2
3
6
7
2-ое выданне, дапоўненае
МІНСК «РЫФТУР» 2012
УДК 908(476.1)(084.12) ББК 26.89 (4 Беи) я6 М 62
Выданне падрыхтавана па заказу Мінскага абласнога выканаўчага камітэта Адказны за выпуск: Р.І.Трухан, начальнік галоўнага упраўлення ідэалагічнай работы Мінскага аблвыканкама Канцэпцыя і спецыяльная фотаздымка: С. М. Плыткевіч Тэкст: А. Г. Варава («Вехі гістарычнага шляху Міншчыны», «Выдатныя мясціны Міншчыны»), Л. І. Дрык («Міншчына з вышыні птушынага палёту»), А. А. Кароткі («Міншчына на шляху здзяйсненняў») У выданні выкарыстаны здымкі Н. М. Аблажэй, А. Ф. Басава, А. В. Кляшчука, В. В. Піліпцова, Я. В. Пясецкага, з архіва галоўнага ўпраўлення ідэалагічнай работы Мінскага аблвыканкама
М 62
Мiнская вобласць / Фотаальбом на беларускай, рускай i англiйскай мовах. – 2-ое выд., дап. – Мiнск: РЫФТУР, 2012. – 200 с. : мал. ISBN 978-985-7047-44-4 Гэта маляўнічае выданне прысвечана Мінскай вобласці і расказвае пра гісторыю нашага краю, а таксама дзень сённяшні – дасягненні ў розных галінах народнай гаспадаркі, культуры, пра найбольш славутыя мясціны Міншчыны. Цікавая частка, у якой Мінская вобласць падаецца з вышыні птушынага палёту. Альбом багата ілюстраваны. Выданне разлічана на шырокае кола чытачоў.
УДК 908(476.1)(084.12) ББК 26.89 (4 Беи) я6
ISBN 978-985-7047-44-4
© А. Г. Варава, Л. І. Дрык, А. А. Кароткі, тэкст, 2012 © С. М. Плыткевіч, фота, 2012 © Афармленне. УП «Рыфтур», 2012
М iншчына Гімн Мінскай вобласці Музыка Алены Атрашкевіч
Словы Васіля Жуковіча
Край наш легендарны, ты непараўнаны, Шчодры нарачанскаю красой. Веліччу сталіцы гераічнай, нашай, Дзіўнага Заслаўя даўніной. Міншчына,– ты сэрца Беларусі, У стагоддзях славу памнажай. Будзь у шчасці i не будзь у скрусе, Міншчына, наш мілы край. Беражом Купалы й Коласа Радзіму, Запавет народных змагароў. 3 намі светлы геній юнага Максіма, Спадчына вялікіх песняроў. Міншчына, ты сэрца Беларусі, У стагоддзях славу памнажай. Будзь у шчасці i не будзь у скрусе, Міншчына, наш мілы край. Прыгажэй, квітней ты з кожным новым маем, Заставайся вечна маладой. Родная старонка наша дарагая, Ты наш лёс і песня, i спакой. Міншчына, ты сэрца Беларусі, У стагоддзях славу памнажай. Будзь у шчасці i не будзь у скрусе, Міншчына, наш мілы край.
Д арагiя
сябры!
Вы трымаеце ў руках фотаальбом, прысвечаны Мінскай вобласці. Шмат выдатных вершаў і песень складзена пра наш цудоўны край. Шмат прамоўлена ўзвышаных слоў аб людзях, якія жывуць тут, і чыімі рукамі, розумам і працай ствараецца тое, чым багатая і славутая гэта зямля. Прымаючы рашэнне аб выданні фотаальбома, мы кіраваліся шчырым пачуццём аказаць яшчэ адзін знак нашай увагі і ўдзячнасці ўсім, хто мацуе прэстыж роднай Міншчыны, памнажае яе славу і стварае будучае вобласці. Асаблівае задавальненне выклікае тое, што працаўнікі рэгіёна набылі ўпэўненасць і з аптымізмам глядзяць у заўтрашні дзень. Перамагаючы шматлікія цяжкасці, яны на аснове новых тэхналогій, дасягненняў навукі і перадавой практыкі дынамічна нарошчваюць аб’ёмы вытворчасці, паляпшаюць якасць прадукцыі, павялічваюць яе экспарт. Міншчына дзякуючы гэтаму ўсё больш становіцца рэгіёнам канцэнтрацыі інтэлектуальнага патэнцыялу і высокай культуры, цэнтрам інкубацыі новых тэхналогій і прыцягнення замежных інвестараў. Ёсць спадзяванне і на тое, што гэты фотаальбом стане добрым дапаможнікам для нашых партнёраў па бізнесу, замежных турыстаў і экскурсантаў. На нашай зямлі мноства помнікаў прыроды, гісторыі, археалогіі, архітэктуры, садова-паркавага мастацтва. Тут размешчаны цудоўныя здраўніцы, гатовыя прыняць адпачываючых як з блізкага, так і з далёкага замежжа. Сардэчна запрашаем да нас. Тут ёсць на што паглядзець, чаму павучыцца і ад чаго атрымаць зарад бадзёрасці і натхнення. Усім мы гарантуем сваё радушша і гасціннасць. Старшыня Мінскага аблвыканкама
Б. В. Батура
Д орогие
друзья!
Вы держите в руках фотоальбом, посвященный Минской области. Много замечательных стихов и песен сложено про наш прекрасный край. Много произнесено возвышенных слов о живущих здесь людях, чьими руками, умом и трудом созидается то, чем богата и славна эта земля. Принимая решение об издании фотоальбома, мы руководствовались искренним стремлением оказать еще один знак нашего внимания и благодарности всем, кто укрепляет престиж родной Минщины, умножает ее славу и созидает будущее столичной области. Особое удовлетворение вызывает то, что труженики региона обрели уверенность и с оптимизмом смотрят в завтрашний день. Превозмогая многие трудности, они на основе новых технологий, достижений науки и передовой практики динамично наращивают объемы производства, улучшают качество продукции, увеличивают ее экспорт. Минщина благодаря этому все более становится регионом концентрации интеллектуального потенциала и высокой культуры, центром инкубации новых технологий и притяжения иностранных инвесторов. Есть надежда и на то, что этот фотоальбом станет хорошим пособием для наших партнеров по бизнесу, зарубежных туристов и экскурсантов. На нашей земле множество памятников природы, истории, археологии, архитектуры, садово-паркового искусства. Здесь расположены прекрасные здравницы, готовые принять отдыхающих как из ближнего, так и дальнего зарубежья. Добро пожаловать к нам. Здесь есть на что посмотреть, чему поучиться и от чего получить заряд бодрости и вдохновения. Всем мы гарантируем свое радушие и гостеприимство.
D ear
friends!
This photo album celebrates Minsk Region. The unique Minsk land has been magnified in numerous poems and songs, and its renowned people, who use their talent, hands and mind to create the wealth of their native land, have been glorified for centuries. When taking the decision to publish this album we were guided by a sincere wish to laud and thank those who enhance the prestige of their native Minsk Region, who bring it glory and fame, who create the future of the capital region. We are especially happy and proud that workers of the region have gained confidence and optimism about their future. They have overcome great difficulties and by employing new solutions, vast experience, scientific discoveries and best practice they consistently increase production volumes, improve the quality of goods made in the region and increase exports. Minsk Region therefore turns more and more into a hub of Belarus’ intellectual potential and high culture, the incubator of high technologies and center of attraction for foreign investments. We also hope that this album will become a handy guidebook for our business partners, foreign tourists and holiday-makers. Our land boasts many natural monuments, historic spots, archeological sites and architectural gems, as well as magnificent gardens and parks. Minsk Region has marvelous health resorts welcoming guests from neighboring countries and far abroad. We welcome you in Minsk Region. There is a lot to see here, a lot to learn, a lot to be inspired by and admire. For our part, we always guarantee cordiality and hospitality.
В ехi гicтарычнага шляху М iншчыны М
інская вобласць, самая вялікая ў Рэспубліцы Беларусь, размешчана ў цэнтры краіны, мяжуе з пяццю іншымі абласцямі, займаючы тэрыторыю ў 40,2 тысячы кв. км. Жыве тут каля 1,5 мільёна чалавек (без уліку Мінска). На Міншчыне 20 гарадоў, 23 гарадскія пасёлкі, каля 5250 населеных пунктаў. Найбуйнейшыя гарады вобласці: Мінск, Барысаў, Вілейка, Дзяржынск, Жодзіна, Маладзечна, Салігорск, Слуцк. Сталічная вобласць – гэта сапраўды сэрца Беларусі, таму што да яе, як артэрыі, сыходзяцца шляхі-дарогі з усіх канцоў рэспублікі. Яна задае тон жыцця ўсёй краіне. Тут адчуваецца рытмічнае біццё пульса палітычнага жыцця дзяржавы. Тут нараджаюцца буйныя культурныя ініцыятывы. Нарэшце, на Міншчыне засяроджаны самы магутны навуковы і прамысловы патэнцыял Беларусі. Мядель Утворана вобласць 15 студзеня 1938 года, а змяненне яе адміністратыўных межаў працягвалася амаль 30 гадоў – да 1966 года. Большасць раёнаў вобласці была ўтворана Вилейка Крупки Цэнтральным Выканаўчым Камітэтам (ЦВК) БССР 17 ліпеБорисов ня 1924 года: новае адміністратыўнае дзяленне ліквідавала Логойск Молодечно губерні, паветы, воласці і ўвяло замест іх адпаведна акругі, раёны, сельсаветы. Тэрыторыя Заходняй Беларусі, далучаСмолевичи Воложин МИНСК ная да БССР у выніку вераснёўскіх падзей 1939 года, была Березино канчаткова падзелена на раёны да 1940 года. Червень Зараз у Мінскай вобласці 22 раёны: Бярэзінскі, Дзержинск Барысаўскі, Вілейскі, Валожынскі, Дзяржынскі, Клецкі, Капыльскі, Крупскі, Лагойскі, Любанскі, Мінскі, МаладзеМарьина Горка Столбцы чанскі, Мядзельскі, Нясвіжскі, Пухавіцкі, Слуцкі, Узда Смалявіцкі, Салігорскі, Старадарожскі, Стаўбцоўскі, Несвиж Уздзенскі, Чэрвеньскі. Копыль
Слуцк
Старые Дороги
Клецк
Солигорск
14
Любань
В ехи исторического пути М инщины Минская область, самая большая в Республике Беларусь, расположена в центре страны, граничит с пятью другими областями, занимая территорию в 40,2 тысячи кв. км. Живет здесь около 1,5 миллиона человек (не считая Минска). На Минщине 20 городов, 23 городских поселка, около 5250 населенных пунктов. Крупнейшие города области: Минск, Борисов, Вилейка, Дзержинск, Жодино, Молодечно, Солигорск, Слуцк. Столичная область — это воистину сердце Беларуси, ибо к ней, как артерии, сходятся пути-дороги со всех концов республики. Она задает тон жизни всей стране. Тут чувствуется ритмичное биение пульса политической жизни государства. Здесь рождаются крупные культурные инициативы. Наконец, на Минщине сосредоточен мощнейший научный и промышленный потенциал Беларуси. Образована область 15 января 1938 года, а изменение ее административных границ продолжалось почти 30 лет – до 1966 года. Большинство районов области было создано Центральным Исполнительным Комитетом (ЦИК) БССР 17 июля 1924 года: новое административное деление ликвидировало губернии, поветы, волости и ввело взамен их соответственно округа, районы, сельсоветы. Территория Западной Беларуси, присоединенная к БССР в результате сентябрьских событий 1939 года, была окончательно поделена на районы к 1940 году. Сейчас в Минской области 22 района: Березинский, Борисовский, Вилейский, Воложинский, Дзержинский, Клецкий, Копыльский, Крупский, Логойский, Любанский, Минский, Молодечненский, Мядельский, Несвижский, Пуховичский, Слуцкий, Смолевичский, Солигорский, Стародорожский, Столбцовский, Узденский, Червенский.
