IP Summit 2017 Proceedings by Assisi Development Foundation

INDIGENOUS PEOPLES’ RIGHTS ACT

IPRA @

Celebrating the Indigenous Peoples’ Rights Act THE 2017 NATIONAL IINDIGENOUS PEOPLES SUMMIT PROCEEDINGS

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 1

7/3/2018 2:13:08 PM

INDIGENOUS PEOPLES’ RIGHTS ACT

IPRA @

20 Celebrating the Indigenous Peoples’ Rights Act THE 2017 NATIONAL INDIGENOUS PEOPLES SUMMIT PROCEEDINGS

ON THE COVER (Top-Bottom):

TIMUAY PISTO ASALAN, Banwaon MARJUN ABESTA, Talaandig JUDELYN BARTOLOME, Ati BINGAN PILAR AVELINO, Mangyan Alangan

Printed in Manila, Philippines June 2018 Published by ASSISI DEVELOPMENT FOUNDATION, INC. Unit 503-506, 5th Floor Prestige Tower F. Ortigas Jr. Road, Ortigas Center, Pasig City T: (+632) 632 1001 to 03 W: www.assisi-foundation.org

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 2

7/3/2018 2:13:08 PM

what is

ZERO EXTREME POVERTY PH 2030?

he Zero Extreme Poverty PH 2030 (ZEP) is a movement that has a radical aim: the reduction of the extreme poverty from the lives of millions of Filipinos by the year 2030. ZEP is a collective movement that is fuelled by 17 civil society organizations that were all ignited by reflections and realizations from a Poverty Summit in 2015. The movement that is a coalition that is dedicated to work for the realization of a â&#x20AC;&#x153;Philippines where every Filipino enjoys the necessary goods that define and sustain human dignity, life, security, and engaged citizenship.â&#x20AC;?

Eight themes have been identified for the plans: Health; Education; Environment; Livelihood and Employment; Agriculture and Fisheries; Housing and Shelter; Partnerships for Indigenous Peoples; and Social Justice. These are the thematic areas in which ZEP will operate with focused yet multi-sectoral actions to eradicate specific dimensions of poverty and inequality.

CALL FOR SOLIDARITY The enormity of the goal that ZEP aims for can only be reached with the concerted effort of many people in Philippine society. It is a goal that can no longer be ignored because at stake is the well-being and survival of millions of Filipinos who to this day live under the yoke of extreme poverty. ZEP CONVENORS

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 1

7/3/2018 2:13:26 PM

ZEP PARTNERSHIPS FOR INDIGENOUS PEOPLES

he Zero Extreme Poverty Philippines 2030 (ZEP) is a collective movement which aims to uplift thousands of Filipino families from extreme poverty and inequality by the year 2030. As a strategy, ZEP will be responding to multiple dimensions of extreme poverty through 7 themes: Education, Health, Livelihood, Agriculture and Fisheries, Environment, Housing and Shelter, and Partnerships for Indigenous Peoples. The ZEP Partnerships for Indigenous Peoples (ZEP PIP) focuses on the social realities experienced by the indigenous peoples sector in the country. It aims to contribute in achieving self-governing, self-nourishing, and selfsustaining indigenous communities in the next decade. This collective goal can be realized by addressing 6 issues based on the Development Agenda articulated by Indigenous Peoples: i. Land Security ii. Health iii. Education and Culture iv. Sustainable Agriculture v. Livelihood and Enterprise vi. Resource Management

GOAL To contribute in achieving the objectives of the INDIGENOUS PEOPLES AGENDA towards building selfgoverning, self-nourishing, and self-sustaining indigenous peoples communities in 2030.

LEAD ORGANIZATION

COMMITTEE MEMBERS

The ZEP PIP Cluster, in partnership with the National Commission on Indigenous Peoples (NCIP), are committed to implement long-term community development programs through strong cooperation and collaboration among non-government organizations (NGOs), indigenous peoples organizations (IPOs), national government agencies, local government units (LGUs), and other stakeholders dedicated in improving the well-being of poor IP families nationwide.

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 2

7/3/2018 2:13:36 PM

PROLOGUE

his year marks the 20th anniversary of the Indigenous Peoples’ Rights Act (IPRA) of 1997. For two decades now, we have seen an improvement in the interest and awareness about indigenous Filipino communities. The first 20 years helped advance the recognition of indigenous peoples’ human rights and the need to respect, promote and protect their human rights, and lay the foundation for taking positive action. As the IPRA Law enters a new decade, it is appropriate then that this year’s National IP Summit is dedicated to celebrate the gains achieved through the IPRA. Entitled, IPRA@20: Nurturing Indigenous Peoples’ Initiatives in Advancing Rights towards Sustainable Development, held during 16 – 18 October 2017 at the Ramon Magsaysay Award Foundation Hall, City of Manila, the goals of the summit were: • to revisit the IPRA implementation on the ground; • to cull the gains, identify best practices, challenges; and • to come up with an action plan to continue efforts towards sustainable development On another initiative of the Assisi Development Foundation (ADF), in partnership with the Ramon Magsaysay Award Foundation (RMAF), the Zero Extreme Poverty PH 2030 (ZEP) movement aims to bring in a different perspective in community work, highlighting the best practices. This partnership hammered on the value of collaborative work across fields to address particular social issues. Through a sharing and learning activity, the various IP communities were able to share their tested indigenous knowledge and best practices. Unlike in previous years, the 2017 National IP Summit, was a twin-event, merging both the summit and the national IP youth congress called Kalindogan. This was

designed to give both the IP youth and traditional IP leaders a chance to work and plan out together for their communities. With the active participation of about 150 IP leaders, 70 IP youth and 80 IP advocates across the country, the summit boasts of an illustrious panel of speakers and guests, among them: Vice President of the Philippines, Ma. Leonor Gerona Robredo, Supreme Court Associate Justice Marvic Leonen, Congressman Teodoro Baguilat Jr, National Commission on Indigenous Peoples (NCIP) Chair, Atty. Leonor Oralde-Quintayo, former NCIP Chair, Atty. Reuben Lingating, Ateneo de Manila University Law Dean, Atty. Sedfrey Candelaria and Ramon Magsaysay laureates - Sr. Eva Maamo, Dr. Romulo Davide, former Gov. Grace Padaca, Mr. Randy Halasan, Philippine Educational Theater Association (PETA)’s Mr. Bong Billones, and Alternative Indigenous Development Foundation, Inc. (AIDFI)’s Mr. Auke Idzenga. This Summit Report is important so that we can build on the work that has already begun and that we take advantage of the momentum that we have gathered in the past 20 years. Join us in strengthening the rights of all indigenous Filipinos and accompany them towards sustainable development and a more empowered existence.

BENJAMIN D. ABADIANO Assisi Development Foundation Lead Convenor ZEP Partnerships for Indigenous Peoples

iii

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 3

7/3/2018 2:13:37 PM

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 4

7/3/2018 2:13:43 PM

TABLE OF CONTENTS

Day

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 1

Rationale Objectives Summit Programme

3 4 5

Summary Detailed Proceedings Group Outputs

11 12 17

Summary Detailed Proceedings Morning Session Outputs Afternoon Session Outputs

25 26 29 35

Summary Detailed Proceedings Workshop Plans

55 56 63

Annex • Speeches • Summit Evaluation • List Of Participants

7/3/2018 2:13:44 PM

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 2

7/3/2018 2:13:49 PM

RATIONALE

he Zero Extreme Poverty Philippines 2030 or ZEP, is a platform for collaborative action to reduce extreme poverty and inequality. The collaborative initiative envisions “A Philippines, where every Filipino upholds social justice and equity as foundations in responding to basic and societal needs that endure human dignity, sustainable life and environment, peace and security, and engaged citizenship.” It aims to formulate a 15-year agenda, broken down to five, three-year action plans. It also aims to measure the effectiveness and impact of the action plan through shared metrics and indicators. In order to realize the goals and objectives of ZEP, there are eight (8) themes identified (a) Agriculture and Fisheries, (b) Education, (c) Environment, (d) Health, (e) Housing and Shelter, (f) Livelihood, (g) Partnerships for Indigenous Peoples, and (h) Social Justice as the overarching theme of this collective effort.

Under the Peace and Human Security, the focus is on the Indigenous Peoples (IPs) and the aim is to empower priority IP communities to claim, promote, recognize, fulfill, and exercise their rights to self-determination, peace and development of their ancestral domains and promote cultural integrity towards sustainable development. ZEP, together with the National Commission on Indigenous Peoples (NCIP) and the IP leaders and communities, celebrate the 20th year of the passage of Republic Act No. 8371, the Indigenous Peoples’ Rights Act of 1997, commonly known as IPRA. Throughout the years, the IPRA as a landmark law for the promotion of IP rights has empowered various indigenous communities and advanced and promoted the Four Bundles of Rights (Ancestral Domain and Ancestral Lands, Self-Governance and Empowerment, Social Justice and Development, and Cultural Integrity) through various interventions in advocacy campaigns and project implementation.

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 3

7/3/2018 2:13:50 PM

OBJECTIVES

he summit, with the theme, IPRA@20: Nurturing Indigenous Peoples Initiatives in Advancing Rights towards Sustainable Development, aims to celebrate the 20th year of IPRA through an assembly of IP leaders, the IPRA authors and sponsors, IP rights advocates from government agencies, academe, church and civil society organizations to share and discuss the gains, successes, the ongoing challenges and struggles of IPRA, and to draft action plans to continue our collective efforts towards sustainable development.

Specifically, we seek to achieve the following goals: 1. For the IP leaders, youth leaders, and families to participate in celebrating the 20th anniversary of IPRA. 2. To strengthen IP Youth participation in promoting IP rights. 3. Share the gains, successes, challenges, and recommendations on IPRA. 4. To draft a collective action plan in continuing IP efforts towards Sustainable Development through the ZEPPH2030. 5. To reaffirm our commitments in advancing IP rights toward Sustainable Development.

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 4

7/3/2018 2:13:50 PM

SUMMIT PROGRAMME TIME

ACTIVITY

TIME

ACTIVITY Breakout Session Facilitators ● Region III and the Rest of Luzon – Cartwheel Foundation, Inc.

Day 1 (Oct.16 | Monday) Celebrating the Gains of IPRA 7:00 – 11:00 AM

Arrival and Check-In/ Registration of Participants

ZEP Secretariat

12:00 – 1:15 PM

Lunch at Las Palmas Hotel

ZEP Secretariat

1:15 – 1:20 PM

Opening Ritual

IP Leaders from Luzon, Visayas, and Mindanao

1:20 – 1:25 PM

Philippine National Anthem

ZEP Secretariat

1:25 – 1:35 PM

Introduction of Participants by Ethnographic Region

Master of Ceremonies

1:35 – 1:45 PM

Rationale and Objectives of the 2017 National Indigenous Peoples’ Summit

BENJAMIN D. ABADIANO President Assisi Development Foundation, Inc.

1:45 – 2:00 PM

Welcome Address

CARMENCITA T. ABELLA President Ramon Magsaysay Award Foundation

2:00 – 2:30 PM

Keynote Address

JUSTICE MARVIC MARIO VICTOR F. LEONEN Associate Justice Supreme Court of the Philippines

2:35 – 2:40 PM

Introduction of the Workshop Facilitator

Master of Ceremonies

Breakout Sessions on the Gains and Best Practices of Indigenous Peoples Rights Act (IPRA)

Workshop Facilitator MARIA TERESA G. PADILLA Executive Director Anthropology Watch (AnthroWatch)

2:40 – 3:30 PM

● Island Groups and the Rest of Visayas – Non-Timber Forest Products Exchange Program (NTFP-EP) Philippines and Episcopal Commission on Indigenous Peoples (ECIP) ● Northern and Western Mindanao – GIZ-COSERAM* / Non-Timber Forest Products Exchange Program (NTFP-EP) Asia ● Central Mindanao – Samdhana Institute ● Southern and Eastern Mindanao – Legal Rights and Natural Resources Center (LRC) 3:30 – 4:30 PM

Reporting of the Breakout Session Workshop Facilitator MARIA TERESA G. PADILLA Outputs Executive Director Anthropology Watch (AnthroWatch) Synthesis

4:30 – 4:45 PM

Closing Address

ATTY. LEONOR T. ORALDE-QUINTAYO Chairperson National Commission on Indigenous Peoples (NCIP)

6:00 PM

Dinner at Las Palmas Hotel

ZEP Secretariat

Breakout Session Facilitators ● Regions I, II, and CAR – Indigenous Peoples International Center for Policy Research and Education (TEBTEBBA)* and Purple Action for Indigenous Women’s Rights (LILAK) 5

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 5

7/3/2018 2:13:50 PM

TIME

ACTIVITY

TIME

ACTIVITY ● Northern and Western Mindanao – GIZ-COSERAM* / Non-Timber Forest Products Exchange Program (NTFP-EP) Asia

Day 2 (Oct.17 | Tuesday) Promoting Sustainable Development 6:00 – 8:00 AM

Breakfast at Las Palmas Hotel

ZEP Secretariat

8:30 – 9:00 AM

Registration Opening Prayer Recap of Day 1

Master of Ceremonies

Keynote Address

ATTY. SEDFREY M. CANDELARIA Dean Ateneo de Manila School of Law

11:00 – 12:00 AM

Message from the United Nations

OLA ALGREM* Resident and Humanitarian Coordinator United Nations

Reporting of the Breakout Session Workshop Facilitator Outputs ATTY. MARIA VICENTA DE GUZMAN Executive Director Synthesis Tanggapang Panligal ng Katutubong Pilipino (PANLIPI)

12:00 – 1:00 PM

Lunch at Ramon Magsaysay Hall

9:45 – 10:00 AM

Presentation on the Zero Extreme Poverty PH 2030 (ZEPPH2030)

BENJAMIN D. ABADIANO President Assisi Development Foundation, Inc.

1:00 – 4:45 PM

LEARNING AND SHARING SESSION

10:00 – 10:05 AM

Introduction of the Workshop Facilitator

Master of Ceremonies

9:00 – 9:30 AM

9:30 – 9:45 AM

Workshop Facilitator ATTY. MARIA VICENTA DE GUZMAN Executive Director Tanggapang Panligal ng Katutubong Pilipino (PANLIPI)

10:05 – 11:00 AM

Breakout Session on the Indigenous Peoples Rights Act (IPRA) Issues, Challenges, and Recommendations

● Central Mindanao – Samdhana Institute ● Southern and Eastern Mindanao – Legal Rights and Natural Resources Center (LRC)

Moderator: ZEP Education Cluster – Gina Estipona, Association of Foundations, Inc. (AF)

Education and Culture

KRISTINE MAE P. SUMALINAB IP Development Worker Assisi Development Foundation, Inc. Pamulaan Center for Indigenous Peoples Education Indigenous Peoples Leadership Development Academy (IP-LeD) Young Indigenous Peoples Empowered to Act for Community Engagements (YIPEACE) BONG BILLONES Philippine Educational Theater Association (PETA) Ramon Magsaysay Awardee 2017

Moderator: ZEP Health Cluster – Ramon Derige, Zuellig Family Foundation (ZFF)

● Region III and the Rest of Luzon – Cartwheel Foundation, Inc. ● Island Groups and the Rest of Visayas – Non-Timber Forest Products Exchange Program (NTFP-EP) Philippines and Episcopal Commission on Indigenous Peoples (ECIP)

ZEP Secretariat

Health

RICHEL N. DAONLAY IP Development Worker Assisi Development Foundation, Inc. IP - Maternal Neonatal Child Health and Nutrition (MNCHN) on Five CADT Areas in Mindanao SR. EVA FIDELA C. MAAMO, SPC, MD IP Advocate – Healthcare Ramon Magsaysay Awardee 1997

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 6

7/3/2018 2:13:51 PM

TIME

ACTIVITY

TIME

Moderator: ZEP Livelihood Cluster – Dionesia Banua, Nagkakaisang mga Tribu ng Palawan (NATRIPAL)

Livelihood and Enterprise

ACTIVITY Moderator: ZEP Peace and Human Security Cluster – Pablo Rey Pio Fuentes, Assisi Development Foundation, Inc.(ADF)

JENITA EKO IP Entrepreneur Lake Sebu Indigenous Women Weavers Association, Inc. (LASIWWAI) – T’boli

Peace and Justice

RANDY HALASAN IP Advocate – Educator & Entrepreneur Ramon Magsaysay Awardee 2014 Moderator: ZEP Agriculture and Fisheries Cluster – Germaine J. de Ruña, Philippine Partnership for the Development of Human Resources in Rural Areas (PhilDHRRA) RICHARD C. MILLOD IP Agriculturist, Assisi Development Foundation, Inc. Agriculture and Fisheries

DR. ROMULO G. DAVIDE IP Advocate – Agriculture Ramon Magsaysay Awardee 2012 ALTERNATIVE INDIGENOUS DEVELOPMENT FOUNDATION, INC. Ramon Magsaysay Awardee 2011

Moderator: ZEP Environment Cluster – Maria Therese P. Matibag, Non-Timber Forest Products Exchange Program Asia (NTFP-EP Asia)

ATTY. REUBEN DASAY LINGATING Head, IP Peace Panel Office of the Presidential Advisor on the Peace Panel MA. CARMENCITA TOLEDO Director, Awardee Relations Ramon Magsaysay Award Foundation

4:45 – 6:00 PM

Presentation of the Highlights of the Learning and Sharing Session

6:00 PM

Dinner and Solidarity Night at Ramon Magsaysay Hall

Day 3 (Oct.18 | Wednesday) Reaffirming Our Commitments in Advancing Rights towards Sustainable Development 6:00 – 7:30 AM

Breakfast at Las Palmas

ZEP Secretariat

8:00 – 8:40 AM

Registration Opening Prayer Recap of Day 2

ZEP Secretariat

8:40 – 8:45 AM

Introduction of the Planning Workshop Facilitator

Master of Ceremonies Workshop Facilitator NORLY GRACE MERCADO* Executive Director Legal Rights and Natural Resources Center (LRC)

GERARDO DOROTEO IP Leader – Dumagat-Remontado San Jose, Antipolo City Environment MARIA GRACE CIELO M. PADACA IP Advocate – Environment & Public Service Ramon Magsaysay Awardee 2008

TIMUAY ALIM BANDARA IP Leader – Teduray Timuay Justice and Governance (TJG) Upi, Maguindanao

8:45 – 10:45 AM

Breakout Session on Planning and Ways Forward Breakout Session Facilitators ● Regions I, II, and CAR – Indigenous Peoples International Center for Policy Research and Education (TEBTEBBA)* and Purple Action for Indigenous Women’s Rights (LILAK)

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 7

7/3/2018 2:13:51 PM

TIME

ACTIVITY Breakout Session Facilitators ● Region III and the Rest of Luzon – Cartwheel Foundation, Inc. ●

●

Island Groups and the Rest of Visayas – NonTimber Forest Products Exchange Program (NTFP-EP) Philippines and Episcopal Commission on Indigenous Peoples (ECIP) Northern and Western Mindanao – GIZCOSERAM* / Non-Timber Forest Products Exchange Program (NTFP-EP) Asia

●

Central Mindanao – Samdhana Institute

●

Southern and Eastern Mindanao – Legal Rights and Natural Resources Center (LRC)

●

Young Indigenous Peoples Empowered to Act for Community Engagements (YIPEACE)

TIME 10:45 – 11:30 AM

11:30 – 11:45 AM

ACTIVITY Solidarity Message and Photo Opportunity Presentation of the Planning Outputs Synthesis

MARIA LEONOR GERONA ROBREDO Vice-President Republic of the Philippines Workshop Facilitator ATTY. JENNIFER CORPUZ Legal Officer Tebtebba REP. TEODORO BRAWNER BAGUILAT, JR. Representative, Lone District of Ifugao

11:45 – 12:00 PM

Closing Address AMBASSADOR HOWARD Q. DEE Convenor Zero Extreme Poverty Philippines 2030

12:00 – 12:15 PM

Response from IP Leaders and IP Youth Leaders

12:15 PM

Lunch at Ramon Magsaysay Hall End

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 8

7/3/2018 2:13:53 PM

Day

Celebrating the Gains of IPRA

“Lahat po ng tama ay dapat maging batas.” — Justice Marvic Leonen

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 9

7/3/2018 2:13:56 PM

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 10

7/3/2018 2:14:01 PM

he first day promptly started when the Masters of Ceremonies, Mr. Alster Soriano and Ms. Kring Sumalinab, opened the Summit, welcomed the guests and participants, and discussed the objectives and expectations. Ramon Magsaysay Award Foundation President Carmencita Abella, in her welcome speech, highlighted the importance of giving the indigenous Filipinos the equal treatment and accord they deserve. She drew parallelisms between the legacy of former President Ramon Magsaysay and the significance of this summit for the IPs. Supreme Court Associate Justice Marvic Leonen, the author of the IPRA Law, in his keynote speech, chronologically narrated the history of the beginnings of the law. In the end, he stressed

the importance of land ownership for the IPs and that the land owns us and not vice versa. The participants were divided into six ethnographic regions during the breakout session. Each group discussed the same questions pertaining to the gains of their respective communities from the IPRA law. Anthropology Watch Executive Director Miks Padilla facilitated the breakout session and reported and synthesized its outputs. To end the first day, NCIP Chair Leonor Quintayo asked the participants whether real change in the lives of the IPs truly transpired. She challenged everyone to protect their ancestral domains for it is an essential part of their existence.

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 11

7/3/2018 2:14:08 PM

Prayer led by IP representatives from Luzon, Visayas and Mindanao: Ruben Lucas-Kankana-ey of Cervantes, Marina Salibio-Ati of Boracay, and Johnny Maasab-Matigsalog of Bukidnon. Introduction of participants (roll call per area/province) Welcome Remarks by Ms. Carmencita Abella, President, Ramon Magsaysay Award Foundation • She welcomed all the guests, participants and acknowledged the presence of some RM awardees who are also the IP advocates and will be sharing their experiences during the summit. • Ang ating pagdiriwang ay isang pagkilala, pagtanggap at pagrespeto sa karapatan ng mga katutubo. Ang paglalakbay na ito ay matagal nang naumpisahan ng ating mga ninuno na naglalayong tanggapin at respetuhin ito ng buong bayan. • Marami tayong ipinagdiriwang. Ito ang araw na inilaan natin para tayo ay matuto sa isa’t-isa tungkol sa lahat ng nakamtan natin, success at best practices sa kanayunang katutubo. Marami pang kayang gawin kapag tayo ay natuto sa isa’t-isa. • Mahaba at malayo na ang ating narating natin sa paglalakbay tungo sa kaunlaran ng mga IPs na dati ay napabayaan at nakakalimutan. • She recalled the contribution of the former President Ramon Magsaysay in the 1950s. Napamahal siya dahil sa lahat ng kabutihang nagawa niya para sa mga mahihirap. Ang credo o paniniwala ni former President Magsaysay noong 1955 ay: “I believe the government starts at the bottom and moves upward. The government exists for the welfare of

the masses of the nation (ang gobyerno ay nandiyan para sa kapakanan ng madlang nakararami at hindi lang sa kakaunting maykaya o may inaral; kundi ito ay para sa lahat). I believe he who has less in life must have more in law (ang batas ay tumutugon sa mga kinukulang sa buhay - kulang sa lupa, kabuhayan, edukasyon, kalusugan). I believe that the little man is fundamentally entitled to a little bit more food in his stomach, little more cloth on his back, and a little more roof over his head. I believe in the majesty of constitutional and legal processes (naniniwala sa kahalagahan ng prosesong legal}. I believe in the inviolability of human rights (hindi pwedeng ipagpalit ang karapatang pantao, hindi pwedeng buwagin ng kahit sino, kahit saan, kahit kalian, dapat nirerespeto ng husto ang pakay at layunin ng IPRA}.” Napamahal dahil hindi lang nagsasalita ng maganda, hindi lang magada ang paniniwala, pero ang bawat kilos niya bilang lider/president/Pilipino ay ayon sa kanyang sinasabi, paniniwala, at tugma ang kanyang salita at paniniwala-meron siyang INTEGRIDAD. • Creation of the Ramon Magsaysay Award Foundation (RMAF) ay para hindi makalimutan ang kanyang nagawa. There are already 300 awardees (5 from the Philippines). Sila ay hindi lang nabigyan ng parangal bilang isang mahusay na lider pero para yung kanilang naiambag ay makilala, makalat at yung kanilang ginagawa sana ay lumawak pa. Ang Summit ay produkto ng initiatibo at pagpupursige ng Assisi Development Foundation na tulungan ang underprivileged sectors na konektado pa rin sa RMAF. She explained that there will be RM awardees who will be going to share their inspiring successful stories and fruitful experiences during the Summit. • Gamitin ang maikling araw na pagsama-sama sa 3 bagay: makibahagi sa ibat-ibang grupo/katutubo, gamitin ang pagkakataon na ito na makipag-ugnayan, palakasin ang partnership at magkaroon ng bagong kaibigan at kaalyado sa ating paglalakbay tungo sa kaunlaran ng IPs.

