AB29

HALFJAARLIJKS

MAGAZINE

Losse nummers € 4,00

29

VERENIGING ASTROFOTOGRAFIE

In dit nummer o.a.:

64

13e JAARGANG, OKTOBER 2003

Onze najaarsbijeenkomst is op

Inhoud AB29

Van de redactie Fotogalerij Deepsky-fotografie, niet zomaar een hobby Verslag voorjaarsbijeenkomst 2003 te Nijmegen Op bezoek bij...Erwin van der Velden Astrofotografie op straat De grensmagnitudebepaling van CCD-opnamen Martiaal miepen met de webcam Webcam tips & trucs Programma najaarsbijeenkomst 2003 te Nijmegen

3 4 5 13 27 43 51 55 60 62

Foto’s omslag/binnenwerk: Omslag: Grote Magelhaese Wolk.

135 mm/F4 Olympus tele, er werd 20 minuten belicht op Kodak Supra 400, op 29 aug. 2003, tijdens de ‘Queensland Astrofest’ starparty, Australië.

Bert van Dijk, Gouda.

63

Achtergrond omslag: Stersporen in het noorden.

24 mm/F5,6 groothoek, 2 uur belicht op Kodak Ultra 400, 27 aug. 2003, tijdens de ‘Queensland Astrofest’ starparty, Australië.

Bert van Dijk, Gouda.

Achtergrond binnenwerk: IC 1396. Pentax SDUFII/F4 met ST-10XME CCD-camera en CFW8 op Paramount Robotic-montering. Op 14 april 2003 in Ha (4,5 nm): 67 min. (1x1 binning) en op 15 april 2003 in RGB: 23/23/23 min. (1x1 binning). Karel Teuwen, Turnhout (België).

2

Boven: Copernicus.

Onder: Tycho.

Beiden met een C11 met 2x Barlowlens en Philips ToU cam PRO webcam.

Bewerkingen in Registax.

Het zijn de makers beste resultaten ooit behaald.

Een vergelijk met opnamen van de Lunar Orbiter kan zonder schroom gemaakt worden!

John Sussenbach, De Bilt.

D

e najaarsbijeenkomst wordt wederom gehouden op Volkssterrenwacht ‘Nijmegen’, Krekelstraat 10. Tel. (024) 35 65 283 of (024) 32 30 293. Website: www.telebyte.nl/~saturnus.

Er is voldoende ruimte voor parkeren, meegenomen astroresultaten en adverteerstands. De plattegrond staat afgebeeld in AstroBulletin 27. Tot zaterdag 8 november in Nijmegen!

Programma bijeenkomst za. 8 nov. ‘03 te Nijmegen.

Het programma: 11.00 uur Verwelkoming en opening door voorzitter Rob Lefeber.

11.05 uur Arie Hamer, Henny en IJsbrand van Straalen: Een astrovakantie op La Palma.

11.30 uur Frits Mennen: Een bijzondere sterrenwacht op palen.

12.00 uur Jan Koet en Bert van Dijk: Op bezoek bij...Erwin van der Velden.

13.00 uur (Lunch)PAUZE! met Astrobeurs, tentoonstelling eigen opnamen, onderlinge contacten, rondleiding op de sterrenwacht, catering, enz.

14.15 uur Meegebrachte opnamen: Maximaal 10 resultaten per persoon.

14.40 uur Uitreiking J. der Kinderenprijs 2003 met korte voordracht van winnaar.

15.10 uur (Tussen)PAUZE! 15.20 uur Topfotograaf Thierry Legault!!!: Hoge resolutiefotografie (Engelstalig).

16.20 uur Meegebrachte opnamen: Maximaal 10 resultaten per persoon.

16.50 uur Sluiting.

Mars op 20 aug. 2003.

‘Amateur’opnamen van gastspreker Thierry Legault.

De topfotograaf heeft deze keer toegezegd te komen en zal ons tracteren op een spetterende lezing.

Hadley-rille.

AstroBulletin is een uitgave van ’Vereniging Astrofotografie’.

Het verschijnt 2 keer per jaar voor leden. Losse nummers: € 4,00.

•

Het bestuur Voorzitter: Rob Lefeber Nieuwlandsedijk 53 2691 KV ‘s-Gravenzande Telefoon (0174) 41 59 32 Secretaris: Hans van Asperen A. Pauwstraat 5 6882 KP Velp Telefoon (026) 362 05 44 E-mail: asperenv@chello.nl Penningmeester: Menno van der Mark Soestdijksekade 874 2574 EH Hen Haag Telefoon (070) 394 17 02 E-mail: menno@mouzart.com Redactie AstroBulletin: Jan Koet Kopij/advertenties/sponsoring/scans Margrietstraat 14 2291 TJ Wateringen Telefoon/fax (0174) 22 01 33 E-mail: cateye.neb@12move.nl & Bert van Dijk Redactie-adres beeldmateriaal, kopij/scans/lay-out/DTP/prepress Gaffelaarwerf 8 2804 MH Gouda Telefoon/fax (0182) 32 76 05 E-mail: superconductor@hetnet.nl & Rob Wagenaar De Nesse 2291 XN Wateringen Telefoon (0174) 29 80 35 E-mail: r.wagenaar@caiw.nl • Website vereniging: www.vereniging-astrofotografie.nl (Webmaster: Vincent van Asperen) • Druk AstroBulletin: Star Reklame, Bodegraven •

Contributie:

€ 11,00 per kalenderjaar (Per 2004: € 15,00) Opzeggingen vóór 15 november bij het secretariaat.

Postbank nr. 18 91 303 t.n.v. de penningmeester Werkgroep Astrofotografie te Wateringen.

• Niets van deze uitgave mag worden overgenomen zonder schriftelijke goedkeuring van de redactie. AstroBulletin©2003

62

Van de redactie.

H

ier valt alweer het najaarsnummer van ons lijfblad op de deurmat. De redactionele (Mac)computerproblemen zijn gelukkig opgelost en de opmaak ging vlekkeloos. Echter, i.v.m. de redactievakantie in augustus/september, was de AstroBulletin-deadline van het minimaal vier weken versturen vóór de eerstvolgende bijeenkomst, op voorhand al niet haalbaar. Ook onze vertrouwde drukker in Arnhem kon a.g.v. een reorganisatie deze druk niet meer verzorgen. Star Reklame in Bodegraven neemt nu deze schone taak op zich en zal dit nu in het vervolg blijven doen.

Na een ongekend voorjaar qua zonne-(en sterre-) uren, gevolgd door een recordzomer met een hoge score wat temperatuur en heldere nachten betreft, maken we ons nu weer op voor de kille herfst en winter. Hét object van afgelopen zomer, Mars, liet zich fotograferen door een ware armada aan kijkers en (digitale) fotoapparatuur, wat mooie resultaten opleverde. In dit nummer haken we hierop in en uw redactie nam de rode planeet zelfs vanuit Australië waar. Verhaal en opnamen vanuit dit continent in dit nummer, waaronder een CCD-serie van astrofotograaf Dennis Simmons. Van Karel Teuwen uit België ontvingen we schitterende opnamen, wat natuurlijk vroeg om een introducerend artikeltje. Verder weer de gebruikelijke fotogalerij, het bijeenkomstverslag en andere items. Helaas kunnen we lang niet alle ingezonden opnamen plaatsen (er zou geen plek voor tekst overblijven!) en het is moeilijk kiezen uit het grote aanbod. Artikeltjes zijn echter meer welkom, omdat we aardig door ons voorraadje heen raken. Dus, kruip eens achter de PC en type een astrofotografie-verhaal!

Enfin, weer veel lees- en kijkplezier met nummer 29 en tot zaterdag 8 november in Nijmegen!

- Bert van Dijk en Jan Koet 3

Boven: Halternevel (M27) op F7 in Ha (4,5 nm): 4 uur en in RGB: 33/67/67 min., aug. 2003. Onder: Sluiernevel op F7 in Ha: 92 min., RGB: 33/33/42 min., juni 2003. Inzet: M76 op F11 in RGB: 42/42/ 60 min., febr. 2003. Opnamen met C14 op Paramount Robotic, ST-10XME CCD-camera / CFW8. Karel Teuwen, Turnhout (BelgiĂŤ).

4

61

Webcam tips & trucs.

Infraroodfilters.

De seeing bij een laagstaand object als Mars levert altijd problemen (deel 3) door Jan Koet op. In het infrarood (IR) is de invloed van de seeing minder sterk. Het kan dus helpen om juist een IR-doorlaatfilter te gebruiken, uiteraard houdt zo’n filter veel (zichtbaar) licht tegen, wat zich uit in een zwartwitfilmpje dat veel ruis bevat. Toch valt er redelijk goed mee te werken wanneer de openingsverhouding iets wordt teruggebracht, zodat er een helderder beeld wordt verkregen. Behalve een IR-filter kan natuurlijk ook gewoon een normaal roodfilter worden gebruikt, het beeld zal dan nog een stuk helderder zijn.

Langer belichten met de Vesta PRO en ToUcam PRO. Een leuke tip kregen we binnen voor degenen die met de Philips Vesta PRO 675/680/690 werken. Wie langer dan de 1/25 seconde wil belichten kan een truc toepassen zonder de webcam om te hoeven bouwen. De maximale belichtingstijd is dan ongeveer 1/5 seconde. Meer informatie is te vinden op de website: http://home.hetnet.nl/mr_6/2/dukoyy/firmament/

Hier de belangrijkste stappen: Instellen op 1/5 seconde.

Start het programma als normaal. Stel het aantal beelden per seconde in op 5.

Zet de belichtingstijd op ‘Automatisch’. Dek de lens voor 5-10 seconden af.

Schakel de belichtingstijd ‘Automatisch’‚ weer uit. Klik bij ‘Instellingen’‚ op ‘Opslaan’. De lens hoeft nu niet meer afgedekt te worden. Het scherm geeft nu aan dat er 1/25 seconde belicht wordt, maar het is in werkelijkheid 1/5 seconde.

Gebruik van de camera bij 1/5 seconde.

Start het programma zoals gebruikelijk. Stel het aantal beelden per seconde in op 5. Klik bij ‘Instellingen’ op ‘Herstellen’. De camera werkt nu bij 1/5 seconde belichtingstijd. Pas op: wanneer de schuifknop van de belichtingstijd wordt verschoven, is de instelling meteen tenietgedaan. ‘Helderheid’ en ‘Versterking’ kunnen wel worden aangepast.

Uiteraard hebben we deze truc ook geprobeerd op de ToUcam PRO, maar de zojuist beschreven wijze werkt jammer genoeg niet. Wat wel opvalt is dat de 1/25 seconde belichtingstijd bij 5 frames per seconde (fps) een veel helderder beeld oplevert dan bij 10 fps. Zet de beeldversterking helemaal uit om het verschil te zien. A B

60

R

eeds als kind was ik gefascineerd door het nachtelijke schouwspel van de hemellichamen. De melkweg was, pakweg veertig jaar geleden, bij ons nog prominent aanwezig en waarschijnlijk heb ik mijn vader ‘suf’ bestookt met vragen over het ‘hoe en waarom’. Toen de arme man geen raad meer wist, zocht ik mijn toevlucht tot de literatuur van bekende Nederlandse auteurs.

Deepskyfotografie, niet zomaar een hobby.

Hoe dan ook, het kon niet langer uitblijven en ik kreeg begin jaren zestig mijn eerste kijker door Karel Teuwen van Sinterklaas. Het werd een prismakijkertje met statief. De aanblik van zoveel meer sterretjes, maar vooral de details op de maan maakten een diepe indruk op me. Al vlug was dit kijkertje ontoereikend en werd er duchtig gespaard voor iets groters. Het werd een 75 mm refractor op een equatoriale montering. Samen met zoeker, driepoot, zonneprojectieset en enkele goedkope oculairs zat alles mooi verpakt in een koffer. Met dit geheel ondernam ik mijn eerste pogingen om de maan fotografisch vast te leggen. Dit gebeurde door het fototoestel simpelweg achter het oculair te plaatsen, zonder tussenringen of wat dan ook. Buiten wat vage vlekken en de vermoedelijke aanwezigheid van bergen en kraters kwam ik niet, maar ik was in de wolken over het resultaat en een ‘nieuw’ gepassioneerd astrofotograaf was geboren. Maar goed, het échte werk als astrofotograaf kon pas beginnen met de aankoop van een gloednieuwe C8 halverwege de jaren zeventig. Tevens schafte ik mij toen een hele reeks accessoires aan, die Mijn eerste oculairprojectie en het langdurig vol- echte kijker: een C8 op gen via ‘off-axis guiding’ mogelijk een low-budget maakten. Naast maan- en planeetfoto- boomstam. grafie kwam nu ook het vastleggen van deepskyobjecten binnen mijn bereik. Het ‘magische’ gevoel dat ik die visueel bijna onzichtbare stelsels en nevels op film kon vastleggen, heeft uiteindelijk de balans naar de deepsky doen overslaan. Mede door de hoge moeilijkheidsgraad om goed 5

gevolgde en langbelichte (twee uur) opnamen te maken, werd ik begin jaren tachtig een hartstochtelijk astrofotograaf. Maar zoals dat zo dikwijls het geval is, raakte wegens omstandigheden mijn passie in het slop. Na twintig jaar ben ik opnieuw gestart met astrofotografie met een volledig nieuwe opstelling. Aangezien ik een aantal jaar niet echt meer gevolgd had wat de markt te bieden had, ben ik met de hulp van o.a. Josch Hambsch de mogelijkheden gaan aftasten die binnen het bereik lagen van de amateurastrofotograaf. Er was blijkbaar in die twintig jaar dat ik mijn ‘astronomische winterslaap’ hield heel wat veranderd en de nieuwe mogelijkheden en kwaliteitsperspectieven leken haast onbeperkt. In het verleden had ik doelbewust voor een transportabel geheel gekozen en heb ik vaak mijn oranje C8 meegezeuld naar het buitenland. Thuis had ik een semi-permanente opstelling, waar een afgezaagde boomstam dienst deed als zuil, waar het parallactisch wig aan vastgemaakt was. Voor een fotosessie moest de rest steeds opnieuw gemonteerd worden.