H istoric M ilestones of M insk R egion Minsk Region, the largest of all Belarusian regions, is located in the center of the country and borders on the other five regions, covering 40,200 square kilometers. With about 1.5 million inhabitants (this does not include the city of Minsk), the region has 20 cities, 23 towns, and about 5,250 smaller settlements and villages. The largest cities of the region are Minsk, Borisov, Vileika, Dzerzhinsk, Zhodino, Molodechno, Soligorsk and Slutsk. The central region of the country is the heart of Belarus, for artery-like routes permeating the entire country converge in the capital city. The region sets the pace for the entire state – you sense the rhythmical pulsation of the Belarusian political life. The most significant cultural initiatives come about in Minsk Region; the region is also home to the kernel of the Belarusian scientific and industrial potential. Minsk Region was formed on January 15, 1938, but adjustments in its administrative borders continued for almost 30 years, until 1966. Most of the districts of the region were created by the Central Executive Committee of the BSSR. On July 17, 1924, the new administrative division liquidated provinces (gubernias), counties (poviets), and volosts (lower level administrative units) and instead introduced regions, districts and village councils (soviets). The western areas that were attached to the BSSR as a result of the September 1939 events were split into districts as late as 1940. Minsk Region now has 22 districts, with centers in Berezino, Borisov, Vileika, Volozhin, Dzerzhinsk, Kletsk, Kopyl, Krupki, Logoisk, Lyuban, Minsk, Molodechno, Myadel, Nesvizh, Pukhovichi, Slutsk, Smolevichi, Soligorsk, Starye Dorogi, Stolbtsy, Uzda and Cherven. <<< Гарадзішча «Замэчак» у Заслаўі
Городище «Замэчак» в Заславле Zamechek – remains of a fortified settlement in Zaslavl
Заслаўе. Памятны крыж, прысвечаны 1000-годдзю прыняцця хрысціянства Заславль. Памятный крест, посвященный 1000-летию принятия христианства Zaslavl. Commemorative cross timed to the 1000th anniversary of Christianity
15
Бітва на Нямізе. Мініяцюры з Радзівілаўскага летапісу Битва на Немиге. Миниатюры из Радзивилловской летописи Battle on the river Nemiga. Miniature painting from the Radziwills’ chronicle
Археалагічныя знаходкі Археологические находки Archaeological findings
16
Засяленне тэрыторыі сучаснай Мінскай вобласці пачалося ў перыяд мезаліту – больш за дзесяць тысяч гадоў таму. Ужо ў другой палове I тысячагоддзя н.э. тут жылі ўсходнеславянскія плямёны крывічоў і дрыгавічоў. З X стагоддзя паўночная і цэнтральная часткі Міншчыны ўваходзілі ў склад Полацкага, а паўднёвая – Тураўскага княстваў. Да гэтага перыяду адносіцца ўзнікненне самых старых гарадоў Міншчыны: Заслаўя (Iзяслаўль, 985), Мінска (Менеск, 1067), Лагойска (Лагожаск, 1078), Барысава (1102), Слуцка (Случаск, 1116), Клецка (Клечаск, 1127), Капыля (1274). Ёсць дастаткова падстаў меркаваць, што першапачаткова Мінск размяшчаўся на рацэ Менцы, правым прытоку Пцічы, дзе цяпер знаходзіцца гарадзішча (ля вёскі Гарадзішча) і вялікае селішча вакол яго. Ад Менкі і пайшла назва Менеск. Але ў канцы XI стагоддзя горад быў перанесены на цяперашняе месца, і звязана гэта было, па ўсёй верагоднасці, з разбуральнымі войнамі. Пасля паходу полацкага князя Усяслава Брачыславіча на Пскоў і Ноўгарад Вялікі войскі паўднёварускіх князёў Яраславічаў захапілі Менеск і сустрэліся з сіламі Усяслава 3 сакавіка 1067 года на рацэ Нямізе. Аб гэтай бітве ўзгадвае аўтар «Слова аб палку Iгаравым»: «На Нямізе снапы сцелюць з галоў, малоцяць цапамі булатнымі, на таку жыццё кладуць, веюць душу ад цела». На пачатку XII стагоддзя Мінск становіцца цэнтрам удзельнага княства Полацкай зямлі, а Iзяслаўль прыкладна ў той жа час – цэнтрам Iзяслаўскага княства. Пазней першы князь Менскага княства Глеб Усяславіч аб’яднаў вакол Менска гарады Оршу, Друцк, Копысь. Аднак пасля нападзення Глеба Усяславіча на Слуцк (1116) супраць яго выступіў кіеўскі князь Уладзімір Манамах. У 1119 годзе Мінск быў далучаны да кіеўскіх уладанняў. А праз 20 гадоў зноў стаў цэнтрам удзельнага княства і адным з найбуйнейшых гарадоў Полацкай зямлі. У XIII стагоддзі паўночна-заходнія землі былой Кіеўскай зямлі ўваходзяць у склад Вялікага княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага (ВКЛ) са сталіцай спачатку ў Навагрудку, а затым (з 1323 года) – у Вільні. Да канца XIV стагоддзя аўтаномія былых удзельных княстваў была ліквідавана – яе змяніла ўлада вялікакняскіх намеснікаў.
Заселение территории современной Минской области началось в период мезолита — более десяти тысяч лет тому назад. Уже во второй половине I тысячелетия н.э. здесь жили восточнославянские племена кривичей и дреговичей. С Х века северная и центральная части Минщины входила в состав Полоцкого, а южная — Туровского княжества. К этому периоду относится возникновение самых старых городов Минщины: Заславль (Изяславль, 985), Минска (Менеск, 1067), Логойска (Логожеск, 1078), Борисова (1102), Слуцка (Случеск, 1116), Клецка (Клеческ, 1127), Копыля (1274). Есть достаточно оснований предполагать, что первоначально Минск располагался на реке Менке, правом притоке Птичи, где теперь находятся городище (у деревни Городище) и большое селище вокруг него. От Менки и пошло наименование Менеск. Но в конце ХI века город был перенесен на нынешнее место. И связано это было, по всей видимости, с разорительными войнами. После похода полоцкого князя Всеслава Брячиславича на Псков и Новгород Великий войска южнорусских князей Ярославичей захватили Менеск и встретились с силами Всеслава 3 марта 1067 года на реке Немиге. Об этой битве вспоминает автор «Слова о полку Игореве»: «На Немиге снопы стелют из голов, молотят цепами булатными, на току жизнь кладут, веют душу от тела». В начале ХII столетия Минск становится центром удельного княжества Полоцкой земли, а Изяславль примерно в то же время – центром Изяславского княжества. Позже первый князь Менского княжества Глеб Всеславич объединил вокруг Менска города Оршу, Друцк, Копысь. Однако после нападения Глеба Всеславича на Слуцк (1116) против него выступил киевский князь Владимир Мономах. В 1119 году Минск был присоединен к киевским владениям. А спустя 20 лет вновь стал центром удельного княжества и одним из крупнейших городов Полоцкой земли. В ХIII столетии северо-западные земли былой Киевской Руси входят в состав Великого княжества Литовского, Русского и Жемойтского (ВКЛ) со столицей сначала в Новогрудке, а затем (с 1323 года) – в Вильне. К концу ХIV столетия
The territory of modern Minsk Region was settled during the Mesolithic, over 10,000 years ago. The Krivichi and Dregovichi – the tribal unions of Early East Slavs – lived here in the second half of the I millennium. The northern and central parts of the region belonged to Polotsk Principality, and its southern part, to Turov Principality, in the X century. It was at that time that the oldest towns of the region appeared – Zaslavl (Izyaslavl, 985), Minsk (Menesk (1067), Logoisk (Logozhesk, 1078), Borisov (1102), Slutsk (Sloochesk, 1116), Kletsk (Klechesk, 1127) and Kopyl (1274). It has been substantiated that Minsk was originally located on the river Menka, the right tributary of the river Ptich, hence the name Menesk and later Minsk. There is a site of an ancient settlement on that spot, close to the village of Gorodische, with a large selische – an open unfortified village – around it. In the late XI century, the town was relocated to its modern area, most probably due to devastative wars. After Polotsk ruler Vseslav Bryachislavich’s campaign against Pskov and Novgorod the Great, the armies of the southern Russian princes Yaroslaviches invaded Menesk and engaged with the troops of prince Vseslav on the Nemiga River on March 3, 1067. The author of the epic poem “The Tale of Igor’s Campaign” describes the events in the following way: “They reap heads on the Nemiga, they wield steel flails, they harvest lives, sever souls from bodies.” In the early XII century, Minsk became the center of an independent princedom in Polotsk land, and Izyaslavl turned into the center of Izyaslavl principality roughly at the same time. The first ruler of Mensk principality Gleb Vseslavich united Orsha, Drutsk, Kopys around Mensk. However, after he assaulted Slutsk in 1116, Grand Prince of Kievan Rus Vladimir Monomakh defeated Gleb’s armies, and Minsk fell under the jurisdiction of Kiev for 20 years in 1119. After that Minsk once againturned into the center of an independent principality and grew into one of the largestsettlements of Polotsk-controlled lands.