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 12

7/3/2018 2:14:10 PM

Welcome Song performed by the Tan’eg de Pamulaan. Introduction of the Keynote Speaker by Analyn Victoria (Aeta-Magantsi of Tarlac) Keynote Speech by Associate Justice Marvic Leonen, Supreme Court of the Philippines: • Greeted the participants using different dialects. Binahagi ang kanyang

iba’t-ibang karanasan sa iba’tibang lugar at iba’t-ibang tao. Mentioned colleagues in the Philippine Social Science Center Building, PANLIPI, LRC, SAMDHANA at iba pang mga organisasyon. • Recalled the history before the enactment of IPRA in 1997. - 1988-kanyang nakasama sina Augusto “Gus” B. Gatmaytanone of the founders of Legal Rights and Natural Resources Center; Monet Ono from Samdhana before but now in a forestry project; Antonio Lavinia, Dona Gapa LazmoniaPanlipi, Amerikano-Doc. Omel Gi. Sinulat noon ang draft Senate Bill 909 called before by advocates as Commission on Ancestral Domain Bill (COAD Bill). Ang unang sponsor ay si former Senator Joseph Ejercito Estrada. - Ang concept before ay magkaroon ng isang office o commission under the Office of the President to identify saan ang mga ancestral domain and to segregate them mula sa public domain. The beliefs of the lawyers na kailangan na ilagay sa isang batas ang alam ng mga nakakaraming katutubo or IPs na ang kanilang lupain, ang kanilang komunidad ay hindi pagmamay-ari ng estado, - 1997-naging batas ang IPRA. Maraming debate among the advocates at maraming katanungan na dinaanan sa komunidad. (e.g., Bakit kailangan natin magkaroon ng batas gayong alam natin ang totoo sa aming tribo na ang aming lupain ay sa amin lamang). Nagkaroon ng consensus against mining companies. - Under Section 58 of IPRA-kailangang may konsultasyon kung may national project na gagawin sa loob ng isang ancestral domain

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 13

7/3/2018 2:14:19 PM

called a certification free condition. Kailangan merong consent from the community. Significant incident that inspired them to write the COAD Bill: sa panahon ng Marcos regime, marami ang namatay, marami ang sumapi sa New People’s Army, marami ang lumaban kahit hindi kabilang dito. He mentioned about Macliing Dulag, a chieftain in Kalinga Apayao, who died fighting against the Chico River Dam Project, He said the words: LAND IS LIFE (ang lupa ay hindi pagmamay-ari, walang nagmamay-ari, sa katunayan, ang lupa ang nagmamay-ari sa atin dahil dito nanggagaling ang ating kabuhayan). Dahil sa sakripisyo ng inyong mga pinuno/ninuno kaya hindi nawala sa isipan ng mga abogado/advocates. 1984-nagkaroon ng UGAT conference held in Baguio. Nagkaisa sa panawagan to defend our ancestral domain, ang katagang naging substitute sa iba’t-ibang katagang ginagamit ng different ethno places such as Apu Namalyari-gitnang Luzon, Apu Sandawa at lupang ninuno. Nagkaroon ng KAMP- Katipunan ng Mamamayang Pilipino ng Pilipinas. 1986-napatalsik si dating Pangulong Marcos at nagkaroon ng pagsusulat ng panibagong saligang batas. Hindi elected ang representatives kaya nagkaroon ng pag-asa. Isang magsasaka ang napiling umupo sa constitutional commission at nag appoint din ng isang advocate for IP rights na si Mr. Ponce Dinalyen-Anthrowatch. Sa pamamagitan niya, ang katagang ancestral domain, agrarian reform, indigenous communities, at ang karapatan ng mga katutubo bilang equal ng iba’t-ibang mamamayan ng Pilipinas ay naisulat sa ating saligang batas na sinusundan pati ng Supreme Court. Nangyari ang 1986 hindi lamang dahil sa mga abogado kundi dahil ang taong bayan mismo ang nagsabi na tama na marami na ang namatay, hinuli, pinahirapan. Naisulat sa panibagong Constitution ang ating adbokasiya kasama ang iba’t-ibang Pilipino na marginalized, oppressed o identity na hindi kilala. Nakasama niya si Doctor Owen Lidge, ang volunteer scholar na tumulong sa umpisa ng pananaliksik sa ating mga batas at programa.

Siya ang nakakilala at nakatagpo sa tinatawag na Carinio versus Insular Government case. When he was in Mindoro, nakita niya ang bias when he made a social forestry-community based lobby to the DENR forestry department. It caused him frustration but he was determined na maghanap ng solusyon until he found the case of Carinio versus Insular Government (na ngayon ay tinatawag na Camp John Hay -pagmamay-ari dati ni Bayona at Carinio). Si Oliver Wendelwon, isang tanyag na jurist, said na ang karapatan ng mga katutubo sa Pilipinas ay mula sa hindi matandaan kung kailan, sa kanila ang lupa at hindi sa gobyerno. Ang ancestral domain ay hindi lang pagmamay-ari (ownership, titulo o Torrens title, temporary lang yung ownership, property rights at kailangang irecognize din ang territorial rights, rights of governance. Ancestral domain should not only be property rights; ancestral domain ay teritoryo na may pamamahala ang mga katutubo. Maraming dapat i adjust sa batas noon upang ang ancestral domain ay kilalanin. 1988-walang kumikilos sa pamahalaan dati dahil ang tawag sa atin ay marginalized andun sa laylayan ng lipunan hindi nakikita (called by an Anthropologist as invisible Filipinos). Merong lumalapit para tumulong kunwari pero ang nangyayari ay naloloko ang mga katutubo. Sa Cordillera nabuo ang isang project called as Special Order Number 31 Special Task Force on Ancestral Domain. DENR was the one who acknowledged and initiated to recognize the IP communities at para magkaroon ng certificate of ancestral land use. 1991-1992 naglabas ng report at nauso yung katagang sustainable development. Mas makilala ang mga katutubo kung makikita ang kakayahan. Mentioned about traditional mining scaleenvironmentalist. 1992-nagkaroon ng Natural Resource Management Program, a contract for reforestation. Advocates and environmentalists assert that projects must respect land tenure. Ang mga tao sa bundok ay may sariling kaparaanan na pangalagahan ang kalikasan kaya kailangan niyong irecognize ang

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 14

7/3/2018 2:14:20 PM

pagmamay-ari nila. Mula dito, nag issue ng Administrative Order ang DAO 2 called Certificate of Ancestral Domain Title, domain claim and certificate of ancestral domain claim. Mula sa draft COAD bill ginawa siyang Magna Carta kaya naging Indigenous Peoples’ rights. Ang Philippine Mining Act ay nauna na naipasa sa IPRA, pinasok noong 1994 lumabas 1995, COAD bill pumasok 1988 lumabas 1997. Paalis na President na nag approve ng Philippine Mining Act na may social reform agenda. Nagkaroon ng kaso sa NCIP. Dumalo ang maraming IPs sa Baguio for the argument, we got equal votes 7-7. Nagkaroon ng pag-asa pero nagkaroon ng maraming problema sa implementasyon isa na rito ang bureaucratic and infighting, budget and pagpasa ng NCIP, minsan sa DAR o DENR. Hanggang ngayon pinaglalaban natin ang implementasyon ng kanyang mga commission, to meet a way yung kailangang advocacy para tunay nating makamtan yung recognition ng ating kultura, ng ating pamamalakad, pamamaraan sa loob ng ating ancestral domain. The challenge to all of us: harapin natin itong mga problema. LEADER not DEALER ang kailangan natin. Kailangan natin ang development, kailangan natin ng tulong para sa ating komunidad, pero kailangan ang ating development ay nagmumula the community leadership. Four (4) questions: 1) Ano ba talaga ang batayan ng pagmamay-ari, ang pagmamay-ari ba ay nakasalalay sa matagal na okupasyon ng area pero paano kung hindi nagiging productive ang area? Sasabihin mo na sa iyo ang lupa pero wala ka namang ginawa para pagyamanin ito. Macliing Dulag said “Ang lupa ang nagmamay-ari sa atin hindi tayo ang nagmamay-ari sa lupa.” 2) Ang pagmamay-ari ba sa lupa ay dapat nakasalalay sa kakayahang maging produktibo ang lupa, at ang kakayahan na maging produktibo ay para sa pansarili o sa pamilya lang o kinakailangang shared ito sa isang komunidad? 3) Ang pagmamayari ba ay depende kung sino ang unang makakakuha ng papel o tunay na makakagamit ng ating lupain? 4) Kung sakaling gagawin nating productive ang lupa, uunahin ba natin ang tinatawag na produkto na ilalabas sa ating bansa o ang produkto na makakatulong sa ating

poverty, food sustainability bago natin iangkat ang produkto natin sa labas? Tanong ko ito hindi lamang sa ancestral domain kundi palagi kong katanungan sa lahat ng nagmamay-ari sa anumang klaseng property. Ang batas natin ay hindi pa ganoong ka progresibo habang ito’y batas. Bilang isang maestrado isasakatuparan ko kung ano ang nakalagay sa batas. - May kakayahan ang taong bayan na baguhin ang sistema. Ang hindi naniniwala sa IPRA law ang subersibo kasi anti-law sila. Pwedeng magbago ang batas pero ang pagbabago nito ay hindi manggagagling sa itaas kundi galing sa baba. Ang tunay na gobyerno ay galing sa lahat. - Ang batas po ay kayang magpabago. Kailangan lamang ay maging aware tayo, may kamalayan tayo na ang ginagawa natin ang tama. HINDI PO LAHAT NG BATAS DAHIL BATAS AY TAMA PERO LAHAT PO NG TAMA AY DAPAT MAGING BATAS. Breakout Session on the Gains and Best practices of Indigenous Peoples Rights Acts (IPRA) • Each group discussed their answers to three (3) basic questions: - Sa nakaraang benteng taon na pag iral ng IPRA, ano ang mga positibong pagbabago ang nagyari sa inyong komunidad o tribo? - Magbahagi ng mga ginawa ng inyong komunidad o tribo para isulong ang inyong karapatan? - Ano-ano sa inyong palagay ang mabuting nagawa ng iba’t-ibang ahensya ng gobyerno para isulong ang karapatan ng katutubo?

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 15

7/3/2018 2:14:20 PM

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 16

7/3/2018 2:14:32 PM

Day

ETHNOGRAPHIC REGIONS REGION I, II, CAR Reported by Diosa Bel Angadanan, Isabela

REGION III AND THE REST OF LUZON Reported by Casimero De La Cruz

GAINS/ACHIEVEMENTS

BEST PRACTICES

• IP Benefits (Puhunan para sa livelihood) – Jonas • Hospital bills/ Health support • Scholarships for the youth – Jose • May IPMR na (may allocation ng budget) • Height Waver (PNP, AFP, military) • 4PS, MCCT – Nova • CADT Application • IP Conflict resolution • Nagtatag ng bantay gubat – Jearon • ADSDPP • Infrastructure • Scholarship of IPMR – Jessielyn • Annual funds • Benefits ng Senior Citizens

• Assertion of Traditional Justice System and Customary Laws – Rolando • Pagtutol sa pagpasok ng mining – Ruben • Pag-oorganisa ng mga kababaihan para labanan ang karahasan – Mandy • One Barangay, One Product • Assertion of Customs and Traditions • Ipinaglalaban ang Home Burial –Jessielyn • Traditional Marriage “Palanos” • Implementation of IP Education

• “Narecognize ng gobyerno ang mga karapatan ng mga katutubo at naibibigay sa amin. Past 10 years hanggang papel lang ang gobyerno pero ngayon fully recognized na ang IPs.” “Yung mga tulong ng gobyerno na hinihingi namin ay naibibigay sa amin.” – Ave Maraquilla, Sorsogon • “Di nakilala ng gobyerno noon. Pero dahil sa IPRA nasulat ang lupain. Nakuha ang CADT at ipasa sa IMBANK. Naitala at naproseso ang CADT. • “Dahil sa IPRA naproseso ang CADT.” “Naaprobahan ang CADT.” – Bayani, Capaz Tarlac

• “Nagtayo ng Samahan ang mga Dumagat, bumuo ng Organisasyon at ang lider ay dapat purong IP.” – Dumagat, Antipolo • “Nalaman ang karapatan at nakipagugnayan sa NCIP at ibang organisasyon.” – Welliam, Zambales • “Pagkakaisa at pakikipag-ugnayan ng mga leader.” – Rico, Capaz Rizal • “Pagkilala at pagtatayo ng katutubong pamaraan sa pagtuturo sa Paaralan. Ang curriculum ay binabatay sa kultura.” – Lito Jugatan, Zambales • “Nabawasan ang mga walang pinagaralang mga kapwa ko katutubo dahil pinag-aral na angaming mga kabataan.” – Elsa

ETHNOGRAPHIC REGIONS REGION III AND THE REST OF LUZON (cont.)

REPORT OUTPUTS GAINS/ACHIEVEMENTS

BEST PRACTICES

• “May IPMR na dahil sa IPRA. May representative na sa Sangguniang Bayan. May ADSDPP na. At ang lahat ng IPs sa Camarines Sur ay ni-rerecognize na ng LGU ang kanilang IP rights.” – Vilma Coronel, Camarines Sur • “Dahil sa IPRA at sa tulong ng NCIP ay nasukat na ang aming lupa. Ang DSWD ay nakatulong din sa pamamagitan ng 4 Ps para sa mga IPs, nabigyan din kami ng livelihood at paaralan at ang kasalang Dumagat ay nabigyan na ng Lisensya sa tulong ng Munisipyo at ang aming Mayor ay sumusuporta sa amin.” – Ernesto Doroteo, Antipolo Dumagat • “May programa ang DepEd para sa mga Katutubo. Nakapagpatayo ng paaralan at naisulong ang katutubong paraan ng pagtuturo. May IP curriculum na. At kinikilala nila ang paraan ng pamamahala ng mga katutubo. Ang FPIC ang naging guide sa curriculum” – Lito Jugatan, Zambales • “Edukasyon. BHW - nabigyan ang mga katutubo ng karapatan na magseminar o magsanay bilang BHW.” • DepEd nagbigay ng subsidy sa school for Grades 11 and 12. At paggalang sa IP curriculum • LGU/DSWD - Nagbigay ng allowance for the Senior Citizens

• “Nagkaroon ng dialogue between military and IPs in Tarlac. High respect to the parties.” – Sr. Mary Paul, Zambales • “Nakipag-ugnayan ang DepEd sa aming mga elders sa kumunidad at kami ay naatasan na isasalaysay sa mga kabataan ang tradisyunal naming pamumuhay noon. Binubuhay po namin ang tribo sa bagong henerasyon.” – Felipa, Albay • “Initiatibo na pag-usapan ang mga problema ang mga leaders. Magkaroon ng innovative at pro-active actions bilang paghahanda sa darating pang problema.” – Arnold Victoria, Zambales • “Patuloy ang pagpapahalaga sa kalikasan.”

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 17

7/3/2018 2:14:34 PM

ETHNOGRAPHIC REGIONS

GAINS/ACHIEVEMENTS

REGION III AND THE REST OF LUZON (cont.)

• LGU - accreditation sa mga proyekto para sa mga katutubo. PHIL HEALTH at accreditation sa IP Groups, tribal hall. • BFAR - Fishing Inputs • DENR- Reforestation • DA/DAR - Nagsuporta sa tribo sa pamamagitan ng pagbibigay ng pananim, tools at mga seminar, Land Buster, etc. • NAPOCCOR - Water Shed, Bagsakan Center, Agri. Machinery • DOH - Phil Health • ADFI - Feeding program • PCA - Nagbigay ng Niyog (binhi) at Machine sa paggawa ng lubid. • NGP - National Greening Program • NGO - Project Liwanag (Pailaw) • IBP - Kaalamang panlegal (i.e. IPRA), birth registration • “Ang mga katutubo po noon ay nasa gilid lang pero ngayon nasa gitna na.”Vilma Coronel, Dumagat,Camarines Sur

ISLAND GROUPS AND THE REST OF VISAYAS

• Kinikilala na ang kultura at tradisyon ng mga katutubo – Ligaya • Nag karoon ng FPIC • Ginagalang na ng LGU ang kaalamang katutubo- Ligaya • Nagkaroon ng IPED program at patuloy ang indigenous educational campaign – Syreel • Sense of ownership of the ancestral domain • Nagkaroon na ng organisasyon ang mga kabataan – John • Nagkaroon ng Indigenous Day, activities and holiday – Vincent • CADT implementation-Banlug • IPMR was established – Ronaldo • ADSDPP Formulation • Documentation of IKSP – John

BEST PRACTICES

• Youth activities: Information educational campaign at community service • Cooperation with other gov’t agency for IKSP • Napalaganap ang IPRA sa pamamagitan ng youth organisasyon • Nagkaroon ng translation copy ang IPRA sa dialektong Ati at iba pang tribo sa Guimaras • Nagkaroon ng publications (leaflets, newsletters, dyaryo) patungkol sa IP at IPRA • Immersion of the youth to other communities • Nagkaroon ng indigenous professional organisasyon

ETHNOGRAPHIC REGIONS

GAINS/ACHIEVEMENTS

ISLAND GROUPS AND THE REST OF VISAYAS (cont.)

• NCIP - Legal assistance - FDIC - COC - Livelihood program - Bottoms up budgeting - Documents on genealogy - Scholarship program - CADT • DepEd - Engaged in IPED (community-based program) • Education was already been offered at the remote IP areas - Curriculum for IKSP - Opportunities for IP teachers - Focal person for IP Ed • DILG • IP representative to various sectors - Provide security - Grant social services intended for IP • Local IP celebration • DENR - Rehabilitation of dead forest - Consideration of IP rights • TESDA training • DOH - Community based health center - Moratorium for Hilot • DSWD - KALAHI CIDDS program - 4 Ps/IPs - Livelihood • DOST - Provide technology for food processing • NYC - Right of IP youth for participation • NCCA - School for living tradition • AFP - Sponsored Indigenous Olympics • DA - Provide farm equipment and tools to the community as well as schools

BEST PRACTICES

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 18

7/3/2018 2:14:35 PM

ETHNOGRAPHIC REGIONS NORTHERN AND WESTERN MINDANAO Reported By: Mrs. Victoria Cajandig A Subanen Tribe of Zamboanga Del Sur

GAINS/ACHIEVEMENTS • Institutionalization of IPED in mainstream Education at all levels. • Facilitated and organized services by the NCIP office. • Facilitate and improved access to education through NCIP scholars. • Naging aktibo ang mga katutubo sa pagharap ng kanilang kahirapan. • The tribe and people were organized. • Pagkakuha ng lupang ninuno. • Free, Prior and Informed Consent (FPIC) has been observed. • Ancestral Domain Application is ongoing. • Nagkaroon ng CADT. • Approved several CADT application and awareness with TCT of CADT, though in very small percentage. • FPIC of CADT has been implemented. • Organized community. • Builds ADSDPP • IP Representatives in UN Fellowship. • United • Respected • Creation of Municipal Office for Subanen Affairs. • Nagbigay ng pabahay sa mga katutubong Badjao at ng lahat ng bagong organisasyon dahil sa KKKP. • Protected • Free Education • Free Tuition from NCIP • Indigenous Peoples’ Right Act • LGU recognizes the IPMR in local legislative bodies. • May mga on-going process of CADT / ADSDPP. INSTITUTION / AGENCIES • Ang IPs sa aming komunidad ay na recognize na from Local to International.

BEST PRACTICES • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Investment Cooperative IP Education Assertive on FPIC RIGHTS Nagkaisa ang bawat tribu sa Subanen sa pamamagitan ng IPO (PSDA) Pinalakas na implementasyon sa FPIC Strict implementation of Peace and Order process with support of PA-PNP-LGU Negotiation with tribal Leaders and NPA sectors. Sincere agreement on illegal entry of NPA without acceptance of tribal leaders “cause of wars” Organizing of all IP Women and Youth. Nagkaroon ng National Cycling Caravan for indigenous peoples’ rights. Strengthening IPs / IPO by Laws Community initiatives (formulation of IPs). 3D Mapping Community Initiative (Resource Inventory) Drafting of ADSDPP Drafting of IPs Celebrating IP Day Partnership of Agencies Indigenous Knowledge Values Skills and Practices (IKVSP) School of Living traditions IP Agenda Lobby IP Issues to government agencies IP Women’s Day Celebration Illegal entry of Migrant Settlers without the permission of the Elders Ibalik ang IP Rights Nagtayo kami ng IPO SISBA

ETHNOGRAPHIC REGIONS NORTHERN AND WESTERN MINDANAO (cont.)

GAINS/ACHIEVEMENTS

BEST PRACTICES

INSTITUTION / AGENCIES • IP MNCHN project • PANLIPI • Zero Extreme Poverty (ZEP) • AFP-PNP. Special privileges for IP applicants. • Creation of IPMR on City and Barangay Levels. • Birth Registration (Civil Registration) • AFP IP recruitment. • Local Government Unit (LGU) • PAFID • SANDANA • Integration of IP Curriculum-DepEd • Scholarship Program for Indigenous People. • Awareness of CADT Development – (NCIP-IPRA) • Nabuhay ang pananaw ng mga katutubo nang malaman na may libro na ang IPRA. • NCIP - Scholarships for IPs • National Greening Program (DENR) • Nabigyan ng maraming proyekto at programa dahil sa ADSDPP. • Nagkaroon Indigenous People Structure (IPS) ang bawat tribo. • LGU-IPMR • Training Program • Anti-bullying (DepEd & DSWD) • CHR-IP Rights • DepEd - IP Scholars; IP Teachers • Literacy • IP Curriculum (DepEd) • NGOs-Recognize and respect selfgovernance • DOH-Phil health • DOH-continue the belief and tradition of the IP (hilot) • Conditional cash transfer to IPs (DSWD) • DSWD (4Ps, IP Assistance)

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 19

7/3/2018 2:14:36 PM

ETHNOGRAPHIC REGIONS

GAINS/ACHIEVEMENTS IPMR ASSISI ANTHROWATCH Livelihood Assistance (DOLE) Insurance of Individual Title with Ancestral Domain (DAR)

NORTHERN AND WESTERN MINDANAO (cont.)

• • • • •

SOUTHERN AND EASTERN MINDANAO

• Financial support from NGOs and other foundations • Governance • School for living tradition • Scholarship Program (e.g. NCIP, DSWD) • IP-MNCHN • CADT (awarded-OTP) – Rico Maca • IPMR • FPIC were implemented – Jimmy • IPOs were strengthened • Recognition on the traditional justice system – Ramil • Slots for IP in military, PNP endorsement • Youth, elders and women were empowered • ADSDPP formulation and implementation • Implementation of Violence against Women and Children (VAWC) • DSWD - 4 PS and MCCT-IP • DepEd - IPED Curriculum, hiring of IP teachers and construction of school buildings – Ronalyn • DPWH - Farm to market roads • DOH - Health programs (e.g. free medicine and other programs) • DOLE - Support on the livelihood programs to the IP • OPAPP - for Peace concerns • DA - helping IPs in farming • NCIP - Implementation of IPRA • DENR - Environmental protection

Reported by John Kevin Belec Dibabawon

CENTRAL MINDANAO

BEST PRACTICES

ETHNOGRAPHIC REGIONS CENTRAL MINDANAO (cont.)

• • • • • • • • •

Information and Advocacy Program Promotion of IKSP Active Political Structure Active Tribal Chieftains Existence of Bantay-banwa (Bagani) or Tribal Warriors – Rico Preservation of IKSPs or the traditional life ways Community based initiatives like livelihood programs Participation of the youth in the community processes – JK Existence of deputy mayor to represent each tribe

Jenita Eko T’boli: • Transfer of IKSP to young generation • Nagkaroon ng strong sense of ownership • Nakagawa ng indigenous political structure sa lupaing ninuno • Strengthen IPs and IPOs and tribal councils

GAINS/ACHIEVEMENTS

BEST PRACTICES

• Recognition sa IP rights • Conduct Youth Activity: Information • Napalakas ang pagpapahalaga sa Education Campaign ancestral domain • IP Education: School for living tradition • Nagkaroon ng CADT Alim Bandara: • Napangalagaan pang lalo ang likas na - Assertion ng IP rights sa Peace process yaman - Naitayo ang ADSDPP • Nakagawa ng 3D map ng Ancestral - Action sa pag cancel ng IFMA Domain - Stop mining exploration Rhobert Sambilawan: Awareness sa IP (IP - BBL: pag assert na mailagay ang interest day, IP holiday, IP month) ng mga IPs sa BBL Frelyn: • Na-map lahat ng tribo • Nakapataas sa moral ng mga katutubo • Nabawasan ang discrimination • Naitatag ang NCIP • May IPMR na nakaupo sa gobyerno • Naipagmalaki ang mga katutubong produkto John Dave: • Work Opportunities • DENR - expanded national greening program - Agro-reforestation program • DSWD • 4Ps/ MCCT – NCTIP • IPs • NCIP • Scholarships • Napadali ang issuance ng birth certificate • LGU - Farm to market road - Basic services - Birthing home • DepEd • IP Education Norena: • NGO • Birthing clinic • water systems • district hospital • scholarship

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 20

7/3/2018 2:14:36 PM

SYNTHESIS by Ms. Maria Teresa Padilla, Executive Director of AnthroWatch RIGHTS TO ANCESTRAL DOMAIN 1. Mabuting pagbabago sa komunidad o Tribo?

