ΔΘΜΟΚΛΤΕΛΟ ΡΑΝΕΡΛΣΤΘΜΛΟ ΞΑΝΚΘΣ ΡΟΛΥΤΕΧΝΛΚΘ ΣΧΟΛΘ ΤΜΘΜΑ ΑΧΛΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΘΧΑΝΛΚΩΝ
ΕΙΑΓΩΓΗ ΣΗΝ ΑΡΧΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ ΕΡΕΤΝΑ _ ΔΙΑΛΕΞΗ ΕΠΙΒΛΕΠΟΝΣΕ ΚΑΘΗΓΗΣΕ
_Ρατρίκιοσ Γεϊργιοσ _Κόκκορθσ Ραναγιϊτθσ _Ραπαγιαννόπουλοσ Γεϊργιοσ
Θα κζλαμε να ευχαριςτιςουμε κερμά τουσ κακθγθτζσ μασ για τθ ςτιριξθ και τθ βοικεια που μασ προςζφεραν ςτα πλαίςια αυτισ τθσ εργαςίασ κακϊσ και τισ οικογζνειζσ μασ για τα εφόδια που μασ παρείχαν αλλά και για τθ ςυνεχι εμψφχωςθ και ςυμπαράςταςθ που μασ ζδειξαν όλα αυτά τα χρόνια. Βζβαια δεν μποροφμε να παραλείψουμε τουσ φίλουσ μασ που τόςο καιρό μασ υπομζνουν και βρίςκονται ςτο πλάι μασ ενκαρρφνοντάσ μασ ςε κάκε μασ βιμα.
ΠΕΡΙΕΦΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α ................................................................................................................................. 1 ΕΙΑΓΩΗ ................................................................................................................................................ 3 ΕΝΟΣΗΣΑ Α.1. ΕΛΛΑΔΑ_ΣΟ ΚΑΡΑΒΑΝ ΑΡΑΪ ΣΗ ΜΕΟΓΕΙΟΤ .............................................................. 5 ΕΝΟΣΗΣΑ Α.2. ΘΕΜΙΚΕ ΡΤΘΜΙΕΙ Ε ΕΤΡΩΠΑΙΚΟ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ_ΠΟΛΙΣΙΚΟ ΛΟΓΟ_ ΚΟΙΝΟΣΙΚΑ ΠΛΑΙΙΑ .............................................................................................................................. 17 Α.2.α.ΕΙΑΓΩΓΗ.................................................................................................................... 17 Α.2.β.ΟΙ ΠΡΑΚΣΙΚΕ ΑΝΣΙΜΕΣΩΠΙΗ ΣΟΤ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΤ ΗΜΕΡΑ .................................. 18 ΕΝΟΣΗΣΑ Α.3. ΠΟΛΗ ΚΑΙ ΜΕΣΑΝΑΣΕ ............................................................................................... 27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β................................................................................................................................ 29 ΕΝΟΣΗΣΑ B.1 ΕΙΑΓΩΓΙΚΟ ΗΜΕΙΩΜΑ ................................................................................................. 31 ΕΝΟΣΗΣΑ Β.2 Η «ΠΡΟΦΤΓΟΜΑΝΑ» ΚΑΙ ΣΟ ΙΣΟΡΙΚΟ ΣΗ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ............................................. 33 Β.2.α. ΚΟΜΒΙΚΑ ΙΣΟΡΙΚΑ ΚΑΙ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΑ ΗΜΕΙΑ ΑΠΟ ΣΟΝ 19ο ΑΙΩΝΑ_Η ΕΓΚΑΣΑΣΑΗ ΣΩΝ ΕΓΚΑΣΑΣΑΗ ΣΩΝ ΠΡΟΦΤΓΩΝ .................................................................. 33 Β.2.β. ΣΟ ΝΕΟ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟ ΧΕΔΙΟ ΣΗ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ............................................. 54 Β.2.γ.ΒΑΙΚΕ ΑΡΧΙΣΕΚΣΟΝΙΚΕ ΕΠΕΜΒΑΕΙ _ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟΙ ΝΕΩΣΕΡΙΜΟΙ_ «ΝΕΑ ΜΕΣΑΝΑΣΕΤΗ» ......................................................................................................................... 59 B.2.δ. ΟΙ ΝΕΕ ΜΕΣΑΝΑΣΕΤΣΙΚΕ ΡΟΕ ΣΟ Π..Θ._ΧΩΡΙΚΕ ΑΠΟΣΤΠΩΕΙ ................... 65 ΕΝΟΣΗΣΑ Β.3 ΤΜΠΕΡΑΜΑΣΙΚA......................................................................................................... 83 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ ................................................................................................................................ 85 ΕΡΩΣΗΜΑΣΑ ......................................................................................................................................... 87 ΕΝΟΣΗΣΑ Γ.1 ΔΙΑΔΙΚΑΙΕ ΕΡΕΤΝΑ ΠΕΔΙΟΤ........................................................................................ 89 Γ.1.α ΑΧΘ ΤΘΣ ΕΕΥΝΑΣ_ΡΛΛΟΤΛΚΕΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΛΣ_ΑΛΛΑΓΘ ΡΟΕΛΑΣ ΕΕΥΝΑΣ ........... 89 Γ.1.β.Ο ΡΟΛΟ ΣΟΤ ΔΗΜΟΙΟΤ ΧΩΡΟΤ ΣΗ ΤΓΧΡΟΝΗ ΠΟΛΗ_ΕΠΙΚΕΝΣΡΩΗ ΣΗΝ ΠΕΡΙΠΣΩΗ ΣΗ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ................................................................................................... 93 Γ.1.γ. ΕΠΙΛΟΓΗ ΠΛΑΣΕΙΑ ΔΙΚΑΣΗΡΙΩΝ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΣΗ ................................... 101 ENOTHTA Γ.2 ΠΛΑΣΕΙΑ ΔΙΚΑΣΗΡΙΩΝ ................................................................................................. 103 Γ.2.α. ΙΣΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΗ ΠΛΑΣΕΙΑ ..................................................................... 103 Γ.2.β. ΠΑΡΑΣΗΡΗΕΙ_ΤΝΕΝΣΕΤΞΕΙ_ΧΑΡΣΕ ................................................................. 104 Γ.2.γ. ΣΟ ΣΕΚΙ ΜΕΣΑΝΑΣΩΝ ........................................................................................... 120 ΕΝΟΣΗΣΑ Γ.3 ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΣΗ _ ΟΡΙΟΘΕΣΗΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΤΗ ................................ 122 ΕΝΟΣΗΣΑ Γ.4 ΤΝΟΨΙΖΟΝΣΑ ........................................................................................................... 137 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ.............................................................................................................................. 139 ΕΝΟΣΗΣΑ Δ.1 ΣΟ ΝΕΟ ΚΤΜΑ ΜΕΣΑΝΑΣΕΤΗ ................................................................................ 141 ΕΝΟΣΗΣΑ Δ.2 ΔΡΑΕΙ ΚΑΙ ΠΡΟΠΑΘΕΙΕ ΣΗ ΠΟΛΗ ΗΜΕΡΑ, ΧΕΣΙΚΑ ΜΕ ΣΟΤ ΜΕΣΑΝΑΣΕ .... 145 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ..................................................................................................................................... 153 ΑΡΘΡΑ (τφποσ & διαδίκτυο)_ΕΠΙΣΗΜΟΝΙΚΟ ΕΡΓΟ ......................................................... 153 ΒΙΒΛΙΑ ................................................................................................................................ 156 ΔΙΑΔΤΚΣΙΑΚΟΙ ΣΟΠΟΙ ........................................................................................................ 157 ΣΑΙΝΙΕ_ΝΣΟΚΙΜΑΝΣΕΡ .................................................................................................... 157
2|Σ ε λ ί δ α
4|Σ ε λ ί δ α
ΕΝΟΣΗΣΑ Α.1. ΕΛΛΑΔΑ_ΣΟ ΚΑΡΑΒΑΝ ΑΡΑΩ ΣΗ ΜΕΟΓΕΙΟΤ Το μεγάλο κφμα προςφφγων του 1922, είναι αναντίρρθτα θ πρϊτθ ιςτορικά τεκμθριωμζνθ μαηικι μετανάςτευςθ (1.222.000 ατόμων, 25% περίπου του πλθκυςμοφ τθσ Ελλάδασ). Θ μικραςιατικι καταςτροφι και θ άφιξθ χιλιάδων προςφφγων ςτθν Ελλάδα αποτελεί τθν απαρχι τθσ μετανάςτευςθσ του 20ου αιϊνα. Εξακλιωμζνοι οι νζοι αφιχκζντεσ κα προχωριςουν ςε κατάλθψθ οικοπζδων και κτιρίων για να ςτεγάςουν τισ άμεςεσ ανάγκεσ τουσ που δεν μποροφν να καλυφκοφν με άλλο τρόπο, αντιμετωπίηοντασ τθν αναλγθςία του κράτουσ μπροςτά ςτο νζο ςτεγαςτικό ηιτθμα5. Ζτςι ζχουμε νζουσ οικιςμοφσ ςε όλα τα αςτικά κζντρα τθσ Ελλάδασ, Ακινα, Κεςςαλονίκθ, Βόλοσ κακϊσ και νθςιά του αιγαίου αποτελοφν τουσ νζουσ τόπουσ εγκατάςταςθσ, ενϊ τοπωνφμια όπωσ Νζα Λωνία, Νζοσ Κόςμοσ ανακαλοφν μνιμεσ, προκαλϊντασ μία εςωτερικι ριξθ και εξαγνίηοντασ τον αποτροπιαςμό των ςφγχρονϊν τουσ γεγονότων.
5
«Η προςωρινό ςτϋγαςη Μικραςιατών προςφϑγων ϋγινε καταρχόν ςε γόπεδα, θϋατρα, αυλϋσ εκκληςιών, δημϐςια κτόρια, ςε παρϊγκεσ, ςε ςκηνϋσ, ςε χαμϐςπιτα και ςε καλϑβεσ που βρύςκονταν ςε εγκαταλελειμμϋνα χωριϊ, ςε οικιςμοϑσ αμιγώσ προςφυγικοϑσ. Οι ςυνθόκεσ διαβύωςησ όταν ϊθλιεσ. Δεν υπόρχαν ϋργα υποδοχόσ, οϑτε δύκτυα ϑδρευςησ, ηλεκτροφωτιςμοϑ και αποχϋτευςησ». «Οι μεταβολϋσ του πληθυςμοϑ δημιοϑργηςαν βαςικϐ κοινωνικϐ πρϐβλημα ςτη χώρα, το οπούο επικεντρώθηκε ςτο ζότημα τησ κατοικύασ. Η εγκατϊςταςη των προςφϑγων και οι διαδικαςύεσ αςτικοπούηςησ του μεςοπολϋμου οξϑνουν την κρύςη τησ κατοικύασ. Η παραγωγό κατοικύασ πλϋον δεν μπορεύ να εξαςφαλιςτεύ απϐ την ιδιωτικό πρωτοβουλύα. Σο κρϊτοσ θϋτει ςε λειτουργύα νϋουσ μηχανιςμοϑσ οικοδϐμηςησ και ξεκινϊ ςτην χώρα για πρώτη φορϊ η παραγωγό κατοικύασ μϋςω τησ οργανωμϋνησ δϐμηςησ. υγκεκριμϋνα αρχικϊ ιδρϑει το Σαμεύο Περιθϊλψεωσ Προςφϑγων (1922 - 1924) και την «Επιτροπό Αποκατϊςταςησ Προςφϑγων» (1923 1930), τα προγρϊμματα των οπούων τελικϊ ανϋλαβε το Τπουργεύο Κοινωνικών Τπηρεςιών (1933 - 1940) το οπούο καταςκεϑαςε τισ πρώτεσ τετραώροφεσ πολυκατοικύεσ. (Γκιζελό Β., 1984:136).Οι ςημαντικϐτεροι προςφυγικού οικιςμού που καταςκευϊςτηκαν ςτο διϊςτημα 1923¬1930 ωσ αποτϋλεςμα τησ οργανωμϋνησ δϐμηςησ (…).Ϊωσ το 1940 ολοκληρώνονται οικιςμού (…)Αμϋςωσ μετϊ τον πϐλεμο η κρύςη τησ κατοικύασ ςτην Ελλϊδα ςυνεχύζεται και παύρνοντασ τερϊςτιεσ διαςτϊςεισ. Ϋδη κατϊ την απογραφό του 1940 υπολογύζεται ϐτι το 43% των οικογενειών εύναι ϊςτεγεσ ό ςτεγϊζονται ςε εντελώσ ακατϊλληλα καταλϑματα». [Ζαμϊνη, Α., Γρηγοριϊδησ, Α., «Συπολογύα και χωρικό κατανομό τησ κοινωνικόσ κατοικύασ ςτην Ελλϊδα», 1ο υνϋδριο Φωρικόσ Ανϊλυςησ: Πρακτικϊ, Αθόνα: 2013]
5| ε λ ί δ α
Αντιςτοιχία με το παραπάνω μεταναςτευτικό ρεφμα ςυναντάται τθν δεκαετία του ϋ50 με αντίςτροφθ αυτι τθ φορά κίνθςθ (φυγι προσ το εξωτερικό). Θ ανάκαμψθ τθσ ευρωπαϊκισ οικονομίασ μετά τθν λιξθ του δευτζρου παγκοςμίου πολζμου, τθ δεκαετία του 1950, δθμιοφργθςε ηιτθςθ για ξζνουσ εργάτεσ. Στθν ανοικοδόμθςθ τθσ Ευρϊπθσ δοφλεψαν πρόςφυγεσ, εκτοπιςμζνοι, παλιννοςτοφντεσ από τισ πρϊθν ευρωπαϊκζσ αποικίεσ. Σε αυτι τθν περίοδο ζνα μεγάλο κφμα οικονομικϊν μεταναςτϊν από τθν Ελλάδα, αναηθτά διζξοδο κυρίωσ ςτθ Γερμανία, ςτισ Θ.Ρ.Α. και ςτθν Αυςτραλία, ανάμεςα ςτουσ οποίουσ εμφανίηονται και οικογενειακά κίνθτρα που αφορμοφνται ςτο προγενζςτερο αντίςτοιχο μεταναςτευτικό ρεφμα των δεκαετιϊν ϋ20- ϋ40. Οι χϊρεσ υποδοχισ επινόθςαν τρόπουσ για να αποτρζψουν το ενδεχόμενο μόνιμθσ εγκατάςταςισ τουσ, ζχοντασ ωσ παράδειγμα τθν πολιτικι των Θνωμζνων Ρολιτειϊν, οι οποίεσ το 1943 υιοκετοφν το πρόγραμμα bracero (δυνατό χζρι) για τουσ μεξικανοφσ εργάτεσ, χορθγϊντασ τουσ προςωρινζσ άδειεσ. Σε αυτό το πλαίςιο το 1960 θ Γερμανία υπογράφει διμερι ςυμφωνία με τθν Ελλάδα, αλλά και με άλλεσ χϊρεσ (Λταλία 1955, Τουρκία 1961, Ρορτογαλία 1964, Γιουγκοςλαβία 1968) για τθν απαςχόλθςθ εργατϊν. Ρρόκειται για το πρόγραμμα gastarbeiter6, ζνα από τα πιο περίπλοκα προγράμματα ςτθ βάςθ τθσ μετανάςτευςθσ και αφορά τθν απαςχόλθςθ εργατϊν (οικονομικοί μετανάςτεσ). Στα πλαίςια αυτοφ του προγράμματοσ ομάδεσ εργατϊν, αφοφ εκπαιδευτοφν ςτισ χϊρεσ καταγωγισ τουσ, μεταφζρονται ςτθν Γερμανία. Οι εργοδότεσ που τουσ είχαν προςλάβει παρζχουν τα πρϊτα μζςα και για τθν εγκατάςταςι τουσ. Οι Stephen Castles και Mark Miller ςχολιάηοντασ το πρόγραμμα αναφζρουν «Οι γερμανοί ικφνοντεσ αντιλαμβάνονταν τουσ μετανάςτεσ ωσ μονάδεσ προςωρινισ εργαςίασ. Οι εργοδότεσ μποροφςαν να τουσ προςλάβουν, να τουσ χρθςιμοποιιςουν και να τουσ ςτείλουν πίςω ςτθν πατρίδα, κατά βοφλθςθ»7. Ωςτόςο θ αρχικι πρόβλεψθ δεν επιβεβαιϊκθκε, αρκετοί «προςωρινοί» μετανάςτεσ, απζκτθςαν οικογζνεια και ρίηωςαν ςτθ Γερμανία. Θ ςυνζπεια τθσ «ςτρατολόγθςθσ ξζνων εργατϊν» ιταν θ δθμιουργία μειονοτικϊν ομάδων. Θ δεκαετία του ϋ70 ζχει να μασ διθγθκεί τισ δικζσ τθσ μεταναςτευτικζσ ιςτορίεσ. Ομογενείσ που επιςτρζφουν από τισ χϊρεσ που είχαν μεταβεί για εργαςία, αλλά και τα πρϊτα ρεφματα οικονομικϊν μεταναςτϊν με αςιατικι και αφρικανικι καταγωγι κάνουν τθν εμφάνιςι τουσ. Κοινότθτεσ Φιλιππινζηων, Ερυκραίων8 οι οποίεσ εντοπίηονται ακόμα και ςιμερα ςε γειτονιζσ τθσ Ακινασ και τθσ Κεςςαλονίκθσ, εγκαταςτάκθκαν τθν δεκαετία του
6
Μουςοϑρου, Λ., (Μϊρτιοσ 1993), Από τουσ Γκϊςτραρμπαύτερ ςτο πνεύμα του ϋνγκενπροβλόματα τησ ςύγχρονησ μετανϊςτευςησ ςτην Ευρώπη, Αθόνα: Κοινωνιολογικό και Ανθρωπολογικό Βιβλιοθόκη – Gutenberg 7 Castles, S., Hein de Haas, Miller, M.J., (2013), The Age of Migration International Population Movements in the Modern World, Palgrave Macmillan 8 Πετρονώτη, Μ., (1998), Σο πορτραύτο μύασ διαπολιτιςμικόσ ςχϋςησ_ Κρυςταλλώςεισ, ρόγματα, αναςκευϋσ, Αθόνα: Εκδϐςεισ Πλϋθρον
6|Σ ε λ ί δ α
ϋ70 δθμιουργϊντασ τα πρϊτα δίκτυα (the network theory)9 ι τα κοινωνικά κεφάλαια (social capital) για τισ επόμενεσ γενιζσ. Ζνασ από τουσ πρωταρχικοφσ λόγουσ άφιξθσ των νεοειςελκζντων ιταν θ κάλυψθ νζων κζςεων εργαςίασ που προζκυπταν ςτισ αναπτυςςόμενεσ χϊρεσ τθσ νότιασ Ευρϊπθσ. «Οι βιωματικζσ αποςκευζσ, οι προςωπικζσ αναμνιςεισ, οι προςλαμβάνουςεσ παραςτάςεισ και θ εμπειρίεσ που μεταφζρουν προοιωνίηουν τουσ τρόπουσ εφρεςθσ εργαςίασ» (Ρετρονϊτθ 1998). Σφμφωνα με αυτά τα κριτιρια, θ κάκε εκνικότθτα ζρχεται να καλφψει διαφορετικοφσ τομείσ εργαςιακισ απαςχόλθςθσ και να προςαρμοςτεί ςτα μεταβαλλόμενα οικονομικά δεδομζνα10 τθσ χϊρασ. Εξακολουκϊντασ, θ πρόδρομθ μετανάςτευςθ αφινει πίςω τθσ παρακατακικθ για τθν νζα γενιά. Θ δεκαετία του ϋ80 ςτιγματίηεται από τθν «νζα μετανάςτευςθ»11, το τελευταίο μεταναςτευτικό ρεφμα προσ τισ χϊρεσ τθσ Νότιασ Ευρϊπθσ, με διαφοροποιθμζνεσ βάςεισ όςον αφορά τόςο τθν χϊρα υποδοχισ, όςο και τθν χϊρα προζλευςθσ. Τα νζα αυτά ρεφματα εκτυλίςςονται κατά τισ δεκαετίεσ του ϋ80 και ϋ90 ενϊ τα ιδιαίτερα χαρακτθριςτικά τουσ διαφοροποιοφνται από τθν «παλαιά μετανάςτευςθ» προσ τισ χϊρεσ τθσ Βόρειασ και Κεντρικισ Ευρϊπθσ. Τα βαςικότερα χαρακτθριςτικά είναι ο ςε μεγάλο βακμό ανεπίςθμοσ χαρακτιρασ των μεταναςτεφςεων, ο μεγάλοσ αρικμόσ των εκνικοτιτων των μεταναςτϊν και των χωρϊν αποςτολισ, ο κεντρικόσ ρόλοσ που παίηει θ παραοικονομία, οι ανεπίςθμεσ αγορζσ εργαςίασ ςε όλεσ τισ χϊρεσ τθσ Νότιασ Ευρϊπθσ και θ μζχρι πρόςφατα ζλλειψθ μεταναςτευτικισ πολιτικισ. (Ρουλοποφλου 2007).
9
«Η θεωρύα του δικτϑου εύναι ϋνα απαραύτητο βοόθημα ςτη νϋα προςϋγγιςη τησ μετανϊςτευςησ. Σα δύκτυα μετανϊςτευςησ αναπτϑςςουν δεςμοϑσ ανϊμεςα ςτισ κοινϐτητεσ των χωρών προϋλευςησ και των χυτρών υποδοχόσ και βαςύζονται ςε ςυγγενικοϑσ δεςμοϑσ και ςε ςχϋςεισ φιλύασ. τη χώρα υποδοχόσ η μετανϊςτευςη επηρεϊζεται απϐ την ϑπαρξη οικογενειακών και κοινωνικών ςχϋςεων με ϊτομα που ϋχουν όδη μεταναςτεϑςει: η βοόθεια απϐ προηγοϑμενουσ μετανϊςτεσ εύναι ςημαντικϐσ παρϊγοντασ με τον οπούο εξηγεύται η διεθνόσ μετανϊςτευςη. Σα δύκτυα μειώνουν το κϐςτοσ και τουσ κινδϑνουσ τησ μετανϊςτευςησ και Θεωροϑνται κοινωνικϐ κεφϊλαιο». [Πουλοποϑλου, Η. Ε., (2007), Η μεταναςτευτικό πρόκληςη, Αθόνα: Εκδϐςεισ Παπαζόςη, ςελ.145] 10 Οι προϋποθϋςεισ για μετανϊςτευςη ςτισ χώρεσ τησ Νϐτιασ Ευρώπησ εύναι η ςυνϑπαρξη τομϋων υψηλόσ και χαμηλόσ παραγωγικϐτητασ, που εν μϋρει αντιςτοιχοϑν ςτη διϊκριςη αςτικού'-αγροτικοϑ τομϋα και η ταχεύα μεύωςη του αγροτικοϑ πληθυςμοϑ μετϊ απϐ τη δεκαετύα του '70. Απϐ αυτϋσ τισ προϋποθϋςεισ ανϋπτυξαν ϋνα μοντϋλο ςε 3 φϊςεισ, α) Απϐ το 1950-1970 υπόρχε προςφορϊ εργαςύασ και ανύςχυροσ ςυνδικαλιςμϐσ που επϋτρεψε χαμηλοϑσ μιςθοϑσ και μεγϊλη ςυςςώρευςη κεφαλαύου, με αποτϋλεςμα ςημαντικϋσ επενδϑςεισ και ςε υψηλϊ ποςοςτϊ αϑξηςησ του ΑΕΠ. β) Απϐ το 1970-1980 μειώθηκε η προςφορϊ εργαςύασ ςε αςτικϋσ και βιομηχανικϋσ αγορϋσ εργαςύασ και ϋγινε μαζικό αλλαγό προσ τομεύσ με υψηλό παραγωγικϐτητα που οδόγηςαν ςε υψηλϐτερουσ μιςθοϑσ, περιοριςμϋνα κϋρδη και μεύωςη των επενδϑςεων, γ) την τελικό φϊςη ςτο τϋλοσ τησ δεκαετύασ του ’80 και ςτη δεκαετύα του ’90 αυξϊνει η ανεργύα καθώσ οι μειωμϋνεσ επενδϑςεισ ςυμπύπτουν με την ϑφεςη. ήμωσ ο γηγενόσ πληθυςμϐσ προτιμϊ την επιδοτοϑμενη ανεργύα (ό περιςςϐτερα χρϐνια εκπαύδευςησ) απϐ την απαςχϐληςη ςε τομεύσ με χαμηλοϑσ μιςθοϑσ και χαμηλό παραγωγικϐτητα. ’ αυτοϑσ τουσ τομεύσ, που δεν μποροϑν να αντιμετωπύςουν αυξόςεισ μιςθών, η επιβύωςη εξαρτϊται απϐ τη δουλειϊ (ςυχνϊ «παρϊνομη») μεταναςτών. 11 Σο 1987 ϋγινε η πρώτη ολοκληρωμϋνη προςπϊθεια ανϊλυςησ του φαινομϋνου τησ νϋασ μετανϊςτευςησ προσ τισ χώρεσ τησ Νϐτιασ Ευρώπησ (Ιταλύα, Ελλϊδα, Ιςπανύα και Πορτογαλύα) απϐ τον Simon και λύγο αργϐτερα απϐ τον King. Ο μεταναςτευτικϐσ μεταςχηματιςμϐσ αυτών των χωρών εύναι το αποτϋλεςμα τησ πολϑπλοκησ αλληλεπύδραςησ μεταξϑ παλαιϐτερων και νϋων μεταναςτευτικών ροών.
7| ε λ ί δ α
Με τθν είςοδο τθσ Ελλάδασ ςτθν ΕΟΚ, τθν ενδυνάμωςθ του οικονομικοφ τθσ γοιτρου και το ςτακερό πολιτικό περιβάλλον, θ χϊρα απζπνεε μία ςυνολικι δυναμικι εικόνα και τροφοδοτοφςε τισ προχποκζςεισ για τθν επιλογι τθσ ωσ τόπο μετανάςτευςθσ. Το 1989 και για τθν επόμενθ δεκαετία, μετά τθν πτϊςθ τθσ Σοβιετικισ Ζνωςθσ12, ακολουκεί μαηικι είςοδοσ ςτθν Ελλάδα, τόςο ομογενϊν, όςο και αλλοεκνϊν. Κάτοικοι του πρϊθν Ανατολικοφ Μπλοκ, μετανάςτεσ από αφρικανικζσ και αςιατικζσ χϊρεσ, αλλά και πρόςφυγεσ, ςυνιςτοφν το εκνοτικό tribal τθσ χϊρασ, για το οποίο αδυνατοφμε να εξάγουμε αςφαλι ποςοτικά ςυμπεράςματα. Αυτό οφείλεται τόςο ςτθν αδυναμία δθμογραφικϊν απογραφϊν, ςτθν μθ καταγραφι των «παράτυπα ειςερχόμενων», όςο και ςτο ότι πίςω από τθ λζξθ μετανάςτθσ ακολουκοφςε ζνα ςυνονκφλευμα εκνικοτιτων και ανκρϊπων με διαφορετικά κοινωνικο-οικονομικά χαρακτθριςτικά. Πλα τα παραπάνω περιγράφουν ζνα πλαίςιο που δυςχεραίνει τθν κατανόθςθ τθσ κατάςταςθσ και τθν εξαγωγι αξιόπιςτων ςυμπεραςμάτων.
12
τισ χώρεσ τησ πρώην ΕΔ περιλαμβϊνονταν οι παρακϊτω : η ςημερινό Ρωςικό Ομοςπονδύα ό Ρωςύα, η Ουκρανύα, η Λευκορωςύα, το Αζερμπαώτζϊν, η Αρμενύα, η Γεωργύα, το Ουζμπεκιςτϊν, η Σουρκμενύα, το Σατζικιςτϊν, το Καζαχςτϊν, η Κιργιζύα, η Μολδαβύα, η Λιθουανύα, η Λετονύα και η Εςθονύα.
8|Σ ε λ ί δ α
Αναλυτικότερα, ο δθμογραφικόσ διαχωριςμόσ ςε «κανονικοφσ μετανάςτεσ» περιλαμβάνει τα πρόςωπα που ζχουν ειςζλκει νόμιμα ςτθν Ελλάδα, ςτθν ίδια κατθγορία εντάςςονται και οι ομογενείσ οι οποίοι προζρχονται από τθν διαςπορά τόςο ςτθν Ανατολι, όςο και ςτθ Δφςθ, ενϊ υποκατθγορία τθσ ίδιασ επιμεριςτικισ διάρκρωςθσ αποτελοφν οι ομάδεσ μεταναςτϊν οι οποίοι ζχουν προςκλθκεί από εργοδότεσ για ςυγκεκριμζνθ εργαςία. Στθν δεφτερθ κατθγορία, «μθ κανονικοί μετανάςτεσ»13, ανικουν τα άτομα που ζχουν ειςζλκει ςτθ χϊρα χωρίσ τα απαραίτθτα ζγγραφα. Τθν τρίτθ και τελευταία κατθγορία ςυνιςτοφν οι πρόςφυγεσ, όπου ςφμφωνα με τθν ςφμβαςθ τθσ Γενεφθσ του 1951, ςτθν οποία ςυμμετζχει θ Ελλάδα, αποτελεί χϊρα υποδοχισ μεταναςτϊν αιτοφντων άςυλο.
Ρερνϊντασ λοιπόν ςτθν δεκαετία που αποτελεί τθν μεγαλφτερθ περίοδο μετανάςτευςθσ από τθν Αφρικι, τθν Αςία και τισ χϊρεσ του πρϊθν υπαρκτοφ ςοςιαλιςμοφ και προςπακϊντασ να χαρτογραφιςουμε τισ μεταναςτευτικζσ ροζσ, αντικρίηουμε το χαρακτθριςτικό προβάδιςμα τθσ όμορθσ Αλβανίασ, με τουσ αλβανικισ καταγωγισ υπθκόουσ να φτάνουν ςτο 65% του ςυνολικοφ μεταναςτευτικοφ πλθκυςμοφ. Το γεγονόσ αυτό οφείλεται, τόςο ςτθν εγγφτθτα των χερςαίων ςυνόρων με τθ γείτονα χϊρα όςο και
13
Πετρινιώτη, Ξ., (Νοϋμβριοσ 1993), Η μετανϊςτευςη προσ την Ελλϊδα. Μύα πρώτη καταγραφό, ταξινόμηςη και ανϊλυςη, Αθόνα: Εκδϐςεισ Οδυςςϋασ & Βιβλιοθόκη ινςτιτοϑτου διεθνών ςχϋςεων
10 | Σ ε λ ί δ α
ςτισ ςυνκικεσ διαβίωςθσ που εμφανίηονταν πιο ευνοϊκζσ από ότι ςτθν πατρίδα τουσ14. Στο προβάδιςμα αυτό ςυνζβαλλε και θ άφιξθ ατόμων τθσ ελλθνικισ μειονότθτασ15 τθσ Αλβανίασ ιδθ από τα τζλθ τθσ δεκαετίασ του ‘8016.Με κλιμακοφμενεσ ειςροζσ ακολουκοφν θ Βουλγαρία, θ ουμανία και οι χϊρεσ τθσ πρϊθν Σοβιετικισ Ζνωςθσ, με πρωτοςτάτιδεσ τθν Ουκρανία και τθν Γεωργία. Θ μεγαλφτερθ μερίδα προςφφγων ανικει ςε ανατολικζσ χϊρεσ Λράν, Λράκ17, ςε αφρικανικζσ, κυρίωσ από τθν Αικιοπία αλλά και ςτθν Ρολωνία (Ρετρινιϊτθ 1993).
14
Για την Αλβανύα η δεκαετύα του ’90 ςημαδεϑτηκε απϐ κατϊρρευςη του πολιτικοϑ και του οικονομικοϑ ςυςτόματοσ και την παϑςη του καθεςτώτοσ πλόρουσ αποκλειςμοϑ. Η μετϊβαςη απϐ τη δικτατορύα του Φϐτζα και του διαδϐχου του Αλύα ςτο αυταρχικϐ και διεφθαρμϋνο καθεςτώσ του Αλύ Μπερύςα, το οπούο επιδϐθηκε ςτη φυλϊκιςη των αντιφρονοϑντων ηγετών, ςε διώξεισ πολιτών και ςτη νϐθευςη των εκλογών, οι ςυγκροϑςεισ αςτυνομύασ και διαδηλωτών ςτα Σύρανα, το χϊοσ ςτον Νϐτο, η διϊλυςη του αλβανικοϑ ςτρατοϑ και η κλοπό ϐπλων απϐ τισ ςτρατιωτικϋσ αποθόκεσ, οι επιθϋςεισ ακϐμη και ςτα αςτυνομικϊ τμόματα, εύχαν ωσ αποτϋλεςμα την ϋξαρςη τησ αποδημύασ. Ο ελληνικϐσ ςτρατϐσ ςτα ςϑνορα δεν μποροϑςε να ςταματόςει χιλιϊδεσ προςφϑγων απϐ τουσ οπούουσ οι περιςςϐτεροι όταν οπλιςμϋνοι. Η χώρα ϊργηςε να ςυνϋλθει απϐ την κατϊρρευςη των πυραμύδων το 1997 που παρϋλυςαν την οικονομικό, την πολιτικό και την κοινωνικό ζωό, εξαφϊνιςε τισ οικονομύεσ του ενϐσ τρύτου του πληθυςμοϑ. Αποτϋλεςμα των κοινωνικο-οικονομικών εξελύξεων υπόρξε η μαζικό μετακύνηςη αγροτών προσ τα Σύρανα και ταυτϐχρονη ϋξοδοσ χιλιϊδων Αλβανών προσ τισ χώρεσ τησ ΕΕ και κυρύωσ προσ την Ιταλύα και την Ελλϊδα. Ϊρευνεσ και μελϋτεσ δεύχνουν ϐτι η δϑςκολη οικονομικό κατϊςταςη, η ανεργύα και τα επακϐλουθϊ τουσ, υπόρξαν οι βαςικϋσ αιτύεσ του ερχομοϑ ςτην Ελλϊδα των περιςςϐτερων ερωτώμενων. [Πουλοποϑλου, Η. Ε., (2007), Η μεταναςτευτικό πρόκληςη, Αθόνα: Εκδϐςεισ Παπαζόςη, ςελ.284-285] 15 Ϊωσ το 1913, ολϐκληρη η Ϋπειροσ αποτελοϑςε ενιαύα γεωγραφικό ενϐτητα. τισ 29 Ιουλύου 1913 οι Μεγϊλεσ δυνϊμεισ με τη υνθόκη του Λονδύνου (1913), αναγνωρύζουν την Αλβανύα ωσ ανεξϊρτητο κρϊτοσ και με το Πρωτϐκολλο Υλωρεντύασ (1913) τησ παραχωρεύται η περιοχό τησ Βορεύου Ηπεύρου. Ο τϐτε πρωθυπουργϐσ τησ Ελλϊδασ, Ελευθϋριοσ Βενιζϋλοσ αρχικϊ αρνόθηκε να παραχωρόςει την περιοχό που κατοικοϑςαν ελληνικού πληθυςμού και όδη κατεύχε με ιςχυρϋσ δυνϊμεισ (13 Οκτωβρύου 1913). Ϊτςι οι Μεγϊλεσ Δυνϊμεισ, με υπϐμνημα που απϋςτειλαν ςτο ελληνικϐ κρϊτοσ ςτισ 13 Υεβρουαρύου 1914, μετϊ την υπογραφό του νϋου Πρωτοκϐλλου Υλωρεντύασ (1914) απαιτοϑςαν την αποχώρηςη των ελληνικών δυνϊμεων απϐ την περιοχό ςε διαφορετικό περύπτωςη δεν θα αναγνωρύζονταν η ελληνικό επικυριαρχύα επύ των νόςων του Αιγαύου (εκτϐσ τησ άμβρου, Σϋνεδου και Καςτελϐριζου. Επιπλϋον, ζητοϑςαν απϐ την Ελλϊδα να μην ενθαρρϑνει καμιϊ μορφό αντύδραςησ ςτουσ ελληνικοϑσ πληθυςμοϑσ τησ περιοχόσ. Οι Ηπειρώτεσ αυτού πύςτευαν ϐτι εύχαν προδοθεύ απϐ το ελληνικϐ κρϊτοσ, γιατύ ϐχι μϐνο αποχώρηςε απϐ την περιοχό τουσ, αλλϊ και δεν τουσ προμόθευςε με ϐπλα για να αμυνθοϑν ϋναντι των Αλβανών. Η αλβανικό κυβϋρνηςη οδηγόθηκε ςε ςυμβιβαςμϐ και ςτισ 17 Μαρτύου υπογρϊφτηκε Πρωτϐκολλο τησ Κϋρκυρασ. ϑμφωνα με το πρωτϐκολλο αναγνώριζαν την αυτονομύα τησ Β. Ηπεύρου και δεςμεϑονταν για την διδαςκαλύα τησ ελληνικόσ γλώςςασ ςτα ςχολεύα αλλϊ και την θρηςκευτικό ελευθερύα του ελληνικοϑ πληθυςμοϑ. Σο Πρωτϐκολλο τησ Κϋρκυρασ ποτϋ δεν τϋθηκε ςε ουςιαςτικό εφαρμογό. Μετϊ τον Β' Παγκϐςμιο Πϐλεμο, η Αλβανύα εντϊχθηκε ςτη ςφαύρα επιρροόσ τησ οβιετικόσ Ϊνωςησ. Εντοϑτοισ, η περιοχό που μελετόθηκε, περιορύςτηκε ςτα νϐτια ςϑνορα τησ χώρασ, ςτα 99 χωριϊ τησ αποκαλοϑμενησ «ελληνικόσ μειονοτικόσ ζώνησ». τη Αλβανύα ςόμερα υπϊρχουν νομοθεςύεσ για την διατόρηςη και την προςταςύα τησ ελληνικόσ μειονϐτητασ τησ Β. Ηπεύρου, αλλϊ δεν τηροϑνται πϊντα. Ϊνα ςημαντικϐ κομμϊτι τησ ελληνικόσ εθνικόσ μειονϐτητασ τησ Β. Ηπεύρου ζει και εργϊζεται ςόμερα ςτην Ελλϊδα (περύπου 250.000 ϊτομα). 16 Σο πλόθοσ των αφιχθϋντων δεν μπορεύ να δικαιολογόςει την ϑπαρξη αντύςτοιχου ςε μϋγεθοσ μειονοτικοϑ πληθυςμοϑ. Οι αλβανικϋσ αρχϋσ εκτιμοϑν ϐτι το πλόθοσ ανϋρχεται ςε 60.000, ενώ οι ύδιοι οι εκπρϐςωποι τησ μειονϐτητασ ςε 400.000. Γεγονϐσ αυτϐ αποδύδεται ςτον διαςυνοριακϐ τουσ αποκλειςμϐ μϋχρι το 1989 ϐπου το ϊνοιγμα των ςυνϐρων ΕλλϊδασΑλβανύασ προκϊλεςε το βαςικϐ μεταναςτευτικϐ ρεϑμα προσ την Ελλϊδα. [Πουλοποϑλου, Η. Ε., (2007), Η μεταναςτευτικό πρόκληςη, Αθόνα: Εκδϐςεισ Παπαζόςη, ςελ.101] 17 Αποτϋλεςε μϋροσ του γενικϐτερου Πολϋμου κατϊ τησ Σρομοκρατύασ, τουσ πολϋμουσ δηλαδό που διοργϊνωςαν οι ΗΠΑ μετϊ τα γεγονϐτα τησ 11ησ επτεμβρύου 2001.
11 | ε λ ί δ α
Τθν ίδια περίοδο, θ μετανάςτευςθ αποκτά ζμφυλεσ διαςτάςεισ, με ζντονθ κθλυκοποίθςθ του φαινομζνου. Με αφορμι τθν αφξθςθ ηιτθςθσ για τθν υποςτιριξθ ςτουσ ελλιπείσ κλάδουσ κοινωνικισ πρόνοιασ και φροντίδασ, μετά τθν αλλαγι των οικογενειακϊν δομϊν
12 | Σ ε λ ί δ α
που προζκυψαν από τθν ειςαγωγι ντόπιων γυναικϊν ςτθν αμειβόμενθ εργαςία, ςθμειϊκθκε κατακόρυφθ ςυρροι μεταναςτριϊν με ςκοπό τθν κάλυψθ αυτϊν των αναγκϊν. Τα παραπάνω, ςε ςυνδυαςμό με τθν αφξθςθ του βιοτικοφ επιπζδου, προςζλκυςαν μεγάλο τμιμα μεταναςτϊν ςτθν Ελλάδα. Μζςα ςε αυτά τα πλαίςια παρατθρείται μείωςθ του ενδιαφζροντοσ του αντρικοφ, ντόπιου, αςτικοφ και μικροαςτικοφ πλθκυςμοφ για τθ χειρωνακτικι εργαςία που είχε ωσ αποτζλεςμα, οι άνδρεσ μετανάςτεσ να ζρχονται να καταλάβουν τισ αυξανόμενεσ κζςεισ ςτθν οικοδομικι και αγροτικι δραςτθριότθτα, ςτο πλαίςιο ενόσ νζου τφπου ηωισ.
13 | ε λ ί δ α
Θ είςοδοσ ςτθ νζα χιλιετία αποτυπϊνεται ςτον παγκόςμιο χάρτθ με νζεσ μετακινιςεισ πλθκυςμϊν λόγω των αυξανόμενων πολεμικϊν ςυρράξεων που εντοπίηονται κυρίωσ ςε αςιατικζσ χϊρεσ. Στουσ κυριότερουσ παράγοντεσ εξϊκθςθσ ςυγκαταλζγονται και οι δθµογραφικζσ πιζςεισ ςε πολυπλθκείσ και πυκνοκατοικθμζνεσ περιοχζσ, θ αναηιτθςθ φυςικϊν πόρων και καλφτερων ςυνκθκϊν διαβίωςθσ, θ προϊοφςα υποβάκμιςθ του περιβάλλοντοσ, το χαμθλό επίπεδο οικονομικισ ανάπτυξθσ ςτισ χϊρεσ προζλευςθσ των μεταναςτϊν, κεομθνίεσ που δθμιουργοφν ανκρωπιςτικζσ κρίςεισ, πολιτικοί διωγμοί. Τθν ίδια ςτιγμι θ Ελλάδα πρωταγωνιςτεί ςε αυτό το παγκόςμιο πάλκο κακϊσ αποτελεί τθν πρϊτθ πφλθ ειςόδου μεταναςτϊν ςτθν Ε.Ε., με αςιατικι καταγωγι.
Ραράλλθλα, ςτθν ελλθνικι πραγματικότθτα, ςυντελείται προςπάκεια για τθν ανάδειξθ του οικονομικο-πολιτιςτικοφ γοιτρου τθσ χϊρασ. Ζτςι το 1996 αναλαμβάνει να φιλοξενιςει τουσ Ολυμπιακοφσ Αγϊνεσ του 2004. Μζςα ςε αυτό το πλαίςιο θ πρωτεφουςα του ελλθνικοφ κράτουσ μετατρζπεται ςε μια τεράςτια επιχείρθςθ οικοδόμθςθσ. Τα ζργα που ςυνδζκθκαν με τθν Ολυμπιάδα ιταν, παρ’ όλα αυτά, ςε μεγάλο βακμό ιδθ προγραμματιςμζνα από το 1996. Το χρονικό διάςτθμα που μεςολάβθςε μζχρι τθν τελικι διεξαγωγι τουσ, αποτζλεςε περίοδο προςζλκυςθσ και άφιξθσ μεταναςτευτικοφ πλθκυςμοφ, με ςκοπό τθν ευκαιριακι απαςχόλθςθ λόγω των αυξθμζνων και ενταντικοποιθμζνων αναγκϊν που δθμιουργικθκαν εξαιτίασ τθσ ζντονθσ οικοδομικισ δραςτθριότθτασ.
15 | ε λ ί δ α
Eπιςτρζφοντασ ςτο ςιμερα, ο πόλεμοσ ςτο Αφγανιςτάν, τθ Συρία και τθν Ραλαιςτίνθ, οι εκατοντάδεσ των προςφφγων που καταφκάνουν ςτα ςφνορα και ςτα ελλθνικά νθςιά κακθμερινά, αιτοφντων άςυλο, οι ςτρεβλζσ και ανεπαρκείσ πολιτικζσ τθσ Ε.Ε και ςυνεπακόλουκα του ελλθνικοφ κράτουσ , θ ζλλειψθ κατάλλθλων υποδομϊν φιλοξενίασ και περίκαλψθσ κακϊσ και θ αδυναμία του κράτουσ πρόνοιασ ςυνκζτουν το ςκθνικό τθσ ςφγχρονθσ ανκρωπιςτικισ κρίςθσ. Εν μζςω αυτοφ του παραλογιςμοφ, θ ανκρϊπινθ ηωι χάνει κάκε τθσ υπόςταςθ, απαξιϊνεται και κατακερματίηεται. Αναρίκμθτοι κάνατοι μπροςτά ςτουσ οποίουσ ζκνθ και λαοί ςτζκονται ςαν ςτφλοι άλατοσ, εκελοτυφλϊντασ, παγιϊνουν και ςτατικοποιοφν τθ ςθμερινι αποτρόπαιθ πραγματικότθτα.
16 | Σ ε λ ί δ α
ΕΝΟΣΗΣΑ Α.2. ΘΕΜΙΚΕ ΡΤΘΜΙΕΙ Ε ΕΤΡΨΠΑΙΚΟ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ_ΠΟΛΙΣΙΚΟ ΛΟΓΟ_ ΚΟΙΝΟΣΙΚΑ ΠΛΑΙΙΑ Α.2.α.ΕΙΑΓΩΓΗ Οι παραπάνω αναφορζσ οδθγοφν ςε μία κοινι ςυνιςτάμενθ, το είδοσ τθσ μετανάςτευςθσ που κλικθκε θ Ελλάδα να ενςωματϊςει (πρόςφυγεσ, οικονομικοφσ μετανάςτεσ, παλλινοςτοφντεσ κ.λ.π.). Θ κριςιμότθτα τθσ κατάςταςθσ όμωσ δεν αποτελεί μονοπϊλιο για τθν χϊρα. Το ςφνολο τθσ Ευρϊπθσ τθν ςυγκεκριμζνθ περίοδο αντιμετωπίηει το ίδιο ηιτθμα. Θ μετανάςτευςθ τθσ δεκαετίασ του ‘90 βρίςκει τθν Ευρϊπθ εν μζρει προετοιμαςμζνθ. Θ ςυνκικθ Σζνγκεν18, το 1985 κατοχυρϊνει τθν διαφφλαξθ των ςυνόρων από απόδθμουσ πλθκυςμοφσ, προδιαγράφοντασ τθν κοινωνικι περικωριοποίθςθ των εν δυνάμει μεταναςτϊν (Ψθμμζνοσ, 1995) και ςυνάμα προάγοντασ μία ιδεολογικι «παράδοςθ» ξενοφοβίασ. Εκδιϊξεισ μεταναςτϊν, απελάςεισ και παραβάςεισ των δικαιωμάτων του ανκρϊπου και των προςφφγων όπωσ ζχουν κεςπιςτεί από τον ΟΘΕ, Δουβλίνο II19, ενιςχφουν το κλίμα αβεβαιότθτασ που αντιμετωπίηουν οι μετανάςτεσ. (μαηικζσ απελάςεισ Αλβανϊν από το Μπάρι Λταλία και από τθν Ελλάδα επιχειριςεισ «ςκοφπα», χωρίσ καμία διάκριςθ ςτουσ πολιτικοφσ πρόςφυγεσ, οικονομικοφσ πρόςφυγεσ και ανθλίκουσ το 1992). Ζτςι θ αντιμεταναςτευτικι πολιτικι τθσ Ευρϊπθσ κακορίηει, τροφοδοτεί και επθρεάηει τθν ελλθνικι αντιμετϊπιςθ.
18
Η Ελλϊδα ϋχει υπογρϊψει τη υμφωνύα του ϋνγκεν ςτισ 6 Νοεμβρύου του 1992. Η υμφωνύα αυτό αναφϋρεται ςτην κατϊργηςη των ελϋγχων ςτα εςωτερικϊ ςϑνορα τησ ΕΕ (ό ςωςτϐτερα των 30 ευρωπαώκών κρατών –ακϐμη και μη μελών τησ ΕΕ– που την αποδϋχονται). Η υμφωνύα (το κεκτημϋνο) ϋνγκεν ϋχει ενςωματωθεύ ςτην «υνθόκη του Ωμςτερνταμ» (1999) ειςϊγοντασ εϑλογα ϋνα ςϑνολο κανϐνων για τουσ κατούκουσ τρύτων χωρών, που μεταβαύνουν ςτην ΕΕ. Απϐ την ϊλλη η παρϊγραφοσ 1 του ϊρθρου 5 τησ ύδιασ υμφωνύασ αναφϋρει ϐτι: «Μπορεύ να επιτραπεύ η εύςοδοσ ςτο ϋδαφοσ των ςυμβαλλομϋνων μερών… ςε αλλοδαποϑσ που ανταποκρύνονται ςτισ ακϐλουθεσ προϋποθϋςεισ…». ϑμφωνα με το ανωτϋρω, ακϐμη λοιπϐν και αν κϊποιοσ μετανϊςτησ φϋρει ταξιδιωτικϊ ϋγγραφα που εκδϐθηκαν απϐ ϋνα κρϊτοσ-μϋλοσ, η χώρα υποδοχόσ δε δεςμεϑεται να τον δεχθεύ ςτο ϋδαφοσ τησ. ήλοι οι περιχαρεύσ μετανϊςτεσ που θα πϊρουν τα οποιαδόποτε πολυπϐθητα ταξιδιωτικϊ ϋγγραφα για να μεταβοϑν ςε ϋνα ϊλλο κρϊτοσ τησ ζώνησ ϋνγκεν, θα επιςτρϋψουν ςτην Ελλϊδα με την επϐμενη πτόςη ό με οτιδόποτε ϊλλο μϋςο μεταφορϊσ επϋλεξαν, καθώσ ουδεύσ υποχρεώνεται να τουσ δεχθεύ ςτο ϋδαφϐσ τουσ, ςϑμφωνα με τα δυο προαναφερθϋντα ϊρθρα. 19
Ο κανονιςμϐσ Δουβλύνο ΙΙ (ό Κανονιςμϐσ 343/2003 ) εύναι νομικϐ κεύμενο που θεςπύςτηκε απϐ την Ευρωπαώκό Ϊνωςη και καθορύζει τη χώρα η οπούα θα εύναι υπεϑθυνη για να δώςει ϊςυλο ςτον αιτοϑντα πρϐςφυγα. ϑμφωνα με τον Κανονιςμϐ Δουβλύνο ΙΙ, ο μετανϊςτησ δικαιοϑται να ζητόςει ϊςυλο ςτην ευρωπαώκό χώρα ςτην οπούα θα ειςϋλθει την πρώτη φορϊ. Μετανϊςτεσ οι οπούοι ειςϋρχονται ςτην Ελλϊδα και κατϐπιν μεταβαύνουν ςε ϊλλη χώρα για να αιτηθοϑν ϊςυλο θα πρϋπει, ςϑμφωνα με τον κανονιςμϐ Δουβλύνο ΙΙ, να επιςτρϋφονται πύςω ςτην Ελλϊδα. τισ 21 Δεκεμβρύου 2011 το Ευρωπαώκϐ Δικαςτόριο αποφϊνθηκε ϐτι κινδυνεϑουν τα ανθρώπινα δικαιώματα των μεταναςτών που επιςτρϋφουν ςτην Ελλϊδα μϋςω του Κανονιςμοϑ Δουβλύνο ΙΙ. Η απϐφαςη του δικαςτηρύου χαρακτηρύςτηκε ϐτι ανατρϋπει τον κανονιςμϐ Δουβλύνο ΙΙ.
