H ΑΣΦΑΛΗΣ ΔΙΑΚΙΝΗΣΗ ΤΩΝ ΧΗΜΙΚΩΝ ΟΙ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ
Πάνος Σκαρλάτος
Χημικός Μηχανικός Σ.Α.Μ.Ε. Γενικός Διευθυντής Συνδέσμου Ελληνικών Χημικών Βιομηχανιών (ΣΕΧΒ)
Chemical Logistics Vision 2020 «Efficient, competitive and sustainable logistics are essential for the future development of the European chemical industry» «Supply chain security and risk management will be a key area within logistics to prevent disruptions due to factors such as major transport accidents, labour issues, and theft and terrorist threats» Continuously improve supply chain safety and security by joining-up capabilities of all LSPs and chemical companies throughout Europe.
1. Χαρακτηριστικά της διακίνησης των χημικών στην Ελλάδα Η ελληνική χημική βιομηχανία παρουσιάζει αρνητικό εμπορικό ισοζύγιο, εφοδιάζεται κατά μέσο όρο 80% των χημικών πρώτων υλών από ΕΕ και το υπόλοιπο 20% από τρίτες χώρες. Οι εξαγωγές είναι μοιρασμένες 55% στην ΕΕ, 45% στην Ελλάδα. • Πύλες εισόδου των χημικών στη χώρα: Α)Λιμάνια με κατάλληλες εγκαταστάσεις (περιορισμένος αριθμός) Β) Οδικό δίκτυο • Εσωτερική διακίνηση χημικών: Α) Οδικό δίκτυο Β) Φορτηγά πλοία Γ) Οχήματα Ε/Γ-Ο/Γ
για
χημικά
1. Χαρακτηριστικά της διακίνησης των χημικών στην Ελλάδα Τα logistics των χημικών στην Ελλάδα αφορούν: • Την χύδην παραλαβή, αποθήκευση και διακίνηση υγρών χημικών. Οι διαθέσιμες εγκαταστάσεις σήμερα είναι ελάχιστες, η δομή της αγοράς μονοπωλιακή, οι όποιες νέες επενδύσεις συναντούν σημαντικά προβλήματα με τη γραφειοκρατία και τις αντιδράσεις των τοπικών συμφερόντων. • Την αποθήκευση και διακίνηση συσκευασμένων χημικών πρώτων υλών, για την εξυπηρέτηση της βιομηχανίας και της βιοτεχνίας. • Την αποθήκευση και διανομή χημικών προϊόντων για καταναλωτική και επαγγελματική χρήση (απορρυπαντικά, φυτοφάρμακα, επεξεργασίας νερού κλπ) που είτε παράγονται εγχώρια, είτε εισάγονται.
2. Το νομοθετικό πλαίσιο Το νομοθετικό πλαίσιο που καλύπτει τη λειτουργία μιας αποθήκης χημικών, είναι:
Ι. Αδειοδότηση λειτουργίας :
Ν.3325/2005 (όπως τροποποιήθηκε από τον ακόλουθο) N.3982/2011 «Απλοποίηση της αδειοδότησης τεχνικών επαγγελματικών
και μεταποιητικών δραστηριοτήτων και επιχειρηματικών πάρκων και άλλες διατάξεις»
Όριο αδειοδότησης: Αποθήκευση σε ποσότητα μεγαλύτερη των 100 κιλών εύφλεκτων, διαβρωτικών, οξειδωτικών, τοξικών ή άλλων επικίνδυνων ουσιών. Εγκεκριμένο σχέδιο πυρασφάλειας, όπου είναι σημαντικό να λαμβάνεται υπόψν η επικινδυνότητα των υλικών και το χειρότερο σενάριο αποθέματος Απόφαση Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων: Πρόσφατα, τέθηκε σε ισχύ ο Ν. 40114/2011 που καθορίζει τις προϋποθέσεις και τους όρους περιβαλλοντικής αδειοδότησης με έμφαση στους χώρους που αποθηκεύουν επικίνδυνα προϊόντα, όπως αυτά ορίζονται από την ευρωπαϊκή νομοθεσία.
