W W W . A V D R . N L
Leergang Strafrecht Effectief Verdedigen
maart 2013 - oktober 2013
“Laws are never as effective as habits.” Adlai E. Stevenson
W W W . A V D R . N L
DE LEERGANG EFFECTIEF VERDEDIGEN
Beïnvloeden en overtuigen Verdedigen is overtuigen. Het Openbaar Ministerie beschuldigt, de raadsman beïnvloedt en de rechter beslist: zo elementair is de rolverdeling in strafzaken. Alles wat de raadsman doet is dienstbaar aan zijn missie: zijn cliënt er met zo min mogelijk kleerscheuren vanaf te laten komen. Uiteindelijk gaat daar de rechter over, dus die moet beïnvloed en overtuigd worden. Dat is een kunst, die maar weinig raadslieden beheersen. Anders dan in het buitenland worden advocaten niet getraind in het gebruik van overtuigingsmiddelen. Wat kunnen we leren van de klassieke retorica? Wat zijn de wetten van debat? Hoe werkt besluitvorming? Daar gaat deze leergang over. Om de beslissing te beïnvloeden moet je weten wie die rechter is. Waar is hij professioneel op uit? Hoe werkt hij? Wat zijn zijn mogelijkheden en wat zijn beperkingen? Op wat voor informatie zit hij te wachten? In welke vorm? Wat zijn strategisch de cruciale momenten van beïnvloeding? Wat haakt aan en hoe creatief kan je zijn binnen de grenzen van het Wetboek van Strafvordering? Waarom deze leergang en wat leert U? Advocaten missen nogal eens inzicht in hoe het toegaat aan de andere kant van de tafel. Zou dat soms de reden zijn dat de bijdrage van de verdediging in raadkamer een marginale rol speelt? Tot frustratie van de raadsman, die alle juridische losse eindjes uitvoerig van commentaar heeft voorzien en dapper een lijvige pleitnota heeft voorgelezen: in de uitspraak vindt hij vaak maar weinig daarvan terug. Verdedigen is heel veel meer dan het debiteren van juridische spitsvondigheden of vertellen dat het ook anders gegaan kan zijn. Wat is Uw boodschap als raadsman en hoe plant U die in het bewustzijn van degene, die er over gaat op het “Uur U” dat de beslissing valt? Hoe pakt U de aandacht en neemt U de rechter bij de hand naar die ene onontkoombare conclusie. Spreekvaardigheid, presentatie, passend gebruik van emotie: het eerste deel van de leergang biedt inzicht in wat werkt en waarom. En belangrijker: U leert dat ook praktisch toe te passen. In het tweede deel komen allereerst zaaksanalyse, strategie en bewijs aan de orde. Aansluitend volgt college en training in het verhoren van getuigen en verdachte (door politie). Wat kan de raadsman na `Salduz’? Met welke vragen kan een (NFI-) deskundige uit de voeten en met welke niet? Welke bewijswaarde hebben de uitkomsten van zijn onderzoek? Hoe ondervraag je een deskundige? Effectief communiceren met het Openbaar Ministerie en het systematisch opzetten van strafmaatverweren zijn de afsluitende thema's. De invalshoek is steeds het perspectief van de verdediging. De docenten Een aantal docenten combineert langjarige ervaring als rechter/OM-er met ofwel die van strafadvocaat, ofwel die van hoogleraar. De mix trainingen/college wordt vormgegeven door de (voormalige) staf van het “MOOT-COURT” van de Rijksuniversiteit Leiden/VU (deel 1) en docenten van de Politie Academie te Apeldoorn/ Erasmus Universiteit Rotterdam (deel 2).
