'Glyphit, toen nu en verder' by Astrid Crijns

Uitgeverij de Buitenkant

'Glyphit, toen nu en verder' is een project van de Universiteit Amsterdam en het Grafisch Museum te Breda. De engelse editie 'Glyphit, then now and beyond' is vertaald door Dhr. Quinten Boijen te Gent. Druk: Polo - Gent. Papier: cyclusoffset, 250 gr gerecycled tekstpapier. De uitgave is in de boekhandel verkrijgbaar via Uitgeverij de Buitenkant, Amsterdam. ISBN 90.70386.69.0 ÂŠ 2010, A. Crijns, Gent, BelgiĂŤ

Inhoud 05

voorwoord

Ampersand

Kardinaalteken

Apestaartje

Asterisk

Backslash

Munteenheidsteken

35 Ligatuur

Haakje

Aanhalingsteken

Ironieteken

5 3 I n t e r r o ba n g 5 5 S m i l e y 6 1 E m o t i c o n

Voorwoord In een wereld waarin communicatie als zeer belangrijk wordt ervaren, is het nodig dat de communicatie snel, overzichtelijk is en door iedereen wordt begrepen. Al vanaf de eerste geschriften maakt de mens met tekens en symbolen duidelijk wat hij wilt zeggen. De geschreven taal is ontstaan en is geovuleerd. Nog altijd is hij in evolutie, denk aan de vele mogelijkheden op het internet waarin emoticons worden gebruikt op twitter, msn of facebook. Dit is een evolutie die door taalpuristen wel eens als een teloorgang van de taal wordt gezien. De vraag is echter, kunnen wij, door het hergebruiken van oude glyphs (element of writing) en het creeĂŤren van nieuwe een evolutie maken in de schrijftaal die ook passend is voor serieuze aangelegenheden. Die erkend en gewaardeerd wordt door alle mogelijke vormen van de schrijftaal. Dit boek toont al onze bestaande glyphs. Er zijn er vele die we dagelijks zien, maar de juiste betekenis ervan niet meer weten of nooit geweten hebben. Daarnaast valt er een evolutie te zien over wat de toekomst gaan brengen. 'Glyphit' gaat verder dan het bewonderen. Dit bewijzen ook de symposia die in 2010 zijn georganiseerd om de balans op te maken of er behoefte is aan nieuwe glyphs en hoe deze er eventueel zouden kunnen uitzien. Wat de toekomst brengt kunnen wij nog niet zeggen, we kunnen alleen maar hopen er deel vanuit te maken. Maar voordat de toekomst aanbreekt wens ik u veel lees- en kijk plezier in dit unieke boek.

Astrid Crijns

Ampersand Het teken bestond oorspronkelijk uit de letters et, wat Latijn is voor 'en'. Vroeger waren deze letters duidelijk in het teken te herkennen, maar het is in de loop van de tijd geĂŤvolueerd tot een symbool waarin nog nauwelijks de samengevoegde letters te onderscheiden zijn. De naam ampersand komt uit de woorden 'et per se &' voort, gebruikt aan het einde van alfabetreeksen, hetgeen betekent: 'en op zichzelfstaand &'; ook de volgorde '& per se et' werd gebruikt; de & volgt dan direct op de andere alfabettekens en zo speelde men met de dubbelzinnigheid: '& dat in zichzelf et betekent' of 'en op zichzelfstaand et'. Dit werd door de Engelsen aan de achterkant van hun alfabetrijmpjes voor kinderen geplakt in de vorm and per se and, wat weer tot 'ampersand' verbasterd werd.

Iers-Angelsaksisch, 8e eeuw.

Merovingisch eind 7e eeuw. Het o-vormige bovengedeelte is afzonderlijk geschreven, dit blijft regel tot het einde van de middeleeuwen.

Symbool uit de'notae' van Tiro, er is geen verband met de latijnse e + t. Wel betekent het 'en'.

Vertaling van het symbool van Tiro in de textura. Het heeft een dwarstreepje gekregen.