2. Το νομοθετικό πλαίσιο ΙΙ. Εκτίμηση Επικινδυνότητας Αποθέματος: Σύμφωνα με τις διατάξεις της ΚΥΑ Αριθμ. 12044/613/Β ΦΕΚ 376/19-3-2007 η οποία αποτελεί εναρμόνιση προς την οδηγία SEVEZO II. Αποτελεί υποχρέωση του ασκούντος τη δραστηριότητα να εκπονήσει μελέτη ασφάλειας και να την κοινοποιήσει ή να την υποβάλλει στις αρμόδιες Αρχές. ΙΙΙ. Ασφάλεια και Υγιεινή της εργασίας: Κατά την εκπόνηση της μελέτης Εκτίμησης Επαγγελματικού Κινδύνου (ΜΕΚ), πρέπει να δίνεται βαρύτητα στα θέματα συμβατότητας αποθήκευσης διαφορετικών ειδών χημικών προϊόντων (οξέα, βάσεις, χλωριούχα κλπ). Επίσης, πρέπει να υπάρχει σχέδιο αντιμετώπισης ατυχημάτων διαρροής, μείξης των χημικών, καθώς και διαχείρισης των μολυσμένων νερών σε περίπτωση εκτεταμένης χρήσης νερού, π.χ. νερού πυρόσβεσης. Ο Τεχνικός Ασφάλειας της εγκατάστασης πρέπει να είναι καταρτισμένο άτομο με γνώσεις στη διαχείριση χημικού κινδύνου. Τέλος, απαιτείται η συμπλήρωση των σχεδίων έκτακτης ανάγκης με δράσεις για την αντιμετώπιση του χημικού κινδύνου.
3. Το νομοθετικό πλαίσιο για τη μεταφορά των επικίνδυνων εμπορευμάτων Για τη μεταφορά των χημικών προϊόντων ισχύουν: • ΦΕΚ 1385/Β/02.02.2010: Προσαρμογή της Ελληνικής Νομοθεσίας προς τις διατάξεις της Οδηγίας 2008/68/ΕΚ σχετικά με τις εσωτερικές μεταφορές επικίνδυνων εμπορευμάτων, προσαρμογή στον ADR 2009 (η ΕΕ εφαρμόζει τον ΑDR 2011). • ΦΕΚ 1874/Β/12.09.2008: Τροποποίηση της υπ’ αριθμ. Φ4.2/18960/1446/19.6.2001, KYA για τις σιδηροδρομικές μεταφορές επικίνδυνων εμπορευμάτων. • ΠΔ 405/96 ΦΕΚ 272/Α/16.12.1996: “κανονισμός φόρτωσης, εκφόρτωσης, διακίνησης και παραμονής επικινδύνων ειδών σε λιμένες και μεταφορά αυτών δια θαλάσσης”, με πολλά προβλήματα στην εφαρμογή. • IMDG CODE (INC AMDT 34-08): για τη διεθνή θαλάσσια μεταφορά. • ΙΑΤΑ: dangerous goods regulations 52nd edition για την αεροπορική μεταφορά. • ΦΕΚ 1310/Β/07.07.2008: Αποτελεί τροποποίηση της υπ’ αριθμ. 64834/5491/2000 (Β΄1350) απόφασης των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών και Μεταφορών και Επικοινωνιών και της υπ’ αριθμ. 52526/6904/2007 (Β΄ 1900) απόφασης των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών, Υφυπ. Ανάπτυξης και Μεταφορών και Επικοινωνιών. Ρυθμίζει τα θέματα που αφορούν την απασχόληση Συμβούλων Ασφαλούς Μεταφοράς Επικίνδυνων Εμπορευμάτων.
4. Περιβαλλοντική ευθύνη Για την πρόληψη και την αποκατάσταση των ζημιών στο περιβάλλον (Π.Δ. 148/29.09.09, ΦΕΚ 190 Α' / 29). Αφορά την περιβαλλοντική ζημία και οποιαδήποτε άμεση απειλή τέτοιας ζημίας, που προκαλείται από την άσκηση των επαγγελματικών δραστηριοτήτων που απαριθμούνται στο Παράρτημα III του άρθρου 21, ανεξάρτητα από υπαιτιότητα του φορέα εκμετάλλευσης. Μεταξύ αυτών των δραστηριοτήτων περιλαμβάνονται αφενός οι δραστηριότητες αποθήκευσης που περιλαμβάνονται στο παράρτημα ΙΙ του άρθρου 5 της υπ’ αριθμ. ΚΥΑ 15393/2332/2002 (Β΄ 1022)(για όσες δραστηριότητες εκδίδονται περιβαλλοντικοί όροι) καθώς και οι μεταφορές οδικώς, σιδηροδρομικώς, μέσω των εσωτερικών πλωτών οδών, θαλασσίως ή εναερίως επικινδύνων ή ρυπογόνων εμπορευμάτων.