17 | ε λ ί δ α
Α.2.β.ΟΙ ΠΡΑΚΣΙΚΕ ΑΝΣΙΜΕΣΩΠΙΗ ΣΟΤ ΥΑΙΝΟΜΕΝΟΤ ΗΜΕΡΑ Το τείχοσ του Ζβρου, ο ξζνιοσ Δίασ, οι επιχειριςεισ ςκοφπα, οι χϊροι φιλοξενίασ (ςτρατόπεδα ςυγκζντρωςθσ), θ FRONTEX κακιςτοφν τθν Ελλάδα ωσ μία χϊρα αναπαραγωγισ κοινωνικϊν αποκλειςμϊν. Θ ad hoc πολιτικι κατά των μεταναςτϊν, προάγει ζντονεσ κοινωνικό – πολιτικζσ πολϊςεισ με άμεςθ αντανάκλαςθ ςτθν άνοδο τθσ ακροδεξιάσ – εκνικιςτικισ ρθτορικισ και των ρατςιςτικϊν επικζςεων.
Τον Λανουάριο 2010 διλωςε θ Ελλάδα τθν πρόκεςι τθσ να χτιςτεί τείχοσ-φράκτθσ μικουσ 12,5 χιλιομζτρων μεταξφ Νζασ Βφςςασ και Καςτανιϊν (ςτο μοναδικό κομμάτι όπου τα ελλθνοτουρκικά ςφνορα είναι χερςαία χωρίσ να μεςολαβεί ποτάμι, ο ποταμόσ Ζβροσ εκεί διαςχίηει τθν Αδριανοφπολθ) ϊςτε να αποτραπεί θ είςοδοσ αλλοδαπϊν ςτθν Ελλάδα από τα ελλθνοτουρκικά ςφνορα. Αν και υπιρχαν αντικρουόμενεσ απόψεισ για τον εν λόγω φράκτθ, που δίχαςαν τθν κοινι γνϊμθ, τελικά υπογράφεται θ ςφμβαςθ καταςκευισ του το 2012 με χρονοδιάγραμμα παράδοςθσ μετά από 5 μινεσ. Ο Κωνςταντίνοσ Τςιτςελίκθσ (επίκουροσ κακθγθτισ ςτο Ρανεπιςτιμιο Μακεδονίασ και αντιπρόεδροσ τθσ Ελλθνικισ Ζνωςθσ για τα Δικαιϊματα του Ανκρϊπου) ςχολίαςε ςχετικά με τον φράκτθ: «Θ φψωςθ, όμωσ, του ςυρμάτινου φράκτθ, αλλά και κάκε μζτρο (βλ. τθν περίφθμθ FRONTEX) που αποςκοπεί ςτον αποκλειςμό τθσ πρόςβαςθσ ςε άτομα που δικαιοφνται διεκνοφσ προςταςίασ, υπονομεφει τα δικαιϊματα του ανκρϊπου και το κράτοσ δικαίου και κατά ςυνζπεια τθ κζςθ του κακζνα μασ ςτθν ελλθνικι δικαιοταξία. Εν τζλει το μόνο αποτζλεςμα που μπορεί να ζχουν τζτοια μζτρα είναι να κζςουν ανκρϊπινεσ ηωζσ ςε κίνδυνο, όπωσ ςυνζβαινε και με τα ναρκοπζδια». Το καλοκαίρι 2011 δθμοςιεφτθκαν άρκρα για τθν καταςκευι τάφρου παράλλθλα με τα ελλθνοτουρκικά ςφνορα ςτον Ζβρο,
18 | Σ ε λ ί δ α
μικουσ 120 χιλιομζτρων, βάκουσ 7 μζτρων και πλάτουσ 30 μζτρων, θ οποία είχε ιδθ ξεκινιςει το 2009 ωσ αμυντικό ζργο φψιςτθσ ςτρατθγικισ ςθμαςίασ (αντιαρματικι τάφροσ). Θ γερμανικι εφθμερίδα Berliner Zeitung χαρακτιριςε το ζργο ωσ μυςτικό ςχζδιο οχφρωςθσ κατά τθσ μετανάςτευςθσ. Αρνθτικι κριτικι ςτθν τάφρο ζκανε εκπρόςωποσ για τα ανκρϊπινα δικαιϊματα από τθν οργάνωςθ Pro Asyl δθλϊνοντασ ότι «θ τάφροσ ςτον Ζβρο είναι παράλογθ» και ότι «τζτοιεσ ενζργειεσ αυξάνουν το φόρο αίματοσ που πλθρϊνουν οι πρόςφυγεσ, όταν περνοφν τα ςφνορα». Θ καταςκευι τθσ τάφρου ςχολιάςτθκε αρνθτικά και από τθν Τουρκία. Ραρ’ όλα αυτά, θ ελλθνικι κυβζρνθςθ επιβεβαίωςε το ζργο τθσ τάφρου ωσ ςτρατιωτικό ςχζδιο εκνικισ αςφάλειασ και άμυνασ.
Το 2010 θ Ελλάδα ηιτθςε τθ βοικεια τθσ FRONTEX20. Το νζο ςφςτθμα επιτιρθςθσ ςυνόρων τθσ FRONTEX με προχπολογιςμό 244εκ., για τθν περίοδο 2014-2020 που δθμιουργικθκε με ςκοπό να μειϊςουν τον αρικμό των παράνομων μεταναςτϊν, χωρίσ να γίνονται αντιλθπτοί, να ςϊςουν ηωζσ, να μειϊςουν τουσ κανάτουσ παράνομων μεταναςτϊν και να εξαςφαλίςουν τθν εςωτερικι αςφάλεια τθσ Ε.Ε. (beta-testing ςε Γαλλία, Ρολωνία, Σλοβενία από το 2011). Ραρ’ όλα αυτά οι εργαηόμενοι ςτθν FRONTEX διαβεβαιϊνουν ότι θ Ζρευνα και Διάςωςθ δεν ζχει καμία ςχζςθ με το πρόγραμμα. Αναγνωρίηοντασ τθν δραςτικότθτα τθσ FRONTEX, ςε πανευρωπαϊκό επίπεδο κακϊσ και μια ςειρά μεκόδων που αποτρζπουν τθν είςοδο μεταναςτϊν, ζχουν διεξαχκεί κάποιεσ ζρευνεσ που μελετοφν το κζμα τθσ ανκρϊπινθσ απϊλειασ, ςτισ «πφλεσ ειςόδου» των κρατϊν-μελϊν.
20
Μεθοριακό Δϑναμη Σαχεύασ Επϋμβαςησ
19 | ε λ ί δ α
H καταγραφι των ςτοιχείων με τίτλο, «θ κανατθφόροσ πραγματικότθτα τθσ ΕυρϊπθσΦροφριο», περιλαμβάνει περιςςότερουσ από 17.306 ανκρϊπουσ, πρόςφυγεσ και μετανάςτεσ που ζχαςαν τθ ηωι τουσ αναηθτϊντασ άςυλο, κακϊσ προςπακοφςαν να περάςουν τα ευρωπαϊκά ςφνορα, από το 1993.21 «Θ Ευρϊπθ-Φροφριο»22 καταγράφει τουλάχιςτον 19.144 ανκρϊπουσ νεκροφσ από το 1988 μζχρι το 2006. Τα παραπάνω δεδομζνα ενοποιοφνται και ενιςχφονται με τα ςτοιχεία του προγράμματοσ Puls του πανεπιςτθμίου του Ελςίνκι με ςκοπό να τοποκετιςει γεωγραφικά. Το 2000-2013 καταγράφθκαν 23.000 κάνατοι (αφξθςθ κατά 50%).23
Το 2012, που αυξικθκαν οι μεταναςτευτικζσ ροζσ αλλά και οι περιοριςτικζσ πολιτικζσ τθσ μετανάςτευςθσ, θ Μεςόγειοσ μετατράπθκε ςε ζνα μεγάλο νεκροταφείο24. Αναηθτϊντασ κάκε πικανό τρόπο προςπζλαςθσ ςυνόρων και ειςόδου ςτθν Ευρϊπθ, χωρίσ να γίνουν αντιλθπτοί από τισ Αρχζσ, χρθματοδοτϊντασ αδρά τα δίκτυα των διακινθτϊν, βρίςκουν ςυχνά τραγικό κάνατο, ταξιδεφοντασ υπό απάνκρωπεσ ςυνκικεσ. Στριμωγμζνοι μζςα ςε φορτθγά και κοντζινερ ανάμεςα ςε εμπορεφματα, κάτω από τα τρζνα, μζςα ςε ςυςτιματα προςγείωςθσ αεροςκαφϊν. Θ τραγικι τουσ κατάλθξθ είναι ςυχνά αναπόφευκτθ.
21
Ϊρευνα τησ ολλανδικόσ Μ.Κ.Ο., United for International Action, απϐ το 1990 Πρϐκειται για project του Ιταλοϑ δημοςιογρϊφου, blogger και ακτιβιςτόσ για τα ανθρώπινα δικαιώματα Gabriele del Grande. 23 http://www.themigrantsfiles.com/ [διαδραςτικϐσ χϊρτησ με ςυμβϊντα θανϊτων μεταξϑ του 2000-2013] 24 20/01/2014, ανοιχτϊ ςτο Υαρμακονόςι, βϑθιςη βϊρκασ, με 28 ανθρώπουσ, (κατϊ τη ρυμοϑλκηςη τησ) με 16 επιζώντεσ και 12 νεκροϑσ. 09/10/2013, Λαμπεντοϑζα, ναυϊγιο με 366 νεκροϑσ, και αναρύθμητα ϊλλα περιςτατικϊ. 22
20 | Σ ε λ ί δ α
Ρροςεγγίηοντασ τθν ελλθνικι επικράτεια, οι μετανάςτεσ επιλζγουν είτε τθ δια ξθράσ είτε τθ δια καλάςςθσ διζλευςθ. Συγκεκριμζνα, ςτθν πρϊτθ περίπτωςθ μζςω των ελλθνοτουρκικϊν ςυνόρων και του Ζβρου και ςτθ δεφτερθ περίπτωςθ μζςω του Αιγαίου με βάρκεσ που αποτελεί μια ςυνικθ διαδρομι που ακολουκοφν αφοφ φκάςουν μζςω ξθράσ μζχρι τα παράλια τθσ Τουρκίασ. Οι παραπάνω διαδρομζσ, αφοροφν κυρίωσ τουσ μετανάςτεσ που προζρχονται από τισ αςιατικζσ χϊρεσ, οι οποίοι ςυνικωσ καταφεφγουν ςτθ καλάςςια δίοδο, εξίςου επικίνδυνθ, κακϊσ ο ζλεγχοσ των εγχϊριων υδάτων είναι πολφ πιο δφςκολοσ.
21 | ε λ ί δ α
22 | Σ ε λ ί δ α
Αφοφ ειςζλκουν ςτθν ενδοχϊρα, οριςμζνοι καταφζρνουν να δραςκελίςουν το εμπόδιο τθσ γραφειοκρατίασ, ξεφεφγοντασ από το κακεςτϊσ τθσ παρανομίασ, ενϊ άλλοι γίνονται τροχοπζδθ ςτισ τρζχουςεσ πολιτικζσ. Μια τζτοια πρακτικι ιταν και θ επιχείρθςθ «Ξζνιοσ Δίασ» που τζκθκε ςε εφαρμογι το 2012 με ςκοπό τθν απϊκθςθ των «παράνομων» μεταναςτϊν από τον Ζβρο, τθν επαναπροϊκθςι τουσ, τθ ςφράγιςθ των ςυνόρων. Ρροτεραιότθτα δόκθκε ςτθν περιοχι τθσ πρωτεφουςασ , με τθν απομάκρυνςθ των μεταναςτϊν με ςτόχο τον εξευγενιςμό τθσ πόλθσ από ςτοιχεία που απομείωναν τθν αίγλθ τθσ ωσ μθτρόπολθ, ενϊ το ςχζδιο επεκτάκθκε ςταδιακά και ςτθν περιφζρεια. Κατ’ ουςίαν, αυτό που επιτεφχκθκε μζςω του ςυγκεκριμζνου προγράμματοσ, το οποίο καταπατοφςε κατάφορα τα ανκρϊπινα δικαιϊματα, ιταν θ εξαπόλυςθ ενόσ ανκρωποκυνθγθτοφ που είχε ωσ κατάλθξθ τθ μεταφορά τουσ ςε κζντρα κράτθςθσ και ςυνικωσ τθν επακόλουκθ απζλαςι τουσ. Ειδικότερα, ςτουσ πρϊτουσ επτά μινεσ τθσ επιχείρθςθσ, θ αςτυνομία ςταμάτθςε περίπου 85.000 αλλοδαποφσ, τουσ οποίουσ προςιγαγε ςε αςτυνομικά τμιματα για ζλεγχο των εγγράφων τουσ. Από αυτοφσ, το ποςοςτό εκείνων που εν ςυνεχεία ςυνελιφκθςαν για παράνομθ είςοδο και παραμονι ςτθ χϊρα ιταν κάτω από 6%. Το γεγονόσ ότι ιταν τόςο χαμθλό το ποςοςτό των ατόμων για τα οποία όντωσ διαπιςτϊκθκε ότι βρίςκονταν παράνομα ςτθν Ελλάδα υποδθλϊνει διακριτικι αντιμετϊπιςθ ατόμων βάςει εκνοτικισ καταγωγισ, κακϊσ και αυκαίρετθ ςτζρθςθ τθσ ελευκερίασ.
23 | ε λ ί δ α
Τα ςφγχρονα κζντρα κράτθςθσ, αιχμι του δόρατοσ ςτο μεταναςτευτικό ηιτθμα ςτθν Ελλάδα, ςτεροφν κάκε ζννοια τθσ ελευκερίασ. Στισ αρχζσ τθσ δεκαετίασ του 2000 οι χϊροι κράτθςθσ μεταναςτϊν ςτθν Ελλάδα ιταν πρόχειροι και αυτοςχζδιοι. Μετά τισ αποδράςεισ το καλοκαίρι του 2002 εκατοντάδων μεταναςτϊν από χϊρουσ κράτθςθσ ςτον Ζβρο, (Βζννα, Σάπεσ, Ελαφοχϊρι) αρχίηει θ καταςκευι οργανωμζνων κζντρων κράτθςθσ, θ οποία ανταποκρίνεται και ςτισ τότε απαιτιςεισ τθσ Ε.Ε.. Επίςθμα κζντρα κράτθςθσ καταςκευάηονται το 2003 ςτθν Ραγανι τθσ Λζςβου, το 2006 ςτθ Χίο, το 2007 ςτο Φυλάκιο ςτον Ζβρο και ςτθ Σάμο. Επιπλζον ςυνεχίηουν να λειτουργοφν και πολλαπλαςιάηονται άτυπα κζντρα κράτθςθσ ςε κοντζινερ, παλιζσ αποκικεσ, βιομθχανικά κτιρια, άδεια ξενοδοχεία, ςτρατϊνεσ, ςε κρατθτιρια Αςτυνομικϊν Τμθμάτων και τμιματα Αλλοδαπϊν ςε ολόκλθρθ τθ χϊρα. Το 2008, καταγράφονται πάνω από 90 χϊροι κράτθςθσ ςε διάφορα μζρθ τθσ Ελλάδασ. Σε αυτοφσ τουσ χϊρουσ «φιλοξενίασ» οι μετανάςτεσ ηουν κάτω από άκλιεσ ςυνκικεσ διαβίωςθσ, χωρίσ ςυνικωσ να ενθμερϊνονται για τα δικαιϊματά τουσ και περιμζνοντασ τθν «αποφυλάκιςι» τουσ, θ οποία είναι αορίςτου χρόνου. Χαρακτθριςτικι περίπτωςθ είναι αυτι που ςθμειϊκθκε ςτο ςτρατόπεδο κράτθςθσ ςτθν Αμυγδαλζηα, τον Απρίλιο, όπου 700 κρατοφμενοι πραγματοποίθςαν απεργία πείνασ, ενϊ οριςμζνοι αποπειράκθκαν να αυτοκτονιςουν. Τον Αφγουςτο του 2013 κρατοφμενοι του κζντρου εξεγζρκθκαν κυρίωσ εξαιτίασ τθσ παράταςθσ τθσ κράτθςισ τουσ από 12 ςε 18 μινεσ. Δζκα κρατοφμενοι απζδραςαν από τουσ οποίουσ δφο ςυνελιφκθςαν τθν επομζνθ, άλλοι δεκατζςςερισ ςυνελιφκθςαν πριν αποδράςουν και ςαράντα ζνα άτομα παραπζμφκθκαν ςε δίκθ. Λίγεσ μζρεσ αργότερα ο Συνιγοροσ του Ρολίτθ εξζδωςε ζκκεςθ ςτθν οποία αναφερόταν ότι «οι χϊροι αςτυνομικισ κράτθςθσ αλλοδαπϊν ζχουν μεταβλθκεί ςε ιδιότυπεσ φυλακζσ, δεδομζνου του μεγάλου και ςυνεχϊσ διογκοφμενου αρικμοφ κρατουμζνων που κρατοφνται για πολλοφσ μινεσ» με αποτζλεςμα τθν αδυναμία διαςφάλιςθσ των κεμελιωδϊν δικαιωμάτων των κρατουμζνων.
24 | Σ ε λ ί δ α
«Ο ρατςιςμόσ δεν μπορεί να ειδωκεί ωσ αναπόδραςτθ ςυνζπεια του εκνικιςμοφ, περιλαμβάνει όλεσ τισ μορφζσ αποκλειςμοφ, προςδίδοντασ τουσ φυλετικά χαρακτθριςτικά και εγγράφοντασ ςε αυτζσ, εκδθλϊςεισ βίασ και περιφρόνθςθσ», όπωσ αναφζρει Μπαλιμπάρ. Οι ιδζεσ περί φυλετικισ ταυτότθτασ βζβαια, άρχιςαν να διαδίδονται ιδθ από τον 19ο αιϊνα και τον 20ο επθρεάηοντασ κακοριςτικά τισ πολιτικζσ διακρίςεων κατά των μεταναςτϊν. Ο ρατςιςμόσ ιδωμζνοσ ςτθν κλαςικι του μορφι, δθλαδι ωσ ρθτορικι που δζχεται πωσ όςοι δεν ανικουν ςτθν λευκι φυλι είναι εκ φφςεωσ λιγότερο ευφυείσ, λιγότερο θκικοί, επομζνωσ κατϊτεροι, δεν απζχει πολφ από αυτιν του πολιτιςμικοφ ολοκλθρωτιςμοφ. Θ μετα-ςφγχρονθ μορφι, αυτι δθλαδι που βιϊνουμε ςιμερα, ςφμφωνα με τθ Μουςοφρου, εμφανίηεται όπου «οι κοινωνικζσ και πολιτιςμικζσ αποςτάςεισ μειϊνονται και ςυγχζονται τα ςαφι και ςτακερά ςφνορα ιδεολογικϊν, εκνικϊν, πολιτιςμικϊν, κοινωνικϊν διαφορϊν» , είδοσ αποκλειςμοφ που προςπακεί να επαναφζρει τθ διαφορά. Μζςα ςε αυτό το πλαίςιο, δομϊντασ κοινωνικοφσ μφκουσ γφρω από το μεταναςτευτικό ηιτθμα, «δεν χωράνε άλλοι», «είναι όλοι λακρομετανάςτεσ», ι «μασ παίρνουν τισ δουλειζσ», θ κοινωνία τθσ χϊρασ περιχαρακϊνεται δθμιουργϊντασ τισ ιδανικζσ προχποκζςεισ αποκλειςμοφ οποιαςδιποτε μορφισ ετερότθτασ. Θ διατιρθςθ και θ καλλιζργεια τθσ γλωςςικισ και πολιτιςμικισ ταυτότθτασ των μεταναςτϊν και ο εμπλουτιςμόσ τθσ ελλθνικισ κοινωνίασ με δικά τουσ πολιτιςμικά χαρακτθριςτικά και πολιτιςμικά ςτοιχεία, είναι μία πρόταςθ θ οποία ζχει διατυπωκεί από πολλοφσ ςφγχρονουσ διανοθτζσ, θ πολιτικι όμωσ τθσ Ευρωπαϊκισ Ζνωςθσ απζχει παραςάγγασ από τθν εφαρμογι τζτοιων ιδεολογιϊν, αναγνωρίηοντασ όμωσ πωσ πλζον δεν μπορεί να ξεφφγει από τθν «φουκωικι ετεροτοπολογία» (des espaces autres Foucault).
25 | ε λ ί δ α
Συνολικά οι μετανάςτεσ ξαναβάηουν ςτθν αγορά ακίνθτα (εγκαταλελειμμζνα κτίςματα), ανατροφοδοτοφν περιοχζσ, ι δθμιουργοφν νζεσ. Ρολλζσ φορζσ όμωσ αποτζλεςμα είναι ο «αςτικόσ διαχωριςμόσ» (Castells 1986)
28 | Σ ε λ ί δ α
30 | Σ ε λ ί δ α
32 | Σ ε λ ί δ α
ΕΝΟΣΗΣΑ Β.2 Η «ΠΡΟΥΤΓΟΜΑΝΑ» ΙΣΟΡΙΚΟ ΣΗ ΠΑΡΕΛΘΟΝ
ΚΑΙ
ΣΟ
Β.2.α. ΚΟΜΒΙΚΑ ΙΣΟΡΙΚΑ ΚΑΙ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΑ ΗΜΕΙΑ ΑΠΟ ΣΟΝ 19ο ΑΙΩΝΑ_Η ΕΓΚΑΣΑΣΑΗ ΣΩΝ ΕΓΚΑΣΑΣΑΗ ΣΩΝ ΠΡΟΥΤΓΩΝ Ιδθ από τα τζλθ τθσ οκωμανικισ κυριαρχίασ ςτθ Κεςςαλονίκθ, εντοπίηονται μεγάλεσ μετακινιςεισ πλθκυςμϊν που αφοροφν το τμιμα τόςο τθσ μουςουλμανικισ όςο και τθσ χριςτιανικισ κοινότθτασ. Ακόμθ και όταν θ Κεςςαλονίκθ αποτελοφςε μουςουλμανικό κζντρο, ςυνεχείσ ζφοδοι εναντίον τθσ πόλθσ, ανάγκαηαν μεγάλα τμιματα του πλθκυςμοφ ςε μετανάςτευςθ είτε εςωτερικι, είτε προσ άλλεσ χϊρεσ.
Θ εςωτερικι χωροταξικι διάρκρωςθ τθσ πόλθσ, θ οποία διατθροφςε ακόμθ ςτοιχεία οχυρωματικισ οργάνωςθσ, απαρτίηεται από ανεξάρτθτεσ και εμφανϊσ διαχωριςμζνεσ ςυνοικίεσ, χριςτιανικζσ, εβραϊκζσ, ςλάβικεσ και μουςουλμανικζσ (μαχαλάδεσ) με εξαιρετικά ςυνεκτικι δομι. Ραράλλθλα, από το 1879, θ πόλθ αρχίηει να εξαπλϊνεται εκτόσ των τειχϊν, υποχρεϊνοντασ τθν οκωμανικι κυβζρνθςθ να προχωριςει ςε τοπογράφθςθ τθσ περιοχισ, να κατακζςει ρυμοτομικό ςχζδιο τθσ Λεωφόρου Χαμιδιζ (Εκνικισ Αμφνθσ), μία προςπάκεια που, το 1911, ολοκλθρϊνεται με τθν ζκδοςθ διατάγματοσ με τα όρια των προσ πολεοδόμθςθ περιοχϊν, με βλζψεισ τθσ κυβζρνθςθσ για μετζπειτα ταχφτατθ ανάπτυξθ τθσ.
33 | ε λ ί δ α
Σε ζνα κφμα εκςυγχρονιςτικϊν μεταρρυκμίςεων, ςτα τζλθ του 19ου αιϊνα, θ πόλθ εμφανίηει τα πρϊτα ςθμάδια εξωςτρζφειασ, μζςα από εμφανείσ προκζςεισ ςφνδεςθσ τθσ με άλλα αςτικά κζντρα τθσ ενδοχϊρασ (ςιδθροδρομικι ςφνδεςθ με Σκόπια) γεγονόσ που ταυτίηεται με τθν παράλλθλθ κατεδάφιςθ των τειχϊν, τόςο ωσ προσ τθν ενδοχϊρα όςο και ωσ προσ το καλάςςιο μζτωπο. Οι ςυγκεκριμζνεσ διεργαςίεσ βρίςκουν ςτζρεεσ βάςεισ ιδθ από το 1869, κακϊσ το κλίμα υπιρξε ιδιαίτερα πρόςφορο λόγω αφενόσ τθσ ειρθνικισ ςυνφπαρξθσ των διαφορετικϊν πολιτιςμϊν αφετζρου των καταλυτικϊν επιδράςεων και πιζςεων τθσ δφςθσ28. Σε αυτιν ςυγκαταλζγονται ανανεωτικζσ τάςεισ που αφοροφν τθν ολοκλθρωτικι διάνοιξθ των οχυρωματικϊν τειχϊν και τθν καταςκευι προκυμαίασ, ςτα πλαίςια του νζου εμπορικοφ ρόλου που αναλαμβάνει να διαδραματίςει θ πόλθ τόςο ςε ευρωπαϊκό, όςο και ςε διεκνζσ επίπεδο. Τθν ίδια περίοδο το διαμετακομιςτικό εμπόριο εδραιϊνεται ςτθ βάςθ τθσ ςφνδεςθσ τθσ πόλθσ μζςω ςιδθροδρομικοφ δικτφου, το οποίο καταλαμβάνει καίρια πλζον κζςθ μζςα ςτον πολεοδομικό τθσ ιςτό. Ραράλλθλα οι νζεσ λειτουργίεσ που αναπτφςςονται 28
Η «δυτικοπούηςη» αυτό ϋχει ςαν ϊξονα τησ μύα διπλό χειραφϋτηςη: την εξύςωςη των καταπιεςμϋνων εθνικο-θρηςκευτικών μειονοτότων με το μουςουλμανικϐ ςτοιχεύο, και την απαγκύςτρωςη τησ εξουςύασ και του κρατικοϑ μηχανιςμοϑ απϐ τον θρηςκευτικϐ νϐμο του Κορανύου, με την δημιουργύα ενϐσ νομοθετικοϑ πλαιςύου προςαρμοςμϋνου ςτισ νϋεσ οικονομικοκοινωνικϋσ απαιτόςεισ. Ϊτςι ο βαςικϐσ ςτϐχοσ τησ πύεςησ που αςκόθηκε απϐ το Λονδύνο, το Παρύςι και την Βιϋννη, η ςϑνδεςη δηλαδό τησ Σουρκύασ με την Ευρώπη και η βαθμιαύα οικονομικό υποδοϑλωςη τησ πρώτησ ςτην ραγδαύα αναπτυςςϐμενη δεϑτερη. [Γερϐλυμπου Καραδόμου, Α.,(2007) Η Θεςςαλονύκη πριν και μετϊ από τον Ερνϋςτ Εμπρϊρ, Θεςςαλονύκη: ΑΠΘ]
34 | Σ ε λ ί δ α
δθμιουργοφν αδιαμφιςβιτθτα νζεσ απαιτιςεισ ενϊ ακολοφκωσ ανακφπτει ωσ βαςικι προβλθματικι θ χωροκζτθςθ νζων λειτουργιϊν ςτον ιδθ υπάρχοντα ιςτό, ξενοδοχεία, επιχειρθματικοί χϊροι αλλά και μία διάχυτθ τάςθ οικονομικισ κυριαρχίασ, παράγοντεσ οι οποίοι ορίηουν τισ νζεσ υποδομζσ που καλοφνται να ενςωματωκοφν ςτθν πόλθ. Αυτι θ νζα τάξθ πραγμάτων, που λαμβάνει χϊρα, οδθγεί ςτθ μετεξζλιξθ και αναπροςαρμογι του κτιριακοφ δυναμικοφ, εκφραςμζνθ μζςω μίασ ςυνεχϊσ αυξανόμενθσ ανοικοδόμθςθσ, θ οποία καλείται να ςτεγάςει τθν ανερχόμενθ αςτικι τάξθ. Θ επζκταςθ τθσ πόλθσ ςε μία περιμετρικι οργάνωςθ γφρω από το πλιρωσ εκμεταλλεφςιμο πλζον καλάςςιο μζτωπο, οδθγεί ςτθν ανατολικι και δυτικι διάχυςθ του πολεοδομικοφ ιςτοφ.
Το 1890 με αφορμι μία μεγάλθ πυρκαγιά, αναςχεδιάηεται θ πυρίκαυςτθ κεντρικι ςυνοικία τθσ πόλθσ, χρθςιμοποιϊντασ για πρϊτθ φορά ωσ κφριο οργανωτικό ςτοιχείο το κανονικό οικοδομικό τετράγωνο, ενϊ ζνασ ρυμοτομικόσ νεωτεριςμόσ γίνεται αιςκθτόσ μζςω τθσ διάνοιξθσ μεγάλων ςε εφροσ δρόμων. Θ αντίφαςθ που χαρακτθρίηει τθν περίοδο, γίνεται εμφανισ μζςω τθσ παρουςίασ ξεκάκαρων ταξικϊν και χωρικϊν διαφοροποιιςεων ςτθν πόλθ. Το ανατολικό τμιμα τθσ απαρτίηεται πλζον ςτο ςφνολο του ςχεδόν από εξωραϊςμζνεσ κατοικίεσ, με δυτικά ςτοιχεία, ενϊ ςτον αντίποδα οι ςυνοικίεσ των χαμθλότερων οικονομικϊν ςτρωμάτων παραμζνουν ςτισ δυτικζσ προεκτάςεισ τθσ πόλθσ πλθςίον του λιμανιοφ, του ςιδθροδρομικοφ ςτακμοφ και των αποκθκϊν, το οποίο και αποτελεί ςθμείο αναφοράσ τθσ εργαςιακισ τουσ απαςχόλθςθσ. Θ μικρι και μεςαία τάξθ εγκακίςταται ςτο ιςτορικό κζντρο αλλά και ςτα ανατολικά με απόςταςθ από τθν κάλαςςα.
35 | ε λ ί δ α
Με τθν είςοδο ενόσ αρικμοφ ωςοεβραίων προςφφγων και τθν ζλλειψθ κτιριακϊν υποδομϊν, θ Λςραθλίτικθ κοινότθτα παίρνει τθν πρωτοβουλία για τθ ςτζγαςθ του παραπάνω πλθκυςμοφ, χρθςιμοποιϊντασ το ςφςτθμα τθσ οργανωμζνθσ δόμθςθσ, με τθν οικοδόμθςθ δφο μεγάλων ςυγκροτθμάτων ςτθν περιοχι Βαρδαρίου και Καλαμαριάσ. Ρρόκειται για τθν ανζγερςθ 72 οικοδομϊν με 4 κατοικίεσ ςτθν κάκε μία, δθλαδι 288 ςυνολικά κατοικιϊν, που ζχουν δφο δωμάτια, είςοδο και κουηίνα. Αγοράηονται δφο μεγάλα οικόπεδα: ζνα ςτθν περιοχι του Βαρδαρίου, εμβαδοφ 35.480τ.μ., ςτο οποίο κτίηονται 30 οικοδομζσ (120 κατοικίεσ) και ζνα ςτθν Νοτιοανατολικι περιοχι, εμβαδοφ 19.450τ.μ. ςτο οποίο κτίηονται 42 οικοδομζσ (168 κατοικίεσ). Θ ςυνολικι δαπάνθ ανζρχεται ςε 20.000 τοφρκικεσ λίρεσ. Στισ δφο περιοχζσ εγκακίςτανται 550 οικογζνειεσ τθσ κοινότθτασ.
36 | Σ ε λ ί δ α
Θ αμζλεια τθσ κρατικισ οργάνωςθσ ςτθ βάςθ του ςτεγαςτικοφ ηθτιματοσ, θ οποία ιρκε να ενιςχφςει τθν προχπάρχουςα ανεπάρκεια υποδομϊν και, θ παράλλθλθ παλαίωςθ του κτιριακοφ αποκζματοσ, εμφανίηει επιτακτικι τθν ανάγκθ ριηικϊν μεταρρυκμίςεων. Καταλυτικι χρονολογία μπορεί να κεωρθκεί το 1912 όταν και με τθν απελευκζρωςθ τθσ Κεςςαλονίκθσ και τθν προςάρτθςθ τθσ ςτο τότε ελλθνικό βαςίλειο ξεκινά μία ανοδικι πορεία προσ τθν εξζλιξθ τθσ, μζςω νζων ςχεδίων για τθν επίλυςθ τθσ παραπάνω προβλθματικισ. Ζτςι ςε επίπεδο κρατικισ παρζμβαςθσ, το ςτεγαςτικό ηιτθμα, αποτζλεςε μια από τισ βαςικζσ κεματικζσ του νζου ςχεδίου πολεοδομικισ αναδιάρκρωςθσ, ςτο οποίο πρωτοςτάτθςε ο βυηαντινιςτισ αρχιτζκτονασ Α. Ηάχοσ, ςε μία πρϊτθ προςπάκεια, το 1913. Με τθν ενςωμάτωςι τθσ πόλθσ, αλλάηει άρδθν θ εκνολογικι τθσ ςφνκεςθ. Ραφει να αποτελεί το πολυεκνικό μωςαϊκό - ςταυροδρόμι λαϊν και φυλϊν. Σταδιακά, μετατρζπεται ςε µία ελλθνικι πόλθ µε κυρίαρχθ ενότθτα τθν ελλθνικι και, ςε δεφτερθ μοίρα, τθν εβραϊκι. Οι ςλαβόφωνοι κάτοικοι τθν εγκατζλειψαν, λόγω των εκνικιςτικϊν ανταγωνιςμϊν και των νζων οικονομικϊν ςυνκθκϊν. Αντιπαρακζτοντασ τόςο επαναπατριςμζνουσ Ζλλθνεσ από τθν ενδοχϊρα, όςο και πρόςφυγεσ από τθν Βουλγαρία29 και τθν Μικρά Αςία30. Μζςα ςε αυτά τα πλαίςια ανακόπτεται θ οποιαδιποτε προςπάκεια εφαρμογισ του ςχεδίου που είχε προγραμματιςκεί. Για τθν Ελλάδα, οι Βαλκανικοί Ρόλεμοι οδιγθςαν ςε αιςιόδοξα αποτελζςματα, κακϊσ το ελλθνικό κράτοσ διπλαςιάςτθκε γεωπολιτικά και πλθκυςμιακά, ενςωματϊνοντασ περιοχζσ με τεράςτιεσ πλουτοπαραγωγικζσ δυνατότθτεσ και διαμορφϊνοντασ ζτςι τισ καλφτερεσ δυνατζσ προχποκζςεισ για τθν επίτευξθ μίασ αναπτυξιακισ οικονομικισ και κοινωνικισ πολιτικισ. Το ελλθνικό κράτοσ άλλαηε ταχφρρυκμα, προςπακϊντασ να ορκοποδιςει και να εξιςορροπιςει τισ αναπτυγμζνεσ χϊρεσ τθσ Δφςθσ. Θ δομι του πλθκυςμοφ μετά τθν ενςωμάτωςθ των περιοχϊν τθσ Μακεδονίασ άλλαξε ςυλλιβδθν, κακϊσ ζνα μεγάλο τμιμα του πλθκυςμοφ αποτελοφνταν από τουρκόφωνουσ και μουςουλμάνουσ, οι οποίοι ζπρεπε να ενταχκοφν ςτο ελλθνικό ςφςτθμα κοινωνικισ οργάνωςθσ.
29
Σο 1919 «εκδύδονται νϐμοι και διατϊγματα για την περύθαλψη, την προςωρινό ςτϋγαςη και εν ςυνεχεύα την αποκατϊςταςη 20.000 και πλϋον προςφϑγων απϐ τισ περιοχϋσ τησ Βουλγαρύασ ςε νϋουσ ό υφιςτϊμενουσ οικιςμοϑσ, υπϐ την εποπτεύα τησ Τπ. Ανοικοδομόςεωσ Αν. Μακεδονύασ και την Τπηρεςύα Εποικιςμοϑ για τουσ πρϐςφυγεσ του πολϋμου». 30 υγκεκριμϋνα, αυτό η πληθυςμιακό ροό αποτυπώνεται ςε απογραφϋσ του 1921 ϐπου εμφανύζεται 50% μεύωςη του μουςουλμανικοϑ κϐςμου ςε ςχϋςη με την πρωθϑςτερη. Η μϐνη πληθυςμιακό ομϊδα που εμφανύζει ομοιογϋνεια ςτην ιςτορικό τησ εξϋλιξη, πριν τισ ςτιγμϋσ αποτροπιαςμοϑ ςτον δεϑτερο παγκϐςμιο πϐλεμο εύναι οι Εβραύοι, οι οπούοι αριθμοϑν 61.400 κατούκουσ.
37 | ε λ ί δ α
Επιπλζον, θ πολφ-πολιτιςμικότθτα (Μουςουλμάνοι, Εβραίοι, Σλάβοι)31 των νζο-αποκτθκζντων περιοχϊν, αλλά και θ ενςωμάτωςθ νζων εκτάςεων οδιγθςε ςτθν αςτικοποίθςθ και τθν βιοτεχνικι και βιομθχανικι ανάπτυξθ, διαμορφϊνοντασ ιςχυρζσ κοινωνικζσ ομάδεσ αςτϊν και εργατϊν, αντίςτοιχα. Ρολιτιςμικά, οι περιοχζσ οι οποίεσ ενςωματϊκθκαν, λόγω τθσ διαπολιτιςμικότθτασ αλλά και λόγω των εμπορικϊν δραςτθριοτιτων που άνκιηαν ςτθν Μακεδονία και ιδιαίτερα ςτθ Κεςςαλονίκθ, αποκρυςτάλλωναν ζναν πιο ευρωπαϊκό τρόπο ηωισ. Στθν ιςτορικι αλλθλουχία, και ο Α’ Ραγκόςμιοσ Ρόλεμοσ δεν μποροφςε παρά να επθρεάςει ςθμαντικά τθν πόλθσ τθσ Κεςςαλονίκθσ. Στρατιωτικό ορμθτιριο τθσ ςυμμαχίασ τθσ ΑΝΤΑΝΤ, ςυγκζντρωςε πλθκϊρα Άγγλων και Γάλλων ςτρατιωτικϊν32, οι οποίοι εγκαταςτάκθκαν, οικοδομϊντασ νζεσ δομζσ. Σε αυτιν τθν περίοδο, ςυγκαταλζγεται θ απαρχι των επιδράςεων ενόσ δυτικότροπου μοντζλου ηωισ. Κομβικό ςθμείο τθσ ιςτορίασ τθσ Κεςςαλονίκθσ αποτελεί θ μεγάλθ πυρκαγιά, ςτισ 18 Αυγοφςτου του 1917, που κατζςτρεψε μεγάλο τμιμα τθσ υπάρχουςασ πόλθσ, αφανίηοντασ τθν παραδοςιακι ανατολίτικθ φυςιογνωμία τθσ, αφινοντασ πίςω τθσ τθν άμεςθ ανάγκθ δθμιουργίασ ενόσ νζου πολεοδομικοφ ςχθματιςμοφ33 αλλά και ενόσ οικιςτικοφ αποκζματοσ που κα ςτζγαηε το ςφνολο των πολιτϊν.
31
[Βαλκανικού Πϐλεμοι 1912-1913, περύοδοσ ηθικόσ και εθνικόσ ανϊταςησ του Ελληνιςμοϑ,προςπ.27 Υεβρουαρύου 2013] 32 (…)γϑρω ςτισ 200.000 ςτρατιωτικού, υπερδιπλαςιϊζοντασ ςχεδϐν τον πληθυςμϐ τησ πϐλησ, οι οπούοι εγκαταςτϊθηκαν κυρύωσ ςε ταυροϑπολη και Κορδελιϐ. [Γερϐλυμπου Καραδόμου, Α.,(2007) Η Θεςςαλονύκη πριν και μετϊ από τον Ερνϋςτ Εμπρϊρ, Θεςςαλονύκη: ΑΠΘ] 33 Η πρϐθεςη αναςχεδιαςμοϑ τησ πϐλησ προϋπόρχε και πριν την πυρκαγιϊ, αλλϊ το υφιςτϊμενο πολεοδομικϐ και ιδιοκτηςιακϐ καθεςτώσ αναχαύτιςε την ϐποια παρϋμβαςη.
38 | Σ ε λ ί δ α
Οι πρϊτοι πρόςφυγεσ που εγκακίςτανται ςτθ Κεςςαλονίκθ (τθσ ςυνκικθσ του Νεϊγί και παλιότεροι), πυκνϊνουν τον υφιςτάμενο ιςτό και τθν περιοχι των Εξοχϊν, ενϊ αρκετοί διαμζνουν ςτα παλιά ςτρατόπεδα ςε αυτοςχζδια καταλφματα και ςε πρόχειρα ςπίτια ςτθ περιοχι του Ν. Κορδελιοφ, του Κουκλουτηά (Εφοςµοσ) και κυρίωσ ςτο Χαρµάνκιοϊ (Ελευκζριο). Με τθν ακρόα ειςροι προςφφγων το 1922-23, θ Κεςςαλονίκθ ζρχεται αντιμζτωπθ με τθν ανάγκθ για τθν προςωρινι ςτζγαςι τουσ. Αρχικά, απουςία άλλων υποδομϊν καταφεφγουν ςτθ διαμονι ςε δθμόςιουσ χϊρουσ : ςχολεία, κινθματογράφουσ, προςωρινά καταλφματα. Ππωσ χαρακτθριςτικά αναφζρει ο William Kluttz, τθσ Αμερικανικισ Επιτροπισ Βοικειασ, ςτον απεςταλμζνο τθσ εφθμερίδασ Chicago Tribune: «Ρρόςφυγεσ από τθν Μ. Αςία, 70.000 τον αρικμό, ζφκαςαν ςτθν Κεςςαλονίκθ, όπου δεν υπάρχουν καταλφματα να παραχωρθκοφν. Κοιμοφνται ςτουσ δρόμουσ, ςε κιπουσ, ςε εκκλθςίεσ».
40 | Σ ε λ ί δ α
Το ζργο τθσ Επιτροπισ Αποκατάςταςθσ Ρροςφφγων (ΕΑΡ) ξεκίνθςε πειραματικά από τθ Μακεδονία και τθ Κράκθ και αφοροφςε µόνο τθν αγροτικι αποκατάςταςθ. Ζτςι, όπωσ φαίνεται και από τθ διανομι του 1924, δόκθκαν μεγάλοι κλιροι για γεωργικι χριςθ. Ενϊ τθν ίδια περίοδο, αςχολείται και με το κζμα τθσ αςτικισ αποκατάςταςθσ που μζχρι τότε ανικε ςτθν αρμοδιότθτα του Ταμείου Ρερικάλψεωσ Ρροςφφγων. Ταυτόχρονα, ςυςτινονται προςφυγικοί οικοδομικοί ςυνεταιριςμοί, κακϊσ, για τθν ΕΑΡ, θ επαγγελματικι απορρόφθςθ των προςφφγων, κεωρικθκε πιο ςθμαντικι από τθν ςτζγαςθ τουσ. Επίςθσ αςτοί πρόςφυγεσ είναι ςε κζςθ να φροντίςουν μόνοι τουσ τθν ςτζγαςθ τουσ, είτε μζςω αγοράσ κατοικιϊν, είτε οικοδομϊντασ νζεσ ςε προνομιοφχεσ περιοχζσ. Τζλοσ, πολλζσ οικογζνειεσ προςφφγων ακολοφκθςαν τθν μζκοδο τθσ αυτοςτζγαςθσ δθμιουργϊντασ ολόκλθρεσ παραγκουπόλεισ ζξω από τισ πόλεισ ι γφρω από τουσ προςφυγικοφσ ςυνοικιςμοφσ. Μζχρι το 1930, ςτισ δυτικζσ περιοχζσ τθσ πόλθσ δεν είχε δοκεί βάροσ ςτθν ανάπτυξθ τθσ κτιριακισ υποδομισ. Αντίκετα, ςτο πζραν του Λευκοφ Ρφργου τμιμα Εξοχϊν, εκτεινόταν θ νζα πόλθ, µε ευρείεσ λεωφόρουσ και ωραίεσ οικοδομζσ μζχρι και το τζρμα του Ντεπϊ, τθσ Καλαµαριάσ και του ςυνοικιςμοφ Χαριλάου.
42 | Σ ε λ ί δ α
Οι Κρακιϊτεσ ζποικοι βρίςκουν αρχικό χϊρο διαμονισ ςτθν ίδια περιοχι, όπου διζνεμαν προςωρινά ςε αντίςκθνα και ςτουσ εγκαταλειμμζνουσ γαλλικοφσ ςτρατιωτικοφσ καλάμουσ, μζχρισ ότου προωκθκοφν ςτουσ τόπουσ μόνιμθσ εγκατάςταςθσ τουσ. Ωσ χϊροσ αποβίβαςθσ και προςωρινισ διαμονισ γίνεται θ περιοχι των ςτρατοπζδων τθσ Καλαµαριάσ, ςτθν οποία ςτινονται προςωρινά παραπιγματα.
Ραράλλθλα, το 1923 ςυςτινεται ςτθ Γενεφθ θ διεκνισ ΕΑΡ, µε ςκοπό τθν αποκατάςταςθ των προςφφγων ςε παραγωγικά ζργα και τθν εγκατάςταςθ τουσ ςε γαίεσ 5 εκ. ςτρεμμάτων, τισ οποίεσ παραχϊρθςε δωρεάν το ελλθνικό κράτοσ. Τθν ίδια χρονιά εκδίδεται απόφαςθ του Υπουργείου Ρρονοίασ «Ρερί ευκθνϊν κατοικιϊν» κατά τα γαλλικά πρότυπα, για τθ ςτζγαςθ των προςφφγων, ϊςτε να υποςτθριχτεί και θ οικοδομικι δραςτθριότθτα ςτα πλαίςια του κρατικοφ ελζγχου και προετοιμάηεται θ ςφναψθ του πρϊτου προςφυγικοφ δανείου υπό τθν αιγίδα τθσ Κοινωνίασ των Εκνϊν. Μετά τθν πυρπόλθςθ τθσ Σμφρνθσ και τθν υπογραφι τθσ ςυνκικθσ τθσ Λωηάννθσ το 1923, με τθν ανταλλαγι πλθκυςμϊν, θ Κεςςαλονίκθ είναι ζτοιμθ να δεχτεί διπλαςιαςμό του πλθκυςμοφ τθσ. Σφμφωνα µε τον προςδιοριςμό 350.000 κατοίκων ωσ ανϊτατου πλθκυςμιακοφ ςτόχου που κζτει θ ομάδα μελζτθσ του νζου ςχεδίου τθσ Κεςςαλονίκθσ, ενϊ ζχει ςε ετοιμότθτα τον μθχανιςμό και τισ υπθρεςίεσ που κα ςυντονίςουν τον εποικιςµό. Θ εξαιρετικά βίαιθ αςτικοποίθςθ, ςφμφωνα µε τθν απογραφι του 1928, οδθγεί ςτθ Κεςςαλονίκθ 117.000 πρόςφυγεσ ανεβάηοντασ τον πλθκυςμό τθσ πόλθσ ςτουσ 244.500 κατοίκουσ. Μζχρι το τζλοσ του 1940, ςτα δυτικά όρια τθσ μθτρόπολθσ δθμιουργοφνται 17 νζοι ςυνοικιςμοί ςτο χϊρο των ςθμερινϊν διμων Αμπελοκιπων, Ελευκερίου – Ν. Κορδελιοφ, Ευόςµου, Μενεμζνθσ, Σταυροφπολθσ, Ευκαρπίασ, Νεάπολθσ, Ρολίχνθσ, Συκεϊν και Τοφμπασ.