Symbool voor etcetera. Het linkerdeel komt voort uit het symbool van Tiro voor ‘et’, aangevuld met een‘c’. De bovenste 2 puntjes staan voor de rest van de letters: ‘tera’.

# 15

# 17

Kardinaalteken Het kardinaalteken, ook wel het hekje genoemd, wordt soms gebruikt om een nummer mee aan te duiden. Bijvoorbeeld: #12 staat voor nummer 12. Het teken is vooral bekend door het gebruik ervan op telefoons, als een afsluitsymbool of als teken voor een nieuw begin. Bijvoorbeeld: â&#x20AC;&#x153;Typ uw code in gevolgd door het hekjeâ&#x20AC;?. Binnen de geneeskunde wordt het kardinaalteken gebruikt als afkorting van fractuur. In het Nederlands is dit teken niet echt relevant, maar in de Engelse taal wordt het regelmatig gebruikt: daar duidt het een aantal aan. Het teken wordt in de wiskunde soms gebruikt om het aantal elementen van een verzameling (de kardinaliteit van een verzameling) aan te duiden. In de muzieknotatie wordt een erop gelijkend teken gebruikt, het kruis Sharp.svg, om een noot met een halve toon te verhogen.

Apestaartje @, uitgesproken als apenstaartje of at is een symbolische afkorting van at of at the cost of (uit het Engels). Oorspronkelijk werd het gebruikt voor rekeningen, bijvoorbeeld: ‘7 widgets @ £2 ea. = £14’. Het staat dus eigenlijk voor het Latijnse ad of het Franse à. Tegenwoordig wordt het het meest gebruikt in e-mailadressen, bijvoorbeeld: jantje@eenprovider. com. In 1971 werkte een programmeur, Ray Tomlinson, aan het ARPANET project, dat later uitgroeide tot het huidige internet. Toen hij het idee kreeg om berichten aan andere gebruikers over het netwerk te zenden, had hij een symbool nodig om in adressen de naam van de persoon en de naam van de computer waarop ze waren aangesloten te scheiden. Hij keek naar zijn toetsenbord en koos het weinig gebruikte @-teken. @ werd al gebruikt in de zestiende eeuw in Italië. Het is aangetroffen in economische documenten van Venetiaanse kooplieden. Het oudste bekende document waarin een @ is gebruikt dateert van 1536. Het wordt bewaard in het Instituut voor de Economische Geschiedenis in Prato, Italië. In de zestiende-eeuwse context werd het @ gebruikt als afkorting voor ‘amphora’ (Grieks voor kruik). Het was in die tijd een maateenheid. In de negentiende eeuw is het @-teken terug te vinden in de betekenis ‘tegen de prijs van’. Vanuit die betekenis verscheen het op schrijfmachines en vandaar op de machine van Ray Tomlinson. Feitelijk zijn er verschillende geschiedenissen van het @-teken. Deze hebben overigens niets met elkaar van doen. In Nederland is het in de 15e en 16e eeuw gebruikt om op verkorte wijze ‘anno’ te kunnen schrijven. ‘@1547’ betekende dus ‘uit het jaar 1547’. Het @-teken is onder de naam Arroba te vinden als aanduiding voor een inhoud en gewichtsmaat in Spanje en Portugal. Van oudsher is het gebruikt om over bijvoorbeeld 10 @ wijn te spreken, oftewel 10 arrobas wijn, wat overeenkomt met zo’n 160 liter.