Maar goed, dat was vroeger en nu wilde ik eigenlijk toch liever een groter instrument en ditmaal met een vaste opstelling. Ook had ik nu, na twintig jaar hard werken, financieel meer ademruimte en waar kon ik mijn geld beter in investeren dan in een nieuwe telescoopuitrusting? Een permanente opstelling met een quasi-perfecte poolafstelling zouden de kwaliteit van mijn opnamen in ieder geval gunstig beïnvloeden. De sterrenwacht is een houten tuinhuisje geworden van 3x4 meter, met een afrolbaar dak. Het huisje heeft een houten vloer om mijn voeten te beschermen tijdens de koude winternachten. Het dak bestaat uit halfgebogen metalen platen die aan de buitenkant geplastificeerd zijn en aan de binnenkant een anticondenslaag hebben. Deze coating werkt voortreffelijk en zelfs na een zeer Links: de in de tekst besproken hefboom.

eindresultaat te verkrijgen, gaat er nog een S-curve-layer en een kleurcorrectielayer overheen. Verder heb ik nog wat problemen gehad met de C8.

Bij een vorige schoonmaakbeurt is de correctorplaat met bijbehorende vangspiegel niet goed teruggezet, 22 sept. 2003.

Mare Tyrrhenum, wat resulteerde in een overmatig astigmatisMountains of me. Dit heb ik met een testopstelling er uit Mitchel en Syrtis proberen te krijgen. Het afstellen ging echter Major met krater Huijgens. een stuk beter door de vorm van het Marsschijfje rondom het focuspunt te bekijken. Na flink wat schuiven en draaien van de correctorplaat was het probleem weer opgelost.

Hier in Brisbane stond Mars rondom de oppositie zo’n 12 graden van het zenit, dit is echter nog geen garantie voor een goede seeing. We hebben hier vaak last van hoge jetstreams, aangedreven door hogedrukgebieden ten zuiden van Brisbane. In de praktijk is er maar gemiddeld één nacht per week met een seeing van 6/10 of beter en ik heb, zoals gezegd, dit jaar nog maar twee keer een seeing van 8/10 gehad. Het is dus een zaak om elke nacht de seeing en de weerkaarten in de gaten te houden en zoveel mogelijk van goede nachten gebruik te maken! A B

Wij hebben zeer veel benodigdheden voor al uw astro-draaiwerk. Kom eens kijken!

€ 165,€ 265,€ 398,€ 650,-

€ 50,€ 125,€ 185,-

€ 25,-

HBM digitale schuifmaat

HBM Straalcabines

De nieuwe sterrenwacht met rechts het besproken U-profiel.

vochtige nacht blijven deze platen aan de binnenkant kurkdroog en heb ik niet voortdurend af te rekenen met gedruppel als de sterrenwacht gesloten wordt. In tegenstelling tot de meeste ‘afrolbaar dak’-sterrenwachten, waar het dak continu 6

Model 90 (64x52x52 cm): € 165,Model 150 (71x57x65 cm): € 265,Model 220 (98x63x65 cm): € 398,Model 350 (100x76x75 cm): € 650,Helemaal compleet geleverd!

25 kilogram aluminiumoxide: € 49,25 kilogram glasparel: € 39,-

Onderdelenreinigingsbakken

Verkrijgbaar in diverse maten (zie website!). Compleet geleverd met pomp, rekjes en bakjes.

Model van 12,5 liter: € 50,Model van 72,5 liter: € 125,Model van 145 liter: € 185,-

Indien u op de hoogte wilt blijven van diverse aanbiedingen en occasions binnen ons ruime assortiment, dan kunt u zich via de website aanmelden bij onze handige e-news-service!

WWW.BUITELAAR.NL 59

- Meetbereik van 0 tot 150 mm.

- In box met extra batterij.

- Actieprijs: € 25,00 p. stuk. = AFHAALPRIJS!

Kanaaldijk 36d 2741 PA Waddinxveen Telefoon (0182) 52 54 68 E-mail: info@buitelaar.nl Openingstijden: ma. t/m za. 09.00-17.00 u.

Prijzen in deze advertentie en op onze website zijn incl. BTW.

treerd met een spatiale afstand van 1/100 lambda van de Raleighlimiet). In de praktijk is de afval van het signaal onder deze limiet zo groot, zodat details kleiner dan 2/3 dan 27 aug. 2003. deze limiet zelden worden weergegeven. Een De dichtste hoekgrootte van 2/3 van de Raleigh-limiet wordt nadering!

Mare afgebeeld in een plaatje met een lager contrast.

Cimmerium Zo heb ik in planeetplaatjes, sinusoïden met een en Elysium. halve golflengte van 0.35 boogseconde met een C8 kunnen vastleggen en losstaande lijnen met een grootte van 0.1 boogseconde. Deze vertoonden dan wel een grootte van 0.35 boogseconde in het plaatje vanwege het gekozen wavelet-raster.

Na de wavelet is het contrast tussen de helderste poolijsgebieden en de donkerste maria te groot. Dit compenseer ik met een gamma S-curve en corrigeer ik de kleur dan weer een beetje om het verkleurende effect van de gamma S-curve tegen te gaan. Dus samengevat: wavelet, gamma S-curve en lichte kleurcorrectie.

Andere zaken die ik toepas zijn handselectie van de frames. Registax leidt de kwaliteit van elk frame af. De sterkte van de hogere spatiale frequenties, hangt niet alleen van de smering af als gevolg van atmosferische turbulentie, maar hangt ook af van de elektronische ruis. Ook beeldjes die de planeet dubbele randen geeft heeft een hoge sterkte in de kleine details, maar moet toch uitgeselecteerd worden. Een handselectie kost mij weliswaar ruim een uur, maar ik weet dan wel zeker dat er geen rotzooi meer in zit. Normaal gesproken selecteer ik op de vorm en scherpte van de planeetrand, dit onder de aanname dat als dit goed is het met de oppervlaktedetails dan ook wel snor zit.

Een ander ding wat ik moet toepassen is rotatiecorrectie, omdat ik alleen 5 frames per seconde kan toepassen om de USB-compressie zo laag mogelijk te houden. Ik kan met de Vesta Pro niet croppen, om de hoeveelheid data over de USB te reduceren, zoals dit wel met de ToU PRO kan. Anders had ik een 320x240 beeldveld kunnen toepassen met 15 frames per seconde en de 2000 benodigde frames in ruim 2 minuten binnen kunnen halen. Aan de andere kant is het altijd goed de hele chip te gebruiken om lokale afwijkingen in de chip uit te middelen. De rotatiecorrectie gebeurt door de 400 sec.

4 sept. 2003.

Solis Lacus op te splitsen in 4 tijdvakken van 100 sec. elk. met Daarna stackt Registax de frames uit elk tijdvak. Dit Olympus resulteert in 4 sets van R-, G- en B-fits, die ik verMons en krater volgens resize tot 200% in Iris. De fits van het eerNewton. ste en laatste tijdvak corrigeer ik met 1 pixel, in werkelijkheid is dit een halve pixel rotatiecorrectie op de chip.

Daarna stapel ik, naar het aantal frames gewogen fits, in Iris. Vervolgens voeg ik in Paintshop Pro 6.0 de R-, G- en B-kanalen in een kleurenplaatje samen. Om een 58

op de wielen rust, heb ik gekozen voor een volledig gesloten systeem. De wielen rijden in een inox U-profiel (zie foto) en op de plaats waar het dak moet aansluiten op de muren zitten er ‘verzinkingen’ in deze profielen. Als het dak dit punt bereikt heeft, sluit het perfect aan op het geheel. Ik was verbaasd over het gewicht van het dak en het was niet zo evident om dit zonder veel moeite uit deze geulen te duwen, maar met een hefboomsysteem (zie foto) werd dit euvel verholM8, de Lagunenevel. pen. Zo, ik zat in ieder geval Pentax SDUFII beschut en het geheel kon in een op F4 in Ha (4,5 oogwenk geopend worden. Nu was nm). Er werd 58 min. mijn tweede zorg een geschikte en belicht met ST-10XME CCD-camera. Juni 2003. betrouwbare montering vinden. Na het nodige wikken en wegen viel uiteindelijk mijn keuze op de Paramount ME van de Amerikaanse producent Software Bisque.

Samen met het meegeleverde softwarepakket, waarvan The Sky en T-Point de voornaamste onderdelen zijn, staat deze montering garant voor een uitstekende zoek- (afwijking van minder dan twee boogminuten) en volgnauwkeurigheid. Sommige T-Point-’freaks’ uit de VS zijn in staat feilloos gevolgde opnamen te maken van een half uur en dit met kijkers waarvan de brandpuntsafstand meer dan drie meter bedraagt. Dit zonder autoguiding! Door die uitzonderlijke prestaties van deze Robotic Mount behoort ‘on-line’ deepsky-fotografie tot de mogelijkheden en dit vanuit andere continenten!

Voorlopig werd hier mijn oude C8 aan gekoppeld en kon het leerproces van de CCD-astrofotografie beginnen. Met de hulp van Josch heb ik op vrij korte tijd de nodige ‘aanMijn huidige opstelling, loopkennis’ opgedaan. De klaar voor gebruik. omschakeling van de ‘natte’ fotografie naar de CCD was een hele stap en ik was al blij dat het opzoeken en volgen nu heel wat comfortabeler gebeurt dan vroeger. Ik denk niet dat ik de energie nog zou kunnen 7

opbrengen om zoals toen twee uur geconcentreerd en manueel te volgen. Het woord ‘salon-astrofotograaf’ gaat misschien wat ver, maar ik kan de boel toch rustig voor enkele uren laten draaien, terwijl ik TV kijk of een uiltje knap. De échte verdienste zit hem in de beeldbewerking achteraf om alles uit de ruwe beeldjes te halen wat mogelijk is. Het is hier dat ik als grafisch ontwerper op bekend terrein kom en dan vooral met behulp van het beeldbewerkingsprogramma Adobe Photoshop. Bijna een jaar geleden bestelde ik een 20 cm Apo-refractor bij Lichtenknecker en deze zou in de nazomer klaar moeten zijn. Aangezien het redelijk lachwekkend was, die C8 op de Paramount en om het wachten op die kijker wat te verzachten, kocht ik een tweedehands C14. Met deze opstelling kom ik tot een theoretisch scheidend vermogen van 0,37’’ per pixel. Met een beeldgrootte van 9x13 boogminuten kan ik nu planetaire nevels, verafgelegen stelsels of delen van grotere nevelcomplexen in detail vastleggen. Die details vastleggen, daar is het mij vooral om te doen, maar dan moet ik ook rekening houden met lange belichtingstijden en de atmosferische omstandigheden, die jammer genoeg slechts enkele keren per jaar echt optimaal zijn. Het gebruik van een Lumicon Giant Focal Reducer brengt de openingsverhouding van F11 naar F7 en vergroot mijn beeldveld naar 14x21 boogminuten. Om nu ook uitgeM13 met de C14 op F11.

L: (50 min.), 1x1 binning, april 2003. RBG: (50/50/50 min.), 2x2 binning, maart 2003.

strekte objecten aan te kunnen, heb ik sinds kort de Pentax SDUFII 10cm Aporefractor aan de opstelling toegevoegd. Deze kijker is vlak tot het formaat 6x7 cm en is eigenlijk ontworpen voor traditionele fotografie. Voor monochrome beelden vormt dit geen probleem, maar voor kleuropnamen mist hij in het ‘ultraviolet’ de nodige scherpte. Dit komt omdat een CCD-chip een veel groter bereik heeft dan een film. Dit is op te lossen door het gebruik van een UV-blockingfilter.

Ondertussen zijn we een half jaartje operationeel en mede dankzij de vele heldere nachten tijdens het voorjaar en het optimaal benutten ervan, kan ik reeds bogen op een niet onaardig beeldarchief. A B 8

Vanaf mei werd Mars zo goed zichtbaar, dat ik elke week wel één of meer waarnemingen deed. Een betere seeing dan 8/10 heb ik nog niet meegemaaakt.