W W W . A V D R . N L
DAG 1: RECHTERLIJKE BESLUITVORMING 15 MAART 2013 “Kwaliteit van rechtspraak en van een effectieve verdediging is niet afhankelijk van de rechter maar organiseert de advocaat in strafzaken zelf.” Een aktief sturende verdediging begint al bij de samenstelling van het zaaksdossier. Vroege aanwezigheid in het dossier is cruciaal om de eenzijdige beeldvorming te corrigeren. De kwade geur, die de verdachte vooruitsnelt, behoeft aanhoudend verfrissing, wil de verdachte niet hopeloos op achterstand geraken. De raadsman heeft allerlei mogelijkheden het initiatief naar zich toe te trekken. Door die kansen voorafgaand aan een zitting effectief te benutten met professioneel oog voor de organisatie van het strafproces verschaft hij zich op zitting een aanmerkelijk sterkere positie dan wanneer hij het maar op de zitting laat aankomen. Directe betrokkenheid bij en invloed van de verdediging op de organisatie van het proces maken de verdediging veel rendabeler. Hier liggen tal van kansen voor de raadsman, nu zittingsruimte schaarser wordt en de rechter zelf de organisatie van de voorfase weer op zich neemt.
Sprekers: Mr. P.R. Wery, raadsheer Strafsector Hof Arnhem, oud-advocaat Quote: “De leergang bedoelt een brug te slaan tussen de verdediging en de rechter. Een scherpe en effectieve verdediging vormt een essentiële bijdrage voor een kwalitatieve beslissing. De praktijk wijst uit dat raadslieden beperkt inzicht hebben in wat voor de rechter van belang is en hoe zij het beslissingsproces zinnig kunnen beïnvloeden. Het perspectief van de verdediging is leidend. Om die reden is gekozen voor docenten, die vertrouwd zijn met de praktijk aan beide zijden van de tafel, en voor trainers, wier expertise in het bijzonder op de ontwikkeling van praktische procesvaardigheden ligt.” Prof. dr. mr. M. Otte, bijzonder hoogleraar Organisatie van de Rechtspleging Rijksuniversiteit Groningen, senior raadsheer Hof Arnhem Quote: “Hoe kan de advocaat in strafzaken met zijn eigen regie, strategie en tactiek groter rendement uit zijn processuele opstelling halen, zowel op het vlak van onderzoekswensen als op het terrein van de waarheidsvinding in de zittingzaal?”
Onderwerp:
Rechterlijke besluitvorming • • • • •
Wat “komt aan”? De raadkamer ontsloten De professionele wereld van de rechter De veranderende organisatie van het strafproces Beïnvloedingsmomenten, creatief procederen
W W W . A V D R . N L
DAG 2, 3 EN 4: EFFECTIEVE COMMUNICATIE MET DE RECHTER 4 APRIL, 23 & 24 MEI 2013 ““Retorica is geen mooisprekerij, maar is de kunst in te zien wat overtuigingskracht heeft.” Een effectieve verdediging vereist effectieve communicatie met de rechter, dit thema staat centraal in de volgende drie dagen. De communicatie is effectief als de advocaat daadwerkelijk de beslissing van de rechter weet te beïnvloeden. Om dit te bereiken is - naast goede argumenten (verweren) - een goede strategie nodig, waarin de advocaat rekening houdt met de manier waarop de rechter informatie verzamelt en verwerkt, omgaat met de zaak en uiteindelijk tot een beslissing komt. Deze perspectiefwisseling is het uitgangspunt van drie cursusdagen die uiteindelijke uitmonden in een pleidooi.
Sprekers: Mr. dr. M.G. IJzermans, docent Universiteit van Tilburg, Department for Public Law, Jurisprudence and Legal History Mr. A. Broekers - Knol, Universiteit van Leiden, Faculteit Rechtsgeleerdheid, Instituut voor Metajuridica, Moot Court Prof. dr. B.M.J. van Klink, docent Vrije Universiteit van Amsterdam, faculteit der echtsgeleerdheid (rechtstheorie en rechtsgeschiedenis)
Met medewerking van: Mr. Y. van Kuijck, vicepresident van het Hof Arnhem en lid van de commissie verlofaanvragen van TBS’ers. Mr. P.R. Wery, raadsheer Strafsector Hof Arnhem en oud-advocaat.
