potansiyeli ve (3) Yerel tercihlerin ihracat pazarlarına yansıtılış mekanizmaları. Yerel talebin büyüklüğü ve gelişimi ile ilgili mülahazalar ise esasen bir iş kümesinin en rahat ulaşabileceği pazar potansiyelinin analizinden ibarettir. Yerel talep potansiyelinin güçlü olması, çoğu kez, iş kümeleri için bir avantaj olarak addedilir. Ancak; özellikle yerel piyasası dar olan ülkelerdeki bazı iş kümeleri bu durumu

Sağlık Turizmi Yol Haritası

bir avantaj haline çevirmeyi başarmış ve daha etkin uluslararası iş yapma stratejileri izleyerek rekabetçiliklerini artırmayı başarmışlardır. Talep Koşulları Avantajlar:

➢ Bölge, yabancı ziyaretçiler ve turistler tarafından bilinen bir bölge olduğundan iyi bir tanıtımla sağlık hizmetlerine olan talebin yüksek olacağı düşünülmektedir.

➢ Tedavinin yanında tatil yapabilme imkânlarının varlığı ulusal ve uluslararası talebi artıran bir unsurdur.

➢ Hastanelere yerel kaynaklı talep mevcuttur. Bunun yanında turistin sağlığı kapsamında bölgeye gelen turistin talepleri mevsimsel olarak yüksek olabilmektedir.

➢ Hastanelere uluslararası talep mevcuttur. Organ nakli bölgeye pek çok hasta getirmiştir. Bunun yanında saç ekimi, kanser tedavisi, tüp bebek, estetik, spor turizmi, sağlıklı yaşam, şişmanlık gibi alanlarda uluslararası talep mevcuttur.

➢ Hastaneler genellikle ulusal sermayeye sahiptir. Yabancı sermayesi olan hastaneler de mevcuttur.

➢ Özel hastanelerin SGK ile anlaşma yapmaları yerel talebi özel hastanelere kaydırmaktadır.

Dezavantajlar:

➢ Uluslararası sermayelerden hastanelere ortaklık ve ya satın alma şeklinde talepler gelmektedir.

➢ Kamu hastanelerinin güçlü olması özel hastaneler için dezavantaj olabilmektedir.

➢ Kamu hastanelerinin uygun fiyat politikası ve sağlık sigortası, yerel talebin kamu hastanelerine kaymasına yol açabilmektedir.

Küresel Talep; Sağlık turizmine olan talep, sağlık hizmetlerinin pahalı olması ve hizmet almak için bekleme sürelerinin uzun olması gibi sebeplerle her geçen gün artmaktadır. Amerika ve Avrupa gibi, sağlık sigortasının pahalı olduğu, 45

Sağlık Turizmi Yol Haritası

bazı önemli tedavilerin sigorta kapsamı dışında kaldığı, çeşitli tedaviler için uzun bekleme sürelerinin olduğu ya da alternatif tedavi yöntemlerinin az olduğu ülkelerdeki sağlık turistleri Hindistan, Tayland, Malezya, Singapur, Güney Kore, Kosta Rika gibi gelişmekte olan ülkelere tedavi olmak amacıyla seyahat etmektedir. Dünya’da yıllık %20 ile %30’luk bir artış hızı ile büyüyen sağlık turizminin 2012 senesinde pazar payının 100 milyar dolar olduğu tahmin edilmektedir. OECD verilerine göre dünya çapındaki medikal turist sayısının 50 milyon olduğu tahmin edilmektedir. Sağlık turizminde, belirli sağlık hizmetleri için başka bir ülkeye gitmek, bulunduğu ülkeye ve tedavi türüne göre hastaya %60 ile %80 oranlarında fiyat avantajı sağlayabilmektedir. Sağlık turistleri, tedavi olmak amacıyla gidilecek ülke ve sağlık kuruluşunu seçerken, kaliteli hizmeti uygun fiyata ve kısa zamanda almayı göz önünde bulundurmaktadırlar. Treatment Abroad isimli İngiliz kaynaklı bir şirketin 2012 senesinde yaptığı Medikal Turizm Anketine göre, 2010 senesinde 60 bin İngiliz hasta sağlık amaçlı seyahat etmiştir. Bunların %41’i kozmetik ameliyat, %32si diş, %9u şişmanlık tedavisi, %4,5 ise kısırlık tedavisi için yurtdışına gitmiştir. İngiliz bir hastanın tedavi başına 5 ile 8 bin dolar arasında harcama yaptığı hesaplanmıştır. 2007 yılında 750 bin Amerikalının medikal amaçlı yurtdışına çıktığı, bu sayının 2010 senesinde 6 milyon olduğu ve 2017 senesinde de 10 milyon olacağı tahmin edilmektedir. Amerikalı sağlık turistleri, dünyadaki medikal turistlerin yaklaşık %20’sini oluşturmaktadır. Sigorta şirketleri de yurtdışında bulunan hekimleri ve sağlık kuruluşlarını sundukları hizmetin kapsamına alarak yurtdışında tedavi olmayı bir seçenek olarak sunmaktadırlar. İşverenlerin sağlık harcamalarını azaltmak için çalışanlarına yurtdışında tedavi olma seçeneğini sunmaları da küresel talebi artıran bir unsurdur. 3.3.4. İlgili ve Destekleyici Sektörler; Rekabet elması çerçevesinde ilgili ve destekleyici sektörlerin rekabetçi varoluşu, iş kümesinin rekabet gücünü belirleyici unsurlardan biridir. İlgili ve destekleyici sektörlerin varlığına ek olarak iş kümesi ile bağlantılarının güçlü olması da ayrıca önemlidir. 46