In mei merkte ik dat bij een redelijke seeing de openingsverhouding omhoog kon naar F31, zodat de afstand van de Airy-ringen in het rood (bij 620 nm) ongeveer een gelijke afstand hebben met de roodgevoelige pixels van de Bayer-configuratie van het kleurenmozaïekfilter (dit is 2x de pixelafstand). Voor groen zou dit F26 moeten zijn (wortel 2 maal de pixelafstand bij een golflengte van 540 nm) en bij blauw F43 (idem, maar bij een golflengte van 460 nm). Voor blauw zit ik dus normaal gesproken een beetje onder te sampelen, maar voor wat Mars betreft zit de meeste detailinformatie toch in het In de gezamenlijke tuin bij mijn apparterood en groen. De golflengten zijn af te ment maak ik de meeste webcamopnamen. lezen in de Sony ICX098BQ pdf-documentatie. Bij een openingsverhouding van F31 is de afstand tussen de Airy-ringen 2,5 pixel tussen elke ring. Hier is de meeste signaal voor fijne details te verwachten en is ook de vervorming van de seeing het sterkst. Omdat er (logisch) geen 2.5 pixel wavelet-raster beschikbaar is, verdeel ik dit tussen de 2:2 en 3:3 raster volgens een 9:4 verdeling. Bij een goede seeing sprokkel ik zo’n 600 frames bij elkaar uit een verzameling van 2000 frames, dit werkt goed bij een seeing van 5/10 tot 8/10. Het aantal van 600 frames is gekozen, omdat elk individueel frame slechts 256 niveaus per kleurkanaal kent. Ik heb bij een goede seeing en hoge transparantie echter al snel last van kringen als ik meer dan 800 frames kies en de sterkte van de wavelet verhoog. Let op: de 2:2 die verschijnt als je ‘Initial 2 Step 0’ kiest, werkt met een iets hogere spatiale frequentie als de 2:2 bij ‘Initial 1 Step 1’ (vraag niet waarom). Bij een slechte seeing is het aantal frames minder en dus de sterkte van de 2:2 en 3:3 wavelet lager. In de praktijk gooi ik bij een slechte seeing het AVI-filmpje weg.

Wat sommige amateurs doen om kringen bij een hoog aantal gestackte frames te omzeilen, is bij een zeer goede seeing de F-ratio verhogen. Hierdoor komen er meer pixels beschikbaar voor een gegeven absolute beeldhoekoppervlakte. Er is dus een hogere nauwkeurigheid mogelijk, voor wat betreft de beeldintensiteit van dit beeldoppervlak. Zolang het aantal frames maar hoog genoeg is om de toename aan ruis te compenseren is dit een goede methode, dit werkt alleen als het aantal geschikte frames boven de 800 ligt. Theoretisch zouden er nog fijnere details geregistreerd kunnen worden (sinusoïden zijn al in laboratoria geregis57

A D V I E S

E N

K W A L I T E I T

AstroTechniek is dealer van MEADE-telescopen en -accessoires en biedt onder meer de LX10, LX90, LX200 GPS, LXD55 en ETX-modellen aan.

Documentatie op aanvraag.

ORION OPTICS OMC-140 Maksutov-Cassegrain telescoop Een hoge beeldkwaliteit en een complete uitrusting voor een concurrerende prijs.

Engels fabrikaat.

9

ST-2000 XM

2 MEGA-PIXEL CCD-CAMERA USB-DOWNLOADEN De nieuwste ontwikkeling van de Santa Barbara Instruments Group.

De meeste modellen op voorraad.

VIXEN Nog steeds een begrip in de wereld.

SKY WATCHER BETAALBARE KWALITEIT

Nieuw: 114 SS ED refractor op GP-DXmontering.

MaksutovCassegrain-telescoop.

127 mm opening en Dobson-telescoop 250 mm.

Op aanvraag wordt u documentatie toegestuurd. Demonstratie op afspraak in de showroom. Zie ook website www.xs4all.nl/~astrotec voor aanbiedingen.

A.W.D. Matthijs - Oude Venloseweg 70, 5941 HG Velden Telefoon (077) 472 92 10, telefax (077) 472 92 11, e-mail: astrotec@xs4all.nl 56

Boven: De NoordAmerikanevel met een C14/F7. Er werd 133 min. belicht in Ha (4,5 nm) met een SBIG ST-10 CCD-camera en 1x1 binning.

Onder: De Pelikaannevel.

Idem gegevens als boven, echter 150 min. belicht.

Juli/augustus 2003.

Karel Teuwen, Turnhout (BelgiĂŤ).

T

Boven: Andromedanevel (M31). Pentax SDUFII/F4 en ST-10XME camera.

LRGB: 54/27/27/27 min., 1x1 binning. Juli 2003.

Onder: Crescentnevel (NGC 6888) met C14/F7.

10 Er werd 67 min. belicht in Ha (4,5 nm) met een SBIG ST-10XME camera en 1x1 binning. Juli 2003.

Karel Teuwen, Turnhout (België).

och mis ik het wel een beetje, die goede oude planetenfotografietijd, toen je meters film door de camera haalde, in de hoop dat er tussen alle atmosferische misbaksels tenminste een paar normale plaatjes zaten. Om film te besparen was een veel gebruikte truc om een aantal planeetbeeldjes op een frame te zetten door de montering even stil te zetten, wat geregeld in onafscheidbare siameesjes resulteerde. Uiteraard was de afzwaaimethode vaste prik en ik hield tijdens de belichting altijd mijn adem in omdat ik altijd bang was dat mijn uitgeademde lucht de seeing kon verslechteren. Bij deepsky-fotografie had ik dat echter al snel opgegeven.

Martiaal miepen met de webcam.

Deel 3 uit de serie astrofotografische Australië-ervaringen.

door Erwin van der Velden

Velen hadden al snel door dat het stapelen van opnamen de korrel sterk deed verminderen. Ik plakte bijvoorbeeld twee licht overbelichte dia’s in één raampje, anderen gingen met overlappende geprojecteerde beeldjes op een diascherm aan de slag. En toen het grootste bezigheidstherapieapparaat aller tijden zijn intrede deed, werd het procedé een stuk eenvoudiger door de opnamen in te scannen en vervolgens met de hand in een beeldbewerkingsprogramma te stapelen.

De webcam had een groot voordeel ten opzichte van film, je kon veel plaatjes maken met een veel kortere belichtingstijd. Vlak voor mijn vertrek uit Nederland had ik dan ook een versie gebouwd met een IR+UV blocking en ben daar na aankomst mee aan de slag gegaan. Ik begon met de maan, omdat er in mei vorig jaar geen planeten in Brisbane te zien waren, maar later werden alle gasreuzen op de korrel genomen met wisselend succes. Ik heb ook Venus en Mercurius vastgelegd en sinds een jaar ben ik nogal een ‘Mercurius-nerd’ geworden. Dit omdat de oppervlakte van deze planeet nog maar voor minder dan de helft met ruimtevaarttuigen is vastgelegd en je tot of zelfs voorbij de grenzen van de planetaire wetenschap kunt imagen. Mijn beste opname tot nu toe is van 12 februari 2003, waarop het KuiperMuraski stralensysteem te zien. Het gebied rond de terminator is nog nooit vanuit de ruimte gefotografeerd en nog maar een paar keer vanaf de Aarde. Een dag later heb ik alle zichtbare details overigens nogmaals geregistreerd.

Een paar uur voor deze opname had ik Mars ook al zien staan. Gedurende de schemering stond deze al 60 graden boven de horizon! Mars was toen nog maar 5 boogseconden groot, maar er was al aardig wat detail te zien. De setup bestond nog uit een dispersiecorrectie met behulp van een off-axis Kellner-oculair bij F23. Vanaf maart kwam Mars al zo hoog te staan, dat dispersiecorrectie niet meer nodig was.

55

Krater Schiller (boven) en Deslandres (onder), met een C14 SCT en Philips ToUcam PRO webcam.

Opnamen uit herfst 2002.

Voor meer info: zie de tekst op pagina 54.

Geert VandenBulcke, Oostduinkerke (België).

54

11

Boven: Messier-kraters en Langrenius. Meade 20 cm/F10 SCT op LX200montering. Circa 100 frames (5 bps) met Philips ToU-webcam. Gestacked in Registax en ‘Unsharp Masking’ in Photoshop.

Emiel Veldhuis, Zwolle.

Onder: Zonnevlekkengroep 410. C8 met Baaderfolie, 10 mm oculair en Nikon Coolpix 4500 camera.

Er werd 1/200 sec. belicht op F6,1 bij 100 ISO. Opname van 19 juli 2003.

Jan Koeman, Kloetinge.

U wilt scherpe astrofoto’s voor scherpe prijzen?

Nikon-occasions van topkwaliteit koop je bij:

The Quality Camera Shop - Home of the world’s first Nikon Museum -

W. de Zwijgerstraat 23a - Rotterdam-Overschie Tel./fax (010) 415 91 36, mobiel 0654 - 69 41 93 E-mail: nikon@qualitycamerashop.nl Geopend: dinsdag t/m vrijdag van 18.30 - 21.00 uur en zaterdag van 10.00 - 17.00 uur

AstroCart AstroCart

AstroCart levert draaibare sterrenkaarten voor elke breedtegraad, voorzien van Uw eigen tekst en logo.

U kunt kiezen uit de volgende modellen:

MINI-STAR

ASTRO-DISC

ASTRO-DISC

(karton, Ø 10 cm)

(karton, Ø 20 cm)

(plastic, Ø 25 cm)

Bij afname van: 1000 st.: € 2,49 per stuk 2000 st.: € 1,99 per stuk ≥ 3000 st.: €1,75 per stuk

Bij afname van: 1000 st.: € 5,50 per stuk 2000 st.: € 3,50 per stuk ≥ 3000 st.: € 2,95 per stuk

Bij afname van: 2000 st.: € 7,50 per stuk ≥ 4000 st.: € 6,50 per stuk

De beide kartonnen modellen zijn met verschillende opdruk uit voorraad leverbaar: MINI-STARS € 1,95 p.st. en ASTRO-DISCS € 2,95 p.st. Elk aantal is leverbaar.

Na sterrenkijkdagen en manifestaties e.d. kunnen overschotten geretourneerd worden.

magnitude afgelezen kan worden. Dit kan ook als controle dienen tussen de gegeven magnitude door CCDSoft V5 en de USNO-catalogus.

Mijn ervaring is dat de absolute afwijking meestal kleiner is dan 0,5 magnitude. Soms geeft de USNO-tabel een zwakkere magnitude aan dan weer CCDSoft V5.

Mijn grensmagnitude vanuit de Randstad met en belichtingstijd van een halfuur is 19,7 +/-0,5.

NGC 2158. Er werden 30 opnamen van 1 minuut gecombineerd. Met de methode uit de tekst werd grensmagnitude 19 (als ondergrens) bepaald.

De gebruikte telescoop is een 25 cm F/4,5 Schmidt-Cassegrain.

Dit geeft de kracht aan van moderne CCD’s, als je bedenkt dat de fotografische grensmagnitude van de 5 meter Hale-telescoop op Mount Palomar rond de 24 lag.

Toegegeven, dat was wel in de jaren zestig, maar toch. A B

ALS ASTROFOTOGRAAF, VIND JE HET BIJ GANYMEDES OPTISCHE INSTRUMENTEN.

NEXSTAR 5i Schmidt-Cassegrain.

5 inch telescoop.

Computergestuurd.

Database met meer dan 40.000 objecten!

RS 232 poort voor PC. € 1.810,-

Hoge kwaliteit Newtontelescoop

Fraaie lenzentelescoop

114 mm (f=900 mm).

Incl. zoeker 6x30 mm.

2 Oculairen.

Op CG3-montering: € 449,Op CG4-montering: € 675,-

Op EQ5-montering met ‘steel pipe tripod’.

102 mm (f=1000 mm).

Incl. zoeker 6x30 mm.

Zenitprisma.

Plössl 20 mm oculair. € 859,-

OFFICIEEL IMPORTEUR VAN CELESTRON- EN VIXEN-TELESCOPEN

AstroCart Stetwaard 160, 1824 VG Alkmaar, telefoon (072) 512 65 70 E-mail: astrocart@zonnet.nl, homepage: www.home.zonnet.nl/astrocart 12

Celestron G8

203 mm (f=2032 mm.)

Incl. zoeker 6x30 mm.

Zenitprisma en zoeker.

NEXSTAR 8: € 3.195,20 mm oculair.

Zware parallactische.

Voor een overzichtelijk leveringsprogramma met diverse afbeeldingen en prijslijsten kunt u ons bezoeken op www.ganymedes.nl. E-mail: jdj1@xs4all.nl. montering. € 1.699,-

Middeldorpstraat 1, 1182 HX Amstelveen, tel. (020) 6412083/4536860 53

m.b.v. de catalogus. En als je in de buurt zit van de galactische equator dan kan het aantal wel oplopen tot ver boven de 50 bij gebruik van bijvoorbeeld een ST-7 camera. Voor ST-8 en ST-10-bezitters zijn de aantallen waarschijnlijk veel hoger en dus gunstiger. En ook hier geldt weer dat hoe meer sterren er geïdentificeerd kunnen worden des te beter de resultaten.