Asterisk In teksten is het een voetnootteken. Dit is de oorspronkelijke functie van het symbool. Tegenwoordig wordt hiervoor vaak een getal in superscript gebruikt, zeker als er veel voetnoten zijn. In de informatica wordt de asterisk gebruikt als jokerteken om te zoeken. Bij het zoeken naar bestanden in bijvoorbeeld MS-DOS of een Unixshell betekent de asterisk dat het jokerteken door geen, één of meerdere willekeurige andere karakters mag worden vervangen. Een zoekopdracht ‘boom*’ zal ‘boom’ en ‘boomgaard’ als resultaat geven maar niet ‘appelboom’. In reguliere expressies betekent de asterisk dat het teken dat er direct vóór staat nul, één of meer keer voor mag komen: ‘bo*m’ past op bm', 'bom', 'boom' enzovoorts. In de historische taalkunde wordt het geplaatst voor gereconstrueerde woorden en zinnen in uitgestorven talen, om aan te geven dat deze nooit zo zijn aangetroffen. Ook wordt het gebruikt in de theoretische taalkunde om aan te geven dat een hypothetische woordvorm grammaticaal niet mogelijk is. In e-mails en chatboxen wordt het aan weerszijden van een woord geplaatst om aan te geven dat dat woord de nadruk krijgt. Dit vervangt het vet drukken van woorden, wat in een dergelijk systeem vaak niet mogelijk is.

In veel programmeertalen staat het voor vermenig-vuldiging, ter vervanging van het maalteken ‘×’ uit de rekenkunde en de halfhoge punt ‘·’ uit de wiskunde.

Zucht

Bij het chatten (bijv. op IRC of MSN) wordt de asterisk gebruikt om in het volgende bericht een schrijffout te herstellen. Bijvoorbeeld: 'Hoi hoe is ide?' Volgende bericht meteen er achteraan: '*die'. Dat vervangt dan de typefout “ide”. Ook wordt de asterisk daar wel gebruikt om emoties, handelingen en geluiden uit te drukken. Bijvoorbeeld: *zucht* of *valt in slaap*.

Van oudsher wordt het ook gebruikt om de geboortedatum van iemand aan te duiden. Tegenwoordig wordt daarvoor ook vaak (in feite ten onrechte) het symbool voor graden (°) gebruikt.

De asterisk wordt ook vaak gebruikt om scheldwoorden te censureren. Soms door alleen de klinker te censureren (k*t in plaats van kut) of het hele woord censuur te geven. De asterisk wordt ook gebruikt om een wachtwoord onleesbaar weer te geven tijdens het intypen.

Backslash De backslash is een typografisch teken dat vooral bij computers gebruikt wordt. Deze tegenhanger van de ‘slash’ (/, schuine streep) wordt ook wel terugschrap, omgekeerde schuine streep, schuine streep naar links of achter en terugstreep genoemd. Bij sommige programmeertalen wordt de backslash gebruikt als ‘escape-teken’, daarmee wordt aangegeven dat het volgende teken een speciale betekenis heeft. Bijvoorbeeld: printf(‘\r\n’) geeft speciale betekenissen aan de ‘r’ en de ‘n’. Ook wordt hij soms gebruikt om aan te geven dat de zin doorloopt op de volgende regel. Bij MS-DOS en Microsoft Windows wordt de backslash gebruikt in padnamen om een scheiding tussen directory’s aan te geven. Bijvoorbeeld: C:\Mijn documenten\Mijn afbeeldingen\Zonnebloem.jpg. Met een enkele backslash wordt de rootdirectory aangegeven, bijvoorbeeld bij: cd \, of de schijfletter komt erbij zoals: D:\. Bij padnamen op internet en bij Unix- en Linuxbesturingssystemen wordt de schuine streep (slash) gebruikt. Bij Unix en Linux wordt de backslash in een opdrachtregel als een ‘escape-teken’ gebruikt, bijvoorbeeld om een spatie aan te geven. Bijvoorbeeld de regel: ls /home/alex/ Mijn\ Brieven kan gebruikt worden om de directory 'Mijn Brieven' (inclusief spatie) aan te geven.

Munteenheidsteken Het munteenheidsteken is het teken dat gebruikt wordt als het symbool van een bepaalde munteenheid niet beschikbaar is. Vaak wordt 陇 gebruikt in plaats van de symbolen van de roepie en de col贸n. Daarnaast is het een alternatieve scheiding in een kommagescheiden bestand. Tevens is het ook een verwijdersymbool bij het typen op papier dat later moet worden omgezet in een kommagescheiden bestand.

verwijder voorgaand teken.

verwijder voorgaand woord (tot aan het spatieteken daarvoor).

verwijder volledige regel.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

1. Thai baht 2. Ghanaian cedi 3. Cent 4. Colón (used in Costa Rica and in El Salvador) 5. Vietnamese đồng 6. Euro 7. Netherlands Antilleaanse gulden 8. Indian Rupees 9. Paraguayan guaraní 10. Lao kip 11. Pound/lira 12. Mill (een duizendste van een cent) 13. Nigerian naira 14. Philippine peso 15. Dollar/Peso

16.

