TMO HUBUBAT RAPORU 2014

TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Müdafaa Caddesi, No:18 06100 Bakanlıklar/ANKARA Tel: 0312 416 30 00 Faks: 0312 417 72 23 – 417 00 37

MAYIS 2014 © TMO. Her Hakkı Saklıdır.

TMO’nun izni olmaksızın çoğaltılamaz, ancak kaynak gösterilmek şartıyla alıntı yapılabilir.

1

“Eğer milletimizin büyük çoğunluğu çiftçi olmasaydı, biz bu gün dünya üzerinde olmayacaktık..”

2

“Tarım, geçimlik bir alan değil iktisadi bir sektördür.”

“Yıllarca sosyal destek politikasıyla ne ekmişse devlet eliyle aldık. Artık tarımı bir sektör olarak değerlendiriyorum.Rekabetçi ürünleri öne çıkaracağız. ”

M. Mehdi EKER

Tarım ve Köyişleri Bakanı

3

ÖNSÖZ

RESİM ALANI

Toprak Mahsulleri Ofisi sermayesinin tamamı devlete ait olmak üzere 1938 yılında kurulmuştur.

O günden bu yana, vatandaşın temel gıda gereksiniminin karşılanmasına; tarladan sofraya, üreticiden tüketiciye, ilgili kurumlar ile eşgüdüm içerisinde katkı sağlayan bir İktisadi Devlet Teşekkülüdür.

Kuruluş amacı, ana statüsünde “yurtta hububat fiyatlarının üreticiler yönünden normalin altına düşmesini ve tüketici halk aleyhine anormal derecede yükselmesini önlemek, bu ürünlerin piyasasını düzenleyici tedbirler almak ve gerektiğinde Bakanlar Kurulu Kararı ile hububat dışındaki diğer tarım ürünleriyle ilgili verilecek görevi yürütmek...” biçiminde tanımlanmaktadır. Faaliyet alanında yer alan temel ürün grubu ise hububattır.

Alım, satım, sevk tesellüm alanlarındaki etkinliğiyle piyasayı regüle eden TMO, bu işlevini, ayrıntılı ve özenli bir çalışmaya dayanan stok yöntemiyle ve ağırlıklı olarak fiyat desteği yöntemiyle yerine getirmektedir. Fiyat istikrarının sağlanması, üretici, tüketici ve sanayici açısından yaşamsal önem arz etmektedir.

TMO, ana faaliyet konusu hububat olan, buğdayın önemini, değerini bilen, Türkiye’de bu piyasaların düzenlenmesiyle görevli bir kuruluştur. Bu düzenleme görevini, piyasada kurallar koyarak değil, ticari faaliyetlerde bulunarak yerine getirmektedir. Yaptığı ticari operasyonlarla ürün piyasalarında fiyatların aşırı düşüşüne ve aşırı yükselişine engel olmakta; üreticilerin ürünlerini belli kar oranlarıyla satabilmelerine, tüketicilerin ise bu ürünlere makul fiyatlardan ulaşabilmelerine imkân sağlamakta, dolayısıyla da hububat üretiminde sürdürülebilirliği temin etmeye çalışmaktadır. Bunun için hem yurt içi hem de yurt dışı piyasaları sürekli olarak izlemekte ve piyasa istikrarının tesis edilmesi ve korunması için gerekli tedbirleri almaktadır.

Hububat ürünleri dönemsel ve stoklanabilir niteliktedir. Tarım ürünlerinin fiyatları bu noktada diğer mal ve hizmet fiyatlarından farklılık gösterir. Fiyat, hasattan sonra ürün miktarı ve talep tarafından belirlenir.

Bilindiği üzere Ülkemiz, içinde bulunduğu coğrafyada; Rusya, Ukrayna, Kazakistan, Fransa ve Almanya ile birlikte önemli bir buğday üreticisi konumunda olup, dünya buğday üretiminde 11. sırada yer almaktadır. Yıllık 30-34 milyon ton düzeyindeki toplam hububat üretimi içindeki buğday miktarı 20 milyon ton, dağılımdaki payı ise % 60’dır.

7,5 milyara yaklaşan dünya nüfusuna her yıl 70 milyon civarında insan eklenmekte, nüfus artarken, dünya ekonomisi de büyümekte, sürdürülebilir tarım daha da vazgeçilmez ve hayati bir önem kazanmaktadır. Bu nedenle, dünyada, doğrudan tarım sektörünü ilgilendiren; küresel ısınma, iklim değişikliği, erozyon, gıda güvenliği gibi konular yakından izlenmekte, doğal kaynakların durumu, doğa hareketlerinden üretimin ne derecede etkileneceği, bu gelişmelerin geleceğimize nasıl yansıyacağı hususları kaygıyla değerlendirilmekte, muhtemel sorunlara çözümler aranmaktadır. İnsanoğlunun beslenme ihtiyacı her çağda her toplumun öncelikli meselesi olmuştur. Besin maddelerinin belki de en önemlisi hemen hemen her toplumda buğdaydır. Ülkemizde 1 kişinin beslenmesi için ortalama yıllık 225 kg buğdayın gerekli olduğu düşünülürse 70 milyon nüfusumuz için 15,8 milyon ton buğdaya ihtiyaç vardır.

4

Diğer tarım ürünlerinde olduğu gibi hububat üretiminde de yıllara göre değişen iklim koşullarına bağlı olarak üretimde ve fiyatlarda dalgalanmalar meydana geldiği görülmektedir. Özellikle son yıllarda yaşanan meteorolojik olaylar üretim tahminlerini alt üst etmiş, bu durumda son yıllarda artan yoğunlukta piyasa müdahalelerini zorunlu kılmıştır.

Bu yıl hepimizin daha da ilgi ve merakla izlediği piyasada, 44 milyon insanın daha yoksullar grubuna dâhil olduğu uluslar arası kuruluşlarca açıklanmıştır.

Dünyadaki bu artışlar ve artışların yarattığı kaygı ortamı ülkeleri ihtiyacından daha fazla stok oluşturmaya ve tutmaya yönlendirmekte, bu da fiyat artışlarını iyice

tetiklemektedir. Birleşmiş Milletler gibi uluslararası kuruluşlar bir taraftan çözüm arayışlarını sürdürürken, Dünya stoklarında ciddi azalışlar olmamasına rağmen fiyatların bu derece yukarı seviyelere çıkmasını hiç kimse mantıkla açıklayamamaktadır.

Temel besin maddelerinin ve yem sektörünün hammaddesini oluşturan hububat sektöründe gelinen noktayı fotoğraflayan bu raporun her yönüyle ve her kesime yeterli

bir kaynak olması temel amacımızdır. Bu bakımdan, her bir hububatın bitkisel özellikleri, tarımı ve kullanımına ilişkin özet bilgilerle başlayan bölümler, ülkemizde ve dünyada yaşanan gelişmelerle devam etmiş, ticaret durumuna ilişkin projeksiyonlarla tamamlanmıştır. Raporun son bölümünde ise hububat piyasalarını düzenlemekle görevli Kurumumuzca yapılan faaliyetlere ve 2010/11 hububat sezonuna ilişkin genel bir değerlendirmeye yer verilmiştir.

Bu vesile ile 2011 yılı hasat döneminin bereketli olmasını dilerim.

Saygılarımla,

Mesut KÖSE

Yönetim Kurulu Başkanı Genel Müdür

5

İÇİNDEKİLER 2. HUBUBAT ÜRÜNLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

ÖNSÖZ İÇİNDEKİLER

2.1 Buğday

ÇİZELGELER LİSTESİ

2.1.1. Bitkisel Özellikleri 2.1.2. Türkiye’de Üretim, Tüketim, İthalat, İhracat, Stoklar ve Fiyatlar 2.1.3. Dünyada Üretim, Tüketim, İthalat, İhracat, Stoklar ve Fiyatlar

GRAFİKLER LİSTESİ

2.2. Arpa

TABLOLAR LİSTESİ SİMGELER LİSTESİ

2.2.1. Bitkisel Özellikleri 2.2.2. Türkiye’de Üretim, Tüketim, İthalat, İhracat, Stoklar ve Fiyatlar 2.2.3. Dünyada Üretim, Tüketim, İthalat, İhracat, Stoklar ve Fiyatlar

1. GİRİŞ

2.3. Çavdar 2.3.1. Bitkisel Özellikleri 2.3.2. Türkiye’de Üretim, Tüketim, İthalat, İhracat, Stoklar ve Fiyatlar 2.3.3. Dünyada Üretim, Tüketim, İthalat, İhracat, Stoklar ve Fiyatlar

2.4. Yulaf 2.4.1. Bitkisel Özellikleri 2.4.2. Türkiye’de Üretim, Tüketim, İthalat, İhracat, Stoklar ve Fiyatlar 2.4.3. Dünyada Üretim, Tüketim, İthalat, İhracat, Stoklar ve Fiyatlar

2.5. Mısır 2.5.1. Bitkisel Özellikleri 2.5.2. Türkiye’de Üretim, Tüketim, İthalat, İhracat, Stoklar ve Fiyatlar 2.5.3. Dünyada Üretim, Tüketim, İthalat, İhracat, Stoklar ve Fiyatlar

2.6. Çeltik/Pirinç 2.6.1. Bitkisel Özellikleri 2.6.2. Türkiye’de Üretim, Tüketim, İthalat, İhracat, Stoklar ve Fiyatlar 2.6.3. Dünyada Üretim, Tüketim, İthalat, İhracat, Stoklar ve Fiyatlar

Sayfa 16

Buğday üretiminde

11. Sırada Yer almaktadır

Sayfa 82

2011 yılı

Hassas Dönem

Sayfa 150

70 milyon nüfusumuz için 15,8 milyon ton buğdaya ihtiyaç vardır.

İÇİNDEKİLER 3. DÜNYADA ÖNEMLİ HUBUBAT ÜRETİCİSİ ÜLKELERİN ALIM VE DESTEKLEME POLİTİKALARI 3.1. Avrupa Birliği (AB) Ülkelerinde Uygulanan Ortak Tarım Politikası (OTP) 3.1.1. Reform Süreci 3.1.2. Mevcut Durum (Müdahale Alımları) 3.1.2.1. Hububat 3.1.2.2. Çeltik 3.1.3. Ödeme Kurumları 3.1.4. AB Ve Türkiye’de Üretici Geliri

4. TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ

4.1. Kuruluş Amacı, Görev ve Faaliyetleri

4.2. TMO Tarafından Uygulanan Alım Politikaları 4.3. TMO Tarafından Yapılan İç Piyasaya Yönelik Satış Miktar ve Fiyatları 4.4. AB’ye Uyum Sürecinde TMO İçin Öngörülen Mevzuat ve Kurumsal Uyum Çalışmaları

5. 2010/11 HUBUBAT SEZONUNUN GENEL DEĞERLENDİRMESİ 5.1. Türkiye Değerlendirmesi

3.2. Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) Hububat Destekleme Politikaları 3.2.1. Sabit Doğrudan Gelir Desteği (SDGD) 3.2.2. Fark Giderici Doğrudan Gelir Desteği 3.2.3. Hedef Fiyat Temelli Ödeme Programına Alternatif ACRE Programı

3.2.3.1 Hak Sahibi Üreticiler 3.2.3.2. Program Ürünleri 3.2.3.3. ACRE Programına Kayıt 3.2.3.4. Rapor Verme Şartı 3.2.3.5. Maksimum Ödeme Miktarı 3.2.3.6. İşletme Verimleri 3.2.3.7. Ödemeye Esas Alan Limiti 3.2.3.8. Ödemeler

5. 1.1. TMO Faaliyetleri Açısından 2010/11 Sezonu 5.1.1.1. Müdahale Alım Faaliyeti 5.1.1.2. Emanet Alım Faaliyeti: 5.1.1.2.1. Emanet Alımda Genel Hususlar: 5.1.1.2.2. Üreticilerden ( ÇKS Belgesi Olan) Emanet Alım Esasları: 5.1.1.2.3. Tüccar Ve Sanayicilerden (ÇKS Belgesi Olmayan) Emanet Alım Esasları:

5.2. Depolama Faaliyeti: 5.3. Lisanslı Depoculuk 5.4. Olağanüstü Hal ve Savaş Stoku Faaliyeti 5.5. Satışlar 5.6. İthalat ve İhracat 5.7. Dünya Değerlendirmesi 5.7.1.