2. Inisyiatibo at Pagkilos ng mga katutubo

• ADSDPP • Nasukat ang lupain/naproseso ang CADT • Strong sense of ownership sa lupaing ninuno (3D map) • Lumakas ang pagpapahalaga sa lupaing ninuno • Napahalagahan ang likas na yaman • Free Prior and Informed Consent (FPIC)

• Pagtutol sa pagpasok ng mining • Certificate of Ancestral Domain Title (CADT) application • Ancestral Domain Sustainable Development and Protection Plan • Indigenous conflict resolution • Nagtatag ng bantay gubat • Bantay banwa, bagani o tribal warriors • Ugnayan sa mga ahensya ng gobyerno • Patuloy na pagpapahalaga sa kalikasan • Assertion of Indigenous Peoples rights sa peace process • Pagkansela ng IFMA

KABUHAYAN • • • •

Puhunan Priority sa job application Livelihood Height waiver

• Community based livelihood programs

INTEGRIDAD NG KULTURA • Kasalang may lisensya • IP Day

BATAYANG SERBISYONG PANGLIPUNAN • • • • •

IPED Paaralan Scholarship Pambayad sa ospital 4Ps and Modified Conditional Cash Transfer (MCCT) • May programang pangkalusugan nakalaan para sa katutubo (Indigenous People Maternal, Neonatal, Child Health and Nutrition • Pagkilala sa isyu ng Violence Against Women and Children (VAWC) sa hanay ng mga katutubo.

• Pagpapatayo ng paaralan (pagsulong • Pagtaguyod ng traditional justice ng katutubong paraan ng pagtuturo at system at kultura (e.g home nabawasan ang di nakakapag-aral, pantay burial, documentation of Indigenous Knowledge System and Practices) na pagtingin) • Naging buhay ang katutubong kaalaman sa mga kabataan bagong henerasyon • School of living tradisyon • Pagkaroon ng pampubliko na pagkilala sa mga Indigenous Peoples (IP month and festivals)

REPRESENTASYON AT SARILING PAGPAPASYA • • • • • • • •

Nakilala at naisulong ang karapatan Mga organisasyon IPMR and IP desk Nakilala ng gobyerno ang IPs at karapatan nila Pagkilalala sa paraan ng pamamahala Batayang batas na nakokonsulta sa pagdedesisyon Dagdag na suporta mula sa CSOs Pagpapalakas sa youth, elders at women

• Pakikipagtulungan sa ibang ahensya/ organisasyon • Pagtayo at pagpapalakas ng mga samahan, IPO, tribal councils • Information and advocacy program • Dagdag sa partisipasyon ng youth sa proseso ng komunidad • Free, Prior and Informed Consent • Pagorganisa ng mga kababaihan para labanan ang karahasan • Pag-uugnayan ng mga pinuno/lider • May respeto na sa IPs sa mga dialogue • Niyayakap at sinusuportahan ng gobyerno • Assertion of IPs sa Bangsamoro Basic Law • Representasyon sa iba’t-ibang ahensya.

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 21

7/3/2018 2:14:37 PM

3. Nagawa ng mga • Department of Agriculture (trainings, pananim, agri tools and equipment) ahensya ng • Philippine Coconut Authority (makina) gobyerno • National Power Corporation (watershed) • Bureau of Fisheries and Aquatic Resources (giving of fishing inputs) • Department of Environment and Natural Resources - National Greening Program - Agri-reforestation Program - Pagkilala sa tradisyonal farming system • Department of Health (Philhealth, birthing home and health programs sa IP communities) • Department of Public Works and Highways (farm to market roads) • Office of the Presidential Adviser for the Peace Process (tumutulong sa mga conflict and pag train ng youth not to join armed groups) • Department of Science and Technology (food processing) • Department of Trade and Industry (livelihood program) • National Commission for Culture and the Arts (school for living tradition) • Department of Education - Subsidy sa education - Focal person for education - Paggalang sa IP curriculum - Allowance (NCIP) - School buildings and IP teachers • Department of Interior and Local Government (Indigenous People Mandatory Representative and social services) • Department of Social Welfare and Department (4Ps and Modified Conditional Cash Transfer, KALAHI, children care) • Infrastructure • Department of Labor and Employment and BLGU (kabuhayan) • Local Government Unit - Allowance for the senior citizens - Partnership with other organizations - Farm to market roads - Basic social services • Napadali issuance of birth certificate • Integrated Bar of the Philippines (kaalamang panlegal and birth registration) • National Commission on Indigenous Peoples - Certificate of Ancestral Domain Title - Ancestral Domain Sustainable Development and Protection Plan - Indigenous Peoples Mandatory Representative - Scholarships / Allowance - Certificate of Confirmation - Legal aid • Armed Forces of the Philippines (IP recruitment, train youth not to join armed groups and Indigenous Olympics)

General Highlights: i. Nakilala ang mga IP, lalo na ng mga ahensya ng gobyerno. ii. Tanggap na may partikular na pangangailangan at karapatan ang mga IP. iii. May pagtugon sa partikular na pangangailangan at karapatan ng mga IP. iv. May pagpapalakas sa mga komunidad. v. May boses ang IP sa mga usapan at programa.

Closing Address by Atty. Leonor T. Oralde-Quintayo, Chairwoman, National Commission on Indigenous Peoples (NCIP) - introduced by John Kevin Belec-IP Youth Educator Speech: (see Annex A) • Sa loob ng 20 years na pagsasama at pagtutulungan, naging makabuluhan ba ang IPRA? nasaan na tayo? Pagkatapos ng 20 years, may pagbabago ba sa buhay ng mga katutubo? May nagbago dahil kinikilala na ang ating mga karapatan. Merong malaking pagbabago. Masaya, matagumpay, malungkot, at nanatili ang hamon hanggang ngayon. Mga achievements: total of 5.3 hectares of ancestral domain, 151 ADSDPPs formulated, identified 3,363 IPMRs. Set Pamulaan process in data gathering of the socio-economic status of the community which served as a model. • Hamon: paano natin panatilihin ang integridad ng lupaing ninuno? paano paunlarin ayon sa inyong plano upang kahirapan ay malampasan at karapatan ng susunod na henerasyon ay mapahalagaan?

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 22

7/3/2018 2:14:40 PM

Day

Promoting Sustainable Development

“Ang katutubong interes ay pahalagahan sa malawakang usapan.” — Atty. Sedfrey Candelaria

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 23

7/3/2018 2:14:44 PM

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 24

7/3/2018 2:14:47 PM

n his keynote speech, Atty. Sedfrey Candelaria highlighted the rights-based approach to human security. He emphasized that the IPs can take advantage of summits like this one to air their grievances on the peace process. He requested that the IP interest be given an important focus by the government. Afterwards, the United Nations (UN) representative Floradema Eleazar, Inclusive and Sustainable Development Team, discussed the sustainable development goals, its benefits to the country and to the indigenous Filipinos. This also set the tone for the second dayâ&#x20AC;&#x2122;s theme on sustainable development.

addressed. Each group reported during plenary session before the noontime break. In the afternoon session, the Ramon Magsaysay Award Foundation led a dialogue - sharing and learning about best practices by Ramon Magsaysay awardees and IP leaders based on the six themes on agriculture, education, environment, health, livelihood, and peace & human security. The second day ended with the presentation of highlights from the breakout session. And then the participants prepared for the Solidarity Night.

During the breakout session, the six ethnographic regions discussed IPRA issues and challenges and how these can be

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 25

7/3/2018 2:14:54 PM

Opening Prayer Introduction by Ms. Ronalyn Floro, Pamulaan Alumni Association Speech of ATTY. SEDFREY M. CANDELARIA (see Annex B) - Nagbigay ng maikling pagbabalik tanaw at kahalagahan ng pagbibigay tuldok sa pagtutunggali at pagkamit ng kapayapaan. Binigyang diin ang kaisipan na dapat ang karapatan ng mga katutubo ay maipasok sa usaping pangkapayapaan. - Nabanggit din ang security issues, interest pangkultura at pangpolitika. - Quoted â&#x20AC;&#x153;Vested property rights shall be respectedâ&#x20AC;? na ang karapatang angkin ng sinuman ay hindi dapat tanggalin. - Ipamulat sa mga maestrado ang kalagayan ng mga katutubo at maibahagi ang karanasan at kasalukuyang kalagayan ng mga katutubo. - Mentioned about comprehensive agreement on respect of human rights and humanitarian reform and comprehensive agreement on social and political reforms. - Ang hamon ay kung paano maipakita sa pamahalaan na ang katutubong interest ay pahalagahan sa malawakang usapan at harapin ang realidad tungo sa kapayapaan. - Ang forum ay na ito ay napakahalagang mekanismo para sa inyong hinaing at adhikain na hindi dapat pabayaan na ang peace process ay lalawig at lalaot. - Creative approach of IPs. - Kanyang hinikayat din ang bawat isa ang makakapagbigay ng paunang lunas. Gamitin ang kaalaman para matugunan ang problema at upang magkaroon ng justice system na sasalamin sa inyong interest at karapatan.

Ang pagbabahagi ay nabubuo patungkol sa pakikilahok at interest ng bawat katutubo gamit ang creative approach para harapin ang mga hamon. Message from the United Nations: FLORADEMA ELEAZAR, Inclusive and Sustainable Development Team, United Nations Development Programme in the Philippines (UNDP) (see Annex C) - Three Pillars of UNDP: peace building, human rights and environmental natural resources. - ICCA-isinusulong na proyekto para sa mga sagradong lugar na napakahalaga sa buhay ng mga katutubo kasi nandito ang sentro ng kultura at kabuhayan, pakikipag-ugnayan sa kalikasan at sentro ng ispirtual na buhay. Napalakas ang pagkakakilala ng ancestral domain sa pagpapalaganap ng pagpapahalaga sa biodervity. Tumutulong sa mga katutubo na ipaliwanag sa gobyerno na igalang ang community conversation plan sa pagtanggap ng investment, pag identify ng mga suporta at pagdevelop ng mga projects. - Mentioned ancestral waters. Hindi lang kilalanin ang ancestral domain kundi upang matulungan na magamit ito sa pagpapaunlad ng kanilang pangkabuhayan. Magamit ang instrumentong ito para makamit ang ating pangarap na leave no one behind. - Small grants program-nasa phase 5 na pag sulong ng ICCA hindi lamang sa pagdokumento, pagma-mapa kundi delineation din of ancestral domain. - Makipagtulungan, makipag-ugnayan at maging bukas sa mga bagong program tungo sa sustenableng pamumuhay. Event Rationale: by BENJAMIN D. ABADIANO, President, Assisi Development Foundation (see Annex D) - 40 years celebrating Indigenous Peoplesâ&#x20AC;&#x2122; month

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 26

7/3/2018 2:14:55 PM

- Celebration sa pagsisikap ng mga katutubo - 5 layunin • Maki-isa at makilahok sa pagdiriwang ng ika-20 taong anibersaryo ng IPRA • Upang maibahagi ang tagumpay, mga nagawa. Mga pagsubok, at mga mungkahi sa pagsasakatuparan ng IPRA • Upang mapatagtag ng mga katutubong kabataan sa pagtataguyod ng mga karapatan ng mga katuttubo • Upang makagawa ng isang kolektibong plano para sa patuloy na katutubong pagkilos • Mapatibay ang sama-samang pagkilos ng mga katutubo, pamayanan, pamahalaan at ng mga civil society - Ang kabuuang agenda mula sa komunidad ay magiging gabay sa pagsulong sa layunin ng ZEP program. - ZEP Overview: focuses on family concerns, pagpatibay ng kakayahan ng mga katutubo sa pagbuo ng iisang layunin. Set IPLED academy training as an effective tool in capacitating IP communities and leaders. HIGHLIGHTS OF THE BREAKOUT SESSION I. AGRICULTURE - reported by Germaine de Runa, PHILDRRRA - There is a need to give due recognition to the importance of IP knowledge. - Tulong ng senysa ang teknolohiya para yumabong at tumaas ang antas ng buhay socio-economic. - Appropriate knowledge for technology usage. - Education for financial management farm planning. Especially in Capas, Tarlac (policy system and procedures - Sense of ownership, values and oneness. - Pagtutulungan at pagkaka-isa sa loob ng komunidad, pakikipagugnayan sa iba’t-ibang ahensya ng gobyerno. II. PEACE AND HUMAN SECURITY - reported by Pablo Rey Pio Fuentes of Assisi Development Foundation - Lupaing ninuno. Pagpasiguro sa pagkilala at pag protekta at pamamahala ng lupaing ninuno - Pabilisin ang pagpatitulo sa ating lupang ninuno.

- Paigtingin ang pagbigay ng pag-aaral. Malaliman tungkol sa IPRA, responsibilidad ng mga katutubo, polisiya sa paggamit ng lupa at likas yaman sa loob ng lupaing ninuno. - Pag paigting ng partisipasyon ng mga katutubo sa usaping pangkapayapaan, sa pagkilala sa karapatan ng tribo. - Patasain ang kapasidad ng mga lider sa pakikipagugnayan at negosasyon sa armadong grupo, pribadong companya na pumapasok sa lupaing ninuno. III. ENVIRONMENT - reported by Tess Matibag, NTFP-ASIA - Ginagawa para maibalik ang ganda ng kalikasan, pagtatanim. - Pagpapatigil sa illegal logging in Isabela. - Partnership with LGU, CSOs, strengthening Indigenous Peoples organization to assert their rights. - Pagpapahusay sa tradisyonal na kaalaman. - Kalikasan ay buhay sa mga katutubo. IV. HEALTH - reported by Ramon Derige, Zuellig Family Foundation - Kalusugan-priority health issue, pagbubuntis, maternal and nutrition and child health, malnutrition, sakit ng tiyan. - Kahirapan, kabuhayan, kalikasan, water at kalinisan nakakaapekto sa kalusugan.

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 27

7/3/2018 2:14:58 PM

- Pagkilala sa katutubong kaalaman, lokal na kakayahan at kapasidad. - Ang nagpupursige ay ang mga donors - Pagkilala sa pamayanan at mabigyan ng bagong kakayahan at kaalaman. - Training and encouraging bear fruits such as (IP doctors, IP leaders, traditional healers) - Tahi-tahiin ang intervention , include water and sanitation. Pagtulong sa pamayanan. - Culture sensitive ang mga integrated health program. - Leadership and values formation and governance ay dpat naka ayon sa kakayahan ng samahan. - Papel ng iba’t-ibang ahensya na tumutulong sa pamayanan (LGU, DOH, NGOs, CSOs - Papel ng bawat isa sa pamayanan. Success of health program ay nasa komunidad mismo. - Tingnan at paano palakasin ang herbal medicine - Request ang kahalagan ng katutubong manggagamot - Pagkilala sa papel ng mga hilot, traditional healers, hindi lang sa panganganak kundi sa spiritual, pag-alaga sa kultura - Engage LGUs that are IP sensitive and inclusive. - IP Youth expressed their interest to be part of the initiative in addressing health issues - Culture appropriate health services

V. LIVELIHOOD - reported by Dionisia Banua, NATRIPAL - Pagbuo ng asosasyon ng mga katutubo through social enterprise that promotes gender equality and shared leadership within the family. - Pag organisa ng mga magsasakang katutubo. Nagkaroon ng kaliwanagan sa tungkulin ng mga leaders at nagkaroon ng magandang sistema na nakatulong sa buong komunidad. - Importante ang edukasyon sa kabuhayan. Marunong sa accounting. - Kakayahan sa pagpapaunlad ng produkto. - Need for financial capital at sapat na kaalaman. - Networking of products and linkaging - Panahon-market timing sa pagbigay ng kabuhayan. Kailangan ang mas mahabang panahon para lubusang mapaunlad. Timing depends on the competency of the community. - Puso ay nasa sentro sa mga katutubo tungo sa sustenableng kaunlaran. VI. EDUCATION - reported by Pia Ortiz Luis, Cartwheel Foundation, Inc. - Formative and transformative. Nakakapaghubog sa mga mag-aaral. - 4 Cs : • Capacity building. Paghubog sa likas na kakayahan ng mga katutubo through trainings • Collaboration. May pagtutulungan among the tribes. Sana ay nakikipagtulingan sa ibat ibang CSOs, and NGOs. • Cultural identity. Integration of IKSP sa curriculum at ibang education references. • Community ownership. Ang kasagutan ay nasa community. - Creative. Katawan at emosyon ay parehong gamitin. - Ang kultura ay buhay ng edukasyo. Mula sa mga ninuno maraming mga aral ang napagtanto na pwedeng pakinabangan ng lahat ng tao. Ang edukasyon ay kayamanan na hindi mananakaw ng iba. Isabuhay ang kultura, dahil ito ay mana. Para mapanatili at mapalakas ang kaalaman ng mga katutubo. Edukasyon at kultura pagsamahin, pagyamanin at buhayin.

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 28

7/3/2018 2:15:01 PM

2 GROUP OUTPUTS morning

Day

SYNTHESIS By Atty. Maria Vicenta de Guzman, Executive Director, PANLIPI REGION I, II, CAR

ISSUES

CHALLENGES

RECOMMENDATIONS

Inability of IPOs to Acquire Legal Personality

• Hindi kinikilala ang mga organisasyon ng IPs na organize under NCIP Halimbawa: tribal councils

• To review requirements on financial statements of registering agencies • To conduct an IEC on IP Rights • To translate the IPRA law into different IP dialects and make copies available to all IPs

No full assertion of IP Rights

• Kakulangan ng kaalaman ng mga IPs sa nilalaman ng IPRA • Lack of information about IP Culture

• Community to assist teachers in implementing IPED

Discrimination or bullying of IP children based on wrong information about IPs

• Strengthen IP communities

• Community to assist teachers in implementing IPED

Disregard of the FPIC process by the LGUs and NCIP LGU intervention in the selection of the IPMR

• To conduct an IEC on the FPIC process • The IPMR is the true representative of the IPs

• Committees to assert right to select their own IPMRs

CHALLENGES

Karapatan sa Lupain at Likas na Yaman. (cont.)

• Pagbebenta ng lupaing ninuno at rental • Illegal Entry

Karapatan ng Sariling Pagpapasya at Pamamahala

• Walang maayos na document sa mga lupai • Di matanggap ng mga Brgy. Officials ng pag-upo ng mga IPMR • tao ni Mayor ang mga IPMR • di kinikilala ang local guidelines • Di kinikilala ang mga papeles ng mga katutubo • Wala pang isyu ng CADT and CADC • Hindi inasikaso ng mga LGU and DSWD ang mga katutubo • Discrimination • Joint administrative order

Karapatan sa kabuuan ng Kultura

• • • • • • •

REGION III and LUZON ISSUES Karapatan sa Lupain at Likas na Yaman.

• CHALLENGES

• Illegal na pagputol ng kahoy, no proper coordination with the agencies. • Illegal Logging • Pagkamkam ng CDC sa Green City (Tarlac) • Pagmimina at pagtatanso • Dam • Quarry ng bato at lahar

RECOMMENDATIONS • Mag conduct ng mga IP Orientation Seminars. • Mag organisa ang mga tribu ng mga katutubo

• • • • •

RECOMMENDATIONS

Culture Awareness Culture insensitive No FPIC Hamon ng teknolohiya Multi secta/ Multi religions DSWD/LGU discrimination di kinikilala ang IP sa mga opisina Ang ibang mga ahensya ay kulang ang orientation sa IPRA DENR- kulang ang konsultasyon sa mga community Wala pang pagkilala sa NCIP. DILG- kulang ang suporta sa pagpapatupad ng IPMR Kulang ang konsultasyon DENR and NGPs DOH- di pinapansin ang mga katutubo pag pupunta sa hospital. Sa panahon ng eleksyon maraming pangako ang di natutupad

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 29

7/3/2018 2:15:01 PM

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 30

7/3/2018 2:15:08 PM

ISLAND GROUPS & REST OF VISAYAS ISSUES Cultural Integrity

CHALLENGES

WESTERN & NORTHERN MINDANAO RECOMMENDATIONS

• Walang kunsultasyon at di angkop na programa • Ang NCIP hindi dapat magpasuhol sa mga sa kumunidad. (DA) malalaking kumpanya (mining/ tourism/GPA) • Hindi paggalang sa sariling tradisyon sa • Bigyan ng kopya ng IPRA ang lahat ng kalusugan (panganganak ay pinagbabawal na impleyado kung hindi sa hospital dalhin) (DOH) • Dapat tangkilikin ng DepEd ang mga kautubong guro upang ipagtaguyod ang kultura ng IP • Gumawa ng tangible and intangible definition ng IP

Rights to Ancestral Domain

• Mabagal/matagal na proseso ng CADT (NCIP) • Hindi kinikilala ang karapatan ng katutubo sa lupaing ninuno. (DENR) • Pagpasok ng mga malalaking kumpanya sa AD

• Makipag usap sa LGUs sa pagpapaigting ng pagsasagawa ng FPIC • Identification of IP areas (boundaries)- ocular visit at bigyan ng formation

Social Justice

• Kulang ang batayan at konsultasyon sa 4Ps para sa mga katutubo (DSWD) • Hindi pantay-pantay ang pagbibigay ng suporta sa mga katutubo kung may kalamidad lalo na sa malayong lugar (LGU) • May kahinaan and DepEd na ipaalam sa mga guro ang tungkol sa IPRA (DepEd) • Maraming requirements para sa scholarship (NCIP) • Hindi pa alam ang sapat na datos kung ilan ang kabuuan ng tribo sa Pilipinas (NCIP)

• Dapat hindi lang 80% ng mga IPs ang ma educate • DepEd orientation ng mga teachers about IPRA • Dapat i map ang lahat ng Indigenous People sa buong bansa • Magkaroon ng pananaliksik ukol sa kalagayan ng mga katutubo • Magmungkahi ng rights of IP children • Palakasin ang livelihood program • Magkaroon ng awareness program (trainings, seminars)

• mahina ang serbisyo ng korte sa usaping pang hustisya (Congress) • Nabahidan ng political interest ang pagpili ng IPMR • Hindi maayos ng pagpili ng IPMR • Linawin dapat ng NCIP CLOA to CALT/CADT

• dapat hindi pasa-pasa ang responsibilidad ng gobyerno lalo na sa usaping pang katutubo • huwag gamitin sa politika ang posisYong IPMR • makipagugnayan sa pribadong sector • Initiative information dissemination • Kailangan ng dagdag kaalaman ukol sa IPMR (VIsayas)

Self Governance

ISSUES

CHALLENGES Small scale mining Wala o outdated ang ADSDPP Environmental degradation Pagbenta ng ancestral domain

RECOMMENDATIONS

Land Rights

• • • •

Self Governance

• Hindi nagkakasundo ang IPOs sa loob ng administrasyon • Lack of recognition of IPs • Political influence in the selection of IPMR • LGU not complying to IPMR selection • Capacity of IPMR • Talamak na “honorary title”

• Dapat katutubo ang pipili ng IPMR representative

Social Justice

• • • • • •

• Dapat hindi patagalin ang pagbibigay ng hustiya sa mga katutubo na pinatay • Tutukan ng gobyerno ang pangnahing pangangailangan ng mga katutubo • Igalang ang traditional na pamamaraan ng mga katutubo

Implementation of IPRA

• Merong IPED schools peru hindi IP ang nagtuturo. • Hindi involve ang NCIP sa pagpili ng IP applicants na mga guro. • MOA between DENR and CADT holder for NGP • DepEd focal person for IPED not IPs • Maliit ang mga budget para sa mga Project • Weak / lack of implementations of OA No.2 s.2012 (Accreditation of IPO should have the confirmations from the IPs. • No specific budget for the IPs • Less of M and E mechanism and Strategy. • Batasan sa tribu vs. DENR Environmental Law

Armed conflict No legal support from the Legal Aid Lumad killing (Lack of justice) IP na walang MCCT-4Ps, Philhealth, Birth certificate Kulang sa basic services (health, education, livelihood) Traditional birth na hindi pweding magpaanak –DOH