5. Η ποιότητα στην ασφάλεια των logistics Εθελοντικές πρωτοβουλίες • SQAS (Safety and Quality Assessment System) www.sqas.org: Αφορά την αξιολόγηση της ασφάλειας, της ποιότητας και των περιβαλλοντικών προτύπων των παρόχων υπηρεσιών εφοδιασμού και μεταφορών. Οι αξιολογήσεις SQAS διενεργούνται από ευρωπαϊκό δίκτυο διαπιστευμένων, ανεξάρτητων αξιολογητών, με τη χρήση τυποποιημένου ερωτηματολογίου. Βοηθά τις εταιρείες logistics στον εντοπισμό και στη βελτίωση των αδυναμιών τους, καθώς και τις εταιρείες παραγωγής χημικών προϊόντων για την αξιολόγηση των φορέων παροχής υπηρεσιών. Είναι ένα μέσο για συνεχή βελτίωση και ως εκ τούτου αποτελεί σημαντικό στοιχείο του Responsible Care εφαρμοσμένο σε επιχειρήσεις εφοδιασμού και μεταφορών (logistics). Καλύπτει όλους τους βασικούς κρίκους παροχής υπηρεσιών στην εφοδιαστική αλυσίδα οδικής διακίνησης: Εταιρείες οδικών μεταφορών Διαχειριστές διατροπικών μεταφορών (intermodal operators) Τερματικών σταθμών, σιδηροδρομικών μεταφορέων, εργαστηρίων σιδηροδρομικών δεξαμενο- αμαξών Αποθήκες συσκευασμένων εμπορευμάτων και σταθμούς καθαρισμού δεξαμενών
Περίπου 3000 επιχειρήσεις στην ΕΕ έχουν υιοθετήσει το SQAS.
συντήρησης
5. Η ποιότητα των logistics Εθελοντικές πρωτοβουλίες • Συστήματα διαχείρισης περιβάλλοντος (ΕMAS, ISO 14001): Καλύπτουν μερικώς τις απαιτήσεις, συμβάλουν όμως στην βελτίωση της ποιότητας της ασφάλειας. • Προγράμματα ή υπηρεσίες του ιδιωτικού τομέα για τη διαχείριση του κινδύνου: Πρόγραμμα ICE του CEFIC: Intervention in Chemical transport Emergencies (ICE): Πρόγραμμα συνεργασίας, που έχει συσταθεί από τις χημικές εταιρείες της Ευρώπης. Σε κάθε ευρωπαϊκή χώρα, επιδιώκεται να δημιουργηθεί ένα πλαίσιο για την παροχή βοήθειας με αποτελεσματικό τρόπο: κάνοντας χρήση των συστημάτων έκτακτης ανάγκης των ιδίων των χημικών εταιριών οικοδομώντας πάνω σε υπάρχοντα συστήματα αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης - τοπικά, περιφερειακά και που να σχετίζονται με το προϊόν (χλώριο, ισοκυανικά, οξείδιο του αιθυλενίου, κλπ.) σε συνεργασία με τις εθνικές αρχές, μέσω των εθνικών χημικών συνδέσμων προωθώντας την αμοιβαία βοήθεια και συνεργασία στη χημική βιομηχανία
5. Η ποιότητα των logistics Εθελοντικές πρωτοβουλίες Επί μέρους πρωτοβουλίες όπως οι Ericards του CEFIC www.ericards.net Οι Κάρτες Απάντησης σε Επείγουσα Παρέμβαση της CEFIC ή αλλιώς (ERICards ή ERIC's) παρέχουν καθοδήγηση προς τα πληρώματα πυρόσβεσης αναφερόμενες στις αρχικές ενέργειες που θα πρέπει να προχωρήσουν όταν φθάσουν πρώτοι σε ατύχημα μεταφοράς χημικών χωρίς να διαθέτουν κατάλληλες και αξιόπιστες συγκεκριμένες πληροφορίες επείγοντος χειρισμού του προϊόντος στα χέρια τους. Προορίζονται για τα πληρώματα πυρόσβεσης, εκπαιδευμένα στον επείγοντα χειρισμό περιστατικών ατυχημάτων χημικών και περιέχουν πληροφορίες και διαδικασίες που μπορεί να απαιτήσουν εξειδικευμένο εξοπλισμό. Επίσης, προορίζονται να αντιμετωπίσουν ατυχήματα μεταφοράς χημικών που αφορούν σημαντική ποσότητα προϊόντος που συμβαίνουν κατά την διάρκεια οδικής μεταφοράς μόνο. Επομένως, είναι πιθανό να μην είναι κατάλληλες για ατυχήματα σε άλλες περιστάσεις. Οι ERICards αφορούν μία ομάδα προϊόντων γι‘ αυτό δεν μπορούν να αποτελέσουν υποκατάστατο συγκεκριμένων πληροφοριών του προϊόντος που παρέχεται από αξιόπιστη πηγή (π.