5.7.1.1 5.7.1.2 5.7.1.3

Vadeli İşlemler ve Opsiyon Borsaları Buğday Mısır Çeltik

6. KAYNAKÇA 7. EKLER 7.1. AÇIKLAMALAR

Sayfa 16

Buğday üretiminde

11. Sırada Yer almaktadır

Sayfa 82

2011 yılı

Hassas Dönem

Sayfa 150

70 milyon nüfusumuz için 15,8 milyon ton buğdaya ihtiyaç vardır.

ÇİZELGELER LİSTESİ Çizelge 1. Çizelge 2. Çizelge 3. Çizelge 4. Çizelge 5. Çizelge 6. Çizelge 7. Çizelge 8. Çizelge 9. Çizelge 10. Çizelge 11. Çizelge 12. Çizelge 13. Çizelge 14. Çizelge 15. Çizelge 16. Çizelge 17. Çizelge 18. Çizelge 19. Çizelge 20. Çizelge 21. Çizelge 22. Çizelge 23. Çizelge 24. Çizelge 25. Çizelge 26. Çizelge 27. Çizelge 28. Çizelge 29. Çizelge 30. Çizelge 31. Çizelge 32. Çizelge 33. Çizelge 34. Çizelge 35. Çizelge 36. Çizelge 37. Çizelge 38. Çizelge 39. Çizelge 40. Çizelge 41.

1930-2000 Yılları Türkiye Buğday Ekim Alanı, Üretimi ve Verimi 2001-2010 Yılları Türkiye Buğday Ekim Alanı, Üretimi ve Verimi 2008-2010 Sertifikalı Buğday Tohumluğu Tedarik ve Dağıtım Durumu (Ton) TÜİK, USDA ve IGC Verilerine Göre Türkiye Buğday Üretimi (Milyon ton) 2010 Yılı Bölgeler Bazında Türkiye Buğday Üretimi (Bin Ton) Türkiye Buğday Tüketimi, Stok Değişimi ve Yeterlilik Derecesi Türkiye’deki Un, Yem, Makarna, Bulgur, Bisküvi ve İrmik Fabrikalarının Son Durumu Türkiye’nin Buğday İthalatı ve İhracatı (Durum Buğday Dahil) Türkiye’nin Makarnalık Buğday İthalatı ve İhracatı Türkiye’nin Buğday Mamulleri İhracatı Türkiye’nin Buğday ve Mamul Madde İhracatları Buğday Karşılığı (Ton) TMO Buğday Alım Fiyatı (TL/Ton) Borsalarda 2006–2010 Yılları Arası Buğday (AKS) Fiyatları (TL/Ton) 2008-2010 Yıllarında Aylar Bazında Borsa Ortalama Fiyatı (TL/Ton) 2008-2010 Yıllarında Aylar Bazında Borsa İşlem Miktarları (Ton) Dünya Buğday Üretimi ve Başlıca Üretici Ülkeler (Milyon Ton) Dünya ve Başlıca Üretici Ülkelerde Buğday Verimi (Ton/Ha) Dünya ve Başlıca Üretici Ülkelerde Buğday Ekim Alanı (Milyon Ha) Dünyada Buğday Tüketimi ve Başlıca Tüketici Ülkeler (Milyon Ton) Dünyada Buğday İthalatı ve Başlıca İthalatçı Ülkeler (Milyon Ton) Dünya Buğday İthalatı Projeksiyonu (Milyon Ton) Dünyada Buğday İhracatı ve Başlıca İhracatçı Ülkeler (Milyon Ton) Dünya Buğday İhracatı Projeksiyonu (Milyon Ton) Dünya ve Bazı Ülkelerde Buğday Kapanış Stoku (Milyon Ton) Dünya Durum Buğdayı Üretimi ve Başlıca Üretici Ülkeler (Milyon Ton) Dünya Durum Buğdayı İthalatı ve Başlıca İthalatçı Ülkeler (Bin Ton) Dünya Durum Buğdayı İhracatı ve Başlıca İhracatçı Ülkeler (Bin Ton) ABD Borsalarındaki Vadeli İşlem Buğday Fiyatı ($/Ton) Dünya Buğday Fiyatları (Fob $/Ton) ile AKS ve Anadolu Durum Buğday Fiyatı ($/Ton) Türkiye Arpa Ekim Alanı, Üretimi ve Verimi Maltlık ve Diğer Arpanın Ekim Alanları, Üretimleri ve Verimleri TÜİK, IGC ve USDA Verilerine Göre Türkiye’nin Arpa Üretimi Türkiye’nin Yıllar İtibariyle Arpa Tüketimi, Stok Değişimi ve Yeterlilik Derecesi Yıllara Göre Türkiye’nin Arpa İthalat ve İhracat Miktarları TMO Arpa Alım Fiyatı (TL/Ton) Borsada 2006-2010 Yılları Arasındaki Arpa Fiyatları (TL/Ton) Borsada 2006-2010 Yılları Arasındaki Arpa İşlem Hacimleri (Ton) Dünya Arpa Üretimi ve Önemli Üretici Ülkeler (Milyon Ton) Dünya ve Önemli Üretici Ülkelerde Arpa Verimi (Ton/Ha) Dünya Arpa Tüketimi ve Başlıca Tüketici Ülkeler (Milyon Ton) Dünya Arpa İthalatı ve Başlıca İthalatçı Ülkeler (Milyon Ton)

8

Çizelge 42. Çizelge 43. Çizelge 44. Çizelge 45. Çizelge 46. Çizelge 47. Çizelge 48. Çizelge 49. Çizelge 50. Çizelge 51. Çizelge 52. Çizelge 53. Çizelge 54. Çizelge 55. Çizelge 56. Çizelge 57. Çizelge 58. Çizelge 59. Çizelge 60. Çizelge 61. Çizelge 62. Çizelge 63. Çizelge 64. Çizelge 65. Çizelge 66. Çizelge 67. Çizelge 68. Çizelge 69. Çizelge 70. Çizelge 71. Çizelge 72. Çizelge 73. Çizelge 74. Çizelge 75. Çizelge 76. Çizelge 77. Çizelge 78. Çizelge 79. Çizelge 80. Çizelge 81. Çizelge 82.

Dünya Maltlık Arpa İthalatı ve Başlıca İthalatçı Ülkeler (Bin Ton) Dünya Arpa İhracatı ve Başlıca İhracatçı Ülkeler (Milyon Ton) Dünya Maltlık Arpa İhracatı ve Başlıca İhracatçı Ülkeler (Bin Ton) Dünya Arpa Fiyatı (FOB $/Ton) 2010 Yılı İtibariyle Arpa Fiyatı (FOB $/Ton) Dünya ve Bazı Ülkelerde Arpa Kapanış Stokları (Milyon Ton) Türkiye Çavdar Ekim Alanı, Üretimi ve Verimi TÜİK, IGC ve USDA Verilerine Göre Türkiye Çavdar Üretimi (Ton) Türkiye Çavdar Tüketimi, Stok Değişimi ve Yeterlilik Derecesi Yıllar İtibariyle Türkiye Çavdar İthalatı TMO Çavdar Alım Fiyatı (TL/Ton) 2006–2010 Yılları Arasında Çavdar Borsa Fiyatları (TL/Ton) 2008–2010 Yıllarında Aylar Bazında Çavdar Borsa Ortalama Fiyatı (TL/Ton) 2008- 2010 Yıllarında Aylar Bazında Çavdar Borsa İşlem Hacimleri (Ton) Dünya Çavdar Üretimi ve Başlıca Üretici Ülkeler (Bin Ton) Dünya Çavdar Ekim Alanları (Bin Ha) Dünya Çavdar Verimi (Ton/Ha) Dünya Çavdar Tüketimi ve Önemli Tüketici Ülkeler (Milyon Ton) Dünya Çavdar İhracatı ve Önemli İhracatçı Ülkeler (Bin Ton) Dünya Çavdar İthalatı ve Önemli İthalatçı Ülkeler (Bin Ton) Dünya ve Bazı Ülkelerde Çavdar Kapanış Stokları (Bin Ton) Türkiye Yulaf Ekim Alanı, Üretimi ve Verimi TÜİK, IGC ve USDA Verilerine Göre Türkiye Yulaf Üretimi (Ton) Türkiye Yulaf Tüketimi, Stok Değişimi ve Yeterlilik Derecesi Yıllar İtibariyle Türkiye Yulaf İhracat ve İthalat Miktarları TMO Yulaf Alım Fiyatı (TL/Ton) 2006-2010 Yılları Arasında Yulaf Borsa Fiyatları (TL/Ton) 2008- 2010 Yıllarında Aylar Bazında Yulaf Borsa Ortalama Fiyatı (TL/Ton) 2008-2010 Yıllarında Aylar Bazında Yulaf Borsa İşlem Hacimleri (Ton) Dünya Yulaf Üretimi ve Başlıca Üretici Ülkeler (Bin Ton) Dünya Yulaf Ekim Alanları (Bin Ha) Dünya Yulaf Verim Ortalaması (Ton/Ha) Dünya Yulaf Tüketimi ve Önemli Tüketici Ülkeler (Milyon Ton) Dünya Yulaf İhracatı ve Önemli İhracatçı Ülkeler (Bin Ton) Dünya Yulaf İthalatı ve Önemli İthalatçı Ülkeler (Bin Ton) Dünya ve Bazı Ülkelerde Yulaf Kapanış Stokları (Bin Ton) Türkiye 1930-1990 Yılları Tane Mısır Ekim Alanı (Ha), Üretimi (Mil. Ton) ve Verimi (Ton/Ha) Türkiye 2000-2010 Yılları Tane Mısır Ekim Alanı (Ha), Üretimi (Mil. Ton) ve Verimi (Ton/Ha) TÜİK ve IGC Verilerine Göre Türkiye Tane Mısır Üretimi (Milyon Ton) Türkiye’de Hasıla ve Silajlık Mısır Üretimi (Milyon Ton), Ekim Alanı (Ha) ve Verimi (Ton/Ha) Türkiye’nin Yıllar İtibariyle Mısır Tüketimi ve Yeterlilik Oranı

9

Çizelge 83. Çizelge 84. Çizelge 85. Çizelge 86. Çizelge 87. Çizelge 88. Çizelge 89. Çizelge 90. Çizelge 91. Çizelge 92. Çizelge 93. Çizelge 94. Çizelge 95. Çizelge 96. Çizelge 97. Çizelge 98. Çizelge 99. Çizelge 100. Çizelge 101. Çizelge 102. Çizelge 103. Çizelge 104. Çizelge 105. Çizelge 106. Çizelge 107. Çizelge 108. Çizelge 109. Çizelge 110. Çizelge 111. Çizelge 112. Çizelge 113. Çizelge 114. Çizelge 115. Çizelge 116. Çizelge 117. Çizelge 118. Çizelge 119.