Sağlık Turizmi Yol Haritası

Sağlık Turizmi sektöründe destekleyici ve ilgili sektörler olarak; havayolları ve ulaşım hizmetleri sektörü, hava/kara ambulans ve hasta nakil şirketleri, oteller ve konaklama tesisleri, sigorta şirketleri, sağlık turizmi aracı kurumlar, seyahat acenteleri, tur operatörleri, rehberler, akreditasyon kuruluşları (JCI, Temos), kamu kurumları (Valilik, İl Sağlık Müdürlüğü, SGK, Kamu Hastaneleri Birliği, kalkınma ajansları vb), alternatif tıp ve tamamlayıcı tıp merkezleri, sağlıklı yaşam ve anti aging merkezleri, kaplıca ve kür merkezleri, spa ve wellness merkezleri, golf merkezleri, geriatri merkezleri, yurt dışına hasta gönderen dernek ve birlikler sayılabilir. Batı Akdeniz’deki turizm sektörünün yukarıda sözü edilen destekleyici sektörlerdeki yoğun tecrübesi Sağlık turizminde kümelenmeyi kolaylaştırıcı bir rol oynamaktadır. Bu sektörlerin tecrübesinin yanında mesleki örgütlenmesi ve sivil toplum ayağı da oldukça kuvvetlidir. Havayolları ve Ulaşım Hizmetleri; Batı Akdeniz Bölgesinde 3 havalimanı bulunmakta ve ülke içerisindeki havalimanı bulunan illere ve dünyada 53 noktaya, yılda 30 milyona yakın yolcu taşındığı bilinmektedir. Bu açıdan bakıldığında Bölgeye özellikle Avrupa ve diğer bazı önemli merkezlerden gelecek hastaların maksimum 3 saatlik bir uçuşla ulaşabileceği değerlendirilmektedir. Antalya Havalimanı kendi kapasiteleri ölçüsünde 2012 yılında Avrupanın en iyi havalimanı ödülünü almaya da hak kazanmıştır. Isparta ve Gazipaşa’daki havalimanlarının aktif olarak kullanılması ve yeni uçuş ağlarıyla direkt uçuşların artırılması ile birlikte bölgeye yurtdışından ulaşımın oldukça kolay sağlanabileceği düşünülmektedir. Havayolları dışında seyahat acenteleri tarafından işletilen şehir içi ve şehirlerarası ulaşım hizmeti sağlayan firmaların sayısı da oldukça fazladır. Ayrıca Expo 2016 Antalya ve ICCA 2014 gibi dünya çapında ses getirecek olan organizasyonlara ev sahipliği yapacak bölgenin ulaşım altyapısının hükümet eliyle giderek güçlendirileceği ve yüksek hızlı tren hatları da dahil olmak üzere değişik ulaşım stratejilerinin geliştirileceği düşünülmektedir. Oteller ve Konaklama Tesisleri; Batı Akdeniz Bölgesi ve özellikle Antalya ili turizm konusunda son 30 yıl içerisinde oldukça önemli bir mesafe kat etmiş ve bu konuda hem çok büyük bir bilgi ve tecrübe birikimine ulaşmış hem de dünyadaki diğer turizm merkezleri ile yarışır hale gelmiştir. Bu gelişmede en önemli payı oteller ve konaklama tesislerinin sağlamış olduğu kaliteli hizmet anlayışı almaktadır. Bugün Antalya’da yaklaşık 700 adet beş yıldızlı otel bulunmakta ve her geçen gün yenileri yapılmaktadır.

Sağlık Turizmi Yol Haritası

Antalya yöresindeki konaklama tesislerinin genel durumu incelendiğinde Kültür ve Turizm Bakanlığından belgeli konaklama tesisleri 725 işletme belgeli ve 143 yatırım belgeli olmak üzere 868 tanedir. Toplam oda sayısı 192.268, toplam yatak kapasitesi ise 412.278’dir. Bu sayıya belediye belgeli tesislerde eklendiğinde Antalya ilinde toplamda yaklaşık yatak kapasitesi 500.000’e ulaşmıştır. Yıl geneline bakıldığında Antalya ilindeki turizm merkezlerine ve ilçelerine göre değişmekle birlikte kapasite kullanım oranı düşmektedir. Bu durum ciddi bir atıl kapasite problemini ortaya çıkarmaktadır. Buna rağmen girişimciler özellikle Antalya’nın kıyı kesimlerinde yatırımlarına devam etmektedirler. Devlet teşvikleri ve Türk vergi mevzuatındaki özendirmeler yatak kapasitesi artışını tetiklemeye devam etmektedir. Konaklama işletmelerinin büyük bölümü kitle turizmine uygun ve ölçek ekonomisinden yararlanmak amacıyla yapılmış büyük tesislerdir. Kültür ve Turizm Bakanlığından arazi tahsisleri ve teşviklerle yapılmış olan tesislerin hemen hepsi yatırım belgelerindeki yatak sayılarının çok üzerine çıkmıştır. Özellikle Antalya’nın kıyı kesimindeki belli bölgelerde tesis sayılarında ciddi yoğunlaşmalar yaşanmaktadır. Seyahat Acentesi ve Tur Operatörü Hizmetleri; TÜRSAB Antalya Bölgesel Yürütme Kurulundan alınan Haziran 2012 istatistiklerine göre, Bölgede faaliyette bulunan A Grubu seyahat acentesi sayısı 922, B Grubu seyahat acentesi sayısı 5 ve C Grubu seyahat acentesi sayısı 8 olmak üzere toplam 935 seyahat acentası bulunmaktadır. Bölgede seyahat aracıları olarak hizmet veren seyahat acenteleri ve tur operatörleri faaliyet alanlarına göre farklılıklar göstermektedir. Seyahat acentalarının büyük bir bölümü kitle turizmi anlayışı içerisinde Antalya’ya turist gönderen tur operatörlerinin karşılayıcı hizmetlerini (transfer, tur organizasyonu, vb.) yürütmektedirler. Bir diğer tabirle yöredeki turizm operasyonundan sorumludurlar. Acentelerin bazıları ise tur paketinin oluşturulması ve satışını yapacak şekilde çalışmaktadırlar. Ancak tur operatörlerinin büyük bölümü yabancıdır. Bu durum özellikle yörenin sahip olduğu turistik ürün ve hizmetin pazarlanmasında sıkıntılar doğurmaktadır. Özellikle yerli tur operatörlerin sayısının az olması Antalya ilindeki turizm sektörünü güçsüzleştirmektedir. Yeme İçme Hizmetleri; Yeme içme hizmetlerini konaklama işletmelerinin bünyesindeki ve dışarıdaki yeme içme hizmetleri olarak ayırmak gerekmektedir. Bu ayırım yörede konaklama işletmelerinde uygulanan her şey dâhil sistemi pansiyon türünün getirdiği bir zorunluluktur. Bölgede Ticaret ve Sanayi Odalarına 48