De geïdentificeerde sterren worden in de opname gemarkeerd, de ware centrumcoördinaat van het beeldveld wordt bepaald en tevens wordt de pixelschaal aangegeven, bijvoorbeeld in mijn situatie is dat 1,63 boogseconde per pixel. Een leuke bijkomstigheid is dat hier de brandpuntsafstand tot een millimeter nauwkeurig bepaald kan worden, we weten immers de pixelafmeting. Het beeldbewerkingprogramma berekent de astrometrische-functie zodat voor alle sterren op de opname de rechte klimming en declinatie kan worden vastgesteld. Omdat de opname is gecorrigeerd voor de donkerstroom en voor de variaties in gevoeligheid van de pixels, geeft het aantal counts van een sterbeeldje impliciet ook de magnitude weer. Aan de hand van het aantal counts van de geïdentificeerde sterren en de daarbij gegeven magnitudes uit de HGSC kan er een verband worden gelegd tussen het aantal counts en de magnitude, dit verband heet de fotometrische-functie.

Dus als er op een willekeurige ster uit de opname wordt geklikt geeft het programma aan de hand van het aantal counts en de fotometrische-functie direct de magnitude weer.

Stel dat er maar een aantal sterren kan worden herkend bijvoorbeeld een stuk of vijf, dit laatste zal relatief veel voorkomen bij waarnemingen in de Virgocluster. Dan wordt de fotometrische-functie die dan berekend wordt vrij onnauwkeurig. Voor wat betreft de positiebepaling maakt dat niet zoveel uit omdat voor een 2-dimensionaal Mijn Meade 25 cm/F10 vlak in principe twee sterren voldoende zijn. We kunnen (LX200) telescoop. toch nog een zinvolle poging doen door gebruik te maken van de USNO-stercatalogus. Deze catalogus bevat de posities en magnitudes van alle sterren tot magnitude 21! Helaas kan dit voor grote amateurtelescopen weer onvoldoende zijn, in ieder geval is er dan een ondergrens aan te geven, namelijk magnitude 21. De totale grote van de database is ongeveer 80 Gb, maar downloaden is gelukkig niet nodig. Er is op internet een online-database te vinden waar via de opgave van de centrumcoördinaten van het beeldveld en de grote van het beeldveld een tabel wordt gegenereerd. De sterren worden gerangschikt op rechte klimming, zodat door de software bepaalde hemelcoördinaten van een willekeurige ster, identificatie kan plaats vinden aan de hand van de tabel, waar dan weer de 52

Verslag voorjaarsbijeenkomst van 19 april 2003 te Nijmegen. door Jan Koet (foto’s Bert van Dijk)

N

et als voorgaande keer waren we ook deze keer weer te gast op de ondertussen bekende locatie te Nijmegen. De locatie wordt door de vereniging steeds vaker gebruikt vanwege de goede faciliteiten: een grote zaal, een prima kantine en voldoende ruimte voor de adverteerders. Ook op de eerstvolgende astrodag zullen we daar weer te gast zijn.

Om 10 minuten over 11 heette onze voorzitter Rob Lefeber iedereen welkom. In verband met de paasdagen hadden enkele getrouwen zich afgemeld. Ook was lange tijd onzeker of gastspreker Thierry Legault zou komen, maar ook hij moest i.v.m. zijn werk helaas afhaken. Verder viel te melden dat de vereniging 212 leden telt en dat de redactie is uitgebreid met Rob Wagenaar. Op redactioneel gebied viel de (data)stroom aan webcamresultaten erg op. Niet alleen in kwantiteit, maar ook in kwaliteit, zoals bijvoorbeeld de maanopnamen van John Sussenbach wiens opnamen een direct vergelijk met die van de Lunar Orbiter doorstonden. Tijd voor de jaarvergadering: (steek)penningmeester Dim legde ‘verantwoording’ af, door te melden dat de vereniging er financieel goed voor staat. Rob Wagenaar vertegenwoordigde de kascontrolecommissie en kon melden dat de boekhouding correct is uitgevoerd. Omdat tijdens de bijeenkomsten steeds vaker gebruik wordt gemaakt van een beamer en we niet altijd afhankelijk willen zijn van leden, staat de aanschaf van een beamer in de toekomst hoog op het verlang-

Voorzitter(staander?) Rob leidde alles weer in goede banen.

Overzicht van de volle Nijmegenzaal onder een heuse sterrenhemel. (Opname/ beeldbewerking: Jan Adelaar).

13

lijstje. De hoge kosten van AstoBulletin maken dat er weinig financiële ruimte is voor de aanschaf, wat tot gevolg heeft dat een contributieverhoging onvermijdelijk is. De verhoging naar 15 euro, nou niet echt wereldschokkend en ingaande vanaf 2004, werd met algemene stemmen aanvaard. Tot slot stopt Dim met het penningmeesterschap, maar Menno van der Mark meldde zich als zijn enthousiaste opvolger.

Als eerste spreker draafde ons nieuwe redactielid Rob Wagenaar uit Wateringen op, wellicht het dorp met relatief de meeste amateurastronomen én met de meeste lichtpollutie van Nederland. Recent is Robs oude liefde voor de astronomie weer in volle hevigheid ontwaakt. Na diverse instrumentele teleurstellingen schafte Rob recentelijk een montering van Valmeca aan. De montering is van het nieuwe Duitse type: van oorsprong een Zeiss-ontwerp, die echter gemodificeerd is om hem commercieel aantrekkelijk te maken. Kenmerkend is vooral dat de uuras ver naar voren steekt. Hierdoor is er meer vrije ruimte voor de telescoop, zodat deze niet vastloopt wanneer de kijker door de meridiaan gaat. Valmeca maakt twee typen: de VMA 150 en de 200, waarbij het Elektronicus Rob Wagenaar beet vandaag de spits af. Rechts: als een echte Hans Kazan onthulde hij zijn nieuwe aanwinsten: de Valmeca 200 montering en een 150 mm Zeiss APO-refractor.

getal voor de afmeting van het kubusvormige huis van de declinatieas staat. De VMA 200 die Rob bezit, heeft een draaggewicht van 70 kilo, de belading is echter afhankelijk van het type kijker wat er op staat. Rob vertelde dat hij op het gebied van kijkermonteringen van de oude stempel is. Hiermee bedoelt hij dat een montering mechanisch degelijk in elkaar moeten zitten, zodat er niet allerlei elektronische fratsen nodig zijn om mechanische gebreken te compenseren. Robs grote hobby is echter van de nieuwe stempel: elektronica. En wat is mooier dan de goede dingen van beide werelden te combineren om een initieel goed ontwerp verder te verbeteren. Rob paste de montering op een aantal punten aan: 3 inch Losmandycompatible klemmen voor makkelijk uitwisselbare apparatuur, betere lagers van SKF, een Takahashi-poolzoeker voor het nauwkeuriger uitlijnen van de poolas en een aangepaste elektronische sturing. Deze aanpassing omvat een gemodificeerde FS-2 sturing waarbij de stappenmotoren met microstappen worden gestuurd met 400 14

De grensmagnitudebepaling van CCD-opnamen.

W

at is nu de magnitude van de zwakst zichtbare ster in een opnadoor Mike van de Berg me? Deze vraag Er zijn wel sterkaartjes van een aantal NGC-sterrenwordt, denk ik, door stelsels met als doel om eventuele supernova’s te kunnen veel astrofotografen identificeren, maar die gaan maar meestal tot de 16e gesteld. Op het eermagnitude. In ieder geval is dat lang niet voldoende om ste gezicht lijkt de grensgrootte van een CCD-opname vast te kunnen stellen. deze vraag gemakkeZelfs niet voor die beelden die zijn opgenomen met een lijk beantwoordt, 15 cm telescoop. Hoe moeten we dan te werk gaan? maar schijn Gelukkig is er de laatste jaren semi-professionele software bedriegt. op de markt gekomen, speciaal geschreven voor de amateurastronoom. Ik bespreek hier één voorbeeld, omdat ik daarmee zelf ervaring heb opgedaan. Ongetwijfeld zijn er meerdere beeldbewerkingprogramma’s die nog geavanceerder zijn (misschien hebben een aantal mensen hier ervaring mee). Ik gebruik het planetarium programma The Sky Level IV en het beeldbewerkingprogramma CCDSoft Version 5. De Sky Level IV heeft o.a. de Hubble Guide Star Catalogue (HGSC), deze catalogus bevat de hemelcoördinaten en fotometrische helderheden van nagenoeg alle sterren tot magnitude 15!

Voordat we de HGSC kunnen gebruiken moet eerst de opname worden gecorrigeerd voor de donkerstroom, voor de variaties in lichtgevoeligheid van de pixels en eventuele vignettering veroorzaakt door het optische systeem. Deze standaard beeldbewerking wordt uitgevoerd met het programma ‘CCDSoft Version 5’. Vervolgens moet de opname worden gelinked met de digitale sterrenatlas ‘The Sky Level IV’. Het linken houdt in dat de foto op de sterrenatlas wordt geprojecteerd, zodanig dat er zoveel mogelijk sterbeeldjes van de opname en van de atlas samenvallen. De software corrigeert hierbij voor schaling, rotatie en verschuivingen. Deze procedure wordt opgestart vanuit het beeldbewerkingprogramma. Het enige dat de gebruiker hoeft te doen is het selecteren van het commando ‘Image Link’ en het opgeven van de centrumcoördinaten van het beeld. Het mooie van de software is dat dit laatste niet erg nauw luistert, dus er kan worden volstaan met de hemelcoördinaten van het gefotografeerde object ook al staat het niet in het midden van het beeldveld.

Omdat de HGSC zeer veel sterren bevat, zo’n 15 miljoen stuks, is de kans groot dat een aantal sterren uit de opname ook voorkomt in de HGSC zodat het ‘linken’ wel zal gaan lukken. Meestal kunnen er meer dan 20 sterren geïdentificeerd worden 51

stappen per omwenteling. De motoren zitten direct gekoppeld aan de worm, zonder enige verdere mechanische vertraging. Uiteraard deed deze benadering nogal wat stof opwaaien en wat volgde was een technische discussie met de diverse experts op dit gebied.

De HX916 Een hoge-resolutie, kleuren-CCD-camera van Starlight Xpress.

‘Mega’-pixel camera met 1.339.000 pixels, 16 bit data, USB-aansluiting.

- Sony ICX085AL SuperHAD-chip.

- Image-formaat: 1300x1300 pixels.

- Pixelgrootte: 13x13 µm.

Bezoek onze website voor alle technische info en kleurenresultaten!!

De MX916

Een hoge-resolutie, kleuren-CCD-camera van Starlight Xpress.

Hoge Quantum Efficiency van 70%!

- Sony ICX249AK SuperHAD-chip.

- Image-formaat: 752x582 pixels.

- Pixelgrootte: 8,6x8,3 µm.

Meer techniek bleef ons niet bespaard; Domique Suys uit België promoveerde deze dag tot hoofdgastspreker en zijn lezing stelde bepaald niet teleur. Het onderwerp heette: Van skilatten tot adaptieve optiek. Vijf jaar geleden trok Dominique met een groepje amateurs bepakt en bezakt per skilat door(veel) berg en (iets minder) dal om in de Franse Alpen op 3000 meter hoogte waar te gaan nemen met een 60 cm F15 Cassegrain kijker. Bij een temperatuur van twintig tot vijfentwintig graden onder nul (Jägermeistertje m’neer?) waren de omstandigheden zeer goed te noemen; bij ondergaande zon was bijvoorbeeld goed de opkomende aardschaduw te zien. Foto’s werden gemaakt met een ST8E- en een HISIS22-camera. De eerste resultaten waren zeer bemoedigend en snel daarna ontstonden er plannen om hier meer mee te doen. De elektriciteit was wel een probleem, de koepel moest met de hand worden gedraaid, de rest draaide op zonnepanelen. Binnen was het eigenlijk iets te goed geïsoleerd, met 3 mensen in een hok werd het al gauw 20 tot 26 graden, niet alleen veel te warm, maar ook funest i.v.m. allerlei enge seeingverschijnselen als de deur werd opengedaan. Dominique schetste de evolutie per expeditie zoals die sinds 1998 wordt doorgemaakt. In 1998 werd met een HISIS-22 camera M1 en M27 gefotografeerd. M1 zou de leidraad in de rest van zijn voordracht vormen. Met de eerste beelden was men toen best tevreden, maar men wilde meer beeldjes, minder ruis en meer zwakke delen vastleggen. De doelstellingen werden ieder jaar bijgesteld, telkens werd meer ervaring opgebouwd en werd de randapparatuur verbeterd, wat resulteerde in een kwalitieve en kwantitatieve vooruitgang. Recente verbeteringen zijn een focalreducer met sterbeeldjes van 20 micron, Dominique legt beter gekalibreerde CCD-frade werking uit mes door toepassing van goed van het zelf ontworpen adaptiefgebalanceerde dark frames en optische systeem. flatfields en uiteindelijk werd Links: in de stalen flens is de tip-tilt planzelfs een heus adaptief optisch sysparallelle plaat te zien.