Mısır Tüketiminin 2010 Yılı Sektörel Dağılımı Türkiye’nin Mısır İthalat ve İhracat Miktarları TMO Mısır Alım Fiyatı, ÜFE Artış Oranı ve Dünya Fiyatı 2008 -2010 Yıllarında Aylar Bazında Mısır Borsa Ortalama Fiyatı (TL/Ton) 2008-2010 Yıllarında Aylar Bazında Mısır Borsa İşlem Miktarları (Ton) Dünya ve Başlıca Ülkelerin Mısır Üretimi (Milyon Ton) Dünya ve Başlıca Ülkelerin Mısır Verimi (Ton/Ha) Dünya ve Başlıca Ülkelerin Mısır Ekim Alanı (Milyon Ha) Dünya ve Başlıca Ülkelerin Mısır Tüketimi (Milyon Ton) Dünya ve Başlıca Ülkelerin Mısır İthalatları (Milyon Ton) Geleceğe Yönelik Mısır İthalat Projeksiyonları (Milyon Ton) Dünya Mısır İhracatı ve Başlıca İhracatçı Ülkeler (Milyon Ton) Geleceğe Yönelik Mısır İhracat Projeksiyonları (Milyon Ton) Dünya ve Başlıca Ülkelerde Kapanış Mısır Stokları (Milyon Ton) Dünya Mısır Fiyatı (Fob $/Ton) Türkiye Çeltik Ekim Alanı, Üretimi ve Verimi TÜİK ve USDA Verilerine Göre Türkiye Çeltik Üretimi Türkiye’nin Yıllar İtibariyle Pirinç Tüketimi, Stok Değişimi ve Yeterlilik Derecesi Türkiye’de Çeltik Tarımı Yapılan İller ( 2010) Yıllar İtibariyle Türkiye Çeltik İhracat ve İthalat Miktarları Yıllar İtibariyle Türkiye Pirinç İhracat ve İthalat Miktarları Yıllar İtibariyle Türkiye Kargo (Kahverengi Pirinç) İhracat ve İthalat Miktarları Çeltik ve Pirinç Piyasa Fiyatları (TL/Ton) TMO Uzun ve Orta Tane Çeltik Alım Fiyatı (TL/Ton) Dünya Pirinç Üretimi ve Başlıca Üretici Ülkeler (Milyon Ton) Dünya ve Başlıca Üretici Ülkelerdeki Çeltik Verimi (Ton/Ha) Dünya Pirinç Tüketimi ve Başlıca Tüketici Ülkeler (Milyon Ton) Dünya Pirinç İhracatı ve Başlıca İhracatçı Ülkeler (Milyon Ton) Dünya Pirinç İthalatı ve Başlıca İthalatçı Ülkeler (Milyon Ton) Dünya ve Başlıca Ülkelerde Pirinç Kapanış Stokları (Milyon Ton) Yıllar İtibariyle Dünya Pirinç Fiyatları (FOB $/Ton) Birleşik Krallık Referans Verim Bölgeleri Ülkelere Göre Ödemeye Esas Verim ve Telafi Edici Ödeme Miktarı Seçilmiş Ürünler İçin AB Ortak Tarım Politikasında Fiyatlar ve Doğrudan Yardımlar AB ve Türkiye’de Buğday Üreticisine Uygulanan Destekler (2010) ABD’de Uygulanan Kredi Birim Fiyatı ve Hedef Fiyat ABD’de Ürün Bazında Verilen Sabit Doğrudan Gelir Desteği

10

Çizelge 120. 2009 Yılı ACRE Programı Fiyat Çizelgesi (ABD$/Ton) Çizelge 121. 2009 ACRE Ödemesi Buğday Örneği Çizelge 122. 2009/10 Piyasa Yılı İçin Fiyat Temelli Program (DCP) ile Gelir Temelli (ACRE) Program Geliri Karşılaştırması Çizelge 123. Türkiye’de Buğday, Arpa, Mısır Üretimi, TMO’nun Alım Miktarı ve Alımın Üretime Oranı Çizelge 124. TMO Alım Miktarları (Bin Ton) Çizelge 125. Yıllar İtibariyle TMO İç Satış Fiyatları (TL/Ton ) Çizelge 126. Yıllar İtibariyle TMO İç Satış Miktarları (Ton) Çizelge 127. Türkiye Hububat Ürünleri Ekim Alanı, Üretim ve Verim Tablosu Çizelge 128. Hububat Ürünleri Tüketimleri ve Yeterlilik Oranları Çizelge 129. Türkiye Hububat Ürünlerinde İthalat ve İhracat Verileri Çizelge 130. Hububat Ürünlerinde Uygulanan Gümrük Vergisi Oranları Çizelge 131. 2008-2010 Yılları Aylar Bazında Borsa Ortalama Fiyatları Çizelge 132. 2002- 2010 Yılları Aylar Bazında Borsalarda Anadolu Kırmızı Sert ve Beyaz Sert Buğday İşlem Hacimleri (Ton) Çizelge 133. 2002- 2010 Yılları Aylar Bazında Borsalarda Kırmızı Yarı Sert ve Makarnalık Buğday İşlem Hacimleri (Ton) Çizelge 134. 2002- 2010 Yılları Aylar Bazında Borsalarda Arpa ve Çavdar İşlem Hacimleri (Ton) Çizelge 135. 2002- 2010 Yılları Aylar Bazında Borsalarda Yulaf ve Mısır İşlem Hacimleri (Ton) Çizelge 136. 2010 Yılı Müdahale Alım Fiyatları (TL/Ton) Çizelge 137. Ürünler Bazında Bakanlığımızca Ödenen Prim Miktarları Çizelge 138. 2010/11 Dönemi Peşin Alım Miktarları Çizelge 139. Yıllar İtibariyle Alım Yapılan Borsalar ve Alım Miktarları Çizelge 140. 2010 /11 Döneminde Emanete Alınan, Alıma Dönüşen ve İade Edilen Ürün Miktarları Çizelge 141. Şubeler Depo Grupları ve Kapasiteleri (Ton) Çizelge 142. Şirkete TMO Tarafından Ayni Sermaye Olarak Konulan Depolar Çizelge 143. 2008-2010 Yıllarında Aylar Bazında TMO İç Satış Fiyatları Çizelge 144. TMO Tarafından Yapılan İthalat ve İhracatlar Çizelge 145. Dünya Hububat Denge Tablosu (Milyon Ton) Çizelge 146. Şikago Borsası İşlem Hacimleri İçinde Tarımsal Emtia ve Ürünlerin Payları Çizelge 147. Şikago Borsasında Mısır, Soya ve Çeltik Aylık İşlem Hacimleri ve Fiyatlar Çizelge 148. ABD Borsalarında Buğdayın Aylık İşlem Hacimleri ve Fiyatlar Çizelge 149. Buğday - Borsalara Göre Buğdayda Yıllık İşlem Hacimleri Çizelge 150. Şikago Borsası Mısır Yıllık İşlem Hacimleri Çizelge 151. Şikago Borsası Çeltik Yıllık İşlem Hacimleri Çizelge 152. Şikago Borsası Soya Fasulyesi Yıllık İşlem Hacimleri

11

GRAFİKLER LİSTESİ Grafik 1.

Grafik 2.

Grafik 3.

Grafik 4.

Grafik 5.

Grafik 6.

Grafik 7.

Grafik 8.

Grafik 9.

Grafik 10.

Grafik 11.

Grafik 12.

Grafik 13.

Grafik 14.

Grafik 15.

Grafik 16.

Grafik 17.

Grafik 18.

Grafik 19.

Grafik 20.

Grafik 21.

Grafik 22.

Grafik 23.

Grafik 24.

Grafik 25.

Grafik 26.

Grafik 27.

Grafik 28.

Grafik 29.

Grafik 30.

Grafik 31.

Grafik 32.

Grafik 33.

Grafik 34.

Grafik 35.

Grafik 36.

Türkiye Buğday Ekim Alanı, Üretim ve Verimi Türkiye’nin Buğday (Durum Buğday Dâhil) Üretimi, İthalatı ve İhracatı (Ton) Anadolu Kırmızı Sert Ekmeklik Buğday Alım Fiyat Artışı ve ÜFE Artış Oranı (%) TMO Buğday (AKS) Başlangıç Alım Fiyatı, AKS Buğday Borsa Ortalama Fiyatı ile Dünya Buğday (ABD 2HRW) Fiyatı Mukayesesi Anadolu Kırmızı Sert Buğdayın 2008 – 2010 Yılları Borsa Fiyatı (TL/Ton) Anadolu Durum Buğdayın 2008 – 2010 Yılları Borsa Fiyatı (TL/Ton) Dünya Buğday Denge Tablosu (Milyon Ton) Dünya Buğday Üretimi, Verimi ve Ekim Alanı 2010/11 Dünya Buğday Üretiminde Başlıca Ülkelerin Payları (%) 5 Majör İhracatçı ve Karadeniz Bölgesi İhracatçıları Buğday Üretimi (Milyon Ton) 2010/11 Dünya Buğday Tüketiminde Başlıca Ülkelerin Payları (%) Dünyada Buğday Tüketimi ve Başlıca Tüketici Ülkeler (Milyon Ton) Kullanım Alanlarına Göre Dünya Buğday Tüketimi (Milyon Ton) 2010/2011 Dünya Buğday İthalatında Başlıca Ülkelerin Payları (%) 2010/2011 Dünya Buğday İhracatında Başlıca Ülkelerin Payları (%) Dünya Buğday İhracatı Projeksiyonu (Milyon Ton) Başlıca Buğday İhracatçısı Ülkelerde Buğday Kapanış Stoku (Milyon Ton) 2001 Yılından İtibaren ABD 2HRW Buğday Fiyatı (Fob/$/Ton) 2001 Yılından İtibaren Fransız Buğday Fiyatı (Fob/$/Ton) 2001 Yılından İtibaren Kanada Durum Buğday Fiyatı (Fob/$/Ton) ABD Borsalarındaki Vadeli İşlem Buğday Fiyatı ($/Ton) ABD, Fransız, Rus Buğday Fiyatı (Fob $/Ton) ve AKS Buğday Fiyatı ($/Ton) ABD Durum, Kanada Durum (Fob $/Ton) ve Anadolu Durum Buğday Fiyatı ($/Ton) Türkiye Arpa Ekim Alanı, Üretim ve Verimi TMO Arpa Alım Fiyatındaki Artış ile ÜFE Artış Oranı Dünya Arpa Denge Tablosu (Milyon Ton) Dünya Arpa Üretimi ve Önemli Üretici Ülkeler (Milyon Ton) 2010/11 Dünya Arpa Üretiminde Başlıca Ülkelerin Payları (%) Dünya Arpa Tüketiminde Başlıca Tüketici Ülkeler (Milyon Ton) 2010/11 Dünya Arpa Tüketiminde Başlıca Ülkelerin Payları (%) Kullanım Alanlarına Göre Dünya Arpa Tüketimi (Milyon ton) Başlıca Arpa İthalatçısı Ülkeler (Milyon Ton) Arpa İthalatı Projeksiyonu Başlıca Arpa İhracatçısı Ülkeler (Milyon ton) Arpa İhracatı Projeksiyonu 2010 Yılı Aylar Bazında Dünya Arpa Fiyatları (FOB $/Ton)

12

Grafik 37.

Grafik 38.

Grafik 39.

Grafik 40.

Grafik 41.

Grafik 42.

Grafik 43.

Grafik 44.

Grafik 45.

Grafik 46.