W W W . A V D R . N L
DAG 2: HET OVERTUIGEN VAN DE RECHTER 4 APRIL 2013 “Bewijsvoeringen kunnen inderdaad bewerkstelligen dat de rechters onze positie de sterkste vinden, emoties zorgen ervoor dat ze dat ook willen - en wat ze willen geloven ze ook.” (Quintilianus (95) 2001, VI.2: 5) Er zijn twee belangrijke regels uit de retorica die we tijdens deze cursusdag in een moderne vorm presenteren: de eis om bij het overtuigen de toehoorder centraal te stellen en het inzicht dat goede juridische argumenten noodzakelijk zijn om de rechter te overtuigen, maar dat de manier waarop deze argumenten gebracht worden zeker zo belangrijk is. De retorica kent drie overtuigingsmiddelen: logos, ethos en pathos. Logos eist goede argumenten, ethos de geloofwaardigheid van de pleiter en pathos de emotionele betrokkenheid van de rechter. Deze regels van de retorica blijken overeind te blijven na een confrontatie met moderne psychologische inzichten in overtuigen en oordeelsvorming, maar dienen wel gemoderniseerd te worden. Vandaag komen deze gemoderniseerde regels aan bod, waarbij de introductie van de theorie zal worden afgewisseld met oefeningen. Dit alles heeft tot doel aan de cursisten handvatten te bieden om over de strategie van het pleidooi na te denken. Omdat de periode tussen dag 2 en dag 3 vrij lang is, krijgen de cursisten een huiswerkopdracht mee die de mogelijkheid biedt om de verworven theoretische inzichten toe te passen en om deze te verdiepen tijdens dag 3.
Onderwerpen:
Het overtuigen van de rechter • • • •
Effectieve communicatie met behulp van een gemoderniseerde retorica Perspectief van de rechter: rechterlijke oordeelsvorming Rol van emoties bij het overtuigen Strategie van het pleidooi
Huiswerkopdracht
W W W . A V D R . N L
DAG 3/4: SPREEKVAARDIGHEID VOORDRACHT EN PLEITEN 23 + 24 MEI 2013 (2 aaneengesloten dagen van 10.00 - 20.30 uur en van 10.00 tot 17.15 uur) DAG 3: DE KRACHT VAN HET VERHAAL 23 MEI 2013 “Despite the maze of legal jargon, lawyers’ mysterious tactics, and obscure court procedures, any criminal case can be reduced to the simple form of a story.” (Bennett & Feldman 1981, p. 4) In hun klassieke studie Reconstructing Reality in the Courtroom uit 1981, laten de Amerikaanse sociale wetenschappers W. Lance Bennett en Martha S. Feldman zien dat het in het strafproces draait om vertellen van een verhaal (“storytelling”). Het enkel presenteren van bewijsverweren is niet genoeg, maar er moet twijfel gezaaid worden door met een aannemelijk tegenverhaal te komen. Voor de overtuigingskracht van een pleidooi is een goed verhaal onontbeerlijk. Niet alleen omdat een verhaal de informatie begrijpelijk maakt en samenhang geeft aan wat anders een verzameling van losse feiten zou zijn, maar ook omdat het verhaal de mogelijkheid biedt om de emoties van de toehoorder op een onnadrukkelijke manier te bespelen (pathos) en om de geloofwaardigheid van de pleiter en zijn cliënt gestalte te geven (ethos). De Nederlandse rechtspsychologen Crombag, Van Koppen en Wagenaar voegen daaraan toe, onder meer in hun boek Dubieuze zaken uit 1993, dat goede verhalen verankerd moeten zijn in algemene overtuigingen die breed in de samenleving worden gedeeld. Deze theorie maakt het mogelijk om de vraag te stellen wanneer een tegenverhaal voor de rechter aannemelijk is. Op dag 3 gaan we nader in op de rol die verhalen spelen bij het maken van een overtuigend betoog in het strafproces. De opzet van de dag ziet er als volgt uit: in de ochtend wordt de stof van de vorige bijeenkomst herhaald aan de hand van de huiswerkopdracht die aan het eind van dag 2 is verstrekt. Vervolgens wordt de hierboven geschetste narratieve benadering van strafrechtelijk verweer nader toegelicht aan de hand van de voorgeschreven literatuur. Na de pauze wordt er uitgebreid geoefend met het opstellen, presenteren en beoordelen van verhalen.