17.

18.

19.

20.

21.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

1. Rupee mark (Bengal) 2. Rupee (Bengal) 3. Macedonian Denar 4. Mongolian tรถgrรถg 5. Korean won 6. Chinese Renminbi yuan/Japanese yen 7. Polish Zล oty 8.Ukrainian hryvnia 9. Israeli new sheqel 10. Cambodian riel 11. Brazilian real 12. Iranian Rial 13. Czech koruna 14. Swiss Franc 15. Russian ruble

Ligatuur Een ligatuur is een teken dat gevormd is door twee lettervormen in één vorm te schrijven of te drukken. In het algemeen wordt een ligatuur gebruikt voor twee tekens die naast elkaar staan. De reden voor gebruik is meestal een esthetische of een technische reden. Soms wordt er een onderscheid gemaakt tussen ligamenten en ligaturen, waarbij ligaturen nieuwe letters zijn die uit twee andere letters zijn ontstaan, zoals de w en de ß, en ligamenten 'versierde' vormen zijn, zoals de f+i = ﬁ. Een zeer bekend voorbeeld van een ligatuur is de hiervoor besproken ampersand. Ligaturen komen in de spelling van het Nederlands niet voor. Zo wordt het Franse leenwoord 'œuvre' in het Nederlands gespeld als 'oeuvre'. Wel kan de ij als ligatuur worden gezien, al wordt deze als twee aparte letters beschouwd. Meestal worden combinaties van letters en accenten zoals de Ä, niet als ligatuur beschouwd, alhoewel zulke combinaties in sommige talen wel een aparte positie in het alfabet innemen

Een bekend voorbeeld van een ligatuur ontstaan uit esthetische redenen is de combinatie van de f en de i, waarbij deze veelal worden vervangen door een combinatie waarbij de vlag van de f met de punt van de i samenvalt. Een reden voor deze ligatuur was dat de letterstaafjes botsten doordat de krul van de f een beetje uitstak zodat deze dichter tegen bijvoorbeeld een u aangeschoven kon worden. Bij een opvolgende l of i botsten deze loden staafjes tegen elkaar, waardoor de krul van de f kon afbreken; om dit te voorkomen werd er een ligatuur gebruikt. Andere redenen waren veel voorkomendheid van lettercombinaties; met name in Duitse boeken zijn vaak combinaties als 'ch' of 'ck' aan te treffen. In het Nederlands is vooral de combinatie ij bekend, waarbij de i en de j door één teken vervangen worden, zodat ze ook iets dichter op elkaar staan. Andere ligaturen zijn later een eigen leven gaan leiden als letter. Een bekend voorbeeld is de letter 'w', die in het Latijn niet voorkwam. In het Oudengels kwam deze klank wel voor, maar daar werd de rune Wynn (Ƿ) gebruikt, maar die gewoonte is verdwenen. Later werden er 'vv' of 'uu' (wat voor de Romeinen feitelijk dezelfde letter was) gebruikt om de w aan te duiden; langzamerhand is deze combinatie overgegaan in de combinatie 'w'. Nog steeds wordt in het Engels de 'w' 'double u' genoemd en in het Frans "double v". In het Duits wordt de ß ook nog steeds als 'ss' gesorteerd. Andersom zijn lettercombinaties zoals de Spaanse 'll', die in het handschrift wel een ligatuur vormen, typografisch in onbruik geraakt. ligatuur voor fi beschikt. Voorbeelden hiervan zijn te zien op deze pagina. Een ander gebruikte vorm van ligaturen is ter versiering. Deze vorm wordt meer aangetroffen in cursieve schriften. Dit gebruik van ligaturen vindt plaats in kalligrafische lettertypen, zoals Zapfino. Ook zijn er lettertypen waarbij combinaties als Qu worden opgesierd door de staart van de Q onder de u door te laten lopen. Voor lopende tekst vergemakkelijkt het gebruik van zulk soort ligaturen het lezen doorgaans niet, maar als versiering worden ze vaak mooi gevonden.