<<< Ля зліцця Свіслачы і Нямігі раней размяшчалася Мінскае замчышча…
У слияния Свислочи и Немиги прежде располагалось Минское замчище… Minsk citadel was once located at the confluence of the Svisloch and the Nemiga
Слуцк. Помнік святой праведнай Сафіі, княгіні Слуцкай (1585–1612) Слуцк. Памятник святой праведной Софии, княгине Слуцкой (1585–1612) Slutsk. Monument to Saint Sophia of Slutsk (1585–1612)
17
Міндоўг (каля 1195–1263) – заснавальнік і першы вялікі князь ВКЛ Миндовг (ок. 1195–1263) – основатель и первый великий князь ВКЛ Mindaugas (ca. 1195–1263) – the founder and first Grand Duke of the Grand Duchy of Lithuania
Мінская ратуша на малюнку першай паловы XIX стагоддзя Минская ратуша на рисунке первой половины XIX века Minsk town hall in the picture dating from the first half of the XIX century
Пашырэнне і ўмацаванне ўнутраных эканамічных сувязей, стварэнне агульнадзяржаўнага заканадаўства (Судзебнік 1468 года, Статуты ВКЛ 1529, 1566, 1588 гадоў) садзейнічалі кансалідацыі беларускіх земляў у складзе ВКЛ. Згодна з адміністратыўна-тэрытарыяльнай рэформай 1564–1566 гадоў землі цяперашняй Мінскай вобласці ўвайшлі: у Мінскі павет Мінскага ваяводства (Барысаў, Беразіно, Койданаў, Лагойск, Маладзечна, Пухавічы, Смалявічы, Iгумен, Узда); у Навагрудскі павет Навагрудскага ваяводства (Капыль, Клецк, Любань, Нясвіж, Старобін, Слуцк, Старыя Дарогі); у Ашмянскі павет Віленскага ваяводства (Вілейка, Валожын, Мядзель) і ў Аршанскі павет Віцебскага ваяводства (Крупкі, частка цяперашніх Барысаўскага і Бярэзінскага раёнаў). Мінскае ваяводства было самым буйным на Беларусі. У ліку мінскіх ваявод у розны час былі Сапегі, Радзівілы, Пацы, Тышкевічы, Агінскія, Масальскія і прадстаўнікі іншых знакамітых родаў. У XIV–XV стагоддзях тут раслі гарады і павялічвалася насельніцтва ў іх. Гэта былі рамеснікі, гандляры, дробныя і сярэднія купцы, земляробы… Ужо ў 40-х гадах XV стагоддзя Мінск і Слуцк лічыліся сярод найбуйнейшых гарадоў ВКЛ. Стаўшы рамесна-гандлёвымі цэнтрамі, гарады імкнуліся стварыць сваю сістэму суда і кіравання. Самакіраванне па магдэбургскаму праву на Міншчыне атрымалі Слуцк (1441), Мінск (1499), Радашковічы (1569), Нясвіж (1586), Капыль (1652). Аднак па-ранейшаму пераважалі прыватнаўласніцкія гарады і мястэчкі, якія заставаліся апорнымі пунктамі валоданняў буйных феадалаў і магнатаў, такіх як Чартарыйскія і Тышкевічы (ім належаў Лагойск), Алелькавічы (Слуцк і Капыль), Гаштольды (Мядзель, Валожын, Койданаў), Сангушкі (Крупкі, Ракаў). Найбуйнейшым магнатам ВКЛ Радзівілам у розны час належалі Слуцк, Капыль, Клецк, Койданаў, Смалявічы, Нясвіж, Мядзель і інш.
Юрый Радзівіл (каля 1480–1541) – выдатны дзяржаўны і ваенны дзеяч ВКЛ, уладальнік маёнткаў на Міншчыне Юрий Радзивилл (ок. 1480–1541)– выдающийся государственный и военный деятель ВКЛ, владелец имений на Минщине Jerzy Radziwill (cсa. 1480–1541) – a prominent statesman and military leader of the Grand Duchy of Lithuania, owner of estates in Minsk Region
автономия былых удельных княжеств была ликвидирована – на смену ей пришла власть великокняжеских наместников. Расширение и укрепление внутренних экономических связей, создание общегосударственного законодательства (Судебник 1468 года, Статуты ВКЛ 1529, 1566, 1588 годов) содействовали консолидации белорусских земель в составе ВКЛ. Согласно административно-территориальной реформе 1564—1566 годов земли нынешней Минской области вошли: в Минский повет Минского воеводства (Борисов, Березино, Койданов, Логойск, Молодечно, Пуховичи, Смолевичи, Игумен, Узда); в Новогрудский повет Новогрудского воеводства (Копыль, Клецк, Любань, Несвиж, Старобин, Слуцк, Старые Дороги); в Ошмянский повет Виленского воеводства (Вилейка, Воложин, Мядель) и в Оршанский повет Витебского воеводства (Крупки, часть нынешнего Борисовского и Березинского районов). Минское воеводство было самым крупным в Беларуси. В числе минских воевод в разное время побывали Сапеги, Радзивиллы, Пацы, Тышкевичи, Огинские, Моcсальские и представители других знаменитых родов. В ХIV–XV столетиях тут росли города и увеличивалось население в них. Это были ремесленники, торговцы, мелкие и средние купцы, земледельцы… Уже в 40-х годах ХV века Минск и Слуцк числились среди крупнейших городов ВКЛ. Становясь ремесленно-торговыми центрами, города стремились создать свою систему суда и управления. Самоуправление по магдебургскому праву на Минщине получили Слуцк (1441), Минск (1499), Радошковичи (1569), Несвиж (1586), Копыль (1652). Однако по-прежнему преобладали частновладельческие города и местечки, которые оставались опорными пунктами владений крупных феодалов и магнатов, таких как Чарторыйские и Тышкевичи (им принадлежал Логойск), Олельковичи
In the XIII century, the north-western lands of former Kievan Rus became part of the Grand Duchy of Lithuania, its original capital being Novogrudok and then Vilnia (Vilnius) – from 1323. By the end of the XIV century, the autonomy of the former principalities had been liquidated, and the time of the Grand Duke’s viceroys began. Belarusian lands were consolidated in the Grand Duchy of Lithuania owing to an expansion and strengthening of economic ties, establishment of the common state legislation (the Law Code of 1468, Statutes of 1529, 1566 and 1588). Under the administrative and territorial reform of 1564-1566, the lands of modern Minsk Region became part of Minsk poviet of Minsk voivodeship (Borisov, Berezino, Koidanov, Logoisk, Molodechno, Pukhovichi, Smolevichi, Igumen, Uzda); Novogrudok poviet of Novogrudok voivodeship (Kopyl, Kletsk, Lyuban, Nesvizh, Starobin, Slutsk, Starye Dorogi); Oshmyany poviet of Vilnia voivodeship (Vileika, Volozhin, Myadel), and Orsha poviet of Vitebsk voivodeship (Krupki and parts of modern Borisov and Berezino districts). Minsk voivodeship was the largest one in Belarus. Minsk voivodes included prominent representatives of the greatest families of the time – the Sapiehas, Radziwills, Pacai (Pacowie), Tiskevicius (Tyszkiewicz), Oginskiai, Mossalski (Massalscy). In the XIV–XV centuries, towns were growing, and so was the population – the settlements turned into centers of commence and crafts for merchants, farmers, dealers, craftsmen… As early as the 1440s, Minsk and Slutsk were among the largest towns of the Grand Duchy of Lithuania. As centers of trades and commerce, towns were willing to develop their own court and government systems. The towns of the region that were granted internal autonomy in accordance with Magdeburg Law included Slutsk (1441), Minsk (1499), Radoshkovichi (1569), Nesvizh (1586), Kopyl (1652). However, privatelyowned towns and villages prevailed – they remained strongholds
Канцлер вялікі літоўскі Леў Сапега (1557–1633) – стваральнік Трыбуналу (вышэйшага апеляцыйнага суда) і Трэцяга Статута ВКЛ
Канцлер великий литовский Лев Сапега (1557–1633) – создатель Трибунала (высшего апелляционного суда) и Третьего Статута ВКЛ Grand Chancellor of the GDL Lew Sapieha (1557–1633) – the founder of the Tribunal (the Supreme Court of Appeal) and creator of the Third Statute of the GDL
19
Асабістая пячатка падскарбія ВКЛ XVII ст. Личная печать подскарбия ВКЛ. XVII в. Personal seal of the podskarbi (treasury minister) of the Grand Duchy of Lithuania. XVII century
Люблінскі сейм. Гравюра XVI ст. Люблинский сейм. Гравюра XVI в. Lublin Sejm. Engraving of the XVI century
Знакамітыя беларускія кафлі Знаменитые белорусские изразцы
Адстойваючы свае правы на вытворчасць і продаж тавараў, рамеснікі аб’ядноўваліся ў цэхі, якія мелі свае статуты і з’яўляліся грамадскімі арганізацыямі (карпарацыямі) майстроў. Такія цэхі маглі аб’ядноўваць дзясяткі майстроў, і ў некаторых гарадах (напрыклад, у Мінску і Слуцку) налічвалася каля 20 цэхаў, а часам і больш. Мінскія купцы вывозілі ў суседнія дзяржавы лесаматэрыялы, смалу, воск, вырабы з жалеза, шкла, скуры, футра. Важнае значэнне мела аграрная рэформа, праведзеная ў другой палове XVI стагоддзя, якая мела на мэце арганізацыю фальварачнага гаспадарання, павелічэнне сялянскіх падаткаў і рост даходаў дзяржаўнай казны. Паралельна з развіццём і ўдасканаленнем эканомікі дзяржавы ішоў працэс і актыўнага фарміравання беларускай народнасці, складаліся яе асноўныя асаблівасці ў гаспадарчым і грамадскім жыцці, у матэрыяльнай культуры, што адбівалася на будове жылля, яго ўнутраным убранні, у адзенні, нацыянальнай кухні, абрадах і звычках, у мастацкай творчасці і фальклоры. Старабеларуская мова да канца XVII стагоддзя была дзяржаўнай мовай ВКЛ – мовай канцылярыі вялікага князя, на якой пісаліся летапісы, хронікі, свецкія і царкоўныя творы, вялося справаводства… Заключэнне ў 1569 годзе ў Любліне ўніі паміж ВКЛ і Каралеўствам Польскім прывяло да стварэння федэрацыі Рэчы Паспалітай з выбарным манархам. У канцы таго ж стагоддзя ў Брэсце была заключана царкоўная ўнія (1596) праваслаўнай і каталіцкай цэркваў. Гэта абвастрыла адносіны ў грамадстве як на свецкім, так і на рэлігійным узроўні. Вырабы ганчарнага промыслу ў Iвянцы вядомыя з XVI ст.
Famous Belarusian glazed tiles
20
Изделия гончарного промысла в Ивенце известны с XVI в.