• Gawan ng panibagong batas at ikulong

• Community based orientation on IPRA • Supreme Court settlement of the cases where beneficiaries are IPs and non- IPs • Dapat iadopt ang ADSDDP sa lahat ng mga tribu na may representatives sa NCIP • Dapat alisin na ang JAO (Joint Administrative Order )

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 31

7/3/2018 2:15:09 PM

EASTERN & SOUTHERN MINDANAO

CENTRAL MINDANAO

ISSUES

CHALLENGES

RECOMMENDATIONS

Karapatan sa lupain at likas yaman • pagmanipula sa mga IPs ng mga aktibista para sumali sa rallies • vulnerable sa development aggression pag may CADT • conflict of IPRA and Water Code and other laws

• presence of NPA • matagal na proseso ng

Karapatan sa sariling pagpapasya at pamamahala

• kahit may CADT na, wala

• Palakasin ang

• dahil sa security concern, naapektuhan ang pag-

pa rin access sa tubig and other social services • kakulangan ng information and education campaign (IEC) tungkol sa IPRA • malakas na impluwensya ng politiko sa IPMR

Indigenous People Structure (IPS) • Pagpapatuloy na pagpapaintindi ng IPRA Law sa mga leaders, communities, non-IPs, different departments and general public (IEC)

implement ng IPRA • hindi naipapaliwanag ng maayos kung ano ang magiging negatibo na epekto ng isang proyekto(FPIC process) • uneducated leaders • abuso sa posisyon na pinanghahawakan(self- interest)

• Review IRR to avoid

conflicts with other laws

CADT

ISSUES

• Conflict between IPRA and ARM / BBL • May kakulangan ang NCIP sa pag award sa AD

• Alamin ang mga rason sa pagbenta ng lupain (financial) • Internal and external strengthening of governance • Implementation of guidelines para may effective participation sa mga paguusap na may kinalaman sa IPs

Karapatan sa pantao at karapatan sa kaunlaran

• problema sa assertion sa rights (kulang ang kaalaman ng mga katutubo patungkol sa kanilang nga karapatan) • Kulang ang suporta at hindi malinaw ang tulong na natatanggap mula sa gobyerno Ginawa: • pag exercise sa governance within territory • pinalakas pang lalo ang CSO, IPOS, Ipinakita ang boses ng mga tao na gusto ng pagbabago • Na-capacitate ang mga tao, pag strengthen sa mga tribal chieftain’s duties and responsibilities • Napa-iral ang dating proseso / customary laws na walang intervention from current governance • In the community, we use IPRA as legal basis sa implementation

• Continue to educate IP communities • Pagpapalakas ng IP sector at networking sa ibat ibang sectors • Iaward na ang CADT • Capacity building, gather all leaders sa community, pag-usapan ang mga kayang gawin

Karapatan sa kabuuan ng kultura

• DepEd: biased selection sa mga teachers (weak policy implementation) • Wala pa na establish ang mga territories ang ibang IP communities

• NCIP: should provide guidelines that recognize who are the IP • DepEd: Training / seminars and opportunities na binigay sa mga IP graduates/ teachers

Karapatang pantao at karapatan sa kaunlaran

• biases sa prioritization sa trabaho • May ibang municipalities na wala pang IPMR Ginagawa: • nagtatag ng sariling school, nag parecognize sa DepEd

• youth empowerment on Education, health, AD • Ma centralize ang polisiya ug mapalakas ng ang liderato

cultural beliefs

(Kadayawan Festival) • Discrimination • Palakasin ang

Karapatang pantao at karapatan sa kaunlaran • political formation, nakakaapekto sa pagpapatupad ng

Indigenous People Structure (IPS)

IPRA • mga businessmen, sa NPA nagpapaalam • kakulangan ng social welfare (DSWD) • gender-issues Kakulangan ng mga ahensya ng pamahalaan • IPMR representation • DPWH- di kinilala ang pagpapatupad ng IPRA (just compensation) • NCIP, National Youth Commission (NYC) - kakulangan ng IP Youth representation sa mga ahensya ng pamahalaan • NCIP- ang Tribal Affairs Assistant (TAA I & II) positions ay binigay sa mga non-IPs • walang monitoring ang NCIP sa IPMR implementation

• PIA, NCIP-mas mapaigting

ang information campaign • DENR, DAR - kahit ancestral

domain, nagsasagawa ng survey kahit walang FPIC • JAO No. 2 (DENR, LRA, DAR, NCIP)- nagiging balakid sa pag-award ng CADT • DILG-dapat may orientation sa ibang officials tungkol sa implementation ng IPMR

• Palakasin ang NCIP

(capacitate its personnel, strengthen its role) • NCIP-gumawa ng monitoring sa IPMR implementation • Implementation ng DepEd IP school

RECOMMENDATIONS

• Coordination of Tribal Councils, and LGUs (local Karapatan sa • Marami pa ring mga IP ang nag bebenta ng lupa legislative assembly) sa paggawa ng ordinance sa lupain at Likas • presensiya ng armed groups within the AD, current peace negotiations ng tribu (BBL) mechanism na pagtutol sa pagbenta ng lupa na yaman

• Pagpapalakas ng

Karapatan sa kabuuan ng kultura • walang consent sa pagsusuot ng tribal attire ng non-IPs

CHALLENGES

General Recommendations: • Government sector: klaruhin ang systems na nagpataas sa interest sa IPRA (ipaabot sa Judiciary) • Ang attendees ng SUMMIT will become a core group. Sila ang magiging network sa ibang sector. Sila maging secretariat na tututok sa IPs (come up with appropriate mechanism) • NCIP, maipasok sana sa ARMM (magtatag ng opisina sa ARMM region)

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 32

7/3/2018 2:15:09 PM

Day

afternoon session with

RAMON MAGSAYSAY LAUREATES & SELECT IP LEADERS

In the afternoon, Ramon Magsaysay Award Foundation (RMAF)’s Chicklette Toledo explained the sharing-and-learning session and the mechanics of the dialogue. As a special part of the summit, some Ramon Magsaysay award laureates and IP leaders participated as breakout session resource speakers on agriculture, education, environment, health, livelihood, and peace & human security, and shared their best practices based on their assigned themes. The participants chose which theme and session they want to attend. The resource persons adopted different approaches during the simultaneous breakout sessions. The resource persons included: RM awardees former Governor Grace Padaca, Sr. Eva Maamo, Randy Halasan, Dr. Romulo Davide, Philippine Educational Theater Association (PETA)’s Bong Billones, and Alternative Indigenous Development Foundation, Inc. (AIDFI)’s Auke Idzenga; and the IP Leaders; Gerardo Doroteo, Jenita Eko, Alim Bandara, Richard Millod, Kristine Mae Sumalinab, and Richel Daonlay.

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 33

7/3/2018 2:15:12 PM

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 34

7/3/2018 2:15:22 PM

2 GROUP OUTPUTS

Day

afternoon

AGRICULTURE & FISHERIES First Speaker: Richard Millod, IP Leader Topic: Sustainable Agriculture Mga banta na nakikita: • Malakas na pagdepende sa merkado • Pagkasira ng kalikasan, naaagnas ang taba ng lupa • Banta sa seguridad sa pagkain, may nahahalong kemikal sa pagkain • Pagkalimot sa katutubong paraan ng pamumuhay, ikinahihiya ang mga ritwal • Kawalan ng Bayanihan system Nakitang Solusyon: • Likas na kakayahang pagsasaka na may kaugnayan sa karunungan ng magsasaka at science (hindi lang makinarya) Pagtingin sa Lupa • Ang lupa ay hindi sa atin kaya dapat pangalagaan.

• Ang lupa ay may limitasyon at unti- unting naaagnas ang lupa kapag umulan Teknolohiya na ginagamit sariling farm • Green manuring • Vermi Composting • SALT

Ang pagsasaka ay nakabatay sa • Katutubo • Magsasaka Ginagawa sa katutubong kumunidad • Umaalalay sa pagpaplano ng mga katutubo - ano ang gagawin ? - ano ang kailangan? • Nagbibigay ng teknolohiya na angkop sa pangangailangan • Tinutulungan ng panimula/ animal dispersal - Binhi - hayop (kambing, kalabaw, etc.)

• Pagbibigay ng makinarya • Nagbibigay ng assistance sa mga bagay na di pa nagagawa Paano masustain? • Ang kumunidad ay nagbibigay ng counterpart upang mapalago ang pagtanim Hamon para sa lahat • Pagkaagnas ng lupa • Mahirap na daanan • Kahirapan ng mga katutubo Note: Hindi dapat mawala ang backyard gardening

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 35

7/3/2018 2:15:24 PM

Second Speaker: Dr. Romulo Davide, RM Awardee Topics: FSTP (farmer-scientist training program) success story of the Mangyan Indigenous People FSTP (farmer-scientist training program) success story of the Blaan Indigenous People - Gumagamit ng high yielding variety of seeds - Following the formula (tiis, lakas, sipag, dasal= pugos ug kadato)

MGA KATANUNGAN AT PAGBABAHAGINAN BATAY SA USAPING PANG AGRIKULTURA:

Third Speaker: Auke Idzenga, RM Awardee Topic: Drinking water

Sagot: AUKE IDZENGA: Hindi pwede i duplicate kung saan saan lang o binabalanse nalang nila ang pagbebenta sa market. Hindi lang dapat binebenta sa local na market. Pwede din siya ibenta sa malalaki na palengke at dapat may target buyers na sila sa kanilang produkto.

Problema • Sa bukid nagkakaroon ng problema sa ”Drinking & Irrigation” Solusyon • Cross Breed - pinag-aralan ang ram pump- pagpapaakyat ng tubig sa bundok ng walang gamit na makina o kuryente - nadevelop ang ram pump sa Pilipinas Ang ram pump ay mangangailangan ng: • partisipasyon ng mga tao sa kumunidad sa pamamagitan ng paghanda o pag alalay sa simula palang (bayanihan) • makisama at makilahok sa monitoring ng proyekto Benepisyo ng ram pump: • nagbibigay ng tubig sa mga hindi naaabot ng tubig • pweding gawing sprinkler sa sakahan Lack of livelihood (Lemon grass / Tanglad) • May malayong distansya ng merkado at may mababang presyo • Innovation of product sa pamamagitan ng pagtatayo ng factory para sa pagawaan ng Lemon grass oil Note: Ang paggawa ng ram pump ay nagmumula sa puso na nagiging passion sa pagtulong sa iba

Pangalan: CEASAR ASAPON, partner of NonTimber Forest Products (NTFP), Cagayan de Oro Tanong: “Kumusta ang marketing ng Lemon grass?”

Pangalan: CHITA SULAN, Blaan, Lake Sebu Tanong: Paano maka avail o maka access sa inyong programa dahil malayo pa po ang aming lugar at kung gaano nakaka apekto sa agrikultura ang kakulangan sa tubig, dahil ang agrikultura ay konektado sa edukasyon, water, health at ang pangkabuhayan naming mga katutubo? Sagot: DR. ROMULO DAVIDE, RM Awardee • Ang Farmer Scientist Traning Program ay isang programa ng gobyerno para sa mahihirap at walang edukasyon na kung saan ay binibigyan sila ng pagkakataon . • Pumunta at makipag coordinate kayo sa DILG. Sila ang kokontak sa akin para magbigyan kayo ng mga high yielding variety ng mais, kamote at iba pa. Dapat may Mayor’s signature at may authorization para pumirma mula sa inyong kumunidad. AUKE IDZENGA, AIDFI, RM Awardee • May mga teknolohiya kami kahit malayo ang lugar at may passion kaming tumulong

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 36

7/3/2018 2:15:24 PM

• Pwede din tayo makipag coordinate sa CoCa-Cola company dahil sila ay nagbibigay ng patubig projects. Kontak lang kayo sa akin upang makapagtayo tayo ng Ram Pump sa inyung komunidad.

Pangalan: LEONARDO DOROTEO, Dumagat, Antipolo Tanong: Malaki ba ang natutulong ng pag-aaral ng agriculture? Sagot: DR. ROMULO DAVIDE, RM Awardee • Kailangan may replikasyon o experimental activity ng ibat-ibang klase ng pang pataba (meron walang fertilizer at meron din vermi compost) na kung saan ma determine kung ano talaga ang mas productive. • Farming is Business: kulang lang tayo sa kaalaman, mayaman tayo sa lupa.

Pangalan: ELENEO PENDAUPAN, Arumanen Manevu, North Cotabato Gawasan Brgy. Bentangan Tanong: Nag request po kami ng niyog sa Pamulaan at sa Assisi Development ngunit wala pang naibigay? Sagot: RICHARD MILOD: Hindi naman sinasabing hindi na magbibigay pero pina process palang ang request. DR. ROMULO DAVIDE: Pwede ninyong kontakin ang PCA sa Davao City at magrequest ng coconut seedlings. Sabihan niyo lang ako at tutulungan ko kayong makakakuha ng coconut seedlings.

Pangalan: MARITES RABANG, NATRIPAL, Palawan Tanong: Sa aming lugar po marami kaming pananim na manga ngunit ang problema ay hindi ma pakikinabangan ang mga bunga nito dahil sa unawake ng mga insekto, ano po ba ang dapat gawin? Sagot: DR. ROMULO DAVIDE: Ang manga ay prutas na madaling ma atake ng mga peste o sakit kaya nagrekomenda na wag na ipag patuloy ang pag ma manga kaya dapat palitan ninyo ang inyong pananim ng Cacao o coffee.

Pangalan: BAYANI SUMAOANG, Aeta, LABAYKU, Capaz, Tarlac Tanong: Halos ang problema sa aming lugar ay ang pangungutang para lang merong maitanim sa kanilang bukirin at malaki ang gastos. Ano po ang gagawin namin? Sagot: DR. ROMULO DAVIDE: Dapat baguhin na ninyo ang Sistema ng inyong pagsasaka make your bank as your land bank dahil sa pagsasaka sa lupa dito tayo kikita basta may tiis, sipag at pananalig sa Diyos sigurong uunlad ang inyong pang kabuhayan. RICHARD MILOD: • Para mataas yung kita natin dapat itotal natin kung ilan lahat ang nagastos • Gamitin natin ang nasa paligid lang na pang pataba basta mag laan lang ng oras at panahon. • Tangkilikin ang organikong pagsasaka para less costs/inputs • Dapat baguhin na ang farming system ng mga katutubo • Gamitin ang alternatibong pamamaraan.

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 37

7/3/2018 2:15:24 PM

Pangalan: RICO VITUG, Aeta, Tarlac Tanong: Paano po kami makakuha ng tubig kasi sa bundok kami nakatira? Sagot: MR. AUKE IDZENGA • Basta may free flowing na tubig sa lugar kaya natin paakyatin ang tubig sa bundok • Kung merong agency na gagastos, kami na ang bahala sa pag install. Dapat ang komunidad ay may counterpart na kung saan tuturuan namin sila kung paano ioperate at sila na ang bahala sa maintenance. May isa mula sa inyong komunidad na itrain bilang technician para ma sustain pa rin ang program.

Pangalan: JERRY DIAZ, Aeta, Capaz, Tarlac Tanong: Malaki po ang aming sinasakang lupain ngunit ang mga low lander lang po ang umu-unlad. May training sa financial management kaso hindi pa cascading. Bukas ang aming kaisipan sa makabagong pamamaraan. Sa ngayon may 11,445 hectares paano po namin ito paunlarin? Sagot: DR. ROMULO DAVIDE: Dapat little by little tayo magsimula sa konti bago ang pang malakihan.

Pangalan: MARITES, Rabang, NATRIPAL, Palawan Tanong: Ano ang maitutulong ng D.A. para masolusyonan ang mababang presyo na pagbili ng aming produkto? Sagot: RICHARD MILOD • Iwasan ang pagkakaroon ng middle man. • Tipunin niyo ang produkto at ibenta directly sa merkado para malaki ang kita. • Dapat magkaisa ang mga magsasaka sa komunidad. Suggestion: MS. GERMAINE DE RUNA (PhilDDRRA): Dapat mag tayo ng magsasakang organisasyon sa inyong komunidad at gamitin natin ang organization diagnosis.

Pangalan: ROBERTO SIAWAN, Matigsalug, Davao City Tanong: May itinanim na durian pero hindi namumunga sa loob ng 20 yrs. Sagot: • Dapat naayon sa klima ang itatanim sa lugar.

Suggestion: LIGAYA LINTAWAGIN • Dapat tayong mga katutubo maging bukas ang pag iisip sa mga pagbabago • Dapat maging bukas at handa sa positibong pagbabago na makatutulong sa mga pag-unlad ng buhay. • Dapat maging bukas ang isipan sa makabagong pamamaraan na nakatutulong sa pag unlad.

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 38

7/3/2018 2:15:24 PM

EDUCATION Sharers: KRISTINE MAE “KRING” SUMALINAB (ADF & Pamulaan) “Katutubong Edukasyon Batay sa Karanasan ng Assisi at Pamulaan” WILSON “BONG” BILLIONES (PETA) • Ang layunin ng PETA ay mabigyan ng boses ang kahit sino. Kami ay tumutulong sa mga communities upang magkwento at boses nila ay marinig ng iba (through play). • Ang lahat ng kwentong nagaganap ay mahalaga sapagkat kapag nagkukwento ito ay tumutumbok sa puso at isip. • Sa pamamagitan ng play (drama) kahit sino ay pwedeng matuto sapagkat ang lahat ay pwedeng maging bahagi. • Tayo ay magkaroon dapat ng pwersa para magkaroon ng boses. • Pahalagahan ang sariling wika; buong pamamaraan ng pagkatuto.

OPEN FORUM (Moderator: PIA ORTIZ LUIS, Cartwheel Foundation) JK (Davao del Norte): Regarding sa Competencies, DepEd has efforts. Parehas sa ginagawa namin, we are gathering informations from the IP elders about sa life cycle ng mga IPs kung ano yung mga kadalasan nilang ginagawa very month (e.g. what month dapat magtanim). Dito naming binabase ang IP Education na iniintegrate namin sa mga subjects. JAIME: I am doing research about teachers. Marami talagang mga problema, halimbawa ay ang kakulangan ng IP teachers. Dapat talaga ang i-hire na teachers ay mga katutubo kasi ang pagtuturo kasi gumagamit ng malalim ng expression gaya ng sinabi ni Sir Bong. Itong summit na ito ay napakagandang karanasan at may malaking hamon kung paano ito ipapaabot sa henerasyon. TIMUAY EMIN (Maguindanao): Sa nakikita ko ngayon kayo ay mga kabataan pa. Sana tayo ang magiging modelo ng ating mga katribo. Sa community kasi naming hindi na IP ang nagtuturo dahilan kung bakit unti-unting nawawala na

ang kultura at nagkakaroon na ng bagong pananaw ang mga kabataan dahil dito. Isa itong challenge sa mga kabataan (young generations) kung paano hindi irereject kapag na-assign sa remote areas (bumalik sa pinanggalingan). Sana dapat ay angkop ang pagtuturo sa kultura. RELINDA (Zamboanga): Sa amin sa Zamboanga, gumagamit kami ng Instructional Materials na angkop sa mga katutubo (buhangin, dahon, bato, lupa, etc.). Kung bibili kase kami ng mga ready made na IMs hindi na nakakafocus ang mga bata dahil tanong sila ng tanong tungkol sa materials (di makarelate ang mga bata). Gumagawa kami ng mga Indiginized instructional materials with the help of the parents. BONG (PETA): Pwede rin naman kayong gumamit ng ready made instructional materials as long as hindi matatakot gumamit ang bata. RENE BOY (TISDA): Sa pag-integrated ng IP curriculum sa DepEd dapat binibigyang pansin din ang mga Cultural Bearers. Sa amin sa Tagakaolo tribe struggle din kasi namin kung paano mai map ang aming tribo. Kung nakikita nyo sa mapa na nasa lob ng parenthesis ang tribo namin, sana matanggal na ang parenthesis dahil ang ibig sabihin nun ay maaaring mawala kami sa mapa. Regarding sa mga schools na itinatayo dapat ipapangalan na lang sa may-ari ng lupa (donor). KRING (ADF): Sa ngayon may ginagawang initiatives ang NCIP (PIE) na pagmamapa ng mga tribo. Kailangan ang participation natin para diyan dahil kinakailangan ang mahahalagang database. Jaime: Ang maganda ay tayo mismo ang gumawa ng pananaliksik sa komunidad. RAMON (TUGDAAN): Sa IP Education talaga masasabi na ang Lupaing Ninuno ay ang silid aralan. Sa aking pagtuturo nakakatulong ang pag-oobserba ng mga estudyante sa labas ng classroom. Natututo ang mga estudyante at the same time, nakakatulong sila sa pagdocument. Nagdodocument sila ng mga stories from the community but the problem is hindi pa ito napagsamasama ng maayos. 39

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 39

7/3/2018 2:15:24 PM

DOANIE (LUYUNGAN): Bilang katutubong guro dapat unang-una ay proud kung sino tayo pero “Bakit nga ba tayo dapat maging proud na katutubo?”. Nang nabigyan ako ng pagkakataon na makipag-usap sa mga IP elders nalaman/napagtanto ko na ang lahat ng mga practices, traditions ng mga IP ay may malalim na kahulugan. Ito ay hindi dapat ikahiya. Dapat ibahagi ng mga elders kung ano ang kahulugan ng mga practices and traditions sa mga kabataan. JUNIE JANE (MTSI): Nagkaroon na ng mga subjects na talagang nakatutok sa IKVSP. RUBEN (Ilocos Sur): Ako masasabi ko na maswerte ako dahil naranasan ko pa ang mga rituals para sa iba’t-ibang ceremonies. Ang masaklap ay hindi na ito napasa ng mga elders so literally masasabi ko na patay na ito (culture delineation).

komunidad at may alam tungkol sa kultura. Malaking tulong talaga ang IPRA. Dapat the elders will also share to the youths. It is also a challenge on how to document our culture (stories) because there’s already diminishing of culture because of inter-marriage. ARLENE (Zambales): Ako bilang isang guro ipinapakita ko sa tribo ang kahalagahan ng edukasyon. Sana ako ay maging modelo o inspirasyon ng mga estudyante na mag-aral ng mabuti (despite the discrimination) at bumalik kung saan nagmula. PIA: Base sa pagbabahaginan ito ang mga resulta: • Kakulangan ng kasanayan ng mga guro • Hindi nirerespeto ng non IPs ang kultura ng mga IPs • Documentation of IKSP • Pagpapatayo ng IP schools • Presence of Cultural Masters

JOSEPHINE (Ati): Because of racial discrimination, maraming mga Ati ang nadrop sa school. Dapat talaga ang mga teachers ay galing mismo sa

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 40

7/3/2018 2:15:28 PM

ENVIRONMENT Speakers: ERNESTO DOROTEO, Sumagat Tribe, Antipolo Former Gov. GRACE PADACA, RM Awardee ERNESTO DOROTEO • Ang inang kalikasan ay buhay sa mga tribo kung mawawala ito wala din ang mga tribo • Pangangalaga at pagtatanim- Kami ay nagtatanim tuwing sumasapit ang tag ulan at kadalasang tanim po namin ay ang ibat-ibang punong prutas) kami po ay nag tutulungan sa abot ng aming makakaya. - Ang LGU at National Civil Society Organization ay may ibat-ibang programa kaya nakikipag tulungan kami sa kanila. Noong 2012 nagsimula ang pagtanim ng mga punong kahoy (kalamansi, rambutan at marami pang iba) kami ay nagkaisa sa pangangalaga sa kalikasan dahil alam naming na an gaming mga anak at apo ang makikinabang sa aming nagawa. “Sinisikap kong may magawa ako sa aking komunidad bilang isang leader bago ako mawala” Former Gov. GRACE PADACA • Nais ko po kayong batiin dahil alam ko po na ang aking kaharap ngayon ay hindi basta bastang katutubo dahil isa kayo sa napili na mapadala dito sa Manila. Ang challenge dito ngayon ay kung paano natin ibahagi ang ating natutunan tungkol sa IPRA sa ating pag- uwi. • Dapat ang mga anak ay mag aral dahil ito lang ang katangitangi susi. Sabi nga nila na “knowledge is power” • Nalaman ko ang lahat ng kakulangan noong ako ay nagtatrabaho bilang DJ at tinawag nila akong Bombo Grace. Don ko nalaman na may hindi tamang nangyayari kagaya ng political dynasty kaya noong May 2004 elections tumakbo ako kahit hindi ako makalakad at ayun hindi ko inaasahan na mananalo ako. Nanalo bilang isang Gobernador ng Isabela at kaunaunahang babaeng Gobernador ng Isabela) (Isabela is the 2nd largest

• •

•

• • • • •

•

• •

province of Manila) dahil sa posisyon ko nabigyan ko ng pagkakataon na tumulong sa iba (magsasaka Agta Dumagat) Ako ay tumulong na maalagaan ang kanilang tahanan ang Sierra Madre na may lawak na 1 m. hec. Pinigilan ko ang mga illegal loggers at naka kompiska ng isang milyong board feet na kahoy dahil sa isang taon may 86 truck na puno ng kahoy ang nakukuha ng illegal loggers. At mayroon ding marketing mga kahoy sa compound ng mayor, dahil sa kanilang ginagawa nabubulabog ang mga hayop at nagiging chocolate na ang mga ilog at naitataboy ang mga katutubo sa kanilang tahanan. Ang mga katutubo ay ginagamit upang tumulong sa pag chainsaw, taga buhat’ taga bantay ng mga truck. Bigas, alak, pera, sigarilyo at mga de lata ay ginagawang kapalit. Pag edad 40 ang mga katutubo ay hindi na kayang mag trabaho sa ganitong mga gawain. Ayaw ng mga katutubo na pinuputol ang mga kahoy ngunit sinasagot sila na “bakit kayo ang nag tanim, nyan? Pilosopong tanong” Ang ingay ng chainsaw ay binubulabog ang mga hayop kaya ang mga katutubo ay nahihirapan sa pangangaso Ngayon aabutin ng isang araw o dalawang araw bago maka huli Noong dumating ang mga dayuhan gumagamit sila ng cyanide at iba pang mga chemical sa panghuhuli ng mga isda kaya unti- unting nawawala ang mga isda at nagiging kawawa ang mga katutubo dahil unti unting nawawala ang kanilang kabuhayan. Panahon na kung paano natin gamitin ang dapat ay sa atin na makikita lamang sa kapaligiran katulad na lamang ng mga ibat-ibang klaseng halamang gamot na maari ninyong gamitin sa pang araw-araw Malaking bagay ang IPRA para sa inyo kaya patuloy pa rin kayong mamuno at pangalagaan ang kalikasan lalong higit ay ang ipaglaban. “Be proud of your heritage, wag itong ikahiya ito na ang panahon na ang mga nasa laylayan ay binibigyan ng pansin. “hindi dapat palaging kayo ang nanghihingi ng tulong, dapat kayo ang hinihingian ng tulong. “

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 41

7/3/2018 2:15:28 PM

SHARING FROM THE PARTICIPANTS TIMUAY SANTOS (Teduray from Maguindanao) â&#x20AC;˘ nakarelate ako sa mga sinabi nila na ang mga katutubo ay masyadong mababa ang pagtingin. â&#x20AC;˘ gusto ko ding ibahagi kung paano naming alagaan ang aming kalikasan subalit may nakapasok na mga illegal loggers at yon, sinikap naming palakasin ang aming pamamahala at kami ay nanaliksik upang malaman naming kung ano talaga ang purpose nila. â&#x20AC;˘ gumawa kami ng ibang hakbang kung paano naming maalagaan pabalik ang kalikasan kaya naka isip kami na palakihin naming ang organikong pagsasaka at hindi nalang gumamit ng mga synthetic na abono o mga chemicals ng sa ganon hindi lalong masira ang aming kalikasan.