43 | ε λ ί δ α
ΟΙ ΝΕΟΙ ΣΟΠΟΙ ΚΑΙ ΣΡΟΠΟΙ ΕΓΚΑΣΑΣΑΗ…
44 | Σ ε λ ί δ α
Αμπελόκθποι: Οι πρϊτοι μόνιμοι κάτοικοι τθσ περιοχισ ιταν οι πυροπακείσ Εβραίοι του 1917 (ςυνοικιςμόσ Τενεκζ Μαχαλά, ςθμερινι Ξθροκρινθ), που ςτεγάςτθκαν ςε παραπιγματα ςτθ περιοχι βόρεια τθσ Μπάρασ και του ςιδθροδρομικοφ ςτακμοφ. Μετά τθ ςυνκικθ του Νεϊγί και τθν αυτονόμθςθ τθσ Γιουγκοςλαβίασ το 1919 κατζφταςε εκεί ζνασ μικρόσ αρικμόσ προςφφγων που προζρχονταν από τισ περιοχζσ τθσ Γευγελισ και του Μοναςτθρίου. Το 1920 θ περιοχι απογράφθκε ςτο Χαρµάνκιοϊ, µάλλον γιατί θ περιοχι ιταν αρκετά αραιοκατοικθμζνθ και δεν ςυνιςτοφςε οικιςμό, όπωσ ςυνζβθ γενικά ςτθ δυτικι περίμετρο. Αργότερα θ ΕΑΡ αποκακιςτά άλλουσ 850 πρόςφυγεσ, κυρίωσ από τθν Αδριανοφπολθ, τθ Στενιµαχο και τθ Μ. Αςία, δίνοντασ ςε άλλουσ αςτικά οικόπεδα και ςε άλλουσ αµπελϊνεσ 4-7ςτρ.
Καρά Ιςίν (Πολίχνθ), Σοπ Αλτί (Ροδοχώρι), υκιζσ: Το Καρά Λςίν ιταν ζνα μικρό τοφρκικο τςιφλίκι που ςτισ αρχζσ του 20 αιϊνα εγκαταλείφκθκε από τουσ ςλαβόφωνουσ κατοίκουσ του. Αντίκετα ςτο Τοπ Αλτί και ςτισ Συκιζσ δεν φαίνεται να προχπιρχαν κάτοικοι. Οι κάτοικοι αυτοφ του ςυνοικιςμοφ άρχιςαν να αςχολοφνται µε τθν αμπελουργία καλλιεργϊντασ τισ ςθμερινζσ εκτάςεισ των Συκεϊν και γφρω από τθ Νεάπολθ, που ιδθ είχε ενταχκεί ςτο Νζο υµοτοµικό Σχζδιο Κεςςαλονίκθσ. Ρολφ ςφντομα ςτισ περιοχζσ αυτζσ και ςτο Καρά – Λςίν (Ρολίχνθ) εγκαταςτάκθκαν από τθν ΕΑΡ πάνω από 850 νζοι αςτοί πρόςφυγεσ, ενϊ ςυγχρόνωσ ολοζνα και περιςςότερεσ οικογζνειεσ επζλεγαν τθν περιοχι και καταςκεφαηαν αυτοςχζδια ςπίτια, μετατρζποντασ τθν αρχικά αγροτικι περιοχι, ςε ςυνοικιςμοφσ τθσ πόλθσ.
45 | ε λ ί δ α
Λεµπζτ, Λεµπετάκι ι Άνω Λεµπζτ (Νζα Ευκαρπία): Στο παλιό τοφρκικο τςιφλίκι Λεµπζτ ι Λεµπετάκι εγκαταςτάκθκαν ςταδιακά πρόςφυγεσ από Κράκθ Ρόντο και Μ. Αςία, ιδθ από το 1914. Μετά τθν µικραςιατικι καταςτροφι, το κράτοσ αποκατζςτθςε ςτθν περιοχι 142 οικογζνειεσ αςτϊν εµπόρων και βιοτεχνϊν από το Ουςάκ τθσ Μ. Αςίασ. Με τθν πάροδο του χρόνου, οι ςυντοπίτεσ τουσ πρόςφυγεσ, ςυγκεντρϊκθκαν απ’ όλθ τθν Ελλάδα ςτθν Ν. Ευκαρπία.
Λεμπζτ ι Κάτω Λεμπζτ (ταυροφπολθ): Στθν περιοχι του Τάγματοσ των Λαηαριςτϊν και τθσ Μονισ Καλογραιϊν δεν υπιρχαν κάτοικοι, πλθν των μοναχϊν. Το 1914 ζγινε εκεί το κζντρο υποδοχισ εκατοντάδων Μικραςιατϊν προςφφγων, που ονομάςτθκε Κάτω Λεµπζτ από το όνομα του γειτονικοφ τοφρκικου τςιφλικιοφ Λεµπζτ (Ν. Ευκαρπία) και αποτελοφνταν από 100 μεγάλα ςκυρόδετα παραπιγματα. Είναι πικανόν αρκετζσ οικογζνειεσ, µάλλον αςτικισ προζλευςθσ, να παρζμειναν ωσ οικιςτζσ νότια του κζντρου υποδοχισ εγκαταςτάκθκαν από τθν ΕΑΡ ςυνολικά 515 άτομα και εν ςυνεχεία χωροκετικθκαν ςταδιακά ιατρείο, φαρμακείο, κλίβανοσ, χωροφυλακι, ςχολείο, νοςοκομείο και άλλεσ λειτουργίεσ κοινισ ωφζλειασ που εξυπθρετοφςαν και τθν ευρφτερθ περιοχι. Σιμερα υπάγεται ςτθν πολεοδομικι ενότθτα «Νεόκτιςτα» (Σταυροφπολθ-Ρολίχνθ).
46 | Σ ε λ ί δ α
Μπζχ Σςινάρ34: Το 1914 μερικζσ οικογζνειεσ ψαράδων από τθ Μικρά Αςία εγκαταςτάκθκαν ςτθ περιοχι φτιάχνοντασ ξφλινεσ παράγκεσ, ενϊ τθν επόμενθ χρονιά οι ςυμμαχικζσ δυνάμεισ καταςκεφαςαν ςτθ περιοχι αποκικεσ, μθχανουργεία, παγοποιείο, εργαςτιρια ιµατιμςοφ κ.α. Το 1920 οι λίγοι αυτοί παραπθγµατοφχοι αλιείσ κάτοικοι του Μπζχτςιναρ πικανότατα απογράφθκαν ςτο «Λιµζνα Κεςςαλονίκθσ», αλλά µε τισ διαδοχικζσ επεκτάςεισ του Λιµζνα το 1936, αναγκάηονταν να μετακινοφνται όλο και πιο δυτικά μεταφζροντασ και το τοπωνφμιο μαηί τουσ ωσ τα τοφρκικα ςφαγεία.
Νζα Μενεμζνθ: Στθν περιοχι αυτι υπιρχαν κυρίωσ παλιοί αμπελϊνεσ και βοςκότοποι. Το 1926 ςτα δυτικά των Αµπελοκιπων εγκακίςτανται αγροτικά 114 προςφυγικζσ οικογζνειεσ από τθ Μενεµζνθ τθσ Μ. Αςίασ, µε κλιρο 25 ςτρζμματα ανά οικογζνεια. Ο αρχικόσ ςυνοικιςμόσ αρικμοφςε περίπου 460 κατοίκουσ, όμωσ ςφντομα κατά μικοσ τθσ οδοφ Μοναςτθρίου και μζχρι το ςιδθροδρομικό ςτακμό εγκαταςτάκθκαν νζοι πρόςφυγεσ αςτοί από τθ Κωνςταντινοφπολθ και από τθ Μαλακοπι Λκονίου και δθμιουργικθκαν οι αςτικοί ςυνοικιςμοί Νζοσ Βόςποροσ και λίγο βορειότερα Νζο Χαρµάνκιοϊ.
Νζο Κορδελιό: Οι πρϊτοι κάτοικοι, 64 προςφυγικζσ οικογζνειεσ, εγκακίςτανται το 1924 δυτικά του Νζου Κουκλουτηά και βόρεια του Χαρµάνκιοϊ και προζρχονται από το χωριό «Ραπά Σκάλα». Το 1928 εγκακίςτανται ςτθ νότια πλευρά του οικιςμοφ 50 προςφυγικζσ οικογζνειεσ προερχόμενεσ από το χωριό Βαςιλικό τθσ Ανατολικισ ωµυλίασ. Ρερίπου 465 πρόςφυγεσ αποκακίςτανται από τθν ΕΑΡ αςτικά και αγροτικά.
34
«Πϋντε Πλατϊνια», η ςημερινό περιοχό τησ Θεςςαλονύκησ που βρύςκεται ςτο ϑψοσ περύπου τησ τρύτησ και τϋταρτησ προβλότασ.
47 | ε λ ί δ α
Νζοσ Κουκλουτηάσ (Εφοςµοσ): Το 1912 γφρω από το ναό του Αγ. Ακαναςίου ςτο παλιότοφρκικο τςιφλίκι Χαρµάνκιοϊ ηοφςαν περίπου 50 οικογζνειεσ αγροτϊν. Το 1926 ςτα δυτικά του οικιςμοφ καταςκευάςτθκαν από µια Λταλικι εταιρία για τθν ΕΑΡ ξφλινα παραπιγματα και ιςόγεια πλινκόκτιςτα ςπίτια για τθν αγροτικι εγκατάςταςθ.
Χαρµάνκιοϊ (Ελευκζριο)35: Μετά τθ μικραςιατικι καταςτροφι το Χαρµάνκιοϊ ζγινε τόποσ υποδοχισ και προϊκθςθσ χιλιάδων προςφφγων. Οι πρόςφυγεσ εγκαταςτάκθκαν ςε 560 ξφλινα παραπιγµατα, τα οποία εγκαταλείφκθκαν εκεί από τα γαλλικά ςτρατεφματα και ςε 40 μεγάλουσ καλάμουσ (γνωςτοί ωσ καλάµατα) που καταςκεφαςε για τον ςκοπό αυτό το υπουργείο Ρρόνοιασ. Στισ παλιζσ μεγάλεσ τοφρκικεσ ιδιοκτθςίεσ του Χαρµάνκιοϊ παρζμειναν μόνιμα αρκετοί πρόςφυγεσ προερχόμενοι κυρίωσ από τθ Μικρά Αςία, τον Ρόντο, τον Καφκαςο και τθ ωςία. Οι πρόςφυγεσ αυτοί κεωρικθκαν αςτοί και γι' αυτό δεν αποκαταςτάκθκαν αγροτικά από τθν ΕΑΡ. Ο οικιςμόσ του Χαρµάνκιοϊ ιταν αμιγϊσ προςφυγικόσ και δεν είχε ςχζςθ µε τον οικιςμό του οµϊνυµου τοφρκικου τςιφλικιοφ, που υπιρχε γφρω από το µεταβυηαντινό ναό του Αγ. Ακαναςίου. Εντάχκθκε ςτο διμο Κεςςαλονίκθσ το 1920.
o
Σοφμπα: Ο αρχικόσ πυρινασ κατοικιϊν, οι ςτρατιωτικοί κάλαμοι, εξυπθρζτθςαν ςτισ άμεςεσ ςτεγαςτικζσ ανάγκεσ των προςφφγων, όταν άρχιςαν να καταφκάνουν το 1922. Οι κάλαμοι ιταν τριγωνικά ςτενόμακρα ςπίτια με ςτζγθ από ευρωπαϊκά κεραμίδια και πάτωμα από τςιμζντο, χωρίσ καμία ιδιαίτερθ διαρρφκμιςθ και ςτα οποία οι πρόςφυγεσ κλικθκαν να διαχωρίςουν τον χϊρο που τουσ αναλογοφςε με πετάςματα.
35
τα πλαύςια τησ δραςτηριοπούηςησ τησ ΕΑΠ, µϐνο η περιοχό του Φαρµϊνκιοώ θεωρόθηκε κατϊ τϐπουσ αςτικό και περιελϊμβανε τον ύδιο τον οικιςμϐ και τουσ αυθϐρμητουσ μικροςυνοικιςμοϑσ ςτην ϊμεςη περύμετρο τησ πϐλησ. Με εξαύρεςη κϊποια μεταγενϋςτερα προγρϊμματα του Τπ. Πρϐνοιασ, η ανοικοδϐμηςη του Φαρµϊνκιοώ αφϋθηκε ςτην ιδιωτικό πρωτοβουλύα, πρϊγμα που ςυχνϊ προκαλοϑςε οικονομικό εξαθλύωςη ςτισ όδη καταχρεωμϋνεσ ςτο κρϊτοσ προςφυγικϋσ οικογϋνειεσ και διϐγκωνε τα φαινϐμενα τησ τοκογλυφύασ.
48 | Σ ε λ ί δ α
Ραράλλθλα αυτοςχζδιεσ ςκθνζσ ςτζγαηαν τον μεγάλο αρικμό προςφφγων που είχε ςυρρεφςει. Οι πρϊτεσ ξφλινεσ παράγκεσ ςτικθκαν ςτεγάηοντασ 600 οικογζνειεσ, ενϊ μζςω δανείου που παραχωρικθκε από τθν εκνικι τράπεηα οικοδομικθκαν 50 μονϊροφεσ διπλοκατοικίεσ ςτθν περιοχι τθσ Άνω Τοφμπασ. Στα πλαίςια των επανορκϊςεων που όφειλαν οι Γερμανοί από τον Α παγκόςμιο πόλεμο, το 1927 τοποκετοφνται οι πρϊτοι προκαταςκευαςμζνοι οικίςκοι ςτουσ οποίουσ κα ςτεγάηονταν οι οικογζνειεσ που διζμεναν ςε ςκθνζσ ι καλάμουσ. «Οι οικίςκοι αυτοί είχαν ελάχιςτο εμβαδόν περίπου 65τ.μ. και ςτζγαηαν δφο οικογζνειεσ. Θ καταςκευι τουσ γινόταν πάνω ςε βάςθ από πζτρα ι μπετόν με ελαφρφ ξφλινο περίβλθμα και ςτζγθ από κεραμίδια. Τα «γερμανικά» όπωσ ονομάςτθκαν τα προκαταςκευαςμζνα αυτά ξφλινα ςπιτάκια, ταυτόχρονα με τισ κατοικίεσ τθσ ΕΑΡ (3000 μονοκατοικίεσ, 200 πολυκατοικίεσ που κακεμία ςτζγαηε 8-10 οικογζνειεσ) και μζςω τθσ αυτοςτζγαςθσ απορροφικθκαν οι πρόςφυγεσ που διζμεναν μζχρι τότε ςε αυκαίρετα ι κατειλθμμζνα οικιματα ςτθν πόλθ. Κφριο χαρακτθριςτικό όλων των τφπων κατοικιϊν, εκτόσ των ιδιωτικϊν, ιταν θ ομοιομορφία που ζδινε τθν εικόνα τθσ αναγκαςτικισ κι επιβεβλθμζνθσ εξομοίωςθσ των κατοίκων Το 1922 θ Τοφμπα αρικμεί 5.000 κατοίκουσ ενϊ το 1928 25.000, γεγονόσ που τθν κακιςτά ωσ το μεγαλφτερο προςφυγικό οικιςμό τθσ Κεςςαλονίκθσ.
49 | ε λ ί δ α
50 | Σ ε λ ί δ α
51 | ε λ ί δ α
Λόγω του περιοριςμζνου χϊρου κατοίκθςθσ οι πρόςφυγεσ ανζπτυξαν μία ιδιαίτερθ ςχζςθ με τον δθμόςιο χϊρο, όπου παράλλθλα με τα ιςχυρά δίκτυα αλλθλοβοικειασ που αναπτφχκθκαν επαναπροςδιόριςαν τθν ζννοια τθσ γειτονιάσ36. Χαρακτθριςτικι είναι θ εικόνα που παρακζτει θ Λίηα Μιχελι ςτο κείμενο τθσ «Ο δρόμοσ ιταν θ αυλι μασ» Κακϊσ θ ςτενότθτα του χϊρου κάνει αςφυκτικι τθ ηωι μζςα ςτα ςπίτια, ζνα μζροσ τθσ μεταφζρεται ςτο δρόμο το καλοκαίρι. Στουσ προςφυγικοφσ ςυνοικιςμοφσ, εξάλλου, μεταφζρονται αυτοφςιοι οι κεςμοί από τισ μικραςιατικζσ πατρίδεσ, όπωσ του πεςβάντθ- νυχτοφφλακα. Τισ καλοκαιρινζσ νφχτεσ οι δρόμοι γζμιηαν ςτρωςίδια (…) τθ μζρα ο δρόμοσ ανικε ςτουσ εμπόρουσ του ποδαριοφ: ιταν εκείνοσ με τθ ρίγανθ, τον απιγανο, τα ξερά μυριςτικά.
Το 1926 οι οικιςμοί Χαρµάνκιοϊ, Λεµπζτ και Καραϊςίν αποςπάςκθκαν από το διμο Κεςςαλονίκθσ και μαηί µε τουσ προςφυγικοφσ οικιςµοφσ Αµπελόκθποι, Νζοσ Κουκλουτηάσ και Νζα Μενεµζνθ ςυναποτζλεςαν τθν κοινότθτα Στακµοφ, θ οποία ζδρευε ςτο Χαρµάνκιοϊ. Το 1934 οι οικιςµοί Χαρµάνκιοϊ, Νζο Κορδελιό και Νζοσ Κουκλουτηάσ ίδρυςαν τθν κοινότθτα Κορδελιοφ. Στο μεταξφ αρχίηει θ ςταδιακι αςτικοποίθςθ του χϊρου µε τθν ανάπτυξθ κοινωνικϊν (παράρτθμα νοςοκομείου Κεςςαλονίκθσ, ςχολείο) και μεταφορικϊν (λεωφορειακι γραμμι, τοπικι αμαξοςτοιχία «Μπαλζσ») υποδομϊν.
36
Η αναγνώριςη τησ γειτονιϊσ ςτηρύζεται ςτη ςυγκϋντρωςη και εγκατϊςταςη ςτον αςτικϐ χώρο (ιςτορικϊ) ςυγκεκριμϋνων ομϊδων του πληθυςμοϑ (π.χ. πρϐςφυγεσ)
52 | Σ ε λ ί δ α
Το αςτείρευτο αυτό ρεφμα προςφφγων ολοκλθρϊνεται περί το 1930. Ο ςυγγραφζασ Γιϊργοσ Λωάννου37 αναφζρει «Αςτοί και μικροαςτοί κόλλθςαν, με πολλι λαχτάρα μάλιςτα, μζςα ςτθν πόλθ. Εργατικοί, τεχνίτεσ ακόμα και περιβολάρθδεσ, τραβιχτθκαν ςτουσ ςυνοικιςμοφσ που μεγάλεσ ερθμιζσ τουσ περιτριγφριηαν. Αγρότεσ, αμπελουργοί, ψαράδεσ, τράβθξαν ςτα χωριά, που πολλά ςιμερα είναι προάςτια τθσ Κεςςαλονίκθσ και μάλιςτα περιηιτθτα *…+», αναφερόμενοσ ςτθν γεωγραφικι κατανομι των νζων κατοίκων, ανάλογα με τθν ταξικι τουσ διαςτρωμάτωςθ και τον τομζα εργαςίασ τουσ. Θ Τοφμπα αποτζλεςε το μεγαλφτερο ςυνοικιςμό τθσ πόλθσ θ οποία ρυμοτομικθκε με τυπικό ορκογωνικό κάνναβο, όπωσ ςυνζβθ αντίςτοιχα με τουσ οικιςμοφσ τθσ Μενεμζνθσ και τθσ Νεάπολθσ.
37
Απϐ το ςϑγγραμμα του Ιωϊννου, Γ., (1992), Σο δικό μασ αύμα, Εκδϐςεισ Κϋδροσ
53 | ε λ ί δ α
Β.2.β. ΣΟ ΝΕΟ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟ ΦΕΔΙΟ ΣΗ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ Θ κυβζρνθςθ Βενιηζλου, με τον Αλ. Ραπαναςταςίου να ςχθματίηει άμεςα μία επιτροπι ςχεδιαςμοφ, παραχωρεί ςτον Γάλλο αρχιτζκτονα Ernest Hébrard τον αναςχεδιαςμό τθσ κεντρικισ μορφισ τθσ πόλθσ. Θ επιτροπι υιοκετϊντασ νζεσ μεκόδουσ ςφγχρονθσ πολεοδομίασ μεταλλάςει τθν εικόνα τθσ πόλθσ, αγνοϊντασ το ιδιοκτθςιακό κακεςτϊσ και τισ παραδοςιακζσ χριςεισ γθσ. Θ πολιτεία χρθςιμοποίθςε το πρόγραμμα ανοικοδόμθςθσ ωσ μοχλό για τθν ενδυνάμωςθ τθσ ελλθνικισ αςτικισ κυριαρχίασ, τθν άςκθςθ μεταρρυκμιςτικισ πολιτικισ και τον κοινωνικό και χωρικό εκςυγχρονιςμό.
Τα βαςικά γνωρίςματα του νζου πολεοδομικοφ προγράμματοσ περιλαμβάνουν τθν οργάνωςθ ενόσ κλαςικοφ καννάβου με οριηόντιεσ κάκετεσ και διαγϊνιεσ χαράξεισ , κατά τα δυτικά πρότυπα των ευρωπαϊκϊν πόλεων, με εμφανείσ μικραςιατικζσ προςμίξεισ. Σε ςυμφωνία με τα παραπάνω, εξαλείφεται πλιρωσ θ χωρικι οργάνωςθ κατά εκνικοκρθςκευτικζσ ομαδοποιιςεισ και τοπικζσ ιδιαιτερότθτεσ.
54 | Σ ε λ ί δ α
Οι περιοχζσ κατοικίασ οργανϊνονται με ενιαίο ςτυλ, θμιαυτάρκεισ μονάδεσ με μικρά πάρκα εγκατεςπαρμζνα, ςχολεία και λατρευτικζσ εγκαταςτάςεισ. Οργανϊνεται λοιπόν θ εγκακίδρυςθ ενόσ νζου μοντζλου χωρικισ οργάνωςθσ, μζςω του οποίου διευκολφνεται και επιτυγχάνεται θ διαδικαςία τθσ κοινωνικισ αναδιάρκρωςθσ τθσ πόλθσ. Λδιαίτερθ ζμφαςθ δίνεται ςτθν οργάνωςθ του ιςτορικοφ κζντρου με απολιξεισ διαδρομϊν και τονιςμό των αξόνων που οδθγοφν ςε αρχαιολογικά κατάλοιπα και παρελκοντικά μνθμεία τθσ πόλθσ.
Θ ςτροφι ςτθν «μετά-φιλελεφκερθ» πόλθ ξεκινά με τθ ριηικι και κακολικι εξυγίανςθ του άςτεωσ, κατά τα πρότυπα του Haussmann. Στα πλαίςια αυτά, διανοίγονται και διευρφνονται δρόμοι προσ όφελοσ τθσ ανοιχτισ προοπτικισ, τθσ οργανωμζνθσ χάραξθσ και τθσ ελεφκερθσ κυκλοφορίασ του αζρα, προάγοντασ το ςυνολικότερο πνεφμα ορκολογιςμοφ τθσ «νζασ πολεοδομίασ», πτυχι τθσ οποίασ αποτελεί και θ καταςτολι. Το ςχζδιο προζβλεπε δθμιουργία ενόσ οργανωμζνου πολιτικοφ κζντρου ςτθν απόλθξθ του άξονα Αριςτοτζλουσ (πλατεία Δικαςτθρίων- ωμαϊκι Αγορά) με δθμόςιεσ υπθρεςίεσ, οργάνωςθ του οδικοφ δικτφου, διατιρθςθ μνθμείων και γραφικϊν ςυνοικιϊν κακϊσ και τθν επζκταςθ του λιμανιοφ. Στισ βαςικζσ ςυνιςτϊςεσ του ςχεδιαςμοφ εντάςςεται θ επζκταςθ τθσ πόλθσ κακϊσ και θ οριοκζτθςθ των περιοχϊν διαφορετικϊν χριςεων (βιομθχανικζσ ηϊνεσ, εργατικϊν οικιςμϊν, περιοχζσ κατοικίασ και αναψυχισ κακϊσ και εμπορίου). Θ επιβεβλθμζνθ πρόταςθ του Hébrard για τθν αρχιτεκτονικι μορφολόγθςθ των όψεων των νζων κτιρίων38 ςτθν οδό Αριςτοτζλουσ, τμιμα του ςχεδίου που υλοποιικθκε, αποτελεί ακόμα και ςιμερα μνθμειακό ςφνολο τθσ πόλθσ. Χαρακτθριςτικό τουσ γνϊριςμα θ ςυμμετρία ωσ προσ τον κεντρικό άξονα, ελαφρά υπερφψωςθ ςτο μεςαίο τμιμα των κτιρίων, με εμφανι νεοκλαςικά και βυηαντινά ςτοιχεία. Συνολικά, ο άξονασ τθσ Αριςτοτζλουσ ςυμπυκνϊνει ςυμφυρμό ςτοιχείων από τισ αραβικζσ ςτοζσ του Μαρόκου, τθν πλατεία ιβολί του Ραριςιοφ, τα βυηαντινά κιονόκρανα και τα ςτθκαία των εκκλθςιϊν τθσ πόλθσ. Θ διαμόρφωςθ των μετϊπων εκατζρωκεν του βαςικοφ άξονα οργανϊνεται με τθ χριςθ τθσ ςτοάσ.
38
Ποτϋ ϋκτοτε δεν υπόρξαν ςτην Ελλϊδα «επιβεβλημϋνεσ-διατεταγμϋνεσ ϐψεισ» (faҫades ordonnancѐes). τη Θεςςαλονύκη υλοποιόθηκαν μϐνο ςτην οδϐ και πλατεύα Αριςτοτϋλουσ, καθώσ και ςτισ περιοχϋσ των Αγορών. Με τα ϊρθρα 41 ϋωσ 45 ορύζεται ϐτι τα ςχϋδια των προϐψεων των κτιρύων θα χορηγηθοϑν απϐ την επιτροπό του νϋου ςχεδύου και καμύα μετατροπό ό τροποπούηςό τουσ δεν επιτρϋπεται. ελ.119 [Γερϐλυμπου Καραδόμου, Α.,(2007) Η Θεςςαλονύκη πριν και μετϊ από τον Ερνϋςτ Εμπρϊρ, Θεςςαλονύκη: ΑΠΘ]
55 | ε λ ί δ α
Θ ςυνολικι εφαρμογι τθσ πρόταςθσ αναχαιτίςτθκε εξαιτίασ ποικίλων παραγόντων. Αρχικά θ αλλαγι κυβζρνθςθσ, θ οποία με τθν εγκακίδρυςθ τθσ μετζβαλε τθν προχπάρχουςα νομοκεςία ςχετικά με τον τρόπο αναδαςμοφ των περιοχϊν39, προζβαλε τα ςυμφζροντα τθσ οικονομικά εφρωςτθσ τάξθσ, κακϊσ ο ελεφκεροσ ανταγωνιςμόσ ςε ςυνδυαςμό με τθν υπζρμετρθ ανατίμθςθ των οικοπζδων τθσ πυρίκαυςτθσ ηϊνθσ απζκλειςε ζμμεςα τα κατϊτερα ειςοδθματικά ςτρϊματα.40 Επιπλζον το ςχζδιο δεν υλοποιικθκε εξαιτίασ τθσ οικονομικισ δυςχζρειασ τθσ δεκαετίασ του 1930, ςτα μζςα τθσ ςυνολικότερθσ οικονομικισ κρίςθσ. 39
τη Θεςςαλονύκη δεν υπόρχε πριν απϐ την πυρκαγιϊ χϊρτησ κτηματογραφικϐσ, οϑτε βϋβαια γινϐταν καταγραφό των αγοραπωληςιών ακινότων (Mawson 1919). ελ.88 40 Οι ιδιοκτότεσ εντϊςςονται ςτην ομϊδα κατϊ το ποςοςτϐ των οικοπϋδων τουσ, ςυνειςφϋροντασ τα κτόματα τουσ. Η περιοχό ξαναςχεδιϊζεται και νϋα οικϐπεδα προςφϋρονται. Οι Θεςςαλονικεύσ αξιώνουν «ει δυνατϐν να αποκλειςθοϑν οι ξϋνοι», «η πώληςησ των οικοπϋδων να μην εύναι εντελώσ ελευθϋρα εισ πϊντα θϋλοντα και δυνϊμενον να αγορϊςη», «τα οικϐπεδα να περιϋλθουν κατϊ το πλεύςτον εισ παλαιοϑσ ιδιοκτότασ». Αλλϊ, κατϊ τουσ ςυντϊκτεσ του Νϐμου πρϐκειται για αξύωςη παρϊλογη, καθώσ τα οικϐπεδα, απϐ 4.000 προ τησ πυρκαγιϊσ γύνονται με το νϋο ςχϋδιο μϐνον 1.200. Βϋβαια ο ελεϑθεροσ ανταγωνιςμϐσ ςτο ςϑνολο τησ περιοχόσ κινδυνεϑει να δημιουργόςει ςοβαρϐ κοινωνικϐ πρϐβλημα, αποκλεύοντασ ενδεχομϋνωσ πλόρωσ τα κατώτερα ειςοδηματικϊ ςτρώματα. Οι ςυντϊκτεσ του νϐμου προβληματύζονται αρκετϊ ςε αυτϐ το ςημεύο, και υιοθετοϑν μύα μεικτό λϑςη που επιτρϋπει απεριϐριςτεσ αυξόςεισ για οριςμϋνα οικϐπεδα και δεςμευμϋνεσ ανώτατεσ τιμϋσ για τα υπϐλοιπα. [ςελ.104] Σο θεωρητικϐ οικοδϐμημα του Παπαναςταςύου ςε ϐ, τι αφορϊ την νϋα απϐκτηςη των οικοπϋδων ϋχει καταρρεϑςει. Με την επύκληςη του δικαιώματοσ επανεγκατϊςταςησ των αρχικών ιδιοκτητών και του δικαιώματοσ ελεϑθερησ διϊθεςησ τησ περιουςύασ τουσ (ελεϑθερη πώληςη των κτηματογραφών) ο νϐμοσ θα δημιουργόςει ςυνθόκεσ ελεϑθερου ανταγωνιςμοϑ και θα εξωθόςει ςτην υπϋρμετρη ανατύμηςη των οικοπϋδων. (…)Ψςτϐςο η απουςύα ανώτατων ορύων και η ελεϑθερη διαμϐρφωςη των τιμών, η θϋςπιςη αυςτηρών προθεςμιών αποπληρωμόσ και υποχρϋωςησ για ανοικοδϐμηςη και ςυγχρϐνωσ η απελευθϋρωςη τησ μεταπώληςησ των κτηματογρϊφων, αποθαρρϑνουν τουσ παλιοϑσ ιδιοκτότεσ με οικονομικϋσ δυςχϋρειεσ και τουσ εξωθοϑν ςτο να πουλόςουν τα κτηματϐγραφα. [ςελ.116] [Γερϐλυμπου Καραδόμου, Α.,(2007) Η Θεςςαλονύκη πριν και μετϊ από τον Ερνϋςτ Εμπρϊρ, Θεςςαλονύκη: ΑΠΘ]
56 | Σ ε λ ί δ α
Εξαιτίασ τθσ αδρανοποίθςθσ τθσ πρόταςθσ, φςτατθ λφςθ ανάγκθσ για τθν ςτζγαςθ των προςφφγων αποτζλεςε θ ίδρυςθ ςυνοικιϊν αποκλειςτικά με πρόςφυγεσ όχι βάςθ ςχεδίου, προϊόν αυκαίρετθσ και άτακτθσ δόμθςθσ. Ραραπιγματα και πρόςκαιρεσ καταςκευζσ αποτζλεςαν το μοτίβο τουσ. Το τμιμα του ςχεδίου που υλοποιικθκε αφοροφςε κομμάτι του ιςτορικοφ κζντρου κάτω από τον άξονα τθσ Εγνατίασ. Αυτζσ οι κινιςεισ διαμορφϊνουν τθν εικόνα τθσ Κεςςαλονίκθσ του μεςοπολζμου, ενϊ δε μποροφμε να παρακάμψουμε ψιγματα ειςαγωγισ του μοντζρνου κινιματοσ ςε δθμόςια κυρίωσ κτίρια. Ο Β’ παγκόςμιοσ πόλεμοσ κακϊσ και ο εμφφλιοσ ανζτρεψαν τθν επικρατοφςα κατάςταςθ. Ανκρωπογεωγραφικά, αφανίηεται θ πλειονότθτα του εβραϊκοφ πλθκυςμοφ, τθσ αςτικισ τάξθσ τθσ πόλθσ, ενϊ ςυντελείται παράλλθλθ είςοδοσ εςωτερικϊν μεταναςτϊν από τθν φπαικρο ςτα πλαίςια του φαινομζνου αςτυφιλίασ. Θ φυςικι ενδοχϊρα προσ το Βορρά, θ Γιουγκοςλαβία, διζκοψε κάκε διπλωματικι ςχζςθ με τθ Κεςςαλονίκθ, ωσ παράπλευρθ απόρροια του πολζμου. Μεγάλο τμιμα του κτιριακοφ αποκζματοσ και υποδομϊν καταςτράφθκε ολοςχερϊσ. Μζςα ςτθν δίνθ του πολζμου, από το 1945 και φςτερα, αρχίηουν οι αναςκαφζσ των ρωμαϊκϊν ανακτόρων και τθσ Αρχαίασ Αγοράσ. Κατά τθ δεκαετία του ϋ50, χωρίσ να μειωκοφν τα φαινόμενα χωροταξικισ πόλωςθσ, αυξάνεται το επενδυτικό ενδιαφζρον για τθν κατοικία. Στο ιδθ υπάρχον δομθμζνο περιβάλλον προςτίκεται, θ υψθλι και πυκνι δόμθςθ με πρωταγωνιςτικό ρόλο τθν ειςαγωγι νζου τφπου καταςκευϊν, αυτι τθσ πολυκατοικίασ, κακϊσ και ανζγερςθσ μεγάλων δθμόςιων κτιρίων. Μζχρι το ϋ70, οικοδομείται κατά κανόνα ςε χαμθλι ποιοτικι βάςθ, θ κεντρικι περιοχι τθσ Κεςςαλονίκθσ, ενϊ τα υψθλά ειςοδιματα αρχίηουν να φεφγουν ςτα προάςτια. Θ καταπάτθςθ ελεφκερων χϊρων και χϊρων πραςίνου, θ πφκνωςθ τθσ αυκαίρετθσ δόμθςθσ ςτισ παρυφζσ τθσ πόλθσ, ςε ςυνδυαςμό με τθν ζντονθ εκμετάλλευςθ οικοπζδων (διάταγμα 1956-60) προκάλεςαν επιπρόςκετθ αςφυξία και ενζτειναν τα προβλιματα ςτθν πόλθ. Κατά μικοσ των κεντρικϊν αρτθριϊν χωροκετοφνται χριςεισ με χαρακτθριςτικι εςωτερικι διάρκρωςθ, κατοικία ςε επίπεδο ορόφου και εμπόριο ςε επίπεδο ιςογείου.
57 | ε λ ί δ α
58 | Σ ε λ ί δ α
Β.2.γ.ΒΑΙΚΕ ΑΡΦΙΣΕΚΣΟΝΙΚΕ ΝΕΩΣΕΡΙΜΟΙ_ «ΝΕΑ ΜΕΣΑΝΑΣΕΤΗ»
ΕΠΕΜΒΑΕΙ
_ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟΙ
Θ νεϊτερθ ιςτορία τθσ Κεςςαλονίκθσ ζχει να επιδείξει ςθμαντικά αρχιτεκτονικά αςτικά τοπία. Θ πανεπιςτθμιοφπολθ, θ ΔΕΚ και το ανατολικό παραλιακό μζτωπο είναι οι βαςικότερεσ νζεσ υποδομζσ που αποκτά θ πόλθ. Θ πανεπιςτθμιοφπολθ τθσ οποίασ θ πρϊτθ ςχολι (Φιλοςοφικι Σχολι) μεταφζρεται ςτθν ςθμερινι τθσ τοποκεςία το 1927, ζνα χρόνο μετά τθν ίδρυςθ τθσ ολοκλθρϊνει το κτιριακό τθσ δυναμικό το 1991. Πςον αφορά τθν Διεκνι Ζκκεςθ, θ οποία ξεκίνθςε ωσ πρωτοβουλία του Ν. Γερμανοφ το 1925, τονϊνοντασ τθν οικονομία τθσ πόλθσ και αναπτφςςοντασ επιχειρθματικζσ διαςυνδζςεισ με τθν Ευρϊπθ, το 1940 μεταφζρεται ςτο χϊρο που φιλοξενείται μζχρι και ςιμερα. Στθν περίπτωςθ του παραλιακοφ μετϊπου θ πρϊτθ πρόκεςθ διαμόρφωςθσ του αποτζλεςε πρόταςθ του 1939.
Τθν περίοδο 1957-65 πραγματοποιοφνται βαςικζσ επεμβάςεισ, με τθν επιχωμάτωςθ του, από τον Λευκό πφργο μζχρι το Καραμπουρνάκι, το οποίο μζχρι τότε χρθςιμοποιοφταν από λουόμενουσ. Μζχρι το τζλοσ τθσ δεκαετίασ του 1970 ζχει ολοκλθρωκεί θ εικόνα τθσ τότε νζασ παραλίασ, με τθ διάνοιξθ τθσ οδοφ Κζνεντυ (ςθμερινι Μ. Αλεξάνδρου), το ςυμπαγζσ μζτωπο πολυκατοικιϊν να αποτελεί φραγμό οπτικισ ςτθν υπόλοιπθ πόλθ, το Μακεδονία Ραλλάσ αλλά και τουσ διάςπαρτουσ υπαίκριουσ χϊρουσ. «Σθμαντικό πολεοδομικό ζργο, περιορίςτθκε ςτθν καταςκευι ενόσ ευκφγραμμου κρθπιδϊματοσ, μίασ μονότονθσ πλακόςτρωςθσ και μίασ ηϊνθσ πάρκων, που ςχεδίαςε ο αρχιτζκτονασ Α. Σιάγασ41»42. 41
O Ωγγελοσ Ι. ιϊγασ (Θεςςαλονύκη 1899-Αθόνα 1987) όταν Ϊλληνασ αρχιτϋκτονασ και ϋνασ απϐ τουσ ςημαντικϐτερουσ εκφραςτϋσ του ελληνικοϑ μοντερνιςμοϑ. Γνωςτϊ ϋργα: η μελϋτη
59 | ε λ ί δ α
Στα πλαίςια του ρόλου τθσ πόλθσ ωσ «πολιτιςτικι πρωτεφουςα τθσ Ευρϊπθσ» το 1997, ξεκινά μία νζα περίοδοσ ανάπτυξθσ δρομολογϊντασ ςθμαντικά ζργα με ςκοπό αφξθςθ τθσ βιωςιμότθτασ με τθν ταυτόχρονθ αναβάκμιςθ και ανάδειξι τθσ. Ραράλλθλα, θ ανάλθψθ τθσ Ολυμπιάδασ, ζδωςε μία περαιτζρω ϊκθςθ ςτθν αναπτυξιακι πολιτικι τθσ Κεςςαλονίκθσ. Οι προτάςεισ των επεμβάςεων τθσ ανϊνυμθσ εταιρείασ «ΟΡΡΕΚ '97»43 ολοκλθρϊκθκαν το φκινόπωρο του 1995 και ζκεςαν τουσ εξισ ςτόχουσ:
Τθν επζκταςθ του μθτροπολιτικοφ χϊρου, με τθν αξιοποίθςθ για πολιτιςτικζσ και διοικθτικζσ χριςεισ των εμπορικϊν αποκθκϊν του Οργανιςμοφ Λιμζνα Κεςςαλονίκθσ, δυτικά του ιςτορικοφ κζντρου, κακϊσ και των αποκθκϊν του πρϊθν Στρατοπζδου Κόδρα ςτα ανατολικά. Τθν αναβάκμιςθ των πυλϊν τθσ πόλθσ, με τθ βελτίωςθ τόςο των οδικϊν αξόνων ειςόδου ςτο πολεοδομικό ςυγκρότθμα όςο και τθν ανάπλαςθ και τον εκςυγχρονιςμό του ςιδθροδρομικοφ ςτακμοφ και του Αεροδρομίου Μακεδονία. Τισ μείηονεσ αςτικζσ αναπλάςεισ, με πρόγραμμα ιδιαίτερα φιλόδοξο και προτεραιότθτα ςτθν αναβάκμιςθ και αποκατάςταςθ του αςτικοφ δθμόςιου χϊρου: των αρχαιολογικϊν περιπάτων (κεντρικοφ, ανατολικοφ και δυτικοφ), των κφριων μθτροπολιτικϊν αξόνων (Εγνατίασ οδοφ και Αριςτοτζλουσ και κυρίωσ του περίφθμου «ανατολικοφ ριγματοσ», του άξονα δθλαδι ο οποίοσ χωρίηει το ιςτορικό κζντρο από τθν ανατολικι πόλθ και αναπτφςςεται από τον Λευκό Ρφργο ωσ το Τελλόγλειο Λδρυμα), των ςθμαντικϊν εμπορικϊν και ευρφτερα ςυλλογικισ χριςθσ κόμβων ςτο κζντρο και ςτθν ευρφτερθ μθτροπολιτικι περιοχι (πεηοδρομιςεισ, ανάδειξθ περιαςτικοφ πραςίνου). Τθν ανάδειξθ τθσ ιςτορικισ φυςιογνωμίασ τθσ πόλθσ, ςυμπεριλαμβανομζνθσ και τθσ ενίςχυςθσ του αναςτθλωτικοφ ζργου των Εφορειϊν κλαςικϊν (αναςκαφζσ ςτθν πλατεία Διοικθτθρίου και ςτθν εξαιρετικι Αρχαία Αγορά), βυηαντινϊν (αποκατάςταςθ Επταπυργίου, επεμβάςεισ ςε πολυάρικμα βυηαντινά και οκωμανικά κτίρια όπωσ το Αλκαηάρ και το Αλατηά Λμαρζτ) και νεότερων μνθμείων (Vila Bianca, Νζα Αγορά κ.ά.).
του Μεγϊρου Ο.Σ.Ε. τησ Θεςςαλονύκησ ςτισ οδοϑσ Κ. Ντηλ και Ερμοϑ (1960-68), αςτικοϑσ προςφυγικοϑσ ςυνοικιςμοϑσ ςτη δεϑτερη φϊςη τησ καταςκευόσ του ςυγκροτόματοσ ςτο Δουργοϑτι (1938 με 1940) και ςτισ κατοικύεσ του Αγύου Ιωϊννη Ρϋντη. 42 Αναφορϊ ςε μεταπτυχιακό εργαςύα απϐ ειςηγητϋσ του ΣΕΕ_ΣΚΜ, αµαρύνησ, Π., (Οκτώβριοσ 2006), «Ουδϋν (;) νεώτερον απϐ το θαλϊςςιο μϋτωπο : Μια διεθνόσ ςυζότηςη και η Θεςςαλονύκη ωσ ιδιαύτερο παρϊδειγμα», Μεταπτυχιακό εργαςύα, ΕΜΠ, Πολεοδομύα χωροταξύα, Αθόνα 43 Οργανιςμϐσ Πολιτιςτικόσ Πρωτεϑουςασ τησ Ευρώπησ-Θεςςαλονύκη 1997
60 | Σ ε λ ί δ α
Στον ίδιο ςτόχο ανικει και θ εφαρμογι ειδικισ πολιτικισ για το ανεξάρτθτο κεφάλαιο τθσ ανάπλαςθσ τθσ Άνω Ρόλθσ. Τθν ανζγερςθ ι αποκατάςταςθ κτιρίων πολιτιςτικισ υποδομισ για τθν κάλυψθ των μουςικϊν, κεατρικϊν - κινθματογραφικϊν, ςυνεδριακϊν και εκκεςιακϊν αναγκϊν τθσ πόλθσ: ςτα «μεγάλα» κζατρα ανικει αυτό τθσ Εταιρείασ Μακεδονικϊν Σπουδϊν, το Βαςιλικό Κζατρο, το ςυγκρότθμα «Ολφμπιον», το νζο κζατρο τθσ Μονισ Λαηαριςτϊν κακϊσ και τα υπαίκρια κζατρα Δάςουσ και ςτο Νταμάρι του Σζιχ Σου, ενϊ μια ςειρά από μικρότερα κζατρα, μουςεία και κτίρια πολλαπλϊν χριςεων προβλζφκθκαν για τουσ περιφερειακοφσ διμουσ (ενδεικτικό είναι το παράδειγμα του ςυγκροτιματοσ Δενδροποτάμου). Στο ίδιο πρόγραμμα εντάχκθκαν ζργα όπωσ θ ολοκλιρωςθ του Τελλογλείου Λδρφματοσ, θ Αίκουςα Τελετϊν του ΑΡΚ, το Μακεδονικό Μουςείο Σφγχρονθσ Τζχνθσ, θ ανάπλαςθ των Αποκθκϊν ςτο λιμάνι (αίκουςα μουςικισ ςυνεδρίων και μουςεία design και κινθματογράφου), το μουςείο εβραϊκισ παρουςίασ, το αρχαιολογικό κτίριο ΑΡΚ ςτθ Βεργίνα, θ αποκατάςταςθ του εργοςταςίου ΥΦΑΝΕΤ. Τθ διεξαγωγι 5 πανελλινιων και 3 διεκνϊν αρχιτεκτονικϊν διαγωνιςμϊν (οι τελευταίοι με ζμφαςθ ςτον αςτικό ςχεδιαςμό), κακϊσ και τθν αξιοποίθςθ των αποτελεςμάτων παλαιότερων διαγωνιςμϊν για τθν υλοποίθςθ ςυγκεκριμζνων ζργων (ενδεικτικά αναφζρουμε τθ Μονι Λαηαριςτϊν).
Στα πλαίςια του αςτικοφ ςχεδιαςμοφ και ςαν επακόλουκο των προθγοφμενων προτάςεων προκθρφςςεται διαγωνιςμόσ για το παραλιακό μζτωπο. Οχτϊ προτάςεισ κατατίκενται από ευρωπαίουσ αρχιτζκτονεσ, χωρίσ καμία να υλοποιθκεί, φτάνοντασ ςτο 2002 όπου θ πρόταςθ τθσ ανάπλαςθσ, από το φψοσ του Μακεδονία Ραλλάσ μζχρι και το Μζγαρο Μουςικισ, θ ςθμερινι «Νζα Ραραλία» των Ρ. Νικθφορίδθ και B. Cuomo, τίκεται ςε εφαρμογι. Θ μελζτθ για τθν ιπια ανάπλαςθ τθσ πρϊτθσ προβλιτασ του λιμανιοφ, από τθν αρχιτζκτονα Κ. Ουδατηι, αφοφ είχαν ολοκλθρωκεί οι διαδικαςίεσ αποκατάςταςθσ και επανάχρθςθσ των αποκθκϊν με πολιτιςτικζσ χριςεισ, είχε ςαν ςτόχο τθν επαναςφνδεςθ, λειτουργικά και αντιλθπτικά, του ιςτορικοφ τόπου με τθν πόλθ (λιμάνι=πφλθ), κακϊσ και τθν ανάδειξθ τθσ αςτικότθτασ του λιμανιοφ. Οι διεργαςίεσ αυτζσ διιρκθςαν και ολοκλθρϊκθκαν το 2011-12.
61 | ε λ ί δ α
Υπό τισ ανωτζρω ςυνκικεσ, ανατζκθκαν οι μελζτεσ τριϊν ςτρατθγικϊν αρχαιολογικϊν αξόνων (Ανατολικόσ, Κεντρικόσ και Δυτικόσ) και παράλλθλα προκθρφχτθκε διεκνισ αρχιτεκτονικόσ διαγωνιςμόσ για τον άξονα τθσ Αριςτοτζλουσ (Κεντρικόσ).
Ο Κεντρικόσ Άξονασ περιλαμβάνει τθν οδό Αριςτοτζλουσ με ςθμεία αναφοράσ τισ πλατείεσ ςτο φψοσ τθσ Εγνατίασ (Ρλατεία Δικαςτθρίων) και ςτθν Ραραλία (Ρλατεία Αριςτοτζλουσ). Βαςικά τοπόςθμα εντοπίηονται, τόςο ςτθν Ρλατεία Δικαςτθρίων, όπωσ ο Λ.Ν. Ραναγίασ Χαλκζων και τα λουτρά Μπζθ – Χαμάμ (Λουτρά Ραράδειςοσ) όςο και ςτο ςυνολικό εφροσ του άξονα, όπωσ ο αρχαιολογικόσ χϊροσ τθσ ωμαϊκισ Αγοράσ, ο Λ.Ν. Αγίου Δθμθτρίου και ςτο βορειότερο άκρο του ο Λ.Ν. Ρροφιτθ Θλία.
62 | Σ ε λ ί δ α
Ο Ανατολικόσ Άξονασ ακολουκεί το ανατολικό τείχοσ τθσ πόλθσ κραφςματα του οποίου ζχουν ζρκει ςτο φϊσ ςτουσ ακάλυπτουσ χϊρουσ των κτιρίων τθσ Τράπεηασ Ρειραιϊσ και τθσ Ρολεοδομίασ Κεςςαλονίκθσ, ενϊ ςτο τμιμα πάνω από τθν Εγνατία τμιμα του τείχουσ ζχει ενςωματωκεί ςε πάρκο. Στον άξονα αυτό βρίςκεται ο Λευκόσ Ρφργοσ, ο Λ.Ν Νζασ Ραναγίασ, ο Λ.Ν. Αγίου Αντωνίου, ο αρχαιολογικόσ χϊροσ των ανακτόρων του Γαλερίου, ο Λ.Ν. Υπαπαντισ, ο Λ.Ν. Ραναγοφδασ και το Ναϊδριο του Σωτιρα, ο Λ.Ν. Αγίου Ραντελειμονα και θ οτόντα με τον περιβάλλοντα χϊρο τθσ. Τζλοσ ο Δυτικόσ Άξονασ ακολουκεί το δυτικό τείχοσ τθσ πόλθσ και περιλαμβάνει το Φροφριο Βαρδαρίου ι Τοπ Χανζ, τθν Ρλατεία Δθμοκρατίασ, το Ραςά Χαμάμ, τον Λ.Ν. Αγίων Αποςτόλων και τθν κιςτζρνα.