Sağlık Turizmi Yol Haritası

bağlı toplam 1500 civarında yiyecek içecek işletmesi bulunmaktadır. Bunlardan yaklaşık 950’si geleneksel restorandır. Antalya ili ve ilçelerinde çok sayıda yeme-içme ünitesi olmasına rağmen nitelik ve çeşitlilik açısından sorunlar yaşanmaktadır. Yeme içme hizmetleri Türk mutfağının zenginliğini yansıtacak çeşitlilik ve nitelikte değildir. Konaklama işletmelerinin dışında turist yeme içme talebinin düşük olması, esnaf enflasyonundan kaynaklanan fiyat rekabeti, ürün ve hizmet kalitesinde sorunlar yaşanmasına yol açmaktadır. Hijyen standartları konusunda da eksiklikler söz konusudur. Konaklama işletmelerinin içerisindeki yeme içme hizmetlerinin kalitesi turistin ödediği fiyatla doğru orantılı olarak değişmekle birlikte yüksek kalitedir. Ancak herşey dâhil sisteminde maliyetleri düşürme baskısı yiyecek içecek hizmetlerinin kalitesi üzerinde de baskı yaratmaktadır. Turist Rehberliği Hizmetleri; Antalya ilinde özellikle bazı yabancı dillerde rehber enflasyonu bulunmaktadır. Ender diller olarak ifade edilen dillerde rehber ihtiyacının olduğu da vurgulanmaktadır. Ancak mesleğin profesyonelleşmesi ve kurumsallaşması gerektiğine vurgu yapılmakta ve rehberlerin yetişme sürecinin lisans düzeyinde eğitimle sağlanması gerekmektedir. Hızlı rehberlik kursu açmayla rehberlik için gerekli olan yetkinliklerin kazanılamayacağı belirtilmektedir. Rehberler özellikle çalışma koşullarından, meslek standartlarının olmamasından yakınmaktadırlar. Mesleki denetim yetersizliği ve kaçak rehberlik, hizmetin niteliğini ve kalitesini düşürmektedir. Ağırlıklı olarak kaçak rehberlik nedeniyle ortaya çıkan kötü imaj da bir diğer sorundur. 3.3.5. Sağlık Turizmi Çalışmasında İşbirliği Yapılan Kurumlar; Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı (BAKA): 14 Temmuz 2009 tarih ve 2009/15236 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulmuştur. BAKA’nın temel amacı, faaliyet alanı olarak belirlenen TR61 Düzey 2 Bölgesi’nin (Antalya, Isparta, Burdur)-sürdürülebilir kalkınma ilkesiyle ekonomik, sosyal ve çevresel yönden kalkınmasını sağlamaktır. Ajans, faaliyet alanındaki her ilin potansiyellerini değerlendirerek rekabet gücünü artırmak ve bunları yaparken yerelleşmenin temel taşı olan katılımcılık bağlamında, ilgili tüm paydaşları bu sürece dâhil etmeyi hedeflemektedir. BAKA, BMOP ile yakın işbirliği içerisinde olup saha çalışmalarına aktif olarak katılarak projeye destek vermiştir. Sağlık turizmi sektörünün ihtiyaçlarının belirlenmesi üzerine ortaya

Sağlık Turizmi Yol Haritası

çıkabilecek işbirliği imkânları ve özel sektör projelerinin hayata geçirilmesine yönelik, BAKA destek mekanizmalarının kullanılması mümkün olabilecektir. Bu tip projelerin desteklenmesi Antalya’da gelişmeye başlayan sağlık turizmi sektörünün önünün açılması bakımından çok önemlidir. Sağlık Bakanlığı, İl Sağlık Müdürlükleri ve Kamu Hastaneleri Genel Sekreterlikleri: Gerek sağlık turizmi konusunda tanıtım ve uygulamalara ilişkin mevzuatın oluşturulması gerekse sağlık turizminin ana aktörü olan hastaneler arasında koordinasyon ve denetimin sağlanması konusunda destek ve işbirliği sağlanabileceği düşünülmektedir. Sağlık Turizmi Daire Başkanlığı: Yeni teşkilat yasasıyla “sağlık turizmi ile ilgili iş ve işlemleri yapmak ve ilgili kurumlarda arasındaki koordinasyonu sağlamak” görevini üstlenmiştir. Bu kapsamda sağlık hizmetleri genel müdürlüğü bünyesinde sağlık turizmi daire başkanlığı kurulmuştur. Çalışma Alanı: Sağlık turizmi çalışmaları tıp turizmi, termal turizm, yaşlı ve engelli turizmi olarak geniş kapsamlı olarak değerlendirilmektedir. Ayrıca, ülkemize gelen yıllık 32 milyon turiste de acil sağlık hizmeti olarak turistin sağlığı kapsamında hizmet verilmekte ve denetlenmektedir. İstatistikler ve Web Kaydı: Kamu, özel ve üniversite hastanelerine gelen yabancı uyruklu hastalar düzenli olarak web tabanlı bir programla kayıt edilip toplanmaktadır. Bunun neticesinde elde edilen veriler bu raporda kapsamlı olarak değerlendirilmektedir. Örneğin, 2008’de 74.093, 2009’da 91.961, 2010’da 109.678 ve 2011’de 156.176 yabancı hasta Türkiye’de ücretli olarak tedavi görmüştür. Kayıt sisteminden ülkelere, illere, branşlara, hastanelere göre istatistiksel rapor alınmaktadır. Yurtdışı Çağrı Merkezi: 7/24 saat dört dilde (İngilizce, Arapça, Rusça ve Almanca) ülkemize gelen tüm yabancı hastalara ve turistlere sağlık alanında tercümanlık destek hizmeti verilmektedir. Turistler, acil durumlarda 112 bilgi edinme ve şikâyet durumlarında 184 telefon numaralarından kendi anadillerinde konuşarak hizmet alabilmektedir. Çağrı merkezinde 21 kişi vardiyalı olarak çalışmakta olup aylık ortalama 900 çağrıya cevap verilmektedir. Bunun yanı sıra birçok yazılı çevirilere ve toplantılara tercüman olarak destek verilmektedir.