Afspatiëren of ligaturen Ligaturen gebruiken is niet de enige manier waarop lettervormen mooier gemaakt kunnen worden. Het is ook mogelijk letters in elkaar te schuiven. Vooral sinds het fotografisch zetten is dit makkelijker geworden: een Wo combinatie hoeft niet door een ligatuur vervangen te worden, maar de o kan een beetje onder de W geschoven worden, zodat er niet zoveel witruimte na de W komt. Zulke effecten, die ook gebruikt kunnen worden om de i en de j van de ĳ dichter bij elkaar te zetten, worden meestal niet als echte ligaturen beschouwd. Bij de loodzetkunst werden ligaturen vaak gebruikt vanwege de technische noodzaak, omdat overlappende letterstaafjes anders tegen elkaar botsten. Met de opkomst van de computerzetkunst raakte het gebruik van ligaturen wat in onbruik, aangezien er veelal een beperkt aantal karakters beschikbaar was, en er veelal een één op één correspondentie was tussen karakters en tekens. Met de nieuwe technieken van OpenType wordt het echter weer gemakkelijker om automatisch ook ligaturen te gebruiken. Een systeem als TeX kan ook automatisch ligaturen invoegen als het lettertype deze beschikbaar stelt. In een tekstverwerker moet dit veelal echter handmatig gebeuren, alhoewel bijvoorbeeld het lettertype Times New Roman wel over een Er moet echter rekening mee gehouden worden dat het gebruik van zulke ligaturen niet altijd toegestaan is volgens de officiële regels van een taal. In het Turks kent men naast de i ook de ı en ook een İ en een I. In het Turks kan de ligatuur van f+i dan ook niet toegepast worden, omdat het dan onduidelijk is of dit een f+i of een f+ı is. In de Duitse taal mogen ligaturen niet gebruikt worden bij woordsamenstellingen, dus Auflage komt niet in aanmerking voor een vervangende fl, terwijl erfinden wel een fi zou kunnen krijgen. Ook wanneer teksten in Fraktur gezet worden, is het van belang voor het juiste gebruik van de s en de ſ

Haakje De haakjes zijn twee leestekens die gewoonlijk in combinatie gebruikt worden: een haakje openen en een haakje sluiten. De holle kanten van de haakjes staan altijd aan de kant van de tekst die tussen de haakjes staat. Voor schriftsoorten met een schrijfrichting van links naar rechts geldt: een haakje openen ziet er uit zoals de linkerhelft van de hoofdletter O: (. En een haakje sluiten ziet er uit zoals de rechterhelft van de hoofdletter O: ). Voor bijvoorbeeld het Arabisch schrift, dat van rechts naar links geschreven wordt, is dat andersom. In geschreven taal worden haakjes gebruikt om een (gedeelte van een) zin die (meestal) niet essentieel voor de rest van het verhaal is af te zonderen. Hierdoor kunnen hoofd- en bijzaken eenvoudiger uit elkaar gehouden worden. Haakjes worden ook gebruikt om een extra verduidelijking te geven over iets dat direct voorafgaand aan de haakjes benoemd wordt (zoals in dit zelfverklarende voorbeeld). De haakjes worden ook wel parenthesen genoemd, een term waarmee in de taalkunde een ingevoegde gedachte of aanvulling bedoeld wordt. Zo delen deze haakjes hun naam met een type tekst waarvoor ze bedoeld zijn. In het spreken betekent de uitdrukking tussen twee haakjes over het algemeen dat je op het punt staat iets te gaan zeggen dat maar beperkt te maken heeft met de rest van het gesprek. Overdreven gebruik van haakjes kan averechts werken. Dat geldt ook voor het gebruik van haakjesbinnen-haakjes (geneste haakjes) alhoewel dat niet altijd te voorkomen is. De Taalunie geeft in overweging om dan de binnenste haakjes te vervangen door vierkante haken (teksthaken, zie verderop). Wanneer een toevoeging tussen komma's of tussen haakjes gezet kan worden, verdienen komma's vaak de voorkeur omdat ze een rustiger tekstbeeld geven, en ook gedachtestreepjes zijn een alternatief. Vaak zijn haakjes door een iets gewijzigde formulering weg te werken.