Pottery ware of Ivenets has been known since the XVI century
(Слуцк и Копыль), Гаштольды (Мядель, Воложин, Койданов), Сангушки (Крупки, Раков). Крупнейшим магнатам ВКЛ Радзивиллам в разное время принадлежали Слуцк, Копыль, Клецк, Койданов, Смолевичи, Несвиж, Мядель и др. Отстаивая свои права на производство и сбыт товаров, ремесленники объединялись в цехи, которые имели свои уставы и являлись общественными организациями (корпорациями) мастеров. Такие цехи могли объединять десятки мастеров, и в некоторых городах (например, в Минске и Слуцке) насчитывалось около 20 цехов, а иногда и более. Минские купцы вывозили в соседние государства лесоматериалы, смолу, воск, изделия из железа, стекла, кожи, меха. Важное значение имела аграрная реформа, проведенная во второй половине ХVI века и преследовавшая своей целью организацию фольварочного хозяйствования, увеличение крестьянских повинностей и рост доходов государственной казны. Параллельно с развитием и совершенствованием экономики государства шел процесс и активного формирования белорусской народности, складывались ее основные особенности в хозяйственном и общественном быте, в материальной культуре, что проявлялось в устройстве жилья, его внутреннем убранстве, в одежде, национальной кухне, обрядах и привычках, в художественном творчестве и фольклоре. Старобелорусский язык до конца ХVII столетия был государственным языком ВКЛ – языком канцелярии великого князя, на котором писались летописи, хроники, светские и церковные произведения, велось делопроизводство… Заключение в 1569 году в Люблине унии между ВКЛ и Королевством Польским привело к созданию федерации Речи Посполитой с выборным монархом. В конце того же столетия в Бресте была заключена церковная уния (1596) православной и католической церквей. Это обострило отношения в обществе как на светском, так и на религиозном уровне. Полонизация, противоборство
Кузня ў Музеі-запаведніку «Заслаўе» Кузница в Музее-заповеднике «Заславль» Blacksmith shop in “Zaslavl” reserve museum
of prominent feudal lords and magnates, such as the Czartoryiscy and Tyszkiewicz (who owned Logoisk), Olelkovich (Slutsk and Kopyl), Gostautai (Myadel, Volozhin, Koidanov), Sanguszko (Krupki, Rakov). The largest princely family of the Grand Duchy of Lithuania, the Radziwills, owed at different times Slutsk, Kopyl, Kletsk, Koidanov, Smolevichi, Nesvizh, Myadel, etc. In a bid to assert their rights for production and sale of commodities, craftsmen would unite into workshops, with their own charters, forming the first public organizations (corporations) of tradesmen. Workshops would unite dozens of craftsmen, and some towns, such as Minsk or Slutsk, had about 20 workshops each. Minsk merchants exported timber, tar, wax, ironware, glassware, leather and fur. The agrarian reform of the second half of the XVI century, which aimed at promoting so-called ploughland husbandry (working on landlord’s lots), increasing feudal homage and raising state revenues, played an important part in the life of the country. The formation of the Belarusian nationhood was taking place alongside the development of the economy of the state. The key nationality features of the Belarusians were becoming distinct in home economy and community life, in material culture, exteriors and interiors of homes, clothing, national cuisine, rites and customs, arts and folklore. The Old-Belarusian language had been the state language of the Grand Duchy of Lithuania until the end of the XVII century – it was the official language of the Grand Duke’s chancery, used to write chronicles, registries, church and secular books and for paperwork…
Традыцыйны жаночы касцюм Традиционный женский костюм Traditional women’s attire
21
Нясвіжская ратуша на здымку пач. ХХ стагоддзя Несвижская ратуша на фото нач. ХХ века
Nesvizh town hall. Early XX century photograph Канцлер вялікі літоўскі Мікалай Радзівіл Чорны (1515–1565) – уладальнік Нясвіжа, заснавальнік друкарань у Брэсце і Нясвіжы Канцлер великий литовский Николай Радзивилл Черный (1515–1565) – владелец Несвижа, основатель типографий в Бресте и Несвиже Grand Lithuanian Chancellor Mikolaj Krzysztof Radziwill “The Black” (1515–1565) – owner of Nesvizh, founder of printing houses in Brest and Nesvizh
Помнік Сымону Буднаму адкрыты ў Нясвіжы ў 1982 годзе. Скульптар С. Гарбунова Памятник Сымону Будному открыт в Несвиже в 1982 году. Скульпрор С. Горбунова Monument to Symon Budny by sculptor S. Gorbunov was unveiled in Nesvizh in 1982
22
Нясвіж XVII ст. Гравюра Т. Макоўскага
Несвиж XVII ст. Гравюра Т . Маковского
Nesvizh of the XVII century. Engraving by T. Makovski
Паланізацыя, проціборства эканамічных і палітычных інтарэсаў розных сацыяльных груп у ВКЛ суправаджалася выступленнямі сялян, гарадской беднаты, дробных феадалаў, а самі гэтыя выступленні ўсё больш набывалі антыфеадальную і нацыянальна-рэлігійную афарбоўку. Усё гэта стварала глебу для пашырэння ў другой палове XVI – пачатку XVII стагоддзяў рэфармацыйнага руху як альтэрнатывы каталіцызму і праваслаўю. Пратэстанцкія абшчыны на Міншчыне ўзніклі ў гэты час ў Нясвіжы, Клецку, Мінску, Заслаўі, Койданаве, Гарадзеі, Iвянцы, Капылі і іншых месцах. Рэфармацыя садзейнічала развіццю літаратуры, мастацтва, школьнай справы, кнігадрукавання. Так, у 1562 годзе ў Нясвіжскай друкарні асветнік Сымон Будны выдаў «Катэхізіс» – першую на тэрыторыі сучаснай Беларусі кнігу на беларускай мове. Надалей яго жыццёвы і творчы шлях быў звязаны са многімі месцамі Міншчыны (Заслаўе, Лоск, Узда). Аднак спадзяванні ініцыятара пашырэння кальвінізму на землях ВКЛ уладара Нясвіжа і канцлера вялікага літоўскага Мікалая Радзівіла Чорнага не спраўдзіліся. Контррэфармацыя, якую праводзілі каралеўская ўлада і іезуіты, перамагла, а рэфарматары вымушаны былі згарнуць сваю дзейнасць.
экономических и политических интересов различных социальных групп в ВКЛ сопровождались выступлениями крестьян, городской бедноты, мелких феодалов, а сами эти выступления все больше приобретали антифеодальную и национальнорелигиозную окраску. Все это создавало почву для расширения во второй половине ХVI – начале XVII столетия реформационного движения как альтернативы католицизму и православию. Протестантские общины на Минщине возникли в это время в Несвиже, Клецке, Минске, Заславле, Койданове, Городее, Ивенце, Копыле и в других местах. Реформация содействовала развитию литературы, искусства, школьного дела, книгопечатания. Так, в 1562 году в Несвижской типографии просветитель Сымон Будный издал «Катехизис» – первую на территории современной Беларуси книгу на белорусском языке. Впоследствии его жизненный и творческий путь был связан со многими местами Минщины (Заславль, Лоск, Узда). Однако надежды инициатора расширения кальвинизма на землях ВКЛ владельца Несвижа и канцлера великого литовского Миколая Радзивилла Черного не оправдались. Контрреформация, проводниками которой были королевская власть и иезуиты, победила, а реформаторы вынуждены были свернуть свою деятельность. В середине ХVII cтолетия Речь Посполитая погрузилась в пучину войн, справедливо названных «Потопом». Сначала антифеодальная война 1648–1651 годов, а затем война России с Речью Посполитой 1654–1667 годов превратили земли Минщины в арену активных боевых действий и оставили после себя колоссальные потери населения (в Минском воеводстве – до 70 процентов) и превращенную в руины экономику края. Картину разорения дополнили неурожаи, эпидемии, голод... Во время Северной войны (1700–1721) войска шведского короля Карла ХII, переправившись через Неман, в 1706 году начали наступление на белорусские земли. В мае они захватили Слуцк и Клецк, в августе – Несвиж. В 1708 году Карл ХII несколько месяцев стоял у Долгинова и Радошковичей, затем вновь
Following the 1569 Union of Lublin between the Grand Duchy of Lithuania and the Kingdom of Poland, a single state, the Polish-Lithuanian Commonwealth, was created. At the end of the same century, the church union of Brest (1596) merged Orthodox and Catholic churches in the territory of the Commonwealth, which fueled tensions both at the secular and religious levels. Polonization, confrontation of economic and political interests of various social groups caused uprisings of peasants, the poor living in towns and smaller landlords, and revolts were more and more turning anti-feudal and national-religious. This paved the way for the reformation movement as an alternative to Catholicism and Orthodoxy in the second half of the XVI century and early XVII century. Protestant communities emerged in Minsk Region’s Nesvizh, Kletsk, Minsk, Zaslavl, Koidanov, Gorodeya, Ivenets, Kopyl and some other settlements. The reformation facilitated the development of literature, arts, schools, and bookprinting. In 1562, Belarusian enlightener Symon Budny printed his Catechesis – the first book in the Belarusian language in the territory of modern Belarus. The life of the enlightener, as well as his creative work, was connected with many places of the region – Zaslavl, Losk, Uzda. However, the hopes of the promoter of Calvinism in the Grand Duchy of Lithuania, the owner of Nesvizh and Grand Lithuanian Chancellor Mikolaj Krzysztof Radziwill, nicknamed “The Black”, did not come true. The Catholic Reformation, advocated by the royal power and Jesuits, won, and reformers had to give up their ideas. In the mid-XVII century, the Polish-Lithuanian Commonwealth entered the dark period of wars, called “The Deluge” – first, the anti-feudal war of 1648–1651, then the war between the Russian Empire and the Polish-Lithuanian Commonwealth of 1654–1667 turned the Minsk Region lands into battlefields, <<< Экспазіцыя ў галерэі
Нясвіжскага замка распавядае об эвалюцыі княскай рэзідэнцыі
Экспозиция в галерее Несвижского замка повествует об эволюции княжеской резиденции
Display in the Nesvizh Castle gallery dedicated to the evolution of the princely residence
Былы кальвінісцкі збор (цяпер праваслаўная Спаса-Праабражэнская царква) у Заслаўі. Пачатак ХVII стагоддзя Бывший кальвинистский сбор (ныне православная Спасо-Преображенская церковь) в Заславле. Начало ХVII столетия Former Calvinist church (currently the Orthodox Savior Transfiguration Church) in Zaslavl. Early XVII century
Уніяцкі мітрапаліт Iпацій Поцей. Жыццё слугі Божага. 1714 Униатский митрополит Ипатий Потей. Житие слуги Божиего. 1714 Uniate Metropolitan Ipatii Potii. Life of the Servant of God. 1714
23
Слуцкія паясы з калекцыі Мінскага абласнога краязнаўчага музея
Рэканструкцыя магнацкіх касцюмаў Реконструкция магнатских костюмов Reconstruction of magnates’ suits
24
Слуцкие пояса из коллекции Минского областного краеведческого музея
Slutsk sashes from the collection of the Minsk Regional History Museum