Grafik 47.

Grafik 48.

Grafik 49.

Grafik 50.

Grafik 51.

Grafik 52.

Grafik 53.

Grafik 54.

Grafik 55.

Grafik 56.

Grafik 57.

Grafik 58.

Grafik 59.

Grafik 60.

Grafik 61.

Grafik 62.

Grafik 63.

Grafik 64.

Grafik 65.

Grafik 66.

Grafik 67.

Grafik 68.

Grafik 69.

Grafik 70.

Grafik 71.

Grafik 72.

2010/11 Dünya Arpa Kapanış Stokunda Ülkelerin Payları (%) Türkiye Çavdar Ekim Alanı, Üretim ve Verimi Türkiye Çavdar Üretim Miktarı ve İthalat Miktarı Son Üç Yıllık Dönemde Aylar Bazında Çavdar Borsa Ortalama Fiyatı (TL/Ton) Dünyada Önemli Çavdar Üreticisi Ülkeler (Bin Ton) 2010/11 Dönemi Dünya Çavdar Üretiminin Dağılımı (%) Dünya Çavdar Denge Grafiği (Bin Ton) Dünya Çavdar Tüketimi ve Önemli Tüketici Ülkeler (Milyon Ton) 2010/11 Dönemi Dünya Çavdar Tüketiminin Dağılımı (%) Türkiye Yulaf Ekim Alanı, Üretim ve Verimi Türkiye Yulaf Üretim, İhracat ve İthalat Miktarları (Ton) Son Üç Yıllık Dönemde Aylar Bazında Yulaf Borsa Ortalama Fiyatı (TL/Ton) Dünya Yulaf Üretimi ve Önemli Üretici Ülkeler (Bin Ton) 2010/11 Dönemi Dünya Yulaf Üretiminin Dağılımı (%) Dünya Yulaf Denge Grafiği (Bin Ton) Dünya Yulaf Tüketimi ve Önemli Tüketici Ülkeler (Milyon Ton) 2010/11 Dönemi Dünya Yulaf Tüketiminin Dağılım Payı (%) ABD Şikago (CBOT) Borsası Yulaf Vadeli İşlem Aylık Ortalama Fiyatları Türkiye Tane Mısır Ekim Alanı, Üretim ve Verimi Türkiye’nin Mısır Üretim (Milyon Ton), Tüketim (Milyon Ton), İthalat (Milyon Ton) ve İhracatı (Bin Ton) TMO Mısır Alım Fiyatındaki Artış ile ÜFE Artış Oranı TMO Alım Fiyatı ($/Ton) ve ABD 3YC (Fob $/Ton) Fiyatı Dünya Mısır Denge Grafiği (Milyon Ton) Dünya Mısır Üretimi (Milyon Ton), Verimi (Milyon Ha) ve Ekim Alanı (Ton/Ha) Dünya ve Başlıca Ülkelerin Mısır Üretimi (Milyon Ton) 2010/11 Dünya Mısır Üretiminde Başlıca Ülkelerin Payları (%) Başlıca Ülkelerin Mısır Ekim Alanı (Milyon/Ha) Dünya ve Başlıca Ülkelerin Mısır Tüketimi (Milyon Ton) 2010/11 Dünya Mısır Tüketiminde Başlıca Ülkelerin Payları (%) Kullanım Alanlarına Göre Dünya Mısır Tüketimi (Milyon Ton) 2010/11 Dünyada Mısır İthalatı Yapan Başlıca Ülkelerin Payları (%) Başlıca Ülkelerin Geleceğe Yönelik Mısır İthalat Projeksiyonları (Milyon Ton) 2010/11 Dünyada Mısır İhracatı Yapan Başlıca Ülkelerin Payları (%) Başlıca Ülkelerin Geleceğe Yönelik Mısır İhracat Projeksiyonları (Milyon Ton) 2010 Yılı Dünya Mısır Fiyatları (Fob $/Ton) ABD Şikago Borsası Mısır Vadeli İşlem Aylık Ortalama (ABD 3YC) Fiyatları ($/Ton)

13

Grafik 73.

Grafik 74.

Grafik 75.

Grafik 76 Grafik 77.

Grafik 78.

Grafik 79.

Grafik 80.

Grafik 81.

Grafik 82.

Grafik 83.

Grafik 84.

Grafik 85.

Grafik 86.

Grafik 87.

Grafik 88.

Grafik 89.

Grafik 90.

Grafik 91.

Grafik 92.

Grafik 93.

Grafik 94.

Grafik 95.

Grafik 96.

Grafik 97.

Grafik 98.

Grafik 99.

Grafik 100.

Türkiye Çeltik Ekim Alanı, Üretim ve Verimi TMO Pirinç Alım Fiyatındaki Artış ile ÜFE Artış Oranı Dünya Pirinç Denge Grafiği (Milyon Ton) Dünya Pirinç Üretimi ve Başlıca Üretici Ülkeler 2010/11 Dünya Pirinç Üretiminde Başlıca Ülkelerin Payları (%) Dünya Pirinç Tüketimi ve Başlıca Tüketici Ülkeler 2010/11 Dünya Pirinç Tüketiminde Başlıca Ülkelerin Payları (%) Dünya Pirinç İhracatı ve Başlıca İhracatçı Ülkeler 2011 Yılı Pirinç İhracatı ve Başlıca İhracatçı Ülkeler (%) Pirinç İhracatı Projeksiyonu (Milyon Ton) 2010/11 Dünya Pirinç İthalatçısı Başlıca Ülkelerin Payları (%) Pirinç İthalatı Projeksiyonu (Milyon Ton) 2010/11 Dünya Pirinç Stokuna İlişkin Ülkelerin Payları (%) 2010 Yılı Aylar Bazında Borsa Ortalama Fiyatları TL/ton Aylar İtibariyle Yurtiçi - Yurtdışı Buğday Fiyatları Karşılaştırılması Aylar İtibariyle Yurtiçi-Yurtdışı Buğday, Arpa, Mısır Fiyatları Karşılaştırılması Aylar İtibariyle Yurtiçi-Yurtdışı Pirinç Fiyatları Karşılaştırılması 2010 Yılı TMO Şubeleri Bazında Peşin Alım Miktarları (Ton) 2010 Yılı TMO Şubeleri Bazında Emanet Alım Miktarları (Ton) Dünya Arpa, Çavdar, Yulaf Üretim-Tüketimi Dünya Buğday, Pirinç, Mısır Üretim-Tüketimi Şikago Borsası Buğday Vadeli İşlemler Günlük Kapanış Fiyatları ABD Borsalarında Vadeli İşlemler Buğday Aylık Fiyatları ABD Borsalarında Buğdayın Aylık İşlem Hacimleri Şikago Borsası Mısır Vadeli İşlemler Günlük Kapanış Fiyatları Şikago Borsasında Mısır ve Soyanın Aylık İşlem Hacmi ve Fiyatı Şikago Borsası Çeltik Vadeli İşlemler Günlük Kapanış Fiyatları Şikago Borsası’nda Çeltiğin Aylık İşlem Hacmi ve Fiyatı

14

TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1.

Tablo 2.

Tablo 3.

Tablo 4.

Tablo 5.

Tablo 6.

Buğday Ekiliş ve Hasat Dönemleri Mısır Ekiliş ve Hasat Dönemleri Türkiye Çeltik Ekim Bölgeleri Türkiye’de Bölgelere Göre Çeltik Ekim ve Hasat Dönemleri Çeltik Üretici Ülkelerdeki Ekiliş ve Hasat Dönemleri AB (27) Ülkelerinde Müdahale Birimlerini İçeren Ödeme Kurumları

15

GRAFİKLER LİSTESİ Grafik 1.

Grafik 2.

Grafik 3.

Grafik 4.

Grafik 5.

Grafik 6.

Grafik 7.

Grafik 8.

Grafik 9.

Grafik 10.

Grafik 11.

Grafik 12.

Grafik 13.

Grafik 14.

Grafik 15.

Grafik 16.

Grafik 17.

Grafik 18.

Grafik 19.

Grafik 20.

Grafik 21.

Grafik 22.

Grafik 23.

Grafik 24.

Grafik 25.

Grafik 26.

Grafik 27.

Grafik 28.

Grafik 29.

Grafik 30.

Grafik 31.

Grafik 32.

Grafik 33.

Grafik 34.

Grafik 35.

Grafik 36.

Türkiye Buğday Ekim Alanı, Üretim ve Verimi Türkiye’nin Buğday (Durum Buğday Dâhil) Üretimi, İthalatı ve İhracatı (Ton) Anadolu Kırmızı Sert Ekmeklik Buğday Alım Fiyat Artışı ve ÜFE Artış Oranı (%) TMO Buğday (AKS) Başlangıç Alım Fiyatı, AKS Buğday Borsa Ortalama Fiyatı ile Dünya Buğday (ABD 2HRW) Fiyatı Mukayesesi Anadolu Kırmızı Sert Buğdayın 2008 – 2010 Yılları Borsa Fiyatı (TL/Ton) Anadolu Durum Buğdayın 2008 – 2010 Yılları Borsa Fiyatı (TL/Ton) Dünya Buğday Denge Tablosu (Milyon Ton) Dünya Buğday Üretimi, Verimi ve Ekim Alanı 2010/11 Dünya Buğday Üretiminde Başlıca Ülkelerin Payları (%) 5 Majör İhracatçı ve Karadeniz Bölgesi İhracatçıları Buğday Üretimi (Milyon Ton) 2010/11 Dünya Buğday Tüketiminde Başlıca Ülkelerin Payları (%) Dünyada Buğday Tüketimi ve Başlıca Tüketici Ülkeler (Milyon Ton) Kullanım Alanlarına Göre Dünya Buğday Tüketimi (Milyon Ton) 2010/2011 Dünya Buğday İthalatında Başlıca Ülkelerin Payları (%) 2010/2011 Dünya Buğday İhracatında Başlıca Ülkelerin Payları (%) Dünya Buğday İhracatı Projeksiyonu (Milyon Ton) Başlıca Buğday İhracatçısı Ülkelerde Buğday Kapanış Stoku (Milyon Ton) 2001 Yılından İtibaren ABD 2HRW Buğday Fiyatı (Fob/$/Ton) 2001 Yılından İtibaren Fransız Buğday Fiyatı (Fob/$/Ton) 2001 Yılından İtibaren Kanada Durum Buğday Fiyatı (Fob/$/Ton) ABD Borsalarındaki Vadeli İşlem Buğday Fiyatı ($/Ton) ABD, Fransız, Rus Buğday Fiyatı (Fob $/Ton) ve AKS Buğday Fiyatı ($/Ton) ABD Durum, Kanada Durum (Fob $/Ton) ve Anadolu Durum Buğday Fiyatı ($/Ton) Türkiye Arpa Ekim Alanı, Üretim ve Verimi TMO Arpa Alım Fiyatındaki Artış ile ÜFE Artış Oranı Dünya Arpa Denge Tablosu (Milyon Ton) Dünya Arpa Üretimi ve Önemli Üretici Ülkeler (Milyon Ton) 2010/11 Dünya Arpa Üretiminde Başlıca Ülkelerin Payları (%) Dünya Arpa Tüketiminde Başlıca Tüketici Ülkeler (Milyon Ton) 2010/11 Dünya Arpa Tüketiminde Başlıca Ülkelerin Payları (%) Kullanım Alanlarına Göre Dünya Arpa Tüketimi (Milyon ton) Başlıca Arpa İthalatçısı Ülkeler (Milyon Ton) Arpa İthalatı Projeksiyonu Başlıca Arpa İhracatçısı Ülkeler (Milyon ton) Arpa İhracatı Projeksiyonu 2010 Yılı Aylar Bazında Dünya Arpa Fiyatları (FOB $/Ton)