De term spekhaken wordt zowel voor de vierkante haakjes als voor de wiskundige symbolen voor 'kleiner dan' en 'groter dan' als haakjes gebruikt.

Een specifiek gebruik van haakjes is in combinatie met het beletselteken dat uit drie opvolgende puntjes bestaat. Dit dient om aan te geven dat uit een citaat een gedeelte is weggelaten.

In literatuuropgaven worden vierkante haakjes gebruikt om eigen toevoegingen of correcties in titelbeschrijvingen (tussen vierkante haakjes) aan te geven.

Vierkante haakjes worden vooral gebruikt om toevoegingen binnen een geciteerde of vertaalde tekst te markeren.

In de wiskunde worden haakjes gebruikt om rekenkundige bewerkingen te groeperen. Hierbij geldt dat haakjes de hoogste prioriteit hebben: haakjes moeten nog v贸贸r machtsverheffen 'weggewerkt' worden.

Een accolade wordt o.a. gebruikt om twee of meer regels met elkaar te verbinden. Een ander gebruik van accolades in de taal en in de wiskunde is om een verzameling (geen opsomming) aan te geven in een zin. Als emoticon heeft het de betekenis: 'geen commentaar'.

Aanhalingsteken Aanhalingstekens zijn leestekens die, meestal in paren, gebruikt worden om aan te geven dat een uitspraak, citaat of zin letterlijk wordt weergegeven (aangehaald). Afhankelijk van de taal en het medium kunnen aanhalingstekens verschillende vormen aannemen. Bij een paar is er een openend aanhalingsteken en een sluitend aanlingsteken. Afhankelijk van nationale conventies kunnen deze bijvoorbeeld getoond worden als „O”, “O” of «O».

Ironieteken Het ironieteken is een leesteken dat aangeeft dat een zin ironisch opgevat moet worden. In de loop der tijden zijn diverse tekens hiervoor voorgesteld, waaronder een 'terugkijkend' vraagteken. De Franse dichter Alcanter de Brahm stelde aan het eind van de 19e eeuw diverse leestekens voor, waaronder een ironieteken, zie linkerpagina. De wiskundige en schrijver Raymond Queneau volgde in de 20e eeuw met een vergelijkbare oproep. In Nederland hebben Justus van Effen, Willem Frederik Hermans, Nico Scheepmaker, NRC redacteur K.L. Poll, Harry Mulisch en Henk Hofland voor de invoering van een ironieteken gepleit, maar in hun uitgegeven werk is een dergelijk leesteken niet toegepast. De opmars van de elektronische media zoals weblogs, sms en internet maakten leestekenachtige emoticons populair (zie ook volgende pagina) waardoor het gebrek aan ironische en andere leestekens in de gedrukte literatuur sterker gevoeld werd.

Redelijk recent werd er in Nederland een vergelijkbaar ontwerp gemaakt door de boekpromotors van het CPNB. Toen de Boekenweek van 2007 in het teken stond . satire en ironie' van 'Scherts, ontwierpen ook zij een ironieteken - volgens critici een kruising tussen een SS-logo en het litteken van Harry Potter.

En dan was er nog, in 2000, het prijswinnende leesteken dat een studente van de kunstacademie ontwierp voor Onze Taal. Dat was een symbolische weergave van twee vingers die 'zogenaamd' gebaren.

Het recentste voorstel werd in 2010 gedaan. Toen introduceerde een Amerikaans bedrijf een vergelijkbaar teken: een kruising tussen een apenstaartje en een uitroepteken.