Στο ςφνολο τουσ οι παραπάνω αποςπαςματικζσ αναπλάςεισ πρόςκεςαν ζνα λικαράκι εκςυγχρονιςμοφ ςτθν εικόνασ τθσ πόλθσ άλλα λόγω βαςικϊν περιοριςμϊν που κζτει το ιδθ δομθμζνο περιβάλλον, δεν μπόρεςαν να μεταβάλλουν ριηικά τον διαμορφωμζνο αςτικό ιςτό.
Μζςα ςτθν ίδια περίοδο απαντάται ζντονο το φαινόμενο τθσ προαςτιοποίθςθσ με τα μεςαία και υψθλά ςτρϊματα να εγκαταλείπουν το πυκνοδομθμζνο κζντρο. Σε αυτό το πλαίςιο εμφανίηεται ταχφτατθ επζκταςθ τθσ πόλθσ ςτα προάςτια. Οι παλαιότερεσ χριςεισ γθσ που αφοροφν το ανατολικό τμιμα τθσ πόλθσ και περιμετρικά τθσ ακτογραμμισ, καρνάγια, φυτϊρια, αγροκτιματα, ιπιεσ βιομθχανίεσ και μάντρεσ, αντικακίςτανται από εμπορικά κζντρα, ξενοδοχεία, νοςοκομεία, καηίνο, νυχτερινά κζντρα, ιδιωτικά ςχολεία, αποτυπϊνοντασ ζτςι τθν ταχεία μετάβαςθ από τον πρωτογενι και δευτερογενι τομζα απαςχόλθςθσ, ςε αυτόν των υπθρεςιϊν και τθσ αναψυχισ.
63 | ε λ ί δ α
Στον αντίποδα, δυτικά, οι παλιζσ βιομθχανίεσ χάνονταν ανάμεςα ςε ογκϊδθ κτιριακά ςυγκροτιματα γραφείων και επιχειριςεων, κόμβουσ αυτοκινθτόδρομων και ςυγκροτιματα κατοικιϊν μεςαίων - χαμθλϊν ειςοδθμάτων. Αυτι θ οικονομικι ανάπτυξθ τθσ πόλθσ ςυνζπεςε με μία νζα μεταναςτευτικι ροι. Θ δεκαετία του ϋ90 κεωρείται τομι για τθν μελζτθ τθσ «νζασ μετανάςτευςθσ». Θ κατάρρευςθ του Σοβιετικοφ μπλοκ, θ εγγφτθτα τθσ χερςαίασ διαδρομισ προσ τθ Κεςςαλονίκθ, το ιςτορικό παρελκόν τθσ πόλθσ, κακϊσ και ιςχυρά κοινωνικά δίκτυα που οργανϊκθκαν από πόντιουσ πρόςφυγεσ, αποτζλεςαν τουσ κφριουσ παράγοντεσ εγκατάςταςθσ μεταναςτϊν και παλιννοςτοφντων από τθν πρϊθν Ε.Σ.Σ.Δ. Το κφμα παλιννόςτθςθσ44 αποτζλεςε, το μεγαλφτερο μετά από αυτό του 1922, προσ τθν Ελλάδα, που επθρζαςε ςε μεγάλο βακμό τθ Κεςςαλονίκθ. Θ πλειοψθφία των ομογενϊν από τθν πρϊθν ΕΣΣΔ, κυρίωσ Ρόντιοι, κατοικοφςαν αρχικά ςτισ βόρειεσ και ανατολικζσ ακτζσ του Ευξείνου Ρόντου, ιδθ από τα βυηαντινά χρόνια. Τθν δεκαετία του ϋ90, βρίςκονται διαςκορπιςμζνοι ςτθ Σοβιετικι Δθμοκρατία, κυρίωσ ςτθ Γεωργία, τθ ωςία και το Καηακςτάν. Από τισ όμορεσ χϊρεσ, θ κοινωνικό-οικονομικι εξακλίωςθ, μετά τθν διάλυςθ τθσ ΕΣΣΔ, υπιρξε θ βαςικι αιτία ακρόασ εξόδου και μετακίνθςθσ ςτισ άμεςα προςβάςιμεσ χϊρεσ Λταλία - Ελλάδα.
44
Οι λϐγοι που οδόγηςαν ςτην μετακύνηςη τουσ εύχαν διαφορετικϐ υπϐβαθρο. ήςον αφορϊ το γενικϐτερο κλύμα, η πτώςη τησ ΕΔ ςυνοδεϑτηκε απϐ εθνικιςτικϋσ εντϊςεισ και βύαιεσ ανακατατϊξεισ ςτο εςωτερικϐ τησ, κλύμα που εντεύνεται ςτην Γεωργύα εν μϋςω εμφϑλιων ςυρρϊξεων. Οι υπϊρχοντεσ ςυγγενικού δεςμού με την Ελλϊδα, η επιθυμύα επιςτροφόσ ςτον τϐπο καταγωγόσ, οι διωγμού και οι κύνδυνοι τησ φυςικόσ και εθνικόσ τουσ υπϐςταςησ, η ραγδαύα επιδεύνωςη των ςυνθηκών ζωόσ, η αναζότηςη τησ ελευθερύασ και του ςεβαςμοϑ των ανθρωπύνων δικαιωμϊτων καθώσ και η επαγγελματικό αποκατϊςταςη, υπόρξαν οι πραγματικού λϐγοι που ενύςχυςαν τισ ροϋσ φυγόσ. Εν μϋςω αυτόσ τησ κλιμϊκωςησ των παθογενειών, το ϊνοιγμα των ςυνϐρων αποτϋλεςε τη βαςικό αφορμό εξϐδου προσ την χώρα. Η εικϐνα αυτό ποςοτικοποιεύται ςτην απογραφό του 2001, με το 7% του ςυνϐλου των αλλογενών να δηλώνουν ωσ λϐγο τον επαναπατριςμϐ ό την παλιννϐςτηςη.
64 | Σ ε λ ί δ α
Θ δεκαετία αυτι, περίοδοσ ευθμερίασ για τθν πόλθ, θ οποία διαφαίνεται και ςτθν εργαςιακι απαςχόλθςθ των μεταναςτϊν, αποτελεί τθν απαρχι τθσ δυναμικισ τουσ ειςόδου ςτθν ςφγχρονθ ελλθνικι οικονομία. Αποτελϊντασ ζνα ςθμαντικό τμιμα του πλθκυςμοφ τθσ πόλθσ, ςυμμετζχουν ενεργά ςε επίπεδο κατοίκθςθσ, ενταγμζνοι ςτο Ρ.Σ.Κ.
B.2.δ. ΟΙ ΝΕΕ ΑΠΟΣΤΠΩΕΙ
ΜΕΣΑΝΑΣΕΤΣΙΚΕ ΡΟΕ ΣΟ Π..Θ._ΦΩΡΙΚΕ
ΦΗΜΑΣΟΠΟΙΨΝΣΑ ΣΟ ΥΑΙΝΟΜΕΝΟ
Οι νζεσ μεταναςτευτικζσ ροζσ αποκρυςταλλϊνονται χωρικά ςτθν ςφγχρονθ πολεοδομία, τθν αναπλάκουν και τθν μεταλλάςςουν, ενϊ τα δεδομζνα που προκφπτουν, αποτελοφν πεδίο πλικουσ ερευνϊν και ςτατιςτικϊν μελετϊν ςτο πζραςμα του χρόνου. Πςον αφορά το ΡΣΚ, οι κεωρθτικζσ αποςκευζσ, για το ςυγκεκριμζνο χρονικό διάςτθμα, ςυντελοφν ςε μία περαιτζρω εμβάκυνςθ και εξαγωγι ποςοτικϊν ςυμπεραςμάτων, για τθ μεταναςτευτικι πορεία και εξζλιξθ τθσ πόλθσ. Ραρ’ όλα αυτά, τα ςτοιχεία που εξάγονται από ζρευνεσ και απογραφζσ είναι πλαςματικά, λόγω αδυναμίασ καταγραφισ μεγάλου ποςοςτοφ μεταναςτϊν που παρζμεναν μθ νομιμοποιθμζνοι. Το παραπάνω γεγονόσ, εντείνεται από το ότι, δεν καταγράφονται ωσ παλιννοςτοφντεσ ζχοντασ ιδθ λάβει τθν ελλθνικι ικαγζνεια και ταυτόχρονα το ότι λόγω πλάγιων και βεβιαςμζνων πολιτικϊν παραχωρικθκε ικαγζνεια ςε άτομα που παραχάραηαν τα ςτοιχεία ταυτότθτασ τουσ. Στθν απογραφι του 2001, καταλιγουμε με το ποςοςτό των παλιννοςτοφντων τθσ Κεςςαλονίκθσ
65 | ε λ ί δ α
να αποτελεί το 55,78 % του ςυνολικοφ κφματοσ μετανάςτευςθσ ςτθ χϊρα. Από αυτό το ποςοςτό, το 48,5% ειςιχκθ ςτθ χϊρα με πρόκεςθ τθν παλιννόςτθςθ ενϊ το 51,4% με τουριςτικι κεϊρθςθ. Πςον αφορά τον αλλοδαπό πλθκυςμό45, από ςτοιχεία τθσ Ε.Σ.Υ.Ε για το Ρ.Σ.Κ. το 1991, αποτελοφςε μόλισ το 1,57% του ςυνολικοφ πλθκυςμοφ, ενϊ το 2001 το 5,97% (49.960 άτομα) που αντιςτοιχεί ςε ποςοςτό 6,56% όλθσ τθσ χϊρασ. Ριο ςυγκεκριμζνα, βάςθ τθσ εκνοτικισ ταξινόμθςθσ του μεταναςτευτικοφ πλθκυςμοφ που εντοπίηεται ςτθ Κεςςαλονίκθ ςε ςχζςθ με τθν απογραφι τουσ ςτο ςφνολο τθσ χϊρασ, καταγράφεται ποςοςτό 4,9% αλβανικισ καταγωγισ46, 22,31% από χϊρεσ τθσ πρϊθν Ε.Σ.Σ.Δ (1 ςτουσ 4), ενϊ πολφ μικρό είναι το ποςοςτό Βοφλγαρων, ουμάνων, Ρολωνϊν και πολιτϊν από αςιατικζσ και αφρικανικζσ χϊρεσ (μόλισ 8 Ρακιςτανοί καταγράφθκαν ςτο Ρ.Σ.Κ., γεγονόσ που αποδεικνφει τθν απογραφικι ανεπάρκεια που προαναφζρκθκε). Συμπεραςματικά, ςτο μεςοδιάςτθμα 1991-2001 ςθμειϊκθκε τετραπλαςιαςμόσ μεταναςτϊν ςτο Ρ.Σ.Κ., με αυτοφσ από πρϊθν Ε.Σ.Σ.Δ να καταλαμβάνουν τθν πρωτοκακεδρία ςτο ςυνολικό ποςοςτό τθσ χϊρασ47, ςε αντίκεςθ με τισ υπόλοιπεσ εκνικότθτεσ που ςτθ ςυντριπτικι τουσ πλειοψθφία εγκακίςτανται ςτθν πρωτεφουςα.
ΠΟΟΣΙΑΙΑ ΤΓΚΕΝΣΡΨΗ Ε ΔΗΜΟΤ
Θ καταγραφι τθσ Ε.Σ.Υ.Ε για το Ρ.Σ.Κ. το 2001, διεξιχκθ με βάςθ τθ διττι αποςαφινιςθ ςυγκεντρϊςεων αφενόσ αποκλειςτικά αλλοδαπϊν και αφετζρου ςυνδυαςτικά αλλοδαπϊν και ομογενϊν. Στθν πρϊτθ περίπτωςθ, τα μεγαλφτερα ποςοςτά εντοπίηονται ςτουσ διμουσ Αγίου Ραφλου (7,75%), Νεάπολθσ (6,86%), Κορδελιοφ (6,33%), Μενεμζνθσ (6,20%) και Κεςςαλονίκθσ (6,18%) ενϊ ςτθ δεφτερθ ςτουσ διμουσ Κορδελιοφ (13,87%), Νεάπολθσ (12,04%), Ευκαρπίασ (11,84%) και Συκεϊν (11,1%).48 Σε μια επιμζρουσ καταγραφι, όςον αφορά τουσ αλλοδαποφσ μετανάςτεσ από τρίτεσ χϊρεσ, προκφπτουν διαφορετικζσ εκνοτικζσ ομάδεσ με διαφορετικά ποςοςτά ανά διμο. Στουσ διμουσ Κεςςαλονίκθσ, Αγίου Ραφλου, Ελευκερίου-Κορδελιοφ, Ευόςμου, Μενεμζνθσ και Συκεϊν εντοπίηεται ποςοςτό 46% - 59% Αλβανϊν, 31%-44% από χϊρεσ τθσ πρϊθν Ε.Σ.Σ.Δ (κυρίωσ από Γεωργία, ωςία 45
την καταγραφό τησ Ε..Τ.Ε ςτον αλλοδαπϐ πληθυςμϐ περιλαμβϊνονται υπόκοοι τρύτων χωρών και τησ Ευρωπαώκόσ Ϊνωςησ , ςε ποςοςτϊ 5,11% και 0,86% αντύςτοιχα το 2001 ςτο Π..Θ. 46 Μϋςα απϐ το πϋραςμα του χρϐνου, η ζότηςη ςτον πρωτογενό τομϋα φθύνει, γεγονϐσ το οπούο αποτυπώνεται μϋςω ερευνών που ϋχουν διεξαχθεύ. ϑμφωνα με ϋρευνα για τον αλβανικϐ πληθυςμϐ ςτη Θεςςαλονύκη , το 2000, αυξϊνεται το ποςοςτϐ απαςχϐληςησ των μεταναςτών ςτην οικοδομό (30,3%), βιοτεχνικού εργϊτεσ (24%) και βοηθού τεχνύτεσ (9%), ενώ μειώνεται το ποςοςτϐ ςε γεωργύα και κτηνοτροφύα. Σαυτϐχρονα, ο μικρϐσ αριθμϐσ ανϋργων ϋδειξε τον κορεςμϐ τησ αγορϊσ εργαςύασ απϐ το εργατικϐ δυναμικϐ που προςφϋρουν οι Αλβανού μετανϊςτεσ. Επύςησ, ϐςον αφορϊ το γυναικεύο πληθυςμϐ, παρατηροϑνται μεγϊλα ποςοςτϊ απαςχϐληςησ ςε μϐνιμη εργαςύα (53,2%), ςτο νοικοκυριϐ (28%) και ςε εποχιακό εργαςύα (13,7%). Θετικϐ ςτοιχεύο αποτϋλεςε το ποςοςτϐ ςτη μϐνιμη απαςχϐληςη και το υψηλϐ ποςοςτϐ ςτην κοινωνικό αςφϊλιςη. 47 Μεγϊλο ποςοςτϐ Αρμενύων (47%) με διαχρονικό την παρουςύα Αρμϋνικησ κοινϐτητασ ςτη Θεςςαλονύκη, που ςυναντϊται κυρύωσ ςτον Δόμο Θεςςαλονύκησ, Νεϊπολησ και Πολύχνησ. 48 Κατςαβουνύδου, Γ., «Σην Θεςςαλονύκη ςυν-κατοικώ», ημερύδα, Θεςςαλονύκη,(30 Νοεμβρύου 2007)
66 | Σ ε λ ί δ α
και Αρμενία) και 10% από άλλεσ χϊρεσ (κυρίωσ ςτον κεντρικό διμο, όπου απαντάται και μικρι κοινότθτα Νιγθριανϊν).49 Οι διμοι Αμπελοκιπων, Ρολίχνθσ και Σταυροφπολθσ εμφανίηονται πρϊτοι ςε ςυγκζντρωςθ μεταναςτϊν από τθν πρϊθν Ε.Σ.Σ.Δ. με ποςοςτό 50%, ενϊ ςτουσ διμουσ Νεάπολθσ και Ρολίχνθσ εντοπίηεται ςθμαντικό ποςοςτό Αρμενίων, 16,35% και 14% αντίςτοιχα. Ζντονο ενδιαφζρον, παρουςιάηει θ περίπτωςθ του διμου Ευκαρπίασ ςτον οποίο καταγράφθκε ποςοςτό μόνο 15% μεταναςτϊν από χϊρεσ τθσ πρϊθν Ε.Σ.Σ.Δ.50 Συμπεραςματικά, παρατθροφμε πιο ζντονθ παρουςία τόςο αλλοεκνϊν από τρίτεσ χϊρεσ όςο και ομογενϊν ςτισ δυτικζσ περιοχζσ τθσ πόλθσ ςε αντίκεςθ με τισ ανατολικζσ (Καλαμαριά, Ρυλαία, Τριανδρία, Ρανόραμα), όπου κατοικοφν αλλοεκνείσ από ανεπτυγμζνεσ ευρωπαϊκζσ χϊρεσ. Αυτι θ διακριτι χωροκζτθςθ ςτον αςτικό ιςτό αναπαράγει τον ταξικό διαχωριςμό όπωσ διαμορφϊκθκε από τα πρϊτα ακόμα βιματα επζκταςθσ και αναδιάρκρωςθσ τθσ πόλθσ. Το γεγονόσ αυτό ζρχεται να το αναδείξει θ παρουςία μικρισ κοινότθτασ μεταναςτριϊν από τισ Φιλιππίνεσ, ςτουσ διμουσ Ρυλαίασ και Ρανοράματοσ, που εργάηονται ςτον τομζα τθσ οικιακισ απαςχόλθςθσ και διαμζνουν ςτισ οικίεσ των εργοδοτϊν τουσ ι ςε ενοικιαηόμενα διαμερίςματα. Οι κφριεσ εκνοτικζσ ομάδεσ, ςφμφωνα με μελζτθ του ΤΕΕ κεντρικισ Μακεδονίασ το 2006 για το ΡΣΚ, καταγράφονται ωσ εξισ: 50.74% Αλβανοί, 38.56% από χϊρεσ τθσ πρϊθν Ε.Σ.Σ.Δ., 3.11% Βοφλγαροι, 1.17% Τοφρκοι, 1.14% ουμάνοι, ενϊ οι μετανάςτεσ από υπόλοιπεσ χϊρεσ καταλαμβάνουν ποςοςτό 1% του ςυνόλου. Καταλιγοντασ, ο νζοσ μεταναςτευτικόσ χϊροσ τθσ Νότιασ Ευρϊπθσ μπορεί να χαρακτθριςτεί, ςυνολικά, ωσ το Καραβάν-ςαράι τθσ Μεςογείου (Ribas-Mateos, 2001). Αντίςτοιχα, θ παλιά «προςφυγομάνα», πολυεκνικό μωςαϊκό ςτο μεγαλφτερο μζροσ τθσ νεϊτερθσ και ςφγχρονθσ ιςτορίασ τθσ, μετατρζπεται ςε νζο Καραβάν-ςαράι για τουσ ςφγχρονουσ μετανάςτεσ.
49
Κατςαβουνύδου Γ., Κοϑρτη Π., (Ιοϑνιοσ 2006), «Δημογραφικϊ ςτοιχεύα για τουσ μετανϊςτεσ και τουσ παλιννοςτοϑντεσ ομογενεύσ ςτο Πολεοδομικϐ υγκρϐτημα Θεςςαλονύκησ», κεφϊλαιο III, Αρχιτεκτονικού και πολεοδομικού μεταςχηματιςμού ςτη Θεςςαλονύκη λϐγω του φαινϐμενου τησ μετανϊςτευςησ, Θεςςαλονύκη :ΣΕΕ 50 «Εξαύρεςη ςτον παραπϊνω κανϐνα φαύνεται να αποτελεύ η κοινϐτητα Ευκαρπύασ, που ενώ ανόκει ςτισ δυτικϋσ ςυνοικύεσ, γειτνιϊζει με τη ταυροϑπολη και περιλαμβϊνει τον οικιςμϐ τησ Ευξεινοϑπολησ, ϋχει εξαιρετικϊ λύγουσ μετανϊςτεσ απϐ τισ χώρεσ τησ πρώην Ε...Δ. (μϐλισ 15% του ξϋνου πληθυςμοϑ). Μποροϑμε να υποθϋςουμε ϐτι αυτϐ οφεύλεται ςτο γεγονϐσ ϐτι η πλειονϐτητα των μεταναςτών απϐ τη οβιετικό Ϊνωςη που εύναι εγκαταςτημϋνοι ςτην Ευκαρπύα εύχαν όδη πϊρει την ελληνικό ιθαγϋνεια το 2001, ϊρα καταγρϊφηκαν ωσ Ϊλληνεσ υπόκοοι ςτην απογραφό».ςελ.22-23 [Κατςαβουνύδου Γ., Κοϑρτη Π., (Ιοϑνιοσ 2006), «Δημογραφικϊ ςτοιχεύα για τουσ μετανϊςτεσ και τουσ παλιννοςτοϑντεσ ομογενεύσ ςτο Πολεοδομικϐ υγκρϐτημα Θεςςαλονύκησ», κεφϊλαιο III, Αρχιτεκτονικού και πολεοδομικού μεταςχηματιςμού ςτη Θεςςαλονύκη λϐγω του φαινϐμενου τησ μετανϊςτευςησ, Θεςςαλονύκη :ΣΕΕ]
67 | ε λ ί δ α
ΦΨΡΙΚΕ ΕΚΥΑΝΕΙ
Θ αντανάκλαςθ του φαινομζνου ςτον αςτικό ιςτό τθσ πόλθσ, ςυμβαδίηει με τισ διακυμάνςεισ που παρατθροφνται ανά τα ζτθ. Ζτςι, ςυναντοφμε περιοχζσ που οικοδομικθκαν εξαρχισ με τθ διαδικαςία τθσ αυτό-ςτζγαςθσ ι άλλεσ ιδθ υπάρχουςεσ που μετεξελίχκθκαν, μεταβάλλοντασ πολλζσ φορζσ τθ φυςιογνωμία τουσ. Οι νζοι αυτογενείσ οικιςμοί, ςτα δυτικά, δθμιουργικθκαν κυρίωσ από παλιννοςτοφντεσ εκτόσ ςχεδίου πόλθσ, ενϊ βαςικό κίνθτρο αποτζλεςε θ παραχϊρθςθ χρθματικοφ ποςοφ με ςκοπό τθ ςτζγαςθ το 2000 (Ν. 2790/2000)51. Σε αυτοφσ ςυγκαταλζγονται ο οικιςμόσ ςτο δυτικότερο τμιμα τθσ Γαλινθσ Ωραιόκαςτρου και θ Ευξεινοφπολθ του διμου Ραφλου Μελά ενϊ περιοχι που κατοικείται ςε μεγάλο βακμό από ομογενείσ μετανάςτεσ αποτελεί θ Νικόπολθ Σταυροφπολθσ του διμου Λαγκαδά και οι Λαχανόκθποι Μενεμζνθσ. Οικιςμοί ςαν τουσ παραπάνω εμφανίηουν ςαφι πολιτιςμικά χαρακτθριςτικά και δθμιουργοφν ενδιαφζροντεσ μεταςχθματιςμοφσ ςε αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό επίπεδο. Θ ιδιόκτθτθ ςτζγθ γίνεται γι’ αυτοφσ βαςικό αγακό που ικανοποιεί τόςο τισ πρωταρχικζσ τουσ όςο και τισ κοινωνικζσ ανάγκεσ «ριηϊματοσ» ςτθν πατρίδα. Θ δε γειτνίαςι τουσ με ςυγγενείσ και φίλουσ βοθκάει ςτο να μειωκεί το αίςκθμα του «ξζνου», του «διαφορετικοφ». Αυτι όμωσ θ ςυγκζντρωςθ μεγάλου αρικμοφ μεταναςτϊν, ςε περιοχζσ που ζχουν εκ των προτζρων διάφορα χωρικά προβλιματα, αντί να διευκολφνει, μπορεί να δυςχεραίνει ακόμθ περιςςότερο τθν αφομοίωςθ αυτοφ του πλθκυςμοφ και να οδθγιςει ςε πικανι «γκετοποίθςθ». Θ δυτικι «εκτόσ των τειχϊν» περιοχι τθσ Κεςςαλονίκθσ που περιγραφόταν ωσ «κλιβερά ζρθμθ» από τα οδοιπορικά των αρχϊν του αιϊνα και εκτεινόταν ςε όλο το μικοσ τθσ οδοφ Σερρϊν (Οδόσ Λαγκαδά/ Κωνςταντινουπόλεωσ), ζγινε υποδοχζασ μετά το 1914 μεγάλου αρικμοφ προςφφγων. Για ζνα διάςτθμα, μετά το 1917, ζγινε τόποσ εγκατάςταςθσ πυροπακϊν τθσ μεγάλθσ πυρκαγιάσ τθσ Κεςςαλονίκθσ και μετά το 1940 και ειδικά για τθ δεκαετία 1971-1981 πλθκυςμϊν τθσ εςωτερικισ μετανάςτευςθσ, που ςυνζρεαν ςτθν πόλθ για τθν εφρεςθ καλφτερθσ τφχθσ. Πλοσ αυτόσ ο πλθκυςμόσ, κακϊσ ανικε ςτα αςκενζςτερα οικονομικά ςτρϊματα, ζπρεπε να επιλφςει το πρόβλθμα τθσ ςτζγαςισ του με τον οικονομικότερο δυνατό τρόπο. Οι παρόχκιεσ ηϊνεσ του Δενδροποτάμου και των παραχειμάρρων του (ςθμειϊνεται ότι ςιμερα το πεδινό τμιμα 51
Ση δεκαετύα του 2000, μύα δεκαετύα περύπου μετϊ τη μαζικό ϋλευςη παλιννοςτοϑντων ομογενών απϐ την πρώην ΕΔ, τςιγγϊνων κ.ϊ., η Ελληνικό Πολιτεύα προωθεύ καθοριςτικοϑσ νϐμουσ και υπουργικϋσ αποφϊςεισ εκτϐσ τησ οικιςτικόσ νομοθεςύασ, που επιχειροϑν τη ςτεγαςτικό αποκατϊςταςη των “ειδικών κοινωνικών ομϊδων” αυτών, ϐπωσ ονομϊςτηκαν. Δημιουργόθηκαν οικιςμού, οι οπούοι εύτε πολεοδομόθηκαν ςτισ εκτϐσ ςχεδύου περιοχϋσ περιφερειακών δόμων ςτη Θεςςαλονύκη με ϋγκριςη τοπικοϑ ρυμοτομικοϑ και με εφαρμογό των διατϊξεων του Ν.2508/97, εύτε ϋγιναν αυθαύρετα απϐ τουσ ομογενεύσ (Κοϑρτη). Σο ϋτοσ 2000 θεςπύςτηκε ο Ν. 2790/00 με τύτλο “Αποκατϊςταςη παλιννοςτοϑντων ομογενών απϐ την τϋωσ οβιετικό Ϊνωςη και ϊλλεσ διατϊξεισ”, με βϊςη τον οπούο παραχωροϑνταν οικϐπεδα ό χορηγοϑνταν δϊνεια και επιδοτόςεισ ςε τϋςςερισ πιθανϋσ ζώνεσ ςτην ευρεύα περιοχό τησ Θεςςαλονύκησ ςε παλιννοςτοϑντεσ – ο ϐροσ ςτο ςημεύο αυτϐ χρηςιμοποιεύται καταχρηςτικϊ, καθώσ οι ϊνθρωποι αυτού δεν ϋχουν φϑγει ποτϋ απϐ την Ελλϊδα, αλλϊ γεννόθηκαν ςτα μϋρη καταγωγόσ τουσ (Κατςαβουνύδου 2007, Φριςτοδοϑλου 2008).
69 | ε λ ί δ α
τθσ λεκάνθσ απορροισ του είναι πια πλιρωσ αςτικοποιθμζνο) καταλιφκθκαν, ενϊ ξεκίνθςε και ο μθχανιςμόσ των «αυτογενϊν» οικιςμϊν ςε περιοχζσ που βρίςκονταν ςτα όρια τθσ πόλθσ αλλά και ςε εγγφτθτα με τα εργοςτάςια και τισ βιοτεχνίεσ τθσ βιομθχανικισ ηϊνθσ. Ζτςι, ςε περιοχζσ όπωσ θ Ομόνοια ςτθ Σταυροφπολθ, τα Μετζωρα ςτο Διμο Ρολίχνθσ, θ Συνοικία Ε του Διμου Ελευκερίου Κορδελιοφ και άλλεσ αντίςτοιχεσ περιοχζσ των βορειοδυτικϊν Διμων, άρχιςαν να κτίηονται με προςωπικι κυρίωσ εργαςία οι πρϊτεσ καταςκευζσ ςε καταπατθμζνεσ δθμόςιεσ εκτάςεισ ι ςυχνότερα ςτα εκτόσ ςχεδίου τότε κατατμθμζνα αγροτεμάχια τα οποία αγοράηονταν με ευκολίεσ πλθρωμισ. Στα πλαίςια αυτά, παρατθρείται και θ ανάπτυξθ τθσ περιοχισ τθσ Νικόπολθσ, που ανικει ςτα διοικθτικά όρια του Διμου Σταυροφπολθσ (449 ςτρ.).
70 | Σ ε λ ί δ α
o
Νικόπολθ
Θ περιοχι οριοκετείται από τθν οδό Λαγκαδά, τον Ρεριφερειακό και τον χείμαρρο Αςθμάκθ και ςυνορεφει με τθν περιοχι τθσ Ευξεινοφπολθσ. Εντάχκθκε για πρϊτθ φορά ςτο ςχζδιο τθσ πόλθσ το 1998 με προεδρικό διάταγμα. Το Γενικό Ρολεοδομικό Σχζδιο με βάςθ το οποίο ζγινε θ ζνταξι τθσ ςτο ςχζδιο πόλθσ περιελάμβανε τρεισ διαφορετικζσ χωρικά «ηϊνεσ» : νότια τθ ηϊνθ των αυκαίρετων κτιςμάτων ςτισ καταπατθμζνεσ παραρεμάτιεσ ηϊνεσ του χειμάρρου, μια ηϊνθ επίςθσ αυκαίρετων κτιςμάτων αλλά ςε κατατμθμζνα αγροτεμάχια που εκτείνεται από ανατολικά ζωσ και κεντρικότερα τθσ περιοχισ και περιελάμβανε και αρκετζσ βιομθχανικζσ εγκαταςτάςεισ52 και δυτικά μια ηϊνθ αδόμθτων αγροτεμαχίων. Εκτόσ από τθ ηϊνθ των καταπατθτϊν του ρζματοσ, τα υπόλοιπα αυκαίρετα κτίςματα τθσ δεφτερθσ «ηϊνθσ» υφίςτανται πια νόμιμα κακϊσ, μετά τθν ζνταξθ τθσ περιοχισ ςτο ςχζδιο πόλθσ και με βάςθ τθν ιςχφ του Ν 1337/83 οι ιδιοκτιτεσ τουσ μπόρεςαν να τα νομιμοποιιςουν. Οι πρϊτεσ αυκαίρετεσ κατοικίεσ κτίςτθκαν από γθγενείσ μετανάςτεσ που ζφταναν ςτθ Κεςςαλονίκθ από χωριά τθσ Κεντρικισ Μακεδονίασ. Μάλιςτα το όνομα τθσ περιοχισ παραπζμπει ςτο χωριό Νικόπολθ του νομοφ Σερρϊν, από όπου και κατάγονταν οι περιςςότεροι πρϊτοι οικιςτζσ. Ο μεγαλφτεροσ αρικμόσ αυτϊν των κτιςμάτων είναι ςιμερα διϊροφα ι και τριϊροφα και κατοικοφνται ανά όροφο από ςυγγενείσ πρϊτου ι δεφτερου βακμοφ. Θ νομιμοποίθςι τουσ, όπωσ ιταν αναμενόμενο, δεν μπόρεςε να επιλφςει τα ςθμαντικότερα προβλιματα τθσ περιοχισ, όπωσ θ ιδιαίτερα πυκνι δόμθςθ, θ ζλλειψθ ελεφκερων κοινόχρθςτων χϊρων και οι δυςκολίεσ κίνθςθσ και πρόςβαςθσ οχθμάτων, ςτοιχεία κοινά ςε όλεσ τισ περιοχζσ που αναπτφχκθκαν με βάςθ τθν «αυκαίρετθ» κατοίκθςθ. Κετικό γεγονόσ, παρ’ όλα αυτά, αποτζλεςε θ ζνταξθ τθσ περιοχισ ςτο ςχζδιο πόλθσ πριν τθν κορφφωςθ των προβλθμάτων, τθσ αυκαίρετθσ δόμθςθσ και του δομικοφ κορεςμοφ. Το τελευταίο, προςεγγίςτθκε τελικά μετά τθ κεςμοκζτθςθ τθσ ηϊνθσ κοινωνικοφ ςυντελεςτι53 (ΗΚΣ), θ 52
Brownfields: ο ϐροσ πρωτοειςόχθει τη δεκαετύα του ΄90 και χρηςιμοποιόθηκε για να περιγρϊψει γη, τησ οπούασ η πρϐτερη χρόςη ϋχει πλϋον εγκαταλειφθεύ με επιπτώςεισ ςτη δημϐςια υγεύα και τον περιβϊλλοντα χώρο. Η ερμηνεύα του ϐρου, ανϊλογα με τη χώρα ςτην οπούα αναφϋρεται και την ιςχϑουςα νομοθεςύα, διαφοροποιεύται ςε κϊποια ςημεύα. ϑμφωνα με την Τπηρεςύα Προςταςύασ Περιβϊλλοντοσ των Η.Π.Α. (Environmental Protection Agency – E.P.A), ωσ brownfields χαρακτηρύζονται χώροι ϐπου ςτο παρελθϐν εύχε αναπτυχθεύ βιομηχανικό και εμπορικό δραςτηριϐτητα και η επϋκταςη, ανϊπτυξη ό επαναχρηςιμοπούηςό τουσ μπορεύ να περιπλϋκεται απϐ την παρουςύα ό την πιθανό παρουςύα επικύνδυνων ουςιών και ρυπαντών. Κατϊ το γερμανικϐ, αγγλικϐ και εν γϋνει ευρωπαώκϐ δύκαιο και ϐπου αυτϐσ ορύζεται, ςυνεπϊγεται οποιοδόποτε εύδοσ γησ, η πρϐτερη χρόςη τησ οπούασ ϋχει εγκαταλειφθεύ. [Μειμαρϐγλου, Δ.Α., (2008), «Ανϊπλαςη και ανϊδειξη επιβαρυμϋνων απϐ πρϐτερη χρόςη χώρων (brownfields) ςε αςτικϋσ περιοχϋσ», ΕΜΠ, ΔΠΜ, Πολεοδομύα Φωροταξύα] 53 Ο κοινωνικϐσ ςυντελεςτόσ αποτελεύ πολεοδομικϐ εργαλεύο που εμφανύζεται για πρώτη φορϊ ςτην ελληνικό νομοθεςύα το 1983, με το νϐμο «Επϋκταςη των πολεοδομικών ςχεδύων,
71 | ε λ ί δ α
οποία όμωσ, δεν περιλάμβανε τθν περιοχι των αυκαίρετων κτιςμάτων. Στθν περιοχι τθσ Νικόπολθσ ο ςυντελεςτισ δόμθςθσ ορίηεται ςε 0,8 ενϊ ο κοινωνικόσ ςυντελεςτισ ορίηεται ςε 1,2 πλζον του ςτακεροφ, δθλαδι ςε περίπτωςθ χριςθσ του κοινωνικοφ ςυντελεςτι τα οικόπεδα δομοφνται με ςυντελεςτι 2,0. Εκτόσ από ελάχιςτα οικόπεδα με πολφ μικρό εμβαδόν, τα υπόλοιπα που εντάχκθκαν ςτθ ΗΚΣ, ζχουν οικοδομθκεί μζςω εργολάβων οικοδομϊν με το γνωςτό ςφςτθμα τθσ αντιπαροχισ. Δζκα χρόνια μετά τθν ζνταξθ τθσ περιοχισ ςτθ ΗΚΣ, άρχιςαν να εκδίδονται οι πρϊτεσ οικοδομικζσ άδειεσ. Θ περιοχι αυτι δεν παρουςίαηε αυξθμζνθ ηιτθςθ ακόμα και για τα μεςαία ςτρϊματα του γθγενοφσ πλθκυςμοφ. Θ «ςυγκυρία» τθσ φπαρξθσ μεγάλου αρικμοφ παλιννοςτοφντων μεταναςτϊν από τισ χϊρεσ τθσ πρϊθν ΕΣΣΔ, οι οποίοι από το 2000 και μετά αναηθτοφςαν μόνιμθ κατοικία, ζχοντασ ιδθ εξαςφαλίςει τα χαμθλότοκα ςτεγαςτικά δάνεια που τουσ παρείχε το κράτοσ. Μάλιςτα κεωροφμε ότι ςτθν περίπτωςθ τθσ Νικόπολθσ, θ «ςυγκυρία» αυτι υπιρξε κινθτιριοσ δφναμθ και καταλυτικόσ παράγων ςυνζχιςθσ του φρενιρουσ ρυκμοφ ανοικοδόμθςθσ τθσ. Θ ςυγκζντρωςθ παλιννοςτοφντων ςτθν περιοχι υπολογίηεται ότι αποτελεί το 70% του ςυνόλου των κατοίκων, ςτοιχείο που γίνεται αντιλθπτό μζςω επιτόπιασ παρατιρθςθσ. Στο τυπικό διαμζριςμα των νεόδμθτων αυτϊν πολυκατοικιϊν, με το εμβαδόν τουσ να κυμαίνεται ςε 70-80τ.μ. μεικτά, χωροκετοφνται δφο μικρά υπνοδωμάτια, χϊροσ κουηίνασ και τουλάχιςτον ζνασ θμιυπαίκριοσ χϊροσ, ο οποίοσ κα μποροφςε να ενοποιθκεί με τουσ υπόλοιπουσ και να αποτελζςει ζνα επιπλζον δωμάτιο. Το κόςτοσ τθσ κατοικίασ προςζγγιηε τα 70.000-80.000 ευρϊ, ποςό προςιτό, κακϊσ 60.000 ευρϊ παραχωροφνταν μζςω ςτεγαςτικοφ δανείου από το κράτοσ. Τθν περίοδο 2005-2006 (ςφμφωνα με ζρευνα) οικιςτικό ανϊπτυξη και ςχετικϋσ ρυθμύςεισ», που ύςχυςε «μεταβατικϊ» για μύα δεκαετύα. όμερα, η εφαρμογό του κοινωνικοϑ ςυντελεςτό βαςύζεται ςτο ΠΔ «Κώδικασ βαςικόσ πολεοδομικόσ νομοθεςύασ». Πρϐκειται για την παραχώρηςη δικαιώματοσ μεγαλϑτερου ςυντελεςτό δϐμηςησ ςε οικϐπεδα που βρύςκονται ςε επεκτϊςεισ ςχεδύων πϐλεων. Απϐ αυτϐ το δικαύωμα, ο οικεύοσ ΟΣΑ αποκτϊ ωφϋλεια που μπορεύ να κυμαύνεται απϐ 60 ϋωσ και 80%. Σο υπϐλοιπο ποςοςτϐ τησ διαφορϊσ του ςυντελεςτό δϐμηςησ το ωφελεύται ο ιδιοκτότησ του οικοπϋδου. Κατϊ αυτϐν το τρϐπο και για τισ περιοχϋσ που ιςχϑει ο κοινωνικϐσ ςυντελεςτόσ, μποροϑν οι οικεύοι Δόμοι να αποκτόςουν ποςοςτϐ δομόςιμων μϋτρων ό και οικϐπεδα προκειμϋνου να τα χρηςιμοποιόςουν για κοινωφελεύσ ςκοποϑσ. (…)Ο κοινωνικϐσ ςυντελεςτόσ πϋρα απϐ ϋνα χρόςιμο πολεοδομικϐ εργαλεύο που θα μποροϑςε να ωφελόςει τα μϋγιςτα τουσ δόμουσ ώςτε να εξυπηρετόςουν κοινωφελεύσ ςκοποϑσ, απϋβη και ιδιαύτερα κερδοφϐροσ τϐςο για τουσ ιδιοκτότεσ των οικοπϋδων που μποροϑςαν μϋςω τησ αντιπαροχόσ να πολλαπλαςιϊςουν την αξύα των οικοπϋδων τουσ, ϐςο και για τουσ εργολϊβουσ οικοδομών για τουσ οπούουσ υπόρχε προφανόσ ωφϋλεια οικοδομόςιμων μϋτρων, δηλαδό καθαροϑ κϋρδουσ(…)Εδώ θα πρϋπει να ςημειωθεύ ϐτι Ζώνεσ Κ ϋχουν θεςμοθετηθεύ και ςε ϊλλεσ περιοχϋσ τησ Θεςςαλονύκησ, ϐπωσ η Νϋα Πολιτεύα Ευϐςμου και ο Αγ. Ιωϊννησ ςτην Καλαμαριϊ. Οι περιοχϋσ ϐμωσ αυτϋσ διϋθεταν διαφορετικϊ πολεοδομικϊ χαρακτηριςτικϊ ϐπωσ η καλϑτερη ςϑνδεςη με το υπϐλοιπο αςτικοποιημϋνο τμόμα τησ πϐλησ, η ϑπαρξη καλϑτερων τεχνικών υποδομών ό λιγϐτερου επιβαρημϋνου περιβϊλλοντοσ κ.α. Κατ’ αυτϐ τον τρϐπο προςϋλκυςαν τα μεςαύα και ανώτερα ειςοδόματα του γηγενοϑσ πληθυςμοϑ με αποτϋλεςμα οι τιμϋσ των διαμεριςμϊτων να εύναι υψηλϐτερεσ και ϊρα αποθαρρυντικϋσ για τουσ μετανϊςτεσ. [Κοϑρτη Π., Κατςαβουνύδου Γ., (Ιοϑνιοσ 2006), «Νικϐπολη, Ευξεινοϑπολη και ϊλλεσ Νϋεσ Πολιτεύεσ. ενϊρια κατούκηςησ μεταναςτών ςτα δυτικϊ ϐρια τησ πϐλησ», Κεφϊλαιο V του Αρχιτεκτονικού και πολεοδομικού μεταςχηματιςμού ςτη Θεςςαλονύκη λϐγω του φαινϐμενου τησ μετανϊςτευςησ]
72 | Σ ε λ ί δ α
ςταματά θ διαδικαςία ζκδοςθσ αυτϊν των δανείων, ενϊ παράλλθλα πολλοί, εγκατεςτθμζνοι ςτθν περιοχι, παλλινοςτοφντεσ μεταναςτεφουν προσ άλλεσ χϊρεσ λόγω αδυναμίασ εφρεςθσ εργαςίασ. Ακόμθ και τα χαμθλά ειςοδθματικά ςτρϊματα γθγενϊν, παρά τθν υπερπροςφορά, δεν επζλεγαν τθν κατοίκθςθ ςτθν περιοχι τθσ Νικόπολθσ, κυρίωσ λόγω ζντονθσ ςυγκζντρωςθσ μεταναςτϊν. Πλεσ οι παραπάνω ςυνιςτϊςεσ είχαν ωσ αποτζλεςμα πολλά από τα διαμερίςματα να παραμείνουν ανεκμετάλλευτα.
73 | ε λ ί δ α
Με τον τρόπο που καταςκευάςτθκαν οι πολυϊροφεσ οικοδομζσ, ςχεδόν ταυτόχρονα δθλαδι, μοιάηουν παραλλαγζσ τισ ίδιασ όψθσ, γεγονόσ που αποδίδεται ςτθν δραςτθριοποίθςθ ςυγκεκριμζνων εργολάβων. Θ μεταξφ τουσ ομοιότθτα κακϊσ και θ ζλλειψθ τοπόςθμων αποπροςανατολίηουν τον επιςκζπτθ. Θ περιοχι τθσ Νικόπολθσ, λόγω τθσ κζςθσ τθσ, εκτόσ του κυρίωσ αςτικοφ ιςτοφ και τθν γειτνίαςθ τθσ με τθν βιομθχανικι ηϊνθ Ωραιοκάςτρου, ςε ςυνδυαςμό με τθν ζλλειψθ αυτάρκειασ ςε επίπεδο παροχϊν και υπθρεςιϊν, κακίςταται ωσ μθ ελκυςτικι αναχαιτίηοντασ τθν περαιτζρω ανάπτυξθ τθσ. Θ ςυνολικι εικόνα του αςτικοφ χϊρου ςτθν Νικόπολθ μοιάηει αναφομοίωτθ, διαχωριςμζνθ, ςχεδόν «ξζνθ».
o
Ευξεινοφπολθ
Θ Ευξεινοφπολθ, όπωσ προαναφζρκθκε, αποτελεί ζναν «αυτογενι» οικιςμό (455 ςτρ.), που κατοικείται εξ ’ολοκλιρου από ομογενείσ παλιννοςτοφντεσ από χϊρεσ τθσ πρϊθν ΕΣΣΔ(1993-97), ςτουσ οποίουσ οφείλει τθν ςυςτθματικι ανοικοδόμθςι τθσ. Θ αυκαίρετθ κατοίκθςθ ζχει δθμιουργιςει ζναν πυκνοδομθμζνο πυρινα ςτθ κζςθ παλαιότερων βιομθχανικϊν εγκαταςτάςεων. Συνορεφει με τθ προαναφερκείςα Νικόπολθ και τουσ Ανκόκθπουσ Ρολίχνθσ. Θ περιοχι οριοκετείται και αυτι από τον χείμαρρο Αςθμάκθ κακϊσ και από τθν παλαιά οδό Κεςςαλονίκθσ-Ωραιοκάςτρου. Αρχικά αποτελοφνταν από αγροτεμάχια που προζκυψαν από διανομι του Υπουργείου Γεωργίασ (1930-31), ορκογωνικοφ ςχιματοσ, με διαςτάςεισ περί τα 150μ. x 70μ., που αρικμοφνται από το 1 ζωσ το 41. Μετά το 1980, ςυντελείται μια επιμζρουσ κατάτμθςι τουσ ςε μικρότερεσ ιδιοκτθςίεσ. Οι νζοι κάτοικοι τθσ περιοχισ, οι οποίοι διατθροφν τα υφιςτάμενα όρια των αγροτεμαχίων, κτίηουν ακολουκϊντασ τθν οργάνωςθ κανονικοφ οικοδομικοφ τετραγϊνου. Τα περιςςότερα κτίςματα ζχουν τθ λογικι του «ςυνεχοφσ» ςυςτιματοσ και ςυνικωσ διατθροφν υποχϊρθςθ από το όριο τθσ πρόςοψθσ, με ςκοπό τθ διαμόρφωςθ προκιπιου. Θ ρυμοτομία αυτι δεν ζχει χαρτογραφθκεί. Οι κατοικίεσ είναι προςαρμοςμζνεσ ςτθ δομι και τον αρικμό των μελϊν τθσ οικογζνειασ κακϊσ και ςτθν οικονομικι τουσ κατάςταςθ, γι’ αυτό και παρουςιάηουν ογκοπλαςτικι ποικιλία. Είναι καταςκευαςμζνεσ με ςφγχρονα υλικά, επί το πλείςτον τριϊροφεσ με θμιυπόγειουσ χϊρουσ, ενϊ ςυχνά ςυναντϊνται
74 | Σ ε λ ί δ α
υπερυψωμζνοι όροφοι-ςοφίτεσ. Θ ςυνολικι εικόνα των κτιςμάτων δείχνει το ανολοκλιρωτο, το οποίο ςυμπυκνϊνει αποςπαςματικζσ επεμβάςεισ, κραφςματα προςωρινϊν αναγκϊν, ενϊ ςε αυτιν προςτίκεται θ εγκατάλειψθ των περιςςοτζρων βιομθχανικϊν κελυφϊν και θ παραμζλθςθ των δθμόςιων χϊρων. Εξαίρεςθ ςτα παραπάνω, αποτελεί το νοτιότερο τμιμα του οικιςμοφ, ςτα ςφνορα με τθ Νικόπολθ, όπου υπάρχουν, ςε υποτυπϊδθ ζςτω μορφι, κάποιεσ κεντρικζσ λειτουργίεσ του οικιςμοφ (παιδικι χαρά, πολιτιςτικό κζντρο τθσ κοινότθτασ Ευκαρπίασ, εκκλθςία Αγ. Σεραφείμ του Σαρϊφ, όπου θ λειτουργία τελείται ςτθ ρωςικι γλϊςςα).
o
Οικιςμόσ Γαλινθσ Ωραιοκάςτρου
Χαρακτθριςτικό τοπόςθμο τθσ περιοχισ αποτελεί θ ξφλινθ εκκλθςία, κτιςμζνθ με ιδιωτικι πρωτοβουλία εφπορου ομογενοφσ, με επιρροζσ από τθν τεχνοτροπία τθσ ορκόδοξθσ ρωςικισ παράδοςθσ ανοικοδόμθςθσ ναϊν, ςφμφωνα με τον οποίο αποτελεί αντίγραφο τθσ εκκλθςίασ του Αγίου Γεωργίου ςτο Νοβοροςίςκ τθσ ωςίασ, που αποτελεί γενζτειρά του. Θ λειτουργία τελείται και ςε αυτι τθν περίπτωςθ ςτα ρϊςικα ενϊ ςτον υπόγειο χϊρο τθσ λειτουργεί γυμναςτιριο ελλθνορωμαϊκισ πάλθσ. Ο αυκαίρετοσ αυτόσ οικιςμόσ, βρίςκεται ςε καλφτερθ μοίρα από τθν Ευξεινοφπολθ, κακϊσ προςφζρει καλφτερεσ ςυνκικεσ διαβίωςθσ. Το γεγονόσ αυτό οφείλεται ςτθν ευνοϊκότερθ γεωγραφικι του κζςθ (επικλινζσ ζδαφοσ καλφτεροσ φωτιςμόσ, αεριςμόσ), ςε μεγαλφτερθ απόςταςθ από τθ βιομθχανικι περιοχι. Ο οικιςμόσ δίνει τθν εντφπωςθ ςποραδικότθτασ εξαιτίασ τθσ αραιισ του δόμθςθσ, με μικρι κάλυψθ των οικοπζδων και ςυνεπϊσ με περιςςότερουσ ιδιωτικοφσ υπαίκριουσ χϊρουσ. Επιπλζον, οι υψθλζσ αξίεσ τθσ γθσ δεν αποτελοφν παράγοντα προςζλκυςθσ και ςυνεπϊσ δεν είναι πικανι μια μελλοντικι πφκνωςθ του υπάρχοντοσ ιςτοφ.