Sağlık Turizmi Yol Haritası

Web Sitesi: Ülkemizdeki sağlık turizmi potansiyelini anlatan ve 4 dilde yayın yapan web sitesi sürekli güncellenmektedir. (www.saglikturizmi.gov.tr / www.healthtourism.gov.tr ) Bu siteyle ülkemizin sağlık sistemi ve sağlık turizmi potansiyeli dört dilde tüm dünyaya tanıtılmaktadır. Herkes bu web sitesinden sağlık turizmi ile ilgili istatistiksel bilgilere ulaşabilmektedir. Ziyaretçi sayısı günlük 300-400 civarındadır. Sağlık Serbest Bölgesi (SSB) Çalışmaları: 663 sayılı KKK’nin 49. Maddesinde SSB oluşturulabilmesinin önü açılmış olup Ekonomi bakanlığı ile gerekli mevzuat çalışmaları devam etmektedir. 2012 yılı sonuna kadar bu çalışmaların tamamlanması planlanmaktadır. Ekonomi Bakanlığı; Ülkemizde cari açığın azaltılması ve döviz rezervlerinin artırılarak krizlere karşı daha dayanıklı bir ekonomik yapının oluşturulması amacıyla Ekonomi Bakanlığınca Döviz Kazandırıcı Hizmetlere yönelik olarak özel bir destek programı oluşturulmuştur. Bu hizmetlerin arasında sağlık turizmi faaliyetleri de yer almaktadır. Bu kapsamda Bakanlıkça firmalar, STK’lar ve kurum ve kuruluşlara verilecek desteklerin de kümelenme çalışmalarına hız vereceği öngörülmektedir. Bu kapsamda Ekonomi Bakanlığı, yurtdışı birim desteği, pazar araştırması desteği, tanıtım desteği gibi başlıklar altında sağlık turizmi projelerine ciddi kaynak aktarabilmektedir. Ayrıca yukarıda sözü edilen sağlık serbest bölgeleri konusunda da Sağlık Bakanlığı ile ortak çalışmalar yapılarak hukuki altyapı oluşturulmaya çalışılmaktadır. 3.3.6. Sonuç Yapılan değerlendirme ve saha çalışmasında, Batı Akdeniz’deki sağlık turizmi paydaşlarının sağlık ve turizm alanında sahip olduğu tecrübesi, bölgenin iyi ulaşım olanakları, teknik donanımlı hastane ve doktorları, doğal kaynakları, çevresel koşulları ve iklim avantajları gibi unsurların sağlık turizminin gelişimine katkı sağladığı görülmüştür. Diğer yandan, turizm nedeniyle sağlık turizminin tanıtımının birebir yapılabilmesi İstanbul ve Ankara’dan sonra Batı Akdeniz’in ülkede en çok hastaneye sahip bölge olması, sağlık turizmi paydaşlarını talep yönünden olumlu etkileyecektir. Özellikle organ nakilleri ve başarılı rekonstrüktif cerrahi operasyonlar, estetik cerrahi ile yapılan replantasyonlar bölgenin adını hem ülke çapında hem de dünyada duyulmasına neden olmuş ve sağlık alanındaki ününü artırmıştır. Bu durum, Porter’ın da ifade ettiği rekabetçiliğin gelişme endekslerini olumlu etkileyen bir sonuçtur. Kümenin oluşumu ve ilerleyebilmesi için 51

Sağlık Turizmi Yol Haritası

hem kamu kurumları hem de özel sektör içerisinde işbirliğinin kuvvetli olduğu yapılan saha araştırmalarında ortaya çıkmıştır. Bölgede konaklama, yeme içme ve rehabilitasyon hizmetleri konusunda yaklaşık 25 yıllık bir tecrübe söz konusudur. Sağlık turizminin tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de ivme kazanması yatırımcılar açısından yakından değerlendirilmesi gereken konular arasında yer almaktadır. Sağlık turistinin normal bir turiste oranla yaklaşık beş kat daha fazla harcama yapması bu sektörün önemini vurgulamaktadır. Türkiye’ye gelen milyonlarca turiste Türkiye’nin sağlık turizmindeki potansiyelinin tanıtılması, ülkemizin sadece turizm alanında değil sağlık alanında da tanınmasını sağlayacaktır. Çeşitli ülkelerde bulunan sigorta şirketleri sağlık giderlerini azaltmak amacıyla çalışanlarına yurt dışı sağlık hizmetlerini önermekte, sundukları hizmet kapsamını yurtdışı hekimleri de içerecek şekilde genişletmektedirler. Bu eğilim sağlık turizminin geleceği açısından önemli bir göstergedir ve sağlık turizminin kapsamının giderek genişlediğini göstermektedir. Bu anlamda, sağlık sektörümüzün sağlık turizmi pastasından pay alabilmesi için yabancı sigorta şirketleriyle ilişkilerini güçlendirmesi önem arz etmektedir. Sağlık turizminin gelişimi için hastanelerin ve sektördeki diğer aktörlerin işbirliği içerisinde olmaları önemlidir. Sağlık turizminin ana aktörleri hastanelerdir fakat pazarlaması, konaklama hizmetlerinin sunulması, sigortanın yapılması gibi konularda farklı aktörlerle işbirliği yapılması gerekmektedir. Dolayısıyla, aktörler arasındaki iletişimin güçlendirilerek tanıtımın ortak bir zeminde yapılması faydalı olacaktır. Sağlık sektöründe birliktelik sağlandıkça tanıtım konusunda gelişme kaydedilebilecektir. Sağlık turizminin gelişimi için üzerinde durulması gereken diğer bir konu ise dil bilen sağlık personelinin yetiştirilmesidir. Ülkemize gelen hastanın tıbbi açıdan doktorla olan iletişimi hayati bir önem arz etmektedir. Dolayısıyla tıbbi terminolojiye sahip sağlık personeli yetiştirmek hastayla iletişim açısından kritik bir öneme sahiptir. Önemle üzerinde durulması gereken bir diğer konu etik bir yapılanmaya gitmektir. Ülkemizde tedavi olan hastanın başına gelebilecek tıbbi hatalardan kaynaklanan sorunların giderilmesinde hukuki yapılanmanın