Onderwerpen:
De kracht van het verhaal • • • •
Het belang van een verhaal voor een overtuigend betoog Wat is een aannemelijk verhaal vanuit het perspectief van de rechter? Welke rol speelt het verhaal in de communicatie met de rechter? Verhalen vertellen in de praktijk
In de avond zal een inspirerende beschouwing worden gegeven door een bekend redenaar over de verschillende thema's van de cursus.
W W W . A V D R . N L
DAG 4: PLEITEN MET VERSTAND ÉN GEVOEL 24 MEI 2013 “Bij een pleidooi gaat het erom dat de raadsman van verdachte bij de rechter sympathie voor zijn cliënt weet te verwerven. Die sympathie kan worden verworven door een pleidooi dat klinkt als een klok en staat als een huis. Zo’n pleidooi is uitvoerig waar nodig en compact waar het kan. Zo’n pleidooi is informatief, voor de rechter aantrekkelijk om naar te luisteren en heeft overtuigingskracht.” Advocaten hebben vaak moeite de aandacht van de rechter vast te houden. Niets is dodelijker dan de rechter die tijdens pleidooi aan het ‘multitasken’ is door bijvoorbeeld boodschappenlijstjes op te stellen. Alles onder het motto: ik lees het straks wel na in de pleitnota. Tijdens cursusdag 4 zal, in vervolg op dag 2 en 3, kort aandacht worden besteed aan een evaluatie van de praktische oefeningen van de vorige dag, met bijzondere aandacht voor de non-verbale communicatie en de valkuilen van het pleiten (drogredenen etc.) Het grootste gedeelte van deze dag zal worden besteed aan het actief pleiten door de deelnemers aan de cursus. De deelnemers worden daartoe verdeeld in pleitkoppels. Na het voorbereiden van de – korte – pleidooien, wordt er gepleit voor een ‘rechtbank’ bestaand uit een rechter, een ‘retoricus’ en een presentatiedeskundige. Van het pleidooi worden video-opnames gemaakt. Na afloop van de pleidooien geven de docenten feedback. De deelnemers krijgen de video-opnames mee, zodat in de beslotenheid van eigen huis of kantoor de presentatie nog eens onder de loep kan worden genomen en – zo nodig - gewerkt kan worden aan de verbetering ervan.
Onderwerpen:
Pleiten met verstand én gevoel (training) • • • • • •
Houding, stemgebruik, oogcontact Taalgebruik Gebruik retorische overtuigingsmiddelen Structuur Luisteren, repliek en dupliek Pleitnota, pleitnotities, audiovisuele hulpmiddelen
W W W . A V D R . N L
DAG 5: STRATEGIE EN PROCESTECHNIEK BEWIJSMIDDELEN 6 JUNI 2013 “Geen bewezenverklaring zonder bewijs” In dit onderdeel komt het strafrechtelijk bewijs aan de orde, waarbij in het bijzonder aandacht zal worden besteed aan het bewijs door middel van verklaringen van getuigen en van de verdachte.”
Sprekers: Mr. P.R. Wery, raadsheer Strafsector Hof Arnhem, oud-advocaat Prof. jhr. mr. M. Wladimiroff, emeritus hoogleraar Strafrecht Universiteit Utrecht, advocaat Wladimiroff Advocaten N.V. Quote: “De kracht van de leergang ligt in de oriëntatie op de rechter vanuit het perspectief: hoe bereik ik de rechter en hoe overtuig ik hem, in plaats van de eigen technische kennis en vaardigheden.” Dr. mr. L.E.M. Hendriks, Raadsheer-plaatsvervanger in de economische strafkamer van het Hof Arnhem, advocaat Wyck Advocaten te Maastricht en (oud-)universitair docent
Onderwerp:
Strategie en procestechniek • Zaakanalyse • Rol van de client • Creatief procederen
Bewijsmiddelen • • • •
Wettige bewijsmiddelen, de ondergrens Getuigenbewijs: theorie en praktijk Unus testis regel De kennelijk leugenachtige verklaring
W W W . A V D R . N L
DAG 6/7: VERHOOR 12 + 13 SEPTEMBER 2013 (2 aaneengesloten dagen van 10.00 - 20.30 uur en van 10.00 tot 17.15 uur) DAG 6: VERDACHTE/GETUIGEN VERHOOR 12 SEPTEMBER 2013 “Getuigen en verdachten zijn veel kwetsbaarder dan we denken. Er kleven talloze bezwaren aan verklaringen.”