75 | ε λ ί δ α
o
Λαχανόκθποι Μενεμζνθσ (οικιςτικό ςυγκρότθμα «Πολιτεία»)
Ζνασ νζοσ μθχανιςμόσ παραγωγισ μαηικισ κατοίκθςθσ, εντοπίηεται ςτα δυτικά όρια του αςτικοφ ιςτοφ, ςτθν περιοχι Λαχανόκθποι που ανικει ςτα διοικθτικά όρια του Διμου Μενεμζνθσ. Οριοκετείται βόρεια από τισ ςιδθροδρομικζσ γραμμζσ και νότια από τθν οδό Μοναςτθρίου, ενϊ οι γειτονικζσ χριςεισ περιλαμβάνουν κυρίωσ μεγάλθσ κλίμακασ υποδομζσ, χϊρουσ αναψυχισ, υπερτοπικό εμπόριο, μεταφορζσ, βιοτεχνίεσ και ξενοδοχεία. Με αφετθρία το 2000, θ καταςκευαςτικι εταιρεία που αναλαμβάνει τθν ανοικοδόμθςθ μίασ μεγάλθσ ζκταςθσ, πραγματοποιεί ζρευνα ςτθν περιοχι με βάςθ τισ λειτουργικζσ τθσ ανάγκεσ και το βιοτικό επίπεδο. Τα δεδομζνα ιταν τα ακόλουκα: παρά τισ ζντονεσ μεταλλαγζσ ςτθν περιοχι, θ κοινωνικοοικονομικι ςφνκεςθ του πλθκυςμοφ παραμζνει θ ίδια, δθλαδι το μεγαλφτερο μζροσ του πλθκυςμοφ είναι χαμθλοφ οικονομικοφ ειςοδιματοσ, και παράλλθλα το μεγαλφτερο ποςοςτό των κατοικιϊν είναι εμπορικισ φτθνισ καταςκευισ. Θ εταιρεία αποφαςίηει ότι θ καταςκευι με βάςθ τα παραπάνω κα πρζπει να είναι μζτρια ςε κόςτοσ για να εναρμονίηεται ςτο φφοσ των κτιςμάτων τθσ υπόλοιπθσ περιοχισ54, αλλά και το βιωτικό-οικονομικό επίπεδο των κατοίκων. Συμπεραςματικά, λοιπόν, θ εταιρεία διερευνά ποια είναι θ πιο επενδυτικά προςοδοφόρα κίνθςθ και αφοφ απορρίπτει άλλεσ εναλλακτικζσ κατευκφνεται ςτθ λφςθ τθσ ςτεγαςτικισ αποκατάςταςθσ των παλιννοςτοφντων. Το απαραίτθτο επενδυτικό ενδιαφζρον για επαγγελματικοφσ χϊρουσ δεν ζχει εκδθλωκεί, οι οποίοι ζχουν μεγαλφτερθ αξία γθσ, οπότε οδθγείται ςτθν πιο ςίγουρθ (λόγω ηιτθςθσ), αλλά όχι τόςο ελκυςτικισ (λόγω χαμθλοφ κόςτουσ) λφςθ τθσ κατοικίασ. Στο ςθμείο αυτό παρατθρεί κανείσ αυτό που ο Harvey ονομάηει μεταςχθματιςμό των λειτουργικϊν ηωνϊν τθσ πόλθσ ςε ηϊνεσ που ορίηονται με κριτιριο τθν ικανότθτα τθσ αγοράσ. Ο χϊροσ διαφοροποιείται ανάλογα με τα χαρακτθριςτικά των κατοίκων τθσ περιοχισ και των ειςοδθματικϊν τουσ επιπζδων.
54
Ο δόμοσ το 2005, ενώ ϋχει ξεκινόςει η καταςκευό, προςπαθεύ να ενεργοποιόςει το διϊταγμα του ΄83 για την περιοχό ανϊπλαςησ, τουσ χαμηλοϑσ ϐρουσ δϐμηςησ και την ειςφορϊ ςε γη απϐ μϋρουσ των ιδιοκτητών. Παρϐλα αυτϊ, η εταιρεύα καταφϋρνει να μην ακολουθόςει τουσ ςχετικοϑσ ϐρουσ δϐμηςησ και χτύζει με βϊςη το ςχϋδιο πϐλησ του ΄66, ϐπωσ και ϐλοι οι υπϐλοιποι μικρού εργολϊβοι που δραςτηριοποιοϑνται ςτην περιοχό.
76 | Σ ε λ ί δ α
Ζχοντασ καταςταλάξει ςτθ χριςθ, καλεί πζντε αρχιτεκτονικά γραφεία ςε κλειςτό αρχιτεκτονικό διαγωνιςμό. Ππωσ περιγράφεται ςτθν επικρατοφςα πρόταςθ, περιλαμβάνεται ζνα πολυϊροφο ςυγκρότθμα (30.000τ.μ.) περιμετρικά του οικοπζδου με δφο πιο χαμθλοφσ πφργουσ ςτο εςωτερικό του. Οι κατοικίεσ εκτείνονται και ςτουσ επτά ορόφουσ, ενϊ ςτο ιςόγειο χωροκετοφνται επαγγελματικοί χϊροι και καταςτιματα. Οι ακάλυπτοι διαμορφϊνονται και αποκτοφν χαρακτθριςτικά διαμορφωμζνου χϊρου, μζςα από ςθμεία κίνθςθσ και ςτάςθσ, ςυνδζςεων με τισ εξωτερικζσ οδοφσ και φυτεφςεισ. Τα μζτωπα είναι ςχεδόν ενιαία και γίνονται διακριτά με χρωματικά μορφολογικά χαρακτθριςτικά. Εν ςυνεχεία, προτάκθκε και ανοικοδομικθκε ζνα δεφτερο οχταϊροφο ςυγκρότθμα (25.000τ.μ.) αντίςτοιχθσ κλίμακασ, ςτο οποίο ο κοινόχρθςτοσ χϊροσ εμφανίηεται λιγότερο οργανωμζνοσ αφοφ, αφενόσ οι πολυκατοικίεσ παρατάςςονται παράλλθλα μζςα ςτο οικοδομικό τετράγωνο και αφετζρου θ διαμόρφωςι τουσ περιλαμβάνει μόνο πλακοςτρϊςεισ και υποδομι απορροισ ομβρίων. Κατά τθ διάρκεια τθσ ανζγερςθσ των ςυγκροτθμάτων, ςτα ολοκλθρωμζνα τμιματά τουσ κατοικοφςαν ιδθ, ςε ποςοςτό 70%, παλιννοςτοφντεσ από τθν πρϊθν ΕΣΣΔ, κυρίωσ από τθν Γεωργία55. Σε αντιςτοιχία με τθν Νικόπολθ θ φπαρξθ μεγάλου αρικμοφ μεταναςτϊν, με τισ προαναφερκείςεσ ευνοϊκζσ ςυνκικεσ δανειςμοφ από το κράτοσ με ςκοπό τθν ςτζγαςθ, αποτζλεςε εφφορο ζδαφοσ για τθν δραςτθριοποίθςθ καταςκευαςτικϊν επιχειριςεων (τυποποιθμζνεσ κατοικίεσ) ςε περιοχζσ όπου θ ηιτθςθ από γθγενισ είναι εξαιρετικά περιοριςμζνθ.
55
το ςυγκεκριμϋνο παρϊδειγμα, εύναι κανεύσ αντιμϋτωποσ με μύα περύπτωςη κατϊ την οπούα μετανϊςτεσ ενδεχομϋνωσ απαςχολοϑνται ςαν εργατικϐ δυναμικϐ που καταςκευϊζει τα ςπύτια του για χϊρη τησ εταιρεύασ και ςτη ςυνϋχεια αγορϊζει το ϋργο τουσ– χωρύσ να υπϊρχει ο ιςχυριςμϐσ ϐτι τα φυςικϊ πρϐςωπα εύναι τα ύδια – οπϐτε υπϊρχει διπλϐ κϋρδοσ, αφενϐσ απϐ την υπεραξύα τησ δουλειϊσ τουσ και αφετϋρου απϐ την πρϊξη τησ αγορϊσ, που καρπώνεται η εταιρεύα. [Πατατοϑκα, Ε., (2012),«Απϐ την αντιπαροχό ςτο real estate ςτουσ λαχανϐκηπουσ Μενεμϋνησ», ΑΚΕΑ]
77 | ε λ ί δ α
Πςον αφορά τα διαμερίςματα ςτο πρϊτο ςυγκρότθμα, απαντϊνται τρείσ «τφποι» : 55τ.μ. με ζνα υπνοδωμάτιο, 85τ.μ. με δφο υπνοδωμάτια και 95τ.μ. με τρία υπνοδωμάτια, ενϊ ςτο δεφτερο, παρ’ όλο που τα μεγζκθ παραμζνουν ίδια, οι κατόψεισ παρουςιάηουν μεγαλφτερθ ποικιλομορφία. Οι μεγάλοι θμιυπαίκριοι χϊροι που είναι ιδθ διαμορφωμζνοι ωσ εςωτερικοί χϊροι και αποτελοφν ςχεδόν ζνα επιπλζον δωμάτιο για κάκε διαμζριςμα είναι ζνα ακόμθ χαρακτθριςτικό αυτοφ του ςυγκροτιματοσ.
Οι μεγάλεσ καταςκευαςτικζσ εταιρείεσ που ανεγείρουν τα ςυγκροτιματα των οικοδομϊν εκτόσ από τθν καταςκευι των χϊρων κατοικίασ διαμορφϊνουν πλιρωσ και το ςφνολο των κοινοχριςτων χϊρων του οικοδομικοφ τετραγϊνου αφοφ αυτοί αντιςτοιχοφν ςε μια ενιαία ιδιοκτθςία. Στθ μία περίπτωςθ αυτό γίνεται με τθν διαμόρφωςθ ενόσ εςωτερικοφ αικρίου με πράςινο και πεηοδρόμουσ, το οποίο υπολείπεται ωσ κοινόχρθςτοσ χϊροσ από τθν περιμετρικι χωροκζτθςθ των πολυκατοικιϊν. Στθ δεφτερθ περίπτωςθ ο κοινόχρθςτοσ χϊροσ εμφανίηεται λιγότερο οργανωμζνοσ αφοφ αφενόσ οι πολυκατοικίεσ παρατάςςονται παράλλθλα μζςα ςτο οικοδομικό τετράγωνο και αφετζρου θ διαμόρφωςι τουσ περιλαμβάνει μόνο πλακοςτρϊςεισ και υποδομι απορροισ ομβρίων. Στα δφο ςυγκροτιματα τα ιςόγεια διαμορφϊνονται με κυρίωσ με pilotis και κάποιουσ χϊρουσ καταςτθμάτων. Θ υπερπροςφορά κατοικιϊν αποτυπϊνεται (ενϊ είχαν ςχεδιαςτεί να καταςκευαςτοφν 370 διαμερίςματα ςε διάςτθμα πζντε χρόνων, από 50 τ.μ. ζωσ 110τ.μ. τελικά ανεγείρονται 436 διαμερίςματα μεγζκουσ 55 ζωσ 90 τ.μ.), με το 70% των διαμεριςμάτων να ζχει πωλθκεί ςε μία περιοχι όπου οι αξίεσ γθσ είναι χαμθλότερεσ από τισ αντίςτοιχεσ τθσ ανατολικισ και
78 | Σ ε λ ί δ α
κεντρικισ Κεςςαλονίκθσ. Εφόςον ζνα 30% των κατοικιϊν παραμζνει αποφλθτο, αντιλαμβάνεται κανείσ ότι θ κίνθςθ μοιάηει να μθν είναι ιδιαίτερα προςοδοφόρα ωσ προσ τθν αρχικι επζνδυςθ, και οι ςυνκικεσ ενςωμάτωςθσ ςτα δεδομζνα τθσ περιοχισ και ςτον τομζα τθσ κατοικίασ ιταν μάλλον δφςκολεσ (ανάγκθ μικρότερων διαμεριςμάτων, μθ οικοδόμθςθ όλου του οικοπζδου).
79 | ε λ ί δ α
ΧΑΡΣΗ ΧΡΗΕΩΝ _ ΠΘ
80 | Σ ε λ ί δ α
81 | ε λ ί δ α
84 | Σ ε λ ί δ α
86 | Σ ε λ ί δ α
88 | Σ ε λ ί δ α
ΕΝΟΣΗΣΑ Γ.1 ΔΙΑΔΙΚΑΙΕ ΕΡΕΤΝΑ ΠΕΔΙΟΤ Γ.1.α ΑΡΦΗ ΣΗ ΠΟΡΕΙΑ ΕΡΕΤΝΑ
ΕΡΕΤΝΑ_ΠΙΛΟΣΙΚΕ
ΤΝΕΝΣΕΤΞΕΙ_ΑΛΛΑΓΗ
Κφριο μζλθμα για τθ ςωςτι και ςαφι ςταχυολόγθςθ των δεδομζνων αποτζλεςε θ δθμιουργία ενόσ δομθμζνου ερωτθματολογίου με ζνα πιο αυςτθρό πλαίςιο ερωτιςεων ϊςτε να κακοριςτεί θ τελικι πορεία και δομι τθσ ζρευνασ πεδίου. Με αυτό λοιπόν το ερωτθματολόγιο τζκθκαν ηθτιματα τα οποία αφοροφν τόςο τον ίδιο τον δθμόςιο χϊρο όςο και ειδικότερα δθμογραφικά ςτοιχεία για τθν διεξοδικότερθ μελζτθ τθσ μεταναςτευτικισ πορείασ, τθσ οικογενειακισ κατάςταςθσ, τθσ απαςχόλθςθσ και τθσ ανερχόμενθσ ανεργίασ, κακϊσ και τθν τωρινι κοινωνικι υπόςταςθ του ερευνθτικοφ υποκειμζνου ςτθν πόλθ. Οι πρϊτεσ μασ πιλοτικζσ ςυνεντεφξεισ ζγιναν ςε άτομα από ευρφτερο δίκτυο γνωςτϊν. Οι ςυνεντεφξεισ ζγιναν ςε οικείο περιβάλλον. Κζτοντασ τθν ερϊτθςθ ςχετικά με το αν ςυμφωνοφν να ςυμμετάςχουν και να λειτουργιςουν επικουρικά ςτθν ζρευνα μασ, δζχτθκαν με προκυμία. Οι ςυναντιςεισ ιταν μικρισ ςχετικά διάρκειασ, ενϊ γινόταν ςε ζνα πιο φιλικό κλίμα, κακϊσ παρϊν ςτθ ςυνζντευξθ ιταν και ο διαμεςολαβθτισ μασ, κοινόσ γνωςτόσ. Η πρώτη ςυνϋντευξη…
Ο πρϊτοσ ςυνομιλθτισ μασ ιταν ζνασ αλβανικισ καταγωγισ άνδρασ, γφρω ςτα 40, ο Α.. Ρρόκειται για ζναν άνκρωπο, παντρεμζνο με μία γυναίκα αλβανικισ επίςθσ καταγωγισ, με δφο παιδιά. Ο λόγοσ μετανάςτευςισ του ιταν οικονομικόσ. «Ρζρα δϊκε για λεφτά». Ο επικυμθτόσ προοριςμόσ του ιταν εξ αρχισ θ Ελλάδα, ςτθν οποία ζφταςε πριν από 21 χρόνια, ζχοντασ ωσ εφόδια όχι μόνο το βαςικό επίπεδο κατάρτιςθσ, αλλά ζχοντασ φοιτιςει και ωσ θλεκτρονικόσ για ζνα χρόνο57. Θ μεταναςτευτικι του πορεία, περιλαμβάνει ςτάςεισ, παρακινοφμενοσ από το εργαςιακό κάκε φορά κίνθτρο, ςε διάφορεσ πόλεισ, καταλιγοντασ το 2000 ςτθ Κεςςαλονίκθ, μόνιμοσ κάτοικοσ πια του Διμου Συκεϊν – Νεάπολθσ. Ρεριγραφικά, θ πρϊτθ απόπειρα ειςόδου ςτθν Ελλάδα ζγινε το 1992 και ςυνεχίςτθκε παλινδρομικά μζςα ςτθν πάροδο των χρόνων, 20 φορζσ περίπου. «Με τα πόδια ερχόμουν και ζφευγα κρυφά όποτε ικελα, απζφευγα τα τελωνεία». Στισ πρϊτεσ του ςτάςεισ, ςυγκαταλζγονται χωριά τθσ Ζδεςςασ, τθσ Νάουςασ και τθσ Λάριςασ, όπου υπιρχε κάκε φορά πρόςφορο ζδαφοσ για εργαςία ςτον αγροτικό τομζα. «Ριο καλά ςτο χωριό» μασ είπε, δικαιολογϊντασ αυτι του τθ φράςθ λζγοντασ πωσ «εκεί χανόταν θ ταμπζλα Αλβανόσ» 58. Ρρόςκεςε «ελλθνικά ίδρωνα να πω δφο κουβζντεσ». Ραρ’ όλα αυτά ςτθ Νάουςα που βριςκόταν τθν περίοδο 1995-96, μασ ανζφερε ζνα περιςτατικό δολοφονίασ ενόσ βοςκοφ τθσ περιοχισ, κατά το οποίο θ αςτυνομία ζδειξε «απρόκλθτθ νομιμοποίθςθ 57
την Αλβανύα η βαςικό εκπαύδευςη περιλαμβϊνει οχτώ χρϐνια ςτο δημοτικϐ και τϋςςερα χρϐνια ςτο γυμνϊςιο. 58 Απϐ το 1980 η ϑπαιθροσ αποτελοϑςε «προνομιακϐ» χώρο «απϐκρυψησ» ξϋνησ ϊτυπησ εργαςύασ. (Βαύου, Φατζημιχϊλησ, 1997)
89 | ε λ ί δ α
του ρατςιςμοφ» (Φραγκουδάκθ, 1997). Στρεφόμενθ προσ τουσ μετανάςτεσ τθσ περιοχισ κατζφυγε ςτουσ αναίτιουσ και αιφνίδιουσ ξυλοδαρμοφσ τουσ, αναφζροντασ μασ χαρακτθριςτικά ωσ ζνα από τα κφματα αυτϊν των ενεργειϊν «μου άφθςαν ςθμάδι από παποφτςι». Μετά από αυτό το γεγονόσ, αποφάςιςε και αυτόσ να ακολουκιςει τθν τακτικι ζκδοςθσ πλαςτισ ταυτότθτασ με προςδιοριςμό ομογενισ από τθν Βόρεια Ιπειρο (Βορειοθπειρϊτθσ) «για να αποφφγω το ξφλο από τουσ αςφαλίτεσ». Συνεχίηοντασ τθν αναδρομι του, μασ επιςιμανε τθν παραμονι του ςτθν Ακινα, θ οποία του άφθςε μία αρνθτικι παρακατακικθ εμπειριϊν. Ραρ’ ότι βρικε δουλειά ωσ διανομζασ με καλζσ απολαβζσ, επιςιμανε «πιγαινα ερχόμουνα και δεν ιξερα τι κάνω», παρατθρϊντασ τον απρόςωπο και αβζβαιο χαρακτιρα τθσ ςυγκεκριμζνθσ απαςχόλθςθσ. Συμπλιρωςε αρνθτικά φορτιςμζνοσ τθν εμπειρία του ςτθν πόλθ αναφζροντασ ζνα περιςτατικό ξυλοδαρμοφ με ςτόχο τθν κλοπι, με κφμα τον ίδιο, από μετανάςτεσ εξίςου. Τελευταίοσ ςτακμόσ τθσ περιπλάνθςθσ του ιταν θ Κριτθ, όπου αςχολικθκε πρϊτθ φορά με οικοδομικζσ εργαςίεσ. Θ άδεια παραμονισ του εκδόκθκε το 1997 ςε ζνα ευρφτερο πλαίςιο νομιμοποιιςεων. Πςον αφορά τον τόπο διαμονισ του ςτθ Κεςςαλονίκθ, ζχει αλλάξει πάνω από τρείσ φορζσ κατοικία, παραμζνοντασ όμωσ ςτον ίδιο διμο. «Ράντα ςυγκατοικοφςα», είπε για τθν περίοδο πριν τον ζγγαμο βίο. Πςον αφορά τον εργαςιακό τομζα, μασ είπε για τον ίδιο «ζκανα επιπλοποιόσ πριν δφο χρόνια αλλά ακόμα να πλθρωκϊ. Δοφλευα απάνκρωπεσ ϊρεσ», προςκζτοντασ για τθν γυναίκα του ότι και εκείνθ ςυνικιηε να εργάηεται ωσ οικιακι βοθκόσ με πλιρθ απαςχόλθςθ, ενϊ τϊρα πια «τθν φωνάηουν μία με δφο φορζσ το μινα». «Συνζχεια είναι Δευτζρα», ιταν θ πρϊτθ φράςθ που μασ είπε όταν κίξαμε το κζμα του ελεφκερου χρόνου. Οι κακθμερινζσ ςυνκικεσ εργαςίασ και θ ζλλειψθ ςυγκεκριμζνου ωραρίου αποτελοφν τα βαςικά αίτια του περιοριςμζνου χρόνου. Τα ελάχιςτα διαλείμματα επιλζγει να τα περνά εν είδθ ψυχαγωγίασ με τθν παρζα του, ςτο καφενείο τθσ γειτονιάσ, πίνοντασ μπφρεσ. «Ράνε τα χρόνια που κατζβαινα ςτο κζντρο» μασ απάντθςε όταν τον ρωτιςαμε αν ςυχνάηει εκεί. Με αφορμι τισ οικονομικζσ δυςχζρειεσ που αντιμετωπίηει ενόψει τθσ κρίςθσ, ςκζφτεται τθν πικανότθτα φυγισ του από τθν Ελλάδα. Ιταν αρνθτικόσ ςτθν επιςτροφι του ςτθν Αλβανία κακϊσ και για ενδεχόμενθ μετακίνθςι του ςτθν Λταλία, όπου ηει θ αδερφι του, λόγω αντίςτοιχθσ επιςφάλειασ. Ραρ’ όλα αυτά μασ εξζφραςε τθν επικυμία του για παράνομθ μετανάςτευςθ ςτθν Αυςτραλία, δικαιολογϊντασ «αν βγάλω VISA είμαι καμζνοσ». Μιλϊντασ για διεκνι κυκλϊματα που ςυμβάλουν ςτθν παράνομθ μετανάςτευςθ, ανζφερε πωσ ίςωσ καταφφγει ςε αυτά για μία μελλοντικι του μετακίνθςθ «ίξε 15000 να ςε πάω όπου κεσ από Ακινα. Πταν φτάςεισ εκεί πάρε τθλζφωνο, να ςτείλουμε τα χριματα να ‘ρκοφν να ςε παραλάβουν από το αεροδρόμιο». Μζςα ςε αυτζσ τισ δφο φράςεισ ςυμπυκνϊνεται όλθ θ άτυπθ διαδικαςία μετανάςτευςθσ. Η δεϑτερη ςυνϋντευξη…
Ο δεφτεροσ ςυνομιλθτισ μασ ιταν και αυτόσ αλβανικισ καταγωγισ και ζχει τα ίδια χαρακτθριςτικά με τον πρϊτο, όςον αφορά τθν οικογενειακι κατάςταςθ και τθ ςφνκεςθ νοικοκυριοφ, ενϊ θ μόρφωςθ του κινείται ςτα ίδια επίπεδα. Σχετικά με τουσ ςυγγενείσ του, ζνα από τα αδζρφια του βρίςκεται ςτθν Κοηάνθ απαςχολοφμενοσ ςτθν οικοδομι, ενϊ
90 | Σ ε λ ί δ α
για τα υπόλοιπα μζλθ τθσ οικογζνειασ διλωςε «Θ μάνα μου ςτθν Αλβανία, τα αδζρφια μου μία φεφγουν μία ζρχονται». Το 1992 ιρκε για πρϊτθ φορά ςτθν Ελλάδα, μετά τθ ςτρατιωτικι του κθτεία, ςε θλικία 21 χρονϊν. «Ζλα εκεί ζχει δουλειζσ μου είπαν», ενϊ περιγράφοντασ το ταξίδι του ανζφερε «εφτά μζρεσ με τα πόδια και μόνο ηάχαρθ τρϊγαμε». Θ ςκζψθ για μικρι παραμονι ςτθ χϊρα αποτυπϊκθκε με τθ φράςθ του «ιρκα για να βγάλω λεφτά να πάρω τθλεόραςθ και να γυρίςω πίςω». Το ςυνολικό πνεφμα μετανάςτευςθσ ςτθν Αλβανία τθ ςυγκεκριμζνθ χρονικι περίοδο οδθγοφςε τουσ περιςςότερουσ ντόπιουσ ςε γειτονικζσ επιλογζσ, όπωσ Ελλάδα και Λταλία. Ο ςυγκεκριμζνοσ όμωσ επζλεξε να ζρκει ςτθν Ελλάδα λόγω του φόβου του για τθ κάλαςςα. Θ άδεια παραμονισ του βγικε το 1997, όπου ιρκε αντιμζτωποσ με τθν γραφειοκρατία «ςε ζβλεπαν και με άλλο μάτι. Τϊρα Αλβανόσ να πάρει άδεια παραμονισ..», ενϊ ςτθν περίπτωςθ τθσ γυναίκασ του διλωςε «τθν ζφερα εδϊ με VISA, πριν τελειϊςει θ VISA ζβγαλα καινοφργια. Δεν είχα ιδιαίτερο πρόβλθμα». Θ αρχικι του ςτάςθ ςτθν Ελλάδα, ιταν θ Λαμία, όπου και παρζμεινε για τρία χρόνια, ενϊ ο επόμενοσ και τελικόσ προοριςμόσ ιταν θ Κεςςαλονίκθ. Πταν αποφάςιςε να εγκαταλείψει τθν πρϊτθ, το αφεντικό του του είπε «Τι κα κάνεισ εκεί πάνω, κα ςε φάνε οι Ρόντιοι». Ο τόποσ εγκατάςταςθσ του ιταν το Ρανόραμα, όπου ςυνάμα εργαηόταν «δουλεφαμε όλθ μζρα εκεί. Εκεί μζναμε. Πλοι οι πλοφςιοι εκεί μζνανε». Σιμερα κάτοικοσ τθσ Σταυροφπολθσ δθλϊνει «και είχαμε και ζχουμε προβλιματα με τθ γειτονιά. Πλοι οι ναρκομανείσ. Ζχει πολφ κλζψιμο, ςπάνε αυτοκίνθτα. Σπάνε όλθ μζρα. Λζγαμε να αλλάξουμε γειτονιά». Στθ γειτονιά του ςυνυπάρχουν ντόπιοι και αλλοεκνείσ «πωσ ζχει και Ζλλθνεσ και Αλβανοφσ», ενϊ για το δθμόςιο χϊρο τθσ γειτονιάσ ςυμπλθρϊνει «ςτθ γειτονιά μασ δεν ζχει μείνει πάρκο για πάρκο. Αν πασ εκεί ςτθν Θλιοφπολθ βρίςκεισ». Ππωσ και ο προθγοφμενοσ ςυνομιλθτισ μασ, ςτον ελεφκερο του χρόνο προτιμά να πθγαίνει για ζνα καφζ με τουσ φίλουσ του ςτο καφενείο τθσ γειτονιάσ ενϊ ταυτόχρονα, αναφερόμενοσ ςτο κζντρο, δθλϊνει πωσ δεν το προτιμάει. Στθν οικογζνεια εργαηόμενοι είναι και οι δφο, θ γυναίκα εργαηόταν ωσ οικιακι βοθκόσ59 αλλά τϊρα θ ηιτθςθ ςε αυτό τον τομζα ζχει ςχεδόν εκλείψει λόγω κρίςθσ, ζτςι αναγκάςτθκε να βρει μερικι απαςχόλθςθ, ωσ κακαρίςτρια ςε κατάςτθμα εςτίαςθσ ςτον Εφοςμο. Ο ςυνεντευξιαηόμενοσ, από τθν πλευρά του, ανζφερε πωσ λόγω μείωςθσ τθσ οικοδομικισ δραςτθριότθτασ, το ωράριο του πζρα από το ότι ζχει μειωκεί αιςκθτά δεν είναι και ςτακερό, ενϊ όταν βρει κάποια περιςταςιακι εργαςία οι ςυνκικεσ είναι ςχεδόν απάνκρωπεσ «ςαν τα ηϊα, δουλειά, φαί, φπνοσ». «Στο ξενοδοχείο που δουλεφω (εργαςίεσ ςυντιρθςθσ) με ζχει βάλει μζςα 5 κατοςτάρικα», ενϊ για μία πρόςκαιρθ δουλειά που βρικε ανζφερε «Ρροχκζσ γυρίςαμε από Κζρκυρα, πιρα μία δουλειά εκεί για ςυντιρθςθ. Θ γυναίκα μου μοφ λζει τι πασ ςτθν Κζρκυρα, αφοφ λεφτά δε κα πάρεισ». Κάνοντασ μία αναδρομι ςχετικά με το εργαςιακό του παρελκόν, είπε «Δεν μασ ζδιναν ζνςθμα για δφο 59
Οικιακό εργαςύα / εργαςύα φροντύδασ: απϐρροια του ϐτι ντϐπιεσ γυναύκεσ αποφαςύζουν να μπουν ςτην αγορϊ εργαςύασ ςε ςυνδυαςμϐ με τισ ςχεδϐν ανεπαρκεύσ κοινωνικϋσ εξυπηρετόςεισ, δημιοϑργηςαν την ανϊγκη για οικιακϋσ βοηθοϑσ, ςυνόθωσ απϐ χώρεσ ϐπωσ η Βουλγαρύα, Αλβανύα, Υιλιππύνεσ, με χαμηλϐ μιςθϐ. (Βαύου, Ν., (2007), Διαπλεκόμενεσ καθημερινότητεσ και χωροκοινωνικϋσ μεταβολϋσ ςτην πόλη. Μετανϊςτριεσ και ντϐπιεσ ςτισ γειτονιϋσ τησ Αθόνασ, ΕΜΠ)
91 | ε λ ί δ α
χρόνια. Κανζνασ δεν είχε χαρτιά το ‘97 όταν ιρκαμε. Τθν πράςινθ κάρτα τθν πιραμε, όταν βγικανε το ϋ97. Το ϋ96 μασ πιρανε αποτυπϊματα κάτω ςτο Βαρδάρθ». Αυτι θ κίνθςθ τον βοικθςε οφτωσ ϊςτε να εργάηεται νόμιμα, ενϊ άρχιςε να του παρζχεται αςφάλιςθ. Με αφορμι τθν παραπάνω ςυηιτθςθ και κζτοντασ ωσ ηιτθμα τθν κρίςθ, μασ τόνιςε ότι δεν είναι κακόλου αιςιόδοξοσ με τθν κατάςταςθ. Συγκεκριμζνα, «αν γινόταν χρεοκοπία το 2010, καλό κα ιταν. Τϊρα πιάςαμε πάτο». Αλλαγό πορεύασ τησ ϋρευνασ πεδύου
Με βάςθ τισ παραπάνω ςυνεντεφξεισ, οδθγθκικαμε ςε μία επανεξζταςθ των μεκόδων και τθσ πορείασ διεξαγωγισ τθσ ζρευνασ. Μία από τισ βαςικζσ προβλθματικζσ, απόρροια των ςυνεντεφξεων, αφοροφςε το γεγονόσ ότι θ ανεφρεςθ επαρκοφσ ςε αρικμό δείγματοσ κα ιταν εξαιρετικά δφςκολθ. Πςον αφορά το ερωτθματολόγιο, το μζγεκοσ κακϊσ και τα επιμζρουσ ηθτιματα που ζκιγε, απαιτοφςαν μεγαλφτερο βακμό οικειότθτασ. Επίςθσ το αυξθμζνο πλικοσ ηθτθμάτων ςχετικά με τθ μετανάςτευςθ κα δθμιουργοφςε τθν ανάγκθ για περιοριςμό του εφρουσ των εκνικοτιτων του δείγματοσ ϊςτε να ιταν δυνατι θ εξαγωγι ποιοτικϊν δεδομζνων και ςυνεπϊσ ςυμπεραςμάτων. Ακόμθ και αν δεν επικεντρωνόμαςταν ςε ςυγκεκριμζνθ περιοχι και ακολουκοφςαμε τθν τακτικι snowball60, δεν κα είχαμε καρποφόρα αποτελζςματα, κακϊσ οι πρϊτεσ προςπάκειεσ επικοινωνίασ για πικανι ςυνζντευξθ μζςω του διαμεςολαβθτι ιταν αποκαρρυντικζσ, γιατί πολλά από τα άτομα που ιρκαμε ςε επικοινωνία τελικά δίςταηαν να ςυμμετάςχουν, πόςο μάλλον και να φζρουν και ςυγγενικά τουσ άτομα. Τα παραπάνω εμπόδια, μασ οδιγθςαν ςτθν απόφαςθ θ ζρευνα μασ να κατευκυνκεί ςε ζνα πιο ςυγκεκριμζνο ηιτθμα και να επικεντρωκεί ςτο δθμόςιο χϊρο. Αυτι θ επιλογι μασ, βαςίςτθκε ςτο γεγονόσ ότι ο δθμόςιοσ χϊροσ τόςο βιβλιογραφικά όςο και εμπειρικά αποτελεί χϊρο ανάπτυξθσ κακθμερινϊν διαπλεκόμενων ςχζςεων, αλλά και χϊρο ηωτικισ ςθμαςίασ για ντόπιουσ και μετανάςτεσ, διότι ςυνιςτά το κατ’ εξοχιν ςκθνικό ετεροτοπίασ, όπου, «ετερότθτεσ ςυνυπάρχουν, ςυναντιοφνται, αλλθλοορίηονται και αλλθλοδιαμορφϊνονται»61 . Λόγω των παραπάνω ζνασ τζτοιοσ χϊροσ αποτελεί βαςικό πεδίο για τθ διεξαγωγι μίασ εμπειρικισ ζρευνασ, ςτα πλαίςια του ότι μπορεί εφκολα κανείσ να αφουγκραςτεί και να παρατθριςει τισ ςυγκεντρϊςεισ, τθν τριβι που αναπτφςςεται μεταξφ των χρθςτϊν του αλλά και τον χαρακτιρα του εν γζνει. Ταυτόχρονα οι προςεγγίςεισ αλλά και οι ςυνδιαλλαγζσ μποροφν να γίνουν επί ίςοισ όροισ. Ο ερευνθτισ όπωσ και ο ςυνεντευξιαηόμενοσ, ςτθν προκειμζνθ περίπτωςθ, οικειοποιοφνται τον ίδιο χϊρο με αποτζλεςμα θ προςζγγιςθ να γίνεται με διαφορετικζσ προχποκζςεισ, (εκκινϊντασ μία ςυηιτθςθ με αναφορζσ ςτο δθμόςιο χϊρο) γεγονόσ που δθμιουργεί ζνα πιο οικείο κλίμα.
60
Snowball sampling: η τακτικό τησ χιονϐμπαλασ. Σα ϊτομα που αρχικϊ επιλϋχθηκαν για την ϋρευνα καλοϑνται να παρϋχουν ςτοιχεύα επικοινωνύασ με ϊλλα ϊτομα, γι’ αυτϐ χρηςιμοποιεύται και η ϋννοια τησ χιονϐμπαλασ που καθώσ κατεβαύνει μεγαλώνει. Ϊτςι με ςυςτϊςεισ απϐ προηγοϑμενουσ ερευνώμενουσ ο πληθυςμϐσ ςυμμετοχόσ τησ ϋρευνασ ςυνεχώσ αυξϊνεται. 61 ταυρύδησ, ., (2002), Από την πόλη οθόνη ςτην πόλη ςκηνό, Αθόνα: Ελληνικϊ Γρϊμματα
92 | Σ ε λ ί δ α
Γ.1.β.Ο ΡΟΛΟ ΣΟΤ ΔΗΜΟΙΟΤ ΦΩΡΟΤ ΣΗ ΠΟΛΗ_ΕΠΙΚΕΝΣΡΩΗ ΣΗΝ ΠΕΡΙΠΣΩΗ ΣΗ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ
ΤΓΦΡΟΝΗ
«Ωσ δθμόςιοσ χϊροσ ορίηεται ζνασ τόποσ προοριςμζνοσ να φιλοξενιςει το ςφνολο των πολιτϊν μίασ κοινωνίασ και των αποςπαςματικϊν ςτιγμϊν ανκρϊπινθσ δραςτθριότθτασ». Από τθν γζνεςθ του, ο όροσ παραχωρεί αναφαίρετο δικαίωμα πρόςβαςθσ και είναι δυνάμει οικειοποιιςιμοσ από όλα τα μζλθ τθσ κοινωνίασ. Βζβαια, τα παραπάνω τίκενται υπό διαπραγμάτευςθ όςον αφορά τόςο τισ ιςτορικζσ ςυγκυρίεσ όςο και τισ διάφορεσ μεταβολζσ των κοινωνικϊν - οικονομικϊν δυναμικϊν, ςε ςχζςθ με τθν εκάςτοτε κυριαρχία επί του δθμόςιου χϊρου. Ο δθμόςιοσ χϊροσ αποτελεί ζναν κατεξοχιν πολιτικό χϊρο. Θ ελευκερία ζκφραςθσ, θ εμφάνιςθ πολιτικϊν και χωρικϊν προταγμάτων τον κακιςτά ωσ τόπο πολιτικοκοινωνικϊν ηυμϊςεων. Διαφοροποιείται ανάμεςα ςε κλειςτοφσ και ανοιχτοφσ χϊρουσ. Στουσ ανοιχτοφσ χϊρουσ ςυγκαταλζγονται οι πλατείεσ, ο δρόμοσ, θ γειτονιά, πεδία κοινωνικισ ςυναναςτροφισ, ενϊ δθμιουργοφνται οι προχποκζςεισ για μία μορφι άτυπθσ κοινωνικισ ςυγκατοίκθςθσ. Αντικατοπτρίηει τα αποτελζςματα του ταξικοφ ανταγωνιςμοφ, ενϊ αποτελεί ςθμείο διεκδικιςεων για το δικαίωμα ςτθν πόλθ. Τελικά όμωσ ςε ποιουσ ανικει το δικαίωμα ςτθν πόλθ; Στα πλαίςια μίασ μετανεωτερικισ αςτικοποίθςθσ, με ταχείσ ρυκμοφσ εξζλιξθσ, θ πόλθ μεταλλάςςεται ςε επιχειρθματικό κζντρο, με άμεςθ ςυνεπαγωγι τθν άμορφθ ιδιωτικοποίθςθ του δθμόςιου χϊρου και με προεκτάςεισ που δεν γίνονται εφκολα αναγνϊςιμεσ. Θ απαξίωςθ του δθμόςιου χϊρου, με τθν ζννοια που ορίςτθκε, οδθγεί ςτθν μετακίνθςθ τθσ δθμόςιασ ςφαίρασ ςε ιδιωτικοφσ, πολλζσ φορζσ ελεγχόμενουσ χϊρουσ. Σε αυτοφσ τουσ ελεγχόμενουσ χϊρουσ, «κφλακεσ εντοπιςμζνων κανόνων» (Σταυρίδθσ 2010), κα μποροφςαμε να ςυμπεριλάβουμε περιοχζσ όπου ςυντελείται επιτιρθςθ του δθμόςιου βίου, είτε με τθν αφξθςθ τθσ αςτυνόμευςθσ που οδθγεί, ωσ επί των πλείςτον, ςτον αποκλειςμό κοινωνικϊν ομάδων είτε με τθν μείωςθ κοινωνικϊν παροχϊν και δθμόςιων αγακϊν, οδθγϊντασ τεσ ςτθν εγκατάλειψθ λόγω μοιρολατρίασ του κράτουσ. Θ ζννοια τθσ επιτιρθςθσ του δθμόςιου βίου που, χωρικά, εξαρτάται από τθ φφςθ του, τθ χωροταξικι και οικονομικι βαρφτθτά του μζςα ςτθν πόλθ, αποτυπϊνεται με δφο τρόπουσ. Βορά ιδιωτικϊν ςυμφερόντων, δθμόςιοι χϊροι αγοράηονται εξ ολοκλιρου ι τμθματικά από επιχειριςεισ, υποταςςόμενοι ςτα καταναλωτικά πρότυπα τθσ εποχισ, με ςκοπό τθν ανζγερςθ κτιριακοφ όγκου ι τθν περιχαράκωςθ του, διατθρϊντασ το ωσ υπαίκριο (απτοί φραγμοί). Καταπάτθςθ τμθμάτων του δθμόςιου χϊρου μζςω τθσ επζκταςθσ ιδιωτικϊν επιχειριςεων, εξυπθρετϊντασ αντίςτοιχα ςυμφζροντα, μζςω τθσ αποδόμθςθσ τθσ φφςθσ του, δθμιουργϊντασ πλαςματικά όρια (νοθτοί φραγμοί). Ωσ αποτζλεςμα, χαλιναγωγοφν πρακτικζσ ςυλλογικϊν νοθματοδοτιςεων και προάγουν κοινωνικζσ ανιςότθτεσ. Θ πόλθ και ο χϊροσ και κυρίωσ, ο δθμόςιοσ, αποτελοφν κομβικά πεδία όπου οι ςχζςεισ ταυτότθτασ-ετερότθτασ (ςχζςεισ μεταξφ ντόπιων και μεταναςτϊν) όχι μόνο παράγονται και αναπαράγονται αλλά τίκενται ςε διαπραγμάτευςθ. Μζςω των κακθμερινϊν τουσ πρακτικϊν και του βακμοφ εμφάνιςθσ και παρζμβαςθσ ςτθ δθμόςια ςφαίρα, οι
93 | ε λ ί δ α
μετανάςτεσ επανακακορίηουν τθν ταυτότθτα τουσ και τθ ςχζςθ τουσ με τον τόπο. Σφμφωνα με τα νζα δεδομζνα που κακορίηουν και επαναπροςδιορίηουν το χαρακτιρα του δθμόςιου χϊρου, οι πολιτιςμικζσ αφθγιςεισ του τείνουν να ξεκωριάςουν μζςω του κοινωνικοφ αποκλειςμοφ ενϊ ςτον αντίποδα, ςε κοινωνικά «νεκρζσ» περιοχζσ οι μετανάςτεσ οργανϊνουν το χϊρο, με κεμζλιο τισ δικζσ τουσ πολιτιςμικζσ τουσ καταβολζσ και πρακτικζσ. Θ εξζλιξθ του δθμόςιου χϊρου, τόςο ςε παγκόςμια κλίμακα όςο και ςτον ελλαδικό χϊρο, επθρεάηεται και από τισ εκάςτοτε μεταναςτευτικζσ ροζσ, είτε οργανϊνοντασ εξ ολοκλιρου ελεφκερουσ χϊρουσ τθσ πόλθσ είτε επθρεάηοντασ κομβικά τθν φφςθ και το χαρακτιρα του. Στθν περίπτωςθ τθσ Ελλάδασ, ο δθμόςιοσ χϊροσ διαμορφϊκθκε ςε ςυνδυαςμό με το κακεςτϊσ πολεοδομικισ οργάνωςθσ, το μεταναςτευτικό παρελκόν και τουσ τρόπουσ ενςωμάτωςθσ προςφφγων και μεταναςτϊν. Οι δεκαετίεσ ’50 – ‘70, μζςω των νζων αυκαίρετων οικιςμϊν, για τισ ανάγκεσ ςτζγαςθσ εςωτερικϊν μεταναςτϊν και προςφφγων, κακϊσ και τθσ εκκίνθςθσ του φαινομζνου τθσ αντιπαροχισ, οδιγθςαν ςε ςταδιακι καταπάτθςθ, ακόμθ και αφανιςμό, ελεφκερων χϊρων. Θ εικόνα αυτι, ενιςχφκθκε από τθν δεκαετία του ’80 και μετά, ςτα πλαίςια ενόσ νεοφιλελεφκερου μοντζλου ανάπτυξθσ, εμφανϊσ από τα δυτικά πρότυπα και τισ επιταγζσ τθσ Ευρωπαϊκισ Ζνωςθσ (Μαντουβάλου – Μπαλλά, 2004). Το 1997, ςτθ Κεςςαλονίκθ ςυγκεκριμζνα, ςτα πλαίςια εξωραϊςμοφ τθσ πόλθσ, με αφορμι το ρόλο τθσ ωσ Ρολιτιςτικι Ρρωτεφουςα τθσ Ευρϊπθσ, εφαρμόςτθκαν ςε οριςμζνεσ γειτονιζσ, προγράμματα ανάπλαςθσ και αναδιάρκρωςθσ τθσ κοινωνικισ τουσ χριςθσ. Στα πλαίςια αυτισ τθσ αναδιάρκρωςθσ, διακριτζσ κοινωνικζσ ομάδεσ (μετανάςτεσ, τςιγγάνοι, ηθτιάνοι, τοξικομανείσ), κεωρικθκαν ςτοιχείο υποβάκμιςθσ τθσ δθμόςιασ εικόνασ τθσ πόλθσ και ςυνεπϊσ περιορίςτθκε θ παρουςία τουσ ςτθν πόλθ και κυρίωσ ςτον δθμόςιο χϊρο. Ανάλογθ πρακτικι, μεγαλφτερθσ εμβζλειασ, ακολουκικθκε ςτθν Ακινα το 2004, ςτα πλαίςια τθσ διοργάνωςθσ των Ολυμπιακϊν Αγϊνων, με παράλλθλθ δθμιουργία μεγάλων εμπορικϊν και ψυχαγωγικϊν κζντρων και οργανωμζνων οικιςτικϊν ςυγκροτθμάτων, αναπροςδιορίηοντασ τθ ςχζςθ δθμόςιου-ιδιωτικοφ. Λχνθλατϊντασ τθ ςθμερινι πραγματικότθτα, το πρόςφατο κφμα μετανάςτευςθσ από αφρικανικζσ και κυρίωσ αςιατικζσ χϊρεσ, ςε ςυνδυαςμό με τθν ζλλειψθ πολιτικισ και πρόνοιασ για το φαινόμενο (απουςία υποδομϊν ςτζγαςθσ και υποςτιριξθσ), οδθγοφν ςε μια πρωτόγνωρθ κατάςταςθ, αυτι τθσ κατοίκθςθσ (προςωρινισ ι μακροχρόνιασ) ςτα πάρκα και τισ πλατείεσ τθσ πόλθσ. Άλλθ μια βαςικι παράμετροσ ςυγκζντρωςθσ ςτο δθμόςιο χϊρο, που ςυνζβαλλε ςτον επαναπροςδιοριςμό του , είναι θ οικονομικι κρίςθ που βιϊνει θ χϊρα τα τελευταία χρόνια, θ οποία ϊκθςε τον ντόπιο πλθκυςμό ςτθν επανοικειοποίθςι του. Και οι δφο ομάδεσ, κάτω από διαφορετικζσ ςυνκικεσ, καταφεφγουν ςτθ χριςθ του δθμόςιου χϊρου, αφινοντασ αποτυπϊματα διαπλεκόμενων κακθμερινϊν ςχζςεων, μεταλλάςςοντασ τθν εικόνα του. Μζςω αυτϊν των τριβϊν και τθσ ςυνφπαρξθσ, δίνεται θ ευκαιρία ςτον ντόπιο να ανακεωριςει τθν φυςιογνωμία των μεταναςτϊν, ζτςι όπωσ αυτι πλάκεται από τα ΜΜΕ και τον δθμόςιο λόγο, δθμιουργϊντασ μια προςωπικι και πιο αντιπροςωπευτικι εικόνα. Τα ΜΜΕ, χρθςιμοποιϊντασ γενικόλογεσ εκφράςεισ (ςφγχυςθ ανάμεςα ςε πρόςφυγεσ, μετανάςτεσ, παλιννοςτοφντεσ) εντείνουν ζνα
94 | Σ ε λ ί δ α
γενικότερο κλίμα ξενοφοβίασ και δθμιουργοφν ςτερεότυπα απόδοςθσ ςυγκεκριμζνων κοινωνικϊν ταυτοτιτων και ρόλων. Πςον αφορά το ΡΣΚ, θ πορεία εξζλιξθσ του δθμόςιου χϊρου ταυτίηεται εν μζρει με αυτι του υπόλοιπου ελλαδικοφ χϊρου. Ριο ςυγκεκριμζνα, κα μποροφςαμε να διακρίνουμε πζντε γενικζσ κατθγορίεσ δθμόςιων χϊρων, ςε ςχζςθ με τθν παρουςία μεταναςτϊν ςε αυτζσ, χωρίσ απαρζγκλιτα μεταξφ τουσ όρια:
Οι λεγόμενεσ «πιάτςεσ». Τόποι ςυγκζντρωςθσ μεταναςτϊν για τθν ανεφρεςθ εργαςίασ. (απζναντι από το Σιδθροδρομικό Στακμό μεταξφ των οδϊν Μοναςτθρίου, Γιαννιτςϊν και Αναγεννιςεωσ και ςτθ Χαριλάου).
Ρλατείεσ και πάρκα ςτο κζντρο πόλθσ, μεγαλφτερθσ ι μικρότερθσ βαρφτθτασ, που αποτελοφν τόπο αναψυχισ και ςυνάντθςθσ (πάρκο Βαςιλικοφ Κεάτρου, Ράρκο πίςω από οτόντα, πλατεία Μακεδονομάχων, πάρκο μεταξφ Ολφμπου-Αγίου Δθμθτρίου πάνω από τθν ωμαϊκι Αγορά)
95 | ε λ ί δ α
Αςτικζσ ηϊνεσ πραςίνου και πάρκα, ςε μικρότερθ κλίμακα, ςε επίπεδο γειτονιάσ που προςελκφουν ντόπιουσ και μετανάςτεσ με ςκοπό τθν αναψυχι και ςυναναςτροφι (πάρκο των Εκνϊν, ηϊνθ πραςίνου επί τθσ ιγα Φεραίου, Καρπενθςιϊτθ και Δεμερτηι και επί τθσ Κλαυδιανοφ, πάρκο Τυρολόθσ).