У сярэдзіне XVII стагоддзя Рэч Паспалітая пагрузілася ў вір войнаў, справядліва названых «Патопам». Спачатку антыфеадальная вайна 1648–1651 гадоў, а затым вайна Расіі з Рэччу Паспалітай 1654–1667 гадоў ператварылі землі Міншчыны ў арэну актыўных баявых дзеянняў і пакінулі пасля сябе каласальныя страты насельніцтва (у Мінскім ваяводстве – да 70 працэнтаў) і ператвораную ў руіны эканоміку края. Карціну разбурэння дапоўнілі неўраджаі, эпідэміі, голад… Падчас Паўночнай вайны (1700–1721) войскі шведскага караля Карла XII, пераправіўшыся праз Нёман, у 1706 годзе пачалi наступленне на беларускія землі. У маі яны захапілі Слуцк і Клецк, у жніўні – Нясвіж. У 1708 годзе Карл XII некалькі месяцаў стаяў ля Даўгінава і Радашковіч, затым зноў захапіў Слуцк і падыйшоў да Мінска… Паходы шведскага караля, як і перамяшчэнні ягонага супраціўніка маскоўскага цара Пятра I, суправаджаліся рабаўніцтвам і гвалтам мясцовага насельніцтва. У выніку гэтых спусташальных войнаў другой паловы XVII – пачатку XVIII стагоддзяў асабліва моцна пацярпелі на Міншчыне Клецк, Лагойск, Нясвіж, Койданаў, Смалявічы і іншыя населеныя пункты. Аднак ужо да канца XVIII стагоддзя дзякуючы росту айчыннага прамысловага прадпрымальніцтва, развіццю промыслаў і камерцыйнай дзейнасці, на Міншчыне дзейнічала каля 100 мануфактур. Самымі вялікімі і аснашчанымі складаным тэхнічным абсталяваннем былі Урэчская і Налібокская гуты, фабрыкі шаўковых паясоў у Слуцку, суконная ў Нясвіжы, фаянсавая ў Свержані (усе яны былі створаны Радзівіламі), гута графа Салагуба ў Iллі і многія іншыя. Часцяком на гэтых мануфактурах працавалі замежныя спецыялісты, а работнікамі былі прыгонныя сяляне разам з наемнымі рамеснікамі. У выніку другога і трэцяга падзелаў Рэчы Паспалітай (1793, 1795) Міншчына была ўключана ў склад Расіі. 23 красавіка 1793 года ўказам Сяната Расійскай імперыі створана новая адміністратыўна-тэрытарыяльная адзінка – Мінская губерня, якая праіснавала да 1921 года. Яе межы, што ахоплівалі не толькі сучасную Мінскую,
Вырабы Урэчскай мануфактуры: графін, флет, кварта Изделия Уречской мануфактуры: графин, флет, кварта Products of Urechye manufactory: decanter, flask, quart
захватил Слуцк и подошел к Минску… Походы шведского короля, как и перемещения его противника московского царя Петра I, сопровождались грабежами и насилием над местным населением. В результате этих опустошительных войн второй половины ХVII – начала XVIII столетия особенно сильно пострадали на Минщине Клецк, Логойск, Несвиж, Койданов, Смолевичи и др. населенные пункты. Однако уже к концу ХVIII века, благодаря росту вотчинного промышленного предпринимательства, развитию промыслов и коммерческой деятельности магнатов, на Минщине действовало около 100 мануфактур. Самыми большими и оснащенными сложным техническим оборудованием были Уречская и Налибокская гуты, фабрики шелковых поясов в Слуцке, суконная в Несвиже, фаянсовая в Свержене (все они были созданы Радзивиллами), гута графа Соллогуба в Илье и многие другие. Зачастую на этих мануфактурах трудились зарубежные специалисты, а работниками были крепостные крестьяне наряду с наемными ремесленниками. В результате второго и третьего разделов Речи Посполитой (1793, 1795) Минщина была включена в состав России. 23 апреля 1793 года указом Сената Российской империи создана новая административно-территориальная единица — Минская губерния, которая просуществовала до 1921 года. Ее границы, охватывавшие не только современную Минскую область, но и часть Гомельской, Брестской и Витебской областей, неоднократно менялись, значительно отличаясь от современной территории области. 12 декабря 1796 года, согласно указу Сената, губерния была поделена на 10 уездов (поветов): Бобруйский, Борисовский, Вилейский, Дисненский, Игуменский, Мозырский, Минский, Пинский, Речицкий и Слуцкий. Позднее Вилейский и Дисненский уезды отошли к Виленской губернии, а к Минской присоединили Новогрудский уезд.
inflicting huge losses on the local population (up to 70% in Minsk voivodeship alone) and ruining the economy of the region. The wars were followed by crop failures, epidemics and famine… During the Northern Wars (1700-1721) the army of Swedish King Charles XII crossed the Neman and invaded Belarus in 1706. In May, they captured Slutsk and Kletsk, in August, they forced Nesvizh. In 1708, Charles XII spent a few months in the vicinity of Dolginov and Radoshkovichi and then recaptured Slutsk and approached Minsk… The campaigns of both the Swedish king and his opponent, Tsar Peter I of Russia pillaged and plundered Belarusian lands and inflicted violence on the local people. As a result of the devastating wars of the second half of the XVII century and early XVIII century, Kletsk, Logoisk, Nesvizh, Koidanov and Smolevichi suffered more than other Minsk Region settlements of that time. However, by the end of the XVIII century, owing to the expansion of votchina industrial production and entrepreneurship, development of trades and commercial operations of local magnates, the region had had over 100 manufactories. The largest and best-equipped productions were Urechye and Naliboki glass-making gutas, silk stash factories of Slutsk, cloth production in Nesvizh and glazed pottery factory in Sverzhen (all of them were established by the Radziwills), Count Sollogub’s guta in Ilya and many more. Those manufactories often engaged foreign specialists as managers, whereas local serfs and hired craftsmen worked as laborers. As a result of the second and third partitions of the Polish-Lithuanian Commonwealth, in 1793 and 1795, Minsk Region was included in the Russian Empire. On April 23, 1793, the Senate of the Russian Empire created a new administrative and territorial unit – Minsk Province, which existed until 1921. It encompassed not only modern Minsk Region, but also a part of Gomel, Brest and Vitebsk Regions; its borders changed quite frequently and did not look like those of the modern region at all. On December 12, 1796, the Senate ordered to cut the province into ten counties (poviets)– Bobruisk,
Пётр I (1672–1725) – цар усёй Русі (з 1682 года), імператар усерасійскі (з 1721 года) Петр I (1672–1725) – царь всея Руси (с 1682 года), император всероссийский (с 1721 года) Peter I (1672–1725) – Tsar of Russia (from 1682) and Russian Emperor (from 1721)
Карл XII (1682–1718) – кароль Швецыі (з 1697 года) Карл XII (1682–1718) – король Швеции (с 1697 года) Charles XII (1682–1718) – King of Sweden (from 1697)
25
Узоры абмундзіравання расійскага войска і трафейная гармата. Пач. XIX ст. Образцы обмундирования российской армии и трофейная пушка. Нач. XIX в. Specimens of Russian army uniform and captured cannon. Early XIX century
Помнік на Брылёўскім полі Памятник на Брилевском поле Monument on Brilevskoe field Наверша з дрэўка сцяга французскага войска. 1812 Навершие с древка знамени французской армиии. 1812 Knob of a French army banner staff. 1812
Касцюм грэнадзёра расійскага войска Костюм гренадера российской армии Russian army grenadier suit
Помнік у гонар фарсіравання Бярэзіны войскам Напалеона Памятник в честь форсирования Березины армией Наполеона Monument commemorating the forced crossing of the Berezina by Napoleon’s army
26
але і частку Гомельскай, Брэсцкай і Віцебскай абласцей, неаднаразова змяняліся, значна адрозніваючыся ад сучаснай тэрыторыі вобласці. 12 снежня 1796 года, згодна з указам Сяната, губерня была падзелена на 10 паветаў: Бабруйскі, Барысаўскі, Вілейскі, Дзісненскі, Iгуменскі, Мазырскі, Мінскі, Пінскі, Рэчыцкі і Слуцкі. Пазней Вілейскі і Дзісненскі паветы адышлі да Віленскай губерні, а да Мінскай далучылі Навагрудскі павет. У 1793–1796 гадах губерня ўваходзіла ў Мінскае, Iзяслаўскае і Браслаўскае генерал-губернатарства – з 3 мая 1795 да 1796 года складала асобнае Мінскае намесніцтва. Тут функцыянавалі розныя дзяржаўныя ўстановы: намесніцкае праўленне, казённая і судовая палаты, верхні і ніжні земскія, сіроцкі і іншыя суды, дваранская апека, губернскі і Мінскі гарадскі магістраты. На тэрыторыі далучаных да Расіі земляў некаторы час існавала падвойнае заканадаўства – расійскае і Статут ВКЛ 1588 года. Гэтым і тлумачыцца пярэстасць дзеючых судоў і ўстаноў, многія з якіх зніклі толькі з адменай законаў Вялікага княства Літоўскага ў 1840 годзе. Франка-расійская вайна, якая пачалася ў 1812 годзе, пакінула на Міншчыне нямала сваіх слядоў як у пачатку амбіцыйнага пахода французскага імператара Напалеона, так і на яго заключным этапе. 28 лістапада 1812 года пад Барысавам і 4–5 снежня 1812 года пад Маладзечна адбыліся апошнія, завяршальныя баі паміж французскiм і рускiм войскамі. Вайна адкінула Беларусь, і Міншчыну ў прыватнасцi, на паўстагоддзя назад у эканамічным развіцці. Крызіс прыгоннiцкай сістэмы, нарастанне палітычных супярэчнасцей у сувязі са шляхецкім («лістападаўскім») паўстаннем, якое ўзнялося ў лістападзе 1830 года, вымусілі ўлады пайсці на жорсткія меры падаўлення незадаволенасці ў грамадстве на розных узроўнях. Мінская губерня была аб’яўлена на ваенным становішчы. У 1863–1864 гадах Беларусь ахапіла полымя новага нацыянальна-вызваленчага паўстання. На Міншчыне дзейнічаў 21 паўстанцкі атрад. Найбольш
В 1793–1796 годах губерния входила в Минское, Изяславское и Браславское генерал-губернаторства – с 3 мая 1795 до 1796 года составляла отдельное Минское наместничество. Здесь функционировали различные государственные учреждения: наместническое правление, казенная и судебная палаты, верхний и нижний земские, сиротский и другие суды, дворянская опека, губернский и Минский городской магистраты. На территории присоединенных к России земель некоторое время существовало двойное законодательство — российское и Статут ВКЛ 1588 года. Этим и объясняется пестрота действующих судов и учреждений, многие из которых исчезли только с отменой законов Великого княжества Литовского в 1840 году. Начавшаяся в 1812 году франко-российская война оставила на Минщине немало своих следов как в начале амбициозного похода французского императора Наполеона, так и на его заключительном этапе. 28 ноября 1812 года под Борисовом и 4–5 декабря 1812 года под Молодечно произошли последние, завершающие бои между французской и русской армиями. Война отбросила Беларусь, и Минщину в частности, на полвека назад в экономическом развитии. Кризис крепостнической системы, нарастание политических противоречий в связи с разразившимся в ноябре 1830 года шляхетским («листопадовским») восстанием вынудили власти пойти на крайние меры подавления недовольства в обществе на разных уровнях. Минская губерния была объявлена на военном положении. В 1863—1864 годах Беларусь охватило пламя нового национально-освободительного восстания. На Минщине действовал 21 повстанческий отряд. Наиболее крупные бои с царскими войсками произошли в Воложинском, Слуцком и Игуменском уездах.