16

SİMGELER LİSTESİ AB ABD AKS CME ÇATAK ÇKS Da DGD DİR DTÖ FOB GB Ha HRW KCBT IGC KKGM Kg MGEX MÖ Ort. OTP SRW TL TMO TOBB TÜGEM TÜİK USDA ÜFE $ €

: Avrupa Birliği : Amerika Birleşik Devletleri : Anadolu Kırmızı Sert : Chicago Merchantile Exchange (Şikago Ticaret Borsası) : Çevre Amaçlı Tarım Alanlarının Korunması : Çiftçi Kayıt Sistemi : Dekar : Doğrudan Gelir Desteği : Dahilde İşleme Rejimi : Dünya Ticaret Örgütü : Free on Board (Malın Güvertede Teslimi) : Gümrük Birliği : Hektar : Hard Red Winter Wheat (Sert Kırmızı Kışlık Buğday) : Kansas City Board of Trade (Kansas Ticaret Borsası) : International Grains Council (Uluslararası Hububat Konseyi) : Koruma Kontrol Genel Müdürlüğü : Kilogram : Minneapolis Grain Exchange (Minneapolis Hububat Borsası) : Milattan Önce : Ortalama : Ortak Tarım Politikası : Soft Red Winter Wheat (Yumuşak Kırmızı Kışlık Buğday) : Türk Lirası : Toprak Mahsulleri Ofisi : Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği : Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü : Türkiye İstatistik Kurumu : United States Deparment of Agriculture (ABD Tarım Bakanlığı) : Üretici Fiyat Endeksi : Dolar : Avro

17

1

GİRİŞ

18

Tarım, yaşamın temel unsurlarından biri olan beslenme ihtiyacını karşılamanın ötesinde diğer tüm sektörlerin lokomotifi olma özelliği nedeniyle de tüm dünyada halen önemini korumaktadır. Ayrıca, son yıllarda yaşanan küresel iklim değişikliği, kuraklık, finansal krizlerin emtia piyasaları üzerine yansıması ve ticari yasaklar sonucunda ön plana çıkan gıda güvencesi kaygıları, sektörün stratejik anlamda önemini bir kez daha ortaya koymuştur. Ülkemiz, geniş bir ürün yelpazesine imkân veren iklim ve ekolojik özellikleri nedeniyle tarımsal üretim açısından avantajlı bir ülkedir ve kendine yeterlilik açısından iyi durumdadır. Üstelik toplam istihdamın yaklaşık % 25’lik bir kısmı, tarım sektöründe istihdam edilmektedir. Buna karşılık tarımın gayri safi yurt içi hasıla içindeki payı % 10 ihracat gelirleri içindeki payı ise yaklaşık % 4’tür (TÜİK 2011).

Tarım yapılabilir 24,3 milyon dekarlık tarım alanı içerisinde % 50 ile en büyük payı tahıllar almaktadır.

Toplam tahıl alanları içerisinde ise % 67’lik pay ile buğday ilk sırada yer almaktadır. Buğdayı % 25’lik pay ile arpa, % 5’lik pay ile mısır takip etmektedir. % 1’lik bir alanda devam eden çeltik üretimimiz ise uygulanan politikalar sayesinde giderek artmaktadır. Yulaf ve çavdar üretimimiz yeterli düzeyde olup, alan olarak % 1’lere karşılık gelen payları uzun yıllardır aynı seviyeyi korumaktadır (TÜİK 2011).

Bir süreden beri yıllık olarak hazırlayıp sunmakta olduğumuz Hububat Raporu çalışması, altı bölümden oluşmaktadır. Hububat ürünlerinin değerlendirilmesi başlığında; buğday, arpa, çavdar, yulaf, mısır, çeltik/ pirinç gibi ürünlerin bitkisel özellikleri ile bu ürünlerin Türkiye’de ve dünyada üretim, tüketim, ithalat, ihracat, stok ve fiyatları incelenmektedir. Üçüncü bölümde, dünyada önemli hububat üreticisi ülkelerin alım ve destekleme politikaları başlığında; AB ülkelerinde uygulanan ortak tarım politikaları ve uygulama biçimlerini kuramsal olarak anlatılmakta. Dördüncü bölümde TMO Genel Müdürlüğü tanıtılmakta ve AB uyum sürecinde Kurumumuzda devam eden mevzuat ve uyum çalışmaları hakkında bilgi verilmekte.

Beşinci bölümde ise gelecek yıllarda değerlendirme yapılmak üzere durum tespiti yapılmakta, ürünlerin vadeli işlemler ve opsiyon borsalarına göre Türkiye ve dünya değerlendirmesi yer almaktadır.

19

2

HUBUBAT ÜRÜNLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

20

2.1. Buğday 2.1.1. Bitkisel Özellikleri Karbonhidrat kaynağı olan buğday, un haline getirilerek ekmek ve diğer unlu gıdaların imalatında kullanıldığı gibi bulgur, makarna, irmik, bisküvi gibi çok değişik ürünler şeklinde mutlak suretle günlük beslenmemizde yer almaktadır. Öğütme teknolojisi sonucu ortaya çıkan kepek ve diğer yan ürünler ile düşük vasıflı buğdaylar, hayvan yemi olarak kullanılmaktadır. Ayrıca son yıllarda ortaya çıkan yenilenebilir enerji kavramıyla birlikte buğdayın biyoetanol üretiminde de kullanımına rastlanmaktadır.

Buğdaylar, botanik yapısına göre üç sınıfa ayrılmaktadır: • Triticum aestivum (ekmeklik buğday).

• Triticum durum (makarnalık buğday).

• Triticum compactum (topbaş veya bisküvilik buğday).

Ayrıca buğdaylar sertlik, tane rengi ve ekiliş durumuna göre de sınıflandırılmaktadır: -Tane sertliğine göre; sert buğday, yarı sert buğday, yumuşak buğday.

-Tane rengine göre; kırmızı buğday, beyaz buğday.

-Ekilişlerine göre; yazlık buğday, kışlık buğday.

Sanayicinin buğday tercihi, kullanım amacına göre değişmektedir. Örneğin, ekmeklik buğdaylarda protein oranı ve kalitesi ile un veriminin yüksek olması istenirken, bisküvilik buğdaylarda düşük protein tercih edilmektedir.

Buğday tanesi, kabuk (perikarp), rüşeym (embriyo) ve endosperm olmak üzere üç kısma ayrılır. Endosperm, tanenin % 85’ini oluşturur ve bu kısımdan un elde edilir. Kabuk kısmından kepek elde edilir ve çoğunlukla yem sanayinde kullanılmaktadır. Rüşeym (embriyo) ise genellikle kepekle birlikte kalmak-

Endosperm, tanenin % 85’ini

oluşturur ve bu kısımdan un elde edilir.

21

ta, bazen de ayrılmaktadır. Rüşeym, gıda olarak tüketilmekte ve ayrıca buğday yağı elde edilmesinde kullanılmaktadır.

Buğday tanesinin bileşimi, çeşitlerine göre ve bölgesel olarak değişiklik göstermesine rağmen, ortalama % 12 su, % 70 karbonhidrat, % 12 protein, % 2 yağ, % 2,2 selüloz ve % 1,8 kül içermektedir.

2.1.2. Türkiye’de Üretim, Tüketim, İthalat, İhracat, Stoklar ve Fiyatlar Türkiye, dünya buğday ekim alanının % 3,8’ine sahiptir. Ülkemizde buğday; toplam işlenen tarım alanlarının yaklaşık % 38’ini, tahıl ekili alanların ise yaklaşık % 67’sini kaplamaktadır (TÜİK 2011). Çizelge 1. 1930–2000 Yılları Türkiye Buğday Ekim Alanı, Üretimi ve Verimi Yıllar

Ekim Alanı (Ha)

Üretim (Ton)

Verim (Kg/Ha)

1930

2.809.300

2.586.377

921

1940

4.381.420

4.067.950

928

1950

4.477.191

3.871.926

865

1960

7.700.000

8.450.000

1.097

1970

8.600.000

10.000.000

1.163

1980

9.020.000

16.500.000

1.829

1990

9.450.000

20.000.000

2.116

2000

9.400.000

21.000.000

2.234

Kaynak: TÜİK 2011.

Çizelge 1’de görüldüğü gibi 1930 yılında 2.809.300 ha ekim alanında 2.586.377 ton üretim ve 921 kg/ha verim elde edilmişken, 2000 yılında 9.400.000 ha ekim alanında 21 milyon ton üretim ve 2.234 kg/ha buğday verim elde edilmiştir. Çizelge 2. 2001–2010 Yılları Türkiye Buğday Ekim Alanı, Üretimi ve Verimi Yıllar

Ekim Alanı (Ha)

Üretim (Ton)

Verim (Kg/Ha)

2001

9.350.000

19.000.000

2.032

2002

9.300.000

19.500.000

2.097

2003

9.100.000

19.000.000

2.099

2004

9.300.000

21.000.000

2.258

2005

9.250.000

21.500.000

2.324

2006

8.490.000

20.010.000

2.360

2007

8.097.700

17.234.000

2.130

2008

8.090.000

17.782.000

2.219

2009

8.100.000

20.600.000

2.566

2010*

8.094.000

19.660.000

2.429

Kaynak: TÜİK 2011.

22

25.000

Ekiliş

Verim

3.000 2.500

20.000

2.000 15.000 1.500 10.000

1.000

5.000

500

19

19

30 40 19 50 19 60 19 70 19 80 19 90 19 95 19 9 19 6 97 19 98 19 99 20 00 20 0 20 1 02 20 0 20 3 0 20 4 05 20 06 20 0 20 7 0 20 8 09 20 10

0 Ekim Alanı (Bin Ha)

Üretim(Bin Ton)

Verim (Kg/Ha)

Yıllar itibariyle Türkiye’nin buğday verimi yükselme kaydetmiş olmasına rağmen ortalama dünya veriminin altında kalmaktadır. Buğday verimliliğindeki en önemli faktörlerden birisi, yüksek kaliteli tohum kullanımıdır. Buğday üretimi için ayrılan 8,5 milyon hektar alan dikkate alındığında, hektar başına 200 kg tohum kullanımına dayanarak yıllık tohum talebi 1,7 milyon ton olmaktadır. Buğday kendi kendine döllenen bir bitki olmasından dolayı, ekilen tohumlukların 3 yılda bir sertifikalı tohumluklarla yenilenmesinden dolayı, ülkemizde her yıl yaklaşık 560 bin ton buğday tohumluğu kullanılması gerekmektedir. 2008 yılında kamu ve özel sektör tarafından gerçekleştirilen toplam sertifikalı buğday tohumluğu üretimi 145.521 ton iken, bu rakam 2010 yılında artarak 315.625 ton olarak gerçekleşmiştir.

Dağıtım miktarı da 2010 yılında 192.961 ton olmuştur (Çizelge 3).

2010 yılında artarak 315.625 ton

olarak gerçekleşmiştir

23

Grafik 9. 2010/11 Dünya Buğday Üretiminde Başlıca Ülkelerin Payları (%)

%

12,0

8,9%

Kazakistan

17, 1%

6,2

Arjantin

%

Ukrayna Türkiye

20,1%

% 3,7

Kanada Pakistan Avustralya

3,5%

Rusya Hindistan Çin

3,4%

16,3%

%

1,5 2,2%

ABD

AB

% 2,6

2,5%

Diğer

Kaynak: IGC Mart/2011 raporu. 2010/11 dönemi için öngörülen verilerden hesaplanmıştır

2010/11 dönemi buğday üretimi öngörülerine göre, üretimde ilk sırayı % 20,1 ile AB (27) alırken, Çin % 17,1 ve Hindistan % 12 ile ardından gelmektedir. Aynı öngörüye göre Türkiye, dünya buğday üretiminin % 2,6’sını gerçekleştirmektedir (Grafik 9).