50

15

teem ontwikkeld! Dit adaptief optische systeem is gebaseerd op het gebruik van een webcam. De computer analyseert de beelden en stuurt een planparallel optisch venster aan in een tip/tilt beweging, die zo het sterbeeldje weer op de juiste plaats zet. Het systeem corrigeert niet zozeer voor de snelle seeing, maar voor de meer gematigde atmosferische bewegingen en mechanische/optische bewegingen in de kijker zelf. De software werd zelf geschreven en afgelopen jaar werden nog diverse verbeteringen doorgevoerd. Naast de vele schitterende plaatjes die Dominique toonde was prachtig de progressie te zien in een per jaar telkens weer verbeterende M1 opname. Tot slot zagen we een topopname van M1 in kleur van het scherm afspetteren (zie pag. 33), die het ganse publiek nog verder in vervoering bracht. Dit keer was M1 met de hele trukendoos opgenomen en gecombineerd met rood-, groen- en blauwfilters. De resolutie was zeer hoog, wat goed te zien was aan de ragfijne rode waterstoffilamenten. De bescheiden Dominique en ‘zijn’ team mochten een luid en uitermate verdiend applaus in ontvangst nemen; hun werk staat op zeer hoog niveau! Bezoek eens hun website op: www.astrosurf.com/astroduvel.

Om van al dit moois te bekomen, kon men om 13.00 uur gaan genieten van de PAUZE! Hoewel vanwege de paasdagen een aantal vaste adverteerders verstek moest laten gaan, viel er nog genoeg te smullen. Sommigen ergerden zich dat er geen groen- en geelfilters te koop waren, bont- en blauwfilters waren echter wel op de astromarkt te vinden. Tevens was er een nieuwe dvd te koop over de maan: Terminator 4! Verder liet men zich de professor Pannekoeken, Grote Bereklauwen en

Linksboven: het zijn vrijwel altijd weer dezelfden die zich als eerste opstellen bij de catering! Boven: gezellig bijtafelen in de corridor naar de Astromarkt. Links: we zien ze gelukkig weer steeds meer op bijeenkomsten; meegebrachte én tentoongestelde astroresultaten.

16

49

Linksboven: NGC 598, 30 min. Rechtsboven: NGC 1952, 110 min., Linksmidden: NGC 2403, 120 min.

Rechtsmidden: NGC 2903, 120 min. Linksonder: NGC 3184, 120 min. Rechtsonder M42, 80 min. Opnamen met 25 cm/F4,5 Meade LX200 en ST-7 CCD-camera (zonder filter). Resultaten zijn in Photoshop gecombineerde opnamen van afzonderlijke genomen opnamen met dezelfde belichtingstijden. Voorbeeld M42: 80 opnamen van ieder 1 minuut belichtingstijd. Februari 2003. Mike5van den Berg, Noordwijkerhout.

5

17

48

Gedeeltelijke zonsverduistering van za. 31 mei 2003.

Linksboven: 26 cm/F5 Newton, 1/60 sec. op Elitechrome 100 in primair brandpunt. Bert van Dijk, Gouda. Rechtsboven: 210 mm telelens nabij Gennep, Theo Scholten, Molenbeek. Inzet: een vroege vogel. Jan Koet, Wateringen. Onder: 180 mm/F16 en Canon EOS 10D-camera, 1/90 sec. bij 100 ISO. Ronald Gorter, Roden.

Iets minder adverteerders dan voorheen stalden hun astrowaar uit op de Astromarkt.

Ad Matthijs AstroTechniek), Herman ten Haaf (ASH) en enkele amateurs waren wel van de partij.

Inzet: Lucas Mesu kon geen Mars meer zien en kocht een Snickers!

de relatief hete soep goed smaken. En wie door de drukte wat hoofdpijn opliep, kon ook nog wel een glaasje water met een Astro-bruistablet krijgen.

John Sussenbach en Richard Bosman kijkend achter de laptop tijdens hun meegebrachte opnamenpresenatie.

Om 14.15 was het tijd voor de meegebrachte opnamen. Deze keer werd dit vaste onderwerp naar het midden van de dag verplaatst, omdat verleden keer de dag nogal uitliep en mensen noodgedwongen op tijd naar huis moesten. Dat is natuurlijk jammer voor de presentaties. Licht uit, John aan... John Sussenbach is na enkele jaren van verminderde activiteit een zeer verwoed webcammer geworden en de resultaten liegen er niet om. Een aantal van zijn getoonde maanopnamen concurreren direct met die van Lunar Orbiter. John grapte al dat ze dat ding dus destijds eigenlijk helemaal niet hadden hoeven te sturen. Het woord was hierna aan Richard Bosman, die een overzicht gaf van zijn sterrenwacht met EQ6-montering en 15 cm refractor met chromacorrector. De diverse testopnamen lieten duidelijk het verschil zien tussen 18

47

Boven: Zonnevlek. 225 mm/F37 SCT Takahashi Barlow en Baader Astrosolar filter en W58-filter.

Vesta PRO, IRIS, 70 beeldjes (1/25 s) van 900 stuks.

Bewerking in Photoshop Olivier Grattepanche, Haspres (Fr.).

Onder: Coconnevel. 500 mm/F4,5 FD Canon op Losmandy G11. Er werd 47 min. belicht op gasbeh.

TP2415, ontwikkeling in MWP-2. Mei 1994.

Jan Koet, Wateringen.

Astro-Centrum Authorized dealer:

Molenweg 10, 9251 EE Burgum Tel. (0511) 46 93 69, fax 46 50 56 E-mail: focalpoint@chello.nl Website: www.focal-point.nl

Televue - Meade - Celestron - Vixen

Officiële dealer van

Tele Vue

®

Starbeam-zoeker Gemakkelijk te monteren. Projecteert rode stip direct op de hemelachtergrond.

Bino Vue Twee ogen zien meer dan een. Voor alle typen telescopen geschikt. Grote prisma’s (multicoated) met Tele Vue-kwaliteit.

Nagler-oculairen 16mm, 12mm, 9mm, 7mm en 4,8mm. 82° inkijk.

Getest als de beste.

Kijkers Ranger Pronto Tele Vue Tele Vue

70mm 70mm 85mm 101mm

ED-objectief, F6.8 ED-objectief, F6.8 APO-objectief, F7.0 APO-flatfield, F5.4

De 101mm/F5.4 APO-flatfield.

Nu bij FOCAL POINT: het beste voor u, van 46

®

Tele Vue

werken mét en werken zonder corrector, het secundaire spectrum wordt bij gebruik van de corrector sterk teruggedrongen. Wie ook met een refractor werkt, is Robbert Koornwinder. Hij is in het gelukkige bezit van een 13 cm Astro-Physicskijker, die staat opgesteld op een Losmandy G11montering. Behalve een aantal rondom het huis gemaakte sfeeropnamen, liet hij een aantal direct focus opnamen zien, gemaakt met genoemd instrumentarium. Als onderwerp werden o.a. M51 (45 minuten) en NGC 4565 (60 minuten) gekozen. Als film werd Kodak Ektachrome E200 film gebruikt, in combinatie met een IDAS-filter. Dit filter laat over een breder gedeelte licht door in vergelijking met een Lumicon deep-sky filter en zou een wat neutrale kleurweergave moeten garanderen. Toch vond Robbert dat er duidelijk Het ’astrowat groenzweem aanwezig is in zijn resultaduo’ Robbert en Maurice ten. Robberts (platonische) astropartner toonden Maurice Toet deed ook nog een duit in het nieuwe opnamen zakje met opnamen van o.a. M65/66, M108 met nieuw met Uilnevel. Dit alles genomen met een 15 aangeschafte apparatuur. cm/F6 Maksutov en gouwe ouwe film E200.

Ouwe gouwe Rob Lefeber kondigde hierna Ole Nielsen aan. Een nieuw talent in onze gelederen en Rob gaf aan onder de indruk te zijn van zijn gedegenheid van werken. Ole Nielsen werd in 1999 tijdens de zonsverduistering met het astrovirus besmet. Wie weet gaan we nog eens een ‘astroboom’ beleven met een hele nieuwe generatie amateurs die door dit fenomeen zijn geïnspireerd. Ole is dus eigenlijk nog niet zo heel lang actief, maar al snel werd duidelijk dat hij het vak duidelijk in de vingers heeft. Ole’s praatje heette: Hoe overleef je als astrofotograaf in de stad. Om dit duidelijk te maken toonde hij een plattegrond van Nederland bij nacht. Deze schaamteloze uitoefening van terreur miste zijn uitwerking niet; een golf van afgrijnzen waarde door het publiek! In de stad heb je niet alleen last van lichtvervuiling, maar van ook allerlei obstakels als bomen, huizen en torenflats, de daarmee gepaard gaande seeingverschijnselen en direct stoorlicht in alle mogelijke en onmogelijke frequenties. Deepsky-astrofotografie met film is eigenlijk niet mogelijk, maar met CCD lukt het wel, omdat een CCD lineair is. Wat kan je zoal doen om opnamen te verbete19

Boven en midden: 100 mm/F10 MiniMaksutov MTO en 2x/4x converter. ND=4.0 glasfilter.

Opnamen op Kodak Prof.

E100G diafilm te ZeelandOost.

John Molders, Vught.

Boven: 20 cm/f10 SCT met Thousand Oaks 2+ glasfilter en 70 mm objectieffilter en ToU cam PRO. Diverse bewerkingen in Registax en Photoshop.

Emiel Veldhuis, Zwolle.

Onder: Protuberans van 11 april 2003, van 09.42 UT, 09.51 UT tot 09.58 UT. 60 mm/F30 refractor met Ha-filter 0.15mm en Nikon Coolpix 885.

Marijke van Denneheuvel, Amsterdam.

Mercuriusovergang en protuberansen in 2003 Linksboven: Fraaie lusprotuberans van 1 juni.

Linksonder: Vlammenrij van 14 juni Alle gegevens zie rechts.

Marijke van Denneheuvel, Amsterdam.

20

45

ren? Snellere optiek, langer belichten (verbetering van de signaal ruisverhouding), gebruik van filters en...verhuizen. Op het gebied van filters is er een ruime keuze: glasfilters, breeden smalband interferentiefilters zoals: H-alpha (656nm), OIII (496/501nm) en H-beta (486nm). Vervolgens liet Ole wat voorbeelden zien gemaakt met True Technology-filters in combinatie met zijn Starlight Xpress-camera.

Niet vanaf 3000 meter hoogte, maar bij 1 meter onder zeeniveau, vanuit het lichtvervuilde Rijswijk. Een getoonde reeks aan bekende Veel lawaai over het fenomeen ’CCD Noise’. deepsky-objecten waren genomen met de CCDcamera op een C8, een 500 mm/F3,5 Lichtenknecker Flatfield-camera en een 135 mm telelens. De plaatjes mochten er beslist zijn! Een van de vragen was hoe Ole volgt. Het antwoord was kort en bondig: “Niet”. Het uitgebreidere antwoord was dat de getoonde beelden allemaal genomen waren met meerdere kortbelichte opnamen (van 30 tot 60 seconden), die achteraf gestapeld worden. Slecht gevolgde opnamen worden niet gebruikt en alleen de goede worden ‘gestapeld’ of ‘gestacked’. Met deze techniek wordt de ruis uitgemiddeld en geeft vrijwel hetzelfde resultaat als een enkele lang belichte opname. Het grote voordeel is dat er veel minder hoge eisen worden gesteld aan de volgnauwkeurigheid en dus genoegen kan worden genomen met een minder dure montering.

44

Linksboven: NGC 7239 (Helixnevel), 12x 5 min. Rechtsboven: M16, 30x 90 sec. Linksmidden: NGC 253, 12x 5 min.

Rechtsmidden: NGC 5128, 12x 5 min. Linksonder: Tarantulanevel/30 Doradus, 12x 5 min. Rechtsonder NGC300, 12x 5 min. Bewerkingen: Dark Frame, Flat Field en comb. in MIRA AP, Histrogram/Unsharp Mask in AIP4Win, 44 Curves in Corel Photopaint 11. 102 mm/F9 ED Vixen-refractor op GPDX-montering met Sky Sensor 2000. SBIG 55 ST-7-E CCD-camera, tijdens de ‘Queensland Astrofest 2003’ te Linville. Dennis Simmons, Brisbane (Australië).

Nieuwe ontwikkelingen, was de titel die Herman ten Haaf aan zijn praatje gaf.

Na de realisatie van de 500 F2,5 Lurie-astrocamera wilde Herman eens zien wat men van dit ontwerp dacht. Naast de vele positieve reacties vroegen vele amateurs of er ook een mogelijkheid bestaat om er een CCD camera op aan te sluiten. De Lurie is echter gebouwd om grote stervelden te fotograferen met conventionele film en niet met een relatief kleine CCD-chip. Maar Herman wilde hier wel verder op in gaan. De bedoeling was een discussie uit te lokken onder de aanwezigen, om te polsen wat nou de ultieme astrocamera zou zijn voor de met CCD werkende astrofotograaf. Herman gaf zelf al een voorzet met een ontwerp. Het idee: de MPAC (Multi Purpose Astro Camera), 9 inch te gebruiken bij F4, F3 en F2. Te denken valt aan een Cassegrain-achtig systeem, waarbij achter de hoofdspiegel ieder type CCD-camera moet kun21

nen. Dus zowel grote als kleine chips voorzien van grote of kleine pixels. Van huis uit denkt Herman aan een F5-systeem, dat met een standaard ingebouwde reducer naar F4 wordt gebracht. Met focal reducers kan het systeem verder worden omgebouwd naar een F3- of een F2-systeem. Een eis is dat het beeldveld vignetteringsvrij moet zijn, met beeldvelden van 50, 38 en 25 mm rond. Behalve ieder type CCD moet er ook een kleinbeeldcamera of zelfs een 6x6-camera achter kunnen. Om interferentiefilters te kunnen gebruiken, moet de focal reducer na het filter staan.