Former Gov. GRACE: dapat ang mga bata ay makikinig sa mga kwento ng mga matatanda upang malaman ang istorya ng nakaraan at maaring madala pa rin ito sa susunod pa man na henerasyon. JONATHAN: dapat ang mga kabataan ay sumali sa ibat-ibang summit o seminar upang sa mga ganon ay may matutunan kami na maaaring ikabubuti sa komunidad. Para sa kabataan, hindi hadlang ang diskriminasyon, dapat meron tayong intiative na gumawa ng programa. ELSA: ang problema po sa amin ay ang lupa, kaya dapat kahit tayo ay matanda na mag-aral pa din tayo dahil ito lamang ang tanging paraan upang hindi tayo maloko.

JOHN VINCENT (Palawan): ang kaingin ay hindi dapat ikabahala dahil ito ang paraan upang kami ay mabuhay. Ang kaingin ay isang paraan ng sustinabling pagsasaka. Dito nakabase ang ating kultura.

VICTOR DAYA (Teduray): we are victims of illegal logging. Hindi ba pwedeng wala nang illegal logging?

MA. CRISTINA MATALIS (Tugdaan): ang pinaka maganda sa aming komunidad at sa aming mga leaders ay meron kaming sariling batas para sa amin at ika uunlad ng aming komunidad.

CYRIL (Zamboanga): on how to elevate the situation of community. Ang kalikasan ay buhay kaya dapat tayo mismo mga katutubo ang unang mangalaga dito.

JOHNNY MAASAB (FEMMATRICS): meron din kaming struggles sa amin at patuloy na patuloy pa rin nakikipaglaban. Si Datu Gawilan nag rebelyon dahil sa logging ng CTC, pinuputol ang mga malalaking punong kahoy at dahil don hindi na kami nag kakaingin, pumasok ang mga ransero at kami mga katutubo ang napoproblema. Kaya naka isip an gaming mga leaders na gumawa ng hakbang kung paano mapipigilan ang pag putol ng kahoy, kaya lumaban kami at kung sino man ang papasok sa aming teritoryo na may masasamang plano ay aming papatayin. Kaya ngayon wala na masyadong nag puputol ng kahoy at nirerespeto naman ito ng iba pang tao sa komunidad.

Former Gov. GRACE: ang isang reyalisasyon ko po ay ang inyong koneksyon sa sa kalikasan. Kayo talaga ang dapat maging steward sa kalikasan. Ang mga kabataan din ang tanging pag-asa ng inyong komunidad upang ibangon ito at tulungan. Alam ko po na respeto talaga ang nangingibabaw sa inyong lahat. Kaya dapat po talaga na ang mga kabataan ay kumuha ng angkop na kurso para sa inyo upang mapatuloy niyo ang inyong mga pangarap sa buhay at ma itaaguyod ninyo ang inyong komunidad. At kung sakali man na kayo ay gagraduate wag ninyong alisin sa inyong isipan na bumalik kung saan kayo nanggaling.

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 42

7/3/2018 2:15:28 PM

HEALTH Sharers: RICHEL DAONLAY (Assisi Development Foundation Community Worker) SR. EVA FIDELA MAAMO, MD (Foundation of Lady of Peace) Moderator: RAMON “MON” DERIGE RICHEL DAONLAY “Pagbabahagi sa Karanasan ng 5 CADT areas sa IP MNCHN Project sa Mindanao” • IP MNCHN - isang proyektong pangkalusugan na naglalayong makapagbigay ng isang sensitibong serbisyong pangkultural. 5 CADT Areas • Agusan • Bukidnon • North Cotabato

• Zamboanga • Montevista

Best Practices: • Community driven approach • System of Counterpart • Functional Sectoral Committee Mga Hamon: • Layo ng mga mamamayan • Peace and order situation • Nasanay ang mga tao sa Dole out System • Sobrang taas ang inaasahan ng mga tao sa proyekto • Coordination with the stakeholders - Conflict ng mga training schedules • Internal problem ng mga IPO/ IP leaders • Sustainability of the Health initiatives (ETV)

SR. EVA FIDELA MAAMO, MD • Nov. 10, 1974- Naipadala si Sr. Eva Fidela Maamo, MD sa Lake Sebu, Surallah, South Cotabato. • 3 dahilan bakit nagkakasakit ang mga B’laan o ang mga tao sa nasabing kumunidad: 1. Kahirapan 2. Malnutrisyon 3. Inuming tubig na galing sa ilog ( kung saan doon din sila naglalaba, naliligo, etc.) Nagsimulang nagsanay ng 17 Tribal Doctors at tinawag itong Tribal Barefoot Doctors galing sa kumunidad ng T’Boli, Ubo, Manobo, Muslim, Bilaan at Kalagan. • Barefoot Doctors: - Health - Leadership • Sa isang taong pagsasanay/ training ay nabawasan ang sakit sa komunidad ng 30%. • 1991 - kasagsagan ng pagsabog ng Bulkang Pinatubo. Tumulong ang grupo ni Sr. Eva sa Tribung Ayta sa Tarlac . • Sa kasalukuyan may 300 volunteer Doctors, Nurses, and Dentists all over the world. 118 Tribes in the Philippines. • Nagsanay ng Barefoot Doctors dahil pagpupunta sila sa Hospital ay di daw sila pinapansin ng mga doctor at nurse at di nila alam kanino lalapit at wala silang pera para magpahospital kaya malimit din a sila nakakapagpahospital. • Dahil nga walang laboratoryo, kayat di agad nalalaman kung ano ba talaga ang sanhi ng sakit at di dapat magpadalos-dalos sa pag bigay ng gamot. Kaya pinagsanay at pinagaral ng laboratory technician na kinalaunay naging Mayor ng Lake Sebu si Mayor Basilio Salif. At sa tulong ni Mrs. Mayang Gandam- Social Worker Distress, Sta. Cruz Mission. • Ngayon ang ginagawa ng grupo ni Sr. Eva ay nasa Manila na at sila ay may nagkakaroon ng feeding program in 400 children and 5 days a week. Nakapagpatayo ng 8 daycare center in their Formative years.

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 43

7/3/2018 2:15:28 PM

• Mga pangako at mga programang naibigay sa mga komunidad galing sa Gobyerno at mga International and Local NGOs and other groups from the Private Sector . 1. Phil Health 2. DOH- nag umpisa ng Botika sa Barangay 3. NCIP- nangako sa Scholarship 4. DTI- Programang Pangkabuhayan 5. DepEd- Scholarships 6. AY Foundation- Missions (e.g., medical), Scholarships and Feeding Programs 7. Metro Bank Foundation- Satellite Clinic 8. USAID-Ambassador Harry Tomas nagbigay ng toilet bowls 9. DENR- nagbigay ng 319 hektarya ng Ancestral Domain, (binhi, lumber and fruits) 10. INDIA – Nagsanay ng mga Ayta Lola na maging solar engineers. Nagsanay ng dalawang taon sa India na maging Solar Engineer ang napiling dalawang Lola. (Lola ang nais ng India dahil sila daw ay nasa bahay lang at talagang matutukan ang proyekto. At nang bumalik sila sa kanilang mga kumunidad, sila na ang taga-install at taga-repair ng mga Solar panels sa mga pamamahay ng mga Ayta. “Ang mas nagbigay sa akin ng kasiyahan sa programang ito ay dahil sa initiative ng tagapamayanan na mag bigay ng kontribusyon na P100.00 kada buwan para sa sustainable Solar Project. Pangsweldo sa mga Lola at pambili ng repair materials.”

DIALOGUE RAMON to SR. EVA at RICHEL: saan po ang LGUs in the implementation of the program o project? SR. EVA: Local Government Units, supportive po sila. May isang proyekto na para sa mga Ayta na ino-ofer sa amin ang LGU at ang Municipal government. Pero sabi ko po bago namin tanggapin ang proyekto ay dapat even the last centavo for the Ayta must go to the Ayta. And they promised me that, kaya tinanggap namin ang proyekto. At nagpagawa at ipinaayos ng Mayor ang Farm-to-Market Road. RICHEL: Hindi masyado ang LGU. Pero may involvement po ang gobyerno sa pamamagitan ng NFA and DOH in giving their counterpart in building facilities at pag-apply ng Phil Health. At ang DPWH, para sa road construction. MIKS: IP MNCHN partner ay ang gobyerno sa proyekto. Ang LGU ay may counterpart in implementing the projects. ADIPH. COLEEN (Cartwheel Foundation): Sa ating discussion, we tackled about initiating or giving Livelihood to the community para maging sustainable ang projects. Ang questions po ay: Kung wala po ang livelihood, maging matagumpay po ba ang programa o proyekto? RICHEL: Tumutulong ang livelihood para maging sustainable ang proyekto. Pero once the community owned the project, gagawa at gagawa talaga sila ng paraan para masustain ang project. And in partnership with the local government.

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 44

7/3/2018 2:15:28 PM

RAMON: Critical sa gawaing Health, kinakailangan ng pagkilala sa kultura at tradisyon ng kumunidad. FILEPA (traditional na manggagamot): Ang problema ay ang mga anak ng magulang ngayon ay di nila inimulat kung sino ang ating diyos. RAMON: Nakuha ko ang punto ni Ate Filepa. Kasi ang kalusugan ay di lang usaping pangkalusugan. May usaping spiritual, physical, environmental, etc. CHARIBY (ICM): Ang aming organization ay nasa Gen. Santos Bâ&#x20AC;&#x2122;laan at Tâ&#x20AC;&#x2122;boli di nagiging successful ang aming proyekto kasi purely about health lang po yung livelihood hindi na tackle. â&#x20AC;&#x153;Kahirapan ang dahilan bakit hindi natutugunan ang usaping kalusugan. Ngayon po pinalawig na po naming ang aming proyekto sa pagbibigay ng Values Education, Livelihood, and Health (focus). Meron na po kaming business in a box. MARLYN (BHW): Kami pong mga BSW ang nag aasist sa mga Midwife sa Birthing Center. Malayo ang RHU at once a month lang pumupunta sa aming community. Tinetext lang namin pag may manganganak. At nagriritual din po kami pag may manganganak at inaalalayan ng herbal plants. RICHEL: Sa mga IP communities, hindi issue ang healing practices. Mahalaga ang tribal healers pero nasasantabi sila. Pero pagbabalikan sa tribo, at ang kasaysayan at pag-usapan ang dating pamamaraan ng tradisyunal healing mas maaappreciate ang tribal healers and tradisyunal healing practices.

RAMON: Issue sa pagbabawal ang pagpapaanak sa mga hilot. Pero sa LGU at DOH ay pinapayagan na po sa pag paanak sa bahay ang mga hilot pag may assistance sa mga mid wife. LORETA (ADZU-CCES): Dapat community driven and community participation and what we did was community mapping. May training and sila ang nagli-lead ng training. Kasi sila ang may kaalaman sa tradisyunal practices. Binibigyan ng training. SR. EVA: In Lake Sebu ang mga leader ay tinuturuan ko. Kasi minsan ay nagkakatetano ang mga nanganganak. May kakayahan ang mga community healers na matuto ng bagong kaalaman. Turuan at tulungan ang mga nangangailangan. LAILA MACASAMPAY (in bisaya): Sa among skwelahan sa Pamulaan (IPLed) naa mi organisasyon nahimo o committee on health, education, livelihood and environment. Ang akong pangutana ang among Barangay naga suggest na ang manganak didto sa German Hospital manganak pero bisan naa nay balaod na di manganak sa balay, per okay wala may kwarta, mapilitan jud sila sa balay na manganak. Pero dapat ang magpaanak naay kaalam sa pag-papaanak ug naa me herbal na tambal para dili ma haemorrhage ang manganak. Sa tribu sukad pa nga ninuno nga ipasa namo sa among mga kabataan. Gusto unta ko ug e.teresado kayo ko, matrain sa Bare Foot Doctors nimu Sr. Eva. SR. EVA: Kung gusto mo mag join, welcome. Walay bayad.

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 45

7/3/2018 2:15:28 PM

MARCELINA (Surigao): Sa Surigao daghan ug herbal plants ug medicine. Ang problema walay training ang mga tao sa paggamit ug tarung aning mga herbal plants. Maong daghan sa among kumunidad under weight ug malnutrition. Interesado din po ako mag train sa Bare Foot Doctors nimu Sr. Eva.

HONEY JOY BANSIL: Luyang dilaw lang po ang gamot sa sakit at sugat.

SR. EVA: Sa lahat ng interested bigyan nyo lang ako ng listahan ng inyung pangalan at numero ng telepono para ma tawagan ko kayo.

SHIRLYN: Implement in preserving herbal plants and hilot. Dapat di mawala ang tradisyunal healing sa next generation.

YOUTH from Guimaras: Prenepreserve po naming ang herbal plants at may livelihood din po kami.

SR. EVA: Pag magpapaanak ako noon, tinatawag ko ang mga hilot at tinuturuan ko sila.

JENNIFER DIAZ (Ayta Youth): BHW po ako sa aming kumunidad. Once a week lang po pumupunta ang aming mid wife. May herbal din po kami at paghindi na po kaya dinadala na po namin sa hospital. JAICA: May mga herbal po kaming mga ginagamit sa aming community. JOMAR: Herbal Medicine sa aming community kasi malayo po ang hospital. Gusto po naming mag join sa Bare Foot doctors. Pero ang problema di po sila marunong magbasa at magsulat. SR. EVA: Sana marunong magbasa at magsulat.

SR. EVA: Exercise at balance diet.

MIKS: Malaki ang pagtanggap at kinikilala ang angkop na kultura ng mga tribu. Joint Memo circular (DOH, NCIP, DILG) signed. • Siguraduhing may malinis na tubig • Angkop na serbisyo ng kalusugan • Payagan ang mga buntis na manganak sa sariling pamamahay MON: Minsan ang LGU hindi IP sensitive and IP inclusive. Hindi gagalaw ang mga Mayor kung hindi kukulitin. SR. EVA: Wag na tayong makipag-away sa mga gobyerno at sa Mayor. “Pakita nalang na gumagawa tayo ng tama at sinsero tayo at along the way sila na ang magsasabi na tutulong kami.”

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 46

7/3/2018 2:15:28 PM

MON: “Passion on Health initiatives will lead to the betterment of the IP communities.” MIKS: “Recognize ko lang ang interes ng kabataan sa usaping pang kalusugan.” 4 Priority Health Issues: 1. Panganganak / pagbubuntis 2. Maternal Nutrition and child care 3. Malnutrition 4. Sakit/ malaria

LIVELIHOOD AND ENTERPRISE JENITA EKO – LASIWWAI President, TInalak Social Enterprise founder • Para sa mga kababaihan ng T’boli sa South Cotabato, ang weaving ay bahagi ng kanilang kultura. Ang tradisyong ito ay nagbibigay din ng hanapbuhay sa mga kababaihang T’boli. • Bukod sa pagpapatuloy ng isang tradisyon, tinatag niya ang LISIWWAI para tulungan ang mga kababaihang T’boli na maging financially independent at bigyan sila ng boses sa kanilang kumunidad. • Ngayon, mayroong 85 members ang LASIWWAI. Prioridad nila ang 2 programa na peace at multiculturalism at poverty reduction. Binigyan ng kaalaman ng LASIWWAI ang mga kababaihan na gumawa ng magagandang produkto na pwede nilang ibenta sa ibat ibang pamaraan.

RANDY HALASAN - RM Awardee • Bilang isang public school teacher, lubos nyang pinagbuti ang pag aaral ng mga batang Matigsalog at isinasaayos ang kanilang paaralan. • Ngunit naisip niyang hindi lang edukasyon ang kailangan ng kanyang mga magaaral pinagbuti rin nya ang pamumuhay ng kumunidad ng Matigsalog. Sinikap nya na mag umpisa na ang hanap buhay na maaring pagyamanin ng mga Matigsalog sa habang panahon. • Kasama ng mga IP leaders, tinatag nya ang Pegalongan Farmers Association. Naghanap sya ng tulong para sa kumunidad mula sa ibat ibang pribadong organisasyon at ahensya ng gobyerno. Dahil sa kanilang pagtutulongtulong, nakapagpatayo sila ng rice at corn mills, coffee grinder at roaster, multi-crop sheller, seed bank, at isang carabao dispersal project. • Noon 2015, naging bahagi rin ang mga Matigsalog ng isang forest rehabilitiation project. Natamnan nila ng puno ang 70 has. JENITA EKO • Corporate business is often associated by their corporate social responsibilities while social enterprises centralized the welfare of the people and the environment. • As part of the indigenous tradition, women had no right to give their insights and perspectives. Men were always the hero in any aspect of life and were naturally polygamous. Gender inequality was very much rampant in the old days and women were highly discriminated because of their weaknesses and incapacities. Gender sensitiveness unfortunately did not exist. • Through creating a social enterprise for women, we not only promote the rights of the women but also help preserved the weaving practices of Tiboli tribes. The principle of double effect seems to suit this case wherein we don’t only restore gender balance but also step toward building a self sustaining enterprise and a long lasting arts and culture.

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 47

7/3/2018 2:15:28 PM

• The value proposition was to craft an authentic and high quality Tnalak (made from abaca fiber) and other Tiboli tribal accessories (e.g. beads). The more genuine the Tnalak is, the more it becomes expensive. • Challenges: - Proliferation of low quality Tnalak products in the market - Total dependency of the family on Tnalak production • Achievements: - The enterprise had already been registered for copyright (not being patented because it was already discovered by their ancestors). - Had already established a kinder school that teach the children indigenous KSP. - Provide training for children (e.g. beans making) - Nagkaroon ng patubig. (Every house can access the water for free with the condition that there should be no more wife beating by the husbands.) RANDY HALASAN • Understand how one’s life and experience can help build the relationship with the community • Poverty is not a hindrance to reach your goals in life; rather it would be a strong foundation to step on while working on those dreams. • Be an agent of change • You would not achieve a good quality of education if the pupils are hungry. • Building an association requires commitment • In Matigsalog community, specifically in Pegalogan, what I observed was that they had no durable crops. • To be an effective leader, one should have the transparency in order to develop the trust from the people • Organized the Pegalongan Farmers Association in 2012.

• Difficulties encountered: - lack of funds - registration process of government agencies - lack of knowledge about the importance of farmers’ association - doubtful support from the NGOs and government agencies • Initiatives of the Farmers’ Association: 1. Establishment of the nursery through bayanihan. 2. Solicited donations of the polybags from individuals. 3. Conduct regular meetings and assessment of the project. 4. Registered the association with government agencies. • Objectives of the Association - Transparent leadership - Shared prosperity - People empowerment with responsibility. - Strengthened unity - Program sustainability • No matter who you are or what you are leading, it is how you behave as a leader that matters. And it matters a lot. It makes a difference. You make a difference. We believe it as right, and even the responsibility, of all young people to look into their hearts, determine what they believe in, and by acting on that belief make the world a better place.

SHARING AND DISCUSSION RODOLFO JR.: The problem in our community was the gap between the elders and the youth. The involvement of the youth in terms of decision making and planning was not recognized. Probably due to culture-based practice, the youth did

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 48

7/3/2018 2:15:29 PM

not have authority to question the elders on what they were implementing. But, at present, practically speaking, the youth should now be involved in planning because they are already considered a sector of the society and they are the future leaders, a fact that we can’t change. RANDY: Every sector in the community should have clear roles and responsibilities. The scope, limitation and boundary (officials, position, rules, responsibilities, sanctions, etc.) should also be clear to everyone in the community for them to be able to focus. If you want to become a leader, you should be a good example to others. For the youth, try to facilitate, organize or initiate a plan but, as a sign of respect to the elders, let them take the action. JENITA: Women had not been involved in the decision making arena. A leader should possess integrity. Establish a linkage with your people. Never let your ego rule over your perspective. RODOLFO JR.: Big corporations at first offered irresistible offers. But, at the end of the day, the deeper negative motives were revealed once they got what they wanted. ENRIQUEO: Guimaras produces the sweetest mango in the world (exports). Women produce native products but the problem is that they struggle for capital. SEGUNDO: In Mindoro, they produce kalamansi products and have a school owned by the tribes.

REYNALDO: The community is known for wild honey production SISTER VICTORIA: Boracay has little land for farming so what they did was that they concentrated on tourism. They are good in soap making, in fact this is the community’s commodity. They tried to set up a cooperative but the CDA has a numbers of requirements. IAN: Engaging in business isn’t a piece of cake at all. 2-5 years of immersion in the community and it is still considered in incubation. PILITA (Palawan): Hope to have a business permit for almasiga processing.

PEACE & HUMAN SECURITY Speaker: TIMUAY ALIM BANDARA, IP leader of Teduray tribe from Upi, Maguindanao TJG Peace, Justice and Development Major Concerns: • Identity • Ancestral Domain • IPRA as a social justice legislation

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 49

7/3/2018 2:15:29 PM

Initiatives: • Engaged with Assisi (e.g. peace paths) • Involvement in various Activities (e.g. Tribal March for the forest, water systems, gardening, salugad, etc) Hindrances: • Installation of IPMR • Armed conflicts Ways • Full implementation of IPRA • Full participation in the of peace process • Strengthen partnership with NGOs

Speaker: ATTY. REUBEN DASAY LINGATING, OPAPP Consultant and Chairman of IPMR from Zamboanga Peninsula GRP-IP PEACE PANEL 3 Major Roles: 1. Peace talks 2. Bangsamoro peace process 3. Emergency situation Problem encountered: • Lack of knowledge about IP rights Ways: • Patibayin pa ang IPRA • Nakabatay sa native title ang Ancestral Domain

DIALOGUE: Tanong: FRELYN: Kahit native title na ang lupang ninuno ay bakit napapasok pa rin ito ng mga investors, plantations, companies, etc.? Sagot: ATTY. LINGATING: • Ang basehan ng lahat ng batas ay ang ating saligang batas. Kilalanin dapat na ang lupa ay pagmamay-ari ng community, samantalang ang natural resources ay sa estado. • Ang lupang ninuno ay hindi sumusunod sa classification ng public domain sapagkat ito ay private property ng community. • Dapat dumaan sa FPIC (NCIP) at DENR, bago makapasok sa ancestral domain ang mga investors • Iwasan ang pagiging “land dealer imbis na leader” Tanong: JOHN: May kaibahan ba ang ancestral domain sa ancestral land? Sagot : ATTY. LINGATING: • Ang ancestral domain ay ang territory o community. • Ang ancestral land ay ang lupa mismo na ginagamit para sa cultivation. • Ang ancestral domain ang siyang binibigyan ng NCIP ng land title. • Pagwala na ang territory, ang ancestral land na ang binibigyan ng titulo ng NCIP. • Ang ancestral land title ay deduction na sa kabuuang porsyento ng lupang ninuno.