Grafik 10. 5 Majör İhracatçı ve Karadeniz Bölgesi İhracatçıları Buğday Üretimi (Milyon Ton) 160 140 120 100 80 60 40 20 0

2001/02 AB (27)

2002/03

2003/04

2004/05

Rusya, Ukrayna, Kazakistan

2005/06 ABD

2006/07

Kanda

2007/08

Avustralya

2008/09

2009/10*

2010/11**

Arjantin

Kaynak: IGC Mart/2011 raporu. (*) Tahmin, (**) Öngörü.

Özellikle 2010 yılı yaz aylarında Karadeniz bölgesinde başlıca buğday ihracatçıları olan Rusya, Ukrayna ve Kazakistan’da görülen kuraklık, bu üç ülkenin toplam üretimi göz önüne alındığında, 2009/10 dönemine göre % 31 oranında, 2008/09 dönemine göre ise % 33 oranında düşüşe neden olmuştur (Grafik 10).

24

Çizelge 2. 2001–2010 Yılları Türkiye Buğday Ekim Alanı, Üretimi ve Verimi Ülkeler

2001/02

2002/03

2003/04

2004/05 2005/06

2006/07 2007/08 2008/09 2009/10* 2010/11**

AB(27)

5,42

5,76

5,29

5,91

5,48

5,06

4,78

5,65

5,38

5,25

Fransa

6,58

7,46

6,22

7,62

6,97

6,75

5,99

7,19

7,07

7,02

Almanya

7,78

6,90

6,51

8,18

7,47

7,18

6,93

8,08

7,80

7,27

Kanada

1,94

1,83

2,25

2,63

2,72

2,61

2,32

2,85

2,79

2,80

ABD

2,71

2,36

2,99

2,90

2,82

2,60

2,70

3,02

2,99

3,12

Rusya

1,97

1,96

1,58

1,98

1,88

1,95

2,10

2,45

2,23

1,84

Çin

3,81

3,78

3,93

4,25

4,26

4,53

4,73

4,81

4,88

4,73

Avustralya

2,14

0,91

2,00

1,59

2,01

0,92

1,10

1,58

1,56

1,87

Türkiye

1,80

2,02

2,15

2,15

2,09

2,03

1,94

2,05

2,37

2,19

Dünya

2,72

2,66

2,68

2,89

2,86

2,83

2,82

3,08

3,04

2,99

Kaynak: IGC Mart/2011 raporu. (*) Tahmin, (**) Öngörü.

Not: AB-27 verileri: 2001-2003 için AB-15, 2004-2005 için AB-25, 2006 ve sonrası için AB-27 verileri kullanılmıştır.

Dünyada en yüksek buğday verimine sahip ülkeler, başta Fransa olmak üzere AB(27) ülkeleridir. Dünya buğday verimi 2009/10 döneminde, son 10 yıllık ortalamanın (2,79 ton/ha) üzerine çıkarak 3,04 ton/ha olarak gerçekleşmiştir. 2010/11 döneminde verimin, geçen seneye göre % 1,7 oranında azalması öngörülmektedir (Çizelge 17, Grafik 8). Çizelge 18. Dünya ve Başlıca Üretici Ülkelerde Buğday Ekim Alanı (Milyon Ha) Ülkeler

2001/02

2002/03

2003/04

AB(27)

25,6

26,1

23,7

26,3

25,3

24,7

25,1

26,7

25,7

25,9

Çin

24,7

23,9

22,0

21,6

22,9

24,0

23,1

23,4

23,6

24,3

Hindistan

25,1

25,9

25,9

26,6

26,5

26,7

28,0

28,2

28,4

28,5

ABD

19,7

18,5

21,4

20,2

20,3

18,9

20,6

22,5

20,2

19,3

Rusya

23,8

25,8

21,5

22,9

25,4

23,0

23,5

26,0

27,5

22,5

Kanada

10,6

8,8

10,5

9,8

9,8

9,7

8,6

10,0

9,5

8,3

Pakistan

8,1

8,1

8,0

8,2

8,3

8,4

8,4

8,2

9,0

9,0

Türkiye

8,6

8,6

8,6

8,6

8,6

8,6

8,6

8,6

8,6

8,0

Arjantin

6,8

5,8

6,0

6,1

5,2

5,5

5,9

4,2

2,8

4,5

Kazakistan

10,0

10,7

11,3

11,8

11,5

12,0

12,9

13,0

14,0

14,0

Avustralya

11,6

11,0

13,1

13,8

12,5

11,8

12,3

13,6

13,8

13,4

Ukrayna

6,8

7,7

2,6

5,7

6,6

5,2

6,0

7,0

6,7

6,3

213,4

213,0

208,0

216,8

216,7

211,2

216,3

222,8

223,5

216,9

Dünya

2004/05 2005/06

2006/07 2007/08 2008/09 2009/10* 2010/11**

Kaynak: IGC Mart/2011 raporu. (*) Tahmin, (**) Öngörü.

Not: AB(27) verileri 2001/02’den itibaren 27 ülkenin toplamı olarak alınmıştır.

25

Dünya buğday ekim alanlarının, Arjantin’de beklenen artışa rağmen özellikle Rusya’da öngörülen 5 milyon hektarlık daralmayla, 2010/11döneminde % 2,8 oranında azalarak yaklaşık 217 milyon hektar olması beklenmektedir. (Çizelge 18, Grafik 8). Çizelge 19. Dünyada Buğday Tüketimi ve Başlıca Tüketici Ülkeler (Milyon Ton) Ülkeler

2001/02

2002/03

2003/04

2004/05 2005/06

2006/07 2007/08 2008/09 2009/10* 2010/11**

Çin

109,5

108,0

107,4

104,2

100,5

99,2

102,4

105,6

106,5

112,0

AB(27)

90,1

95,7

91,9

116,7

119,6

123,6

117,1

123,5

126,4

122,9

Hindistan

65,1

71,2

71,0

72,4

72,0

74,1

75,5

72,6

76,5

81,4

Rusya

37,9

38,6

34,5

38,0

37,6

35,6

36,4

39,5

41,6

46,8

ABD

32,7

30,5

32,5

31,9

31,3

30,9

28,6

34,3

30,9

32,0

Türkiye

16,2

17,8

17,8

17,7

15,2

16,4

16,9

17,8

17,7

17,5

Ukrayna

12,9

13,3

9,5

10,9

12,8

10,6

11,9

13,5

11,8

11,3

Kanada

7,4

8,2

7,5

9,2

9,3

8,8

6,7

7,8

7,6

8,0

Avustralya

5,1

6,3

5,3

5,9

6,7

7,3

6,2

7,3

5,1

6,4

Diğer

207,6

211,6

218,5

207,1

219,2

202,4

211,0

219,1

223,9

223,7

Dünya

584,6

601,1

595,9

613,9

624,1

609,0

612,6

640,9

648,0

661,9

Kaynak: IGC Mart/2011 raporu. (*) Tahmin, (**) Öngörü.

Not: AB(27) verileri 2003/04’e kadar AB (15), 2004/05 – 2005/06’da AB(25), 2006/07’den 2010/11’e kadar AB(27) içindir.

2010 yılında artarak 315.625 ton

olarak gerçekleşmiştir

26

Grafik 11. 2010/11 Dünya Buğday Tüketiminde Başlıca Ülkelerin Payları (%)

33% 19% 17%

12%

Çin

Ukrayna

2% ABD

Türkiye

1%

AB (27)

Diğer

5%

3%

Kanada

Avustralya

Rusya

1%

Hindistan

7%

Kaynak: IGC Mart/2011 raporu. 2010/11 dönemi için öngörülen verilerden hesaplanmıştır.

Dünya buğday tüketimi, 2009/10 döneminde bir önceki yıla göre yaklaşık 8 milyon ton artarak 648 milyon ton seviyesinde olmuştur. 2010/11 döneminde, küresel buğday tüketiminin 661,9 milyon ton olacağı tahmin edilmektedir. Dünya buğday tüketiminde % 19’lik pay ile ilk sırayı AB (27) almaktadır.

AB (27)’yi, Çin Halk Cumhuriyeti ve Hindistan izlemektedir. Bu üç ülke, dünya buğday tüketiminin % 48’ini gerçekleştirmektedir (Çizelge 19, Grafik 11).

Grafik 12. Dünyada Buğday Tüketimi ve Başlıca Tüketici Ülkeler (Milyon Ton) 140 120 100 80 60 40 20 0

2001/02

2002/03

2003/04 2004/05

Çin

AB (27)

Hindistan

Rusya

2005/06 ABD

2006/07

2007/08

2008/09 2009/10* 2010/11**

Dünya

Kaynak: IGC Mart/2011 raporu. (*) Tahmin, (**) Öngörü.

Not: AB(27) verileri 2003/04’e kadar AB(15), 2004/05–2005/06 da AB(25), 2006/07’den 2010/2011’a kadar AB(27) içindir.

27

AB (27) ülkelerinin buğday tüketiminin, 2009/10 dönemine göre % 2,8 oranında azalması öngörülürken Çin’in buğday tüketimi % 5 oranında artması beklenmektedir (Grafik 12).

Grafik 12. Dünyada Buğday Tüketimi ve Başlıca Tüketici Ülkeler (Milyon Ton) 500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0

2001/02

2002/03

2003/04

2004/05

Gıda

417,0

421,9

425,7

432,0

435,9

438,5

Yemlik Tohumluk

99,9

110,6

98,1

107,5

110,5

30,6 11,1 26,0

32,4 12,0 24,2

33,9 12,1 26,1

32,1 12,9 29,5

33,3 14,5 29,9

Endüstriyel Diğer

2005/06 2006/07

2009/10* 2010/11**

2007/08

2008/09

444,3

447,1

450,6

456,1

97,4

88,1

108,4

111,2

117,0

33,3 16,2 23,6

34,0 17,1 29,1

33,4 18,3 33,6

33,6 19,5 33,2

34,1 20,6 34,1

Kaynak: IGC Mart/2011 raporu. (*) Tahmin, (**) Öngörü.