96 | Σ ε λ ί δ α
Χϊροι άτυπθσ εμπορικισ δραςτθριότθτασ (πεηόδρομοσ Γοφναρθ, πάρκο ςτον κόμβο Αριςτοτζλουσ με Εγνατία)
Θ πλατεία Δικαςτθρίων, που αποτελεί από τισ κεντρικότερεσ τθσ Κεςςαλονίκθσ και ζχει ζντονθ ςυγκζντρωςθ μεταναςτϊν, χριηει ξεχωριςτισ αναφοράσ κακϊσ ςυμπυκνϊνει όλεσ τισ παραπάνω χριςεισ, ςυνεπαγωγι ποικίλων νοθματοδοτιςεων.
97 | ε λ ί δ α
98 | Σ ε λ ί δ α
100 | Σ ε λ ί δ α
Γ.1.γ. ΕΠΙΛΟΓΗ ΠΛΑΣΕΙΑ ΔΙΚΑΣΗΡΙΩΝ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΦΗ ΜΕΛΕΣΗ Στα πλαίςια του δθμόςιου χϊρου, επιλζξαμε να επικεντρϊςουμε τθν ζρευνα μασ και κυρίωσ τισ ςυνεντεφξεισ μασ ςε μία από τισ κεντρικζσ πλατείεσ τθσ πόλθσ, τθν πλατεία Δικαςτθρίων, θ οποία αποτελεί κόμβο ποικίλων κινιςεων. Τόποσ ςτον οποίο ςυντελοφνται κακθμερινζσ ηυμϊςεισ μεταξφ ντόπιων και μεταναςτϊν για μεγάλο χρονικό διάςτθμα, θ πλατεία αποτελεί πεδίο αναηιτθςθσ ποιοτικϊν και χωρικϊν χαρακτθριςτικϊν που τισ προςδιορίηουν. Επίςθσ με μία πρϊτθ ανάγνωςθ, οι παρακείμενεσ χριςεισ που παρατθριςαμε (ταξιδιωτικά γραφεία με ξζνεσ επιγραφζσ, money transfer, παντοπωλεία ξζνων προϊόντων, μεταφραςτικά) υποδεικνφουν μία γενικότερθ παρουςία μεταναςτϊν ςτθν περιοχι. Κατϊφλια62, κουδοφνια, κατάςταςθ και φυςιογνωμία πολυκατοικιϊν, κεραίεσ και δορυφορικά πιάτα, ανακοινϊςεισ ςε ξζνεσ γλϊςςεσ (Βαίου, 2007) ιταν οριςμζνα από τα ςτοιχεία που μαρτυροφν τθν φπαρξθ και κατοίκθςθ μεταναςτϊν, ςτθ ηϊνθ ανθφορίηοντασ πάνω από τθν πλατεία. Ζτςι επεκτείναμε τθν ζρευνα μασ εντοπίηοντασ και καταγράφοντασ τζτοιου είδουσ χαρακτθριςτικά, με ςκοπό να αντιλθφκοφμε το χαρακτιρα τθσ περιοχισ, χαρτογραφϊντασ το αποτφπωμα τθσ φπαρξθσ μεταναςτϊν ςτον αςτικό ιςτό.
62
ταυρύδησ, ., (2010), Μετϋωροι χώροι τησ ετερότητασ, Αθόνα: Αλεξϊνδρεια
101 | ε λ ί δ α
102 | Σ ε λ ί δ α
ENOTHTA Γ.2 ΠΛΑΣΕΙΑ ΔΙΚΑΣΗΡΙΨΝ Γ.2.α. ΙΣΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΗ ΠΛΑΣΕΙΑ Θ περιοχι τθσ Αρχαίασ Αγοράσ παρζμεινε αδόμθτθ, με τθν ονομαςία Πλατεία Δικαςτθρίων, αναμζνοντασ τθν εφαρμογι του ςχεδίου Ernest Hébrard (1917). Το ςχζδιο αυτό προζβλεπε τθν δθμιουργία ενόσ «πολιτικοφ κζντρου» με μνθμειακό χαρακτιρα, που κα περιλάμβανε το Δθμαρχείο, το Δικαςτικό Μζγαρο και κτίρια για δθμόςιεσ υπθρεςίεσ, τα οποία κα τοποκετοφνταν ςυμμετρικά ωσ προσ μια μεγαλόπρεπθ αψίδα. Από το 1922 και μετά, ςτο χϊρο αυτό ςτικθκε μία λαχαναγορά, με προςωρινά ξφλινα παραπιγματα (αρχικι εικόνα) που αποτελοφςε ταυτοχρόνωσ και προςφυγικι ςυνοικία. Το νότιο τμιμα τθσ, με πρωτοβουλία του Διμου, κατά τθ δεκαετία του 1930, μετατράπθκε ςε ζνα μικρό πάρκο με κάμνουσ, προοιωνίηοντασ τθν ςθμερινι τθσ χριςθ. Ο ςθμερινόσ χϊροσ τθσ Αρχαίασ Αγοράσ παρζμεινε ανοιχτόσ, καλυμμζνοσ με χϊμα, με ευκαιριακζσ χριςεισ, όπωσ εφιμερα μικρά λοφνα παρκ ι χρθςίμευςε ςαν χϊροσ ςτρατιωτικϊν αςκιςεων.
Στα χρόνια τθσ γερμανικισ κατοχισ, ο ςθμερινόσ αρχαιολογικόσ χϊροσ χρθςιμοποιικθκε ωσ ςτρατόπεδο ςυγκζντρωςθσ Ρολωνϊν αιχμαλϊτων, χαράςςοντασ μελανζσ κθλίδεσ ςτθ ςυλλογικι μνιμθ. Στο τζλοσ τθσ δεκαετίασ του 1950, με τθν εμφάνιςθ των πρϊτων πολυκατοικιϊν, τθν κατάργθςθ του τραμ και το μονοπϊλιο του ΟΑΣΚ ςτθν αςτικι ςυγκοινωνία, ο χϊροσ μετατρζπεται ςε αφετθρίεσ λεωφορείων, που ςιμερα ζχει μεταφερκεί ςτον αντικατοπτριςμό τθσ. Το ηιτθμα του Δικαςτικοφ Μεγάρου ανακινικθκε ξανά το 1956. Με τισ πρϊτεσ εκςκαφζσ ιρκαν ςτο φωσ ευριματα τθσ ωμαϊκισ Αγοράσ, που χρονολογείται από τον 2ο- 3ο αιϊνα μ. Χ., οι οποίεσ ολοκλθρϊκθκαν το 1962.
Στα χρόνια που μεςολάβθςαν από το 1960 μζχρι το 1969 ζγινε ζνασ αγϊνασ, από πλευράσ Αρχαιολογικισ Υπθρεςίασ, για τθ διάςωςθ του χϊρου και τθ ματαίωςθ τθσ ανζγερςθσ των Νζων Δικαςτθρίων, που κατζλθξε, το 1969, με τθν ανακιρυξι του ωσ κεςμοκετθμζνου αρχαιολογικοφ χϊρου και με τθν μετονομαςία του ωσ Πλατεία τθσ Αρχαίασ Αγοράσ. Το 2003, Διμοσ Κεςςαλονίκθσ επιςθμοποίθςε για άλλθ μία φορά τθν παραπάνω ονομαςία, ενϊ ενιργθςε για τθν απομάκρυνςθ των αφετθριϊν των λεωφορείων του ΟΑΣΚ από τον χϊρο τθσ οδοφ Φιλίππου. Βζβαια ςιμερα οι κάτοικοι τθ χρθςιμοποιοφν ποικίλεσ ονομαςίεσ όπωσ Ρλατεία Δικαςτθρίων, προςωνφμιο που χρθςιμοποιοφμε ςτθν παροφςα εργαςία. 103 | ε λ ί δ α
Γ.2.β. ΠΑΡΑΣΗΡΗΕΙ_ΤΝΕΝΣΕΤΞΕΙ_ΦΑΡΣΕ Στα πλαίςια τθσ ζρευνασ πεδίου, όςον αφορά το δθμόςιο χϊρο και επικεντρϊνοντασ ςτθν πλατεία Δικαςτθρίων, ςυλλζξαμε ποικίλεσ πλθροφορίεσ. Στιγμιότυπα, εντυπϊςεισ και παρατθριςεισ που προζκυψαν από τισ πυκνζσ εξορμιςεισ μασ ςε αυτι, κακϊσ και από τθν ςυνομιλία μασ με χριςτεσ του χϊρου αλλά και με ιδιοκτιτεσ καταςτθμάτων που γειτνιάηουν με τθν πλατεία, κρίναμε ςκόπιμο να παρατεκοφν λεπτομερϊσ. Με αυτό τον τρόπο επικυμοφμε να ςκιαγραφιςουμε τα βιϊματα μασ ςτθ διάρκεια τθσ περιπλάνθςθσ και χριςθσ τθσ πλατείασ και ςυνάμα να παρουςιάςουμε τθν «μεκοδολογικι προςζγγιςθ» που ακολουκιςαμε. Με αυτι τθν ζννοια κζλουμε να καταδείξουμε τουσ προβλθματιςμοφσ που γεννικθκαν, τα εμπόδια που αντιμετωπίςαμε, τουσ επικοινωνιακοφσ φραγμοφσ που ξεπεράςαμε και τθν εμπειρία που προςκομίςαμε από τθν επαφι μασ με ανκρϊπουσ διαφορετικϊν καταβολϊν. Ζχοντασ προθγθκεί μερικζσ αναγνωριςτικζσ επιςκζψεισ ςτθν πλατεία από τισ οποίεσ ςχθματίςαμε μία γενικι εικόνα, προχωριςαμε ςε μία πιο ςτοχευμζνθ και αναλυτικι επιτόπια ζρευνα.
104 | Σ ε λ ί δ α
105 | ε λ ί δ α
Οι Γεωργιανού….
Θ πρϊτθ ουςιαςτικι επαφι ςε επίπεδο ςυνεντεφξεων, ζγινε με άτομο νεαρισ θλικίασ , τον Γιάννθ, που κακόταν μόνοσ ςε ζνα από τα παγκάκια τθσ πλατείασ, διαπιςτϊνοντασ πωσ πρόκειται για ζναν ςυνομιλικο ο οποίοσ κα μποροφςε να αποτελζςει προνομιακό ςυνομιλθτι. Κεωριςαμε πωσ κα μποροφςε να μασ δϊςει πλθροφορίεσ για τθν πλατεία και τισ ιδιαιτερότθτεσ που αποτυπϊνονται ςτθν ευρφτερθ περιοχι, όςον αφορά τθν φπαρξθ μεταναςτϊν, τθν χριςθ τθσ περιοχισ ωσ χϊρο transit64, τθν διαμονι μεταναςτϊν αλλά και τθν διαπλοκι των ςχζςεων με άλλεσ κοινωνικζσ ομάδεσ. Οι πρϊτεσ μασ φράςεισ για τθν ανάπτυξθ μίασ τυπικισ μορφισ εμπιςτοςφνθσ αφοροφςαν το πλαίςιο υπό το οποίο ζγινε αυτι θ προςζγγιςθ, διαπιςτευτιρια για το ποιοι είμαςτε, αναφορά για τθν ζρευνα που πραγματοποιοφμε και κάποιεσ ερωτιςεισ γενικοφ περιεχομζνου. Κεωρϊντασ επίφοβο να διευκρινίςουμε τθ ςφνδεςθ τθσ ζρευνασ μασ με το μεταναςτευτικό διατθριςαμε μία αφθρθμζνθ μορφι ςτισ επιμζρουσ ερωτιςεισ. Θ πρϊτθ δυςκολία που αντιμετωπίςαμε αφοροφςε το κομμάτι τθσ ςυνεννόθςθσ , κακϊσ θ διαφορετικι γλϊςςα αλλά και θ μικρι του παραμονι ςτθν Ελλάδα (3 χρόνια) αποτζλεςαν αναςταλτικό παράγοντα ςτθν κατανόθςθ των όςων είχαν ειπωκεί. «Τϊρα μακαίνω τθ γλϊςςα»65. Καταβλικθκε ιςάξια προςπάκεια και από τισ δφο πλευρζσ ϊςτε να κατανοθκεί θ εμπειρία του ςτθ βάςθ τθσ μετανάςτευςθσ. Ρρόκειται λοιπόν για ζνα άνδρα ςτθν πρϊτθ ενθλικίωςθ. Θ φυγι του από τθν Γεωργία με μία πρϊτθ ανάγνωςθ, αφοροφςε τθν εκπαιδευτικι του κατάρτιςθ ςε πανεπιςτιμιο τθσ Ελλάδασ, κακϊσ ςφμφωνα με ςτατιςτικά ςτοιχεία66, ςτθ Γεωργία θ ςθμαςία που δίνεται ςτθν παιδεία είναι αξιοςθμείωτθ, ενϊ ςτα άμεςα ςχζδια του είναι και θ εφρεςθ εργαςίασ. Ταυτόχρονα με τθν φοίτθςθ ςε οικονομικό τμιμα του πανεπιςτθμίου Κεςςαλονίκθσ, γίνεται και εκμάκθςθ τθσ ελλθνικισ γλϊςςασ, ωσ εργαλείο όχι μόνο επικοινωνίασ αλλά και μεγιςτοποίθςθσ του βακμοφ ζνταξθσ. «Σε τρείσ μζρεσ κα γυρίςω ςτθ Γεωργία για καλοκαίρι» θ επάνοδοσ ςτθν χϊρα προζλευςθσ με εμφανι ςυναιςκιματα αναπόλθςθσ ζδειχναν τθν ζντονθ επικυμία επιςτροφισ. Πςον αφορά τθ χριςθ του δθμόςιου χϊρου, ανζφερε «εδϊ δίπλα μζνω», δείχνοντασ με το δάχτυλο το ςπίτι του, «εδϊ βρίςκομαι με τουσ φίλουσ μου». Οι φίλοι του γεωργιανοί και αυτοί αποτελοφν το ςυνδετικό κρίκο με τθν χϊρα, το κοινωνικό δίκτυο που αποτζλεςε εφαλτιριο ίςωσ για τθν απόφαςθ του. Για τθν διευκόλυνςθ τθσ ςυηιτθςθσ μασ και κζλοντασ να μασ βοθκιςει μασ ανζφερε πωσ ζνασ φίλοσ, επίςθσ Γεωργιανόσ που γνωρίηει καλφτερα τθν ελλθνικι γλϊςςα, ο Γιϊργοσ, πρόκειται να τον ςυναντιςει ςε λίγα λεπτά ςτθν πλατεία «κα πάμε για καφζ», ανζφερε όταν τον ρωτιςαμε ποιοσ είναι ο λόγοσ που βρίςκεται εκεί. (τθ διάρκεια τθσ ςυνζντευξθσ βριςκόμαςταν ςτο βόρειο-δυτικό τμιμα τθσ πλατείασ ςτο οποίο κα λζγαμε πωσ παρατθρείται και θ μεγαλφτερθ πυκνότθτα ειδικά τθσ μεςθμεριανζσ και απογευματινζσ ϊρεσ από άποψθ ςυρροισ κόςμου και ειδικά μεταναςτϊν). 64
Φώροι διϋλευςησ Η κϑρια γλώςςα ομιλύασ εύναι τα γεωργιανϊ και δευτερευϐντωσ τα ρώςικα, ςτα πλαύςια μύασ φιλοδυτικόσ πολιτικόσ που εμφανύςτηκε μετϊ την ϋξοδο απϐ την ΕΔ, διδϊςκονται πλϋον και τα αγγλικϊ ςτα ςχολεύα 66 την Γεωργύα ςϑμφωνα με ςτατιςτικϊ ςτοιχεύα το 87% του πληθυςμοϑ ϋχει πρωτοβϊθμια κατϊρτιςη ενώ το ποςοςτϐ αγοριών-κοριτςιών εύναι ιςϐποςο 65
110 | Σ ε λ ί δ α
Μζςα από τισ πυκνζσ επιςκζψεισ ςτθν πλατεία διαπιςτϊςαμε πωσ χρθςιμοποιοφν τθν πλατεία Δικαςτθρίων ωσ κακθμερινι εκτόνωςθ αλλά και ωσ τόπο μεταξφ τουσ κοινωνικοποίθςθσ. Με τθν άφιξθ του, ζγιναν οι πρϊτεσ ςυςτάςεισ. Ρρόκειται για ζνα άτομο το οποίο βρίςκεται ζξι χρόνια ςτθν Ελλάδα, γεγονόσ που του προςδίδει μεγαλφτερθ οικειότθτα και κάρροσ ςτθ ςυνομιλία. Στθ διάρκεια αυτϊν των χρόνων αποφοίτθςε από μία ιδιωτικι ςχολι και ςυνεχίηει ςτο ίδιο τμιμα οικονομικϊν με τον Γιάννθ, κακϊσ όπωσ ανζφερε «δουλειζσ δεν υπάρχουν» πάνω ςτο πρϊτο αντικείμενο του ςτθν Ελλάδα. Θ πλατεία Δικαςτθρίων αποτελεί και για αυτόν χϊρο κακθμερινϊν εξόδων κακϊσ κατοικεί ςτθν ευρφτερθ περιοχι. Σχετικά με τισ αναγνϊςεισ που μπορεί να διαπιςτϊςει για τθν κακθμερινότθτα ςτθν πλατεία, ωσ βαςικόσ χριςτθσ, μασ είπε «υπάρχουν τον τελευταίο καιρό πολλοί Σφριοι και Ρακιςτάν που μζνουν τα βράδια εκεί και πολλζσ φορζσ ζρχεται θ αςτυνομία και τουσ μαηεφει». Πταν τον ρωτιςαμε για τθν ςυγκζντρωςθ ομάδων μεςιλικων και θλικιωμζνων που παρατθρείται ςτα πεηοφλια και ςτα παγκάκια ςτθν πλευρά τθσ πλατείασ, επί τθσ οδοφ Χαλκζων, ανζφερε «ζρχονται εδϊ κάκε μζρα, είναι Γεωργιανοί, δεν ξζρουν ελλθνικά. Δεν μιλάνε γεωργιανά, μόνο ρϊςικα. Ζρχονται και παίηουν χαρτιά». Λόγω τθσ καλισ επικοινωνίασ που αναπτφχκθκε ςτθν πορεία τθσ ςυηιτθςθσ, υπιρξε ζφορο ζδαφοσ αλλά και διάκεςθ από τον ίδιο να μασ φζρει ςε επαφι τόςο με κόςμο ςτθν πλατεία (Γεωργιανοφσ και μθ) κακϊσ και με ιδιοκτιτεσ γειτονικϊν καταςτθμάτων. Στθν διάρκεια τθσ ςυηιτθςθσ εμφανίςτθκε και ζνα ακόμθ παιδί, φίλοσ τουσ. Είχε πρόςφατα φτάςει από τθν Γεωργία, δεν γνϊριηε τθν γλϊςςα αλλά και ζδειχνε απρόκυμοσ ςε οποιαδιποτε μορφισ ςυνδιαλλαγι.
Οι ϋμποροι…
Στο μζτωπο επί τθσ οδοφ Χαλκζων67 και Φιλίππου κακϊσ και ςτθν οδό Λουςτινιανοφ, όπου παρατθριςαμε τθν πιο ςυμπυκνωμζνθ παρουςία εμπορικισ δραςτθριότθτασ μεταναςτϊν,
67
Παλιϊ οδϐσ Ρϐγκοσ, τησ ομώνυμησ χαλκοματϊδικων επύ του μετώπου τησ.
ςυνοικύασ
Εβραύων
μϋχρι
το
1917,
με
πλόθοσ
111 | ε λ ί δ α
εςτιάςαμε με ςκοπό τθν ςυλλογι πλθροφοριϊν ςχετικά με τθν πλατεία αλλά και με τθν αλλθλζνδετθ ςχζςθ των ίδιων των καταςτθμάτων με τον κόςμο τθσ. Στα πρϊτα καταςτιματα που επιχειριςαμε να ςυηθτιςουμε με τουσ εργαηόμενουσ (money transfer, ταχυμεταφορζσ προσ Γεωργία) ζδειξαν καχυποψία για τθν μορφι τθσ ζρευνασ, ενϊ φράςεισ όπωσ είναι «ϊρα εργαςίασ», και «λείπει το αφεντικό» καταδείκνυαν τθν αμθχανία ςχετικά με τθ όποια προςπάκεια ςυηιτθςθσ. Σε άλλεσ περιπτϊςεισ βζβαια, όπωσ ςε αυτι τθσ ιδιοκτιτριασ αρτοπαραςκευαςμάτων κυρίωσ ρϊςικθσ προζλευςθσ και ενόσ μεταφραςτικοφ - μεςιτικοφ γραφείου, θ διαχυτικότθτα ζκανε τθν εμφάνιςθ τθσ, ςτα πλαίςια του προβλιματοσ που τουσ ταλανίηει και περιμζνουν κάποιον να το αφουγκραςτεί. «Ραλιά τα πράγματα ιταν καλφτερα, τϊρα βλζπεισ Σφριουσ που ιρκαν τελευταία αλλά φφγανε, ζρχονται ςτο μαγαηί για να χρθςιμοποιιςουν τθν τουαλζτα αλλά τι να κάνω δε μπορϊ να τουσ αφιςω όλουσ, κάνουνε μζχρι και μπάνιο. Ζρχεται ςυχνά και θ αςτυνομία τουσ μαηεφει αλλά ξαναγεμίηει» όπωσ χαρακτθριςτικά ανζφερε θ Γωγϊ, Γεωργιανι που κατάφερε να ανοίξει τθν δικι τθσ επιχείρθςθ, ζχοντασ χρόνια παραμονισ ςτθν Ελλάδα. Δεν παρζλειψε να κζςει ςτθ ςυηιτθςθ το κζμα τθσ κρίςθσ που πλιττει και τθν ίδια. Στθν ςυνζχεια κινθκικαμε προσ το μεταφραςτικό- μεςιτικό γραφείο. ϊςικεσ επιγραφζσ και εφθμερίδεσ μασ κίνθςαν το ενδιαφζρον για περαιτζρω ζρευνα. Αρχικά, πιραμε μία εφθμερίδα πιςτεφοντασ πωσ κα μασ δϊςει κάποιεσ πλθροφορίεσ, αλλά ιταν εξ ολοκλιρου γραμμζνθ ςτα ϊςικα. Τθν ίδια ςτιγμι ζνασ εργαηόμενοσ, ο οποίοσ βγικε για διάλειμμα, μασ ζδωςε τθν ευκαιρία
112 | Σ ε λ ί δ α
να ρωτιςουμε οριςμζνα πράγματα για τθν επιχείρθςθ. Ο ίδιοσ μασ παρζπεμψε ςτθν ιδιοκτιτρια λζγοντασ πωσ θ εμπειρία του είναι περιοριςμζνθ όςον αφορά τθ λειτουργία του χϊρου. Θ ιδιοκτιτρια αρχικά επιφυλακτικι απζναντι μασ, προςπάκθςε να ςυλλζξει πλθροφορίεσ ςχετικά με εμάσ και τα χαρακτθριςτικά τθσ ζρευνασ μασ. Αφοφ ξεπεράςαμε το ςτάδιο τθσ γνωριμίασ, ξεκίνθςε τθν προςωπικι τθσ αφιγθςθ. Ρρόκειται για Ρόντια ϊςικθσ καταγωγισ θ οποία κεωρικθκε παλιννοςτοφςα και δεν παρζλειψε να αναφζρει με πικρία και κυμό, τθν «νζα ονομαςία που μασ ζχουν βγάλει εδϊ ςτθν Ελλάδα, εμάσ τουσ πόντιουσ από τθν ρωςικι επικράτεια, ωςοπόντιουσ». Ρρόκειται για μία άλλθ μορφι μετανάςτευςθσ, με διαφορετικά δεδομζνα και υπόβακρο. Θ κοινωνικι τθσ τάξθ, οι καταβολζσ τθσ προςιδίαηαν ςε μία διαφορετικοφ τφπου μετανάςτευςθ που δεν αποτελεί χαρακτθριςτικό δείγμα μετανάςτευςθσ από αυτζσ τισ χϊρεσ. Το υψθλό μορφωτικό τθσ επίπεδο και θ καλι οικονομικι κατάςταςθ ςε ςυνδυαςμό με τθν φπαρξθ κοντινϊν ςυγγενικϊν τθσ προςϊπων ςτθ Ελλάδα, δθμιοφργθςαν τισ προχποκζςεισ για καλφτερεσ ςυνκικεσ ηωισ και δυνατότθτα επαγγελματικισ ανζλιξθσ. «Στθν αρχι το γραφείο μου ιταν ζνα δωμάτιο ςτον θμιϊροφο τθσ πολυκατοικίασ, μου πιρε χρόνια να δικτυωκϊ και να εξελίξω τθν επιχείρθςθ. Οι υπάλλθλοι μου είναι ρϊςικθσ καταγωγισ ι ρωςόφωνοι ςτθ ςυνζχεια επεκτακικαμε ςε μεταφράςεισ ςε άλλεσ γλϊςςεσ». Αυτό ίςωσ να προζκυψε λόγω των νζων δεδομζνων ςτο τομζα τθσ μετανάςτευςθσ. Σχετικά με τθν πλατεία, θ αντίδραςθ τθσ ιταν ζντονθ με τθν χαρακτθριςτικι φράςθ «δεν είναι αυτό που βλζπετε ςτθν πλατεία. Υπάρχουν και άλλου τφπου μετανάςτεσ», επιχειρϊντασ να διαχωρίςει τθ κζςθ τθσ. Από τα ςυμφραηόμενα τθσ ςυμπεράναμε πωσ θ άποψθ τθσ για τθν πλατεία είναι αρνθτικι αναφζροντασ τθν φπαρξθ χρθςτϊν ναρκωτικϊν ουςιϊν, άςτεγων, παράνομου εμπορίου, παραμζλθςθσ του χϊρου. Στισ ενζργειεσ τθσ, ςτα πλαίςια τθσ επαγγελματικισ τθσ δραςτθριότθτασ, μασ ανζφερε τθν ζκδοςθ ρωςικισ εφθμερίδασ για τθν ενθμζρωςθ ποντίων ρωςόφωνων παλλινοςτοφντων κακϊσ και τθν ίδρυςθ μίασ ΜΚΟ θ οποία απευκφνεται ςτθν ίδια πλθκυςμιακι ομάδα. Θ ςυγκεκριμζνθ ΜΚΟ δθμιουργικθκε με ςκοπό «τθν διατιρθςθ και τθν ανάμνθςθ τθσ ιςτορίασ από τθν πατρίδα», όπωσ ανζφερε. Θ ςφμπτωςθ τθσ εκδιλωςθσ που κα εκτυλιςςόταν μία από τισ επόμενεσ μζρεσ ςτο Διμο Συκεϊν λόγω των 100 χρόνων από τθν γενοκτονία Αρμενίων και Ροντίων μασ ζδωςε τθν ευκαιρία να παρακολουκιςουμε και να παρατθριςουμε μία άλλθ όψθ τθσ μετανάςτευςθσ. Ραρ’ όλα αυτά θ κατανόθςθ των διαλζξεων ςτάκθκε εν μζρει αδφνατθ, λόγω τθσ ρωςικισ διαλζκτου που χρθςιμοποιικθκε. Οι εργαηόμενοι ςτα γειτονικά καταςτιματα ιταν ςτθν πλειονότθτα τουσ γυναίκεσ μετανάςτριεσ. Σο νεαρϐ ζευγϊρι Αφγανών…
Επιςτρζφοντασ ςτον χϊρο τθσ πλατείασ επιχειριςαμε να προςεγγίςουμε, με μια δεφτερθ προςπάκεια, μια οικογζνεια νεαρϊν που προςιδίαηαν ςε ανκρϊπουσ ανατολικϊν χωρϊν. Ξεκινιςαμε τθν ςυνομιλία ςτθ αγγλικι διάλεκτο θ οποία ζγινε αμζςωσ αναγνωρίςιμθ από τθν κοπζλα. Ηευγάρι Αφγανϊν, που μετανάςτευςε μαηί με το παιδί τουσ και το μικρό αδερφό τθσ κοπζλασ, ςε μία προςπάκεια να ξεφφγουν από τθν εμπόλεμθ κατάςταςθ του Αφγανιςτάν. Θ Κεςςαλονίκθ αποτελεί για αυτοφσ ενδιάμεςο προοριςμό, μζχρι να ετοιμαςτοφν τα χαρτιά τουσ και να μεταναςτεφςουν ξανά , ςτθν Γερμανία ι Σουθδία, όπου, για όςουσ καταφζρουν να φτάςουν, υπάρχει καλφτερο βιοτικό επίπεδο, πιο οργανωμζνθ πολιτικι μετανάςτευςθσ, ςυνεπϊσ μικρότερθ κωλυςιεργία ςτισ διαδικαςίεσ 113 | ε λ ί δ α
νομιμοποίθςισ τουσ κακϊσ και καλφτερο επίπεδο μόρφωςθσ για τα παιδιά τουσ. Μικρι θλικιακά, μόλισ 21 χρονϊν, είχε ιδθ οικογζνεια. «It’s tradition», (είναι παράδοςθ) όπωσ χαρακτθριςτικά ανζφερε. ωτϊντασ ςχετικά με τθν εκπαιδευτικι τθσ κατάρτιςθ, ανζφερε «I have studied computer science» (ζχω ςπουδάςει επιςτιμθ των υπολογιςτϊν). Το αυτονόθτο δζςιμο με τθν χϊρα τθσ, το Αφγανιςτάν, εντείνεται από το γεγονόσ ότι άφθςε πίςω τθν υπόλοιπθ οικογζνεια τθσ, τθν μθτζρα τθσ και τα αδζρφια τθσ. Ραρ’ όλθ τθν κατάςταςθ φαινόταν αιςιόδοξθ, ίςωσ γιατί τθσ ανοίγεται νζοσ ορίηοντασ μακριά από τθν χϊρα τθσ και λόγω του μικροφ τθσ θλικίασ. Το γεγονόσ ότι κα αναγκάηονταν να γίνουν «ζνοικοι τθσ πλατείασ» για δφο εβδομάδεσ μζχρι να βγουν τα χαρτιά τουσ κακϊσ και ότι τθν προθγοφμενθ μζρα τουσ είχαν κλζψει τα χριματα, ςτθν πλατεία, δεν φάνθκε να τουσ πτοεί! Θ ςυνειδθτοποίθςθ τθσ αναγκαιότθτασ για φυγι από τθν κατάςταςθ που επικρατεί ςτθν χϊρα τουσ κακϊσ και τα δεινά που πζραςαν κατά τθ μεταναςτευτικι τουσ πορεία αποτελοφν μικρά ψεγάδια μπροςτά ςτθ φανταςιακι κεϊρθςι τουσ για το μζλλον. Εξαιρετικά ομιλθτικι μασ είπε «I like talking to people» (μου αρζςει να μιλϊ ςε κόςμο), ενϊ για τουσ ντόπιουσ απάντθςε πωσ είναι ευγενικοί και φιλόξενοι. Τθν επόμενθ μζρα δεν βρίςκονταν εκεί.
Γεωργιανού παπποϑδεσ ό οι «μϐνιμοι ϋνοικοι» τησ πλατεύασ…
Θ μεγάλθ ςυγκζντρωςθ από παρζεσ Γεωργιανϊν, ζνα από τα βαςικά χαρακτθριςτικά τθσ πλατείασ, μασ κίνθςε το ενδιαφζρον για μία πιο άμεςθ επαφι με ςκοπό τθν αναγνϊριςθ των επιμζρουσ χαρακτθριςτικϊν αυτισ. Θ γνϊςθ πωσ πρόκειται για παρζεσ οι οποίοι μιλοφν μόνο ρϊςικα αποτζλεςε αρχικά αναςταλτικό παράγοντα. Θ βοικεια όμωσ των πλθροφοριακϊν ςυνομιλθτϊν μασ ςυντζλεςε ςτθν ζμμεςθ επικοινωνία μασ μαηί τουσ. Θ παρζα που πλθςιάςαμε ζπαιηε εκείνθ τθν ςτιγμι, ενϊ όντωσ δεν μιλοφςαν ελλθνικά με εξαίρεςθ ζναν άνδρα, ο οποίοσ κατζβαλλε προςπάκεια να κατανοιςει τον ςκοπό τθσ παρουςίασ μασ εκεί, μζςω τθσ διαμεςολάβθςθσ του Γιϊργου (με ςυνομιλία ςτα ρϊςικα).
114 | Σ ε λ ί δ α
Αποηθτϊντασ να κατανοιςουμε τθν φφςθ του παιχνιδιοφ που ζπαιηαν μασ ανζφερε το όνομά του, «κουρακά». Κζλοντασ να ερμθνεφςει ςτα ελλθνικά τθν ονομαςία αυτι και χρθςιμοποιϊντασ αντίςτοιχθ κίνθςθ των χεριϊν του, το απζδωςε ωσ «τρελόσ», με τθν ζννοια ότι όποιοσ χάνει «τρελαίνεται». Βλζποντασ ότι αδυνατοφμε να κατανοιςουμε το παιχνίδι, μασ είπε «κοιτάξτε να μακαίνετε», δείχνοντασ τθν παρζα του που είχε αραδιάςει τθν τράπουλα πάνω ςε μία χάρτινθ κοφτα, χρθςιμοποιϊντασ τθν ωσ αυτοςχζδιο τραπζηι. Οι πλθροφορίεσ που εκμαιεφςαμε για αυτοφσ είναι πωσ πρόκειται για παρζεσ Γεωργιανϊν, οι οποίοι ζχουν φτάςει ςτθν Ελλάδα εδϊ και πολλά χρόνια. Ωσ παλιννοςτοφντεσ αντιμετωπίςτθκαν από το ελλθνικό κράτοσ με πιο ευνοϊκοφσ όρουσ, γεγονόσ ςτο οποίο πικανά να αποδίδεται και θ ζλλειψθ επιτακτικισ ανάγκθσ αφομοίωςθσ μζςω τθσ γνϊςθσ τθσ ελλθνικισ γλϊςςασ. Εντφπωςθ παράλλθλα προκαλεί πωσ παρά τα χρόνια μόνιμθσ εγκατάςταςθσ τουσ δεν ζχουν αναπτφξει επαφζσ με ντόπιουσ. Ραρ’ όλα αυτά χρθςιμοποιοφν τθν πλατεία ςαν δεφτερο ςπίτι τουσ. Συγκεντρϊνονται ςε ςκιερά μζρθ και περνοφν το χρόνο τουσ παίηοντασ χαρτιά ι ακόμα γευματίηοντασ. Βζβαια θ οικειοποίθςθ τθσ πλατείασ ςε μεγάλο βακμό και ο τρόποσ με τον οποίο τθν χρθςιμοποιοφν αντικατοπτρίηουν τθν ομαλότθτα ζνταξισ τουσ ςτο χϊρο αυτισ αλλά και ςτθν πόλθ γενικότερα.
115 | ε λ ί δ α
Ο περιπτερϊσ τησ πλατεύασ…
Θ πρϊτθ ςυνζντευξθ ζγινε με τον περιπτερά επί τθσ πλατείασ. Το περίπτερο του βρίςκεται χρόνια ςτο κζντρο τθσ πλατείασ, ςε περίοπτθ κζςθ και του ζδωςε τθν δυνατότθτα να εκφράςει τθν βιωμζνθ εμπειρία, ανά τα χρόνια που ςτεγάηει τθν επιχείρθςθ του εκεί. «Τι να ςασ πω;» είπε δθλϊνοντασ τθν απογοιτευςθ του, θ οποία, επιςφραγίςκθκε με τθν διλωςθ του «κα το κλείςω το περίπτερο όςο πιο γριγορα γίνεται. Δεν ζχει δουλειά». Το επικείμενο κλείςιμο τθσ επιχείρθςθσ δεν οφείλεται μόνο ςτθν οικονομικι κρίςθ αλλά ςτθν κατάςταςθ που επικρατεί τα τελευταία χρόνια ςτθν πλατεία. Μασ μίλθςε για παράνομεσ ςυναλλαγζσ. Διεξαγωγι άτυπου εμπορίου, διακίνθςθ ναρκωτικϊν ουςιϊν και εμπορευματοποίθςθ ανκρϊπων, εμπόριο λευκισ ςαρκόσ και ςυγκζντρωςθ περικωριακϊν ομάδων ςυνιςτοφν τθν εικόνα τθσ πλατείασ μζςα από τα μάτια του. Αυτζσ τισ πλθροφορίεσ τισ χωροκετοφςε παράλλθλα, δείχνοντασ μασ ςθμεία μζςα ςτθν πλατεία. Ριο ςυγκεκριμζνα, ςυνζχιςε δείχνοντασ προσ τθν ανατολικι πλευρά τθσ πλατείασ, ςτον πράςινο χϊρο πίςω από τα Λουτρά, όπου βρίςκονται οι δθμόςιεσ τουαλζτεσ, λζγοντασ πωσ θ κλειςτι παροχι νεροφ και θ ζλλειψθ υποδομϊν οδθγοφν ςτθ χριςθ του χϊρου για τθν ικανοποίθςθ των φυςικϊν αναγκϊν των ατόμων που χρθςιμοποιοφν τον πρϊτο ωσ τόπο διαμονισ. Αναφερόμενοσ ςτον ίδιο χϊρο, ςυνζχιςε λζγοντασ ότι, όχι μόνο τισ βραδινζσ ϊρεσ, μπορεί κανείσ να δει «ναρκομανείσ να παίρνουν τθ δόςθ τουσ», «Ζλλθνεσ να ψωνίηουν ωςίδεσ και Βουλγάρεσ», «άςτεγοι να κάνουν τθν ανάγκθ τουσ». Κατά τθ διάρκεια τθσ κουβζντασ μασ, ζγινε λόγοσ και για τισ αντρικζσ παρζεσ Γεωργιανϊν που ςυχνάηουν χρόνια εκεί. «Και αυτοί παίηουν για να τα πιοφν. Ραίηουν, κερδίηουν και ζρχονται και τα παίρνουν ςε μπφρεσ». «Δεν είμαι ρατςιςτισ» τόνιςε. Στθν προςπάκεια τεκμθρίωςθσ των όςων είχαν ειπωκεί μασ παρζκεςε ζνα παράδειγμα κλοπισ ςτον χϊρο τθσ πλατείασ, με πρωταγωνιςτζσ μία κοπζλα και ζνα άνδρα ςε μοτοςυκλζτα ο οποίοσ επιδίωξε να τθσ κλζψει το κινθτό, κατά τθ διάρκεια τθσ θμζρασ. Μζςα ςε όλα τα παραπάνω ζκανε μία νφξθ για τον ντόπιο πλθκυςμό. «Δεν περνοφν πια από εδϊ». Συνζχιςε λζγοντασ πωσ ο κόςμοσ αποφεφγει να περάςει από τθν πλατεία ειδικά κατά τισ νυχτερινζσ ϊρεσ. Ρροςπακιςαμε να αντλιςουμε κάποια κετικά ςτοιχεία μζςα ςτθν διάρκεια των χρόνων παραμονισ του ςτθν πλατεία. Μασ είπε «όταν γίνεται κάποια εκδιλωςθ μαηεφεται ντόπιοσ κόςμοσ. Αλλάηουν τα πράγματα. Αλλά αυτό δεν γίνεται ςυχνά». Η παιδικό χαρϊ…
Θ παιδικι χαρά τθσ πλατείασ ςυνιςτά ζνα χϊρο όπου ςυγκεντρϊνονται οικογζνειεσ και αποτελεί εκτόνωςθ για τα παιδιά τουσ. Ρροςεγγίςαμε μερικοφσ από αυτοφσ με το
118 | Σ ε λ ί δ α
ςκεπτικό πωσ πρόκειται για ανκρϊπουσ οι οποίοι γνωρίηουν τθν περιοχι και κα μποροφν να εκφράςουν μία άποψθ υπό το πρίςμα τθσ προςτατευτικότθτασ προσ τα παιδιά τουσ.
Θ αρχικι μασ ςυνομιλία ιταν με ζνα ηευγάρι ουμάνων με ζνα μικρό κοριτςάκι, οι οποίοι ιρκαν ςτθν Κεςςαλονίκθ για επαγγελματικοφσ λόγουσ. Θ γυναίκα ιταν κακθγιτρια ςε πανεπιςτιμιο τθσ ουμανίασ και είχε ζρκει ςτα πλαίςια ενόσ ςυνεδρίου ςτο ΑΡΚ. Ρρϊτθ φορά ςτθ Κεςςαλονίκθ και πρϊτθ φορά ςτθν πλατεία δεν πρόλαβαν να αποκτιςουν μία ςυνολικι εικόνα για αυτι. Οι χωρικζσ τουσ απόψεισ για τθν πλατεία ιταν θ αδυναμία ςωςτοφ χειριςμοφ αυτοφ του ελεφκερου τμιματοσ ςτο κζντρο τθσ πόλθσ, εννοϊντασ τθν φπαρξθ μεγάλου αναξιοποίθτου χϊρου, χωρίσ φφτευςθ και χωρίσ ςωςτι κατάτμθςθ. Με βάςθ τθν εικόνα που παρουςίαηε εκείνθ τθ ςτιγμι θ πλατεία, ανζφεραν «οι άνκρωποι κοιμοφνται ςτθν πλατεία είναι μετανάςτεσ, κζλουν να φφγουν».
Θ επόμενθ ςυνζντευξθ ζγινε με ζνα θλικιωμζνο ηευγάρι, οι οποίοι είχαν φζρει τα εγγόνια τουσ. Θ άποψθ τουσ ςχετικά με τθν πλατεία ςυμπυκνϊνει τθν εμπειρία χρόνων. «Από παιδί είμαι εδϊ. Εδϊ μεγάλωςα. Το ςπίτι μου είναι πιο πζρα». Ενϊ παρζκετε εικόνεσ από προθγοφμενα χρόνια όπωσ «Ραλιά ςτθνόταν λοφνα παρκ εδϊ, κάναμε πικ νικ. Τϊρα τα πράγματα ζχουν αλλάξει. Ραλιά παίηαμε μπάλα. Ιταν αλάνα εδϊ. Και όχι μπάλεσ ςαν τισ ςθμερινζσ, φτιαγμζνθ από πανιά». Κζλοντασ να επιςθμάνει τθν αλλαγι του χαρακτιρα τθσ πλατείασ ςτθν πάροδο των χρόνων ,είπε «φοβόμαςτε για τα εγγόνια μασ τϊρα πια». Επιπρόςκετα, ενιςχφοντασ τθν άποψθ του ανζφερε «εδϊ πιο κάτω εκδίδουν μικρά κορίτςια, ανιλικα, μζρα μεςθμζρι». Με αυτι τθ ςυνζντευξθ ζκλειςε θ διαδρομι μασ ςτθν πλατεία.
119 | ε λ ί δ α
Γ.2.γ. ΣΟ ΣΕΚΙ ΜΕΣΑΝΑΣΩΝ Θ ςυνάντθςθ μασ ζγινε ςε ζναν κοινωνικό χϊρο, που αφορά τθν μετανάςτευςθ. Ζτςι τα ερωτιματα δεν περιορίςτθκαν ςτο προςωπικό του διαςυνοριακό ταξίδι αλλά και ςτισ εκφάνςεισ και ςτουσ τρόπουσ δράςθσ αυτισ τθσ ςυλλογικότθτασ, κακϊσ «δεν είμαι μόνο μετανάςτθσ, αλλά και μζλοσ αυτοφ του χϊρου», όπωσ ανζφερε. Πςον αφορά λοιπόν το ςτζκι αποτελεί ζναν χϊρο με ευρφ πεδίο δράςθσ ςε κζματα που αφοροφν τουσ μετανάςτεσ, ςυλλογικζσ διεκδικιςεισ, με αντιρατςιςτικά προτάγματα, ςυνελεφςεισ αλλά και δράςεισ που αφοροφν τθν καλυτζρευςθ των ςυνκθκϊν διαβίωςθσ των μεταναςτϊν. Μακιματα για τθν εκμάκθςθ των ελλθνικϊν, νομικά δικαιϊματα, εκδθλϊςεισ που λαμβάνουν τόπο ςε αυτό τον χϊρο ι και εξωτερικεφονται ςτθν πόλθ, ακόμθ και ςυλλογικι κουηίνα αποτελοφν μερικζσ από τισ δραςτθριότθτεσ. Ρανςπερμία ςυλλογικοτιτων που δεν αφορά μόνο το πολιτικό πλαίςιο, αλλά και οργάνωςθ ςε φυλζσ «ζχουμε τθν ςυλλογικότθτα τθσ Ριάφρασ, είχαμε και τουσ Νιγθριανοφσ αυτοφσ δεν τουσ βλζπω φζτοσ δεν ξζρω τι ζγιναν.., ςτθν αρχι υπιρχε και ςυλλογικότθτα Αλβανϊν» από κοινότθτεσ μεταναςτϊν. Θ οργάνωςθ αυτι δείχνει το ανοιχτό πλαίςιο αυτοφ του χϊρου αλλά και το ότι για τουσ ανκρϊπουσ που καταφκάνουν δίνεται μία ευκαιρία, φπαρξθσ τουσ μζςα ςε ζνα πολιτικό-κοινωνικό κα λζγαμε χϊρο και ταυτόχρονα μία ευκαιρία να κοινωνικοποιιςουν τισ ςυνικειεσ και τισ παραδόςεισ τουσ ςε άλλο κόςμο «να προχκζσ είχαν εκδιλωςθ αυτοί από τθν Ριάφρα, είχαμε και φαγθτά δικά τουσ». Ενϊ το διαπολιτιςμικό παιχνίδι γνωριμίασ οδθγεί και ςε βακφτερα ςυναιςκθματικά βιϊματα «αυτι είναι μία Ρολωνζηα, γνωρίςτθκε με τον Μαροκινό και αυτό είναι το παιδί τουσ. Ιταν δφςκολα βζβαια τα πράγματα, τθν κουβαλοφςαμε με τον ορό γιατί δεν του είχαν φτιάξει τα χαρτιά, τον ζκλειναν μζςα και ςτεναχωριόταν». «Το ςτζκι το μακαίνει ζνασ και φζρνει και του γνωςτοφσ του», μασ ανζφερε ωσ απάντθςθ ςχετικά με το πϊσ προςεγγίηει κάποιοσ το χϊρο.
120 | Σ ε λ ί δ α
Πςον αφορά τον ίδιο, ηει μεγάλο χρονικό διάςτθμα ςτθν χϊρα «20 χρόνια είμαι ςχεδόν ςτθν Ελλάδα». Ρεριγράφοντασ τθν πορεία του και τθν απόφαςθ του για μόνιμθ εγκατάςταςθ, παράλλθλα με ςυλλογικά βιϊματα που αφοροφςαν τθ μεταναςτευτικι γενιά του, ςθμείωςε «εδϊ αρχικά οι περιςςότεροι ιρκαμε ωσ τουρίςτεσ», ερμθνεφοντασ ζτςι τθν πρϊτθ αναγνωριςτικι επίςκεψθ τουσ ςτθν χϊρα. Ζφυγε από τθν Γεωργία τθν περίοδο κατά τθν οποία ξζςπαςαν κζματα εςωτερικισ διχογνωμίασ και εμφφλιεσ αναταραχζσ ςτθ χϊρα. Το οικονομικό ηιτθμα αποτζλεςε και αυτό ζναν από τουσ βαςικοφσ παράγοντεσ. Στα πλαίςια τθσ κρατικισ πολιτικισ για αναγνϊριςθ των παλιννοςτοφντων τθν περίοδο 199368, ζκανε τα χαρτιά του για νομιμοποίθςθ. Για τθν πλατεία Δικαςτθρίων ανζφερε «παλιά ιταν χειρότερα. Υπιρχαν πολλοί Γεωργιανοί και μετανάςτεσ από άλλεσ χϊρεσ τθσ ΕΣΣΔ με διαμάχεσ να ξεςποφν ςυχνά μεταξφ τουσ. Σιμερα πολλοί κοιμοφνται εκεί».
68
υλλογικϐ ϋργο, (επτϋμβριοσ 2007), Υύλλο μετανϊςτευςη αςτικόσ χώρο, Αθόνα :ΕΜΠ
121 | ε λ ί δ α
ΕΝΟΣΗΣΑ Γ.3 ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΗ ΠΕΡΙΟΦΗ ΜΕΛΕΣΗ _ ΟΡΙΟΘΕΣΗΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΤΗ Θ αςτικι ηϊνθ τθν οποία, λόγω των ςτοιχείων που προαναφζρκθκαν, επιλζξαμε να μελετιςουμε, ορίηεται από τουσ εξισ οδικοφσ άξονεσ:
Νότια, ορίηεται από τθν Εγνατία, κεντρικόσ άξονασ τθσ Κεςςαλονίκθσ, που αποτελεί ζνωςθ μεταξφ Βαρδάρθ - Σιδθροδρομικοφ Στακμοφ - Ρλατείασ Δικαςτθρίων – Ρανεπιςτιμια, αποτελεί ιςχυρό όριο που προςδίδει διαφορετικά χαρακτθριςτικά ςτισ εκατζρωκεν περιοχζσ. Βόρεια, από τθν οδό Ολυμπιάδοσ, που αποτελεί εναρκτιριο άξονα τθσ Άνω Ρόλθσ. Ρρόκειται για ζναν παραδοςιακό οικιςμό ο οποίοσ ςτθν πλειονότθτα του αποτελείται από ιδιόκτθτεσ κατοικίεσ. Ανατολικά, από τθν Αγίασ Σοφίασ, θ οποία εντάςςει ςτθν περιοχι μασ τθν πλατεία Μακεδονομάχων69 και διατρζχει, ςτον κάκετο άξονα, το μεγαλφτερο μζροσ τθσ πόλθσ. Δυτικά, από τθν Ελευκερίου Βενιηζλου, θ οποία αποτελεί τθν πρϊτθ ςυλλεκτιρια οδό που κανείσ ςυναντά κινοφμενοσ προσ αυτι τθν κατεφκυνςθ και πζρα από τθν οποία παρατθρείται ςταδιακι αραίωςθ εμπορικισ δραςτθριότθτασ και υπθρεςιϊν αλλοεκνϊν. Ραρ’ όλα αυτά ςυνεχίηοντασ ςτα δυτικά, εντοπίηονται διάςπαρτα χριςεισ που ςχετίηονται με τουσ τελευταίουσ κακϊσ και περιοχζσ με πιο ζντονθ αλλά διαφορετικισ φυςιογνωμίασ δραςτθριότθτα (οδοί Λαγκαδά, Γιαννιτςϊν, Αιςϊπου).