De reden hiervan is dat er anders teveel verschuiving van de transmissielijn bij smalbandige filters optreedt. Verder moet de spotgrootte de 10 micron niet overschrijden en is het optisch systeem thermisch gestabiliseerd, wat wil zeggen dat er geen verschuiving optreedt in het focus bij grote temperatuursvariaties. De uitvoering van de optiek staat nog helemaal open, maar op het moment wordt er gerekend aan een optisch ontwerp. Het vergt veel onderzoek en Herman is ook al in de enorme hoeveelheid patenten wezen neuzen. Herman hoopt met één instrument een alternatief voor de bestaande systemen (event. met focalreducers) te realiseren.

Om kwart over vier alweer was het de beurt aan Ton Couperus, inderdaad, een nazaat van Louis Couperus. Ton is al een aantal jaren lid van onze vereniging, maar eigenlijk maakte hij al in 1960 zijn eerste astrofoto’s. Thieme’s sterren(foto)boek was in die tijd natuurlijk een belangrijke leidraad, maar vrijwel alle mooie foto’s waren gemaakt door buitenlandse amateurs. Slechts een armzalig tweetal opnamen waren van Nederlanders, aldus Ton. Het was in deze vervlogen tijden dat Ton zijn eerste astrofoto’s maakte met een brillenglaskijker, waarbij belicht werd op 9x12 cm glasplaten. Met een glasmesje werd dan het belichte deel van de glasplaat uitgesneden, een echte ‘crop’ dus! Vervolgens kwam Ton met een bekentenis, eigenlijk heeft hij na die tijd zo’n 30 jaar lang geen astrofoto’s gemaakt! “Het is misschien een schok voor de aanwezigen, maar het is de waarheid”, bekende Ton. Onmiddelijk liet voorzitter Rob, zoals het hoort, zijn gezag gelden: “Eruit!”, brulde hij en de zaal ging meteen onderuit.

Tons huidige instrumentarium bestaat uit een 114 mm/F6 Vixen-refractor op een EQ6-montering, voor het volgen wordt een SBIG-STV autoguider gebruikt. De belichtingstijTon doorspekte zijn den variëren van 50 tot 60 minuten op Fuji Provia 400 en lezing met persoonlijk meegemaakte, hilarische Kodak Supra 400, beide films zijn nu echter uit de handel. anekdoten...

Andere hulpmiddelen zijn een Microtek-filmscanner voor het bewerken van deepskyopnamen en software als Registar (niet te verwarren met Registax) en Auriga. Vaak is Ton tijdens het nachtelijk duister te vinden in de 22

afscheid van Erwin op het vliegveld.

Hij heeft beslist geen heimwee, maar mist vooral zijn familie en (astro)vrienden. “Nou jongens, doe iedereen op de vereniging de hartelijke groeten! Een grote kans dat ik volgend voorjaar bij júllie op bezoek kom en ik probeer dan op de bijeenkomst te zijn. Plan hem net voor de Venusovergang, want die is belangrijker dan jullie, hoor!” besloot Erwin.

Volgens mij meende hij het nog ook ;-) Erwin, tot volgend jaar!!! A B

Astrofotografie op straat.

De in het vorige AstroBulletin gestartte (ludieke) reeks heeft een leuke reactie opgeleverd van Richard Bosman (Enschede). Op vakantie in de Dordogne stuitte hij in een winkeltje tegen ‘astrowierrook’ met roossmaak. De redactie weet niet of Richard het ook daadwerkelijk aangestoken heeft, maar het leverde in ieder geval dit gemailde plaatje op. Richard, bedankt!

(Wie volgt...?).

Voor oogstrelend tegelwerk op maat, moet u beslist ‘Op bezoek bij...Ficarello’!

”FICARELLO” ’s-Gravenzande

Tegelzetbedrijf met astronomisch hoge prijzen!

Telefoon (0174) 41 59 32 ”FICARELLO” was mededonateur van de “J. der Kinderen”-aanmoedigingsprijs van €135,00.

43

(Eerste Kwartier in het zenit) en ook hadden we geen apparatuur meer bij ons.

Wel maakte ik, 21 km van Uluru en na maansondergang, een sterspooropname van 3,5 uur met mijn 8 mm fish-eye. Opvallend was het sterke contrast van de maan overdag, waardoor je heel goed kraters kon zien. Via King’s Canyon en Alice Springs waren we het tweede weekend weer bij Erwin, om vervolgens, na een dag snorkelen en duiken, 800 km naar Siding Spring Observatory in Coonabarabran (New South Wales) te rijden. Ook weer via e-mail boekte ik met succes een privérondleiding. Voor ons wilde men graag een uitzondering maken. Met Michelle Verenger, onze ‘tourguide’, liepen we 2 uur lang over het heuvelachtige terrein (met kangoeroes) en kregen zowaar uitleg van de daar werkende astronomen die toevallig aanwezig waren. De 60 cm Uppsala Schmidt, de 44 cm/F1 ROTSE (Robotic Optical Transient Search Experiment) Gamma Ray Burster-kijker, de Sky Patrol Schmidt (met volautomatisch werkende behuizing) en de grote 2,3 meter werden van alle kanten gezien en gefotografeerd. Toen we te horen kregen dat de UK Schmidt slechts één dag per Links de 3,9 meter telescoop met bovenin de primairbrandpuntbehuizing, waarin David Mailn veel te vinden was.

Onder: de UK Schmidt bleef zelfs voor Jan gesloten, maar de dummy van de Schmidtspiegel mocht hij kussen zoveel hij wilde...

Flevopolder, “maar dan alleen als het vriest, want anders zakt de boel weg”.

Als praktiserend amateurastronoom in het wild maak je af en toe vreemde avonturen mee. De spreker verhaalde daarbij over de nachtelijke ontmoetingen met nachtwandelaars, jachtopzieners die op vossen jagen, de visserijpolitie en een Duitse bijenhouder (“Aber wass machen Sie dan hier!”) in een piepklein dorpje met vier huizen nabij Calar Alto in Zuid-Spanje.

Uiteraard bleven de fraaie platen niet uit, waaronder ook een groot aantal dia’s van de zuidelijke sterrenhemel.

Om bijna vijf uur in de middag was de bijeenkomst weer een feit. Voorzitter Rob hield deze dag een strak tijdschema aan, wat goed werkte en zodoende niemand iets hoefde te missen. Al met al konden we terugkijken op een meer dan geslaagde dag. Niet alleen zagen we andere gezichten die het spreekgestoelte eens betraden, ook de fantastische verhalen over reizen en techniek gelardeerd met fraaie resultaten spraken eenieder enorm aan! A B

jaar voor publiek open was (niet onze dag!), moest Jan een traantje wegpinken.

“Is it really, really not possible?”, probeerde hij diverse keren tevergeefs. Er werd wel iets goedgemaakt, want Jan kuste op zijn knieën de ijzeren dummy van de Schmidtspiegel. Natuurlijk werd als laatste de grote 3,9 meter telescoop bezocht.

Helaas achter glas (net als Palomar), maar indrukwekkend. We mochten blijven zolang we wilden en reden na 3 uur weer 800 km huiswaarts voor de laatste paar dagen Down Under: eindelijk relaxen op een eiland voor de kust van Brisbane. De drie weken vlogen werkelijk voorbij en met een mooie ervaring rijker namen we 42

Glasplaatopname met 74 mm lens (f=540 mm) op Ilford HPS. 20 minuten ontwikkeld in Rodinal 1:50, 10 minuten geforceerd.

Opname van 27 januari 1963 te Apeldoorn.

23

Mercuriusovergang van 7 mei 2003. Boven: C8 met 1 laag Baaderfolie, projectie met 40 mm oculair.

Inzetjes: projectie met 10 mm oculair. Nikon Coolpix 4500 camera.

Jan Koeman, Kloetinge.

18 cm/F9 EDT Astro-Physics refractor met Baaderfolie.

Oculairprojectie met Pentax XP14-oculair. ToUcam PRO webcam, stack van 200 beeldjes. Bewerkingen in Registax.

Jan Koet, Wateringen.

125 mm/F21 refractor met Ha-filter ASM40 van Coronado.

Opnamen met Vesta PRO webcam om 10.34 UT, planeet toen in chromosfeer (!). S. Kersten en F. Dubois, Ieper 2244 (België). (Ontvangen via Marijke van Denneheuvel).

Een topnacht om in te lijsten.

In een prachtig gekleurde avondschemering stond de smalle maansikkel, met opvallend helder aardlicht, haaks op de horizon. De Melkweg liet nu al zijn details zien en we maakten kennis met de ‘emoe’ (Australische loopvogel) die de Aboriginals herkenden in de donkere stofband van de zuidelijke Melkweg (Normasplitsing is het lijf, de nek loopt bij A en B Centauri en Kolenzaknevel is de kop/snavel). Boelie en Albert gingen uit hun dak met de zelfbouw 20 inch Newton van Peter Robinson en nog een andere 25 inch Dobson en Boelie videoode de sterrenhemel met een geleende beeldversterker. De seeing was echter slecht en het webcammen van Mars door de C8 en C14 loonde niet de moeite. Jan en ik fotografeerden echter de hele nacht door met de Schmidt en kleinbeeldoptiek en wisselden steeds af met volgen.

Het was een echte topnacht zonder wind, maar met een hoge luchtvochtigheid. De geïmproviseerde Schmidtplaatdauwkap (een Sterrengids-envelop met verwarming!) deed goede zaken en mijn optiek bleef door weerstandverwarming kurkdroog. De Grote Magelhaense Wolk stond hoog op mijn verlanglijstje en werd met een 135 mm op Supra 400 gepakt. Mars gaf reflecties op de opnamen en elke minuut werd wel een meteoor gespot (80% Aquariden). Om 04.00 uur was ik benieuwd naar de grensgrootte met het blote oog en koos een willekeurig sterretje in Eridanus, circa 70 graden hoog, dat ik maar af en toe kon zien. Door perifeer waar te nemen lukte het beter en Erwin bevestigde hem. Later werd op Alberts laptop in ‘Guide’ het G5sterretje bepaald als SAO 215871 (2h 21m/-49 decl.) van magnitude.....7,37!! In het nog donkerder Leyburn moet in het zenit wel 7,5 gehaald kunnen worden!

Ongelooflijk! Of heb ik toevallig net door dat ozongat waargenomen?? Na 03.00 uur kwam de wintermelkweg van Voerman tot Carina op met Orion en de Grote Hond als blikvangers. Een prachtig gezicht hoe die eerste op z’n kop steeds hoger klimt en door Erwins C8 was M42 een plaatje met een lichtroze gloed. Met Erwins grote pupillen lukte het hem om heel zwak de rug van Paardekopnevel te zien, iets wat mij niet lukte. Het meest indrukwekkende die nacht, vond ik de Grote Magelhaense Wolk door zijn Zeiss 8x56 Nobilem Doctor verrekijker. Dit stelsel met zijn bolhopen, stervelden, donkere en heldere nevels (Tarantula) beslaat wel 8x8 graden aan de hemel en stond op z’n hoogst boven de zuidelijke pool. Er bleek nog maar een handjevol amateurs actief zijn en na 05.00 uur kwam de Tweelingen met Saturnus op en werd het te snel weer licht. Een onvergetelijke nacht...

Nog een hoogtepunt in petto.

Na de geslaagde starparty namen we afscheid van de organisatie en reden we weer terug naar Brisbane. De eerste week Australië was alvast goed bevallen. In de tweede week had ik een arrangement geboekt en we vlogen (helaas zonder Erwin) naar hartje Australië, Ayers Rock, om het echte ‘outback’-gevoel te ondergaan.

Ellenlange, wegen door het gortdroge woestijnachtige rode landschap met ‘roadkills’, ‘roadtrains’ en koeien en kamelen. Helaas ging de maan steeds meer storen 41

Hoe wordt men in 15 min. astronoom?

Met de nieuwe computergestuurde telescoop ETX-70AT!

ning voorzien! Hoezo hobbyverdwazing! ;-) Helaas was de lezing nagenoeg een kopie van toen, echter nu doorspekt met Akira Fujji- en David Miller-opnamen. Meneer Malin is nu gepensioneerd en er worden met de UK Schmidt alleen nog CCD-opnamen (met zijn voor- en nadelen) op Siding Spring gemaakt. Na de lezing volgde de prijsuitreiking van de ATM-wedstrijd door de spreker (Jans parfocale webcam viel helaas buiten de prijzen). Als afsluiting van het programma werd een Rechts: ATM-winnaar Ricardo met zijn 600 kilo zware zelfbouw Newton-opstelling.