Sprekers: Prof. mr. dr. E.G.C. Rassin, bijzonder hoogleraar Rechtspsychologie aan de Faculteit der Sociale Wetenschappen en de Faculteit der Rechtsgeleerdheid Erasmus Universiteit Drs. I. Rispens, psycholoog bij de Politieacademie, gedragswetenschapper en docent-onderzoeker bij Team Tactiek en Verhoor, School voor Recherche Dhr. F. de Jong, Docent Politieacademie, confrontatiespecialist en gespecialiseerd op het onderwerp getuigenverhoor en confrontatie
Onderwerp:
Verdachte • • • • •
Werkprocessen en methodes Betrouwbaarheid Vastlegging Tunnelvisie Rol van de raadsman
Getuigen • • • •
Strategie en ondervragingstechniek Verslaglegging Toepassing van kennis van waarnemings- en geheugenbeperkingen Betrouwbaarheid
Ochtend: Voornamelijk theoretische inslag Middag/avond: Praktische verdieping van het geleerde
W W W . A V D R . N L
DAG 7: DESKUNDIGEN VERHOOR 13 SEPTEMBER 2013 Sprekers: Prof. dr.ir. C.E.H. Berger, Principal Scientist NFI Quote: “Het onderdeel deskundigenbewijs levert kennis op die u in staat stelt kritische vragen te stellen en in te zien waar de sterke en zwakke plekken zitten.” Mr. A. Broekers - Knol, Universiteit van Leiden, Faculteit Rechtsgeleerdheid, Instituut voor Metajuridica, Moot Court
Onderwerp:
Deskundigen • • • • • •
Welke deskundige Vraagstelling Ondervraging Contra-expertise Deskundigen bewijs De wetenschappelijke kant van de interpretatie en rapportage van bewijs
Ochtend: Voornamelijk theoretische inslag Middag: Praktische verdieping van het geleerde
W W W . A V D R . N L
DAG 8: STRAFTOEMETING, OMGANG MET HET OPENBAAR MINISTERIE 26 SEPTEMBER 2013 Sprekers: Mr. dr. P.M. Schuyt, Universiteit Leiden, faculteit Rechtsgeleerdheid, Instituut voor Strafrecht & Criminologie, Straf- en Strafprocesrecht Prof. mr. P. Frielink, hoogleraar Straf- en strafprocesrecht Radboud Universiteit Nijmegen, senior-advocaat-generaal bij het ressortsparket in Arnhem
Onderwerp:
Straftoemeting • “Grammatica van de straftoemeting” (casusbehandeling en college)
Omgang met het OM • Voorfase • Debat ter terechtzitting
W W W . A V D R . N L
PRAKTISCHE INFORMATIE
Lokatie: De cursus zal gegeven worden in Kasteel Waardenburg te Waardenburg. (foto)
Doelgroep en niveau: Deze cursus is bedoeld voor alle advocaten met minimaal 3 jaar werkervaring
Tijden: 10.00 uur tot 17.15 uur - dag 1, dag 2, dag 4, dag 5, dag 7, dag 8 10.00 uur tot 20.30 uur - dag 3, dag 6 (op deze dagen is een diner inbegrepen). Er is geen overnachting inbegrepen van dag 3 op 4 of van dag 6 op 7. Wel kunnen wij u het Apollo Hotel Zaltbommel adviseren.
PO punten: 40 PO punten en 12 vaardigheidspunten
Kosten: Gehele leergang (8 cursusdagen): EURO 4.300,-- incl. studiemateriaal, excl. BTW
Maximum aantal deelnemers: 24
Inschrijven voor deelname aan de leergang kan via: www.avdr.nl
Voor meer informatie: Academie voor de Rechtspraktijk Jeroen van Tol: 030 - 220 10 70
INFORMATIE
INSCHRIJVEN
W W W . A V D R . N L
POSTBUS 13346
|
3507 LH UTRECHT
|
TEL.: 030 - 220 10 70
|
FAX: 030 - 220 53 27
|
INFO@AVDR.NL