Sağlık Turizmi Yol Haritası

oluşturulması faydalı olacaktır. Bununla birlikte turist sağlığında yaşanan güven problemine çözüm bulmak, uzun vadede sağlık turizmi için olumlu sonuçlar doğuracaktır. Ülkemizin yurtdışı tanıtımında sunulan sağlık hizmetlerini kalite bazında tanıtmak sağlık kuruluşları tarafından tercih edilen bir yaklaşımdır. Sağlık kuruluşları arasındaki genel kanı, sağlık hizmetlerinde en önemli pazarlama unsurunun kalite olduğudur. Tanıtımın öncelikle kalite bazında yapılması ve fiyatın destekleyici bir unsur olarak kullanılması öngörülmektedir. Sağlık turizminde atılabilecek adımlardan bir tanesi de ortak bir tanıtım politikası oluşturarak her bölgeyi sunabileceği en iyi sağlık hizmeti bazında markalaştırmak ve bunu teşvik etmektir. Organ naklinde belli bir bölge marka haline gelirken, onkolojide diğer bir bölge markalaşabilir ve böylece belirli alanlardaki en iyiler belirlenerek daha etkili bir tanıtım yapılabilir. Sağlık turizminde hedef seçilen ülkelerin sağlık ihtiyaçlarının tespit edilmesi önemlidir. Her ülkenin kendine özgü bir sağlık sistemi ve buna bağlı sorunları ya da eksiklikleri bulunmaktadır. Söz konusu eksikliği veya talebi tespit etmek ve buna yönelik ülke bazında pazarlama stratejileri belirlemek fayda sağlayacaktır. Örneğin Amerika’nın ve Ortadoğu’nun ihtiyaç duydukları sağlık hizmetleri farklılık göstereceğinden bu ihtiyaçların iyi tespit edilmesi ve bunlara yönelik pazarlama ve tanıtım stratejilerinin geliştirilmesi sağlık turizminin gelişimi açısından önem arz etmektedir. Sağlık turizmi yoğun çaba gerektiren bir konu olmakla beraber, sağlık alanında güvenin oluşturulması ve doğru pazarlara doğru ürünlerin tanıtılmasıyla gelişime son derece açık bir sektördür. Sağlık turizminin temel aktörleri olan hastanelerin devletin sunmuş olduğu teşviklerden yararlanmaları sektörün gelişimi açısından önemlidir. Konuyla ilgili yapılacak bilimsel ve akademik çalışmalar, konunun önemini ortaya koymak adına önem arz etmektedir. Yapılacak olan karşılaştırmalı ülke analizleri, örneğin Hindistan ve Tayland ile yapılacak karşılaştırmalı incelemeler ve bu konuda en iyi örneklerin incelenmesi sağlık turizmi aktörlerinin stratejik hedef oluşturmasında belirleyici olacaktır.

Sağlık Turizmi Yol Haritası

Sonuç olarak ülkemizin ve beraberinde Batı Akdeniz bölgesinin gerek sağlık alanında gerekse ileri yaş, engelli ve spa-wellness alanlarında hak ettiği konuma gelebilmesi, var olan potansiyeli en iyi şekilde değerlendirmekle mümkün olacaktır. Tanıtım faaliyetlerinin amaca yönelik yürütülmesi ve tanıtıma konu olan sağlık ve ilgili kuruluşların işbirliği ve birlikteliği Batı Akdeniz bölgesinde sağlık turizminin gelişimine katkı sağlayacaktır. Kümelenme faaliyetleri halihazırda bulunan potansiyelin düzenli, koordineli ve kurumsal bir statü içerisinde kuralları oluşturulmuş rekabetçi bir yapıda gelişmesine katkı sağlayacaktır.

Sağlık Turizmi Yol Haritası

4. SAĞLIK TURİZMİ SEKTÖRÜNÜN GELİŞİMİ İÇİN GEREKLİ YETENEK VE KABİLİYETLER Yukarıdaki bölümlerde sektörün kapsamlı bir analizi yapılmıştır. Sektörün bundan sonraki dönemde gelişimini sürdürebilmesi için aşağıdaki sıralanan başarı unsurları ve başarı unsuru için gerekli olan yetenek ve kabiliyetlere sahip olması gerekmektedir. Aşağıda sıralanan unsurların ve kabiliyetlerin bir kısmı hali hazırda sektörde belli ölçüde mevcuttur. Ancak sektörün gelişimi için aşağıdaki yetenek ve kabiliyetlerin arttırılmasına yönelik çalışmaların yapılmasına ihtiyaç duyulmaktadır.

Tablo 8: Sağlık Turizminde Başarı Unsurları ve Gerekli Yetenek ve Kabiliyetler Ana Başarı Unsurları

Gerekli Yetenek ve Kabiliyetler

Firmaların Gelişimi

• Sektördeki firmaların kurumsal kapasitelerinin gelişmesi gereklidir. Firmaların ihtiyaç duyduğu alanlarda danışmanlık ve eğitim hizmetleri verilmelidir. • Firmalar arası yapıcı rekabetin özendirilmesi gerekmektedir. • Sektörün gelişimini destekleyecek bir yönetişim yapısı kurulmalıdır. Bu yapıda yönetimin ağırlığı kamu-özel sektör kuruluşlarının ve hastane temsilcilerinin olmalıdır.

İşbirlikleri ve Güven

• İşbirliği kültürünün oluşması gereklidir. Sağlık kuruluşlarının ve ilgili paydaşların ortak hareket etme ve işbirliğinin sağladığı faydaya vurgu yapılması gerekmektedir. • Firmalar arası güven ortamının yaratılması gereklidir. • İşbirlikleri ve güven ortamının yaratılabilmesi için yurtdışı ve yurtiçindeki başarılı örneklerin incelenmesi faydalı olacaktır.

İnsan Kaynaklarının Gelişimi

• Sektörün ihtiyaç duyduğu nitelikli ara eleman arzının artması gerekmektedir. Bunun için ilgili mesleki eğitimlerin verilmesi gereklidir. • Hali hazırda sektörde çalışan personelin bilgi ve becerilerinin geliştirilmesi gereklidir. • Satış ve pazarlama bilgi ve becerilerinin geliştirilmesi gereklidir.