2009/10 döneminde, dünyada gıda olarak buğday tüketiminin bir önceki yıla göre 3,5 milyon ton artarak 450,6 milyon ton olacağı tahmin edilmektedir. 2010/11 döneminde ise bir önceki döneme göre % 1,22 oranında artarak 456,1 milyon ton olması öngörülmektedir. Endüstriyel amaçlı kullanımın, özellikle AB(27)’nin etanol üretimindeki artışın etkisi ile 2009/10 döneminde 19,5 milyon ton olacağı, yemlik kullanımının ise 2,6 milyon ton artışla 111,2 milyon ton olacağı tahmin edilmektedir (Grafik 13). Çizelge 20. Dünyada Buğday İthalatı ve Başlıca İthalatçı Ülkeler (Milyon Ton) Ülkeler

2001/02

2002/03

2003/04

2004/05 2005/06

2006/07 2007/08 2008/09 2009/10* 2010/11**

Mısır

7,1

6,4

7,2

7,9

7,7

7,1

7,6

9,8

10,2

10,0

Brezilya

7,1

6,8

5,7

5,5

6,2

7,9

7,1

6,3

6,7

6,4

Endonezya

3,8

4,0

4,4

4,8

5,1

5,8

5,2

5,5

5,4

5,6

Cezayir

4,6

5,7

4,0

5,3

5,5

4,9

5,8

6,3

5,1

5,4

Japonya

5,7

5,4

5,7

5,4

5,4

5,6

5,7

4,9

5,5

5,2

AB-27

11,5

13,5

9,0

7,4

7,2

5,3

6,4

7,6

5,1

4,9

G. Kore

3,8

3,6

3,6

3,6

3,8

3,2

3,0

3,3

4,4

4,3

Nijerya

2,4

2,3

2,4

3,1

3,7

3,2

2,6

3,5

4,0

4,0

Fas

3,0

2,8

2,4

2,3

2,4

1,8

4,1

3,7

2,3

3,9

Irak

2,7

1,6

1,9

3,1

4,9

3,0

3,5

3,9

3,9

3,5

Meksika

3,1

3,1

3,6

3,6

3,4

3,6

3,1

3,3

3,1

3,4

Türkiye

1,1

1,3

1,1

0,4

0,1

1,8

2,2

3,6

3,3

3,1

Bangladeş

1,7

1,4

2,0

1,8

2,1

1,7

1,4

2,7

3,5

3,0

Diğer

49,8

48,7

50,0

56,1

52,4

55,8

52,5

71,8

65,2

60,7

Dünya

107,4

106,5

103,1

110,2

110,0

110,8

110,3

136,2

127,8

123,3

Kaynak: IGC Mart/2011 raporu. (*) Tahmin, (**) Öngörü.

Not: AB(27) verileri 2003/04’e kadar AB (15), 2004/05 – 2005/06’da AB(25), 2006/07’den 2010/11’e kadar AB(27) içindir.

28

Dünya buğday ithalatının, 2010/11 döneminde önemli ithalatçı ülkelerde gerçekleşen iyi rekolteler sonucu, bir önceki yıla göre 4,5 milyon ton (% 12,7) düşüşle 123,3 milyon ton olması öngörülmektedir. (Çizelge 20).

Grafik 14. 2010/2011 Dünya Buğday İthalatında Başlıca Ülkelerin Payları (%) Bangladeş

2,4 2,5

Türkiye Meksika

2,8

Irak

2,8 3,1

Fas Nijarya

3,2 3,5

G. Kore

4,0

AB-27

4,2

Japonya Cezayir

4,3 4,5

Endonezya

4,2

Brizelya

8,1

Mısır 0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

Kaynak: IGC Mart/2011 raporu. 2010/11 dönemi için öngörülen verilerden hesaplanmıştır.

Çizelge 21. Dünya Buğday İthalatı Projeksiyonu (Milyon Ton) Ülkeler

2011/12

2012/13

2013/14

2014/15

2015/16

2016/17

2017/18

2018/19

2019/20

2020/21

Sahra Altı Afrika Ülkeleri

14,4

15,0

15,8

16,2

16,7

17,1

17,6

18,1

18,5

19,0

Mısır

10,0

10,1

10,4

10,7

10,9

11,1

11,3

11,6

11,8

12,1

Brezilya

6,5

6,6

6,7

6,7

6,7

6,8

6,8

6,9

7,0

7,0

AB(27)

6,2

6,3

6,4

6,5

6,6

6,7

6,8

6,9

6,9

7,0

Endonezya

5,6

5,8

6,0

6,1

6,2

6,3

6,5

6,6

6,7

6,9

Cezayir

5,7

5,8

5,9

6,1

6,2

6,3

6,4

6,5

6,6

6,7

Japonya

5,2

5,2

5,2

5,2

5,1

5,1

5,0

5,0

5,0

4,9

Irak

3,2

3,5

3,6

3,7

3,8

3,9

4,1

4,2

4,3

4,4

G. Kore

4,0

3,9

3,9

4,0

4,0

4,0

4,0

4,0

4,0

4,0

Dünya

132,1

132,8

135,8

138,0

140,1

142,5

144,6

147,1

149,4

151,9

Kaynak: USDA 2020 Projeksiyonu, Şubat 2011.

2011–2020 yılları arasında, dünya buğday (un dâhil) ticaretinin, 2010/11 dönemine göre 20 milyon ton (% 15 oranında) artarak 151,9 milyon ton olması öngörülmektedir. Buğday ithalatındaki artış, gelir ve nüfus artışlarının talebi yükselttiği gelişmekte olan ülkelerde yoğunlaşmaktadır. En büyük artış, Sahra Altı Afrika ülkelerinde, Mısır, Cezayir, Suudi Arabistan ve Endonezya’da beklenmektedir (Çizelge 21).

29

Gelişmekte olan birçok ülkede, kişi başı buğday tüketim miktarlarında değişiklik beklenmemesine rağmen nüfus ve sınırlı üretim artışı nedenlerinden ötürü, ithalat miktarlarında bir miktar artış olacağı ve önümüzdeki 10 yıl içerisinde dünya kişi başı buğday tüketiminin aynı düzeyde kalacağı öngörülmektedir. Ancak Endonezya, Vietnam ve bazı Asya ülkelerinde kişi başına düşen buğday tüketiminde artış olması beklenmektedir. Bunun başlıca nedeni de gelir seviyesindeki yükselişle gıda tercihlerinin pirinçten buğdaya yönelmesidir. Mısır, dünyanın en büyük buğday ithalatçısı olmaya devam ederken, Afrika ve Orta Doğu ülkelerinin gerçekleştireceği ithalat, dünya buğday ticareti artışının % 60’ına eşit olacaktır. Çizelge 20. Dünyada Buğday İthalatı ve Başlıca İthalatçı Ülkeler (Milyon Ton) Ülkeler ABD AB(27) Kanada Avustralya Arjantin

2001/02

2002/03

2003/04

2004/05

2005/06

2006/07

2007/08

2008/09

İhr. Miktarı

26,8

23,2

32,2

28,2

27,2

25,0

34,3

26,8

23,9

34,7

ihr.Payı (%)

25,0

21,8

31,2

25,6

24,7

22,6

31,1

19,6

18,7

28,1

İhr. Miktarı

10,8

15,5

9,1

13,6

14,0

12,8

11,2

24,5

20,8

21,0

İhr.Payı (%)

10,0

14,5

8,8

12,3

12,8

11,6

10,1

18,0

16,3

17,0

İhr. Miktarı

16,7

9,2

15,6

15,4

15,5

19,4

16,4

18,3

18,4

18,0

İhr.Payı (%)

15,6

8,7

15,1

14,0

14,1

17,5

14,9

13,4

14,4

14,6

İhr. Miktarı

16,6

10,9

15,1

15,8

15,2

11,4

7,5

13,5

13,8

16,0

İhr.Payı (%)

15,4

10,2

14,7

14,4

13,8

10,3

6,8

9,9

10,8

13,0

İhr. Miktarı

11,4

6,1

7,4

13,2

8,1

11,9

10,0

8,5

5,1

8,0

İhr.Payı (%)

10,6

5,7

7,2

12,0

7,4

10,8

9,1

6,2

4,0

6,5

76,6

60,9

76,9

78,3

72,8

72,7

72,0

67,3

64,1

79,2

İhr. Miktarı

4,6

13,0

4,0

7,9

10,6

10,9

12,1

18,3

18,8

4,0

İhr.Payı (%)

4,3

12,2

3,9

7,2

9,6

9,8

11,0

13,5

14,7

3,2

İhr. Miktarı

5,5

6,7

0,1

4,3

6,5

3,3

1,2

12,9

9,3

4,5

İhr.Payı (%)

5,1

6,3

0,1

3,9

5,9

3,0

1,1

9,5

7,3

3,7

İhr. Miktarı

3,8

5,6

4,3

3,0

3,8

8,1

8,2

5,8

8,0

5,5

İhr.Payı (%)

3,5

5,2

4,2

2,8

3,5

7,3

7,5

4,2

6,3

4,5

13,0

23,8

8,1

13,9

19,0

20,1

19,6

27,2

28,2

11,4

106,5

103,1

110,2

110,0

110,8

110,3

136,2

127,8

123,3

5 Majörün İhracat Payı % Rusya Ukrayna Kazakistan Karadeniz Ülk. İhracat Payı % Dünya Toplamı

2009/10* 2010/11**

107,4

Kaynak: IGC Mart/2011 raporu. (*) Tahmin, (**) Öngörü.

Not: AB(27) verileri 2003/04’e kadar AB(15), 2004/05–2005/06’da AB(25), 2006/07’den 2010/11’e kadar AB(27) içindir.

Dünyada ihracata konu olan buğday miktarı, dünya buğday üretiminin 2010/11 döneminde % 19’una tekabül etmektedir. 2009/10 döneminde, dünya buğday ticaretinde 8,4 milyon tonluk bir düşüş meydana gelmiştir. 2010/11 döneminde ise önemli ithalatçı ülkelerde beklenen yüksek rekolteye bağlı olarak dünya buğday ihracatının, 2009/10 dönemine göre 4,5 milyon ton gerileyerek 123,3 milyon ton olarak gerçekleşmesi öngörülmektedir (Çizelge 22).

Dünya buğday ihracatında ABD, Kanada, AB(27), Avustralya ve Arjantin 5 majör ülke olarak yer almaktadır. Son yıllarda özellikle Rusya, buğday üretimini arttırarak dünya buğday ihracatında pay sahibi olmuştur. 2010/11 döneminde buğday ihracatının ABD’de % 10 ve Avustralya’da % 2,7 artarken, Rusya ihracatının % 11,5 oranında azalması öngörülmektedir.

30

iye

2%

Tür k

Ukr ayn a

ista n

3%

Rus ya

4%

4%

Kaz ak

Diğ er

6%

tin

7%

Arja n

13%

Avu s

a

15%

Kan ad

7

17%

AB2

ABD

29%

tral ya

Grafik 15. 2010/11 Dünya Buğday İhracatında Başlıca Ülkelerin Payları (%)

Kaynak: IGC Mart/2011 raporu. 2010/11 dönemi için öngörülen verilerden hesaplanmıştır.

2001/02 yılında 5 majör ülke dünya buğday ihracatının % 76,6’sını gerçekleştirirken, bu oran 2009/10 döneminde % 64,1 ve 2010/11 döneminde % 79,2 olarak beklenmektedir. Rusya’nın ihracatı ise 2001/02 yılında % 4,3 iken, bu oran 2009/10 döneminde % 14,7 ve 2010/11 döneminde % 3,2 olarak öngörülmektedir (Çizelge 22, Grafik 15).

31

Dünyada ve bazı ülkelerdeki arpa stok miktarı Çizelge 47’de verilmiştir. Buna göre Dünya arpa kapanış stokunun 2010/11 döneminde, 2009/10 dönemine göre yaklaşık % 12,4 azalarak 25,4 milyon ton olarak gerçekleşeceği öngörülmektedir. 2010/11 döneminde dünya arpa kapanış stoku bakımından en fazla pay AB(27)’ye (% 32) aittir. 2010/11 döneminde AB(27)’nin kapanış stokunun 8,18 milyon ton olarak gerçekleşeceği öngörülmektedir (Grafik 37).

Grafik 37. 2010/11 Dünya Arpa Kapanış Stokunda Ülkelerin Payları (%) ABD Ukrayna

Avustralya

5%

7%

12%

2%

32%

Türkiye

AB (27)

39% 3%

Diğer

Kanada

Kaynak: IGC Mart/2011 raporu. Yüzdeler, 2010/11 dönemi öngörü rakamlarına göre hesaplanmıştır.