Borisov, Vileika, Disna, Igumen, Mozyr, Minsk, Pinsk, Rechitsa and Slutsk. Later Vileika and Disna poviets were included in Vilnia Province, and Novogrudok poviet was incorporated into Minsk Province. In 1793-1796, the province made part of Minsk, Izyaslavl and Braslav Governor-Generalships – from May 3, 1795 through 1796 it formed a separate Minsk viceroyship. Minsk was a center for a variety of public offices: viceroy’s government, public institutions and judicial court, higher and lower district courts, court of wards and other courts, assembly of the nobility, provincial and Minsk municipal magistrates. The lands attached to the Russian Empire preserved double legislation for some time, employing the laws of both the Russian Empire and the Grand Duchy of Lithuania (its 1588 Statute). This phenomenon stands behind the variety of courts and public institutions, many of which disappeared only after the laws of the Grand Duchy of Lithuania were abolished in 1840. The French-Russian war that started in 1812 left lots of marks on Minsk Region both at the start of the ambitious campaign of Emperor Napoleon and at its notorious end. On November 28, 1812 (Borisov) and December 4-5, 1812 (Molodechno), the final battles between the French and Russian armies took place. The war threw the economy of the region half a century back in time. The crisis of serfdom and growing political contradictions in connection with the November 1830 szlachta uprising forced the authorities to take extreme measures to repress the discontent at all levels. A state of martial law was declared in the province. In 1863-1864, Belarus caught the fire of a new national liberation movement. Minsk Region alone had an estimated 21 units of rebels. The largest battles with the emperor’s army took place in Volozhin, Slutsk and Igumen poviets. However, alongside the growing social discontent in the second half of the XIX century, the region was developing fast and efficiently. The economic progress <<< Валы батарэй у Барысаве
Валы батарей в Борисове Battery walls in Borisov
Партрэт Тадэвуша Касцюшкі, выкананы Ю. Коссакам, 1899 год Портрет Тадеуша Костюшко работы Ю. Коссака, 1899 год Portrait of Tadeusz Kosciuszko by Yu. Kossak, 1899
27
Упраўленне Лібава-Роменскай чыгункі. Мост-пераезд Управление Либаво-Роменской железной дороги. Мост-переезд Libava-Romensk railway administration. Railway bridge
Вінцэнт ДунінМарцінкевіч (1808–1884) – класік беларускай літаратуры Винцент Дунин-Марцинкевич (1808–1884) – классик белорусской литературы Vincent Dunin-Marcinkievic (1808–1884) – classic of Belarusian literature
Вікенцій Канстанцін (Кастусь) Каліноўскі (1838–1864) – рэвалюцыйны дэмакрат, адзін з кіраўнікоў паўстання 1863–1864 гадоў на Беларусі і Літве, аўтар сямі выпускаў «Мужыцкай праўды» Викентий Константин (Кастусь) Калиновский (1838–1864) – революционный демократ, один из руководителей восстания 1863–1864 годов в Беларуси и Литве, автор семи выпусков «Мужыцкай праўды» Wincenty Konstanty Kalinowski (1838–1864) – revolutionary democrat, one of the leaders of the 1863–1864 insurrections in Belarus and Lithuania, author of seven issues of “Muzhitskaya Pravda”
28
Барысаўская запалкавая фарыка Борисовская спичечная фабрика Borisov Match Factory
буйныя баі з царскімі войскамі адбыліся ў Валожынскім, Слуцкім і Iгуменскім паветах. Аднак разам з нарастаннем сацыяльнай незадаволенасці ў другой палове XIX стагоддзя адбываецца інтэнсіўнае развіццё рэгіёна. У эканамічным прагрэсе Мінскай губерні значныя пазітыўныя зрухі былі звязаны перш за ўсё з будаўніцтвам чыгункі – Маскоўска-Брэсцкай (1871) і Лібава-Роменскай (1873). Мінск, Барысаў, Маладзечна становяцца буйнымі чыгуначнымі вузламі. У сувязі з гэтым рэзка ўзрастае колькасць насельніцтва ў гэтых гарадах. З’яўляюцца новыя прамысловыя прадпрыемствы. Калі ў 1853 годзе на Міншчыне было 55 фабрык, то ў 1892-м – 320. Сярод іх запалкавыя фабрыкі «Вікторыя», «Бярэзіна» (1881) і шклозавод (1898; усе яны і да гэтага часу працуюць у Барысаве), машынабудаўнічы завод у Мінску (1881), шклозавод «Залессе» ў Вілейскім павеце і інш. Адкрываюцца новыя навучальныя ўстановы: Маладзечанская (1864) і Нясвіжская (1875) настаўніцкія семінарыі. Выпускнікамі Маладзечанскай семінарыі былі Сымон Рак-Міхайлоўскі, Міхась Забейда-Суміцкі, Нясвіжскай – Якуб Колас, Кузьма Чорны, Адам Багдановіч. Пачатак XX стагоддзя адзначыўся правядзеннем у Мінску I з’езда РСДРП (1–3 (13–15) сакавіка 1898 года). У рэвалюцыю 1905–1907 гадоў пашыраліся рабочыя і сялянскія выступленні амаль па усёй губерні. У Першую сусветную вайну Міншчына стала арэнай баявых дзеянняў. Крывапралітныя баі адбываліся ў 1915 годзе ў Маладзечне і Вілейцы падчас ліквідацыі Свянцянскага прарыву нямецкіх войскаў і ў 1916 годзе ў ходзе Нарачанскай аперацыі. Многія прадпрыемствы былі эвакуяваны ў глыб Расіі. Эканамічнае разбурэнне яшчэ больш узмацніла сацыяльна-палітычнае становішча ў губерні.
Однако вместе с нарастанием социального недовольства во второй половине ХIX века происходит интенсивное развитие региона. В экономическом развитии Минской губернии значительные позитивные сдвиги были связаны прежде всего со стороительством железных дорог – МосковскоБрестской (1871) и Либаво-Роменской (1873). Минск, Борисов, Молодечно становятся крупными железнодорожными узлами. В связи с этим резко возрастает численность населения в этих городах. Появляются новые промышленные предприятия. Если в 1853 году на Минщине было 55 фабрик, то в 1892 году – 320. Среди них спичечные фабрики «Виктория», «Березина» (1881) и стеклозавод (1898; все они и поныне работают в Борисове), машиностроительный завод в Минске (1881), стеклозавод «Залесье» в Вилейском уезде и др. Открываются новые учебные заведения: Молодечненская (1864) и Несвижская (1875) учительские семинарии. Выпускниками Молодечненской семинарии были Сымон Рак-Михайловский, Михась Забейда-Сумицкий, Несвижской – Якуб Колас, Кузьма Чорный, Адам Богданович. Начало ХХ столетия ознаменовалось проведением в Минске I съезда РСДРП (1–3 (13–15) марта 1898 года). В революцию 1905–1907 годов ширились рабочие и крестьянские выступления почти по всей губернии. В Первую мировую войну Минщина стала ареной боевых действий. Кровопролитные бои происходили в 1915 году у Молодечно и Вилейки во время ликвидации Свенцянского прорыва немецких войск и в 1916 году в ходе Нарочанской операции. Многие предприятия были эвакуированы в глубь России. Экономическая разруха еще более усугубила социально-политическую обстановку в губернии. Февральская, а затем Октябрьская революции в России (1917) привели — на фоне продолжавшейся войны — к калейдоскопической смене властей
of Minsk Province was largely due to the construction of railroads – Moscow-Brest line (1871) and Libava-Romensk line (1873). Minsk, Borisov and Molodechno turned into large railway hubs, hence an impressive growth in their population. New industrial productions appeared in the region: there were 55 factories in Minsk Region in 1853, which compares to 320 in 1892. The largest factories included Victoria and Berezina match-producing factories (1881) and glass factory (1898; all of them still operate in Borisov); a mechanical engineering plant in Minsk (1881), Zalesye glass factory in Vileika poviet, etc. New educational establishments open: Molodechno and Nesvizh normal schools (in 1864 and 1875). Their prominent alumni included Simon Rak-Mikhailovsky, Mikhas Zabeida-Sumitski (Molodechno) and Yakub Kolas, Kuzma Chorny, Adam Bogdanovich (Nesvizh). The beginning of the XX century was marked by Minsk’s hosting the I congress of the Russian Social Democratic Labor Party (March 1-3 (13-15), 1898). During the period of revolutions of 1905-1907, almost the entire area of the province became a site for uprisings of workers and peasants. During WWI, the region turned once again into a battleground. Bloody battles took place in the vicinity of Molodechno and Vileika in 1915 during the liquidation of the Sventiany Offensive of the German Army and in 1916, during the Naroch operations. Many enterprises were relocated deeper into Russia. The economic devastation further aggravated the already poor socio-political situation in the province.
Дом-музей I з’езда РСДРП Дом-музей I съезда РСДРП House museum of the I congress of the RSDLP
Якуб Колас у маладыя гады – настаўнік на Палессі… Якуб Колас в годы молодости – учитель на Полесье… Young Yakub Kolas – a teacher in Polesye
<<< Месцы баёў Першай сусветнай вайны на Нарачы.