Sağlık Turizmi Yol Haritası

Tablo 8: Sağlık Turizminde Başarı Unsurları ve Gerekli Yetenek ve Kabiliyetler (Devamı) Ana Başarı Unsurları

Gerekli Yetenek ve Kabiliyetler

Yurt Dışı Hasta Kabul • Yurt dışı hedef pazarların analizi yapılabilmeli ve hasta eğilimleri izlenebilmelidir. Kabiliyetlerinin Gelişimi • Hasta potansiyeli olan ülkelerin ziyaret edilmesi ve sektörün bilinirliğinin artması sağlanmalıdır. • Sağlık turizmi pazarlarında firmalar arası işbirlikleri gereklidir. • Sektör olarak ortak fuar katılım sayıları artırılmalıdır. Altyapı Gelişimi

• Akredite olmuş, sektörün ihtiyaç duyacağı bütün testleri makul sürede ve makul bedelle yapabilecek hastanelerin kurulması ve geliştirilmesi önemli bir ihtiyaç olarak ortaya çıkmaktadır. • Sektördeki hastanelere, hasta yönlendirmesinde ve ortak faaliyetlerde koordinasyon sağlayacak geniş çaplı bir çağrı merkezinin kurulması faydalı olacaktır.

Ar-Ge Kapasitesi

• Hastaneler ve yeni tedavi yöntemlerinin hizmet sektörü olarak kabul edilerek desteklenmesi. • Üniversiteler ve araştırma enstitüleri ile hastanelerin Ar-Ge işbirliklerinin artırılması.

Sağlık Turizmi Yol Haritası

5. SAĞLIK TURİZMİ SEKTÖRÜ İÇİN GELİŞİM PROJELERİ 5.1. Gelişme ve öğrenme boyutu stratejileri İnsan Kaynakları Geliştirme: Bu strateji kapsamında sağlık turizminde çalışanları hem sayısal olarak hem de niteliksel olarak artırmak hedeflenmektedir. Özellikle bazı bölgelerde hastanelerin istihdam edecek personel bulmada sıkıntılar yaşadığı belirlenmiştir. Sağlık turizminde çalışacak insan sayısının ve niteliğinin artırılmasına yönelik çalışmalar yapılması önemlidir. Bu şekilde; hasta tatmini sağlama, hastanelerin verimliliğini artırma ve istihdamı artırma stratejilerine katkıda bulunabilecektir. Gündemde olan sertifikasyon sisteminin tam olarak yürürlüğe girmesi ile beraber bu stratejinin uygulamasına ilişkin önemli bir adım atılmış olacaktır. Standartların oluşturulması stratejisine de insan kaynakları boyutundan katkı sağlanacaktır. Çevre ve Mekânsal Yapı: Hastane altyapılarının her türlü yabancı hasta ve tedavi yöntemine hitap edecek ve hastaların tedavi süreçlerini kolaylaştıracak şekilde düzenlenmesi önemli stratejik bir olgudur. Özellikle hastanelerin etrafında yer alan çevrenin düzenlenmesi, inşaat işlerinin azami hassasiyette sessiz ve temiz yapılması, çevreye duyarlı kent imajı yaratma stratejisine de katkıda bulunacaktır. Şehirdeki hastanelerin modern ve kişilikli olarak yapılması da önem arz etmektedir. Rekabetçi Özellikler: Rekabetçi özelliklerin belirlenmesi ve rekabet avantajı yaratmak adına sürdürülebilir bir anlayışla kullanılması, bir sağlık turizmi destinasyonunun en temel gereksinimlerindendir. Modern tedavi yöntemlerinin ve operasyonların yanı sıra tarihi ve kültürel tedavi yöntemlerinin ve terapilerin de geliştirilmesi gerekmektedir.

Sağlık Turizmi Yol Haritası

Rehberlik Hizmetlerini Geliştirme: Gelen sağlık turistlerinin sadece bölgede verilen tedavi hizmetleri ile ilgili bilgilendirilmesi değil sahip olunan tarihi ve doğal varlıklarımız ile ilgili de bilgilendirilmesinde, imaj yaratılması konusunda rehberler önemli bir görev üstlenmektedir. Rehberlik hizmetlerinin geliştirilmesi bu anlamda yerinde olacaktır. Ulaşım Altyapısını Geliştirme: Doğrudan tarifeli uçuşların sayılarının artırılması ve hem uçakta hem havalimanında hastaların seyahatini kolaylaştırıcı önlemlerin alınması gerekmektedir. Şehir içi ve alt bölgeler arası ulaşım da önemli bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Hastanın bölge içinde rahat seyahat etmesini sağlayacak ulaşım alt yapısı bu anlamda geliştirilmelidir. Bu alanda, hastanın havaalanı-hastane-otel arası taşıma hizmetlerinde görev ve sorumlulukların net bir şekilde belirlenmesi gerekmektedir. Türk Tur Operatörlerinin Desteklenmesi: Kaynak ülkelerden sağlık turisti gelişini sürdürülebilir kılmak adına farklı ülkelerde faaliyet gösteren Türk tur operatörlerinin ve sağlık turizmi aracı şirketlerinin gelişmesini sağlayacak destek mekanizmaları oluşturulmalıdır. Bilgi Teknolojilerine Yatırım: Günümüz rekabet ortamında bilgi teknolojilerine yapılan yatırımlar rekabet avantajı yaratmada çok önemli hale gelmiştir. Tanıtım ve satış platformlarının oluşturulması ve etkin bir şekilde yönetilmesi aynı zamanda aktörler arası işbirliklerini de güçlendirici etkisi açısından önemlidir. Sağlık Turizmi Bilinci Oluşturma: Yerel halkın turizm faaliyetlerine katılımını da destekleyici çalışmaları içerecek çeşitli stratejilerin oluşturulması yoluyla sağlık turizmi bilincini oluşturmak gerekmektedir. Tur şirketleri, aracı firmalar, rehberler, taksi şoförleri, restoran işletmecileri gibi sağlık turistleri ile doğrudan iletişim kuran yerel halk gruplarına yönelik çeşitli kurslar, yabancı dil eğitimleri vb. çalışmalar yapılmalıdır. Bu faaliyetler, müşteri memnuniyetine katkı sağlayacağı gibi, sağlık turizminin uzun dönemde sürdürülebilir bir anlayışla yürütülmesine de yardımcı olacaktır.

