AUTOBUS – TR ANSPORT PUBLICZNY TRANSPORT
Klimatyzacja autobusowa K
limatyzacja w autokarach to wręcz obowiązek, a coraz częściej trafia do pojazdów lokalnych, podmiejskich i miejskich. Ale czy taka, jak powinna być, czy została prawidłowo dobrana? Niestety, wielu użytkowników wykazuje się niekompetencją w procesie zakupu klimatyzatora, a później jego eksploatacji. Nie wszyscy znają budowę i zasadę działania urządzenia, a w obsłudze i naprawach decyduje czynnik ekonomiczny. Klimatyzator autobusowy musi przede wszystkim obniżać temperaturę, ale i regulować wilgotność i filtrować zanieczyszczenia, tak by powietrze doprowadzane do wnętrza było chłodne i względnie czyste. Klimatyzacja ma istotny wpływ nie tylko na komfort kierowców i podróżnych, ale przede wszystkim na bezpieczeństwo. Kierowcy spędzają w autobusach większość zmiany, a ze względu na konstrukcję pojazdu (stal, szkło, zamknięta przestrzeń) nawet przy niskich temperaturach powietrze wewnątrz nagrzewa się bardzo szybko. Otwieranie okien czy włączanie dmuchawy nie przynosi pożądanych skutków, zwłaszcza w korkach, kiedy do wnętrza dostaje się gorące i zanieczyszczone powietrze. W celu zapewnienia kierowcom i pasażerom komfortu termicznego (optymalnie 21-22o) autobusy powinno wyposażać się w klimatyzację. Badania World Health Organisation wskazują, że zdolność koncentracji i reakcji kierowcy przy pracy w upale znacznie maleje. Wzrost temperatury z 25 na 35°C zmniejsza o 20% zdolność postrzegania zmysłowego i zdolność kojarzenia, do poziomu odpowiadającemu 0,5 promila alkoholu we krwi. Efektem ubocznym, równie ważnym jak obniżenie temperatury, jest usuwanie wilgoci i oczyszczanie powietrza. Dzięki temu za pomocą klimatyzacji można osuszyć zaparowane szyby. Filtry przeciwpyłkowe i filtry z węglem aktywnym są uzupełniającymi elementami oczyszczania powietrza, korzystnymi dla ludzi z alergiami. Ze względu na obniżenie kosztów zakupu i eksploatacji często stosuje się w autobusach miejskich klimatyzację wyłącznie stanowiska kierowcy. Bardzo częste otwieranie drzwi o dużej po-
62
wierzchni, krótkie odcinki tras pokonywane przez pasażerów oraz wzrost kosztów eksploatacji (a także stosunkowo niewiele upalnych dni w roku) powodują, że krajowi operatorzy nadal nieprzychylnie patrzą na klimatyzowanie całej przestrzeni pasażerskiej. Jednak argumenty o nieskuteczności klimatyzacji w autobusach miejskich, oparte na doświadczeniach z eksploatacji niewłaściwych klimatyzatorów, są bezzasadne. Po prostu klimatyzatory muszą być zawsze sprawne i uruchamiane wtedy, gdy to potrzebne. Innym aspektem użytkowania klimatyzacji w autobusach miejskich jest ich oddziaływanie na środowisko naturalne: klimatyzatory zwiększają zużycie paliwa i pracują na czynnikach nieobojętnych dla atmosfery. Pamiętajmy jednak, że klimatyzacja jest jednym ze składników wpływających na wyższy komfort jazdy. Sprawna i komfortowa komunikacja miejska może zachęcić wiele osób do porzucenia samochodów na rzecz autobusów, z korzyścią dla środowiska.
Zrozumieć klimatyzator Zasada działania klimatyzacji, podobnie jak lodówek, polega na wykorzystaniu ciepła utajonego przemian fazowych. Czynnik chłodzący znajdujący się w stanie lotnym jest sprężany i w skraplaczu przechodzi w stan ciekły. Stan gazowy jest ważny dla żywotności sprężarki, ponieważ środka chłodniczego w stanie ciekłym nie da się zagęścić i mógłby on zniszczyć sprężarkę. Powstające przy tym ciepło jest rozpraszane do otoczenia w skraplaczu umieszczonym tak, by owiewało go powietrze podczas jazdy. Na postoju wymuszony obieg powietrza zapewnia wentylator. Skroplony czynnik chłodniczy jest gromadzony w zbiorniku wyrównawczym, a następnie doprowadzany do zaworu rozprężnego. Tam następuje jego gwałtowne rozprężanie, przez co przechodzi w stan gazowy. Towarzyszy temu pobór ciepła z otoczenia. Za zaworem znajduje się parownik. Powietrze o niskiej temperaturze, powstałe wokół parownika na wskutek rozprężania czynnika chłodzącego, jest nadmuchiwane wentylatorem do wnętrza pojazdu. W obiegu zamkniętym, powietrze z wnętrza pojazdu przechodzi
przez parownik w ruchu wymuszonym przez dmuchawę. Rozprężony czynnik chłodzący przechodzi do sprężarki, gdzie jest ponownie sprężany. W ten sposób cykl się zamyka. Do układu klimatyzacji zawsze przedostaje się sporo wilgoci, którą usuwa osuszacz. Ostatnim etapem działania klimatyzatora jest przejście powietrza kierowanego do wnętrza pojazdu przez zespół filtrów wychwytujących kurz, pył, drobnoustroje i szkodliwe związki zawarte w spalinach. Klimatyzacja składa się z dwóch obwodów: wysokiego i niskiego ciśnienia. Obwód wysokiego ciśnienia zaczyna się na wyjściu ze sprężarki, a kończy przy zaworze redukcyjnym. W układzie muszą znajdować się też wyłączniki zapewniające bezpieczne działanie układu. Wyłącznik wysokociśnieniowy działa przy przekroczeniu 2,7 MPa. Wysokie ciśnienie jest zabezpieczane podwójnie, gdyby pierwszy nie zadziałał, włączy się drugi. Wyłącznik niskociśnieniowy zapobiega przekroczeniu minimalnego ciśnienia zasysania. Żeby klimatyzacja działała prawidłowo, układ musi być zamknięty i szczelny, a układ musi być wypełniony odpowiednią ilością czynnika zmieszanego z olejem. Jak powinna działać „mądra” klimatyzacja autobusowa? Załóżmy, że autobus stoi na słońcu przy temperaturze Zadaniem sprężarki jest zwiększenie ciśnienia gazu i dostarczenie go do skraplacza. Najczęściej są stosowane sprężarki tłokowe albo łopatkowe. Sprężarka ma części w ciągłym ruchu, wymaga smarowania, czynnik chłodniczy jest wymieszany z odpowiednią ilością oleju.