Помнік воінскай славы. Нямецкія пахаванні Места боев Первой мировой войны на Нарочи. Памятник воинской доблести. Немецкие захоронения Battlefields of WWI on Naroch. Monument to military heroes. German burials
29
З’езд дэпутатаў Заходняга фронту. Мінск. 1917 Съезд депутатов Западного фронта. Минск. 1917 Congress of deputies of the Western Front. Minsk. 1917
Дакументы аб зямлі і калгасах Документы о земле и колхозах Documents on land and state farms
1924 год
Герб БССР з надпісамі на 4-х мовах Герб БССР с надписями на 4-х языках BSSR emblem with inscriptions in four languages
Лютаўская, а затым Кастрычніцкая рэвалюцыі ў Расіі (1917) прывялі – на фоне вайны, якая яшчэ працягвалася, – да калейдаскапічнай змены ўлад на Міншчыне ў перыяд з 1917 па 1921 гады, калі ў Рызе быў заключаны мірны дагавор, які падзяліў Беларусь на дзве часткі – усходнюю, савецкую, і заходнюю, польскую. Мяжа прайшла па Міншчыне. 25 сакавіка 1918 года ў Мінску была абвешчана Беларуская Народная Рэспубліка (БНР), 1 студзеня 1919 года ў Смаленску – Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусь (ССРБ), у далейшым, ужо ў складзе СССР, – БССР. У жніўні 1924 года на тэрыторыі ўсходняй часткі Міншчыны ўтвораны Слуцкая, Мінская і Барысаўская акругі. У 1924–1930 гадах Мінск стаў цэнтрам Мінскай акругі, а з 1934 года – раёна. 15 студзеня 1938 года першая сесія Вярхоўнага Савета СССР прыняла Пастанову «Аб змяненні і дапаўненні артыкулаў Канстытуцыі СССР «Аб увядзенні ў БССР абласнога адміністратыўнага дзялення», згодна з якой утворана Мінская вобласць. З пачаткам Другой сусветнай вайны землі Заходняй Беларусі былі аб’яднаныя ў адзіную дзяржаву. У Мінскую вобласць увайшлі Мядзельскі, Вілейскі, Валожынскі, Маладзечанскі, Стаўбцоўскі, Нясвіжскі і Клецкі раёны. Перадваенны ўзровень развіцця народнай гаспадаркі Міншчыны быў адным з самых высокіх на Беларусі. У Мінскай вобласці дзейнічала каля 8500 прамысловых прадпрыемстваў. Сярод іх такія як шклозавод, дрэваапрацоўчы камбінат, запалкавая, папяровая, макаронная фабрыкі ў Барысаве, чыгуналіцейны завод, мяса- і хлебакамбінаты ў Слуцку, кардонная фабрыка ў Пухавiчах, ільнозавод у Любані і г.д. Было ўтворана каля дзвюх тысяч калгасаў.
1940 год
Аб’яднанне Беларусі ў 1939 годзе
30
Объединение Беларуси в 1939 году Consolidation of Belarus in 1939
Знакавыя архітэктурныя рашэнні міжваеннага Мінска Знаковые архитектурные решения межвоенного Минска Landmark architectural solutions of Minsk between the wars
на Минщине в период с 1917 по 1921 год, когда в Риге был заключен мирный договор, поделивший Беларусь на две части – восточную, советскую, и западную, польскую. Граница прошла по Минщине. 25 марта 1918 года в Минске была провозглашена Белорусская Народная Республика (БНР), 1 января 1919 года в Смоленске – Социалистическая Советская Республика Беларусь (ССРБ), впоследствии, уже в составе СССР, – БССР. В августе 1924 года на территории восточной части Минщины образованы Слуцкий, Минский и Борисовский округа. В 1924–1930 годах Минск стал центром Минского округа, а с 1934 года – района. 15 января 1938 года первая сессия Верховного Совета СССР приняла Постановление «Об изменении и дополнении статей Конституции СССР «О введении в БССР областного административного деления», согласно которому образована Минская область. С началом Второй мировой войны земли Западной Беларуси были соединены в едином государстве. В Минскую область вошли Мядельский, Вилейский, Воложинский, Молодечненский, Столбцовский, Несвижский и Клецкий районы. Предвоенный уровень развития народного хозяйства Минщины был одним из самых высоких в Беларуси. В Минской области действовало около 8500 промышленных предприятий. Среди них такие, как стеклозавод, деревообрабатывающий комбинат, спичечная, бумажная, макаронная фабрики в Борисове, чугунолитейный завод, мясо- и хлебокомбинаты в Слуцке, картонная фабрика в Пуховичах, льнозавод в Любани и т. д. Было организовано около двух тысяч колхозов.
The 1917 revolutions in Russia, first in February and then in October, amid the ongoing war, resulted in a kaleidoscopic change in the authorities of the region until 1921, when the Peace of Riga was signed to split Belarus into the eastern (Soviet) and western (Polish) parts. The border crossed Minsk Region. On March 25, 1918, Minsk declared the Belarusian People’s Republic (BPR); on January 1, 1919, the Socialist Soviet Republic of Belarus (SSRB) was proclaimed in Smolensk, turning into the BSSR in the Union of Soviet Socialist Republics a bit later. In August 1924, Slutsk, Minsk and Borisov circuits were formed in the eastern part of what is now Minsk Region. In 1924–1930, Minsk became the center of Minsk circuit, and in 1934, of Minsk District. On January 15, 1938, the first session of the Supreme Council of the USSR adopted the resolution “On amendments to the articles of the Constitution of the USSR “On the introduction of regional administrative division in the BSSR”, which officially established Minsk Region. Western Belarusian lands became part of Belarus at the very start of WWII – Minsk Region incorporated Myadel, Vileika, Volozhin, Molodechno, Stolbtsy, Nesvizh and Kletsk districts. The pre-war economic expansion level of the region was among the highest in the country: the region had around 8,500 industrial enterprises, including glass factories, woodworking and match-producing factories, paper-mill, Borisov pasta plant, a smelter, Slutsk meat-packing and bread plants, cardboard factory in Pukhovichi, flax factory in Lyuban, etc. There were about 2,000 state farms.
Праект Дома ўраду і будынак Опернага тэатра. Архітэктар I. Лангбард
Проект Дома правительства и здание оперного театра. Архитектор И..Лангбард Design of the House of Government and building of the Opera Theater. Architect I. Langbard
Будынак ранейшай Ленінскай бібліятэкі. Архітэктар Г. Лаўроў Здание бывшей Ленинской библиотеки. Архитектор Г..Лавров Building of the former Lenin Library. Architect G. Lavrov
Універсітэцкі гародок Университетский городок University campus
31
Мемарыяльны комплекс «Курган Cлавы» Мемориальный комплекс «Курган Cлавы» “Mount of Glory” memorial complex
Беларускія партызаны ў вызваленым Мінску Белорусские партизаны в освобожденном Минске
Belarusian partisans in liberated Minsk
З пачаткам Вялікай Айчыннай вайны ўся вобласць на працягу літаральна некалькіх дзён была акупавана ворагам. Міншчына стала краем усенароднага партызанскага руху. На тэрыторыі вобласці працавалі Мінскі і Вілейскі падпольныя абкомы партыі, штабы злучэнняў мінскіх і вілейскіх партызан. Падпольныя арганізацыі былі створаны практычна ва ўсіх гарадах і буйных населеных пунктах вобласці. Нямецка-фашысцкія захопнікі стварылі на Мінскай зямлі жудасныя лагеры смерці: Масюкоўшчынскі, Маладзечанскі і Трасцянецкі, дзе былі знішчаны сотні тысяч чалавек. Гарэлі вёскі, разбураліся гарады… Сусветна вядомым помнікам ваеннага ліхалецця стала вёска Хатынь пад Лагойскам, дзе ў 1969 годзе быў адкрыты велічны мемарыял усім загінуўшым. У ходзе Беларускай наступальнай аперацыі «Баграціён» патрыёты вобласці цесна ўзаемадзейнічалі з воінскімі часцямі, удзельнічалі ў разгроме гітлераўскай групіроўкі. У ліпені 1944 года Мінская вобласць цалкам вызвалена ад фашысцкіх захопнікаў. 30 чэрвеня 1944 года быў вызвалены Слуцк, 1 ліпеня – Барысаў, 3 ліпеня – Мінск, 5 ліпеня – Маладзечна. 14 мая 1946 года Мінск стаў горадам рэспубліканскага падпарадкавання. I ўжо да канца першай пасляваеннай пяцігодкі ў вобласці быў дасягнуты даваенны ўзровень прамысловай вытворчасці, з’явіліся адноўленыя гарады і нанова адбудаваныя вёскі.
Аперацыя «Баграціён» Операция «Багратион» “Bagration” offensive campaign
32
С началом Великой Отечественной войны вся область в течение буквально нескольких дней была оккупирована врагом. Минщина стала краем всенародного партизанского движения. На территории области работали Минский и Вилейский подпольные обкомы партии, штабы соединений минских и вилейских партизан. Подпольные организации были созданы практически во всех городах и крупных населенных пунктах области. Немецко-фашистские захватчики создали на минской земле чудовищные лагеря смерти: Масюковщинский, Молодечненский и Тростенецкий, где были уничтожены сотни тысяч человек. Горели деревни, разрушались города… Всемирно известным памятником военного лихолетья стала деревня Хатынь под Логойском, где в 1969 году был открыт величественный мемориал всем погибшим. В ходе Белорусской наступательной операции «Багратион» патриоты области тесно взаимодействовали с воинскими частями, участвовали в разгроме гитлеровской группировки. В июле 1944 года Минская область полностью освобождена от фашистских захватчиков. 30 июня 1944 года был освобожден Слуцк, 1 июля – Борисов, 3 июля – Минск, 5 июля – Молодечно. 14 мая 1946
When the Great Patriotic War started in 1941, the entire region was occupied within a few days. Minsk Region became the center of the partisan movement: Minsk and Vileika underground Communist party committees operated here, alongside headquarters of Minsk and Vileika partisan units. Underground organizations were established in almost all cities and towns of the region. German Nazis set up monstrous death camps in Minsk lands – in Masyukovschina, Molodechno and Trostenets, where hundreds of thousands of people perished. Villages were burnt, and towns were ruined… The village of Khatyn near Logoisk became a world-known monument to the atrocities of the war – an imposing memorial to the victims of the Great Patriotic War was unveiled here in 1969. During the Belarusian Strategic Offensive Operation “Bagration”, patriots of the region actively cooperated with the Soviet Army and took part in defeating the Hitlerite troops. By July 1944, Minsk Region had been completely liberated from the Nazis. Slutsk was liberated on June 30, 1944, Borisov, on July 1, Minsk, on July 3, and Molodechno, on July 5. The city of Minsk was given the status of a republican subordination city on May 14, 1946. The region managed to reach the pre-war industrial production rate by the end of the first post-war five-year period; new towns emerged, and villages were rebuilt.