χ Δελτίο Δεδομένων Ασφαλείας, βάσεις δεδομένων αναφοράς ή εμπειρογνώμονες βιομηχανίας). Η χρήση των ERICards επομένως απαιτεί πάντα λογική κρίση λαμβάνοντας υπ'όψιν τις συγκεκριμένες συνθήκες κάθε ατυχήματος. Η επιλογή της κατάλληλης ERICard γίνεται σύμφωνα με το αριθμό UN ή το όνομα της ουσίας όπως τοποθετείται στην λίστα του Πίνακα ADR A: Λίστα Επικίνδυνων Προϊόντων.
5. Η ποιότητα των logistics Εθελοντικές πρωτοβουλίες Οι καλές πρακτικές στην εκτέλεση των εργασιών logistics με επικίνδυνα χημικά του CEFIC. Guidance on Good Practices for Ship Vetting Guidelines for measuring and managing CO2 emissions from transport operations (Cefic-ECTA) Guidelines for Transport Equipment used for Chemical Packed Cargo Guidelines for the security of the transport of dangerous goods by road Behaviour Based Safety Safe Loading & Unloading Guidance on risks and precautions to be considered for bulk liquid loading and unloading operations in road transport Equipment for the transport of dry bulk cargo, to be discharged by tipping
5. Η ποιότητα των logistics Εθελοντικές πρωτοβουλίες Υπηρεσίες 24ωρης ανταπόκρισης σε περίπτωση χημικού κινδύνου: 24ωρη τηλεφωνική υποστήριξη, 365 ημέρες, από εξειδικευμένο προσωπικό, που ανταποκρίνεται σε περιπτώσεις ατυχήματος κατά το χειρισμό και τη μεταφορά επικίνδυνων εμπορευμάτων. Παρέχεται υποστήριξη με σκοπό τη συμμόρφωση με τις απαιτήσεις της νομοθεσίας και την ελαχιστοποίηση των δυσμενών επιπτώσεων των ατυχημάτων.
Στην Ελλάδα, η συγκεκριμένη υπηρεσία “SUSTCHEM CARE”, παρέχεται από την εξειδικευμένη στα χημικά εταιρεία SUSTCHEM Engineering (www.sustchem.gr) η οποία λειτουργεί Κέντρο Άμεσης Ανταπόκρισης 24ωρης λειτουργίας.
6. Οι απαιτήσεις για αποτελεσματική ασφάλεια των logistics χημικών
• Εφαρμογή της νομοθεσίας • Γνώση στη διαχείριση του χημικού κινδύνου κατά τη λειτουργία και κατά την αντιμετώπιση έκτακτων περιστατικών. Σημαντικός ο ρόλος του Τεχνικού Ασφάλειας , του Συμβούλου Ασφάλειας Μεταφορών, των εξωτερικών Συμβούλων. • Εκπαίδευση του προσωπικού, των συνεργατών και όλων των εμπλεκομένων στελεχών . Σημαντικός ο ρόλος των χημικών επιχειρήσεων που αναθέτουν το έργο. • Υιοθέτηση καλών πρακτικών στην εκτέλεση εξειδικευμένων εργασιών
• Safety and security requirements Supply chain security and risk management will be a key area within logistics to prevent disruptions due to factors such as major transport accidents, labour issues, theft and terrorist threats