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 50

7/3/2018 2:15:29 PM

Tanong: RIMO: Ano ang maaaring gawin sa mga tribal leader na nagbebenta ng Ancestral Domain? Sagot: ATTY. LINGATING: • Ang ancestral domain ay hindi pwedeng ibenta ng basta-basta dahil ito ay sumasailalim sa Customary Law sa mismong tribo. • Harapin at bigyan ng solusyon ang problema bilang komunidad, hindi indibidwal. • Tandaan natin palagi na ang lupang ninuno ay para sa susunod na henerasyon Tanong: CHRISTIAN DANE: Bakit hindi ni- rerecognize ng Eco- Zone ang CADTI? At ano ang dapat naming gawin? Sagot: ATTY. LINGATING: • File a case. • Eco-zones shouldn’t recognized themselves as the owner of the land. Tanong: JOHN PAUL: Paano ma-recognize ng mga CPP-NPA at MILF ang karapatan ng mga katutubo?

Sagot: ATTY. LINGATING: • Magkaiba ang paniniwala /ideolohiya • They don’t recognize the importance of the tribe that would improve the community. • Ang tingin nila sa mga katutubo ay” pesante”

OVERALL OBSERVATIONS Mga Problema: • Lack of knowledge ukol sa IP rights • Discrimination • Ang mga tribo na kumikilos ay kulang sa siyensya • Ang mga advocates sa IPRA ay pinapatay • Walang katapusan na pananakop ng mga komunista sa mga katutubo Mga Paraan/ Hamon: • Mga seminars and workshops sa mga katutubo ukol sa IPRA Law • Edukasyon • Pakikipag-ugnayan sa mga ahensya ng pamahalaan at NGOs • Stand for our rights as IPs • Malakas at matibay ang pagkakaisa ng mga katutubo sa pagharap ng mga problema • Unawain ang ipinaglalaban nating mga katutubo kahit sa maliit na paraan lamang.

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 51

7/3/2018 2:15:29 PM

MODERATOR SUMMARY PIO FUENTES of ADFI: • Ang pagkilala at pagprotekta sa lupaing ninuno ang tinututukan sa pagbabahaginan ng mga kalahok na nabibilang sa peace and justice. • Paigtingin ang pagbibigay ng pag-aaral ukol sa IPRA Law at kaakibat na polisiya nito • Paigtingin ang pagresolba ng mga issues ukol sa lupaing ninuno na dapat ay may pahintulot (FPIC) • Pagpaparami ng partisipasyon ng mga katutubo sa usaping pangkapayapaan hindi lang rebelde laban sa gobyerno • Pakikipag-ugnayan sa mga ahensya ng pamahalaan tungkol sa mga pribadong grupo na walang pahintulot na pumapasok sa lupang ninuno. MERLYN: Bukidnon is well known for arabica coffee production. The problem is the lack in micro-financing given there is a volume of production. General • There should be no timeframe in helping/ supporting the IPs • Lack of capital and processing of business permit. • In business, networking is very much important for sustainability After the breakout sessions, all the participants returned to the plenary hall for the presentation of the highlights of the dialogue. Everyone proceeded to the Las Palmas Hotel for dinner and the summit’s Solidarity Night, which was hosted and led by the IP youth.

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 52

7/3/2018 2:15:37 PM

Day

Reaffirming Our Commitments in Advancing Rights towards Sustainable Development “Sana mabigyan ng pagkakataon ang ating mga boses na mapakinggan.” — Vice President Leni Robredo

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 53

7/3/2018 2:15:40 PM

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 54

7/3/2018 2:15:43 PM

n the final day of summit, in her Solidarity Message, the Vice President of the Philippines, Atty. Maria Leonor ”Leni” G. Robredo, remembered how her late husband, former DILG Sec. Jesse Robredo, valued the IPs by giving them a voice in the local legislative councils. Though IPs live simply, she wondered why their needs have not been fully met. VP Leni shared the stories of people helped by her Office, and many of them are IPs because this is a sector closest to her heart. She hoped that government becomes more proactive in giving significant interventions to the IP communities. The participants had a photo opportunity with VP Leni before she left the summit. Afterwards, the breakout session on Planning and Ways Forward of the six ethnographic regions plus the youth sector began.

from the IPRA as well as some challenges. He lauded the success of the summit. In their responses, IP leader, Jerry Diaz, and IP youth, Ronalyn Floro, focused on gratitude and accepted the challenges posed by the speakers to be more vigilant of their rights. In his closing remarks, Ambassador Howard Dee recalled how the IPRA Law came to be. He mentioned the people he has journeyed with to make it a reality and thanked them. He expressed the wish that, for the next summit, we will be able to pay a debt of gratitude to Bishop Francisco Claver.

Tebtebba’s Atty. Jennifer Corpuz gave a synthesis of the group outputs.

Ms. Victoria Elisa Aquino-Dee briefly spoke upon the invitation of Amb. Dee. She expressed gladness to see all plans of the IPs. She promised to extend assistance and asked everyone’s help to make things happen.

House of Representatives member, Congressman Teddy Baguilat, an IP himself, spoke about the successes of the IPs

Finally, Mr. Benjamin Abadiano thanked everyone who made the summit possible and invited everyone to a luncheon celebration. 55

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 55

7/3/2018 2:15:48 PM

Solidarity Talk: VICE PRESIDENT LENI ROBREDO • Pasasalamat sa pag-imbita sa isang masayang pagtitipon. • Isang lawyer / abogada para sa mga basic sectors. Tinitulungan magsasaka, mangigisda at mga katutubo. • Mentioned about the challenges and accomplishments made when she started as a lawyer back then. • Isang aral na napulot sa pag tulong sa ating mga kaibigang katutubo: yung pakiramdam nila na hindi sila masyadong nabibigyan ng boses, hindi masyadong pinapakinggan. • Jessie Robredo (former Secretary of DILG): Isa sa mga pinaka unang nagawa niya ay ang pag issue ng Department Order for the local legislative councils na magbigay ng space for the IPs na umupo at marinig ang boses. Ngunit, marami pa rin sa ating gustong mangyari ang hindi pa nangyayari. Sana mabigyan ng pagkakataon na mapakinggan ang ating mga boses. Napakaraming programa para sa mga katutubo pero bakit kaya ganun at kulang pa rin yung pakiramdam ng mga katutubo, Marahil isa sa mga pinag-uugatan nito ay dahil hindi pinapakinggan kung ano yung gusto niyo, madalas iba yung nag-iisip ng programa para sa inyo pero hindi naman tinatanong ano ba talaga ang mahalaga sa inyo. Engagements and Interactions • Launching of Istorya ng Pag-asa; to counter / change the conversation para imbes na galit ay yung mga magagandang bagay ang pinaguusapan Featuring stories of ordinary people na nagdaan sa mahihirap na pagsubok ngunit nagtagumpay sa huli. - ROGELIO: Palawano ng Puerto princesa. Nakapag-aral hanggang high school lang, nag aral ng organic farming. Naka kuha ng award sa agri business. Ginamit ang natutunan para sa tribo. Ang kabutihan doon ay hindi lang para sa sarili pero dinamay niya ang mga kasama niya sa tribo. Nag umpisa sa maliit na pagsasaka. Hanggang sa nakabili ng lupang sakahan, 6 hectares para demo farm para sa tribo. Nakabili ng farm equipment. Nabago ang buhay ng tribo dahil kay Rogelio. 56

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 56

7/3/2018 2:15:49 PM

- BATAK TRIBE of Puerto Princesa: Isang guro na patuloy pa rin na naninilbihan sa kanyang mga kasama kahit bumuti na ang buhay. - SAMA-BADJAO Community, Cabanatuan, Nueva Ecija: City government gave them a small piece of land where they can live on. More than 200 families. Request for dagdag na water pumps were granted easily by the help of various partners. - POLA, Tadjawan at Agta community sa Camarines Sur. No access to electricity. Napakapayak ang hinihingi, nagkaroon ng meeting, at nabigyan ng solar generators. • Hindi malalaki ang pangangailangan, kadalasan simple at payak, kadalasan maliit lang, pero hindi nabibigyan ng atensyon, hindi nabibigyan ng boses at hindi naipapahayag ng maayos yung pangangailangan. Yun yung malaking suliranin na kailangan nating harapin ngayon. Marami kayong pangangailangan, kami ang pamahalaan, kami dapat ang naghahanap ng paraan para sa inyo, na ang boses niyo ay mas lumutang at mapakinggan. She expressed gratitude to Pamulaan Center for Indigenous Peoples-hindi lahat nabibigyan ng pagkakataon, mabuting may ganito at nagkakaroon ng platform para maipahayag ang pangangailangan, nagkakaroon ng pagkakataong makapag-aral na may respeto sa kulturang pinanggalingan na hindi pinipilit na umayon sa kinasanayan ng iba. • Angat Buhay Program: tulungan ang pinaka mahihirap na lugar, kadalasan lugar ng mga katutubo-malalayo at mahirap puntahan. Kailangang tulungan talaga na makapaghanap buhay ng maayos na naaayon sa kulturang nakasanayan, kailangang tulungang mabigyan ng boses sa pagplaplano ng programa. Hindi pwedeng kami ang nagplaplano para sa inyo, kailangang kayo ang nagplaplano para sa sarili niyo at andito lang kami para tumulong. Marami ng nagawa pero marami pang dapat gagawin. Sana sa darating na panahon, yung inaasam natin na pansin at boses ay maibigay sa atin, ay makamtan din natin sa tulong mga iba’tibang ahensya at support groups, CSOs. • Nagpapasalamat ako sa inyo at humihingi ng pasensya sa limitasyon ng aming trabaho. Pero pag tayo ay nagtutulungan, kapag hindi natin sinasaraduhan yung ating pag-uusap, wala namang imposible na

hindi pwedeng maging possible at yun yung pinakadahilan kung bakit tayo nagtitipontipon. • IPRA. After 20 years, anong mabuting naidulot, anong inaasam, anong hindi pa naibibigay. Anong gagawin pa? • Salamat sa mainit na pagtanggap ngayong umaga.

Synthesis: Presentation of the planning Outputs: ATTY. JENNIFER CORPUZ OF TEBTEBBA • Gave short overview of what happened since Day 1. - Celebration and pagbabalik tanaw Nasukat ang lupa at may CADT na ibinigay, nagkaroon ng mas matinding pagpapahalaga sa lupaing ninuno at sa kalikasan. Nakasali ang ilan sa FPIC at napakinggan ang kanilang desisyon. Development plans at livelihood assistance, at pondo na inilaan para sa livelihood projects para sa community. Edukasyon: nagkaroon ng IPED framework, IP schools, scholarships, School of Living Tradition. IP prioritization in job opportunities, height waver para makasali sa ibang ahensya ng gobyerno. Iba’t-ibang programa ng gobyerno katulad ng 4Ps, MCCT, pambayad ng hospital, programang pangkalusugan particularly for IPs. Nabigyang pansin ang issues sa kababaihan Nagkaroon ng IPMR, JAO - Suliranin Patuloy ang kahirapan sa pamayanan ng katutubo Pagpasok sa development aggression Review of FPIC guidelines Hindi maayos na pagpapatupad ng ADSDPP IPMR, ang ilan ay di nakakaupo at pinipili ng politiko

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 57

7/3/2018 2:15:50 PM

Kabataan: - IEC for IP youth in asserting IPRA rights. - Reforestation projects at IKSP documentation - Cultural revival activities, more engagement for IP youths - IP Youth Summit - Education: matinding ugnayan sa ahensya ng gobyerno para makapagbigay sa kanila ng sapat at appropriate at tulong financial para sa kanilang pag-aaral. CADT: Source of problem-Joint Administrative Order ng DAR, DENR, LRA, and NCIP. Napapatagal ang pagpapatitulo ng lupa ng mga katutubo. Recommendations: Dialogue sa mga kinaukulan at maghanap ng paraan para ma implement ng maayos, mabuti at naaayon sa karapatan ng mg katutubo sa native title. Nagmumungkahi ng tulong mula sa ahensya at support groups ng implementasyon ng ADSDPP. Peace process: Assertion sa pagkilala ng karapatan nila sa peace process maging sa MILF o CCP NPA. Kailangan pa rin ng in depth discussion at raised awareness sa karapatan ng mga katutubo. Patuloy na pakikipag-ugnayan sa mga ahensya.

Closing Address:

- Pagplaplano FPIC: awareness raising, information education campaign, ang pondo ay di dapat galing sa kumpanya dahil napakalaking impluwensya, kailangan na baguhin. IPMR: katutubo/pamayanan dapat ang pipili na umupo at di politiko. May ibang di masyadong bihasa sa IP rights kaya dapat magkaroon ng IEC at capacity building para mas maipaglaban nila ang mga karapatan natin sa local legislative councils.

CONGRESSMAN TEDDY BAGUILAT • Nais kong magbigay pugay sa IP Summit organizers. Pinagmamalaki natin ang ating identity bilang IPs. • IPRA. Maraming dapat palitan sa mga provisions of IPRA. It may not be a perfect law ngunit mahalaga na kilalanin natin, dahil sa ilalim ng batas ng Pilipinas, kinikilala tayo dahil sa IPRA. Mapalad tayo dahil may IPRA. Sa Pilipinas lang may IPRA. • Mentioned the following success indicators: - Mula ng magkaroon ng IPRA, mas marami ng mga katutubo ang nakaalam na mayroon tayong karapatan, mas maraming katutubo

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 58

7/3/2018 2:15:51 PM

ang nagkaisa upang ipaglaban ang karapatan. Mentioned about IPED. Kabataan ang tutulong upang ipamahagi sa ating mga kababayan na mayroon tayong rights under our laws, na kinikilala ang ating identity as IPs, recognizing our ancestral domains, own decision making process and FPIC. Ano ang magagawa natin para sa ating sariling pamayanan? Malinaw na ang pipili sa IPMR ay hindi politico kundi kayo ang community. JAO-mas tumingkad ang problema. Palitan na ang JAO. Peace process: dapat kasama ang IPs sa peace panel ng pamahalaan, kasama sa peace negotiation within the government, between MILF, MNLF and Phil. Government. Dapat bago tayo magkaroon ng kasunduan hinggil sa kapayapaan kilalanin muna na andun na ang mga IPs. Federalism /autonomous state dapat kikilalanin ang ating ancestral domains. Ano ba ang posisyon ng mga liders na nagtutulak ng federalism hinggil sa mga ninunong lupa at sa ating karapatan? FPIC: Mahirap magkaroon ng perfect FPIC. Ang proceso ng pagpasya ng mga katutubo mahirap ilagay sa isang papel. Traditonal making process and bureaucratic process ng FPIC. Sana nagkakaisa tayo ng posisyon pagkatapos ng mahabang diskurso. Alamin ang pros and cons and sa decision making dapat consensus. Ginagalang ang pasya ng iba. Kami sa Kongreso, ang tungkulin ay magsabatas. Itinutulak natin: IPED Bill, kung saan kilalanin ang sariling IP Curriculum, schools for living traditions, at karagdagan na budget. Indigenous Communitiesâ&#x20AC;&#x2122; Conservation Areas. Sagradong lugar na dapat tayo mamahala sa pagtanggol hindi na kailangang ang DENR. Karamihan ng sagradong bundok ay nasa ilalim ng Ancestral Domain, supported by BBM at NCIP, pagkilala sa secret mountains and forest, lakes at river na ang dapat mamahala at magpapasya ay ang katutubong pamayanan. Sa kasalukuyan, nasa NCIP pa, mahaba pang usapan at hopefully next week maipasa at maisulong sa Senado. Anti Discrimination Bill. Tutulong tayo sa pagsabatas sa mga katutubong karapatan ngunit nasa kamay natin paano natin gagamitin ang mga rights, alamin at ibahagi sa iba, at magkaisa na 59

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 59

7/3/2018 2:15:52 PM

ipaglaban ang ating mga karapatan. Bagamat maraming gustong tumulong minsan tayo mismo ang makakatulong sa ating mga sarili.

Response from IP Leader: JERRY DIAZ, AETA-MAGANTSI Una sa lahat, magandang tanghali sa lahat. Ang inyong mga mensahe ay magiging aming baon. Ang IPRA ay ating katutubong batas. Sana po ay patuloy na tulungan upang magkaroon ng boses ang lahat ng IP sa Pilipinas. Lalong higit sa mensahe ng ating Vice President, alam ko na hinamon tayong lahat at nabigyan ng kaalaman lalo na sa IP leaders at kabataan. Nagpapasalamat kami kay Cong. Baguilat. Itong mga mensahe ang magagamit naming sa kanya kanyang pamayanan, dahil magiging baon din ito sa bawat leader. Maraming salamat sa loob ng 3 araw sa pagpapalitan ng pananaw at pagbabahaginan lalo higit sa mga kabataan, na magiging modelo at daan sa pagpapatuloy sa pagsulong sa karapatan ng tribo. Salamat sa Assisi sa pagkakataon na magtipon at makakuha ng aral at hamon. Nawa ay patuloy tayong patnubayan ni Apo Namalyari. Response IP Youth Leader: RONALYN FLORO, MANOBO AGUSAN Salamat sa lahat ng bumuo ng summit. Sa pagbigay ng oportunidad na makibahagi sa usapin sa realidad na nanangyayari sa komunidad. Mas napaigtad ang aming sarili sa pag harap sa hamon na kasalukuyang kinakaharap ng aming tribo. Salamat kay Vice President at Cong. Teddy, dahil sa inyo mas napalawak ang aming pag-asa na ipaglaban ang aming mga karapatan. Umaasa po kami na makakamit namin ito sa mapayapang paraan na may gabay ni magbabaya. 60

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 60

7/3/2018 2:15:53 PM

Closing Address: AMB. HOWARD DEE ”First of all, I would like to apologize for my absence in the past few days. Atty Leonen, Sedfrey, Miks, Girlie and others. What I must say is that my generation has already done its part. And we should move on to the next leaders. I’m so happy to see so many young leaders. Viel is the proof. The IPRA law was a product of the national peace conference, a project that was presented to former President Corazon Aquino, who negotiated wholeheartedly despite negative feedback from her Cabinet. The conference was headed by two distinguished persons, former President Diosdado Macapagal and Justice Cecilia Munoz Palma.” Amb. Dee cited Bishop Francisco Claver as Chief Advocate of the IPRA Law: “He was my mentor. I was working with him for the national peace conference. His work was to coordinate 17 various agenda into one national peace agenda. He placed the IPRA Law on top of the agenda. We could say that he was the father of IPRA Law. At his funeral, a delegation of Ifugao leaders came to Ateneo to attend the funeral mass.” “I hope in the next summit we would find time to pass a resolution to pay tribute to Bishop Claver, an Ifugao, who was prime mover among the Bishops for IP rights.”

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 61

7/3/2018 2:15:57 PM

MS. VICTORIA ELISA ”VIEL” AQUINO-DEE ”Magandang tanghali po. Marami pong alam si Amb. Dee kung paano ang IPRA ay nabuo. Masaya ako na marami kayong nalistang dapat irequest at ipaglaban. Sana nga po maipaglaban ang ating mga karapatan at maayos na ang kabuhayan natin lahat. Tulong tulong po tayong isulong ang karapatan ng mga katutubo.”

Acknowledgements by MR. BEN ABADIANO Closing Prayer: BANGGI, LIGAYA LINTAWAGIN (Mangyan-Alangan from Mindoro)

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 62

7/3/2018 2:16:03 PM

Day

PLANNING OUTPUTS

REGION I, II & CAR ISSUES/CHALLENGES • Disregard of the FPIC process (money involved)

RECOMMENDATIONS

ACTIVITIES

• All out information (engaged community membersparticipation) • Project proponent should go thru and pass the community consultation • NCIP to review the FPIC guidelines (Expenses during the FPIC process should be shouldered by NCIP)

• Information and Education campaign

• Selection of IPMR

• Should be the choice of the community • DILG to strictly monitor/review the selection process

• Community assembly for the selection of IPMR based on customary law

• Lack of capacity to assert rights (IPRA Awareness) / Lack of information on IP rights in the local language

• NCIP and other NGOs to conduct • Capacity building/trainings capability building and awareness raising on IPRA

• Conflict towards customary laws/ ordinances/home burial

• LGU to review existing ordinances • Translation of IPRA to local dialects • Make available copies (IPRA)

• Community consultation with the LGUs

PERSON-INCHARGE NCIP, NGOs, community leaders and members

Community leaders and members, NCIP, DILG (LGU-budget department) NGOs, NCIP

ISSUES/CHALLENGES

RECOMMENDATIONS

ACTIVITIES

PERSON-INCHARGE

• Inappropriate selection/ implementation of social services - Philhealth - 4Ps - Scholarships

• Identification should be community-based • Implement/follow customary process

• Revised rules and policies of concerned agencies together with the community

NCIP, LGU, community, NGA, DSWD

• Access to basic services • Education - Textbooks about IPs - Lack of IP teachers

• Add more IP teachers or IP schools • DepEd to allow hiring of para-teachers (employment opportunities) • IP books should be validated by the IPs

• Ethnographic documentation of cultural history and heritage

Community, NCIP

• Health - Lack of medicines - Lack of support to traditional home birthing

• DOH to provide medicines, trainings and midwives

DOH

LGUs

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 63

7/3/2018 2:16:04 PM

REGION III and Rest of LUZON ISSUES / CHALLENGES REGION V • CADC • Poverty (Kakulangan ng Hanapbuhay)

REGION III • Mining (Zambales)

ISLAND GROUPS and Rest of VISAYAS

RECOMMENDATIONS

ACTIVITIES

PERSON-INCHARGE

Conversion to CADT

Funding from National Government

NCIP, tribal Council

Sustainable Livelihood

Source out from different NGOs and Government Agencies

ASSISI Foundation and different Partner Agencies, Tribal Council, Government agencies

Pagatanim sa lugar na pinagputolan ng punong kahoy ng mga Korporasyon

Gagawa ng Nursery Tree Planting

• IPA Waters • Private Sector • DENR and different agencies / partners • IP Workers, DA

• Ranchero

Magkaroon ng relasyon ng NGP sa Aeta Mag-antsi- CADT

Dialogue

Chieftain, Elders, Execom LABAYKU

• Philippine Air Force Military Reservation

Makipag ugnayan sa Organisyon ng mga Aeta Mag-Antsi

Magkaroon ng Dialogue

LABAYKU Execom, Elders and Chieftain

• GREEN CITY

Iaward ang CADT ng Aeta MagAntsi

Follow up ang pag-release ng CADT sa ADO, NCIP.

LABAYKU Execom, Bayani Sumaong, Jerry Diaz, Lito Diaz

• ADSDPP

Isulong ang ADSDPP

Itumingi ng tulong sa mga Ahensya

NCIP, DENR, LGU, DAR,CSO’s

RIZAL • CADT

Awarding ng CADT- ASAP

Humingi ng Legal at Financial na tulong mula sa Support Groups

IP leaders, Support Groups, NCIP

Palakasin ang IPRA

• Lobby sa NCIP • IEC para sa komunidad • Dayalogo sa mga ibat ibang Ahensya • Humingi ng tulong sa mga Support Groups

ISSUES/CHALLENGES

RECOMMENDATIONS

PERSON-IN-CHARGE

NCIP • The application process of CADT • To write a letter to Pres. Duterte suggesting either the as well as the issuance was very abolition of JAO or changing the guidelines and policies slow. Some factors were the • CLOA to CALT/CADT –linawin dapat ng NCIP DENR and JAO • Collaboration between NCIP, DENR, IP leaders and other • No concrete documentation of IPs government agencies in the implementation of IPRA • Revisit the requirements for CADT

DENR IP leaders NCIP LGU representatives Other support groups

• Comply with scholarship requirements

• The NCIP should inform the IP and other related sector ahead of time about any change in the administration, rules and regulation and specially the guidelines • To set clear boundaries and limitations between traditional and governmental politics • Make sure that the scholarship grantees are those who really have no capacity to get education.