Ουςιαςτικό ρόλο ςτθν επιλογι τθσ ςυγκεκριμζνθσ ηϊνθσ αποτζλεςε θ βαρφνουςα ςθμαςία τθσ μζςα ςτθν ιςτορικι εξζλιξθ τθσ πόλθσ. Λςτορικό κζντρο αλλά και πυρινασ του πολεοδομικοφ ιςτοφ, αποτελοφςε πάντα ζνα τόπο αςτικϊν πειραματιςμϊν και αλλεπάλλθλων αλλαγϊν ςτο γενικότερο πλαίςιο ανάπτυξθσ τθσ πόλθσ ςφμφωνα με τισ ανάγκεσ που ανζκυπταν ςε κάκε χρονικι περίοδο.
69
Σϐςο απϐ βιβλιογραφικϊ ςτοιχεύα, απϐ την ϋρευνα «Αρχιτεκτονικού και πολεοδομικού μεταςχηματιςμού ςτη Θεςςαλονύκη λϐγω του φαινομϋνου τησ μετανϊςτευςησ» (2006), ϐπου περιγρϊφεται η πλατεύα Μακεδονομϊχων ωσ τϐποσ ςυγκϋντρωςησ μεταναςτών, ϐςο και απϐ ςτοιχεύα που ςυλλϋξαμε απϐ ςυνεντεϑξεισ, επιλϋξαμε να την ςυμπεριλϊβουμε ςτην ϋρευνα μασ.
122 | Σ ε λ ί δ α
124 | Σ ε λ ί δ α
Ιδθ από το 1918, ςφμφωνα με το ςχζδιο του Γάλλου αρχιτζκτονα Ernest Hébrard, είχε χαραχκεί και εν μζρει διαμορφωκεί ο Άξονασ τθσ Αριςτοτζλουσ (Κεντρικόσ ςφμφωνα με ΟΡΡΕΚ ϋ97), γεγονόσ που αποτελεί το λόγο για τον οποίο το τμιμα μεταξφ κάλαςςασ και Εγνατίασ οδοφ, χαρακτθρίηεται, ακόμθ και ςιμερα, από μορφολογικι και αντιλθπτικι ομοιογζνεια αλλά και από ενιαία γραμμικι κίνθςθ θ οποία ςυνεχίηει ςε όλο το μικοσ του άξονα. Θ διακοπι όμωσ τθσ ενιαίου πλάτουσ χάραξθσ από τον ναό Αγίου Δθμθτρίου και πάνω, άφθςε τθν περιοχι αυτι ζρμαιο τθσ άναρχθσ και πυκνισ ανοικοδόμθςθσ που επικράτθςε τισ επόμενεσ δεκαετίεσ. Στα πλαίςια του αρχιτεκτονικοφ διαγωνιςμοφ, με προκιρυξθ του ΟΡΡΕΚ ϋ97, ςτα πλαίςια του «Κεςςαλονίκθ- Ρολιτιςτικι Ρρωτεφουςα τθσ Ευρϊπθσ», τζκθκαν ηθτιματα επζμβαςθσ και μεταςχθματιςμοφ του «Μνθμειακοφ Άξονα τθσ Αριςτοτζλουσ», ενόσ τόπου που φζρει το βάροσ τθσ ιςτορίασ, ςτα οποία κλικθκαν να απαντιςουν παραπάνω από 100 ςυμμετοχζσ. Τελικά, θ πρόταςθ που πιρε το Α’ βραβείο ανικε ςτθν ομάδα αρχιτεκτόνων των Ρ. Νικθφορίδθ, B.Cuomo και Ρ. Ταράνθ, θ οποία όμωσ εξαιτίασ διαφόρων κωλυςιεργιϊν δεν υλοποιικθκε. Στθ ςυνζχεια, ο Διμοσ Κεςςαλονίκθσ, με απευκείασ ανάκεςθ, παραχϊρθςε το ςχεδιαςμό τθσ Ρλατείασ Δικαςτθρίων ςτον Δ. Σιμϊνθ, θ πρόταςθ του οποίου διαμορφϊνει τθ ςθμερινι όψθ τθσ. Στα πλαίςια αυτισ τθσ μορφισ ςχεδιαςμοφ, υπεριςχφει ευρεία πλακόςτρωςθ, με μειωμζνθ φπαρξθ πραςίνου, αναπτφςςοντασ ζτςι δυναμικι κίνθςθ, ενιςχφοντασ τον άξονα τθσ Αριςτοτζλουσ, ενϊ ςτον αντίποδα αποτρζπει τθν παραμονι και ςτάςθ των χρθςτϊν.
125 | ε λ ί δ α
Ο άξονασ τθσ Αριςτοτζλουσ αποτελεί ςιμερα μια διαδοχι δθμόςιων ανοιχτϊν χϊρων τον μεγαλφτερο δθμόςιο χϊρο του κζντρου- από τθν παραλία ζωσ τθν εκκλθςία του Αγίου Δθμθτρίου, μια εγκάρςια τομι ςτθν διαμικθ ανάπτυξθ τθσ πόλθσ, που αναδεικνφει τθν ενδιαφζρουςα τοπιογραφία τθσ και ενοποιεί το ψθλότερο ςθμείο τθσ με τθ κάλαςςα. Ζνα ηιτθμα που ζπρεπε να αντιμετωπιςτεί ιταν ο ςυμβιβαςμόσ ανάμεςα ςτο ιςτορικό παρελκόν που, μζροσ του οποίου ανζκυψε τα τελευταία χρόνια, μζςα από τθν αρχαιολογικι ςκαπάνθ και ενόσ ςφγχρονου αςτικοφ μεταςχθματιςμοφ, ςτα πλαίςια που αυτό είναι επιτρεπτό ςε μια ιςτορικι πόλθ παλίμψθςτο (επάλλθλα ιςτορικά ςτρϊματα) και με αναγωγζσ ςε ςφγχρονα ιςτορικά μεςογειακά αςτικά κζντρα70. Σφμφωνα με το ςκεπτικό τθσ μελζτθσ, θ ςθμερινι δυναμικι του "Άξονα" μπορεί να βαςιςτεί ςτθν πολυμορφία, τθν πολλαπλότθτα και τθν ζντονθ ςτρωματογραφία του. Θ προβλθματικι αυτι οδιγθςε ςε ςχεδιαςτικζσ επεμβάςεισ που δίνουν ζμφαςθ ςτθ διαςτρωμάτωςθ και τα επάλλθλα επίπεδα τθσ πόλθσ, ζτςι ϊςτε να είναι αμφότερα αναγνϊςιμα, να ςυνυπάρχουν και να ςυντελοφν ςτθν δθμιουργία ενόσ ςφγχρονου αςτικοφ πλζγματοσ δθμόςιων χϊρων για τθν πόλθ.
Μια παραπλιςια εικόνα ςυναντάται εκατζρωκεν του Κεντρικοφ Άξονα, όπου διαμορφϊνονται δφο δευτερεφοντεσ άξονεσ που ςυγκεντρϊνουν ςθμαντικά μνθμεία τθσ πόλθσ. Ανατολικά, ο άξονασ τθσ οδοφ Αγίασ Σοφίασ περιλαμβάνει το πρϊθν Ελλθνικό Ρροξενείο, τθν Μθτρόπολθ, τον Λ.Ν. Αγίασ Σοφίασ με τθν αντίςτοιχθ πλατεία και το Βαπτιςτιριο του Αγίου Λωάννθ, τθν Αχειροποίθτο με τθν αντίςτοιχθ πλατεία και το Σχολείο του Ρικιϊνθ, ενϊ βορειότερα ςτθν οδό Καςςάνδρου βρίςκεται το Αλατηά Λμαρζτ. Δυτικά, ο άξονασ τθσ οδοφ Βενιηζλου περιλαμβάνει τα Λαδάδικα, τον Λ.Ν. Αγίου Μθνά, το 70
ϑμφωνα με τη Λεοντύδου (1997), τα βαςικϊ ιςτορικϊ χαρακτηριςτικϊ των μεςογειακών πϐλεων ςυνοψύζονται ςτα εξόσ: ςε αντύθεςη με τισ βϐρειεσ Ευρωπαώκϋσ πϐλεισ, ςτη Μεςϐγειο παρατηροϑμε ςυμπαγό αςτικϊ τοπύα, ςτενϐτερουσ δρϐμουσ, ψηλϊ κτόρια.
126 | Σ ε λ ί δ α
Μπεηεςτζνι, το Αλκαηάρ ι Χαμηά Μπζθ τηαμί, το Καραβάν Σαράι (Δθμαρχείο), τον αρχαιολογικό χϊρο τθσ Ρλατείασ Διοικθτθρίου και το Διοικθτιριο. Ακολουκϊντασ το δυτικό τείχοσ τθσ πόλθσ, περιλαμβάνει επίςθσ το Φροφριο Βαρδαρίου ι Τοπ Χανζ, τθν Ρλατεία Δθμοκρατίασ, το Ραςά Χαμάμ, τον Λ.Ν. Αγίων Αποςτόλων και τθν κιςτζρνα. Θ οριοκετθμζνθ περιοχι που αποτζλεςε το χωρικό πεδίο ζρευνασ μασ, περιλαμβάνει το Κεντρικό Άξονα και οριοκετείται εκατζρωκεν από τουσ παραπάνω δευτερεφοντεσ άξονεσ, από το φψοσ τθσ Εγνατίασ και πάνω, θ οποία αποτελεί, από τθν ελλθνιςτικι μζχρι και τθν ςφγχρονθ εποχι, κεντρικι οδό και χωρίηει τθν πόλθ ςτα δφο (λαϊκά καταςτιματα, ξενοδοχεία, μνθμεία), «ςπονδυλικι ςτιλθ τθσ νζασ ρυμοτομίασ» (Κιτςίκθσ, 1918). Στα πλαίςια μιασ ςυνολικισ αναςκόπθςθσ τθσ ιςτορικισ εξζλιξθσ τθσ περιοχισ αλλά και του ςυνόλου των μνθμείων που διαςπείρονται ςε αυτιν, κεωριςαμε ςκόπιμθ τθν αναφορά ςε οριςμζνα τοπόςθμα και οδοφσ, ϊςτε να γίνει κατανοθτι θ αμφίδρομθ ςχζςθ που ανακφπτει ανάμεςα ςτο χκεσ και ςτο ςιμερα. Στα δυτικά τθσ Ρλατείασ τθσ Αρχαίασ Αγοράσ ανοικοδομικθκε το 1928 το ςυγκρότθμα του Μπιτ Μπαηάρ που παραχωρικθκε ςτουσ πρόςφυγεσ, από τον Οικοδομικό Συνεταιριςμό Ρροςφφγων Κεςςαλονίκθσ, και εγκαινιάςτθκε από τον Βενιηζλο. Αποτελοφταν από διϊροφα κτίρια με τουσ πάνω ορόφουσ να χρθςιμοποιοφνται ωσ κατοικίεσ και τα ιςόγειά τουσ ωσ εμπορικά μαγαηάκια. Στο κζντρο τθσ υπάρχει μια περίκλειςτθ πλατεία με ζξι ςτοζσ με εξόδουσ ςτισ οδοφσ Τοςίτςα και Oλφμπου, ενϊ θ φκορά του χρόνου είναι ολοφάνερθ ςτο κτίςμα. Το όνομά του ςθμαίνει «Αγορά τθσ ψείρασ», όνομα που προιλκε από τα παλιά ροφχα που πωλοφνταν ςτα καταςτιματα και τα οποία ιταν γεμάτα ψείρεσ. Εδϊ και ςχεδόν εννιά δεκαετίεσ και μζχρι και ςιμερα ςτθν περιοχι, ςτθν οδό Σοςίτςα, λειτουργεί θ μοναδικι αγορά παλαιοπωλείων ςτθ πόλθ, που με το πζραςμα των χρόνων παρακμάηει. Κάκετα ςτθν οδό Τοςίτςα, υπάρχει ο πεηόδρομοσ οδοφ Καμπόλα, επί τθσ οποίασ οι πολυκατοικίεσ είναι «προπολεμικζσ», χτιςμζνεσ μετά τθν πυρκαγιά του 1917(μεταξφ του 1928-38) με το ςφςτθμα τθσ αντιπαροχισ. Αντικατζςτθςαν τετραϊροφα και πενταόροφα κτίςματα, ιδιοκτθςίεσ Εβραίων. Κατά τα τζλθ του 15 ου αιϊνα και μζχρι και το 1917, ςτθν περιοχισ τθσ ςθμερινισ Αρχαίασ Αγοράσ, βριςκόταν θ Συνοικία όγκοσ, μία πυκνοκατοικθμζνθ εβραϊκι κοινότθτα αποτελοφμενθ από εκδιωγμζνουσ Λςπανοεβραίουσ (ςεφαραδίτεσ). Σιμερα θ οδόσ Κορμπόλα, όπωσ και οι πλθςίον τθσ οδοί, αποτελοφν δρόμουσ των νζων ρωςόφωνων προςφφγων, ενϊ ο χαρακτιρασ αυτόσ εντείνεται με τθν
127 | ε λ ί δ α
παρουςία τουριςτικϊν γραφείων, «γζφυρα» επικοινωνίασ τουσ με τουσ ςυγγενείσ τουσ ςτο Κραςνοντάρ, Οςετία, Γεωργία, Αμπχαηία.
Στο νοτιοδυτικό τμιμα τθσ πλατεία Δικαςτθρίων, βρίςκεται Παναγία των Χαλκζων (θ Ραρκζνοσ των Χαλκουργϊν, επειδι θ τοποκεςία τθσ γειτνιάηει με τθν παλιά γειτονιά των χαλκωματάδων, όπου παραδοςιακά ηοφςαν και εργάηονταν οι χαλκουργοί τθσ πόλθσ), που χτίςτθκε πάνω ςτα ερείπια ενόσ ναοφ του Θφαίςτου με ςκοπό να εξαγνιςτεί ςφμφωνα με κείμενο τθσ εποχισ ο “βζβθλοσ τόποσ.” Χαρακτθριςτικό του ότι θ Κεςςαλονίκθ είναι μια πόλθ χτιςμζνθ επάνω ςτον εαυτό τθσ είναι το γεγονόσ ότι θ βυηαντινι εκκλθςία βρίςκεται 2-3 μζτρα κάτω από το επίπεδο τθσ υπόλοιπθσ ςθμερινισ πόλθσ, ενϊ επί τουρκοκρατίασ μετατράπθκε ςε τηαμί (Καηαντηιλάρ τηαμί).
128 | Σ ε λ ί δ α
Τθν ίδια περίοδο κτίςτθκε το Μπζθ Χαμάμ, το μεγαλφτερο από τα χαμάμ που διαςϊηονται ςτον ελλαδικό χϊρο, το οποίο λειτουργοφςε μζχρι το 1968, γνωςτό με τθν ονομαςία «Λουτρά ο Ραράδειςοσ». Το 1972 περιιλκε ςτθν Αρχαιολογικι Υπθρεςία και ςιμερα , μετά τα ζργα αποκατάςταςθσ του κτιρίου, αποτελεί χϊρο ανοικτό για το κοινό, με τθ χριςθ του για αναψυχι.
Στα μνθμεία που εντάςςονται ςτθν περιοχι μασ περιλαμβάνεται και θ εκκλθςία του Αγίου Δθμθτρίου, επί τθσ ομϊνυμθσ οδοφ, που αποτελεί ζναν από τουσ ςθμαντικότερουσ άξονεσ τθσ περιοχισ μασ. Από τα ρωμαϊκά-βυηαντινά χρόνια θ οδόσ αυτι υπιρξε θ δεφτερθ ςε ςπουδαιότθτα οδικι αρτθρία τθσ πόλθσ μια και ςυνζδεε και τισ δφο μικρότερεσ πφλεσ τθσ ανατολικά και δυτικά. Κατά το τζλοσ του 19ου αιϊνα και αρχζσ του 20ου ονομαηόταν οδόσ Μιτάτ Ραςά, από το όνομα ενόσ Οκωμανοφ διοικθτι-μεταρρυκμιςτι τθσ εποχισ. Θ εκκλθςία ςιμερα εκτόσ από τθν κρθςκευτικόσ χϊροσ, λειτουργεί και ωσ μουςειακόσ χϊροσ ζχοντασ κτιςτεί πάνω ςτα ερείπια του πρϊτου ναοφ (313μ.Χ).
Συχνζσ επιςκζψεισ ςε διαφορετικζσ περιόδουσ, τζλθ Απριλίου (λίγο μετά το Ράςχα) και ςτθ μετάβαςθ προσ τουσ καλοκαιρινοφσ μινεσ, κακϊσ και ςε ποικίλεσ ϊρεσ και μζρεσ τθσ εβδομάδασ ςυνζβαλαν ςτθν δθμιουργία μιασ αντιπροςωπευτικισ εικόνασ για τθν περιοχι. «Σκοπόσ ιταν θ κατανόθςθ των γειτονιϊν όχι ωσ υλικό καταςκεφαςμα αλλά ωσ αναπόςπαςτο κομμάτι των κοινωνικϊν ςχζςεων που αναπτφςςονται, αμοιβαιότθτα χωρικοφ – κοινωνικοφ».71 Θ αναηιτθςθ μασ δεν περιορίςτθκε μόνο ςτθν επεξεργαςία ωσ κτιριακοφ ςυνόλου αλλά και, ςε μία επιπλζον τεκμθρίωςθ οποιαςδιποτε φφςθσ ςυνδιαλλαγϊν που δθμιουργοφν δεςμοφσ γειτονιάσ. Στο ςφνολό τθσ, θ περιοχι μασ, δεν εμφανίηει ευδιάκριτθ εκνοτικι ταυτότθτα, γειτνίαςθ μεταξφ ντόπιων και μεταναςτϊν, ςε επίπεδο δθμόςιου χϊρου, όπωσ προαναφζρκθκε, αλλά και κατοίκθςθσ, ςυνιςτοφν το ςκθνικό.
71
Βαύου Ν., Διαπλεκόμενεσ καθημερινότητεσ και χωροκοινωνικϋσ μεταβολϋσ ςτην πόλη. Μετανϊςτριεσ και ντόπιεσ ςτη γειτονιϋσ τησ Αθόνασ, τεχνικό ϋκθεςη, ΕΜΠ 2007
129 | ε λ ί δ α
Πςον αφορά τον όρο γειτονιά, ζχουν διατυπωκεί πολλζσ κεωρίεσ ενϊ αποτελεί ζνα καίριο κζμα για τον κλάδο τθσ πολεοδομίασ. Θ Σχολι του Σικάγο δίνει τθ δικι τθσ ερμθνεία, ορίηοντάσ τθν ωσ ζνα αναπόςπαςτο τμιμα τθσ πόλθσ, με τθν ζννοια τθσ «κοινότθτασ». Ταυτόχρονα, δίνει ιδιαίτερθ βαρφτθτα ςτο κοινωνικό δίκτυο που αναπτφςςεται μεταξφ των κατοίκων, οι οποίοι, ςε αυτό το πλαίςιο, κζτουν νοθτά όρια ςτθ γειτονιά τουσ. Σε ζνα βακμό, αυτό ιςχφει και ςτθν δικιά μασ περίπτωςθ. Δθλαδι, αντίςτοιχα νοθτοί φραγμοί ζγιναν αντιλθπτοί ςτο κομμάτι τθσ περιοχισ μασ πάνω από τθν Αγίου Δθμθτρίου, ενϊ κατθφορίηοντασ προσ τθν Εγνατία και με δεδομζνο ότι ο δθμόςιοσ χϊροσ υπερτερεί ζναντι του δομθμζνου, ο χαρακτιρασ τθσ γειτονιάσ εξαςκενεί κλιμακωτά και τθν κζςθ τθσ παίρνει θ εμπορικι δραςτθριότθτα. Με δεδομζνα τα παραπάνω, ςε ζνα πρϊτο επίπεδο ανάλυςθσ, θ περιοχι κα μποροφςε να διαχωριςτεί ςε δφο επιμζρουσ ηϊνεσ : ςε ηϊνθ εμπορίου ( Εγνατία με Αγίου Δθμθτρίου) και ςε ηϊνθ κατοικίασ (Αγίου Δθμθτρίου με Ολυμπιάδοσ). Αυτόσ ο διαχωριςμόσ δεν είναι απόλυτοσ αλλά γίνεται για λόγουσ διευκόλυνςθσ τθσ ζρευνασ. ΖΨΝΗ ΕΜΠΟΡΙΟΤ
Θ πρϊτθ ηϊνθ τθσ επιλεγμζνθ περιοχι μελζτθσ, αποτελεί τμιμα του επιχειρθματικοφ κζντρου τθσ πόλθσ. Ο χαρακτθριςμόσ αυτόσ ζχει αποδοκεί μζςω μιασ μακροχρόνιασ διαδικαςίασ, με αφετθρία το 1921, όπου για πρϊτθ φορά ςυναντάμε τθ ανάμιξθ χριςεων κατοικίασ και επιχειρθματικισ δραςτθριότθτασ. Ραρατθρείται, πλζον, ιςχυρι παρουςία γραφείων, επαγγελματικϊν χριςεων και αναψυχισ, που ςυχνά ςυςτεγάηονται ςε ιδιόκτθτα ι ενοικιαηόμενα διαμερίςματα. Ραραμζνοντασ ςτθν ίδια ηϊνθ, παρατθρείται πλθκϊρα καταςτθμάτων, πολλά από τα οποία ανικουν ι απευκφνονται ςε αλλοεκνείσ. Μεγαλφτερθ ςυγκζντρωςθ παρατθρείται ςτο δυτικό μζτωπο τθσ πλατείασ Δικαςτθρίων και τθσ ωμαϊκισ Αγοράσ, επί τθσ οδοφ Χαλκζων και Μακεδονικισ Αμφνθσ, αντίςτοιχα. Τα περιςςότερα αφοροφν υπθρεςίεσ, όπωσ money transfer και τουριςτικά γραφεία με κφριουσ προοριςμοφσ προσ τθν πρϊθν ΕΣΣΔ, ενϊ παρατθροφνται ρωςόφωνα μεταφραςτικά και εκδοτικά γραφεία κακϊσ και κζντρο ταχυμεταφορϊν δεμάτων. Επιπλζον εντοπίηονται ςτθν περιοχι χϊροι εςτίαςθσ και παντοπωλεία με ρϊςικα προϊόντα. Στθν οδό που βριςκόταν το Κζντρο Φιλοξενίασ υπάρχει και ζνασ κρθςκευτικόσ χϊροσ ο οποίοσ δεν γίνεται εφκολα αντιλθπτόσ κακϊσ προςομοιάηει ςε κατάςτθμα. Σφμφωνα με τισ χριςεισ που εντοπίηονται ςτθν περιοχι, εμφανίηεται μικρότερθ πφκνωςθ του δομθμζνου χϊρου ςε ςχζςθ με τθν ηϊνθ πάνω από τθν Αγίου Δθμθτρίου, γεγονόσ που ενιςχφεται ςθμαντικά από φπαρξθ ελεφκερων χϊρων. Στθν υπόμνθςθ του άξονα τθσ Αριςτοτζλουσ, απαντάται κλιμακωτι διάκρωςθ δθμόςιων χϊρων διαφορετικοφ χαρακτιρα και άλλθσ μορφισ οικειοποίθςθσ. Ριο ςυγκεκριμζνα, ςε ζνα πρϊτο επίπεδο, ςυναντάμε τθν πλατεία Δικαςτθρίων, ςθμαντικισ βαρφτθτασ τόςο λόγω τθσ κεντρικότθτάσ τθσ όςο και λόγω του πλουραλιςμοφ τθσ. Συνεχίηοντασ, αποκαλφπτεται ςε πιο χαμθλι ςτάκμθ, ο αρχαιολογικόσ χϊροσ τθσ ωμαϊκισ Αγοράσ, που λόγω του χαρακτιρα του δεν είναι προςβάςιμοσ όλεσ τισ ϊρεσ τθσ θμζρασ και ςυνεπϊσ, υπερτερεί θ περιμετρικι κίνθςθ. Καταλιγοντασ, υπάρχει μια ανάςα πραςίνου, που αποτελεί χϊροσ ςυνάντθςθσ των κατοίκων τθσ περιοχισ, ντόπιων και μθ. 130 | Σ ε λ ί δ α
Στθν ςυμβολι των οδϊν Εγνατίασ με Αγίασ Σοφίασ, ςτο νοτιοανατολικό άκρο τθσ ηϊνθσ, ςυναντάται θ πλατεία Μακεδονομάχων, περιφραγμζνθ και αποκλειςμζνθ ςτο μεγαλφτερο μζροσ τθσ τα τελευταία χρόνια λόγω των ζργων του μετρό. Ραλιότερα αποτελοφςε τόπο ςυνάντθςθσ και αναψυχισ για όλεσ τισ θλικιακζσ ομάδεσ και εκνικότθτεσ, Ζλλθνεσ, Αλβανοί, Γεωργιανοί72. Λόγω του μικρότερου μεγζκουσ ςε ςχζςθ με τθν πλατεία Δικαςτθρίων, προςζφερε ςυνκικεσ μεγαλφτερθσ εγγφτθτασ και ςυναναςτροφισ μεταξφ τουσ, πράγμα που ενιςχυόταν από τθν φπαρξθ παιδικισ χαράσ.
72
Βυζοβύτη ., (Ιοϑνιοσ 2006), Οι «μπαχτςϋδεσ» του κϋντρου, Κεφϊλαιο VI απϐ το ςυλλογικϐ ςϑγγραμμα «Αρχιτεκτονικού και πολεοδομικού μεταςχηματιςμού ςτη Θεςςαλονύκη λϐγω του φαινϐμενου τησ μετανϊςτευςησ», Θεςςαλονύκη: ΣΕΕ
131 | ε λ ί δ α
Στθν περιοχι ενταςςόταν το κτίριο το οποίο ςτζγαηε το Κζντρο Υποδοχισ Μεταναςτϊν και Αιτοφντων Άςυλο. Βριςκόταν ςτθν διαςταφρωςθ των οδϊν Φιλίππου και Σιατίςτθσ. Από το ζτοσ 2000 μζχρι τον Μάιο του 2014 φιλοξενικθκαν περιςςότεροι από 1.300 άνκρωποι από χϊρεσ όπωσ Σομαλία, Λράκ, Λράν, Αφγανιςτάν, Ραλαιςτίνθ, Αικιοπία, Ερυκραία, Ακτι Ελεφαντοςτοφ, Σιζρρα Λεόνε, Νιγθρία. Ρριν το οριςτικό κλείςιμο του, διεξιχκθςαν κάποιεσ ςυνεντεφξεισ με ζνοικουσ του κζντρου73 υπό ςυνκικεσ ανθςυχίασ για επικείμενθ ζξωςθ τουσ, εντείνοντασ το κλίμα αβεβαιότθτασ που χαρακτθρίηει τθν παραμονι τουσ ςτθν χϊρα. Στθν πλειοψθφία τουσ αναφζρκθκαν ςε κωλυςιεργίεσ για τθν ζκδοςθ πράςινθσ κάρτασ, που τουσ αποτρζπουν να φτάςουν ςτον επικυμθτό τελικό τουσ προοριςμό, όπωσ και ςτθν αδιαφορία και τθν ζλλειψθ μζριμνασ από τθν πλευρά του κράτουσ, γεγονόσ που τουσ οδθγεί ςε ζνα αίςκθμα αγανάκτθςθσ και μίςουσ για τθν χϊρα προςωρινισ τουσ διαμονισ και αναηιτθςθσ τρόπων διαφυγισ.
ΖΨΝΗ ΚΑΣΟΙΚΙΑ
Στθ δεφτερθ ηϊνθ οι εμπορικζσ χριςεισ περιορίηονται ςε επιπζδου γειτονιάσ ενϊ παρατθρείται μια ιεράρχθςθ των οριηόντιων αξόνων ωσ προσ τθν κεντρικότθτα και τθν κυκλοφορία των αυτοκινιτων, οι οποίοι ςε ςυνδυαςμό με κάποιουσ κεντρικοφσ κάκετουσ 73
www.lifo.gr/team/omorfia/47731
132 | Σ ε λ ί δ α
δρόμουσ, οριοκετοφν επιμζρουσ περιοχζσ οι οποίεσ δθμιουργοφν χαρακτιρα γειτονιάσ, λόγω τθσ εςωςτρζφειασ που τθσ προςδίδουν. «Θ τάςθ αυτι υποςτθρίηεται επίςθσ και από τα μικρότερα πλάτθ δρόμων (…) ςτο εςωτερικό αυτϊν των ενοτιτων. Θ περιοριςμζνθ κυκλοφορία οχθμάτων ςε ςυνδυαςμό με τθν διάχυςθ τοπικϊν χριςεων, όπωσ καφενεία και ψιλικατηίδικα, ευνοοφν τθν κίνθςθ των πεηϊν και δίνουν τθν ευκαιρία να αναπτυχκοφν εναλλακτικζσ διαδρομζσ και χϊροι προςωρινισ ςτάςθσ ι ςυγκζντρωςθσ. Ρροκφπτει λοιπόν ζνασ πλοφςιοσ ςε εκδοχζσ αςτικόσ χϊροσ όπου εναλλάςςονται ςυνεχϊσ οι αςτικοί ρυκμοί με αποτζλεςμα θ ετερότθτα και θ ποικιλία ταυτοτιτων να βρίςκει χϊρο ζκφραςθσ»74 . Τθν παρουςία μεταναςτϊν ςτθν περιοχι μπορεί κανείσ να τθν αντιλθφκεί μζςα από εικόνεσ, ιχουσ αλλά και μυρωδιζσ. Στθν οδό Φαλιρεωσ και ςτον πεηόδρομο Ρζλοποσ, παρατθριςαμε ανακοινϊςεισ πολυκατοικιϊν ςε ελλθνικι αλλά και ρϊςικθ γλϊςςα, κόςμο ςτα μπαλκόνια ςυηθτϊντασ ςε ξζνθ διάλεκτο, καταγγελτικι απόφαςθ για Βουλγάρα για παράνομο εμπόριο κολλθμζνθ ςτθν είςοδο τθσ πολυκατοικίασ που διαμζνει, κρθςκευτικόσ χϊροσ μιασ αίρεςθσ, ενϊ ςτθ διπλανι πάροδο βρίςκεται το αςτυνομικό τμιμα τθσ περιοχισ. Ρεριμετρικά του τηαμιοφ Λμαρζτ Αλατηάρ, που είναι ορατό από τθν Καςςάνδρου, υπάρχει ζνασ χϊροσ πραςίνου όπου ςυναντιςαμε ομάδεσ θλικιωμζνων ανδρϊν και γυναικϊν, πικανόν από τθν πρϊθν ΕΣΣΔ. Στισ οδοφσ Βαρβάκθ και Σακελλαρίου, ςυναντιςαμε παρζεσ ανδρϊν ςε άτυπουσ χϊρουσ ςτάςθσ ςτθ μζςθ του δρόμου και ςε πεηοφλια, ενϊ ανθφορίηοντασ προσ τθν εκκλθςία Ρροφιτθ Θλία υπάρχει περιμετρικά χϊροσ πραςίνου που αποτελεί τόπο ςυνάντθςθσ και εκτόνωςθσ των κατοίκων. Επιπλζον επί τθσ οδοφ Γκράτςιου Κων., κάκε Ρζμπτθ πραγματοποιείται θ λαϊκι αγορά τθσ γειτονιάσ.
74
υλλογικϐ ϊρθρο, (Ιοϑνιοσ 2011), «υναντόςεισ ςτην πϐλη. Μετανϊςτεσ και δημϐςιοσ χώροσ», Κομπρεςϋρ, τεϑχοσ 2, ςελ.45
133 | ε λ ί δ α
Στον άξονα των οδϊν Λαπικϊν, Γρανικοφ, Αντιπάρου, οι οποίεσ αποτελοφν ςτενά περάςματα, με ελάχιςτθ κυκλοφορία αυτοκινιτων, με χαμθλότερθ δόμθςθ και με ζντονο το ςτοιχείο τόςο του θμιωρόφου όςο και του θμιυπογείου, χαρακτθριςτικά που δθμιουργοφν κατάλλθλεσ ςυνκικεσ για τθν αξιοποίθςθ των κατωφλιϊν, των ςκαλιϊν και των πεηουλιϊν ωσ τόπουσ ςυνάντθςθσ και κακθμερινισ κουβζντασ, κάτι που ζγινε αιςκθτό. Ραιδιά που παίηανε, ςτοιχείο που εκλείπει ςτισ μζρεσ μασ, παρατθρείται ςε αυτό το κομμάτι τθσ πόλθσ.
Αποςπαςματικζσ εικόνεσ που περιγράφουν τθν κακθμερινότθτα των κατοίκων τθσ περιοχισ, τόςο ντόπιων όςο και αλλοεκνϊν, ςυντελοφν ςτθν κατανόθςθ ενόσ ςθμαντικοφ μζρουσ των ςυνθκειϊν τουσ και του τρόπου αξιοποίθςθσ του δθμόςιου χϊρου. Πςο αφορά το κτιριολογικό απόκεμα, παρατθροφνται διαφοροποιιςεισ προσ το βόρειο τμιμα τθσ περιοχισ, τόςο ωσ προσ τθ χρονολογία καταςκευισ όςο και προσ το πλαίςιο ανζγερςισ τουσ. Ρροςεγγίηοντασ τον άξονα τθσ Εγνατίασ, ςυναντά κανείσ νεοκλαςικά διατθρθτζα κτίςματα τθσ δεκαετίασ 1930-1940, που ςτθν πλειονότθτα τουσ είναι ιδιόκτθτα και ςε περίπτωςθ ενοικιαηόμενων διαμεριςμάτων το κόςτοσ τουσ είναι δφςκολα προςεγγίςιμο από χαμθλά κοινωνικά ςτρϊματα. Βζβαια, ςτθ περίπτωςθ τθσ Κεςςαλονίκθσ όπωσ και ςτα υπόλοιπα αςτικά κζντρα, πολλά κτίρια ανεγζρκθκαν ςτο πλαίςιο τθσ αντιπαροχισ ςτισ δεκαετία
134 | Σ ε λ ί δ α
1960-1980, ςε μια φρενιρθ και ανεξζλεγκτθ οικοδομικι δραςτθριότθτα, θ οποία μετζβαλε τθν εικόνα τθσ πόλθσ, διαμορφϊνοντάσ τθν όπωσ τθν βλζπουμε μζχρι και ςιμερα. Τθν περίοδο 1991-2001, επαναπροςδιορίηονται οι όροι κατοίκθςθσ του κεντρικοφ αςτικοφ ιςτοφ, με τθν μετακίνθςθ των μεςαίων και υψθλϊν κοινωνικϊν ςτρωμάτων ςε περιφερειακζσ περιοχζσ προσ αναηιτθςθ πιο αναβακμιςμζνθσ ποιότθτασ ηωισ και κατοίκθςθσ.
Συγκεκριμζνα, ςτο Ρολεοδομικό Συγκρότθμα Κεςςαλονίκθσ (Ρ.Σ.Κ), καταγράφεται αφξθςθ του μόνιμου πλθκυςμοφ (6,85%), κυρίωσ ςτουσ Διμουσ Ρεφκων (ετηίκι), Ευόςμου και Ευκαρπίασ. Ταυτόχρονα, ςτον Διμο Κεςςαλονίκθσ, παρατθρείται εκροι του πλθκυςμοφ, που αν και ενιςχφκθκε δθμογραφικά από τθν ζλευςθ των μεταναςτϊν, παρουςιάηει μείωςθ κατά 6,49%. Συμπεραςματικά, υπάρχει μια τάςθ εγκατάλειψθσ του κζντρου, θ οποία ενιςχφεται από το γεγονόσ ότι το κτιριακό απόκεμα δεν πλθρεί βαςικζσ ανζςεισ (κζρμανςθ, ανελκυςτιρεσ), κυρίωσ ςτα βόρεια και δυτικά του κεντρικοφ Διμου (οικοδομικά τετράγωνα Αγίου Δθμθτρίου-Ολυμπιάδοσ, Φάλθρο, περιοχι Διοικθτθρίου). Τα παραπάνω οδιγθςαν ςτθ μείωςθ ενοικίων λόγω περιοριςμζνθσ ηιτθςθσ και ςυνεπϊσ ςε υποβάκμιςθ αυτϊν των γειτονιϊν, προςελκφοντασ ζτςι μετανάςτεσ. Στθν δεφτερθ ηϊνθ, πάνω από τθν οδό Αγ. Δθμθτρίου, διακζτουν πολφ υψθλι πυκνότθτα υφιςτάμενθσ δόμθςθσ, ζλλειψθ πραςίνου και ςθμαντικά προβλιματα φωτιςμοφ και κυκλοφορίασ ςε τμιματα τουσ Στουσ παραπάνω ΤΚ ςυγκεντρϊνονται παλιά και κακισ ποιότθτασ ςπίτια, παράγοντασ ο οποίοσ ζλκει περιφερειακά ςτρϊματα πλθκυςμοφ και χαμθλόμιςκοφσ. Το γεγονόσ αυτό ςυνδζεται με τθν ιςτορικι φυςιογνωμία τθσ περιοχισ ενϊ θ υψθλι ςυγκζντρωςθ "περιφερειακϊν" ομάδων δε φαίνεται να ζχει δθμιουργιςει απόλυτουσ, χωρικοφσ τουλάχιςτον, διαχωριςμοφσ με τον υπόλοιπο πλθκυςμό. (Αραβαντινόσ 2007). Θ πυκνότθτα κατοίκων και κατοικιϊν ςτθν περιοχι γειτνίαςθσ των δφο παραπάνω ηωνϊν ποικίλει με υψθλότερεσ τιμζσ να ςυναντϊνται όςο κανείσ πλθςιάηει προσ το παραλιακό μζτωπο και χαμθλότερεσ βορείωσ τθσ Εγνατίασ (ο ΤΚ 54635 εμφανίηει πυκνότθτα μεγαλφτερθ των 400 ατόμων ανά εκτάριο). Επίςθσ παρατθρείται πλθκϊρα χϊρων που χρθςιμοποιοφνται για επαγγελματικοφσ λόγουσ, κάτι το οποίο είναι αναμενόμενο κακϊσ θ περιοχι αποτελεί επιχειρθματικό κζντρο τθσ Κεςςαλονίκθσ με ιςχυρι παρουςία γραφείων, ιατρείων και άλλων επαγγελματικϊν χριςεων που ςυχνά ςυςτεγάηονται ςε ιδιόκτθτα ι ενοικιαηόμενα διαμερίςματα κατοικίασ. Σε γενικι κλίμακα από τθν περιοχι απουςιάηουν τα νζα ακίνθτα και ο ελεφκεροσ οικοδομιςιμοσ χϊροσ, ενϊ μεγάλοσ αρικμόσ παλαιϊν κατοικιϊν τελεί υπό κακεςτϊσ προςταςίασ και διατιρθςθσ (Αλατηόγλου 2009).
135 | ε λ ί δ α
138 | Σ ε λ ί δ α
140 | Σ ε λ ί δ α
ΕΝΟΣΗΣΑ Δ.1 ΣΟ ΝΕΟ ΚΤΜΑ ΜΕΣΑΝΑΣΕΤΗ Το νζο κφμα προςφφγων προζρχεται από τισ ανατολικζσ χϊρεσ, με βαςικζσ το Αφγανιςτάν και τθν Συρία, όπου θ κατάςταςθ είναι ζκρυκμθ εξαιτίασ πολεμικϊν ςυρράξεων. Ο Συριακόσ εμφφλιοσ πόλεμοσ είναι μια ςυνεχιηόμενθ εςωτερικι βίαιθ ςφγκρουςθ ςτθ Συρία. Θ ςυριακι κυβζρνθςθ (Αςάντ) εξαπζλυςε το ςυριακό ςτρατό για να καταςτείλει τθν εξζγερςθ, και αρκετζσ πόλεισ πολιορκικθκαν. Θ εξζγερςθ αυτι, με βαςικά αίτια το απολυταρχικό κακεςτϊσ και κοινωνικοοικονομικζσ μεταβολζσ, ςε ςυνδυαςμό με τθν ςτρατιωτικι επζμβαςθ, δθμιοφργθςε ζντονο εςωτερικό διχαςμό (κακεςτωτικοί-αντικακεςτωτικοί) που, ςτα τζλθ του 2011, εξελίχκθκε ςε εμφφλιεσ ςυγκροφςεισ. Θ εξζγερςθ ζχει κρθςκευτικζσ προεκτάςεισ (τηιχαντιςτζσ), οι οποίεσ ενζτειναν τθν ιδθ τεταμζνθ κατάςταςθ. Εξωτερικζσ επεμβάςεισ διογκϊνουν τισ διαςτάςεισ που ζχει λάβει θ ςφρραξθ αυτι. Πςον αφορά το Αφγανιςτάν, θ μακροχρόνια εμπόλεμθ κατάςταςθ ξεκίνθςε από το 2001, με αφορμι τισ τεταμζνεσ ςχζςεισ ανάμεςα ςε ΘΡΑ και Αλ Κάιντα, που εντάκθκαν με τθν μεγάλθ τρομοκρατικι επίκεςθ ςτισ ΘΡΑ τον Σεπτζμβρθ του 2001. Θ κατάςταςθ αυτι τελμάτωςε το 2014, με τθν απομάκρυνςθ ςτρατιωτικϊν δυνάμεων του ΝΑΤΟ, αν και εμφφλιεσ ςυρράξεισ ςυνεχίηουν να εκτυλίςςονται. Οι παραπάνω ανεξζλεγκτεσ καταςτάςεισ, κζτουν ηθτιματα επιβίωςθσ οδθγϊντασ τον άμαχο πλθκυςμό ςε αναηιτθςθ διεξόδου, τροφοδοτϊντασ ζτςι τισ μεταναςτευτικζσ ροζσ των τελευταίων ετϊν. Οι περιςςότεροι πολίτεσ τθσ Συρίασ καταφεφγουν ςυχνά ςτισ γειτονικζσ χϊρεσ τθσ Λορδανίασ, Λράκ, Λιβάνου και τθσ Τουρκίασ. Θ πλειονότθτα όμωσ των παραπάνω μεταναςτευτικϊν ρευμάτων κατευκφνεται προσ δυτικζσ, κυρίωσ, ευρωπαϊκζσ χϊρεσ προσ αναηιτθςθ καλφτερθσ ποιότθτασ ηωισ. Θ είςοδοσ ςτθν Ευρϊπθ γίνεται, μζςω Τουρκίασ, με δφο διαφορετικζσ πορείεσ, χερςαία ι μζςω καλάςςθσ. Και ςτισ δφο περιπτϊςεισ, θ πρϊτθ χϊρα ειςόδου είναι θ Ελλάδα.
141 | ε λ ί δ α
142 | Σ ε λ ί δ α
Θ διαδρομι που ακολουκείται για τθν προςζγγιςθ του τελικοφ τουσ προοριςμοφ, εφόςον δεν ζχουν λάβει τα χαρτιά πιςτοποίθςθσ τθσ προςφυγικισ τουσ ιδιότθτασ, ξεκινά ςυνικωσ από τθν πόλθ τθσ Κεςςαλονίκθσ. Από εκεί, με κτελ ι τραίνο, φτάνουν ςτο Ρολφκαςτρο (Κιλκίσ) και ςτθ ςυνζχεια, προςπακϊντασ να προςπελάςουν τα ςφνορα με τθν ΡΓΔΜ, φτάνουν, ακολουκϊντασ τισ ςιδθροδρομικζσ γραμμζσ, ςτο χωριό Εφηωνοι (Κιλκίσ). Οι τρείσ πικανοί τρόποι διζλευςθσ είναι: μζςω υπόγειων ςθράγγων τθσ Εκνικισ Οδοφ, μζςω του Αξιοφ ποταμοφ, είτε ακολουκϊντασ τθσ ςιδθροδρομικζσ γραμμζσ. Οι βαςικζσ χϊρεσ προτίμθςισ τουσ είναι θ Γερμανία και θ Σουθδία, ςτισ οποίεσ καταφκάνουν ζχοντασ περάςει από Σερβία-Ουγγαρία-Αυςτρία. Κατά τθν διζλευςθ των ςυνόρων αυτϊν των χωρϊν, ζρχονται αντιμζτωποι με τθν εκάςτοτε μεταναςτευτικι πολιτικι.
143 | ε λ ί δ α
Σφμφωνα με τα επίκαιρα γεγονότα, οι χϊρεσ τθσ Ευρϊπθσ κλείνουν διαδοχικά θ μία μετά τθν άλλθ τα ςφνορά τουσ, αποκλείοντασ τθν είςοδο προςφφγων, ςε μία βεβιαςμζνθ «προςπάκεια» αντιμετϊπιςθσ αυτϊν των μεγάλων ροϊν και αποςταςιοποίθςθσ, προςωρινά, από το φαινόμενο. Άνκρωποι εγκλωβίηονται ςτο μεταίχμιο και τριβζσ δθμιουργοφνται μεταξφ των εμπλεκόμενων χωρϊν, οι οποίεσ ςτα πλαίςια των νζων γεωγραφικϊν ανακατανομϊν, κα ζπρεπε, αντίκετα, να είχαν αντιλθφκεί τθν ευρεία διάςταςθ του φαινομζνου και να είχαν αναπτφξει πολιτικζσ ζνταξθσ. Ενϊ το φαινόμενο βρίςκεται ςε εξζλιξθ δεν μπορεί κανείσ να προβλζψει τισ διαςτάςεισ που μπορεί να λάβει αλλά και τθν κατάλθξθ αυτϊν των ανκρϊπων.