Deze emoticons betekenen: 'grappend'. De P is hierbij de tong die wordt uitgestoken. Het wordt ook vaak gebruikt als iets sarcastisch bedoeld is. De laatste versie met de punt komma is een sarcastische knipoog.

Interrobang De interrobang is een combinatie van een vraagteken en een uitroepteken. Dit teken word vooral gebruikt achter overdreven vragende zinnen en/of woorden.

A sentence ending with an interrobang asks a question in an excited manner, expresses excitement or disbelief in the form of a question, or asks a rhetorical question. Het gebruik van de interrobang kan overbodig lijken: aangezien in het Algemeen Nederlands hetzelfde effect kan bereikt worden door een zin te be誰ndigen met zowel een vraag- als uitroepteken. De American Martin K. Speckter heeft de interrobang uitgevonden in 1962. Als hoofd van een reclamebureau was hij ervan overtuigd dat advertenties beter zouden uitkomen als copywriters verrassende retorische vragen konden overbrengen met een teken. Hij stelde het concept van een leesteken in een artikel in het magazine TYPEtalks. Hij koos de naam interrobang om te refereren naar de leestekens die zijn inspiratie waren: interrogatio is latijns voor een retorische vraag en bang is 'slang' voor een uitroepteken. In 1966, introduceerde Richard Isbell van de American Type Founders, het Americana font, inclusief de interrobang. In 1969 was de interrobang te vinden op sommige Remington typemachines. In de jaren 70 was het mogelijk om vervangbare interrobang toetsen te kopen en fonts voor sommige Smith-corona typemachines. Het begon in woordenboeken,magazines en kranten te verschijnen. Het is echter geen standaard leesteken geworden. Wel is het geaccepteerd in de Unicode lijst en is aanwezig in verschillende fonts.

Smiley Een smiley (ook wel lachebekje) is een eenvoudig tekeningetje van een lachend gezichtje, vandaar de naam (smile is het Engelse woord voor glimlachen). Het begrip smiley wordt ook uitgebreider gebruikt voor gelijkaardige gezichtjes die andere gemoedstoestanden uitbeelden. Een smiley in ASCII-tekens is een emoticon. Het woord 'smiley' wordt ook (foutief) wel gebruikt voor emoticons in het algemeen. Het woord is in het Nederlands taalgebruik ingeburgerd sinds de opkomst van het internet vanaf halverwege de jaren 90 en wist zich te wortelen in de jongerencultuur. V贸贸r die tijd was lachebekje de gangbare Nederlandse benaming. Typisch bestaat een smiley uit een gele cirkel als aangezicht, maar daarin twee stippen als ogen en een mond. Smileys worden gebruikt om intonatie aan een geschreven boodschap te geven. Geschreven tekst kent immers lichaamstaal noch intonatie, wat een ernstige handicap is ten opzichte van gesprekken in 'In Real Life' (IRL).

Het lachende gezichtje, in de vorm van een gele button (een opspeldbare badge) met twee oogjes en een halve cirkel als mond, werd gecreëerd door Harvey Ball in 1963 in opdracht voor een verzekeringsbedrijf State Mutual Life Assurance uit Worcester in Massachusetts. Ball kreeg 45 dollar voor zijn ontwerp, en ondernam daarna nooit een poging om deze figuur te promoten of om rechten op het beeld te krijgen, zodat het in de Verenigde Staten in het publieke domein terechtkwam voor men dit kon doen. De Fransman Franklin Loufrani van het bedrijf SmileyWorld uit Londen, beweert echter dat hij in 1971 met het beeld op de proppen kwam in een krantenreclame waarin hij het icoontje gebruikt om goed nieuws te markeren. Hij begon daarna producten te creëren met dit logo als beeldmerk. In meer dan 100 landen werden het logo en de naam een handelsmerk van Loufrani, voor verschillende klassen goederen en diensten. De hoofdlicentiehouder SmileyWorld ontwikkelt producenten voor industriepartners met een licentie, in sectoren zoals kleding, accessoires, textiel, voeding, speelgoed, giften, huishoudelijke voorwerpen, publicatie, parfums, ... In 1997 begint de zoon, Nicolos Loufrani, met de ontwikkeling van honderden varianten van het Smiley-logo, met verschillende emoties en categorieën, zoals weer, beroep, landen, dieren, objecten... Ook David Stern, van het reclamebureau David Stern Inc. uit Seattle, beweert de smiley uitgevonden te hebben. Stern zou zijn versie in 1967 hebben gemaakt tijdens een campagne voor Washington Mutual, maar hij zegt er niet aan gedacht te hebben het beeld te registreren. Het figuurtje werd populair in het begin van de jaren 70, onder andere door toedoen van de broers Murray en Bernard Spain, die het gebruikten om een soort originele voorwerpen te verkopen.