2010 yılında artarak 315.625 ton

olarak gerçekleşmiştir

32

2.2. Çavdar 2.3.1. Bitkisel Özellikleri Çavdar (Secale), buğdaya göre geç kültüre alınmış bir bitkidir. Çavdar tanesi, buğdaydan daha ince, uzun ve kavuzsuzdur. Bitkisel özellikler açısından arpa ve buğdaya çok benzeyen bir bitkidir. Çavdarın anayurdunun Orta Asya ve Anadolu olduğu kabul edilmektedir. Genellikle Mart ayında ekilmekte, Haziran-Ağustos aylarında da hasat edilmektedir (Elçi vd. 1994). Ülkemizde çavdar, ağırlıklı olarak yem sanayinde kullanılmaktadır. Ancak son zamanlarda değişen beslenme alışkanlıkları neticesinde insan beslenmesinde de kullanımı artmaya başlamıştır.

2.3.2 Türkiye’de Üretim, Tüketim, İthalat, İhracat, Stoklar ve Fiyatlar Türkiye’de son yıllarda çavdar ekim alanları azalmasına karşın, verimin artması nedeniyle üretim miktarı artmıştır. Nitekim 2000 yılında 147 bin hektar olan ekim alanı, 2010 yılında 141 bin hektara gerilemiştir. Üretim miktarı ise 2000 yılında 260 bin ton iken, 2010 yılında yaklaşık 366 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Verimde ise kuraklık olan 2007 ve 2008 yılları hariç düzenli olarak artış söz konusudur (Çizelge 48, Grafik 38).

2010 yılında artarak 315.625 ton

olarak gerçekleşmiştir

33

Çizelge 20. Dünyada Buğday İthalatı ve Başlıca İthalatçı Ülkeler (Milyon Ton) Yıllar

Ekim Alanı (Ha)

Üretim (Ton)

Verim (Ton/Ha)

2000

147.000

260.000

1,77

2001

140.500

220.000

1,57

2002

150.000

255.000

1,70

2003

140.000

240.000

1,71

2004

143.000

270.000

1,89

2005

130.000

270.000

2,08

2006

131.245

271.000

2,06

2007

132.777

240.500

1,81

2008

125.962

254.000

1,92

2009

138.440

343.330

2,48

2010

141.000

365.560

2,59

Kaynak: TÜİK 2011.

Grafik 38. Türkiye Çavdar Ekim Alanı, Üretim ve Verimi 400.000 350.000

250.000

Verim

Ekiliş Üretim

300.000

200.000 150.000 100.000 50.000 6 19 97 19 98 19 99 20 00 20 01 20 02 20 03 20 04 20 05 20 06 20 07 20 08 20 09 20 10

19 9

95 19

19

90

0 Ekim Alanı (Ha)

Üretim (Ton)

Verim (Ton/Ha)

Kaynak: TÜİK 2011.

Çavdar; ekiliş-hasat dönemleri, serin iklim tahılı olması sebebiyle buğdaya benzerlik göstermekle birlikte, ülkemizde buğdaydan daha sonra hasat edilmektedir.

34

Çizelge 49. TÜİK, IGC ve USDA Verilerine Göre Türkiye Çavdar Üretimi (Ton) Yıllar

TÜİK

IGC

USDA

2000

260.000

260.000

260.000

2001

220.000

220.000

220.000

2002

255.000

255.000

255.000

2003

240.000

240.000

240.000

2004

270.000

270.000

270.000

2005

270.000

250.000

270.000

2006

271.000

271.000

271.000

2007

240.500

265.000

265.000

2008

254.000

250.000

250.000

2009

343.330

270.000

270.000

2010

365.560

270.000

270.000

Kaynak: TÜİK 2011, USDA 2011 ve IGC 2011.

Türkiye çavdar üretimine ait IGC, USDA ve TÜİK’ ten temin edilen veriler Çizelge 49’da verilmiştir. Çizelgeden de görüleceği üzere 2010 yılı çavdar üretimi IGC ve USDA’ya göre 270 bin ton, TÜİK’e göre ise 365.560 tondur. Ülkemizde çavdar tüketimine ilişkin veriler Çizelge 49’da verilmiştir. Ancak endüstriyel kullanımına ilişkin veriler elde edilemediği için çizelgede yer verilmemiştir. Burada yurt içi kullanım miktarı; gıda olarak tüketim, tohumluk kullanım, yemlik kullanım ve kayıplar toplamına eşittir. Çavdarın yurt içi kullanım miktarı 2004/05 döneminde en yüksek miktarda gerçekleşmiş olup, yaklaşık olarak 328 bin ton olmuştur (Çizelge 50). Çizelge 49. TÜİK, IGC ve USDA Verilerine Göre Türkiye Çavdar Üretimi (Ton) Yıllar

TÜİK

IGC

USDA

2000

260.000

260.000

260.000

2001

220.000

220.000

220.000

2002

255.000

255.000

255.000

2003

240.000

240.000

240.000

2004

270.000

270.000

270.000

2005

270.000

250.000

270.000

2006

271.000

271.000

271.000

2007

240.500

265.000

265.000

2008

254.000

250.000

250.000

2009

343.330

270.000

270.000

2010

365.560

270.000

270.000

Kaynak: TÜİK 2011, USDA 2011 ve IGC 2011.

35

350.000 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000

Üretim Miktarı (Ton)

10 20

9 20 0

8 20 0

07 20

06 20

05 20

4 20 0

3 20 0

2 20 0

01 20

20

00

0

İthalat Miktarı (Ton)

Türkiye çavdar ihracatına ilişkin TÜİK verilerine göre, 2000 – 2010 yılları arasında sadece 2004 yılında 8 ton ihracat gerçekleşmiş olup ihracat değeri 2 bin $, ortalama ihraç fiyatı 188 $/ton’dur. Grafik 39’da görüldüğü üzere 2010 yılında çavdar ithalatı gerçekleşmemiştir. Çavdar üretiminde ülkemiz kendi kendine yeter düzeyde üretim gerçekleştirmektedir. Çizelge 52’de TMO Çavdar Alım Fiyatları TL/ton olarak verilmektedir. Çizelge 52. TMO Çavdar Alım Fiyatı (TL/Ton) Yıllar

2000

2001

2002

Çavdar

71

123

168

59,16

57,71

49,30

ÜFE Artış Oranı (%)

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

225

250

234

250

300

400

405

33,69

16,62

5,59

7,66

7,14

16,53

-2,46

Kaynak: TMO ve Resmi Gazeteler.

Not: ÜFE, Mayıs ayına göre yıllık değişim oranlarıdır. 2008 yılına ait fiyatlar emanet alım fiyatı olup müdahale alım fiyatı açıklanmamıştır. 2009 ve 2010 yılarında kademeli olarak müdahale alım fiyatları açıklanmış olup, ortalama fiyatlar verilmiştir.

Çizelge 53’de Çavdarın en fazla işlem gördüğü ticaret borsalarında piyasa dönemi olarak Son üç yıla ilişkin aylar itibariyle ortalama fiyatlar belirtilmiştir. Genel olarak, hasat dönemi fiyatlar düşük seyrederken, yılsonuna doğru fiyatlar yükselme eğilimi göstermektedir. Çizelge 52. TMO Çavdar Alım Fiyatı (TL/Ton) Yıllar

2000

2001

2002

Çavdar

71

123

168

59,16

57,71

49,30

ÜFE Artış Oranı (%)

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

225

250

234

250

300

400

405

33,69

16,62

5,59

7,66

7,14

16,53

-2,46

Kaynak: TMO ve Resmi Gazeteler.

Not: ÜFE, Mayıs ayına göre yıllık değişim oranlarıdır. 2008 yılına ait fiyatlar emanet alım fiyatı olup müdahale alım fiyatı açıklanmamıştır. 2009 ve 2010 yılarında kademeli olarak müdahale alım fiyatları açıklanmış olup, ortalama fiyatlar verilmiştir.

36

Son üç yıla ilişkin aylar bazında ortalama borsa fiyatlarına ait veriler Çizelge 54’te verilmiştir. Küresel ısınma sonucu gerçekleşen kuraklık ve dünya finansal krizi nedeniyle, 2008 yılı fiyatları 2009 yılı fiyatlarının üzerinde kalmıştır. 2010 yılında ise 2009 yılına göre hasatın başlangıcıyla birlikte dünyada yaşanan olumsuz piyasa dalgalanmaları neticesinde fiyatlar yükselmiştir (Çizelge 54, Grafik 40).

Grafik 40. Son Üç Yıllık Dönemde Aylar Bazında Çavdar Borsa Ortalama Fiyatı (TL/Ton) 650 600 550 500 450 400 350 300

2008

2009

ık Ar al

ım Ka s

l

im Ek

us Ağ

Ey lü

to s

uz m Te m

n ira Ha z

M ay ıs

n Ni

sa

t M ar

t ba Şu

Oc ak

250

2010

Kaynak: Eskişehir, Konya, Polatlı Ticaret Borsaları.

2.3.3 Dünyadaki Üretim, Tüketim, İthalat, İhracat, Stoklar ve Fiyatlar Dünya çavdar üretimi yıllar içerisinde azalma göstermiş olup, 2010/11 dönemi üretim miktarı 2000/01 dönemine göre % 34,6 oranında azalışla 13,1 milyon ton olarak tahmin edilmektedir. 2004/05 döneminden itibaren dünya çavdar üretiminin yarısı AB (27) ülkeleri tarafından yapılmaktadır (Çizelge 56, Grafik 41). Çizelge 49. TÜİK, IGC ve USDA Verilerine Göre Türkiye Çavdar Üretimi (Ton) Yıllar

TÜİK

IGC

USDA

2000

260.000

260.000

260.000

2001

220.000

220.000

220.000

2002

255.000

255.000

255.000

2003

240.000

240.000

240.000

2004

270.000

270.000

270.000

2005

270.000

250.000

270.000

2006

271.000

271.000

271.000

2007

240.500

265.000

265.000

2008

254.000

250.000

250.000

Kaynak: TÜİK 2011, USDA 2011 ve IGC 2011.

37

Grafik 41. Dünyada Önemli Çavdar Üreticisi Ülkeler (Bin Ton)

2000/01 2001/02 2002/03 AB (27)

Beyaz Rusya

2003/04 2004/05 2005/06 Rusya

Ukrayna

2006/07 2007/08 2008/09 2009/10* 2010/11**

Kanada

Kaynak: IGC Mart/2011 raporu. (*) Öngörü.

Not: AB-27 verileri; 2003/04’ e kadar AB(15), 2004/05-2005/06 da AB(25), 2006/07’den 2010/11’a kadar AB(27) şeklindedir.

2010/11 Dönemine ilişkin dünya çavdar üretiminin dağılımı Grafik 42’de verilmiştir. Grafikten de görüleceği üzere dünya çavdar üretimi içerisinde % 60’lık oranı ile ilk sırayı AB(27), % 12’lik oranı ile ikinci sırayı Rusya ve % 11’lik oranı ile üçüncü sırayı Beyaz Rusya almaktadır. Türkiye’nin dünya çavdar üretimi içerisindeki payı ise % 2 oranındadır.

Grafik 42. 2010/11 Dönemi Dünya Çavdar Üretiminin Dağılımı (%) 60%

12% 11% 9% 4% 2%

Ukrayna

Kanada

2%

Rusya

Diğer

Türkiye

Beyaz Rusya

ABD (27)

Kaynak: IGC Mart/2011 raporu. Yüzdeler, 2010/11 dönemi öngörü rakamlarına göre hesaplanmıştır.

38