Onder: Erwin in de elektronisch gestuurde binoculairstoel, met de eigenaar erachter.

Uitgerust met een automatische sterrenzoekfunctie en een databank met daarin 1400 vast opgeslagen objecten, die zelfstandig door de telescoop opgezocht kunnen worden. Astronomische voorkennis is niet nodig!

Dit nieuwe, in de USA ontwikkelde, apparaat biedt een techniek die tot dusver uitsluitend bij zeer geavanceerde en zeer kostbare apparaten werd toegepast.

Benel b.v.

Postbus 482, 7900 AL Hoogeveen Vraag naar de dealeradressen Telefoon (0528) 23 48 28 Fax (0528) 23 53 90 Email: info@benel.nl Site: www.benel.nl

diner aangeboden en er was een lotenactie met astroprijzen (jawel, Jan scoorde een ATM-magazine!). Inmiddels was het buiten alweer aardig donker geworden en onze laatste nacht zou uiteindelijk de allerbeste worden...

40

25

Plato en Clavius. C11 met 2x Barlowlens en Philips ToU cam PRO. Diverse bewerkingen in Registax.

Er werd een resolutie gehaald tussen 0,2 en 0,3�! Opnamen van 14 maart 2003.

John Sussenbach, De Bilt.

Dé specialist in astronomische telescopen! www.combifocus.nl Dealer van: • Optisan • Meade • Bresser • Bynolyt Goudenregenplein 59-64 2565 GK Den Haag Tel./fax (070) 345 19 89

Tevens postorderservice!

Overdag ook veel te doen. ‘s Morgens werd je meestal gewekt door vrolijk vogelgekwetter. De honderden soorten Eucalyptusbomen in het heuvelachtige gebied, zitten vol met exotische vogels zoals Galah’s, Magpie’s, Rainbow-Lorikeets en Kookaburrah’s. Zelfs de Brisbane River (hier een nietige ‘creek’ met ‘billabong’) stroomt langs het terrein. Voor Anita, als niet-amateur, was de week iets minder interessant en zij deed zich tegoed aan het boek ‘Hoe zit ik het best een starparty uit’. Als laatste starpartydag was er op de zaterdag een druk programma. Begonnen werd met een kleine astromarkt (met o.a. ‘York Instruments’) en het beoordelen van de ingediende ATMwedstrijdcategoriën, zoals interessantste zelfbouwkijker en telescooponderdeel.

Daarna het grappige contragewichtwerpen. Vijftien amateurs streden om de eer en Erwin en ik slingerden het 7-kilo-gewicht naar een gedeelde derde plaats. De groepsfoto van de 110 aanwezige mensen was daarna een feit en in de middag gaf de bekende (ex)beroepsastrofoLinks: onze graaf David Malin (www.davidmalin. meegezeulde opstelling. Inzet: com) een lezing. Natuurlijk schoten Jans gesigneerde Jan en ik de man even aan en vertelSchmidt.

Lurie Brandpunt 500 mm Vrije opening 200 mm Lichtsterkte F2,5 Spiegeldiameter 265 mm Beeldhoek 9,4 graden Beeldkwaliteit ‹10 micron over het hele beeldveld!

Vignettering: geen!

Vrijblijvende info bij:

www.astrosystems.nl HERMAN TEN HAAF

WIJNKOPER 10, 5345 PS OSS, TEL. (0412) 63 33 24, FAX 65 68 37

26

Voor de kritische astrofotograaf

U WILT EEN ASTROCAMERA MET PERFECTIE OVER HET GEHELE BEELDVELD? DAN KIEST U VOOR DE

Boven: Albert vraagt uitleg over een bijzondere zelfbouw-Dobson.

Links: de groepsfoto met in het midden David Malin en links de koepel van ‘onze’ C14.

den hem over zijn lezing in 1995 te Genk, destijds op een Lage Landendag georganiseerd. Hij herinnerde zich die dag ook nog en vooral de Namibië-lezing van Peter Riepe, waarvan hij onder de indruk was. Ik maakte van de gelegenheid gebruik om een AstroBulletin te laten signeren en Jan liet zowaar zijn Schmidt van handteke39

is even wat anders dan die Hollandse stoorlichtsoeplucht met uienseeing”, grapte Erwin. “Slechts één op de acht nachten is hier bewolkt en als er dan iets aankomt wat op bewolking lijkt, stapt 80% van de amateurs binnen een half uur hun bed in!

Ze doen het de nacht erna gewoon even over.” voegt hij er lachend aan toe. ‘Spoiled astronomy Down Under’, heet dat dus. Het urentijdverschil tussen zomer en winter is hier slechts een paar uur, dus altijd lange, donkere nachten. Qua vierkante graad sterrenhemel hebben ze hier ook niet te klagen: onze M13 wordt hier echt als een 4e-rangs bolhoopje beschouwd, maar wij hebben zenitobjecten M31, M51 en de Double Cluster in Perseus, die hier weer te laag in het noorden langsdraaien. M81 en M82 zijn niet zichtbaar.

De oppositie van lichtbaken Mars.

We hebben het gezien: Mars werpt een schaduw! Op een witte ondergrond kon je door beweging van je arm, je schaduw zien. Erwin was zo vriendelijk om alvast een heuse C14 (met een niet geheel spelingsvrije aandrijving) in een koepel voor ons te reserveren! Hiermee konden vooral Albert en Jan hun webcam-slag slaan. Na wat helderheidsaanpassingen werden met de laptop en ToU cam PRO van Albert diverse opnamen gemaakt.

Op de meeste nachten was de seeing niet denderend te noemen Jan en Albert in de koepel bij de gereserveerde C14, (6 op schaal 10) en op een avond waarmee Mars bijna iedere nacht werd gewebcamd.

Inzet: Mars rond oppositie met een 135 mm/F4 telelens, met vochtige noordoosten wind (de verkeerde deepskyhoek) liep de 15 minuten belicht op Kodak Supra 400. lucht af en toe dicht met een dunne bewolking en een mistlaag, waardoor Mars voor spookachtige kransverschijnselen zorgde. Dit werd echter de nacht met de beste seeing en de volgende morgen konden de belangstellende amateurs Albert’s bewerkingen op zijn laptop volgen. De webcam is daar nog een betrekkelijk nieuw fenomeen (net als in de VS). Diverse amateurs vroegen ons het hemd van het lijf over onze Philips-camera’s. Dit type blijkt in Australië moeilijk verkrijgbaar te zijn en gelukkig konden wij ze wat meer informatie geven. Een paar amateurs hebben zelfs de Registax-software van ons gekopieerd.

38

B

Op bezoek bij...

Erwin van der Velden.

ij het uitzwaaien van Erwin op Schiphol in maart 2002, beloofden Jan en ik dat we onze door Bert van Dijk (foto’s redactie) astrovriend binnen afzienbare tijd in Wanneer, wat en wie en hoe.

Australië zouden De eerste plannen werden een half jaar komen opzoena Erwin’s emigratiereis al een beetje ken. Een extra gesmeed en er werd besloten om in reden was augustus-september 2003 de trip te een persoongaan maken. De jaarlijkse lijke wens, ‘Queensland Astrofest’-starparty om dit aparbood meteen de gelegenheid om te continent eens met een grote groep eindelijk Australische amateurs en hun kijkereens te gaan park kennis te maken. De gunstige bekijken en de Marsoppositie op 28 augustus was veelbesproken natuurlijk ook leuk meegenomen, temeer sterrenhemel mee deze planeet daar dan maximaal 78 grate maken, werkeden hoog staat! Jan Koet en ik besloten Een ‘Aussie’-hoed is lijkheid te laten standaarduitrusting om mijn nieuwe GP-montering (oude SP voor Erwin geworden. worden. is in 2001 nooit uit Zambia teruggekomen!) met 7V/12Ah-accu mee te nemen en om astrofotografisch samen te werken met een 14 cm/F1.65 Celestron Schmidt-camera en een tros kleinbeeldcamera’s met 28 mm, 50 mm en 135 mm optiek. Op een bewerkt plateautje van trespa werden de Schmidt en mijn Polarex 60 mm volgrefractor gemonteerd. Op Supra 400 negatieffilm, Kodak Elitechrome 200 en de nieuwe Kodak E100 VS (Vivid Saturation) diafilm zouden we op de starparty wat zuidelijke opnamen kunnen maken. Een unieke gelegenheid die je niet moet laten schieten, dachten we zo.

Begin 2003 begon ik langzaam aan eens mensen te polsen of ze misschien wel oren (en vooral ogen) hadden voor een retourtje Brisbane en een aantrekkelijk, door mijzelf samengesteld, programma. Het groepje zou uit maximaal vijf personen moeten bestaan, omdat dit nog in een huurbusje en in het appartement van Erwin zou moeten passen. Na veel bezettingswisselingen was eind juni alles rond en kon er definitief geboekt worden, wat mij totaal 3,5 uur op het reisbureau deed belanden. Jan Koet en zijn vrouw Anita, Albert van Duin, Boelie Boelens en ik schraapten onze laatste euro’s bij elkaar en vertrokken op 23 augustus, voor 27

drie weken naar het op 28 graden zuiderbreedte liggende Brisbane. Bij het inchecken was er gelukkig totaal geen sprake van moeilijke momenten als gevolg van laptops, astroapparatuur en mijn accu. Tijdens de twee lange, maar uitstekende vluchten van samen 21 uur met Singapore Airlines werden we door de lieftallige stewardessen heerlijk verwend (culinair gesproken, hoor) en een geïnteresseerde steward wist ons zelfs de Marsoppositiedatum te vertellen. Bij het afzakken naar de evenaar was ‘s nachts door het raampje heel mooi het verdraaien van de sterrenhemel te volgen met bijvoorbeeld Orion die in de bekende ‘vlinderstand’ opkwam. Boven India en de de Baai van Bengalen genoten we vanwege het moessonseizoen enige slechte seeing (turbulentie) en na de tussenstop in Singapore vlogen we, als gevolg van een 257 km/uur rugwind, met een snelheid van maar liefst 1109 km/uur (!) in 6 uur Australië over.

Weerzien na anderhalf jaar.

Nadat Erwin ons in de aankomsthal had verwelkomd (zoenen!), reden we in een winters temperatuurtje van 20-25 graden met de Toyota huurbus richting buitenwijk Auchenflower, naar zijn bovenappartement op Ridleystreet. Erwin bleek nog steeds dezelfde enthousiasteling en we spraken natuurlijk over het waarom van zijn emigratie, waarover hij al 2 jaar geleden sprak. “Ja, ik had op mijn 35e een nieuwe uitdaging nodig en Australië sprak mij aan vanwege het relaxte leven, droge klimaat en de prachtige natuur. Er is geen taalbarrière, ze hebben het metrische systeem, alleen rijden ze aan de verkeerde kant. Ook was ik het Hollandse ‘kille zeikklimaat’ zat en wilde vooral op het astrofotografische vlak meer kunnen presteren. Vanaf deze breedtegraad kun je nagenoeg alles voorbij zien komen en Bepakt en (af)gezakt naar zuidelijke streken, waar gastheer vanaf Brisbane is het slechts 2 Erwin ons enthousiast op het vliegveld stond op te wachten. uur rijden van een echte tophemel”. Het enige minpunt tot nu toe is dat hij als Project Engineer na 1,5 jaar nog steeds geen werk heeft kunnen vinden. “De IT-branche is helaas wereldwijd ingezakt en ik mis nu commerciële ervaring om aan de slag te kunnen, maar ik solliciteer natuurlijk gewoon door. Mijn HTS-studie geeft na 1 jaar Australië recht op het behalen van een ‘Masters-degree’, en ik ga dus waarschijnlijk weer een jaar studeren”.

28

uit slaap(stapelbed)vertrekken en een gezamenlijke douche- en toiletvoorziening.

In de algemene eetzaal was een uitgebreide keuken aanwezig om zelf te kokkerellen. We besloten om de eerste nacht, nadat we onze spullen hadden opgesteld en een grote pan met Albert en Bert-spaghetti hadden weggewerkt, vooral rond te kijken en blikken door de opgestelde kijkers te werpen. Overdag was het een aangename 25 graden, maar een kille 5 graden in de nanacht. Ik trok dan ook mijn recordkleding aan: drie broeken, zeven T-shirts en een dikke fleecetrui. Na de hittegolfzomer in Europa was dit een zeer abrupte overgang! Een uur na zonsondergang (19.00 uur) was het al fotografisch donker en er kon tot 05.00 uur uur doorgewerkt worden. Zodiakaal Licht tot op 70 graden hoogte en het zwakke schijnsel van de eclipDe sympathieke Ron Knight met ons voorjaarsnummer en een gedeelte van het starpartyterrein van de, in onze ogen, verwende Australische amateur.

Alpha en Beta Centauri, de ‘Pointers’ genoemd.