De De twee maakten buttons, maar ook koffiebekers, T-shirts, bumperstickers en veel andere voorwerpen die versierd waren met het symbool en de slogan "Have a happy day" (bedacht door Murray). Tegen 1972 waren er naar schatting 50 miljoen smiley-buttons verdeeld in de Verenigde Staten; vanaf toen begon de rage echter te luwen. smiley werd in de jaren 80 een icoon in de subculturen van de acid house en new beat, genres dansmuziek. Zeker in het Verenigd Koninkrijk werd het logo met de underground danscultuur gelinkt, omdat het figuurtje stond gegraveerd op de ecstasypilletjes uit die wereld.

Smileys in populaire cultuur De film Forrest Gump van Robert Zemeckis uit 1994 toonde op humoristische manier 'de uitvinding' van de smiley. Het hoofdpersonage veegde zijn beslijkt gezicht af met een geel t-shirt dat hem werd toegestopt en antwoordde "Have a nice day", wat de inspiratie was voor een zakenman die het moeilijk had. Met dit geïmproviseerde ontwerp kon hij verder. De scène komt overigens in het oorspronkelijke boek niet voor. Het kleine computerspelletje Mijnenveger, waarvan sinds de jaren 90 bij veel grafische besturingssystemen een versie zit, gebruikt vaak een smiley om de status van het huidige spel weer te geven. De Amerikaanse rechter Charles Hearn gebruikt een smiley in zijn persoonlijke handtekening. Dit valt niet altijd bij iedereen in goede aarde. In de hoedanigheid van handtekening verscheen het lachebekje onder meer al onder het doodvonnis van een Amerikaans crimineel, en onder een brief aan collega's waarin het overlijden van een rechter werd gemeld. Smileys zijn ook verkrijgbaar als snoepgoed: een platte ronde schijf van drop of van een op winegums lijkende substantie met daarop twee ogen en een brede glimlach.

Emoticon Net zoals de smiley een emoticon is voor 'blij' is de combinatie van een haakje met de letter 'B' een emoticon voor 'boos'. Emoticons worden voornamelijk gebruikt bij het chatten of bij het versturen van e-mail. Door de opkomst van nieuwe communicatiekanalen wordt het emoticon ook gebruikt in weblogs en sms. Tegenwoordig is het gangbaar de emoticons weer te geven als (bewegende) afbeeldingen (animated gif), deze trend is voornamelijk afkomstig uit bulletin boards en instant messenger programma's. Hierdoor is het onderscheid tussen emoticon en geanimeerde afbeelding voor sommige gebruikers enigszins vervaagd. In de regel zijn emoticons klein en dienen als aanvulling op de tekst. Op internet zijn vele emoticons te vinden die kunnen worden ge誰nstalleerd ter vervanging van de afbeeldingen in een instant messaging programma, een mobiele telefoon of een bulletin board. Er zijn ook sites die geld vragen voor het downloaden van emoticons.

Met dank aan: Karel De Grande, Lin Seminck, Liesbeth Boucher, Quinten Boijen, Robin de Backer, mijn ouders en vrienden. De docenten: Claudia Pahola Herrera Montoya, Hans Plompen en Matto Deseijn. ÂŠ 2010, A. Crijns, Gent, BelgiĂŤ