5.2. İçsel Süreçlere İlişkin Stratejiler Bütünleşik Sağlık Turizmi Yönetimi: Sağlık turizmde iyi bir yönetişim sağlayabilmek adına bir Tedavi Destinasyon Yönetim Birimi, İl Sağlık Müdürlükleri bünyesinde sağlık turizmi kurulu benzeri bir yapılanma60

Sağlık Turizmi Yol Haritası

ya gidilmesi çok önem arz etmektedir. Kamu-özel sektör işbirliği ile gerçekleştirilecek böyle bir yapılanma, başta sağlık turizmi master planı olmak üzere, ilin yurt dışından gelecek hastalara verilecek tedavilerde önceliklerinin belirlenmesi ve bu doğrultuda koordineli çalışmaların yürütülmesi konusunda önemli bir boşluğu doldurabilir. Tedavilerin geliştirilmesi, pazarlanması, müşteri analizlerinin sürekli yapılması ve istatistik çalışmalarının oluşturulması gibi işlevleri yürütebilecek bu yapılanma ile kaynakların daha etkin ve verimli kullanılması mümkün olabilecektir. Aktörler Arası İşbirlikleri: Sağlık turizminin çeşitli paydaşları arasında işbirliği mekanizmalarının sağlanması, rekabetçi bir turizm yapısına sahip olma adına ilk sırada yer alan stratejiler arasında görülmektedir. Özellikle belirli ürün stratejileri (örneğin sağlık turizmi) için bir araya gelmesi ve işbirliği yapması gereken aktörlerin oluşturacakları çeşitli düzeylerde işbirliği platformları, ortaklaşa rekabet anlayışının yerleşmesini de sağlayarak rekabette önemli avantajların elde edilmesine yardımcı olabilecektir. Yenilikçilik ve Girişimcilik: Rekabet avantajı yaratmanın ve bunu sürdürebilmenin önemli bir faktörü olarak yenilikçilik ön plana çıkmaktadır. Özellikle benzer tedavi yöntemlerinde rekabet içinde olunan bir sağlık turizmi yapısında her alanda yapılacak yenilikçilik ve girişimcilik desteklenmelidir. Özellikle girişimci aktör olarak ifade edilen grupların geliştirdiği projeler ve önerilerin diğer aktörler tarafından desteklenmesi bu anlamda önemlidir. Çevreye Duyarlı Kent İmajı: İmaj yaratma çalışmaları günümüzde üzerinde en fazla durulan konulardandır. Çevre bilincinin dünyada her geçen gün daha fazla önem kazanması ile beraber, çevreyi koruyan destinasyonlar ve hastaneler turist tercihlerinde üst sıraya çıkmaktadır. Bu yüzden, yenilenebilir enerji sistemlerin kurulmasından, atık sistemleri ve doğayı kirletmeyen malzemelerin kullanılmasına kadar geniş yelpazede çevreye duyarlı bir kent olma ve bunu bir kent imajı olarak kullanmak, rekabet avantajı yaratacaktır. Standartların Oluşturulması: Sağlık hizmetlerinin sunumundan pazarlanmasına ve hastanın tedavi sonrası eve dönüşüne kadar pek çok alanda standartların oluşturulması ve uygulanması gerekmektedir. Sağlık turizmi uygulamalarına ilişkin standartların getirilmesi ve bu alandaki farklı uygulamaların bir sistematiğe oturtulması hastaların güvenini sağlama açısından önemlidir. Bunun yanı sıra, hastaneler, oteller ve diğer 61

Sağlık Turizmi Yol Haritası

ilgili işletmelerde uluslararası standartlar gözetilerek standartların geliştirilmesi ve uluslararası geçerliliği olan sertifikasyon sistemlerinin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması gerekmektedir. İstatistik Çalışmaları: Doğru kararlar alabilmek genellikle, gerekli olan verilerin tam zamanında ve doğru olarak elde edilmesine bağlıdır. Bunun için, yabancı hastaların istek ve ihtiyaçlarının sürekli olarak izlenmesinden, rakip ve kaynak ülkelerdeki gelişmelere ve ilin mevcut sağlık envanterinin çıkarılmasına kadar birçok alanda istatistiksel verilerin toplanması, işlenmesi, analiz edilmesi ve oluşturulacak bilgilerin ilgili kurum ve kuruluşlara aktarılması stratejik yönetim çalışmalarının temelini oluşturmaktadır.

5.3. Müşteri, Ürün ve Hizmetlere İlişkin Stratejiler Ürün Çeşitlendirme: Turizmi on iki aya yayma stratejisine hizmet etmek adına, çeşitli ürün gruplarının bütünleşik bir yapıda geliştirilmesine ilişkin stratejiler hazırlanmalıdır. Bu bağlamda, deniz-kum-güneş turizminin yanı sıra, sağlık turizmi, kültür ve tarihe dayalı turizm, spor turizmi, MICE (Toplantı, Teşvik, Kongre ve Etkinlik) turizmi gibi ürün çeşitlendirilmesi ihtiyaç vardır. Aynı zamanda, turist sayıları, turizm gelirlerinin ve istihdamın artması da bu ürün çeşitlendirme stratejileri ile sağlanacaktır. Pazar Bölümlendirme: Ürün çeşitlendirme ile yakından ilişkili olarak, farklı ürün grupları için pazar bölümlendirmesinin yapılması ve hedef pazarların seçilmesi, özellikle pazarlama faaliyetlerinin etkin ve verimli yapılabilmesini olanaklı kılacaktır. Etkin ve Koordineli Tanıtım: Oluşturulacak bütünleşik yönetim sisteminin de katkısıyla, tanıtım çalışmalarının hedef pazarlarda hastanelerimizin yetenekleri ve tedavi edilebilecek rahatsızlıklar konusunda tanıtımının yapılması ile etkin ve koordineli şekilde geliştirilebilecektir. Sürekli Müşteri Analizi: İstatistik çalışmalarından elde edilecek veriler ışığında yabancı hasta istek ve ihtiyaçlarında oluşan değişimleri sürekli izlemek ve buna göre gerekli stratejilerin ve önlemlerin alınmasını sağlamak, hastane memnuniyeti elde etmede anahtar rol üstlenmektedir. Müşteri Memnuniyeti: Bölgemize gelen hastaların memnuniyeti, tekrar gelmeleri ve olumlu deneyimlerini başkaları ile paylaşmaları adına önemlidir. Sağlık turizmi değer zincirinde yer alan tüm paydaşların 62

Sağlık Turizmi Yol Haritası

hasta memnuniyetine katkısı vardır ve zincirin bir halkasında yaşanacak memnuniyetsizliğin, tedavi gören kişinin toplam deneyimini olumsuz olarak betimlemesine yol açmaktadır. Bu yüzden her aşamada hasta memnuniyeti sağlayacak mekanizmaların kurulması, izlenmesi, denetlenmesi ve gerekli düzeltici faaliyetlerin yapılması gerekmektedir. İç Turizmi Geliştirme: Hem dış turizmin desteklemesi hem de tedavi ve tatillerini yurt dışında geçiren vatandaşların yurt içine yönlendirilmesi için iç turizmin geliştirilmesi ve Antalya’nın sağlık turizmi potansiyelinin artırılması önem arz etmektedir.