NCIP NCIP Education Committee IP leaders Teachers

• IPMR - Selection intervention by the Mayor - No clear basis of selection - Influence from political factors - Di maayos na pagpili ng IPMR

• Strict implementation of the scholarship guidelines and rules. • Lower grade average • Follow the traditional way of choosing an Indigenous leader • Assessment of the guidelines of selecting and IPMR should be strictly implemented by the DILG

NCIP Executive Director IPMR Indigenous People in the community IP leaders DILG

• FPIC - Not strictly implemented - Numerous projects yet it doesn’t undergo consultations on

• The guidelines and rules should be revised and strictly implemented • Any complaint should be documented so it will be easy to make follow ups • Strengthen the capacity of the leaders • NCIP should Inform ahead of time if there are any changes to the policies

NCIP IPMR LGUs Other Related Agencies

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 64

7/3/2018 2:16:04 PM

ISSUES/CHALLENGES DENR • overlapping projects not related to the needs of the IP communities

DEPED • Not all teachers know IPRA • Discrimination among the IP children from mainstream children LEGAL JUSTICE SYSTEM • Low access to legal aid

RECOMMENDATIONS

PERSON-IN-CHARGE

• To have a regional conference and dialogue with the DENR and other LGUs • Let the people speak for their needs • To offer a sustainable development project that directly addresses the needs of the IP communities • NCIP should know and inform the people and other agencies on what are the existing organizations, NGOs, agencies and other stakeholders working/operating in the community and engaged in regional consortium.

NCIP DENR IP leaders LGUs IPs in the affected community

• Ask assistance from Assisi and Cartwheel • Implement the rule “an IP teacher for IP communities” • Orient all the teachers about the existence of IPRA to lessen or eliminate discrimination.

DepEd officials Teachers Assisi / Cartwheel

• Ask legal help from PANLIPI • There should be enough lawyers to handle IP problems • Legal assistance for legal needs of IP

PANLIPI

WESTERN & NORTHERN MINDANAO PERSON-INCHARGE

ISSUES/CHALLENGES

RECOMMENDATIONS

ACTIVITIES

• Ancestral Domain and natural resources - matagal na proseso sa pag clain ng CADT - pag-agaw ng ancestral domain - hindi kinikilala ang pagmamay-ari ng lupa

• Itigil ang pag-agaw sa ancestral domain • kilalanin ang pagmamay-ari na lupa • Pagwalang bisa ng JAO • gawan ng paraan upang mapadali ang pagclaim ng CADT • Cancellation of the Bane Resolution 211(FEMMATRICS) • Strengthen JAO functions and effectiveness. Change membership with biases • call for support group to help the IPs in their struggle for claim • include IP representative in JAO • Improve IPMR implementation

• Northern and Western Mindanao IP summit for partnership expansion • IEC of IPMR • Letter of request to NCIP for the cancellation of Bane Resolution • Dialogue with JAO by all tribal leaders • request in the form of a Resolution

NCIP JAO Tribal leader

• Pangangasiwa sa pagpapaunlad sa Land Management

• Polidong dokumento sa IKSP • Palakasin ang kakayahan at respetuhin ang IPs

• Magtalaga ng grupo na may kakayahan sa polidong pagdokumento ng IKSP • Review policies of CADT in the community level • IP Partners

NCIP Katutubo

• Human Rights

• Strengthen the participation of women and youth

• documentation of cases NCIP/IPs • IP skills training for case documentation para maging legal • Intensify IEC on IP and human rights

• FPIC

• Proper implementation of FPIC

• During consultation

NCIP/Tribal Liders

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 65

7/3/2018 2:16:04 PM

EASTERN & SOUTHERN MINDANAO ISSUES/ CHALLENGES

RECOMMENDATIONS

CENTRAL MINDANAO ACTIVITIES

PERSON-INCHARGE

• Conflict in Laws

• Aralin ulit ang IRR ng IPRA

• Gumawa ng technical working group ang NCIP

NCIP in consultation with IPs

• Development Aggression in CADT conflict areas

• Malaman kung saan at kung sino ang lalapitan • NCIP should monitor the implementation of ADSDPP

• Magkaroon ng information and education campaign (IEC)

NCIP Initiative ng tribal leaders

• IPMR/ Tribal leaders (women) - hindi lehitimo - hindi napapakinggan

• Palakasin ang IPs • Dapat ang NCIP ay handang tumugon kaagad-agad sa pangangailangan ng isang tribo • NCIP Resolution on IPMR • Genuine participation of women

• Training of NCIP personnel with Tribal leaders • Leadership training - should be well represented, including women and youth • Para-legal Training • Strengthen IPs - policies in IPMR • Review and amend the local guidelines to include the representation of women in the IPs and in the tribal council

NCIP CSOs Assisi LGUs PANLIPI Foundations/CSR Tribal Council

ISSUES/CHALLENGES

RECCOMENDATIONS

ACTIVITIES

PERSON-INCHARGE

• Ancestral Domain

• Awarding of the approved CADT • Fast track delineation

• Lobbying with the Office of President • Creation of IP committees (4 bundles of IPRA)

NCIP/Assisi/ IP Leaders

• Non representation of IP issues

• Representation of IPs in the special bodies in every LGU

• Institutionalize IP representation in local special bodies • Health, education, MPOC and LDC

LGUs and BLGUs

• Non implementation of • Implement job description for IPs policies in MCCT for IPs - High school graduate - College level

DSWD and LGU

• Development aggression projects in ARMM

• Adherence to FPIC process

• Disseminate and comply with FPIC guidelines and process

NCIP, DENR, LGUs and other agencies concerned

• Scholarship (dapat ipatuloy)

• Ipagpatuloy ang CHED Scholarships • Dagdagan ang courses offered like Medicine • Dapat magkaroon ng IP Doctors

• Continue and enhance CHED scholarship program

NCIP/CHED

• Self-governance and empowerment

• Confirmation/affirmation of IPs NCIP

• Hindi lahat ng IPs at Indigent family ay nasali sa 4Ps at MCCT Program ng DSWD

• Conduct additional household surveys

• Request the DSWD to conduct additional household surveys

DSWD and NHTS (National Household Targeting System)

• IPRA in BBL

• IPs nationwide need to lobby and convince their congressman to support full inclusion of IPRA in BBL

• Lobbying and advocacy

House of Representatives/ Senate

• IPMR in the ARMM

• Adherence to NCIP national guidelines and process

• Disseminate and comply with NCIP /DILG /LGU selection guidelines and process

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 66

7/3/2018 2:16:04 PM

IP YOUTH SECTOR ISSUES /CHALLENGES

RECOMMENDATIONS

(#YIPEACE) • No NCIP satellite office • Assert the right to have a in ARMM satellite office of NCIP.

ACTIVITIES

PERSON-INCHARGE

• Provide Resolution approved by Elders.

TLAYSA

• Youth have knowledge about: - IPRA - IPR, customary law, ethical/ cultural knowledge

• Develop/promote awareness

• Lobbying with NCIP and IP schools to conduct IEC in community and schools about IPRA • Conduct community-based IP Gatherings • Spread/promote #YIPeace

NCIP Local youth organization

• Lack of Data on IP Youth/ Professionals/ not recognizing IP Youth.

• Mapping of IP Young Professionals, out-of- school youth

• Data gathering

NCIP -Local youth organizations

• Pagbaligya sa Yutang

• EIC to the IP communities

Young IP Professors, NCIP

• Deforestation

• reforestation/tree planting

Young IP Professors, NCIP, community, DENR

EDUCATION • Increasing number of drop outs (Higher Education)

• Lobbying with other agencies and support groups for scholarship/financial assistance

CHED. DepEd, NCIP, DSWD

• Lack of school building in far flung areas (access of education)

• Lobbying with the government agencies and NGOs to provide school facilities.

all government agencies, IP teachers, IP Youth, Tribal Council, DepEd, Kadhi, ADF, Pamulaan

• Involvement of IP Youth in CPP-NPA

• Conduct IP Youth Summit

IP Youth Council, NCIP, AFP, OPAPP

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 67

7/3/2018 2:16:12 PM

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 68

7/3/2018 2:16:25 PM

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 69

7/3/2018 2:16:42 PM

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 70

7/3/2018 2:16:48 PM

ANNEXES

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 71

7/3/2018 2:16:53 PM

annexes

SPEECHES “The Plight of Indigenous Peoples within the Context of Conflict Mediation, Peace Talks and Human Rights” ATTY. SEDFREY M. CANDELARIA Dean, Ateneo de Manila School of Law

Abstract: Republic Act 8371 or The Indigenous Peoples’ Rights Act of 1997 (IPRA) was passed by the Philippine Congress in order to address the concerns of the indigenous communities which had received marginal attention through the past decades. Indigenous communities have also been displaced from their lands due to armed conflicts between government soldiers and secessionist groups, particularly the Moro rebels and the communist-led New Peoples’ Army. The Philippines has been privy to peace initiatives with these two groups for sometime now. Political circumstances, however, and legal impediments have periodically stalled the peace processes. It is the author’s intention to focus on the predicament of indigenous communities as they seek a strategic role in shaping the content of peace agreements being negotiated by the Philippine government with the rebel groups. How have the indigenous communities made an impression on the two peace processes through the years? And, have the indigenous peoples’ rights been sufficiently protected in the context of the peace agreements? The author will draw from his own insights on the peace processes and agreements which have been negotiated and even tested before the Supreme Court of the Philippines. Keywords: Indigenous Peoples; Bangsamoro; Moro Islamic Liberation Front; Moro National Liberation Front; Communist Party of the Philippines – New Peoples’ Army – National Democratic Front

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 72

7/3/2018 2:16:54 PM

A. INTRODUCTION When the Indigenous Peoples’ Rights Act (IPRA) was passed in 1997, the indigenous communities around the country welcomed the new framework of protection for indigenous peoples. However, some have expressed some reservations mainly on account of their historical dependence on mining companies which have explored, utilized and developed natural resources within some indigenous lands. It did not take too long, however, for business interest groups to question the new law before the Supreme Court of the Philippines, In the celebrated case of Cruz vs. Secretary of Environment and Natural Resources, G.R. 135385, October 14, 2008, heard by the Justices of the Supreme Court on April 13, 1999 in Baguio City, the heartland of northern Philippine indigenous communities, the Supreme Court on a divided 7-7 vote upheld IPRA. This narrow victory for IPRA would be indicative of further challenges on the implementation of the law on the ground. The concept of ancestral domain rights for the first time had been articulated and codified. This bundle of rights arises from the theory of native title of indigenous peoples which had been glossed over by the colonial legal concept of jura regalia or the regalian doctrine, i.e. “all lands of the public

domain belonged to the state.” This doctrine would pervade legal practice specifically over the exploration, development and utilization of natural resources found in indigenous lands. The present writer is of the view that the on-going peace processes with the Moros and the communists have to grapple with the legal ramifications of IPRA in the context of drafting the text of their respective peace agreements with the Philippine government. In the case of the Moros, the presence of indigenous communities within the proposed Bangsamoro Political Entity adds another layer of contentious issues on land rights which require legal creativity in crafting a peace agreement with the government. On the otherhand, the peace process with the Communist Party of the Philippines – New Peoples’ Army – National Democratic Front (CNN) has entered into the next phase of negotiations on the Comprehensive Agreement on Social and Economic Reforms (CASER) wherein indigenous peoples’ rights are being deliberated within an ideological context.

B. PEACE TALKS WITH THE MOROS 1. A Brief Background The war in Mindanao, the southern island of the Philippines, dates back to Spanish colonial times when Moro leaders resisted the arrival of Christianity and their imposed integration to the Philippines. Animosity among various communities in Southern Philippines continue to this day. Decades of economic marginalization of predominantly Muslim settlements, attributed to historical prejudices evidenced by their lack of effective participation in governance, had caused widespread dissatisfaction among the Moros which fueled secessionist movements. Two predominant groups emerged in separate historical periods. The first was the Moro National Liberation Front (MILF) led by Nur Misuari and the second was the Moro Islamic Liberation Front (MILF).

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 73

7/3/2018 2:16:56 PM

The MNLF entered into peace talks with President Ferdinand E. Marcos in 1976 and signed the Tripoli Agreement. Unimpressed by the implementation of the Tripoli Agreement, the MILF under the leadership of Hashim Salamat posed a secessionist stance under the ideals of radical Islamic revivalism. Under the 1987 Constitution, the Autonomous Region for Muslim Mindanao was created within the national sovereignty as well as territorial integrity of the Philippine Republic. The Misuari Group entered into another agreement in 1996 with the administration of President Fidel V. Ramos. President Ramos also began talks with MILF. However, the assumption into power of President Joseph Ejercito Estrada in 1998 did not bode well for the Moros as the new president declared an all-out war against the MILF. When President Estrada was forced to resign from office in 2001, Vice-President Gloria Macapagal-Arroyo resumed talks with MILF. The negotiations on a separate comprehensive peace agreement with the MILF resulted to among others, the initialing of the Memorandum of Agreement on Ancestral Domain (MOA-AD). 2. The Memorandum of Agreement on Ancestral Domain (MOA-AD), the Comprehensive Agreement on the Bangsamoro (CAB) and the Framework Agreement on the Bangsamoro (FAB) It is of interest to note the issues raised by some indigenous groups to the MOA-AD referring to the use of “ancestral domain” by the MILF to refer to their claim over Bangsamoro lands. This is derived by analogy from the IPRA. A specific problem arose from the indigenous groups occupying their own ancestral domains within the envisioned Bangsamoro Juridical Entity. The manner of resolving this obvious legal dilemma for the MILF is by accepting a proposal from the government negotiating panel to adopt a sentence which states, “that vested property rights shall be respected.” This was derived by the government panel from IPRA itself. Section 56 of IPRA states that “Property Rights within the ancestral domains already existing and/or vested

upon effectivity of this Act, shall be recognized and respected.” The situation contemplated by this provision pertains to non-indigenous occupants inside claimed ancestral domains of indigenous peoples. By adopting this concept of vested rights in the MOA-AD, one could maintain that a safeguard measure in favor of indigenous communities within the Bangsamoro ancestral domain is at least in place. However, the MOA-AD never saw the light of day as it was viewed as a whole by the Supreme Court as indicative of a “secessionist tone” for the Bangsamoro and, possibly, another layer of marginalization for indigenous groups inside the Bangsamoro ancestral domain. The decision of the Supreme Court in Province of North Cotabato v. Government of the Republic of the Philippines Negotiating Panel, G.R. No. 183591, October 14, 2008, nailed down the MOAAD and prospects for a signed agreement with the MILF before the end of the term of President Arroyo. The subsequent government under President Benigno S. Aquino III successfully signed on October 12, 2012 the Comprehensive Agreement on the Bangsamoro (CAB) and the Framework Agreement on the Bangsamoro (FAB) after reviewing the MOA-AD judgment and carefully avoiding the unconstitutional features of the past agreement. Quite noticeable in the CAB and the FAB is the retention of the same safeguard clause “that vested property rights shall be respected.” Under the Part VI, paragraph (2), the FAB states that, “Vested property rights shall be recognized and respected…” The next line under paragraph (3) guarantees that “Indigenous Peoples’ Rights shall be respected.” The consensus among both negotiating panels to retain the safeguard clause is a realization of the constitutional and statutory rights of non-Muslim indigenous peoples and other settlers within Bangsamoro land. Unlike the MOA-AD in Philippine Constitution Association v. Philippine Government, G.R. Nos. 218406, 218761, 204355, 218407 and 204354,

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 74

7/3/2018 2:16:56 PM

November 29, 2016, the CAB and the FAB were seen by the Supreme Court as subject to an implementing legislation through a Bangsamoro Basic Law (BBL) which the previous and present administrations have attempted to shape. It was not necessary for the Court this time to entertain as yet any constitutional concern on the CAB and the FAB until such time that the BBL had actually been passed by Congress. This only means that even the concrete plight of indigenous peoples inside Bangsamoro land will have to wait for a moment until the BBL comes into fruition.

C. THE ON-GOING PEACE NEGOTIATIONS BETWEEN THE GOVERNMENT AND THE COMMUNIST PARTY OF THE PHILIPPINES - NEW PEOPLES’ ARMY - NATIONAL DEMOCRATIC FRONT (CPP-NPA-NDF) 1. A Brief Background The longest-running Maoist insurgency in the world found its roots in 1968 when student activist Jose Maria Sison established the movement. Historical accounts consider the current CPP-NPA as having originated from the Maoistoriented youth faction Partido Komunista ng Pilipinas. In terms of objective, the communist insurgents aim to overthrow the Philippine government in favor of a new state led by the working class and to expel U.S. influence from the Philippines, where socialist state shall rise. Formal peace talks with the Communist Party of the Philippines - New People’s Army-National Democratic Front (CNN) had dragged for twentyfive (25) years. In the 1992 Hague Joint Declaration, both negotiating panels agreed to work for the adoption of the four (4) substantive agreements to attain a just and lasting peace, namely: Comprehensive Agreement on Respect for Human Rights and International Humanitarian Law (CARHRIHL); Comprehensive Agreement on Social and Economic Reforms (CASER); Comprehensive Agreement on Political and Constitutional Reforms (PCR); and, End of Hostilities (EOH). Only CARHRIHL had been signed in 1998.

In CARHRIHL, Part III, Article 2, paragraph 25 seeks to protect “The existing rights of the minority communities in the Philippines to autonomy, to their ancestral lands and the natural resources in these lands, to engage in the benefit from affirmative action, to their participation and representation in the economic, political and social life and institutions, and to cultural and all round development.” It is immediately noticeable that the CARHRIHL uses the term ‘national minorities” rather that the term “indigenous peoples.” Later documents subject of negotiations in CASER, however, would show a more expansive appreciation for the rights of indigenous peoples within the confines of economic development paradigms of the government and CNN. But conceptually, CNN documents would consistently refer to “national minorities.” 2. Recent Revival of Talks President Rodrigo Roa Duterte resumed talks with the communist rebels in 2016 and attempted at an accelerated pace of the peace talks with the incentive to release an unprecedented number of detained highranking members of the movement for the purpose of participating in the negotiations. President Duterte even appointed left-leaning legislators and personalities to the Cabinet and other executive agencies to express his administration’s resolve to accommodate “progressive ideas”. The negotiating panels in this peace process had exchanged working drafts on two substantive agreements, namely, CASER and PCR. The government drafts have consistently applied the IPRA concept of ancestral domain rights, including the internal self-determination of indigenous peoples. Ancestral domain issues have figured prominently in light of the CNN’s draft on social and economic reforms, particularly on absolute state ownership of natural resources. A detailed enumeration

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 75

7/3/2018 2:16:56 PM

of indigenous peoples’ rights, on the other hand, had been crafted in the government draft on political and constitutional reforms, even addressing rectification of historical injustices. In the government social and economic reforms draft, the rights of indigenous peoples are emphasized in relation to the implementation of development and economic projects, demilitarization of ancestral domain areas and preservation of cultural institutions. During the stalled fifth (5th) round of talks in May, 2017, the government panel invited a representative of the indigenous peoples to be part of the official delegation and put forward indigenous peoples’ concerns, especially security within their ancestral domains. The inclusion of an officially designated representative of the indigenous peoples for the peace talks with the communists is a remarkable development. This is expected to generate trust in the process and provide a mechanism to course directly to the leadership of the communist rebels, through the government negotiating panel, ground issues of indigenous communities caught in the middle of the continuing armed conflicts.

D. BEYOND THE LETTER OF THE LAW AND PEACE AGREEMENTS An often quoted statement from Justice Oliver Wendell Holmes, Jr. emphasizes that “The life of law has not been logic but experience.” This finds application to the predicament of indigenous peoples caught in the armed conflicts in the Philippines, particularly when one examines the litany of grievances put forward by these communities in various fora.

IPRA has been in place for twenty years (20) now. Its fragile status as a controversial legislation in 1997 continues to be threatened by different interests. Undeniably, resource-based interests immediately come to mind. Even peace agreements reflect the strategic relevance of respect for indigenous peoples’ rights to land and their culture as aspects of selfdetermination. But this is as far as it goes at the moment because these agreements are signed between the Philippine government and the respective rebel groups. This article demonstrated that indigenous peoples had marginally made an impact on the earlier peace initiatives. The passage of IPRA, leading to the affirmation and codification of indigenous peoples’ rights, served as a potential deterrent to another layer of marginalization through exclusive peace agreements which may only pay lip-service to the plight of indigenous peoples. The author’s exposure to and modest engagement with indigenous peoples in the Philippines confirm the tranquil attitude of most of these communities historically. Peace is at the core of their culture and justice system. Our formal legal system had, in fact, drawn from the dispute settlement mechanisms of indigenous peoples. Peace negotiations embroiled in the technical niceties of proposed agreements could benefit from the simplicity of indigenous modes of arriving at a peaceful and harmonious relationship within their communities. So should it be with rebel groups and the Philippine government.