144 | Σ ε λ ί δ α
ΕΝΟΣΗΣΑ Δ.2 ΔΡΑΕΙ ΚΑΙ ΠΡΟΠΑΘΕΙΕ ΣΗ ΠΟΛΗ ΗΜΕΡΑ, ΦΕΣΙΚΑ ΜΕ ΣΟΤ ΜΕΣΑΝΑΣΕ Θ Κεςςαλονίκθ, ωσ χϊροσ transit, οφείλει να προςαρμοςτεί ςτα παραπάνω δεδομζνα, αναπτφςςοντασ υποδομζσ και υπθρεςίεσ υποςτιριξθσ των προςφφγων. Τθ δεδομζνθ ςτιγμι θ πόλθ ζχει δεχτεί και ςυνεχίηει να δζχεται, με οργανωμζνα πλζον μζςα (δρομολόγια πλοίων), πρόςφυγεσ και παράλλθλα παρατθροφνται κάποιεσ προςπάκειεσ είτε από μεμονωμζνα άτομα, είτε από ςυλλογικζσ πρωτοβουλίεσ και ςε επίπεδο Διμων, μερικζσ από τισ οποίεσ παρατίκενται παρακάτω. Στα τζλθ Λουλίου, προτάκθκε ζνα ολοκλθρωμζνο Σχζδιο Δράςθσ για τθν υποδοχι και φιλοξενία προςφφγων ςτθ Κεςςαλονίκθ. Οι βαςικοί άξονεσ αυτοφ του Σχεδίου Δράςθσ ζχουν να κάνουν με: _Τθ δικτφωςθ με κοινωνικζσ οργανϊςεισ και με όμορουσ Διμουσ, ϊςτε να γίνονται κινιςεισ από κοινοφ. _Τθ ςυνεργαςία με ξενοδοχεία και ξενϊνεσ τθσ πόλθσ για κάλυψθ τθσ προςωρινισ ανάγκθσ ςτζγαςθσ (αφορά μικροφσ πλθκυςμοφσ, ζωσ 200 άτομα). _Ζνα πρόγραμμα αναδοχισ οικογενειϊν, γυναικϊν ςε κατάςταςθ εγκυμοςφνθσ και αςυνόδευτων ανιλικων από οικογζνειεσ τθσ Κεςςαλονίκθσ που διακζτουν χϊρο να ςτεγάςουν αυτοφσ τουσ ανκρϊπουσ. _Ρρόβλεψθ για να ςτθκεί πρόχειροσ καταυλιςμόσ, ςτο πλαίςιο τθσ λογικισ τθσ πολιτικισ προςταςίασ, ςτθν περίπτωςθ που οι προςφυγικζσ ροζσ αυξθκοφν κατακόρυφα και θ πόλθ πλθμμυρίςει από χιλιάδεσ πρόςφυγεσ. Βαςικι μζριμνα του Διμου Κεςςαλονίκθσ είναι να μθν υπάρχουν άνκρωποι άςτεγοι _Ακόμθ κι αν είναι για μια-δυο βραδιζσ - ςτουσ δθμόςιουσ χϊρουσ τθσ πόλθσ τόςο για λόγουσ αξιοπρζπειασ των ίδιων των προςφφγων όςο και για λόγουσ κακθμερινισ λειτουργίασ τθσ πόλθσ, δθμόςιασ υγείασ, αλλά και αποφυγισ πικανϊν ρατςιςτικϊν αντανακλαςτικϊν Κα είναι δθλαδι μια ολοκλθρωμζνθ παρζμβαςθ για μικρισ κλίμακασ ανάγκεσ. Θ πρόταςθ ςκόπευε να κατατεκεί μζχρι τα τζλθ του μινα. ΔΡΑΕΙ
τθν πλατεία Δικαςτθρίων Σχετικά με το νζο κφμα προςφφγων από Συρία και Αφγανιςτάν, που γίνεται αντιλθπτό ςτθν πλατεία Δικαςτθρίων όπου και διαμζνουν προςωρινά, ςτισ αρχζσ Λοφνθ του 2015 μια ομάδα ανκρϊπων, χρθςιμοποιϊντασ τα μζςα κοινωνικισ δικτφωςθσ, ενεργοποιικθκε καλϊντασ πολίτεσ να φζρνουν τισ μεςθμεριανζσ ϊρεσ φαγθτό και είδθ υγιεινισ με ςκοπό να προςφζρουν βοικεια ςτουσ πρόςφυγεσ, καλφπτοντασ εν μζρει τισ βαςικζσ ανάγκεσ τουσ. Επίςθσ, μετά από πιζςεισ των δθμοτικϊν κινιςεων «Κεςςαλονίκθ Ανοιχτι Ρόλθ» και «Γειτονιζσ ςε δράςθ», εγκαταςτάκθκαν χθμικζσ τουαλζτεσ πίςω από τα Λουτρά Ραράδειςοσ και δόκθκε παροχι νεροφ. Ραράλλθλα, ο πρόεδροσ του Δθμοτικοφ ςυμβουλίου κάνει επικλιςεισ ςτθν κυβζρνθςθ για τθν χριςθ ςτεγαςμζνων, προςωρινά
145 | ε λ ί δ α
αναξιοποίθτων, χϊρων του Γ.Σ.Ν 424 και Γ’ Σϊμα Στρατοφ, με ςκοπό τθ φιλοξενία των προςφφγων. Υπό το κλίμα αλλθλεγγφθσ και ανκρωπιάσ, αρκετά ςυμπολίτεσ και ςυλλογικότθτεσ τθσ πόλθσ, ζςπευςαν να ςυνδράμουν ςτθν πρωτοβουλία αυτι. Τθν πρωτοβουλία αυτι ξεκίνθςε ο Craig Wherlock, κακθγθτισ αγγλικϊν και φωτορεπόρτερ, ο οποίοσ παρατθρϊντασ τθν εξακλίωςθ που βιϊνουν οι πρόςφυγεσ ςτθν πλατεία, αναφζρει: «Ριρα ζτςι μια μζρα τθν πρωτοβουλία να το αναρτιςω ςτα social media και ζτςι μαηευτικαμε μζςα ςε τζςςερισ μζρεσ περιςςότερα από δζκα άτομα που φζρνουν πράγματα. Ακόμθ όμωσ υπάρχουν πολλζσ ανάγκεσ και κυρίωσ είδθ υγιεινισ, ςαποφνι, pampers για τα μικρά παιδιά. (…) Ηοφμε ςε μια εποχι τρζλασ. Σκζψου ότι όλοι αυτοί οι πρόςφυγεσ ξοδεφουν χιλιάδεσ ευρϊ τα οποία πθγαίνουν ςτουσ διακινθτζσ για να ταξιδζψουν από τθν Τουρκία μζχρι τθν Γερμανία για μια απόςταςθ που εμείσ με το αεροπλάνο κα τθν πλθρϊναμε τριάντα -πενιντα ευρϊ. Ξοδεφουν μια ολόκλθρθ ηωι για να κάνουν ζνα ταξίδι ςτον 21ο αιϊνα. Ουςιαςτικά ο ρατςιςμόσ τροφοδοτεί με άπειρα χριματα το κφκλωμα του trafficking ενϊ οι πρόςφυγεσ ςυνεχίηουν να ταξιδεφουν χωρίσ ζγγραφα διακινδυνεφοντασ τθν ηωι τουσ».
(Από το άρκρο «Πρόςφυγεσ ςτθν Πλατεία Αριςτοτζλουσ- ζνασ ςφντομοσ ςτακμόσ για το μεγάλο ταξίδι» τθσ ταυροφλασ Πουλθμζνθσ, προςπ. 19/6/15 http://www.alterthess.gr/content/prosfyges-stin-plateia-aristoteloys-enas-syntomosstathmos-gia-megalo-taxidi )
Φιλοξενείου Αιτοφντων Άςυλο ςτον Διμο Σοφμπασ Στα πλαίςια τθσ προςπάκειασ αξιοποίθςθσ, τόςο κενϊν οικοπζδων όςο και κελυφϊν, για τθ δθμιουργία υποςτθρικτικϊν δομϊν για μετανάςτεσ και πρόςφυγεσ, ζγιναν τα εγκαίνια ςτισ 5 Λοφνθ 2015 του Φιλοξενείου Αιτοφντων Άςυλο ςτον Διμο Τοφμπασ, ςτουσ Ραλιοφσ Στάβλουσ Ραπάφθ, μετά από ζντονθ αντιπαράκεςθ μεταξφ των δθμοτϊν. Στο ςυγκεκριμζνο οικόπεδο, υπιρχε πρόταςθ για ανοικοδόμθςθ παιδικοφ ςτακμοφ τθν οποία ενςτερνιηόταν μια μερίδα κατοίκων, θ οποία εξζφραςε τθν ζντονθ ανθςυχία τθσ για πικανι υποβάκμιςθ τθσ περιοχισ λόγω τθσ παρουςίασ προςφφγων. Υπιρξε μια πρόταςθ για ςυμβιβαςτικι λφςθ, τθν ανζγερςθ δφο κτιςμάτων για τθν ικανοποίθςθ και των δφο πλευρϊν, που δεν ευοδϊκθκε. Στα εγκαίνια, μζλοσ του Κοινωνικοφ Κζντρου Αγϊνα, ςθμείωςε: «Οι νζοι μασ γείτονεσ, είναι αναπόςπαςτο κομμάτι τθσ κοινωνίασ μασ, ζχουμε κοινά προβλιματα. Κανείσ δεν
146 | Σ ε λ ί δ α
επιλζγει να είναι πρόςφυγασ, Θ διαφορά μασ είναι ότι οι άνκρωποι αυτοί είναι κυνθγθμζνοι από τουσ πολζμουσ. Είναι χρζοσ μασ να τουσ καλοδεχτοφμε». Ενϊ θ δθμοςιογράφοσ παρακζτει τθν εικόνα που αποδιϊχνει κάκε προθγοφμενο ενδοιαςμό “Τα παιδιά των προςφφγων ζτρεχαν ςτο προαφλιο μαηί με τα παιδιά τθσ γειτονιάσ και θ πρϊτθ επαφι ζγινε ιδθ. Και ασ μιλοφν άλλθ γλϊςςα. Το χαμόγελο είναι το καλφτερο καλωςόριςμα”.
(Από τα άρκρα «Σο Φιλοξενείο άνοιξε τισ πόρτεσ του ςτθ γειτονιά τθσ Σοφμπασ: Σο πρϊτο καλωςόριςμα ςτουσ πρόςφυγεσ» τθσ ταυροφλασ Πουλθμζνθσ, προςπ. 6/6/15 http://syntonismos-toumpa.blogspot.gr/2015/06/blog-post_8.html και «Η μάχθ για τουσ ςτάβλουσ τθσ Σοφμπασ» του Μελζτθ Κεχαΐδθ, Ιοφλιοσ 2014 http://www.parallaximag.gr/thessaloniki/i-mahi-gia-toys-stavloys-tis-toympas )
Ξενϊνασ του ΑΡΙ Στθ Κεςςαλονίκθ υπάρχει ξενϊνασ ανθλίκων αςυνόδευτων που διευκφνεται από τθν Άρςισ ςτο Ωραιόκαςτρο χωρθτικότθτασ 28 ατόμων και τζςςερα εποπτευόμενα διαμερίςματα τθσ PRAKSIS για νεοειςερχόμενεσ οικογζνειεσ αιτοφντων άςυλο (ςυμβατικζσ και μονογονεϊκζσ). https://gr.boell.org/sites/default/files/report.pdf
147 | ε λ ί δ α
Κζντρα Φιλοξενίασ ςε Λαφριο και ίνδο Θεςςαλονίκθσ. Στο Λαφριο ζχουν επιλεγεί οι εγκαταςτάςεισ τθσ ΡΥΚΑΛ, ενϊ ςτθ Κεςςαλονίκθ το κζντρο φιλοξενίασ κα ςτθκεί ςε ζνα χϊρο 10-15 ςτρεμμάτων που ανικει ςτθν ΓΑΛΑΟΣΕ. Τα δφο κζντρα κα ζχουν χωρθτικότθτα 500-700 ατόμων και κα δθμιουργθκοφν ςτα πρότυπα του Ελαιϊνα και κα αφοροφν ςτθ ςφντομθ παραμονι των προςφφγων πριν τθν πλιρθ ταυτοποίθςι τουσ ι πριν τθν αναχϊρθςι τουσ για άλλουσ προοριςμοφσ. «Είναι εντελϊσ ζξω από τθ λογικι μασ και το δθλϊςαμε ςτο Συμβοφλιο τθσ Ευρϊπθσ ότι δεν κα κάνουμε τθ χϊρα μασ ζνα απζραντο ςτρατόπεδο. Αυτό που φτιάχνουμε είναι χϊροι μικρισ φιλοξενίασ. Δθλαδι χϊροι, όπου οι πρόςφυγεσ κα παραμζνουν μία- δφο μζρεσ πριν αναχωριςουν ι πριν ταυτοποιθκοφν πλιρωσ. Δεν πρόκειται να φτιάξουμε φυλακζσ. Δεν πρόκειται να μεταφζρουμε μζςα ςτισ πόλεισ ςτρατόπεδα προςφφγων», διλωςε ςτο Ακθναϊκό Ρρακτορείο Ειδιςεων ο αναπλθρωτισ υπουργόσ Μεταναςτευτικισ Ρολιτικισ. Αρνθτικόσ ςτθ δθμιουργία ανοιχτοφ κζντρου φιλοξενίασ προςφφγων ςτισ εγκαταςτάςεισ του εργοςταςίου τθσ ΡΥΚΑΛ ςτο Λαφριο είναι ο διμοσ Λαυρεωτικισ. Ο διμαρχοσ τθσ περιοχισ, Δθμιτρθσ Λουκάσ, χαρακτιριςε τισ ςυγκεκριμζνεσ εγκαταςτάςεισ ακατάλλθλεσ για τθ φιλοξενία προςφφγων, κακϊσ ςυνορεφουν με μία ενεργι βιομθχανία παραγωγισ εκρθκτικϊν, ενϊ το δθμοτικό ςυμβοφλιο τοποκετικθκε αρνθτικά ςτθ δθμιουργία ανοιχτοφ κζντρου φιλοξενίασ ςε όλθ τθν περιοχι. Ππωσ διλωςε ο διμαρχοσ Ωραιοκάςτρου: «Δεν είχα ενθμερωκεί ποτζ για αυτι τθν απόφαςθ, όπωσ ιςχυρίηεται ο υπουργόσ και αυτό είναι κάτι το οποίο μασ κλίβει βακφτατα. Είναι κάτι το οποίο μασ βρίςκει απροετοίμαςτουσ και ςίγουρα ο χϊροσ που ζχει επιλεχκεί δεν είναι ο κατάλλθλοσ για να φιλοξενθκοφν οι πρόςφυγεσ, αφοφ κάτω από το ςθμείο περνά αγωγόσ πετρελαίου του ςτρατοφ. Αν είχαμε ενθμερωκεί ζγκαιρα κα μποροφςαμε να υποδείξουμε ζναν καταλλθλότερο χϊρο. Ζχουμε αποδείξει όλο αυτό το διάςτθμα πόςο ςτεκόμαςτε πάνω ςτο μεταναςτευτικό πρόβλθμα και πόςο βοθκάμε αυτοφσ τουσ ταλαιπωρθμζνουσ ανκρϊπουσ», τόνιςε ο διμαρχοσ. Θ πρόταςθ περιλαμβάνει 75 προκαταςκευαςμζνα ςπίτια των 25 τ.μ. και 30 των 50 τ.μ., ϊςτε να καλυφκοφν οι πρϊτεσ ανάγκεσ. Να ςθμειωκεί ότι τελικά, δεν υπάρχει καμία ξεκάκαρθ εκτίμθςθ για το πότε κα είναι οριςτικά ζτοιμοσ ο χϊροσ. http://www.tanea.gr/news/greece/article/5275270/dyo-nea-kentra-filoksenias-prosfygwnetoimazontai-se-layrio-kai-sindo-thessalonikhs/ http://tvxs.gr/news/ellada/me-antidraseis-anoigoyn-dyo-nea-kentra-prosfygon-se-atiikikai-thessaloniki http://www.protothema.gr/greece/article/509887/thessaloniki-autos-einai-o-horos-poutha-filoxenisei-tous-prosfuges-sti-sindo/
Καταυλιςμοί ςε διαδρομι Θεςςαλονίκθ-Ειδομζνθ Με ςκοπό τθν μζριμνα για τθν προςωρινι ςτζγαςθ των προςφφγων κατά τθν διάρκεια του ταξιδιοφ από Κεςςαλονίκθ προσ τα ςφνορα τθσ ΡΓΔΜ, θ υπθρεςιακι κυβζρνθςθ ςε ςυνεργαςία με τθν ΓΑΛΑΟΣΕ, αρχζσ Σεπτζμβρθ, προχϊρθςε ςτθ δθμιουργία καταυλιςμϊν ςε διάφορα ςθμεία του ςιδθροδρομικοφ άξονα Κεςςαλονίκθσ – Ειδομζνθσ. Για το ςκοπό αυτό, θ κυγατρικι εταιρεία του Οργανιςμοφ Σιδθροδρόμων κα διακζςει ςε πρϊτθ φάςθ δφο κτίρια του ςιδθροδρομικοφ ςτακμοφ Ειδομζνθσ και ζκταςθ δζκα ςτρεμμάτων ςτθ Νζα Αγχίαλο Κεςςαλονίκθσ, ςτθν οποία κα τοποκετθκοφν κοντζινερ. Ο υπεφκυνοσ Βορείου
148 | Σ ε λ ί δ α
Ελλάδοσ τθσ ΓΑΛΑΟΣΕ υπογράμμιςε το γεγονόσ ότι θ ζκταςθ τθσ Αγχιάλου είναι κοντά ςτο ςιδθροδρομικό ςτακμό Σίνδου, όπου μποροφν να αποβιβάηονται οι πρόςφυγεσ κι από εκεί να μεταφζρονται με λεωφορεία ςτον καταυλιςμό. Ο υφυπουργόσ και ανϊτερα ςτελζχθ τθσ ΓΑΛΑΟΣΕ βρζκθκαν ςτθν Ειδομζνθ, για να δουν τα δφο κτίρια του ςιδθροδρομικοφ ςτακμοφ που παραχωρεί θ εταιρεία των ςιδθροδρόμων, προκειμζνου να διαμορφωκοφν ςε χϊρουσ παροχισ βοικειασ ςε πρόςφυγεσ. Τα παλιά κτίρια, που είναι άχρθςτα για τον ΟΣΕ, κα διαμορφωκοφν κατάλλθλα από το υπουργείο Εςωτερικϊν και τουσ διμουσ. http://www.makthes.gr/news/GR/reportage_S/reportage_C/Dimioyrgoyntai_kataylismoi_g ia_toys_prosfyges_se_Eidomeni_kai_Aghialo_Thessalonikis
Σο Κζντρο Αλλθλεγγφθσ τθσ Θεςςαλονίκθσ Από τα τζλθ Σεπτεμβρίου 80 Σφριοι πρόςφυγεσ ζχουν απευκυνκεί ςτο Κζντρο Αλλθλεγγφθσ που λειτουργεί ςτθ Κεςςαλονίκθ και που ιδρφκθκε από το SolidarityNow τον Λανουάριο του 2014, προκειμζνου να λάβουν δωρεάν ιατρικι περίκαλψθ και νομικι υποςτιριξθ, αλλά και ςυμβουλευτικι βοικεια από τουσ ςυνεργάτεσ του Κζντρου. Από τθν ζναρξθ του εμφυλίου πολζμου ςτθ Συρία ςτισ αρχζσ του 2011, ο αρικμόσ των ανκρϊπων που εγκαταλείπουν τθ χϊρα ζχει διογκωκεί ςε περιςςότερα από 3 εκατομμφρια, ενϊ ςχεδόν οι μιςοί από αυτοφσ είναι παιδιά κάτω των 18 ετϊν. Θ ςυντριπτικι πλειοψθφία των Σφριων προςφφγων που απευκφνκθκαν ςτο Κζντρο Αλλθλεγγφθσ είναι άνδρεσ μεταξφ 19 και 40 ετϊν, ενϊ ςτο ςφνολό τουσ ειςιλκαν ςτθ χϊρα μζςω τθσ Τουρκίασ. Το Κζντρο Αλλθλεγγφθσ τθσ Κεςςαλονίκθσ λειτουργεί ωσ κοινωνικόσ κόμβοσ για τθ φιλοξενία τοπικϊν ΜΚΟ και πολιτϊν, ενϊ απευκφνεται ςε όλουσ, ανεξαρτιτωσ εκνικότθτασ, προζλευςθσ και κοινωνικισ κατάςταςθσ. Λειτουργϊντασ ςε ςτενι ςυνεργαςία με δφο ελλθνικζσ ΜΚΟ, τθν ΑΣΛΣ και τθν PRAKSIS, το Κζντρο Αλλθλεγγφθσ ςτθν Κεςςαλονίκθ παρζχει ςτο κοινό δωρεάν ιατρικι βοικεια, νομικι ςυμβουλευτικι υποςτιριξθ, κακϊσ και υπθρεςίεσ επαγγελματικισ κατάρτιςθσ και βοικειασ. Στο πλαίςιο αυτό, και λαμβάνοντασ υπόψθ τθν ζλλειψθ κοινωνικϊν δομϊν για τθ ςτιριξθ ευπακϊν ομάδων, το Κζντρο Αλλθλεγγφθσ παρζχει ςτουσ Σφριουσ πρόςφυγεσ τθν απαραίτθτθ βοικεια, ςυμβάλλοντασ ςτθν κάλυψθ των βαςικϊν τουσ αναγκϊν, οι οποίεσ περιλαμβάνουν: νομικι ςυμβουλευτικι υποςτιριξθ και ενθμζρωςθ για κζματα αςφλου, διερμθνεία και διαμεςολάβθςθ με κρατικοφσ φορείσ και υπθρεςίεσ πρωτοβάκμιασ κοινωνικισ φροντίδασ, παραπομπζσ και διαςφνδεςθ με άλλεσ δομζσ φιλοξενίασ, παροχι ιατροφαρμακευτικισ περίκαλψθσ και διαςφνδεςθ με ςυςςίτια.
Νομικι και ψυχοκοινωνικι υποςτιριξθ Το «Ελλθνικό Συμβοφλιο για τουσ Ρρόςφυγεσ» ςυμβάλει παρζχοντασ νομικι και ψυχοκοινωνικι υποςτιριξθ. Συγκεκριμζνα, θ ομάδα επικεντρϊκθκε ςτισ ακόλουκεσ δράςεισ: παροχι νομικϊν πλθροφοριϊν και ςυμβουλευτικισ ςχετικά με τθ διαδικαςία αςφλου και κζματα ζνταξθσ, παροχι ψυχοκοινωνικισ υποςτιριξθσ και ςυμβουλευτικισ ςε
149 | ε λ ί δ α
ευάλωτουσ πρόςφυγεσ, ςυνεντεφξεισ και αξιολογιςεισ υποκζςεων, αντιπροςϊπευςθ ενϊπιον επιτροπϊν αςφλου και δικαςτθρίων, παροχι υποςτιριξθσ ςε κρατοφμενουσ αιτοφντεσ άςυλο, πρόςφυγεσ και κφματα ρατςιςτικισ βίασ. Το αποτζλεςμα του προγράμματοσ ιταν ζνασ αυξθμζνοσ αρικμόσ αιτοφντων άςυλο και αναγνωριςμζνων προςφφγων ςτθ Κεςςαλονίκθ να αποκτιςει πρόςβαςθ ςε νομικζσ και κοινωνικζσ υπθρεςίεσ. Θ ομάδα τθσ Κεςςαλονίκθσ εξυπθρζτθςε ςυνολικά 2157 άτομα κατά τθ διάρκεια των 19 αυτϊν μθνϊν. http://www.voria.gr/article/thessaloniki-80-surioi-prosfuges-sto-kentro-allilegguis http://www.solidaritynow.org/projects_gr/nomiki-kai-psuchokoinoniki-upostirixiprosfugon-sti-thessaloniki-kai-b-ellada.html
ίτιςθ προςφφγων Πςον αφορά τθν ςίτιςθ των προςφφγων, αρκετζσ δράςεισ βρίςκονται ςε εξζλιξθ. Ο διμοσ Κεςςαλονίκθσ ςε ςυνεργαςία με πζντε δθμοτικζσ κοινότθτεσ, τθ Δθμοτικι Ενότθτα Τριανδρίασ, τθν ΚΕΔΘΚ, τα ΚΑΡΘ και το Συμβοφλιο Ζνταξθσ Μεταναςτϊν (ΣΕΜ), ςυγκζντρωςαν είδθ πρϊτθσ ανάγκθσ (τρόφιμα, υλικά κακαριςμοφ και απολφμανςθσ) για τουσ πρόςφυγεσ που διζρχονται κακθμερινά από τθν Ειδομζνθ (διμοσ Ραιονίασ). Αντίςτοιχεσ δράςεισ ζχουν αναλάβει και ςυλλογικότθτεσ όπωσ θ Οικόπολισ, Μικρόπολισ, Κοινωνικό Κζντρο/Στζκι Μεταναςτϊν, Καλακάκι, Άλλοσ Τρόποσ και πολλζσ άλλεσ. Ταυτόχρονα δθμοτικζσ ενότθτεσ ςτθρίηουν αυτι τθν προςπάκεια.75
75
ημεύο ςυγκϋντρωςησ ειδών πρώτησ ανϊγκησ για τουσ πρϐςφυγεσ http://www.typosthes.gr/topika/article/76443/des-pos-boreis-na-voithiseis-oles-oidraseis-sti-thessaloniki-gia-prosfuges/
150 | Σ ε λ ί δ α
Ραρ’ όλεσ τισ προςπάκειεσ που προαναφζρκθκαν ςυνεχίηει να παρατθρείται ζλλειψθ δομϊν φιλοξενίασ, κακϊσ θ παραμονι αυτϊν των ανκρϊπων ςτθν Ελλάδα είναι προςωρινι και αντιμετωπίηεται ωσ τζτοια. Ρρόςκαιρεσ εγκαταςτάςεισ, που προορίηονται για ςφντομθ διαμονι, είναι ςτοιχεία που φανερϊνουν και ενιςχφουν τθν παραπάνω κατάςταςθ. Πςοι δεν καταφζρνουν να ςτεγαςτοφν ςτισ παραπάνω δομζσ, καταφεφγουν ςυχνά ςτθν δθμιουργία πρόχειρων καταυλιςμϊν ςε δθμόςιουσ χϊρουσ φαινόμενο που παρατθρείται κυρίωσ ςτα νθςιά ειςόδου ςτθν Ελλάδα και ςτο κζντρο τθσ Ακινασ. Ζτςι το νζο κφμα, ςε επίπεδο πόλθσ, γίνεται αναγνϊςιμο, ςε μικρι κλίμακα, χωρικά και κοινωνικά, χωρίσ να επιφζρει περαιτζρω αναδιαρκρϊςεισ ςτον πολεοδομικό ιςτό ςε αντίκεςθ με προγενζςτερα ρεφματα, τα οποία εξαρχισ είχαν ζνα πιο μόνιμο χαρακτιρα. Εν μζςω εξζλιξθσ αυτοφ του ρεφματοσ, δεν μπορεί κανείσ ακόμθ να αντιλθφκεί τισ διαςτάςεισ που μπορεί αυτό να αναπτφξει μζςα ςτα επόμενα χρόνια.
151 | ε λ ί δ α
152 | Σ ε λ ί δ α
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΥΙΑ ΑΡΘΡΑ (τύποσ & διαδύκτυο)_ΕΠΙΣΗΜΟΝΙΚΟ ΕΡΓΟ _«Η νϋα Θεςςαλονύκη του Εμπρϊρ», (15 Ιανουαρύου 2013), περιοδικϐ Σεχνογρϊφημα, Σεχνικό Επιμελητόριο Ελλϊδοσ, Σμόμα Κεντρικόσ Μακεδονύασ, τεϑχοσ455,ςελ.04-06, http://portal.tee.gr/portal/page/portal/teetkm/GRAFEIO_TYPOY/TEXNOGRAFHMA_ 2013/TEXNOGRAFHMA_455/TEXNO%20455.pdf _http://www.lifo.gr/team/omorfia/47731 [αββϊκησ, Ε., (2014), «Μύα μϋρα ςτο Κϋντρο Τποδοχόσ Μεταναςτών Θεςςαλονύκησ»] _http://www.lifo.gr/team/omorfia/49794 [(2014), «Μϋςα ςτο δεϑτερο μεγαλϑτερο ςτρατϐπεδο προςφϑγων ςτον κϐςμο»] _Αβδελύδη, Κ., (2010) «Η χωρικό εξϋλιξη 4 μεγϊλων πϐλεων», Ερευνητικό μελϋτη ΕΚΚΕ , Αθόνα _Ανδρύτςοσ, Θ., Ποϑλιοσ, Δ., (2012), «Ο Υοϑρνοσ του Φϐτζα»_ προςεγγύζοντασ τισ ελληνικϋσ «ιδιαιτερϐτητεσ» Πολεοδομικό πρακτικό, Δημϐςια Εξουςύα και Ιδιωτικϊ υμφϋροντα (19οσ -21οσ αιώνασ)», 2ο υνϋδριο Οικονομικόσ και Κοινωνικόσ Ιςτορύασ, Βϐλοσ, CPD, http://cpd-consultants.gr/wpcontent/uploads/2015/05/Fournos_toy_Xotza.pdf _Αρβανιτύδησ Π. ,κοϑρασ Δ., (2008), «Μετανϊςτεσ και πρϐτυπα χωροθϋτηςησ τουσ Π.. Αθηνών», Ινςτιτούτο διεθνών οικονομικών ςχϋςεων, Γ’ Πανελλόνιο ςυνϋδριο διεθνούσ πολιτικόσ οικονομύασ, Σμόμα μηχανικών χωροταξύασ, πολεοδομύασ και περιφερειακόσ ανϊπτυξησ, Πανεπιςτόμιο Θεςςαλύασ _Αργϑρησ, Μ., (Ιοϑλιοσ 2012), «υζητώντασ για την ετεροτοπύα – οι χωροχρονικϋσ εμπειρύεσ των «τερϊτων», πουδαςτικό Διϊλεξη, ΕΜΠ, Σμόμα Αρχιτεκτονικόσ, Αθόνα , http://akea2011.com/2012/12/26/eterotopia/ _Βαώου Ντ.,(2006), «Σαυτϐτητεσ / ετερϐτητεσ γυναικών ςτην πϐλη», περιοδικό Ίνδικτοσ, τεϑχοσ 21, ςελ. 171-183, https://radgeo.files.wordpress.com/2013/03/eterotites.pdf _Βαώου Ντ.,(2012), «ήψεισ τησ μετανϊςτευςησ προσ την Αθόνα μετϊ το 1990» Πληθυςμιακϋσ Σϊςεισ και Προοπτικϋσ. Ελλϊδα και Ευρωπαώκό Ϊνωςη, Ακαδημύα Αθηνών – Κϋντρο Ερεύνησ τησ Ελληνικόσ Κοινωνύασ και Ελληνικό Εταιρεύα Δημογραφικών Μελετών, Αθόνα, ςελ.203-220, file:///D:/Downloads/11_OPSEIS_THS_METANASTEYSHS%20(1).pdf _Βαρελύδου Ε., Μιχαόλ Ξ., «Η «πϐλη των αςτϋγων» – Θεωρητικό διερεϑνηςη / Η περύπτωςη τησ Θεςςαλονύκησ», Αριςτερό Κύνηςη Εργαζόμενων ΑρχιτεκτόνωνΑΚΕΑ, https://www.teicrete.gr/users/kutrulis/Glosika/Vivliografies.htm [προςπ. 04/03/2014] _Βουρϋκασ Κ., (2011), «David Harvey(2005):Η Πολιτικό Οικονομύα του Δημϐςιου Φώρου», CPD, http://cpd-consultants.gr/wpcontent/uploads/2015/05/David_Harvey_H_politikh_oikonomia_tou_dhmosiou_xwr ou.pdf _Γεωργϊκη Κϐλλια, Ε., «Πϊμε Ικτύνου»_Μύα μϊχη κι ϋνασ πϐλεμοσ για το δημϐςιο χαρακτόρα τησ πϐλησ», Σο Περιοδικό, http://www.toperiodiko.gr/%CF%80%CE%AC%CE%BC%CE%B5%CE%B9%CE%BA%CF%84%CE%AF%CE%BD%CE%BF%CF%85-%CE%BC%CE%AF%CE%B1%CE%BC%CE%AC%CF%87%CE%B7-%CE%BA%CE%B9-%CE%AD%CE%BD%CE%B1%CF%82%CF%80%CF%8C%CE%BB%CE%B5%CE%BC%CE%BF#.Vf6sm9_tmko [προςπ. 04/06/2015] _Γιαννϊκησ Ξ., Νικηφορύδησ Π., Πετρύδου Κ., Σαρανό Π., (Οκτώβριοσ 2004), «Θεςςαλονύκη πϊνω-κϊτω, ϋνταξη κεντρικών αρχαιολογικών χώρων», Σεχνικό
153 | ε λ ί δ α
Επιμελητόριο Ελλϊδοσ, Σμόμα Κεντρικόσ Μακεδονύασ, Θεςςαλονύκη, http://library.tee.gr/digital/kma/kma_m1180.pdf _Γκιϊλησ ., Κοτζαμϊνησ Β., αλϊτα Κ.Δ., (2012), «Σο μετρϐ και η πϐλη τησ Θεςςαλονύκησ: Επιπτώςεισ ςτην αςτικό και εργαςιακό γεωγραφύα», περιοδικό ϋκδοςη Αειχώροσ, τεϑχοσ 17, Βϐλοσ, http://www.aeihoros.gr/article/el/tometro-kai-i-poli-tis-thessalonikis-epiptoseis-stin-astiki-kai-ergasiakigeografia _Δημητριϊδη, Α., (2012), «Διϋλευςη και μετανϊςτευςη ςτην Ελλϊδα», Διδακτορικό Διατριβό, Δημοκρύτειο Πανεπιςτόμιο Θρϊκησ, Σμόμα Κοινωνικόσ Διούκηςησ,Κομοτηνό, http://thesis.ekt.gr/thesisBookReader/id/27152#page/1/mode/2up _Δημητριϊδησ, Ε.Π., (1983), «Θεςςαλονύκη: Μια αναφορϊ ςτην πολεοδομικό τησ εξϋλιξη», Αρχαιολογύα 7, ςελ.102-108, http://www.archaiologia.gr/wpcontent/uploads/2011/06/7-17.pdf _Ενϋ, Φ., (Ιοϑνιοσ 2014), «Εκπαύδευςη και εργαςύα των Ρουμϊνων που ζουν ςτην Ελλϊδα: ιςτορικϋσ καταβολϋσ και κοινωνικό ενςωμϊτωςη», Διδακτορικό Διατριβό, Πανεπιςτόμιο Δυτικόσ Μακεδονύασ, Παιδαγωγικϐ Σμόμα Νηπιαγωγών _Ζολώτα, Ι., (2012), «Ο ρϐλοσ τησ γλώςςασ τησ χώρασ υποδοχόσ ςτη διαδικαςύα ϋνταξησ των μεταναςτών: ϋρευνα ςε μετανϊςτεσ ςτην Πϊτρα», Πτυχιακό Ερευνητικό, Πανεπιςτόμιο Πατρών, Παιδαγωγικϐ Σμόμα Δημοτικόσ Εκπαύδευςησ, Πϊτρα _Ζυγομαλϊσ, Δ., «Διαμϐρφωςη πλατειών ςτο ιςτορικϐ κϋντρο τησ Θεςςαλονύκησ: η ανοιχτό πρϐκληςη», (1 Ιουνύου 2007), περιοδικό Σεχνογρϊφημα, Σεχνικϐ Επιμελητόριο Ελλϊδοσ, Σμόμα Κεντρικόσ Μακεδονύασ, τεϑχοσ 332, ςελ. 12-14, http://portal.tee.gr/portal/page/portal/teetkm/GRAFEIO_TYPOY/TEXNOGRAFIMA_ 2007/TEXNOGRAFIMA_332/332_12_13_14.pdf _Καραθανϊςησ Αθ., «Οι προςφυγογειτονιϋσ τησ Θεςςαλονύκησ», Σμόμα ποιμαντικόσ και κοινωνικόσ θεολογύασ, Θεςςαλονύκη: ΑΠΘ _Κατςακιώρη, Α., (2010), «Παγκοςμιοπούηςη και μετανϊςτευςη: Η οικονομικό δραςτηριϐτητα των μεταναςτών ωσ εργαλεύο κοινωνικόσ ενςωμϊτωςόσ τουσ», Μεταπτυχιακό εργαςύα, Εθνικϐ Μετςϐβιο Πολυτεχνεύο, χολό Αρχιτεκτϐνων Μηχανικών, Σομϋασ Πολεοδομύασ και Φωροταξύασ, Αθόνα _Κυριϊκου, Ι., (Νοϋμβριοσ 2004), «τατιςτικϊ δεδομϋνα για τουσ μετανϊςτεσ ςτην Ελλϊδα:Αναλυτικό μελϋτη για τα διαθϋςιμα ςτοιχεύα και προτϊςεισ για τη ςυμμϐρφωςη με τα standards τησ Ευρωπαώκόσ Ϊνωςησ», Έρευνα Ι.Μ.Ε.Π.Ο., απϐ το Μεςογειακϐ Παρατηρητόριο Μετανϊςτευςησ Πϊντειο Πανεπιςτόμιο, Αθόνα, http://www.mmo.gr/pdf/general/IMEPO_Report_Final_Greek.pdf _Κώςτογλου Β., Μότςη Ε., “Πολεοδομικού μεταςχηματιςμού τησ Θεςςαλονύκησ, αναζητώντασ ταυτϐτητα», MONUMENTA, http://www.monumenta.org/article.php?IssueID=2&lang=gr&CategoryID=3&Articl eID=701 [προςπ. 6/03/2012] _Λιοντόσ, Κ., (30 Μαρτύου 1997), «Αρχιτεκτονικό τησ Θεςςαλονύκησ», Καθημερινό, Επτϊ Ημϋρεσ, Αθόνα, http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1997/03/30031997.pdf _ΜενελαϏδου, Μ., (2007), «Απϐ την Μϋςη Ανατολό ςτην Θεςςαλονύκη: Πρϐςφυγεσ, Μετανϊςτεσ, Υοιτητϋσ», Μεταπτυχιακό εργαςύα, Αριςτοτϋλειο Πανεπιςτόμιο, Υιλοςοφικό χολό, Σμόμα Ιςτορύασ και Αρχαιολογύασ, Θεςςαλονύκη _Μπαλαμπανύδησ, Δ.,(2011) «Γεωγραφύεσ τησ εγκατϊςταςησ των μεταναςτών ςτον δόμο Αθηναύων. Πρϐςβαςη ςτην (ιδιϐκτητη) κατοικύα και ςχϋςεισ διεθνοτικόσ ςυνϑπαρξησ ςτησ γειτονιϋσ», Ειςόγηςη, ΑΠΘ, Σμόμα Αρχιτεκτϐνων, http://www.rproject.gr/article/krisi-kai-horo-koinonikes-taytotites-tonmetanaston-empeirikes-diereyniseis-stin-athina
154 | Σ ε λ ί δ α
_Μπαλϊςησ, Ε., (Ιοϑλιοσ 2009), «Οι οικιςμού του κϊμπου Θεςςαλονύκησ την περύοδο 1900-1940», Μεταπτυχιακό εργαςύα, ΑΠΘ, Σμόμα Αγρονϐμων & Σοπογρϊφων Μηχανικών, Θεςςαλονύκη _Μωυςύδησ Α., Παπαδοποϑλου Δ., (2011), «τρατηγικϋσ ενςωμϊτωςησ και μορφϋσ προςαρμογόσ των Αλβανών μεταναςτών ςτην ελληνικό κοινωνύα _Σο παρϊδειγμα τησ Θεςςαλονύκησ», The social integration of third-country nationals in the Greek society, KRITIKI Editions, ςελ.211-265. _Παπαδοποϑλου, Λ., «Η αναπαρϊςταςη τησ εικϐνασ του μετανϊςτη ςτον Σϑπο τησ Θεςςαλονύκησ», Μεταπτυχιακό εργαςύα, Αριςτοτϋλειο Πανεπιςτόμιο, Σμόμα Δημοςιογραφύασ και ΜΜΕ _Παπατζανό, Ε., (2014), «Πϐλη και πολϑ-πολιτιςμικό ςυγκατούκηςη. Φωρικϋσ ταυτϐτητεσ των μεταναςτών ςτο ελληνικϐ αςτικϐ τοπύο», ΓΕΩΓΡΑΥΙΕ, Νο 23, ςελ.114-119, http://geographies.gr/wp-content/uploads/2014/07/GEO-23-115120.pdf _Πατατοϑκα, Ε., «Απϐ την αντιπαροχό ςτο real estate ςτουσ λαχανϐκηπουσ Μενεμϋνησ», ΑΚΕΑ, http://akea2011.com/2012/07/08/gekternamenemeni/ (προςπ. 08/07/2012) _Πουρνϊρα, Ε.Π., (Οκτώβριοσ 2012), «Μη νϐμιμη μετανϊςτευςη και νηςιωτικϋσ περιοχϋσ τησ Ελλϊδασ», Μεταπτυχιακό εργαςύα, Φαροκϐπειο Πανεπιςτόμιο, Σμόμα Γεωγραφύασ, Αθόνα _αµαρύνησ, Π., (Οκτώβριοσ 2006), «Ουδϋν (;) νεώτερον απϐ το θαλϊςςιο μϋτωπο : Μια διεθνόσ ςυζότηςη και η Θεςςαλονύκη ωσ ιδιαύτερο παρϊδειγμα», Mεταπτυχιακό εργαςύα, ΕΜΠ, Πολεοδομύα Xωροταξύα, , Αθόνα _ταυρουδϊκη, Φ., (2008), «Ϊρευνεσ για τουσ μετανϊςτεσ ςτην Ελλϊδα _ Ερευνητικϋσ εμμονϋσ και εκκρεμϐτητεσ», Ερευνητικό ϋργο με τύτλο «Αθόνα και Μετανϊςτευςη: Εμεύσ και οι Άλλοι, οι Άλλοι και Εμεύσ 2005-2007», Αθόνα: ΕΚΚΕ, http://www.ekke.gr/publications/wp/wp20.pdf _υλλογικϐ ϊρθρο, (επτϋμβρησ 2011), «υναντόςεισ ςτην πϐλη. Μετανϊςτεσ και δημϐςιοσ χώροσ», Kομπρεςϋρ, τεϑχοσ 2, ςελ. 44-63, http://kompreser.espivblogs.net/files/2011/09/%CE%A3%CF%85%CE%BD%CE%B1%CE% BD%CF%84%CE%AE%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD%CE%A0%CF%8C%CE%BB%CE%B7.%CE%9C%CE%B5%CF%84%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CF%83%CF%84%CE%B5%CF%82%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%94%CE%B7%CE%BC%CF%8C%CF%83%CE%B9%CE%BF%CF%82%CE%A7%CF%8E%CF%81%CE%BF%CF%82.pdf?04346c _Σζόμου, Κ., «Η εβραώκό ςυνοικύα Ρογκϐσ, το ςχϋδιο Εμπρϊρ και η περύφημη Πλατεύα Δικαςτηρύων», περιοδικό Parallaxi, τεϑχοσ 203, Ιοϑνιοσ 2015, Θεςςαλονύκη, http://www.parallaximag.gr/thessaloniki/i-evraiki-synoikiarogkos-shedio-emprar-kai-i-perifimi-plateia-dikastirion _Φατζό, Α., (2014), «ΜΜΕ και Μετανϊςτεσ H περύπτωςη τησ Θεςςαλονύκησ», Μεταπτυχιακό Διατριβό, Αριςτοτϋλειο Πανεπιςτόμιο, Σμόμα Δημοςιογραφύασ και ΜΜΕ, Θεςςαλονύκη _Φατζηπουλύδησ Ν., Φατζηπουλύδησ Γ., (2009), «Η ψυχικό υγεύα των μεταναςτών ςτην πορεύα τησ ϋνταξησ τουσ ςτην ελληνικό κοινωνύα», Επιθεώρηςη Τγεύασ, Σϐμοσ 20, Αθόνα _Φατζηπροκοπύου, Π. Α., (Οκτώβριοσ 2004), «Μετανϊςτευςη μεταβολϋσ ςτον αςτικϐ χώρο απϐ τα Βαλκϊνια ςτην Θεςςαλονύκη», 7ο Πανελλόνιο Γεωγραφικό υνϋδριο, Σμόμα Γεωγραφύασ, Πανεπιςτόμιο Αιγαύου, Μυτιλόνη, http://www.srcosmos.gr/srcosmos/showpub.aspx?aa=6334 _Φριςτοδοϑλου, Φ., (Νοϋμβριοσ-Δεκϋμβριοσ 2008), «Ο ςχεδιαςμϐσ του ακραύου αςτικοϑ και περιαςτικοϑ χώρου των ελληνικών πϐλεων: Θεςμικϐ πλαύςιο και αποςπαςματικϋσ πολεοδομικϋσ πρακτικϋσ ςτην περιφϋρεια τησ Θεςςαλονύκησ», Σεχνικϊ χρονικϊ, τεϑχοσ 6
155 | ε λ ί δ α
ΒΙΒΛΙΑ
_Knox P., Pinch St., (2009), Κοινωνικό γεωγραφύα των πόλεων, Αθόνα: αββϊλασ _Ανδρικοποϑλου Ε., Καυκαλϊσ Γ., Λαγϐπουλοσ Α.Υ., (1979), Θεςςαλονύκη : πολεοδομικό διερεύνηςη , κριτικό ρυθμιςτικών προτϊςεων και προοπτικϋσ εξϋλιξησ τησ πόλησ , Θϋματα αρχιτεκτονικόσ -πολεοδομύασ, Σϐμοσ 5, Θεςςαλονύκη : Παρατηρητόσ _Αφουξενύδησ Α., αρρόσ Ν., Σςακηρύδη Ο.,( 2012) Ένταξη των μεταναςτών: αντιλόψεισ, πολιτικϋσ, πρακτικϋσ, Αθόνα: Εθνικϐ Κϋντρο Κοινωνικών Ερευνών, http://www.ekke.gr/open_books/EntaxiMetanaston.pdf _Βαώου Ντ.,(2007), Διαπλεκόμενεσ καθημερινότητεσ και χωροκοινωνικϋσ μεταβολϋσ ςτην πόλη μετανϊςτριεσ και ντόπιεσ ςτισ γειτονιϋσ τησ Αθόνασ, Αθόνα:ΕΜΠ http://iktinos2.arch.ntua.gr/genspace/pithagoras.pdf _ΒαϏου, Ντ., τρατηγϊκη, Μ., (2009), Σο φύλο τησ Μετανϊςτευςησ, Αθόνα: Μεταύχμιο _Βαροϑξη Φ., αρρόσ Ν., Υραγκύςκου Α., (2009) Όψεισ μετανϊςτευςησ και μεταναςτευτικόσ πολιτικόσ ςτην Ελλϊδα ςόμερα, Αθόνα: Εθνικϐ Κϋντρο Κοινωνικών Ερευνών _Βυζοβύτη ., Καραμανλό Θ., Κατςαβουνύδου Γ., Κοϑρτη Π., Μπαςιϊκου Ν., Ρϊςκου Μ., Σςιτςελύκησ Κ., (Ιοϑνιοσ 2006), Αρχιτεκτονικού και πολεοδομικού μεταςχηματιςμού ςτη Θεςςαλονύκη λόγω του φαινόμενου τησ μετανϊςτευςησ, Θεςςαλονύκη:ΣΕΕ http://portal.tee.gr/portal/page/portal/teetkm/DRASTHRIOTHTES/OMADES_ERGAS IAS_201012/%C1%D1%D7%C9%D4%C5%CA%D4%CF%CD%C9%CA%CF%C9%20%CA%C1%C9%20%D0%CF%CB%C5%C F%C4%CF%CC%C9%CA%CF%C9%20%CC%C5%D4%C1%D3%D7%C7%CC%C1%D4%C9%D3%CC%CF%C9 _Γερϐλυμπου Καραδόμου, Α.,(2007) Η Θεςςαλονύκη πριν και μετϊ από τον Ερνϋςτ Εμπρϊρ, Θεςςαλονύκη: ΑΠΘ _Εμμανουόλ Δ., Ζακοποϑλου Ε., Καυταντζϐγλου Ρ., Μαλοϑτασ Θ., Φατζηγιϊννη Α., (2008), Κοινωνικού και χωρικού μεταςχηματιςμού ςτην Αθόνα του 21ου αιώνα,Αθόνα:ΕΚΚΕ http://www.ekke.gr/estia/gr_pages/mko_spaces/kavoulakos/C1_SYLTOM_KAVOYLAK OS.pdf _Ιωϊννου, Γ., (1992), Σο δικό μασ αύμα, Εκδϐςεισ Κϋδροσ _Λαμπριανύδησ Λ., Λυμπερϊκη Α., (2001), Αλβανού μετανϊςτεσ ςτη Θεςςαλονύκη.Διαδρομϋσ ευημερύασ και παραδρομϋσ δημόςιασ εικόνασ, Ϊρευνα, Θεςςαλονύκη: Εκδϐςεισ Παρατηρητόσ
_Μιχελι Λ., (1992),Προςφφγων Βίοσ και Πολιτιςμόσ, Ακινα: Εκδόςεισ Δρϊμενα _Μουςοϑρου, Λ.,(Μϊρτιοσ 1993), Από τουσ Γκϊςτραρμπαύτερ ςτο πνεύμα του ϋνγκεν- προβλόματα τησ ςύγχρονησ μετανϊςτευςησ ςτην Ευρώπη, Αθόνα: Κοινωνιολογικό και Ανθρωπολογικό Βιβλιοθόκη – Gutenberg _Παπαςτεργύου Β., Σϊκου Ε., (Δεκϋμβριοσ 2013), Η μετανϊςτευςη ςτην Ελλϊδα, Αθόνα/Βρυξϋλλεσ: Ϊκδοςη του Ιδρϑματοσ Ρϐζα Λοϑξεμπουργκ http://rosalux.gr/sites/default/files/publications/migration_web.pdf _Πετρινιώτη, Ξ., (Νοϋμβριοσ 1993), Η μετανϊςτευςη προσ την Ελλϊδα. Μύα πρώτη καταγραφό, ταξινόμηςη και ανϊλυςη, Αθόνα: Εκδϐςεισ Οδυςςϋασ & Βιβλιοθόκη ινςτιτοϑτου διεθνών ςχϋςεων _Πετρονώτη, Μ., (1998), Σο πορτραύτο μύασ διαπολιτιςμικόσ ςχϋςησ_ Κρυςταλλώςεισ, ρόγματα, αναςκευϋσ, Αθόνα: Εκδϐςεισ Πλϋθρον
156 | Σ ε λ ί δ α
_Πουλοποϑλου, Η. Ε., (2007), Η μεταναςτευτικό πρόκληςη, Αθόνα: Εκδϐςεισ Παπαζόςη _ταυρύδησ, ., (2002), Από την πόλη οθόνη ςτην πόλη ςκηνό, Αθόνα: Ελληνικϊ Γρϊμματα _ταυρύδησ, ., (2006), Μνόμη και εμπειρύα του χώρου, Αθόνα: Αλεξϊνδρεια _ταυρύδησ, ., (2010), Μετϋωροι χώροι τησ ετερότητασ, Αθόνα: Αλεξϊνδρεια _υλλογικϐ ϋργο, (επτϋμβριοσ 2007), Υύλλο μετανϊςτευςη αςτικόσ χώροσ, Αθόνα :ΕΜΠ _Σζιοϑτζια, Ε., (2002), Σο τενεκεδϋνιο ςχολεύο. Σο ςχολεύο των προςφύγων, Θεςςαλονύκη: Κϋντρο ιςτορύασ Θεςςαλονύκησ _Χημμϋνοσ, Ι., (1995), Μετανϊςτευςη από τα Βαλκϊνια, Αθόνα: Εκδϐςεισ GloryBook – Παπαζόςησ
ΔΙΑΔΤΚΣΙΑΚΟΙ ΣΟΠΟΙ http://alterthess.gr/ http://info-war.gr/ http://thess.gr/blog/3002 http://www.journalismfund.eu/ http://www.mmo.gr/ http://www.monumenta.org/ http://www.ntua.gr/archtech/d-c/synedrio%20dokimi/html/files/m5.htm http://www.parallaximag.gr/ http://www.rbdata.gr/home/index.html http://www.sadas-pea.gr/tag/periodiko-architektones/ https://arxitexthonioi.wordpress.com/ http://www.statistics.gr/portal/page/portal/ESYE/BUCKET/A1605/Other/ http://www.themigrantsfiles.com/ http://www.vice.com/gr/ https://el.wikipedia.org https://ilesxi.wordpress.com/ https://www.academia.edu/
ΣΑΙΝΙΕ_ΝΣΟΚΙΜΑΝΣΕΡ http://9gag.com/tv/p/az2bNN/the-european-refugee-crisis-and-syriaexplained?ref=jfs http://www.vice.com/gr/read/asynodefta-paidia-ellada http://www.vice.com/gr/read/oi-prosfyges-tis-thessalonikis https://www.youtube.com/watch?v=NhIaPWvW07o http://www.vice.com/gr/read/refugees-smartphones
157 | ε λ ί δ α