Er werd 1 uur belicht met een 50 mm/F4.

ticalichtbrug van Mars tot de Stier. Helaas stoorde de Melkweg dusdanig dat we het Gegenschein (in de buurt van Mars in de Waterman) niet konden zien. Het enige kunstmatige licht (Brisbane op 140 km in het Z-O), stoorde eigenlijk niet. Wandelend over het terrein, bleven we steken bij Ron Knight, een sympatieke, in de buurt wonende, amateur met een 16 inch/F4,5 Dobson, die m.b.v. een AstroMaster een keur van bekende en onbekende zuidelijke objecten showde. Ik kan hier weer een stortvloed aan superlatieven spuien, maar je moet zoiets gezien hebben om je een beeld te kunnen vormen. Prachtig!

Vooral Boelie stond te hyperventileren op ‘47 Tuc’, die ook door het oculair gedigicamd werd. “Ja, jongens, dit 37

All-sky-opname rond oppositie van Mars. Er werd 45 minuten belicht met een Olympus 8 mm/F4 fish-eye. Kodak Supra 400 tijdens de ‘Queensland Astrofest 2003’ (25 t/m 31 augustust) te Linville, Australië. Bert van Dijk, Gouda.

Mars op 29 aug. met C14 op F16.

Philips ToUcam PRO. Stack van 400 beeldjes in Registax.

Bewerking in Photoshop.

Albert van Duin en Jan Koet, Linville (Aus.).

Mars op 19 aug. met C8 op F31 en Vesta PRO. CM 274. Stack van 590 beeldjes in Registax.

Erwin van der Velden, Brisbane.

Mars op 27 aug. met C8 op F31 en Vesta PRO. CM 193.

Stack van 706 beeldjes in Registax.

Erwin van der Velden, Linville.

Mars op 27 aug. met C8 op F31 en Vesta PRO. CM 123.

Stack 603 beeldjes in Registax.

Erwin van der Velden, Linville.

Mars op 22 sept. met C8 op F31 en Vesta PRO. Stack 603 beeldjes in Registax.

Erwin van der Velden, Brisbane.

Mars op 4 sept. Zelfbouw 20 cm Schmidt-Cassegrain bij F25. Barlow naar F40 en anti-dispersieprima.

Philips ToUcam PRO. Stack van 600 (handgeselecteerde) beeldjes in Registax. Bewerkingen in Photoshop 7.0. Rik ter Horst, Zuidwolde.

Mars op 1 sept. CM 252 graden. 15 cm/F42 refr. en Chromacor. ToUcam PRO en Registax. Richard Bosman, Enschede.

Marsoppositie 2003 Mars op 1 aug.

225 mm/F47 Takahashi SCT. Oculairprojectie met 26 mm Televue, IR-blockingfilter, ToUcam Mars op 1 aug., 18 aug., 25 aug., 29 aug., 4 sept. en PRO. 800 van de 1800 beeldjes werden gestackt 4 sept. Opnamen met een C11 en C5 en Philips in IRIS. Nabewerking in Photoshop 7.0. Olivier ToUcam PRO. John Sussenbach, De Bilt.

Grattepanche, Haspres (Fr.).

36

29

Zonder inkomsten moeten Erwin’s uitgaven dus wat beperkt worden en zelfs de Royal Gold 1000 astrofilmpjes in de ijskast zijn op rantsoen, maar dat is meer vanwege de onverkrijgbaarheid van goede negatieffilms. De aanschaf van een groter instrument is dus nog even niet aan de orde. Zijn astro-enthousiasme is daarentegen alleen maar toegenomen (en hij was al een van Neerlands meest gedrevenen) Links: ieder Nieuwe-Maanweekend met een huurauto naar Leyburn.

Rechts: voorbereiding; ‘Wat nemen we níet mee...”

Mars op 22 september door de C8 en de C8 met Vesta Pro en Vesta PRO. Er werden 600 beelden webcam was diezelfde nacht van 1/25 seconde gestackt in Registax. nog tot 04.00 uur actief met het Mars-imagen. In de (gezamenlijke) benedentuin checkt Erwin bijna iedere nacht de seeing. Tijdens het eten van de meegenomen pakken Goudse stroopwafels, was het onderwerp van gesprek natuurlijk de gunstige Marsverschijning en Erwin liet het in de laatste versie (2.1: verbeterde snelheid en positionering) van Registax gestackte filmpje zien. Door de afwezigheid van een dispersiefout door de hoge stand liet het resultaat liet dan ook verbluffend veel details zien, zoals enkele vulkanen en donkere gebiedjes (zie pag. 36). “Helaas is deepsky hier in de stad natuurlijk niet mogelijk, maar maan en planeten webcammen wel. “Nu ik geen werk heb, heb ik er wel alle tijd voor en ik benut dan ook bijna iedere nacht. Mijn laptop draait overdag overuren met avi-filmpjes stacken in Registax”, legt hij uit. Inmiddels is onze oud-voorzitter nu Vice President (Vieze Voorzitter?) van de Southern Astronomical Society (SAS), waar hij meteen de actiefste astrofotograaf is. “Hier in Queensland zijn diverse verenigingen actief, waarbij zelfbouw, serieuze kosmoszaken en voorlichting de belangrijkste onderwerpen zijn. Astrofotografie is helaas niet zo populair hier, en dat met deze waanzinnige omstandigheden! Zonde, hoor!”

Erwins toplocatie in Leyburn.

Voordat we naar de ‘Queensland Astrofest’ in Linville zouden gaan, reden we eerst nog 2 uur richting Leyburn, de inmiddels bekende ‘outbackastrostek’ van Erwin. Hier is, behalve het Zodiakale Licht en de 30

de derde kennismaking met de zuidelijke hemel (zie AB 19 en 25), voor Boelie ook de zoveelste, terwijl Jan, Anita en Albert hun ‘zuidelijke doop’ kregen. Je voelt je weer leek met een sterrenkaart op zak! Voor de snel ondergaande Eta Carinanevel is het najaar (daar voorjaar) minder geschikt, maar in de nanacht staan de Magelhaense Wolken weer op hun hoogst. Ook gaat na circa 01.00 uur de Melkweg onder, maar staat Mars nagenoeg in het zenit. Met Erwins opnieuw gecollimeerde C8 was het watertanden op bolhopen 47 Tucanae, M22 en natuurlijk Omega Centauri. De lichtroze gloed van de Lagune, en Trifidnevel, M16 en M17, de Helixnevel in het zenit, Centaurus A met stofband, mooie dubbelster Alpha Centauri, NGC 253 in Sculptor, de Jewelbox in het Zuiderkruis, kortom alle showobjecten gleden door de oculairen en iedereen stond licht te flippen op de beelden.

Betere omstandigheden waren niet denkbaar, ware het niet dat het vrij koud werd: de meegenomen extra broeken (thermisch ondergoed!) jassen, truien en mutsen waren echt nodig, maar Erwin had ons natuurlijk al gewaarschuwd voor deze vriespunttemperaturen. Ook vormde vocht (bedauwing) een bedreiging en zonder (lens)verwarming kon beslist niet gewerkt worden. Sterker nog, Jans Schmidtplaatverwarming was niet voldoende en er moest een drastische oplossing bedacht worden: de Schmidtlenskap werd verwarmd boven het gasfornuis en tijdens een moment van onoplettendheid, vatte de kap vlam! Alles liep goed af en de verwarming werkte des te beter. Helaas liet de seeing te wensen over en de webcambeelden van Mars konden beter. De nacht eindigde perfect en Jan scoorde met de Schmidt op de Grote Magelhaense Wolk. Met geen gevoel in de vingers, maar een tevreden gevoel van binnen, stapten we de slaapzak in; over een paar uur weer op en richting starparty...

Waarnemen, webcammen, fotograferen en...genieten!

Na een rit van vier uur vanuit Leyburn, reden we, via het stadje Toowoomba, op 27 augustus in de namiddag het ‘Camp Duckadang’-terrein (eigendom van een Lions club) in Linville op, waar we ons via e-mail vanuit Nederland tot zo. 31 aug. hadden ingeschreven. Het grasveld stond nog lang niet vol en we konden een mooi plekje met 240Vstroomvoorziening uitzoeken. Erwin was daar natuurlijk al een bekend (en berucht) persoon en werd enthousiast begroet door medeamateurs. De organisatie, Tony en Ann-Louise Surma-Hawes (met hun zoon Rigel Kent, vernoemd naar Alpha Centauri), verwelkomde ons hartelijk en begeleidde ons naar de slaapplek voor ‘all-nighters’, die er schoon en verzorgd uitzag. De verschillende stenen behuizingen bestonden 35

Astro-Centrum Authorized dealer:

Molenweg 10, 9251 EE Burgum Tel. (0511) 46 93 69, fax 46 50 56 E-mail: focalpoint@chello.nl Website: www.focal-point.nl

Televue - Meade - Celestron - Vixen

• Reeds vele jaren het vertrouwde adres voor het gehele Meade-programma • • Deskundig advies en uitgebreide informatie door een ervaren astronoom •

Super-Plössl

Super Wide Angle

Ultra Wide Angle

Newton- en Dobson-telescopen van 6” tot 16”.

Melkweg, totaal geen stoorlicht te bekennen en kun je het Gegenschein zelfs op 20 graden hoogte nog ontdekken. Een klein stacaravan(gras)veldje met kookgelegenheid is eigenlijk alles, stroom is er niet en een hokje in het vrije veld dient als WC. Bij aankomst aan het einde van de dag, werd alles alvast opgesteld en na een zeer goedkoop dineetje in het plaatselijke eetcafé, reden we over een ‘dirtroad’ in het duister terug naar onze site en onze bus was werkelijk omringd door hordes rondspringende kangoeroes! Men spreekt daar dus ook niet van “Nice evening!”, maar “Watch out for kangaroos!”. Terug op de stek was het helaas licht bewolkt geworden en we moesten tot na 24.00 uur wachten op een kraakheldere lucht. Het was toen even slikken geblazen, want we zagen een sterrenpracht zoals je die niet veel ziet, met de Melkweg als pronkstuk: de Schutter en Schorpioen in het zenit. Wat een weelde aan details met het blote oog en met een verrekijker is het helemaal genieten van de minuscule donkere neveltjes en heldere sterrenwolken. De grensgrootte lag ruim boven de 7 (zie later), en Mars wierp een schaduw! Voor Erwin is dit inmiddels een vertrouwde hemel geworden. “Ik ben hier eigenlijk ieder weekend rond Nieuwe Maan en het is zelden dat er bewolking is, zeker in de droge wintermaanden. Meestal ben ik hier met een paar amateurs, wat het gezelliger maakt.

Ieder jaar zit hier tijdeDe Pijpnevel met de 14 cm/F1,65 Schmidt en lijk een groepje 12 minuten belicht op Japanners en de bekende Kodak E100 VS diafilm.

ETX-90EC, ETX-125EC Astrotelecoop.

Computergestuurd: GO-TO-syteem.

ED Apochromatische refractors van 4” tot 7”. Computergestuurde aandrijving: GO-TO-systeem.

In Leyburn ben je echt één met een (top)sterrenhemel en de omringende natuur.

Eenzaam en primitief, maar indrukwekkend en astrofotografisch ideaal gekozen.

GPS-200 Schmidt-Cassegrain telescoop. Computergestuurd: GO-TO-systeem. Met database van 64.359 objecten.

Telescopen voor de beginner: al vanaf € 225,-

Meade: complete, computergestuurde kwaliteitstelescopen voor de kleine beurs!

• Vraag vrijblijvend informatie aan • • Op verzoek zenden wij u de zeer uitgebreide catalogus met prijslijst • 34

Amerikaan Jim Riffle van Astroworks heeft hier een huisje met sterrenwacht en een 18 inch Centurion. Hij is zelfs zo enthousiast dat hij de hele handel weer verkoopt en er een tweede sterrenwacht met een 30 inch Centurion een heuvel verderop gaat bouwen!” vertelt hij tevreden. Met bijvoorbeeld de Zomerdriehoek en Pegasus op zijn kop laag in het noorden is het altijd weer even zoeken naar je coördinatie, wat lachwekkende momenten oplevert. Ken uw sterrenhemel...dus niet! Voor mij was het 31

32

Boven: NGC 7635 (Zeepbelnevel). C14 op F7. In Ha (4,5 nm): 100 min. RGB: 42/58/58/ min., juni 2003. Onder: NGC 5033. C14 op F7.

L: 167 min. RGB: 67/67/100 min., april 2003. Inzet: M82. C14 op F11. RGB: 67/67/67 min., maart 2003. Alle opnamen met ST-10XME en CFW8 en Paramount Robotic. Karel Teuwen, Turnhout (België).

Boven: M51. 40 cm/F10 Cassegrain en IMG1024 CCD-camera. L: 24x 500 sec., RGB: 4x 500 sec./5x 500 sec./6x 500 sec. Jacques Suurmond, Domburg. Onder: M1. 62 cm/F7,5 Cassegrain (2x reducer). Adaptieve optiek: tip-tilt correctie. ST-8, 2x2 binning. LRGB: 22/10/10/20 min.

Dominique Suys, Jan Vantomme, Hugo Riemis (België). AstroQueyras.

Inzet: GMW. 14 cm/F1,65 Schmidt op E100 VS. Jan Koet, Wateringen.

33