5.4. Finansal ve Paydaş Tatmini Stratejileri Sağlık Turizminin Tüm Yıla Yayılması: Bölge turizminin mevsimsel özellik göstermesi ve belli aylarda yığılma göstermesi en önemli sorunlar arasında gösterilmektedir. Bunun üstesinden gelebilmek ve turizmin tüm yıla yayılmasını sağlayacak çeşitli stratejilerin geliştirilmesi, bu bağlamda turizmin çeşitlendirilmesi ve etkin tanıtım kampanyalarına ilişkin stratejilerin uygulanması ile doğrudan ilişkilidir. Sağlık Turizmi Gelirlerinin Artırılması: Turizm önemli bir ekonomik faaliyettir. Bölgemize gelen hasta sayısının artırılmasının yanı sıra gelen hastaların ortalama harcama miktarlarını artırarak turizm gelirleri artırılabilir. Turizmin tüm yıla yayılması, tedavi yöntemlerini çeşitlendirme, hasta memnuniyeti ile ilgili stratejilerin uygulanması gelirlerin artırılmasında önemli rol oynayacaktır. Pazar Payını Artırma: Önemli bir finansal hedef olarak var olan dünya turizm pastasından alınan payın artırılması Bölgenin öncelikli uzun vadeli amaçları ve stratejileri arasında yer almalıdır. Bölgemiz en fazla ziyaretçi çeken dünyanın dördüncü destinasyonudur. Bu rekabetçi konumun korunması ve geliştirilmesi adına birbirleriyle uyumlu stratejilerin gerçekleşmesi gerekmektedir. Verimliliği Artırma: Sağlık turizm ile doğrudan veya dolaylı ilgili işletmelerin daha verimli çalışması ve kaynakların etkin kullanılmasının sağlanması, turizmden elde edilen faydanın arttırılmasına katkıda bulunacaktır.

Sağlık Turizmi Yol Haritası

İstihdamın Artırılması: Sağlık turizmi, emek yoğun bir sektör olarak oluşturduğu istihdam açısından önemli görevler üstlenmektedir. Bölgesel ve ulusal işsizlik oranlarının azaltılmasına etkisi açısından sağlık turizminde kalifiye personel sayılarının artırılması gerekmektedir. Sağlık turizmi insan kaynakları bakış açısını, yetenek yönetimi ve kariyer planlaması çerçevesinde yapabilmeleri desteklenmelidir. Yerel Halkın Faydasını Artırmak: Turizm gelirlerinin daha dengeli dağılmasını sağlamak ve yerel halkın turizmden elde ettiği faydanın artırılması sağlıklı bir turizm gelişiminin odak noktasını oluşturmaktadır. Turizmin bölgesel olarak daha dengeli büyümesi ve yerel halkın da turizmin ekonomik ve sosyal faydalarından yararlanması önem arz etmektedir. Antalya ili turizm endüstrisi yukarıda belirlenen stratejik konular çerçevesinde bütüncül bir yaklaşım ile yönetilebilir. Stratejiler zaman içinde gözden geçirilmeli ve değişen durum ve çevre koşullarına göre revize edilmeli ve strateji haritası güncellenmelidir.

Sağlık Turizmi Yol Haritası

KAYNAKÇA 1.

Ferreira, J., Estavao, C. (2009). Regional competitiveness of tourism cluster: A Conceptual model proposal, http://mpra.ub.unimuenchen.de/14853/ MPRA Paper No.14853, Erişim tarihi 25 Nisan 2009. 2. Jackson, J., Murphy, P. 82002). Tourism destinations as clusters: Analytical experiences from the New World, Tourism and Hospitality Reseacrh, 4(1), 36-52. 3. Porter, M. (1990). The Competitive Advantage of Nations, New York, NY: Free Pass. 4. Porter, M. (1998). Clusters and the new economics of competition, Harvard Business Review, 76(6), 77-90. 5. Ekonomi Bakanlığı, “2012/4 Sayılı Döviz Kazandırıcı Hizmet Ticaretinin Desteklenmesi Hakkında Tebliğ”, Ek A-4 6. T.C. Sağlık Bakanlığı (2012), Akdeniz Üniversitesi Organ Nakli Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi 7. Ülgen, H. ve Mirze, S.K. (2004). İşletmelerde Stratejik Yönetim. Literatür Yayınları, İstanbul. 8. World Tourism Organization, (2007). A Practical Guide to Destination Management, Madrid. 9. OECD, (2012). “Medical Tourism: Treatments, Markets and Health System Implications: A Scoping Review” 10. Sağlık Bakanlığı, Sağlık Turizmi Çalışmaları Raporu, (2012) 11. The McKinsey Quarterly, (2008) 12. KPMG, Issues Monitor, (2011) 13. The Medical Tourism Survey (2012), www.treatmentabroad.com/medical-tourism/medical-tourist-research-2012/contents 14. TMMOB Jeotermal Kongresi Bildiriler Kitabı, Ankara (2009) 15. http://www.saglik.gov.tr/SaglikTurizmi/dosya/178962/h/medikalturizmweb.pdf 16. http://www.tmmob.org.tr/resimler/ekler/081594975a764c8_ek.pdf 17. http://www.dha.com.tr/antalya-dunya-genelinde-4-oldu_141941.html 18. http://www.tursab.org.tr 19. http://www.ktbyatirimisletmeler.gov.tr/TR,9851/turizm-istatistikleri.html 20. http://www.antalyakulturturizm.gov.tr/belge/1-63048/kultur-turizm-istatistikleri.html 21. http://www.saglik.gov.tr 22. http://www.saglikturizmi.gov.tr 23. http://www.saglikturizmi.org.tr 24. http://www.thtdc.org 25. http://www.saglikturizmikongresi.org 26. http://epp.eurostat.ec.europa.eu 27. http://www.jointcommissioninternational.org 65

Sağlık Turizmi Yol Haritası