Мемарыяльны комплекс «Хатынь» Мемориальный комплекс «Хатынь» “Khatyn” memorial complex
М. Савіцкі. Партызанская мадона (Мінская). 1978 М. Савицкий. Партизанская мадонна. (Минская). 1978 M. Savitski. Partisan Madonna (Minskaya). 1978
33
Будаўніцтва самага маладога горада Мінскай вобласці – Салігорска Строительство самого молодого города Минской области – Солигорска Building of the youngest city in Minsk Region – Soligorsk
За кароткі гістарычны тэрмін – у другой палове XX стагоддзя – Мінскі край стаў рэгіёнам з найбуйнейшым прамысловым і сельскагаспадарчым патэнцыялам, з развітой інфраструктурай, арыентаванай на агульнасаюзныя маштабы вытворчасці. Ва ўсе куткі краіны ішла прадукцыя, якую выпускалі прадпрыемствы Міншчыны. Вобласць была неад’емнай і значнай часткай адзінага народнагаспадарчага комплексу СССР. У 1976 годзе Беларускім навукова-даследчым і праектным інстытутам распрацавана «Схема раённай планiроўкі Мінскай вобласці», якая прадугледжвала перспектыўнае развіццё ўсіх гарадоў, размяшчэнне новых галін прамысловасці, упарадкаванне зон адпачынку насельніцтва. Указамі Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР Мінская вобласць у 1967 і 1970 гадах узнагароджана ордэнам Леніна. Пасля распаду Савецкага Саюза (1991) разрыў традыцыйных эканамічных сувязей адбіўся на ўсіх галінах эканомікі вобласці. Нямала сіл і энергіі давялося прыкласці працаўнікам вобласці ў постсавецкі перыяд, каб спыніць негатыўныя працэсы, замацаваць станоўчыя тэндэнцыі ў сацыяльна-эканамічным развіцці вобласці.
Урачыстае ўручэнне Мінскай вобласці ордэнаў Леніна ў 1967 і 1977 гадах Торжественное вручение Минской области орденов Ленина в 1967 и 1977 годах Conferment of Orders of Lenin to Minsk Region in 1967 and 1977
34
года Минск стал городом республиканского подчинения. И уже к концу первой послевоенной пятилетки в области был достигнут довоенный уровень промышленного производства, появились обновленные города и заново отстроенные села. За короткий исторический срок – во второй половине ХХ века – Минский край стал регионом с крупнейшим промышленным и сельскохозяйственным потенциалом, с развитой инфраструктурой, ориентированной на общесоюзные масштабы производства. Во все уголки страны шла продукция, выпускавшаяся на предприятиях Минщины. Область была неотъемлемой и значимой частью единого народнохозяйственного комплекса СССР. В 1976 году Белорусским научно-исследовательским и проектным институтом разработана «Схема районной планировки Минской области», которая предусматривала перспективное развитие всех городов, размещение новых отраслей промышленности, упорядочение зон отдыха населения. Указами Президиума Верховного Совета СССР Минская область в 1967 и 1970 годах награждена орденом Ленина. После распада Советского Союза (1991) разрыв традиционных экономических связей сказался на всех отраслях экономики области. Немало сил и энергии пришлось приложить труженикам области в постсоветский период, чтобы остановить негативные процессы, закрепить положительные тенденции в социальноэкономическом развитии области.
Сустрэча з ветэранамі працы ў Мінскім аблвыканкаме Встреча с ветеранами труда в Минском облисполкоме Meeting with veterans in the Minsk Regional Executive Committee
Over a comparatively short span of time – the second half of the XX century, the Minsk land turned into a region with an immense industrial and agricultural potential and a well-developed infrastructure catering for the entire Soviet Union. Products made in Minsk Region were dispatched to most distant corners of the Union – the region was part and parcel of the economic complex of the USSR. In 1976, the Belarusian scientific, research and design institute worked out the “Scheme of district planning of Minsk Region”, with specific advance development plans for each town, new industry branches and recreation areas. The region was conferred two Orders of Lenin by resolutions of the Supreme Council of the USSR in 1967 and 1970. After the disintegration of the Soviet Union in 1991, the severance of traditional economic ties affected all economic sectors of the region. Minsk Region residents had to redouble their efforts to overcome the negative processes in the post-Soviet period and consolidate the positive trends in the social and economic expansion of the region.
Беларускі волат – «БелАЗ» Белорусский богатырь – «БелАЗ» Belarusian champion – BelAZ <<< Панарама Салігорскага калійнага камбіната
Панорама Солигорского калийного комбината Panorama of Soligorsk OAO Belaruskali
35
М iншчына
з вышынi птушынага палёту
М
іншчына – сэрца Беларусі. Такое азначэнне не толькі паэтычнае, але і цалкам лагічнае: геаграфічна Мінская вобласць знаходзіцца ў самым цэнтры краіны, а па абрысу сапраўды нагадвае вялікае сэрца. Але ацаніць метафару належным чынам можна, толькі ўзняўшыся на вышыню птушынага палёту. Спакусліва, забыўшыся на ўсе справы і пакінуўшы гарадскі вір, змыць з сябе накіп будняў у празрыстых водах ландшафтнага комплексу «Блакітныя азёры». Але ўбачыць гэты райскі куток з вышыні птушынага палёту – гэта больш, чым задавальненне, гэта сапраўднае эстэтычнае захапленне! Толькі так – ацаніўшы належным чынам усю задумку цалкам, а не асобныя яе дэталі, – ты разумееш, якая яна грандыёзная і цудоўная, і адчуваеш глыбокую павагу ў адносінах да яе стваральніка... А вось горад-помнік Нясвіж, увесь – ад камянеў на бруку да ззяючых крыжоў на яго раскошных храмах, – тварэнне рук чалавечых. Здатнасць і логіку сістэмы сажалак, равоў, высокіх валоў і бастыёнаў, якія аддзяляюць рэзідэнцыю Радзівілаў ад горада, таксама лепш атрымаецца ацаніць з вышыні птушынага палёту. І – адначасова – яшчэ раз адчуць гонар за сваіх продкаў і зрабіць спробу калі не паўтарыць, дык хаця б зберагчы тое, што дайшло да нашых дзён праз стагоддзі і ліхалецці. І старажытнае Заслаўе, і папулярныя гарналыжныя комплексы Міншчыны, і хітраспляценні аўтамабільных дарог – з вышыні птушынага палёту ўсё здаецца зусім іншым, цудоўным, амаль дасканалым. Мы спецыяльна прапануем вам гэты раздзел, каб вы ўбачылі сэрца Беларусі з незвычайнага ракурсу. Пагартайце гэтыя старонкі, зірніце на Міншчыну з вышыні птушынага палёту, а потым мы спусцімся на зямлю, дзе жывуць разумныя і працалюбівыя людзі, якія апрацоўваюць гэтыя палеткі, будуюць дарогі і ўзводзяць дамы і храмы.
36
37
М инщина с высоты птичьего полета Минщина – сердце Беларуси. Такое определение не только поэтично, но и вполне логично: ведь географически Минская область находится в самом центре страны, а по форме действительно напоминает большое сердце. Но оценить метафору по достоинству можно, лишь поднявшись на высоту птичьего полета. Заманчиво, забыв про все дела и оставив позади городскую круговерть, смыть с себя накипь будней в чистейших водах ландшафтного комплекса «Голубые озера». Но увидеть этот райский уголок с высоты птичьего полета – это больше, чем удовольствие, это настоящий эстетический восторг! Только так – оценив по достоинству весь замысел целиком, а не отдельные его детали, – ты понимаешь, как он грандиозен и прекрасен, и чувствуешь благоговение по отношению к его создателю… А вот город-памятник Несвиж, весь от камня на мостовой до сияющих крестов на его великолепных храмах, – творение рук человеческих. Стройность и логику системы прудов, рвов, высоких валов и бастионов, отделяющих резиденцию рода Радзивиллов от города, тоже лучше всего получится оценить с высоты птичьего полета. И – попутно – еще раз ощутить гордость за своих предшественников и попытаться если не повторить, то хотя бы сберечь то, что дошло до наших дней сквозь века и лихолетья. И старинный Заславль, и популярные горнолыжные комплексы Минщины, и просто хитросплетения автомобильных дорог – с высоты птичьего полета все кажется совсем другим, прекрасным, почти совершенным. Мы специально предлагаем вам этот раздел, чтобы вы увидели сердце Беларуси с необычного ракурса. Пролистайте эти страницы, взгляните на Минщину с высоты птичьего полета, а потом мы спустимся на землю, где живут умные и трудолюбивые люди, которые возделывают эти поля, строят дороги и возводят дома и храмы.
M insk R egion F rom A bove Minsk Region is the heart of Belarus. This definition is not only poetic, but also quite logical: geographically, Minsk Region occupies the central part of the country, while its shape reminds that of a heart. However, the metaphor can only be appreciated if you manage to have a bird’s-eye view of the region. Aren’t you tempted to forget about the hustle, leave the busy town and wash away the rust of everyday life in the pristine waters of Blue Lakes landscape complex? However, to see this paradise on earth from above is more than an enjoyable experience, it is an utter aesthetic delight! It is only by encompassing the entire concept rather than combining the separate details that you understand the grandeur and magnificence of this place and hallow the mastery of its creator… Nesvizh monument-town, on the other hand, is a creation of the human genius, from stones in cobbled streets to sparkling crosses on gorgeous cathedrals. It takes another bird’s-eye view to admire the harmony and logic of the system of ponds, moats, ramparts and bastions that separate the residence of the Radziwill family from the town. And – incidentally – once again you take pride in our ancestors and try to preserve the few things that survived the troubled centuries, if not repeat their feats. Ancient Zaslavl and popular ski resorts of the region, intricate networks of roads – the bird’s eye view makes them all look utterly new, beautiful and almost perfect. This chapter of the book will show you the heart of Belarus from a totally different perspective. Have a close look at these pages, take a bird’s eye view of Minsk Region, and then we will get back to the ground to meet intelligent hard-working people, who cultivate these fields, construct these roads and build these houses and churches.
На тэрыторыі Мінскай вобласці ёсць і ўзвышшы, і балоты, рэкі, азёры, але найвялікшую частку займаюць лясы і палі. Нездарма Міншчыну называюць жытніцай Беларусі На территории Минской области есть и возвышенности, и болота, реки, озера, но большую часть занимают леса и поля. Недаром Минщину называют житницей Беларуси Minsk Region has hills and marshes, rivers and lakes, but most of its territory is occupied by forests and fields – the region is called the granary of Belarus for a good reason
40
<<<
Пойма ракі Бярэзіны Пойма реки Березины The Berezina river flood plain
41
Вось так выглядаюць палі філіяла СГП ААТ «Вілейскі камбікормавы завод», размешчаныя побач з Вілейскім вадасховішчам Вот так выглядят поля филиала СХП ОАО «Вилейский комбикормовый завод», расположенные возле Вилейского водохранилища. View of a branch of OAO Vileiski feed factory, located near Vileika dam lake
42