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 76

7/3/2018 2:16:56 PM

IPRA@20: Nurturing Indigenous Peoplesâ&#x20AC;&#x2122; Initiatives in Advancing Rights towards Sustainable Development ATTY. LEONOR T. ORALDE-QUINTAYO Chairperson, National Commission on Indigenous Peoples (NCIP)

Noong 1997, dalawampung (20) taon na ang nakalipas, isinabatas ang Indigenous Peoples Rights Act o IPRA upang ipatupad ang mga karapatan ng mga katutubo. Sa ilalim din ng batas IPRA, ang National Commission on Indigenous Peoples (NCIP) ang pangunahing ahensya ng pamahalaan na magpapatupad sa batas na ito. Marahil tinatanong ninyo, pagkatapos po ng dalawampung (20) taon, nasaan na ang IPRA. Naging makabuluhang ba ang batas IPRA? Nasaan na tayo sa pagsasakatuparan ng karapatan ng mga Katutubong Pilipino? Mahalaga din na tanong ay kung saan patungo ang pagpapatupad ng IPRA sa susunod na sampung (10) taon lalo na sa programa na may kinalaman sa sustenableng kaunlaran. Bilang pangunahing ahensya na nagproprotekta at nagsusulong sa mga interes ng mga katutubo na may pagsasaalang-alang sa kanilang mga paniniwala, kustombre, tradisyun at mga institusyon, ang NCIP ay magsusulong at magpapatupad ng mga programa na naaayon sa IPRA, sa 17 Sustainable Development Goals (SDGs) ng United Nations at nakalinya sa programa ng ating Pamahalaan. Una, patungkol sa No Poverty o walang kahirapan. Ang kahirapan sa maraming katutubo sa Pilipinas ay may kinalaman sa lupa. Alam natin na ang LUPA AY BUHAY. Ang lupa ang pangunahing mapagkukunan ng kabuhayan. Pero kapag hindi sigurado ang pagmamay-ari nito, hindi din sigurado ang pinagkukunan ng kabuhayan ng mga katutubo. Kaya po ito ay isa sa mga kaibuturang mandato (core mandate) ng NCIP. Isa sa mga bungkos ng karapatan sa ilalim ng IPRA ang karapatan sa Lupaing Ninuno. Pinagtitibay at sinisiguro ng NCIP ang pagmamay-ari ng Lupaing Ninuno ng mga Katutubo sa pamamagitan ng pag-apruba ng mga Certificates of Ancestral Domain

Title (CADTs) o Titulo ng mga Lupaing Ninuno. Ang CADT ang pagkilala ng Estado ng Pilipinas sa pagmamay-ari ng mga Katutubo nito. Sa loob ng dalawang dekada, meron na po tayong napatituluhan na 5.3 milyong ektarya ng mga lupang katutubo, katumbas ito ng one-sixth ng kabuuang teritoryong lupa ng Pilipinas. Sa susunod na limang taon, tinarget ng NCIP ang pagtititulo ng dagdag na higit limang milyon ektarya ng Lupaing Ninuno. Ngayong taon, tinatapos ng lahat ng mga Regional Offices ng Komisyon ang pagbili ng mga kagamitan sa pagsusurbey ng lupa. Isang set ng survey instruments kada probinsya para mabigyan ng CADT ang lahat ng mga lupa ng mga Katutubo sa Pilipinas sa loob ng limang taon. Pangalawa, isusulong ng NCIP sa susunod na dekada ang Zero Hunger. Ang ating mga Lupaing Ninuno ang nagsustene ng buhay ng ating mga Ninuno sa loob ng libo-libong taon. Patuloy pa rin nitong sinusustene ang buhay ng mga Katutubong Pamayanang Kultural. Ngunit dahil sa layo ng mga ito sa mga kabisera ng Pamahalaan at Kalakal, ang kanyang maraming potensyal ay hindi pa rin ganap na nagalugad at napapakinabangan. Para bigyang wakas ang kahirapan at gutom, kialangang maisulat at maipatupad ang mga ADSDPPs o Ancestral Domain Sustainable Development and Protection Plans. Ang ADSDPP ay holistic, komprehensibo at pinagsamang plano para sa sustenableng kaunlaran sa Lupang Ninuno. Nakaugat ang mga ito sa mga katutubong modelo ng kaunlaran at mga Katutubong Sistema ng pagsasaka. Ang mga ADSDPPs ay mahalaga sa pagsisiguro ng pagkain at pagwakas sa kagutuman. Nangasiwa ang NCIP sa pagsulat ng 151 Ancestral Domain Sustainable Development and Protection Plans (ADSDPPs) kaagapay ang mga katutubo at mga civil-society organizations (CSOs) katulad ng Assisi Foundation. 77

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 77

7/3/2018 2:16:56 PM

Sa susunod na mga taon, target ng Komisyon na paigtingin ang pangangasiwa kaagapay pa rin ang mga katutubong payamanan, mga iba’t-ibang ahensya ng Pamahalaan, Nasyonal at mga Pamahalaang Lokal (LGUs) at mga CSOs ang pagsusulat at pagpapatupad ng ADSDPPs. Nagsagawa at patuloy na magsasagawa ang NCIP ng mas malawak na programang pang-ekonomiko. Katuwang ang mga iba’t-ibang ahensya ng pamahalaan, magtataguyod ang Komisyon ng mga tradisyunal na pangkabuhayan ng mga Katutubo gamit ang mga likas yaman at ang kanilang mga IKSPs. Kabilang sa mga ito ang paghahabi, handicraft projects, smallscale organic vegetable farming, seaweed farming at pag-aalaga ng mga hayop. Kasama dito ang angkop na mga pagsasanay upang lalong mapahusay ang kakayanan ng mga katutubo sa paghahanap-buhay. Pangatlo, layunin ng NCIP na tupdin ang karapatan sa Kalusugan ng mga Katutubong Pilipino. Marami sa mga Katutubong Pamayanan ay madaling kapitan ng mga nakakahawa pero napipigilang mga karamdaman. Ang kanilang pagkakalayo at kakulangan sa serbisyong medikal ay nagpapalala sa kanilang kakayanang magpanatili ng mabuting Kalusugan. Nakikibahagi at nag-aambag ang NCIP sa mga Programang Pangkalusugan. Sa tulong ng European Union at kasama ang DOH, DILG at mga CSOs lalong lalo na ang partnership ng NCIP at Assisi Foundation through Pamulaan, ang NCIP ay nagpatupad ng Proyektong IP-MNCHN o IP Maternal Neonatal and Child Health and Nutrition Project sa Mindanao para bigyang solusyon ang mga kakulangan sa serbisyong maternal, neonatal and child health and nutrition. Ninanais ng Komisyon ang pagpapalawak ng IP-MNCHN sa buong Mindanao, sa Visayas at maging sa Luzon. Kaagapay ang DOH at DILG, inilabas noong 2013 ang NCIP –DOH-DILG Joint Memorandum Circular No. 2013-01 o ang “Guidelines on the Delivery of Basic Health Services for the Indigenous Cultural Communities/ Indigenous Peoples” upang tugunan ang serbisyong medikal para mga Katutubong Pilipino na may pagsasaalang-alang sa kultura ng mga katutubo o culture sensitivity. Patuloy ang roll-out at mga pagsasanay ng mga health workers

sa mga barangay, munisipyo, siyudad at mga probinsya base sa JMC. Upang masustene ito, pamumunuan ng NCIP ang pagsusulat ng mga Ancestral Domain Investment Plans for Health (ADIPH) ng mga komunidad para mailangkap at mapasama ang mga ito sa mga Provincial, City and Municipal Plans for Health na ipinapatupad ng mga Pamahalaang Lokal. Pang-apat, isusulong natin ang Dekalidad na Edukasyon na Angkop sa Katutubo. Mahalagang-mahalaga ang edukasyon sa mga Kabataang Katutubo. Sa maraming Katutubo, ang edukasyon ang magbubukas ng maraming pinto sa kanila palabas sa kahirapan. Nagpatupad at patuloy na nagpapatupad ang NCIP ng mga Programang Pang-edukasyon. Mula taong 1999 hangang sa kasalukuyan, nagbigay ang Komisyon ng Educational Assistance sa halos 70,000 na Kabataang Katutubo. Halos 30,000 ay nakapagtapos na sa kolehiyo. Sinanay at patuloy na sinasanay din ng NCIP ang ating mga guro sa mga pampublikong paaralan sa Culturally-Adaptive Basic Education and Health Integrating IKSPs (CABEH-IIKSP) Ginagawa ito upang maging mas angkop ang kurikulum at pagtuturo sa mga Kabataang Katutubo. Ito rin ay suporta sa Programa ng DepEd sa IP Education o IPEd program. Panglima, itataguyod ng Komisyon ang pagkapantay-pantay ng Kababaihan at Kalalakihan. Sa lahat ng mga programa at gawain sa pagpapalakas (empowerment) ng mga Katutubo, mayroong sadyang pokus sa mga batang babae at kababaihan. Sa mga serbisyong ibinibigay ng NCIP, ang pagtrato at pagtamasa ng mga kababaihang Katutubo ay pantay sa mga Kalalakihan. Pang-anim, mag-aambag ang Komisyon sa mga Gawain Patungkol sa Climate Action. Ang katatagan ng mga Katutubo sa mga natural na sakuna ay walang duda. Ang paggamit at pagpapahusay ng mga ito kasama ang mga makabagong kaalaaman ay makakabuti sa mga Pamayanan. Inumpisahan na ng NCIP ang pagsasanay ng kawani nito at mga pinuno ng mga Pamayanang Katutubo sa disaster risk reduction and management upang handa ang mga komunidad sa mga dumarating na mga sakuna dulot ng pagbabago sa klima.

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 78

7/3/2018 2:16:56 PM

Kaagapay sa gawaing ito ang mga iba’t ibang sangay ng gobyerno na may mandato sa mga kalamidad katulad ng NDRRMC (National Disaster Risk Reduction and Mitigation Council) at isinasaalang-alang dito ang mga IKSPs patungkol sa mga sakuna. Pangpito at panghuli, isasakatuparan din ng Komisyon ang magbigay kontribusyon sa Kapayapaan, Katarungan at Pagkakaroon ng mga Malalakas na Institusyon. May mga sigalot sa loob ng mga Pamayanang katutubo na nakakaepkto sa pang araw-araw ng buhay. Upang maresolba ang mga hidwaang ito, isinulong at patuloy na isusulong ng NCIP ang mga sumusunod: (a) Pagpapalakas ng mga Katutubong Balangkas Pulitika (Indigenous Political Structures). Kasama dito ang pagdodokumento sa mga nasabing balangkas; (b) Ganap na pakikilahok ng mga Katutubo sa lahat ng mga policymaking bodies at pagkakaroon ng mga Indigenous Peoples Mandatory Representatives (IPMRs) sa Sangguniang Barangay, Sangguniang Bayan, /Panlungsod at Sangguniang Panlalawigan. Sa ngayon, mayroon ng mahigit tatlong libo at tatlong daan (3,300) na IPMRs sa buong kapuluan. 3003 IPMRs sa Sangguniang Barangay, 306 sa Sangguniang Bayan, 27 sa Sangguniang Panlungsod at 26 sa Sangguniang Panlalawigan; (c) Pagtatatag at institusyonalisasyon ng Indigenous Peoples Conference sa Mindanao, Visayas, Luzon at sa Nasyonal. Itong mga kumperensiyang ito ay binubuo ng limang (5) kinatawan kada Lupaing Ninuno – 1 lider / elder, 1 IPMR, 1 mula sa kababaihan, 1 mula sa kabataan at 1 mula lider ispiritual (e.g. baylan). Ini-envision na ang mga kumperensiyang ito na mga working structures na makapag-bigay tugon sa mga isyu sa mga Pamayanan katulad ng pagpatay ng mga katutubong lider at indidyenisasyon ng armadong pakikibaka. (d) Ang Paunang Paggamit ng mga Batas Katutubo (Customary Laws) sa pagresolba ng mga hidwaan. Bago iakyat sa Regional Hearing Office (RHO) o sa Commission En Banc ang mga sigalot sa komunidad, kinakailangang maresolba muna ang mga ito sa lebel ng pamayanan gamit ang mga katutubong pamamaraan at customary laws. (e) Aktibong Pakikilahok ng Komisyon sa Usaping Pangkapayapaan (Peace Talks) sa National Democratic Front of the Philippines at Bangsamoro.

Ang pitong Commissioners ng NCIP ay nakaupo ngayon sa Indigenous Peoples Peace Panel na nabuo sa ilalim ng Office of the Presidential Adviser on the Peace Process (OPAPP). Batay sa mga obserbasyon at mga mungkahi na natipon sa mga iba’t ibang kumperensya sa Mindanao, Luzon, Visayas at Nasyonal, sumulat ang NCIP ng kanyang Strategic Directions (2016-2022) para maisakatuparan ang mga nabanggit na pitong target na may kaugnayan sa sustenableng kaunlaran. Isa sa mga estratehiyang nabanggit ay ang PIPEs o Philippine Indigenous Peoples Ethnographies (PIPEs). Ano nga ba PIPEs? Ang PIPES ay flagship project ng NCIP na gagawin sa loob ng limang taon. Layunin nitong matugunan ang pangangailangan sa mas eksakto at mas malawak na datos sa mga Katutubong Pilipino upang ang serbisyo ng buong Pamahalaan ay mas mapahusay sa pamamagitan ng mga polisiya, programa at proyektong mas tama at lalong tumutugon sa tunay na pangangailangan at kalagayan ng mga Katutubong Pamayanang Kultural. Sa kabuuan, ang PIPEs ay pananaliksik sa etnograpiya at ethnographies. Ang etnograpiya ay pagsasaliksik o pag-aaral sa datos at impormasyon tungkol sa mga katutubo ayon sa katutubo. Ang ethnographies ay ang pagkilala sa pagkakaiba-iba at pagkakahalintulad ng mga kultura, Pananaw, kalagayan at aspirasyon nga bawat katutubong grupo o pamayanan. Bilang pangunahing proyekto, naka-angkla ang PIPEs sa mga sumusunod na tatlong (3) batayang katanungan: (1) Ilan ang katutubo sa Pilipinas? (BILANG); (2) Saan sila makikita o mahahanap? (LUGAR/LOKASYON); at (3) Ano ang kanilang panlipunan at pangkabuhayang kalagayan? (SITWASYON). May anim na haligi ang PIPES. Ang una sa haligi ay etnograpiya pero ang pangalawa hanggang pang-anim na haligi ay mga gamit ng etnograpiya: (1) Paglalarawan - Inilalarawan ng PIPEs ang mga katutubo ayon sa perspektibo nila mismo: saan sila; ilan sila; sino sila; at ano ang kalagayan nila; (2) Pakikipagtulungan - Ang PIPEs ay mekanismo ng ugnayan sa mga 79

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 79

7/3/2018 2:16:56 PM

pangunahing ahensya ng pamahalaan; (3) Pagprotekta - Ang PIPEs ay magbibigay ng pangunahing basehan (baseline) at mekanismo na kung saan ang mga plano para sa proteksiyon, konserbasyon at pagpapaunlad ay nabubuo at ipinapatupad; (4) Pagbabagong-sibol - Itinataguyod ng PIPEs ang pagbabagong-sibol o pagpapayabong ng lahi, na nakatuon sa pagsuporta sa pagpapahusay sa kapasidad ng mga katutubong pinuno batay sa pagkilala sa Katutubong Balangkas Pulitika; (5) Pang-edukasyon - Ang PIPEs ay sumusuporta sa pagsasanay ng mga kapasidad ng NCIP sa pagtalima sa kanyang mandato na itaguyod at protektahan ang karapatan ng mga katutubo; at (6) Pagkamaagap - Ang PIPEs ay magbibigay suporta sa pagbubuo ng mga panimula at pagpapalakas sa programa para sa IP Peace Agenda. Ano po ang mga inaasahang resulta ng PIPEs? Sa hanay ng mga kawani ng gobyerno at mga pamayanan, inaasahan ang pagpapahusay sa kanilang mga kakayahan. Pangalawa, ang pagpapaigting ng mga kapasidad ng mga institusyon; Pangatlo, ang pagpapatibay ng ugnayan at kooperasyon; at Pang-apat, ang pagpapabuti ng mga polisiya. Sa bawat haligi ito ang mga inaasahang resulta: (1) Paglalarawan • 7-Volume Etnograpiya na magpapakita ng pagkakaiba-iba ng mga Katutubo sa 7 Ethnographic Regions • Sensus ng populasyon at pabahay (CPH) • Napapatotohanang mga Mapa ayon sa makakatutubong pamamaraan • Panlipunan at pangkabuhayang profile o paglalarawan sa mga Katutubo (2) Pakikipagtulungan • PIPEs National Consortium -bilang sentro ng ugnayan sa hanay ng mga ahensiya ng pamahalaan, NGOs, akademya (hal. Asosasyon ng mga dalubhasang Anthropologists o mga propesor ng pananaliksik) • Resulta sa bawat tema (hal. Ethnographic Field Manual, kasama ang NCCA at AnthroWatch; Pang-CPH 2020 sa PSA; Kontrata sa Paglikom ng mga Ebidensiya; patuloy na pakikipag-ugnay sa HLURB, DILG, NEDA, DENR, LGUs; etc.)

(3) Pagprotekta • 113 ADSDPPs na-rebisa o pinahusay, paggamit sapinatibay na 2017 Guidelines at How-To Manual • 960 bagong ADSDPPs,gamit ang 2017 bagong ADSDPP Guidelines at How-To Manual • Lahat ng CADTs ay nakilala at narehistro • IPMaster Plan2017-2022 ay mabuo, masubaybayan, at maisakatuparan tungo sa mga inaasam na resulta (4) Pagbabagong-sibol • Pagbuo ng plano sa Pagpapasibol at Pagpapanumbalik ng Kalinangang Katutubo (IP Cultural Regeneration Plan) tungo sa makabuluhang resulta. • 7-Volume IPS na nadokumento at naitaguyod. (5) Pang-edukasyon • Pagbuo at pagpapatupad ng Plano sa Pagpapayabong ng Kapasidad 2017-2022 (Sa antas ng Personal, Institusyonal, Polisiya, at Ugnayan) • Modyul sa “Tuloy-tuloy na Pangkulturang Edukasyon” • Planong Pang-komunikasyon at Adbokasiya 2017-2022 (Istraktura sa pagganap at kaakibat na teknikal at suportang proseso) (6) Pagkamaagap • Pangkatutubong Adyenda saKapayapaan 2017-2022 na nadetalye, naisakatuparan, na-monitor, at pinaigting sa pagkamit ng mga inaasahang resulta Babalik po ako sa nauna kong tanong. Naging makabuluhang ba ang IPRA sa nakalipas na dalawampung taon? Walang duda, naging napakamakabuluhan ang IPRA sa nakalipas na dalawang dekada at sa kabila ng mga maraming hamon, mga pagkukulang at kristisismo, napakatagumpay sa maraming aspeto ang pagpapatupad nito. Buo ang ating loob at punung-puno tayo ng pag-asa sa mas pinaigting at pinahusay na pagsasakatuparan ng lahat ng mga karapatan ng mga Katutubong Pilipino sa susunod na sampung taon. Maraming pong Salamat! Magandang Hapon po sa ating lahat!

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 80

7/3/2018 2:16:57 PM

annexes

SUMMIT EVALUATION IP SUMMIT FEEDBACK Markahan o Bilugan ang tamang bilang. 5 kung naniniwala, 4 kung medyo naniniwala, 3 kung tama lang, 2 kung medyo hindi, 1 kung hindi naniniwala. (Mark or encircle the appropriate number. 5 as the highest rating, 1 the lowest.) Thank You. 1. PROGRAMA Marami akong napulot at natutunan sa summit. 5 4 3 2 1

4.57

2. PANAUHING PANDANGAL (Guest Speakers) Nasiyahan ako sa mga naibahagi ng mga panauhin. 5 4 3 2 1

4.5

3. LOKASYON NG SUMMIT (Venue) Kaaya-aya at maganda ang pasilidad ng bulwagang ginamit. 5 4 3 2 1

4.43

4. TIRAHAN (Hotel) May malapit at maayos na tirahan kami. 5 4 3 2 1

4.36

5. PAGKAIN (Food) Sapat at masarap ang pagkain sa buong summit. 5 4 3 2 1

3.6

TOTAL RATING

4.292

1 Maraming natutunan sa komperensya at sa mga speakers. 2 Nasiyahan sa pagsali sa summit. 3 Maganda ang venue. 81

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 81

7/3/2018 2:16:57 PM

PROGRAM DESIGN The design of the IP Summit program was made flexible to consider the availability of keynote speakers and resourcepersons. Since the theme commemorates the 20th year of the Indigenous Peoplesâ&#x20AC;&#x2122; Rights Act (IPRA), the organizing teamhighly regarded the presence of seasoned policymakers, leaders, and advocates who continuously work for the successful implementation of IPRA. Topics were selected in a way that highlights the gains of IPRA while looking ahead for solutions to address its challenges and issues. This approach was meant to create an atmosphere of hope among the participants as they encounter problems in their communities. Group discussions were well facilitated by member organizations of ZEP Partnerships for Indigenous Peoples Cluster and other clusters. Their expertise in community organizing helped the participants to be active in conversations. These facilitators were able to simplify and explain concepts further by speaking in Filipino or in the vernacular. KEYNOTE SPEAKERS AND RESOURCE PERSONS There was a successful exchange of ideas during the learning sessions among IP Leaders and RMAF Awardees. Coming from different perspectives, IP Leaders drew upon their experience as an insider who strongly believes in the continuity of indigenous culture as well as changing certain attitudes and aspects that holds them back in implementing community development projects. Meanwhile, the RMAF Awardees shared fresh insights and alternative programs that have seen positive results in the communities they are working with. The IP Summit intended to impart messages that are both inspiring and forward-looking. There will always be arguments pointing out the flaws of IPRA as a law, but these should not hinder opportunities wherein various stakeholders can greatly contribute to attaining the goal of sustainable development in IP communities. The welfare-based approach which regards

IPs only at the receiving end of development programs must be rectified. For many IPS, to become truly empowered means achieving full recognition and fulfillment of their rights to self-determination, cultural integrity, and ancestral domain and resources. As the Summit was organized by civil society organizations, it is important to highlight that these concerted efforts are meant to add value to ongoing programs of the government. In order to widen the perspective and coverage of the theme in future events, the organizers plan to invite resource persons from concerned government agencies and units. VENUE The participants gave very positive feedback on the venue. Aside from the accessibility of the location to the airport, bus terminals and stores/shopping mall, they attributed this pleasant experience to the kind and accommodating organizers and RMAF staff that ushered them to different locations during the break-out sessions. Many of them appreciated that the Summit was held in an environment conducive for learning along with an open space (RMAF Plaza) which made them feel relaxed in between the learning sessions. The ADF organizing team is very thankful to RMAF for sharing their facilities and equipment. The increased efficiency in carrying out tasks is the result of the combined efforts of organizers, volunteers, ushers, utility and security personnel. As for points to improve for future events, there is a need for better strategy on the location of break-out sessions in order to maximize the limited space. Some participants suggested that the solidarity night would have been better if conducted outdoors. In some sessions, the noise coming from the discussion of a larger group can be distracting to others sharing the same hall. Provision of tables and chairs during meals and protection from either rain or noon time sunlight are also some things to consider in setting up the venue.

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 82

7/3/2018 2:16:57 PM

annexes

LIST OF PARTICIPANTS NAME

TRIBE / POSITION

AREA / ORGANIZATION

NAME

TRIBE / POSITION

REGION I (ILOCOS REGION)

CORDILLERA ADMINISTRATIVE REGION (CAR)

ILOCOS SUR

ABRA and KALINGA

Ruben Lucas

Assessor’s officer Assessor’s

Cervantes Municipal

Joan Purungganan

Arthur A. Oliseo

Chieftain

Barangay Comillas South, Cervantes

APAYAO

Jose Bantiloc Jr.

Chieftain

Barangay Pilipil, Cervantes

Shirley Causan Nova Inam

AREA / ORGANIZATION

Tingguian

LGU Licuan-Baay

Marconie G. Keyog

Kalinga/Barangay Captain

LGU Barangay Allangigan, Conner

Kankana-ey

Richard D. Keyog Jr.

Kalinga

Barangay Allangigan, Conner,

Kankana-ey

Jovelyn C. Conag

Kalinga

Barangay Allangigan, Conner

REGION II (CAGAYAN VALLEY)

Elsa Bumal-o

Kalinga Barangay Captain

Sitio Apaya, Barangay Mawigi, Conner

ISABELA

Rolando T. Banad

Kalinga/Youth Leader

Sitio Apaya, Barangay Mawigi, Conner

Christaleen Paggao

Itawes

BIPO (LGU Angadanan)

Mandy Ballesteros

Kalinga

Sitio Apaya, Barangay Mawigi, Conner

Diosa Belle Siquian

Gaddang

BIPO (LGU Angadanan)

KALINGA

REGION II (CAGAYAN VALLEY)

Melchor P. Dumalyong

Barangay Secretary

LGU Barangay Cagaluan, Pasil

QUIRINO

Emilia Bongabong

Barangay Kagawad

LGU Barangay Balbalan Proper, Balbalan

Ruben Sanchez

IPMR

Disimungal, Nagtipunan

Reah Tawogon

Kalinga

Barangay Balbalan Proper, Balbalan

Carlos Naboye

IPMR

San Pedro, Maddela

Marcelina Gamoot

Kalinga

Barangay Balbalan Proper, Balbalan

Martin Bolayo

IPMR

Dibibi, Cabarouguis

Carla Batalao

Youth Leader

Barangay Balbalan Proper, Balbalan

Felipe Lumiwes

Tadiq Adviser

Timpuyug Amin ti Igorot isna Quirino

Pablo Agsib

IPMR

LGU Barangay Tawang, Balbalan

Kim Hagada

Kalanguya

Agta Community

Bonifacio Bayudang

Kalinga

Barangay Tawang, Balbalan

Miguel Dulnuan

Kalanguya

Agta Community

Iden Biddong

Kalinga

Barangay Tawang, Balbalan

Kalinga

Barangay Tawang, Balbalan

Jessielyn Pangdao

Kanakana-ey

NCIP Quirino

Jocelyn Espineli

Marissa Pumihic

Tuwali

Tucod, Cabarroguis

Jonah Nachima

Ifugao / Igorota Foundation

Benguet

Jearon Nangitoy

Bugkalot

Nagtipunan

Jonas Mogaey

Kankana-ey

Benguet

IPSummit2017 Proceedings_062618.indd 83

7/3/2018 2:16:57 PM

NAME

TRIBE / POSITION

AREA / ORGANIZATION

NAME

TRIBE / POSITION

AREA / ORGANIZATION

REGION III (CENTRAL LUZON)

Elsa Esposo

St. Francis Learning Center

TARLAC

Arlene Mon

St. Francis Learning Center

Bayani Sumaoang

Aeta Mag-Antsi

Lupon ng mga Katutubong Aera para sa Bagong Adhikain Upang Yumabong ang Kabundukan at Umunlad ang Bawat Isa (LABAYKU)

Sr. Mary Francis Borje

St. Francis Learning Center

Carlito Domulot Sr.

Arnel Diaz

Aeta Mag-Antsi

LABAYKU

Lubos na Alyansa ng mga Katutubong Ayta (LAKAS)

Johny Diaz

Aeta Mag-Antsi

LABAYKU

Lito Jugutan

Welliam Sumaoang

Aeta Mag-Antsi

LABAYKU

Jennifer Diaz

Aeta Mag-Antsi

LABAYKU

Annie Joy Bansil

Aeta Mag-Antsi

LABAYKU

Chaty William

Aeta Mag-Antsi

LABAYKU

Rico Vitug

Aeta Mag-Antsi

LABAYKU

Analyn Victoria

Aeta Mag-Antsi

LABAYKU

Arnold Victoria

Aeta / College Student

Pamulaan Center for Indigenous Peoples Education

Jerry Diaz

Aeta Mag-Antsi

LABAY KU

Manobo/National Coordinator

Sentrong Pagpapalakas ng Negritong Kultura at Kalikasan (SPNKK)

Melvin Guilleno BULACAN

LAKAS

REGION IV-A QUEZON Dino Buefano

SAGIBI-LN

Maria Cristina Querrez

SAGIBI-LN

RIZAL Ernesto DR Doroteo

President